Continue

Willem Godschalck van Focquenbroch: De clagende nooteboom.
In het derde deel van Afrikaense Thalia (1678). Ursicula
Bewerking van Ovidius: Nux. Elegia.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[Frontispice]
[Titelpagina]

AFRIKAENSE

THALIA,

Of het

DERDE DEEL.

Van de

GEURIGE ZANG-GODIN.

Door Willem Godschalck van Focquenbroch, in
sijn Leven, Fiscael aen de Gout-kust van Guinee,
of het Noordt-gedeelte van Africa.

Fumus Gloria Mundi.

Of
Des Werelts Glory is maer Roock,  
En, Roock is ’s Werelts Glory oock.

Noyt voor desen meer Gedruckt.  

[Vignet: typografisch ornament]

t’AMSTERDAM,
_____________________

By Jan ten Hoorn, Boeck-verkooper, tegen
over het Oude Heere Logement 1678.

Continue

[p. 115]

De Clagende

NOOTEBOOM

Van

OVIDIUS.

ICk Nooteboom, die aen de paden
Seer schoon en çierlijck stae geplant,
Soo vroom van leven, en van daden
Als eenigh Boom in ’t gantsche Landt:
(5) Wat of ’t Canalje wel mach meenen,
Denck ick, ’t geen daeg’lijcks hier passeert?
Dat het met stocken, en met steenen
My soo gedurigh tormenteert?
Soo plaghtmen eer de Schobbejacken
(10) Al ’t samen met gelijcker handt
Met Key, en Keegels Doodt te smacken,
Die yetswes smeeden tegen ’t Landt.
Maer ick Helaes! die van mijn leven
Niets quaets gedaen heb (dat ick weet)
(15) Als met mijn Meester ’t sijn te geven,
Indien men dat een Schelmstuck heet,
Moet laes! soo onrechtvaerdigh lijden,
En yder tot een Doelwit staen,
Maer, ach! ach! in die oude tijden
(20) Doe pleeght’er anders toe te gaen:
Doe pleegen wy malkaêr te tarten,
En droegen Vruchten elck om strijdt,
En onse Planters, vroom van harten,
Die Kroonden onse Vruchtbaerheyt:
(25) Elck offerde sijn eerstelingen,
Soo dat Heer Bacchus, dick van pens,
Vaeck stom stont van verwonderingen,
[p. 116]
Dat het soo schoon ging na sijn wensch;
Mits hy op dese Offermaelen
(30) Met Franse, en Spaense, en Rijnsche Wijn,
Sijn hart gestaegh soo op gingh* halen
Dat hy soo vol was als een Swijn.
Minerva ’t puyckje van de wijven
Vrat als een magere Jodin
(35) Op hare Offer-Feest Olyven
Dat haer het Vet droop lancks de kin;
De Peer, en Appelboomen gaven,
Door hare last staeg krack, op krack,
Soo dat men schier met stock, en staven,
(40) Most onderschragen ieder Tack;
De Kinders selfs, al lijckend Droomen
Die wiesen in die tijden, pas
Gelijck de Appels aen de Boomen
Soo datt’er niet een Moeder was.
(45) Maer na Aandoorn breet van loover,
Meer als de Vruchtboom is geschat
De kaele Neet, die Joncker poover
Die niet als bladen heeft aen ’t gat;
Begonnen wy Vruchtboomen mede
(50) (Soo ’k haer geselschap waerdigh ben)
Ons kruynen dapper te verbreeden*
En op te schieten als een Den:
Nu sietmen alle Jaers geen Vruchten
Ja ’t beste jaer doet noch den Heer
(55) Over sijn schaerse Boomgaerd suchten
Met sijn verrotte Druyf, en Peer;
Die nu een schoone Boom wil wesen
Moet sonder Vrught sijn als de rest,
En selfs de naem van Moeder vreesen,
(60) En sijne Vruchten als de Pest:
Helaes! indien ick meê geen Vruchten
Soo mildelijck hadde voortgebracht
Soo sou ick nu niet sitten suchten,
Met CLYTEMNESTRA Dach,* en Nacht:
[p. 117]
(65) Maer wacht, komt dit de Druyf te weten,
Dat ick dus deerlijck word geplaeght,
Om dat ick vrucht draegh om te eeten
Ik wed ghy ’t u wel haest beklaeght?
Sy sal haer voetsel weg doen druypen,
(70) Bevreest voor een en ’t selfde lot,
Soo dat ghy niet meer Wyn sult suypen,
Maer water gieten doorje strot:
En als d’ Olijf-Boom meê sal weten,
Hoe ick gequelt word sonder schult;
(75) Sult ghy wel droogh Broodt moeten eeten
Mits ghy geen Oly vinden sult;
De Appelboom sal in sijn bloeyen,
Op ’t hooren van dat droef gerucht
U nietswes gunnen om te snoeyen,
(80) Maer smooren al haer soete Vrucht:
De Karsen, Pruymen, en Morellen
Die sullen oock haer vrucht vertreên,
En al de rest van haer Gesellen,
Meê vresende voor stock, en steen.
(85) ’t Is waer, dat ick haer niet benijde
Maer ick sie nochtans met een sucht
Vaeck hoe die Boomen niet en lijden,
Die bladen dragen sonder Vrucht:
Siet gins een rey van Groene Telgen,
(90) Soo gaef van blad als in een Thuyn
Om dat’er juyst niet valt te swelgen
Van haere vruchteloose kruyn:
Maer ick met afgescheurde loten
Sta hier schier naekt, en sonder bast,
(95) Niet dus uyt haet, maer om mijn Nooten
Gesmackt van meenigh hongerigh gast;
Laet vry een aêr meê vruchten dragen,
Soo hy meent dat ick hem bedriegh
Hy sal door goyen, en door slagen
(100) Haest voelen dat ick niet en liegh?
Dus sietmen meest die geen in ’t lyen,
[p. 118]
Die sijne vrecke weêr-party
Tot eenig voordeel kan gedyen,
Die niet heeft is gemeenlijck vry;
(105) Soo beeft* hy voor sijn geldt, en packen,
Die op een reys is buyten ’t Landt,
Wijl hy, die niet heeft in sijn sacken,
Een deuntje op singt in passant;
En even soo bruydt men mijn mede,
(110) En sit alleenigh my aen ’t gat,
En and’re laet men wel met vrede
Mits sy niet hebben als slechts bladt:
Want siet ghy hier ontrent de tacken
Van eenig ander Boom gekraeckt,
(115) ’t Is dat sy door mijn valse smacken,
By ongeval meê sijn geraeckt:
Wat haer belangt sy souden vry gaen
Maer dat sy nu wat sijn gebruyt,
Dat krijgen sy alleen van ’t bystaen,
(120) En niet als van de wederstuyt;
Gy hoeft my des niet te gelooven,
Siet slechs wat verder hier van daen,
Hoe daer van onder af tot boven
De Boomen ongeschonden staen,
(125) En praelen met haer jeugdigh lommer
Bevrijt van alle ongemack
Ja selfs van d’alderminste kommer
Die haer moght storten op haer dack:
Indien sy dan wijs willen wesen,
(130) En sigh als vrienden laten raân
Soo mogen sy mijn schaeuw wel vreesen
En packen sich hier ver van daân:
Maer ach! hoe kan ick het verdragen;
Dat, daer ick, leyder! doe mijn best,
(135) Noch boven al die droeve slagen,
Van elk gehaet word als de Pest?
Ik meen de Boer, die mijn derft planten,
Een werckje vinden sou als Vlas,
[p. 119]
Indien hy voor de grage quanten
(140) Beschermen wou mijn soet gewas.
Laet hy mijn maer eens ergens stellen,
Daer ick wat meerder krijgh als aerdt,
By and’re brave metgesellen,
Wiens leck’re vruchten hy bewaert?
(145) Maer ach! wat mag ick leggen praten,
Een yder kent alreê het kruyt,
En set mijn hierom by de straten
En bant mijn schier de boomgaert uyt:
Of gunt my plaets, dicht aen de kanten
(150) Van ’t Landt, op een verlooren hoeck
Daer hy niet anders weet te planten,
Pas of ick was een yders vloeck;
Want soo veer is ’t alreê gekomen
Dat men mijn rekent als een Pest,
(155) Van andre Vruchten, Kruyt, en Boomen,
Dies ben ick staegh te droevigh lest:
En ick, och! armen bloed der bloeyen!
Hoe yslijck dat ick word gequelt
Ben altyt willigh in het groeyen
(160) Al stond ick midden in het velt.
Hoe dor, en haveloos de Tacken,
En telgen hangen om mijn kruyn,
Daer ’s niemandt diese af komt hacken
Niet meer als van een wilste Duyn.
(165) Heeft men my d’Aerde gaen ontvroeten,
Men vint’er niemant (is ’t niet schand)
Soo barremhertigh, die mijn voeten
Eens decken sou met aerd, of sant:
Hoe heet de Zon bestaet te blaecken
(170) Dat ick van dorst schier word verteert
Soo is’er niemant die mijn kaken
De minste droppel presenteert:
Maer als de Bast begint te ryten
Van mijne Nooten, hart van schel,
(175) Dan soud ghy eerst met macht sien smijten
[p. 120]
Na my, met stocken buyten tel:
Met stocken die my, Laes! soo plagen,
Dat ick met naer, en droef gesteen,
Mijn onheyl naulijcks kan verdragen,
(180) ’k Laet staen die Hagel buy van steên.
Twee Maenden is mijn tijdt van dragen.
(Of lichtlijck dat het wel wat scheelt)
Altoos om die tijdt krijgh ick slagen,
Terwijl mijn Vrucht word om gedeelt,
(185) Niet veel aen Prinsen, of aen Heeren,
Aan oude liên, ’t sy Man, of Wijf,
Maer pas, om my te affronteeren,
Aan Kinders, tot haer tijdt erdrijf,
Tot tijd verdrijf om meê te speelen
(190) Want in de Vasten, om de klucht
Soud ghy de Vloeren, en de Deelen
Besaeyt sien met mijn soete Vrucht:
Hier worden sy gebruyckt voor Knickers
Waer meê de ongebonden Jeught
(195) Malkander sit na ’t gat als ickers
Al joelende met sotte vreught:
Daer set m’er drie vier op malkander
Als kleine Huysjes op een ry
Of schiet den eenen naer den ander
(200) En die wat raeckt, die wint’er by:
Gins siet m’een vyf ses rasebollen
Van jongens, met een vremt gejanck
Een Hagel buy van Noten rollen,
En stooten van een Schuynse Planck,
(205) Waer aen een yder staet te haecken,
En doet op ’t yverigst sijn best,
Om d’een of d’ ander Noot te raken,
Mits hy dan baes is van de rest;
Hier staen’er drie vier uyt te geven
(210) Wat afgesondert van de luy
Wat raeye eeven, of oneeven
Die ’t raed, die wintse alden bruy:
[p. 121]
Ook siet men vaeck een Pot met Nooten
De Kinders strecken tot een doel,
(215) Daer sy al blindelincks op staen stooten,
En smacken met een dol krioel,
Tot dat in ’t endt dees steenen molick
Syn heele ingewand ontglijd,
Terwijl de Iongens bly en vrolijck,
(220) Vast yder grabbelen om strijt:
Daer souje dan sien scheepjes maken,
En schaeltjes van mijn lege Dop,
Terwijl se dese staet te kraken,
En smacktse op een anders kop;
(225) Ach! hoe geluckig sijn die Boomen?
Al staen sy veer in ’t Velt alleen,
Die nergens hebben voor te schroomen
Wanneer haer Heer slechs is te vreên,
Want dese hebben niet te lyen,
(230) Al dat gerammel lancks de paân,
Noch al dat rossen, en dat ryen,
Noch al dat stuyven van de Raân,
Maer kunnen aen haer eygen Heeren
Al ’t geen sy droegen van dat Iaer
(235) Volkomen ongeschent vereeren
’t sy Peer, of Pruym, of Haselaer.
Ik daer en tegen sach noyt eeten,
De minste rijpe vrucht van ’t mijn,
Mits sy alreê sijn afgesmeeten,
(240) Eer sy ter deegh aen ’t rijpen zijn:
Daer zijnder al, die naer mijn Tacken,
Alleen uyt puure Schelmery,
Als jonge Drommels staen te smacken,
Al is mijn Pit soo weeck als bry:
(245) Ia schoon se gansch niet deugt om te eeten
Van binnen mellekig, en hol,
Sy staend’er nochtans op te sweeten,
En smacken my gelijck als dol:
Soo dat ick altyt sie met suchten,
[p. 122]
(250) Hoe dit Canalje met malkaer,
Wel driemael meer vreet van mijn Vruchten,
Als selfs mijn Heer, en Eygenaer.
De liên, die dickwils hier passeeren,
(Te weten eerelijcke luy)
(255) Die sien my nauw soo schrael van Veeren
Of seggen: Och! wat Hagel-buy?
Wat Blixem? of wat felle Donder
Heeft dese Boom soo afgesmeert?
Dat hy van boven af tot onder
(260) Soo schriklijck is gevioleert?
Den eenen seyt, dit heeft de hette,
De aâr dit heeft de Kouw’ gedaen,
Dees’ weêr de wind gingh hem verpletten
Ick wilje wedden om een vaen.
(265) Dus leyt dit volk te hacketteren,
’t Geen daegh’lijcks hier voorby komt gaen,
Ia staen wel te Philosoferen,
Waer dat mijn onheyl komt van daen
’t Wijl ick mijn leet vast op moet steken,
(270) En denck, ach! kon ick als een aâr
Meê voor een hallef Uur eens spreecken,
Ick sey loop sotten met malkaer;
Geen Donder, Wind noch Hagel-Buyen,
Geen heet of al te koude lucht
(275) Heeft my soo deerelijck doen bruyen,
Maer niemandt als mijn eygen Vrucht.
De roof die van mijn valt te scheuren,
Doet my soo bar en byster sien,
Gelijck men meer heeft sien gebeuren
(280) In Duysende van and’re liên:
Had POLIDOOR geen Gout noch schatten,
En andre schoone roof beheêrt,
Hy was soo vroeg niet voort gaen spatten,
Met Duysend Piecken gelardeert;
(285) Had PARIS Prins van ’t magtig Troyen,
Dien roof gehouden van sijn grondt
[p. 123]
Men had sijn Stad niet uyt sien royen
En soo verpletteren tot stront;
Indien geen Boom met Goude Peeren,
(290) In uwen Boomgaerd had gepraelt,
HESPERIDES ick wilje sweeren
Dat ’er geen Mensch naer had getaelt.
Voorts raeckt een yder dan in ’t lyen,
Die sleghs maer wat te missen heeft,
(295) Terwijl Jan Kaelgat van ter zyen,
Gerust, en onbekommert leeft;
Want ziet de Distel, en de Dooren
Hoe gaef sy staen, hoe fris, en Groen,
Schoon sy niet anders sijn gebooren,
(300) Als om een yder quaet te doen:
Ick daer en tegen, die geen schade
Oyt aen het minste schepsel deê
Word voor mijn goetheydt staegh beladen
Met macht van steenen in de steê;
(305) Wat baten al mijn vrome daden,
Mijn armen, en onnos’le Geck?
Dat ick een yder met mijn bladen
Een schut voor Zon, en Regen streck?
Elaes! wat souden sy my baten?
(310) Als dat, dat Canaljeus geslacht
My noch veel meerder schijnt te haten
En smackt met steenen op mijn vagt;
En dit is noch al niet met allen,
Maer dan komt noch mijn droeve Heer
(315) My met sijn klachten lastigh vallen
En knort soo loens gelijck een Beer,
Ja tyt vaeck dus op my aen ’t vloecken
De Drommel hael de Boom vry heen
Die my soo schrickelijck doet soecken
(320) En rapen sijn gesmackte steen.
Dus morrende neemt hy de steenen,
En smijdtse weder op het padt
Als of hy elck weer stof quam geven
[p. 124]
Om mijn te sitten aen mijn gat:
(325) Soo dat ick naer de Winter-vlagen,
Voor elck soo bitter, en soo bangh
Veel meer als na de Somer dagen
Met al haer soetigheydt verlangh:
Al sta ick dan al sonder lover
(330) Gelijck verstorven, doot, en uyt
’t Is nochtans beter kael, en pover,
Als dus gestaegh te sijn gebruyt
Want nauw begin ick vrught te dragen
Of siet een maght van steen, en back,
(335) Gelijck de dichste Hagel-vlagen,
My tevens storten op mijn dack,
Maer, moght hier lichtlijck yemand seggen,
Die Boom, en Vrughten sijn gemeen,
Die soo dicht aen de wegen leggen,
(340) En sijn geset voor yder een;
Ha braef! wel, soo dit waer sal wesen,
Soo maeyt het Kooren van het veldt,
Soo steelt Olyven sonder vreesen,
En spaerje moeyten, en oock je gelt:
(345) Steelt Moes, steelt Wortelen, en Rapen,
Steelt al den bruy, maer lancks het padt
Ia treckt aen ’t Roven, en aen ’t Kapen,
Lancks al de straten van de Stadt:
Ga in de Gout, en Silver Kramen,
(350) Of daer men diere Parels vind
Neemt al wat los is, sonder schamen,
En tyter slegs meê aen de wind:
Maer ’k meen, begonje dit te klaren,
Al was ’t al op ’t gemeene padt,
(355) Dat ghy haest op uw beurt soud varen,
Na Gard, na Gallig, of na radt:
Dies swijght van sulke sotte reden
En van soo Harsenlose praet;
Want sulcken roof word niet geleden
(360) In onse welgestelde staet:
[p. 125]
De staten van dees Vrye-Landen
Beveyligde niet slechs de steên,
Maer selfs de Velden, Bos, en Landen,
En paden daer men lanks gaet treên.
    (365) Maer ach! wat baten my die wetten?
Terwijl dat elck by lichten Dagh,
My mijne Vruchten af mag setten,
En schroomt noch wetten, en gesagh.
Ben ick alleen dan uytgenomen?
(370) En een exeptie van dees wet
Ben ick alleen niet van die vromen,
Daer dit Placcaet is voor geset?
Ik segh die my dit derft negeren
Dat hy het lieght door Hals, en Strot
(375) Want ’k ben soo wel een boom met eeren
Als een Boom in ons gansche rot.
Doch dat ick soo van alle syen
Word’ afgerost met stock, en steen,
Dat moet ick met de vrome lijden
(380) Die meest al lyen in ’t gemeen.
Door al dit goojen, en dat smacken,
Soo derft’er niet een Vogel schier
Logeeren in mijn Dorre Tacken,
Maer packt sich daedelijck van hier:
(385) De stocken, en de kneppels steken
In tegendeel op yder tack
Gelijck als tot een droevig teken
Van mijn geleden ongemack
Doch schoon de menschelijcke wetten
(390) Mijn wraek niet vatten by de hant,
Maer laten my van elk verpletten
Die hier voorby stapt in Passant;
Soo hebben sigh de goede Goden,
Bewogen door mijn droeve klaght,
(395) My door Mercurius, haer bode
Gegunt, dees wonderlijcke kraght:
Een kraght, om selfs te mogen straffen;
[p. 126]
De Rovers, die my leet aen doen,
Mits onze staet geen raed wil schaffen
(400) Om dees mijn schade te verhoen;
Voor eerst dan die my staeg verveelen,
En maken al mijn Vrucht Capot,
Sal ick met haer verroeste keelen
By kans doen sticken in haer strot:
(405) Haer diefse klauwen, daer’se als ickers
My staegh mee sitten aen het gat,
Die sal ick alsoo swart als nickers
Doen worden door mijn bitter nat,
Het geen niet light door wassen, vrijven,
(410) Met Seep, of Water af sal gaen,
Maer ’t geen haer soo langh aen sal blijven,
Tot dat haer diefsheyt is gedaen.
Doch wat magh my dees wraeck al baten,
Een weynig troost en anders niet,
(415) ’t Wijl ick mijn leven toch moet haten
Wanneer ick let; op mijn verdriet.
Dan wensch ick dat een Nare Hette
Myn gansche lijf verdorren magh:
Dan dat een buy my magh verpletten
(420) Of schrickelijcke Donderslagh;
En och! of my de vlugge winden
Soo dra beroofden van mijn vrucht,
Dat geen Passant die oyt mocht vinden,
Soo was ick vry van mijn gesucht:
(425) Of kost ick selfs die neêr doen storten,
En laten vallen als ick wouw’
Wat souder dan ô CASTOR schorten,
Dat al de rest niet was voor jouw?
Want denck eens, hoe ick sta te schricken,
(430) En sta te ysen dat ick tril,
Wanneer een Reyser staet te micken,
En let waer hy my smacken wil?
’t Wijl ick sijn werp niet kan ontleggen,
Maer moet soo pal staen als een Mof
[p. 127]
(435) Die niet een woord en heeft te seggen
Al was de smack noch eens soo grof:
En och! wat sou ick oock veel seggen
Ick heb noch Tong, noch Keel, noch Mondt,
En noch behalven dat, soo leggen
(440) Myn Leên geketent in de Gront:
’k Ben dan genootsaeckt toe te laten
Mits ick volkomen ben verheert,
Gelijck die droevige Soldaten,
De m’ in de krijgh Harquebuseert:
(445) Of als een stier die men sal slaghten
Met krom, en half verdraeyden kop,
In lijtsaemheyd sleghs staet te wachten,
Na slagers doodelijcke klop,
Ghy hebt mijn lof wel vaeck sien drillen,
(450) Licht meenend’ het quam van de windt,
Maer neen, de vrees deed mijn dus trillen
En beven even als een Kindt;
Soo ick niet waerd ben, om te leven,
Waerom en roeyt men my niet uyt,
(455) En gaet mijn stam de dootsteeck geven
Met Duysend pricken door mijn huyt:
Waerom, indien mijn doen soo quaet is
En helpt men mijn niet stracks van hier?
Of geef, om Crimen laesae Majestatis
(460) Myn gantsche lichaem aen het vier?
Op dat een schand my magh verlossen
Van al dit leet en ongemak,
Daer men my eeuwig meê gaet rossen,
Gelijck een pure schobbejack;
(465) Of soo ghy niet, noch op mijn leven,
Noch mijn persoon* te seggen weet,
Om my aen ’t Vier, of ’t Swaert te geven,
Ja selfs niet aen het minste leet,
Soo wilt my oock niet molesteren,
(470) Maer staegh met Vrede laten staen,
[p. 128]
Of Pluto sal u fricasseeren,
Gesoôn, Gebacken, of Gebraân.

UYT.


Continue

Tekstkritiek:

vs. 31 op gingh er staat: opgingh
vs. 51 verbreeden er staat: verbreeden.
vs. 64 Dach, er staat: Dacht,
vs. 105 beeft er staat: heeft
vs. 466 persoon er staat: perspoon