Reynerius Bontius: Belegering ende ontsetting der stadt Leyden. Leiden, 1647.
Uitgegeven door Simon van der Linden.
Redactie dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton01049
Zie voor andere teksten met betrekking tot Bontius: de Bontius-pagina.
Zie voor facsimiles: Ursicula/Ceneton, Bontius 1647
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
BELEGERING
Ende Ontsetting der Stadt
LEYDEN.
Gheschiet in den Jare 1574. Beginnende den 27. May,
ende eyndighde den Derden Octobris daer aen volghende.
Seer levendich Affghebeeldt door
REYNERIUS BONTIUS.
TREUR-BLY-EYNDE-SPEL.
Den derden Druck,
Door den Autheur op nieuws vermeerdert ende verbetert.
[Vignet: Leidse sleutels - Piero, Trompet.]Tot LEYDEN, by Daniel Burghoorn, Boeck-verkooper, woonende
op ’t Amsterdamsche Veer. In ’t Jaar 1647.
[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]
Aen den Goedgunstighen LEZER. |
SChipio Africanus seydt: Ick hope met de Tijdt de seeckerheyt van de saecke.
Waer door ick te kennen gheef, dat ick van tijdt tot tijdt meerder klaerheyt van waerheyt, ende wercken van dese Tragoedy hebbe gevonden, niet uyt eenighe Chronijck-Schrijvers, ofte Beusel-praetjes, maer uyt eyghen verhael van seeck’re mijnen Vriendt, nu oudt zijnde meer als 80. jaren, die dit droevige Treur-Spel* aendachtelijck heeft aenschout, en niet minder als andere heeft gheleden. Yemandt soude nu moghen segghen, Ick hebbe dit al over lange jaren gelesen, Naemlijck; in Guisiardijn: Item, Emanuel van Meteren, &c. Dat beken ick wel: dese, en andere vermaerde Schrijvers, hebben het wel in ’t kleen begrijp, uyt andere Schriften genomen, geschreven, doch niet voltrocken; ende ick bevinde dat zy niet over een komen: dan men vindt gheen Schrijver sonder mis-slagen. Dus hebbe ick mijn uytterste devoir gedaen om het selve klaerlijck in ’t light te brenghen. Ick hebbe oock eenighe Veersen ghesien, dewelcke ick dienstich vinde tot ghetuyghenisse mijner Schriften: voor eerst, op de Burgemesters Kamer, staende met Gulde Letters op seecker Bort; luyt aldus:
Godt heeft LEYDEN Ontset,
Ende ghespijst met Broot,
En dat door Water met.
Godt heeft LEYDEN ontset,
Ende heeft den Spanjaerts belet,
Als wy waren in hongers noot.
Godt heeft LEYDEN ontset,
Ende ghespijst met Broot. C.L. vander POT.
[fol. A2v]
Ten tweeden, hebbe ick gevonden aen de Vliet-Brugge, door de Magistraet aldaer gestelt, om dat de Schepen van den Prinçe van Orangien, waer over Admirael Boysot heerschte, door de selve waren ghedreven. Het welcke aldus luyt:
Men was in groot verdriet,
Want Eten wasser niet,
En ’t volck van Honger schreyden:
Ten laetst’ GODT neder siet,
En sondt door dese VLIET
Broot, Spijs en Dranck, in LEYDEN.
Ten derden, hebbe ick ghelesen twee Veersen; ’t Eene, op den Ingangh van ’t Raedt-Huys, voor de Vierschaer op een groote blaeuwen Toet-steen. Luyt aldus:
’t Rijck van Spanjen hem verblijden
In ’t Belegghen, als zy saghen
Met ghedult, My dragen ’t lijden,
Soo veel Letters, soo veel daghen.
Na swarte Hongers-noot,
Ghebracht hadt totter doot,
By na ses duysent menschen,
Als ’t Godt den Heer verdroot,
Gaff hy ons weder Broot,
Soo veel wy konden wenschen.
Soeckt en vint ’t Jaer,, van lyden swaer,,
Dat niet en was te herden,
De Heere, maer,, vrijd ons daer naer,,
Der tiender* Maent, den derden.
Nu de tweede, wesende den Ingangh vande Vleys-Hal, als volght:
Indien Godts goetheyt u brenght voort
Gheluck, en spoet,, niet trots ’t ghemoet,,
Maer neer wilt draghen,
[fol. A3r]
En sent hy [siet] weer-om aen boort
Anxstich verdriet,, weest daerom niet,,
Te seer verslaghen,
U Heyl sulcks hil,, en toe behoort,
Danckt Godt, swijght still,, soo was sijn will,,
Begeer, behaghen.
Dese Vaersen wijsen wel uyt wat elende de Burgheren der Stadt Leyden hebben uyt ghestaen, oock mede de ghetrouwicheyt die zy ’t Vaderlandt hebben bewesen, niet alleenlijck dese reys, maer soo langh als men kan ghedencken dat Leyden, ofte haren Burgh, hebben ghestaen. De Heere gheeft dat de Stadt Leyden altijt in Liefde mach bloeyen.
___________________________________________________
Des Autheurs Af-beeldinghe, op ’t Ontset van |
Stond stil in ’t Hemels Gloob, en bracht den Vyant snel
In handen van Gods volck, soo stonde hier de Watre,
Tot dienst der Leyenaers, en déé de weerklanck schatre
(5) In ’t Castiliaens ghewest, als Moyses Ameleck
Met Wapenen ontfingh, en tradt hem op de neck.
En wanneer Israël verswackt was van Gheloove,
Soo won het Amaleck, en lach geheelick boove:
Maer als door Arons stut’t Ghelooff weer bondich wert
(10) Soo hielp Godt Moyses weer, en moedichde sijn hert;
Hy stont op eenen Bergh, sijn armen hooch-gheheven,
Wiens macht en fel geweer, Amaleck heeft verdreven.
Soo wast met Leyden oock, wanneer de wree Spanjaerden,
Met Schansen sonder tal, haer strengh vervolch aenvaerden,
(15) Doen stont ons Burgery, verswackt in haer Gheloof,
En dacht Gods grammicheyt haer uyt sijn aenschijn schoof.
Geen hoope wasser dat Godts aenschijn weer sou wenden,
Maer dat hy haer door ’t swaert der Spanjaerts sou doen schenden;
[fol. A3v]
Ia, ’t scheen onmoghelijck dat sy naer soo veel tijdt,
(20) Door Godts Almachtich Handt, weer soude zijn verblijdt.
Maer in haer laetste noot, wanneer sy haer ghebeden
(Dat Godt haer salve kon) hertgrondelijcken leden:
Soo hief Godt op sijn Handt, en joech door Dijck en Dam
Het water vande Maes, tot dat het bruyse quam
(25) Tot aen de Leytsche Wal, het welck soo dapper spoelde,
Dat datelijck een Vloot, op ’t Water daer krioelde,
Die Godt ghesonden hadt: Mit viel daer vande Wal
Een groot stuck vande Vest, het welck doen over al
Den Vyandt soo verschrickt, dat hy naer droevich suchten,
(30) Met alle sijne macht, van Leyden schand’lijck vluchten.
Soo wonderlijck is Godt, dat hy naer bittre straf,
Giet Leyden weer vol vreucht, met zijne Zeeghen-staf.
REYNIER BONTIUS.
Namen der Personagien. |
| Leydtsche. Den Ouden Gouverneur. Sijn Luytenant. Sijn Dienaer. Eduardt Cesther. Engelsche Boo. Nieuw Gouverneur. Stadts Capiteynen. Duyvenvoordt. Vander Werff. Raephorst. Brouckhove. Leyden. Leydtsche Burgers. Leytsche Vrybuyters. Rey van Maeghden. Wees Jonghen. Louys Boysot. De Prinçe van Orange. Den Tijdt. Soldaet. | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
Spaensche.* Baldeus. Carion. Allonso. Sichem. Amelia,* Boel van Baldeus. Trompetter. Soldaet alleen. |
[fol. A4r]
Belegering ende Ontsetting der Stadt |
Eerst streed’se voor den Reus; nu, voor Godts Ware Licht
En Heylige Gemeent, men heeft nu twintich weecken
Niet dan een felle Krijgh, en Bloet-vlach op sien steecken
(5) Voor dees Bemuyrde-Stadt: wat schrickelick ghewelt
En Bloet-dorst zachmen al gheschieden op het Velt?
Hoe menich Bloedich storm, heb’ ick by nacht en daghen
Den Spanjaert vande Wal, Manhaftich afgheslaghen,
Tot dat in ’t langhe lest ons vroom Nassousche Helt,
(10) Bracht hier tot Neer-Lants-Dienst, een Leger in het Velt?
Den Spanjaert dit Bewust, verbrant voort al sijn Hutte,
En treckt van Leyden af, om desen Vorst te stutte,
Die nu al aen de kant der Maes ghekomen was.
Het welck in yders oogh, al vry vervaerlick was,
(15) Wel! was sijn Hoocheydts zin, die door byzond’re vreesen
Zijn Broeder hondert mijl doen wenschte verdt te weesen?
Hoe wel hy welkom was, van herten aenghenaem,
Maer wist des Vyandts komst, en oock hoe onbequaem
Het was, met al zijn Treyn, de Maes zoo te passeeren.
(20) Zoo haest den Vyandt quam, om hem uyt ’t Landt te keeren
Soo over-zach hy voort zijn nieuw gheworven Heyr,
Die hy Slachoords ghewijs, herstelde in ’t gheweyr,
Maer als dit bloode volck, den Spanjaert ziende draeven,
Sy schandich haer uyt ’t Velt, en op de vlucht begaven,
(25) En riepen: Geeft eerst Gelt, maer laes! ten quamper niet,
Het welck die goede Vorst sijn Herte schier doorstiet:
En most, O groote ramp! den Vyandt weerstandt bieden,
Met een soo kleyne Macht, meest alle Edellieden.
Het welck niet doenlick was, want ziet, des Vyants Macht
(30) Heeft voort het andre volck van desen Graeff verkracht.
Dus is hy heel bedroeft, met veel van zijn Soldaten,
Ghebleven op het Velt, en most den Vyandt laeten
[fol. A4v]
Tot roof zijns Oorloghs treyn, en alle Crijgs gheweer:
Daer lach doen Hollandts Hoop, ter aerde plotzich neer!
(35) Dit heeft den Spanjaert nu een groote Moedt ghegeven,
Die met veel Oorloghs Volck weer rondtsom Leyden streven,
En rooven op den Boer, ’tis niet als Roock en Brant
Het geen men blincken ziet omtrent de Heulsche kant.
’t Gherught loopt hier oock al dat Eduarts Soldaten
(40) Sijn Schanse inde handt der Spanjaerts heeft ghelaten.
Dit is een groot verlies, en ’t sal seer schaed’lick sijn
Voor ’t heele Nederlandt; en ’t is de rechte lijn
Om al de Water-vaert en Landt-wech af te sluyten.
Men siet hier op den Burch, hoe dat den Vyandt buyten
(45) Met duysende van Volck gheharnast en ghehelmt,
Omringhen dese stadt, de quaeckel schijnt bedwelmt
Van al de ysere lien! Ons Burgers angst en vreese
Is, dat de Hongers-noot het felste swaert sal weese.
Wij zijn te snel berent, sijn Hoocheyts Broeders doot
(50) En Neerlach van het Heyr, is voor de Stadt heel groot.
Dan, doch men moet geen vrees hier binnens muyren maaken,
Op dat geen vrees het Hart der Burgery doet blaaken.
Want yder is vol moedt, voorzichtich in de noodt,
Beschermers van Godts Leer, volharders totter doot:
(55) Zoo wy Belegert zijn, ’tzal aen geen Moedt ontbreecken,
Veel minder aen Gheweer; of d’hongher most ons steecken:
En schoon die ons al drongh, wy zullen eer de Stadt
Verwoeste tot een Puyn, en werpen onse Schadt
In’t diepste vande Poel; en vallen dan als Leeuwe
(60) Op ’t Spaens vervloeckt ghewelt, tot dat de laetst het leven
Verlaet by ’t woedich Heyr, eer datter Huys of Wal
t’ Ons hoon, en ’s Vyandts roem, te nutte komen zal.
Eer laet ick Lijf en Bloet, tot morselen verslenschen
Eer ’k my bewegen laet van dees vervloeckte menschen.
(65) Mijn leven staet voor ’t Lant. Ick vrees voor geen ghevaer,
Ick stont wel eer beklemt, verlaten van mijn Schaer
In drommels Isere liens, en voelden ’t woedich rijden
Van Paerden op mijn Helm en Harnas, dat door ’t strijden
Ghebult was en ghescheurt, noch hiel ick mijne Lijff,
(70) En voor mijn Vaderlandt noch trouw en waeckendt blijff.
Zijn Dienaer. Mijn Heer, daer komt een Boo verbaest de Stadt in treden,
En sprack u geerne eens.
Gouverneur. Hoe ziddere mijn Leden?
Hier komt de drouve Maer, die ’k langhe heb’ ghespelt:
Zecht dat hy voor my komt, en my hier wat verzelt.
[fol. B1r]
Boo. (75) Mijn Heere, met verlof, vergunt dat ick mach spreecken,
Maer wilt het ongheluck dan over mijn niet wreecken,
Ick kom uyt Cesters last.
Gouver. ’K bevry u dese mael.
Van waer is uwe komst? komt, doet my voort ’t verhael.
Boo. Van Gouts en Alphe-Schans, die Eduarts Soldaten
(80) In ’s Vyants wreede hant heeft alle twee ghelaten.
Gouver. Hoe! deur ghewelt?
Boo. De een. Maer d’ander sonder slagh
Verlaten, eer het Volck den Vyandt komen sach.
Nu inde Morghen-stondt, zoo sachmen dapper branden
Een groote uyr van ons; het scheen den Vyandt landen
(85) In ’t Dorp van Swammerdam, en trocke op ons aen
Met sestien Troupe Volcks, om alles te verslaen.
Wy, van haer komst bewust, die hebben haer gheslaghen
Wel driemael van ons af: als die in Alphen zaghen
Dit schrickelick ghevecht, die lieten alles staen,
(90) Verlieten haere Schans, en vloode daer van daen.
Als dit den Vyandt zach, soo liet hy dapper brallen
Met donderent Gheschut, en viel op onse Wallen
Met soo een groot ghewelt, dat naer een dappre slach
Wy van des vyants volck ons over-wonnen zach.
Gouver. (95) O groote nederlaech! en is het Volck verslaghen
Inde Schans?
Boo. O neen! ten zal geen uyr andraghen
Of ’t heele Regement is daet’lijck voor u Wal.
Gouver. Soo dient my goeden raet. Vertreckt ghy, en ick zal
Naer ondervindingh van u moeyten u* wel beloonen:
(100) Hoe sal ik voor den Raedt dees moetwil best verschoonen?
Want nu waer ’t Engels volck van doen in desen staedt,
Indien dit werck niet is besteecken met verraedt.
Maer meest waerom de twist hier over is gheresen
Is, dat naer korten tijt de Mont-kost op zal wesen,
(105) Dan waer men meer bevreest voor ’t volck binnens Wal
Als ’t aldergroost’ ghewelt den Vyandt maecken zal.
Ik doe de Poort niet op, ick wil haer buyten laten
En met een loose schijn een dach of twee bepraten,
En ondertasten eens wat in haer Boesem steeckt:
(110) Licht komt het voor den dach dat door haer wort ghequeeckt.
Daer hoor ik al gherucht. Ick voech my na de Muyren
Op dat ick dese saeck ten goede mach bestuyren.
[fol. B1v]
Tweede Uytkomst. |
Sal ick voor mijne dienst genieten soo een loon?
(115) Ghy sluyt voor mijn de Poort, den Vyandt mijn de weeghen,
Wie heeft voor trouwe dienst oyt soo een loon ghekreeghen?
Hoe hebt ghy ’t met ons voor? wie blaest u d’oore vol?
Of maeckt u dit verlies heel desperaet en dol?
Gouver. Neen, Eduardus neen: ’tis niet in ons vermooghen
(120) U met het gantsche Volck hier binnen te gedooghen.
Dus hout het my te goe, alsoo nu hier ’t ghemeen
Is teghen uwe volck zeer dapper op de been.
Eduart. Is ’t onverstandich Graeuw, dan Meester vande Wetten?
Gouver. Niet, of het heeft zijn reen; men kan haer wil verpletten.
Eduart. (125) Soo fnuyckt haer moetwil dan, indien ghy zijt haer Heer.
Gouver. Geen Rechter teghens recht mach Wetten sijn gheweer.
Eduart. Het recht dat krijcht de stoel om haer party te breecken,
Maer dit ’s u werck alleen, ghy soeckt op ons te wreecken
Dees drouve nederlaech: ’t onbrack aen geen ghewelt,
(130) Hoe wel ick door haer macht verlaten most het Velt.
Dus dunckt het my een droom, dat ghy u Poort doet sluyten,
En laet mijn met dit Volck ghelijck den Vyandt buyten:
Hoe zal het met ons zijn? waer wilt ghy dat wy gaen?
Gouver. Ghy sult u Leger hier om dese Muyren slaen,
(135) En stelt u Tenten op, men sal u montkost langen
Tot ghy ten vollen hier bescheyt af zult ontfanghen
Waer dat ghy trecken zult.
Eduart. Hier onder dese Muyr?
En wachten alle stondt des Vyandts stael en vuyr,
Dat is de meeningh niet.
Gouver. Hoe! hebt ghy vrees voor slaghen?
(140) Soo is ’t geen wonder dat ghy u soo liet verjaghen
Uyt d’een bemuyrde Schans.
Eduart. Ghy groote lasteraer!
Die macht te wederstaen was voor ons veel te swaer
Met soo een hant vol volcks; dan dese harde reede
Die worde op u onbeweechlick hart ghetreede.
(145) ’t Sa Volck! neem op ’t Geweer: treckt op den Vyandt aen
’Kontsla u van den Eedt, wilt nu u weeghen gaen.
Binnen.
[fol. B2r]
Derde Uytkomst. |
Ghekomen, om met list op ’s vyandts macht te vallen,
Niet dat wy met ghewelt ons voughe tot een slach
(150) Maer door een Oorlochs toon, of schrickelick ghewach
Te jaghen vande wech daer zy de pas mee sluyten,
Het is nu inder nacht, soo willen wy hier buyten
Verdeelen ons in tween; en ghy, mijn Luytenant,
Zult aen de Papenbrugh by d’ Haeghse water-kant
(155) Verheffen groot rumoer, en dapper op hun schieten,
En ick sal op ’t gherucht van achter ’t Huys te Swieten
Gaen stichten groote brandt, en zien met listicheydt
t’ Ontsluyten weer de pas, daer ’s Vyants macht hun spreydt.
’t Is voor ’s Lants vryicheyt, en oock daer ’t volc voor branden
(160) Door desen wree Tyran, en Conincklicke Standen.
Dus past geen Hollandts Bloet meer op der Papen ban,
Wy scheyden met het Swaert ons van dien wree Tyran:
Hier dient niet langh getoeft, de Nacht die zal verloopen,
En dan zoo soude wy ’t met Lijf en Bloet bekoopen,
(165) Dus neem ick ’t halve volck, en treck dees weeghen in.
Luytenant En ick het ander deel, en zal dees goede zin
Met alle vlyticheydt in’t doenlick is, volbrenghen
Al zouw ick Lijf en Bloet voor ’s vyants macht verplengen.
Den Gouverneur dood’lick ghewont sijnde, |
(170) Den Vyandt was te sterck te dapper op de been :
Mijn Volck is ghevlucht, verstroyt, en wech gedreeven
En Ick, ellendich mensch, moet laeten hier mijn leeven!
Mijn Adem die verswackt, het bloet bestelpt mijn Hart,
Mijn krachten zijn vergaen, en meerdere mijn smart.
(175) O Leyen! Leyen! hoor! u val is al beschooren,
U Stadt, u Goedt, en Bloedt, is al ghelijck verlooren.
U baet geen tegenstandt, maer hoope tot Ontset
Want ghy zijt overmant, soo Godt het niet belet.
’K ontval uyt uwen dienst, mijn krachten zijn verdweenen.
(180) O Leyen! ’k roep u aen, al hoort mijn niemant weenen!
[fol. B2v]
Ick lech voor uwe Poort. Ach! hoort mijn niemant, niet!
Zoo my de Ziel verlaet, en dit den vyant ziet
Hoe sal hy zijn verheucht, en mijne Riff vervoeren!
O laes! mijn spraeck vergaet! mijn lijf kan sich niet roeren,
(185) Ick vaer Rijnlandtsche Hooft! Adieuw! Ick reys nu voort.
Den Luytenant, met de verstroyde Burgers, vint den |
De stijl van Rijnlant, ende schrick der wree Spanjaerden,
Dat bleeck wel in ’t Belech, hoe trouw’lick hy bewaerden
Dees drouf benaude Stadt, ja tot de lesten dach
(190) Hoe wel den vyandt daer wel twintich weecken lach,
Hy echter niet besweeck, maer viel soo buytens Wallen
Op ’s Vyants felle macht, dat niemandt van haer allen
De Stadt oyt naecken dorst, maer door te groote moet
Stapt hy in dit begin de bittre doot te moet.
(195) Wy stonden heel beklemt, omringt in ysere lieden
Die wy met dapper slaen, soo moeste weerstandt bieden
Indien men vrye pas wou hebben door ’t gheweer,
Maer in den eersten storm viel desen Helt ter neer.
Men hielp hem weder op, maer door het dapper schieten
(200) Ist dat wy hem, en noch vier Burgers, daer verlieten
Die doot gheslaghen zijn: nu vintmen hier ons hooft.
O Leyden! ghy zijt wel een Croon van ’t Hooft gherooft,
Veel rampe toeghewijdt nu ’s Vyants macht komt nad’re
En daghelix meer en meer met duysende vergad’re.
(205) ’t Sa Burgers, neemt hem op, en draecht hem inde Stadt
Eer men verraden wort op dit onveyle padt. Binnen.
Vierde Uytkomst. |
Voltreckt u ronde Kring, en laet geen tijt verbeyden,
Voor Haerlem was ick ’t moe; maer soo my dit gheluckt
(210) Soo zijn de grendels van heel Nederlandt gheruckt.
Het koste my veel volck door stormen ende slaghen,
Dus sal ick voor dees Stadt ghewelt noch Mannen wagen,
Maer grave my in ’t ront met Schansen sonder tal,
Ick weet dat Hongers-noot de Stadt bevechten sal.
(215) Het welck mijn heel verblijt, en ’k sal mijn Swaert soo wetten
Wiens arm daer mee de grondt der Ketters sal verpletten.
[fol. B3r]
Soo raeckt het Nederlandt weer an des Coninghs Kroon,
Weer in sijn Wapen-schildt, en zeteldt aen sijn Troon.
Ick heb d’hartneckigheydt van zoo veel Ste’en ghebroocken
(220) Dat Leyden door de schrick haer moet-wil is ghedoocken:
En nu in schijn van Liefd’ sal ick door veynsery
En valsch door-schreven Schrift, doen slaen in slaverny
Al wat dat Adem heeft; de Stadt moet in mijn handen,
Ick dorst na Burgers Bloet, en haeck na Vrouwe schanden;
(225) Het is Soldaets ghenot wanneer men ’t Leger plandt
En naer ghewoone vreucht, naer lusten rooft en brandt.
Ick groey int Bloedigh spel, en lach in druck der Vrouwen,
Dit al-verwinnent Swaert is noyt in toom te houwen,
Soo moet dees scherpe Roe nu dempen ’t Ketter rot.
(230) Die met haer wettich Vorst soo schendich drijft de spot.
Carion. En ick, door Conings last, laet oock de Bloet-vlach voeren,
En liet den Suygelingh wel aen mijn Lance snoeren:
Ja, lucktent van de Moer, en kneusdent middel deur
Voor ’s Moeders droeve oogh, en lach om haer ghetreur.
(235) ’K heb oock in menich storm de swangherighe Wijven
Tot Arbeyts noot ghelaen, in’t water late drijven.
Laest binne Naerden noch, daer ick een swanger Wijf
In ’t aensien van de Man de Vrucht snee uyt het Lijff
En sleurdent by een been met mijn bebloede handen,
(240) En wurp het in een vuyr, en liet het soo verbranden.
En na dees kloecke daet de Man terstont vermoort
Die in sijn eyghen Bloedt doen pijn’lick wiert versmoort.
d’Onteerde Maechden wy als doen in ’twater worpen,
Die tot haer levens eyndt het water moeste slorpen.
(245) Wat brack doen menich Klingh en Helmen op het hooft
Die vaeck in menich storm wiert midde deur gheklooft?
Wat dreef daer niet al Bloet en Harsens by de straeten
Die d’ honden fel ghetant seer gierichlicke vraten?
En al mijn trouwe volck die door mijn volle last
(250) Te vuyr, en oock te swaert, al hebben aenghetast
Tot dat zy moe en madt door’t Moorden moeste ruste
En tot een danckbaerheydt haer eyghe Wapens kuste
Als oorsaeck van haer vreucht, en voetsel van haer moet,
Als teeckens van haer kracht, waer mee zy ’troode bloet
(255) Noch toonde op haer Swaert, en roemde op haer daden.
Allonso. Ick heb dees scherpe Klingh soo menichmael doen baden
In’t Ketters roode Bloet, en wierden soo vermoort.
Wat riep het slappe volck tot Zutphen in de poort?
Ick bin een Catholijck, wilt mijne Lijf verschoonen;
(260) Maer ’k sprack, ’t is goet voor u, en ginck haer daed’lijck loonen
[fol. B3v]
Met dees ghewette Klingh, en vulde zoo de Poort
Met doo-ghebloede lien: veel Mannen met de koort
Heb ick aldaer gedoot, dat veel geladen Schuyten
Met Lijcken vol ghepropt, liet voeren dan na buyten:
(265) En Waghenen ghevult met hoofden sonder tal,
Wie weet wat Leyden dan noch overkoomen zal,
Die naer een langh Belegh door uyt gheteerde Maghen
Moet vallen in ons handt, en voorbereyde laghen.
Den Hartoch, en ghy Vorst, geeft last tot zulck verraet.
Sichem. (270) De Leytsche Burgery hier van niet vry en gaet,
’K ontsie geen Man of Vrouw, wat om gena komt smeecken
Die sal ick met dit Swaert vermorselen en breecken,
En moorden dapper aen, tot dat mijn wackerheydt
Vermoeyt van’t swaeyent Swaert sich tot de ruste leydt.
(275) ’K meen ’t Haerlem noch gedenckt, doen sy van mijn ghevangen
De Vrouwen by de Borst soo pijnlick zaghen hanghen,
En Mannen aen de strop de voeten bloot ghemaeckt,
En wiert door brandent Pick het leven uyt ghebraeckt,
Of met een swaer ghewicht liet haer de Toone trecken
(280) Dat haer haer ’slevens draan schier Piecken langh dee recken.
De Moeder nam ick ’t kint seer wreed’lick uyt de handt,
En heb het doodt ghetrapt, en in een vuyr verbrandt.
Veel Maechden hoop aen hoop te samen vast ghebonden
Die wiert my tot een proy van mijne volck ghesonden,
(285) Het welck het meeste was daer ick mijn geyle lust
Moetwillich heb ghepleecht, en dan mijn moet gheblust
Met dese mijne Klingh.
Baldeus. Manhafte strijdtb’re Helden
Ghy sijt mijn onderstant, die uwe leve stelden
Voor mijn onsterflijckheydt, en hooch-befaemde Naem,
(290) U Daden die sijn mijn ten vollen aenghenaem.
Volvoert u harte wens in dese Oorlochs saecken
Op dat de vreuchde galm in Spanjens Hof mach raecken:
Het baert onsterflickheydt, en noyt vergeete lof
Dat u omhelsen sal tot in des Conings Hof.
(295) Maer nu is ’t raetsaem hier om veynsery te pleghen,
En haer met listich aes als hoonich te bejeghen
En locken haer alsoo tot in ons loose Net,
En dan soo gaet vry weer als d’Esels d’ouwe tret.
Ick zal ten volle uyt haer goede zaecke looven,
(300) Ja, noyt van goet of bloet van haer te zullen rooven:
En schrijve Brief op Brief, met vriendelick onthael,
En krijgt’me dan de Stadt, soo loontse met het stael:
Maer nu voor eerst begin, soo moet men onse wercken
[fol. B4r]
Met Grachten Spietsen diep, en Dijcken hooch verstercken:
(305) Voor eerst, aen Valckenburgh, de onvolmaeckte Schans
Trencheert die aen den Rhijn, soo isser geene kans
Voor ’s vyants vlugge Vloot: dus moet men Pas en Dijcken
Door-graven om de Stadt, op dat haer snoo pracktijcken
Ons niet te licht verraen tot onser grooter schant,
(310) Dan lach ons Roem en Eer bespottelick in’t Zant.
Boshuysen, Leyderdorp, Verdoes en Soeterwoude,
Poelgeest en Kouderkerck, en ’t Huys van Haserswoude
Bewaert het alles wel, dat geene Eetb’re Waer
Te Water of te Landt tot LEYDEN binnen vaer.
Allonso. (315) U wille sal gheschien: aen ons sal niet ontbreecken,
De Boeren staen ghereet om alles aff te steecken
Tot stuttingh voor ghewelt.
Baldeus. Wel, vaert dan alle voort,
En klamt de Stadt met smeecken aen het boort.
Vijfde Uytkomst. |
(320) Die staen wy alle uyr voor onse Wal te wachten,
En u is wel bekent sijn groote Tyranny,
Sijn wree moordadicheydt, en vals verradery
Die nimmer zat en is van menschen bloet te gieten,
Alwaert wy met verdrach hem binnen Leyden lieten
(325) Soo souw hy even-wel met moorden en verraan
En vreesselicke doot ons Burgeren verslaan.
En om dit ongheval voorsichtich te vermijden
Dat noyt ons Burgery een Spaensche moort moet lijden
Soo vinde wy gheraen dat wy met alle man
(330) Hem keeren van ons Muyr soo langh men weeren kan.
Ick waech mijn Lijf en Bloet voor Burgers ende Vrouwen,
Wilt oock u schuldich plicht voor Hollandt bondich houwen
En strijden teghens haer, weerstaedt sijn wreede handt
Al ringt hy u om ’t lijf met Swaerden en met Brandt,
(335) Weest daer niet af versaecht, maer keertse van u Wallen
Al sou ons Muyr en Wal door storm ter aerde vallen.
Ick hoope dat den Heer met ons ten strijdt zal gaen
Als hy met Moses Volck, en Aaron heeft ghedaen.
Al is haer Heyr ghepropt met duysende van Mannen
(340) Die al tot Moordery zijn t’samen aen ghespannen,
[fol. B4v]
Weest even-wel ghemoet, want een die binnen woont
Verwint veel meerder macht, als tien die buyten hoont.
Weest noyt beweechelick door zijn vervloeckte schrijven
Want in een schijn van vrient souw hy het al ontlijven:
(345) Dus acht geen loos ghevley, of vals ghemunt accoort
De liefde die hy toont is niet als Brant en Moort.
Capiteyn. O steunsel van ons macht! Wy schroome gheen Tyrannen,
Wy steune op u Moet, en trouwe strijdtb’re Mannen,
En sterck bemuyrde Stadt, dat schier onwinbaer lijckt
(350) Soo maer de zeghen Godts niet van ons Wapens wijckt.
Wy gaen nu vol van moet na al de Ravelijne
Besette Oostenrijck, en ’t Huys van Sint Catrijne,
Bourgongje ’t hooghe Huys, en Ursels stercke Slodt
Tot aen het Huys te Berm, besette met het Rodt.
(355) Wy sijn te saem bereyt te wederstaen haer stormen
Al soumen dese Stadt ghelijck een Mols-hoop vormen:
Ja vechten oock soo langh op haere wreet ghewelt
Tot dat ons ’t bloedich Swaert, of Honger, nedervelt
En of het noodt-lodt viel dat hier quam hongers plaghen
(360) Soo zalmen t’ons behouf veel liever Honden knaghen,
En tot des Vyants spijt ons eyghen lincker-handt,
En houde dese vuyst ten dienste van het Landt.
Daer mee wy in den noot ons dapper zullen weeren,
Soo sal sijn wreede balch noyt Burgers Bloet verteeren.
Verdoes. (365) Hoe sterck is men ghemant?
Capiteyn. Omtrent ses duysent Man
Bequaem en Strijdtbaer Volck, dat Wapen voeren kan,
En jongers sonder tal, die al de Aerde wercken
Dicht by het Schutters-Huys de Ravelijns verstercken:
Een yder is vol moet, en dapper inde weer
(370) En zoecke door haer werck, te haele Crijghsmans eer.
Een Boer komt vluchten. |
Boer. Uyt Water, Slijck, Morasch, daer ’k schier in hadt versopen.
En uyt het Spaens gewelt; tot aen mijn keel toe nat.
Verdoes. Waer wert ghy hem ghewaer?
Boer. Dicht aen ’t Benthuyser Gadt,
(375) En ’t volck van Zoetermeer wort alle wech ghedreven,
Den vyandt woest en Brandt, en brenght het al om ’tleven:
De Schuyren syn verbrandt; het Vee verstroyt, ghedoot:
Sy breecken Huys en Hoff, ’t leyt alles voor haer bloot.
De Vrouwe-schenders staen in doode Liens omlommert
(380) Met Zabels scherp ghewet, met g’ronne bloet beslommert.
[fol. C1r]
Verdoes. Waer na neemt hy zijn wegh?
Boer. Recht an na dese Stadt,
Want hy ’t Noordaasche Vlack al inghenomen hadt,
En met een vleugel volcks verwoeste al de Huysen;
Zy maeckten haer terstont doen Meester van de Sluysen.
(385) Daer wierd’ het al vermoort, tot d’eerst-ghebooren Kint.
De Moeders zagent aen, en wierden als ontzindt.
De Maeghden over-al, die wierden vast ghebonden,
En door het woedent volck van ’svyandts Macht geschonden,
Gheworpen in haer Hut, en jammerlick verbrant,
(390) Soo datter veele volcks verslaghen leyt in’t zant:
En soo ick inde vlucht quam binnen Zoeterwou,
Op hope ick aldaer vry veylder wesen souw,
Maer ’t wasser oock in roer, den Vyandt quam marcheeren
Om zijn ghewette Swaert met Christen-Bloet te smeeren:
(395) Maer ’t volck haer domme Vee naer ander plaetsen dreeff,
Soo datter niet veel volck tot Zoeterwoude bleeff;
Maer voeghde hun te hoop omtrent de Papenbrugghe,
Versien met halve Lanss’, met Vorck, en Vlassers- plugghe;
En trocken wederom met grammelick ghemoet,
(400) En sloeghen eene trop Soldaten onder d’voet;
En kreghen groote Buyt in’t plond’ren der Soldaten,
Maer moeste door de noodt het alle weer verlaten.
Den vyandt quam weer an, en dreef dit volck van kant,
En heeft een Bloedich-Vlagh by’t Papenmeer gheplant.
(405) Zijn volck by hem gheruckt, de Wat’ren inghenomen,
Tot dat daer meerder volck van hem is by ghekomen:
Doen wiert een Schip-Brugh voort geheel op’t Meyr geleyt,
Aldaer dit woedent volck haer in het Landt verspreyt.
Verdoes. Waer maecken zy haer vast?
Boer. Dat weet ick niet te segghen,
(410) My dunckt zy Kroonesteyn voor eerste gaen belegghen:
Ick hoorde groot ghekrijt; en’t roepen was, Loop an,
Sla doodt wat adem heeft, en spaert geen Vrouw noch Man.
En weer aen d’ander zy was soo een schermutseeren,
Men kost aen geene endt hem niet te rugghe keeren.
(415) Op, Leydtsche Burghery! Op, op, en slaet de Trom,
En voeght het volck by een, op dat het spoedich kom
Met volle Krijgs-gheweer: ’t Gheschut voert op de Wallen,
Op dat wy schielick niet en worden overvallen,
De Tijdt eyscht gheen verloop.
Capiteyn. Vaert wel. Ick spoed-me voort.
Verdoes. (420) Stelt u slaghoords ghewijs voor Muyren ende Poort.
[fol. C1v]
Capiteyn. U wille sal gheschien. En soo zy ons bespringhen
Soo sal ’k dees stale Klingh haer in het herte dringhen.
Capiteyn binnen.
Verdoes. En ghy, passeert u wegh; Ick danck u voor ’t bescheyt
Dat ghy my hebt gedaen, in dees’ ghelegentheyt.
Boer. (425) Wel, Heerschop; Ick vertreck: Ghy moet Verwinner blijven,
En ’s vyants felle Macht van uwe Walle drijven.
Boer binnen.
Verdoes. O droef-benaude Stadt! Ick vrees voor ongheval,
Ick vrees dat Hongers-noodt u onderdrucken sal.
Doch echter houw’ ick Moet, ’ken sal niet laten blijcken,
(430) Op dat gheen quade Moedt de Burgers doet beswijcken
Op hoope van Ontset: maer soo het wort belet
Soo is het heele Landt in ’s vyants handt gheset. Binnen.
Sesste Uytkomst. |
En Burgerlick gheschrey, verspreyt sich wijdt en zijdt:
(435) Ick zie een groot ellendt in Leydens Camer schijnen,
En Burgers in het nat haer Tranen schier verdwijnen.
O LEYDEN! hoe ’s u ziel met Wee en Ramp belaen?
Wie sal u Hulper syn, en uwe Vyandt slaen?
Helaes! Wie sal het doen? Wy kunnen ’svyants machte
(440) Door swackheyt niet weerstaen, maer moeten door de krachte
Van ’t honger-swaert vergaen. O! grouwelicke doot!
Sult ghy ons knager zijn in Oorlochs barsse noot?
O LEYDE! siet wie dat u Wallen komt benaeuwe?
Een gier die ’t inghewant en Bloet van u zal knaeuwe.
(445) O Wees! En drouve Weeuw! bedruckt tot op het Hart
U eerst verkreeghe vreucht verandert weer in smart.
Wy sijn nu weer omringt van Albaes wreede Honden,
En snacken naer ons Bloet met goddeloose vonden:
Gheblasen in het Oyr door Zatans boose list,
(450) Die na des Menschen Ziel ghestadich haeckt, en vist.
O wreede Tyranny! Wat zalmen nu hier kiesen
Het langhsaem Hongers-swaert, of Goet en Bloet verliesen,
En vallen inde hant der moorders fel en wreet,
En zette Stadt en Landt en Vrijheyt, in het leet?
(455) O neen! Wy willen eer van Honger hier versmachten,
Als ’t onbetoomde volck haer ongena verwachten.
[fol. C2r]
Wy hebben noch een hoop, een hulp, en toeverlaet,
Waer op men bouwen mach, en vastelick op staet.
Die Pharôs stockich Hart, en al zijn strijdtbre knechten
(460) Op’t Roode Meer verwon, doen hy de stroome slechten:
En Amaleck bevocht, en sloech hem gants ter neer,
Dat is ons eenich Troost, ons Schilt, en scherp gheweer.
Vander Werff. Duyvenvoordt. Raephorst. |
Soo’st noodich dat wy op ’t ghetal der menschen spreecken,
(465) En hoe langh dat het Graen met scharp en schaers gedeel
’s Lants Oorbaer strecken zal, terwijl het in’t gheheel
In ons bewaringh is? Men laet oock Os en Schapen
Ja al wat eetbaer is doen soecke door ons Knapen
Tot voorraedt inde noot, en voeghent hier by een
(470) Op datmen al het Volck kan spijsen int ghemeen.
Duyvenv. ’t Is al ghelijck bestelt, en oock by een gedragen,
Maer ’t Burgers drouf geschrey hadt schier mijn moet verslagen
Int aensien van ’t ghesmeeck om haere eetb’re waer
Te houden, maer ’t most voort: en naer het by malkaer
(475) Op ’t Steehuys was ghebracht, soo heb ick daer bevonden
By d’ hondert zeven Last, tot veertien-duysent monden,
Helaes! te weynigh Graen, om een omringde Stadt
Te voen in Oorloghs ramp, en wachten ’t oope padt
Op hoope van Ontset, men moet van Honger sterven
(480) Of Leyden tot een puyn van Spanjaerts sien bederven.
Raephorst. Soo is ’t nu slecht ghestelt, wy staen in groote vreese
Indien wy weerstandt doen daer geen ghena zal weese;
’t Waer (na mijn Oordeel) goet te smeecke om ghena,
Want soo hy meester wort komt bidden al te spa.
Brouckh. (485) Spreeckt niet van goet ghena om Leyden op te gheven
Den Spanjaerts Eet is wint, hy zal int moordich leven
Al even dapper gaen; hoe dee hy Rotterdam
Daer hy door goet versoeck met ’t Leger binne quam,
En alsoo ras de Marckt van hem was inghenomen
(490) Is haer dees zotte hoop wel jammerlick bekomen.
Hy doot de Burgery met ’t Swaert, met Vuyr, en Touw,
Sijn moord-lust groeyde aen, en spaerde Maecht noch Vrouw.
Tot Haerlem desghelijcks veel Burgers zy verdroncken,
Soo datter wel ontrent ses hondert sijn versoncken,
(495) En oock tot Oudenaert, en Naerde inde Stadt
Dat dese Vader-beuls doen zette in een Badt
[fol. C2v]
Van Burgers Traen en Bloet, en Zutphen niet verschoonde,
Zijn woordt was al Sla doodt; ghelijck hy daegh’lijcx toonde
Met ’t goddeloos Moort-Geweer: zijn woort is nu, Accoort,
(500) Maer zijn vervalschte Schrift hout al van Swaert en Koort.
Al blinckt het Yser schoon, het laet niet sijn verroesten,
Al looft den vyandt veel, hy laet geen Moordt noch woesten.
Betrout u vyandt niet, hy vist met scherp fenijn
Dat schoon voor ’tooghe gaet, maer grouwlick inde schijn.
(505) ’t Is na mijn Oordeel best een vast besluyt te maecken
En keere vande Stadt sijn moorde storme blaecke,
Hier dient een Eet ghedaen dat elck in sijn quartier
De Stadt ghetrouw sal zijn, tot dat het alles hier
Het uyterst heeft verwacht, en dat geen hoop van machten
(510) Hier oyt te wachten is, soo moetmen dan verwachten
’t Ghena en ongena dat ons den vyandt toont,
Wy worden even niet ’t zy nu of dan verschoont.
Raephorst Dees raet bevalt my wel, laet oock de Burgers sweeren
Dat sy van Muyr en Wal den vyandt zullen keeren;
(515) Volvoeren wy het stuck tot dat de laetste Man
Verswackt door ’t Hongers-swaert hem niet meer weeren kan.
Vander Werf. ’t Verbont moet sijn volbracht, komt laet ons hier te samen
Op hope van Ontset dit onder ons beramen,
Geen vreeselicker straf is Leyden oyt verwacht
(520) Als datmen door het Stael of Hongers-Swaert versmacht
Al is ons Dijck en Wech en Waterpas benomen
Godt kan het haest versien, en weer Ontset doen komen,
Die ons naer ’t leven staet loopt licht sijn doot te moet
Terwijl hy ’t Vinnich-Swaert wil domple in ons Bloet.
(525) ’t Fortuyn loopt wonderbaer, wil hy de Stadt verdelgen
Soo moet hy eerst ons Bloet, en aller macht verswelghen.
Die Burgers anxt verjaecht, verwint de meeste strijt
En midde in ’t ghevecht de minste schade lijt.
Duyvenv. Tot welstandt van ons Landt en Godes Kerck ter eere,
(530) Soo voecht u by ’t gheweyr, op dat wy t’ samen sweere.
EEDT. |
Voor Godts geheylicht Woort, en Staeten onderstandt
De Spaensche Tyrannij van onse Muyr te keeren,
Tot dat de laeste Man naer langhe tegen-weeren
(535) Heel macht’loos afgheslooft sijn krachten en gewelt
Door ’t Swaert of Hongers-noot ter Aerde is ghevelt.
Soo helpt JEHOVA ons soo wy ’t niet naer en komen
En wil ons naer verdienst van onse wercke loonen.
[fol. C3r]
Raephorst ’t Besluyt dat is nu vast en bondich hier gemaeckt,
(540) Een yder draecht nu zorch dat Leyden wort bewaeckt,
Soo Godt ons nu behoet voor stormen ende loope
Voor Aenslach of verraet, staen wy op goede hoope
Dat naer een langh Belegh wy krijghen hulp en macht
Haer baet ghewelt noch list als Godt haer Heyr verkracht:
(545) Men maeckt de Stadt vol moet by mannen ende knechten
Om als ’t de noot vereyscht Victory te bevechten,
’t Moet aengedreeven zijn, alwaert hier drouf ghestelt,
Soo moet men evenwel doen wederstaen ’t ghewelt:
Want zoo het Hooft beswijckt en laet de moet vervallen
(550) Het Lijf verzucht hem oock, en smelt tot niet met allen.
Soldaet. Mijn Heer, ’k vrees voor verraet. hier heb’ ick op de Wal
Ghevonden dese Brief.
Duyvenv. Wat of dit wesen sal?
Raephorst Comt, breecktse spoedich op, en laet den inhoudt lesen.
Brouckh. ’t Is Vyants Zegel-merck, ’t sal uyt het Leger wesen.
Duyvenvoord leest. |
| ICK Baldeus, Soon van den Hartoogh van Alba, eysche uyt last van sijn Konincklijcke Majesteyt van Spangien, LEYDEN, met den aenkleven van dien, op Ghenade en Onghe- nade in onser handen, ende dat in ’t korte te resolveeren sonder meer als drye daghen uytstel te nemen: ende soo uwe hardtneckicheyt dese Voorstellinghe verwerpt, sal Ick naer u veroveringhe al u Burgers door het scherpe Mes van Justitie laten passeeren: want soo onmoghelijck als de Starren aen den Hemel sijn te bereyken, soo onmoghelijck is de Stadt door menschens handen te ontsetten. Dus laet u hardtneckicheyt geen oorsaeck van u bederff sijn. Beraedt u betijts. |
(555) O vreesselicke Brieff, waer voor een yder schrickt!
Waer door dat Hollandt schreyt, en schier in ’t bloet verstickt!
O omgheringde Stadt! met druck sach ick u traanen,
Doen dese Vader-Beuls voor uwe Walle quamen:
Die, als het onghediert, steedts swieren over al,
(560) En soecken ’t lauwe bloet te tappen uyt u Wal.
Ja, hongeren na ’t nat van Burgers bloed’ge traanen,
Om haer bloet-gierich hart met lust daer in te baanen.
Maer neen: soo langh dees Arm aen ’t lichaem is ghevest,
En ons maer zoberlick den Honger wort ghelest,
[fol. C3v]
(565) Soo sal hy nimmermeer, soo Godt ons spaert het leven,
Ons dwinghen met ghewelt, om LEYDEN op te gheven.
Wy sullen noyt verstaen tot over-gaen der Stadt,
Voor ons het Sweet en Bloet door ’t Swaert is afghemadt.
Brouckho. Wat dunckt u Heeren dan, hoe langh het Graen sal strecken,
(570) Want zober uyt ghedeelt sal zuyr en soet verwecken:
Dus tast in u Ghemoet, terwijl men schrijven sal
Aen ons Groot-Mogent-Vorst; op dat ons ongheval
Met hulp van Godes handt, brenght wederom verblyen,
Vander Werf. Vier Maenden staen nu vast, en meerder macht niet lyen.
Raephorst (575) Soo staptmen merckelick de bitt’re doodt te moet:
O Haerlem! door u Val smaeckt Leyden soo een roet.
Dien dach dat uwe Wal en Burgers neder vielen
Voor ’t Spaens vervloeckte volck, die ’t alles ginck vernielen.
Treurt Leyden, noch helaes! hadt nu d’Orange Vaen
(580) Tot Spanjaerts spijt, ons vreught, op uwe Wal ghestaen
Wat aenghename hulp waer dan voor ons ghebooren?
Maer die ’t al hoeden wou, heeft nu het meest verlooren.
Dan noch soo dit Besluyt ten besten ons gheluckt
Soo hoop Ick den Tyran van ons sal zijn gheruckt.
(585) Ghy Heeren, dit Besluyt nu daed’lijck aen de Staeten,
De Weet moet syn ghedaen, op dat zy niet en laeten
Te naerderen de Stadt, en soecken met ghewelt
Den onbetoomde Draeck, te drijven uyt het Velt.
Duyvenv. Men prest de Brieven voort, op dat zy oock beginnen,
(590) Men wint een groote Strijt, soo men dees tijt mach winnen:
Een yder hoed’ zijn Muer, tot naerderlijck bescheyt,
En soo met hoop van troost, een blyen uytkomst beyt.
Binnen.
Sevende Uytkomst. |
Elck Lidt dat klopt en beeft van boven tot beneden,
(595) En ’t bloedt bedroeft mijn Ziel, soo dat mijn banghe Hart
Naer adem haeckt en treckt in ’t midden van mijn smart.
Maer Laes! een binnen-strijdt van Savonts tot de Morghen
Hout sich met eyghen strijdt in ’t lichaem vast verborghen,
Om dat ick (teere Maeght) nu onder Wolven sta,
(600) En als ’t verdwaelde Lam, verwacht haar onghena.
Waer vlucht ick noch in ’t lest van dese wreede Wolven?
Hoe hebben zy my nu in hare Kringh bedolven?
[fol. C4r]
Hoe kom ick weer Ontset? Wie helpt my uyt den druck?
Wie vechter voor mijn Krans, en stut mijn ongheluck?
(605) Ach! Wierd’ ick maer ghelaeft! Wat sou ’t my vreughde wecke?
Wat sou daer zucht en druck uyt mijne ziele trecke?
En dan mijn Inghewandt liet vallen zijn verdriet:
Maer laes! de hoop is swack, en eyghen troost is niet.
Den Nacht is oock mijn Dach, ’t moet nu al stadich waaken
(610) Met woelent Inghewandt; dat schier vergiff wil braaken,
En spuwen niet als Vuyr, op dat de Wolven wreet
Verschricken van ’t gheblaeck, en niemandt nader treedt.
Maer laes! Ons teghenweyr dat mach heel weynich bate,
Zy zijn te vast bepaelt, en willen niet verlate
(615) Het geen zy voor een Proy besetten over al,
Maer soeckent door haer List te vanghen inde Val.
Daer hoor ick Oorlogs Toon, dat sal my naerder komen,
Het ysselick gheklanck komt ruysse door de Boomen:
Wat of het wesen sal? Het schatert in mijn Oor,
(620) De klanck van soo een Toon, gheeft ’t Inghewant gehoor.
Binnen.
Achtste Uytkomst. |
Carion. Ick eysch van ’s Konincks weghen
De Stadt in mijner handt.
Verdoes. U eysch komt niet gheleghen,
Wy gheven Stadt noch Landt in ’t Moordenaers ghewelt.
Carion. Daer is ghena voor u, soo ghy u reed’lick stelt.
Verdoes. (625) Ghena! ghelijck ghy ’t Landt hier over al vereerde.
Carion. Om dat sy haer te strengh met groot verraet verweerde,
Den Hartoch heel vergramt, ontoomde ’s Konincks macht,
En strafte d’hoonder zoo, die hem soo weeck’lick acht:
Dan, soo ghy oock niet wilt; het jongh ghebooren kint
(630) Dan oock niet leven zal, indien men u verwint.
Verdoes. Eer wy het op de hoop van u ghena souw gheven
Soo swaeye wy het Swaert tot ’t eynde van ons leven:
Ja, zullen vol van moet soo langh u wederstaen
Tot dat de laeste Man sijn leven is vergaen.
(635) Dan, doch wy hebben hoop om uytkomst te verwachten,
Zijn Hoogheydt salmen haest hier binnen sien vernachten.
[fol. C4v]
Carion. Wat uytkomst wacht ghy doch, het Leger is ter neer
Gheslaghen en verwoest, haer macht en kan niet meer
Verzamelen by een: haer Vendels zijn ghewonnen
(640) En ’t meeste Volck ghevaen.
Verdoes. Dat hebt ghy, Guyt, versonnen.
Wat meynt ghy dat wy hier voor loghens sijn vervaert?
Ick weet zijn Hoogheyts Macht is niet by een vergaert.
Ghy Hel-hondt, voort van hier, gaet naer u Moordenaren,
En zeght de opper-beul met al sijn boose schaeren
(645) Dat hier noch Cruyt en Loot voor hem ten besten is,
Vertreckt hier oock van daen, eer ick mijn gramschap slis.
Carion. Ach Burgers! dit ghehoon dat zult ghy u beklaghen.
Verdoes. Ick segh dat ghy vertreckt, ghy sult ons niet vertzaghen
Ghy Paeps vervloeckte Fielt.
Carion. Dit breeckt u namaels op,
(650) Dit Swaert dat eyscht door wraeck te klooven door u kop.
Verdoes. Ick segh dat ghy vertreckt: ick ra u nu ten besten,
Want soo ghy langer toeft, soo zullen dese Vesten
U Galgh en Dootkist zijn. Daerom ziet wat ghy doet.
Carion. Blijft hart, en stapt u Doot tot uwen hoon te moet. Binnen.
Neghende Uytkomst. |
Hoe sal dit grouw’lick hoon door wraeck dees Stat verslenschen?
Hoe sal ick met mijn Swaert door dese vlugge handt
Den hoonder sneuvle doen, en worghe met de bandt,
Op dat hy weet dat hy soo vromen Prins ginck schelden,
(660) Ick sweer by dit ghebiedt, dat ick het sal vergelden.
O spijt! vervloeckt bescheyt! die mijn mijn moedich hart
Soo dapperlick vergramt, en mijne Degen tart:
Hoe derft ghy boos ghedrocht, soo smaedelijck hier spreecken?
Daer ick u heb omringt, en ghy niet uyt kunt breecken,
(665) Of worstele uyt mijn handt. O grouwelick bestaen!
Maer dees ghewette klingh die sal het effen slaen.
Maer ’t schijnt sy sijn bewust. hoe listigh wy eens schreven
Om d’Wet en ’t Vaderlandt de steeck des doodts te gheven.
’t Was onder goetheyts schijn, het geen wy riepen zoet
(670) Ons Vorst dorst naer de Vree, maer niet naer menschen bloet.
Men schrijft, siet wat gy doet, spaert Vrouwen ende Kind’ren,
U Vrijheydt is ghereedt; siet, niemant salmen hind’ren:
Dan doch zy sijn soo hart als d’alder-hartste steen
Maer ’k sal ’t naer korten tijt, wel van haer boesem kneen.
[fol. D1r]
Carion. (675) ’k Sprack, Burgers, ziet voor u, ghy zult het u beklaghen
En schelt de Vorsten niet, maer wilt met hun verdraghen
En ondertast de saeck: maer ’t was, vertreckt van hier
Eer ick u nedervel om uwe vals ghetier.
Baldeus. Verset u ongheval; want naer verloop van weecken
(680) Zult ghy dit smaed’lick hoon ten volle konne wreecken.
Soo koelt u wraeck-lust dan aen dese lasteraer
Wanneer d’hartneckigheydt dees Ketters allegaer
Sal springhen voor het Hooft, dan sal Fortuyn weer swaeyen
Voor ons onwinb’re macht, dan zal het rat verdraeyen
(685) En maeye Lijck op Lijck, tot dat het Swaert verstompt,
En ’t langh ghedreyghde Bloet de Stadt is uyt ghepompt.
Gheen schelmstuck ’t sy hoe vals ghy die oock mocht versinnen
Indien het dienstich is om dese Stadt te winnen,
Gheef ick u volle macht: brouwt Anslagh en Verraet,
(690) En parst de Ziel uyt ’t Lijf die u naer ’t leven staet,
Soo zalmen tot ons eer om d’ hoochste liedt te singhen
Het ketters hart ghemoet met d’Inquisiti dwinghen:
Want ’t is een wreeslick Volck, die altoos met ghewelt
Sich zelven waer het kan, in Heerschappye stelt.
(695) Dus stelt nu goede wacht, en laet geen weeghen open,
Op dat des Vyants macht gheen Schanse af komt lopen,
Soo wort haer moet ghestudt, en druck verteert haer Stadt,
Wy zullen haer int kort doen beven als een bladt.
Carion. Om naer ’t ghewenschte heyl, int korte te gheraecken,
(700) Soo laet an dese wech een vaste Schanse maecken,
Want ’k hebbe hier verspiet, hoe datter veele Lien
Van Warmoes, Kool, en Graen, en Wort’len zijn versien,
Al sluypent by de nacht bekruype zy de weghen
En plucken al ’t Ghewas van ’t gheen daer is ghelegen:
(705) Soo wort de Stadt versien met Nieuw-ghewasse Fruyt,
Het schijnt het int ghemeen ghegheven is tot Buyt,
Het welck ons schaed’lick is: wy moeten daer op letten,
En stadich by het Landt Soldaten neder zetten,
Op dat daer niemant meer sich selven soo verstout
(710) Die hem by dach of nacht sich aen het Landt onthoudt.
Wat dunckt u van het stuck?
Baldeus. ’t Is van u wel versonnen,
Ick wil dat aen de Schans sal daed’lick zijn begonnen,
Soo salmen met ghewelt betomen haere loop,
En brenghen by het Groen, Gheschut en Loot te koop.
(715) Gaet, voert ghy hier het Volck. Ick sal u nu vertoeven.
Carion. Binnen.
[fol. D1v]
Het maecken van dit werck sal Leyden soo bedroeven
Dat zy door grooten anxst en soo een ongeval
Niet weeten hoe sy ons van haer noch keeren sal.
Ick zal hoe langs hoe meer haer Wallen zoo benaeuwen
(720) Dat zy haer Vlees en Bloet door honger sullen knaeuwen.
Ja, worden soo verswackt in hare Hongers-noot
Dat sy wel jammerlick dan roepen om een Broot.
Ick schroom geen teghenweer van buyten noch van binnen
Wie souw soo groote werck seer starck van Volck verwinnen?
(725) Wie hadt soo stouten hart te vallen op ons macht?
Te naecken het Gheschut dat door sijn groote kracht
De stoutste wijcke doet, hoe wel ’t met diepe Grachten
Is dapper op ghewerckt, wat baedt dan storm of krachten
Te waghen voor de Stadt? het welck haer niet en baet
(730) Als al haer volck verspilt, dat haer noch swacker maeckt.
Daer komt den Crijghs-Helt aen, die met sijn Mavors handen
Soo dapper heeft ghekampt in ’t roove vande Landen,
Het schijnt voor ’s Koninghs eer loopt yder inde vlam
En maeckt den Adeldom onsterfelick van stam.
Carion met Soldaten. |
En dwinght u Vyandt zoo dat hy in geen manieren
Kan komen op dit Landt. Loopt dapper op hun an
Verdelchtse met het Swaert die ghy bekomen kan.
Weest altijt op u hoed’, en dwinghtse in haer Wallen
(740) Te blijven: siet oock toe dat sy nu oock niet vallen
Verraedlick in u Schans: een yder quijt sijn eer,
En maeckt met dappre moet te passen op ’t gheweer.
Baldeus. Maer tot verseeckeringh sult ghy dit gouverneeren,
Soldaten sonder hooft en kan geen anval keeren.
Carion. (745) Ick voechme naer u wil. laet ’t vrylick op mijn staen,
Ghy moocht naer uwe Tent gherustich heene gaen.
Baldeus binnen.
Waeckt op, ick hoor gheluyt: het is hier slecht gheschapen,
Op Mannen, in ’t gheweer. Op, Wapen! Wapen! Wapen!
Leytsche Burgers vallen uyt, ende veroveren de Schans. |
Spanjaers. Och Mannen gheeft ghena!
Carion. (750) Een yeder hoed sijn Lijf.
Leyts Bur. U smeecken komt te spa.
[fol. D2r]
’t Sa Burgers, weert u nu, en laet de moet niet sacken.
Spanjaers. O schandelick ghevecht! uyt ons ghemaeckte Bracken
Soo schandelick verjaecht?
Leyts Bur. Sla doot! wie in de Schans
Hem in de Wapen houdt: verdient is deese krans:
(755) Dees t’saem gherotte guyts sijn t’ haerer schant ghevlooden,
En laeten in haer vlucht wel by de vijftich dooden:
Nu is het vruchtbre Landt een roof voor alle Man,
Een yder haelt zoo veel als hy wel draeghen kan.
Tiende Uytkomst. |
(760) Dat ghy t’ons roem, haer schant, den Spanjaert hebt verschoven,
Geslagen op de vlucht, vermorselt met het stael,
De rest noch inde vlucht verdreven al-te-mael
Tot in haer Trenchement, en op ghegraefde Wallen,
Alwaer sy heel verschrickt ter neder sijn ghevallen;
(765) Soo dat dit Spaensch ghedrocht niet hebbe weer bestaen
Te naecken aen het Lant, of aen de Schans te staen:
Sy vlooden als het zant dat voor de wint moet stuyven
Dat valt, en rijst, en vliecht, en overhoop moet schuyven
Soo ginckt met dit ghedrocht; maer Vader, mocht ick sien
(770) Dat sy door uwe handt van Leyden moste vlien
Soo wast ons anxt en noot en kommer afghenoomen,
Soo quam uyt uwe rots Slants Vrijheydt weder stroomen.
De welstandt rees weer op, de Stadt die baerde vreucht,
De kinders slap en flaeuw, die smaeckte weder jeucht:
(775) Het voetsel vande Borst dat droevich wech moet drooghen
Door swaere Hongers-noot, soo datmen ’s Moeders ooghen
Siet zincken in het hooft, door traentjes die zy laet
Om dat haer Zuyghelingh in zulck een droefheydt staet.
Veel Maeghden uytgheteert, die sietmen loopen dwaelen
(780) Vermomt hier aende Vest, om eenich Spijs te haelen.
Hoe stont oock ’t volck in roer doen wy van onse Wallen
Ons Burgers inde Schans der Spanjaerts zaghe vallen?
Doen hoordemen de Vreucht weer galmen door de Stadt
Dat yder schier zijn quael door vreucht vergeeten hadt?
(785) Voort brachtme nieuwe vrucht, die door ghewelt van mannen
Dicht in des vyants ooch doen waeren aenghespannen
En pluckte al het groen dat op de Lande was
Van Wort’le, Kool, en Fruyt, het geen daer meerder was.
[fol. D2v]
Wat was daer doen een strijt? men kost geen volck versaden,
(790) Een vrouw seer ongheschickt stont tot de keel gheladen,
Zy viel ter aerde neer, en stickte op der daet,
En liet haer leven soo ellendigh op de straet.
Wie of daer komen zal?
Drie klaghende Burgheren. |
Hoe langhe sult ghy ons in dees ellende laeten?
(795) Siet hier u Onderdaen, zijn al te swaeren kruys,
Die door den Hongers-noot zijn Vrouw’ nu doodt in huys
Ellendich leggen* vint: mijn kindren voor de deure
Die lecken uyt de goot met een swaermoedich treure.
Ach! mocht ick noch met haer, als den Verlooren Zoon,
(800) Mijn leven doen met draf! maer laes! ’t is ons verboon
Van Spanjaerts, die ons nu naer Ziel en Leven putten,
Wie sal ons nu voortaen voor meer onheyl beschutten?
O desperate tijt! de Ziel op Ziel vervoert,
En daer het Spaensche juck, soo listichlick op loert!
Tweede Burger. (805) Ach trouwe Burgers heul! laet u veer-siende ooghen
Op ons ellendicheyt doch eenmael zijn ghetooghen!
Het alderhartste hart! al wast van stael ghesmeedt,
Het wierd door ons ellendt tot dweeheydt sacht ghekneedt.
Komt met een groote Schaer, besiet de droeve zuyle
(810) Mijns huys, daer ghy ’t ghekarm, en al te naare huyle
Aenschouwen sult: mijn Vrouw’ die eerst bevallen was
Lach in een groot ellendt: maer naer een dach, soo ras
Sy maer begon te staen, soo is sy heen ghekroopen,
En socht haer voetzel doen in vuyle vulnis hoopen,
(815) En liet alleenigh t’huys haer jonghe zuyghelingh,
Dat door ellendicheydt de zeys des doots ontfingh.
Ick kom met haer in Huys; sy wiert door schrick bevangen,
En braeckt de Ziel uyt ’t Lijf met traanen op de wanghen,
En roept: O man! ick sterf! sy geeft een snack of twee,
(820) En roert haer verder niet, en leyt noch op die stee.
Ick stondt door rouw verbaest, en wist niet wat te maecken,
Ick kon in langhe tijt mijn Vrouwe niet ghenaecken.
Dus kom ick nu om hulp, u reed’lickheydt is groot,
En Balsemt mijne wondt, in mijn bedroefde noot.
Derde Burger. (825) En ick, na dat ick oock was van de Wacht ghekomen
Heb ick aen Pankraes-Kerck een drouf ghesicht vernomen,
Mijn kind’ren alle drie, die laghen voor een deur,
En lecktent ’t gronne bloet, ghedreven door de scheur
[fol. D3r]
Dat slachters binnens huys van Paerden liete loopen
(830) En scheptent in haer hoet, dat sy door honger zoopen.
Helaes! naer dit ghesicht, soo vant ick swaerder kruys,
Mijn alderwaertste Vrouw’ die vondt ick doot in huys:
Sy zat op eenen stoel haer handen stijf gheladen
Met vellen van een paert. O Swaert van onghenade!
(835) Wat brocht ghy my verdriet! O man! siet ons ellendt
Hebt ghy een Christen hart, dat Christen hardt erkendt,
Erbarmt u over ons, aensiet ons droeflijck lyen.
Vander Werf. O drouve Burgery! hoe kan ick u verblyen?
Daer vreucht noch hoop en is, wat wilt ghy doch van my?
(840) Wat kan ick hier in doen, dat u tot vreucht ghedy?
Is u ellende groot? Godt (hoop ick) sal ’t verzachten,
Ghy moet (naer teghenspoet) een soet verblyen wachten.
Godt straft nu onse sondt.
Derde Bur. Ons druck die is te groot.
Vander Werf. Ons sonden sijn voor Godt noch swaerder ende bloot,
(845) Die straf die is wel swaer, maer groot is Godts ghenaden,
Noch grooter is de deucht van sijne vrome daden
Die hy bewesen heeft, wanneer het hem behaecht,
Soo is des Vyants macht wel haestich wech ghejaecht.
Eerste Bur. Den tijt valt ons te langh, men siet de noodt vermeeren,
(850) En ’t langh ghevoede Bloedt door Hongers-noot verteeren
Men loopt nu by de wech, en soecke spijs op straet
Dat langh vertreeden is: ’t is over-al, wat raet?
De kassen die sijn leech, het Maechschap is vergheten,
De Brouwerye leech, den Backer heeft niet t’eeten.
(855) Den Adelicken staedt, die ’t eer in volheydt hadt,
Die soeckt (door hongers-noodt) haer kost aen Hondt en Kat.
De arm ghemeene Man, die vint men by de weghen
Met kinderen doodt ter aerdt, door Pest ter neer gheslegen:
De Burgers sijn te swack om al de doode lien
(860) Ghelijck ’t behoorlick is, met aerde te versien.
Eerste Vertooningh. |
|
Siet hier d’ellendigheydt, sy eeten van de Ratten De kinders eten ’t vlees van ongesonde Katten. De Moeder knaeuwt de huyt van een verslonde Paert. Ach! siet dit Schouspel aen! dit voet het Honger-swaert. |
Hoe sal hier noch een endt van dese droefheyt raecken?
Wat middel is hier toe?
Tweede Burger. Dat ghy de Stadt op gaf.
[fol. D3v]
Vander Werf. De Stadt! O quaet bescheyt! en spreeckt my daer niet af:
(865) Soo leed’ ghy meer ellendt. In plaets van sonder eten
Saecht ghy u Vleesch en Bloet, moordadich neer ghesmeten.
’k Neem daer een gruwel af: ’ken sta het nimmer toe,
Tot quijtingh van mijn Eer, ick Leyden nu behoe
Voor ’trauwe Spaensche Juck: ’ksalt nimmer consenteeren,
(870) Maer tot mijn laetste Bloet, haer van ons Wallen keeren.
Ach Burgers! weest ghetroost: en stelt u doch te vreen,
Erbarmt u over ’t volck van Leyden int ghemeen:
Want, valt ghy haer te voet, haer Juck sal u verdelghen,
Haer noyt ontroerde Bloet souw u door ’t Swaert verswelgen.
(875) Dus siet wel wat ghy doet; de plaagh die valt op u,
Een plaagh daer d’aerd’voor schrickt: een plaagh waer voor ick gru.
Derde Burger. O zuyl der Leydtsche Staet! ghy hoet ons voor de kuylen
Die voor ons sijn bereyt. Maer laes! ghy doet ons huylen
Door droeve Hongers-noodt. Ick acht het swaerder pijn
(880) Als in het Spaens ghewelt haer’s klaeuwen vast te sijn.
V. Werf. Daer komt de Bode aen. Wat isser goets gheschapen?
Boode. Mijn Heer, het Princen volck is dapper inde Wapen,
En legghen al ghereet met Schepen sonder tal
Recht op ’t Noordtaasche vlack.
Vander Werf. Hoe staet het over al
(885) Door ’t Water vande Maes?
Boode. Het Water is gheloope
Wel seven Palmen hoogh, daer is nu goede hoope
Te worden haest Ontset, soo sich de Windt maer rept
Ich hoop ghy binnen ’s weecks secoers van Vyvres hebt.
Bode binnen.
Eerste Bur. O overvreuchde Maer! die Leyden komt begroeten,
(890) En breeckt de Spaensche Klingh aen stucke voor haer voeten.
Vander Werf. Brenght dese tydingh strack met vreughde aen dach,
Op dat het al het volck tot vreucht verwecken mach.
Burgers binnen.
Hoe? is de Stadt in roer by Mannen ende Vrouwen,
En hitst de felle twist? Hoe sal ick ’t werck nock brouwen
(895) Dat ’t yeder sich vernoecht? Men schelt al steets op my
Dat ick de oorsaeck hier van dees ellende zy.
Sy volghen quaden raet, en staen te murmureeren,
En dreyghen Mijn, en Huys, tot Puyn te destrueeren.
’k Houw echter even stant, en roep; Wel Mannen! Hoe?
(900) En brouwt gheen binnen Krijgh. Hoe ben-je dus te moe?
Dan troost ick, soo ick kan, en stel haer weer in vrede,
Een yder is vertroost door ’t hooren van mijn rede.
[fol. D4r]
Maer ziet, des Vyandts list die sluyt soo nauw de Stadt
Met Schanssen vol van volck, dat nauw’licx Hondt of Kadt
(905) Onzienlick door sou gaen. Veel Brieven sijn gheschreven
Om in des Conincx handt de Stadt nu op te gheven.
Nu schrijft hy met ghesmeeck; dan schrijft hy dapper straff,
En sweert ons door zijn Swaert te maeyen in het graff.
De Glippers die van ons syn in haer Heyr gheweecken
(910) Die soecken door ghevley van ’s vyandts slimme streecken
Het overgaen der Stadt, en pardoneerent al,
Maer onder Honich-schijn, soo is het meest al Gal.
Daer hoor ick weer gherucht. Wat tijdingh sal dit wesen?
Rey van Vrybuyters. |
(915) Verloff, om uyt de Stadt te trecken met malkaer,
Daer leyt ons Krijgs-Gheweer; dees last is ons te swaer,
En d’Hongher is te groot; men kan gheen Wapen voeren,
Dus gheeft ons vry gheley.
Vander Werf. Ghy komt mijn Bloet ontroeren
In dees bedroefde staet: Hoe wilt ghy soo verkeert?
Rey. (920) Wy hebben voor de Stadt ons mannelick gheweert
Tot nu op deser uyr: maer als men sonder t’eten
Sijn Wacht besetten moet, soo kunt ghy oock wel weten
Dat ’t niet langh duyren kan. De Maegh dient eens gevult,
Want hongers-noodt in Krijgh, is hooft van onghedult.
(925) Dan wilt ghy naer den tijdt ons Spijs en Dranck verleenen
Soo sullen wy te saem de Wapenen weder nemen
Ter eeren van het Landt: Hoe heeft men ’s vyandts macht
Op d’ Haerelemmer Meer manhaftich t’onderbracht,
En groote proviandt door ’t vechten af ghenomen?
[in margine: Int rooven van ’s vyants Proviandt-Schepen.]
(930) Hoe stonden wy belemt in ’t midden op de stroomen
Doe men haer stormen stut op weersegs spitse top?
Gheharnast in het Stael daer noyt een yseren kop
Kost breecken onse Macht, en met bebloede Leden
Daer naer hier voor de Poort soo dapperlicke smeden
(935) Op ’s vyants felle Macht? Dies wy naer grooten slach
Den vyandt vande Rooff met schande vluchten sach.
Vander Werf. Wat roept ghy op u Dienst? Wat pocht ghy op u Daden?
’t Was u beloofde schult, en yder een gheraden
Voor ’t Landt sijn dienst te doen: hoe menich Oorloghs Helt
(940) Die midden inde slach is tot der doodt ghevelt?
Ja, die door teghenweer schier doodt hier binnen komen,
En sullen openbaer haer Daden niet beromen
[fol. D4v]
Als ghy met snorcken doet. ’k stondt oock wel eer in ’t velt
En midden in ’t ghekerf van ’s Vyandts wreet gewelt
(945) Dat Helm en Harnas wel van ’t Lijf wiert wech gheslaghen:
Maer noyt ick zulck een roem heb door de Stadt ghedraghen.
Wat meent ghy, blaffers, doch men u noch smeecken sal
Om dat naer u vertreck, ghy Leyden doemt ten val?
Neen, toomeloose Schaer; al is de Stadt vol plaghen
(950) Ghy sult in u vertreck het onluck met u draghen,
Want ick hier niemandt niet beloof het daeg’lijcx broot,
De Proviandt is kleen, ’t ghetal van ’t volck is groot.
Rey. Soo gunt ons vry gheley.
Vander Werf. Hou daer, vertreckt te samen
Belhamels vande Stadt, die haer sich niet en schamen
(955) Te schelden haeren Raedt, wijck voort uyt dese zael,
Eer ick door grammicheydt met ’t Swaert u achterhael.
Rey binnen.
En sal ick nimmer rust naer ’t lyen oyt ghenieten?
Hoe langhe sal de twist hier noch in volheydt vlieten?
Hoe langh’ sal ’t slang ghespooch ghestadich sijn op my?
(960) Ondanckb’re Onderdaens, die ick noch steets bevry
Van ’t Heyloos Spaensche Juck: en brengh mijn lijf en leven
Soo dickmael in de noot om nimmer op te gheven
De Stadt in ’s vyandts handt. Dus wortme nu gheloont,
Dus wortme nu gheviert, dus wortme nu verschoont.
(965) Dit ’s voor mijn trouwe dienst: maer ’ksweer by vuyr en aerde
Dat ick uytroeyen sal die desen oproer baerde
Tot aen de laetste endt, en houwent soo in toom
Dat niemandt oyt weer rept van eenich Pape-droom.
Die met verradery van haer vervloeckte schrijven
(970) En vals ghemenghde gift het volck soeckt aen te drijven.
O Judas bondtghenoot, spuyght vry u vals fenijn,
En tracht naer ’t kuysche bloet, u hant en sal noyt zijn
Verwoeders van ons volck, maer door Godts machtige handen
Sult ghy met u gebroet tot uwer groote schanden
(975) Noch overwonnen sien, u Heyr is sonder macht,
U heyloos wapen-tuych is meestendeel verkracht.
Na duldeloose pijn! wat spoock komt my noch quelle
En tast naer ’t Leytsche Bloet? my dunckt dat my de helle
De twist gheoffert heeft. Ja, datter eenen steen
(980) Den Hemel daelde af, hy viel op my alleen.
Ach! waer mijn Ziel ghestort, soo had’ ick dees ellende
En droefheydt niet ghesien! maer waer ick my nu wende
Ick vinde nimmer troost, hy quijt sich als een man
Die ’t rasende Gemeent in stilte brenghen kan. Binnen.
[fol. E1r]
Elfde Uytkomst. |
Nu my het Hongers-Swaerdt en Pest, soo gaet berijen
Int binnenst van mijn Bloet! O Ceres! vrucht Goddin,
Waer blijven uwe Graen, die ’k als mijn hart bemin?
Helaes; ’k ben buyten hoop, nu ick de doode Lijcke
(990) Sie legghen op de straet: geen Pest verschoont de Rijcke
Noch Wijsen hooch van Moet, maer sterven over al
Ontelbaer van mijn Volck, soo datter binnens Wal
Meer sterven van de Pest, als Hongers sware plaghen,
Soo veel dat nu het Volck de Lijcken niet kan draghen
(995) Of voere onder d’Aert. Ja blijven op de straet
Door swackheydt legghen neer, en sterven op der daet.
Dees plaghe sijn wel groot, maer nu komt daer noch boven
Uyt* d’aerde d’Helsche twist, en soeckt my te beroven
Van* ’t loff’lijck Staten-dienst, en hitse de Ghemeent
(1000) Ghestadich op te loop, al sijnse vast vereent.
Het slaetse weder los door een bedroch van schrijven,
Soo datmen nacht op nacht in Wapen op moet blijven.
O endeloose druck! hoe parst ghy nu mijn kroon?
O Pest! O Honger-swaert!* wat brout ghy al veel dôôn?
(1005) Men siet, hier als de Son heel onder is ghevallen
Veel Maechden heel vermomt, die stadich om de Wallen
Gaen soecken haeren kost van eenich Rat of Muys,
Of vuyl onnutte spijs, en draghent in haer huys,
En eeten ’t graech met smaeck. Ja, self tot Swanger Vrouwen
(1010) Die ’t leven met die spijs soo moeten onderhouwen,
Soo datter veele sijn van Vrouwen die de Vrucht
Verteert is in het lijf, door hongers swaere zucht:
Ja, oock de Vrouwen selfs die met haer kleyne schapen
Des Avonts sijn ghesont, en smorghens sijn ontslapen.
(1015) De man, die sijne wacht des nachts heeft uyt ghestaen
Wil door vermoeyt-heydt hem tot rust begeven gaen:
Hy komt dus in sijn huys, maer vint een droeflick lijen,
Hy vint sijn Vrouwe doot, en ’t kint aen beyde zijen
Ghestorven inde arm: daer staet de Man verschrickt
(1020) En wenscht door droeffenis, met haer te sijn verstickt.
Hy wort gheheel uytsint als dol, en uytghelaten,
Hy roept, hy tiert, en schreeut, en loopt door steech en straten
Als of hy sinloos waer: hy klaecht het alle man,
Maer vint geen heul noch troost dat hem gheneesen kan.
(1025) Wat hoor ick voor gheluyt? Ick hoor een nare krijten
[fol. E1v]
Tweede Vertooningh. |
Om eenich rotte aes: siet dese kinders aen
Die aen een Paerden-huyt hier soo te trecken staen.
Siet hier dit kleyne kint, hoe sit het daer te knaeuwen
(1030) Aen ’t hooft van eene Paert: en kan het niet verknaeuwen
Of swelghen door de keel. O drouve Hongers-noot!
Hoe menich brenght ghy wel aen een ontijdich doot?
Wel eer ginck Ruyter-wacht ’s nachts binnens Walle draven
En stut ’t vergaerde volck, dat sich op straet begaven,
(1035) En d’wongh haer op ter daet te segghen wat sy daer
Dus eenich inde Nacht besloten met malkaer:
Sy dan met quaet ghelaet, en wederspannich spreecken
En willen haer Gheleen niet voor de Ruyters breecken,
Maer willen ’t vals pardon aennemen met ghewelt
(1040) Dat ons Baldeus, hier soo vals heeft voor ghestelt.
De Ruyters furieus, die teghen strack aen ’t rijden,
Besetten over al het volck aen alle zijden
En hieldens alle staen, en sprack: Wel mannen, hoe?
Ghy soeckt u ongheval, ghy soeckt u eyghen roe
(1045) Te haelen op u lijf. Ach! stelt u doch te vreden!
Laet u vergaeren staen, en wilt naer huys toe treden.
Het muytenerent volck voor haer geen kans en sach
Die schaemden haere daet, en sonder yet ghewach
Te maecken op de straet, is elck naer huys ghevlooden.
(1050) Helaes! het Peerde vleesch wiert ons soo wel van nooden
Dat wy de Ruyter-wacht heel hebben afgheschaft
En van het Peerde vlees ons buyck ghemaeckt tot graf.
O kommerlicke tijt! Wat hoor ick weer voor klaghen?
Derde Vertooningh. |
(1055) De doode vande straet: de Baer valt haer op ’t lijff,
De kinders op de straet die legghen lijf op lijff
Ghestorven op malkaer. Ach! ziet dit drouve leven!
Wat hart is soo verstaelt, dat hier niet voor zouw beven
Die dees ellendt besiet? O druck! O droeve druck!
(1060) Mocht ghy in uwe endt my strecken tot gheluck?
Mocht ghy naer dees ellendt mijn inghewandt verblijen,
Hadt ick verseeckeringh, ick souw aen alle zijen
Mijn droefheydt boeyen uyt, en wecken dapper moet,
Maer ’k vrees dat hoop en troost verand’ren sal in roet.
[fol. E2r]
(1065) Want ziet, de * Glippers vals, die ’t Vaderlandt versaeckte
[in margine: overloopers, van oude tijden Glippers ghenaemt.]
Met schandich vals bedroch soo grooten oproer maeckte,
En oock noch op ter daet met hare vrede doen.
Het schijnt dat nu de Wolf de Schapen wil behoen.
Geen wondt en is soo scherp als eene tongh vol listen,
(1070) Geen wondt meer smerte doet als ’t smeecke der Papisten.
Maer d’ Eerb’re* Magistraet voor Vree haer wacht,
Dees Vree, dees valschen Vree, die wert hier niet gheacht.
Men neemt een Spiegel klaer aen Haerlem, Zutphen, Naerden,
Hoe dat een bloed’ghe Vree dees vrome liens beswaerden.
(1075) Dus schreven wy terstont, Het Fluytje gaet seer zoet,
Wanneer de Vooghelaer het Vinckje komen doet.
Men acht geen valsche tongh, wanneer hy komt tot vleyen,
Of eene Crocodil, wanneer hy staet te schreyen,
Want beyde is ’t bedroch: de Crocodil of tongh
(1080) Die noyt uyt droeffenis, maer uyt een loosheydt zongh.
Binnen.
Twaelfde Uytkomst. |
Begint nu op de Straet als rasende te loopen
Met sonderlingh krackeel; d’een vecht, en d’ander schreyt,
En hebben sich te hoop recht voor ’t Stadthuys verspreyt.
(1085) d’Een wil de Magistraet in ’t laeuwe bloet verdomp’le,
d’Aer wil de Haechsche Poort met Anslach overromp’le:
Men hoort een wee gheschrey door onderlingh ghevecht,
’t Verraet komt voor den dach, en weer tot niet gheslecht:
Oock moetmen op de Wacht, of op de Vesten gaen
(1090) Hoe wel daer veele zijn die nauw’licks kunnen staen.
O Burgerlicke Stadt! daer Rhijnlandt op sal roemen
Hoe wel de Spaensche macht u al ghevallen noemen,
Het welck u moet verkleent dat u op ’t hart nu stuyt
Om dat u goet en bloet den Spanjaert tot een buyt
(1095) (Helaes!) ghegheven is. Maer sijn verwoede zinnen
Sijn wonderbaer door Godt, en sijne macht te winnen:
Al is hy noyt versaet met sijn vervloeckte balch
Daer d’aerde voor verschrickt, en doemt hem aen de galch
Te sneuv’le door een Beul, op dat sijn mede-vraten
(1100) Door afschrick van het feyt haer Tyerannij verlaten.
Men klimpt soo langh om hoogh tot dat men valt in pijn,
Want sijn vervloeckte wil der sonden trappen zijn.
Doch laes! wat baet het ons, dat wy den hoonder schelden,
’t Is beter dat wy t’saem d’ellendt en droefheydt melden
[fol. E2v]
(1105) Die ’t Burghermeesterschap bedient. Dien Vander Werf
Op dat hy middel soeckt te stutten het verderff
Van onse Burgery. Daer komt den trouwen Herder.
Hou stant! O waerden Heer! en treedt doch nu niet verder.
Siet met medoghentheydt* ons Rey van Burgerlien,
(1110) Wilt ons in dees ellendt doch eens u bystandt bien.
Erbarmt u over ons: Ach! ziet dees mag’re leden
Die steets om laeffenis u hebben aen ghebeden
Maer wierden noyt vertroost. Wy bidden andermael
Dat ghy ons drouf ellendt met beter gunst onthael.
Vander Werf. (1115) Wat hulp sal ick u doen? die selfs moet gaen dwaelen
Om eenich laeffenis tot zijn behouf te haelen?
Hoort, Burgers, eens, voor ’t lest: ’ken weet geen ander raet
’k Wil dat ghy met ’t Geweer mijn daet’lijck verslaet,
En kapt mijn romp van een, en deylt malkaer de stucken,
(1120) Soo wijt het strecken kan: komt, wilt mijn ziel ontrucken,
Ick ben ter doot bereyt: mijn lijf zy u een roof,
Op dat ghy daer u noot en honger mee verdooft.
Ick acht het minder pijn dat ick voor u moet sterven,
Eer ick in ’t leven dan de Stadt souw sien bederven.
(1125) Comt, Burgers, tast nu toe: voldoet u ’s Heeren eysch,
Voldoet de laetste dienst, in’t snijden van mijn vleysch.
Rey. Nu, nochte nimmermeer, o trouwe Heldt der Helden!
Die uwe Lijf en Bloet soo menichmaele stelden
Voor ons in doots ghevaer. Ick sta het nimmer toe,
(1130) U Lijf, en moedich Bloet, sturf Leyden tot een Roe:
Wy zoecken niemants bloet, maer om ons lijf te houwen
Het geen Baldeus schrijft.
Vander Werf. Ghy moocht hem niet vertrouwen,
Sijn laghen die sijn vals, zijn weghen sijn ghestrickt,
Ghelijck een Vooghelaer die op den Voogel mickt:
(1135) En als een hoonich Aes dat in de water stroomen
De Vis door gragicheydt heeft inde beck ghenoomen
En het bedroch niet weet, maer schiet soo na de grondt
Maer wort op versche daet fenijnichlick ghewondt.
Een wont, een drouve wont, die niet is om ghenesen
(1140) Maer moet door gragicheydt een anders proye weesen.
Aldus is ’s Vyants aes: want soo ghy eenmael bijdt
Sijt ghy door loos bedroch van ’t aes u leven quijt.
Rey. En is dan hier geen troost?
V. Werf. U troost is in Godts handen.
Rey. Hoop heeft ons langh vertroost, maer komt ons nimmer landen.
V. Werf. (1145) Wanneer ons troost hier landt, sal ’t luck hier end’loos zijn,
Rey. Die komst die duyrt te langh, en voet ons dood’lick pijn.
[fol. E3r]
Vander Werf. Hier gelt geen morren meer. Ick kan u wondt niet heelen,
Ziet, daer is nu mijn Swaert; wilt ghy mijn Lichaem deelen
Soo helpt mijn uyt de pijn.
Rey. Godt sloech ons al tot niet
(1150) Indien men ’t moedich Lijf soo jammerlick door-stiet.
Rey Binnen.
Vander Werf. O! endeloose druck! o schamper-listich schrijven!
Wat laaghe sult ghy noch voor onse Walle drijven?
Hoe duyckt de Slangh int gras, die ’t gift nu op ons draecht
Terwijl ’t verhongert Volck, door pest wort op gheknaecht!
(1155) Den Burger roept, Maeckt Vre: maer ’k heb’ den Eet gesworen
Voor ’t lieve Vaderlandt: dies wil ick nimmer hooren
Na ’t Spaensche loogental. O Godt! komt dondre neer,
En slaet de qua met vrees, u handt is ons gheweer.
Ghy zijt dien stercken Godt, die Pharôs Machte smoorde,
(1160) En Zimnacharis sloech; en ’t boose volck verstoorde.
Com, helpt de Leytsche Stadt; zy bidden om ghenaedt,
Besiet haer drouf ellendt, en Hongerlicke staedt. Binnen.
Dertiende Uytkomst. |
Of vriendelicke gunst. sal ’t haer dan niet ghelieven
(1165) Te komen op de Wal, soo treck ick weder heen:
Ick blaes noch eens* voor ’t lest, op dat mijn ’s Heeren reên
Haer brenghe tot beweech. Daer komt een Rey van Mannen.
Stadts Capiteynen. |
Al listen in het werck? wat wilt ghy wederom
(1170) Dat ghy dus stadich blaest?
Trompet. De oorsaeck dat ick kom
Om van mijns ’s Heeren Brief bescheet van u te krijghen,
Dus isser yets bestemt, en wilt voor mijn niet swijghen.
Capiteyns. Wat is het voor een volck die staech haer schijnlick drift
Ons offre met de mondt, of met haer valsche schrift?
Trompet. (1175) ’t Sijn Burgers, die wel eer sijn uyt de Stadt gheweecken.
Capiteyns. Soo soecken sy met list haer over ons te wreecken:
Trompet. Noyt is ’t by haer ghedacht: maer soecke d’Oorloghs ramp
Te slechten van u Wal.
Capiteyns. Hoe Naerden dat bequamp
Is ons noch wel bekent: dees Glippers die versaecken
(1180) Haer lieve Vaderlandt, en ’t geen sy voor ons maecken
[fol. E3v]
Schuylt onder schijn van Vriendt, de grootste schelmery,
Dus, daer ghy nu om komt, en vint ghy niet by my,
Want aen dit trouwloos volck en is niet veel gheleghen.
Trompet. Siet Burgers, wat gy doet, ghy hebt van ’s Konings wegen
(1185) Indien ghy ’t overgeeft, verkregen goedt perdon,
Dus luystert naer mijn woordt, eer dat de gulde Son
Eens driemael onder gaet, men sal u niet bezwaren
Met stercke Guarnisoen; maer slechts de Stadt bewaren
Met Een, twee,Vend’len volcks.
Capiteyn. Vertreckt hier voort van daen,
(1190) Wy sijn dit niet ghesint.
Trompet. Ach wilt u doch beraen!
Capiteyn. Wy nemen kort beraet: het loopt ons mee off teghen.
Trompet. Mijn jammert ’s Heeren gunst, die ’t wel sal over weghen
Wanneer hy hooren sal uw’ groot hartneckicheyt.
Capiteyn. Dit Marren duyrt te langh: ghy sult in eeuwicheyt
(1195) Niet krijghen d’overhandt: dus gaet ghy uwe weghen,
U Vorst is niet gewent als Moordery te pleghen. Binnen.
Veertiende Uytkomst. |
Waer is hy die mijn jaecht, off die mijn Eer benijdt?
’k Sie niet als gulle stroom, en raet my te verlaten
(1200) De Stadt. O neen! al sou’k mijn leven laten:
Soo ick blijf noch bepaelt, ja tot de laetste man,
Door d’ooghe Water-vloet in ’t velt niet gronden kan.
Den vyant leyt ghereet, maer soo ’t gheen storm wil wayen
Soo sal haer grooten hoop in grooten anxt verdrayen:
(1205) Maer soo de wint sich rept Zuydt-westlick naer de Stadt
Soo moet Ick op de vlucht, en soecken ’t Hase-padt.
Maer eer ’t soo verde komt soo hoop ick haer te winnen,
En ’k sal d’aenstaende Nacht soo grooten storm beginnen
Dat Neerlandt dreune sal van ’t donderent ghewelt,
(1210) En Leyden, tot een rooff, is in mijn handt ghestelt.
Carion, met een deel Boeren. |
Ghelijck de wilde Zee; soo dat men nu moet roeyen
Met Schuyten op de Wegh: alsoo het platte Landt
Leyt als een gulle Zee met water over-mandt.
[fol. E4r]
(1215) Den vyandt op Noord-A die komt met al syn Schepen
Seer wonderbaer op ’t Landt recht an na Leyden slepen.
Baldeus. Beschut het over al met Dijcken dick en breet,
Den vyandt komt maer na, ’t Bancket leyt al ghereet.
Carion. ’K trock naer de Lantscheyt toe, en ’k meende d’Aerde-wercken
(1220) Tot stuttingh voor de Vloet met Zoomen te verstercken,
Dan ’t is ons al misluckt: den Dijck leydt onder voet,
Het Water ruyst in ’t Landt, en baert my quade Moet.
Baldeus. Wy moeten even-wel met Macht sien te bedijcken,
Want off wy door den noodt van ’t Water moste wijcken
(1225) Soo dient ons drooghe wegh van d’eene Schans in d’aer.
Carion. Ick heb tot soo een werck dees Boeren by malkaer
Ghevoert van ’t Platte Landt, die sullen voort gaen voeren
De Rijzen op het Landt. Komt hier, ghy kaele Boeren,
Ick wil ghy inder yl ons voert hier Rijs en Zoom,
(1230) Met Schuyten vol ghelaen; en is daer yemandt loom
Dien is den Knuppel trouff: dan, zoo ghy vree wilt houwen
Zoo sult ghy op der daet dees Wercken voort herbouwen.
Boeren. Maer Heer, voor soo een Werck moet Loon voor sijn gepast,
Carion. Een Swaert door uwe Neck, off om u Hals een Bast.
(1235) Vertreckt, en snoert u mondt, off ’k salt aen u vergelden,
Boeren. De Vloet is uwe straff, en sal u dwaesheyt melden.
Carion. En tercht niet mijn ghedult, doet dat ick u ghebie,
Op dat u wreeflickheydt gheen straffe en gheschie.
Boeren binnen.
Hoe krijgel is den Boer, om dat zy hare Landen
(1240) Na ’t plond’re van mijn volck noch echter saghe branden;
Men dwongh haer met ’t ghewelt te brenghen aen den dach
Gelt, goet, en al haer Vee, ’t zy op wat plaets het lach.
Baldeus. Ten schaet de Boeren niet, want diese wil verschoone
Die doet sijn zelven leet.
Carion. De vriendtschap die ’k haer toone
(1245) Sijn slaghen sonder tal: geen Boer en wort verschoont
Hoe ghy hem meer ontsiet, hoe ’t slimmer wort beloont.
Baldeus. Maer weer eens tot de saeck; Wat heeft de Boo ghekreghen
Voor antwoordt inde Stadt?
Carion. Sy zijn daer niet gheneghen
Te hooren naer u Woort: sy sijn te bitterlick,
(1250) En schromen Stael noch Vuyr; maer zijn ghesamentlick
Gheresolveert de Stadt tot ’t uytterste te houwen.
Sy sijn soo hart als steen; ja, schijnen schier te grouwen
Wanneer men melt u faem: haer ooren sijn ghestopt,
Het vleyen is doch voor een Doofmans Deur gheklopt.
Baldeus. (1255) Hoochmoedich Ketter-volck! verwacht nu d’eerste proeve
Van dees aenstaende storm; hoe sult ghy u bedroeve
[fol. E4v]
Als ick beverwen zal mijn handen met u bloedt?
O! opstinate schuym! veel bitterder als roedt.
Ghy doet u zelven leet dat ghy u Swaert doet wetten
(1260) Om op uw’s Coninghs macht tot teghenweer te zetten,
Daer armoe dringht tot Vree, en hebt geen Graen noch Meel
Daer u mijn scherpe Mes by-na leyt op de Keel.
Vaert vry in’t hoone voort, u gal is uytghespoghen,
U val is voor de handt, en uwe doodt voor ooghen.
Carion. (1265) Men sal naer dit ghehoon wraeck neemen ’t sijner tijt,
Want soo het Water sackt soo sijn zy’t alles quijt.
Kom, gaen wy eens het werck besien aen alle enden,
Op dat men mocht de Vloet bezijden van ons wenden.
Baldeus. Ick wacht naer ’t Water niet. Ick heb wat anders voor,
(1270) Daer is een ander werck besloten in mijn Koor:
Mijn zin is vande nacht de stadt te gaen bestormen,
Al souw ’k mijn meeste Macht in Lijcken sien vervormen.
Allonso, voert het volck al-omme op de been
Om met een felle moet naer Leyden toe te treen.
(1275) Maer eerst is ’t noodich dat wy ’t samen overweghen
En laeten eens verspien hoe dat het is gheleghen
Met Muyren ende Graft; en peylen eens de grondt,
Op dat in ’t moedich volck geen lijfs ghevaer ontstondt.
Carion. Mijn hardt tuycht van gheluck: ’kverlangh naer ’tbloedich vechten,
(1280) Om een ghewenste wraeck met dit gheweer te slechten.
Wanneer sal dit gheschien?
Baldeus. Nu voor d’aenstaende Nacht.
Carion. Ick wedt sy uwe komst soo ras niet sijn verwacht.
Baldeus. ’t Waer mooghelick; maer of sy ’t echter alle wisten
Dit voor ghenomen werck zy met haer macht niet slisten,
(1285) En soo ons dit gheluckt, is Leyden tot een roof,
En die in Wapen blijft, wort voort ter neer gheklooft.
De tijt ghenaeckt nu al, de doncker is ghevallen,
O Leyden! ghy zijt ons. Wat baet u hooghe Wallen,
U Toorens Hemel-hooch? ja, ’t sterckste Ravelijn,
(1290) Of sal, eer ’t morghen is, tot eene Mol-hoop zijn.
Allonso komt uyt. |
Op d’aenslagh heel ghereet: den Dagh sal ’t Licht ontdecken
Indien men langer toeft.
Baldeus. Wel-aen, wy zulle voort
Gaen trecken int ’t ghesicht der Maren-Burger-Poort.
(1295) En ghy, na d’Haechsche-Poort: Allonso, naer de Zijle,
Die in ons ronde Kringh, sal Zichem onderwijle
[fol. F1r]
Sich stellen op de wacht: soo wort het wel bewaeckt,
Op dat den Vyandt oock geen Aenslach op ons maeckt.
En als de klock heeft Twee, sult ghy niet langher drijghen,
(1300) Maer vallen kloecklick aen, en zien de Stadt te krijghen.
Dus kampt voor ’s Koninghs loff, en voor u eyghen Eer,
Allonso. Eer Morghen is de Stadt ghewonnen door ’t Gheweer.
AMELIA sijn Boel, komt in den Rouw. |
Wat of dees Eed’le-Vrouw aen ons zal seggen wille?
(1305) Zy is in’t rouw ghewaet; ’k moet vraghen watter is,
En of daer eenich vrient van haer ghestorven is.
Het lijckt Amelia. Helaes! Wat zal het wesen,
Mijn inghewandt verschrickt, en staet in duysent vreesen.
Weest welkom, schoon Goddin, en zeer bedroefde Vrou,
(1310) Wat onheyl jaecht u nu, of waerom draecht ghy rou?
Van waer komt ghy soo ras met natten ooghen treden
In ’t naerste van de nacht? Ach! siet dees zuyv’re leden
Omringt van bracke traen! de rouw benaeuwt haer hart,
Haer spraeck-lit schijnt verstompt! Ach lief! ontdect u smart,
(1315) En swijcht geen dingh voor my. Ick sal het voor u wreecken.
Of isser eenich werck door mijne Volck besteecken,
Ick sal het doen tot niet. Verwitticht maer het stuck.
Amelia. Ach Lief! mocht dat doch sijn, soo sou mijn swaere druck
Versincken van mijn hart.
Baldeus. Seght maer. Wat zijn ’t voor zaecken?
(1320) Ick sweer ist niet gheschiet, ick sal het onheyl staecken.
Amelia. ’t Was van dees Avondt laet, als ick te rust souw gaen,
En sach eens ’t venster uyt, daer ick twee liens sach staen,
Daer d’een de tijdingh bracht, als datter veel Soldaten
Ghereedt tot stormen stondt; doen heb ick al verlaten
(1325) Wat in mijn huysingh was, en trock dit rouw-kleet aen,
En ben in’t naerst der nacht dus naer u toe ghegaen.
Dus bidd’ ick dat ghy doch de Stadt nu wilt verschoonen
Om datter veele van mijn trouwe Maechschap woonen,
Waerom ick rouwe draech indien ghy breeckt u eedt.
Baldeus. (1330) Wel-aen, ick hebt belooft: ick zal oock doen de weet
Door ’t heele Regiment, op dat sy weder trecken
Na d’oude Leger-plaets.
Allonso. Het sal u val verwecken
Soo ghy dit woede staeckt; ghedenckt een Vrouwe-ooch
Soo menich brave Vorst met valsch ghesmeeck bewooch.
Baldeus. (1335) Dit vonnis is ghevelt, hier baet geen teghen streven,
Of ’k sal met dit Gheweer u ander antwoort gheven.
[fol. F1v]
Carion. Mijn Heer, om ’t Vrouwe-gift verdruckt ghy ’s Konincx Eer,
En schent u goede Naem, en stompt u scherp Geweer.
O hart verstaelde hart! die in het stale Wapen
(1340) Is opghevoedt, ghegroeydt, en in ghevecht gheschapen!
En laet u nu soo vals vervoeren van een Vrouw?
Sie toe: ick wedt ghy krijckt maer al te laet berouw.
Baldeus. Hier baet geen weder spalt, ghy sult de Anslach breecken
Of ’k sal met dit Geweer u dadelick door steecken:
(1345) Ick wil al wat ick zegh; en ’t moet oock sijn volbracht.
Allonso. Wy staen in u ghebiedt.
Baldeus. Wel dat ghy niet en wacht,
Maer treckt soo daedlijck heen, en doet haer weder keeren
In haere oude form. Carion. Allonso. Binnen.
Nu heb ick u Begeeren
Naer uwe wensch, en wil, volkomelick volbracht,
(1350) Com, gaen wy naer mijn Tent, en ruste daer de nacht.
Binnen.
Rey van Leytsche Maeghden. |
En nadert met een wreet gheschal;
En toont sijn wreede hande,
En dorst naer aller Maechden vloet,
(1355) Naer Cuysheyt en naer Weeuwen bloet,
En haeckt naer Vrouwe schande.
Hy weet dat hier den Hongers-noot
Brengt veele tot een droeve doot,
En puft de Burgers krachten,
(1360) En sweert, indien hy haer verwint
Dat hy de Vader, Moeder, ’t Kint,
Door ’t Swaert sal doen versmachten.
Och Maechden! laet ons hier te saem
In Godt ons Salichmaeckers Naem
(1365) Dees lof-Sangh ’t samen zinghen,
Op hoop het Godt verhooren zal,
En hoeden ons voor zoo een val,
Als onse stem sal bringhen.
Zy zinghen dit naer volghende Liedt, |
(1370) Laet niet berooven
De Cuysheydt aller hardt-bedroefde-Maechden,
Zent liever Pest en Vuyr, die ons verknaechden:
[fol. F2r]
Of laet het wreede Stael
Ons dooden al-te-mael,
(1375) Eer dat d’oncuysche quael
Hier binne daechde.
II. |
Des Menschen lede
Door Hongers-noot gheheel ter neer gheslaghen,
(1380) Geen Lijck kan meer ter Aerde zijn ghedraghen.
Och laet dees wree Tyran
Niet meerder Vrouw’ off Man
Moordadicheydt doen an,
Met dood’lick plaghen!
III. |
Sijn door ons zonden
Ghestiert door uwe Goddelicke hande,
Maer naer de straf breeckt ghy de Roe te schande,
En hebt ghy ons beproeft
(1390) Laet ons niet langh bedroeft,
Maer wilt dit wreet gheboeft.
Slaen uyt den Lande.
IV. |
Over dees armen
(1395) Verslaghen uytgheteerde droeve Weesen,
Ach laet u balzem haer gheheel gheneesen,
En laet de Zuyghelingh
Die’t leven eerst ontfingh
Ontbreecke geenich dingh
(1400) Maer in u vreesen.
EYNDE. |
Ick hoop dat Godt ons drouve smart
Zal uytten Lande drijven,
En maecken Leyden weder vry
(1405) Van onheyl, druck, en slaverny,
Soo zal ons vreucht beklijven. Binnen.
Vijftiende Uytkomst. |
Te rusten op de Muyr, op dat ick zie waer heen
[fol. F2v]
Den Vyandt sich nu wendt: wy vreesen voor ’t verrassen,
(1410) Dus dientmen sterck op hem, of sijne list, te passen:
Noyt man en kreech berouw dat hy in tijts voorsach
Eer dat hem onverwacht het onluck naecken mach.
Dus blijf ick oock bepaelt, en hoop’ dat door mijn waecken
Den Vyandt in ’t ghesicht sijn Anslach sal doen staecken,
(1415) Of door de Hooghe vloet van Leyden Retireert
Hy moet door zulcken dwangh, schoon of hy ’t langhe keert
Int lest noch op de vlucht.
Soldaet buyten. Wat hoor ick daer voor raesen?
Het schijnt sijn hooch ghemoet ons Leger wil verbasen.
Sold. binn. Wie daer? ist Vriendt of niet? Geeft ’t Woort; of ’k schiet u neer.
Sold. buyt. (1420) Ick kom door last mijns Vorsts.
Sold. binn. Wat is dan u begheer?
Sold. buyt. En schiet u Dienaer niet: ick heb met u te spreecken.
Sold. binn. Maeckt dan u reden kort, of ’k salt (als Vyandt) wreecken.
Sold. buyt. Hoe kont ghy swacke liens, dus langh hartneckich zijn
En stappen ’t onheyl toe? ja brengt u in de lijn
(1425) Of badt van menschen bloet, en leeft op zotte hope?
En meent door Water-noodt wy zullen moete lope?
O neen! ’t is verr’ van daen: laet wech u schamper hoon
Ontfanght het vree Bancket uws Conings, tot u loon,
Ghena is u vergunt, geen hoon en zalmen straffen.
Soldaet binnen. (1430) Hoe geestich kan de Vos om ’t Boere aes staen blaffen
Met zijn vergifte tongh? ghy soeckt ons door bedroch
Te voeren naer ons Graf, ghelijck in Naerden noch
Door u ghebleecken is: dus zalmen noyt vertrouwen
Op u Bloet-dorstighe Vorst, maer vaste hope bouwen
(1435) Op een die stercker is dan al u Spaensche Macht,
En met sijn Element u Wapens heeft verkracht.
Soldaet buyten. U woorden zijn te wreet, en brenghen u in lijen,
U Macht en kan op ons in ’t minste niet bedijen;
Ghy eet door zotte hoop het vuyle Honden-vlees,
(1440) Ja, Kat, en Muys, en Rat, ghelijck een wilde beest.
Dus soo ghy niet bekeert, soo hebt ghy niet te wachten
Als oyt een Mart’laer leet; dan zoo gy ’s Koninghs machten
Wilt nemen in u Stadt, soo is de wraeck verzaet,
U moetwil dan verschoont, en in een vryen staet.
Soldaet binnen. (1445) Wat schemt ghy, wreede guyt, op ons onnutte spijse?
Wy worden wel ghevoet, en kunnen noch wel wijse
Victali voor een Jaer; wy zijn noch wel verzien
Van levendighe Vee, voor sestien-duysent Lien.
Dan, of ons Broot ontbrack, soo zalmen t’onser eeren
(1450) En vrijheydt van het Landt, den lincker arm verteeren,
[fol. F3r]
En met de rechter handt volvoeren mijnen eedt
Die ick voor Stadt, en Landt, en Vrijheydt, heb besteet:
En soo u wreet ghewelt ons quam te overvallen
Soo willen wy de Stadt met haer bemuyrde Wallen
(1455) Verwoesten met de brandt, eer datter huys of Wal
Voor u bloedtdorstich hoop tot nutte komen sal:
Dus packt u voort van hier, of ’k sal mijn grampschap blussen.
Sold. Buyt. Ghy sult naer korten tijt mijn grampschap oock wel kussen,
Blijft vry al even hardt tot datmen u verrast,
(1460) En in het Ketters bloet men dan zijn handen wascht.
Soldaet binnen, schiet hem doot. |
Gaet heen, vertelt het leet dat u is overkomen,
Soo sal ick ’s alle doen, die door een hooghe pracht
Met Moorderye tart in’t opsien van mijn Wacht. Binnen.
Verdoes. Vander Werff op de Muyr. |
Bedecken Dijck en Wech; men ziet de Wat’re komen
Tot boven op de Wal: men ziet geen Wech noch Landt.
Vander Werf. Maer ziet in Zoeterwouw’, hoe vreeslick dat het brandt
Door zonderlingh ghevecht. Ick hoor wel dapper schieten,
(1470) Ick hoop’ d’onsettingh vreucht nu Leyden sal ghenieten.
Verdoes. Daer leyt Lovijs Boysot: ick zie het aen de Vlach.
Ach waer hy door de Schans, soo lach het drouf gheklach
Van Leyden al ter neer! Kom Burgers, wilt nu komen
Siet hier voor Zoeterwouw en Lammen, op de stromen
(1475) Een vloot van groote macht, met Graenen voor de Stadt,
Sy legghen al ghereet om door het boose Gadt
Van Lammen heen te slaen. Wat wilt ghy dapp’re Mannen
Nu doen? wilt ghy de Schans ten eersten aen gaen rannen,
Of late dese Vloot verderve vande Schans?
Rey van Burgers. |
Verkrabbelen dit Fort, als dat wy dese Schepen
Den Vyandt tot een roof in sijn ghewelt liet slepen.
Vander Werf. Daer vliecht een Duyve neer, gaen zien wy op der daet
Wat dat in zijnen Brief, voor nieuws, gheschreven staet.
Binnen, ende weder uyt.
Rey. (1485) Ach! dat het vreuchde was!
Verdoes. Leest dat ment alles hoort.
[fol. F3v]
Vander Werf. Mijn Heer van Noortwijck,
DE goede hoope die ick hebbe tot de verlossinghe, kan ick
niet naer laeten om u te Adviseeren, als dat wy met onse
Vloote alhier voor Lammen ghekoomen zijn; maer beveelende
u op den eersten Octobris dese voorghenoemde Schansse te be-
vechten; wy en twijffele niet ofte zullen dese Schanse verwinnen:
waerschouwende u oock, dat ghy tusschen dees tijt gheen Sche-
pen in en laet, sonder een merck-teecken van mijn ontfanghen te
hebben. Louijs Boysot.
Actum in onse Galeye, aende Schans van Lammen.
den 28. Septembris 1574.
Verdoes. HET Duyfken heeft ghedwaelt, het was by naer versmoort
Doen ’t op der Aerden viel, ’t is yewers opgehouwen,
En d’Anslach even-wel oock in de Asch ghebrouwen.
Vander Werf. Het is nu soo als ’t is: is d’Anslach nu misluckt,
(1490) Den Vyandt wort sijn moet door ’t Water afgheruckt:
Sijn val is voor de handt.
Rey. O Godt! Met wat een vreuchde
Begroet ghy nu de Stadt door over-groote deuchde!
’t Moet eeuwich sijn ghelooft soo langh de Weerelt staet,
d’Onsettingh van het Landt niet uyt het hart en gaet.
Binnen.
Sestiende Uytkomst. |
En ginck ic niet het volck in eygen bloet verdempen
Tot Naerden inde Stadt? Wat heb ick nu ter handt
Dat ick naer langhe strijdt behael soo groote schandt?
Heb ick niet Rotterdam met Aenslach inghenomen?
(1500) En met een groot ghewelt in Oudenaert ghekomen?
En Haerlem ick door kracht van mijn Metael verwon,
Int ’t heele Nederlandt, waer dat ik eens begon
Mijn Leger om te slaen, ’t most alles in mijn handen,
En nu voor dese Stadt behael ick groote schanden.
(1505) O! gruwelicke spijt, och! hadt ick dese Stadt,
Voor Konincklijcke Staff ick noyt gheweecken hadt.
[fol. F4r]
Geen Vloot noch Heyr te Landt, en kost my overwinnen,
Wat wou dan Leyden doch met haere Macht beginnen,
Die maer een handt vol volcks, veel brosser als een Riet
(1510) Bevinden binnens Wal: hadt ick mijn Macht’t ghebiedt
Van stormen eens ghedaen, ’k had d’over-handt ghekreghen,
Maer hoochmoet valt in ’t lest: Dus sta ick oock versleghen,
Ghelijck den Phaëton, die door den hoochmoet viel
Van’s Heemels Cappittool; en storte zijne Ziel
(1515) In d’al-verslinb’re Zee. noch vrees ick voor mijn Knechten
Die in dees felle vlucht noch zullen moeten vechten,
[Een yder berg zijn lijf, men sla den aftogt vry,*]
En ick wil op der daet met al de Ruytery
My gheven op de vlucht. Maer laes! Waer sal ick vluchten?
Carion. (1520) Ach , Vorst! ’t is nu gedaen: u baet gekerm noch zuchten,
Hadt ghy de storm ghedaen, de Stadt waer in u handt,
Maer Hoeren toover-tael, die heeft u overmandt.
U hoochmoet was te groot; nu sult ghy al de laghen
Die Leyden was bereyt, seer schandich met u draghen.
(1525) Mijn hardt die tuychdent wel: het komen van de Vloet
Dat nu des Coninghs Stoel al deysendt schudde doet.
Hoe sal ons ’t Leytsche Volck met opghespalckte kaecken
Naer wijse met ghespot, wanneer zy zullen smaecken
Haer langh-gewenste vreucht, die wy tot onser schandt
(1530) Noch hebben inde Vloot zien seylen op het Landt?
Hier blijft nu al ons Eer: hier sterve onse Daden
Dat eertijts was met Staf en Kroonen overladen.
Daer ’t Landt van heeft ghewaecht is nu sijn roem ghevelt,
Ja, daer geen Vyandt is of sonderlingh ghewelt
(1535) Dat ons nu vluchten doet; men waeckte voor het slaepen,
En daer geen Vyandt was daer stontmen inde Wapen:
’t Is tijdt wy heenen gaen, en wachten niet een uyr
Eer dat ons volck noch meer ellendicheydt bezuyr.
Baldeus. ’k Beken het is mijn schult. Ick heb naer Hoere smeecken
(1540) Ghehoort, dat nu ( helaes! ) mijn daden stucke breecken,
’k Was al te slecht bedocht doen ick u raedt versmeedt
En voorghenome storm niet op haer Wallen deedt.
Dus moet ick ’t mijner schandt, en tot des Vyandts vreuchde
Tot mijn oneerlick faem, en tot mijns Vyants deuchde
(1545) Ja mijn onsterf’lick schandt, en haer onsterf’lick eer
Verlaten dese Stadt, daer noyt haer Krijghs gheweer
Mijn yet beschaden kon, maer wachte alle daghe
Het overgaen der Stadt: Maer nu sal ’s Gravenhaghe
Mijn eerste Woonplaets zijn: soo wort ick niet verraen.
Carion. (1550) Ja! ja! soo komt hy weer by die ’t hem heeft ghedaen.
Allonso. Naer ’s Gravenhage, Heer, en is geen vaste plaets,
Men muytineert daer hart door d’hitsingh des soldaets.
[fol. F4v]
De Boeren komen oock, en zoecke weer te vissen
Dat zy door ons ghewelt langh hebbe moete missen.
(1555) Neen. Comt an die kant niet, maer kiest een vaste Stadt,
Het Volck is niet betaelt, zy zetten ons in ’t gadt.
Baldeus. Daer is geen beter wech om drooch-voets heen te reysen,
Het is daer zoo het is, ick zal haer wel doen deysen.
Carion. Voor mijn, ten scheelt mijn niet, laet ons maer trecken heen.
Sichem komt uyt. |
De Muyr valt om. (1560) MIjn Heer, die vande Stadt zijn dapper op de been,
Men hoort een groot ghedruys, en ploffen aende Wallen,
Sy trecken op ons aen om in’t Quartier te vallen.
Baldeus. Hier baedt nu’t wachte niet: een yder rept hem dan,
En neemt maer inden arm het geen hy draghen kan:
(1565) ’t Gheschut laet maer ten roof. Adieuw vervloeckte Wallen,
U naem sal ’t onser schant tot aen den Hemel brallen. Binnen.
Seventiende Uytkomst. |
Die maeckt mijn ongherust, het valt de Burgers zuyr
Om met een leeghe Maech soo swaeren werck te bouwen,
(1570) Dan ’t moet nu sijn volbracht; den Vyandt sal hem houwen
Als of hy ’t niet en wist: het dient in tijts verhoet
Eer sijn onsteecke breyn dees Wal bestormen doet.
Van der Werf. Men vreest in noodt geen doodt, dees rampspoet moet men dragen
En rechtent weder op, want storm of groote slagen
(1575) Was niet niet te wederstaen: dus moet het sijn bewaert
Rey. Wy Hoplien, die tot dienst van Leyden zijn vergaert
Staen willich en bereyt om naer ons swack vermoghen
Tot hoedingh vande Stadt, de Wal weer op te hoghen.
Van der Werf. U dienst is ons van noodt, en zonder langh beraet
(1580) Is ’t noodich datmen ’t voort met lust bewercken laet.
Wees Ionghen uyt. |
Den Vyandt heeft de Schans van Lammen al verlaten,
Verdoes. Wat raest de Jonghen daer?
Ionghen. Ick heb het zelfs ghesien
Dat zy gheheel bevreest uyt Lammen moste vlien.
Verdoes. (1585) Door ’t vallen vande Muyr zou’t lichtelick kunnen wesen,
Van der Werf. Ghelooft niet al te licht: wy zijn noch niet ghenesen.
Ick vreese voor verraet.
[fol. G1r]
Ionghen. Comt, laet mijn maer alleen
Ter Poort uytgaen. Ick zal naer Lammen heenen treen:
Mijn hardt dat tuychtet nu. Ick moet het onderzoecken
(1590) Soo ghy ’t gheraden vint.
Verdoes. Soo gaet naer alle hoecken
En siet wel dapper toe, soo krijght ghy goede loon,
En of ghy wiert verrast, dat u den Vyandt schoon
Als zijn ghevanghen nam, soo zeght, Ghy zijt gheweecken
Om ’t Leger eens te sien. Maer wilt voor al niet spreecken
(1595) Hoe ’t hier gheleghen is. Dus geeft u op de wegh.
Iongen. ’k Sal uwe wille doen. maer ’kmeen van ’t swaer Belech
Wy nu al zijn Ontset.
Verdoes. Den tijdt die zal ’t ons leeren,
En hoop met groote vreucht de Stadt te gaen vereeren.
Binnen.
Ionghen weder uyt. |
(1600) De Spaens vervloeckte macht is ’t eenemael verplet.
Dees Haringh en dees Brood’ is my van’t volck ghegheven
Die met een heele Vloot op ’t Landt zijn inghedreven
En naderen de Stadt: het Water heeft verjaecht
Den Vyandt uyt het Velt. Komt Burgers onverzaecht
(1605) Die manlick voor u Stadt ginck strijden als Romeynen,
Komt, proeft Godts Manna hier: des vyandts wree Desseynen
Sijn al te niet ghebracht. Op! Leyden is Ontset!
Verdoes, Vander Werf. |
Ionghen. Het water heeft ghedaen, Boysot quam aenghevaren,
Sy wierden heel verschrickt doen dese dappre Scharen
Quam zeylen op het Landt, ’t Gheschut dat bleef te pant,
(1610) Sy vielen over hoop, ghelijck het dorre zant
Dat voor de winden stuyft: veel Waep’nen en Soldaten
Syn door het sterck ghevlucht, in ’s Vyants Heyr verlaten.
En legghen hoopeloos, met afghematte leen
Ter halven inde vloet, men hoort een naer ghesteen
(1615) Ontrent de Lammen Schans.
Vander Werf. Sy moghen wel verlanghen
Na hare leste broot, het welck zy haest ontfanghen
Int komen vande Vloot: gaet voort ghy inde Stadt,
Roept, Leyden is Ontset! En toont het volck, hoe dat
Ghy aende Lamme Schans, de Vloote hebt ontfanghen.
Verdoes. (1620) Vertrecken wy ter post, en doen de Sleutels langhen
[fol. G1v]
Om Gaten, Sluys, en Poort, te op’nen met der vaert,
Op dat de heele Vloot, met Mannen wel bewaert
Mach onverhinderlijck de Grachten inne dryven. Binnen.
Leyden weder uyt. |
(1625) Die nu ghekreghen is: hoe sietmen nu de jeught
Weer bloeyen in het lof der langh-ghewenste vreucht?
De ramp is wegh ghevlucht, die eertijts neer quam daghen,
Om al dat adem hadt te maecken tot zijn slaven,
Of om zijn moordery te pleghen aen mijn bloet,
(1630) De Maeghden om haer Eer, de Rijcke om haer Goet.
Of Mannen door ’t ghekerf der scherp-ghewette Swaerden,
Ja oock het Zuyghelinck, zy inde Wiegh niet spaerden.
De Burgers die als dol, haer gaven op de straet,
En riepen niet als BROODT: de Jufferlijcke staet
(1635) In haer ghewenschte pracht, die storven in haer huysen,
Door desen Hongers-noot: de Ratten ende Muysen,
Was doen ghemeyne spijs: de Kinders vontmen doot
Door dese groot ellent, op hare Moeders schoot.
Maer nu heeft Godt versoet: nu sneuv’len alle rampen,
(1640) Nu komt zijn stercke Heyr, voor zijne Kinders kampen.
Vertooningh. |
Verheugingh inde Stadt, en droefheyt alle beyt:
Siet weer de Gierigheyt, de menschen neer gheseghen,
Die ghene maet en houdt, vint sich int endt verleghen
(1645) En streckt tot zijnen val, ’t is beter wat ghederft,
Als door de giericheyt, g’lijck dees, soo daed’lijck sterft.
Hoe sal mijn opper Heer, den Prince van Oranje
Met tranen oversien hoe dat den hont van Spanje
Ons deerlijck heeft benout, daer menschen zonder tal,
(1650) Door noodt ghestorven zijn, en brocht ons schier ten val.
Achtiende Uytkomst. |
Ghedorst, g’lijck Vis op’t Lant, geen tijt heeft my verdrote
Om Burgers en’t Gemeen te troosten soo ick kon,
Tot dat ick inde Stadt verstont, dat ghy begon
[fol. G2r]
(1655) Met uwe machtigh Vloot, door ’s Vyants Heyr te breecken,
De vreese was soo groot, d’ellend’ niet uyt te spreecken.
De doodt stondt yder een gheprent in’t aenghesicht,
Maer ghy, door hulpe Godts, hebt ons al t’ saem verlicht
Van dees bedroefden* staet: u Naem moet zijn verheven,
(1660) Soo langh de Weerelt staet.
Louijs. Mijn Heer, u lijdtsaem leven
Quam mijn heel schielijck voor, en was oock seer belaen,
Doen u den wreeden Hont, soo moedigh hadt omvaen
Met zijn vervloeckten Heyr, soo heb ick met mijn machten
Op ’t vlytichst aenghewendt, om zijn ghebroocken krachten
(1665) Met hulp van Godes handt ghesocht te wederstaen,
En soeckt met alle vlijt Baldeus uyt ’t velt te slaen:
Het welck oock is gheschiet door Godts ongrondich Heyr,
Hy joegh hun sonder Swaert, of eenigh Krijghs-gheweyr:
Mijn volck vocht dapper fel, de stale Swaerden blinckten,
(1670) Die wy den Vyandt daer toe wesen ende winckten:
Maer ’t bate niemendal, hy was ons al te sterck,
Maer Godt alleen de Eer, die dreefse uyt het perck:
Het Water was zijn Swaert, dat haer de moet de vallen,
En dreefse op de vlucht: want al haer aerde Wallen
(1675) En kosten niet weerstaen het spoelen van de Vloet,
Maer des al niet-te-min, heb ick mijn Lijf en Bloet
Voor dese Stadt gewaeght, en mijn kloeckmoed’ge Zeeuwen,
Die over Dam en Dijck, ghelijck verwoede Leeuwen
De Scheepen ruckten voort, ja vochten al-te-mael
(1680) Op ’s Vyants wreede Macht, en schroomden Vuyr noch Stael.
Soo datmen Soeterwou sach als een Toortse branden.
Baldeus heel verschrickt, die vloot de drooge Landen
Met alle machten in, dus raeckten wy in ’t Meyr,
Dicht aende Lammen Schans, daer alle haer gheweyr
(1685) Most blijven tot een pant, de schrick hadt haer verwonnen,
’t Welck wonder was om zien, alsoo zy ons wel konnen
Met machte wederstaen: dus kreeghmen open pas,
Den Vyandt was verjaeght, hoe wel daer niemant was
Die hem tot strijden dwongh, dus trock Matroos de zeylen
(1690) Tot inden hooghsten top, om in de Stadt te deylen
Haer langh ghewenste spijs: dus roept aen alle zijdt
Naer Hongher, Pest, Belech, is Leyden weer verblijdt.
Vander Werf. Manhaftigh Oorloghs Helt, u Glory sal vermeeren
Tot inde laetste Eeuw, dan salmen t’uwer eeren
(1695) Noch seggen, ’twas Boysot, die ’s Vyants wreede macht,
Van Leyden heeft verjaecht, en zijne volck verkracht,
[fol. G2v]
En met een heele Vloot dorst over Dam en Dijcken
Sich wenden na de Stadt, en Vyants wree pracktijcken
Bestormen sonder scharp, en dorst door vuyr en vlam,
(1700) Sich toonen voor de Stadt, daer een versieckte stam
In hares laetsten noodt, stont naer u komst te gapen,
Daer meerder droef ellend’, als vreughde stont gheschapen.
Dus neemt dees kleyne gaef, in dancke van my aen,
Het is uyt goede gunst, ick heb de u ontfaen
(1705) Maer doch van meerder schat, als ick u kan vergelden.
Boysot. U trouheydt voor het Landt, kan ons ghenoechsaem melden
Dees uytgheteerde Lien, die, als de mag’re doodt
Verteert zijn en verdort, door dese Hongers-noodt.
Verdoes. Ons Eedt en schuldigh plicht, hadt zijne plaets ghenomen
(1710) Door trouwheyt by het hart, dus mostmen ’tvolck toomen
In een ghehoopte moet, op dat d’ellende niet
De overhandt en nam, maer op het lest soo stie,
d’Ellendt ons op de borst: want twist en hongers plaghen,
Met vierichlijcke Pest, door sware krijch quam daghen
(1715) En sloech veel volck ter neer, Thien duysent in’t ghetal,
Die opgheschreven zijn in dese ongheval.
En hiel alhier niet op, voor dat u Helden waghen,
Quam vol met broot ghelaen, hier binnen Leyden daghen.
En sonder uwe hulp of Goddelijcke macht,
(1720) Wy souden in Ellendt van Hongher zijn versmacht.
Boysot. Gheeft Godt alleen de Eer, en laet in alle Kercken
Hem dancken voor zijn gonst en wonderlijcke wercken.
Den Heer heeft u ontset door zijne Watervloet,
En zijn verhongert volck met Manna weer ghevoet,
(1725) Ghelijck hy Moyses Volck dee inde Wildernissen,
En uyt een drooghe Rotz dee hare dorst verslissen.
Dus laet voor dese gaef ons niet ondanckbaer zijn,
Of loven Godt den Heer met een vervalsten schijn:
Ick yver tot het werck, een yder volcht mijn stappen.
Vander Werf. (1730) Ick volch de selve spoor, tot aen de hoochste trappen
Van ’t Heylich Kapitool: komt, volcht ghy strijdtb’re lien,
Weest danckbaer aen u Godt, en wilt hem eere bien. Binnen
Rey van Maeghden. |
Doen wy hier kreghen in ’t ghesicht
(1735) De hart verlanghde Schepen,
Die Godts ghezeghent Wapen-rot
Quam over ’t Landt tot ’s Vyandts spot
De Vloot manhaftigh slepen:
De Zeeuwen fel en kloeck van moet,
(1740) Was in des Spanjaerts oogh als Roet,
Sy wenckte met haer Swaerden:
Maer als dees Helden quamen aen,
Sy lieten hare Wapens staen,
En speelde den vervaerden.
[fol. G3r]
(1745) Hadt ons Baldeus aengherandt,
Ghewis hy hadt ons overmandt:
Hoe sou hy met sijn krachten
En moorden hebben aenghegaen,
Met rooven, branden, en verraen,
(1750) De Burghers doen versmachten?
Wat sou daer onder ’t Maechden Rey
Ghekomen sijn een droef gheschrey
En Weduwen, met Weezen?
Die oock in dese drouve quael,
(1755) Ghelijck wy Maechden al-te-mael,
Niet vry en souden wesen?
Dus stonden wy in grooten noodt,
Het Volck bleeff op der Straten doodt
Door Pest, en Hongers plaghen.
(1760) De Zuyghelinghen door den dorst,
Die storven aen des Moeders borst,
Zy kosten niet meer laven:
Wat baeten doen het zijd’-ghewaet,
Wat baten d’Adelicken staet,
(1765) Als daer niet was te eten?
De hooghemoet, en trotse pracht
Heeft ’tHongers Swaert te niet gebracht,
En Hovaerdy versmeten.
Veel Huysen door den Hongers noodt,
(1770) Wiert wech ghegheven om een broodt;
En Juffers haer Juweelen,
Die ruylde yder voor het Graen,
En veele hebbent oock bestaen
In ’s Vyandts oogh te stelen.
(1775) Maer als d’Alheerb’re Heer verdroot,
En datmen in den laetsten noodt
Door Honger was verwonnen,
Soo quam den Heer met zijne macht,
En heeft den Spanjaert t’onderbracht
(1780) Met zijne Water bronnen:
Dus sullen wy nu Maeghden Rey,
Malkanderen nu doen gheley,
Om na de Kerck te treden:
En off’ren zijne Majesteyt,
(1785) Die ons in vreughden heeft gheleyt,
Veel vierighe ghebeden. Binnen.
VERTOONING. |
Neghentiende Uytkomst. |
O Helden voor het Landt! in ’t Harrenas gheschapen!
Noyt wasser uws ghelijck, te Troyen binnens Wal!
(1790) Noch noyt d’ Atheensche Roem u daden trotsen zal.
O Roos van ’t heele Landt! die ’s Vyandts stale Wapen
Ghedoodt-verft hebt weerstaen, en in het bloet gheslapen;
En hebt de Spaensche Klingh gheheelijck stomp ghemaeckt,
Soo dat sy heel versmaedt zijn uyt het velt gheraeckt:
(1795) Ghedanckt sy uwe daet, men sal het oock ghedencken,
Aen uwe kinderen kints, men sal u nimmer krencken
Aen u ghewonne lof: dus sult ghy zijn vereert
Met d’ Universiteyt, en worden steets vermeert
Met Wijsen in u Stadt, de Kassen sullen krielen
(1800) Van ’t op-ghehoopt verstant, daer soo veel hondert zielen
Mee sullen zijn begaeft, en setten uwe Stadt
In noyt verslenste lof, daer steets een ruchtb’re Badt
[fol. G3v]
Sal bloeyen van een op-ghehoopte harsen schalen,
Ghevult met Pallas Breyn, die ’t duyster sal doen dalen
(1805) Int duystre duysternis, en doen het glinstrendt licht
Bestralen ’t heele Landt, daer saecken van ghewicht
Verstandich sullen rijsen, soo dat uyt andre Steden
Die lieden met ghedrangh, in uwe School sal treden,
En voeren uwe Stadt, in noyt besturven Faem,
(1810) In hooch vol groeyde deucht, en veer beroemde Naem.
Den Persiaen, Polack, en wijt beruchte Grieken,
Moscou, met sijne veer-bepaelde taeye wiecken
Hongaryen, en Room, ja noyt soo veeren Landt
Of sullen in u School, noch toetsen haer verstandt.
(1815) Dus sult ghy zijn gheacht de Toet-steen vande Werelt,
De Schadt-kist van ’t geheym, wiens Naem sal zijn beperelt
By Turcken en Barbaer, en stralen als de Son,
En vloeyen als de Vloet des Oceaensche Bron:
Den wreeden Castiliaen, met syn vervloeckte machten
(1820) Die sullen naer u School, noch haecken ende trachten,
Dus bout dees waerde gaef in aller yle voort,
En noemt hem nu voortaen ’t Ghemeene Weerelts Poort.
Verdoes. Manhaftich Oorloghs Helt! hoe sal ick dese gaven
Vergelden naer waerdy? en hebt ons arme slaven
(1825) Verlost van ongheval, en oock u goet en bloet
Ghewaecht voor ’t heele Landt, en ’t Spaensche bittre roet,
Met machtichlijcke strijt, haer wree desseyns ghebroocken.
Prins. Sijn macht is even-wel niet alle wech ghedoocken,
Dus wil ick op der daet, met alle mijne macht
(1830) Hem jaghen op de vlucht, terwijl sy onverwacht
Sijn van ons Legers komst, laet ghy my Cappiteynen
Haer stellen in haer form, wy moeten ons desseynen
Volvoeren inder yl.
Verdoes. Indien den Prince dan
[(Gelijk den Ridder Gods die niemand weerstaen kan)*]
(1835) Hem op de reys begeeft, soo wens ick dat u wercken
Met vreuchde eynden mach, en dat des vyandts vlercken
Mach dapper zijn ghefnuyckt, en groeyen nimmer an,
Op dat zijn wreede aert, geen Lande wee doen kan.
Hoe stont Godts volck in vreucht, doen soo veel Hagel-steenen
(1840) Op d’Amoriters viel, daer Godt van haer niet eenen
Haer Steden halen liet: de Son bleef stille staen
In ’t Landt van Gibeon: de Maen heeft niet ghegaen
Uyt ’t dal van Ajalon, tot dat haer stercke machten,
Gheheel verslaghen was, door d’Isralijtsche krachten.
Prins. (1845) De tijt lijdt gheen verloop, wy moeten in ’t gheweer.
Verdoes. Al na de Vorst ghelieft. Binnen.
[fol. G4r]
Rey van Leytsche Maeghden. |
De Paerden zijn bereyt ghemaeckt
Om na den strijt te treden.
(1850) Het Wapen-tuygh wel scherp ghewet,
d’Alheerbre Heer gheseghent het,
Om haer tot niet te smeden.
Wy hopen door Godts onderstant,
Dat hy uyt ons Vereende Lant,
(1855) Gheheel sal zijn gheslooten.
Op dat de bloedighe Moordenaers,
Met al haer woedende verraers,
Haer schande sal vergrooten.
Godt gun ons Vorst Victory vreught,
(1860) Dat eewichlijck mach zijn gheneught,
Op datmen Godts ghenaden
Verbreyt in alle Eeuwen voort,
Die ’s Vyants machte heeft versmoort,
En meerder vrome daden. Binnen.
Laetste Uytkomst. |
Om eene wreed’ gheheym luyt-ruchtich te verhalen:
’t Wordt al door mijn ontdeckt, ’k heb alle dingh ghesien,
Want niemandt die mijn houdt, of ’t klappen kan verbien.
De ongheboorne mensch, sach ick de Ziel verlaten,
(1870) ’k Sach Abels Offerhandt, door Cains grimmich haten
En met een Kaeckebeen, moordadigh nederslaen,
Ik sach Gomorraes Volck verbranden, en vergaen.
Ik sach het Heydens Rot, Ierusalem verdelghen,
Daar ’t volck door Hongers-noot, haer eygen bloet most swelghen.
(1875) ’k Sach Moyses op den Bergh, die Amaleck versloegh,
’k Sach d’Amoriters fel, die Israël verjoegh
En dempte met het Swaert, alwaer de gulde Son,
Bleef klaer en stille staen, in ’t Lant van Gibeon.
De Maen in Ajalon, dus wierden sy verwonnen,
(1880) Haer Coninghen ghedoot, die noch ter noot niet konnen
Gheraecken in haer Lant: ick sach des Weerelts kloot
Door water onder gaen, daer d’Arrecke seer groot
Dreef boven op de Vloet, daer soo veel duysent menschen,
Door hare overdaet het leven moest verslenschen.
(1885) ’k Sach Troyen ondergaen, en ’t Lant verdistrueert,
Waer af dat Hollandt nu, zijn FAMA af vermeert.
[fol. G4v]
Om dat ’t ghevluchte volck, dat sich in Bosschen spreyde,
Hier in dit holle Lant, haer eerste wooningh leyde.
En boude Lant op Lant, in groote rust en vree,
(1890) En bracht veel vruchten voort. Dus is aen dese ree
’t Beloofde Lant ghebout, dat daghelijcks vermeerde,
En wiert een machtich Lant, daer sich veel volck gheneerde.
Maer midden in zijn fleur, komt ALBA met sijn macht,
Door last van Spanjens Kroon, en heeft het Lant verkracht,
(1895) Veel Steden uytghemoort, ’t onnosel bloet ghegooten,
Maer LEYDEN, voor u Wal, heeft hy zijn hooft gestooten,
Het welck de oorsaeck is, O Leytsche Burghery!
Dat ick u Lant betree, u Vyandt is in ly.
Sy zijn gheheel ghevlucht, en uyt het velt gheslaghen,
(1900) Soo dat daer Twaelf Lien, die hebben wech ghejaghen
Twee Compagnien volcks tot binnen Amsterdam,
Soo dat haer heele macht, niet tot versamen quam.
Omtrent de Duysent Man, is van haer volck ghebleven,
Daer noch maer Veertigh Mans, van d’onse lieten ’t leven.
(1905) O! waerde Burgery! Wat droefheyt stont voor u?
Een droef en wreed’ desseyn, daer yders hart voor gru.
Het was gheheel bestemt, wanneer sy u verwonnen,
Dat yder met zijn Klingh, op ’t wreetste dat sy konnen
Het al verdelghen souw: ja, ’t eerst ghebooren kint,
(1910) Dit waren sy te saem, moordadichlijck ghesint
In ’t by zijn van de Moer, aen hare Spiets te rijghen,
Dus souw daer geen ghena, voor yemant zijn te krijghen.
Ja, Maeghden, Swangher Vrouw, was yder tot een proy,
Maer Godt heeft nu versien, en heeftse uyt haer koy
(1915) Seer deerelijck gheruckt, tot uwer groote jeughde,
Adieu, o Burgery! en leeft voortaen in vreughde.
EYNDE.
REYNERIVS BONTIVS.
Beneficium parit Amicitiam.
________________________________________________
TOT LEYDEN,
Ter Boeckdruckery van Willem Christiaens
vander Boxe. woonende by de Academie.
Tekstkritiek: |
fol. A2v: Der tiender er staat: Dertiender
fol. A3v: Spaensche. er staat: Spaenschee.
ibid. Amelia er staat: Amela
vs. 147: MYN er staat: MIN
vs. 797: leggen er staat: legggen
vs. 998 Uyt er staat: U
vs. 999 Van er staat: Vant
vs. 1004: Honger-swaert! er staat: Hongers-waert!
vs. 1071: d’Eerb’re er staat: d’Erb’re
vs. 1109: medoghentheydt er staat: medoghentheydt.
vs. 1166: eens er staat: een
vs. 1659: bedroefden er staat: dedroefden