Cornelius Schrevelius: Homeri Ilias. Amsterdam, Louis en Daniel Elzevier; Lugduni Batavorum, Ex officina Francisci Hackii, 1656 Schrevelius voegt aan de Griekse tekst, zoals gebruikelijk in de Renaissance, een Griekstalig commentaar en een Latijnse woord-voor-woordvertaling toe. De vertaling is niet van hemzelf, maar een vrije bewerking van de vertaling van Demetrius Chalcocondyles die eerder bewerkt was door Joachim Camerarius en anderen. Uitgegeven door drs. P. Koning te Arnhem, Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Gebruikt exemplaar: UBL 568 D 6 en KBH 763 C16; ook bij books.google Zie ook: Cornelius Schrevelius: Homeri Odyssea. Amsterdam / Leiden1655 Nederlandse vertalingen van Glazemaker (Ilias), G.v.S. (Odyssee) en Droste (Ilias en Odyssee) Ilias: Α 1 Β 2 Γ 3 Δ 4 Ε 5 Ζ 6 Η 7 Θ 8 Ι 9 Κ 10 Λ 11 Μ 12 Ν 13 Ξ 14 Ο 15 Π 16 Ρ 17 Σ 18 Τ 19 Υ 20 Φ 21 Χ 22 Ψ 23 Ω 24

Odyssea:

α 1

β 2

γ 3

δ 4

ε 5

ζ 6

η 7

θ 8

ι 9

κ 10

λ 11

μ 12

ν 13

ξ 14

ο 15

π 16

ρ 17

σ 18

τ 19

υ 20

φ 21

χ 22

ψ 23

ω 24

Ilias Liber 1 (Α)

[Α, p. 1]
Iram cane Dea [musa] Pelidae Achillis,
Perniciosam, quae infinitos Achivis dolores inflixit:
Multasque autem fortes animas Plutoni praemisit
Heroum: ipsos autem laniamenta fecit canibus,
(5) Avibusque omnibus (Jovis autem perficiebatur voluntas,)
[Α, p. 2]
Ex quo sane primum dissenserunt litigantes,
Atridesque rex virorum, & divus Achilles.
Quisnam ipsos Deorum liti commisit ut pugnarent?
Latonae & Jovis filius. hic enim regi iratus,
(10) Morbum per exercitum suscitavit malum, (peribant autem populi)
Quoniam Chrysen inhonoravit sacerdotem
[Α, p. 3]
Atrides. hic enim venit celeres ad naves Achivorum,
Liberaturusque filiam, ferensque infinita precia liberationis,
Coronamque habens in manibus longe-jaculantis Apollinis,
(15) Aureo cum sceptro: & obsecrabat omnes Achivos,
Atridas autem maxime, duos principes populorum.
Atridaeque, & alii bene-ocreati Achivi,
Vobis quidem Dii dent, coelestia domicilia habentes,
Expugnare Priami civitatem, feliciter vero domum reverti.
(20) Filiam autem mihi solvite dilectam, haec vero precia liberationis accipite,
Venerantes Jovis filium longe-jaculantem Apollinem.
Tunc alii quidem omnes faverunt linguis Achivi:
Reverendum esse sacerdotem, & splendida accipienda precia liberationis:
At non Atridae Agamemnoni placuit prae irâ,
(25) Sed inciviliter dimisit, gravem & sermonem mandavit:
[Α, p. 4]
    Ne te, senex, concavas ego apud naves offendam,
Vel nunc tardantem, vel post denuo venientem:
Non utique tibi proderit sceptrum & corona Dei.
Hanc autem ego non solvam antequam ipsam & senectus invadat,
(30) Nostra in domo, Argis, procul à patria
Telam percurrentem & meum lectum instruentem:
Sed abi, ne me irrites, salvus ut redeas.
    Sic dixit: timuit autem senex, & obedivit mandato.
Ibat autem tacitus juxta littus multistrepentis maris.
(35) Multum autem postea seorsum iens precabatur senex
Apollinem regem, quem pulchricoma peperit Latona:
    Audi me, argenteum-arcum-habens, qui Chrysam custodis,
Cillamque valde divinam, Tenedoque fortiter imperas,
[Α, p. 5]
Smintheu: si quando tibi gratum templum coronavi,
(40) Vel si quando pingues coxas cremavi
Taurorum & caprarum, hoc mihi perfice desiderium:
Pendant poenas Danai ob meas lachrymas tuis sagittis.
[Α, p. 6]
    Sic dixit orans, hunc autem exaudivit Phoebus Apollo.
Descendit autem ex coeli verticibus iratus cor,
(45) Arcus in humeris habens, circumtectamque pharetram:
Resonuerunt autem sagittae in humeris irati,
Ipso moto: ipse autem ibat nocti similis:
Sedit postea seorsum à navibus, post haec autem sagittam emisit:
Terribilis autem clangor factus est argentei arcus.
(50) Mulos quidem primum invasit, & canes veloces.
Sed postea in ipsos, sagittam mortiferam immittens,
Jecit: semper autem pyrae mortuorum incendebantur frequentes.
[Α, p. 7]
Novem dies quidem per exercitum ibant sagittae Dei:
Decimo autem ad concionem vocavit populum Achilles:
(55) Huic enim in mentibus posuit Dea albas-ulnas-habens Juno:
Curam enim gerebat Danaorum, quia utique morientes videbat.
Hi autem postquam congregati sunt, in unumque convenerunt,
Hos exurgens affatus est pedes-velox Achilles:
    Atride, nunc nos iterum errantes puto
(60) Retrocessuros, (si modo mortem quidem fugiamus)
Siquidem simul bellumque domat & pestis Achivos.
Sed age jam aliquem vatem interrogemus, vel sacerdotem,
Vel & somniorum interpretem, (etenim somnium ab Jove est)
Qui dicat, cur tantum iratus est Phoebus Apollo:
(65) Sive hic [nos] ob-vota-non-reddita incusat, sive ob hecatomben:
[Α, p. 8]
[Aut] si forte ovium nidorem caprarumque integrarum
Assequutus velit à nobis pestem depellere.
    Certe hic ita loquutus sedit: his autem exsurrexit
Calchas Thestorides augurum longe optimus,
(70) Qui sciebat & praesentia, & futura, & praeterita,
Et navibus dux fuit Achivorum Ilium intra,
Suam propter vaticinationem, quam ei praebuit Phoebus Apollo:
Qui ipsis bene-sapiens concionatus est, & dixit,
O Achilles, jubes-[ne] me, Jovi dilecte, loqui
(75) Iram Apollinis longe-jaculantis regis?
Igitur ego dico: tu autem paciscere, & mihi jura,
Certe quidem mihi promptus verbis, & manibus auxiliari.
Certe enim puto, virum aegre laturum, qui valde omnium
Argivorum dominatur, & ei obediunt Achivi.
(80) Potentior enim rex quando irascitur viro inferiori.
Quamvis enim iram & eodem die decoxerit,
[Α, p. 9]
Tamen & postea retinet iram, donec perfecerit
In pectoribus suis. tu autem dic, si me servabis.
    Hunc autem respondens alloquutus est pedes-velox Achilles:
(85) Confisus valde, dic vaticinium quod scis.
Non enim per Apollinem Jovi dilectum (quem tu Calchas
Precatus Danais vaticinia ostendis)
Nemo, [inquam,] me vivente & in terra vidente,
Tibi concavas apud naves graves manus inferet
(90) Cunctorum Danaorum, neque si Agamemnona dicas,
Qui nunc longe potentissimus in exercitu jactatur esse.
    Et tunc jam confidit, & dixit vates irreprehensibilis:
Neque hic [nos] ob-vota-non-reddita incusat, neque ob hecatomben;
Sed gratia sacerdotis quem inhonoravit Agamemnon,
(95) Neque liberavit filiam, & non accepit precia liberationis.
Idcirco dolores dedit longe-jaculans, & adhuc dabit:
Neque hîc prius à peste graves manus continebit,
Quam patri dilecto reddatur illicibus oculis puella,
[Α, p. 10]
Inempta sine redemptionis precio, & ducatur sacra hecatomba
(100) In Chrysam: tunc ipsum forte placantes persuadebimus.
    Certe hîc ita loquutus consedit: his autem surrexit
Heros Atrides late-dominans Agamemnon
Contristatus: ira autem valde praecordia, circumfusa caligine,
Plena erant, oculi autem ipsi igni lucenti similes erant.
(105) Calchanta primum male intuens alloquutus est,
    Vates malorum, nunquam mihi gratum dixisti:
Semper animo tuo jucundum est mala vaticinari,
Bonum autem nondum aliquod dixisti verbum, neque perfecisti.
Et nunc inter Danaos vaticinans concionaris,
(110) Quod idcirco ipsis longe-jaculans dolores facit,
Quoniam ego puellae Chryseidis praeclara liberationis precia
Non volui accipere: quoniam valde cupio ipsam
Domi habere. etenim Clytemnestrae praeposui
Uxori puellari: quum non ipsa inferior sit
[Α, p. 11]
(115) Neque corpore, neque indole, neque mentibus, neque item operibus.
Sed & sic volo dare rursus, si hoc est melius:
Volo ego populum salvum esse, potius quam perire.
Sed mihi praemium statim praeparate, ut non solus
Argivorum sim sine munere: nam neque decet.
(120) Videtis nam hoc omnes, quod mihi praemium abit aliò.
    Huic autem respondit postea pedibus-praestans divus Achilles:
Atride gloriosissime, avarissime omnium,
Quomodo enim tibi dabunt praemium magnanimi Achivi?
Neque item adhuc scimus communia reposita multa.
(125) Sed quae quidem ex urbibus depraedati sumus, ea divisa sunt:
Populos autem non decet iterum-collecta haec congregare.
Sed tu quidem nunc hanc Deo permitte: at Achivi
Tripliciter quadrupliciterque compensabimus, si quando Jupiter
[Α, p. 12]
Det urbem Troiam bene-muratam debellare.
    (130) Huic autem respondens dixit rex Agamemnon:
Neque sic, quamvis sis fortis, Deo similis Achilles,
Tege mente; quoniam non praeteribis, neque mihi persuadebis.
Nunquid vis ut ipse habeas praemium, sed me in vanum
Sedere indigentem? jubes autem me hanc reddere?
(135) Sed sive dabunt praemium magnanimi Achivi,
Accommodantes secundum animum meum ut aequale sit,
Sive non dederint, ego certe ipse accipiam
Vel tuum, vel Ajacis veniens praemium, vel Ulyssis
Abducam accipiens: ille autem irascetur ad quem ibo.
(140) Sed certe quidem de his post consultabimus etiam aliâs:
Nunc autem age navem nigram deducamus in mare divum.
Intus autem remiges idoneè congregemus, intus autem hecatomben
Ponamus: ipsam vero Chryseida pulchram-genas
Ascendere faciamus. unus autem aliquis princeps vir consultor sit,
(145) Vel Ajax, vel Idomeneus, vel divus Ulysses,
[Α, p. 13]
Vel tu Pelide omnium terribilissime virorum,
Ut nobis longe-jaculantem places sacra faciens.
    Hunc autem torve intuens alloquutus est pedes-velox Achilles,
Heu impudentia indute, vulpina mente praedite,
(150) Quomodo aliquis tibi promptus obediens verbo erit Achivorum,
Vel ut ad insidias eat, vel adversus viros fortiter pugnet?
Non enim ego Trojanorum gratia veni hastatorum
Huc pugnaturus; (quum nulla in re ipsos incusare possim.
Non enim unquam meas boves abegerunt, neque equos,
(155) Neque unquam in Phthia glebosa, populosa,
Fructum laeserunt: quoniam valde multi
Montesque umbrosi intermedii sunt, mareque resonans)
Sed te, ô valde impudens, consequimur, ut tu gaudeas;
Poenam sumentes pro Menelao, teque canino-vir-aspectu,
(160) A Trojanis, quos neque revereris, neque curas;
Et jam mihi praemium ipse auferre minaris,
[Α, p. 14]
Super quo multum laboravi, dederunt autem mihi filii Achivorum.
Non equidem tibi unquam aequale habebo praemium, quando Achivi
Trojanorum depraedabuntur bene-habitatam urbem.
(165) Sed quidem majorem partem impetuosi belli
Manus meae gubernant. sed si quando divisio venerit,
Tibi praemium multo majus; ego parvumque dilectumque tum
Habens venio ad naves, postquam laboravi bellans.
Nunc autem vado Phthiam, quoniam multo melius est
(170) Domum ire cum navibus rostratis: neque te puto,
Hîc inhonoratus quum sim,* divitias & opes exhausturum.
    Huic autem respondit postea rex virorum Agamemnon:
Fuge sane, si tibi animo sedet: neque te ego
Rogo gratia mei manere: apud me & alii erunt,
(175) Qui me honorabunt, maxime autem prudens Jupiter.
[Α, p. 15]
Inimicissimus autem mihi es regum à-Jove-nutritorum:
Semper enim tibi contentioque grata, bellaque, pugnaeque.
Si valde fortis es, Deus certe tibi hoc dedit.
Domum vero vadens cum navibusque tuis, & tuis sociis,
(180) Myrmidonibus impera: te autem ego non curo,
Neque magni-facio irascentem. minabor autem tibi sic:
Quoniam à me aufert Chryseida Phoebus Apollo,
(Hanc quidem ego cum navique mea, & meis sociis
Mittam) ego quoque abducam Briseïda pulchram-genas,
(185) (Ipse veniens ad tentorium) tuum praemium, ut bene scias
Quanto melior sim te: timeat autem & alius
Aequalem se mihi dicere, & assimilari contra.
    Sic dixit: Pelidae autem dolor factus est: intus autem ipsi cor
In pectoribus hirsutis in ancipitem partem cogitavit:
[Α, p. 16]
(190) An ipsemet ensem acutum extrahens à coxa,
Hos quidem dimoveret, ipse autem Atridem interficeret:
An iram sedaret, compesceretque animum.
Hactenus haec agitavit per mentem & per animum,
Traxitque è vagina magnum ensem: venit autem Pallas
(195) Coelitus. praemiserat enim Dea alba-ulnas Juno,
Ambos simul ex animo amansque, curansque.
Stetit autem retro, & per flavam comam cepit Pelidem,
Soli apparens, aliorum vero nullus videbat.
    Expavit autem Achilles: retro autem conversus, statim cognovit
(200) Palladem Atheniensem,* terribiles autem ei oculi lucebant:
Et ipsam vocans, verba alata adloquutus est:
    Cur huc Aegiochi Jovis progenies venisti?
An ut injuriam noscas Agamemnonis Atridae?
Sed tibi edico, hoc autem & perfectum iri puto,
[Α, p. 17]
(205) Suis superbiis cito tandem animum perdet.
    Hunc rursus alloquuta est Dea caesiis-oculis Minerva:
Veni ego sedatura tuam iram (si modo persuadearis)
Coelitus. praemisit autem me Dea alba-ulnas Juno,
Ambos simul ex animo diligensque curansque.
(210) Sed age quiesce à contentione, neque ensem trahe manu:
Sed certe verbis quidem convitiator, sicut erit.
Sic enim edico, hoc & perfectum erit.
Et aliquando tibi ter tot aderunt splendida dona,
Injuriae causa hujus. tu autem cohibe te, obtempera autem nobis.
    (215) Huic autem mutua oratione respondit pedes-velox Achilles:
Oportet quidem vestrum Dea verbum custodire,
Quantumvis sim ex animo iratus: sic enim melius.
Quisquis utique Diis obtemperaverit, magis exaudiunt ipsum.
    Dixit, & in argenteo manubrio tenebat manum gravem,
(220) Rursus autem vaginae impulit magnum ensem, neque fuit inobediens
Verbo Minervae. haec autem coelum ascendit,
[Α, p. 18]
In domos Aegida-tenentis Jovis, ad daemonas alios.
Pelides autem iterum contumeliosis verbis
Atridem alloquutus est, & nondum cessabat ab ira:
    (225) Vino gravate, canis oculos habens, cor vero cervi,
Neque unquam in bellum una cum populo armari,
Neque ad insidias ire cum primoribus Achivorum
Ausus es animo. hoc autem tibi mors videtur esse.
Certe multo melius est, per exercitum latum Achivorum
(230) Dona auferre, quicunque tibi contradixerit:
Populi-vorator Rex, quoniam vilibus praees.
Certe enim, Atrida, nunc postremam contumeliam faceres.
Sed tibi edico, atque adeo magnum juramentum juro.
Certe per hoc sceptrum, quod quidem nunquam folia & ramos
(235) Producet, postquam primum incisionem in montibus reliquit,
[Α, p. 19]
Neque pullulabit, (circum enim ipsi gladius decorticavit
Foliaque & corticem) nunc iterum ipsum filii Achivorum
In manibus portant judices, qui leges
A Jove hauserunt: hoc autem tibi erit magnum juramentum:
(240) Certè aliquando Achillis desiderium veniet filiis Achivorum
Universis. his autem non poteris, doleas licet,
Prodesse, quando multi ab Hectore homicida
Morientes cadent: tu autem intus animum lacerabis
Iratus, eo quod fortissimum Achivorum non honoraris.
    (245) Sic dixit Pelides: sceptrum autem projecit in terram
Aureis clavis transfixum. consedit autem ipse.
Atrides vero ex alia parte irascebatur. his autem Nestor
Suaviloquus surrexit, argutus Pyliorum orator,
Cujus lingua melle dulcior fluebat sermo.
[Α, p. 20]
(250) Illi iam duae quidem aetates varielinguium hominum
Defecerant, qui cum ipso antea simul nutriti sunt & geniti
In Pylo divina, inter tertios vero regnabat.
Hic illis benè prudens concionatus est, & dixit:
    O Dii, certè magnus luctus Achivam terram invadit.
(255) Certè laetabitur Priamus, Priamique filii,
Aliique Trojani valdè gaudebunt ex animo,
Si vos haec omnia audient depugnantes,
Qui quidem consilio Danais antecellitis, & pugnandi peritia.
Sed persuadeamini: ambo autem juniores estis me.
(260) Jam enim aliquando ego & cum melioribus quam vos
Viris conversatus sum, & nunquam me ipsi parvi-penderunt.
Non enim unquam tales vidi viros, neque videbo,
Qualem Pirithoumque, Dryantemque gubernatorem populorum,
[Α, p. 21]
Caeneumque, Exadiumque, & aequalem Deo Polyphemum,
(265) Theseumque Aegidem, similem immortalibus.
Fortissimi certè illi terrestrium nutriti sunt virorum.
Fortissimi quidem erant, & cum fortissimis pugnabant
Beluis monticolis, & terribili-modo interfecerunt.
Et quidem cum his conversabar ex Pylo veniens,
(270) Procul ex Apia terra. vocabant enim ipsi.
Et pugnabam pro meis viribus ego: cum illis autem nullus
Eorum, qui nunc homines sunt terrestres, pugnaret:
Et mea consilia audiebant, mihique obedientes erant verbo.
Sed obedite & vos, quia obedire melius.
(275) Neque tu ab isto (excellens quamvis sis) auferas puellam,
Sed concede ut ei primùm dederunt praemium filii Achivorum:
Neque tu Pelide velis contendere regem
[Α, p. 22]
Contra: quia nunquam similem sortitus est honorem
Sceptriger rex, cui Jupiter honorem dedit.
(280) Si autem tu fortior es, Dea autem te generavit mater:
Tamen hic potentior est, quia pluribus imperat.
Atride, tu autem compesce tuam iram: sed ego
Precabor Achillem deponere iram, qui magnum omnibus
Septum Achivis est belli mali.
    (285) Huic autem vicissim respondit rex Agamemnon:
Ita sanè haec omnia senex secundùm decens dixisti.
Sed hic vir vult supra omnes esse alios,
Omnes esse in sua potestate vult, omnibus & dominari,
Omnibus & praecipere. quae non persuasurum puto.
(290) Si autem ipsum bellicosum fecerunt Dii semper existentes,
An propterea ipsi permittunt contumelias loqui?
    Huic autem interpellato sermone respondit divus Achilles:
Certè timidusque & vilis vocari possem,
[Α, p. 23]
Si jam tibi in omni re cessero quam dicis.
(295) Aliis jam haec jube, non enim mihi
Praecipe: non enim me tibi obtemperaturum puto.
Aliud autem tibi dico, tu autem in praecordia mitte tua.
Manibus quidem non ego pugnabo gratia puellae
Neque tecum, neque cum alio quovis, quum à me aufertis quod dedistis.
(300) Aliarum autem rerum, quae mihi sunt velocem apud navem nigram,
Harum nihil utique feres accipiens invito me.
Alioquin, age, fac periculum, ut cognoscant & isti:
Statim tibi sanguis niger fluet per lanceam.
    Sic hi contrariis contendentes verbis
(305) Surrexerunt: solverunt autem concionem apud naves Achivorum.
Pelides quidem ad tentoria & naves aequales
Ivit cumque Menoetiade & propriis sociis:
Atrides autem navem velocem in mare deduxit,
Intus autem remiges elegit viginti, intus autem hecatombem
[Α, p. 24]
(310) Imposuit Deo: Chryseidem vero pulchrigenam
Conscendere fecit adductam: conscenditque princeps prudens Ulysses.
Qui cùm asscendissent, navigabant per humidas vias.
Populos autem Atrides lustrari jussit.
Illi autem lustrabantur, & in mare sordes jaciebant.
(315) Faciebant autem Apollini perfectas hecatombas
Taurorum & caprarum juxta littus maris infructuosi.
Nidor autem ad caelum ibat involutus circa fumum.
Sic hi quidem haec operabantur per exercitum: neque Agamemnon
Cessabat à rixa, qua primùm minatus fuerat Achilli.
(320) Sed hîc Talthybiumque & Eurybatem affatus est:
(Hi ipsi erant praecones & fortes ministri.)
    Abite ad - tentorium Pelidae Achillis,
Manu accipientes adducite Bryseïda pulchrigenam.
Si autem non dederit, ego ipse auferam
(325) Veniens cum pluribus: quod illi & horribilius erit.
Sic dicens, praemisit, durum autem mandatum jussit.
[Α, p. 25]
Hi inviti iverunt juxta littus maris infructuosi:
Myrmidonum vero ad tentoriaque & naves pervenerunt.
Hunc autem invenerunt apudque tentorium & navem nigram
(330) Sedentem: neque sanè hos intuitus laetatus est Achilles.
Hi quidem perterriti & reveriti Regem,
Steterunt, nequaquam vero ipsum alloquebantur, nec interrogabant:
Sed hic cognovit suis in mentibus, dixitque:
    Salvete praecones, Jovis nuncii, atque etiam virorum:
(335) Propius accedite. nihil mihi vos culpandi, sed Agamemnon,
Qui vos praemisit Briseïdis causa puellae.
Sed age, generose Patrocle, educ puellam,
Et ipsis da ut ducant: vos ipsi autem testes estote
Coram Diis beatis, coramque mortalibus hominibus,
(340) Et coram rege inhumano, si unquam posthac
Opus me fuerit saevam pestem removere
Ab aliis. certè enim hic perniciosis consiliis furit,
Neque scit intelligere praesentia nec futura,
[Α, p. 26]
Ut sibi apud naves salvi pugnare queant Achivi.
    (345) Sic dixit. Patroclus autem dilecto obedivit socio.
Eduxit autem ex tentorio Briseïda pulchrigenam,*
Deditque ducendam. hi autem retrò iverunt ad naves Achivorum.
Illa verò invita unà cum his mulier ibat. sed Achilles
Lachrymans à sociis statim sedit seorsim separatus,
(350) Littus ad maris cani, respiciens in purpureum pontum.
Multa autem matri dilectae supplicavit manus porrigens:
    Mater, quum me pepereris ut essem brevis temporis,
Honorem mihi debebat Olympius tradere
Jupiter altitonans: nunc autem neque me paululum honoravit.
(355) Certè enim me Atrides latè-dominans Agamemnon
Inhonoravit. habet enim praemium quod per vim rapuit.
    Sic dixit lachrymans. hunc autem exaudivit veneranda mater,
Sedens in profunditatibus maris apud patrem senem.
Statim autem prodiit è cano mari, velut nebula:
(360) Et ante ipsum sedit lachrymantem,
Manuque ipsum demulsit, itaque locuta est:
[Α, p. 27]
    Fili, quid fles? quis verò tibi mentem invasit moeror?
Dic, ne celes in animo, ut sciamus ambo.
Hanc autem graviter-suspirans allocutus est pedes velox Achilles:
(365) Nosti: cur tibi haec scienti omnia dicam?
Ivimus in Theben sacram civitatem Eëtionis,
Hanc diripuimus, & adduximus huc omnia:
Et haec quidem benè diviserunt inter se filii Achivorum.
Elegerunt autem Atridae Chryseïda pulchrigenam:
(370) Chryses autem postea sacerdos longe-jacientis Apollinis
Venit ad veloces naves Achivorum aere-vestitorum,
Liberaturusque filiam, ferensque infinita precia liberationis,
Coronamque habens in manibus longe-jacientis Apollinis,
Aureo cum sceptro: & deprecabatur omnes Achivos;
(375) Atridas autem maximè, duo ornamenta populorum.
Tunc alii quidem omnes in id faverunt ore Achivi,
Et venerandum esse sacerdotem, & splendida accipienda precia liberationis.
Sed non Atridae Agamemnoni placuit prae ira:
Sed malè dimisit, acerbumque verbum mandavit.
(380) Iratus autem senex retrò abivit. hunc autem Apollo
Precantem exaudivit, quoniam valdè sibi amicus erat.
[Α, p. 28]
Misit autem in Argivos malam sagittam: populi autem
Moriebantur frequentes: ibant autem spicula Dei
Per totum exercitum latum Achivorum. nobis autem vates
(385) Benè sciens concionabatur vaticinationes longe-jacientis:
Statim ego primus hortabar Deum placare.
Atridem autem postea ira cepit: statim autem exurgens
Minatus est verbum, quod jam perfectum est.
Illam quidem enim cum navi veloci nigri-oculi Achivi
(390) Chrysam mittunt: ducunt autem dona regi.
Hanc autem nuper è tentorio iverunt praecones ducentes
Puellam Briseï, quam mihi dederant filii Achivorum.
Sed tu, siquidem potes, auxiliare filio bono.
Vadens ad coelum Jovem precare, si unquam aliquid
(395) Vel verbo juvisti cor Jovis, vel etiam opere.
Saepè enim te patris in aedibus audivi
Gloriantem, quum dicebas, à faciente-nigras-nubes Saturnio
Solam inter immortales crudelem cladem removisse:
Quando ipsum colligare coelestes voluerunt alii,
[Α, p. 29]
(400) Juno, & Neptunus, & Pallas Minerva.
Sed tu quum venisses, ipsum, Dea, liberasti à vinculis,
Statim Centimanum vocans in magnum Olympum,
Quem Briareum vocant Dii, viri autem omnes
Aegaeonem. hic enim duplo viribus suo patre praestantior,
(405) Qui apud Saturnium sedebat eo honore laetus:
Hunc & exhorruerunt immortales Dii, neque ligaverunt [scil. Iovem.]
His nunc illi in memoriam revocatis asside, & prehende genua,
Si aliquo modo velit Trojanis auxiliari,
Ad puppes verò usque & ad mare expellere Achivos
(410) Caesos, ut omnes fruantur rege,
Noscat autem & Atrides latè-dominans Agamemnon
Suum detrimentum, quod fortissimum Achivorum nihili fecit.
    Huic respondit deinde Thetis, lachrymas effundens:
Heu fili mi, cur te enutrivi, quem malo fato peperi?
[Α, p. 30]
(415) O utinam apud naves sine lachrymis & sine noxa
Sederes: quoniam tibi aevum breve, neque valde diuturnum:
Nunc autem & citò moriturus, & aerumnosus supra omnes
Es: idcirco te malo fato peperi in aedibus.*
Hoc autem dictura verbum Jovi gaudenti-fulmine
(420) Vado ipsa in Olympum valde-nivosum, si persuadeatur.
Sed tu quidem nunc navibus assidens velocibus
Irascere Achivis, bello autem abstine omnino.
Jupiter enim in Oceanum ad inculpatos Aethiopas
Hesternus ivit ad convivium. Dii autem simul omnes sequuti sunt.
(425) Duodecima autem rursus veniet in coelum:
Et tunc postea vadam Jovis ad aeneae-basis domum,
Et ipsius genibus advolvar, & [me] ipsum persuasurum puto.
    Sic utique locuta abiit. hunc autem reliquit ibi
Iratum in animo propter formosam mulierem,
[Α, p. 31]
(430) Quam vi ab initio abstulerant. Sed Ulysses
Chrysam pervenit, ducens sacram hecatomben.
Qui quando portum valde profundum intra pervenerunt,
Vela quidem collegerunt, posueruntque in navi nigra:
Malum autem thecae accommodarunt, rudentibus dimittentes
(435) Statim: hanc autem in portum protraxerunt remis,
Anchoras ejecerunt, ac puppes ligaverunt:
Verùm & ipsi exierunt in littus maris:
Et hecatomben exposuerunt longè-jacienti Apollini.
Sed & Chryseïs navi exivit pontigrada.
(440) Hanc quidem postea ad altare ducens prudens Ulysses,
Patri charo in manibus posuit, & ipsum allocutus est:
    O Chryse, praemisit me rex virorum Agamemnon,
Filiamque tibi ut ducerem, Phoeboque sacram hecatomben
Facerem pro Danais, ut placemus regem,
(445) Qui modò Argivis multi-suspirii dolores immisit.
Sic dicens, in manibus posuit. hic autem suscepit gaudens
[Α, p. 32]
Filiam dilectam: hi autem statim Deo gloriosam hecatombam
Ordine statuerunt bene-aedificatum circa altare.
Manus lavarunt postea, & fruges salsas sumpserunt.
(450) Interim Chryses valde precabatur, manus elevans:
    Audi me argenteum-arcum-habens, qui Chrysam tueris,
Cillamque valde-divinam, Tenedoque fortiter imperas.
Jam quidem aliquando me antea exaudisti precantem:
Honorasti quidem me, valde autem laesisti populum Achivorum.
(455) Item & nunc mihi perfice desiderium,
Jam nunc [à] Danais saevam pestem remove.
    Sic dixit orans. hunc autem exaudivit Phoebus Apollo.
Sed postquam precati sunt, & fruges salsas projecerunt,
Retro traxerunt quidem primum, & jugularunt, & excoriarunt,
(460) Coxasque secuerunt, arvinaque cooperuerunt,
Dupliciter facientes, super ipsis autem cruda posuerunt.
Adolebat autem in lignis incisis senex, super autem rubrum vinum
Libabat: juvenesque secus ipsum tenebant manibus verua-quinque-ordinum.
Sed postquam coxae coctae sunt, & viscera gustarunt,
[Α, p. 33]
(465) Ac minutatim secuerunt alia, & in verubus transfixerunt,
Assarunt accurate, detraxeruntque omnia.
Caeterum ubi quieverunt à labore, praeparaveruntque convivium,
Convivati sunt: neque in aliquo animus indiguit cibo aequali.
Sed postquam potus & escae desiderium deposuerunt,
(470) Pueri quidem crateras coronaverunt vino,
Distribueruntque omnibus, incipientes poculis.
Hi autem totam diem cantu Deum placabant,
Laetum canentes paeana pueri Achivorum,
Canentes longe-operantem. is autem mentem delectabatur audiens.
(475) Quando autem sol occidit, & crepusculum supervenit,
Tunc sane dormiverunt in puppibus navis.
Quando autem mane-genita apparuit rosea-digitos Aurora,
Et tunc postea, recesserunt ad exercitum latum Achivorum.
His autem concitatum ventum misit longe-jaculans Apollo.
(480) Hi vero malum erexerunt, supraque vela alba extenderunt.
[Α, p. 34]
Ventus autem inflabat medium velum, circum autem unda
Carinam nigra valde resonabat, navi eunte:
Haec autem currebat per undam pertransiens vias.
Sed postquam venerunt ad exercitum latum Achivorum,
(485) Navem quidem hi nigram in continentem traxerunt
In summam arenam, ac longuria longa subextenderunt.
Ipsi autem sparsi sunt per tentoriaque navesque.
    Verum hic irascebatur navibus assidens velocibus
Generosi Pelei filius pedes-velox Achilles,
(490) Neque unquam in concione versabatur illustres viros faciente,
Neque unquam in praelio, sed consumebat dilectum cor,
Illic manens, desiderabat autem clamoremque pugnamque.
Sed quando jam ab illo duodecimus factus est dies,
Tunc iam ad Olympum iverant Dii semper existentes
(495) Omnes simul, Jupiter autem praeibat. Thetis autem non oblita est mandatorum
Filii sui, sed emersit ex unda maris,
Matutinaque conscendit in magnum coelumque Olympumque:
Invenit autem late-videntem Saturnidem seorsum sedentem ab aliis
[Α, p. 35]
In summo vertice eminentis Olympi.
(500) Et ante ipsum sedit, & prehendit genua
Sinistra-manu; dextera autem mento apprehendens,
Supplicans allocuta est Jovem Saturnidem regem:
    Jupiter pater, si quando te inter immortales juvi,
Vel verbo, vel opere, hoc mihi perfice desiderium:
(505) Honora mihi filium, qui brevissimae vitae prae caeteris
Est: sed ipsum nunc rex virorum Agamemnon
Inhonoravit: habet enim munus ejus ereptum quod ipse vi cepit.
Sed tu ipsum honora, Olympie & prudens Jupiter.
Tandiu autem Trojanis adjice robur, donec Achivi
(510) Filium meum honorent, augeantque ei honorem.
    Sic dixit. hanc autem non alloquutus est nubes-congregans Jupiter.
Sed tacitus diu sedit. Thetis autem sic, ut apprehenderat genua,
Sic tenebat inhaerens, & rogabat secundo iterum:
    Verum quidem jam mihi promitte & annue,
(515) Vel abnue: (quoniam non tibi est timor) ut bene sciam,
Quantum ego inter omnes inhonoratissima Dea sim.
[Α, p. 36]
    Hanc autem graviter suspirans allocutus est nubium-congregator Jupiter:
Exitialia sane opera, quod me rixari impellis
Junoni, quando me irritat contumeliosis verbis.
(520) Haec autem & vane mecum semper inter immortales Deos
Contendit: atque me dicit in pugna Trojanis auxiliari.
Sed tu quidem nunc rursus abi, ne te intelligat
Juno: mihi autem haec erunt curae ut perficiam.
Sed age, jam tibi capite annuam, ut persuadearis.
(525) Hoc enim à me cum immortalibus maximum
Signum. non enim meum irrevocabile, neque dolosum,
Neque sine fine, quodcunque capite annuam.
Dixit, & nigris superciliis annuit Saturnides.
Ambrosiae autem comae defluxerunt regis
(530) Ex capite immortali: ac magnum concussit Olympum.
Isti sic consultantes disjuncti sunt: haec quidem postea
In mare desiliit profundum à splendido Olympo:
Jupiter autem in suam domum. Dii vero simul omnes surrexerunt
[Α, p. 37]
Ex sedibus, sui patris in occursum: neque aliquis sustinuit
(535) Expectare venientem, sed obvii steterunt omnes.
Sic hic quidem illic resedit in solio. neque ipsum Juno
Ignoravit. intuita quod contulerat cum eo consilia
Argenteos-pedes-habens Thetis, filia marini senis,
Statim irritativis Jovem Saturnium alloquuta est:
(540) Quis autem rursus tecum, dolose, Deorum consultavit consilia?
Semper tibi gratum est, me sine seorsum quum es,
Occulta cogitantem decernere: neque aliquod adhuc mihi
Promptus tolerasti dicere verbum quodcunque cogitas.
Huic respondit postea pater virorumque Deorumque:
(545) Juno, ne omnia mea sperato consilia
Scire: difficilia tibi erunt, uxor quamvis [mea] sis:
Sed quod quidem decens fuerit audire, nullus postea
Neque Deorum prior hoc sciet, neque hominum:
Quod autem ego seorsum à Diis vellem intelligere,
(550) Ne tu haec singula interroga, neque perscrutare.
Huic respondit postea bovinos-oculos-habens veneranda Juno:
Molestissime Saturnide, quale verbum dixisti?
[Α, p. 38]
Et valde te ante neque interrogo, neque perscrutor.
Sed valde quietus haec consultas quae vis.
(555) Nunc autem valde timeo in mente, ne te seducat
Argenteos-pedes-habens Thetis filia marini senis.
Matutina enim tibi assedit, & apprehendit genua:
Cui te puto annuisse vere, ut Achillem
Honores, perdas autem multos in navibus Achivorum.
(560) Huic vicissim respondens dixit nebularum-congregator Jupiter:
Misera, semper quidem suspicaris, nec te lateo.
Facere autem tamen nihil poteris: sed animo ingrata
Magis eris meo: hoc tibi & molestius erit.
Si autem sic hoc est, mihi quoque gratum erit.
(565) Sed tacita sede, meo & obedi verbo:
Ne te non juvent quotquot Dii sunt in Olympo
Prope venientes, quando tibi invictas manus injecero.
Sic dixit. timuit autem bovinis-oculis veneranda Juno,
Et tacita sedit quum remisisset dilectum cor.
(570) Aegre tulerunt autem in domo Jovis Dii coelicolae:
His autem Vulcanus inclytus-artifex incepit concionari,
[Α, p. 39]
Matri dilectae amabilia ferens albas-ulnas habenti Junoni.
Certe pestifera opera haec erunt, neque tolerabilia,
Si jam vos gratia mortalium contenditis sic,
(575) Inter Deos autem tumultum excitatis: neque convivii
Boni erit voluptas, quoniam pejora vincunt.
Matrem autem ego admoneo ipsam, quamvis intelligentem,
Ut patri dilecto amabilia adferat Jovi, ut ne iterum
Jurget pater, & nobis convivium conturbet.
(580) Si enim vult, Olympius fulgurum-autor
Ex sedibus evertat. hic enim multum potens est.
Sed tu hunc verbis demulce mollibus:
Statim postea benevolus coelestis erit nobis.
Sic dixit: & surgens, poculum quod labia introrsus inflexa habet
(585) Matri dilectae in manibus posuit: & ipsam allocutus est:
Tolera, mater mea, & suffer, moesta quamvis sis:
Ne te, dilectam quamvis existentem, oculis videam
Verberatam. tunc non potero, quamvis doleam,
Juvare. difficilis enim coelestis [Iupiter] ut [ei] repugnetur.
[Α, p. 40]
(590) Jam enim me & aliàs adjuvare studentem
Dejecit, pede prehensum, è coelo [vero lumine] divino.
Totam autem diem ferebar: una autem cum sole occidente
Decidi in Lemnum. parum autem animi erat mihi.
Ibi me Sintii viri statim exceperunt cadentem.
(595) Sic dixit: risit autem Dea albas-ulnas-habens Juno.
Ridens autem, filii suscepit è manu poculum.
Sed hic aliis Diis à dextra-exorsus omnibus
Propinabat, dulce nectar ab cratere hauriens.
Inextinguibilis autem excitatus est risus beatis Diis,
(600) Postquam viderunt Vulcanum per domum ministrantem.
Sic tunc quidem totam diem usque ad solem occidentem
Convivabantur, neque amplius animus indiguit convivio aequali,
[Α, p. 41]
Neque lyrâ perpulchrâ, quam tenebat Apollo,
Musisque quae canebant invicem-excipientes-se voce pulchra.
(605) Sed postquam occidit splendida lux solis,
Hi quidem dormiturientes iverunt domum unusquisque,
Ubi singulis domum inclytus utroque-pede-claudus
Vulcanus fecerat doctis artibus.
Jupiter autem ad suum lectum ivit coelestis fulgurum-auctor,
(610) Ubi antea dormiebat, quando ipsum dulcis somnus invaderet.
Illic dormivit ascendens: juxtaque auream-sedem-habens Juno.

Ilias Liber 2 (Β)

[Β, p. 42]
CAeteri quidem, Diique & viri, equites-galeati,
Dormiebant per totam noctem. Jovem autem non cepit altus somnus:
Sed is volvebat in animo, quomodo Achillem
Honoraret, perderet autem multos apud naves Achivos.
(5) Hoc autem ei in animo optimum visum est consilium,
Mittere ad Atridem Agamemnonem perniciosum Somnium.
[Β, p. 43]
Et ipsum compellans, verba cita dixit:
    Vade age, perniciosum Somnium, celeres ad naves Achivorum,
Et cum veneris in tentorium Agamemnonis Atridae,
(10) Omnia valdè verè nuncia sicut jubeo.
Armare ipsum jube comatos Achivos
Omnibus copiis. nunc enim capiat civitatem lativiam
Trojanorum. non enim amplius diversè coelestes domos habentes
Immortales sentiunt. inflexit enim omnes
(15) Juno supplicans. Trojanis autem funera impendent.
    Sic dixit. ivit autem Somnium, postquam sermonem audivit.
Statim autem pervenit celeres ad naves Achivorum:
Ivit autem ad Atridem Agamemnonem: hunc autem invenit
Dormientem in tentorio, circum autem divinus fusus erat somnus.
(20) Stetit autem super capite, Nelei filio similis
Nestori, quem maximè senum honorabat Agamemnon.
Huic se assimilans, eum alloquebatur divinum Somnium:
    Dormis, Atrei fili valdè-prudentis equûm-domitoris?
[Β, p. 44]
Non oportet per totam noctem dormire consiliarium virum,
(25) Cui populi sunt commissi, & tot curae sunt.
Nunc vero mihi ausculta citò: Jovis autem tibi nuncius sum,
Qui, ex sese vivens, te valdè curat, & miseratur.
Armare te jussit caput comantes Achivos
Omnibus copiis. nunc autem capias civitatem lativiam
(30) Trojanorum. non enim amplius diversa caelestes domos tenentes
Immortales sentiunt: inflexit enim omnes
Juno supplicans: Trojanis autem funera impendent
Ex Jove. sed tu tuis habe mentibus, neque te oblivio
Capiat, quando te dulcis somnus remiserit.
    (35) Sic fatus abiit: illum autem reliquit ibi
Haec volventem in animo, quae non eventura erant.
Dixit enim is, capturum se Priami urbem die illo,
Stultus: neque ea sciebat quae Jupiter moliebatur opera.
Ponere enim adhuc parabat doloresque singultusque
(40) Trojanisque & Danais per fortes pugnas.
Surrexit autem ex somno: divina autem ipsum circumfudit vox.
Sedit autem arrectus: mollem autem induit tunicam,
[Β, p. 45]
Pulchram, novam: circa autem magnum jecit pallium:
Pedibus autem sub teneris ligavit pulchra calceamenta:
(45) Circum autem humeros posuit ensem argenteis-clavis:
Accepit autem sceptrum paternum incorruptum semper.
Cum hoc ivit ad naves Achivorum loricatorum.
Aurora quidem Dea conscendit magnum Olympum,
Jovi lumen nunciatura & aliis immortalibus:
(50) Sed is praeconibus argutis-vocibus jussit
Convocare ad concilium caput comantes Achivos:
Hi quidem edixerunt, illi frequentes affuerunt valdè celeriter.
Concilium autem primùm magnanimorum statuit senum
Nestoream apud navem Pylo nati regis.
(55) Quos hic cum coëgisset, prudentem struebat consultationem:
    Audite, amici, divinus mihi in somniis venit Somnus [Deus]
Divinam per noctem: maximè autem Nestori divino
Figuraque, magnitudineque corporeque similis erat.
Stetit autem supra caput, & ad me verba fecit:
[Β, p. 46]
(60) Dormis, Atrei fili prudentis equûm-domitoris?
Non oportet per totam noctem dormire consiliarium virum,
Cui populique commissi sunt, & tot curae sunt.
Nunc vero mihi ausculta properè: Jovis vero tibi nuncius sum,
Qui, ex sese vivens, te valdè curat, & miseratur.
(65) Armare te jussit comantes Achivos
Omnibus copiis. nunc enim capias civitatem Lativiam
Trojanorum. non enim amplius diversè coelestes domos habentes
Immortales sentiunt. inflexit enim omnes
Juno supplicans. Trojanis autem funera imminent
(70) Ab Jove. sed tu tuis habe mentibus. Sic illud quidem loquutum
Ivit avolans, me autem jucundus somnus reliquit.
Sed agete, si quo modo armemus filios Achivorum.
Primùm autem ego verbis tentabo, quatenus fas est,
Et fugere cum navibus multorum transtrorum jubebo.
(75) Vos autem aliunde alios cohibete verbis.
    Verùm hic sic loquutus consedit. Sub haec autem assurrexit
Nestor, qui Pyli rex erat arenosae:
Qui ipsis benè cupiens concionatus est, & alloquutus:
    O amici, Argivorum ductores & principes,
(80) Si quidem aliquis somnium Achivorum alius dixisset,
Mendacium diceremus, & repudiaremus amplius:
Nunc autem vidit qui se multo praestantissimum in exercitu jactat esse.
Sed agete, si quo modo armemus filios Achivorum.
[Β, p. 47]
    Sic loquutus, concione incepit excedere.
(85) Hi surrexerunt, parueruntque rectori gentium
Sceptrigeri reges: accurrebant autem gentes.
Sicut examina eunt apum simul frequentium,
E petra cavata semper recens venientium,
Et racematim volant in floribus vernis:
(90) Quaedam quidem huc frequenter volaverunt, aliae autem illuc:
Sic horum gentes multae à navibus & tentoriis
Ante littus immensum procedebant
Confertim in concionem. inter autem ipsos fama lucebat,
Jovis nuncia, concitans ire. hi autem conveniebant.
(95) Turbata autem fuerat concio: subtus autem gemuit terra
Gentibus sedentibus. tumultus autem erat. novem autem ipsos
Praecones vociferantes cohibebant, si quando à tumultu
Desisterent, & reges divinos audirent.
Vix tandem resedit populus. tenebant autem sedes,
(100) Cessantes à clamore. Tum divinus Agamemnon
[Β, p. 48]
Surrexit sceptrum tenens: (quod Vulcanus laboravit fabricans.
Vulcanus quidem dedit Jovi Saturnio Regi:
Sed Jupiter dedit internuntio Argicidae:
Mercurius autem rex dedit Pelopi agitatori-equorum:
(105) Sed rursus Pelops dedit Atreo duci populorum:
Atreus autem moriens reliquit diviti-pecorum Thyestae:
[Β, p. 49]
Sed rursus Thyestes Agamemnoni reliquit, ut gestaret,
Et multis insulis & Argo omni imperaret.)
Huic is incumbens verba cita dixit:
    (110) O amici heroës Danai, famuli Martis,
Jupiter Saturnius me detrimento valde devinxit gravi
Durus: qui antea quidem mihi promisit, & annuit,
Troja depopulata benè-murata, me reversurum.
Nunc autem malam deceptionem cogitavit, & me jubet
(115) Inglorius ut Argum redeam, postquam multum perdidi populum.
Ita scilicet Jovi praepotenti placitum est,
Qui jam multarum urbium dissolvit fastigia,
Et adhuc dissolvet. hujus enim potentia est maxima.
Hoc enim posteris & auditu est turpe,
(120) Incassum sic talem tantumque populum Achivorum
Imperfectum bellum gerere, & pugnare
Cum [viris] paucioribus: exitus autem nondum apparet.
[Β, p. 50]
Si enim velimus Achivique Trojanique
Foedera fidelia ferientes numerari utrique,
(125) Ita ut Trojani recenseantur quotquot sunt lararii indigenae,
Nos autem in decurias disponamur Achivi,
Trojanorum autem virum singulum accipiamus ad-ministrandum-potum:
Multae decuriae indigerent pocillatore.
Tantum ego aio plures esse pueros Achivorum
(130) Trojanis qui habitabant in urbe. sed auxiliares
Multis ex civitatibus vibratores-hastarum viri sunt,
Qui me valdè prohibent, & non sinunt volentem
Trojae expugnare benè-cultum oppidum.
Novem jam praeterierunt Jovis magni anni,
(135) Et jam ligna corrupta sunt navium, & funes soluti sunt:
Et nostrae uxores, & imprudentes nati,
Sedent in aedibus expectantes: nobis autem opus
Frustra imperfectum, cujus gratia huc venimus.
Sed agete, ut ego dixero, pareamus omnes,
(140) Fugiamus cum navibus dilectam in patriam terram.
[Β, p. 51]
Non enim amplius Trojam capiemus lativiam.
    Sic dixit: His animum in pectoribus commovit
Omnibus inter multitudinem, quicunque non consilium audiverunt.
Mota est autem concio, ut fluctus ingentes maris
(145) Pelagi Icarii, quos quidem Eurusque Notusque
Commovit erumpens patris Jovis ex nebulis.
Sicutque quum moverit Zephyrus ingentem segetem veniens,
Impetuosus, ingruens, inque spicas cadit:
Sic horum tota concio mota est. hi autem clamore
(150) Ad naves ruebant: sursum à pedibus autem pulvis
Stabat sublatus, hi autem alii alios adhortabantur,
Ut apprehenderent naves, & traherent in mare divinum,
Fossasque expurgabant. clamor autem in coelum ivit
Domum euntium. subtrahebant autem fulcra navium.
(155) Tunc Argivis praeter fatum reditus contigisset,
[Β, p. 52]
Nisi Minervam Juno sermone affata fuisset:
    Papae, Aegidem-tenentis Jovis filia indefessa,
Sic domum, in dilectam patriam terram,
Argivi fugient, per lata dorsa maris,
(160) Gloriam autem Priamo & Trojanis reliquerint,
Argivam Helenam, cujus gratia multi Achivorum
In Troja perierunt procul à dilecta patria terra?
Sed abi nunc ad populum Achivorum aere-tunicatorum,
Tuisque blandis verbis detine virum quemque,
(165) Nec sine naves in-mare trahere, quae hinc & inde impelluntur.
    Sic dixit. nec adversata est Dea glaucis-oculis Minerva.
Profecta autem est ab Olympi verticibus desiliens,
Statimque venit veloces ad naves Achivorum.
Invenit deinde Ulyssem Jovi consilio parem
(170) Stantem. neque hic navem benè transtratam & nigram
Tangebat, quia ipsum dolor corde & animo invaserat.
Propè autem stans alloquuta est caesia Minerva:
Divine Laërtiade, prudentissime Ulysses,
[Β, p. 53]
Sicne domum in dilectam patriam terram
(175) Fugietis, in navibus multa transtra habentibus occubituri,
Gloriam autem Priamo & Trojanis relinquetis,
Argivam Helenam, cujus gratia multi Achivorum
In Troja perierunt, procul à dilecta patria terra?
Sed i nunc ad populum Achivorum, neque cuncteris:
(180) Tuis autem blandis verbis detine virum quemque,
Neque sinas naves in mare trahere quae-utrinque-impelluntur.
    Sic dixit. hic autem intellexit Deae vocem loquentis:
Ivit autem currendo, palliumque projecit: quod sustulit
Praeco Eurybates Ithacensis, qui eum sequebatur.
(185) Ipse autem, Atridae Agamemnoni obvius veniens,
Accepit ab eo sceptrum paternum incorruptum semper:
Cum hoc ivit circum naves Achivorum aere-tunicatorum.*
Quemcunque quidem, seu regem, seu praestantem virum, invenit,
Hunc blandis verbis detinebat adstans:
    (190) Infelix, non te decet, ut timidum, trepidare:
Sed ipseque sede, & alios sedere fac populos.
Nondum enim perspicuè scis, quis animus [sit] Atridae.
[Β, p. 54]
Nunc quidem tentat, mox autem laedet filios Achivorum.
In concilio enim non omnes audivimus quid dixerit,
(195) Ne iratus afficiat aliquo malo filios Achivorum.
Ira autem magna est regis à Jove nutriti:
Honor autem ab Jove est: diligit autem ipsum consiliator Jupiter.
    Quemcunque rursus plebeium virum vidit, vociferantemque offendit,
Hunc sceptro percussit, increpitavitque verbo:
    (200) Miser, quietè sede, & aliorum verba audi,
Qui te praestantiores sunt: tu autem imbellis & invalidus,
Neque unquam in bello numerandus, neque in senatu.
Non quidem ullo pacto omnes regnabimus hic Graeci.
Non bonum [est] multorum principatus: unus princeps esto,
(205) Unus rex, cui dederit filius Saturni consiliatoris uncati
Sceptrumque & jura, ut ipsis dominetur.
    Sic ille imperando dirigebat exercitum. illi autem ad concilium
Rursus ruebant à navibus & tentoriis
[Β, p. 55]
Tumultu, sicut quum fluctus multistreperi maris
(210) Littore magno edit sonitum, fremit autem pontus.
Alii quidem sedebant, [alii] verò subsellia occupabant.
Thersites autem adhuc solus loquacissimus tumultuabatur,
Qui verba in praecordiis suis immoderataque multaque sciebat
Frustra, verum non prout decebat, regibus intentare,
(215) Sed quodcunque ei videbatur ridiculum Achivis
Esse. turpissimus autem vir ad Trojam venit.
Strabo erat, claudus autem altero pede, & ipsius humeri
Curvi [&] in pectus contracti: at desuper
Acutus erat capite, capillamentum vero rarum superflorescebat.
(220) Inimicissimus autem Achilli maximè erat & Ulyssi.
Hos enim objurgabat. tunc rursus Agamemnoni divino,
Altè clamans, dicebat convitia. cui hac propter Achivi
[Β, p. 56]
Immaniter insensi erant, animoque indignabantur.
Sed hic multùm vociferans, Agamemnonem [istoc] objurgabat sermone:
    (225) Atride, cujus vel conquestionem facis, vel penuriam habes?
Plena tibi aere tentoria, multae & mulieres
Sunt in tentoriis selectae, quas tibi Achivi
Primò damus, quum urbem capimus.
An item & auro indiges, quod quis afferat
(230) Trojanorum equitum ex Troja pro filio redemptionis pretium,
Quem ego vinctum ducam vel alius Achivorum?
An mulierem juvenem, cui miscearis per amorem,
Quam ipse seorsum detineas? non quidem decet,
Ut, qui princeps sit, in mala inducat filios Achivorum.
(235) O imbelles, mala vituperia, Achaides, non item Achivi,
Domum cum navibus redeamus, hunc autem sinamus
Isthic in Troja praemia concoquere, ut sciat
An in aliquo nos audivimus ipsum, an non.
Qui & nunc Achillem, ipso multo meliorem virum,
(240) Injuria affecit: fruitur enim dono quod per vim illi abstulit.
[Β, p. 57]
Minime verò Achilli bilis est in praecordiis, quin lenis [est.]
Alioqui enim, Atrida, nunc postremùm injurius esses.
    Sic dixit, objurgans Agamemnonem pastorem populorum,
Thersites. huic autem cito adstitit divinus Ulysses,
(245) Et ipsum, torvè intuens, duro alloquutus est sermone:
    Thersite, vitilitigator, vocalis utut sis blatero,
Desine, neque velis solus contendere cum regibus.
Non enim ego, quàm tu sis, censeo ignaviorem mortalem alium
Esse, qui cum Atridis ad Trojam venerunt.
(250) Quare ne, reges in ore habens, concioneris,
Neu ipsis convita inferas, neu reditionem curato.
Neque adhuc apertè scimus, quorsum evadent haec opera,
An bene, an male, redibimus filii Achivorum.
Quare nunc Atridae Agamemnoni pastori populorum
(255) Sedes jaciens convicia, quia ei valde multa dant
Heroës Dani: tu verò cor saucians vitilitigas.
Sed tibi edico, (hoc & perfectum erit,)
Sicubi te insanientem invenero, sicut hîc,
[Β, p. 58]
Ne posthac Ulyssi caput humeris adsit,
(260) Neque Telemachi pater vocer,
Si non ego te comprehensum, & charis vestibus exutum,
Pallioque & tunica, quae pudenda contegunt,
Flentem veloces ad naves dimisero,
Caedens è concione duris verberibus.
    (265) Sic dixit. sceptroque dorsum atque humeros
Percussit. ille autem intorquebat se, eique scatens excidit lachryma.
Vibex autem cruenta dorsi exorta est
Sceptro ab aureo. ipse autem sedit, timuitque:
Ac dolens, indecore intuens, abstersit lachrymam.
(270) Illi autem, quamvis moesti, super ipso suaviter riserunt.
Ceterum, ita quispiam dicebat ad propinquum alium:
    O Dii, certè infinita Ulysses bona fecit,
Autor bonorum consiliorum, bellumque instruens.
Nunc autem hoc quàm optimum in Argivis fecit,
(275) Qui hunc contumeliosum conviciatorem coërcuit à scurrilitatibus.
[Β, p. 59]
Non quidem ipsi adhuc alterâ vice permittet animus superbus
Objurgare reges contumeliosis verbis.
    Sic dixerunt multitudo. sed urbium expugnator Ulysses
Surrexit, sceptrum habens. juxtà autem caesia Minerva,
(280) Similis praeconi, silere populum jussit,
Ut simul primique & postremi filii Achivorum
Sermonem audirent, & intelligerent consilium.
Qui ipsis benè-sentiens concionatus est, & dixit:
    Atride, nunc te, rex, volunt Achivi
(285) Omnibus probrosissimum facere mortalibus hominibus:
Neque tibi perficiunt promissum, quod promiserunt,
Huc venientes ab Argo equestri,
Ut, Ilio exciso benè-aedificato, redirent.
Nam profectò hi tanquam pueri tenelli, viduaeve mulieres,
(290) Inter se desiderant domum redire.
Et sane molestum est, ut quis molestia affectus redeat.
Etenim, si quis unum mensem maneat procul à sua uxore,
Tristatur apud navem multa transtra habentem, quam procellae
[Β, p. 60]
Hybernae, commotumque mare in arctum cogant.
(295) Nobis autem nonus est, qui revolvitur, annus
Hîc manentibus. qua de caussa non vitio verto, Achivos
Tristari apud naves rostratas. sed tamen etiam [est]
Turpe, non tantum diu manere, sed inanem redire quoque.
Tolerate, amici, & manete ad tempus, ut sciamus,
(300) Si verum Calchas vaticinatur, an & non.
Probè enim jam hoc scimus in mentibus: estis autem omnes
Testes, quos Parcae mortiferae abrepturae non [dum] venerunt,
Nec heri, nec hodie, quòd in Aulidem naves Graecorum
Congregabantur, mala Priamo, & Trojanis ferentes:
(305) Nos autem circumcirca fontem sacris altaribus
Faciebamus immortalibus perfectas hecatombas,
Pulchra sub platano, unde fluebat lympida aqua.
Illic apparuit magnum signum. draco, dorso sanguineus,
Horribilis, quem ipse Olympius misit in lucem,
(310) Quum ex altari prosiliisset, ad platanum perrexit.
[Β, p. 61]
Ibi erant passeris pulli, imbelles nati,
Quae in ramo extremo sub folia receperant sese,
Octo: sed mater nona erat, quae peperit natos.
Ibi ille hos miserabiliter comedit stridentes.
(315) Mater autem circumvolabat, lugens dilectos natos:
Hanc circumagens ala prehedit, circum-clamantem.
Sed, postquam natos devoravit passeris [matris,] & ipsam,
Hunc quidem manifestum fecit Deus, qui ostendit.
Lapidem enim ipsum fecit Saturni uncati consiliarii.
(320) Nos autem, stantes, admirabamur quod factum erat.
Sic igitur terribilia portenta Deorum subiêre hecatombas.
Calchas autem, statim postea vaticinans, dixit:
Cur muti facti estis, caput comantes Achivi?
Nobis quidem hoc ostendit signum magnum consiliator Jupiter,
(325) Serum, quod tardè perficietur, cujus gloria nunquam peribit.
Ut hic natos devoravit passeris [matris,] & ipsam,
Octo, sed mater nona erat, quae peperit natos:
Sic nos tot annos bellabimus hic,
Decimo autem civitatem capiemus lativiam.
(330) Ille sic praedixerat: quae nunc omnia complentur.
[Β, p. 62]
Sed age, manete omnes, bene-ocreati Achivi,
Isteic, quoadusque civitatem magnam Priami capiamus.
    Sic dixit. Argivi vero valdè clamarunt, (circumcirca verò naves
Terribiliter perstrepuerunt, à clamantibus Achivis,)
(335) Sermonem laudantes Ulyssis divini.
Sub haec venerandus eques Nestor [sic] interfatur:
    Proh facinus, re vera pueris similes loquimini
Infantibus, quibus non sunt curae bellicosa opera.
Quò jam pactaque & juramenta ibunt nobis?
(340) In igne jam consiliaque erunt, curaeque virorum,
Sacraque mera, & dextrae, quibus credidimus.
Frustrà enim verbis contendimus, neque aliquam rationem
Invenire possumus, etsi multo tempore hic moremur.
Atrida, tu autem, sicut prius, habens firmum consilium,
[Β, p. 63]
(345) Impera Argivis in fortibus praeliis:
Hos autem sine consumi, unum duosve, siqui ab Achivis
Seorsum consultabunt: profectus autem non erit ipsis,
Prius Argos ire, quàm & Jovis alumni captae
Cognoscamus an falsa promissio, an & non.
(350) Hanc ob rem enim dico, annuisse praepotentem Saturnidem
Die illo, quando naveis citas conscenderunt
Argivi, Trojanis caedem ac mortem ferentes,
Qui fulgurabat auspicatè, fausta signa ostendens.
Quare nemo prius festinet domum redire,
(355) Priusquam quisque apud Trojanorum uxorem dormiat,
Ac ulciscatur Helenae raptum, gemitusque.
Quodsi quis cum terrore volet domum ire,
Capessat nigram suam navem habentem concinna transtra,
Ut ante alios mortem & fatum assequatur.
(360) Sed, rex, tu bene cura, & crede alteri:
Non abjectum verbum erit quodcunque dicam.
[Β, p. 64]
Secerne viros per gentes & per tribus, Agamemnon:
Ut tribus tribubus auxilientur, gentesque gentibus.
[Id] ubi sic feceris, & tibi obedierint Achivi,
(365) Cognosces hinc, qui è ducibus ignavus & quis è gregibus,
Quis denique strenuus sit futurus: pro se ipsis enim pugnabunt.
Cognosces verò, utrum ex vaticinio civitatem non destrues,
An virorum ignavia, & imperitia belli.
Hunc alloquutus est [ita] respondens rex Agamemnon:
(370) Revera iterum tu concione vincis filios Achivorum.
Utinam enim, ô Jupiter pater, ô Pallas, & Apollo,
Tales decem mihi consultores essent Achivorum:
Sic citò nutaret civitas Priami regis,
Manibus sub nostris capta & direpta.
(375) Sed mihi alumnus caprae* Saturnides Jupiter dolores dedit,
Qui me in incurabiles lites & contentiones trudit.
Etenim ego, Achillesque, pugnavimus gratia puellae
[Β, p. 65]
Contrariis verbis: ego autem incepi injuriosus esse.
Sin autem unquam in unum consultabimus, non amplius postea
(380) Trojanis dilatio mali erit, ne paullulum quidem.
Nunc autem venite ad coenam, ut conferamus praelium.*
Rite quidem alius hastam acuat, recteque clypeatorum agmen instruat,
Rite item alius equis coenam det veloces pedes habentibus,
Riteque alius, currum utrinque lustrans, belli curam habeat:
(385) Ut per totam diem saevo decernamus Marte.
Nulla enim cessatio aderit ne quidem paululum,
Nisi nox veniens dirimat vehementiam virorum.
Sudabit quidem circum pectora alicujus lorum
Scuti circumtegentis hominem, circa lanceam vero manum fatigabit:
(390) Sudabit & alicujus equus politum currum trahens.
Quem autem ego seorsum à pugna volentem intelligam
Manere apud naves rostratas, non ei postea
[Β, p. 66]
Suppetet fugere canes alitesque.
    Sic dixit. Argivi vero valde strepuerunt, sicut quando fluctus [movet]
(395) Ad altum littus, quando Notus veniens movet
Ad porrectum scopulum, quem nunquam fluctus relinquunt
Diversorum ventorum, quando huc vel illuc fiunt.
Surgentes autem ruebant sparsi ad naves,
Fumigaruntque in tentoriis, & coenam capiebant.
(400) Alius autem alii sacrificabat deorum semper-existentium,
Orans ut mortem fugeret, & Martis stragem.
Sed bovem sacrificavit rex virorum Agamemnon
Pinquem, quinquennem, valde potenti Saturnio.
Vocavit autem senes optimates omnium-Graecorum:
(405) Nestorem quidem primùm, & Idomeneum regem,
Sed postea Ajaces duos, & Tydei filium:
Sextumque insuper Ulyssem, Jovi in consiliis similem.
Spontaneus autem pro sua parte venit vocem-bonus Menelaus:
Norat fratrem enim in animo, quantum laboraret.
(410) Bovem autem circumsteterunt, & falsas fruges acceperunt.
His vota jungens sua, [sic] interlocutus est rex Agamemnon:
[Β, p. 67]
    Jupiter gloriosissimus, maximus, nigras-nebulas-faciens, in aethere habitans,
Non prius sol occidat, & tenebrae adveniant,
Quam ego pronum dejecero Priami palatium
(415) Fuliginosum, ac igne exussero portas hostis,
Hectoream verò loricam circa pectora divisero
Ense, foraminosam: multique circa ipsum socii
Proni in pulveribus mordicus capiant terram.
    Sic dixit. necdum ei Saturnius annuebat:
(420) Sed hic suscepit quidem sacrificia, laborem vero immensum addebat.
Verùm, posquam precati sunt, & molas superjecerunt,
Retro traxerunt quidem primum, & jugularunt, & excoriarunt,
Femoraque exciderunt, & omento cooperuerunt,
Duplicantes, ipsis autem crudas carnes imposuerunt:
(425) Et haec quidem lignis fissis sine foliis adurebant:
Viscera vero figentes tenebant super ignem.
Enimvero, ubi femora perassata erant, & interanea gustaverant,
In frusta conciderunt cetera, & circum verua fixerunt,
Assaveruntque valde-scienter, detraxeruntque omnia.
[Β, p. 68]
(430) De reliquo postquam cessassent à labore, conviviumque adornassent,
Epulati sunt, nec in ullâ re sufficientis epuli praesens animus penuriam habebat.
Sed postquam potus & cibi appetetitum deposuerunt,
His verbis incepit venerandus eques Neftor:
    Atride, gloriosissime rex virorum, Agamemnon,
(435) Ne nunc diu iterum recubemus, neque diu
Differamus opus, quod deus dabit.
Sed age, praecones quidem, Achivorum aeream-loricam habentium
Populum vocantes, congregent ad naves:
Nos autem congregati hîc in exercitu lato Achivorum
(440) Eamus, ut citius suscitemus impetuosum Martem.
    Sic dixit. neque non persuasus est rex virorum Agamemnon:
Statim praeconibus arguta-voce-praeditis jussit
Vocare ad-bellum caput comantes Achivos.
Hi quidem vocaverunt, illi autem congregati sunt valdè velociter.
(445) Porro qui circum Atridem erant reges Jovis alumni,
Proruerunt dimicaturi. simul autem glaucos-oculos-habens Minerva,
Aegidem habens valdè honoratam, non senescentem, immortalemque:
Cujus centum fimbriae totae-aureae pendebant,
Omnes bene-plicatae, centum nummorum unaquaeque,
(450) Cum hac impetum faciens tumultuabatur per populum Achivorum,
[Β, p. 69]
Adhortans ire. robur autem immisit uniuscujusque
Animo, ut incessanter bellaret pugnaret.
His autem statim bellum dulcius factum est, quàm redire
His autem statim bellum dulcius factum est, quàm redire
Super navibus concavis dilectam in patriam terram.
(455) Velut ignis è conspectu tollens comburit immensam sylvam
Montis in verticibus, procul autem apparet splendor:
Sic, his abeuntibus, aeris divini,
Splendor valdè apparens per aërem in coelum ibat.
Caetero, quemadmodum avium volatilium gentes multae,
(460) Anserum, vel gruum, vel cygnorum longum-collum habentium,
Asio in prato, Caystri circa fluenta,
Huc & illuc volant, gaudentes alis,
Resonanter sedentium, resonat autem & pratum:
Sic horum gentes multae à navibus & tentoriis
(465) In planitiem ruebant Scamandriam: sed subtus terra
Terribiliter resonabat pedibus, ipsorumque & equorum.
Steterunt autem in prato Scamandrio florido
[Β, p. 70]
Infiniti, quot folia & flores gignuntur tempore verno.
Veluti muscarum frequentium gentes multae [sunt,]
(470) Quae in stabulo pastorali errant
Tempore verno, & quando lac vasa madefacit:
Tot contra Trojanos caput comantes Achivi
In campo stabant, disrumpere prompti.
Hos autem, ut greges magnos caprarum caprarii viri
(475) Facilè distinguunt, postquam in pascuis miscentur:
Sic hos ipsi ductores in ordinem redigebant heic & illeic
In praelium ituros. inter quos rex Agamemnon
Oculis & capite similis Jovi gaudenti-fulmine,
Marti autem balteo, pectore autem Neptuno.
(480) Velut bos in armento valde eximius est omnium
Taurus, (hic enim bovis inter eximius est congregatas,)
Talem Atridem posuit Jupiter die illo,
Praestantem & eximium inter multos heroas.
    Dicite nunc mihi, Musae, quae caelestes domos habetis,
[Β, p. 71]
(485) (Vos enim deae estis, adestisque, scitisque omnia:
Nos autem famam solùm audivimus, neque quicquam scimus.)
Qui duces Danaorum & Principes erant.
Enimverò multitudinem ego non enarrabo, neque nominabo.
Nequidem si mihi decem linguae, decemque ora essent,
(490) Vox etiam infragilis, aereumque mihi cor inesset:
Nisi coelestes Musae, Jovis caprae-alumni
Filiae, commemorent, quot sub Ilium iverunt.
Principes deinceps navium dicam, navesque omnes.
*

ENUMERATIO NAVIUM, VEL, BOEOTIA.*
BOeotiis quidem Penelaus & Leitus imperabant,
(495) Arcesilausque, Prothoenorque, Cloniusque:
[Β, p. 72]
Quique Hyrien habitabant, & Aulidem petrosam,
Schoenumque, Scholumque, jugosamque Eteonum,
(5) Thespiam, Graecamque, & latis idoneam choris Mycalessum:
Quique circum Harma habitabant, & Ilesium, & Erythras:
(500) Quique Eleona tenebant, & Hylen, & Peteona,
Ocaleam, Medeonaque bene-aedificatum oppidum,
Copas, Eutresinque, multasque columbas-habentem Thisben:
[Β, p. 73]
(10) Quique Coroneam, & herbosam Haliartum,
Quique Plataeam possidebant, & qui Glissam habitabant:
(505) Quique Hypothebas habitabant bene-aedificatum oppidum,
Onchestumque, sacrum Neptunium, clarum nemus:
Quique vitiferam Arnen habitabant, quique Midiam,
(15) Nissamque divinam, Anthedonaque ultimam.
Horum quidem quinquaginta naves ibant, quarum unamquamque
(510) Pueri Boeotiorum centum & viginti conscenderant.
    Qui vero Aspledona habitabant, & Orchomenum Minyeum,
His imperabat Ascalaphus, & Ialmenus, filii Martis,
(20) Quos peperit Astyoche in domo Actoris Azidae,
Virgo verecunda, superiorem partem domus cum adscendisset
(515) Ad Martem sortem: hic autem ipsi concubuit clàm.
Horum triginta concavae naves ibant.
    Sed Phocensibus Schedius & Epistrophus imperabant,
[Β, p. 74]
(25) Filii Iphiti magnanimi Naubolidae:
Qui Cyparissum habitabant, Pythonaque petrosam,
(520) Crissamque divinam, & Daulida, & Panopea:
Quique Anemoriam, & Hyampolin circumhabitabant:
Quique apud fluvium Cephissum divinum habitabant,
(30) Quique Lilaeam habitabant ad fontem Cephissum.
Hos simul quadraginta nigrae naves sequebantur.
(525) Hi quidem Phocensium turmas ordinarunt, undique occupati,
Boeotiorum ac prope à sinistris armabantur.
    Locrensibus autem erat dux Oeleus velox Ajax
(35) Minor, non tantus quantus Telamonius Ajax,
Sed multo minor: parvus quidem erat, lineum-thoracem habens,
[Β, p. 75]
(530) Lancea autem ornabat omnes Graecos & Achivos,
Qui Cynum habitabant, Opoëntaque, Calliarumque,
Bessamque, Scharphenque, & Augias amabiles:
(40) Tarphenque, Throniumque, circa Boagrii fluenta.
Hunc simul quadraginta nigrae naves sequebantur
(535) Locrorum, qui habitabant trans sacram Euboeam.
    Qui autem Euboeam habitabant, robora spirantes, Abantes,
Chalcidaque, Iretriamque, abundantemque-uvis Histiaeam:
(45) Cerinthumque maritimam, Diique altum oppidum:
Quique Carystum incolebant, & qui Styra habitabant:
(540) Horum porro dux erat Elephenor, ramus Martis,
Chalcodontiades, magnanimorum princeps Abantum.
Hunc simul Abantes sequebantur veloces, à-tergo comati,
[Β, p. 76]
(50) Pugnaces, prompti porrectis hastis
Thoraces disrumpere inimicorum circa pectora.
(545) Hunc simul quadraginta nigrae naves sequebantur.
    Qui Athenas habitabant, bene-aedificatam urbem,
Populum Erechthei magnanimi, quem aliquando Minerva
(55) Nutrivit, Jovis filia, peperit autem alma Tellus,
Athenis autem collocavit in suo pingui templo:
(550) (Illic enim ipsum tauris & agnis placant
Filii Atheniensium absolutis [singulis] annis:)
His item praeerat filius Petei Menestheus.
(60) Huic nondum quisquam vir inter terrestres fuit similis
In instruendis equitibus & viris scutigeris:
(555) Nestor solus contendebat; hic enim aetate grandior erat.
Hunc simul quinquaginta nigrae naves sequebantur.
    Ajax autem ex Salamine ducebat duodecim naves.
(65) Quas illeic ordinatas duxit, ubi Atheniensium copiae erant ordinatae.
Ceterum, qui Argos habitabant, Tirynthaque bene-muratam,
[Β, p. 77]
(560) Hermionen, Asinenque, profundum sinum habentes,
Troezenem, Eionasque & vitibus-consitam Epidaurum,
Quique habitabant Aeginam, Masetemque, juvenes Achivorum:
(70) His porro praeerat bello-strenuus Diomedes,
Et Sthenelus Capanei inclyti dilectus filius.
(565) Una vero cum his Euryalus tertius ibat, similis deo vir,
Mecistei filius Talaionidae regis.
Omnibus autem praeerat strenuus in-praelio Diomedes.
(75) Hosque simul octoginta nigrae naves sequebantur.
    Qui autem Mycenas incolebant, celebrem urbem,
(570) Opulentamque Corinthum, beneque habitatas Cleonas,
Orniasque habitabant, Araethyreamque amabilem,
Et Sicyona, ubi Adrastus primùm regnavit:
(80) Quique Hyperesiamque, & excelsam Gonoëssam,
Pellenamque habitabant, & Aegium incolebant,
(575) Et omnem oram illam maritimam, & circa Helicen spatiosam:
In quos centum navibus imperium habebat rex Agamemnon
[Β, p. 78]
Atrides. simul hunc quam plurimae & praestantissimae
(85) Copiae sequebantur. & ipse induit splendore caecans aes,
Ipse majestate exultans, quia omnes inter elucebat heroas,
(580) Quoniam strenuissimus erat, & quàm plurimas ducebat copias.
Quique habitabant concavam Lacedaemona, cetis abundantem,
Pharemque, Spartamque, abundantemque columbis Messam:
(90) [Quique] Brysias habitabant, & Augias amabiles:
Quique Amyclas tenebant, Helosque, maritimum oppidum:
(585) Qui Laam habitabant, qui Oetylon incolebant:
His pro se frater praeerat in-praelio strenuus Menelaus
Sexaginta navibus: seorsim autem armabantur.
(95) Sed ipse ibat suis studiis fretus,
Adhortans ad bellum: maximè verò cupiebat animo
(590) Ulcisci Helenae raptum, ac gemitus.
Quique Pylumque habitabant, & Arenen amabilem,
Et Thryon, Alphaei vadum, & bene-aedificatum Aepy:
(100) Et Cyparisseentem & Amphigeniam habitabant,
Et Pteleon & Helos, & Dorion: ubi Musae
[Β, p. 79]
(595) Occurrentes Thamyrim Threicium spoliarunt cantu,
Ex Oechalia venientem ab Euryto Oechaliensi rege.
Asserebat enim gloriabundus, se relaturum-victoriam, si modo ipsae
(105) Musae canerent, filiae Jovis caprae-alumni.
Ceterum, hae, iratae, non modo caecum fecerunt, sed & cantum
(600) Divinum ademerunt, & oblivisci-fecerunt artem-pulsandi-citharam.
His porro praeerat eques venerandus Nestor.
Cum hoc nonaginta concavae naves proficiscebantur.
(110) Quique habitabant Arcadiam, sub Cyllenes montem altum,
Prope Aepyti monumentum, ubi viri cominus pugnantes,
(605) Quique Pheneum incolebant, & Orchomenum pecorosum,
Ripenque, Stratienque, & altam Enispen,
Et Tegeam habitabant, & Mantineam amabilem,
(115) Styphelumque tenebant, & Parrasien habitabant:
His imperabat Ancaei filius, rex Agapenor,
(610) Cum sexaginta navibus. multi autem in unamquamlibet navem
Arcades viri conscenderant, rei-militaris periti.
[Β, p. 80]
Ipse enim eis dedit Rex virorum Agamemnon
(120) Naves bene-transtratas ad transfretandum nigrum pontum
Atrides: quoniam non ipsis marina opera erant-curae.
    (615) Qui autem Buprasium & Elidem nobilem habitabant,
Quantum [agri] Hyrmine, & Myrsinus extrema,
Petraque Olenia, & Alisium, intus continet,
(125) Horum rursus quatuor duces erant, decem vero virum unumquemque
Naves sequebantur veloces, multi autem [eas] conscenderant Epei.
(620) His quidem Amphimachus & Thalpius praeerant,
Filii, alter quidem Cteati, alter autem Euryti Actorionis.
Illis Amaryncei filius imperabat, fortis Diores.
(130) Quartis autem praeerat Polyxenus, deo similis,
Filius Agasthenis Augeidae principis.
    (625) Qui autem [venerunt] ex Dulichio, Echinadibusque sacris
Insulis, quae sitae sunt trans mare, è regione Elidis,
His rursus praeerat Meges, similis Marti
(135) Phylides, quem generavit Jovi dilectus eques Phyleus,
Qui quondam in Dulichium migravit, à patre exosus.
[Β, p. 81]
(630) Hunc simul quadraginta naves sequebantur.
    Sed Ulysses ducebat Cephalenenses magnanimos,
Qui Ithacam tenebant, & Neritum frondosum,
(140) Et Crocilia habitabant, & Aegilipem asperam.
Quique Zacynthum habitabant, & qui Samum incolebant,
(635) Quique Epirum habitabant, & objacentia incolebant,
His quidem Ulysses imperabat, Jovi consilio par.
Hunc simul naves sequebantur duodecim proras-rubras habentes.
    (145) Aetolis autem imperabat Thoas Andraemonis filius:
Qui Pleurona habitabant, & Olenum, & Pylenen,
(640) Chalcidaque maritimam, Calydonaque petrosam.
Non enim amplius Oenei magnanimi filii erant.
Neque item amplius ipse erat, mortuus-erat autem flavus Meleager.
(150) Huic omnia erant commissa, ut imperaret Aetolis.
Hunc autem simul quadraginta nigrae naves sequebantur.
    (645) Cretensibus autem Idomeneus hasta claras praeerat:
Qui Cnossum incolebant, Gortynamque bene-cinctam moenibus,
Lyctum, Miletumque, & albicantem Lycastum,
(155) Phaestumque, Rhytiumque civitates bene-habitatas:
Aliique, qui Cretam centum-urbium habitabant.
[Β, p. 82]
(650) His igitur Idomeneus bello-clarus praeerat,
Merionesque, similis Marti viros-occidenti.
Hos autem simul octoginta nigrae naves sequebantur.
(160) Tlepolemus autem Heraclides, fortisque, magnusque,
Ex Rhodo novem naves ducebat Rhodiensium superborum:
(655) Qui Rhodum habitabant, trifariam distincti,
Lindum, Ielyssumque & albicantem Camirum.
Horum quidem Tlepolemus hasta-strenuus dux-erat.
(165) Quem peperit Astyochia excellentiae Herculeae,
Quam duxit ex Ephyre fluvio ab Selleente,
(660) Depopulatus civitates multas nobilium juvenum.
Tlepolemus, postquam nutritus est in domo bene extructa,
Statim patris sui dilectum avunculum interficit,
(170) Jam senescentem, Licymnium, ramum Martis:
Statim autem naves fecit: multasque copias colligens,
(665) Abiit fugiens per mare: minati sunt enim ipsi alii
Filii, nepotesque fortitudinis Herculeae.
Sed hic Rhodum venit errans, aerumnas perpessus.
(175) Tripliciter autem distincti habitarunt per-tribus, & dilecti fuerunt
[Β, p. 83]
A Jove, qui diis & hominibus imperat:
(670) Et ipsis ingentes divitias demisit Saturnius.
    Porrò Nireus ex-Syma duxit tres naves aequales,
Nireus, Aglaies filius, Charopique regis,
(180) Nireus, qui pulcherrimus vir ad Ilium venit
Aliorum Danaorum, post irreprehensibilem Pelidem:
(675) Sed imbellis erat: parvaque turba ipsum sequebatur.
    Qui autem Nisyrum tenebant, Crapathumque, Casumque,
Et Con Eurypyli civitatem, insulasque Calydnas,
(185) His Phidippus & Antiphus praeerant,
Thessali Heraclidae regis filii duo.
(680) Horum triginta concavae naves ordine ibant.
    Nunc autem istos, quotquot Pelasgicum Argos habitabant,
Quique Alon, quique Alopen, quique Trechinam incolebant,
(190) Quique tenebant Phthiam, & Hellada pulchras-mulieres habentem,
(Myrmidones autem vocabantur etiam Hellenes, & Achivi)
(685) Istorum [inquam] in quinquaginta navibus erat princeps Achilles.
Sed hi non belli horrisoni recordabantur.
Non enim erat qui ipsis in ordines dux esset.
(195) Jacebat enim ad naves pedibus - velox divinus Achilles,
Ob puellam iratus Briseidem bene-comatam,
[Β, p. 84]
(690) Quam ex Lyrnesso abstulit, quum multùm laborasset,
Lyrnessum depopulatus, & muros Thebarum.
Mynetem autem dejecit, & Epistrophum, qui in lanceas insaniebant,
(200) Filios Eueni Selepiadae regis.
Ob istam is jacebat moerens: citò autem surrecturus erat.
    (695) Qui autem habitabant Phylacen, & Pyrrhasum floridam,
Cereris nemus, Itonaque matrem ovium,
Maritimamque Antrona, & Pteleum herbosam:
(205) Horum item Protesilaus bellicosus dux-erat,
Dum viveret: tunc autem jam detinebat [eum] terra nigra.
(700) Hujusque ambabus genis lacerata uxor in Phylace relicta est,
Et domus semiperfecta. hunc autem interfecit Dardanus vir
Quum de navi desiliret diu ante Achivos.
(210) Haud tamen isti carebant duce. poscebant quippe ducem:
At ipsos ordinabat Podarches, ramus Martis,
(705) Iphicli filius, divitis-pecore Phylacidae,
[Β, p. 85]
Frater germanus magnanimi Protesilai,
Minor aetate, quandoquidem ille major erat, & praestantior,
(215) Heros Protesilaus bellicosus: ceterae copiae nil
Indigebant duce, requirebant tamen ipsum, quod strenuus audiret.
(710) Hunc simul quadraginta nigrae naves comitabantur.
    Porro qui Pheras habitabant apud Boebeidem paludem,
Boeben, & Glaphyras, & bene aedificatam Iolcum,
(220) His imperabat Admeti dilectus filius, cum undecim navibus,
Eumelus: quem ex Admeto peperit nobibilissima mulierum,
(715) Alcestis, [inter] Peliae filias formae praestantissimae.
    Qui verò Methonem & Thaumaciam habitabant,
Et Meliboeam tenebant, & Olyzonem asperam:
(225) His Philoctetes praeerat, jaculandi peritus,
[Cum] septem navibus: remiges autem in unamquamque quinquaginta
(720) Conscenderant, jaculandi periti ad fortiter pugnandum.
Verumenim hic quidem in insula jacebat ingentes dolores patiens
Lemno in divina, ubi ipsum reliquerant filii Achivorum
(230) Ulcere tetro laborantem perniciosi colubri.
Ibi ille jacebat moerens: citò autem recordaturi erant
[Β, p. 86]
(725) Argivi apud naves Philoctetis regis.
Haud tamen isti sine duce erant. Poscebant quippe ducem:
Medon verò ordinabat, Oelei filius spurius,
(235) Quem peperit Rhena ex Oeleo urbium-eversore.
    Quique habitabant Triccen, & Ithomen clivosam,
(730) Quique habitabant Oechaliam, civitatem Euryti Oechaliensis,
His duces erant Aesculapii duo filii,
Medici boni, Podalirius, & Machaon.
(240) [Cum] his triginta concavae naves ordine-ibant.
    Quique tenebant Ormenium, quique fontem Hyperium,
(735) Et qui incolebant Asterium, Titanique albos vertices,
Horum dux erat Eurypylus, Euaemonis praeclarus filius:
Hunc simul quadraginta nigrae naves comitabantur.
    (245) Qui verò Argissam tenebant, & Gyrtonen habitabant,
Orthen, Eleonenque, civitatemque Oloossonem albam.
(740) His itidem praeerat bellicosus Polypoetes,
Filius Pirithoi, quem immortalis genuit Jupiter.
Hunc ex Pirithoo peperit inclyta Hippodamia,
(250) Eo tempore, quo centauros ultus est villosos,
Eosque ex Pelio expulit, & ad Aethicenses migrare coëgit.
[Β, p. 87]
(745) Non solus [praeerat:] una cum eo Leonteus, ramus Martis,
Filius magnanimi Coroni Caenidae.
Hos simul quadraginta nigrae naves sequebantur.
    (255) Guneus autem ex Cypho ducebat duas & viginti naves.
Hunc Enienes comitabantur, bellicosique Peraebi,
(750) Qui circa Dodonem valde-brumalem domos posuerunt,
Quique circa desiderabilem Titaresium arva incolebant.
Hic in Peneum immittit pulchre-fluentem aquam,
(260) Nec ille Peneo commiscetur coloris argentei-vortices-habenti,
Sed in ipsum supernè influit tanquam oleum.
(755) Nam aquae Stygis, quae grave juramentum, est rivus.
    Magnetibus praeerat Prothous, Tenthredonis filius,
Qui circa Peneum, & Pelium frondosum,
(265) Habitabant. his quidem Prothous velox dux-erat.
Hunc simul quadraginta nigrae naves comitabantur.
    (760) Hi duces Graecorum & principes erant.
Quis horum praestantissimus fuerit, tu mihi dic, Musa,
Ipsorum, & equorum, qui simul Atridas sequebantur.
(270) Equae quidem multo praestantissimae erant Pheretiadae,
Quas Eumelus equitabat, pedibus-veloces, ut [sunt] aves:
[Β, p. 88]
(765) Simili pilo, coaevas, [velut ad] perpendiculum tergo similes.
Hos in Pieria nutrivit argenteum-arcum-gestans Apollo,
Ambas foeminas, terrorem belli ferentes.
(275) Virorum autem longe praestantissimus erat Telamonius Ajax,
Interea dum Achilles in odio permanebat, (nam hic multo fortissimus erat)
(770) Ac equi, qui ferebant irreprehensibilem Pelidem.
Sed hic quidem in navibus rostratis per-pontum transeuntibus
Jacebat, continenter iratus Agamemnoni, rectori populorum
(280) Atridae: turbae verò apud littus maris
Delectabantur, discis & hastilibus jaculantes,
(775) Sagittisque: equi autem apud currus suos singuli,
Lotum depascentes, apiumque, quod in paludibus nasci solet,
Stabant: currus autem bene-tecti jacebant principum
(285) In tentoriis: at illi, ducem bellicosum requirentes,
Vagabantur huc & illuc per exercitum, neque pugnabant.
(780) Quare illi circuibant, acsi igne terra tota absumeretur.
Quin terra resonabat, ceu à Jove, qui fulmine fugat,
Quando irascitur, & quando circa Typhoëum terram caedit
[Β, p. 89]
(290) In Arimis, ubi dicunt Typhoëi esse cubilia:
Sic horum sub pedibus valde strepebat terra
(785) Gradientium. valde autem velociter pertransibant campum.
    Ceterum, Trojanis nuncia venit pedibus-ventum-aequans velox Iris,
A Jove caprae-nutricio, cum nuncio molesto.
(295) Hi conciones habebant in Priami vestibulis,
Omnes congregati, & juvenes & senes.
(790) Prope autem stans, verba fecit pedibus velox Iris.
Similis-erat autem voce filio Priami Politae,
Qui Trojanorum speculator sedebat pedum-velocitate fretus
(300) In tumulo summo Aesyetae senis,
Observans quando navibus prosciscerentur Achivi.
(795) Huic similis ipsum alloquuta est pedibus velox Iris:
    O senex, semper tibi sermones placent insciti,
Sicut olim quum pax esset: bellum autem insuperabile ortum.
(305) Equidem persaepe in proelia mortalium profecta sum,
Sed nondum talem tantumque populum vidi.
(800) Valde enim foliis similes, vel arenis,
Veniunt per campum, proeliaturi circa urbem.
Hector, tibi vel maxime praecipio sic facere.
(310) Multi enim in urbe magna Priami auxiliatores:
[Β, p. 90]
Alia autem aliorum lingua late dispersorum hominum.
(805) His unusquisque vir imperet quibus praeest,
Eorumque dux esto, ordinans cives.
    Sic dixit. Hector autem deae orationem non ignoravit.
(315) Ac statim concionem [dimisit*]: ad arma vero ruebant.
Tunc omnes apertae sunt portae, & urbe ejecit se populus,
(810) Pedestres pariter, & equestres. multus autem tumultus coortus est.
Est autem quidam ante civitatem locus editus,
In planicie seorsum, circumvius undequaque;
(320) Quem quidem homines Baticiam vocant;
Immortales autem, sepulchrum agillimae Myrinnes.
(815) Illic tunc Trojani in ordines redacti fuerunt, & auxiliares-milites.
    Trojanis quidem dux erat magnus Hector, galea variegata ornatus,
Priami filius. cum hoc quam plurimi & praestantissimi
(325) Copiae armabantur, promptae lanceis.
    Dardaniis etiam imperabat strenuus filius Anchisae
(820) Aeneas. (hunc autem ex Anchise peperit diva Venus
Idae in mediis jugis, dea cum mortali cubans.)
[Β, p. 91]
Non solus cum eo duo Antenoris filii,
(330) Archilochus & Acamas, bene periti omnis pugnae.
    Qui dehinc Zeleam habitabant sub pedem imum Idae,
(825) Divites, bibentes aquam nigram Aesepi,
Trojani, his rursus praeerat Lycaonis clarus filius
Pandarus, cui & arcum Apollo ipse dedit.
    (335) Qui porro Adresteam tenebant & rempublicam Apaesi,
Et Pityeiam tenebant, & Teries montem altum,
(830) His imperabat Adrastus, & Amphius lineum thoracem gestans,
Filii duo Meropis Percosii, qui supra omnes
Noverat vaticinia. neque suos filios sinebat
(340) Proficisci in bellum homines perdens. illi autem ipsi non
Obediverunt: Fata enim [eos] impulerunt nigrae mortis.
    (835) Qui item Percoten & Practium incolebant,
Et Sestum & Abydum tenebant, & divinam Arisben,
His quoque praefectus erat Hyrtacides Asius, princeps virorum,
(345) Asius Hyrtacides, quem ex Arisba ferebant equi
Ferventes, magni, à fluvio Selleente.
(840) At Hippothous ducebat genteis Pelasgorum in hastas insanientium,
[Β, p. 92]
Eorum qui Larissam globosam habitabant:
His praeerat Hippothous, & Pylaeus, ramus Martis,
(350) Filii duo Lithi Pelasgi Teutamidae.
    Verùm Thracas ducebat Acamas, & Pirous heros,
(845) Quotquot Hellespontus aestuosus intus continet.
Euphemus autem dux Ciconum erat in hasta peritorum,
Filius Troezenii nobilis, Ceo prognati.
    (355) Sed Pyraechmes ducebat Paeonas curvis-arcubus-utentes,
Procul ex Amydone, ab Axio latè fluente,
(850) Axio, cujus pulcherrima aqua diffunditur super terram.
    Insuper Paphlagonibus praeerat Pylaemenis virile cor,
Ex Enetis, ubi mularum generatio agrestium,
(360) Qui Cytorum tenebant, & Sesamum incolebant,
Circaque Parthenium fluvium celebreis aedeis possidebant,
(855) Cromnamque, Aegialumque, & excelsos Erythinos.
    Sed Halizonibus Dius & Epistrophus imperabant,
Procul ex Alybe, unde argenti est origo.
(365) Mysiis autem Chromis praeerat, & Ennomus augur:
Sed non auguriis evitavit mortem nigram,
[Β, p. 93]
(860) Verùm occubuit à manibus velocis Aeacidae
In fluvio, ubi Trojanos feriebat, & alios.
    Phorcys deinceps Phrygios ducebat, & Ascanius divinus,
(370) Procul ex Ascania: qui proelio decernendi peritiâ flagrabant.
    Tum & Maeonibus Mesthles & Antiphus praeerant,
(865) Filii Pylaemenis, quos Gygaea peperit palus:
Qui etiam Maeonas ducebant ex Tmolo natos.
    Praeterea Nastes Caribus praeerat barbarè-loquentibus,
(375) Qui Miletum incolebant, Phthirarumque montem frondosum,
Maeandrique fluenta, Mycalesque alta cacumina,
(870) His quidem Amphimachus & Nastes praeerant:
Nastes, Amphimachusque, Nomionis clari filii.
Qui &, aurum possidens, ad bellum ibat velut puella,
(380) Stultus: nihilque hoc ipsi depulit gravem mortem:
Sed occubuit à manibus velocis Aeacidae
(875) In fluvio: aurum vero Achilles abstulit belli expertus.
    Sarpedo denique praeerat Lyciis, & Glaucus integerrrimus,
Procul ex Lycia, Xantho à vorticoso.

Ilias Liber 3 (Γ)

[Γ, p. 94]
AT postquam instructi fuerunt unà cum ducibus singuli,
Trojani quidem [cum] sonitu clamoreque incedebant, sicut aves:
Velut clangor gruum est in aëre:
Quae postquam frigus fugerunt, & immensum imbrem,
[Γ, p. 95]
(5) [Cum] clangore hae volant ad Oceani fluenta,
Viris Pygmaeis caedem & mortem ferentes:
Vernae quippe noxium conflictum adferunt.
At Achivi proficiscebantur [cum] silentio, robur spirantes,
In animo parati opem ferre sibi invicem.
(10) Quemadmodum in montis cacumina Notus effudit nebulam,
Pastoribus nequaquam gratam, furi autem nocte utiliorem,
Eo usque item aliquis prospicit, quousque lapidem jacit:
Sic horum sub pedibus pulvis excitabatur turbulentus
Adventantium: valdeque celeriter pertransibant campum.
(15) Cetero, quum cominus erant se invicem invadentes,
Trojanis in prima-acie dux erat Alexander divus,
Pellem pantherinam in humeris habens, & curvos arcus,
Et ensem: sed hic hastilia duo munita aere
Vibrans, Graecorum provocabat quosque fortissimos
[Γ, p. 96]
(20) [Ut] contra [se] pugnarent saeva pugna.
Hunc igitur postquam animadvertit Martis studiosus Menelaus,
Venientem ante agmen, longo-passu gradientem,
Sicut leo ferocit, qui in magnum corpus inciderit,
Inveniens vel cervum cornutum, vel sylvestrem capram,
(25) Famelicus: (nam avide devorat, etiamsi ipsum
Agitent veloces canes, florentesque juvenes.)
Sic gavisus est Menelaus, Alexandrum divi similem
Oculis conspicatus: cogitabat enim, ulturum se scelerosum.
Statim itaque de curru cum armis desiliit ad-terram.
(30) Illum igitur postquam animadvertit Alexander divi similis,
ln prima-acie apparentem, perculsus est in anima, quam amabat.
Retro itaque sociorum in tribum recessit, mortem evitans.
Et perinde ac aliquis, serpentem conspicatus, resiliens fugit
Montis in saltibus, tremorque occupavit membra,
(35) Retroque secessit, pallorque ipsum cepit in genis:
[Γ, p. 97]
Sic retro in agmen secessit Trojanorum superborum,
Timens Atrei filium, Alexander divinus.
    Hunc Hector conspicatus objurgavit probrosis verbis:
Infelix Pari, forma praestantissime, mulierose, impostor,
(40) Utinam fuisses non natus, aut nuptiarum-expers periisses.
Et hoc vellem, & quidem multo utilius esset,
Quàm talem labem esse, idque in aliorum oculis.
Certè cachinnantur caput comantes Graeci,
Suspicati, optimum propugnatorem esse, quoniam venusta
(45) Species [tibi] inest: sed non est vis animo, neque ullum robur.
Certè, talis existens, in velocibus navibus
Mare transmittens, socios ejusdem genii colligens,
Permistus alienigenis, mulierem pulchram abduxisti
Ex Apia terra, sponsam virorum bellicosorum,
(50) Patrique tuo magnum detrimentum, civitatique, totique populo,
Inimicis quidem gaudium, dedecus autem tibi ipsi.
[Γ, p. 98]
An non sustinere debebas Martis studiosum Menelaum?
Cognosses, qualis viri tenes florentem uxorem.
Non tibi prodesset cithara, & dona Veneris,
(55) Et coma, & species, si in arenam descenderes.
Enimvero Trojani apprime [sunt] ignavi. Vel nunc jam profectò
Impenetrabilem indue tunicam, malorum gratia quae fecisti.
    Hunc vicissim alloquutus est Alexander divinus:
Hector, quoniam decenter me objurgasti, nec ultra quam decet,
(60) Semper tibi cor, sicut securis, est indomitum,
Quae penetrat lignum, à viro [acta,] qui arte
[Lignum] navale excidit, quae auget viri impetum:
Sic tibi in praecordiis intrepida mens est.
Ne mihi dona amabilia exprobra auriferae Veneris.
(65) Non respuenda sunt deorum praeclara dona,
Quaecunque ipsi dant, quaeque propria industria nemo obtinet.
Nunc autem denuo si me vis bellare & pugnare,
Ceteros quidem sedere-facias Trojanos, & omnes Achivos:
[Γ, p. 99]
Et me in medio, & Martis studiosum Menelaum,
(70) Committite, pro Helena & opibus omnibus pugnaturos.
Uter autem vicerit, superiorque fuerit,
Opes capiens penitus omnes, mulieremque, domum ducat.
[Vos] autem ceteri, amicitiam & faedera firma ferientes,
Habitetis Trojam glebosam: hi autem redeant
(75) In Argos equis alendis aptum, & Achaiam pulchras-mulieres-habentem.
    Sic dixit. Hector autem vicissim gavisus est valde, verbum audiens:
Et in medium progressus, Trojanorum turmas in ordinem redegit,
Mediam hastam prehendens: illi autem resederunt omnes.
Hunc autem arcubus infestabant caput comantes Achivi,
(80) Collimantes, ac sagittis lapidibusque petebant.
Sed hic altè clamavit Rex virorum Agamemnon:
Desinite, Argivi: ne jaculamini, juvenes Achivorum:
Consituit enim aliquod verbum dicere galea variegata ornatus Hector.
    Sic dixit. hi autem abstinuerunt à pugna, tacitique facti sunt
(85) Confestim. Hector autem ad utroque locutus est:
[Γ, p. 100]
    Audite ex me, Trojani, & Achivi cruribus robusti,
Verbum Alexandri, cujus caussa certamen ortum est.
Ceteros quidem jubet Trojanos, & omnes Achivos,
Arma pulchra deponere in tellure alma:
(90) Se autem in medio, & Martis studiosum Menelaum,
Solos pro Helena & opibus omnibus pugnare.
Uter autem vicerit, superiorque fuerit,
Opes accipiens penitus omnes, mulieremque, domum ducat:
[Nos] reliqui amicitiam & foedera firma feriamus.
(95) Sic dixit. hi autem omnes quieti facti sunt in silentio.
Sed & bello strenuus Menelaus ad illos verba fecit:
    Audite nunc & me. maximè enim [haec] molestia incessit
Animum meum. cogito autem, diremptum-iri jam
Argivos & Trojanos: quoniam mala multa passi estis,
(100) Propter meam contentionem, & propter Alexandrum qui autor est.
Nostrûm autem utri mors & fatum paratum est,
Moriatur: at [vos] reliqui dirimamini citissimè.
Ceterùm offerte agnos, alterum album, alteram autem nigram,
Terraeque, & Soli: Jovi autem nos offeremus alium.
[Γ, p. 101]
(105) Adducite autem Priami excellentiam, ut foedus feriat
Ipse, quoniam ejus filii foedifragi [sunt] & infidi,
Ne quis transgressione Jovis foedera violet.
Atqui semper juniorum virorum mentes instabiles-sunt:
Quibus autem [rebus] senex interfuerit, simul antè & pòst
(110) Prospicit, ut quam optimè inter utrosque transfigatur.
    Sic dixit. illi autem gavisi sunt, tum Graeci, tum Trojani,
Sperantes, [se] finem adepturos aerumnosi belli.
Equos itaque traxerunt in ordines, & ab iis descenderunt ipsi,
Armaque exuerunt, quae quidem deposuerunt in solo
(115) Inter se proxima: exiguum autem erat utrinque solum.
Tum Hector ad urbem duos praecones misit
Celeriter, qui agnos adferrent, Priamumque vocarent.
Talthybio verò praecepit Rex Agamemnon
Ire ad naves concavas, & agnum jussit
(120) Adferre. ille verò haud immorigerus fuit Agamemnoni augusto.
Porro Iris Helenae albas-ulnas-habenti nuncia venit,
Similis glori Antenoridae uxori,
[Γ, p. 102]
Quam Antenorides habebat Rex Helicaon,
Laodicen, Priami filiarum forma optimam.
(125) Hanc invenit in domo: ea verò magnam telam texebat,
Laenam duplicatam, splendidam: multos autem intexebat labores
Trojanorum bellicosorum, & Achivorum aere-loricatorum,
Quos sui caussa sustinebant à Martis manibus.
Propè autem stans allocuta est pedibus velox Iris:
    (130) Huc veni, nympha cara, ut admiranda opera lustres
Trojanorum bellicosorum, & Achivorum aere tunicatorum.
Quis prius sibi invicem inferebant lachrymosum bellum
In campo, perniciosum bellum expetentes.
Hi nunc sedent cum silentio, bellumque cessat,
(135) Scutis inclinati: juxta autem lanceae longae fixae sunt.
Sed Alexander & Martis studiosus Menelaus
Longis lanceis pugnabunt de te.
Et vincenti chara vocaberis uxor.
    Sic locuta dea, dulce desiderium injecit animo
(140) Virique prioris, & urbis, & parentum.
Et confestim candidis cooperta sindonibus,
[Γ, p. 103]
Properavit è cubiculo, teneram lachrymam profundens:
Non sola, quippe quam famulae duae comitabantur,
Aethra Pitthei filia, Clymeneque pervenusta.
(145) Statim autem postea pervenerunt ubi Scaeae portae erant.
Priamus autem, & Panthous, & Thymoetes,
Lampusque, Clytiusque, Hicetaonque, ramus Martis,
Ucalegonque, & Antenor, prudentes ambo,
Sedebant populi-seniores in Scaeis portis,
(150) [Ob] senectutem se bello abdicantes, verùm senatores
Strenui, cicadis similes, quae in sylva
Arbori insidentes, vocem blandam emittunt:
Tales Trojanorum proceres sedebant in turri.
Hi postquam igitur viderunt Helenam in turrim euntem,
(155) Tacite inter se verba velocia sunt locuti:
    An non est res indigne ferenda, quòd Trojani & Achivi cruribus rubusti
[Γ, p. 104]
Talem propter mulierem multo tempore dolores patiuntur?
Ad terrorem usque immortalibus deabus vultu similis est.
Sed & sic, talis quamvis existens, in navibus abeat,
(160) Neque nobis, filiisque, in posterum detrimentum relinquat.
    Sic dixerunt: Priamus autem Helenam vocavit voce [propria]:
Prodi huc, delecta filia, sede apud me,
Ut videas priorem maritum, affinesque, amicosque:
(Non mihi causa es: dii mihi autores sunt,
(165) Qui mihi bellum immiserunt multorum lamentorum per Achivos:)
Ut mihi quoque hunc virum ingentem nomines,
Quisnam iste sit Achivus vir, praeclarus, magnusque.
Certè quidem capite etiam altiores alii sunt.
Pulchrum autem adeò ego nondum vidi oculis,
(170) Nec adeò honorabilem: regi enim viro similis est.
    Huic Helena verbis respondit, praestantissima mulierum:
Reverendus es mihi, dilecte socer, timendusque.
Utinam mors mihi placuisset mala, quando huc
[Γ, p. 105]
Filium tuum sequebar, thalamum fratresque relinquens,
(175) Filiamque unicam, & coaetanearum coetum amabilem.
Sed haec non facta sunt: ob quod & flens contabui.
Hoc autem tibi dicam, quod à me interrogas ac requiris:
Iste [est] Atrides latè-dominans Agamemnon,
Utrunque, Rex bonus, fortisque pugnator:
(180) Levir meus item fuit, inverecundae, si unquam fui.
    Sic dixit. hunc vero senex admirabatur, & compellavit:
O beate Atride, laetis-fatis-nate, fortunate:
Certè tibi multi subjugati sunt juvenes Achivorum.
Olim perinde Phrygiam intravi vitiferam,
(185) Ubi vidi plurimos Phryges, strenuos equisones,
Greges Otrei, & Mygdonis augusti,
Qui tunc castra-habebant apud ripas Sangarii.
Etenim ego auxiliaris existens, inter eos numeratus fui
[Γ, p. 106]
Die illo, quando venerunt Amazones viragines.
(190) Sed non hi tot erant, quot hi Achivi in remigando magistri.
    Secundò rursus, Ulyssem videns, interrogavit senex:
Dic age mihi & hunc, dilecta filia, quisnam iste est:
Minor quidem capite quam Agamemnon Atrida,
Latior autem humeris & pectoribus, [ut] videre est.
(195) Arma quidem ei jacent in terra multorum alumna,
Ipse vero, ceu gregis dux lustrat ordines virorum.
Arieti ipsum ego assimilo velleris compacti,
Qui magnum gregem ovium albarum oberrat.
    Huic respondit postea Helena Jove nata:
(200) Iste porro [est] Laërtiades prudens Ulysses,
Qui nutritus est in populo Ithacae, asperae licet existentis,
Sciens omnimodosque dolos, & consilia prudentia.
    Hanc vicissim Antenor cordatus ex-adversum verbis est aggressus:
[Γ, p. 107]
O matrona, profectò verbum hoc verum es locutus.
(205) Etenim olim huc venit divinus Ulysses,
Tui caussa legatus, cum Menelao Martis studioso.
Hos ego hospitatus sum, & in [meis] aedibus amicè tractavi.
Amborum etiam indolem didici, & consilia cordata.*
Enimvero, quando jam Trojanis congregatis permisti essent,
(210) Stantibus quidem Menelaus procerior erat ad latos humeros usque:
Ambobus autem sedentibus, venerabilior erat Ulysses.
Sed quando verba & consilia omnibus texebant,
Certè quidem Menelaus succinctè concionabatur,
Pauca quidem, sed valde argute: quoniam non [erat] garrulus,
(215) Neque in-verbis-peccans, quamvis aetate posterior erat.
At, quando surgeret Ulysses, [vir] multi consilii,
Stabat, subtusque cernebat, in terram oculos defigens:
Sceptrum vero neque retrorsum, neque in anteriorem-partem movebat,
Sed immobile tenebat, imperito viro similis.
(220) Dixisses aliquem irâ aestuantem esse, dementemque temerè.
[Γ, p. 108]
Verum, quando vocem magnam ex pectore emittebat,
Et verba imbribus-nivalibus similia hybernis,
Non deinde cum Ulysse contendisset homo alius.
Non tam Ulyssis videntes formam admirati sumus, [quàm eloquiam.]*
    (225) Tertiò rursus, Ajacem conspicatus, interrogabat senex:
Quis item iste alius Graecus, vir praeclarus, magnusque,
Procerissimus Argivorum, tum capite, tum latis humeris.
    Huic Helena distentum peplum-gerens respondit diva mulierum:
Iste Ajax est magnus, propugnaculum Graecorum.
(230) Idomeneus autem ex altera-parte inter Cretenses, ceu numen,
Stat: circum autem ipsum Cretensium duces congregantur.
Saepè ipsum hospitatus est Menelaus Martis studiosus
In domo nostra, quando ex Creta veniret.
De reliquo nunc alios quidem omnes video remigandi magistros Achivos,
(235) Quos bene cognoscerem, nomenque proferrem.
Duos tamen non possum videre principes populorum,
Castorem equorum domitorem, & pugilatu strenuum Pollucem,
Germanos-fratres, quos mihi una genuit mater.
[Γ, p. 109]
An non ex amabili Lacedaemone sunt comitati?
(240) Vel huc quidem secuti sunt in navibus per-mare-euntibus,
At nunc nolunt pugnam virorum iterum subire,
Dedecora timentes, & probra multa, quae mihi sunt.
    Sic dixit. hos autem jam tenebat tellus vitam proferens
In Lacedaemone illiec, dilecta in patria terra.
(245) Praecones autem per urbem ferebant deorum firma foedera,
Agnos duos, & vinum laetum, fructum terrae,
Utre in caprino. ferebat autem cratera lucidum
Praeco Idaeus, & aureos cyathos.
Hortabatur autem senem astans [his] verbis:
    (250) Surge, Laomedontiade: vocant optimates
Trojanorum equestrium, & Achivorum aere-loricatorum,
[Γ, p. 110]
In campum descendere, ut foedera firma feriantur:
Verùm Alexander, & Menelaus studiosus Martis,
Longis lanceis dimicabunt pro muliere.
(255) Et vincentem mulier & opes sequentur.
Ceteri verò, amicitiam & foedera firma ferientes,
Incolemus Trojam glebosam. at illi revertentur
Argos, quod equos pascit, & in Achaiam pulchras-mulieres-habentem.
    Sic dixit: cohorruit autem senex; jussitque socios
(260) Equos jungere. hi diligenter paruerunt.
Et ascendit Priamus: ac lora traxit retrorsum:
Apud autem ipsum Antenor perpulchrum ascendit currum.
Hi per Scaeas [portas] in campum impellebant veloces equos.
Verùm ut venerunt ad Trojanos & Graecos,
(265) Ex equis descendentes in terram multos-pascentem,
In medium Trojanorum & Graecorum iverunt.
Assurrexit autem statim postea rex virorum Agamemnon,
Juxtaque Ulysses prudens. sed praecones splendidi
Foedera fida deorum pangebant, & cratere vinum
(270) Miscebant. at regibus aquam supra manus fuderunt.
Atrides autem, extrahens manibus cultrum,
Qui ei ad ensis magnam vaginam semper pendebat,
[Γ, p. 111]
Agnorum ex capitibus abscidit pilos: sed eos postea
Praecones Trojanorum & Achivorum distribuerunt principibus.
(275) lnterim Atrides alta-voce precabatur, manus elevans:
    Jupiter Pater, qui inde ab Ida imperas, gloriosissime, maxime:
Solque, qui omnia adspicis, & omnia audis:
Et fluvii, & terra: & qui sub terrâ mortuos
Homines punitis: quicunque perjure juraverit,
(280) Vos testes sitis, conservateque foedera fida.
Si quidem Menelaum Alexander interfecerit,
Ipse postilla Helenam retineat, & opes omnes:
Nos autem in navibus redibimus per-mare-transeuntibus.
Sin autem Alexandrum interfecerit Menelaus rufus,
(285) Trojani postilla Helenam & opes omnes reddant,
Mulctam Argivis pendant quam convenit,
Quaeque etiam inter posteros homines memoretur.
Sin autem mihi mulctam Priamus, Priamique filii,
Pendere nolent, Alexandro prostrato,
(290) Tum ego etiam posthac pugnabo causa mulctae,
Hîc manens, quousque finem belli inveniam.
    Dixit, & jugulos agnorum incidit duro ferro.
[Γ, p. 112]
Et hos quidem deposuit in terra palpitantes,
Anima carentes. etenim vitam abstulit ferrum.
(295) Vinum autem ex cratera haurientes, pateris
Effundebant, & supplicabant diis semper immortalibus.
Sic autem aliquis dicebat Achivorum, Trojanorumque:
    Jupiter gloriosissime, maxime, & immortales dii ceteri,
Utri priores praeter foedera offenderint,
(300) Sic ipsorum cerebrum in terram fluat, sicut hoc vinum,
lpsorum, & liberorum: uxoresque aliis misceantur.
    Sic dicebant. necdum ipsis effectum concedebat Saturnius.
Ad ista Dardanides Priamus hunc addidit sermonem:
    Audite me Trojani, & Graeci cruribus robusti.
(305) Nimirum ego Ilium adeo ventis-expositum
Retro, quia nullo modo sustinebo oculis videre
Pugnantem dilectum filium cum Menelao Martis studioso.
Jupiter nimirum hoc scit, & immortales dii reliqui,
Utri mortis finis fato-destinatus sit.
    (310) Dixit. & in currum agnos posuit vir diis par,
Et ascendit ipse, ac lora traxit retrorsum:
Juxtaque autem ipsum Antenor perpulchrum ascendit currum.
Hi quidem retrogradi ad Ilium redierunt.
[Γ, p. 113]
Hector autem, Priami filius, & divinus Ulysses,
(315) Campum quidem primùm dimetiebantur: at postea
Sortes in aerea galea quasserunt, ducturi,
Uter prius emitteret aeream hastam.
Populi autem supplicabant diis, & manus elevabant.
Sic autem aliquis dicebat Achivorum, Trojanorumque:
    (320) Jupiter pater, qui inde ab Ida imperas, gloriosissime, maxime,
Uter horum operum inter utrosque author-fuit,
Hunc da interemptum penetrare domum Orci intrò:
Nobis autem rursus amicitiam & foedera rata fieri.
    Sic dixerunt. Cetero quatiebat magnus Hector galea ornatus variata,
(325) Retro cernens: Paridis autem citò sors exiit.
Hi quidem postea sedebant per ordines: ubi unicuique
Equi levipedes, & variegata arma locata erant.
Porro hic circa humeros induit arma pulchra
[Γ, p. 114]
Divus Alexander, Helenae maritus pulchricomae.
(330) Ocreas quidem primùm circa tibias posuit
Pulchras, argenteis fibulis apte junctas.
Deinde thoracem circa pectora induit
Sui fratris Lycaonis, quadravit autem ipsi.
Porro circa humeros suspendit ensem argenteis-clavis-distinctum,
(335) Aereum: posteaque scutum magnum & grave.
Capiti autem forti galeam affabrefactam imposuit,
Cristatam-ex-setis-equinis: mire autem crista desuper nutabat.
Sumpsit & fortem lanceam, quae ipsi in manu quadrabat.
Eodem modo Menelaus mavortius arma induit.
(340) Hi postquam igitur ex-utraque-parte exercitus armati sunt:
In medium Trojanorum & Graecorum processerunt,
Torvè intuentes: stupor autem occupabat adspicientes,
Tum Trojanos equorum-domitores, tum cruribus-robustos Achivos.
Ceterum cominus steterunt dimenso in loco,
(345) Quatientes lanceas, sibi invicem irati.
Primus autem Alexander emisit longam hastam,
[Γ, p. 115]
Et feriit Atridae scutum undique aequale:
Neque perrupit aes; sed reflexa est est illi cuspis
In robusto scuto. At secundus ferro impetum fecit
(350) Atrides Menelaus, [ita] supplicans Jovi patri:
Jupiter, dominator, da ulcisci qui me prior injuria affecit,
Nobilem Alexandrum, & meis sub manibus doma,
Ut quisque etiam posterorum hominum horrescat
Hospitatorem injuria afficere, qui amicitiam praebuerit.
    (355) Dixit, & vibrans emisit longam longam lanceam,
Et feriit Priamidae scutum undique aequale.
Per quidem scutum penetravit lucidum gravis lancea,
Et trans thoracem affabre factum infixa est:
E regione autem juxta ile discidit tunicam
(360) Lancea: verum hic declinavit, & evitavit mortem nigram.
Atrides autem, educens ensem argenteis-clavis-distinctum,
Attollens, percussit galeae conum: circumque ipsum
[Γ, p. 116]
In tria quatuorve frusta disruptus excidit manu.
Atrides, in latum coelum tuens, [sic] ejulavit:
    (365) Jupiter, pater, nullus te deorum perniciosior alius.
Certè speraveram, me ulturum Alexandrum de injuria:
Nune autem mihi in manibus fractus est ensis; mihique lancea
Dilapsa est è manu incassum, nec assecutus sum ipsum.
    Dixit. & irruens, eum in galea corripuit setis equinis farta,
(370) Ac traxit, convertens [se] ad Graecos cruribus robustos.
Praefocabat autem ipsum acu-pictum ligamen teneram sub gulam,
Quod ipsi sub mento pro loro galeae adstringebatur.
Et quidem traxisset, & magnam tulisset gloriam,
Nisi citò intellixisset Jovis filia Venus.
(375) Quae ipsi rupit lorum bovis fortiter occisi.
Inanis autem galea simul sequebatur manum crassam.
Quam quidem postea heros ad Achivos cruribus robustos
[Γ, p. 117]
Projecit, contorquens: sustulerunt vero socii genio eodem conjuncti.
Enimvero hic denuo irruit, interficere cupiens
(380) Lancea ferrea. at illum abripuit Venus
Facilè valde, ceu dea. cooperuit autem caligine multa,
Collocavitque in cubiculo suave-olenti, fragrante suffimentis.
Ipsa rursus Helenam vocatura ivit. hanc offendit
Turri in alta: circum autem Troades abunde erant.
(385) Manu verò odoram vestem prehendens traxit.
Et, anui similis olim natae, ipsam allocuta est;
(Anui, lanam-tractanti, quae ipsi Lacedaemone habitanti
Concinnabat lanas strenue, maximeque ipsam diligebat:)
Huic similis ipsam allocuta est diva Venus:
    (390) Huc veni: Alexander te vocat domum redire.
Ille ipse in cubiculo, & tornatis lectis,
Tum pulchritudine splendens, tum vestibus: neque dixeris,
Hunc ita redeuntem cum quoquam conflixisse, sed ad choream
Ire, vel à chorea modo cessantem sedere.
    (395) Sic dixit. huic autem animum in pectoribus commovit:
[Γ, p. 118]
Postquam igitur cognovit deae pulchrum collum,
Pectoraque desiderabilia, & oculos fulgentes,
Expavit inde, verbumque dixit, quod [sic] elocuta est:
    Diva, cur me tantopere cupis circumvenire?
(400) Aut quò me ulteriùs civitatum bene habitatarum
Duces, vel Phrygiae, vel Maeoniae amabilis,
Si quis tibi & illic amicus diversilinguium hominum?
Quoniam verò nunc Menelaus, divo Alexandro
Victo, vult odiosam me domum abducere,
(405) Propterea scilicet nunc huc dolum cogitans advenisti?
Sede apud ipsum vadens, deorum autem abnega vias:
Neque unquam tuis pedibus revertaris in Coelum:
Sed semper circa eum aerumnas-perfer, & ipsum serva,
Donec te vel uxorem faciat, vel idem servam.
(410) Illuc autem ego non ibo (vituperabile enim esset)
Illius administratura lectum: enimvero Troades me postilla
Omnes vituperabunt: habeoque dolores immensos animo.
    Hanc autem irata allocuta est divina Venus:
Ne me irrites, odiosa, ne irata te deseram:
[Γ, p. 119]
(415) Sic verò te odio habeam, sicut nunc impense dilexi,
In medio autem utrorumque struam odia perniciosa
Trojanorum & Danaorum: tu autem malo fato pereas.
    Sic dixit: timuit autem Helena Jove prognata.
Et ivit cooperta velo candido, splendido,
(420) Tacitè: omnesque Troadas latuit: & praeibat dea.
Hae vero ubi in Alexandri domum pulchram venerunt,
Ancillae quidem abinde velociter ad opera convertebantur,
Ipsa autem in altum thalamum ascendit augustissima faemina.
Huic sellam capiens amans-risum Venus,
(425) Adversum Alexandrum dea deposuit ferens.
Ibi resedit Helena filia Jovis caprae-nutricii,
Oculos retrorsum avertens: virumque objurgavit [hac] oratione:
    Venisti ex bello. utinam illic periisses,
A viro interfectus forti, qui meus prior maritus erat.
(430) Antea certè gloriabaris, Menelao Martis studioso
Viribus tuis & manibus & lancea te praestantiorem esse:
At enim nunc provoca Menelaum Martis studiosum,
Ut adhuc semel dimicet contra te. ego vero te
Cessare hortor, neque contra rufum Menelaum
(435) Pugnam inire, ac confligere
[Γ, p. 120]
Stultè, ne quo modo forte ab ipso lancea sternaris.
    Hanc autem Paris, respondens, [his] verbis est allocutus:
Ne in me, mulier, acerbis opprobriis animum incessas.
Nunc etenim Menelaus vicit cum Minerva:
(440) Illum vicissim ego [vincam:] nam Dii adsunt etiam nobis.
Sed age amore oblectemur concumbentes.
Non enim unquam me sic amor mente complexus est,
(Ne [tunc quidem,] quando te antehac Lacedaemone ex amabili
Navigabam rapiens in pontigradis navibus,
(445) Insulaque in Cranaë mistus sum amore & concubitu,)
Sicut te nunc amo, & me dulce desiderium capit.
    Dixit. & praeibat in lectum adscendens: simulque sequebatur concubina.
Itaque hi in perforatis cubarunt lectis.
    De reloquo Atrides per turbam vagabatur ferae similis,
(450) Sicubi conspicaretur Alexandrum divi speciem prae se ferentem.
Verum nullus poterat Trojanorum, inclytorumque auxiliarium,
Ostendere Alexandrum tunc Menelao Marti studioso.
[Γ, p. 121]
Nec enim per amicitiam saltem abscondissent, si quis vidisset:
Aequè enim ipsis omnibus odio erat atque mors nigra.
(455) Ceterum hos [ita] fuit allocutus rex virorum Agamemnon:
    Audite me, Trojani, & Dardani, & auxiliares:
Victoria quidem manifesta est Menelai Martis studiosi:
Vos autem Argivam Helenam, & opes cum ipsa,
Reddite: mulcta quin etiam pendenda, quam oportet,
(460) Quaeque inter futuros homines memoretur.
    Sic loquebatur Atrides, & approbabant ceteri Achivi.

Ilias Liber 4 (Δ)

[Δ, p. 122]
POrro dii apud Jovem sedentes concilium celebrarunt
Aureo in pavimento. inter hos verò veneranda Hebe
Potum immortalitatis infundebat: illique aureis poculis
Invitarunt sese mutuo, Trojanorum civitatem intuentes.
(5) Continuo conabatur Saturnides irritare Junonem,
Mordacibus verbis interpellans:
[Δ, p. 123]
    Duae quidem Menelao adjutrices sunt dearum,
Juno Argiva, & auxiliatrix Minerva.
Sed enim ipsae seorsum sedentes, adspicientes,
(10) Oblectantur: illi item risum amans Venus
Semper succurrit, & ab ipso fata depellit.
Et nunc conservavit putantem [se] moriturum.
Sed victoria jam quidem, [est] Menelai Martis studiosi:
Nos autem consultemus, quomodo erunt hae res:
(15) An rursus bellum perniciosum & certamen grave
Excitemus, vel amicitiam inter utrosque conciliemus.
Quodsi aequè hoc omnibus gratum & jucundum accideret,
Certè quidem habitaretur civitas Priami Regis:
Rursus autem Argivam Helenam Menelaus abduceret.
    (20) Sic dixit: hae vero naribus subsannarunt Minerva & Juno.
Propinque hae sedebant, malaque Trojanis struebant.
Minerva quidem nil hiscebat, neque quicquam dixit,
Irata Jovi patri, & ira ipsam saeva tenebat:
Juno vero non continuit in pectore iram, sed respondit:
    (25) Gravissime Saturnie, quale verbum dixisti?
[Δ, p. 124]
Quomodo vis vanum reddere laborem, & imperfectum
Sudorem, quem sudavi cum aerumna? & defatigati sunt mihi equi
Populum congreganti, Priamo mala, hujusque filiis,
Fac. at nequaquam omnes comprobabimus dii ceteri.
    (30) Huic autem valde indignans respondit nubicogus Jupiter:
Augusta, quid tandem in te Priamus Priamique filii
Tanta mala patrant, quòd summo studio cupis
Ilii evertere bene-aedificatam urbem?
Si modo tu, ingressa portas & muros longos,
(35) Crudum comesses Priamum, Priamique filios,
Ceterosque Trojanos: tunc demum iram placares.
Fac quomodo vis, ne hoc jurgium posthac
Tibi & mihi magna simultas inter utrosque sit.
Aliud autem tibi dico, tu verò in praecordiis repone tuis,
(40) Si quando & ego flagrans urbem excindere
Hanc voluero, ubi tibi dilecti viri nati sunt,
Ne moreris meam iram, sed me omittas.
Nam & ego tibi [urbem] dono dedi seu volens, seu invito animo.
[Δ, p. 125]
Quae enim sub sole & coelo stellifero
(45) Habitantur civitates terrestrium hominum,
Pro his à me in corde honorabatur Ilios sacra,
Tum Priamus, populusque Priami in fraxino exercitati.
Non enim mihi unquam ara carebat convivio sufficiente,
Libatione, nidoreque. hunc enim sortiti sumus honorem nos.
    (50) Huic respondit valde formosa veneranda Juno:
Certè mihi tres quidem multò dilectissimae sunt civitates,
Argos, Sparta, & lativia habens Mycena:
Has destrue, quando tibi invisae fuerint in animo.
Has non ego propugno, nee invideo [tibi.]
(55) Quamvis enim invideam, & non sinam destruere,
Nihil proficio invidens, quoniam multo potentior es.
Sed oportet & meum efficere laborem non irritum.
Nam & ego dea sum, est genus mihi inde; unde tibi.
Et me maximè-venerandam genuit Saturnus uncatus consiliator,
(60) Utrumque, tum quod ad genus, tum quod tua conjunx,
[Δ, p. 126]
[Esse] dicor. at tu inter omnes immortales regnas.
Verùm enimvero in his quidem concedemus [nos] inter nos;
Tibi quidem ego, tu autem mihi: & insequentur dii ceteri
Immortales. De reliquo tu ocius Minervae manda
(65) Ire in Trojanorum & Achivorum pugnam gravem,
Conarique ut Trojani gloriosos Achivos
Incipiant priores praeter foedera laedere.
    Sic dixit. neque non paruit pater hominum & deorum:
Protinus Minervam verbis alatis allocutus est:
(70) Citò admodum inexercitum vade ad Trojanos & Achivos,
Ad periclitandum, quo pacto Trojani Achivos insolenteis
Incipiant priores contra foedera damno afficere.
    Sic fatus, instigavit antea paratam Minervam.
Et [illa] vadebat ab Olympi verticibus ruens.
(75) Qualemque stellam mittere solet Saturni filius uncati consiliatoris,
Quae tum nautis, tum exercitui lato populorum, portentum,
Splendidam, & ex ea multae scintillae emittuntur:
Tali similis [illa] delapsa est in terram Pallas Minerva.
Desiliit autem in medium. at stupor tenebat adspicientes,
(80) Tam Trojanos equorum domitores, quam cruribus robustos Achivos.
Cetero sic aliquis loquebatur intuitus in proximum alium:
    Vel rursus bellum saevum & pugna gravis
[Δ, p. 127]
Erit: vel amicitiam inter utrosque statuit
Jupiter, qui belli hominum gubernator existit.
    (85) Ita videlicet unus fuit locutus, seu ex Achivis, seu ex Trojanis.
Haec, viro similis Trojanorum, ingressa est multitudinem,
Laodoco Antenoridae, forti bellatori,
Pandarum deo similem quaerens sicubi inveniret.
Invenit Lycaonis filium, strenuum, fortemque,
(90) Stantem: circa autem ipsum fortes acies scutigerorum
Populorum, qui ipsum secuti fuerant ab Aesepi fluentis.
Propè autem stans verbis alatis allocuta est:
    Nonne mihi parumper parebis, Lycaonis fili bellicose?
Auderesne Menelao immittere velocem sagittam?
(95) Et omnibus Trojanis gratiam & gloriam afferres,
Inter omneis verò maximè Alexandro regi:
A quo profectò potissimùm splendida dona reportares,
[Δ, p. 128]
Si viderit Menelaum bellicosum Atrei filium,
Tuo telo domitum, rogum conscendentem tristem.
(100) Sed age sagitta-pete Menelaum illustrem:
Et vove, [te] Apollini in Lycia-nato, sagittandi-arte-celebri,
Agnorum primogenitorum sacrificaturum inclytam hecatomben,
[Ubi] domum reversus-fueris sacrae in civitatem Zeliae.
    Sic dixit Minerva: & huic praecordiis dementi persuasit.
(105) Statim rapuit arcum perpolitum (salacis capri
Agrestis, quem quondam ipse, sub pectore jaculatus,
E rupe gradientem manens in insidiis,
Percusserat in pectus: hic autem supinus cecidit in petram.
Cujus è capite cornua minorum-palmorum sexdecim nata erant.
(110) Atque haec quidem elaborans cornuum politor apravit faber:
Totumque cùm recte levigasset, aureum imposuit apicem.)
Et hunc quidem scitè deposuit, cùm-tetendisset, ad terram
Inclinans: antè autem scuta tenebant strenui socii,
[Δ, p. 129]
Ne prius invaderent bellicosi filii Achivorum,
(115) Quem percussus esset Menelaus bellicosus, dux Achivorum.
Porro hic detrahebat operculum pharetrae: ac eximebat sagittam
Novam, pennatam, atrocium firmamentum dolorum:
Ac è vestigio ad nervum aptabat acerbam sagittam.
Supplicabat autem Apollini in-Lycia nato, inclyto-jaculatori,
(120) Agnorum primogenitorum [se] sacrificaturum claram hecatomben,
Ubi domum reversus-esset sacrae in urbem Zeliae:
Simulque traxit, crenas sagittae corripiens, & nervos bovinos:
Nervum quidem mammae appropinquavit, & arcui ferrum:
Verùm postquam terrorem magnum arcum strinxit,
(125) Sibilavit jactus, nervus autem valde sonuit, telumque saltabat
Cum acuta cuspide, in turbam advolare cupiens.
At non tui, Menelaë, dii beati obliviscebantur
Immortales: prima autem, Jovis filia, populi ductrix.
Quae, antistans, mortiferam sagittam arcebat tibi.
(130) Haec tantum quidem inhibuit à corpore, ut cùm mater
A filio arcet muscam, quando dulci sopitus est somno.
[Δ, p. 130]
Illa [eò] avertit, ubi baltei fibulae
Aureae coibant, & duplex thorax objacebat.
Eaque in balteum ruebat compactum pestifera sagitta.
(135) Itaque per balteum quidem adacta est affabrè-factum,
Et per thoracem valde-artificiosum transacta est,
Et per cinctum quem portabat tutamen corporis, septum telorum,
Qui ipsum plurimùm juvit, & per hunc quoque penetravit:
Summam verò sagitta perstrinxit cutem viri.
(140) Statim autem fluxit sanguis nubilus è vulnere.
Perinde ac ebur purpura tinxerit mulier aliqua
Maeonia, vel Caria, maxillare ut-sit equorum:
Jacet autem in thalamo, multique id optarunt
Equites gestare, Regi autem repositum est pro sculptili,
(145) Utrunque, ornatus equo, aurigaeque decus:
Talia tibi, Menelaë, foedata sunt cruore femora
Solida, tibiae, talique pulchri infra.
Horruit autem ad haec rex virorum Agamemnon,
[Δ, p. 131]
Postquam vidit atrum sanguinem defluentem ex vulnere:
(150) Horruit etiam ipse Menelaus Martis studiosus.
Verùm postquam vidit nervumque & cuspides extra existentes,
Iterum ei animus in pectora revocatus est.
Interea graviter suspirans rex Agamemnon, haec subjicit verba,
Manu tenens Menelaum: congemebantque sodales:
    (155) Amice germane, nunquid ego [talia] foedera percussi quae tibi mors essent,
Solum projiciens qui pro Achivis contra Trojanos praelium iniret,
Qui te caederent Trojani, & foedera fida conculcarent?
At nullo modo irritum erit juramentum, sanguisque agnorum,
Libaminaque mero-facta, & dextrae quibus fidebamus.
(160) Nam etiamsi Olympius nos protinus finem facit,
Attamen tandem aliquando faciet: & magno luent
Cum propriis capitibus, uxoribus & filiis.
Nam ego hoc bene scio in mente & in animo,
Erit dies, cum aliquando peribit Ilium sacrum,
(165) Et Priamus, & populus Priami in fraxino exercitati,
Ac ipsis Jupiter Saturnius, in excelso jugo sedens, [in] aethere habitans,
Ipse incutiet funestam aegida omnibus,
[Δ, p. 132]
Ob hanc fraudem iratus. Haec quidem non erunt ut ea quae finem habere non queunt.
Enimvero mihi gravis dolor tui [caussa] erit, ô Menelaë,
(170) Si moriaris, & fatum adimpleas vitae,
Et redarguendus siticulosum Argos petam.
Nam subito recordabuntur Achivi patriae terrae,
Gloriam verò Priamo &Trojanis relinquemus
Argivam Helenam: & ossa tua putrefaciet terra,
(175) Sepulti in Troja, super bello non ad finem perducto.
Et aliquis ita dicet Trojanorum ferocium,
Sepulchro insultans Menelai gloriosi:
Utinam sic in omnibus iram Agamemnon exequatur,
Sicut & nunc vanum exercitum duxit huc Achivorum.
(180) Ideo domum abiit, dilectam in patriam terram,
Cum vacuis navibus, relinquens bonum Menelaum.
Si quis aliquando sic memorabit, tunc mihi late dehiscat terra.
    Huic respondit rufus Menelaus, [ei] animum erigens:
Confide, necdum terrefacias populum Achivorum.
[Δ, p. 133]
(185) Non letaliter acuta fixa est sagitta, sed antrorsum
Tutatus est balteus varius, & subter
Thorax atque cinctus, quem homines in aere operantes elaborarunt.
    Hunc affatus est rex Agamemnon, [ita] respondens:
Enimvero utinam sic esset, ô dilecte Menelaë.
(190) Cetero, vulnus medicus explorabit, & adhibebit
Medicamenta, quae asserant ab atrocibus doloribus.
    Dixit. & Talthybium divinum praeconem allocutus est:
Talthybi, quam citissimè Machaonem huc accerse,
Virum, Aesculapii filium, optimi medici,
(195) Ut videat Menelaum bellicosum ducem Achivorum,
Quem aliquis sagittans vulneravit, jaculandi bene peritus,
[Seu] è Trojanis, seu Lyciis. huic quidem gloria, nobis vero luctus.
    Sic dixit. neque ei praeco immorigerus fuit, quum audivisset,
Et pergebat ire per populum Achivorum aere loricatorum,
(200) Lustrans heroa Machaonem. hunc agnovit
Stantem: ac circum ipsum [apparebant] fortes acies scutigerorum
Gregum, qui ipsum secuti sunt Trice ex equorum-altrice.
Propè autem stans, verbis velocibus allocutus est:
    Propera, Aesculapida: vocat rex Agamemnon,
(205) Ut videas Menelaum, bellicosum Atrei filium,
[Δ, p. 134]
Quem aliquis sagittans vulneravit, jaculandi benè peritus,
Seu è Trojanis, seu Lyciis, illi quidem gloria, nobis autem luctus.
    Sic dixit. huic igitur animum in praecordiis movit.
Et perrexerunt ire per turbam in exercitum latum Achivorum.
(210) Enimvero, quando venerunt ubi rusus Menelaus
Percussus erat, & circum ipsum congregati erant quique strenui
Circulariter, hic in mediis adstitit divis aequiparandus vir.
Ac protinus e balteo compacto traxit sagittam.
Ea dum-extraheretur, retrorsum acti sunt acuti anguli.
(215) Igitur solvit ipsi balteum variegatum, & subtus
Thoracem atque cinctum, quem aliqui fabri aerarii fecerunt.
Verùm ubi inspexit vulnus, quò inciderat amara sagitta,
Sanguinem exugens, lenia medicamenta, quae sciebat,
Inspersit, quae Chiron, quondam patris fautor, suppeditavit ei.
    (220) Dum hi occupati-erant-circa in-bello strenuum Menelaum,
Interim Trojanorum turmae irruerunt scutigerorum.
Hi autem rursus arma induerunt, & animum converterunt ad pugnam.
Non dormitantem videre potuisses Agamemnona divum,
Neque trepidantem, neque detrectantem pugnare,
(225) Sed valde properantem ad pugnam gloriosam viris.
[Δ, p. 135]
Equitatum tamen sivit, & currus aere variegatos:
(Et hos quidem minister seorsum tenebat aestuanteis
Eurymedon, filius Ptolemaei Piraidae,
Huic multifariam mandavit, circumdaret se, si quando ipsum
(230) [In] membris occuparet defatigatio, dum greges in ordinem redigeret:)
Ipse verò pedester existens obibat ordines virorum:
Et quos quidem properantes vidisset Danaorum celeres-equos equitantium
His apprime animum addebat, instans verbis [hujusmodi:]
    Argivi, ne quid remittatis de strenua fortitudine.
(235) Non enim mendaciis pater Jupiter erit auxiliator:
Sed qui priores contra foedera damno affecerunt,
Horum ipsorum profectò tenera corpora vultures vorabunt.
Nos verò vicissim uxores dilectas & infantes liberos
Deducemus in navibus, postquam urbem ceperimus.
    (240) Rursum, quos detrectantes vidisset triste bellum,
Eos valde objurgabat iracundis verbis:
    Argivi, telis trucidandi, scelesti, nonne vos pudet?
Cur nam sic statis stupidi sicut hinnuli cervorum?
Qui postquam fessi sunt [per] vastum campum currentes,
(245) Stant, neque aliquod ipsis in praecordiis est robur.
Sic vos statis stupidi, neque pugnatis.
[Δ, p. 136]
An expectatis Trojanos, donec appropinquent, navesque
Subductae sunt pulcras puppes habentes in littus maris cani,
Ut cognoscatis, an vobis manum porrigat Saturnius?
    (250) Sic is imperans lustrabat acies virorum.
Venit autem ad Cretenses, obiens catervam virorum.
Hi cum Idomeneo bellicoso armabantur.
Idomeneus quidem in prima-acie [erat,] apro similis robore:
At Meriones ei extremas turmas ducebat.
(255) Hos videns laetatus est rex virorum Agamemnon.
Ac protinus Idomeneum sic allocutus est blandis [verbis:]
    Idomeneu, te quidem honoro prae Danais celeres-equos-equitantibus,
Tum in bello, tum alio in opere,
Tum etiam in convivio, quando honorarium rutilum vinum
(260) Argivorum proceres in patera miscent.
Nam etsi alii Achivi caput comantes
Semiplenum bibunt, at tuum tamen plenum poculum semper
Stat, ut mihi, ut-bibas quum cupiditas incitarit.
Verum propera in bellum, qualem esse [te] antehac jactibabas.
    (265) Hunc porro Idomeneus Cretensium dux contrà [sic] est allocutus:
Atrida, valde quidem tibi ego aptus socius
Ero, sicut primùm promisi, & annui.
[Δ, p. 137]
Verùm alios hortare Achivos caput comanteis,
Ut ocissime praeliemur. quandoquidem foedera prostraverunt
(270) Trojani, his vicissim mors & aerumnae erunt,
Quoniam priores contra foedera damnum intulerunt.
    Sic dixit. Porro Atrides praeteribat laetus corde.
Venitque ad Ajaces, iens per turbam virorum.
Hi armabantur: simulque nimbus sequebatur peditum.
(275) Et perinde atque è specula vidit nubem pastorius vir,
Venientem per mare à zephyri flatu:
Eique stanti procul nigriuscula ceu pix
Apparet, procedens trans mare, concitat quin etiam magnam procellam:
Ipseque horret cernens, & sub speluncam compellit oves:
(280) Tales simul cum Ajacibus velocium in bello juvenum
In hostile bellum densae movebantur phalanges
Fuscae, scutis & lanceis horrentes.
Eosque videns laetatus est rex Agamemnon,
Et ipsos, verba sonans alata, [sic] est allocutus:
    (285) Ajaces, Argivorum duces aere-loricatorum,
Vobis equidem (nec enim convenit) incitare non praecipio.
Nam vos ipsi valde populum instigatis ad fortiter pugnandum.
[Δ, p. 138]
Utinam enim, ô Jupiter pater, & Minerva, & Apollo,
Talis omnibus animus in pectoribus esset.
(290) Sic citò caderet civitas Priami principis,
Manibus sub nostris capta & destructa.
    Sic fatus, hos quidem reliquit illic, ivit autem ad alios.
Ubi ille Nestorem invenit, argutum Pyliorum concionatorem,
Suos milites ordinantem & concitantem ad pugnandum,
(295) Circa magnum Pelagontem, Alastoraque, Chromiumque,
Haemonemque principem, Biantemque rectorem gregum.
Equites quidem ante aciem cum equis & curribus,
Pedites autem à tergo constituit, multos, & strenuos,
Vallum ut essent belli: ignavos autem in medium coëgit,
(300) Ut etiam non volens quis necessitate praeliaretur.
Equitibus quidem primum mandabat: hos enim jussit
Suos equos continere, neque obversari inter turbam,
Ne ve quis, equitandi-peritia & virilitate fretus
Solus ante alios cupiat cum Trojanis pugnare,
(305) Neque retrocedat: imbecilliores enim eritis.
Quodsi quis vir à suis curribus in alienas quadrigas inciderit,
[Δ, p. 139]
Hasta petat [alterum;] quoniam multo melius sic.
Sic & antiquii urbes & muros destruebant,
Hanc mentem & animum habentes in pectoribus.
    (310) Ita senex adhortabatur, dudum bene peritus.
Et eum quidem videns laetatus est rex Agamemnon,
Et ipsum, verba sonens alata, [sic] est allocutus.
    O senex, utinam, sicut animus [est] in pectoribus caris,
Sic te genua sequerentur, robur autem tibi firmum esset.
(315) Verum te senectus conficit sui similis. utinam quis
Virorum alius [eam] haberet, tu autem junioribus interesses.
    Huic respondit ad haec venerabilis eques Nestor:
Atride, valde quidem ego vellem & ipse
Sic esse, ut [fui] quando divum Ereuthalionem interfeci.
(320) Verùm nullo modo simul omnia dii dederunt hominibus.
Si tunc juvenis eram, nunc vice versa me senectus invadit.
[Δ, p. 140]
Verumtamen & sic equitibus interero, & adhortabor
Consilio & verbis. hoc enim munus est senum.
Hastas autem vibrabunt juniores, qui me
(325) Minores natu sunt, confiduntque robori.
    Sic dixit. Atrides autem praeteribat laetus animo.
Invenit filium Petei Menestheum equisonem
Stantem: quem circumstabant Athenienses in bello periti:
Verùm propè stabat multam prudentiam habens Ulysses,
(330) Ac juxtà Cephaleniorum turmae non imbecillae circum-
Stabant. nondum enim [ab] ipsis audiebatur exercitus belli:
Sed nuper concitatae movebantur acies
Trojanorum equos domantium & Graecorum: hi vero expectantes
Stabant, donec acies Achivorum alia, adoriens
(335) Trojanos, impetum faceret, & inciperent proelium.
Hos videns objurgavit rex mortalium Agamemnon,
Et ipsos, verba sonans alata, [sic] est allocutus:
    O fili Petei, à-Jove-nutriti regis,
Et tu malis dolis instructe, vulpino corde,
(340) Cur trepidantes absistitis, & expectatis alios?
Vos quidem conveniebat cum primis versantes
[Δ, p. 141]
Durare, & pugnae ardenti vos occurrere.
Etenim primi ad epulum vocamini meum,
Quando convivium proceribus paramus Achivi:
(345) Ubi jucundas carnes assas [est] edere, & pocula
Vini bibere dulcore mellis, quoad usque libido vobis:
Nunc vero libenter videretis, si vel decem agmina Achivorum
Ante vos praeliarentur saevo ferro.
    Hunc torvè intuitus allocutus est prudens Ulysses:
(350) Atride, quale te verbum fugit è septo dentium?
Quomodo dicis à bello cessare [nos,] quando Achivi
In Trojanos equorum domitores ciemus acre praelium?
Videbis, si volueris, sique tibi haec curae sint,
Telemachi dilectum patrem antesignanis permisceri
(355) Equos domantium Trojanorum. interim tu haec futilia verba facis.
    Hunc subridens, allocutus est rex Agamemnon,
Ut sensit iratum, & contrario modo sermonem excepit:
Jove prognate Laërtida, solers Ulysses,
Neque te objurgo contrà quàm fas est, nec in ordinem redigo.
(360) Novi enim, quàm tibi animus in pectoribus caris
[Δ, p. 142]
Blanda consilia cognita tenet, eadem enim sentis quae & ego.
Verùm i: & haec in posterum componemus. si quod improbum [verbum]
Dictum est, haec omnia dii cum vento evanida faciant.
    Sic locutus, hos quidem reliquit illic, & ivit ad alios.
(365) Invenit autem Tydei filium, plus quàm animosum Diomedem,
Stantem inter equos & currus compactos.
Et apud ipsum stabat Sthenelus Capanei filius.
Et hunc quidem objurgavit conspicatus rex Agamemnon.
Et ipsum, verba vociferans alata, compellavit:
    (370) Eheu Tydei fili bellicosi, equos domantis,
Cur trepidas? cur & circumspicis belli semiras?
Non quidem Tydeo tam familiare fuit, timere,
Sed multùm ante dilectos socios contra hosteis dimicare.
Sicut dixerunt qui eum viderunt conflictantem. non enim ego
(375) Obvius fui, neque vidi: at aliis [eum] in victoriâ dicunt superiores fuisse.
Nam certè sine exercitu intravit Mycenas
[Δ, p. 143]
Externus, cum divino Polynice copias congregans,
Qui tunc militabant ad sacra moenia Thebarum,
Et valde supplicabant, ut darent inclytos auxiliatores.
(380) Hi volebant dare, & probabant sicut illi postulabant.
Enimvero Jupiter avertit, sinistra prodigia ostendens.
Hi ut abierunt, & iter exequebantur,
Ad Asopum venerunt altos juncos habentem, herbosum.
Heic rursus legatum Tydeum miserunt Achivi.
(385) Et hic ivit. multosque invenit Cadmienses,
Convivantes in domo excellentiae Eteocleae.
Heic, tametsi externus esset equitandi-peritus Tydeus, ne quidem
Pavebat, solus existens multos inter Cadmienses.
Quin ad-certandum provocabat: quemlibet autem vincebat*
(390) Facile: talis ei auxiliatrix erat Minerva.
Hi, irati Cadmei, stimulatores equorum,
Revertenti callidas insidias locaverunt, ducentes
Juvenes quinquaginta. ceterum duo ductores erant,
[Δ, p. 144]
Maeon Haemónides, par immortalibus,
(395) Filiusque Autophoni in-bello-constans, Lycophontes.
Tydeus quidem & his duram mortem intulit:
Omnes interfecit, unum vero solum misit ut domum rediret.
Moeonem itaque dimisit, Deorum signis parens.
Talis erat Tydeus Aetolius: sed filium
(400) Generavit se ipso pejorem in pugnâ, at in concione meliorem.
    Sic dixit. huic nihil respondit fortis Diomedes,
Reveritus regis objurgationem venerandi.
Ei filius Capanei respondit illustris:
    Atride, ne mentiaris, sciens dilucide loqui.
(405) Nos quidem patribus longè fortiores gloriamur esse.
Nos etiam Thebarum sedem cepimus septem-portarum,
Pauciorem exercitum ducentes sub murum Marti-sacrum,
Freti signis deorum, & Jovis auxilio.
Illi autem suis sceleribus perierunt.
(410) Quare ne mihi patres unquam in pari ponas honore.
    Huic, torvè intuens, respondit fortis Diomedes:
[Δ, p. 145]
Atat, submissa voce sede, meoque sermoni ausculta.
Non enim ego succenseo Agamemnoni, pastori populorum,
Hortanti ad pugnandum Achivos cruribus robustos.
(415) Hunc etenim gloria simul sequetur, si quidem Achivi
Trojanos debellarint, ceperintque Ilium sacrum.
Et vice versa hunc contra magnus dolor [sequetur] Achivis caesis.
Sed age, & nos curemus strenuam fortitudinem.
    Dixit. & ex curru cum armis saliit in terram.
(420) Ceterum graviter crepabat aes circa pectora principis
Concitati: formido vel invictum animo dejecisset.
Et perinde ac in littore multisono fluctus maris
Concitatur alter post alterum, Zephyro movente leviter;
A ponto quidem primum intumescit, sed postea
(425) Terrae impactus multum fremit, ac circa promontaria
Turgidus existens fastigatur, expuitque maris spumam:
Sic tunc altera post alteram ferebatur acies
Indesinenter in proelium. imperabatque suis unusquisque.
[Δ, p. 146]
Ducum: ac alii tacite ibant, (neque dixisses,
(430) Tantum exercitum sequi, habentem in pectoribus vocem,)
Silentio reveriti ductores. atque circum omnes
Arma splendebant variegata, quibus induti procedebant.
Verùm Trojani, perinde ac oves locupletis viri in caula
Innumerae stant, dum-mulgentur lac album,
(435) Continenter balantes, audientes vocem agnorum:
Sic Trojanorum fremitus per exercitum latum est excitatus.
Nec enim omnium erat una vociferatio, nec una vox,
Sed lingua mista erat, ac ex-multis-locis-convocati erant viri.
Ceterum instigabat hos quidem Mars, illos autem caesiis oculis Minerva:
(440) Terrorque, & Fuga: & Contentio inexplebiliter furens,
Martis homicidae germana soror, sociaque,
Quae parva quidem primum attollitur: sed postea
Coelo firmat caput, & super terram ingreditur.
Quae ipsis & tunc litem sui similem injecit in medium,
[Δ, p. 147]
(445) Gradiens per turbam, augens gemitum virorum.
    Hi ubi quidem in locum unum coëuntes venerunt,
Commiserunt scuta, unaque lanceas, & robora virorum
Aere-loricatorum: etiam scuta umbilicata
Appropinquabant: invicem multus autem tumultus coortus est.
(450) Heic simul ejulatus & jactantia erat virorum,
Perdentium, & pereuntium. fluebat autem sanguine terra.
Et perinde ac torrentes fluvii, de montibus fluentes,
In convallem conferunt impetuosam aquam
Canalibus ex magnis, concavum intra alveum:
(455) Ac horum procul fragorem in montibus audit pastor:
Sic iis congressis fiebat clamor fugaque.
Cetero, primus Antilochus Trojanorum interfecit virum armatum,
Strenuum inter antesignanos Thalysiadem Echepolum:
Quem percussit primus in conum galeae ex equiseto:
(460) Inque fronte depacta est, ac intra os penetravit
Cuspis ferrea. hunc tenebrae in oculis obruerunt.
[Δ, p. 148]
Prostratus est verò perinde ac turris in forti pugna.
Hunc stratum pedibus prehendit princeps Elephenor
Chalcodontiades,* magnanimorum dux Abantum:
(465) Ac subtraxit extra tela spontaneus, ut quamprimùm
Arma praedaretur. atqui parum integer ei conatus fuit.
Nam cadaver trahentem videns magnanimus Agenor,
Latera, quae ei inclinato à clypeo denudabantur,
Vulneravit hasta ferrea, solvitque membra.
(470) Sic hunc quidem deseruit anima. interim pugna coorta est
Ardua Trojanorum & Achivorum. hi lupi sicut,
ln se invicem irruerunt: virque virum prosternebat.
Heic percussit Anthemionis filium Telamonius Ajax
Adolescentem florentem, Simoisium, quem olim mater,
(475) Ab Ida descendens, ad ripas Simoentis
Peperit, cum parentes simul secuta esset, oves ut-videret.
Propterea ipsum vocabant Simoisium, neque parentibus
Nutricationis-praemia caris reddidit: sed brevem is aetatem
Habebat ab Ajace magnanimo lancea interfectus.
[Δ, p. 149]
(480) Primum enim ipsum venientem percussit in pectore, ad mammam
Dexteram: exadversum per humerum ferrea lancea
Penetravit: ipseque in pulveribus humi cecidit, ceu populus,
Quae in humido-loco paludis magnae nata est
Levis, etiamque ei rami in summo [vertice] creverunt:
(485) Quam quidem carpentarius micanti ferro
Excidit, ut orbem rotae flectendo-conficiat pulchro currui
Atque illa arescens jacet fluvii ad ripas:
Talem Anthemidem Simoisium interfecit
Ajax generosus. [In] hunc Antiphus, habens-varium thoracem,
(490) Priamides, per multitudinem jaculatus est acuta lancea.
A quo quidem aberravit, at Leucum Ulyssis fidum socium
Vulneravit ad inguen, cadaver aliorsum trahentem.
Ac cecidit juxta ipsum: & cadaver ei excidit manu,
Ob hunc interfectum Ulysses valde animo iratus est.
(495) Ac ivit per antesignanos armatus fulgenti ferro.
Stetitque valde prope iens, & jaculatus est hasta splendenti,
Circum se respectans. at Troiani retrocesserunt
Viro jaculante. ceterum hic non irritum spiculum misit,
[Δ, p. 150]
Sed filium Priami spurium percussit Democoonta,
(500) Qui ex Abydo venerat supra currum velocem.
Hunc Ulysses, ob socium iratus, percussit lancea
In tempore. & alterum per tempus penetravit
Cuspis ferrea. hunc tenebrae in oculis obruerunt.
Porro fragorem edidit cadens: sonuerunt & arma in ipso.
(505) Recesseruntque antesignani, & illustris Hector.
At Argivi valde inclamabant, trahebantque cadavera.
Ac recta processerunt multo longius: at indignatus est Apollo,
E Pergamo despiciens. Trojanosque adhortatus est, inclamans:
    Ruite, equites Trojani, neque cedite pugna
(510) Argivis: quoniam non illis lapis [est] corpus, neque ferrum,
Ut ferrum sustineat incidens-corpora, dum [ipsi] percutiuntur.
Sed nec Achilles Thetidis filius bene comatae
Pugnat, sed apud naves iram cruciantem-animum concoquit.
    Sic dixit urbis tremendus Deus. at Achivos
(515) Impulit Jovis filia gloriosissima Minerva,
[Δ, p. 151]
Veniens in exercitum ubi remissos vidisset.
    Heic Amaryncidem Diorem fatum irretivit:
Nam saxo manuali acuminato percussus est circa malleolum
[In] tibia dextra. percussit autem Thracum dux virorum
(520) Pirus Imbrasides, qui ex-Aeno venerat.
Ambos autem nervos & ossa lapis crassus
Prorsus confregit. de reliquo hic supinus in luto
Prostratus est, ambas manus dilectis sociis pandens,
Animam expirans. enimvero accurrit, qui percusserat,
(525) Pirus: ac vulnus inflixit lancea ad umbilicum: omniaque
Effusa sunt humi intestina. illum tenebrae in oculis obruêre.
    Hunc vicissim Thoas Aetolus exilientem percussit lancea
In pectore super mammam: & fixa est in pulmone lancea.
Igitur propè ad illum accessit Thoas, & gravem lanceam
(530) Extraxit pectore, eduxit autem ensem acutum:
Quo ille ventrem percussit medium, & ademit animam.
Sed arma non exuit: circumstabant enim socii,
Thraces verticibus comati, longas hastas manibus tenentes,
Qui ipsum, magnum licet existentem, & fortem & generosum,
[Δ, p. 152]
(535) Removerunt à se. hicque recedens depulsus est.
Sic hi-duo in luto prope invicem extensi sunt:
Scilicet hic quidem Thracum, ille autem Epiorum aere-loricatorum,
Duces: sed & multi circum interficiebantur alii.
Ibi non jam proelium vir vituperasset interveniens,
(540) Quisquis adhuc illaesus & invulneratus acuto ferro
Vagaretur per medium, sed duceret ipsum Pallas Minerva,
Manu prehendens, ac telorum averteret impetum.
Multi enim Trojanorum & Achivorum die illo
Proni in luto cominus inter-se extensi sunt.

Ilias Liber 5 (Ε)

[Ε, p. 153]
TUnc rursus Tydidae Diomedi Pallas Minerva
Dedit robur & audaciam, ut conspicuus inter omnes
Argivos fieret, & gloriam magnam auferret.
Lucebat ei ex galea & ex scuto indefessus ignis,
(5) Stellae autumnali similis, quae maxime
[Ε, p. 154]
Splendide lucet lota in Oceano.
Talis ei ignis lucebat à capite & humeris.
Ergò impulit eum in medium, ubi plurimi tumultuabantur.
Ceterum erat quidam inter Trojanos Dares, locuples, inculpabilis,
(10) Sacerdos Vulcani: duo autem ei filii erant,
Phegeus, & Idaeus, pugnae bene periti omnis.
Hi ab eo secedentes, exadversum proruerunt:
Hi quidem curru, ille verò terra pedester ferebatur.
Hi quum jam propè erant in se mutuo concurrentes,
(15) Phegeus prior longam hastam est ejaculatus,
Tydidae supra humerum sinistrum venit cuspis
Lanceae, nec tetigit ipsum. at posterior cum ferro prorupit
Tydides, neque vanum telum fugit è manu ejus:
Sed percussit pectus inter mammas, & è curru deturbavit.
(20) At Idaeus proripuit se, linquens perpulchrum currum,
[Ε, p. 155]
Neque sustinuit ut ob fratrem interfectum contraveniret.
Nec enim ne ipse quidem effugisset mortem nigram.
Verùm Vulcanus opitulatus est, servavitque nocte tegens,
Ut ei pater non penitus trististia conficeretur.
(25) Equos autem abducens magnanimi Tydei filius,
Dedit sociis, ut-deducerent in cavas naves.
Porro Trojani magnanimi, ut viderunt filios Daretis,
Tum eum qui fugerat, tum interfectum apud currus,
Omnibus perturbatus est animus. Verum caesia Minerva,
(30) Manu apprehendens, verbis allocuta est furentem Martem:
    Mars Mars, interemptor hominum, inquinate caede, murorum percussor,
An non jam Trojanos quidem sinamus & Achivos
Pugnare, utris pater Jupiter gloriam praebuerit;
Nos autem cedemus, & Jovis evitabimus iram?
    (35) Sic fata, proelio eduxit impetuosum Martem.
Hunc quidem postea sedere-fecit in riposo Scamandro:
Trojanos autem in-fugam-verterunt Danai: interfecitque virum quilibet
Ductorum. primus autem Rex virorum Agamemnon
[Ε, p. 156]
Ducem Halizonum Odium magnum dejecit è curru.
(40) Primo enim verso-in-fugam in tergum hastam infixit,
Humeros inter, perque pectora trajecit.
Sonuit autem cadens, strepueruntque arma super ipso.
    Porro Idomeneus Phaestum interfecit, Maeonis filium
Bori, qui ex Tarne glebosa venerat.
(45) Hunc quidem Idomeneus hasta-inclytus lancea longa
Punxit, currum adscensurum, ad dextrum humerum.
Cecidit autem è curru: ac horrenda ipsum caligo prehendit.
Hunc quidem Idomenei spoliarunt famuli.
    Filium autem Strophii Scamandrium, peritum venationis,
(50) Atrides Menelaus interfecit hasta acuta,
Bonum venatorem. docuit enim Diana ipsa
Jaculati ferarum omne-genus, quas nutrit in montibus sylva.
Enimvero non ipsi tunc profuit Diana sagittis-gaudens,
Neque peritia jaculandi è longinquo, quâ antea instructus erat:
(55) Sed ipsum Atrides lancea-inclytus Menelaus
Ante se fugientem in dorso vulneravit lancea
Humeros inter, ac per praecordia trajecit.
Cecidit autem praeceps, sonueruntque arma super ipso.
    Sed & Meriones Phereclum interfecit, fabri filium
(60) Harmonidae, qui manibus noverat ingeniosa omnia
[Ε, p. 157]
Fabricare: ipsum enim impense diligebat Pallas Minerva:
Qui etiam Alexandro fabricavit naves planas,
Autores-malorum, quae omnibus Trojanis pernicies fuerunt,
Sibique ipsi: quoniam deorum oracula nesciverat.
(65) Hunc quidem Meriones, quando jam premeret insequens,
Feriit ad clunem dextrum: ac penitus
E regione juxta vesicam sub osse transiit cuspis.
Ac in genua cecidit ejulans. ipsumque mors undequaque obruebat.
Insuper Pedaeum interfecit Meges, Antenoris filium,
(70) Qui nothus quidem erat, at accurate nutrivit diva Theano
Aequaliter dilectis liberis, gratificans marito suo.
Hunc quidem Phylides lancea-inclytus, prope veniens,
Feriit capitis ad occipitium acuta lancea.
E regione verò per dentes linguam dissecuit ferrum.
(75) Ceciditque in pulvere, ac frigidum prehendit ferrum dentibus.
[Ε, p. 158]
Eurypylus deinceps Euaemonides Hypsenora divum,
Filium superbi Dolopionis, qui Scamandri
Sacerdos factus erat, ac dei instar honorabatur à populo.
Hunc quidem Eurypulus, Euaemonis illustris filius,
(80) Ante se fugientem, cursum percussit in-humero,
Ense irruens: absciditque manum gravem,
Et cruentata manus in-campo cecidit: at hunc in oculis
Occupavit sanguinolenta mors, & fatum truculentum.
    Sic hi quidem occupabantur in acri praelio.
(85) Tydidem autem non agnovisses utrius partis esset,
An ne Trojanis adsisteret, vel Achivis.
Grassabatur enim per campum fluvio inundanti similis
Torrenti, qui velociter fluens dissipat pontes:
Quem neque pontes muniti reprimunt,
(90) Neque septa retinent planicierum late virentium,
Venientem repente, quando ingruerit Jovis imber:
Multaque culta praeclara juvenum diruta sunt ab ipso.
Sic à Tydide densae turbabantur turmae
Trojanorum: nec ipsum sustinebant, multi licet existentes.
    (95) Hunc ut animadvertit Lycaonis clarus filius
Grassantem per campum, ante se turbantem ordines,
[Ε, p. 159]
Illico contra Tydidem intendebat incurvos arcus:
Et percussit ruentem, assecutus juxta dextrum humerum
Thoracis concavitatem: pervolavitque acerba sagitta,
(100) Ac per adversum perrupit. foedabatur autem sanguine thorax.
Super hoc valde inclamavit Lycaonis clarus filius:
Agite dum, Trojani magnanimi, stimulatores equorum.
Caesus est enim fortissimus Achivorum: nec ipsum autumo
Diu toleraturum diram sagittam, si opportune me
(105) Impulit rex filius Jovis profectum ex-Lycia.
    Sic dixit jactabundus. hunc autem non sagitta velox interfecit,
Verum secedens [ille] ante equos & currus
Stetit, & Sthenelum allocutus est, Capanei filium:
    Age, amice Capaneide, descende de curru,
(110) Ut mihi ex humero trahas amaram sagittam.
    Sic dixit. Sthenelus autem à curru desiliit in terram.
Et adstans, sagittam velocem penitus extraxit humero.
Sanguis autem sursum ebulliit per annulatam loricam.
Scilicet tum postea precatus est bello strenuus Diomedes:
    (115) Audi me, Jovis caprae alumni filia, invicta diva:
[Ε, p. 160]
Si unquam mihi & patri benevola adstitisti
Saevo in bello, nunc rursus me dilige, Minerva.
Atque da me virum interficere, [eumque] in impetum hastae venire,
Qui me cecîdit praeoccupans, & gloriatur, neque me autumat
(120) Diu adhuc visurum splendidum lumen Solis.
    Sic dixit precans. eumque exaudivit Pallas Minerva.
Ac membra fecit levia, pedes, & manus superne:
Et prope stans, verba alata subjecit:
    Confidens jam, ô Diomedes, contra Trojanos pugna:
(125) Nam tibi in pectoribus robur paternum misi
Intrepidum, quale habuit vibrator-scuti eques Tydeus.
Caliginem praeterea tibi ab oculis abstuli, quae priùs inerat,
Ut bene dignoscas tum deum, tum etiam hominem.
Itaque nunc si numen huc veniat, periculum [de te] sumens,
(130) Nequaquam tu cum immortalibus diis ex-adversum pugnabis
Aliis. Verùm si Jovis filia Venus
Venerit in bellum, hanc vulnera acuto ferro.
[Ε, p. 161]
    Haec quidem, sic locuta, discessit caesia Minerva.
Caeterum Tydides, denuo iens, antesignanis mixtus est,
(135) Quamquam antè animo promptus in Trojanos pugnare:
Certè tunc illum ter tantum cepit robur, tanquam leonem,
Quem opilio in-agro ad lanigeras oves
Salientem supra caulam tetigerit leviter, nec cecîderit,
Cujus quidem vires commovit: at deinceps [eum] ultrà non propellit,
(140) Sed stabulum subit [leo], & [oves] desertae terrentur,
Quae quidem coarctatae aliae super alias confunduntur,
At [leo] avidus alto exilit ovili:
Sic alacer Trojanis mixtus est fortis Diomedes,
Tunc interfecit Astynoum, & Hypenora pastorem populorum.
(145) Alterum quidem super mammam feriens aerata hasta,
Alterum autem ense magno in clave [cervicis] ad humerum
Percussit: & ab cervice humerum abscidit & à dorso.
Hos quidem omisit, ac Abantem petebat, & Polyidum,
Filios Eurydamantis, somniorum-interpretis senis.
(150) Quibus non redituris senex interpretatus est somnia,
Verum ipsos fortis Diomedes interfecit.
Perrexit autem ad Xanthum, Thoonaque, Phaenopis filios,
Ambos in-senio natos: hic conficiebatur senecta tristi.
[Ε, p. 162]
Filium vero non generavit alium qui possessionibus superstes maneret.
(155) Hos ille tum interfecit, caramque animam eripuit
Utrisque: ac patri luctum & curas tristes
Reliquit, quoniam non vivos ex pugna reversos
Accepit. de reliquo cherostae hereditatem creverunt.
Tunc filios Priami duos corripuit Dardanidae,
(160) In uno curru existentes, Echemonem & Chromium.
Ceterum ut leo in boves insiliens cervicem frangit
Iuvencae, vel bovis, arboretum depascentium,
Sic hos ambos curru Tydei filius
Deturbavit duriter invitos, ac postea arma spoliabat:
(165) Currum vero suis sociis dabat ad naves agitandum.
    Hunc vidit Aeneas dissipantem ordines virorum:
Verum perrexit ire per pugnam, perque strepitum lancearum,
Pandarum divinum quaerens, sicubi inveniret.
Invenit Lycaonis filium celebrem fortemque:
(170) Stetit autem ante ipsum, verbumque contra eum locutus est:
    Pandare, ubi tibi arcus, & alatae sagittae,
Et gloria ? qua nullus tecum contendit heic quidem vir,
Neque quisquam in Lydia te gloriatur esse praestantior.
Sed age huic immitte sagittam viro, (Jovi manus elevans,)
[Ε, p. 163]
(175) Qui iste est qui vincit: & revera malis multis affecit
Trojanos: quoniam multorum & fortium genua solvit.
Nisi numen aliquod est, iratum Trojanis,
Ob sacrificia succensens, deique gravis ira continuat.
    Hunc vicissim allocutus est Lycaonis clarus filius:
(180) Aenea, Trojanorum consultor aere-loricatorum,
Hunc Tydidae ego bellicoso in-omnibus assimilo,
Scuto agnoscens, galeaque triconata,
Currumque inspiciens: ceterum haud novi certo, num divus sit,
An autem homo, hic quem dico, bellicosus Tydei filius.
(185) Non hic talia sine deo furens-facit, sed aliquis propè
Adstat immortalium, nebula indutus humeros,
    Qui ab isto sagittam subito corripientem avertit alio.
Jam enim ei immisi jaculum, & ipsum [in] humero trajeci
Dextro, per adversum, per thoracis concavitatem.
(190) Et in animo habebam ipsum ad Plutonem mittere,
Nec tamen occidi. deus sane aliquis est iratus.
Quin equi nec currus praesto sunt, quos conscendam.
Alicubi tamen, in aula Lycaonis, undecim sunt currus tamen,
Pulchri, ante omnes facti, nuper fabricati: circumque stragula
[Ε, p. 164]
(195) Expansa sunt: ac iis singulis bijuges equi
Adstant, polentam albam comedentes, & speltam.
Mihi quidem valde multa senex bellator Lycaon
Proficiscenti mandavit in domibus affabre factis:
Equos me jussit & currus conscendentem
(200) Praeesse Trojanis in validis praeliis.
Ego vero non parui, (profecto multo satius fuiffet,)
Equis parcens, ne mihi indigerent pabulo,
Viris (in urbe) inclusis, soliti comedere largiter.
Sic reliqui: verum pedester ad Ilium veni,
(205) Arcubus fretus, qui mihi tamen non erant profuturi.
Jam enim duobus principibus immisi,
Tydidae & Atridae: ex autem ambobus
Purum sanguinem elicui feriens: magisque irritavi.
Ideo malo fato à paxillo curvos arcus
(210) Die illo abstuli, cùm apud amabile Ilium
Dux fui Trojanis, gratificans Hectori augusto.
Quod si rediero, & adspexero oculis [hisce]
[Ε, p. 165]
Patriam meam, uxoremque, & altam magnam domum,
Illico pòst à me caput abscindat hostilis vir,
(215) Si non ego hos arcus splendido in igne posuero,
Manibus confringens: inutiles enim mihi sunt-comites.
    Hunc vicissim Aeneas Trojanorum dux contrà allocutus est:
Ne sic loquere: priùs verò non erit aliter,
Quàm nos in hunc virum cum equis & curribus
(220) Obviam profecti, armis decreverimus.
Verum age, meos currus ascende, ut videas,
Trojani equi quales, periti per campum
Celeriter valde huc & illuc insequi & fugere.
Qui & nos ad-civitatem salvos-perducent, si denuo
(225) Iupiter super Tydida Diomede gloriam praebuerit.
Verum age, nunc scuticam, & habenas subtileis
Accipe: & ego autem de curru descendam, ut pugnem:
Vel tu hunc sustine: & currus mihi curae erit.
    Hunc vicissim allocutus est Lycaonis clarus filius:
(230) Aenea, tu quidem ipse tene habenas & bigam tuam.
Magis enim sub auriga consueto curvum currum
Ferent, si rursus fugiamus Tydei filium:
[Ε, p. 166]
Ne hi trepidantes quidem segnes sint, neque velint
Efferre praelio, tuam vocem desiderantes:
(235) Nos autem irruens magnanimi Tydei filius,
Ipsosmet caedat, & abigat solidam ungulam-habentes equos.
Quin imo tu ipse age tuos currus & tuos equos,
Hunc autem ego contravenientem excipiam acuta hasta.
Sic locuti, in currus variegatos conscendentes,
(240) Furibundi contra Tydidem dirigebant veloces equos.
Hos vidit Sthenelus Capanei clavus filius,
Et confestim ad Tydidem verba alata est locutus:
    Tydide Diomedes, meo carissime animo,
Duos-viros video fortes contra te cupidos pugnare,
(245) Vires immensas habentes: alter quidem, arcuum peritus,
Est Pandarus, & filius item Lycaonis gloriatur esse:
Aeneas verò filius magnanimi Anchisae
Gloriatur natus-esse, mater autem ipsi est Venus.
Verùm age, retrocedamus in equis; neque mihi sic
(250) Ruas per antesignanos, ne quo modo dilectum cor perdas.
Hunc, torve cernens, allocutus est fortis Diomedes:
Noli ad fugam hortari, quoniam non te persuasurum puto.
Non est enim indolis meae, cum fugiente congredi,
[Ε, p. 167]
Neque formidare. adhuc mihi vires integrae sunt.
(255) Verum piget currum adscendere: quin immo hoc statu
Obviam ibo ipsis. trepidare me non finit Pallas Minerva.
Nec hos iterum retro referent veloces equi
Ambos à nobis: nisi alter saltem aufugerit.
Porro aliud tibi dico, tu autem in mente pone tua: |
(260) Si mihi consultissima Minerva gloriam dederit
Ambos interficiendi, tu hos quidem veloces equos
Ibidem sistes, è curru tendens retinacula,
Aeneae autem accurrere memor [eris] ad equos,
Et abigere Trojanorum [equos] ad Achivos cruribus robustos.
(265) Hujus enim sobolis [sunt,] è qua Troi altitonans Jupiter
Dedit filii compensationem Ganymedis: eo quod optimi
Equorum, quicunque sunt sub Aurora Soleque.
Ex hac sobole furatus est rex virorum Anchises,
Clam Laomedonte, submittens foeminas equas.
(270) Quorum [è] sobole ei sex generati sunt in palatio.
Quatuor quidem ipse retinens nutriebat ad praesepe:
Duos autem Aeneae dedit, peritos fugae [capessendae.]
Si hos ceperimus, retulerimus sane gloriam praeclaram.
[Ε, p. 168]
Sic hi quidem talia inter se dicebant.
(275) Interim hi citò propè accesserunt, impellentes veloceis equos.
Alterum prior allocutus est Lycaonis filius illustris:
Fortissime, rei-militaris perite, inclyti Tydei fili,
Scilicet te non telum velox interfecit, amara sagitta:
Nunc rursus lancea experiar, an assequi valeam.
(280) Dixit. & vibrans-sursum ejaculatus est longam hastam,
Et feriit Tydidae clypeum. per-hunc ex adversum
Cuspis aerea volans thoraci infixa est.
Quare immane inclamavit Lycaonis filius illustris:
Trajectus es ventrem exadversum: nec autumo, te
(285) Diu jam duraturum: mihi vero magnam laudem dedisti.
Hunc, non expavefactus, allocutus est fortis Diomedes:
Errasti, nec es assecutus: enimvero non quidem vos arbitror
Ante cessaturos, quàm saltem alter cadens
Sanguine satiet Martem audacem bellatorem.
(290) Sic fatus, jaculatus est. telum direxit Minerva
Super nasum apud oculum, ac albos trajecit dentes.
[Ε, p. 169]
Hujus linguam extremam abscidit ferrum indomitum,
Cuspisque secus mentum extremum est effusa.
Cecidit autem è curru, sonueruntque arma super ipso
(295) Versicoloria, fulgentia: contremuerunt autem ei equi
Velocipedes: ac ejus illic soluta est anima roburque.
Verum Aeneas irruit cum scuto lanceaque longa,
Veritus ne qua eriperent cadaver Achivi:
Ac id defendebat tanquam leo, robori confisus:
(300) Anteque se hastam objiciebat, & clypeum undique-rotundum,
Eum interficere paratus quicunque huic obvius veniret,
Horribiliter vociferans. at saxum accepit manu
Tydides, magni ponderis, quod non duo viri ferrent,
Quales nunc homines sunt. hic ipsum facile movebat etiam solus.
(305) Eo percussit Aeneae coxendicem, ubi femur
In coxa vertitur: acetabulum autem ipsum vocant.
Contuditque ipsi acetabulum, & ambos insuper abrupit tendines.
Item detrivit pellem asper lapis. verùm hic heros
Constitit, in genua lapsus, & innitebatur manu obesâ
(310) Terrae, de reliquo oculos atra nox circumtexit.
Atque adeò ibi periisset rex virorum Aeneas,
[Ε, p. 170]
Nisi citò animadvertisset Jovis filia Venus,
Mater, quae ipsum ex Anchisa peperit boves-pascente.
Igitur circa suum dilectum filium extendit lacertos candidos:
(315) Et ei pepli nitidi plicaturam obtendit,
Munimentum ut esset telorum, ne quis Danaorum equestrium,
Ferrum in pectus jaculatus, animam adimeret.
Haec quidem suum dilectum filium clàm extulit è praelio.
Neque filius Capanei oblitus est conventorum
(320) Eorum, quae praeceperat in-bello strenuus Diomedes.
Enimvero hic quidem suos inhibuit solidam ungulam habentes equos
Seorsum à strepitu, è curru tendens retinacula:
Aeneae autem accurrens, pulchris crinibus equos
Trojanorum abegit ad Achivos cruribus valenteis:
(325) Deditque Deipylo socio dilecto, quem supra omnem
Honorabat aequalem aetatem, quod animo sciverat paria sibi,
Naves ad concavas ut ageret. ipse heros autem
Currum suum conscendens, sumpsit habenas subtileis:
Statimque Tydidem consequi fecit solidis ungulis equos
(330) Alacer. is verò Venerem persequebatur infesto ferro,
[Ε, p. 171]
Cognoscens, quod imbellis esset dea, neque dearum
Earum, quae virorum bellum administrant,
Neque Minerva, neque urbium vastatrix Bellona.
Verum posteaquam assecutus est, multam per turbam insequens,
(335) Tunc magnanimi Tydei filius prehendere volens,
Summam vulneravit manum, insiliens acuta lancea,
Imbecillam. statimque lancea cutem perforavit
Divinum per peplum, quem ei Charites elaborarunt ipsae,
Super extremitatem volae. & fluebat immortalis sanguis deae,
(340) (Qualis cruor fluit beatis diis.
Non enim panem edunt, neque bibunt ardens vinum:
Ideo exangues sunt, & immortales appellantur.)
Illa verò valde clamans abs se dejecit filium.
Et hunc quidem manibus tutatus est Phoebus Apollo
(345) Nigra nebula, ne quis Danaorum equestrium,
Ferrum in pectus jaculatus, animam adimeret.
[Ε, p. 172]
Hanc altè inclamavit in-bello-strenuus Diomedes:
Cede, Jovis filia, bello & pugna.
Non satis, quòd mulieres imbelles decipis?
(350) Quod si tu in bello versabere, certe te puto
Formidaturam bellum, etiam alibi quum [nomen ejus] audies.
    Sic dixit: haec moerens abiit: affligebaturque graviter.
Quam quidem Iris prehendens pedibus-velox duxit extra turbam,
Oppressam doloribus. nigrescebatque corpore pulchro.
(355) Invenit deinde pugnae ad-sinistram impetuosum Martem
Sedentem: & in caligine hasta erat abdita, & veloces equi.
Haec verò, in-genua procidens, fratrem germanum dilectum
Multum supplicans, aureas phaleras habentes petebat equos:
    Dilecte germane frater, effer me, desque mihi equos,
(360) Ut in Olympum eam, ubi immortalium sedes est.
Valde doleo ob vulnus, quod mihi mortalis inflixit vir
Tydides, qui nunc vel Jovi patri bellum inferret.
    Sic dixit: cui Mars dedit aureas-phaleras-habentes equos.
Haec in currum adscendit, moerens caro animo.
[Ε, p. 173]
(365) Secusque ipsam Iris adscendit, & habenas cepit manibus,
Ac flagellavit ut vaderent [equi:] nec hi inviti volabant.
Ac postea intrarunt deorum sedem, excelsum Olympum.
Ubi equos stitit ventorum-pedibus velox Iris,
Solvens ex curru: atque immortalem escam contulit.
(370) Ceterum genibus accidit Diones diva Venus
Matris suae. haec ulnis complectebatur filiam suam,
Manuque ipsam demulcebat, ac hunc sermonem dixit atque recitavit:
    Quisnam coelitum talia, tibi dilecta filia, fecit
Temere, ceu mali quid operatae palam?
    (375) Huic respondit deinceps risums amans Venus:
Vulneravit me Tydei filius, superbus Diomedes.
Eo quod ego dilectum filium subducebam è praelio
Aeneam, qui mihi omnium longe carissimus est.
Non enim jam Trojanorum & Achivorum pugna gravis est:
(380) Sed nunc Danai etiam immortalibus bellum inferunt.
    Huic respondit deinde Dione divarum augustissima:
Perfer, filia mea, & tolera, moesta quamvis.
Multi enim jam coelestes domos habitantes injurias passi sumus
Ab hominibus, graves dolores invicem facessentes.
(385) Passus est Mars, quando ipsum Otus, fortisque Ephialtes,
[Ε, p. 174]
Filii Aloei, illigaverunt robusto vinculo.
Duro in carcere ligatus erat tredecim menses.
Et fortassis ibi periisset Mars insatiabilis belli,
Nisi noverca perpulchra Eeriboea
(390) Mercurio indicasset: hic furtim subduxit Martem
Jam confectum. durum enim eum vinculum premebat.
[Ε, p. 175]
Passa est Juno quando illam fortis filius Amphitryonis
Dextram ad mammam sagitta tricuspide
Sauciavit. tunc ipsam immedicabilis cepit dolor.
(395) Passus est & Pluto inter hos ingens velocem sagittam,
Quando ipsum idem vir, filius Jovis caprae-alumni,
In vestibulo manium assecutus, doloribus tradidit.
(Verum is profectus est in aulam Jovis magnumque Olympum,
Corde dolens, doloribus confixus, nam fagitta
(400) In humerum firmum impacta erat, & torquebat animum.
Hunc Paeon, dolores sanantia medicamina inspergens,
Curavit. nec enim ullo-modo mortalis erat.)
Impius, gravia patrans, qui susque deque ferebat flagitiosa operans,
Qui arcu affligebat deos qui Olympum habitant.
[Ε, p. 176]
(405) Verum in te hunc incitavit dea caesia Minerva.
Nec animo complectitur hoc parum callens Tydei filius,
Quod valde brevis aevi, qui immortalibus repugnarit:
Neque ipsum filii ad genua patrem appellant,
Reversum ex bello & gravi proelio.
(410) Itaque nunc Tydides, tametsi valde fortis est,
Caveat, ne quis secum fortior te pugnet:
Ne diu Aegialea cordata Adrasti-filia
Ex somno gemens caros domesticos excitet,
Virginalem desiderans maritum, optimum Achivorum,
(415) Generosa uxor Diomedis equestris.
    Dixit, & ambabus cruorem à manu abstergebat.
Sanata est manus, ac dolores mitigati sunt graves.
Hae porro contemplantes, Minerva & Juno,
Mordacibus verbis Jovem Saturnidem lacessebant.
(420) Hunc in modum verba facere coepit dea caesia Minerva:
    Jupiter pater, num quid mihi succensebis quod locuta fuero ?
[Ε, p. 177]
Procul dubio quamdam Venus Achivarum stimulans
Trojanos ut comitaretur, quos nunc mitifice diligit,
Earum quamdam demulcens Achivarum pulchris-peplis-indutarum,
(425) Ad auream fibulam perstrinxit manum mollem.
    Sic dixit. subrisit autem pater hominum & deorum,
Et advocans allocutus est auream Venerem:
Non tibi, filia mea, commissa sunt bellica opera.
[Ε, p. 178]
Quin tu jucunda obi munera nuptiarum.
(430) Haec vero Marti veloci, & Minervae, omnia curae-erunt.
    Sic isti quidem talia inter se colloquebantur.
Aeneam autem invasit bello-clarus Diomedes,
Cognoscens, quod super illum Apollo ipse manus tenebat.
Attamen hic neque deum magnum reverebatur, cupiebat vero semper
(435) Aeneam interficere, & armis praeclaris exuere.
Ter quidem dehinc invasit, interficere cupiens:
Ter autem ei repressit fulgens scutum Apollo.
Verùm, ut quarta vice irruit, semi-deo similis,
Et graviter increpans, allocutus est procul-operans Apollo:
    (440) Cave, Tydide, & recede: neque diis
Paria velis sapere: quoniam nunquam genus simile
Immortalium deorum, ac humi euntium hominum.
    Sic dixit. Tydides autem concessit paullisper retro,
Iram evitans è longinquo ferientis Apollinis.
(445) At Aeneam seorsum à turba statuit Apollo
In sacram Pergamum, ubi ipsi templum erat.
Profectò hunc Latona, & Diana sagittis-gaudens,
In magno adyto curabant, & gloriâ decorabant.
Verùm simulacrum fecit argenteo-arcu decorus Apollo,
(450) Quod ipsi Aeneae simile, & armis tale:
[Ε, p. 179]
Circumque simulacrum Trojani & nobiles Achivi
Caedebant inter se circa pectora bubulos
Clypeos rotundos, & parmulas leves.
Nimirum tunc impetuosum Martem allocutus est Phoebus Apollo:
    (455) Mars Mars, hominum-pestis, foedate-caede, moenium dejector,
An non tandem hunc virum ex pugna trahes accedens,
Tydidem, qui nunc etiam & Jovi patri bellum inferret ?
Venerem quidem primum cominus vulneravit in manum ad carpum:
At postea mihi ipsi insiliit semideo similis.
    (460) Sic locutus, ipse quidem resedit in Pergamo excelsa:
Trojanorumque ordines perniciosus Mars concitavit accedens,
Assimilatus Acamanti veloci, ductori Thracum.
Filios autem Priami, Jovis-alumnos, adhortatus est:
    O filii Priami, à-Jove-nutriti regis,
(465) Quousque adhuc interfici sinetis populum ab Achivis ?
An donec circa portas bene structas pugnent?
Jacet vir, quem aequalem honorabamus Hectori augusto,,
Aeneas, filius magnanimi Anchisae.
Verum agite, ex tumultu eripiamus strenuum socium.
    (470) Sic locutus, excitavit robur & animum uniuscujusque.
Tunc porro Sarpedon valde objurgavit Hectorem augustum:
    Hector, quonam tibi robur abiit, quod prius habebas ?
Gloriabaris, sine populis civitatem servaturum & auxiliatoribus,
[Ε, p. 180]
Solum, cum affinibus, fratribusque tuis.
(475) Horum nunc nullum ego videre possum, neque animadvertere,
Sed trepidant tanquam canes circa leonem:
Nos autem pugnamus, qui auxiliatores adsumus.
Etenim & ego, auxiliator existens, admodum è-longinquo venio.
Procul enim Lycia, Xanthum ad vorticosum,
(480) Ubi uxorem dilectam reliqui, & infantem filium,
Juxtaque possessiones multas, quas desiderat quicunque pauper.
Sed & sic Lyciis impero, & aveo ipse
Viro certamen conferre: tametsi nihil mihi hic tale,
Quale vel asportent Achivi, vel abducant.
(485) Tu autem stas, nec aliis imperas
Copiis adsistere, & opem-ferre uxoribus:
Ne fortè ceu laqueis retis capti, quod undique colligitur,
Viris hostibus rapina & efficiamini:
Illique brevi evertant bene habitatam civitatem vestram.
(490) At tibi convenit haec omnia curare noctes diesque,
Duces precanti è longinquo-vocatorum auxiliatorum,
Ut sint assidui, & duram deponant objurgationem.
    Sic dixit Sarpedon: momordit autem mentem Hectori sermo.
Et subito de curru cum armis saliit in humum.
(495) Vibransque acutam lanceam, per exercitum obibat undique,
[Ε, p. 181]
Adhortans ad-pugnandum: ac excitavit grave praelium.
Ceterum hi se vertere & adversi steterunt Achivis.
At Argivi praestolabantur impetum conglobati, neque fugam capesserunt.
Sicut autem ventus paleas fert sacris in areis,
(500) Viris ventilantibus, quando flava Ceres
Secernit ingruentibus ventis fructum & paleas,
Et subalbescunt acervi-palearum: sic tunc Achivi
Albi supernè facti sunt pulvere, quem inter ipsos
In longe firmissimum coelum excitarunt pedes equorum
(505) In aversum commissorum: & gressum converterunt aurigae,
Et hi robur manuum in rectum tetenderunt. porro caliginem
Impetuosus Mars circumfudit proelio, Trojanis opem-ferens:
Quaquâ discurrens: & exequebatur mandata
Phoebi Apollinis aureum-ensem-gestantis: qui ipsum jussit
(510) Trojanis animum excitare, postquam vidit Pallada Minervam
Abeuntem: haec enim erat Danais auxiliatrix.
Porro ipse Aeneam valde opimo ex adyto
Dimisit, & in pectus robur indidit pastori populorum.
Igitur Aeneas cum sociis stetit: hi verò gavisi sunt,
[Ε, p. 182]
(515) Ut viderunt vivum & incolumem advenientem,
Et magnum animum habentem, nil tamen percontati sunt:
Non enim sinebat labor ceterus, quem Ille cum argenteo suscitaverat,
Mars item hominum interemptor, Contentioque sine fine furens.
Porro Ajaces duo, & Ulysses, & Diomedes,
(520) Concitabant Danaos ad-pugnandum. & hi ipsi
Neque vires Trojanorum timebant, neque clamores:
Sed perseverabant, nebulis similes, quas Saturnius
Tranquillitatis-tempore sistit in summis montibus
Quando placide quiescit vis boreae & aliorum
(525) Valde utilium ventorum, qui nubes umbrosas
Flatibus stridulis dissipant flantes:
Sic Danai Trojanos praestolabantur firmiter, neque fugiebant.
Enimvero Atrides per turbam discurrebat, ampliter imperans:
    O amici, Viri estote, & fortem animum sumite,
(530) Et alius alium observate in fortibus pugnis.
Attendentium enim virorum plures salvi, quam interfecti sunt.
Fugientium autem neque gloria exurgit, nec ulla fortitudo.
    Dixit, & jactulatus est hasta impigre. percussitque antesignanum virum
Aeneae socium magnanimi, Deicoontem
(535) Pergasidem: quem Trojani aeque ac Priami filios
Colebant, quioniam impiger erat inter primos pugnare.
[Ε, p. 183]
Hunc in clypeo lancea percussit rex Agamemnon.
Illa non hastam impedivit, quin ferrum illam pertransivit,
Ac in infimum ventrem per balteum evasit.
(540) Sonuitque cadens, ac arma super ipso strepuerunt.
    Tunc vicissim Aeneas Danaorum interfecit viros optimos,
Filios Dioclei, Crethonaque, Orsilochumque:
Quorum pater quidem habitabat bene aedificata in Phera,
Dives opum: genus autem erat à fluvio
(545) Alpheo, qui late fluit Pyliorum per terram:
Hic genuit Orsilochum, multis viris imperatorem:
Orsilochus item genuit Diocleum magnanimum:
Ex Diocleo porro gemini filii nati sunt,
Crethon, Orsilochusque, omnigenae pugnae bene periti.
(550) Hi quidem, puberes-facti, nigris in navibus
Ad Ilium equis abundans cum Argivis profecti sunt,
Honorem Atridis, Agamemnoni & Menelao,
Captantes: at è contrario finis mortis eos constravit.
Quales leones duo montis in cacuminibus
(555) Nutriti sunt sub matre profundae in densitatibus sylvae:
Qui quidem rapientes boves, & pingues oves,
Stabula hominum vastant, donec & ipsi
Per manus virorum interfecti sunt acuto ferro:
Tales isti-duo sub manibus Aeneae prostrati
[Ε, p. 184]
(560) Conciderunt, abietibus similes altis.
Verùm horum prostratorum misertus est in-bello fortis Menelaus:
Ivitque per antesignanos, armatus fulgenti ferro
Quassans hastam. hujus impellebat animum Mars,
Ea cogitans, ut sub manibus Aeneae interficeretur.
(565) Hunc vidit Antilochus, magnanimi Nestoris filius:
Ivitque per propugnatores. valde enim metuebat pastori populorum,
Ne quid pateretur, graviterque ipso in certamine impediret.
Hi igitur manus & hastas acutas
Contra se invicem tenebant, parati pugnare.
(570) Ac Antilochus valde prope adstitit pastori populorum;
At Aeneas non sustinuit, impiger quamvis existens bellator,
Ut vidit duos viros propè inter se consistentes.
Hi igitur postquam occisos traxerunt ad populum Achivorum,
Eos miseros tradiderunt in manus sociorum:
(575) Ipsi autem conversi inter primos pugnabant.
Tunc Pylaemenem interfecerunt, parem Marti,
Principem Paphlagonum magnanimorum clypeatorum.
Ergò hunc Atrides hasta-inclytus Menelaus
Stantem lancea icit ad clavem-humeri assecutus.
(580) Antilochus autem Mydona sauciavit aurigam, famulum
Bonum Atymniadem, (hic avertebat solidungulos equos)
Saxo, cubitum attingens medium. ac ex manibus
Frena candida ebore humi ceciderunt in pulverem.
Quare Antilochus accurrens ense percussit tempus.
[Ε, p. 185]
(585) Et hic anhelans è concinno decidit curru
Pronus in pulverem in sinciput & humeros.
Diu valde stetit: (nactus erat enim arenam profundam)
Donec equi pulsantes humi projecerunt in pulverem.
Hos verum scuticâ, moderabatur Antilochus & ad exercitum egit Achivororum.
(590) Hos verò Hector animadvertit inter turmas: ac irruit in ipsos
Vociferans: unaque Trojanorum sequebantur acies
Fortes: ceterò praeerat ipsis Mars, & veneranda Bellona:
Haec quidem exhibebat tumultum immodicum proelii:
Mars vero in manibus ingentem hastam quassabat:
(595) Itabatque modò quidem ante Hectorem, modò post.
Hunc autem conspicatus horruit in-bello strenuus Diomedes.
Cetero perinde ac homo rerum imperitus emensus ingentem campum
Consistit ad rapidum fluvium in-mare profluentem,
Spuma frementem videns, recurritque retrorsum:
(600) Sic tunc Tydides recessit, dixitque populo:
    O socii, qualem tandem admiramur Hectorem augustum
Pugnatorem esse, & audacem bellatorem?
Huic semper adstat unus deorum, qui mortem avertit.
Etiamnum ei adstat ille Mars mortali viro similis.
(605) Quare ad Trojanos conversi semper retro
Cedite, neque adversus-deos prompti-fitis fortiter pugnare.
[Ε, p. 186]
    Sic dixit: interim Trojani admodum propè accesserunt ipsos.
Tunc Hector duos viros interfecit peritos belli,
In uno curru existentes, Menesthem, Anchialumque.
(610) Horum lapsorum misertus est magnus Telamonius Ajax.
Stetitque, valde propè accedens, & jaculatus est hasta splendente,
Ac percussit Amphium Selagi filium, qui in Paeso
Habitabat praedives, locuples: sed eum fatum
Egit auxiliaturum ad Priamum & filios.
(615) Hunc in balteo percussit Telamonius Ajax,
Ac inferiori in ventre defixa est longa hasta.
Resonuit cadensque & procucurrit illustris Ajax,
Arma spoliaturus. Trojani verò lanceas immiserunt
Acutas, perlucidas: at scutum excepit multas.
(620) Enimvero hic extremis pedibus accedens, ex cadavere aeratam hastam
Traxit: non tamen etiam alia potuit arma pulchra
Ab humeris auferre: premebatur enim telis,
Ac formidabat testudinem validam Trojanorum strenuorum:
Qui multi & strenui instabant, hastas tenentes:
(625) Qui ipsum, magnum licet existentem, & fortem, & clarum,
Repulerunt à se: hic autem cedens, retroactus est.
    Sic hi quidem occupabantur in strenua pugna.
At Tlepolemum Heraclidem, generosum & magnum,
[Ε, p. 187]
Animavit adversus divum Sarpedonem fatum violentum.
(630) Hi quando jam propè erant, alter in alterum euntes,
Filius ac nepos Jovis nebularum congregatoris,
Ad huncce Tlepolemus prior sermonem [hunc] est locutus:
    Sarpedon, Lyciorum legate, quae tibi necessitas
Trepidandi, qui heic sis vir pugnae imperitus?
(635) Tum & mentientes te dicunt Jovis sobolem caprae-nutricii
Esse, cum tamen multum ab illis absis viris
Qui Jove prognati sunt tempore priscorum hominum.
Enimvero qualem asserunt excellentiam Herculeam
Esse meum patrem, pertinacem, animo leonino:
(640) Qui quondam huc veniens caussa equorum Laomedontis,
Sex solis cum navibus, & viris paucioribus,
Ilii diripuit civitatem & compita desolavit.
Tibi autem ignavus quidem animus: minuunturque greges.
Neque te Trojanis credo auxilio fore,
(645) Profectum è Lycia, neque quidem si perquam fortis es:
Sed à me interfectum ad portas inferni descensurum.
    Hunc item Sarpedon Lyciorum dux vicissim allocutus est:
Tlepoleme, scilicet ille evertit Ilium sacrum,
Viri temeritate clari Laomedontis,
(650) Qui ipsum bene meritum malo objurgavit verbo,
Neque reddidit equos, quorum gratiâ è-longinquo venerat.
[Ε, p. 188]
Tibi autem ego hîc edico caedem & mortem nigram
A me paratum iri, meaque sub hasta interfectum [te]
Gloriam mihi daturum, animam autem Plutoni, qui equitatu claret.
    (655) Sic dixit Sarpedon: & elevabat fraxineam hastam
Tlepolemus: & horum quidem eodem-tempore hastilia longa
E manibus evolarunt. Sarpedo quidem percussit cervicem mediam,
Cuspis autem in aversum transiit acerba.
Et hunc circa oculos obscura nox cooperuit.
(660) Tlepolemus autem femur sinistrum hasta longa
Percussit: cuspis autem transacta est impetuosa,
Ossi impacta: atque pater mortem avertit.
Ergo divinum Sarpedonem generosi socii
Extulerunt è praelio: gravabat autem ipsum hasta longa
(665) Dum-traheretur: quam quidem nullus consideravit nec animadvertit
Ut femore extraheret lanceam fraxineam, ut incedere-posset
Dum festinarent. talem enim habebant laborem ministri.
Tlepolemum autem ex-altera-parte Achivi cruribus robusti
Exportabant praelio. Id percepit nobilis Ulysses,
(670) Fortem animum habens, eique dilectum cor palpitabat.
Cogitavit autem postea in mente & in animo,
An ulterius Jovis filium valde-sonantis insequeretur,
Vel ipse plurium Lyciorum animam auferret.
[Ε, p. 189]
Nec Ulyssi magnanimo fatale erat,
(675) Fortem Jovis filium interficere acuto ferro.
Quare ad multitudinem Lyciorum vertit animum Minerva.
Ubi ipse Coeranum interfecit, Alastoremque, Chromiumque,
Alcandrumque, Haliumque, Noëmonaque, Prytanimque.
Atque etiam plures Lyciorum interfecisset nobilis Ulysses,
(680) Nisi statim intellexisset galeam variegatam gestans magnus Hector.
Vadebat autem per primas-acies armatus fulgenti aere,
Terrorem inferens Danais. gavifus est autem eo accedente
Sarpedon Jovis filius, ac sermonem lugubrem dixit:
    Priamide, ne me praedam Danais sinas
(685) Jacere, sed auxiliare. postea me etiam deserat aetas
In civitate vestra: quoniam non eram ego,
Reversus domum, dilectam in patriam terram,
Oblectaturus uxoremque dilectam, & infantem filium.
    Sic dixit: huic nil respondit galeam gerens variegatam Hector,
(690) Sed prorupit cupidus, ut quam citissime
Repelleret Argivos, multorumque vitam eriperit.
Igitur hi divum Sarpedonem generosi socii
Collocarunt sub Jovis caprae-nutricii perpulchra fago.
Porro ex ipsius femore lanceam fraxineam foras eduxit
(695) Fortis Pelagon, qui ejus dilectus erat socius.
At hunc deseruit anima, & oculi caligine sunt perfusi.
Rursusque recreatus est, & circumcirca ventus boreae
[Ε, p. 190]
Refocillavit afflans eum qui misere efflaverat animam.
    Ceterum Argivi, propter Martem, & Hectorem cum galea ferrea,
(700) Nunquam conversi-fugiebant nigras ad naves,
Nec unquam contra-ferebantur in pugnam, sed semper retro
Cedebant, poftquam animadverterunt cum Trojanis Martem.
Heic quemnam primum, quem ultimum interfecit
Hector Priami filius, & ferreus Mars?
(705) Eximium Teuthrantem, & Orestem equestrem,
Trechumque bellatorem Aetolium, Oenomaumque,
Oenopidemque Helenum, & Oresbium mitram-habentem variegatam:
Qui in Hyla habitabat, valde divitiarum studiosus,
Lacu adjacens Cephissidi: apud autem ipsum alii
(710) Habitabant Boeotii, valde opimum populum habentes.
Ut igitur animadvertit dea albis*-ulnis Juno[vs. albis er staat: almis]
Argivos pereuntes in pugna fervente,
Illico ad Minervam verba alata loquebatur:
Papae, Jovis caprae-nutricii filia indefessa,
(715) Certè vanum verbum promisimus Menelao,
Ilio devastato bene-murato rediturum,
Si sic furere sinamus perniciosum Martem.
Sed age jam & nos curemus impetuosum robur.
    Sic dixit: neque recusavit dea caesia Minerva,
(720) Illa quidem properans auro redimitos aptavit equos
[Ε, p. 191]
Juno veneranda dea, filia magni Saturni:
Hebe autem circa currus velociter posuit rotundas rotas
Aereas, octo-radios habentes, circum axem ferreum:
Quarum videlicet aureum orbile incorruptum: verum superne
(725) Aereae curvaturae adaptatae, mirabile visu:
Modioli ex argento sunt rotundi utrinque:
Ac sella aureis & argenteis loris
Distensa est: duoque rotundi orbes convexi sunt.
Ex ea argenteus temo extabat, & in summitate
(730) Ligavit aureum pulchrum jugum: & antilenas
Pulchras addidit aureas: denique sub jugum duxit Juno
Equos velocipedes, cupida contentionis & vociferationis.
Verum Minerva, filia Jovis caprae-alumni,
Ricam quidem laxavit amplam patris in pavimentum,
(735) Variegatam, quam ipsa fecerat & elaborarat manibus:
Haec loricam induta Jovis nubicogi:
Armis ad bellum armabatur lacrymosum.
Circum humeros item posuit aegidem fimbriatam,
Horribilem, circum quam undique fuga cincta erat:
[Ε, p. 192]
(740) In qua & contentio, & fortitudo & horribilis insecutio:
In qua & Gorgonium caput diri monstri,
Dirum & horrendum Jovis portentum caprae alumni.
Deinde capiti scutulis ornatam galeam imposuit quatuor habentem phaleras,
Auream, centum urbium militibus sufficientem.
(745) Inque currum lucentem pedibus adscendit: sumpsitque hastam
Gravem, magnam, solidam, qua domat turmas virorum
Heroum, & quibus irascitur forti-patre-genita.
Porro Juno scutica velociter urgebat equos.
Portaeque coeli ultroneae apertae sunt, quas custodiebant Horae:
(750) Quibus commissum est magnum coelum, Olympusque,
Ut & aperiant densam nubem & claudant.
Ita per eas stimulis obedientes impellebant equos.
Inveneruntque Saturnidem, à diis seorsum sedentem aliis
Summo vertice cacuminosi Olympi.
(755) Ubi equos sistens dea albas-ulnas-habens Juno
Jovem supremum Saturnidem interrogavit, & allocuta est:
    Jupiter pater, an non vitio vertas Marti ista gravia opera?
Quantum & qualem perdidit populum Achivorum
Temere, nec ex decoro? mihique dolor: illi verò quieti
(760) Delectantur, Venusque, & Argenteo arcu-decorus Apollo,
[Ε, p. 193]
Insanum hunc [Martem] emittentes, qui nullam novit justitiam.
Jupiter pater, nunquid mihi irascêris, si Martem
Graviter percutiens pugna expellam?
    Hanc autem respondens, allocutus est nubicogus Jupiter:
(765) Agedum, adversus ipsum incita Minervam praedatricem,
Quae ipsum maxime solita-est malis doloribus afficere.
    Sic dixit. nec immorigera-fuit dea albis-ulnis Juno:
Sed scutica incitavit equos: hi autem non inviti volabant
Inter terram & coelum stellatum.
(770) Ceterò quantum aëris spatium vir vidit oculis
Sedens in specula, prospectans in purpureum mare,
Tantum saltu conficiunt deorum altisoni equi.
Sed quando jam Trojam pervenerunt, duosque-fluvios fluentes,
Qua fluxus committunt Simois & Scamander,
(775) Ibi equos stitit dea albas-ulnas habens Iuno,
Solvens ex curru: circumque nebulam multam fudit:
His ambrosiam Simois producebat ad pascendum.
Hae autem iverunt timidis columbis gressibus similes,
Viris Argivis auxiliari properantes.
(780) Enimvero ut venerunt ubi plurimi & optimi
Stabant, circum excellentiam Diomedis equorum-domitoris
Conglobati, leonibus similes cruda-vorantibus,
Vel suibus apris, quorum robur non impotens:
[Ε, p. 194]
Ibi stans clamavit dea albas ulnas-habens Juno,
(785) Stentori similis magnanimo, aeream-vocem-habenti,
Qui tantum vociferabatur quantum alii quinquaginta:
    Pudor, ô Argivi, mala probra, spectabiles visu.
Quamdiu quidem in bello versabatur divus Achilles,
Nunquam Trojani ante portas Dardanias
(790) Veniebant. illius enim horrebant fortem hastam.
At nunc procul ab urbe concavas apud naves pugnant.
    Sic fata, commovit robur & animum uniuscujusque:
Ac Tydidem dea glaucos oculos habens adoriebatur Minerva.
Reperitque hunc principem apud equos & currus
(795) Vulnus refrigerantem, quod ei inflixerat Pandarus sagitta.
Sudor enim ipsum affligebat sub lato loro
Clypei rotundi. quo adfligebatur, & defatigatus-erat manu.
Ac elevans-lorum, atrum sanguinem abstergebat.
Tum equinum dea jugum attigit, dixitque:
    (800) Profectò parum sibi filium similem genuit Tydeus.
Tametsi Tydeus parvus erat corpore, bellator tamen.
Adeoque etiam, quando ipsum ego pugnare non sinebam,
Neque grassari, quando venit absque Achivis
Legatus in Thebas ad multos Cadmaeos,
(805) Convivari ipsum jussi in palatio pacificum.
Hic tamen animum retinens fuum fortem sicut antea,
[Ε, p. 195]
Juvenes Thebanorum provocabat, & unum quemlibet vincebat
Facile. talis tibi ego adjutrix aderam.
Te certè assero equidem, & tueor,
(810) Et te alacriter jubeo adversus Trojanos pugnare:
Sed tua vel labor impetuosus membra subiit,
Vel te certe timor cohibet exanimans, non tu posthac
Tydei soboles es rei-militaris periti Oenidae.
    Hanc, respondens, allocutus est fortis Diomedes:
(815) Agnosco te, dea filia Jovis caprae-alumni:
Ideo ingenue dicam verbum, neque celabo:
Neque me aliquis timor tenet exanimans, nec aliqua socordia:
Sed adhuc tuorum recordor mandatorum quae jussisti.
Non me sinebas adversum beatos deos pugnare
(820) Alios: sed si Jovis filia Venus
Veniret ad praelium, hanc laedere acuto ferro.
Quare nunc & ipse recedo, atque ceteros
Argivos jussi congregari hic omnes.
Agnosco enim Martem praelium obeuntem.
    (825) Huic respondit deinde dea caesiis-oculis Minerva:
Tydide Diomedes, meo charissime animo,
Tu neque Martem hunc timebis, neque quemquam alium
Immortalium: talis tibi ego adjutrix adsum.
Verùm age in Martem primùm impelle unicungulos equos:
(830) Et verbera cominus, neque reverere impetuosum Martem
Hunc insanientem, praeparatum malum, varium.[?]
[Ε, p. 196]
Qui nuper quidem mihi & Junoni promiserat dicens,
Adversum Trojanos se pugnaturum, & Argivis auxiliaturum:
Nunc autem cum Trojanis versatur, at illorum est oblitus.
    (835) Sic locuta, Sthenelum è curru dejecit in humum,
Manu retrorsum trahens. hic igitur confestim desiliit.
Haec in currum adscendit secus Diomedem augustum
Gestiens dea. valdeque crepuit fagineus axis
Prae pondere: potentem enim ducebat deam, virumque strenuissimum.
(840) Postea corripuit flagellum & habenas Pallas Minerva.
Statim in Martem priorem direxit unungulos equos.
Certe hic quidem Periphantem ingentem interfecit,
Aetolorum longe fortissimum, Ochesii illustrem filium.
Hunc quidem Mars spoliabat sanguinarius: sed Minerva
(845) Induit Orci galeam, ne ipsam videret potens Mars.
Cetero postquam vidit hominum-pestis Mars Diomedem divum,
Hic quidem Periphantem ingentem illic sivit
Jacere, ubi primùm interficiens abstulerat animam,
Ivitque rectà in Diomedem equitandi peritum.
(850) Hi quum jam cominus erant, alter in alterum euntes,
Prius Mars jaculatus est super jugum habenasque equorum
Hasta aerea, cupiens-animam eripere:
Et hanc manu prehendens caesiis-oculis Minerva,
Summovit à curru, ut incassum adigeretur.
(855) Alter vicissim impetum faciebat in-bello fortis Diomedes
Hasta aerea: adegit autem Pallas Minerva
[Ε, p. 197]
Infimum in ventrem, ubi cingebatur balteo.
Ea-parte ipsum vulneravit assecutus, cutemque pulchram dilaceravit.
At hastam extraxit rursus: & sonitum edidit ferreus Mars
(860) Quantum novies-mille clamant vel decies-mille
Viri, in bello pugnam ineuntes Martis.
Qua de caussa tremor occupavit Achivos Trojanosque
Territos: adeo resonuit Mars insatiabilis belli.
Porro qualis ex nubibus obscurus apparet aër,
(865) Quando ab aestu ventus graviter flans excitatur:
Talis Tydidi Diomedi fortis Mars
Videbatur cum nubibus iens in coelum latum.
Celeriterque venit deorum in sedem altum Olympum.
Et apud Jovem Saturnidem sedit, animo moerens.
(870) Ostenditque immortalem sanguinem, defluentem ex vulnere.
Et lamentans, verba alata ad [eum] locutus est:
    Jupiter pater, non indignaris, videns haec violenta facinora?
Semper sane gravissima [nos] dii passi sumus.
Mutuo consilio, & gratificantes hominibus.
(875) Tui-gratia omnes pugnamus. tu namque peperisti dementem filiam
Perniciosam, cui semper iniqua opera curae-sunt.
[Ε, p. 198]
Alii enim omnes, quotquot dii sunt in Olympo,
Tibi obediunt, & subjecti-sumus unusquisque:
Hanc autem neque verbo coërces, neque facto:
(880) Sed indulges, quoniam ipse genuisti filiam perditricem,
Quae nunc Tydei filium magnanimum Diomedem
Furere induxit in immortales deos.
Venerem quidem primum cominus vulneravit in manu ad volae-caput:
Sed postea in me ipsum irruit daemoni similis.
(885) At me subduxerunt veloces pedes. profectò diu
Ibi dolores passus-fuissem inter horrenda cadavera,
Aut vivus exanimatus fuissem ferri ictibus.
    Hunc, torvè intuitus, allocutus est nubicogus Jupiter:
O varie ne mihi lamentare assidens.
(890) Inimicissimus enim es mihi deorum qui Olympum habitant.
Semper enim tibi contentio grata, bellaque pugnaeque.
Matris tibi ingenium est incoërcibile, neque tractabile,
Junonis. quam quidem ego sedulo reprimo verbis.
Idcirco te puto illius haec pati consiliis.
(895) Verum neutiquam te amplius diu patiar dolores habere.
Nam è me genus es, mihique te genuit mater.
Quod si aliquo ex alio deorum natus esses ita improbus,
Quoque jam pridem fuisses inferior Titanibus.
    Sic dixit. & Paeonem jussit illi sanare.
[Ε, p. 199]
(900) Huic Paeon dolorem lenientia medicamina adspergens,
Sanavit. nequaquam enim mortalis erat.
Et perinde atque agitatum coagulum lac album condensavit
Liquidum cum esset, valdeque velociter coagulatur miscenti:
Sic celeriter sanavit impetuosum Martem.
(905) Hunc Hebe lavit, pulchraque indumenta induit.
Juxtaque Jovem Saturnidem sedit, honore exultans.
Hae rursus ad domum Jovis magni redierunt,
Juno Argiva, & praepotens Minerva,
Postquam repressissent saevum Martem à virorum-caedibus.

Ilias Liber 6 (Ζ)

[Ζ, p. 200]
POrro Trojanorum sola-relicta-fuit & Achivorum pugna gravis.
Frequenter autem huc & illuc inclinatum est praelium per campum,
Inter se dirigentibus aeratas lanceas
Inter Simoëntis & Xanthi fluenta.
(5) Ajax autem primus Telamonius, septum Achivorum,
Trojanorum rupit agmen, lumenque sociis attulit,
Virum jaculatus, qui fortissimus inter Thraces erat,
Filium Eussori, Acamantem, amplum & procerum.
Hunc percussit primus in galeae conosetis equinis hirtae,
(10) Inque fronte fixit, & penetravit ad os usque
[Ζ, p. 201]
Cuspis aerata: hunc verò tenebrae in oculis obruerunt.
Axylum item interfecit in-bello strenuus Diomedes
Teuthranidem, qui habitabat bene structa in Arisba,
Dives opum, ac benignus erat hominibus:
(15) Omnes enim excipiebat-comiter, in aedibus secus viam sitis habitans.
At ei nullus horum tunc avertit acerbam mortem,
Ante [eum hosti] occurrens: sed ambobus vitam eripuit,
Ipsi, & famulo Calesio, qui tunc equorum
Erat auriga. hi autem ambo terram subierunt.
(20) Exin Dresum Euryalus & Opheltium interfecit.
Insequebatur autem ad Aesepum & Pedasum, quos quondam nympha
Nais Abarbarea peperit inculpato Bucolioni.
Bucolion autem erat filius clari Laomedontis
Maximus natu: sed spurium ipsum pepererat mater:
(25) Ipse vero pascens inter oveis concubuit in amore & concubitu:
Ipsa gravida-facta gemellos peperit filios.
Et quidem horum dissolvit robur & fortia membra
Mecisteides, & ab humeris arma spoliavit.
Astyalum item occidit bellicosus Polypoetes,
(30) Pidytem verò Ulysses Percosium interfecit
Hasta aerea. Teucer autem Aretaonem divum.
Antilochusque Ablerum interemit hasta splendenti
Nestorides. & Elatum rex virorum Agamemnon.
Incolebat autem Satnioëntis pulchrè fluentis apud ripas
(35) Pedasum altam. Phylacum occidit Leitus heros
[Ζ, p. 202]
Fugientem. Eurypylus Melanthium interfecit:
Adrestum denique post illa in-bello fortis Menelaus
Vivum cepit. equi enim ipsius pavefacti per-campum,
Ad ramum impediti myricinum, curvum currum
(40) Cum fregissent in summo temone, ipsi quidem contenderunt
Ad civitatem, quò alii territi fugiebant:
Ipse autem è curru juxta rotam devolutus est
Pronus in pulverem in os: apud autem ipsum stetit
Atrides Menelaus, tenens longam hastam.
(45) Cetero Adrestus deinde amplectens supplicavit genua:
    Vivum-serva, Atrei fili, tuque digna accipe praemia.
    Enimvero multae in divitis patris [domo] res-preciosae reconditae jacent,
Aes, aurum, elaboratum ferrum:
Ex his tibi largietur pater infinita dona,
(50) Si me vivum [esse] audiverit ad naves Achivorum.
    Sic dixit: huic autem animum in pectoribus perfuadebat.
Et jam ipsum citò erat veloces ad naves Achivorum
Daturus suo famulo deducendum; sed Agamemnon
Obvius venit currens, &, minaciter-clamans, [hunc] sermonem locutus est:
    (55) O mollis, ô Menelaë, curnam tu curas ita
p. 203]
Homines? an tecum optime actum est domi
A Trojanis? quorum nullus effugiat grave exitium,
Manusve nostras; neque quem in-ventre mater
Infantem existentem ferat, nec is qui fugiat: sed simul omnes
(60) Ex Ilio pereant inhumati, & prorsus extincti.
    Sic locutus, immutavit fratris mentem heros,
Aequa admonens. & hic à se depulit manu
Heroëm Adrestum. hunc autem rex Agamemnon
Vulneravit ad ile: hic resupinatus est: Atrides autem
(65) Calce in pectus inscendens evulsit fraxineam lanceam.
Interim Nestor Argivos hortabatur, altè clamans:
    O amici heroës Danai, famuli Martis,
Nemo nunc exuviis intentus, ponè
Maneat, ut plurima ferens ad naves redeat:
(70) Sed viros caedamus: postea autem & illas tuti
Mortuis per-campum detrahetis interfectis.
    Sic fatus, concitavit robur & animum uniuscujusque,
Tunc rursus Trojani bellicosis ab Achivis
Ilium adscendissent, impotentia domiti,
(75) Nisi Aeneae & Hectori dixisset adstans
Priamides Helenus, augurum longe praestantissimus:
    Aenea & Hector, quoniam labor in vos maxime
Trojanorum & Lyciorum incumbit, quia praestantissimi
Omnem ad impetum estis, seu pugnandum, sive consulendum:
(80) State illic, & populum inhibete ante portas,
[Ζ, p. 204]
Quoquoversum obeuntes, priùs quàm rursus inter manus uxorum
Fugientes cadant, hostique risus fiant.
Verum postquam phalanges adhortati fueritis omnes,
Nos quidem adversus Danaos pugnabimus, ibi manentes,
(85) Quamvis valde afflicti: necessitas enim urget.
At, Hector, tu civitatem pete ac dic deinde
Matri tuae & meae: [ut] hae congregans matronas
[In] templum Minervae glaucoculae in arce summa,
Aperiens clave valvas sacrae aedis,
(90) Ricam, quae ei videbitur preciosissima & maxima
Esse in augustali, & ei longe carissima ipsi,
Ponat Minervae ad genua pulchricomae,
Et ei voveat [se] duodecim boves in templo
Anniculos, indomitos, sacrificaturam, si miserata fuerit
(95) Urbem, & Trojanorum uxores, & infantes liberos,
Si Tydei filium avertat ab Ilio sacro,
Ferocem bellatorem, fortem artificem fugae;
Quem equidem fortissimum Achivorum arbitror esse.
Nec Achillem unquam sic timuimus principem virorum,
(100) Quem ajunt è dea oriundum, sed hic valde
Furit, neque quisquam ei potest robore aequi parari.
    Sic dixit. Hector autem nequaquam fratri inobediens fuit:
Sed statim è curru cum armis desiliit in-terram:
Vibransque acuta jacula, per exercitum ibat quoquoversum,
[Ζ, p. 205]
(105) Concitans ad pugnandum: ac suscitavit praelium grave.
Hi quoque conversi sunt, & e regione steterunt Achivorum.
Quâ de caussa Argivi pedem retulerun-, & desierunt à caede.
Existimabant enim, aliquem immortalium è coelo-stellato
Trojanis auxiliaturum descendisse, conversi adeo sunt.
(110) Hector item Trojanos hortabatur, alte inclamans:
Trojani animosi, & è-longinquo vocati socii,
Viri estote, amici: memineritisque strenuae fortitudinis,
Tantisper dum ego ivero ad Ilium, & senibus
Dixero consiliariis , & nostris uxoribus,
(115) Diis ut-supplicent, voveantque hecatombas.
    Sic locutus, abiit pulchre-galeatus Hector.
Ac circa ipsum talos pulsabat, & cervicem, corium nigrum,
Orbis scuti umbilicati, qui extremus ambiebat.
Ceterum Glaucus Hippolocho natus, & Tydei filius,
(120) In medium utrorumque coierunt, prompti ad pugnandum.
Quumque hi jam cominus erant invadentes se invicem,
Hunc prior allocutus est in praelio fortis Diomedes:
    Quisnam tu es, fortissime mortalium hominum?
Non enim unquam vidi [te] in pugna viro-illustres reddente
(125) Antea: atqui nunc longe antecessisti cunctos
Tua confidentia: quando meam longam hastam expectasti.
Enimvero infelicium filii meo robori contraveniunt.
Ceterùm si quis immortalium de coelo venisti,
Non ego cum diis coelestibus pugnavero.
(130) Nec enim ne Dryantis quidem filius fortis Lycurgus
[Ζ, p. 206]
Diu vixit, qui cum diis coelestibus congrediebatur.
Qui olim furentis Bacchi nutrices
Persequebatur per sacram Nyssam: illaeque simul omnes
Thyrsos in-terram projecerunt, ab homicida Lycurgo
(135) Verberatae securi boum. Bacchus autem territus,
Subiit maris undam. &Thetis sinu excepit
Timentem. vehemens enim tenebat tremor, ob viri comminationem.
Huic quidem postea irati sunt dii viventes commode,
Et ipsum caecum fecit Saturni filius: nec amplius diu
(140) Vixit, quoniam immortalibus invisus erat omnibus diis.
Nec ego cum beatis diis velim pugnare.
Si vero quis est mortalium, qui terrae fructum comedunt,
Propiùs accede, ut ocius mortis ad metas pervenias.
    Hunc verò è contrario Hippolochi allocutus est illustris filius:
(145) Tydide magnanime, cur genus percontaris?
Quale foliorum genus, tale & virorum.
Folia alia quidem ventus humi fundit, alia item sylva
Germinans producit: veris autem succrescunt tempore.
Sic virorum genus: hoc quidem nascitur, illud vero denascitur.
[Ζ, p. 207]
(150) De reliquo si vis & haec discere, ut bene cognoscas
Nostram stirpem, (multique ipsam viri sciunt,)
Est civitas Ephyra in recessu Argi equorum altricis:
Hîc Sisyphus fuit, qui prudentissimus extitit hominum,
Sisyphus Aeolides. hic verò Glaucum generavit filium.
(155) Verùm Glaucus genuit inculpatum Bellerophontem.
Huic autem dii pulchritudinem & virtutem amabilem
Praebuerunt. sed ei Proetus mala molitus est animo:
Qui ex civitate expulit, quia multo praestantior erat
Argivis. Jupiter enim ejus sub sceptro subegit.
(160) Cum-hoc uxor Proeti furiose-cupivit Antia excellens
Occulto concubitu misceri: hunc neutiquam tamen
[Ζ, p. 208]
Pellexit utilia cogitantem Bellerophontem bellicosum.
Haec mentita Proetum regem allocuta est:
    Morieris, ô Proete, vel interfice Bellerophontem,
(165) Qui mecum voluit concubitu misceri non volente.
Sic dixit. huncque regem ira occupavit, ut audivit.
Interficere quidem vitabat (verebatur enim id animo,)
At misit ipsum in Lyciam. praebuitque hic literas perniciosas,
Scribens in tabella plicata exitialia multa.
(170) Et ostendere jussit suo socero, quo tolleretur è medio.
Atque hic ivit in Lyciam deorum sub fausto comitatu.
Sed quando jam ad Lyciam Xanthumque fluentem pervenerat,
Benevole ipsum honoravit rex Lyciae spatiosae.
Per-novem-dies hospitatus est, & novem boves sacrificavit.
(175) Verum ut jam decima apparuit roseis-digitis aurora,
Tunc ipsum & interrogavit, & petiit literas videre,
Quascunque ipsi à genero Proeto ferret.
Enimvero ut literas exitiales accepit generi,
Primùm quidem Chimaeram invictam (eum) jussit
(180) Interficere. haec autem erat divinum genus, non hominum:
Antè leo, post draco, media capra:
Ingentem exhalans ignis vim ardentis.
Et hanc quidem interfecit, deorum prodigiis confisus.
Secundò iterum, cum Solymis pugnavit inclytis,
(185) Fortissimam certe hanc pugnam dicebat [se] iniisse virorum.
Tertiò rursus, interfecit Amazonas viragines.
Huic verò redeunti astutum dolum alium struebat.
Deligens è Lycia lata viros fortissimos,
Collocavit insidias: hi non rursus domum redierunt:
(190) Omnes enim interfecit eximius Bellerophontes.
Verum ut jam cognovit [hunc] dei sobolem praeclaram esse,
Illic ipsum detinuit: deditque is filiam suam,
[Ζ, p. 209]
Dedit etiam honoris regii dimidium totius.
Et quidem ei Lycii praedium assignarunt supra alia praestans,
(195) Amoenum viridariis & arvis, ut incoleret.
Haec peperit tres filios bellicoso Bellerophonti,
Isandrum, Hippolochum, & Laodamiam.
Cum Laodamia quidem concubuit Jupiter consiliator,
Eaque peperit divinum Sarpedonem aeratum bellatorem.
(200) Verum ut jam & ille exosus fuit omnibus diis,
Videlicet hic per planiciem Aleïam solus errabat,
Suum animum consumens, consortium hominum fugiens.
Isandrum vero ejus filium Mars insatiabilis belli
Adversus Solymos inclytos pugnantem interfecit.
(205) Hanc irata aureas-habenas-tractans Diana occidit.
Hippolochus denique me genuit, & ex hoc dico [me] natum esse.
Deinde misit me ad Trojam, & mihi valde multùm mandavit,
Ut semper bene-me-gererem, & praestantior essem aliis,
Neque genus patrum dedecorarem, qui longè optimi
(210) In Ephyra extiterunt, & in Lycia lata.
Ex hoc genere & sanguine glorior esse.
    Sic dixit. & laetatus est in-bello fortis Diomedes.
Hastam quidem defixit in terram multipascuam:
Illeque blandis allocutus est pastorem populorum:
    (215) Certè mihi hospes paternus es antiquus.
Oeneus enim olim nobilis eximium Bellerophontem
Hospitatus est in aula, viginti dies detinens.
[Ζ, p. 210]
Et hi sibi mutuò dabant strenas eximias.
Oeneus quidem balteum dedit lucidum phoeniceo colore,
(220) Bellerophontes autem aureum poculum utrinque-cavum.
Et illud ego reliqui, proficiscens, in aedibus meis.
At Tydeum non memini, quoniam me adhuc parvulum existentem
Reliquit, quando ad Thebas periit exercitus Achivorum.
Quare nunc tibi quidem ego hospitator amicus in Peloponneso media
(225) Sum, tu autem in Lycia eris quando eam ad gentem venero.
Hastas autem mutuas evitemus etiam in turba.
Multi quidem mihi Trojani, inclytique socii,
Ut occidam quemcunque deus praebuerit, & pedibus assequutus fuero.
Contra & tibi multi Achivi, ut interficias quemcunque poteris.
(230) Hac propter arma inter-nos permutemus, ut & hi
Cognoscant, quòd hospites paterni gloriamur esse.
Sic ergo loquuti, ab equis descendentes,
Manus mutuo prehenderunt, & fidem-dederunt.
Tum iterum Glauco Saturnius mentem ademit Jupiter,
(235) Qui cum Tydide Diomede arma permutavit,
Aurea aeneis, centum boves valentia novem boves valentibus.
    Hector autem ut ad Scaeas portas & fagum pervenit,
Circa ipsum Trojanorum uxores currebant, & filiae,
Percontantes de filiis, fratribus, civibus,
(240) Et maritis: hic verò deinde diis supplicare jussit
Omnes ordine: multis autem luctus imminebant.
Enimvero quando jam Priami in domum perpulchram pervenit,
[Ζ, p. 211]
Politis porticibus extructam, in eaque
Quinquaginta inerant thalami [ex] polito lapide,
(245) Prope se invicem extructi; ubi & liberi
Cubabant Priami apud legitimas uxores;
Filiarum autem è-regione oppositi intra atrium,
Duodecim erant laqueati thalami [ex] polito lapide,
Prope se invicem extructi; ubi & generi
(250) Cubabant Priami apud pudicas uxores:
Ibi ei mitis obvia venit mater,
Ad Laodicen itans inter filias formâ optimam.
Illius ergò manui adhaesit, verbumque dixit, & elocuta est:
    Fili, cur relicto praelio audaci venisti?
(255) Num valde affligunt detestandi filii Achivorum,
Pugnantes circa urbem? te autem huc animus induxit
Ut veniens ex summa arce Jovi manus attolleres?
Verùm expecta, dum tibi mellitum vinum afferam,
Ut libes Jovi patri, & ceteris immortalibus
(260) Primùm: deinde ipse quoque reficiaris, si biberis.
Viro autem defatigato robur valde vinum auget,
Sicut tu defatigatus es, opem-ferens tuis civibus.
    Huic verò respondit deinde magnus Hector armis expeditus:
Ne mihi vinum praebeas mellitum, veneranda mater,
[Ζ, p. 212]
(265) Ne me debilites, roborisque ac virium obliviscar.
Manibus autem illotis Jovi libare ardens vinum
Vereor: nec ullo-modo fas est, nubes-atras-cogenti Saturnio
Sanguine & pulvere pollutum vota-facere.
Quin tu quidem ad templum Minervae praedatricis
(270) Vade cum suffimentis, congregatis matronis.
Peplum autem, quod tibi speciosissimum & maximum
Est in domo, & tibi multo carissimum ipsi,
Hoc pone Minervae ad genua pulchri-comae,
Et ei promitte duodecim boves in templo,
(275) Anniculos, nondum subactos, [te] sacrificaturam si miserata-fuerit
Civitatem, & Trojanorum uxores, & infantes liberos,*
Si Tydei filium arceat ab Ilio sacro,
Ferocem bellatorem, acrem magistrum fugae,
Quapropter tu quidem ad templum Minervae praedatricis
(280) Vade: ego autem Paridem adibo, ut rogem
An velit monentem audire. utinam illi heic
[Ζ, p. 213]
Terra dehiscat: magnum enim ipsum Olympius nutrivit nocumentum
Trojanis, & Priamo magnanimo, ejusque filiis.
Si illum viderem descendentem infernum intra,
(285) Existimarem, animum acerbae aerumnae oblitum fore.
    Sic dixit. haec vero profecta in palatium, ancillas
Advocavit. Atque etiam congregarunt per civitatem matronas.
Ipsaque in thalamum descendit odoribus-fragrantem,
Ubi erant pepli varie-picti, opera mulierum
(290) Sidoniarum, quas ipse è divorum stirpe Alexander
Attulerat è Sidone, navigans per latum Pontum,
Eâ viâ, quâ Helenam abduxit claro patre natam.
Horum unum accipiens Hecuba donarium obtulit Minervae,
Qui pulcherrimus erat variegationibus, & maximus:
(295) Ac velut stella resplendebat: & inter reliquos recentissimus asservabatur.
Ergò surrexit ut iret, multaeque unà-properabant matronae.
Hae autem quando in templum venerunt Minervae in arce summa,
Eis fores aperuit Theano pulchra genis,
Cissei filia, uxor Antenoris equestris.
(300) (Illam enim Trojani fecerant Minervae sacerdotem.)
Hae verò [cum] ejulatu omnes Minervae manus sustulerunt.
[Ζ, p. 214]
Haec autem peplum accipiens Theano pulchra genis,
Posuit Minervae ad genua pulchri-comae.
Precansque [illa] supplicabat Jovis filiae magni:
(305) Veneranda Minerva, custos-urbis, augustissima dearum,
Frange quaeso hastam Diomedis, atque ipsum
Pronum da cadere Scaeas ante portas.
Ut tibi statim nunc duodecim boves in templo,
Anniculos, nondum subactos, sacrificemus, si miserata-fueris
(310) Civitatem, & Trojanorum uxores, & infantes liberos.
    Sic loquebatur precans. verum abnuit Pallas Minerva.
Sic illae quidem supplicabant Jovis filiae magni.
At Hector aulam Alexandri adivit
Splendidam, quam ipse aedificarat per viros, qui tunc optimi
(315) Erant in Troja glebosa fabri strenui;
Qui ei fecerunt thalamum, aedeis & aulam,
Prope [aedeis] Priami & Hectoris, in arce.
Illuc Hector intravit Jovi dilectus. in manu
Hastam gerebat decem-cubitorum: anterius verò splendebat hastae
(320) Cuspis aerea, circumque aureus ambibat annulus.
Illum nactus est in thalamo pulchra arma curantem,
Scutum & thoracem & curvos arcus tractantem:
Argiva Helena verò inter vernas mulieres
Sedebat, & ancillis insignia opera praecipiebat.
(325) Hunc Hector objurgavit, conspicatus, probrosis verbis:
    Infelix, non quidem opportune indignationem hanc posuisti [in] animo.
Copiae quidem pereunt, circa urbem altaque moenia
Pugnantes, tui autem caussa clamor bellumque
Circum urbem hanc servet. tu verò contenderes etiam cum alio,
[Ζ, p. 215]
(330) Si quem alicubi cessantem videres [ab] odioso bello.
Verùm surge, ne fortasse civitas igne hostili comburatur.
    Hunc verò vicissim alloquutus est Alexander è stirpe divorum:
Hector, quoniam me modicè increpuisti, neque extra modum,
Propterea tibi dico, tu autem attende, & me audi.
(335) Non ego usque adeo prae ira neque odio in Trojanos
Desidebam in thalamo, sed volebam dolorem praevertere.
Nunc verò me admonens conjux mollibus verbis
Impulit ad bellum. ac videtur mihi sic & ipsi
Melius fore. sed & victoria alternat homines.
(340) Verum age nunc, expecta, [donec] martia arma induam.
Vel praei, ego autem sequar: assequuturum autem te puto.
    Sic dixit. hunc autem non alloquutus est Hector armis expeditus.
Hunc verò Helena verbis allocuta est blandis:
Levit*[vs. 344 Levit er staat: Levir] mi, canis ego malorum consiliorum odiosa, horribilis,
(345) Utinam me die illo, quando me primùm peperit mater,
Abiisset asportans saeva venti procella
In montem, vel in undam valde resonantis maris,
Ubi me unda absorbuisset, priùs qùam haec opera fierent.
Enimvero postquam haec sic dii mala statuerunt,
(350) Viri deinceps utinam melioris essem uxor,
Qui norat indignationem & probra multa hominum.
[Ζ, p. 216]
Huic autem neque nunc mentes integrae [sunt,] neque in posterum
Erunt: idcirco ipsum poenas daturum suspicor.
Sed age nunc, intra, & sede hac super sella,
(355) Levit, quoniam te maxime labor in-mente invasit
Caussa mei canis, [impudentis] & ob Alexandri injuriam.
Quibus Jupiter imposuit duram fortem, ut &
Hominibus simus famosi pòst futuris.
    Huic deinde respondit magnus Hector armis expeditus:
(360) Ne me sedere-facias, Helena, quamvis amans, neque mihi persuadebis.
Jam enim mihi animus movetur, ut auxilier
Trojanis, qui valde mei desiderium absentis habent.
Verum tu impellito hunc, acceleret autem & ipse,
Ut me intra urbem assequatur existentem.
(365) Etenim ego domum ibo, ut videam
Domesticos, uxoremque dilectam, & infantem filium.
Non enim scio, an adhuc semel ipsis redux venturus sim,
Vel nunc me sub manibus dii prostraturi Achivorum.
    Sic fatus abivit Hector armis expeditus.
(370) Statimque postea pervenit ad aedes bene habitatas,
Nec invenit Andromachen candidas-ulnas habentem in palatio:
Sed illa cum filio & ancilla bene-compta
In turri stabat, plorans, lugensque.
Hector ergò postquam non intus inculpabilem invenit uxorem,
(375) Substitit in limine profectus, & ad ancillas dixit:
    Eja agete, mihi, ancillae, vera narrate.
Quò ivit Andromache candidas-ulnas-habens è palatio?
[Ζ, p. 217]
An aliquò ad glorem, aut fratriarum bene-cultarum [aedeis?]
An ad Minervae [templum] exit, ubi aliae
(380) Trojanae pulchricomae deam potentem placant?
    Ad hunc dein sedula oeconoma verbum locuta est:
Hector, postquam jussisti exactè vera loqui,
Nec aliquò ad glorem, neque fratriarum bene-indutarum [adeis,]
Nec ad Minervae [templum] ivit, ubi aliae
(385) Trojanae pulchricomae potentem deam placant:
Sed in arcem adscendit magnam Ilii, quoniam audivit
Affligi Trojanos, magnamque victoriam esse Achivorum.
Illa quidem ad murum festinans pervenit
Furenti similis: fert autem simul gnatum nutrix.
    (390) [Sic] loquebatur mulier oeconoma. & egressus est domo Hector
Eâdem viâ retro magnificè-constructas per plateas.
Ubi ad portas venit pertransiens magnam urbem,
Scaeas, (hac enim erat egressurus in-campum,)
Tum uxor, quaei-ei-magnam attulit dotem, obvia venit currens
(395) Andromache, filia magnanimi Eëtionis.
Eëtion [est ille,] qui habitabat in Hypoplaco silvosa,
Thebe Hypoplacia, Cilicibus viris imperans.
Cujus filia habebatur ab Hectore aere armato.
Haec ipsi postea occurrit, famulaque ibat cum ipsa,)
[Ζ, p. 218]
(400) Filium sinu gestans puerilia sapientem, infantem pariter,
Hectoridem dilectum, similem stellae pulchrae.
Hunc Hector nominabat Scamandrium, ceterùm alii
Astyanacta. solus enim tutabatur Ilium Hector.
Sane hic quidem subrisit tacite, puerum intuens.
(405) Andromache autem ipsi propè adstabat lacrymans,
Inque ejus haesit manu, & [hunc] locuta est sermonem, pronuntiavitque:
    Beate [mi] perdet te tuus fervor, neque miseraris
Filium infantem, & me infortunatam, quae citò viduata
A te ero. mox enim te interficient Achivi,
(410) Omnes impetum-facientes. mihi autem utilius esset,
A te destitutae, terram subire. non enim amplius aliud
Erit solatium, postquam tu fatum sequutus-fueris,
Sed moerores: neque mihi est pater ac veneranda mater.
Nempe enim patrem meum interfecit Achilles augustus,
(415) Et civitatem devastavit Cilicum bene habitatam,
Theben celsiportam: & Eëtionem interemit.
Neque ipsum spoliavit: nam id animo verebatur,
Sed ipsum combussit cum scitis armis,
Et monumentum superstruxit: circumque plantarunt ulmos
(420) Nimphae monticolae, filiae Jovis caprae alumni.
Qui autem mihi septem fratres erant in palatio,
Hi quidem omnes uno iverunt die ad inferos.
Omnes enim interfecit pedibus-celer Achilles augustus,
[Ζ, p. 219]
Apud boves flexipedes, & albas oves.
(425) Porro matrem, quae regnabat [montem] Hypoplacum [in] silvosâ [Thebe,]
Hanc postquam huc duxit cum ceteris mancipiis,
Statim ille eam liberavit, accipiens ingentia praemia.
At patris in palatio jaculata est Diana sagittis-gaudens,
Hector, atat, tu mihi es pater & veneranda mater,
(430) Et frater, tu etiam mihi floridus maritus.
Enimvero nunc, age, miserere, & hîc mane in turre,
Ne puerum pupillum facias, viduamque uxorem,
At exercitum siste apud caprificum, ubi maxime
Ascensu-facilis est civitas, & incursioni patens est murus.
(435) Ter enim hac venientes periculum sumpserunt potentissimi,
Ajaces duo, & perinclytus Idomeneus,
Tum Atridae, Tydeique fortis filius.
Vel aliquis ipsis indicavit vaticiniorum bene peritus,
Vel & ipsorum animus impulit, suasitque.
    (440) Hanc vicissim alloquutus est magnus Hector armis expeditus:
Certe & mihi haec omnia curae sunt, mulier: at perquam vehementer
Timeo Trojanos, & Troadas longa-vestium-syrmata-trahentes,
Si velut ignavus seorsim declinem praelium.
Neque me animus instigat, posteaquam didici ess generosus
(445) Semper, & primos inter Trojanos pugnare,
Servans patris magnam gloriam, & meam ipsius.
Nam certe quidem hoc scio in mente & in animo,
Erit dies quum aliquando peribit Ilios sacra,
Et Priamus, & populus bene hastati Priami.
(450) At non mihi Trojanorum tantopere curae-est dolor in posterum,
[Ζ, p. 220]
Neque ipsius Hecubae, neque Priami regis,
Neque fratrum, si qui multi & egregii
In arena ceciderint sub viris hostibus,
Quantopere tui, quando aliquis Achivorum aere tunicatorum
(455) Lacrumantem [te] abduxerit, liberum diem eripiens,
Et Argis agens, inter alienas telam texeris,
Et aquam tuleris [fontium] Messeidis aut Hyperiae,
Valde invita, duraque incumbet necessitas,
Et aliquando quis dixerit, videns [te] lachrymas fundentem,
(460) Hectoris haec uxor [erat], qui praestantissimus erat ad pugnam
Trojanorum bellicosorum, quando de Ilio decertabant.
Sic aliquando quis dicet: tibique rursus novus erit dolor
E privatione talis mariti ad depellendam servitutem.
Verum me mortuum ingesta terra obtegat,
(465) Antequam tuum clamorem tuamque abstractionem audiam.
    Sic fatus, filium suum prehendere-cupiit illustris Hector:
At retro puer ad sinum bene-cinctae nutricis
Inclinatus est clamans, patris dilecti adspectum expavescens,
Timens aes, & cristam ex-equinis-setis factam,
(470) Horribiliter à summa galea nutantem advertens:
At in risum erupit pater carus, & veneranda mater.
Statim à capite galeam abstulit illustris Hector,
Et hanc quidem deposuit in terra undique-relucentem.
Sed hic suum dilectum filium, ut osculatus est, libravitque manibus,
(475) [Sic] infit, supplicare Jovi aliisque diis:
[Ζ, p. 221]
    Jupiter, aliique dii, date jam, & hunc fieri
Filium meum, ut & ego [sum], perquam decorum Trojanis,
Adeoque viribus valentem, ut Ilio fortiter imperet,
Et olim [de eo] quis dicat, Et patre hic multo strenuior,
(480) Quum è bello redierit, & retulerit spolia cruenta,
Interfecto hoste viro, gaudeat autem animo mater.
    Sic fatus, uxoris dilectae in manibus posuit
Filium suum. haec verò ipsum fragranti excepit sinu,
Lacrymis-effusis ridens. vir autem misertus est, [id] intuitus,
(485) Manuque ipsam demulsit, & hunc sermonem dixit, & pronuntiavit:
Generosa, ne mihi valde vexeris animo.
Non enim aliquis me praeter fatum vir ad orcum demittet.
Fatum verò neminem dico effugisse hominum,
Nec improbum nec probum, postquam primùm natus fuerit.
(490) Verùm in domum vadens, tua negotia expedi,
Telam columque, & ancillas jube
Munus obire: bellum autem viris curae-erit
Omnibus (mihi vero maximè) qui in Ilio nati sunt.
    Sic fatus, galeam recepit illustris Hector
(495) Ex-equina-cauda-cristatam: uxor autem dilecta domum ivit,
Respectans, [humidas] lachrymas effundens.
Statimque postea venit ad aedeis bene habitatas
Hectoris hominum-occisoris: & invenit intus multas
Ancillas, his verò luctum omnibus commovit.
(500) Quae quidem adhuc vivum lugebant Hectorem sua in domo.
[Ζ, p. 222]
Non enim ipsum amplius putabant reducem ex bello
Reversurum, elapsum ex viribus & manibus Achivorum.
    Neque verò Paris diutius moratus-est in altis aedibus:
Verùm postquam induit inclyta arma variegata aere,
(505) Properabat deinde per urbem pedibus velocibus fretus.
Perinde ac, siquis statarius equus hordeo-pastus ad praesepe,
Vinculo rupto, currit per campum, feriens terram,
Consuetus lavari latifluo fluvio,
Exultans, alte verò caput tollit, & circum jubae
(510) Humeros jactantur: idemque prae lasciviâ [est] ferociens,
Facileque ipsum genua ferunt ad loca consueta & pascua equorum:
Sic filius Priami Paris à Pergami arce,
Armis praefulgens, tanquam sol incedebat,
Gestiens, ac veloces pedes ferebant: statim autem postea
(515) Hectora [nobilem] divum invenit fratrem, quando jam erat
Digressurus è loco ubi suae colloquebatur uxori.
Hunc prior allocutus est Alexander è divorum genere:
    Venerande, certè valde jam te properantem detineo,
Moratus: neque veni tempestive, ut jussisti.
    (520) Hunc verò, respondens, allocutus est Hector armis expeditus:
[Ζ, p. 223]
Generose, non aliquis tibi vir, qui aequus sit,
Opus vituperaverit pugnae; nam fortis es.
Sed sponte cessas, & non vis. meum autem cor
Tristatur in animo, quando de te probra audio
(525) A Trojanis, qui habent multum laborem gratiâ tui.
Verùm eamus: haec postea componemus, si quando Jupiter
Dederit, coelestibus diis sempiternis
Craterem implere liberum in palatio,
Quum Troja expulerimus bene ocreatos Achivos.

Ilias Liber 7 (Η)

[Η, p. 224]
ITa locutus, portis egressus est illustris Hector:
Cum eo Alexander ivit frater: adeoque in animo
Ambo parati-erant praeliari & pugnare.
Porro sicut Deus nautis desiderantibus dat
(5) Ventum-secundum, postquam defatigati fuerint, politis remis
Pontum remigantes, labore autem membra soluta sunt:
Sic hi Trojanis desiderantibus apparuerunt.
Tunc interfecerunt, hic quidem filium Arëithoi regis,
In Arna habitantem Menesthium, quem claviger
(10) Genuit Arëithous & Philomedusa pulchra-oculis.
[Η, p. 225]
Hector autem Eïoneum interfecit hasta acuta
[Ad] cervicem sub galea ex aere affabre facta: solvitque membra.
Item Glaucus Hippolochi filius, Lyciorum dux virorum,
Iphinoum feriit hasta, praelio fervente,
(15) Dexiadem, currum insilientem velocem,
In humero. hic è curru in humum cecidit: & soluta sunt membra.
    Verum postquam advertit dea glauca Minerva,
Argivos pereuntes in pugna fervente,
Venit de Olympi verticibus properans
(20) Ilium in sacrum. huic autem obvius ruit Apollo
Ex Pergamo conspicatus eam: ac Trojanis optabat victoriam.
Ceterum invicem hi occurrerunt apud fagum.
Hanc prior allocutus est rex Jovis filius Apollo:
    Cur tu rursus furens, ô Jovis filia magni,
(25) Venisti ab Olympo, magnusque te affectus induxit?
An ut jam Danais ancipitem pugnae victoriam
Des? nam minime Trojanos pereuntes miseraris.
Enimvero si mihi aliquid pareres, hoc multo utilius esset.
Nunc quidem dirimamus bellum & pugnam
(30) Hodie: posthac rursus pugnabunt, donec finem
Ilii assequantur: quandoquidem sic gratum extitit [in] animo
Vobis immortalibus evertere hanc civitatem.
    Hunc vicissim allocuta est dea caesia Minerva:
Ita sit, ô eminus jaculans. eadem enim sentiens & ipsa
(35) Veni ab Olympo ad Trojanos & Achivos.
Verùm age, quomodo cupis praelium sedare virorum?
Hanc rursus allocutus est rex Jovis filius Apollo:
[Η, p. 226]
Hectoris commoveamus validum robur equestris,
Si quempiam forte Graecorum provocabit seorsum solus
(40) Adversum [se] ut-pugnet in gravi pugna:
At succensentes aere ocreati Achivi
Solum aliquem incitent pugnare cum Hectore dio.
    Sic dixit: neque non-paruit dea glauca Minerva.
Horum Helenus Priami carus filius intellexit animo
(45) Consilium, quod diis placuit consultantibus:
Stetitque ad Hectorem profectus, & ad ipsum [hunc] sermonem habuit:
    Hector, fili Priami, Jovi consilio par,
Numne mihi quid obsecundabis? (frater quippe tibi sum.)
Alios quidem sedere-fac Trojanos, & omnes Achivos:
(50) Ipse autem provoca Achivorum quisquis optimus,
Adversum [te] ut pugnet in gravi pugna.
Nondum enim tibi sors est mori, & fatum sequi.
Sic enim ego vocem audivi deorum semper immortalium.
    Sic dixit: Hector rursus gavisus est valde, sermone audito.
(55) Et in medium procedens, Trojanorum cohibebat phalanges,
In medio hastam prehendens: hi autem resederunt omnes.
At Agamemnon sedere-fecit bene ocreatos Achivos,
Et Minerva, & argenteum-arcum habens Apollo
Sederunt, avibus similes vulturibus,
(60) Fago super alta patris Jovis caprae alumni,
[Η, p. 227]
Viris delectati. horum autem acies sedebant densae,
Scutis, & galeis, & lanceis horrentes.
Qualis autem diffunditur per mare horror Zephyro
Insurgente recens, nigrescit autem mare sub illo:
(65) Sic ordines sedebant Achivorum & Trojanorum
In campo. Hector autem inter utrosque locutus est:
    Audite me, Trojani, & bene-ocreati Achivi,
Ut dicam quae me animus in praecordiis jubet.
Foedera quidem Saturnides sublimis non perfecit,
(70) Sed mala molitur cogitans utrisque,
Donec vel vos Trojam bene-turritam capiatis,
Vel ipsi apud naves sternamini pontigradas.
Quoniam vobis sunt proceres omnium-Graecorum,
Eorum nunc quemcunque animus mecum pugnare jubet,
(75) Huc veniat ex omnibus, propugnator ut sit contra Hectorem augustum.
Sic verò aïo, & Jupiter nobis attestator adsit,
Si quidem ille me prostraverit protensam cuspidem habente ferro,
Arma depraedatus ferat concavas ad naves.
Corpus verò meum penatibus reddendum, ut ignis me
(80) Trojani & Trojanorum uxores participem faciant mortuum.
Sin ego hunc prostravero, detque mihi gloriam Apollo,
Arma depraedatus, feram ad Ilium sacram,
Et suspendam ad templum Apollinis è longinquo jaculantis.
Cadaver autem in naveis bene transtratas-instructas reddam,
(85) Ut eï parentent caput comantes Achivi:
[Η, p. 228]
Tumulumque ei extruant ad latum Hellespontum,
Et aliquando aliquis dicat etiam posterorum hominum,
Nave transtrata navigans in nigrum Pontum:
Viri quidem hoc monumentum, qui jam diu defunctus,
(90) Quem olim fortissimum illustris Hector occidit.
Sic olim aliquis dicet: mea verò gloria nunquam peribit.
    Sic dixit. hi omnes obmutuerunt silentio,
Verebantur quidem renuere: annuere verò non audebant.
Tandem verò Menelaus* surrexit, & interfatus est,[vs. 94 Menelaus er staat: Manelaus]
(95) Convitio exprobrans: valde autem suspirabat animo:
    Heu jactatores, Achivae, nec amplius Achivi:
[Η, p. 229]
Sane dedecus haec erunt supra gravitatem graviter,
Si nullus Danaorum jam Hectori obvius eat.
Enimvero vos quidem omnes aqua & terra fiatis,
(100) Sedentes ibi singuli excordes sine gloriâ prae temeritate:
Adversus istum autem ego ipse armabor: verùm superne
Victoriae termini tenentur inter immortaleis deos.
    Sic fatus, induebat arma pulchra.
Tunc tibi, Menelaë, apparuisset vitae finis
(105) Hectoris in manibus, (quoniam multo fortior erat,)
Si non Achivorum principes approperantes eripuissent,
Ipseque Atrides late dominans Agamemnon
Dextram prehendisset dictumque hoc locutus esset ac pronuntiasset:
    Insanis, Menelae Jovis alumne: nec tibi opus est
(110) Hac dementia. contine [te], dolens quamvis,
Neque velis contentionis caussa pugnare cum viro te fortiori
Hectore Priamide, quem horrent & alii.
Et verò Achilles huic in duello mortaleis ambitiosos reddente
Metuit occurrere, qui te multo fortior.
(115) Verùm tu quidem sede, iens ad agmen sociorum.
Huic autem propugnatorem alium excitabunt Achivi.
Quamvis intrepidus sit, & quamvis belli sit insatiabilis,
Existimo, eum libenter genu flexurum, si effugerit
Saevo ex bello, & gravi pugna.
[Η, p. 230]
    (120) Sic fatus, à sententia-deduxit fratris praecordia heros,
Recta monens. hic autem paruit: cujus quidem postea
I.aeti famuli ab humeris arma abstulerunt.
Nestor tandem inter Graecos surrexit, & interfatus est:
    Proh facinus. certe magnus luctus Achaïdem terram occupat.
(125) Certe valde ploret senex equitator Peleus,
Bonus Myrmidonum consiliarius, & orator:
Qui olim me interrogans, valde laetabatur in sua domo,
Omnium Achivorum inquirens genus ac prosapiam:
Quos si nunc formidantes Hectorem omnes audierit,
(130) Saepe immortalibus dilectas manus sustulerit,
Anima è membris ut descendat domum Plutonis intro.
Utinam enim, ô Jupiter pater, & Minerva, & Apollo,
Aetate florerem, sicut quando ad rapidum Celadontem pugnabant
Congregati Pylii & Arcades hastis utentes,
(135) Pheae apud muros, Jardani circa fluenta.
Inter hos Ereuthalion primarius stabat, divinus vir,
Humeris gestans arma Areithoi regis:
Divis Areithoi; quem cognomento Clavigerum
Viri appellabant, pulchreque-cinctae mulieres,
(140) Quoniam non arcubus pugnabat, hastaque longa,
Sed ferrea clava perrumpebat agmina.
Quem Lycurgus interfecit dolo, non vi utique,
Angusta in via, quando clava non ei mortem
Arcebat ferrea. antè enim Lycurgus praeveniens,
(145) Hasta medium transfodit: hic autem supinus solo stratus est.
[Η, p. 231]
Armaque [ille] spoliavit, quae ei dederat ferreus Mars.
Et ea quidem ipse postea portabat in praelium Martis.
At postquam Lycurgus in palatio senuit,
Dedit Ereuthalioni dilecto servo gestanda.
(150) Illius hic arma habens, provocabat omnes fortissimos.
Hi autem valde tremebant & timebant nec quisquam ausus fuit:
Sed me animus induxit audax, ut pugnarem
Confidentia sua: natu quippe minimus eram omnium,
Et pugnabam cum-eo, dedit autem mihi gloriam Minerva.
(155) Huncce procerissimum & fortissimum interfeci virum.
Magnus enim jacebat, extensus hinc atque illinc,
Utinam sic aetate florerem, viresque mihi integrae essent.
Huicce forsan occurreret per praelium Hector armis expeditus.
Vestrum autem qui sunt praestantissimi omnium Graecorum,
(160) Ne hi quidem alacriter parati-sunt Hectori obviam ire.
    Sic increpavit senex: tales novem omnes surrexerunt.
Prodivit maxime primus quidem rex mortalium Agamemnon:
Post hunc Tydides prodivit fortis Diomedes:
Post hos, Ajaces, strenuam induti fortitudinem:
(165) Post hos Idomeneus, & assecla Idomenei
Meriones, qualis Marti hominum interemptori:
Post hos Eurypylus, Evaemonis illustris filius:
Surrexit & Thoas Andraemonides, & nobilis Ulysses.
Omnes hi volebant pugnare cum Hectore nobili.
(170) Ad hos ipsos dixit Gerenius eques Nestor:
    Sorte nunc sortimini universim, quis obtenturus sit.
[Η, p. 232]
Iste enim juvabit Graecos bene-ocreatos.
Quin etiam ipse suo animo juvabitur, si evaserit
Pernicioso è praelio, & periculoso certamine.
    (175) Sic dixit. porro sortem duxerunt singuli,
Et injecerunt galeae Agamemnonis Atridae.
De reliquo populi supplicabant, diisque manus elevabant.
Et sic unus loquebatur suspiciens in coelum latum:
Jupiter pater, aut Ajax obtineat, aut Tydei filius,
(180) Aut ipse rex Mycenae auro abundantis.
Ita loquebantur. & sortitus est Gerenius eques Nestor.
Et saliit sors è galeâ quam volebant ipsi,
Ajacis: praecoque, ferens per coetum undiquaque,
Ostendit qui ad dextram omnibus optimatibus Graecorum.
(185) Verùm hi non cognoscentes, renuerunt singuli.
At quum ad eum accessisset, ferens per coetum undiquaque,
Qui adscriptam sortem in galeam jecerat, illustris Ajax,
Summisit quidem manum: hic autem imposuit, propè adstans.
Cognovitque, sortis signum conspicatus, & gavisus est animo.
(190) Hanc quidem ad pedem suum humi jecit ac declamavit:
    O amici, sane sors mea. gaudeo autem & ipse
Animitus, quoniam cogito superare Hectorem augustum.
Verùm agite, dum ego bellica arma induam,
Interim vos supplicate Jovi Saturnidae regi
(195) Tacite apud vos, ut ne Trojani audiant:
Vel etiam palàm, quandoquidem neminem timemus omnino.
Non enim aliquis me viribus volens nolentem terrebit:
[Η, p. 233]
Neque propter imperitiam: nam neque me rudem adeo
Puto in Salamine genitum, educatumque esse.
    (200) Sic dixit. ceterùm hi supplicabant Jovi Saturnidae regi.
Et sic unus loquebatur suspiciens in coelum latum:
    Jupiter pater, per Idam regnens, augustissime, maxime,
Da ut Ajax victoriam & splendidam gloriam referat.
Sin autem & Hectorem diligis, & curas ipsum,
(205) Aequalem ambobus excellentiam & gloriam praebe.
    Sic orabant. Porro Ajax armatus est fulgenti ferro.
Ac postquam omnia corpori circum-induit arma,
Ivit deinceps, qualis ingens incedit Mars,
Qui it in-bellum ad viros quos Saturnides
(210) Animum-rodentis contentionis vi commisit pugnare.
Talis Ajax prodivit magnus, vallum Achivorum,
Subridens terribili vultu: infernè verò pedibus
Ibat late gradiens, quatiens longam hastam.
Hunc & Argivi valde laetabantur aspicientes.
(215) Trojanos autem tremor gravis incessit per membra singulos:
Hectorique ipsi animus in praecordiis palpitabat:
Sed non amplius poterat subterfugere, neque regredi
Retro in copiarum turbam, quoniam provocárat ad certamen.
Porro Ajax cominus accessit, ferens scutum instar turris.
(220) Aureum, septuplici bubolo, quod ei Tychius elaborarat faber,
Coriariorum praestantissimus, in Hyla aedes habitans:
Hic ei fecit scutum varium è septuplici bubulo
[Η, p. 234]
Taurorum saginatorum, pro octuplo induxit aes.
Quod ante pectus ferens Telamonius Ajax,
(225) Stetit valde prope Hectorem, minatusque allocutus est:
    Hector, nunc quidem manifeste cognosces cum-solo solus,
Quales etiam Danais optimates intersunt,
Etiam praeter Achillem, virorum-ordines perrumpentem, animo leonem.
Enimvero hic quidem in navibus curvas puppes-habentibus marivadis
(230) Jacet iratus Agamemnoni pastori populorum:
Nos autem sumus tales, qui tibi obviabimus.
Et multi. verùm ordire pugnam, & praelium.
    Hunc vicissim allocutus est Hector armis expeditus:
Ajax auguste, Telamonie, princeps populorum,
(235) Ne me tanquam puerum imbecillem tenta,
Vel mulierem, quae nescit bellica opera:
Quippe ego bene novi pugnas caedesque-virorum.
Scio ad dextram, scio ad sinistram regere scutum
Aridum: ideo mihi licet audacter pugnare.
(240) Scio quoque in praelio-statario saevo canere Marti:
Denique novi insilire [in] pugna [in] equas celeres.
Sed enim non te volo ferire talem existentem
Clam circumspiciens, sed palàm, si assequi potuero.
    Dixit: & vibrans projecit longam lanceam,
(245) Et percussit Ajacis ingens scutum è septuplici bubulo factum,
Ad extremum aes, quod pro octuplo erat in ipso.
Ceterum per sex plicas penetravit findens hasta indomita:
[Η, p. 235]
In septima autem pelle haesit. Secundus vice versa
Ajax augustus emisit longam hastam,
(250) Et impegit in Priamidae clypeum undique aequalem.
Clypeum quidem penetravit lucidum fortis hasta,
Et per thoracem ingeniose-factum transfixa est.
E-regione autem juxta ille[* b7 v253 ille er staat: ile] discidit loricam
Hasta. is inclinatus est, & vitavit mortem nigram.
(255) Porri hi evellentes longas hastas manibus, simul ambo
Congressi sunt leonibus similes crudivoris,
Vel suibus apris, quorum robur non imbecille.
Priamides quidem postea medium scutum laesit hasta.
Neque perrupit ferrum, sed reflexa est ei cuspis.
(260) Ajax autem clypeum compunxit insiliens, & in aversum
Exivit hasta; repressitque illum irruentem.
Ac caesim cervicem strinxit: & ater exiliebat sanguis.
Verùm ne sic quidem cessavit à pugna Hector armis expeditus;
Sed retrocedens lapidem rapuit manu forti,
(265) Jacentem in campo, nigrum, asperum, magnumque:
Eo percussit Ajacis ingens scutum è septuplici bubulo constans,
Ad medium quod est circa umbonem: circumsonuitque aes.
Secundus item Ajax, multo majorem lapidem tollens,
Misit contorquens: adhibuitque vim immensam:
(270) Ac interne scutum fregit, petens lapide instar molaris rotundo.
Porro labefactavit ei dilecta genua: ille supinus extensus est,
Scuto inhaerens. hunc statim erexit Apollo.
[Η, p. 236]
Et jam ensibus cominus vulnerati fuissent,
Nisi praecones, Jovis nuncii atque mortalium,
(275) Advenissent: alter Trojanorum, alter Achivorum aere tunicatorum,
Talthybius, & Idaeus, prudentes ambo:
Ac [in] medio amborum sceptra adhibuissent, & interfatus esset
Praeco Idaeus, cordata consilia sciens,
    Ne amplius, filii dilecti, bellate, neque pugnetis:
(280) Nam ambos vos diligit Jupiter nubium coactor,
Quin ambo bellatores [estis:] quod etiam scimus omnes.
Insuper nox jam instat: è re est, nocti parere quoque.
    Hunc, respondens, allocutus est Telamonius Ajax:
Idaee, Hectorem haec loqui petite.
(285) Ipse enim ad duellum provocavit quosque fortissimos.
Sit ille prior: & ego imprimis parebo, quandoquidem talis [ego.]
    Hunc vicissim allocutus est magnus Hector armis expeditus:
Ajax, quoniam tibi dedit deus magnitudinem, & robur,
Et prudentiam: inter verò Achivos hasta praestantissimus es:
(290) Nunc quidem cessemus à praelio & hostilitate
Hodie. posthac rursum praeliabimur, donec deus
Nos dirimat, & tribuat alterutris victoriam.
Insuper nox jam instat: è re est, nocti parere quoque,
Ut tu exhilares cunctos apud naveis Achivos,
(295) Tuosque maximè necessarios, & familiareis qui tibi sunt.
At ego in civitate magna Priami regis
Trojanos exhilarabo, & Trojanas, quae vesteis trahunt,
Quae mihi bene precantes, divinam ingredientur concionem.
Verùm age, dona mutuò inclyta demus ambo,
(300) Ut aliquis sic dicat Achivorum Trojanorumque:
Non tantùm pugnabant super contentione animum-rodente,
[Η, p. 237]
Sed etiam in amicitiâ dirimebantur reconciliati.
    Sic locutus, dedit ensem argenteis clavis-distinctum,
Cum vagina offerens, & corrigia pulchre incisa.
(305) Ajax autem balteum dedit puniceo-colore splendidum.
Hi dirempti, hic quidem ad exercitum Achivorum
Ibat, alter vero ad Trojanorum universitatem tetendit. hi gavisi sunt,
Ut viderunt vivum & sospitem advenientem,
Ajacis elapsum fortitudinem, & manus invictas:
(310) Et deduxerunt in civitatem, qui salvum esse desperarant.
Ajacem item ex-altera parte pulchre ocreati Achivi
Ad Agamemnonem augustum duxerunt, laetum victoriâ.
Hi ut in tentoriis Atridae fuerunt,
Pro iis bovem sacrificavit Rex virorum Agamemnon,
(315) Marem, quinquennem, praepotenti Saturnidae:
Quem excoriarunt, appararuntque, & ipsum aperuerunt totum,
Minutimque inciderunt rite, infixeruntque verubus,
Et assarunt accuratè, detraxeruntque omnia.
Et, postquam absolverunt laborem, conviviumque adornarunt,
(320) Epulati sunt, ne in ullo sufficientis epuli animus penuriam habebat.
Tergi partibus autem Ajacem porrectis honoravit
Heros Atrides latè dominans Agamemnon.
Sed ubi potus & cibi appetitum deposuerunt,
His senex primus-omnium texere coepit consilium
(325) Nestor, cujus & antea optimum apparuerat consilium.
Qui prudentià valens concionatus est, & [sic] compellavit:
    Atrida, & ceteri optimates Achivorum,
[Η, p. 238]
Quia multi mortui sunt Achivi comantes caput,
Quorum nunc sanguinem atrum, circa pulchrifluum Scamandrum,
(330) Diffudit asper Mars, animaeque in infernum descenderunt:
Itaque te oportet bellum quidem prima luce sedare Achivorum.
Nos verò congregati advehemus huc cadavera
Bobus & mulis, & comburemus ea
Parumper à navibus, paullo longe ante naves, ut ossa filiis quisque
(335) Domum ferat, quando revertemur in patriam terram.
Tumulumque circa pyram unum congeremus, profecturi
Sine discrimine, in campo: & apud ipsum aedificabimus celeriter
Turres altas, propugnaculum navium & [nostrûm] ipsorum.
Et in ipsis portas faciemus bene aptatas,
(340) Ut per ipsas equestris via sit.
Exterius autem profundam fodiemus cominus fossam,
Quae equos & populum prohibeat, circùm existens,
Ne quando ingruat bellum Trojanorum superborum.
    Ita dixit: omnesque approbarunt principes.
(345) Troianorum item concio facta est in arce summa Ilii,
Formidolosa[*b7 v346 Formidolosa er staat: Fomidolosa], turbulenta ante Priami portam.
His Antenor cordatus sic incepit concionari:
    Audite me, Trojani, & Dardani, & auxiliarii,
Ut dicam quae me animus in praecordiis jubet.
(350) Huc adeste, Argivam Helenam, & opes cum ipsa,
Reddamus Atridis abducendas. at nunc foedera fida
Fallentes pugnamus. quare nihil utile nobis
Autumo effectum iri, nisi fecerimus ita.
[Η, p. 239]
    Hic quidem, sic locutus, resedit. interim surrexit
(355) Augustus Alexander, Helenae maritus pulchricomae,
Qui ipsum, respondens verbis alatis, allocutus est:
    Antenor, tu quidem non jam mihi grata haec profers.
Novisti & alium sermonem meliorem hoc excogitare.
Si autem verè hunc seriò dicis,
(360) Utique deinceps tibi dii mentem adimunt ipsi.
Enimvero ego ad Trojanos equestres verba faciam.
Disertè verò nego, conjugem quidem non reddam:
Opes verò, quascunque abduxi ex Argo nostram domum,
Omnes volo dare, atque etiam propriis alias adjungere.
    (365) Hic quidem, sic locutus, consedit. interea surrexit
Dardanides Priamus, deo consiliarius similis,
Qui ipsis, bene-sentiens, verba fecit, & dixit:
    Audite me, Trojani, & Dardani, & auxiliarii,
Ut dicam quae me animus in praecordiis jubet.
(370) Nunc quidem coenam sumite per exercitum sicut antea,
Et custodiae mementote, & excubias agite quisque:
Manè autem Idaeus eat concavas ad naves,
Nuntiatum Atridis, Agamemnoni & Menelao,
Sententiam Alexandri, cujus gratiâ contentio exorta est.
(375) Insuper & hoc nuntiet cordatum verbum, an velint
Cessare à bello lamentabili, donec cadavera
Combusserimus. postea iterum pugnabimus, donec deus
Nos dirimat, detque alterutris victoriam.
    Sic dixit: hi illum imprimis quidem audierunt, & paruerunt.
(380) Coenam deinde sumpserunt per exercitum turmatim.
Et manè Idaeus ivit concavas ad naves.
[Η, p. 240]
Ac invenit in concione Danaos ministros Martis
Apud navim extimam Agamemnonis. atque ad hos,
Stans in medio-illorum, [sic] declamavit vocalis praeco:
    (385) Atridae, & alii bene-ocreati Graeci,
Jussit Priamus, & alii Trojani illustres,
Dicere, si quidem vobis gratum & jucundum sit,
Sententiam Alexandri, cujus gratia contentio exorta est.
Opes quidem, quascunque Alexander concavis in navibus
(390) Abduxit Trojam, (utinam antè periisset,)
Omnes vult dare, & item è proprio alias adjungere.
Juvenculam autem uxorem Menelai gloriosi
Negat [se] redditurum. atqui tamen ipsum Trojani hortantur.
Et hoc etiam jusserunt exponere verbum, utrum velitis
(395) Cessare à bello tristi, donec mortuos
Crememus. postea iterum pugnabimus, donec Deus
Nos dirimat, detque alterutris victoriam.
    Sic dixit. & omnes compresso-ore tacuerunt.
Tandem autem interlocutus est in praelio fortis Diomedes:
    (400) Ne aliquis nunc opes Alexandri recipiat,
Neque Helenam. manifestum [est] etiam [ei] qui valde infans est,
Quod jam Trojanis interitus fines immineant.
Sic dixit: omnes acclamabant filii Achivorum,
Sententiam admirantes Diomedis bellicosi.
(405) Atque tunc Idaeum allocutus est rex Agamemnon:
    Idaee, certe sententiam Achivorum ipse audis,
Quemadmodum tibi respondeant, mihique sic adlubescit.
Verùm quod ad mortuos, cremare nil recuso.
Nec enim parci solet cadaveribus mortuorum.
[Η, p. 241]
(410) Simul ac defuncti fuerint, igne tractandi ocius.
Foederum autem Jupiter conscius esto altisonans, maritus Junonis,
    Sic loquens, sceptrum attollebat omnibus diis.
Repedavitque Idaeus ad Ilium sacrum.
Ceterum sedebant in concione Trojani & Dardani,
(415) Omnes congregati, expectantes quando veniret
Idaeus. hic venit, & nuntium exposuit,
Stans inter medios: hi accingebantur perquam celeriter
Utrobique, tum ut cadavera comportarent, ceteri verò ad lignum.
Argivi item ab-altera-parte bene-tabulatis à navibus
(420) Hortabantur, tum ut cadavera comportarent, ceteri verò ad lignum.
Sol verò dein recens percussit arva,
Ex leniter fluente profundo Oceano
Coelum adscendens. hi autem obviabant invicem.
Tunc non absque difficultate erat dignoscere virum quemque.
(425) Sed aqua abluentes pulverem sanguinolentum,
Lacrymas calidas fundentes curribus imposuerunt.
Neque sinebat lugere Priamus magnus: illi cum silentio
Cadavera rogis adaggerabant, moerentes corde.
Denique ut in igne combusserant, redierunt in Ilium sacrum.
    (430) Ac similiter ex-altera-parte Achivi bene ocreati
Cadavera rogis adaggerabant, tristes corde.
Et in igne quum combussissent, redierunt ad concavas naveis,
Ceterùm quando nondum aurora, sed adhuc dubia nox [erat,]
[Η, p. 242]
Tum circa pyram lecta manus Achivorum incitabatur:
(435) Tumulumque circa eam unum fecerunt, egressi
Nullo discrimine, è campo: & apud ipsum extruxerunt murum,
Turresque altas, munimentum navium, & ipsorummet:
Et in ipsis portas fecerunt bene aptatas,
Ut per illas equestris via esset:
(440) Exterius autem profundam circa illum fossam foderunt,
Latam, magnam: & in [ea] palos defixerunt.
Sic quidem laborabant Achivi caput comantes.
Ceterùm dii apud Jovem sedentes fulminatorem
Perspectabant magnum opus Achivorum aere loricatorum.
(445) Interim sermonem capessivit Neptunus quatiens-terram:
    Jupiter pater, an quis est mortalium super immensam terram,
Qui amplius immortalibus mentem & consilium indicabit?
Non vides verò, quòd denuo Achivi caput comantes
Murum struxerunt pro navibus, circùm autem fossam
(450) Duxerunt, neque diis dederunt inclytas hecatombas?
Hujus profectò gloria erit quantum spargitur aurora:
Illum autem obliviscentur, quem ego & lucidus Apollo
Heroi Laomedonti aedificavimus laborantes.
    Hunc valdè commotus allocutus est nubicogus Jupiter:
(455) Papae, terrae-quassator, late potens, quod dixisti?
Alius aliquis deorum hoc reformidaret commentum,
Qui te multo imbecillior manibus & robore.
Imo tua tibi gloria erit quàm-latè extenditur aurora.
Agedum, quando rursus Achivi caput comantes
(460) Abierint cum navibus dilectam in patriam terram,
[Η, p. 243]
Murum dirumpens, hunc quidem in mare totum demergito:
Rursus autem littus magnum arenis obtegito,
Ut ingens murus Achivorum solo aequetur.
Sic illi quidem talia inter se colloquebantur.
(465) Occidit verò sol, absolutumque est opus Achivorum.
Ac boves mactabant in tentoriis, & coenam sumebant.
Naves autem è Lemno appulerunt, vinum vehentes,
Multae, quas miserat Iasonides Euneus:
Quem peperit Hypsipyle ex Iasone pastore populorum.
(470) Praeter alia, Atridis, Agamemnoni & Menelao,
Dederat Iasonides ducendos vini mille congios.
Illinc vinum emebant Achivi comantes caput,
Alii quidem aere, alii autem ferro nigro,
Alii pellibus, alii ipsis bobus,
(475) Alii etiam mancipiis. apparabantque convivium opiparum.
Per-totam noctem dein Achivi caput comantes
Epulabantur: Troës verò in civitate, & auxiliarii.
Cetero tota-nocte ipsis mala moliebatur Jupiter consiliator,
Terribiliter tonans. hos pallidus timor cepit.
(480) Denique vinum è poculis humi fundebant: nec aliquis sustinuit
Antè bibere, quàm libasset praepotenti Saturnio.
Tandem obdormierunt, & somni munus sunt adepti.

Ilias Liber 8 (Θ)

[Θ, p. 244]
AUrora quidem croceo peplo spargebatur totam per terram:
Jupiter verò deorum concionem habuit gaudens-fulmine
Summo vertice cacuminosi Olympi:
Ipseque illis concionabatur, ac dii simul omnes auscultabant:
(5) Audite me, omnes dii, omnesque deae,
    Ut dicam quae me animus in pectore hortatur.
Ne qua igitur foemina dea hoc, & ne aliquis mas
Tentet rescindere meum mandatum: sed simul omnes
Probate, ut celeriter perficiam haec opera.
[Θ, p. 245]
(10) Quemcunque ego deorum seorsum velle intellexero
Profectum vel Trojanis auxiliari, aut Graecis,
Saucius indecorè redibit in Olympum:
Aut ipsum correptum projiciam in Tartarum obscurum,
Procul valde, ubi profundissimum sub terra est barathrum:
(15) Ubi ferreae portae, & aereum pavimentum,
Tam profunde in inferno, quantum coelum distat à terra.
Cognoscet deinde, quantopere sum deorum fortissimus omnium.
Sin verò, age periculum-facite, ut videatis omnes,
Catenam auream de coelo suspendentes;
(20) Et omnes appendimini dii, omnesque deae.
At non traxeritis ex coelo in-terram
Jovem summum consiliarium, neque si valde multum laboraveritis.
Verùm quando jam & ego cupidus voluero trahere,
Cum ipsa terra traxero, ipsoque mari:
(25) Catenam quidem dein ad verticem Olympi
Alligavero: illa verò suspensa omnia fuerint.
[Θ, p. 246]
Tanto ego superior-sum diis, superiorque sum hominibus.
    Sic dixit: hi omnes obmutuerunt silentio,
Orationem admirati: valde enim dure concionatus erat.
(30) Ac tandem interlocuta est dea caesia Minerva:
    O pater noster Saturnide, summe regum,
Bene & nos scimus quaenam tibi sit potentia non cedens.
Attamen Danaos lugemus bellicosos,
Qui jam malum fatum explentes perierint.
(35) Verùm enimvero bello quidem abstinebimus, si tu jubes:
Consilium verò Argivis praebebimus, quod proderit,
Ut non omnes pereant indignante te.
    Hanc, arridens, allocutus est nubicogus Jupiter:
Confide, Tritogenia, dilecta filia; tametsi non animo
(40) Propenso loquor, volo tamen tibi clemens esse.
    Sic fatus, currui adaptavit aeripedes equos
Celeres volanteis, aures jubis comanteis [caput.]
Ac aurum ipse circuminduit corpori: accepitque scuticam
Auream artificiose-factam, & suum adscendit currum;
(45) Et scuticâ incitavit ut veherent: hi non inviti volarunt
Intra terram & stellatum coelum.
[Θ, p. 247]
Et in Idam venit abundantem-fontibus, matrem ferarum,
[In] Gargarum, ibi autem ei templum, araque odorata.
Ibi equos stitit pater hominum deorumque,
(50) Solvens è curru: nebulamque multam offudit.
Tum ipse in verticibus sedit, majestate fulgens,
Inspiciens Trojanorum civitatem, & naves Achivorum.
Porro coenam sumpserunt caput comantes Achivi
Raptim in tentoriis: post illa verò armabantur.
(55) Trojani item ex-altera-parte in civitate armabantur
Pauciores. nihilominus tamen & sic pugna certare prompti erant
Necessitate necessaria, pro liberis, & pro uxoribus.
Igitur omnes apertae sunt portae: ac effusus est exercitus,
Pedites & equites: multusque tumultus est coortus.
(60) Ceterò postquam hi in locum unum coëuntes venerunt,
Commiserunt scuta, commiserunt lanceas, & robora virorum
Aere loricatorum: & clypei umbonem habentes
Appropinquarunt inter-se: multusque tumultus est coortus.
Ibidem tum ejulatio tum gloriatio erat virorum,
(65) Tam perdentium, quàm pereuntium: & manabat sanguine terra.
Quandiu quidem aurora erat, & augebatur facer dies,
Tamdiu imprimis fervebant utrorumque tela, populusque cadebat.
Ad quum sol medium coelum conscenderat,
[Θ, p. 248]
Tunc scilicet aureas pater extendebat lances:
(70) Et imponebat duo fata longam quietem-adferentis mortis,
Tum Trojanorum equestrium, tum Achivorum aere tunicatorum.
Tum libravit, media prehendens: & deorsum vergebat fatalis dies Achivorum:
Graecorum quidem fata in terra multipascua
Considebant: Troum autem ad coelum latum sublata-fuerunt.
(75) Porro ipse ex Ida valde tonabat, ardensque
Misit fulgur ad populum Achivorum. hi conspicati
Obstupuerunt, & omnes pallidus timor invasit.
Heic nec Idomeneus ausus est manere, nec Agamemnon,
Neque duo Ajaces manserunt, famuli Martis.
(80) At Nestor solus mansit Gerenius, custos Achivorum;
Minime volens, sed equus attritus erat, quem vulnerarat sagitta
Dius Alexander Helenae conjux pulchricomae,
Summo in vertice, ubi primi crines equorum
Cranio innascuntur, maxime vero lethale est.
(85) Dolens verò resiliit [equus,] ac telum in cerebrum penetravit:
Et currum conturbabat, volutans-se ob canthos.
Dum senex equi lora abscindebat
Gladio petens, interim Hectoris veloces equi
[Θ, p. 249]
Ferebantur hostili impetu audacem aurigam ferentes
(90) Hectorem. & tunc senex vitam perdidisset,
Nisi illico animadvertisset in bello strenuus Diomedes.
Qui terribiliter clamavit, adhortans Ulyssem:
    Auguste Laërtiada, consiliis abundans Ulysses,
Quò fugis, terga vertens, velut ignavus, in congressu?
(95) [Cave] nequis tibi fugienti in tergum hastam infigat:
Quin mane, ut à sene propellamus trucem virum.
    Sic dixit. at non exaudivit multa patiens dius Ulysses,
Verùm se proripuit concavas ad naves Achivorum.
Tydides autem, solus licet existens, propugnatoribus mixtus est.
(100) Et stetit ante equas Neleidae senis,
Et ipsum, verba proferens alata, allocutus est:
    O senex, certe valde te juvenes premunt bellatores:
Tuaque vis soluta est, & gravis te senecta premit.
(105) Debilis tibi famulus: tardi tibi equi.
Sed age, meum currum conscende, ut videas
Quales Trojani equi, periti per-campum
Velociter valde hac & illac persequi & fugere:
Quos nuper ab Aenea cepi, perito fugae.
(110) Illos quidem famuli curent: hos vero nos
[Θ, p. 250]
Trojanos in equites dirigamus, ut & Hector
Cognoscat, an & mea hasta furat in manibus.
    Sic dixit: & non recusavit Gerenius eques Nestor.
Nestoreas quidem postea equas famuli curabant
(115) Fortes, Sthenelus, & Eurymedon fortitudinem amans.
Hi in ambos Diomedis currus adscenderunt.
Nestor autem in manus sumpsit habenas subtileis,
Et equas scutica urgebat. propereque ad Hectorem venerunt.
Hic quum rectà irrueret, jaculatus est Tydei filius.
(120) Et ab eo quidem aberravit: is autem aurigam famulum
Filium magnanimi Thebaei Eniopeum,
Equorum habenas tenentem, percussit [in] pectus juxta mammam.
Qui decidit è curru: & regressi sunt ei equi
Veloces: ac hujus ibi soluta est anima & robur.
(125) Et Hectorem cruciavit gravis dolor [in] animo propter aurigam.
Hunc quidem deinde sivit, tametsi dolens [ob] socium,
Jacere: at is aurigam quaerebat audacem. neque jam diu
Equi indigebant rectore. statim enim invenit
Iphitidem Archeptolemum audacem, quem tunc equos
(130) Celeripedes ascendere fecit: ac ei dedit habenas in manus.
Tunc clades fuisset, & ardua opera facta fuissent,
Et conclusi fuissent [Trojani] in Ilium ceu agni,
Nisi citò animadvertisset pater hominum deorumque.
Ergò horrende tonans emisit candens fulmen,
(135) Et ante equos Diomedis dejecit in-terram.
[Θ, p. 251]
Terribilis autem flamma excitabatur sulphuris ardentis.
Et equi territi consternabantur sub curru.
Nestorem quoque fefellerant habenae subtiles è manibus prolapsae.
Ergò timuit hic in animo, ac Diomedem est allocutus:
    (140) Tydide, age rursus in fugam impelle unungulos equos.
An non cognoscis, quòd à Jove non sequitur auxilium?
Nunc enim huic Saturnius Jupiter gloriam praebet
Hodie: postea rursus etiam nobis, si voluerit,
Dabit. homo quippe nullâ ratione Jovis consilium effugiat,
(145) Ne quidem fortissimus, quoniam longe potentissimus est.
    Huic respondit ad haec in-bello strenuus Diomedes:
Profectò haec omnia, senex, ut fatum est, dixisti:
Verùm ille gravis dolor cor & animum incessit.
Hector enim aliquando dicet, inter Trojanos concionans;
(150) Tydides à me fugatus ad naves se recepit:
Sic aliquando gloriabitur: tunc mihi dehiscat ampla terra.
    Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:
Ah Tydei fili, rei-militaris-periti, quid dixisti?
Etsi te Hector ignavum & imbellem dicat,
(155) Tamen non credent Trojani & Dardani,
Et Trojanorum uxores magnanimorum propugnatorum,
Quarum florenteis maritos in pulveres dejecisti.
    Sic locutus, in fugam vertit unungulos equos
Retro in turbam persequentium. at Trojani & Hector
(160) [Cum] clamore furioso tela gemebunda immittebant.
[Θ, p. 252]
Interim alte clamavit magnus Hector armis expeditus:
    Tydida, te quidem supra modum honorarunt Danaï equestres,
Et sede, & carnibus, & plenis poculis:
At nunc te ignominia afficient. nempe mulieri aequalis evasisti.
(165) Facesse, ignava pupa, quoniam non, cedente me,
Turres nostras conscendes, neque mulieres
Abduces in navibus. priùs tibi dabo sortem [tuam.]
    Sic dixit: Tydides autem bifariam deliberavit,
Equos convertere, & contrà proeliari.
(170) Ter quidem cogitavit in mente & in animo:
Ter autem ab Idaeis montibus intonuit Jupiter consiliator,
Signum proponens Trojanis, praelii alternantem victoriam.
Ceterum Hector Trojanos hortabatur, alte vociferans:
    Trojani, & Lycii, & Dardani cominus pugnantes,
(175) Viri estote, amici, & mementote strenui roboris.
Enimvero cognosco, quod mihi propicius annuit Saturnius
Victoriam & magnam gloriam, at Graecis calamitatem.
Ineptuli, qui has munitiones extruxerunt,
Imbecillas, nihili-aestimandas, hae nostrum robur non impedient.
(180) Immo equi facilè fossam transilient cavatam.
Veruum quando jam naves ad concavas penetraro,
[Θ, p. 253]
Memoria aliqua tum ignis combustivi sit,
Quemadmodum igne naves comburam, interficiam autem & ipsos
Argivos apud naves, perculsos fumo.
    (185) Sic fatus equos adhortatus est, dixitque:
Xanthe, & tu Podarge, & Aethon, Lampeque nobilis.
Nunc mihi pabulum rependite, quod admodum multum
Andromache, filia magnanimi Eetionis
Vobis prioribus mel resipiens triticum apposuit,
(190) Vinumque immiscens ad bibendum siquando animus juberet,
Vel mihi, qui ei floridus maritus glorior esse.
Verùm insequimini, & festinate, ut capiamus
Clypeum Nestoreum, cujus nunc fama ad coelum pervenit,
Totum aureum esse, amentaque, & ipsum:
(195) At ab humeris Diomedis equestris
Artificiosum thoracem, quem Vulcanus elaboravit fabricans.
Si hos ceperimus, speraverim [me] Achivos
Hac-ipsa nocte naves conscendere-coacturum veloces.
    Sic dixit glorians. indigne-tulit autem veneranda Juno:
(200) Et commota est in solio, versavitque magnum Olympum.
Sed & Neptunum, magnum deum, coram allocuta est:
    Papae, Terrae quassator tale-potens, ne tibi quidem
[Θ, p. 254]
Pereuntibus Danais tristatur in praecordiis animus?
Hi tibi Helicen & Aegas dona offerunt
(205) Multa & jucunda: tu verò ipsis cupias victoriam.
Si enim velimus, quotquot Danais auxiliares [sumus,]
Trojanos repellere, & coërcere latioculum Jovem:
Illic tunc tristaretur sedens solus in Ida.
    Hanc, valde indignabundus, allocutus est rex Terrae-quassator:
(210) Juno in dicendo intrepida, qualiter verbum hoc dixisti?
Non ego velim cum Jove Saturnio pugnare
Nos ceteros, quoniam longè fortissimus est.
    Taliter hi quidem istaec ad se invicem loquebantur.
Porro quàm late sese munitionis fossa à navibus extendebat,
(215) Repletum erat equis pariter & viris clypeatis
Coarctatis. coactarat autem veloci Marti aequalis
Hector Priamides, quam ei Jupiter gloriam dedit.
Et quidem concremasset igne comburenti naves planas,
Nisi in praecordiis posuisset Agamemnoni veneranda Juno,
(220) Ipsimet laboranti, velociter incitare Graecos.
Ergò surrexit ut iret ad tentoria & naves Achivorum,
Purpuream magnam pallam gestans manu robusta.
Et stetit ad Ulyssis navim nigram instar balaenae magnam,
Quae in medio erat, ad-clare vociferandum ad utramque partem,
[Θ, p. 255]
(225) Tum ad Ajacis tentorium Telamonidae,
Tum ad Achillis: qui extremi naves planas
Tutabantur, virilitate freti, & fortitudine manuum.
Clamavit autem, clare Graecos compellans:
    Pudeat, Argivi, prava dedecora, specie [tenus] admirandi.
(230) Quo abierunt jactationes, cùm nos profitebamur nos pro fortissimis,
Quas olim in Lemno vana jactatores effutiebatis,
Epulantes carnes multas boum erecta cornua-gestantium,
Bibentes vini pateras redimitas,
Trojanorum adversus centenos, ducentosque, quenque
(235) Obstiturum in bello: nunc autem ne uni aequales sumus
Hectori; qui brevi naveis incendet igne ardenti.
Jupiter pater, anne ullum potentium regum
Tali clade afflixisti, & ipsum magna gloria privasti?
Equidem fateor, nunquam tuam perpulchram aram
(240) Nave transtrata [me] praeteriisse, cùm huc malo-fato-venirem.
Immo super omnibus boum adipem & femora combussi,
Cupiens Trojam bene-muratam evertere.
At, Jupiter, hocce mihi perfice desiderium:
[Nos] ipsos saltem permitte effugere & evadere:
(245) Neque sic à Trojanis sinas interimi Achivos.
    Sic dixit. hujus misertus est pater lacrymantis.
Et annuit ei, populum salvum fore, neque periturum.
[Θ, p. 256]
Ac illico aquilam misit, perfectissimam volucrum,
Hinnulum tenentem unguibus, sobolem cervae velocis.
(250) Juxta Jovis aram ornatam dejecit hinnulum,
Ubi omnium-oraculorum-authori Jovi sacrificabant Achivi.
Hi igitur ut viderunt, quod à Jove venisset avis,
Alacrius in Trojanos ruebant, recordabantur pugnae.
Tum nemo Danaorum, multorum quamvis existentium, prior
(255) Expetebat agitare veloces equos ante Tydidem,
Fossaque educere, & contrà proeliari.
Sed longe primus Trojanorum interemit virum armatum
Phradmonidem Agelaum: is quidem in-fugam verterat equos:
Illi autem converso in dorsum hastam fixit,
(260) Humeros inter, perque pectus transegit.
Ergò cecidit è curru, resonueruntque arma super ipso.
Post hunc Atridae, Agamemnon & Menelaus.
Post hos Ajaces, impetuosum induti robur.
Post hos Idomeneus, & comes Idomenei
(265) Meriones, aequalis Marti virorum interemptori.
Post hos Eurypylus, Evaemonis illustris filius.
Denique Teucer nonus prodivit, tendens arcus qui-retro-curvantur
Stetit autem sub Ajacis scuto Telamonii.
Tunc Ajax quidem objiciebat scutum: at hic heros,
[Θ, p. 257]
(270) Circumspiciens, si quidem aliquem jaculatus in multitudine
Vulneraverat, (illeque ibi delapsus vitam amittebat,
Hic retro profectus, ceu filiolus ad matrem, ibat
Ad Ajacem: hic ipsum scuto tegebat splendido.
Heic quem primum Trojanorum interfecit Teucer eximius?
(275) Orsilochum quidem ante omneis, & Ormenum & Ophelestem,
Daetora, Chromium & divinum Lycophontem,
Et Polyaemonidem Hamopaonem, & Melanippum:
Omnes cumulatos dejecit in terram multos-pascentem.
Eum autem conspicatus, laetatus est rex virorum Agamemnon,
(280) Arcu forti Trojanorum perdentem phalanges.
Stetit autem apud ipsum veniens, & ipsi verbum dixit:
    Teucer, carum caput, Telamonie, dux populorum,
Jaculare sic, si fortè aliquod lumen Danais fias,
Patrique tuo Telamoni, qui te educavit parvulum existentem.
(285) Et te spurium licet existentem excepit sua domo:
Hunc, quamvis procul dissitum, bonam-famam conscendere-fac.
Tibi autem ego edico, sicut & ratum erit:
Si quidem mihi dederit Jupiter aegidem-tenens, & Minerva
Trojae expugnare benè-aedificatam urbem,
(290) Primo tibi post me honorarium-munus in manu ponam,
Vel tripodem, vel duos equos [cum] ipso curru,
[Θ, p. 258]
Vel mulierem, quae tecum eundem lectum adscendat.
    Hunc verò respondens allocutus est Teucer eximius:
Atride illustrissime, cur me properantem & ipsum
(295) Incitas? non tamen, quanta potentia quidem adest,
Cesso; sed ex quo versus Trojam repulimus ipsos,
Ex eo jam arcubus excipiens viros interficio.
Octo jam emisi extensas-cuspides habentes sagittas:
Omnesque in corpore fixae sunt bellicosorum juvenum.
(300) Hunc verò nequeo attingere canem rabidum.
    Dixit, & aliam sagittam è nervo emisit
Hectorem contra: percutere autem ipsum desiderabat animus.
Et ab hoc quidem aberravit: hic autem eximium Gorgythionem
Filium generosum Priami ad pectus vulneravit sagitta.
(305) (Quem ex Aesima compressa peperit mater,
Pulchra Castianira, corpore similis deabus.)
Papaver autem veluti in-alteram-partem caput inflexit, quod in horto
Fructu gravatum, humiditatibusque vernis:
Sic in alteram-partem inclinavit caput casside depressum.
(310) Teucer autem aliam sagittam è nervo misit
Hectorem contra: tangere autem ipsum desiderabat animus.
Sed hic & tunc aberravit: avertit enim Apollo:
Sed Archeptolemum audentem Hectoris aurigam,
Ruentem ad pugnam, percussit in pectore juxta mammam.
[Θ, p. 259]
(315) Decidit autem è curru: & recesserunt ejus equi
Veloces: hujus verò ibi soluta est animaque roburque.
Hectoris autem gravis dolor cooperuit mentem ob aurigam.
Hunc quidem deinde reliquit tristis, licet ob socium.
Cebrionen autem jussit fratrem propè existentem
(320) Equorum habenas accipere. hic autem non immorigerus-fuit ut audivit.
Ipse autem ex curru humi desiliit splendido,
Horribiliter vociferans. hic autem saxum accepit manu.
Perrexit autem rectà in Teucrum, ac ferire ipsum animus jubebat.
Is quidem pharetra exemit amaram sagittam,
(325) Ac posuit in nervo: hanc autem galeae-motor Hector
Retrò trahentem [nervum], ad humerum, ubi junctura separat
Cervicem pectusque, maxime autem lethale est,
Ea parte in se ruentem percussit lapide aspero.
Rupit autem ei nervum: torpuit autem manus in junctura.
(330) Constitit autem in genua collapsus & arcus ei excidit manu,
Ajax autem non neglexit fratrem collapsum:
Sed currens protexit [eum,] & ei scutum obtendit.
Hunc quidem postea, subeuntes duo fidi socii,
Mecisteus Echii filius, & divinus Alastor,
(335) Naves ad concavas portarunt graviter suspirantem.
Confestim iterum Trojanis Olympius robur indidit.
Hi itaque rectà in fossam profundam impulerunt Achivos.
Hector autem inter primos ibat, fortitudine terrorem afferens.
Et perinde ac aliquis canis aprum sylvestrem vel leonem
(340) Tangit pone, pedibus velocibus confisus,
[Θ, p. 260]
Et coras clunesque versantem observat:
Ita Hector persequebatur comatos Achivos,
Semper occidens postremum-quemque: hi verò fugiebant.
Sed postquam per palos & fossam transierunt
(345) Fugientes, multique strati sunt Trojanorum sub manibus:
Hi quidem jam apud naves continebantur manentes:
Invicemque hortantes, & omnibus diis
Manus extendentes, valde supplicabant unusquisque.
Hector autem circumagebat pulchras-jubas-habentes equos,
(350) Gorgonis oculos habens, & sanguinarii Martis.
Hos autem conspicata, miserta est dea albis-ulnis-nitens Juno.
Mox autem Minervam verbis allocuta est:
    Papae, Jovis caprae alumni filia, non amplius nos
Pereuntes Danaos curabimus [ad] extremum saltem?
(355) Qui jam malum fatum explentes, peribunt
Viri unius impetu: & furit non amplius tolerabiliter
Hector Priamides: & jam mala multa patravit.
    Hanc verò rursus allocuta est dea caesia Minerva:
Et certè hic fortitudinem vitamque perdidisset,
(360) A manibus Argivorum confectus in patria terra:
Sed pater meus mentibus insanit non bonis,
Infestus, semper iniquus mearum virium impeditor:
Nec quicquam horum recordatur, quòd ei valde saepe filium
[Θ, p. 261]
Afflictatum servavi ab Eurysthei laboribus.
Certe is quidem flebat versus coelum. sed me Jupiter
(365) Huic auxiliaturam à coelo dimisit.
Si enim ego haec scivissem in acribus praecordiis,
Cùm ipsum ad Plutonis [loca] prae-unisit, qui portam clausam tenet,
Ex Erebo ducturum canem odiosi Plutonis,
Non effugisset Stygis aquae profunda fluenta.
(370) Nunc autem me quidem odit, Thetidis autem perfecit consilia,
Quae ei genua osculata est, & prehendit manu barbam,
Supplicans ut honoraret Achillem urbium eversorem.
Erit sane, cùm iterum dilectam Glaucopidem [me] appellabit.
(375) Quin tu quidem nunc nobis instrue unungulos equos,
Donec ego, ingressa Jovis domum caprae alumni,
Armis ad bellum armabor, ut videam
An de nobis Priami filius Hector armis expeditus
Laetabitur, apparentibus per belli semitas.
(380) Certè aliquis etiam Trojanorum saturabit canes & aves
Pinguedine & carnibus, stratus ad naves Achivorum.
[Θ, p. 262]
    Sic dixit, neque immorigera fuit dea albis ulnis Juno.
Haec quidem profecta, aurea-fascia-religatos aptavit equos
Juno veneranda dea, filia magni Saturni.
Sed Minerva, filia Jovis caprae alumni,
(385) Peplum quidem diffudit subtile patris in pavimentum,
Varium, quod ipsa fecerat, & elaborârat manibus.
Haec autem loricam induta Jovis tempestatum authoris,
Armis ad bellum armabatur lachrymosum.
In currum verò splendidum pedibus ascendit, corripuitque hastam
(390) Ponderosam, magnam, validam, qua domat turmas virorum
Fortium, quibusque irata fuerit forti-patre-genita.
Juno autem scutica velociter agitabat equos.
Sua sponte vero portae apertae sunt coeli, quas tenebant Horae,
Quibus commissum est magnum coelum, Olympusque,
(395) [Ut] & reclinent densam nebulam, & imponant.
Eâ per illas [portas] stimulis-agi-solitos dirigebant equos.
Jupiter autem pater ab Ida ut vidit, iratus est graviter.
Irim verò excitavit aureas-alas habentem, nunciaturam:
    Vade age, Iri celeris, retro verte, neque sine adversus [me]
(400) Venire: non enim commodè congrediemur ad bellum.
Sic enim dico, hoc & ratum erit:
Mutilabo quidem ipsis sub curribus veloces equos:
Ipsas autem ex curru dejiciam, & currus confringam:
Nec in decem completos annos
(405) Vulnera curare poterunt, quae impresserit fulmen:
Ut cognoscat Minerva, quando cum suo patre pugnaverit.
Junoni autem non tantum indignor, neque irascor.
[Θ, p. 263]
Semper enim mihi consuevit interrumpere quicquid cogitaro.
    Sic dixit: mota est autem Iris velox, nunciatura.
(410) Ivit autem ex Idae montibus ad magnum Olympum.
[In] primis autem portis multiplicis Olympi
Occurrens coërcuit, Jovisque ipsis exposuit sermonem:
    Quò tenditis? cur vobis mentibus furit cor?
Non sinit Saturnides auxiliari Argivis,
(415) Sic enim minatus est Saturni filius, siquidem perficiet,
Mutilaturum quidem [se] vobis sub curribus veloces equos:
Vos-ipsas verò ex curru dejecturum, & currum fracturum:
Neque ad decem completos annos
Vulnera sanabitis, quae impresserit fulmen:
(420) Ut scias, Minerva, quando cum tuo patre pugnaveris.
Junoni autem non tantum indignatur, neque irascitur.
Semper enim ei solet interrumpere quicquid cogitarit.
Sed tu teterrima [eris,] canis, intrepida, si quidem temere,
Audebis hastam ingentem contra Jovem tollere.
    (425) Haec quidem sic locuta, discessit pedibus velox Iris.
Sed, Minervam Juno verbum adlocuta est:
    Eheu, aegidem-gestantis Jovis filia, non ampliùs ego
Nobis permitto contra Jovem mortalium caussa pugnare:
Quorum alius intereat, alius autem vivat,
(430) Quicunque consecutus sit: ille autem sua [consilia] sentiens in animo,
Trojanosque & Danaos moderetur ut aequum [est.]
    Sic fata, retrò vertit unius-ungulae equos;
His verò Horae quidem solverunt pulchrè-jubatos equos.
[Θ, p. 264]
Et hos quidem ligaverunt ad immortalia praesepia:
(435) Currus autem inclinarunt ad parietes splendidos.
Ipsae autem aureis in thronis sederunt,
Mixtim cum aliis diis, caro moestae corde.
Jupiter autem pater ab Ida pulchras-rotas-habentem currum & equos
In Olympum impulit: deorum autem pervenit ad sedes.
(440) Huic autem & equos solvit inclytus Neptunus:
Currus vero super altaria posuit, linea-tegumenta obtendens.
Ipse autem aureum in thronum latè-cernens Jupiter
Consedit: huic autem sub pedibus magnus concutiebatur Olympus.
At solae à Jove seorsim Minerva & Juno
(445) Sedebant: neque ipsum alloquebantur, neque interrogabant.
Sed ille cognovit suis mentibus, locutusque est:
Cur sic cruciamini, Minerva & Juno?
Non tamen diu laborastis pugna in gloriosa
Perdendo Trojanos, adversus quos iram gravem reposuistis.
(450) Omnino (prout meum robur & manus invictae)
Non me in-fugam-verterint quotquot dii sunt in Olympo.
Vobis autem prius tremor invasit splendida membra,
Quam bellum videretis, bellique curis-plena opera.
Sic enim edico quod & ratum erit:
(455) Nostris in vestris curribus, percussae fulmine,
Retro in Olympum rediissetis, ubi immortalium sedes est.
[Θ, p. 265]
    Sic dixit. & subsannabant Minerva Junoque.
Proximae hae sedebant, malaque Trojanis moliebantur.
Nempe Minerva tacebat, nec quicquam dixit,
(460) Irata Jovi patri: ira autem ipsam gravis tenebat.
At Junonis pectus non continuit iram, sed allocuta est:
Gravissime Saturnide, quod verbum dixisti?
Tametsi nos scimus, quòd potentia tua nulli cedit,
Attamen Danaorum [caussa] moestae sumus militum,
(465) Qui jam malum fatum implentes perierint.
Sed bello quidem abstinebimus, quandoquidem tu jubes:
Consilium autem Argivis suggeremus, quod juvabit,
Ut non omnes pereant numine indignante.
    Hanc autem excipiens allocutus est nubicogus Jupiter:
(470) Cras-manè etiam magis potentissimum Saturnium
Videbis, si velis, pulchros-oculos-habens veneranda Juno,
Perdentem Argivorum copiosum exercitum bellicosorum.
Non enim prius à bello cessabit fortis Hector,
Quàm excitetur è navibus velox pedibus Pelides
(475) Die illo, quando hi quidem ad puppes pugnaverint,
Angustia in periculosissima, pro Patroclo occiso.
Sic enim fatale est. te verò ego non curo
Iratam, neque si ultimos fines adires
Terrae & maris; ubi Japetusque Saturnusque,
[Θ, p. 266]
(480) Sedentes, neque splendore supra-gradientis solis
Fruuntur, neque ventis: profundus etiam tartarus circum:
Neque si illuc perveneris errabunda, non te equidem
Iratam curo, quoniam non te impudentius aliud.
    Sic dixit. hunc autem nihil allocuta est alba-ulnas Juno.
(485) Incidit vero in Oceanum splendidum lumen solis,
Trahens noctem nigram in fertilem terram.
Trojanis quidem invitis occidit lux: sed Achivis
Grata multoties-advocata supervenit nox atra.
    Trojanorum autem rursus concionem habuit illustris Hector,
(490) Seorsim à navibus ducens, fluvium apud vorticosum,
In loco mundo, ubi campus liber cadaverum conspicuus erat.
Ex equis verò descendentes in terram, orationem audiebant,
Quam Hector dicebat Jovi carus. inque manu
Hastam tenebat undecim-cubitorum: antè autem lanceae splendebat
(495) Cuspis aerea: aureusque ambibat annulus.
Huic innixus, verba velocia in medium protulit:
    Audite me, Trojani, & Dardani, & auxiliatores.
Paulo-antè putabam, navibus perditis, & universis Graecis,
Retro domum ituros ad Trojam ventis-expositam:
(500) Sed priùs caligo supervenit, quae nunc servavit maxime
Argivos & naves in littore maris.
Enimvero nunc quidem pareamus nocti nigrae,
Coenasque praeparemus: atque pulchre jubatos equos,
Solvite ex curribus, ipsis verò apponite pabulum.
(505) Et ex urbe adducite boves, & pingues oves
[Θ, p. 267]
Propere, vinumque suave comparate,
Panemque è palatio; ac multa ligna cogite,
Ut per-totam-noctem usque-ad auroram mane-nascentem
Accendamus, ignes multos & splendor in coelum perveniat:
(510) Nisi forte & per noctem Achivi caput comantes
Fugere properent per lata dorsa maris,
Et sine properatione naves adscendant quieti:
Nimirum ut eorum quilibet ictum etiam domi redintegret,
Vulneratus vel sagitta, vel hasta acuta,
(515) Navem insiliens: ut horreat etiam alius quivis
Trojanis equestribus inferre lamentabile bellum.
Praecones autem per urbem Jovi cari nuncient,
[Ut] pueri pubescentes, & temporibus-cani senes,
Cubent circa urbem, à-diis-aedificatis in turribus;
(520) Et molliores foeminae in palatio singulae
Ignem magnum incendant. custodia autem aliqua firma sit,
Ne insidiae intrent in civitatem, copiis absentibus.
Ita fiat, Trojani magnanimi, ut dico.
Ac oratio, quae quidem nunc habita est, sarta maneat.
(525) Eandem mane Trojanos inter bellaces dicam,
Jovem aliosque deos adoro, qui spero,
Expulsurum [me] hinc canes à fatis advectos,
Quos fata vehunt nigris in navibus.
[Θ, p. 268]
Verùm enimvero in nocte custodiamus nos ipsos.
(530) Et manè sub aurora, armis armati,
Naves apud concavas excitemus acre praelium.
Cognoscam, an me Tydides fortis Diomedes
A navibus ad murum repellet: an ego, hunc
Ferro confodiens, spolia cruenta auferam.
(535) Cras suam potentiam ostendet, si meam lanceam
Sustinere-possit adversus [se] venientem: sed inter primos, autumo,
Jacebit vulneratus, multique circa ipsum socii,
Sole adscendente cras. utinam enim ego sic
Essem immortalis & non-senescens [per] dies omnes,
(540) Et colerer sicut colitur Minerva & Apollo,
Ut nunc dies haec malum fert Argivis.
    Sic Hector concionatus est: Trojani autem acclamarunt.
Hi autem equos quidem solverunt à jugo sudantes:
Ligaverunt autem capistris apud currus suos unusquisque.
(545) Ex civitate autem adduxerunt boves & pingues oves
Celeriter: vinum autem suave compararunt,
Panemque è palatio: ac ligna multa coëgerunt.
Nidorem autem ex campo venti ferebant coelum intra.
Hi autem, valde exultantes, ad belli semitam
(550) Sedebant per-totam-noctem: ignesque eis incendebantur multi.
Et perinde atque in coelo stellae lucidam circa lunam
Apparent illustres, quando est sine vento aether,
Apparentque omnes speculae, & vertices summi,
[Θ, p. 269]
Et valles: in-coelo autem disruptus est immensus aether,
(555) Et omnia conspiciuntur astra, laetaturque animo pastor:
Tot inter naves & Xanthi fluenta
Trojanorum incendentium ignes apparebant ante Ilium.
Mille in campo ignes ardebant: apudque singulum
Sedebant quinquaginta [viri ad] jubar ignis ardentis.
(560) Equi verò hordeum album comedentes, & avenam,
Stantes apud currus pulchrithronam auroram expectabant.

Ilias Liber 9 (Ι)

[Ι, p. 270]
Ita quidem Trojani custodias agebant, sed Achivos
Divinitus-immissa tenebat fuga, timoris frigidi socia.
Luctu verò intolerabili perculsi erant omnes optimates.
Sicut autem venti duo Pontum commovent piscosum,
[Ι, p. 271]
(5) Boreas & Zephyrus, qui è Thracia spirant,
Ruentes derepente: simul autem & unda nigra
Attollitur: multam autem per mare algam effundunt:
Sic scindebatur animus in pectoribus Achivorum.
Atrides autem, dolore magno perculsus cor,
(10) Obibat praeconibus sonora-voce-praeditis jubens,
Nominatim ad concionem vocarent virum unumquemque,
Non autem clamarent: ipse autem inter primos laborabat.
Sedebant autem in concione tristes. Agamemnon autem
Surrexit lachrymas-fundens, ceu fons aquae nigrae,
(15) Qui ab excelsa petra obscuram fundit aquam:
Sic ille graviter suspirans verba Argivis locutus est:
    O amici, Argivorum duces & principes,
Jupiter me valde Saturnides detrimento alligavit gravi
Infestus, qui antè quidem mihi promisit, & annuit,
(20) Troja destructa bene-murata [me] rediturum.
Nunc autem perniciosam fraudem commentus est, & me jubet
Inglorium Argos reverti, postquam multum amisi populum.
Sic scilicet Jovi praepotenti gratum erit,
Qui jam multarum civitatum demolitus est summitates,
(25) Ac adhuc etiam demolietur: hujus enim potentia est maxima.
[Ι, p. 272]
Verùm agete, sicut ego dixero, pereamus omnes:
Fugiamus cum navibus dilectam in patriam terram.
Non enim amplius Trojam capiemus latas-vias habentem.
    Sic dixit: hi ergò omnes obmutuerunt silentio.
(30) Diu autem muti erant tristes filii Achivorum.
Tandem vero interlocutus est in-bello fortis Diomedes:
Atrida, tibi primùm adversabor inconsulte loquenti,
Sicut justum est, rex, [pro] concione: tu autem ne irascare.
Fortitudinem quidem mihi primum exprobrasti inter Graecos,
(35) Dicens, [me] esse imbellem, & impotentem: haec tamen omnia
Sciunt Argivorum & juvenes, & senes.
Tibi verò divisim dedit Saturni filius versuti.
Sceptro quidem tibi dedit honorari supra omnes:
Fortitudinem autem non tibi dedit, quae potentia maxima.
(40) Infelix, siccine valde putas filios Achivorum
Et imbelles esse, & impotentes, ut dicis?
Quod si te ipsum animus movet ad redeundum,
Abi. adest tibi via: naves autem tibi prope mare
Stant, quae te secutae sunt ex-Mycenis valde multae.
(45) At ceteri manebunt comati Achivi,
Donec Trojam evertamus. Quodsi & ipsi
Fugiant cum navibus dilectam in patriam terram.
At nos, ego, Sthenelusque, pugnabimus, donec finem
[Ι, p. 273]
Ilii invenerimus. nam cum deo venimus.
    (50) Sic dixit. ergò omnes acclamarunt filii Achivorum,
Sermonem admirati Diomedis equitandi-periti.
Sub haec assurgens eques Nestor [sic] est interfatus:
    Tydida, perquam in bello fortis es,
Et consilio inter omnes aequales es optimus.
(55) Nemo tibi hunc sermonem vituperabit, quotquot Achivi,
Neque in-contrarium dicet. sed non ad finem pervenisti consiliorum.
Certè quidem juvenis es, meus verò & filius esses
Minimus natu, at cordata loqueris
Graecorum regibus, quoniam decenter dixisti.
(60) Verùm sinas, ego, qui senior esse profiteor:
Eloquar, & omnia persequar: neque aliquis mihi
Sermonem improbabit, neque rex Agamemnon.
Sine-cognatione, injustus, sine-domo est ille,
Qui bellum amat intestinum, asperum.
(65) Verùm enimvero nunc pareamus nocti nigrae,
Coenasque praeparemus: custodes autem singuli
Cubent ad fossam profundam, murum extra.
Juvenibus quidem haec praecipio: at praeterea,
Atrida, tu quidem incipe, nam tu maximus-rex es.
[Ι, p. 274]
(70) Praebe convivium senibus: decet te, tibi indecens non est.
Plena tibi vino tentoria, quod naves Achivorum
Quotidianae ex-Thracia per latum Pontum advehunt.
Omnis tibi est commoditas-excipiendi, multisque imperas.
Multis autem congregatis, illi obedies, qui optimum
(75) Consilium consuluerit. valde autem opus-est omnibus Graecis
Bono & prudenti [consilio,] quoniam hostes prope naves
Accendunt ignes multos. quis [de] his laetetur?
Nox autem haec vel destruet exercitum, vel servabit.
    Sic dixit: hi ergò eum libenter audierunt, & obedierunt.
(80) Custodes verò cum armis exierunt,
Nestorides Thrasymedes pastor populorum,
Et Ascalaphus, & Ialmenus, filii Martis,
Et Meriones, Aphareus, Deipirusque,
Et Creontis filius Lycomedes divinus.
(85) Septem erant duces custodum, centum vero [cum] quolibet
Juvenes unà ibant, longas hastas manibus habentes.
Inque medio fossae & muri sedebant profecti.
Ibi autem ignem incenderunt, paraveruntque coenam unusquisque.
Atrides autem seniores congregatos Achivorum duxit
(90) In tentorium, ipsisque apposuit sufficiens convivium.
Hi autem in epulas paratas appositas manus extenderunt.
Sed postquam potus & cibi desiderium exemerunt,
Illis senex primus texere coepit consilium
[Ι, p. 275]
Nestor, cujus & antea optimum apparuerat consilium,
(95) Qui ipsis rectè-sapiens concionatus est, & dixit:
    Atrida, illustrissime rex virorum Agamemnon,
In te quidem finiam, à te autem incipiam, quoniam multorum
Populorum es rex, & tibi Jupiter dedit
Sceptrum & jura, ut ipsis consulas.
(100) Ideo te oportet inprimis dicere sermonem, & audire,
Et praestare alii quoque, quum aliquem animus jusserit
Dicere in bonum: & tui erit arbitrii quidquid fuerit praecipuum.
At ego dicam, ut mihi videtur esse optimum.
Non enim quis sententiam alius meliorem hac cogitabit,
(105) Qualem ego cogito, & olim, & adhuc etiam nunc.
Ex quo tu, ô generose, Briseida puellam
Irati Achillis ivisti ex tentorio auferens:
Non secundum nostram sententiam; valde enim tibi
Multùm dissuadebam; tu autem tuo elato animo
(110) Cedens, virum optimum, quem immortales honoraverunt,
Ignominiâ affecisti. ereptum enim habes praemium. enimvero nunc
Deliberemus, quomodo ipsum placantes flectamus
Donis placidis, verbisque blandis,
    Hunc rursus allocutus est rex virorum Agamemnon:
(115) O senex, neutiquam mendaciter meas injurias enumerasti.
Offendi, neque ipse nego: quin multorum instar
[Ι, p. 276]
Populorum est vir, quem Jupiter ex animo amet,
Ut nunc honoravit: at afflixit exercitum Achivorum.
Verùm, quoniam peccavi, mentibus perniciosis obediens,
(120) Vicissim volo placare, dareque infinita dona.
Coramque vobis omnibus inclyta dona nominabo,
Septem tripodas igni-non factos, decemque auri talenta,
Et igni aptos lebetes viginti, equosque duodecim
Compactos, qui praemia vincunt, qui pedibus asportant.
(125) Non inops esset vir, cui tanta contingerent,
Nec indigus valde-preciosi auri,
Quanta mihi attulerunt praemia ununguli equi.
Dabo item septem mulieres praestantes, opera scientes,
Lesbias, quas, quando Lesbum beneconditam cepit ipse,
(130) Delegi, quae pulchritudine vincebant genera mulierum.
Has quidem ei dabo. & inter [eas] erit, quam tunc rapui
Filiam Brisei, & magnum jusjurandum addam,
Nunquam cubile adscendisse, vel congressum esse,
Ut mos hominum est virorum & mulierum.
(135) Haec quidem statim omnia aderunt. sin autem vicissim
[Ι, p. 277]
Civitatem magnam Priami dii dederint expugnare,
Navem abunde aere & auro oneret
Ingrediens, quando diviserimus praedam Achivi.
Trojanas autem mulieres viginti ipse deligat,
(140) Quae post Argivam Helenam pulcherrimae sint.
Sique Argos redierimus Achaicum, terrae uber,
Gener mihi sit; perinde ac Orestem honorabo,
Qui mihi unicus nutritur deliciis in multis.
Tres autem mihi sunt filiae in domo bene-constructa,
(145) Chrysothemis, Laodice, & Iphianassa.
Harum quam velit, dilectam sine-dote abducat
Ad domum Pelei. ego verò dotem addam
Ingentem valde, quantam nemo unquam suae dedit filiae.
Septem autem ei dabo celeberrima oppida:
(150) Cardamylen, Enopen, Hiram herbosam,
Pheras divinas, & Antheam pratosam,
Pulchramque Aepeam, & Pedasum vitiferam.
Omnia autem prope mare habitantur Pyli arenosi.
Viri autem [ea] incolunt, pecore & bobus abundantes,
(155) Qui ipsum donis, tanquam deum, honorabunt,
Et ejus sub sceptro opima solvent tributa.
[Ι, p. 278]
Haec ei praestabo cessanti [ab] ira.
Mansuetus-fiat. Pluto quidem implacabilis, & indomitus,
Propterea etiam hominibus deorum odiosissimus omnium.
(160) Et mihi cedat, quatenus rex sum superior,
Et quatenus prosapiâ generosior esse celebror.
    Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:
Atrida, illustrissime rex virorum Agamemnon,
Dona quidem neutiquam aspernanda das Achilli regi:
(165) Verùm agete, deputatis mandemus, qui velocissime
Eant in tentorium Pelidae Achillis.
Quod si sic, agè hos cerno ego, ipsi verò obediant.
Phoenix quidem primùm Jovi dilectus sit-dux;
Tum item Ajax magnus, & nobilis Ulysses.
(170) Praeconum autem Hodius, & Eurybates, simul sequantur.
Ferte autem manibus aquam, & linguis-favere jubete,
Ut Jovi Saturnio supplicemus, si forte miserebitur.
    Sic locutus est. hoc modo cunctis placentem sermonem dixit.
Illico praecones quidem aquam in manus fuderunt.
(175) Juvenes autem crateras coronaverunt potu:
Distribueruntque omnibus, poculis auspicantes.
Sed postquam libaverunt, biberuntque quantum voluit animus,
Properabant ex tentorio Agamemnonis Atridae.
Illis autem multa mandabat Gerenius eques Nestor,
[Ι, p. 279]
(180) (Oculos ducens in-quemque,) Ulyssi autem maximè,
Eniti ut flectant eximium Pelidem.
Hi autem iverunt juxta littus multisoni maris,
Multùm valde supplicans terram-cingenti Neptuno,
Ut facilè inducerent magnum animum Aeacidae.
(185) Myrmidonum verò ad tentoria & naves venerunt:
Illum autem invenerunt animum oblectantem cithara dulcisona,
Pulchra, ingeniose-facta, (supernè autem argenteum jugum erat,)
Quam ceperat è spoliis, urbe Eëtionis destructa:
Hac is animum oblectabat, & canebat gloriosa-gesta virorum.
(190) Patroclus autem ei solus è regione sedebat cum silentio,
Expectans Aeacidem, quando desineret canere.
Hi verò progressi sunt ulterius, praeibatque nobilis Ulysses.
Steterunt autem ante ipsum. admiratus autem surrexit Achilles
Ipsa cum cithara, relicta sede in qua sedebat.
(195) Sic autem eodem modo Patroclus, postquam vidit viros, surrexit.
Et humanitatem exhibens, hos compellavit pedibus celer Achilles:
    Salvete, certè grati viri venistis. nimirum aliquid est in angustiâ valde,
[Ι, p. 280]
[O vos], qui mihi, licet irâ abrepto, Achivorum acceptissimi adestis.
    Sic fatus, porro deduxit divus Achilles.
(200) Et sedere fecit in lectulis, pulvinisque purpureis.
Statim autem Patroclum allocutus est, propè existentem:
    Majorem, quaeso, craterem, Menoetii, fili, appone,
Meraciusque misce; poculum autem para unicuique.
Isti enim carissimi viri meo sunt sub tecto.
    (205) Sic dixit: Patroclus autem dilecto obedivit socio.
Isque carnem ingentem posuit ad ignis jubar.
Tergum autem indidit ovis, & pinguis caprae:
Indidit etiam porci saginati scapulam abundantem pinguedine.
Hoc tenebat Automedon: secabat autem nobilis Achilles.
(210) Ea quidem scitè in minuta-secabat, & verubus affigebat.
Ignem autem Menoetiades accendebat magnum, deo-similis vir.
Verùm postquam ignis deflagravit, & flamma extincta est,
Prunas sternens, verua desuper extendit.
Inspersit autem salem sacrum, à basibus elevans.
(215) At postquam assavit, & in abacos-culinae imposuit,
Patroclus quidem panem accipiens mensae impertiit
Pulchris in canistris: sed carnem distribuit Achilles.
Ipse autem è-regione sedit Ulyssis divini,
[Ι, p. 281]
[Ad] parietem alterum. diis autem sacrificare jussit
(220) Patroclum suum socium. is vero in ignem jecit libamenta.
Hi autem in cibos paratos appositos manus immiserunt.
Sed postquam potus & cibi desiderium exemerunt,
Innuit Ajax Phoenici: intellexit autem divinus Ulysses.
Implensque vino poculum, Achillem [sic] excepit:
    (225) Salve, Achilles, epuli quidem sufficientis non es indigus,
Sive in tentorio Agamemnonis Atridae,
Sive & hic nunc. suppetunt enim hilaritati convenientia multa
Ad-epulandum. at non convivii amabilis negotia meditamur.
Sed valde magnam cladem, ô nobilis, inspicientes,
(230) Timemus: nempe in dubio [esse utrum] serventur vel pereant
Naves bene-tabulatae, nisi tu induas fortitudinem.
Prope enim naves & murum castra posuerunt
Trojani animosi, & è-longinquo convocati auxiliares,
Accendentes ignes multos per castra. nec amplius ajunt
(235) Se destituros, sed in naves nigras irrupturos-esse.
Jupiter autem ipsis Saturnius prospera signa ostendens
Fulgurat. Hector verò valde robore superbiens
Furit terribiliter, fretus Jove: nec quicquam honorat
[Ι, p. 282]
Viros neque deos: ingens autem ipsum rabies invasit.
(240) Precatur autem ut citissimè appareat aurora divina.
Jactat enim navium [se] abscissurum summa rostra,
Ipsasque incensurum annihilanti igne, & Graecos
Interfecturum apud ipsas turbatos à fumo.
Haec graviter timui in mente, ne ei minas
(245) Perficiant dii: nobis autem jam fatale sit
Perire in Troja longè-ab Argo equis-pascendis-apto.
Verùm surge, si velis quidem, vel serò quamvis, filios Achivorum
Afflictos liberare à Trojanorum tumultu.
Ipsi tibi postea dolor erit: neque aliqua facultas,
(250) Patrato malo, erit remedium inveniendi. sed multo antè
Considera, ut Danais auxiliando propulses malum diem.
O amice, profecto tibi pater [sic] praecipiebat Peleus
Die illo, cùm te ex Phthia Agamemnoni misit:
Fili mi, victoriam quidem Minervaque & Juno
(255) Dabunt, si voluerint: tu autem magnum animum
Contine in pectoribus. comitas enim melior [est.]
Desine autem à contentione malum-machinante, ut te magis
Honorent Argivorum & juvenes & senes.
Sic praecipiebat senex: tu vero oblivisceris. sed adhuc etiamnum
(260) Cessa, & remitte iram animum-cruciantem, tibi autem Agamemnon
[Ι, p. 283]
Digna dona dabit desinenti [ab] ira.
Sin verò; tu quidem me audi, & ego tibi recensebo
Quanta tibi in tentoriis promisit dona Agamemnon.
Septem igni-non-factos tripodes, decemque auri talenta,
(265) Igni factos item lebetes viginti, duodecim etiam equos
Pingues, victores, qui praemia pedibus reportarunt.
Non inops esset vir, cui tanta contingerent,
Neque inops valde-preciosi auri,
Quanta Agamemnonis equi praemia pedibus reportarunt.
(270) Dabit & septem foeminas praestantissimas, opera scientes,
Lesbias, quas, quando Lesbum beneconditam cepisti ipse,
Delegit, quae tunc pulchritudine vincebant genus mulierum.
Has quidem tibi dabit, inter [eas] autem erit, quam tunc abstulit
Filiam Brisei: & insuper magno jurejurando jurabit,
(275) Nunquam cubile [se] ascendisse, neque rem-habuisse [cum ea,]
Ut mos est, Rex, & virorum, & foeminarum.
Haec quidem statim omnia aderunt. quod si rursus
Civitatem magnam Priami dii dederint diripere,
Naves abunde auro & aere oneres
(280) Ingressus, quando diviserimus praedam Achivi.
Trojanas autem foeminas viginti ipse deligas,
Quae post Archivam Helenam pulcherrimae fuerint.
    Sique Argos redierimus Achaicum, uber terrae,
Gener ei eris: honorabit autem te aequè [ac] Orestem,
(285) Qui ei unicus educatur delitiis in multis.
Tres autem ei sunt filiae in domo bene-compacta,
Chrysothemis, Laodice, & Iphianassa:
Harum quamcunque volueris, dilectam sine-dote abducas
Ad domum Pelei: hic è contrario dona dabit
(290) Multa valde, quanta nemo unquam suae addidit filiae.
Septem autem tibi dabit celeberrima oppida,
[Ι, p. 284]
Cardamylen, Enopenque, & Hiram herbosam,
Pherasque divinas, & Antheam pratosam,
Pulchramque Aepeam, & Pedasum vitiferam.
(295) Omnes autem prope mare habitantur Pyli arenosi.
Viri autem [eas] incolunt multas-pecudes multosque-boves habentes,
Qui te donis, deum tanquam, honorabunt,
Et tuo sub sceptro opima solvent tributa.
Haec tibi perficiet cessanti [ab] ira.
(300) Si autem tibi Atrides invisus est animitus magis,
Ipse, & ejus munera: tu tamen ceteros genuinos Achivos
Oppressos miserare in castris, qui te deum velut
Honorabunt. certè enim ipsis valde magnam gloriam tuleris.
Nunc enim Hectorem interficeres, ubi valde tibi propè venerit,
(305) Rabiem habens perniciosam. nam neminem jactat similem
Sibi esse Danaorum, quos huc naves tulerunt.
    Hunc, respondens, allocutus est pedibus velox Achilles:
Jovis gnate Laërtiade, prudentissime Ulysses,
Oportet quidem hanc orationem intrepide refutare.
(310) Quemadmodum sentio, & ut ratum erit,
Ut non mihi obstrepatis assidentes aliunde alius.
Inimicus enim mihi ille aeque [ac] inferni portis,
Qui aliud quidem occultat in animo, aliud vero dicit.
At ego dicam, ut mihi videtur esse optime.
(315) Neque mihi Atridem Agamemnona persuasurum puto,
Nec alios Graecos: quoniam nulla gratia,
Pugnare cum viris hostibus assidue semper.
Aequa portio [est] manenti (in castris,) etsi valde quis pugnet:
[Ι, p. 285]
Inque eodem honore tum ignavus, tum fortis:
(320) Occumbit aeque & otiosus vir, & qui multa fecit.
Nec aliquid mihi superest, postquam passus sum dolores animo,
Semper meam animam exponens ad-pugnandum.
Sicut autem avis nondum volucribus pullis affert
Escam postquam acquisierit, male autem ei est ipsi:
(325) Sic ego multas quidem insomnes noctes traduxi,
Diesque cruentos exegi bellum-gerens,
Cum-viris pugnans uxorum gratiâ suarum.
Duodecim navibus civitates vastavi hominum:
Pedester verò undecim, aïo, circa Trojam glebosam.
(330) His ex omnibus res-pretiosas multas & insignes
Diripui, & omnia ferens Agamemnoni dabam
Atridae. hic-retro manens apud naves veloces,
Accipiens, pauca distribuebat, pleraque autem retinebat:
Alia autem optimatibus dabat munera & regibus.
(335) Istis quidem firma manent, à me verò solo Graecorum
Abstulit. habet autem uxorem animo gratam, cui cohabitans
Delectetur. quid autem oportet bellare cum Trojanis
Argivos? quid verò exercitum adduxit huc congregatum
Atrides? an non Helenae causa pulchricomae?
(340) An soli diligunt uxores diversilinguium hominum
Atridae? nam quisquis bonus & prudens [est,]
Suam ipsius amat & curat, ut & ego hanc
[Ι, p. 286]
Ex animo amabam, captivam quamvis existentem.
Nunc autem postquam è manibus praemium eripuit, & me fraudavit,
(345) Ne me tentet bene-scientem: neque mihi persuadebit.
Verùm, ô Ulysses, tecum, & aliis regibus,
Deliberet à navibus propellere ardentem ignem.
Sane quidem permulta sine me exantlavit,
Et murum aedificavit, & effodit fossam ad ipsum
(350) Latam, magnam, inque [ea] palos defixit.
At neque sic potest vim Hectoris hominum-occisoris
Coercere. dum autem ego inter Graecos pugnabam,
Non voluit pugnam procul moenibus ciere Hector:
Sed aliquantum ad Scaeas portas & fagum veniebat,
(355) Ibi aliquando [me] semel expectavit, vixque meum effugit impetum.
Nunc vero, quoniam nolo pugnare cum Hectore dio,
Cras, ubi Jovi, diisque cunctis sacra operatus fuero,
Simul ac onerans largiter naves in-mare deduxero,
Videbis (si volueris, & si tibi haec curae-fuerint)
(360) Mane summo Hellespontum per piscosum naviganteis
Naves meas, inque [ipsis] viros remigandi cupidos.
Si autem prosperam-navigationem dederit inclytus Neptunus,
Die tertio Phthiam fertilem pervenero.
Sunt autem mihi permulta, quae reliqui, huc cum meo-damno-veniens.
(365) Aliud verò hinc aurum, & aes rubrum,
Et foeminas graciles, splendidumque ferrum,
[Ι, p. 287]
Abducam, quae sum fortitus. praemium autem mihi qui dedit,
Rursus injuriam-inferens abstulit rex Agamemnon
Atrides. Ei omnia referto, ut mando,
(370) Palàm; ut & alii indignentur Graeci,
Si quem Danaorum adhuc sperat [se] decepturum,
Semper impudentia indutus. neque me
Auderet, impudens-ut-canis licet sit, in faciem intueri.
Nec quicquam cum-eo consilia communicabo, ne quidem ullam rem.
(375) Nam me decepit & offendit. neque item rursus
Imponet verbis. sat autem [est] sibi. sed quietus
Abeat in-malam-rem: nam ei mentem exemit consiliator Jupiter.
Porro invisa mihi hujus dona: honoro autem eum servi officio.
Neque si mihi decies & vicies tot [opes] daret,
(380) Quot ei nunc sunt, & si alicunde alia accederent,
Nec quot Orchomenon advehuntur, nec quot, Thebas
Aegyptias, ubi multae in domibus opes reconditae-jacent,
Quae centum-portarum sunt, ducenti autem per unamquamque
Viri egrediuntur cum equis & curribus;
(385) Neque si mihi tot daret, quantum arenaeque pulverisque [est]:
Nec sic quidem animum meum inducet Agamemnon,
Priusquam omnem mihi animum-cruciantem eluat contumeliam.
Filiam autem non ducam-in-uxorem Agamemnonis Atridae,
Nec si cum aurea Venere pulchritudine certaret,
(390) Operibus autem Minervae caesiae paresset:
Ne sic quidem ipsam ducam: ipse verò Achivorum alium eligat,
[Ι, p. 288]
Qui ei conveniat, & qui major rex sit.
Si enim me servarint dii, & domum venero,
Peleus mihi uxorem desponsabit ipse.
(395) Multae autem Achivae sunt in Graecia, Phthiaque,
Filiae optimatum, qui civitates tuentur;
Harum quam voluero, dilectam faciam uxorem.
Illic autem mihi plurimùm appetit animus generosus,
Ducta legitima uxore, apta conjuge,
(400) Possessionibus delectari, quas senex acquisivit Peleus.
Non enim mihi vitae aequipollens, nec quantas [opes] ajunt
Ilium possedisse bene-habitatam urbem
Antehac tempore-pacis, prius quàm appulissent filii Achivorum:
Nec quantas lapideum limen jaculatoris intus continet
(405) Phoebi Apollinis in Pytho saxosa.
Namque boves, & pingues oves, è praediis comparantur,
Acquiruntur & tripodes, & equorum flava capita:
At viri anima, neque praedando revertitur,
Nec acquirendo, postquam transiverit septum dentium.
(410) Mater enim me dicit dea Thetis, argenteis-pedibus-insignis,
Duo fata ferre mortis ad finem.
[Ι, p. 289]
Siquidem hîc manens Trojanorum civitatem circa pugnavero,
Periit quidem mihi reditus, sed gloria immortalis erit:
Quodsi domum revertar dilectam in patriam terram,
(415) Periit mihi gloria bona, in diuturnum [tempus] autem mihi aetas
Erit, neque me celeriter finis mortis deprehendet.
Sed & reliquis ego consuluero
Domum navigare: quia nunquam invenietis finem
Ilii excelsi: valde enim ipsum Jupiter late sonans
(420) Manu sua protegit, & audaces-facti-sunt populi.
De reliquo vos quidem euntes optimatibus Achivorum
Nuncium renunciate, (hoc enim munus est senum,)
Ut aliud considerent in mentibus consilium melius,
Quod ipsis naves servet, & populum Achivorum
(425) In navibus concavis: quoniam non ipsis hoc paratum,
Quod nunc consultaverunt, me iram coquente.
Phoenix autem hîc apud nos manens diversetur,
Ut me in navibus caram in patriam sequatur
Cras, si voluerit: violenter neutiquam ipsum ducam.
        (430) Sic dixit. hi omnes obmutuerunt prae silentio,
Sermonem admirantes: admodum enim durè negabat.
Tandem autem interlocutus est senex equitator Phoenix,
Lacrymas cum-gemitu-effundens: valde enim timebat navibus Achivorum:
        Si quidem jam reditum in animum, clare Achilles,
(435) Inducis, neque omnino defendere à navibus velocibus
Ignem vis nocivum; quoniam ira incidit animo;
[Ι, p. 290]
Quomodo postea à te, care fili, hic relinquar
Solus? tecum verò me misit senex equitator Peleus
Die illo, quando te ex Phthia Agamemnoni misit
(440) Infantem, nondum peritum communiter perniciosi belli,
Neque concionum, ubi viri egregii versantur:
Propterea me misit ut docerem [te] ista omnia,
Sermonumque elocutor’ ut-essem, actorque operum.
Ut adeo à te, dilecte fili, non velim
(445) Relinqui, ne quidem si mihi promitteret Deus ipse,
Senectutem abradens, effecturum [me] juvenem pubescentem,
Qualis [eram] cum primum liqui Graeciam pulchras-mulieres-habentem,
Fugiens jurgia patris Amyntoris Ormenidae,
Qui mihi ob pellicem irascebatur pulchricomam,
(450) Quam ipse diligebat, & contemnebat uxorem,
Matrem meam. haec semper me rogabat in genua [procumbens,]
Pellici miscerer, ut odio-haberet senem.
Ei obedivi, & feci. at pater meus statim suspicatus,
Multa imprecatus est, ac odiosas invocabat Furias,
(455) Ne unquam genibus suis imponerem dilectum filium
[Ι, p. 291]
Ex me genitum. & dii perfecerunt imprecationes,
Jupiter infernus, & dura Proserpina.
Tunc mihi non amplius omnino coërcebatur in praecordiis animus
Patris irati in domo ut versarer.
(460) Certe quidem multum familiares & cognati circùm existentes
Ibi orantes [me] detinebant in aedibus:
Multasque pingues oves & flexipedes boves intortis cornibus
Mactabant: & multi sues florentes pinguedine
Assandi extendebantur per flammam ignis:
(465) Multum autem ex doliis vinum bibebatur hujus senis.
Sed & per novem noctidua mecum ipso noctes transigebant.
Hi quidem per-vices custodias habebant: nec unquam extinguebatur
Ignis. alter quidem in porticu bene-munitae aulae:
Alter autem in vestibulo, ante thalami fores.
(470) Sed quando jam decima mihi advenit nox obscura,
Et tunc ego, thalami foribus dense compactis
Ruptis, exivi, & transilii septum aulae
Facilè, latens custodes viros, famulasque mulieres.
Fugi postea procul per Graeciam spaciosam,
(475) In-Phthiam perveni glebosam, nutricem ovium,
Ad Peleum regem. hic me lubens excepit,
[Ι, p. 292]
Et me amavit, ut pater suum filium amaret
Unicum, extrema-aetate-natum, amplis in possessionibus.
Et me divitem fecit, multumque mihi dedit populum.
(480) Incolebam autem extremam oram Phthiae, Dolopibus imperans.
Et te magnum feci, ò diis-par Achilles,
Ex animo diligens: quoniam nolebas cum alio
Nec ad convivium ire, nec in aedibus victitare,
Antè quàm te super meis ego genibus collocans,
(485) Opsonio satiarem praeincidens, & vinum adhibens.
Saepe mihi rigasti ad praecordia vestem,
Vinum evomens, in infantia quae-cura-indiget.
Sic propter te permultùm passus sum, & multum laboravi,
Haec considerans, quòd mihi nullam sobolem dii procreassent
(490) Ex me: te autem [in] filium, ô diis similis Achilles,
Adoptarem, ut à me aliquando saevam mortem propulsares.
Enimvero, Achilles, mitiga animum magnum: neque te oportet
Crudele cor habere: flexibiles [sunt] & dii ipsi,
Quorum etiam major virtus, honor, potentiaque.
(495) Et quidem hos suffimentis, & votis benignis,
Libamine, nidoreque, flectunt homines
Precantes, cùm quis praevaricatus fuerit vel peccarit,
Etenim Preces sunt Jovis filiae magni,
[Ι, p. 293]
Claudae, rugosaeque, strabaeque oculis;
(500) Quae & post Noxam venientes sanant.
Noxa verò robusta & pedibus-integra: ideo cunctas
Longe praecurrit, & antevertit, omnem per terram
Laedens homines: illae verò medentur postmodo.
Qui quidem venerabitur filias Jovis propius accedentes,
(505) Hunc valde juvant, & exaudiunt precantem,
Qui verò recusaverit, & duriter negaverit,
Precantur tunc hae Jovem Saturnium venientes,
Eum ut Noxa simul sequatur, quò laesus poenas-luat.
Quare, Achilles, da & tu Jovis filiis, ut sequantur,
(510) Honorem, qui aliorum flectit mentem fortium.
Nisi enim dona ferret, & quae sequentur, nominaret
Atrides, sed semper ferventer infensus esset:
Non ego te ira abjecta, hortarer
Argivis auxiliari, quantum indigentibus libet.
(515) At nunc simul in praesens multa dat, &, quae sequentur, pollicetur.
De reliquo viros rogatum ad [te] praemisit praestantissimos,
Quos deputavit in exercitum Achaicum, qui tibi ipsi
Amicissimi [sunt] Argivorum. horum ne tu orationem spernas,
Neque pedes. Alioqui primum non reprehendendum [erat,] te iratum esse.
[Ι, p. 294]
(520) Sic & priscorum audivimus laudes virorum
Heroum. siquem ira fervens occuparet,
Donis-placabiles erant, exorabilesque verbis.
Memini talis exempli ego pridem, haud nuper,
Ut acciderit. & apud vos exponam omnes amicos.
(525) Curetes pugnabant, & Aetoli pugnaces,
Super urbe Calydone, & se mutuo interficiebant.
Aetoli quidem, defendentes Calydonem amoenam;
Curetes autem devastare cupientes bello.
Etenim his malum excitavit Diana solium aureum habens,
(530) Irascens quod ei non primitias de fertilitate soli
Oeneus sacrificaverat, alii vero dii epulati essent hecatombas,
Uni vero non sacrificasset Jovis filiae magni:
Sive oblitus est, sive non voluit, nocuit certè multum eâ mente.
Haec irata, divinum genus sagittis-gaudens,
(535) Incitavit in-gramine-cubantem suem sylvestrem-candidis-dentibus,
[Ι, p. 295]
Qui multa damna in ferre solitus Oenei praedio,
Multasque ille funditus humi prostravit arbores altas
[Cum] ipsis radicibus, & ipsis floribus pomorum.
Hunc filius Oenei occidit Meleager,
(540) Multis ex civitatibus venatores viros congregans,
Et canes. non enim domitus fuisset paucis hominibus.
Tantus erat; qui multos rogum adscendere-fecit tristem.
Haec de ipso excitavit magnum tumultum & praelium,
Pro apri capite, & pelle setosa,
(545) Curetas inter & Aetolos magnanimos.
Quamdiu quidem igitur Meleager bellicosus pugnabat,
Tamdiu Curetibus male erat, neque poterant
Moenia extra manere, multi quamvis essent.
At quando jam Meleagrum invasit ira, (quae & aliorum
(550) Inflat in pectoribus mentem, cordate quamvis animatorum,)
Certè hic, matri dilectae Althaeae iratus corde,
Jacebat apud legitimam uxorem pulchram Cleopatram,
Filiam Marpissae pulchrae, Eveni-filiae,
[Ι, p. 296]
Idaeque, qui fortissimus inter terrestres fuit viros,
(555) Eorum qui tunc erant, & quidem contra regem sumpsit arcum,
Phoebum Apollinem, pulchrae gratiâ nymphae.
Hanc in aedibus pater & veneranda mater
Alcyonen vocabant cognomine, quòd ipsius
Mater Alcyonis luctuosae casum ferens
(560) Flebat, quando ipsam longè-jaculans rapuit Phoebus ApolIo.
Huic is accubabat, iram cruciantem animum digerens,
Propter imprecationes matris iratus, quae diis
Multùm dolens supplicabat [propter] fratris caedem.
Multùm autem & terram multa-nutrientem manibus pulsabat,
(565) Invocans Plutonem, & gravem Proserpinam,
In-genua considens. rigabantur autem lachrymis sinus,
[Ut] filio darent mortem. hanc per-aërem-vagans Erinnys
Exaudivit ex Erebo, implacabilem animum habens.
[Ι, p. 297]
Horum confestim circa portas tumultus & strepitus excitabatur,
(570) Turres dum-ferirentur. hunc orabant senes
Aetolorum; mittebantque deorum sacerdotes optimos,
Ut-exiret & opem-ferret, polliciti magnum donum,
Ubi pinguissimum territorium Calydonis amoenae.
Ibi ipsum jusserunt praedium amoenum eligere
(575) Quinquaginta-jugerum: dimidium quidem, vitiferi-soli;
Dimidium autem, ad nudam arationem terrae dividere.
Porro multùm ipsum obsecrabat senex equitator Oeneus,
Limen conscendens excelsi thalami,
Quatiens conglutinatos asseres, suppliciter rogans filium.
(580) Multùm etiam hunc sorores, & veneranda mater,
Rogabant, ille magis recusabat. multumque socii,
Qui sibi maximè-reverendi & amicissimi erant omnium.
Sed neque sic hujus animum in praecordiis flectebant,
Antequam thalamus continenter percutiebatur, ipsique turreis
(585) Conscendebant Curetes, & incendebant magnam urbem.
Ac tunc Meleagrum ornatissima uxor
Rogavit ejulans, & ei recensuit omnes
Miserias quae hominibus contingunt, quorum urbs capta-fuerit.
Viros quidem occidunt, urbem autem ignis in-pulverem-redigit.
(590) Liberos alii abducunt, & mulieres introrsum cinctas.
Hujus commovebatur animus, audientis mala opera.
Qui surrexit ut iret; corporique arma induit splendida.
Sic ille quidem [ab] Aetolis propulsavit malum diem,
[Ι, p. 298]
Cedens suae irae: huic autem non item dona persolverunt,
(595) Multaque & decora: malum tamen depulit vel sic.
Sed tu ne mihi ista cogites in praecordiis, neque te daemon
Huc vertat, [ô] amice. vituperabilius quidem esset,
Navibus incensis auxiliari: at propter dona
Veni: nam aequè te ac deum honorabunt Achivi.
(600) Quod si sine donis pugnam viros-perdentem ineas,
Non item aequè [in] honore eris, bellum quamvis propulsaveris.
    Hunc excipiens, allocutus est pedibus velox Achilles:
Phoenix pater, senex nobilissime, non mihi hoc
Opus-est honore: puto autem [me] honoratum esse Jovis voluntate.
(605) Quae me retinebit apud naves curvis-puppibus, dum spiritus
In pectoribus maneat, & mihi cara genua moveantur.
Aliud verò dico, tu autem animo manda tuo:
Ne mihi turba animum flens & moerens,
Atridae heroi gratificans: neutiquam te convenit
(610) Istum amare, ut ne mihi odio sis, [te] amanti.
Honestum tibi mecum, eum laedere qui me laeserit.
Aequè mecum regna, & dimidium partire honorem:
Isti autem renunciabunt, tu autem hic cubato remanens
Lecto in molli: unà-cum autem aurora illucescente
(615) Consultabimus, an redeamus ad nostra, an maneamus.
[Ι, p. 299]
    Dixit, & Patroclo hic superciliis annuit tacitè,
Phoenici ut sterneret densum lectum, ut citissimè
E tentorio reditum curarent. Inde Ajax
Deo-par Telamonius subjecit orationem [hanc:]
    (620) Nobili-genero-orte Laertiada, prudentissime Ulysses,
Abeamus: non enim mihi videtur sermonis finis
Hoc quidem itinere absolutus-iri: nunciare autem velocissimè
Oportet responsum Danais, non bonum licet existens,
Qui alicubi nunc sedent expectantes. sed Achilles
(625) Immitem in pectoribus reposuit superbam iram,
Durus, neque rationem-habet amicitiae sociorum,
Ejus qua eum apud naves honorabamus supra ceteros.
[O] immisericordem. etenim aliquis [pro] fratris caede
Satisfactionem, vel [pro] suo filio accepit occiso.
(630) Et is quidem in populo manet ibi, postquam persolvit multa:
Alterius autem sedatur cor & animus elatus,
Satisfactionem suscipientis. tibi vero incessabilemque saevamque
Iram in pectoribus dii posuerunt, gratia puellae
Unius: nunc autem tibi septem praebemus eximiè optimas,
(635) Aliaque multa praeter has. tu itaque placidum sume animum,
Ac reverere [tuam] domum: domestici enim tibi sumus
Multitudine ex Danaorum, & cupimus tibi supra ceteros
Familiarissimi esse, & amicissimi, quotcunque Achivi.
    Hunc excipiens, sic allocutus est pedibus velox Achilles:
(640) Ajax nobilis, Telamonie, princeps populorum,
[Ι, p. 300]
Omnia mihi ex animo visus es dixisse.
Sed mihi tumescit cor ira, quoties illius
Recordor, qui me inter Argivos ut fastidiosus circumventor tractavit
Atrides, tanquam aliquem immunem advenam.
(645) Quare vos abite, & legationem renunciate.
Non enim antè bellum curabo sanguinolentum,
Quàm filius Priami bellicosi, Hector divus,
Myrmidonum ad tentoria & naves veniat,
Interficiens Argivos, incendatque igne naves.
(650) Circum verò meum tentorium & navem nigram
Hectorem etiam alacrem à pugna cohibitum iri puto.
    Sic dixit: hi verò unusquisque accepto poculo rotundo,
Libantes, ad naves iverunt rursus. praeibat autem Ulysses.
Patroclus autem sociis & ancillis imperavit,
(655) Phoenici sternere densum lectum quàm celerrimè.
Illae autem obedientes straverunt lectum ut imperaverat,
Pellesque-ovinas, culcitramque, linique subtilem florem.
Ibi senex cubuit, & auroram divinam expectavit.
Sed Achilles cubuit [in] recessu tentorii artificiosè-facti:
(660) Huic autem accubuit mulier, quam è-Lesbo adduxerat,
Phorbantis filia, Diomeda pulchras-genas-habens.
Patroclus autem ex-altera-parte dormivit: apudque ipsum
Iphis formosa, quam ei tribuit nobilis Achilles,
Scyron cùm-cepit altam, Enyei oppidum.
[Ι, p. 301]
(665) Illi postquam ad tentoria Atridae venerunt,
Hos quidem aureis poculis filii Achivorum
Excipiebant aliunde alius consurgendo, interrogabantque.
Primus autem interrogavit rex virorum Agamemnon:
    Dic age mihi, ô laudatissime Ulysses, ingens gloria Achivorum:
(670) Ecquid vult à navibus defendere ardentem ignem?
An recusavit, iraque habet superbum animum?
    Hunc rursus allocutus est patiens nobilis Ulysses:
Atrida illustrissime, rex virorum Agamemnon,
Ille non vult restinguere iram, sed adhuc magis
(675) Impletur ira: te autem recusat, & tua dona.
Ipsum te consultare unà-cum Argivis jussit,
Quomodo naves salves, & exercitum Achivorum.
Ipse verò minatus est, simul atque aurora apparuerit,
Naves benè-tabulatas in-mare tracturum quae utrinque-remis-aguntur.
(680) Atque etiam alios dixit hortandos esse
Ut domum renavigent: quia non amplius invenietis finem
Trojae altae. valde enim ipsam altitonans Jupiter
Manu sua protegit, animumque sumpserunt populi.
Sic dixit: adsunt & hi, ut haec testentur, qui me comitati sunt,
(685) Ajax, & praecones duo, prudentes ambo.
Phoenix verò illic, senex, hospitio detinetur. sic enim jubet,
Ut se in navibus dilectam in patriam sequatur
Cras, si velit. vi autem neutiquam ipsum ducet.
    Sic dixit: hi omnes silentio obmutuerunt,
[Ι, p. 302]
(690) Sermonem admirati: valde enim duriter locutus fuit.
Diu vero muti erant afflicti filii Achivorum.
Tandem interfatus est bello clarus Diomedes:
Atrida, illustrissime rex virorum Agamemnon,
Utinam non orasses eximium Pelidem,
(695) Infinita dona dans: is autem superbus est & alias:
Nunc rursus ipsum multo magis in superbiam impulisti.
Sed illum quidem sinamus, sive abeat,
Sive maneat: tunc verò rursum pugnabit, quando ipsum
Animus in pectoribus impulerit, & deus excitaverit.
(700) Sed agite; sicut ego dixero, obsequamur omnes.
Nunc quidem cubitum ite, refecti carum cor
Cibo & potu: (hoc enim robur est, & virtus:)
At postquam apparuerit pulchra roseis-digitis aurora,
Statim ante naves tene exercitum & equos,
(705) Adhortans: quin & ipse inter primos pugna.
    Sic dixit. ergò omnes approbarunt reges,
Consilium admirati Diomedis equitandi-periti.
Et tunc, quum-libassent, iverunt ad-tentorium unusquisque:
Ibi autem cubuerunt, & somni donum sumpserunt.

Ilias Liber 10 (Κ)

[Κ, p. 303]
CEteri quidem principes apud naves Achivorum ingenuorum
Dormiebant per totam noctem molli domiti somno:
Verùm non Atridem Agamemnonem, pastorem populorum,
Somnus tenebat dulcis, multa animo volventem.
(5) Ac perinde cùm fulgurat maritus Junonis bene-comptae,
Parans vel magnum imbrem, immensamve grandinem,
Vel nivosam tempestatem, quando nix consternere solet arva,
Vel alicubi belli magnum os amari:
Tam frequenter in pectoribus suspirabat Agamemnon
(10) Funditus ex corde: ac tremebant ei praecordia intus.
Nempe quum in campum Trojanorum respexisset,
Mirabatur ignes multos, qui ardebant ante Ilium,
[Κ, p. 304]
Tibiarum, fistularumque sonum, tumultumque hominum.
Verùm quum ad naves respexisset & exercitum Achivorum,
(15) Multos ex capite radicitus evellebat capillos
Sub dio: valde autem gemebat gloriosum cor.
Haec autem ei in animo optima visa est sententia,
Ad Nestorem Neleium accedere, virum summum,
Si quod secum consilium salutare fabricaret,
(20) Quod remedium-malorum cunctis Danais esset.
Erectus itaque induit circa pectus tunicam:
Pedibus autem sub robustis ligavit pulchros calceos:
Deinde autem rufam induit pellem leonis
Fulvi, magni, talarem: sumpsitque hastam.
(25) Eodem modo Menelaum tenebat tremor, (nec enim ipsi
Somnus in palpebris insidebat,) ne quid paterentur
Argivi, qui utique sui gratiâ spatiosum per mare
Venerant ad Trojam, bellum audax in animo-habentes.
Pelle-pardi quidem primùm tergum latum texit
(30) Maculosa, galeamque in capite elevans
Posuit aeream: hastamque cepit manu robusta.
Perrexit autem ire excitaturus suum fratrem, qui potenter cunctis
Argivis praeerat, & tanquam numen colebatur à populo.
Hunc invenit circum humeros ponentem arma pulchra
[Κ, p. 305]
(35) In extremâ puppi, huic gratus fuit veniens.
Hunc prior allocutus est in-bello strenuus Menelaus:
    Cur sic, frater, armaris? num quem sociorum
Impellis Trojanis exploratorem? sed valde admodum
Timeo, ne ullus tibi promittat hoc opus,
(40) Ut viros hostes exploret, solus accedens
Per inhumanam noctem. homo sit opertet valde temerarii cordis.
    Hunc, respondens, rex Agamemnon [sic] compellavit.
Opus-est consilio mihi & tibi, à-Jove nutrite, ô Menelaë,
Sollerte, quod liberabit atque servabit
(45) Argivos & naves; quoniam Jovis aversa est mens.
Scilicet Hectoreis magis animum adjecit sacrificiis.
Non enim unquam vidi, nec audivi qui referret,
Virum unum tanta multas arduas res uno die molitum esse,
Quàm Hector fecit Jovi carus in filios Achivorum
(50) Sine-caussa, neque deae filius dilectus, nec [alius] dei:
Facinora autem patravit, quae puto curae-fore Graecis
Diu, & [in] longum [tempus.] tantis enim malis affecit Achivos.
Sed i nunc, Ajacem & Idomeneum voca,
Citò currens ad naves: ego verò ad Nestorem divinum
(55) Vado, & hortabor ut-surgat, siquidem velit
Venire ad custodum sacram turmam, & imperare.
[Κ, p. 306]
Illum enim potissimum audient. hujus enim filius
Praeest custodibus, & Idomenei comes
Meriones. his enim imprimis custodiam mandavimus.
    (60) Huic respondit ad haec in bello strenuus Menelaus:
Quomodo verò mihi sermone mandas & jubes?
Illic [ut] maneam inter illos, praestolans donec venias?
An curram ad te rursus, quum bene illis praecepero?
    Hunc vicissem allocutus est rex virorum Agamemnon:
(65) Illic manendum, ne quo-modo aberremus ab invicem
Venientes. multae enim per exercitum sunt viae.
Clama autem qua iveris, & vigilare jube,
A-majoribus ex stirpe compellans virum quemlibet,
Omnes laudans: neque superbias animo.
(70) Quin & nosmet ipsi laboremus: sic quippe nobis
Jupiter nascentibus injecit calamitatem gravem.
    Sic fatus, dimisit fratrem, bene mandans.
Sed hic perrexit ire ad Nestorem pastorem populorum.
Hunc invenit apud tentorium & navem nigram
(75) Lecto in molli: & arma variegata secus jacebant,
Scutum, & duae hastae, splendidaque galea:
Propè etiam balteus jacebat totus varius, quo senex
Cingebatur quando ad proelium viros perdens armaretur,
Populum ducens: quando nondum cedebat senectuti tristi.
[Κ, p. 307]
(80) Erectus autem, super cubitum caput elevans,
Atridem allocutus est, & [hoc] rogabat sermone:
    Quisnam sic ad naves per castra venis solus,
Noctem per obscuram, quando dormiunt mortales ceteri?
An aliquem custodum quaerens, an aliquem sociorum?
(85) Loquere, neque tacitus ad me accede. quid tibi opus est?
    Huic respondit rex virorum Agamemnon:
O Nestor Neleïda, ingens gloria Achivorum,
Cognosces Atridem Agamemnona, quem supra omnes
Jupiter injecit laboribus assiduè, quoad spiritus
(90) In pectoribus manebit, & mihi cara genua movebuntur.
Erro ita, quoniam non mihi in oculis dulcis somnus
Insidet, sed curae-est bellum & clades Achivorum.
Vehementer enim pro Graecis timeo, neque mihi cor
Firmum, sed perculsus sum: & cor mihi extra
(95) Pectus exilit, & tremiscunt alacria membra.
Enimvero si quid facere-cogitas, (quoniam neque te somnus capit,)
Eia ad custodes descendamus, ut videamus,
An hi labore defessi, vel etiam vigilia,
Dormiant, & custodiae prorsus obliviscantur:
(100) Interim hostes viri propè sedent; neque scimus
An fortè etiam per noctem in animo habeant pugnare.
    Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:
Atrida illustrissime, rex virorum Agamemnon,
[Κ, p. 308]
Minime Hectori omnia cogitata consiliator Jupiter
(105) Perficiet, quaecunque nunc sperat: sed ipsum credo
Curis laboraturum vel pluribus, siquidem Achilles
Ex ira molesta converterit dilectum cor.
Interim te libenter sequar ego. insuper & excitemus alios.
Tum Tydidem hasta inclytum, tum Ulyssem,
(110) Et Ajacem celerem, & Phylei fortem filium.
Quin si quis & hos conveniens vocaret,
Divinum Ajacem, & Idomenea principem.
Horum enim naves absunt longissimè, neque valde propè.
At, amicum quamvis existentem & venerandum, Menelaum
(115) Increpabo, utut irascare mihi, neque celabo,
Quòd dormit, tibi verò soli commisit laborare.
Nunc debebat circa omnes principes occupari
Suppliciter-orans: necessitas enim urget minimè tolerabilis.
    Hunc vice versâ allocutus est rex virorum Agamemnon:
(120) O senex, aliàs quidem te reum agere jussi.
Saepe enim negligens-est, nec vult laborare,
Pigritiae obsistens, & insipientiae mentis,
Sed me respiciens, & meum expectans nutum.
Nunc autem me prior valde surrexit, & mihi adstitit.
(125) Hunc quidem ego praemisi vocare, quos tu requiris.
Verùm eamus: illos autem inveniemus ante portas
[Κ, p. 309]
Inter custodes: ibi enim ipsis indicavi ut-congregarentur.
    Huic respondit deinceps Gerenius eques Nestor:
Adeo nullus ei irascetur nec immorigerus-erit
(130) Argivorum, quando aliquem hortatus-fuerit & jusserit?
    Sic locutus, induit circa pectus tunicam:
Et sub pedibus robustis ligavit decoros calceos,
Laenamque fibulis nexuit purpuream circùm,
Duplicem, extensam: & crispa lanugo intercurrebat ut flos.
(135) Deïn accepit fortem hastam, dolorificam acuto ferro.
Et perrexit ire ad naves Achivorum armatorum
Primum. deinde Ulyssem, Jovi consilio similem,
E somno excitavit Gerenius eques Nestor,
Loquens. in hoc ilico mentem occupavit vox,
(140) Exivitque tentorio, & ipsos [hoc] sermone allocutus est:
    Cur sic ad naves per castra soli vagamini
Noctem per inhumanam? [an] quia necessitas tantopere urget?
    Hunc excepit post illa Gerenius eques Nestor:
Jovigena Laërtiade, ingeniose Ulysses,
(145) Ne indignare: talis enim perturbatio urget Graecos.
Sed sequere, ut & alium excitemus, quem decet
Consilia consultare vel fugiendi vel pugnandi.
    Sic dixit. at in tentorium reversus prudens Ulysses,
Varium circa humeros scutum posuit, ivitque cum ipsis.
(150) Iverunt autem ad Tydidem Diomedem. hunc invenerunt
[Κ, p. 310]
Extra tentorium procul cum armis: circum socii
Dormiebant: sub capitibus autem habebant clypeos: hastae vero ipsis
Erectae in cuspide-posteriore fixae erant: & ferrum eminus
Splendebat velut fulgur patris Jovis. verùm hîc heros
(155) Dormiebat, substraveratque pellem bovis agrestis:
Et sub capite stragulum extensum erat splendidum.
Hunc adstans excitavit Gerenius eques Nestor,
Calcem pede impetens, & ursit, objurgavitque coram:
    Surge, Tydei fili. cur per totam noctem somnum suavem carpis?
(160) Non audis, quod Trojani in tumulo campi
Sedent prope naves, & exiguum intervallum adhuc moras nectit?
    Sic dixit, hic è somno valde celeriter subsiliit,
Et ipsum, vociferans alata verba, [sic] est allocutus:
Aerumnosus es, ô senex: tu quidem à labore nunquam cessas.
(165) An non & alii sunt juniores filii Achivorum,
Qui ordine unumquemque excitent principum
Quaqua versum obeuntes? tu verò indefessus es, ô senex.
    Hunc vicissim allocutus est Gerenius eques Nestor:
Certè haec omnia, amice, decorè dixisti.
(170) Sunt quidem mihi filii egregii, sunt & caetus,
Iique multi, quos aliquis adcurrens accersere-posset.
Enimvero valde magna necessitas urget Achivos.
Nunc enim omnibus in novaculae stat acie
Vel valde triste exitium Achivis, vel vita.
[Κ, p. 311]
(175) Verum i nunc, Ajacem celerem, & Phylei filium,
Excita, (tu enim es junior,) si mei misereris.
    Sic dixit. hic circa humeros induit pellem leonis
Fulvi, magni, talarem: cepitque hastam,
Et eundo ibat: istos quum excitasset, illinc duxit heros.
(180) Hi quando jam custodes inter congregatos venerunt,
Nequaquam dormienteis custodum duces invenerunt,
Sed vigilanter cum armis sedebant omnes.
Porro quemadmodum canes circum oves aegrè-custodiunt in caula,
Feram audientes ferocem, quae in sylva
(185) Graditur per montes, multus autem tumultus in ipsam
Virorum & canum, atque ab ipsis somnus periit:
Sic profundus somnus ab horum palpebris periit
Noctem custodientibus tristem. ad castra enim semper
Conversi erant, quando Trojanos audirent ingruentes.
(190) Hos cernens senex laetatus est, confirmavitque [hoc] sermone,
Et eos, proloquens verba alata, [sic] est allocutus:
    Sic nunc, dilecti filii, custodias-agite, neque aliquem somnus
Capiat, ne ludibrium fiamus hostibus.
    Sic locutus, per fossam transiit: simul secuti sunt
(195) Argivorum principes, quotquot vocati-erant [in] consilium.
Cum his Meriones, & Nestoris inclytus filius,
Iverunt. ipsi enim vocabant [ad] una consultandum.
Porro vallum cum-transissent defossum, consederunt
In [loco] mundo, ubi impollutum dilucebat solum à cadaveribus
[Κ, p. 312]
(200) Caesorum: à quo reversus erat fortis Hector
Interficiens Argivos, quum nox tenebras-offuderat.
Ibi considentes, invicem fabulabantur.
Interim confabulationum director erat Gerenius Nestor equestris:
    O amici, annon aliquis vir consideret suo ipsius
(205) Animo audaci, [ut] ad Trojanos magnanimos
Eat? si quem hostium capiat in-extremis-castris-errantem;
Vel aliquem fortè etiam rumorem inter Trojanos audiat,
Quaeque consultent inter se, an velint.
Istic manere apud naves procul, an in civitatem
(210) Retro reversuri sint, quoniam domuerunt Achivos.
Haec omnia recognoscat, & ad nos redeat
Illaesus. magna ei sub coelo gloria esset
Universos apud homines. & ei praemium erit egregium.
Quotquot enim navibus imperant optimates,
(215) [Ex] his omnibus ei singuli ovem dabunt nigram,
Foeminam, agnum ubere-alentem, cui quidem nullum praemium simile.
Semperque in conviviis & festivitatibus aderit.
    Sic dixit: isti proin omnes obmutuere silentio.
Ad haec & interfatus est in bello-fortis Diomedes:
    (220) Nestor, me movet cor & animus generosus,
[Κ, p. 313]
Virorum hostium ingredi castra propè existentia
Trojanorum. sed si quis me vir simul sequatur & alius,
Acrius confidentia & animosius [disposita] erit.
Contingit ut duo proficiscantur una: & unus ante alterum intelligit,
(225) Quo pacto res procedat: solus verò etsi intelligat,
Tamen ei tardior animus, debiliusque consilium.
    Sic dixit. illli voluerunt Diomedem sequi magno numero.
Volebant Ajaces duo, famuli Martis:
Volebat Meriones: valde autem volebat Nestoris filius:
(230) Volebat & Atrides hasta inclytus Menelaus:
Volebat & audax Ulysses adire exercitum
Trojanorum: semper enim ei in praecordiis impetus ferociebat.
Sub haec rex mortalium Agamemnon interlocutus est:
    Tydida Diomedes, meo carissime animo,
(235) Hunc quidem socium eliges, quem volueris,
Optimum ex illis qui videntur, quandoquidem prompti-sunt multi.
Neque tu, pudefiens apud animum tuum, fortiorem quidem
Relinques, tu nec deteriorem comitem-deliges, pudori cedens,
Ad genus respiciens, non an fortior sit princeps.
    (240) Sic dixit. timuit autem de flavo Menelao.
Ad haec rursus interlocutus est in-bello strenuus Diomedes:
    Si quidem socium jubetis me ipsum eligere,
Quomodo deinde Ulyssis ego divini oblivisci-possem?
Cujus, quidem supra modum alacre cor & animus virilis
(245) In omnibus laboribus, amatque ipsum Pallas Minerva.
[Κ, p. 314]
Hoc certè comitante, etiam ex igne ardenti
Ambo redierimus. nam affatim novit consulere.
    Hunc vicissim allocutus est patiens nobilis Ulysses.
Tydide, neque me nimiùm lauda, neque quicquam vitupera.
(250) Scientes enim haec inter Argivos loqueris.
Sed eamus. valde enim nox exigitur, & propè [adest] aurora,
Stellae vero jam processerunt: praeteriitque major nox
Duarum partium, tertia autem adhuc pars reliqua est.
[Κ, p. 315]
    Sic locuti, armis exterrentibus induerunt se.
(255) Tydidae quidem dedit constans-in praelio Thrasymedes
Ensem ancipitem (suus apud naves remanserat,)
Et scutum: & ejus capiti imposuit cassidem
Taurinam sine-cono & sine-crista, quae καταῖτυξ
Vocatur, tuetur autem caput pubescentium juvenum.
(260) Meriones autem Ulyssi dedit arcum & pharetram,
Et ensem. & ejus capiti galeam imposuit
[Ex] pelle factam, multis autem intrinsecus loris
Ligata erat fortiter, extrinsecus autem candidi dentes
Albidentis suis crebri muniebant hinc atque illinc
(265) Bene & scite; in media autem pileus aptatus erat.
Hanc quondam ex Eleone Amyntoris Ormenidae
Eripuit Autolycus, solidam domum quum effregisset:
[In] Scandia autem dedit Cytherio Amphidamanti:
Amphidamas autem Molo dedit pro hospitali-munere:
(270) Et hic Merioni dedit suo filio ad gestandum:
Tunc demum Ulyssis texit caput circumposita.
Hi ergo ut armis exterrentibus induerunt [se],
Eundo ibant, & reliquerunt illic omnes optimates.
Interim faustam misit ardeoleam prope viam
(275) Pallas Minerva. hi non viderunt oculis
[Κ, p. 316]
Propter noctem obscuram, sed clangentem audierunt.
Gavisus est autem propter avem Ulysses, & Minervae supplicavit:
    Audi me, aegidem-gestantis Jovis filia, quae mihi semper
In omnibus laboribus ades, neque te lateo
(280) Quum-moveor. nunc rursus maximè me dilige, Minerva.
Et da rursus ad naves [nos] illustres reverti,
Patrato magno facinore, quod Trojanis solicitudini-sit.
    Secundus deinde precatus est in bello strenuus Diomedes:
Audi nunc & me, Jovis filia indomita,
(285) Sequere me, sicut quum patrem sequebaris Tydeum divinum
Ad Thebas, quando pro Achivis legatus ivit,
Et ad Asopum liquit aere-loricatos Achivos.
At ipse blandam orationem ferebat Thebanis
Illuc, sed retro abiens valde ardua patravit opera
(290) Tecum, diva Dea, quando ei praemuniens adstitisti.
Sic nunc mihi volens adsis, & me serva.
Et tibi vicissim ego sacrificabo juvencam hornam, latifrontem,
Nondum subactam, quam nondum sub jugum duxit vir:
Hanc tibi ego sacrificabo: aurum cornibus circumfundens.
    (295) Sic dixerunt precantes. hos audivit Pallas Minerva.
Hi postquam supplicarunt Jovis filiae magni,
Eundo ibant, velut leones duo per noctem nigram,
Per stragem, per cadavera, perque arma, & atrum sanguinem.
[Κ, p. 317]
Porro neque Trojanos generosos permisit Hector
(300) Dormire, sed simul convocabat omneis optimates,
Quot erant Trojanorum duces & rectores.
Hos ille convocans, prudens paravit consilium:
Quis mihi hoc opus promittens perficiet
Praemium ob magnum? (merces ei sufficiens erit.
(305) Dabo enim currum, duosque sublimis cervicis equos,
Qui virtute antecellant celeres apud naves Achivorum.)
Quisquis audebit, sibi ipsi gloriam comparabit:
Naves veloces propè accedat & exploret
An custodiantur naves sicut antea,
(310) Vel jam manibus à nostris superati
Fugam consultent inter se, neque velint
Noctem custodire, labore defessi gravi.
    Sic dixit. hi omnes obmutuerunt silentio.
Erat autem quidem inter Trojanos Dolon, Eumedis filius,
(315) Praeconis divini, dives-auri, dives-aeris,
Qui specie quidem erat deformis, sed pedibus velox:
Et hic solus erat inter quinque sorores:
Qui tunc Trojanis & Hectori dixit adstans:
    Hector, me impellit cor & animus generosus
(320) Ad naves veloces propè ire, atque explorare.
Verùm age mihi sceptrum attolle, & mihi jura,
Certò ipsos equos & currus ornatos aere
Daturum, qui vehunt eximium Pelidem.
[Κ, p. 318]
Et tibi ego non vanus speculator ero, nec [remotus] ab opinione.
(325) Tamdiu enini per exercitum vadam passim, donec perveniam
[Ad] navem Agamemnoneam, ubi principes
Consilia capient, vel fugiendi, vel pugnandi.
    Sic dixit: hic manibus sceptrum imposuit, & ei juravit:
Sciat nunc Jupiter ipse valde sonans, maritus Junonis:
(330) Non profectò huic currui vir invehetur alius
Trojanorum: sed te assero perpetim [illo] conspicuum fore.
    Sic dixit. & sanè perjurium dejeravit: & hunc incitavit.
Protinus verò circa humeros aptavit, curvos arcus:
Induit & exterius pellem cani lupi;
(335) Caputque super, mustelinam galeam: cepitque acutum jaculum.
Et eundo ibat ad naves ab exercitu: neque fuit
Reversus à navibus ut Hectori nuntium referret.
Enimvero quando jam equorum & virorum reliquit catervam,
Viam ingressus est promptus. hunc percepit advenientem
(340) Nobilis Ulysses; Diomedemque allocutus est:
    Iste tibi, ô Diomedes, à castris venit vir,
Haud scio an navibus explorator nostris,
An aliquod spoliaturus cadaver mortuorum.
Verùm sinamus ipsum primùm transire campum
[Κ, p. 319]
(345) Parumper: deinde vero ipsum insequentes capiemus
Statim. si autem nos praecurrat pedibus,
Semper ipsum ad naves à castris propellito,
Hasta impetens, ne quo modo ad civitatem refugiat.
    Sic loquuti extra viam inter cadavera
(350) Declinarunt. hic celeriter praetercurrit temeritate.
Sed cum jam aberat quantum sulci absunt
A mulabus, (hae enim bobus praestantiores sunt
[Ad] trahendum novalis profundi compactum aratrum,)
Hi quidem accurrerunt, ille vero constitit, strepitum audiens.
(355) Putabat enim in animo qui revocarent socios
Ex Trojanis venire, rursus Hectore jubente.
Sed quando jam aberant ad-hastae jactum, vel etiam minus,
Agnovit viros inimicos: velocia autem genua movit
Ut-fugeret: illi autem confestim insequi festinarunt.
(360) Ac veluti quum serratis-dentibus duo canes, periti venationis,
Aut hinnulum, vel leporem, urgent incessanter semper
Locum per sylvosum, ille autem antecurrit clamans:
[Κ, p. 320]
Sic hunc Tydides, atque urbium-vastator Ulysses,
[Ab] exercitu-intercludentes, persequantur constanter semper.
(365) Sed quando jam mox erat permixturus-se custodibus,
Fugiens ad naves, tum verò robur injecit Minerva
Tydidae, ut ne aliquis Achivorum loricatorum
Prior gloriaretur vulnerasse, hic verò secundus veniret.
Igitur hasta impetens, allocutus est [eum] fortis Diomedes:
    (370) Vel mane, vel te hasta consequar: neque te puto
Diu mea à manu effugiturum duram mortem.
    Dixit. & hastam emisit. volens autem aberravit à viro.
Dextrum vero supra humerum politae lanceae cuspis
In terra fixa est: hic autem constitit, timuitque,
(375) Crepens: stridorque per os fiebat dentium
Pallidus prae timore: hi autem anhelantes assecuti sunt,
Manibusque prehenderunt. ille lacrumans verbum dixit:
    Vivum-capite, & ego me redimam. est enim mihi intus
Aes, aurum, & ad multos-labores-aptum ferrum.
(380) Ex his vobis donabit pater innumera dona-redemptionis,
Si me vivum [esse] audiverit apud naves Achivorum.
    Hunc, excipiens, allocutus est prudens Ulysses:
Confide, neque tibi mors in-animo sit:
Sed age mihi hoc dic, & narra intrepide;
(385) Quonam sic ad naves à castris vadis solus
[Κ, p. 321]
Noctem per obscuram, quando dormiunt mortales ceteri?
An aliquod spoliaturus cadaver mortuorum?
An te Hector praemisit speculatum singula
Naves ad concavas, an te ipsum animus impulit?
    (390) Huic respondit postilla Dolon: (membra autem tremebant:)
Multis me pollicitis-noxiis praeter voluntatem induxit Hector,
Qui mihi Pelidae illustris unungulos equos
Velle dare annuit, & currus decoros aere.
Jussit autem me euntem, velocem per noctem obscuram,
(395) Ad viros hostes propè accedere, & explorare
An custodiantur naves veloces, ut antea,
Vel nunc, sub manibus nostris domiti,
[De] fuga deliberetis inter vos, neque velitis
Noctem custodire, labore defessi gravi.
    (400) Hunc, subridens, allocutus est prudens Ulysses:
Nimirum tibi magna affectabat animus,
Equos Aeacidae bellicosi: hi difficiles [sunt]
Viris mortalibus, si regantur & equitentur
Ab alio quàm Achille, quem immortalis peperit mater.
(405) Sed age mihi hoc dic, & narra intrepide,
Ubi nunc, huc veniens, reliqueris Hectora pastorem populorum?
Et ubinam ejus arma jaceant mavortia? ubi item ejus equi?
Et quomodo [se habeant] aliorum Trojanorum excubiae & cubilia?
Tum qaenam consultent inter se: an cupiant
(410) Illic manere secus naves in longinquo, vel in urbem
Retro redituri sint, posteaquam domuerunt Achivos.
    Hunc vice versâ allocutus est Dolon Eumedis filius:
Ego verò tibi haec narrabo penitus intrepide.
Hector quidem inter eos, quicunque consiliarii sunt,
[Κ, p. 322]
(415) Consilia init divini apud monumentum Ili,
Seorsum, citra strepitum: [inter] custodias autem de quibus percontaris,
Nulla constituta [quae] tueatur exercitum, nec excubias agit.
Quotquot enim Trojanorum ignis foci, quibus necesse [est,]
Hi vigilant, excubiasque agere hortantur
(420) Inter-se: at è contrario undique convocati auxiliarii
Dormiunt: Trojanis enim excubandi arbitrium permittunt.
Non enim illorum liberi propè sedent, neque mulieres.
    Hunc excipiens, allocutus est prudens Ulysses:
Quomodo vero nunc Trojanis permisti bellicosis
(425) Dormiunt? an seorsum? expone mihi, ut intelligam.
Huic respondit ad haec Dolon Eumedis filius:
Ego verò tibi & haec narrabo penitus intrepide.
Versus mare quidem [sunt] Cares, & Paeones curvis-arcubus utentes,
Et Leleges, & Caucones, nobilesque Pelasgi:
(430) Versus Thymbram vero obtinent Lycii, Mysique superbi,
Et Phryges equites, & Maeones equis-armatis-utentes.
Sed cur ex me haec percontamini singula?
Si enim cupidi-estis Trojanorum adire exercitum,
Thraces hi seorsum [sunt,] novi-advenae extremi aliorum.
[Κ, p. 323]
(435) Interque ipsos Rhesus, filius Eionei.
Hujus pulcherrimos equos vidi, & maximos.
Candidiores [sunt] nive, ad currendum autem ventis similes.
Currus autem ei auroque & argento scitè fabricatus est.
Arma verò aurea, ingentia, mirabile visu,
(440) Venit habens: quae quidem neutiquam mortalibus convenit
Viris gestare, sed inmortalibus diis.
Ceterò me nunc [ad] naves adducite velocigradas,
Aut, me ligantes, relinquite hîc, duro vinculo,
Interea dum redeatis, & exploretis me,
(445) An ne rei veritatem coram vobis fassus fui, nec ne.
    Hunc, torvè adspiciens, allocutus est fortis Diomedes:
Ne mihi effugium, Dolon, injice in mentem,
Bona quamvis nuntiasti, postquam venisti manus in nostras.
Si enim te jam solvamus, vel missum faciamus,
(450) Certe & posthac venies veloces ad naves Achivorum,
Seu speculaturus, seu contrà bellum inferens.
[Κ, p. 324]
Si vero sub meis manibus stratus vitam amiseris,
Non amplius posthac tu nocumentum unquam eris Argivis.
    Dixit. & is quidem ipsum erat, barbam manu robusta
(455) Tangens, precaturus: hic verò cervicem mediam percussit,
Ense-impetens, & ambos incidit nervos.
Ac loquentis hujus caput pulveribus mistum est.
Porro hujus autem mustelinam galeam capite detraxerunt,
Et pellem-lupinam, & arcus qui-retro-flectuntur, & hastam longam:
(460) Et haec Minervae praedatrici nobilis Ulysses
In altum obmovit manu, & precans [hoc] verbum locutus est:
    Laetare, dea, istis. te enim primam in Olympo
Omnium immortalium invocabimus. quin etiam denuo
Deduc [nos] ad Thracum virorum equos & cubilia.
    (465) Sic dixit. &, à se in-altum elevans,
Posuit super myricam: conspicuùmque insigne imposuit,
Convellens arundines, myricaeque latè-frondentes ramos,
Ne lateret redeuntes praecipitantem per noctem nigram.
Hi progressi sunt ulterius per arma & atrum cruorem.
(470) Statim autem ad Thracum virorum cohortem venerunt euntes.
Hi dormiebant labore defessi: arma ipsorum
Pulchra juxta ipsos humi jacebant, pulchrè, decenter,
Triplici-ordine: apudque ipsos unumquemque bijuges equi.
Rhesus porro in medio dormiebat; apudque ipsum veloces equi,
(475) Ex parte-currus-ultima, loris ligati erant.
Hunc Ulysses citius conspicatus Diomedi ostendit:
[Κ, p. 325]
    Ecce tibi, Diomedes, virum, & ecce tibi equos,
Quos nobis narravit Dolon, quem occidimus nos.
Verùm agè, profer validum robur, neque te decet
(480) Stare ociosum cum armis, sed solve equos.
Vel tu viros occide, eruntque curae mihi equi.
    Sic dixit. huic inspiravit robur caesia Minerva.
Ergò interficiebat conversim: ac gemitus excitabatur durus
Ense caesorum: & rubebat sanguine terra.
(485) Et quemadmodum leo pecudibus incustoditis superveniens,
Capris vel ovibus mala machinans irruire parat:
Sic quidem Thraces viros aggrediebatur Tydei filius,
Donec duodecim interfecit. at abundans-consiliis Ulysses,
Quemcunque Tydides ense feriret, adstans
(490) Hunc Ulysses à tergo capiens pede extrahebat:
Haec cogitans in animo, ut pulchros-crines-habentes equi
Facile transirent, neque tremerent aestu
Supra cadavera gradientes; insueti erant enim adhuc eorum.
Sed quando jam regem adeptus est Tydei filius,
(495) Hunc tertiumdecimum dulci animo privavit
Anhelantem. malum enim somnium capiti adstitit
Illa nocte, Oenidae filius, per consilium Minervae.
Interea patiens Ulysses solvebat unicam-ungulam-habentes equos,
Colligabatque loris, & educebat ab exercitu,
(500) Arcu percutiens, quia scuticam splendidam
[Κ, p. 326]
Pulchro è curru manibus capere nesciebat.
Ergò sibilavit, significans Diomedi divino.
At hic perplexus erat, expectans siquid audacius patraret:
An ipse currum capiens, ubi decora arma jacebant,
(505) Temone extraheret, an asportaret, in-altum attollens,
An denique pluribus Thracum vitam eriperet.
Dum ille haec agitabat in animo, interim Minerva
Propè adstans allocuta est Diomedem divinum:
    Reditus jam memento, magnanimi Tydei fili,
(510) Naves ad concavas, ne perterritus venias,
Ne fortè quis etiam Trojanos suscitet deus alius.
    Sic dixit. hic intellexit deae vocem quae loquebatur.
Ergò confestim equos ascendit. verberabat autem Ulysses
Arcu: hi verò volabant ad celeres naves Achivorum.
(515) Neque caecam speculationem habebat utens argenteo-arcu Apollo,
Ut vidit Minervam Tydei filium sectari.
Huic irascens Trojanorum ingressus est ingentem exercitum:
Et excitavit Thracum consiliarium Hippocoontem,
Rhesi consobrinum ingenuum. hic è somno surgens,
(520) Ut vidit locum desertum, ubi stabant veloces equi,
Virosque palpitantes in saevis caedibus,
Non tantùm ejulavit ad haec, sed &, carum nomine compellavit socium.
Cetero Trojanorum clangor & immensus ortus est tumultus
Currentium simul: & demirabantur ardua facta.
(525) Quae viri cum-patrassent, redierunt concavas ad naves.
    Hi quum venerunt [eò] ubi speculatorem Hectoris occiderant,
[Κ, p. 327]
Ibi Ulysses continuit Jovi carus celeres equos:
Tydides verò in humum saliens, exuvias cruentas
In manibus Ulyssi posuit; conscenditque equos;
(530) Et scutica incitabat equos; hi non inviti volabant
Naves versus concavas: sic enim fiebat [quod] animo gratum [erat.]
Porro Nestor primus sonitum audiebat, dixitque:
    O amici, Argivorum duces & principes,
Mentiar, aut verum dicam; me tamen animus instigat:
(535) Equorum mihi velocium sonitus circum aures circumdat.
Utinam Ulysses & fortis Diomedes
Huc raptim abigant Trojanorum unungulos-equos.
At supra modum timeo in animo, ne quid passi sint
Argivorum praestantissimi à Trojanorum tumultu.
    (540) Nondum totum dictum erat verbum, quum advenerunt ipsi.
Et illi quidem descenderunt in terram: hi verò, gavisi,
Dextra excipiebant, verbisque blandis.
Primus autem percontabatur Gerenius eques Nestor:
    Dic agè mihi, percelebris Ulysses, ingens gloria Graecorum:
(545) Qui hos equos cepistis? ingressi [ne] exercitum
Trojanorum? vel aliquis illos praebuit deus obvians?
Perquam similes sunt radiis solis.
[Κ, p. 328]
Semper quidem Trojanis immisceor, neque volo
Manere apud naves, senex quamvis sim bellator:
(550) Verùm nondum tales equos vidi, neque cognovi;
Sed aliquem vobis autumo dedisse deum obviam-factum.
Ambos enim vos diligit nebularum-congregator Jupiter,
Filiaque aegiochi Jovis caesia Minerva.
    Hunc, respondens, allocutus est prudens Ulysses:
(555) O Nestor Neleida, ingens gloria Achivorum,
Facile deus, volet, si meliores etiam quàm hi [sunt,]
Equos donabit, quoniam multo potentiores sunt.
Equi autem hi, senex, nuper-advenientes, de-quibus quaeris,
Threicii [sunt:] at ipsorum principem strenuus Diomedes
(560) Occidit: socios duodecim, & praeter eum omnes praestantissimos:
Tertium decimum speculatorem, interfecimus prope naves,
Quem, ut explorator exercitus esset nostri,
Hector miserat, & alii Trojani illustres.
    Sit fatus, per vallum egit unungulos equos,
(565) Cachinnans: unaque ceteri ibant gaudentes Achivi.
Hi ut ad Tydidae tentorium bene-structum venerunt,
Equos quidem alligarunt scitè-factis loris
Praesepe ad equinum, ubi Diomedis equi
Stabant veloces, dulce triticum vorantes.
(570) Navis autem in puppi exuvias cruentas Dolonis
Posuit Ulysses, ut sacrum pararent Minervae.
[Κ, p. 329]
Tum ipsi sudorem multum abluebant mare
Ingressi, surasque & collum, & foemora circumcirca.
Verùm postquàm ipsis unda maris sudorem multum
(575) Abluit à corpore, & circa cor dilectum refrigerati sunt,
In cellas ingressi bene-politas, loti sunt.
Hi loti, & uncti pinguiter oleo,
Jentaculo assidebant: eaque cratere Minervae
Pleno haurientes, libabant dulce vinum.

Ilias Liber 11 (Λ)

[Λ, p. 330]
INterim aurora è lecto à splendido Tythono [concubino suo]
Surrexit, ut immortalibus lucem ferret, atque mortalibus.
Et Jupiter Eridem misit veloces ad naves Achivorum
Difficilem, belli signum in manibus gestantem.
(5) Stetit autem in Ulyssis ceti instar magna nave nigra,
Quae in medio erat, ad-clamandum in utrumque latus,
[Λ, p. 331]
Tum ad Ajacis tentoria Telamonii,
Tum ad Achillis, qui in extremas-partes naves aequales
Subduxerant, fortitudine freti, & robore manuum.
(10) Illic stans clamavit dea altum, horribileque,
Elata voce ad Achivos, magnam autem vim injecit uniuscujusque
Cordi, [ad] incessanter bellandum & pugnandum.
His statim bellum dulcius fuit, quàm redire
In navibus concavis dilectam in patriam terram.
(15) Porro Atrides clamavit, & armari jussit
Argivos: ipse quoque induit aes coruscans.
Ocreas quidem primùm tibiis circumposuit
Pulchras, argenteis fibulis aptatas:
Secundò deinde thoracem pectori circuminduit,
(20) Quem olim ei Cinyres dedit ut esset munus hospitalitatis.
Audiebatur enim usque-in-Cyprum magna fama, quòd Achivi
Ad Trojam navibus navigaturi essent.
Ideò ei illum dedit, gratificans regi.
Hujus quidem decem semitae erant [ex] nigro cyano [metallo,]
(25) Duodecim autem [ex] auro, & viginti [ex] stanno:
Caerulei autem dracones protensi-erant juxta collum
Tres, utrinque iridibus similes, quas Saturnius
In nube fixit, hominum prodigium linguas diversas loquentium.
Tum, humeris circumposuit ensem: in eo verò clavi
(30) Aurei relucebant: sed vagina circundabat
Argentea, aureis loris coaptata.
[Λ, p. 332]
Et adsumpsit undique corpus-tegens elegans scutum impetuosum,
Pulchrum, circum quod quidem circuli decem aerei erant,
Inque eo umbones erant viginti [ex] stanno
(35) Candidi: in mediis autem erat [unus] [ex] nigro metallo.
Super hoc scuto Gorgo terribili-aspectu cincta erat,
Horribiliter adspiciens, circumque terror timorque.
In eo extabat argenteum lorum; & supra istud
Caeruleus circumvolutus erat draco; capita autem ei erant
(40) Tria redimita, ex una cervice nata.
Et capiti undique scutulatam galeam imposuit quatuor phaleris ornatam,
Cristatam-ex-setis-equinis; terribiliter autem crista desuper nutabat,
Capiebat autem robustas hastas duas, munitas ferro,
Acutas: procul autem ferrum ab ipsis ad coelum usque
(45) Splendebat. ad haec instrepuerunt Minerva & Juno,
Honorantes regem opulentae Mycenes.
Deinceps quidem aurigae suo praecipiebat unusquisque,
Equos bene decenter continere illeic ad fossam:
Ipsi verò pedites cum armis armati
(50) Invalescebant: & immensus clamor fiebat auroram ante.
Illi una cum equitibus apud fossam ante omnia ordinabantur.
At equites paulò post succedebant. Enimvero tumultum
Excitavit perniciosum Saturnius, & ab-alto demisit nebulas
Sanguine madidas ex aethere, eo quod erat
[Λ, p. 333]
(55) Multa generosa capita Orco demissurus.
Porro Trojani ex-altera-parte apud Tumulum, campi [erant.]
Hector videlicet magnus, & eximius Polydamas,
Aeneasque, qui Trojanis ceu deus honorabatur publice;
Tresque Antenoridae, Polybus, & Agenor dius,
(60) Juvenisque Acamas, similis immortalibus.
Cetero Hector inter primos ferebat scutum undique aequale.
Qualis autem ex nubibus apparet perniciosa stella,
Omnibus lucens, ac tunc rursus ingreditur nubes obscuras:
Sic Hector interdum quidem inter primos apparebat,
(65) Interdum autem inter extremos, imperans: totus verò aere
Splendebat, tanquam fulgur patris Jovis aegiochi.
Nonnuli, perinde ac messores inter-se adversi
Per sulcum feruntur viri locupletis in agro
Tritici vel hordei, manipuli vero crebri cadunt:
(70) Sic Trojani & Achivi, in se invicem insilientes,
Praeliabantur; neutri verò recordabantur perniciosae fugae,
Sed sufficientia pugnae capita habebant. alii, lupi tanquam,
Ruebant. Eris autem gaudebat multùm gemens [haec] adspiciens.
Sola enim deorum aderat pugnantibus.
(75) Reliqui non illis aderant dii, sed quieti
Suis in palatiis sedebant, ubi unicuique
Domus pulchrae fabricatae erant per juga Olympi.
De reliquo omnes accusabant nigras-nubes-reddentem Saturnium,
[Λ, p. 334]
Eo-quòd Trojanis volebat gloriam dare.
(80) Illos quidem non curabat pater, sed, seorsum declinans
Ab aliis, remotius sedebat gloria exultans,
Inspiciens tum Trojanorum urbem, & naves Achivorum,
Tum aeris fulgorem, interimenteisque & intereunteis.
Quamdiu quidem aurora erat, & crescebat sacra dies,
(85) Tamdiu valde utrorumque tela penetrabant, cadebatque populus.
Quamdiu arborum-incisor vir praeparavit prandium
Montis in convallibus, postquam saturavit manus,
Incidens arbores longas, fastidiumque eum occupavit [in] animo,
Cibique dulcis circum praecordia desiderium capit:
(90) Tamdiu sua virtute Danai perruperunt phalanges,
Hortantes socios turmatim, itaque Agamemnon
Primus exiliit, & interfecit virum Bianorem pastorem populorum,
Ipsum, deinde & socium Oileum, aurigam.
Itaque è curru desiliens ille, adversus stabat.
(95) Hunc rectà irruentem in fronte acutâ lanceâ
Punxit. neque galea hastam ei repressit aere-gravis,
Sed per ipsam penetravit, & os: cerebrumque
Intus totum cruentatum est, & ipsum ruentem prostravit.
Et hos quidem reliquit illeic rex virorum Agamemnon
(100) Pectore omnibus apparentes, posteaquam tunicas injecit [sibi.]
Ceterùm hic Isum & Antiphum occisurus, perrexit,
Filios duos Priami, nothum & legitimum, ambos
In uno curru existentes. nothus quidem aurigabatur,
[Λ, p. 335]
Antiphus vero miles erat inclytus, quos olim Achilles
(105) Idae in jugis ligavit teneris viminibus,
Pascentes apud oves deprehendens, & dimisit pro pretio-redemptionis.
Nempe tunc Atrides latè-dominans Agamemnon
Alterum quidem supra mammam juxta pectus sauciavit hasta:
Antiphum autem juxta aurem-percussit ense, depulitque è curru.
(110) Festinans ab his praedabatur arma pulchra,
Agnoscens: etenim ea antea apud naves celeres
Viderat, quando ex Ida vexit pedibus velox Achilles.
Sicut autem leo cervae velocis parvulos catulos
Facilè confregit, arripiens solidis dentibus,
(115) Veniens ad lustrum; tenerumque ipsis cor abstulit:
Illa verò, quamvis adsit valde propè, non potest ipsis
Opitulari: ipsammet enim tremor vehemens subit:
Confestim autem ruit, per querceta densa, sylvamque,
Festinans, sudans potentis ferae ab impetu:
(120) Sic illis arcere perniciem nullus potuit
Trojanorum: quin & ipsi à Graecis fugiebant.
Porro hic Pisandrum, & Hippolochum bello eduratum,
Filios Antimachi praeliatoris periti, (qui imprimis
Aurum [ab] Alexandro accipiens, splendida dona,
(125) Non permittebat Helenam reddere rufo Menelao,)
Hujus inquam duos filios prehendit rex Agamemnon
In uno curru existenteis, unaque agitabant veloces equos.
Nam ex ipsorum manibus fugerant habenae non strepentes.
Hi turbati sunt, at contrà ruit, leo tanquam,
[Λ, p. 336]
(130) Atrides. hi vicissim è curru supplicabant-flexis-genibus:
    Vivos-cape, Atrei fili, tuque digna accipe pretia redemptionis.
Enimvero multae in Antimachi aedibus opes reconditae-jacent,
Aesque, aurumque, & artificiose-factum ferrum.
Ex his tibi donabit pater infinita dona redemptionis,
(135) Si nos vivos audierit apud naves Graecorum.
    Sic hi flentes allocuti sunt regem
Blandis verbis. immitem verò vocem audiverunt:
    Quandoquidem Antimachi periti praeliatoris filii estis,
Qui quondam in Trojanorum concione Memelaum suadebat,
(140) Legatum profectum cum divino Ulysse,
Ibidem interficere, neque dimittere rursum ad Achivos:
Nunc scilicet patris duram luetis contumeliam.
    Dixit, & Pisandrum quidem ab equis dejecit in-humum,
Hasta feriens ad pectus: hic supinus solo stratus est.
(145) Hippolochus autem desiliit, quem itidem humi interfecit,
Manus amputans gladio, & cervicem abscindens.
Mortarium autem tanquam projecit, ut volutarentur per turbam.
Hos quidem reliquit. hic, ubicunque plurimae phalanges tumultuabuntur,
Illac irruit, simulque alii bene-ocreati Achivi.
(150) Pedites quidem pedites interficiebant, fugienteis necessitate:
Equites verò equites. sub autem ipsis concitatus est pulvis
E campo, quem excitarant multisoni pedes equorum
Aere conculcantes. rex Agamemnon verò,
Semper interficiens, insequebatur, Argivos adhortans.
[Λ, p. 337]
(155) Perinde autem ac ignis perniciosus in lignosam inciderit sylvam,
Quem ventus quaquaversum circumagens rapit, ipsaque-arbusta
Ad radicem usque sternuntur, agitata ignis impetu:
Sic sub Atrida Agamemnone cadebant capita
Trojanorum fugientium, multique procera-cervice equi
(160) Vacuos currus cum-strepitu-vehebant per semitas acierum,
Aurigis indigentes eximiis. hi in terra
Jacebant, vulturibus gratiores quàm uxoribus.
Porro Hectorem extra tela subduxit Jupiter, extraque arenam,
Et extra caedem, sanguinem, ac tumultum:
(165) Atrides autem sequebatur, acriter Danais imperitans.
At hi apud Ili monumentum veteris Dardanidae,
Medium per-campum ad caprificum ruebant,
Cupidi civitatis: hic clamans sequebatur usque
Atrida, & cruore-pulverulento foedabat manus invictas.
(170) Verùm ut ad Scaeas portas & fagum venerunt,
Ibi scilicet constiterunt, & alii alios expectabant.
Hi adhuc per-medium campum fugiebant, boves tanquam,
Quas leo terruit, adveniens nocte intempesta,
Omnes: & primae apparet grave exitium:
(175) Hujus cervicem fregit, correptam validis dentibus
Primum: deinde & sanguinem & viscera omnia deglutit.
[Λ, p. 338]
Sic hos Atrides insequebatur rex Agamemnon,
Semper occidens postremum: ceteri fugiebant.
Multique proni & supini excidebant curribus
(180) Atridae sub manibus. supra modum enim hasta furebat.
Verùm quando jamjam erat ad civitatem altaque moenia
Perventurus, tunc nimirum pater hominum deorumque
Idae in cacuminibus resedit abundantis-fontibus,
E coelo descendens. tenebat autem fulmen in manibus.
(185) Irimque concitavit auro alatam, quae nuntiaret:
    Vade vade, Iri velox, hoc Hectori verbum dic,
Quamdiu quidem videt Agamemnonem pastorem populorum
Furentem inter propugnatores, perimentem acies virorum,
Tamdiu secedat, ac reliquum exercitum jubeat
(190) Pugnare cum hostibus in forti pugna.
At simul ac vel hasta percussus, vel ictus jaculo,
In currum saliet, tunc ei robur subministrabo
Occidendi, donec ad naves bene-tabulatas perveniat,
Occidatque sol, & caligo sacra superveniat.
    (195) Sic dixit. nec immorigera-fuit pedibus velox Iris.
Sed descendit ab Idaeo monte ad Ilium sacrum.
Nacta est filium Priami praeliatoris periti Hectora dium
Stantem inter equos & currus compactos.
Propè verò adstans allocuta est pedibus velox Iris:
    (200) Hector, fili Priami, Jovi consilio par,
Jupiter me pater misit, tibi haec dicere:
Quamdiu quidem vides Agamemnona pastorem populorum
Furentem inter propugnatores, devastantem acies virorum,
[Λ, p. 339]
Tamdiu cede à pugna, reliquumque exercitum jube
(205) Pugnare cum hostibus in forti pugna.
At ubi vel hasta vulneratus, vel ictus telo,
In currum saliet, tunc tibi robur inseret
Ad-occidendum, donec ad naves bene-transtratas pervenias,
Occidatque sol, & nox sacra superveniat.
    (210) Haec quidem sic locuta, abivit pedibus velox Iris.
Hector autem è curru cum armis desiliit in humum.
Vibransque acuta hastilia, per exercitum obibat passim,
Incitans ad pugnandum: excitavitque pugnam gravem.
Hi conversi sunt, & contrarii stabant Achivis.
(215) Argivi autem ex altera-parte corroborarunt phalanges,
Et instaurata est pugna. steteruntque adversi. porro Agamemnon
Primus irruit: ac voluit pugnare longe ante omneis.
    Pandite nunc mihi, Musae, coelestes domos habitantes,
Quisnam primus Agamemnoni obvius ierit,
(220) Seu ipsorum Trojanorum, seu inclytorum auxiliatorum.
Iphidamas Antenorides, amplus magnusque,
Qui educatus est in Thracia glebosa, matre ovium.
Cisseus hunc educavit domi, parvulum existentem,
Avus-maternus, qui genuit Theano pulchrigenam.
(225) Sed postquam pubertatis gloriosae pervenit ad mensuram,
Illic eum detinuit: ac dedit ei ipse filiam suam.
Utque-duxit, è thalamo ad famam secutus est Achivorum
Cum duodecim navibus rostratis, quae sequebantur eum.
Has quidem deinde in Percope reliquit naves planas:
(230) At ipse pedes existens ad Trojam venerat.
[Λ, p. 340]
Qui tunc Atridae Agamemnoni obvius venit.
Hi quando jam cominus erant inter se congredientes,
Atrides quidem aberravit, & aversa ei est hasta:
At Iphidamas circa balteum, thoracem subter,
(235) Punxit: idemque contrà nitebatur, gravi manu fretus:
Neque perforavit balteum artificiose-factum, sed longe antè
Quàm argentum impeteret, plumbum tanquam, retusa est cuspis.
At ensem manu prehensum late dominans Agamemnon
Traxit ad se, promptus veluti leo, atque manu
(240) Strinxit, illumque ense percussit [ad] cervicem, solvitque membra.
Sic is quidem, illeic lapsus, dormivit aereum somnum,
Miser, procul à desponsata uxore, civibus auxilians,
Juvene, cujus nunquam voluptatem percepit, multa autem dederat.
Primùm centum boves dedit, deinde quoque mille promisit
(245) Capras simul & oves, quae ei multae pascebantur.
Sane tunc Atrides Agamemnon exspoliavit [eum.]
Recessit autem portans per turbam Achivorum arma pulchra.
Hunc ergò postquam cognovit Coon, illustris vir,
Major-natu Antenorides, gravis ipsum dolor
(250) [In] oculis cooperuit, [ob] fratrem prostratum.
Stetit autem à latere cum hasta, latens Agamemnona dium:
Percussitque ipsum in manum mediam, cubitum infra:
Et ex-altera-parte transiit splendidae hastae cuspis.
Horruit itaque rex virorum Agamemnon.
(255) Verùm neque sic cessavit à pugna, bellove:
[Λ, p. 341]
Sed irruit in Coonem, tenens hastam in ventis cretam.
Hic quidem Iphidamanta fratrem et eodem-patre-natum
Trahebat pede, festinans, & inclamabat omnes fortissimos.
Hunc, trahentem per turbam, sub scuto umbilicato
(260) Vulneravit hastili aerato, solvitque membra.
Hujus auter caput abscidit super Iphidamante adstans,
Ibi Antenoris filii, sub Atrida rege
Fatum complentes, iverunt domum Plutonis intro.
Porro hic aliorum obibat acies virorum,
(265) Hastaque, enseque, magnisque saxis,
Dum interim ei sanguis adhuc calidus è vulnere manaret.
Enimverò ut vulnus siccatum est, cessavitque sanguis,
Acuti dolores obruerunt vireis Atridae.
Perinde verò ac parturientem tenet telum acutum mulierem,
(270) Acerbum, quod immittunt circa partum occupatae Lucinae,
Junonis filiae, amaros dolores habentes:
Sic acuti dolores obbruere vireis Atridae.
Ergò in currum insiluit, & aurigae praecepit
Naves ad concavas currum-agere, cruciabatur enim corde.
(275) Vociferatus est autem, & sublatâ voce ad Danaos sustulit clamorem:
    O amici, Argivorum duces & principes,
Vos quidem nunc à navibus arcete pontigradis
Pugnam molestam, quoniam non me consiliator Jupiter
Permisit cum Trojanis toto-die permanentem pugnare.
    (280) Sic dixit: & auriga scuticâ ciebat pulchre jubatos equos
[Λ, p. 342]
Naves versus concavas: hi non inviti volarunt,
Et spumabant pectoribus, ac adspergebantur infrà pulvere,
Attritum regem è praelio exportantes.
Verùm Hector ut intellexit, Agamemnona segregem cessisse,
(285) Trojanos & Lycios hortabatur, altè clamans:
    Trojani, & Lycii, & Dardani cominus-pugnantes,
Viri estote, amici: & recordamini strenuae fortitudinis.
Excessit vir fortissimus, & mihi magnam gloriam dedit
Jupiter Saturnius. verùm rectà impellite solidungulos equos
(290) [In] robustos Danaos, ut excellentiorem gloriam referatis.
    Sic loquutus, concitavit robur & animum cujusque.
Perinde autem acsi quis venator sanes albidentes
Irritet in sylvestrem suem aprum, vel leonem:
Sic in Achivos instigavit Trojanos magnanimos
(295) Hector Priamides, pernicioso similis Marti.
Ipseque inter primos multum inflatus gradiebatur.
Et irruit in praelium, in alto flanti similis procellae,
Quae desiliens violaceum pontum concitat.
Tunc quemnam primum, quemnam ultimum interfecit
(300) Hector Priamides, quando ei Jupiter gloriam dedit.
Assaeum quidem primùm, & Autonoum, & Opitem,
Et Dolopem Clyti-filium, & Opheltium, & Agelaum,
Aesymnumque, Orumque, & Hipponoum praeliatorem strenuum.
Hos iste principes Danaorum interfecit. ac insuper
(305) Multitudinem. perinde acsi Zephyrus nubes agitarit,
Procellosi Noti vehemente procella verberans,
[Λ, p. 343]
Tumidusque fluctus immaniter volvatur, in altum autem spuma
Spargatur propter venti multivagum flatum:
Sic crebra capita sub Hectore sternebantur populorum.
(310) Tunc exitium fuisset, & incurabilia opera facta fuissent,
Et in navibus occubuissent fugientes Achivi,
Nisi Tydiden Diomedem hortatus fuisset Ulysses:
    Tydida, quid passi obliti sumus strenuae virtutis?
Sed agè huc, carissime, apud me sta: jam enim opprobrium
(315) Erit, siquidem naves capiat Hector armis expeditus.
    Hunc, excipiens, allocutus est fortis Diomedes:
Profectò ego manebo, & tolerabo: at parum
Nostra durabit voluptas, quoniam nebularum-congregator Jupiter
Trojanis cupit dare victoriam prae nobis.
    (320) Dixit. & Thymbraeum quidem ab equis depulit in-terram,
Hasta assecutus ad mammam sinistram: Ulysses autem
Incomparabilem Moliona famulum hujus regis.
Hos quidem deinde missos-fecerunt, postquam à bello destiterunt.
At illi per turbam euntes tumultuabantur, perinde ac apri quando
(325) In canes venaticos multùm inflati inciderint:
Sic perdebant Trojanos conversi à fuga. Achivi verò
Libenter fugientes Hectorem divinum respirabant.
Tunc ceperunt currum, & viros plebeios fortissimos,
Filios duos Meropis Percosii, qui supra omnes
(330) Noverat vaticinia, neque suos filios sinebat
Proficisci in bellum mortiferum. hi ei non
[Λ, p. 344]
Obediverunt: fata enim atrae mortis urgebant,
Hos quidem Tydides hasta-inclytus Diomedes
Anima & vita quum privasset, inclyta arma abstulit.
(335) Porro Hippodamum Ulysses & Hiperochum occidit.
Tunc eis ex aequo pugnam prorogavit Saturnius,
Ex Ida despiciens: hi sese-invicem caedebant.
Tydei quidem filius Agastrophum vulneravit hasta
Paeonidem heroëm ad coxendicem. non enim ei equi
(340) Propè erant ad effugiendum. cruciabatur autem valde animo.
Hos enim famulus seorsum tenebat, ipse verò pedestris
Currebat per propugnatores, donec dilectam perdidit vitam.
Porro Hector ilico sensit per acies, irruitque in ipsos
Vociferans, unaque Trojanorum sequebantur phalanges.
(345) Hunc conspicatus, horruit in-bello strenuus Diomedes.
Continuo verò Ulyssem allocutus est, propè existentem:
    In nos hoc exitium volvitur, saevus Hector.
Verùm age, stemus, & propugnemus, perseverantes.
    Dixit, & vibrans emittebat longam hastam,
(350) Et assecutus est (neque erravit, intendens capiti)
Summam juxta-galeam: repulsa est autem ab aere cuspis,
Neque penetravit corpus pulchrum: inhibuit enim galea
Triplex, in fistulam acuminata, quam ei praebuit Phoebus Apollo.
Hector autem subitò in immensum retro cucurrit, mistusque est turbae:
(355) Ac stetit in genua prolapsus, & innixus est manu forti
Terrae: oculosque nigra nox obruit.
Dumque Tydides post hastae ibat impetum,
[Λ, p. 345]
Longè per antesignanos, ubi ei delata erat [in] terram:*
Interea Hector recollegit se, & rursus in currum ruens,
(360) Vexit in multitudinem, & evitavit mortem nigram.
Tum hasta insequens, allocutus est fortis Diomedes:
    Rursum jam effugisti mortem, ô canis. certè tibi propè
Venit malum: nunc iterum te liberavit Phoebus Apollo,
Cui debes vota-facere, fugiens sub fragore jaculorum.
(365) Utique te conficiam, quum in posterum occurrero,
Si nimirum aliquis & mihi deorum adjutor est.
Nunc etiam alios aggrediar, quemcunque nactus fuero.
    Dixit, & Paeonidem hasta-inclytum interfecit.
At Alexander, Helenae maritus pulchricomae,
(370) In Tydidem arcu tendebat, pastorem populorum,
Super monumento à mortalibus extructo innixus pilae
Ili Dardanidae, antiqui senatoris.
Nimirum ille thoracem Agastrophi robusti
Auferebat à pectore undique varium, clypeumque ab humeris,
(375) Et galeam solidam: idem cubitum arcûs attraxit,
Et percussit (nec ipsius vana sagitta effugit è manu)
Plantam dextri pedis: ac penitus sagitta
ln terram defixa est. idem valde suaviter ridens,
Ex insidiis exiliit, & glorians [hunc] sermonem locutus est:
    (380) Percussus es, nec irritum telum ejectum est. Utinam ita tibi,
Infimum in ventrem jaculatus, vitam eripuissem;
Sic etiam Trojani respirassent à calamitate,
[Λ, p. 346]
Qui te horrent, leonem velut balantes caprae.
    Hunc, impavidus, allocutus est fortis Diomedes:
(385) Sagittarie sceleste, cornua splendide, puellarum observator:
Siquidem jam contrà cum armis experiaris,
Non te juvabit arcus nec crebrae sagittae.
At nunc, quum me perstrinxeris in planta pedis, gloriaris frustra.
Non curo, perinde ac me mulier percussisset, aut puer imprudens.
(390) Obtusum enim telum est viri imbellis vilis.
Certè aliter à me, etsi paullulum tantùm tangat,
Acutum telum est, & exanimem statim reddit:
Huius, foeminae scilicet, utrinque-laceratae sunt genae,
Et liberi pupillares: hic item sanguine terram rubefaciens
(395) Marcescit: avesque plures circum, quàm mulieres.
    Sic dixit. hunc Ulysses hasta-inclytus, propè veniens,
Stetit ante: ille, à-tergo sedens, jaculum velox
Ex pede traxit: dolor autem per corpus venit gravis.
Et in currum ruit, & aurigae praecipiebat
(400) Naves ad concavas vehere, cruciabatur enim corde.
Ergo desolatus est Ulysses hasta inclytus, nec quis apud ipsum
Argivorum manebat, quoniam timor occupaverat omnes.
Itaque ingemiscens, dixit ad suum magnum animum:
    Hei, quid patior? ingens enim malum, si fugiam,
[Λ, p. 347]
(405) Multitudinem metuens: illud verò pejus, si capiar
Solus: ceteros autem Danaos in fugam-vertit Saturnius.
Enimvero cur mihi haec carus disputat animus?
Scio enim, quòd ignavi quidem recedunt à pugna:
Qui verò strenuus-est in praelio, hunc omnino oportet
(410) Consistere firmiter, sive feriatur, sive feriat alium.
    Dum is haec versabat in mente & in animo,
Interim Trojanorum cohortes supervenerunt scuratorum,
Et concluserunt in medio, intra se malum collocantes.
Ac perinde ut circa aprum canes, florentesque juvenes,
(415) Ruunt, & hic prodit è profunda sylva,
Acuens album dentem intra redactas mandibulas,
Ac circumcirca impetum faciunt, suboriturque crepitus dentium,
Hi verò sufferunt facile, horrendum licet existentem:
Ita tum circa Ulyssem Jovi dilectum saeviebant
(420) Trojani. hic primum quidem inculpatum Deïopitem
Vulneravit super humerum, insiliens acuta hasta.
Postea Thoonem quoque & Ennomum interfecit.
Item Chersidamanta è curru desilientem,
Hasta ad umbilicum*[424 umblicium] sub clypeo umbonem habente
(425) Percussit. hic in lutum lapsus, prehendit terram palma-manus.
Hos quidem reliquit: idem Hippasidam Charopem laesit hasta,
Germanum-fratrem nobilis Soci.
Huic auxiliaturus Socus accurrebat, deo similis vir.
[Λ, p. 348]
Stetit autem valde propè accedens, & ipsum [hoc] sermone allocutus est:
    (430) O Ulysses fabulator, insidiarum insatiabilis, & laboris,
Hodie vel de duobus gloriaberis Hippasi-filiis,
Tales viros occidens, & arma auferens,
Vel caesus, vitam sub hastili perdes meo.
    Sic locutus, vulneravit per scutum undique aequale.
(435) Per scutum quidem transivit splendidum valida hasta,
Et per thoracem ingeniosè-factum transacta est,
Omnemque à lateribus cutem abstulit: neque permisit
Pallas Minerva penetrare ad viscera viri.
Cognovit ergò Ulysses, quod ei non telum lethiferum venisset:
(440) Retroque cedens, Socum hoc verbo allocutus est:
    Ah miser, sanè valde jam te apprehendit gravis mors.
Certè quidem prohibuisti me contra Trojanos pugnare.
Ceterùm ego hîc assero caedem & mortem nigram tibi
Die hoc instare, meaque sub hasta domitum,
(445) Gloriam mihi daturum, at animam Plutoni inclytos-equos-habenti.
    Dixit. & hic quidem in-fugam retro-conversus abierat:
Huic autem converso hastile in tergo fixit
Humeros inter, perque pectora trajecit.
Insonuit autem lapsus. at insultavit divus Ulysses:
    (450) O Soce, Hippasi fili, rei-militaris-periti equitis,
Praeoccupavit te finis mortis deprehensum, nec effugisti.
Ah miser, non quidem tibi pater & honoranda mater
Oculos compriment mortuo, sed aves
Crudivorae evellent, alas densas circundantes.
[Λ, p. 349]
(455) At ubi [ego] mortuus fuero, funerabunt me divini Achivi.
    Sic fatus, Soci rei-militaris-periti validam hastam
E corpore traxit, et scuto umbonem-habente:
Sanguis autem ei, tracta [hasta,] exiliebat, ac affligebat animum.
Trojani autem magnanimi, postquam viderunt sanguinem Ulyssis,
(460) Cohortantes per multitudinem, in ipsum omnes ruerunt.
Verùm hic retrocedebat, inclamabatque socios.
Ter quidem sub haec clamavit quantum caput capiebat viri,
Terque audivit clamantem bellicosus Menelaus.
Et confestim Ajacem allocutus est propè existentem:
    (465) Ajax nobilis Telamonie, princeps populorum,
Circum me Ulyssis patientis venit clamor,
Ei similis, ac si ipsi vim-afferrent soli existenti
Trojani, intercludentes in forti pugna.
Quare eamus per turbam, juvare enim melius.
(470) Timeo, ne quid patiatur inter Trojanos solus relictus,
Strenuus existens, magnum autem desiderium Danais fiat.
    Sic fatus, ille praeibat, alter unà sequebatur divinus vir.
Tum invenerunt Ulyssem Jovi carum. & ipsum
Occuparant Trojani, ceu funesti lupi [in] montibus
(475) Cervum occupant cornutum vulneratum, quem vulneravit vir
Sagittâ à nervo. quem quidem evasit pedibus
Fugiens, quamdiu sanguis tepidus et genua moventur.
Sed postquam hunc domuerit velox sagitta,
Crudivori ipsum lupi in montibus dilaniant
(480) In nemore umbroso. tunc leonem superinducit fortuna
[Λ, p. 350]
Nocivum. & lupi quidem territi diffugiunt, sed hic vorat.
Sic tunc Ulyssem bellicosum versutum
Trojani occuparant multi & fortes. enimvero hic heros
Ruens sua hasta arcebat durum diem.
(485) Porro Ajax propè accessit, ferens scutum velut turrim:
Stetitque cominus. Trojani autem diffugerunt aliorsum alius.
Hunc quidem Menelaus mavortius eduxit multitudine
Manu tenens, donec famulus equos in propinquum adequitaret:
Ajax autem Trojanis insiliens interfecit Doryclum
(490) Priamidem, spurium filium; deinde quoque Pandocum vulneravit:
Vulneravit etiam Lysandrum, & Pyrasum, & Pylartem.
Perinde autem ac inundans fluvius in campum descendit
Torrens de montibus, auctus Jovis imbre,
Multas verò quercus aridas, multasque piceas,
(495) In se rapit, magnamque copiam sordium in mare volvit:
Sic insequebatur pulsans campum tunc illustris Ajax,
Caedens equos & viros. neque dum Hector
Audierat, nam in sinistra parte pugnabat totius praelii,
Ripas juxta fluvii Scamandri, ubi maximè
(500) Virorum cadebant capita, clamor autem ingens excitatus erat
Nestora circa magnum, & bellicosum Idomeneum.
Hector quidem inter hos versabatur, ardua patrans
Hasta, equitandique-peritia, juvenumque destruebat phalanges.
Neque dum cessissent palaestrâ divini Achivi,
(505) Nisi Alexander, Helenae maritus bene-comptae,
Compescuisset strenuè-pugnantem Machaonem, pastorem populorum,
[Λ, p. 351]
Sagittâ trisulcâ jaculatus in dextrum humerum.
De hoc timuerunt animositatem spirantes Achivi,
Ne quo-modo ipsum, pugna inclinata, interficerent.
(510) Et ilico Idomeneus allocutus est Nestora divinum:
    O Nestor Nelida, magna gloria Achivorum,
Agè, tuum currum conscende, juxtaque Machaon
Adscendat: versus naves autem celerrimè dirige unungulos equos.
Est enim vir medicus multis anteponendus aliis,
(515) Tum ad sagittas excindendas, tum ad lenia pharmaca inspergenda.
    Sic dixit, nec immorigerus-fuit Gerenius eques Nestor.
Sed statim suum currum adscendit, juxtaque Machaon
Adscendit, Aesculapii filius eximii medici.
Flagellabat autem equos, hi verò non inviti volabant
(520) Naves versus concavas: eo enim tendebat.
Crebriones porro Trojanos turbatos animadverterat,
Juxta Hectorem in-curru-sedens, & ipsum [hoc] verbo affatus est:
    Hector, nos quidem heic versamur cum Danais
In extremitate belli tristis: sed jam ceteri
(525) Trojani turbantur promiscuè equique & ipsi.
Ajax autem tumultuatur Telamonius: beneque ipsum novi:
Latum enim circa humeros gerit scutum. quare & nos
Illuc equos & currum dirigamus, ubi maxime
Equites peditesque pernicioso certamine proposito
(530) Mutuo-se occidunt, & clamor ingens coortus est.
    Sic fatus, verberavit pulchros-crines habenteis equos
Flagello stridulo: hi autem, verbera sentientes,
Celeriter ferebant velocem currum ad Trojanos & Achivos,
[Λ, p. 352]
Calcantes cadavera & scuta. & sanguine axis
(535) Infrà totus pollutus erat, & orbes, qui circa sellam-currus [erant,]
Quos ab equinis ungulis guttae adspergebant,
Et illae à canthis. hicce cupiebat ingredi turbam
Virilem, perrumpereque adsiliens: tumultum autem
Immisit malum Danais, & parumper retrocessit [ab] hasta.
(540) Idemque aliorum obibat ordines virorum
Hasta, & ense, magnisque saxis.
Ajacis autem vitabat pugnam Telamonidae.
Tum Jupiter pater Ajaci altijugus metum incussit:
Qui stetit attonitus, & in-tergum rejecit scutum septem boum-pellibus.
(545) Expavitque circumspiciens in turbam, ferae similis,
Conversus, paullulum pedem pede alternans.
Et perinde ac fulvum leonem boum à stabulo medio
Abigunt canes & viri rustici,
Qui ipsum non sinunt boum pinguedinem rapere,
(550) Tota-nocte vigilantes: hic autem carnium cupidus
Rectà-irruit, sed nihil proficit: frequentia enim jacula
Adversa feruntur audacibus à manibus,
Incensaeque faces, quas horret, violentus quamvis:
Manè autem seorsum discedit moesto animo:
[Λ, p. 353]
(555) Sic Ajax tum à Trojanis tristis corde
Abiit admodum invitus. valdè enim timebat navibus Achivorum.
Itidemque ac asinus in arvum profectus vim-intulit pueris
Piger, circa quem jam multi fustes confracti sunt,
Depascitque ingressus altam segetem: itemque pueri
(560) Verberant baculis, at vis ipsorum [est] infirma,
Vixque expulerunt, postquàm saturatus est pabulo:
Sic tunc deinde Ajacem magnum Telamonis filium
Trojani magnanimi, & è longinquo convocati auxiliarii,
Ferientes jaculis medium scutum, continenter sequebantur.
(565) Ajax autem modo revocabat impetuosas vires,
Retro conversus, & cohibebat phalanges
Trojanorum equitum: modo convertebatur [ad] fugiendum,
Omnes tamen prohibebat celeres ad naves ire.
Ipse verò Trojanorum & Achivorum ruebat in-medio
(570) Stans: at jacula, fortibus à manibus,
Alia quidem in scuto magno figebantur, jacta antè;
Multa vero & in medio, priusquam corpus album attingerent,
In terra stabant, conantia corpore se saturare.
Hunc postquam igitur advertit Euaemonis illustris filius
(575) Eurypylus densis premi jaculis,
Stetit ad ipsum accedens, & jaculatus est hasta splendida,
Et percussit Phausiadem Apisaonem, pastorem populorum,
[Ad] hepar subter praecordia, continuoque genua soIvit.
[Λ, p. 354]
Eurypylus autem accurrit, & dempsit arma ab humeris.
(580) Hunc verò postquam sensit Alexander divinus
Arma auferentem Apisaonis, statim arcum
Traxit in Eurypylum, & ipsum percussit [in] foemore sagitta
Dextro fracta est autem arundo & gravavit femur.
Retro igitur sociorum ad agmen concessit, mortem evitans.
(585) Et exclamavit altâ voce, Danais vociferans:
    O cari Argivorum duces & principes,
State conversi, & arcete saevum diem
Ajaci, qui telis obruitur, nec ipsum opinor
Evasurum ex bello tristi: quare valde ex-adverso
(590) State circum Ajacem magnum Telamonium filium.
    Sic dixit Eurypylus vulneratus: hi apud ipsum
Propinqui steterunt, scuta ad humeros inclinantes,
Hastasque elevantes. his obvius venit Ajax.
Ac stetit conversus, postquam venit ad agmen sociorum.
(595) Sic hi quidem pugnabant instar ignis ardentis.
    Porro Nestorem è praelio ferebant Neleïae equae
Sudantes: ac vehebant Machaonem pastorem populorum.
Hunc intuitus cognovit pedibus velox dius Achilles.
Steterat enim super nave extremâ ceti instar magnâ,
(600) Inspiciens laborem durum, & persecutionem lacrumosam.
Mox vero socium suum Patroclum allocutus est,
Vocans e navi. hic è tentorio, ut audivit,
Prodiit similis Marti. Mali autem ei fuit principium.
Hunc prior allocutus est Menoetii fortis filius:
    (605) Cur me vocas, Achilles, & quid tibi opus est me?
Hunc, respondens, allocutus est pedibus velox Achilles:
[Λ, p. 355]
    Dive Menoetiada, meo carissime animo,
Nunc spero circa genua mea staturos Achivos
Supplicantes. necessitas enim urget non ultra tolerabilis.
(610) Sed i nunc, Patrocle, Jovi dilecte, Nestorem interroga,
Quemnam hunc vehat vulneratum è praelio.
Certè quidem à tergo Machaoni [per] omnia similis videtur
Asclepiadae, sed non vidi oculos viri.
Equi enim me praeterequitarunt, ulterius properantes.
    (615) Sic dixit: Patroclus autem dilecto obedivit socio,
Ac ivit currendo ad tentoria & naves Achivorum.
    Hi ut ad tentorium Neleidae pervenerunt,
Ipsi quidem descenderunt in terram multos pascentem:
Equos autem Eurymedon famulus solvit senis
(620) E curru. hi sudorem exsiccabant à tunicis,
Stantes ad ventum apud littus maris: sed deinde
In tentorium venientes, in sedilibus sederunt.
Interim praeparabat potionem pulchricoma Hecamede,
Quam abduxit è Tenedo senex, quando populabatur Achilles
(625) Filiam Arsinoi magnanimi, quam ei Achivi
Elegerant, quoniam consilio praestabat omnes.
Haec ipsis primum quidem apposuit mensam
Pulchram, pedes cyaneos habentem, politam: at super eam*
Aeream lancem: & in [eâ] cepam, opsonium ad potandum conferens,
(630) Atque mel recens: juxtaque farinae sacrae frugem:
[Λ, p. 356]
Juxtà etiam poculum perpulchrum, quod domo tulerat senex,
Aureis clavis transfixum, ansae autem ipsius
Quatuor erant, ac binae columbae circum quamlibet
Aureae pascebantur, duoque infrà pedes erant.
(635) Alius quidem laborans submovisset à mensa
Plenum existens: Nestor autem senex sine-labore tollebat.
In hoc ipsis potionem-miscuit mulier, similis deabus,
[Ex] vino Pramnio, & super [vinum] caprinum rasit caseum
Radulâ aereâ: & farra alba inspersit.
(640) Dein bibere jussit, pòst quàm praeparavit potionem.
Hi ergò ut bibentes exemerunt multum-aridam sitim,
Sermonibus delectabantur, inter se colloquentes.
Cetero Patroclus foribus adstitit, divinus vir.
Hunc intuitus senex, à sede surrexit splendida,
(645) Et introduxit manu prehensum, & considere jussit.
At Patroclus ex adversa parte renuebat, dixitque verbum [hoc:]
Non est sedendi tempus, senex nobilis, neque mihi persuadebis.
Tremendus est ac severus, qui me misit sciscitari,
Quémnam nunc vehas vulneratum. sed & ipse
(650) Cognosco, videoque Machaonem pastorem populorum.
[Λ, p. 357]
Quare nunc, rem renuntiaturus Achilli, nuntius vado.
Porro tu bene scis, senex divine, qualis ille
Gravis vir. citò & insontem culpaverit.
    Huic respondit ad haec Gerenius eques Nestor:
(655) Curnam sic Achilles miseratur filios Achivorum,
Quotquot jam telis vulnerati sunt? an nescit,
Luctus quantum excitatum sit per exercitum? nam fortissimi
In navibus jacent caesi vulneratique.
Caesus est quidem Tydides, fortis Diomedes.
(660) Vulneratus est & Ulysses hasta-inclytus, & Agamemnon.
Caesus est autem & Eurypylus in foemore sagitta.
Hunc autem alterum ego modò adduxi ex bello
Sagitta à nervo percussum. at Achilles
Strenuus existens, Danaos non curat, neque miseratur.
(665) An expectat, donec naves veloces prope mare,
Argivis invitis, igne hostili comburantur,
Ipsique interficiamur continenter? non enim mea vis
Est qualis antea fuit in agilibus membris.
Utinam sic aetate-florerem, robur verò mihi firmum esset,
(670) Sicut quando Elidensibus & nobis contentio accidit
Ob abactionen-boum, quando ego interfeci Itymoneum
Fortem Hypirochidem, qui in Elide habitabat,
Rapta pignora abigens: hic verò auxilians suis bobus,
Vulneratus est inter primos mea à manu jaculo,
[Λ, p. 358]
(675) Et prostratus est: populi vero circumcirca trepidi-aufugerunt agrestes.
Porro praedam è campo abegimus valde multam,
Quinquaginta boum armenta, totidem greges ovium,
Tot suum greges, tot greges amplos caprarum,
Equasque flavas centum & quinquaginta,
(680) Omnes foeminas: multisque pulli suberant.
Et haec quidem abegimus Pylum Neleïum intra
Nocturni in oppidum. laetabatur autem animo Neleus,
Eo quod mihi contigissent multa juveni ad-militiam profecto.
Porro praecones edixerunt simul orto sole,
(685) Ut illi convenirent, quibus debitum debebatur in Elide generosa.
Ergò congregati Pyliorum principes viri
Dividebant. multis enim Epei debitum debebant.
Adeò nos pauci malis-affecti in Pylo eramus.
Veniens enim afflixerat vis Herculea
(690) Prioribus annis, & interfecti sunt optimi quique.
Duodecim enim Nelei egregii filii eramus,
Quorum unicus relictus sum, alii autem omnes perierunt.
[Ob] haec superbientes Epei aere loricati,
Nos injuria-afficientes, immania moliebantur.
(695) Senex autem armentum boum & gregem magnum ovium
[Λ, p. 359]
Exemit, deligens trecentas, & pastores.
Etenim huic debitum ingens debebatur in Elide nobili,
Quatuor praemiiferi equi cum ipsis curribus
Venientes ad certamina. pro tripode enim erant
(700) Cursuri. hos illic rex virorum Augeas
Detinuit; aurigam autem demisit tristem, equorum [caussa.]
[Ob] haec senex dicta iratus, ac etiam facta,
Exemit innumera multa: reliqua autem in populum dedit
Dividere, ne quis sua defraudatus abiret aequali-portione.
(705) Nos quidem haec singula administrabamus, & in urbe
Faciebamus sacra diis: hi autem tertio die omnes
Venerunt simul, tum ipsi multi, tum equi ununguli,
Magno impetu: cumque ipsis Moliones duo armati erant,
Pueri adhuc existentes, nondum valde periti stenui roboris.
(710) Ceterum est quaedam Thryoëssa civitas, altus tumulus,
Procul exadversum Alpheum, extrema Pyli arenosi:
Hanc obsidebant, devastare cupientes.
Sed quando omnes campos transierant, nobis Minerva
[Λ, p. 360]
Nuntia venit, delapsa ab Olympo, ut armaremur,
(715) Nocturna, nec invitum populum per Pylum congregavit,
Sed valde paratos ad bellandum. neque me Neleus
Sinebat armari: quin abscondit mihi equos.
Nondum enim me existimabat scire bellica opera.
Sed & sic inter equites lucebam nostros,
(720) Quamvis pedes existens, quia sic [me] in bellum agebat Minerva.
Est autem quidam fluvius Minyeïus in mare currens,
Prope Arenam, ubi expectavimus auroram divinam
Equites Pyliorum, & confluxerunt agmina peditum.
Inde magno impetu, simul armis instructi,
(725) Meridiani pervenimus ad sacrum flumen Alphei:
Ibi Jovi-quum-fecissemus potenti sacra pulchra,
Taurumque Alpheo, taurumque Neptuno,
Sed Minervae glaucos-oculos-habenti juvencam gregalem:
Coenam deinde sumpsimus per exercitum turmatim,
(730) Et cubuimus in armis suis quisque
Circum fluenta fluvii. sed magnanimi Epeii
Circum stabant, civitatem evertere parati.
Sed ipsis ante apparuit magnum opus Martis.
Quando enim sol lucidus extulit-caput-supra terram,
(735) Congrediebamur pugnae, Jovi supplicantes, & Minervae.
Sed quando jam inter Pylios & Epeïos esset certamen,
Primus ego occidi virum (abstuli verò unungulos equos)
Mulium bellatorem: gener autem erat Augeae,
Quod maximam-natu filiam habebat flavam Agamedam,
(740) Quae tot pharmaca sciebat, quot alit lata terra.
[Λ, p. 361]
Hunc quidem ego accedentem percussi aerata hasta.
Qui prolapsus est in pulverem; ego autem in currum insiliens
Steti inter propugnatores: sed magnanimi Epeii
Territi-fugerunt alius aliorsum, ut viderunt virum lapsum,
(745) Ductorem equitum, qui virum se praestitit [in] praeliando.
At ego irrui funestae procellae similis,
Et quinquaginta bigas acquisivi: duo verò circa quemque
Viri mordicus prehenderunt terram, sub hasta mea occumbentes.
Et omnino Actoriones Moliones pueros interfecissem,
(750) Nisi ipsos pater latè-dominans Neptunus
E bello servasset, cooperiens nebula multa.
Tum Jupiter Pyliis magnam victoriam praebuit.
Tantisper enim insequebamur per latè-patentem campum,
Interficientes ipsos, armaque pulchra colligentes,
(755) Donec in Buprasium frugum-ferax egimus equos,
Petramque Oleniam, & Alesium, ubi Colone
Erat; unde rursum convertit exercitum Minerva.
Ibi virum interficiens extremum reliqui: sed Achivi
Retro à Buprasio, Pylum versus, impellebant veloces equos.
(760) Ceterò cuncti inter deos gratias-agebant Jovi, Nestorique inter mortaleis.
Talis fui, si quando eram inter mortaleis. sed Achilles
Solus virtute fruetur. quidem ipsum autumo
[Λ, p. 362]
Multùm fletibus prosecuturum, ubi exercitus perierit.
O amice, sanè quidem tibi Menoetius sic praecepit
(765) Die illo, quando te ex Phthia Agamemnoni misit:
Nos autem intus existentes, & ego & dius Ulysses,
Omnia facilè in palatio audiebamus sicut praecipiebat.
Porro Pelei venimus in aedeis bene habitatas,
Exercitum congregantes per Achaidem multorum altricem.
(770) Ibique tum heroëm Menoetium invenimus intus,
Atque te, juxtà & Achillem: senexque equitator Peleus
Pinguia foemora adolebat bovis Jovi gaudenti-fulmine,
Intra aulae septum: tenebat autem aureum poculum,
Libans nigrum vinum supra ardentia sacra.
    (775) Vos quidem bovis apparebatis carnes, nos verò tum
Stetimus in vestibulo. perculsus autem exsurrexit Achilles,
Introque duxit, manu prehendens, atque considere jussit,
Hospitaliaque bene apposuit, quae hospitibus conveniunt.
Sed postquam saturati fuimus cibo & potu,
(780) Ordiebar ego sermonem, hortans vos simul sequi.
Vos autem libenter volebatis, hi verò ambo multa praeceperunt.
Peleus quidem suo filio senex praecepit Achilli,
Semper bene-rem-gereret, & eximius esse prae caeteris.
Tibi item sic praecepit Menoetius Actoris filius:
(785) Fili mi, stirpe quidem superior est Achilles,
Major-natu verò tu es: illeque viribus multo praestantior.
Ergò ei propone prudens consilium, & admone,
Et ei impera. hic parebit ad quodcunque bonum.
Sic praecepit senex: tu autem oblitus es. quin nunc etiam
[Λ, p. 363]
(790) Haec dicas Achilli bellicoso, si forte pareat.
Quis verò scit, num ei, cum deo, animum sis perciturus,
Admonens? & utilis admonitio est amici.
De reliquo, si aliquod praecordiis suis oraculum vitat,
Et aliquod ei à Jove retulit veneranda mater,
(795) Saltem te mittat simul, & reliquae copiae sequantur
Myrmidonum, si fortè aliqua salus Danais fias.
Et tibi arma decora det ad pugnam gestare,
Si fortè te huic assimilantes abstineant à bello
Trojani: respirentque bellicosi filii Achivorum
(800) Afflicti: quandoquidem modica respiratio belli.
Ceterùm facilè integri defessos viros praelio
Repuleritis ad civitatem à navibus & tentoriis.
    Sic dixit. huic igitur animum in pectore commovit.
Qui discessit currendo ad naves ad Aeacidem Achillem.
(805) Verùm ut jam ad naves Ulyssis divini
Pervenit currens Patroclus, ubi ipsis forum judiciumque
Erat, qua-parte etiam ipsis deorum extructae erant arae:
Illic ei Eurypylus vulneratus obviavit
Generosus Euaemonides in foemore sagitta,
(810) Claudicans è bello, humidusque defluebat sudor
Humeris & capite, eque vulnere gravi
Sanguis niger scaturiebat: mens tamen firma erat.
Hunc intuitus miseratus est Menoetii fortis filius,
Et lugens, verbis velocibus [eum] allocutus est:
    (815) Ah miseri Danaorum duces & principes,
Siccine eratis procul ab amicis & patria terra
[Λ, p. 364]
Satiaturi in Troja veloces canes alba pinguedine?
Sed agè, mihi hoc dic, nobilis Eurypyle heros,
An ne adhuc sustinebunt immanem Hectorem Achivi,
(820) An jam conficientur ab ipso, hasta interfecti?
    Huic vicissim Eurypylus prudens respondit:
Non jam, divine Patrocle, defensio Achivorum
Erit, sed in navibus nigris occident.
Illi enim jam omnes, quotquot antè erant fortissimi,
(825) In navibus jacent caesi vulneratique
Sub manibus Trojanorum. & horum robur augetur semper.
At me quidem tu serva, ducens ad navem nigram:
Et è foemore excinde sagittam, ab eoque sanguinem nigrum
Ablue aqua tepida; & lenia medicamenta insperge,
(830) Bona, quae te ajunt ab Achille doctum esse,
Quem Chiron docuit justissimus centaurorum.
Medici enim, Podalyrius & Machaon.
Hunc quidem in tentoriis puto, vulnus habentem,
Indigentem & ipsum inculpato medico,
(835) Jacere: alter autem in campo Trojanorum sustinet acerbam pugnam.
    Hunc vicissim allocutus est Menoetii robustus filius:
Quomodo erunt haec opera? quid agemus, Eurypyle heros?
Eo, ut Achilli bellicoso sermonem dicam,
Quem Nestor praecepit Gerenius, custos Achivorum.
(840) Attamen ne sic quidem te dimittam afflictum.
    Dixit, & sub pectore prehensum ducebat pastorem populorum
In tentorium: famulus autem conspicatus, substravit [pelles] bovinas.
[Λ, p. 365]
Ubi extendens eum, è foemore excidit cultro
Acutum telum acerbum: ab ipso autem sanguinem atrum
(845) Abluit aqua tepida: & radicem amaram imposuit,
Manibus conterens, dolores mitigantem, quae ei cunctos
Sedavit dolores. vulnus quidem siccatum est, cessavitque sanguis.

Ilias Liber 12 (Μ)

[Μ, p. 366]
SIc quidem in tentoriis Menoetii fortis filius
Curabat Eurypylum vulneratum. Hi vero pugnabant
Argivi & Trojani catervatim. neque certè tuitura-erat
Fossa amplius Danaorum, nec murus desuper
(5) Amplus, quem fecerant ante naves. Enimvero fossam circum
Effoderant, neque diis dederant inclytas hecatombas,
Ut ipsis naves veloces & praedam multam
Intus continens custodiret. Diis igitur invitis extructus erat
Immortalibus. quocirca & non ad multum tempus integer fuit.
(10) Quamdiu quidem Hector vivus erat, & irascebatur Achilles,
Et Priami regis incolumis civitas erat,
Tamdiu & magnus murus Achivorum integer erat.
At postquam Trojanorum mortui sunt quique optimi,
Multique Argivorum, hi quidem domiti sunt, illi autem relicti,
[Μ, p. 367]
(15) Et eversa est Priami civitas decimo anno,
Et Argivi in navibus dilectam in patriam abierunt:
Jam tunc consultabant Neptunus & Apollo
Murum evertere, fluviorum violentiam inducentes
Quicunque ab Idaeis montibus in-mare profluunt,
(20) Rhesus, Heptaporus, Caresus, Rhodius,
Grenicus & Aesepus, diusque Scamander,
Et Simois, ubi multa scuta & galeae
Deciderant in pulveres, & semideorum genus virorum.
Horum omnium simul ostia convertit Phoebus Apollo.
(25) Novem-dies autem in murum misit fluxum. ac pluebat Jupiter
Continuè, ut citiùs in-mari-natantia moenia efficeret.
Sed & ipse Neptunus, tenens manibus tridentem,
Praeibat, & omnia fundamenta undis amovit
Stipitum & lapidum, quae jecerant laborantes Achivi,
(30) Planaque fecit ob rapidum Hellespontum.
Rursus autem littus magnum arenis cooperuit,
Muro subverso: fluviosque vertit ut-redirent
Per alveum, qua antè demittebant pulchrifluam aquam.
Sic sanè erant in posterum Neptunus & Apollo
(35) Facturi: verum tunc pugna clamorque exarserat circa
Murum bene aedificatum, crepabantque ligna turrium
[Μ, p. 368]
Percussa. Argivi autem, Jovis flagello domiti,
Navibus in concavis conclusi detinebantur,
Hectorem timentes, fortem magistrum fugae.
(40) Ipseque, sicut prius, pugnabat similis turbini.
Ac perinde ut inter canes & viros venatores
Aper sive leo versatur, fortitudine superbiens:
Hi autem instar-turris se ipsos praeparantes
Adversi stant, & jaculantur crebra
(45) Spicula de manibus: hujus autem nunquam gloriosum cor
Pavet, nec terretur: audacia autem ipsum occidit:
Frequenterque vertitur, catervas virorum tentans,
Quaque irruerit, hâc cedunt catervae virorum:
Sic Hector per turbam ingrediens vertebatur, socios
(50) Vallum adhortans transcendere. at non equi
Audebant veloces: valde autem hinniebant, in summo
Labro stantes. nam deterrebat fossa
Lata, nec ad transiliendum cominus, nec ad transeundum
Facilis. praecipitia enim excelsa circa totam
(55) Ducta erant utrinque: desuper autem palis
Acutis munita erat, quos defixerant filii Achivorum
Densos & magnos, hostilium virorum propulsionem.
Illuc non facilè equus volubilem currum trahens
Intrasset: pedites autem tentabant, an possent.
(60) Tum verò Polydamas audaci Hectori dixit adstans:
    Hector, & alii Trojanorum duces & sociorum,
[Μ, p. 369]
Imprudenter per fossam impellimus veloces equos.
Illa admodum difficilis [est] transitu. pali enim in ipsa
Acuti depacti, propè autem ipsos murus Achivorum.
(65) Illic nullo modo licet descendere neque pugnare
Equitibus. angustia enim [est,] ubi [nos] vulneratum iri puto.
Siquidem enim jam omnino mala cogitans evertit [Graecos]
Jupiter altitonans, Trojanis autem vult auxiliari,
Sanè equidem vellem vel statim hoc fieri,
(70) Inglorios perire procul ab Argis hîc Achivos.
Quodsi convertantur, & vice versa insecutio fiat
Ex navibus, & fossae impingamus profundae,
Non postea puto neque nuncium quidem reversurum
Retrogradunt ad civitatem, conversis Achivis.
(75) Verùm agite, sicut ego dixero, obediamus omnes.
Equos quidem famuli contineant ad vallum:
Ipsi autem pedites armati, cum armis
Hectorem omnes sequamur conferti; at Achivi
Non sustinebunt, quandoquidem ipsis exitii termini impendebunt.
    (80) Sic dixit Polydamas. placebat autem Hectori consilium salutare.
Statim autem è curru cum armis desiliit in terram.
Neque quidem ceteri Trojani in equis congregabantur,
At descendentes ruerunt, ut viderunt Hectorem dium.
Aurigae quidem deinde suo praecepit quisque,
(85) Equos bene in ordine coërcerent illic ad fossam.
Hi autem separati, se ipsos instruentes,
In-quinque-agmina constituti, unà duces sequebantur.
[Μ, p. 370]
Hi quidem cum Hectore iverunt & eximio Polydamante,
Qui plurimi & optimi erant: cupiebant autem maximè
(90) Muro rupto concavas apud naves pugnare.
Et ipsos Cebriones tertius sequebatur: apud autem currus
Alium Cebrione deteriorem reliquit Hector.
Alteris autem Paris praefuit, & Alcathous, & Agenor.
Tertiis autem Helenus & Deiphobus numen referens,
(95) Filii duo Priami: tertius autem erat Asius heros,
Asius Hyrtacides, quem ex-Arisba vexerunt equi
Rufi, magni, fluvio à Selleente.
At quartorum ductor-erat generosus filius Anchisae
Aeneas: cum hoc duo Antenoris filii,
(100) Archelochusque Acamasque, pugnae bene periti omnis.
Ceterò Sarpedon dux-erat inclytorum sociorum:
Et assumpsit Glaucum, & mavortium Asteropaeum.
Isti enim eï visi sunt eximiè esse optimi
Prae ceteris, post se tamen: hic & excellebat inter omnes.
(105) Hi postquam sese instruxerunt fabrefactis coriis,
Iverunt rectà in Danaos, cupidi: neque putabant
Eos duraturos, sed in navibus nigris occubituros.
Tum ceteri Trojani, & procul evocati socii,
Consilio Polydamantis inculpati paruerunt:
(110) Sed non Hyrtacides voluit Asius, praefectus virorum,
Illeic relinquere equos & aurigam famulum:
Sed unà-cùm ipsis accessit naves veloces,
[Μ, p. 371]
Vaecors, nec erat, malo fato evitato,
Equis & curribus exultans & navibus,
(115) Retro reversurus ad Ilium excelsum.
Prius enim ipsum fatum triste circumtexit
Hasta Idomenei clari Deucalidae.
Irruit enim navium ad sinistram-partem, qua Achivi
Ex campo occurrebant cum equis & curribus.
(120) Hâc equosque & currus egit, neque portis
Invenit acclinatas tabulas, & longum vectem.
Sed apertas tenebant vivi, si quem socium
E bello fugientem salvum-perducerent ad naves.
Hâc rectâ exultans equos dirigebat: hi autem simul sequebantur
(125) Acriter clamantes: dicebant enim, non amplius Achivos
Duraturos esse, sed in navibus nigris occubituros,
Vaecordes. atque in portis duos viros invenerunt fortissimos,
Filios animosos Lapitharum bellatorum:
Alterum quidem, Pirithoi filium fortem Polypoetem:
(130) Alterum verò, Leonteum, pernicioso parem Marti.
Hi scilicet ante portas altas
Stabant: ac perinde ut arbores montium procerae,
Quae ventum sustinent & pluviam per dies omnes,
Radicibus magnis latè-diffusis firmatae [sunt:]
(135) Sic sane hi-duo, manibus freti atque viribus,
Sustinebant advenientem magnum Asium, neque fugiebant.
Hi rectà ad murum bene-aedificatum, scuta arida
[Μ, p. 372]
In-altum elevantes, ibant magno clamore,
Asius imperator, & Iamenus, & Orestes,
(140) Asiadesque Acamas, Thoonque, Oenomausque.
Hi nempe hactenus quidem fortes Graecos
Hortabantur, quum intus essent, defendere naves.
    Enimvero ut murum adorienteis animadverterunt
Trojanos, tum Danaorum factus est clamorque fugaque.
(145) Et hi-duo proruentes, ante portas praeliabantur,
Agrestibus suibus similes, qui in montibus
Virorum & canum excipiunt strepitum venientem,
Obliquique impetum-facientes, circa se ipsos frangunt arbusta,
Radicitus evellentes: sub verò stridor dentibus
(150) Fit, donec aliquis jaculatus vitam eripuerit.
Sic horum resonabat aes in pectoribus lucidum
Ex-adverso percussorum. valde enim fortiter praeliabantur,
Copiis superne sidentes, atque viribus.
Ceterùm illi lapidibus, bene-aedificatis ex turribus,
(155) Jaciebant, defendentes & se ipsos, & tentoria,
Navesque veloces. grana-nivis autem velut cadebant in terram,
Quae ventus vehemens, nubes atras agitans,
Densa defudit in terram multos pascentem.
Sic horum è manibus jacula volabant tam Achivorum
(160) Quàm etiam ex Trojanorum: galeaeque duriter sonabant,
Percussae rotundis saxis, & scuta umbilicata.
Tunc ergò plorabat & sua percutiebat foemora
Asius Hyrtacides, & indignans, verbum [hoc] locutus est:
[Μ, p. 373]
Jupiter pater, utique tu amans-mendacii es
(165) Omnimodis. non enim ego putabam heroas Achivos
Perlaturos nostrum robur & manus invictas.
Hi ceu vespae ad medium divisae, atque apes,
Nidos faciunt via in praerupta,
Neque relinquunt concavam domum, sed, expectantes
(170) Viros venatores, defendunt foetus:
Sic hi nolunt à portis, quamquam [tantùm] duo existentes,
Recedere, ante quàm vel occidantur vel capiantur.
    Sic dixit. neque Jovis persuasit menti, haec dicens.
Hectori enim ejus animus volebat gloriam praebere.
(175) Porro alii circa alias pugnam pugnabant portas.
Cetero difficile [est,] me haec, ceu genium, omnia recensere.
Passim enim circa murum excitatus est divinitus-accensus ignis
Lapideum: Argivi autem, quamvis dolentes, necessariò
Pro navibus pugnabant: dii verò tristes erant animo
(180) Omnes, quotquot Danais in praelio adjutores erant.
De reliquo Lapithae in bellum proeliumque sunt congressi.
Ubi porro Pirithoi filius fortis Polypoetes
Hasta percussit Damasum per galeam aereas-malas-habentem.
Nec aerea galea prohibuit, sed penitus
(185) Cuspis aerea perrupit os, cerebrumque
Intus totum foedatum est: domuitque ipsum ferocientem.
Ac deinde Pylonem & Ormenum interfecit.
Filius autem Antimachi Leonteus, ramus Martis,
Hippomachum percussit hastili, ad balteum assecutus.
[Μ, p. 374]
(190) Rursumque, è vagina extracto ense acuto,
Antiphatem quidem primùm, irruens per multitudinem,
Percussit cominus: (hic supinus solo stratus est.)
Sed deinde Menonem & Iamenum & Orestem,
Omnes cumulatos, terrae multos-pascenti impegit.
(195) Dum ii hos spoliabant armis splendidis,
Interea Polydamantem & Hectorem juvenes sequebantur,
Qui plurimi & fortissimi erant: gestiebant autem maximè
Murum perrumpere, & incendere igne naves.
Hi adhuc deliberabant, stantes apud vallum.
(200) Avis enim ipsis supervenit transire volentibus,
Aquila altivolans, ad sinistram populum retinens,
Cruentatum serpentem gestans unguibus, immanem,
Vivum, adhuc palpitantem: & nec dum pugnae oblivio erat.
Percussit enim ipsam tenentem ad pectus circa collum,
(205) Revolutus retro. haec à se dimisit in terram,
Dolens doloribus. medium autem dejecit in agmen:
Ipsaque clangens, avolavit flatibus venti.
Ergò Trojani horruerunt, ut viderunt varium serpentem
Jacentem in medio-ipsorum, Jovis portentum aegiochi.
(210) Tum scilicet Polydamas audacem Hectorem allocutus est adstans:
    Hector, semper quidem aliquantum me increpas [in] concionibus,
Recte monentem: quoniam nequaquam decet,
Popularem existentem, extrà concionari, non in curia,
[Μ, p. 375]
Nunquam in foro castrensi: tuam vero potentiam semper augere.
(215) Nunc ergò denuo pronuntiabo, ut mihi videtur esse optimè.
Ne eamus cum Graecis pugnaturi ante naveis.
Sic enim eventurum esse puto, si pro rei veritate
Trojanis haec avis advenit transire volentibus
Aquila altivolans, ad laevam populum coërcens,
(220) Cruentum serpentem portans unguibus ingentem,
Vivum: citò tamen dimisit, antequam ad caros nidos reverteret,
Neque peregit portans, ut daret pullis suis.
Sic nos, etiamsi portas & murum Achivorum
Ruperimus robore magno, cedantque Achivi,
(225) Non cum laude à navibus per easdem vias revertemur.
Multos enim Trojanorum relinquemus, quos Achivi
Ferro interficient, pugnantes ante naveis.
Scilicet sic exposuerit augur, qui exquisite mente
Complectatur prodigiorum notitiam, eique parebunt populi.
    (230) Hunc, torvè intuitus, allocutus est Hector armis expeditus:
Polydama, tu quidem non jam mihi grata haec peroras:
Nosti & aliud consilium, melius quàm hoc comminisci.
Quod si pro vero hoc enixe peroras,
Sanè tibi deinceps dii mentem corrumpent ipsi,
(235) Qui jubes Jovis quidem altitonantis oblivisci
Consiliorum, quae mihi ipse promisit & annuit.
Tu verò avibus alas-expandentibus jubes
[Μ, p. 376]
Obedire; quas minimè moror, neque curo,
Sive ad dextram vadant versus auroram solemque,
(240) Sive ad sinistram istae adversus occasum obscurum.
Nos autem magni Jovis parebimus consilio,
Qui omnibus mortalibus & immortalibus imperat.
Unum auspicium optimum, pugnare pro patria.
Cur tu times bellum & pugnam?
(245) Etsi enim alii circùm-occidamur omnes
Naves ad Argivorum, tibi tamen non timor est pereundi.
Non enim tibi cor audax-in-hostem, neque pugnax.
Si verò tu à pugna abstinebis, vel alium
Clàm-dehortans verbis avertes à bello,
(250) Protinus percussus sub hasta mea vitam amittes.
    Ita fatus praecessit: hi unà sequebantur
Clamore inmenso: insuper autem Jupiter gaudens-fulmine,
Excitavit ab Idaeis montibus venti procellam,
Quae rectà-in naves pulverem ferebat: ac Graecorum
(255) Stupefaciebat animum, Trojanis autem & Hectori gloriam dabat.
Hujus jam prodigiis confisi, atque robore,
Perfringere magnum murum Achivorum tentabant.
Pinnas quidem turrium detrahebant, & diruebant propugnacula,
Pilasque prominentes vectibus-avellebant, quas Graeci
(260) Primas in terra posuerant, ut essent sustentacula turrium.
Has illi retro trahebant: sperabant autem murum Achivorum
Rupturos-esse. nondum tamen Danai cedebant via:
Sed hi pellibus boum praemunientes propugnacula,
[Μ, p. 377]
Feriebant ab ipsis hostes sub murum euntes.
(265) Ambo autem Ajaces, hortantes in turribus,
Quaqua versum ibant, robur concitantes Achivorum:
Alium blandis, alium duris verbis
Increpabant, quemcunque omnino à pugna cessantem vidissent:
    O amici Argivorum, quique eximius, quique mediocris,
(270) Quique deterior [est,] quoniam non omnes similes
Viri in bello, nunc est opus omnibus.
Et verò ipsi hoc cognoscitis: ne quis retrò
Vertatur ad naves adhortatorem [scil. minacem Hectorem] audiens,
Sed anterius procedite, & invicem hortamini,
(275) Si forsan Jupiter det Olympius fulminator
Pugnam, cum-repulerimus hostes ad civitatem, abigere.
    Sic hi proclamantes pugnam excitabant Achivorum.
Horum autem, sicut grumi nivis cadunt crebri
Tempore hyemali, quando motus-est consiliarius Jupiter
(280) Ad-ningendum hominibus, ostentans sua tela;
Sopitis verò ventis fundit firmiter, donec operiat
Celsorum montium vertices & prominentias summas,
Et campos herbosos, & virorum laeta opera;
Et super maris cani funduntur portubus & littoribus;
(285) Fluctus autem ipsam [nivem] allidens prohibet; aliaque omnia
Operiuntur desuper, quando ingruit Jovis imber:
Sic horum utrinque lapides volitabant frequentes,
[Μ, p. 378]
Hi quidem ad Trojanos, illi autem à Trojanis ad Graecos
Jacientibus. murum autem supra omnem strepitus ortus est:
(290) Neque dum Trojani & illustris Hector
Muri perrupissent portas & longum vectem,
Nisi filium suum Sarpedona consiliatius Jupiter
Movisset in Argivos, ut leonem in boves curvè gradientes.
Statim autem scutum quidem antè tenebat undique aequale,
(295) Pulchrum, aeneum, lamina-aerea-extrinsecus obductum, quod faber
Paraverat: intus autem pelles-bovinas assuit spissas,
Aureis virgis longis circa orbem.
Hoc hic antè tenens, duo hastilia quatiens
Perrexit ire, sicut leo in-montibus-nutritus, qui indigens
(300) Diu sit carnium, impellit autem ipsum animus superbus,
Oves tentaturum, etiam in densam caulam ire.
Etsi enim invenerit apud ipsam pastores viros,
Cum canibus & hastis custodiam-agentes circa oves,
Haud tamen non facto periculo sustinet à stabulo pelli:
(305) Sed is aut rapuit transiliens, aut & ipse
Vulneratur est inter primos veloci à manu [emisso] jaculo.
Sic tunc divinum Sarpedonem animus impulit
Murum invadere, perque rumpere propugnacula.
Statim autem Glaucum allocutus filium Hippolochi:
    (310) Glauce, cur autem nos honoramur maximè
Sessioneque carnibusque & plenis poculis
In Lycia, omnes autem, deos tanquam, [nos] adspiciunt,
[Μ, p. 379]
Et praedium incolimus magnum Xanthi juxta ripas,
Amoenum, soli-arboribus-consiti, & arvi frugiferi?
(315) Quare nunc oportet Lycios inter primos existentes
Stare, & pugnae ardenti interesse,
Ut aliquis sic dicat Lyciorum accuratè armatorum:
Nequaquam inglorii Lyciam administrant
Nostri reges, eduntque pingues oves,
(320) Vinumque electum dulce: sed sanè & vires [sunt illis]
Validae, quoniam Lycios inter primos pugnant.
O amice, siquidem enim bellum hoc devitantes
Perpetuò jam essemus expertesque-senii immortalesque
Futuri, neque ipse quidem inter primos pugnarem,
(325) Neque te mitterem pugnam ad illustrem:
Nunc verò quandoquidem fata instant mortis
Infinita, quae non licet effugere hominem neque evitare,
Eamus, vel alicui gloriam dabimus, vel aliquis nobis.
    Sic dixit: neque Glaucus aversus est, neque non-obedivit.
(330) Hi autem rectà ibant Lyciorum magnum agmen ducentes.
Hos autem conspicatus, horruit filius Petoei Menestheus.
Hujus enim jam ad turrim ibant calamitatem ferentes.
Lustravit autem oculis per munitionem Achivorum, si quem videret
Ducum, qui suis miseriam à sociis arceret.
(335) Advertit autem Ajaces duos, belli insatiabiles,
Stantes, Teucrumque modo è tentorio profectum
Propè. sed nullo-modò licebat ei clamanti exaudiri:
Tantus enim strepitus erat, clamorque ad coelum ibat,
Percussorum scutorum, & setis-equi-cristatarum galearum,
[Μ, p. 380]
(340) Et portarum. omneis enim accesserant. hi autem per ipsas
Stantes nitebantur vi perrumpentes ingredi.
Statim autem ad Ajacem misit praeconem Thootam:
I, divine Thoota, currens Ajaces voca,
Ambos quidem magis. (hoc enim praecipuè optimum omnium
(345) Esset; nam citò hac-parte fiet gravis caedes.
Huc enim ingruerunt Lyciorum duces, qui antea etiam
Valde-acres existunt in validis praeliis.)
Si verò ipsis etiam illic labor & certamen movetur,
Attamen solus veniat Telamonius fortis Ajax,
(350) Et eum Teucer simul sequatur, arcuum benè peritus.
    Sic dixit. neque ei praeco non-paruit postquam audivit.
Perrexit autem currere ad murum Achivorum aere tunicatorum:
Stetitque juxta Ajaces profectus, statim autem allocutus est:
    Ajaces, Argivorum duces loricatorum,
(355) Jubet Petei nobilis dilectus filius
Illuc ire, ut labori paullulum occurratis:
Ambo quidem magis. (hoc enim praecipuè optimum omnium
Esset, nam ocius ea-parte parabitur gravis caedes.
Eo enim impetum-fecerunt Lyciorum duces, qui ante etiam
(360) Valdè-acres existunt in validis praeliis.)
Si autem & hic bellum & contentio surgit,
Saltem solus veniat Telamonius fortis Ajax,
Et eum Teucer simul sequatur, arcuum benè peritus.
    Sic dixit. neque immorigerus-fuit magnus Telamonius Ajax.
(365) Statim Oeliadem verbis velocibus allocutus est:
    Ajax, vos quidem hîc tu & fortis Lycomedes
Stantes Danaos urgete fortiter pugnare:
Ceterùm ego illuc ibo, & occurram bello.
[Μ, p. 381]
Protinus autem revertar, postquam bene ipsis auxiliatus fuero.
    (370) Sic utique fatus, abiit Telamonius Ajax,
Et cum eo Teucer ibat frater & eodem-patre natus.
Unà-cum istis verò Pandion Teucri ferebat curvos arcus.
Quando Menesthei magnanimi ad turrim venerunt,
Murum intra euntes, laborantibus [illis,] venerunt.
(375) Hi autem pinnas-murorum ascenderunt, obscuro turbini similes,
Fortes Lyciorum duces & principes:
Congressi sunt autem ad pugnandum ex-adverso, ortusque est clamor.
Ajax autem primus Telamonius virum interfecit,
Sarpedonis sodalem, Epiclem magnanimum,
(380) Lapide aspero percutiens, qui munitionem intra
Jacebat magnus apud pinnaculum muri supremus: nec eum facilè
Manibus ambabus ferret vir, neque valde juvenis,
Quales nunc homines sunt: hic autem ex-alto injecit elevans.
Fregit autem quatuor-conorum galeam, & ossa confregit
(385) Omnia simul capitis. hic autem saltatori [vel urinatori] similis
Decidit ab excelsa turri, liquitque ossa animus.
Teucer autem Glaucum, fortem filium Hippolochi,
Sagitta percussit irruentem [in] murum altum,
Qua vidit nudatum brachium: cessareque fecit à pugna.
(390) Retro autem à muro desiliit furtim, ut ne quis Achivorum
Vulneratum videret, & insultaret verbis.
Sarpedoni autem dolor fuit Glauco abeunte,
Statim postquam animadvertit: attamen non oblitus est pugnae:
Sed hic Thestoridem Alcmaonem hasta assequutus
[Μ, p. 382]
(395) Percussit, extraxit autem hastam. ille autem sequens hastam cecidit
Pronus, circa autem ipsum crepuerunt arma decora aere.
Sarpedon autem murorum-pinnam apprehensam manibus validis,
Traxit, illa autem sequebatur tota prorsus, sed desuper
Murus denudatus est, multis autem fecit viam.
(400) Hunc autem Ajax & Teucer, simul obviam-facti, alter quidem sagitta
Percussit [ad] lorum circa pectora splendidum
Scuti totum-corpus-circundantis: (sed Jupiter fata depulit
[A] filio suo, ne navium apud puppes interficeretur:)
Ajax autem scutum percussit insiliens, atque penitus
(405) Intravit hasta: repressit autem ipsum irruentem.
Ceffit autem paululum à pinna, neque is omnino
Recessit, quoniam ei animus sperabat gloriam referre.
Adhortatus est autem divinos conversus Lycios:
    O Lycii, cur sic remittitis strenuam virtutem?
(410) Difficile autem mihi est, etiam fortissimo existenti,
Soli perrumpenti [murum,] facere ad naves aditum:
Sed simul sequimini. multorum autem opus melius.
    Sic dixit: hi autem regis subveriti increpationem,
Magis ingruerunt prudentem circa regem.
(415) Argivi autem ex-altera-parte muniebant phalanges
Murum intra, magnum autem ipsis apparebat opus.
Neque enim fortissimi Lycii Danaorum poterant
Muro rupto parare ad naves viam:
[Μ, p. 383]
Neque unquam bellatores Danai Lycios poterant
(420) A muro retrò repellere, postquam primùm accesserant:
Sed sicut de finibus duo viri contendunt,
Mensuras in manibus tenentes communi in arvo,
Quique exiguo in loco litigant de aequali [portione.]
Sic quidem hos distinebant pinnae-murorum. hi vero pro ipsis
(425) Vastabant alii-aliorum circa pectora bubulos
Clypeos ingentem-orbem-habentes, parmasque leves.
Multi autem vulnerabantur ad corpus saevo ferro,
Et si cui converso terga denudabantur
Pugnantium, multi autem penitus trans scutum ipsum.
(430) Ubique verò turres & pinnae-murorum sanguine virorum
Aspersae-erant utrinque, à Trojanis & à Graecis.
Sed neque sic poterant fugam facere Achivorum:
Sed se ita habebant, ut lances mulier nendo-victum-quaeritans justa,
Quae pondus tenens & lanam utrinque appendit
(435) Exaequans, ut liberis tenuem mercedem ferat:
Sic quidem horum in pares-partes pugna extensa est bellumque,
Antequam Jupiter gloriam excellentiorem Hectori dedit
Priamidae, qui primus insiliit in murum Achivorum.
Clamavit autem ut-exaudiri-posset, Trojanis vociferans:
    (440) Ingruite equites Trojani, perrumpiteque murum
Argivorum, & manibus immittite immensum-ardentem ignem.
[Μ, p. 384]
    Sic dixit incitans: hi autem auribus omnes audiverunt,
Directè ibant autem ad murum conferti. hi quidem postea
Scalas [al. pinnas] ascenderunt, acutas hastas tenentes.
(445) Hector autem correptum lapidem portabat, qui portas
Stabat ante extremus, crassus, sed desuper
Acutus erat: eum autem neque duo viri populares fortissimi
Facile super plaustrum à terra submoverent,
Quales nunc homines sunt: hic autem facilè ipsum vibrabat solus.
(450) Hunc ei levem faciebat Saturni filius versuti.
Sicut autem quando opilio facile portat vellus masculae ovis,
Manu accipiens altera: parvum autem ipsum pondus urget:
Sic Hector rectà ad tabulas-portabat lapidem sublatum,
Quae portas muniebant valde fortiter conjunctas,
(455) Bifores, altas, duo autem intus vectes
Firmabant mutui, una autem clavis accomodata-erat.
Stetit autem valde propè iens, & adnixus percussit medias
Bene diductis pedibus, ut ne ei imbecille telum esset.
Rupit autem ambos cardines: cecidit autem lapis intra
(460) [Cum] gravitate, valdè autem circa crepabant: neque vectes
Tenebant, tabulae autem disruptae-dissilierunt aliò aliae
Lapidis ab ictu. insiliit autem illustris Hector,
Nocti veloci similis adspectu: splendebat autem aere
[Μ, p. 385]
Terribili, quo indutus erat circa corpus. duoque manibus
(465) Hastilia tenebat. nec quis ipsum repressisset occurrens,
Praeter deos, quando insiliit portis igne: autem oculi ardebant.
Imperabat autem Trojanis conversus ad multitudinem
Murum transcendere. hi autem hortanti obediverunt.
Protinus autem hi quidem murum transcenderunt, illi autem per ipsas
(470) Factas influxerunt portas. Danai autem diffugerunt
Naves ad concavas: tumultus autem ingens consequutus est.

Ilias Liber 13 (Ν)

[Ν, p. 386]
JUpiter autem postquam Trojanos & Hectorem navibus admovit,
Hos quidem sinebat apud eas laboremque sustinere & aerumnam
Indesinenter: ipse autem retrò vertit oculos splendidos,
Seorsim ad equitum Thracum despiciens terram,
(5) Mysorumque cominus-pugnantium, & illustrium Hippemolgorum
[Ν, p. 387]
Lacte-vescentium, longaevorum, justissimorum hominum.
Versus Trojam autem non omnino amplius vertebat oculos splendidos.
Non enim hic immortalium quemquam sperabat suo in animo
Venientem vel Trojanis auxiliaturum vel Danais.
(10) Neque vanam speculationem agebat rex Neptunus.
Etenim hic spectans sedebat bellumque pugnamque.
Altè super summum verticem Sami sylvosae
Threïciae. inde enim conspiciebatur tota quidem Ida,*
Apparebat etiam Priami civitas, & naves Achivorum.
(15) Illic is è mari sedebat egressus, miserabatur autem Achivos
A Trojanis domitos, Jovi autem graviter irascebatur.
Protinus verò de monte descendit aspero,
Citò pedibus progressus, tremebant autem montes magni & sylva
Pedibus sub immortalibus Neptuni euntis.
(20) Ter quidem expetebat, quartò autem pervenit ad locum-destinatum
Aegas. illic autem ei inclytae aedes in profunditatibus maris
Aureae nitentes aedificatae sunt, incorruptae semper.
Illuc cum-venisset, sub curru junxit aereis-pedibus equos
Celeriter-volantes, aureis jubis comantes.
(25) Aurum autem ipse induit circùm corpus, accepit autem scuticam
Auream, eleganter-factam: suumque ascendit currum.
[Ν, p. 388]
Cepit autem agitare per undas: exultabant autem cete sub ipso
Undique è latebris: neque ignoraverunt regem:
[Prae] laetitia verò mare diducebatur. hi autem volabant
(30) Celeriter admodum, neque subter madescebat aereus axis.
Hunc verò ad Achivorum naves agiles ferebant equi.
Est autem quoddam specus latum profundi [in] gurgitibus maris,
Inter Tenedum & Imbrum asperam;
Illic equos stitit Neptunus quatiens terram,
(35) Solutos ex curribus, juxtaque divinum posuit pabulum
Ad edendum; circa autem pedes pedicas posuit aureas
Infrangibiles, insolubiles, ut firmiter illic expectarent
Redeuntem regem: hic autem ad exercitum ibat Achivorum.
Trojani autem, flammae similes conferti, sive procellae,
(40) Hectorem Priamidem insatiabiliter alacres sequebantur,
Valdè strepentes, valdè-resonantes, sperabant enim naves Achivorum
Capturos esse, occisurosque apud ipsas omnes Achivos.
Sed Neptunus, terram-cingens, quatiens-terram,
Argivos concitabat profundo è mari veniens,
(45) Assimulatus Calchanti corpore & indefessa voce.
Ajaces primos allocutus est promptos & ipsos:
    Ajaces, vos quidem servabitis populum Achivorum,
[Ν, p. 389]
Fortitudinis memores, non autem lethalis fugae.
Alibi quidem ego non timeo manus duras
(50) Trojanorum, qui magnum murum transcenderunt [suo] agmine:
(Sustinebunt enim omnes [hos] fortes Achivi:)
Hac-parte verò gravissimè extimui nequid patiamur,
Quâ hic rabiosus flammae similis imperat
Hector, qui Jovis jactat praepotentis filium [se] esse.
(55) Vobis autem sic deorum aliquis in mentibus faciat,
Ut & ipsi persistatis fortiter, & hortemini alios:
Itaque quantumvis alacrem repelletis à navibus
Velocibus, etsi eum Jupiter ipse incitet.
    Dixit, & sceptro terram-continens terrae-quassator
(60) Ambos feriens implevit robore forti,
Membra autem fecit levia, pedes, & manus supernè.
Ipse autem, ut accipiter pernix concitatur ad volandum,
Qui à praerupta petra praelonga levatus,
Properat per campum insequi avem alius generis:
(65) $ic ab his digressus est Neptunus quatiens-terram.
Ex-ipsis duobus autem sensit prius Oilei [filius] celer Ajax.
Protinus autem Ajacem allocutus est Telamonium filium:
    Ajax, quoniam aliquis nobis Deorum, qui Olympum habitant,
[Ν, p. 390]
Vati assimilatus, jubet apud naves pugnare.
(70) Neque hic Calchas est vates augur:
Vestigia enim retro pedum & tibiarum
Facilè cognovi abeuntis: faciles cognitu autem dii [sunt.]
Atque mihi ipsi animus in pectoribus dilectis
Magis concitatur ad-bellandum & pugnandum,
(75) Prompti sunt autem subter pedes, & manus suprà.
    Hunc autem, excipiens, allocutus est Telamonius Ajax:
Sic nunc & mihi circa hastam manus durae
Gestiunt, & mihi robur movetur: subter autem pedibus
Impellor ambobus: paratus sum autem & solus
(80) Cum Hectore Priamide inexplebiliter alacri pugnare.
    Hic hi quidem talia inter se dicebant,
Pugnae-studio laeti, quod ipsis deus immiserat animo.
Interim autem retrò existentes Neptunus concitavit Achivos,
Qui apud naves veloces reficiebant dilectum cor.
(85) Quorum cum molesto labore chara membra soluta erant,
Et ipsis dolor in animo fiebat aspicientibus
Trojanos, qui magnum murum transcenderant [suo] agmine:
Hos illi inspicientes, sub superciliis lachrymas fundebant.
Non enim putabant [se] effugituros è clade; sed Neptunus
(90) Facilè interveniens fortes concitavit phalanges.
Ad Teucrum prius & Leitum venit adhortans,
Peneleumque heroem, Thoantemque, Deipyrumque,
Merionemque, & Antilochum, peritos belli.
Hos hic incitans verbis velocibus allocutus est:
[Ν, p. 391]
    (95) Pudor, Argivi adolescentes juvenes: [in] vobis equidem
Pugnantibus confidebam salvas fore naves nostras.
Si autem vos bellum negligetis perniciosum,
Nunc sanè apparet dies. à Trojanis domari.
Proh dolor, magnum miraculum hoc oculis video,
(100) Terribile, quod nunquam equidem eventurum putabam,
Trojanos ad nostras accedere naves, qui priùs
Fugacibus cervis similes erant, quae in sylva
Lyncum leopardorumque luporumque escae fiunt,
Temerè errantes, imbelles, neque [nati] ad pugnam.
(105) Sic Trojani prius robur & manus Achivorum
Expectare nolebant ex-adverso, ne paululum quidem.
Nunc vero procul ab urbe concavas ad naves pugnant
Ducis ignavia, negligentiaque militum,
Qui cum illo contendentes, defendere nolunt
(110) Naves veloces, sed interficiuntur in ipsis.
Sed si jam & omnino verè in culpa est
Heros Atrides, latè-regnans Agamemnon,
Eò quod contumelia affecit pedibus-celerem Pelidem,
Nobis quidem nullo-modo licet negligere bellum,
(115) Sed medeamur citò: medicabiles [sunt] mentes bonorum.
Vos autem minimè honestè remittitis strenuam virtutem,
Omnes fortissimi existentes per exercitum, nec equidem
[Ν, p. 392]
Cum viro litigarem qui à pugna cessaret,
Imbellis existens: vobis autem indignor ex animo.
(120) O molles, mox jam aliquod malum facietis majus
Hac cessatione. sed in mentibus ponite singuli
Pudorem & reprehensionem. jam enim ingens certamen ortum est.
Hector jam apud naves in-praelio strenuus pugnat
Fortis: effregit verò portas, & longum vectem.
    (125) Sic sanè adhortans Neptunus concitavit Achivos.
Circum autem Ajaces duos stabant phalanges
Firmae, quas ne Mars quidem vituperasset interveniens,
Neque Minerva populos-impellens. nam praestantissimi
Delecti Trojanosque & Hectorem divinum expectabant,
(130) Stipantes hastam hasta, scutum scuto denso.
Clypeus itaque clypeo firmabat, galea galeam, virum vir:
Tangebantque se cristatae-ex-setis equinis cassides splendentibus conis
Nutantium: adeo densi steterunt inter se.
Lanceae autem flectebantur audacibus à manibus
(135) Concussae. hi autem rectà intendebant & cupiebant pugnare.
Trojani autem prius-verberarunt conferti: praeibat autem Hector
Contra ruens, [lapis] rotundus veluti à petra,
Quem à summo-montis fluvius torrens impulerit,
Abruptis immenso imbre asperae retinaculis petrae,
(140) Alteque subsiliens volat, resonatque sub ipso
[Ν, p. 393]
Sylva: hic autem sine impedimento currit continuò, donec veniat
[In] planiciem, tunc autem nequicquam volvitur, impulsus quamvis;
Sic Hector hactenus quidem minabatur usque ad mare,
Facileque [se] perventurum ad tentoria & naves Achivorum,
(145) Caedens: verùm quando jam densis incidit aciebus,
Stetit valdè implicitus: hi vero adversi filii Achivorum,
Percutientes ensibusque & hastis ancipitibus,
Repulerunt [eum] à se, is verò cedens repulsus est.
Clamavit autem altè, Trojanis vociferans:
    (150) Trojani, & Lycii, & Dardani bellicosi,
Perstate: non diu me sustinebunt Achivi,
Quamvis valdè instar-turris sese instruxerunt:
Sed (puto) cedent ob hastam [meam]si verè me
Incitavit deorum optimus altinonans maritus Junonis.
    (155) Sic fatus, commovit robur & animum uniuscujusque.
Deiphobus autem inter hos valdè animosus ivit
Priamides: ante autem tenebat scutum undique aequale,
Leviter pedibus procedens, & sub clypeo progrediens.
Meriones autem in eum collimabat hasta lucida,
(160) Et assecutus est, neque aberravit, ad scutum undique aequale
Taurinum. id autem minimè penetravit, sed multò prius
In summitate fracta est longa hasta. Deiphobus autem
Scutum taurinum removit à se: timuit autem animo
[Ν, p. 394]
Hastam Merionis bellicosi: sed hic heros
(165) Retrò sociorum ad agmen recessit. indignatus est autem graviter
[Propter] utrumqe, victoriamque, [amissam] & hastam, quam fregit.
Perrexit autem ire ad tentoria & naves Achivorum,
Allaturus hastam longam, quae sibi in tentoriis reliqua erat.
Alii verò pugnabant: clamor autem immensus ortus est.
(170) Teucer autem primus Telamonius virum interfecit
Imbrium bellatorem, divitis equorum Mentoris filium.
Incolebat autem Pedaium, antequam venissent filii Graecorum,
Filiam autem Priami spuriam habebat Medesicasten
Verùm postquam Danaorum naves venerunt utrinque remis-impulsae,
(175) Rursus ad Ilium venit, & excellebat inter Trojanos.
Habitabat autem apud Priamum: hic autem eum honorabat aeque [ac] filios.
Hunc filius Telamonius sub aurem hasta longa
Laesit, evulsitque hastam: hic autem ibi cecidit, fraxinus tanquam,
Quae montis in vertice procul apparentis
(180) Aere incisa, tenera terrae folia admovit:
Sic cecidit: circum autem ipsum sonuerunt arma insignia aere.
Teucer autem accurrit cupiens arma exuere:
Hector autem in accurrentem jaculatus est hasta lucida.
Sed hic quidem ex-adverso conspicatus, declinavit aeream hastam
(185) Paululum: hic autem Amphimachum Creati filium Actorionis
Venientem ad pugnam in pectore percussit hasta.
Insonuit autem lapsus, sonuerunt verò arma super ipso.
Hector autem accurrit ut galeam temporibus aptatam
De capite raperet magnanimi Amphimachi.
[Ν, p. 395]
(190) Ajax autem ruentem petiit hasta lucida
Hectorem: sed nulli-parti corporis adacta est; totus enim aere
Horrendo tectus erat: hic autem scuti umbonem percussit:
Retrusit autem ipsum robore magno: ille verò cessit retrò
Ab utroque cadavere. haec autem extraxerunt Achivi.
(195) Amphimachum quidem Stichius, divinusque Menestheus,
Principes Atheniensium, portaverunt ad exercitum Achivorum.
Imbrium verò Ajaces cupidi impetuosae pugnae,
Sicut duo capram leones à canibus asperos-dentes-habentibus
Rapientes ferunt per virgulta densa,
(200) Altè supra terram in maxillis tenentes;
Sic hunc altè tenentes duo Ajaces armati
Arma spoliarunt, caputque tenera à cervice
Amputavit Oiliades iratus [propter] Amphimachum.
Jecit autem ipsum, instar-globi contorquens per turbam:
(205) Hectori autem ante pedes cecidit in pulveribus.
Et tunc jam in animo Neptunus iratus est,
Nepote caeso in gravi pugna.
Perrexit autem ire ad tentoria & naves Achivorum,
Impulsurus Danaos, Trojanis autem dolores parabat.
(210) Idomeneus autem ei hasta-inclytus occurrit,
Rediens à socio, qui ei nuper è bello
Venerat, in poplite vulneratus acuto ferro.
Hunc quidem socii asportarunt: hic autem medicis postquam praecepisset,
Ibat ex tentorio: adhuc enim pugnae cupiebat
(215) Obviare. hunc autem allocutus est rex Neptunus,
Assimilatus voce Andraemonis filio Thoanti,
[Ν, p. 396]
Qui [in] tota Pleurone & excelsa Calydone
Aetolis imperabat, deusque tanquam honorabatur vulgo:
Idomeneu, Cretensium princeps, num tibi minae
(220) Abierunt, quas Trojanis minabantur filii Achivorum?
    Hunc rursus Idomeneus Cretensium dux contra allocutus est:
O Thoa, nullus vir nunc culpandus, quantum equidem
Intelligo. omnes enim scimus praeliari:
Neque quemquam timor detinet exanimans, neque aliquis, pigritiae
(225) Cedens, recusat bellum malum; sed nimirum ita
Jam gratum futurum est praepotenti Jovi,
Inglorios perire procul ab Argo hîc Achivos.
Sed, Thoa, etenim ante bellicosus fuisti,
Hortari-soles autem & alium, ubi negligentem videris:
(230) Quare nunc nec desine, & hortare virum quemque.
    Huic autem respondit postea Neptunus quatiens-terram:
Idomeneu, [utinam] non ille vir amplius revertatur
E Troja, sed illic canum ludibrium fiat,
Quicunque in die hoc voluntarius cessat pugnare.
(235) Sed agè armis huc sumtis veni. haec autem simul oportet
Maturare, si utilitas aliqua fiamus, quamvis duo existentes.
Utilis enim virtus est virorum, etiam valde timidorum.
Nos autem & cum fortibus novimus pugnare.
[Ν, p. 397]
Sic fatus, hic quidem rursus abiit deus ad pugnam virorum.
(240) Idomeneus autem quando jam ad tentorium pulchrum venit,
Induit arma pulchra circa corpus, sumpsitque duo-hastilia:
Perrexit autem ire fulguri similis, quod Saturnius
Manu accipiens concussit à splendido Olympo,
Ostendens signum hominibus, conspicui autem ejus radii.
(245) Sic hujus aes splendebat circa pectora currentis.
Meriones autem ei famulus bonus obviavit
Propè adhuc tentorium: nam hastam aeream ibat
Allaturus: hunc autem allocuta est potentia Idomenei:
    Merione, Moli fili, pedibus celer, amicissime sociorum,
(250) Cur venisti praelioque deserto & pugna?
An quid vulneratus es, telique te affligit cuspis?
An alicujus-rei nuncius ad me venisti? neque certè ipse
Desidere in tentoriis cupio, sed pugnare.
    Hunc vero rursus Meriones prudens contra allocutus est:
(255) Idomeneu Cretensium princeps loricatorum,
Venio, si qua tibi hasta in tentoriis relicta est,
Allaturus. eam enim jam confregimus quam prius habebam,
Scutum Deiphobi feriens superbi.
    Hunc vero rursus Idomeneus Cretensium dux contra allocutus est:
(260) Hastas quidem, si volueris, & unam & viginti invenies,
Stantes in tentorio ad parietes lucentes,
Trojanas, quas à caesis abstuli. non enim puto
A viris hostibus longè stantem [te] pugnare.
[Ν, p. 398]
Ideo mihi hastae sunt & scuta umbilicata,
(265) Et galeae, & thoraces splendidè nitentes.
    Hunc autem rursus Meriones prudens contrà allocutus est:
Et mihi apud tentorium & navem nigram [sunt]
Multa spolia Trojanorum: sed non propè sunt ut-capere possim.
Neque enim neque me puto oblitum esse fortitudinis,
(270) Sed inter primos in pugna illustres-viros-reddente
Sto, quando certamen motum est belli.
Alium fortè aliquem potius Achivorum loricatorum
Lateo pugnans, te verò scire ipsum puto.
    Hunc vero Idomeneus Cretensium dux contra allocutus est:
(275) Novi virtute qualis sis. quid te necesse est haec dicere?
Si enim nunc apud naves deligeremur omnes fortissimi
Ad insidias, (ubi maximè virtus perficitur virorum,)
Ubi & timidus vir, & qui fortis [est,] apparuit:
Nam ignavi mutatur color aliter aliâs:
(280) Neque ei quietè ut sedeat continetur in mentibus animus,
Sed mutat-sedes, & super utrunque pedem sidit.
Intusque ei cor valde in pectoribus pulsat
Mortem suspicanti; stridor autem fit dentium:
Strenui autem neque mutatur color, neque valdè
(285) Timet, postquam primùm aggressus fuerit insidias virorum;
(Optat autem citò misceri in praelio acri.)
[Ν, p. 399]
Neque tum tuum robur & manus [quis] vituperarit.
Siquidem enim laedaris pugnans, vel verbereris,
Non in cervicem à tergo cadet telum, nec in dorsum,
(290) Sed vel pectoribus vel ventri obviabit
Ulterius ruentis ad propugnatorum turbam.
Sed age, ne haec dicamus infantes tanquam
Stantes, ne aliquis supra-modum indignetur.
Verùm tu ad-tentorium profectus cape validam hastam.
    (295) Sic dixit: Meriones autem, veloci par Marti,
Celeriter è-tentorio sustulit aeream hastam.
Ivit autem ad Idomeneum valdè belli curam-habens.
Qualis autem perniciosus Mars ad bellum accedit,
Ipsumque Terror [vel Fuga] clarus filius simul validus & impavidus
(300) Comitatur, qui terret fortem licet bellatorem:
Hi quidem è Thracia in Ephyros armantur:
Vel in Phlegyas magnanimos: neque hi quidem
Exaudierunt utrosque, alteris verò gloriam dederunt:
Tales Merionesque & Idomeneus duces virorum
(305) Ibant in bellum, armati splendenti aere.
[Ν, p. 400]
Hunc & Meriones prior verbo allocutus est:
    Deucalide, qua-parte cupis ingredi multitudinem?
An ad dextram totius exercitus, an per medios,
An ad sinistram? quoniam nullibi existimo adeò
(310) Indigere bello caput-comantes Achivos.
    Hunc autem rursus Idomeneus Cretensium dux allocutus est:
Navibus quidem in mediis [qui] auxilientur sunt & alii,
Ajacesque duo, Teucerque, qui praestantissimus Achivorum [est]
Arte jaculandi, strenuus autem & in stataria pugna:
(315) Qui ipsum satis depellent etiam studiosum belli,
Hectorem Priamidem: etsi valde fortis est,
Arduum ei erit valdè licet cupido pugnandi,
Illorum ubi-vicerit fortitudinem & manus duras,
Naves incendere, modo non ipse Saturnius
(320) Injiciat ardentem torrem navibus velocibus.
Viro autem non cesserit magnus Telamonius Ajax,
Qui mortalis sit, & edat Cereris munus,
Ferroque violabilis, magnisque saxis:
Neque Achilli impetuoso cederet
(325) In stataria [pugna] quidem: pedibus autem nullo-modo potest contendere.
Nobis autem huc ad sinistram cursum dirige exercitus, ut citissime
Videamus, an alicui gloriam praebeamus, an quis nobis.
    Six dixit. Meriones autem veloci similis Marti
Coepit ire, donec pervenerunt ad exercitum, quo ipsum jusserat.
(330) Hi autem postquam Idomeneum viderunt flammae similem fortitudine,
Ipsum & famulum cum armis decoris,
Hortantes per turbam in ipsum omnes iverunt:
[Ν, p. 401]
Horum autem par ortum est certamen ad puppes navium.
Velut autem quando à stridulis ventis [agitatae] festinant procellae,
(335) Die illo quum plurimus pulvis [est] per vias,
Qui simul pulveris magnam excitant caliginem:
Sic sane horum simul venit pugna, cupiebant autem in animo
Invicem per turbam interficere acuto ferro.
Horruit autem pugna coruptrix hominum hastis
(340) Longis, quas tenebant incidentes corpora: oculosque perstringebat
Splendor aereus galeis à lucentibus,
Thoracibusque nuper-politis, scutisque splendidis,
Congredientium simul. valde animosus esset,
Qui tunc gauderet videns laborem, neque tristaretur.
(345) Hi duo autem discordantes, duo Saturni filii fortes,
Viris heroibus fecerunt dolores graves.
Jupiter quidem Trojanis & Hectori volebat victoriam,
Honorans Achillem pedibus celerem, neque vero hic omnino
Volebat populum perdere Achaicum ante Ilium,
(350) Sed Thetin honorabat, & filium magnanimum.
Argivos autem Neptunus excitabat interveniens,
Clàm emersus è cano mari. dolebat enim certè
A Trojanis domari, Jovique vehementer iratus erat.
Sanè quidem utriusque idem genus, eademque patria:
(355) Sed Jupiter prior natus-fuerat, & plura noverat.
Quocirca etiam palàm quidem auxiliari cavebat,
Clàm vero semper concitabat [eos] per exercitum, viro similis.
[Ν, p. 402]
Illi autem pugnae validae & aequaliter perniciosi belli
Vinculum implicantes, super utrosque distenderunt,
(360) Infrangibile insolubileque, quod multorum genua solvit.
Tunc, semicanus quamvis existens, Danaos hortans,
Idomeneus, Trojanis insiliens, fugam incussit.
Interfecit enim Othryoneum, è Cabeso qui aderat,
Qui nuper belli ad famam venerat:
(365) Et petebat Priami filiarum formâ optimam,
Cassandram, indotatam: pollicebatur autem magnum opus,
Ex Troja invitos expulsurum [se] filios Achivorum.
Huic verò senex Priamus promisit, & annuit
Daturum esse: ille verò pugnabat promissionibus fretus.
(370) Idomeneus autem [in] ipsum intendebat hasta lucida,
Et percussit sublimiter incedentem assecutus: nec juvit thorax
Aereus quem gestabat, medio autem in ventre fixit:
Sonuit autem lapsus: hic autem insultabat, exclamabatque:
Othryoneu, supra jam te mortales laudo omnes,
(375) Si verò jam omnia perficies, quae pollicitus es
Dardanidae Priamo: is verò promisit filiam suam:
Et ibi nos haec quidem polliciti perficeremus,
Daremusque Atridae filiarum formâ praestantissimam,
Ex Argis adducentes, ut-in-uxorem ducas, siquidem nobiscum
(380) lllum destruxeris bene-habitatam urbem.
[Ν, p. 403]
Sed sequere, ut in navibus paciscamur pontigradis
De nuptiis, quoniam non tibi soceri mali sumus.
    Sic fatus, pede traxit per fortem pugnam
Heros Idomeneus. huic autem Asius venit vindex,
(385) Pedester ante equos: hos autem spirantes ad humeros
Semper tenebat aurigae famulus: hic autem cupiebat animo
Idomeneum percutere: is autem ipsum prior percussit hasta
[Ad] jugulum sub mento, penitus autem hastam transegit.
Cecidit autem sicut quando aliqua quercus cecidit, vel populus,
(390) Vel pinus alta, quam in montibus opifices viri
Amputarunt securibus recenter-acutis, navale-lignum ut-sit.
Sic ille ante equos & currum jacebat extensus,
Fremens, pulverem apprehendens cruentum.
Ipsius autem auriga perculsus est mentibus, quas antè habebat.
(395) Neque is audebat, hostium manus vitans,
Retrò equos vertere: hunc autem Antilochus bellicosus
Hasta medium transfixit assecutus: neque juvit thorax
Aereus quem gerebat: medio autem in ventre fixit.
Sed hic anhelans affabre-facto excidit curru.
(400) Equos autem Antilochus magnanimi Nestoris filius
Abegit à Trojanis ad bene-ocreatos Achivos.
Deiphobus autem valde prope venit Idomeneum,
[Propter] Asium tristatus, & jaculatus est hasta lucida.
Sed hic quidem ex-adverso conspicatus, vitavit aeream hastam
[Ν, p. 404]
(405) Idomeneus. occultatus est enim sub scuto undique aequali,
Quod hic in coriis boum & splendido aere
Rotundum portabat, duobus manubriis aptatum.
Hoc sub totum recepit se, idque supervolavit aerea hasta.
Aridum autem ejus clypeus attingente resonuit
(410) Hasta: neque incassum sane gravi manu emisit,
Sed percussit Hippasidem Hypsenorem pastorem populorum
[In] hepar sub praecordiis, mox autem genua solvit.
Deiphobus autem mirifice-gloriabatur, altè clamans:
    Non utique inultus jacet Asius, sed ipsum dico
(415) Ad Plutonis [loca] euntem, fortis pylartae,
Gavisurum esse in animo, quoniam ei dedi comitem.
    Sic dixit. Argivis autem dolor factus est jactantis [causa.]
Antilocho autem maxime bellicoso animum commovit.
Sed neque, tristatus quamvis, suum neglexit socium,
(420) Sed currens circùm ivit, & ei scutum objecit.
Hunc quidem deinde subeuntes duo amabiles socii,
Mecisteus Echii filius, & nobilis Alastor,
Naves ad concavas portabant, graviter gementes.
Idomeneus autem non cessavit à robore magno, sed cupiebat semper
(425) Vel aliquem Trojanorum obscura nocte tegere,
Vel ipse cadere, depellens exitium Achivis.
Tunc Aesyetae à-Jove nutriti charum filium
Heroëm Alcathoum: gener autem erat Anchisae,
Maximamque-natu duxit filiarum Hippodamiam,
(430) Quam valde animo dilexit pater & veneranda mater
In palatio. omnem enim aequalium-coetum superabat
Pulchritudine & operibus, & mentibus. quare & ipsam
[Ν, p. 405]
Duxit vir optimus in Troja lata.
Hunc tunc sub Idomeneo Neptunus domuit,
(435) Decipiens oculos lucidos, ligavit autem illustria membra.
Neque enim retrò fugere poterat, neque declinare.
Sed tanquam columnam, vel arborem altam,
Intrepidè stantem, [ad] pectus medium vulneravit hasta
Heros Idomeneus, fregitque ei circùm loricam
(440) Aeream, quae ei antè à corpore arcebat mortem.
Scilicet tunc aridum sonuit fissa ab hasta.
Resonuit autem lapsus, hastaque in corde fixa est,
Quod ipsi palpitans, & extremam-cuspidem quassavit
Hastae. & ibi deinceps remisit impetum fortis Mars.
(445) Idomeneus autem terribiliter gloriabatur, altè clamans:
    Deiphobe, num putamus aequipollens esse
Tres pro uno occisos esse? quoniam tu gloriaris inaniter.
O bone, at & ipse contrarius consiste mihi,
Ut videas qualis Jovis soboles huc venio,
(450) Qui primus Minoa genuit Cretae custodem:
Minos autem rursus genuit filium inculpatum Deucalionem:
Deucalio autem me genuit multis viris regem
Creta in lata: nunc verò huc naves vexerunt,
Tibique malum & patri & aliis Trojanis.
    (455) Sic dixit. Deiphobus autem bifariam deliberavit,
An aliquem alicubi Trojanorum socium-assumeret magnanimorum,
Retrò regressus, an experiretur & solus.
[Ν, p. 406]
Sic autem ei cogitanti visum est, utilius esse
Ire ad Aeneam. hunc autem postremum invenit [in] turba
(460) Stantem. semper enim Priamo iratus erat divino,
Quòd sanè strenuum existentem inter viros nihil honorabat.
Propè autem stans, verbis velocibus [eum] allocutus est:
    Aenea, Trojanorum senator, nunc te planè oportet
Socero auxiliari, si quid te gloria tangit.
(465) Sed sequere, Alcathoo auxiliemur, qui te olim,
Socer existens, nutrivit in aedibus parvulum existentem:
Hunc verò tibi Idomeneus hasta inclytus interfecit.
    Sic dixit. huic verò animum in pectoribus concitavit.
Ivit autem ad Idomeneum valde pugnandi cupidus.
(470) At non Idomeneum metus corripuit, puerulum veluti,
Sed mansit, ut quum quis aper in montibus robore fretus,
Qui expectat tumultum venientem multum virorum
Loco in deserto, horretque dorso supernè,
Oculi verò ei igne lucent, ac dentes
(475) Acuit, repellere promptus canes, atque etiam viros:
Sic manebat Idomeneus hasta-inclytus (neque retrocessit)
Aeneam advenientem [in] praelio agilem: vocabat autem socios,
Ascalaphumque adspiciens, Aphareumque, Deipyrumque,
Merionemque, & Antilochum, peritos belli.
(480) Hos hic adhortans, verbis velocibus allocutus est:
    Adeste, amici, & mihi desolato succurrite: timeo nimirum graviter.
[Ν, p. 407]
Aeneam accecedentem pedibus celerem, qui me aggreditur,
Qui valde fortis est in pugna [ad] viros interficiendum,
Et praeterea obtinet juventae florem, quae-res robur est maximum.
(485) Si enim eadem-aetate essemus atque hoc animo,
Statim vel referret magnam gloriam, vel referrem.
    Sic dixit. hi autem omnes unum mentibus animum habentes,
Propinqui steterunt, clypeos humeris acclinantes.
Aeneas autem ex-altera-parte hortatus est suos socios,
(490) Deiphobumque, Parinque aspiciens, & Agenorem divinum,
Qui cum eo duces Trojanorum erant: at deinde
Copiae sequebantur, ut post arietem sequuntur pecudes
Bibiturae à pastu, ac laetatur mente pastor.
Sic Aeneae animus in pectoribus laetatus est,
(495) Ut vidit copiarum agmen sequens se ipsum.
Hi autem pro Alcathoo cominus conflixerunt
Longis hastilibus: circa pectora verò ferrum
Horrendum resonabat petentium in turba
Se invicem: duo autem viri bellicosi praeter caeteros,
(500) Aeneasque & Idomeneus, similes Marti,
Cupiebant alterius vulnerare corpus saevo ferro.
Aeneas autem primus jaculatus est [in] Idomeneum.
Sed hîc quidem ex-adverso conspicatus, evitavit aeream hastam.
Cuspis autem Aeneae vibrata in terram
(505) Abiit, quoniam vana forti è manu ruit.
Idomeneus autem Oenomaum percussit [ad] ventrem medium:
Rupit autem thoracis concavitatem, intestina autem aes
Diffidit: hic autem in pulveribus lapsus prehendit terram palma manus.
Idomeneus autem ex mortuo quidem longam hastam
[Ν, p. 408]
(510) Evulsit, neque item alia potuit arma pulchra
Humeris auferre: urgebatur enim telis.
Non enim amplius firma membra pedum erant incitato,
Nec ad-currendum ad suam lanceam, nec evitandum.
Ideoque in stataria-pugna quidem arcebat saevum diem,
(515) Ad effugiendum autem non amplius facile pedes [eum] ferebant è bello.
Hunc autem pedetentim abeuntem jaculatus est hasta lucida
Deiphobus: etenim ei retinebat iram perpetuò semper.
Sed hic & tunc aberravit: is autem Ascalaphum percussit hasta,
Filium Martis: per humerum autem valida hasta
(520) Penetravit: hic autem in pulveres lapsus prehendit terram palma.
Neque dum quid audiverat clamosus fortis Mars
De filio suo lapso in forti pugna:
Sed is summo in Olympo sub aureis nubibus
Sedebat, Jovis consiliis conclusus, ubi caeteri
(525) Immortales dii erant prohibiti à bello.
Hi autem circa Ascalaphum cominus ruunt:
Deiphobus quidem ab Ascalapho galeam lucidam
Rapuit: Meriones verò, veloci similis Marti,
Hasta brachium verberavit insiliens, exque manu
(530) Acuta galea humi resonuit prolapsa
Meriones autem denuò insiliens vultur tanquam,
Extraxit ab extimo brachio validam hastam:
Retrò autem sociorum ad agmen cessit. hunc autem Polites
Germanus-frater, mediis manibus circum extensis,
[Ν, p. 409]
(535) Eduxit bello tristi, donec pervenit ad equos
Veloces, qui ei post pugnam & bellum
Stabant, aurigamque & currus ornatos habentes.
Qui hunc ad civitatem vehebant graviter lamentantem,
Afflictum: sanguis vero ex modo-vulnerata fluebat manu.
(540) At caeteri pugnabant: clamor autem immensus ortus est.
Aeneas autem in Aphareum Caletoridem irruens
[Ad] jugulum feriit contra se versum acuta hasta.
Inclinatum est autem in alteram partem caput, clypeusque secutus,
Et galea: circa autem eum mors fusa est exitialis.
(545) Antilochus autem Thoonem terga-vertentem observans,
Vulneravit impetens: venam autem totam abscidit,
Quae per dorsum currens perpetuò, ad cervicem pervenit:
Hanc totam abscidit: hic autem supinus in pulveres
Decidit, ambas manus dilectis sociis extendens.
(550) Antilochus autem accurrit, & abstulit arma ab humeris,
Circumspiciens: Trojani autem circumstando aliunde alius
Pulsabant scutum latum, pulchrum, neque poterant
Intro perstringere tenerum corpus saevo ferro
Antilochi: diligenter enim Neptunus quatiens-terram
(555) Nestoris filium tuebatur etiam inter multa tela.
Non enim unquam seorsum ab hostibus erat, sed circa ipsos
Versabatur; neque ei hasta stabat quietè, sed valdè semper
Quassata flectebatur: observabat autem mentibus suis,
Aut quenquam jaculari, vel propè invadere.
(560) Sed non latuit Adamanta observans in multitudine
Asiadem, qui ei percussit scutum medium acuto aere,
[Ν, p. 410]
Cominus impetum-faciens: debilitavit autem ejus cuspidem
Caeruleis-crinibus Neptunus, pro vita sollicitus.
Et [dimidium] quidem illic mansit, tanquam sudes igne-praeusta,
(565) In scuto Antilochi, alterum vero dimidium jacebat super terram:
Retrò autem sociorum ad agmen cessit, mortem fugiens.
Meriones porro abeuntem insequens vulneravit hasta
Pudenda inter & umbilicum, ubi maximè
Est mars gravis aerumnosis hominibus:
(570) Illic ei hastam infixit. hic autem hastae adhaerens
Palpitabat, velut quum bos, quem [in] montibus bubulci viri
Vinculis nolentem vi ligantes ducunt:
Sic iste verberatus palpitabat, paullulum tamen, nec valdè diu,
Donec ei ex corpore hastile evulsit propè accedens
(575) Heros Meriones. hunc verò tenebrae [in] oculos texerunt.
Deipyrum autem Helenus ense prope laesit in tempus
Thracio, magno, galeam autem diffidit.
Haec quidem excussa, in terram decidit, & quidam Achivorum
Pugnantium inter pedes devolutam sustulit.
(580) Hunc autem in oculis obscura nox cooperuit.
Atridem porrò dolor cepit [in] praelio strenuum Menelaum.
Ivit autem minitans Heleno heroi regi,
Acutam hastam vibrans. hic autem arcus ulnam trahebat.
Hi verò simul-emiserunt: alter quidem hasta acuta
(585) Cupiebat jaculari: alter verò à nervo [emissa] sagitta.
Priamides quidem deinde ad pectus percussit sagitta
Thoracis convexum, avolavit autem acerba sagitta.
[Ν, p. 411]
Sicut autem quando à lato ventilabro magnam per aream
Saliunt fabae nigrae vel cicera,
(590) Flatu à stridulo & ventilatoris impetu:
Sic à thorace Menelai illustris
Multum rejecta, longe volavit acerba sagitta.
Atrides autem manu [in] praelio strenuus Menelaus
Eam percussit, quae tenebat arcum politum: inque arcu
(595) E-regione per manum adacta est aerea hasta.
Retrò autem sociorum in multitudinem cessit, mortem vitans,
Manu suspensa, illam autem attrahebat fraxineam hastam.
Et hanc quidem è manu traxit magnanimus Agenor:
Ipsam verò colligavit pulchre-circumvoluta ovis lana,
(600) Funda, quam ei minister tenebat pastori populorum.
Pysander autem rectà in Menelaum illustrem
Ibat: hunc autem ducebat fatum funestum mortis ad-finem,
A te Menelaë ut sterneretur in gravi pugna,
Hi autem quando jam prope erant inter se profecti,
(605) Atrides quidem aberravit, ipsique aversa est hasta:
Pisander verò scutum Menelai illustris
Percussit, neque penitus potuit aes trajicere.
Prohibuit enim scutum latum: fracta autem in summa cuspide
Hasta: hic autem mentibus suis gavisus est, & sperabat victoriam.
(610) Atrides autem extracto ense argenteis clavis-insigni,
Insiliit in Pisandrum: hic autem sub scuto accepit pulchram
Bipennem ex bono-ferro factam, oleaginum per manubrium,
Longum, bene-politum: simul autem inter se congrediebantur.
Certe hic quidem galeae conum percussit equinis-setis-hirsutae
[Ν, p. 412]
(615) Summa sub crista ipsa: alter vero accedentem, in fronte,
Naso super extremo: crepuerunt autem ossa, at ei oculi
Ante pedes sanguinolenti humi deciderunt in pulveres.
Incurvatus est autem lapsus: hic autem calce in pectora ruens,
Armaque exuit, & glorians verbum locutus est:
    (620) Relinquetis demum sic naves Danaorum celeribus equis utentium,
Trojani perfidi, gravis insatiabiles pugnae.
Alio quidem flagitio & probro non carentes [estis,]
Quo me violastis, improbi canes: neque quid animo
Jovis valde-tonantis difficilem veriti estis iram
(625) Hospitalis, qui aliquando vobis destruet urbem altam.
Qui meam virginem [vel charam] uxorem & opes multas
Sine causa venistis abducentes, cùm amice-tractati-fuistis ab ipsa:
Nunc rursus in naves cupitis pontigradas
Ignem perniciosum jacere, occidereque heroas Achivos.
(630) Sed aliquando coërcebimini (cupidi quamvis) à bello.
Jupiter pater, profectò te aiunt sapientia superare caeteros
Homines atque deos, ex te autem haec omnia sunt.
Qualiter jam viris gratificaris injustis
Trojanis, quorum animus semper impius [est,] neque possunt
(635) Pugna satiari ex-aequo-molesti belli.
Omnium quidem satietas est, & somni & amoris,
Cantusque dulcis, & egregiae saltationis,
Quorum quidem quis etiam magis appetit desiderium eximere,
Quàm belli: Trojani verò pugnae insatiabiles sunt.
[Ν, p. 413]
    (640) Sic locutus, arma quidem à corpore cruenta
Diripiens, sociis dedit Menelaus inculpatus:
Ipse verò retrò iterum iens propugnatoribus mistus est.
Tunc ei filius insiliit Pylaemenei regis
Harpalion, qui patrem dilectum sequebatur bellans
(645) Ad Trojam, neque rursus venit in patriam terram:
Qui tunc Atridae medium scutum laesit hasta
Cominus, neque penitus potuit aes trajicere.
Retrò autem sociorum in multitudinem cessit, mortem evitans,
Undique circumspiciens, ne quis corpus aere contingeret.
(650) Meriones autem [in] abeuntem misit aeream sagittam,
Et vulneravit coxam ad dextram: ac sagitta
E-regione per vesicam sub os penetravit.
Residens autem illic charorum inter manus sociorum
Animam efflans, tanquam vermis super terram
(655) Jacebat extensus: sanguisque niger effluebat, tingebat autem terram.
Hunc quidem Paphlagones magnanimi curabant:
In currum verò collocantes ducebant ad Ilium sacrum,
Dolentes. cumque ipsis pater ibat lachrymas fundens.
Ultio autem nulla filii fiebat mortui.*
(660) [Ob] hunc autem interfectum Paris valdè animo iratus est.
Hospes enim ei erat multos inter Paphlagonas.
[Propter] hunc is iratus emisit aeratam sagittam.
Erat autem quidam Euchenor Polyidi vatis filius,
Divesque fortisque, Corinthi domos habitans,
(665) Qui benè sciens fatum perniciosum, in navem ascendit.
[Ν, p. 414]
Saepè enim ei dixerat senex bonus Polyidus, [necesse esse, illum]
Morbo à molesto mori suis in aedibus,
Aut inter Achivorum naves à Trojanis domari.
Ideo simul gravem caedem declinabat Graecorum,
(670) Morbumque molestum, ut non pateretur dolores animo.
Hunc percussit sub maxilla & aure: protinus autem animus
Abiit à membris: horrenda autem ipsum caligo occupavit
Sic hi quidem pugnabant instar ignis ardentis.
Hector autem non audierat Jovi dilectus, neque norat
(675) Quod eius navium in sinistra parte profligabantur
Populi ab Argivis. (propemodum etiam victoria Achivorum
Erat: talis enim Neptunus terrae-quassator
Impellebat Argivos, insuper autem robore ipse auxiliabatur.)
Sed perstabat ubi primùm portas & murum insilierat,
(680) Perruptis Danaorum densis ordinibus scutigerorum,
Ubi erant Ajacisque naves & Protesilai
Littus ad maris cani subductae: at supernè
Murus aedificatus erat humillimus, ubi maxime
Acerrimi fuerant pugna, ipsique & equi,
(685) Illic autem Boeotii, & Iaones longis vestibus-utentes,
Locri, & Phthii, & clari Epeii,
Alacriter irruentem à navibus arcebant: neque poterant
Repellere à se flammae similem Hectorem divinum:
Alii quidem ante Athenienses lecti erant: inter autem eos
(690) Praeerat filius Petei Menestheus: ipsum autem simul sequebantur,
Phidasque, Stichusque, Biasque magnus. sed [ante] Epeios
Phylidesque Meges, Amphionque, Draciusque.
[Ν, p. 415]
Ante Pthios autem, Medonque, Meneptolemusque celer.
Certe alter quidem nothus filius Oilei divini
(695) Erat Medon, Ajacis frater & habitabat
In Phylace terra procul à patria, virum cùm occidisset
Fratrem novercae Eriopidis, quam habebat Oileus:
Sed alter, Iphicli filius Phylacidae [erat.]
Hi quidem ante Phthios magnanimos armati,
(700) Navibus auxiliantes, cum Boeotiis pugnabant.
Ajax autem non procul omnino Oilei velox filius
Stabat ab Ajace Telamonio ne paululum quidem.
Sed sicut in novali boves nigri compactum aratrum
Aequalem animum habentes trahunt, circa autem ipsorum
(705) Ima cornua multus erumpit sudor;
Hos quidem jugum solum bene-politum utrinque distendit,
Vadentes per sulcum, inciditur autem fundus arvi:
Sic hi, congressi valde stabant inter se.
Sed Telamoniadem quidem multique & strenui
(710) Populi sequebantur socii, qui ei scutum excipiebant,
Quando ipsum laborque & sudor genibus occupasset.
Neque verò Oiliadem magnanimum Locri sequebantur:
Non enim ipsis in stataria pugna manebat dilectum cor.
Non enim habebant galeas aereas equinis-setis-hirsutas,
(715) Neque habebant scuta rotunda, & fraxineas hastas;
Sed arcubus & benè-torta ovis lana [id est, fundis]
Ad Trojam simul secuti sunt confisi: quibus deinde
Frequenter jacientes, Trojanorum rumpebant phalanges.
Jam tunc illi quidem antè cum armis pulchris
[Ν, p. 416]
(720) Pugnabant contra Trojanosque & Hectorem aere-armatum.
Hi autem post jacientes latebant, neque pugnae
Trojani recordabantur, conturbabant enim sagittae.
Tum sanè miserè à navibus & tentoriis
Trojani recessissent ad Ilium altum,
(725) Nisi Polydamas audacem Hectorem allocutus esset adstans:
    Hector, indocilis es aliorum consiliis obtemperare.
Quoniam tibi excellenter dedit Deus bellica opera,
Ideo et consilio vis praecellere ceteris?
At nullo-modo simul omnia poteris tu-solus deligere.
(730) Alii enim tribuit Deus bellica opera:
Alii autem artem-saltandi, alii citharam et cantum;
Alii autem in pectoribus posuit animum latè-prospiciens Jupiter
Prudentem, quo multi fruuntur homines,
Quique civitates servavit, praecipuè autem ipse cognoscit [illum.]
(735) Sed ego dico ut videtur esse optimum.
Undique igitur te circum corona belli flagrat.
Trojani autem magnanimi postquam trans murum iverunt,
Hi quidem cessant cum armis, alii verò praeliantur
Pauciores cum-pluribus, dissipati circa naves.
(740) Sed retrocedens voca huc omnes proceres.
Hic autem totum deliberabimus consilium,
An in naves multa-transtra-habentes irruamus,
(Siquidem velit Deus largiri victoriam,) an deinde
A navibus abeamus illaesi. certè enim equidem
(745) Timeo, ne hesternum exolvant Achivi
Ν, p. 417]
Debitum, quoniam apud naves vir insatiabilis belli
Manet, quem non amplius omnino à pugna cessaturum puto.
Sic dixit Polydamas: placuit autem Hectori consilium salubre.
Continuò autem è curru cum armis desiliit in terram.
(750) Et ipsum, edita-voce, verbis velocibus allocutus est:
    Polydama, tu quidem hîc contine omnes proceres,
At ego illuc ibo, & occurram praelio.
Mox verò revertar rursus, postquam benè iis imperavero.
    Dixit, & digressus est monti nivali similis,
(755) Inclamans, perque Trojanos volabat & auxiliatores.
Hi autem ad Panthi filium fortem Polydamanta
Omnes accelerabant, postquam Hectoris audierunt vocem.
Sed hic Deiphobum & excellentiam Heleni regis,
Asiademque Adamanta, & Asium Hyrtaci filium,
(760) Ibat per propugnatores quaerens, sicubi inveniret.
Hos autem invenit non prorsus illaesos, nec à morte immunes.
Sed hi quidem jam [ad] naves & puppes Achivorum
Sub manibus Argivorum caesi erant, animabus amissis;
Alii autem intra murum erant percussi, sauciatique.
(765) Protinus vero invenit pugnae ad sinistram lachrymosae
Nobilem Alexandrum, Helenae maritum pulchricomae,
Animantem socios, & incitantem [ad] pugnandum.
Propè autem stans allocutus est contumeliosis verbis:
    Infelix-Pari, forma optime, mulierose, deceptor,
(770) Ubi tibi Deiphobus, & excellentia Heleni regis,
Asiadesque Adamas, & Asius Hyrtaci filius?
Ubi & Othryoneus? nunc periit totum à summo
[Ν, p. 418]
Ilium altum: nunc tibi absoluta [instat] gravis pernicies.
    Hunc autem rursus allocutus est Alexander divinus:
(775) Hector, invasit te animus insontem culpandi,
(Alias fortè magis cessaturus à praelio
Sum) quoniam neque me prorsus imbellem genuit mater.
Ex quo enim apud naves pugnam suscitasti sociorum,
Ex eo hic existentes congredimur cum Graecis
(780) Indesinenter: socii autem caesi sunt, quos tu requiris.
Duo soli, Deiphobus, & excellentia Heleni regis,
Abierunt longis saucii hastilibus
Ambo in manu: caedem autem avertit Saturnius.
Nunc autem duc quâ te cor animusque jubet:
(785) Nos autem usque-prompti simul sequemur: neque puto
Vires [nos] desideraturos, quanta quidem vis adest [nobis.]
Ultra vires autem non licet quantumvis cupidum pugnare.
Sic fatus, flexit fratris animum heros.
Coeperunt autem ire ubi maximè pugna & praelium erat,
(790) Circumque Cebrionem, & eximium Polydamanta,
Phalcen, Orthaeumque, & divinum Polyphoetem,
Palmynque, Ascaniumque, Morynque, filios Hippotionis:
Qui ex Ascania fructifera venerant successores
Die praecedenti, tunc verò Jupiter impulit pugnare.
(795) Hi autem ibant molestorum ventorum similes turbini,
Qui à tonitru patris Jovis vadit per campum,
Magno autem [cum] strepitu mari miscetur, insuntque multae
[Ν, p. 419]
Undae aestuantes multisoni maris
Turgidae, spuma-albicantes: antè quidem aliae, & pòst aliae:
(800) Sic Trojani antè quidem alii stipati, & pòst alii
Ferro fulgentes unà-cum ducibus sequebantur.
Hector autem praeibat pernicioso similis Marti
Priamides: ante se autem habebat scutum undique aequale,
Pellibus densum: multum autem adaptatum erat aes:
(805) Circum autem ejus tempora splendens movebatur galea:
Undique autem circum phalanges tentabat procedere,
Si quo-modo sibi cederent sub-clypeo-tectè progredienti.
Sed non confudit animum in pectoribus Achivorum.
Ajax autem primus provocavit, latè incedens:
    (810) Infelix, propius accede. cur terres ita
Argivos? nequaquam profecto pugnae imperiti sumus,
Sed Jovis flagello malo profligati sumus Achivi:
Profecto tibi quidem animus sperat direpturum esse
Naves, attamen mox manus [ad] repellendum sunt & nobis.
(815) Profectò multò praeveniet benè habitata civitas vestra
Manibus à nostris captaque eversaque,
Tibi verò ipsi dico propè esse [tempus] quando fugiens
Supplicabis Jovi patri, & aliis immortalibus,
Ut velociores accipitribus sint pulchrè-jubati equi [tui,]
(820) Qui te ad civitatem ferent pulverem excitantes [per] campum.
    Sic ei locuto advolavit dextra avis
Aquila altivolans; acclamavit autem populus Achivorum,
[Ν, p. 420]
Confirmatus augurio. at respondit illustris Hector:
    Ajax, nugator, jactator, quid dixisti?
(825) Utinam enim ego sic Jovis filius aegidem-gestantis
Essem dies omnes, peperissetque me veneranda Juno,
Honorarer autem sicut honoratur Minerva & Apollo,
Ut nunc dies haec malum affert Argivis
Omnibus valde. inter verò tu hos occidêris, si audeas
(830) Expectare meam hastam longam, quae tibi corpus tenerum
Lacerabit; ac Trojanorum saturabis canes & aves
Pinguedine & carnibus, prostratus apud naves Graecorum.
    Sic utique locutus praecessit: hi autem simul sequebantur
Clamore immenso: acclamavit autem populus à-tergo.
(835) Argivi autem vicissim acclamabant, neque obliviscebantur
Roboris, sed expectabant Trojanorum invadentes optimos.
Clamor autem utrorumque pervenit ad aethera & Jovis splendores.

Ilias Liber 14 (Ξ)

[Ξ, p. 421]
NEstorem autem non latuit clamor, bibentem quamvis tamen:
Sed Aesculapiadem velocibus verbis allocutus est:
Considera, dive Machaon, quomodo erunt haec opera:
Major jam apud naves clamor florentium juvenum.
(5) Sed tu quidem nunc bibe sedens rubrum vinum,
Donec calida lavacra pulchricoma Hecameda
Calefaciat, & abluat saniem sanguinolentam:
At ego iens actutum cognoscam in speculam.
    Sic fatus, clypeum accepit scitè-fabricatum filii generosi,
(10) Jacentem in tentorio Thrasymedis bellicosi,
Aere splendentem. hic autem tenebat scutum patris sui.
Accepit autem fortem hastam praefixam acuto aere:
Stetitque extra tentorium, protinusque inspexit rem indignam,
Hos quidem turbatos, illos verò turbantes retrò, [nempe]
[Ξ, p. 422]
(15) Trojanos magnanimos: dirutus autem erat murus Achivorum,
Ac veluti quum nigrescit pelagus magnum unda surda,
Praesentiens stridulorum ventorum celeres motus
Temere, neque sanè provolvitur in-neutram-partem,
Antequàm aliquis certus superveniat ex aëre ventus:
(20) Sic senex consultabat, distractus in animo
Bifariam, utrum per multitudinem iret Danaorum equitum,
An ad Atridem Agamemnonem, pastorem populorum.
Sic autem ei cogitanti visum est utilius esse,
Proficisci ad Atridem. Illi autem alii alios interficiebant
(25) Pugnantes: resonabat autem eis circa corpus aes solidum
Dum ferirentur ensibusque & hastis ancipitibus.
Nestori autem obviam-facti sunt nobiles Reges
A navibus venientes, quotquot vulnerati fuerant aere,
Tydides, Ulyssesque, & Atrides Agamemnon.
(30) Multùm enim procul à pugna subductae-erant naves
Littore in maris cani: nam has primas in terram
Traxerant: sed murum ad puppes aedificarant.
Minimè enim, latum quamvis esset, poterat omnes
Littus naves capere: arctabantur autem copiae.
[Ξ, p. 423]
(35) Ideo seriatim-more-scalarum subduxerant, & implerant totius
Littoris sinum longum, quantum complectebantur promontoria.
Quocirca hi cupientes videre clamorem & bellum,
Hastâ nixi ibant conferti: tristabatur autem ipsis
Animus in pectoribus. hic verò obviavit senex
(40) Nestor, & terruit animum in pectoribus Achivorum.
Hunc & vociferans allocutus est rex Agamemnon:
    O Nestor Neleide, magna gloria Achivorum,
Cur relicto praelio pestifero huc venis?
Timeo ne jam mihi perficiat verbum fortis Hector,
(45) Ut quondam minatus est inter Trojanos concionans:
Non prius à navibus ad Ilium rediturum esse,
Quam igne naves accendisset, interfecissetque etiam ipsos [nos.]
Is sic concionabatur: illa verò nunc omnia perficiuntur.
Proh malum, certè & alii benè-ocreati Graeci
(50) In animo ponunt mihi iram, sicut Achilles,
Neque volunt pugnare ad puppes navium.
    Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:
Certè haec manifesta facta sunt: neque sanè aliter
Jupiter altitonans ipse moliri-posset.
(55) Murus etenim jam decidit, cui confidebamus,
Inviolabile naviumque & nostri ipsorum munimen fore.
Hi autem ad naves veloces pugnam inevitabilem sustintent
Incessanter, nec amplius cognosceres, diligenter licet speculans,
Utra-ex-parte Achivi commoti turbantur:
[Ξ, p. 424]
(60) Adeò promiscuè caeduntur, clamor autem ad coelum pervenit.
Nos verò deliberemus, quomodo erunt haec opera,
Siquid consilium proficiet. at bellum non nos suadeo
Ingredi: nullo enim modo vulneratum licet pugnare.
    Hunc autem rursus allocutus est rex virorum Agamemnon:
(65) Nestor, quoniam jam navium ad puppes pugnant,
Murus verò non profuit structus, neque fossa,
Quam propter multa passi sunt Danai, sperabantque animo
Inviolabile naviumque & sui-ipsorum munimentum fore:
Sic nimirum Jovi futurum praepotenti gratum est,
(70) Inglorios perire longè à Peloponneso hic Achivos.
Noveram enim quando promptis Danais auxiliabatur,
Scio etiam nunc, quòd hos quidem aeque [ac] beatos deos
Honorat, nostrum verò robur & manus ligavit.
Sed agete, quemadmodum ego dixero, pareamus omnes.
(75) Naves, quaecunque primae subductae sunt prope mare,
Trahamus, omnes autem deducamus in mare divinum,
Alte verò in anchoris statuamus, donec veniat
Nox intempesta, si & in ea abstineant à bello
Trojani: deinde vero deducere poterimus naves omnes.
(80) Non enim ulla reprehensio, fugere malum, neque per noctem,
Melius [fecerit,] qui fugiens effugerit malum, quam si capiatur.
    Hunc autem torve intuitus allocutus est prudens Ulysses:
Atride, quale à te verbum fugit è septo dentium,
[Ξ, p. 425]
Perniciose? utinam ignavo exercitu alteri
(85) Praeesses, non autem nobis imperares, quibus Jupiter
A juventute dedit & usque-ad senium conficere
Ardua bella, ut pereamus singuli.
Siccine jam cupis Trojanorum civitatem lativiam
Derelinquere, cujus gratiâ toleramus aerumnas multas?
(90) Tace, nequis alius Achivorum hanc audiat
Sententiam, quam ne vir quidem per os omnino proferret,
Quicunque sciret suo animo recta dicere,
Princepsque esset, & ei obedirent populi
Tot, quot tu inter Graecos imperas.
(95) Nunc autem tuam damno omnino sententiam, qualem dixisti,
Qui jubes praelio concitato & clamore
Naves benè-tabulatas in-mare deducere, ut etiam magis
Trojanis quidem optata contingant, vincentibus licet tamen:
Nobis autem gravis internecio impendeat. non enim Achivi
(100) Sustinebunt pugnam, navibus in mare deductis,
Sed [avolabunt,] cedentque pugna.
Tunc quidem tuum consilium nocebit, princeps populorum.
    Huic autem respondit deinde rex virorum Agamemnon:
O Ulysses, valde meum penetrasti animum increpatione
(105) Gravi: sed neutiquam ego invitos jussi
Naves benè-tabulatas in mare deducere filios Achivorum.
Nunc [utinam] sit, qui hoc melius consilium dicat,
[Ξ, p. 426]
Vel juvenis, vel senex, mihi autem lubenti fuerit.
Ad haec interlocutus est [in] bello strenuus Diomedes:
(110) Propè [adest] vir, non diu inquiremus, si velitis
Obedire: & nequid ira vituperetis unusquisque,
Quoniam jam natu minimus sum inter vos,
Patre autem ex nobili & ego [quod ad] genus glorior esse
Tydeo, quem Thebis offusa terra cooperuit.
(115) Ex Portheo enim tres filii egregii procreati sunt,
Habitabant autem in Pleurone & excelsa Calydone,
Agrius & Melas, tertius verò erat eques Oeneus,
Patris mei pater: virtute autem erat praestantior illis.
Ast hic quidem illic mansit, pater autem meus Argis habitavit,
(120) Actus-erroribus. ita enim Jupiter voluit, & dii ceteri.
Adrasti autem duxit [unam] è filiabus, habitabatque domum
Abundantem victu; abundè autem ei erant arva
Frugifera, multique plantarum erant horti circùm:
Multaeque ei oves erant, & ornatus erat [supra] omnes Achivos
(125) Hasta. Haec debetis audisse, utpote vera.
[Ξ, p. 427]
Ideò non, me [ex] genere ignavum & imbecillum putantes,
Sententiam contemnatis dictam, quam quidem bene dixero.
Age eamus ad pugnam, etsi vulnerati necessitate.
Tunc autem deinde ipsi quidem abstineamus à praelio
(130) Extra tela, ne forte quis ad vulnus [aliud] vulnus accipiat.
Caeteros autem impellentes accendamus, qui jam pridem
Animo gratificantes cessant, nec pugnant.
    Sic dixit. hi vero sane hunc libenter audiebant, & parebant.
Perrexerunt autem ire, praeibatque ipsis rex virorum Agamemnon.
(135) Neque vanam-speculationem habuit inclytus Neptunus,
Sed post ipsos venit seni viro similis.
Dextram autem prehendit manum Agamemnonis Atridae,
Et ipsum, emissa voce, verbis alatis allocutus est:
    Atride, nunc fortassis Achillis perniciosum cor
(140) Laetatur in pectoribus, caedem & fugam Achivorum
Aspicientis: quoniam non ei insunt mentes ne quidem parvae.
Verum is quidem sic pereat, deus autem ipsum turpem-reddat.
Tibi autem nondum admodum omnino dii beati irascuntur.
Sed adhuc fortasse Trojanorum duces & principes,
(145) Latum pulvere-implebunt campum: tu autem videbis ipsos
Fugientes ad civitatem è navibus & tentoriis.
    Sic locutus, altum exclamavit, ruens per campum,
Quantum novies-mille exclamant vel decies-mille
[Ξ, p. 428]
Viri in bello, contentionem committentes Martis.
(150) Tantam ex pectoribus vocem rex Quassator-terrae
Emisit: Achivis autem ingens robur injecit unicuique
[In] cor, [ad] indesinenter bellandum & pugnandum.
    Juno autem inspexit aureum-thronum habens oculis
Stans ex Olympo à vertice, statim autem cognovit
(155) Hunc quidem occupatum pugnam circa gloriosam,
Fratrem-germanum, & levirum,!! gaudebat verò animo.
Jovem autem in summo cacumine fontosae Idae
Sedentem vidit: odiosus autem ei erat animo.
Cogitavit autem postea pulchris-oculis veneranda Juno,
(160) Quomodo deciperet Jovis mentem aegidem gestantis.
Hoc autem ei in animo optimum visum est consilium,
Ire in Idam, ubi benè concinnasset se ipsam,
Si quo-modo desideraret concumbere amore
Suae pulchritudini, huic autem somnum innoxiumque mollemque
(165) Funderet in palpebris & mentibus prudentibus.
Perrexit autem ire in thalamum, quem ei charus filius fecerat
Vulcanus: solidas autem januas postibus aptaverat
Cum clave occulta, quam nec deus alius aperuisset.
Illuc haec ingressa fores clausit fulgentes.
(170) Ambrosia quidem primùm à corpore amabili
Sordes omnes purgavit, & uncta est pingui oleo,
[Ξ, p. 429]
Divino, suavi, quod ei odoriferum erat.
Et hujus agitati, Jovis ad solidam domum,
Prorsus per terram coelumque penetravit odor.
(175) Eo haec sanè corpus pulchrum ungens, & crines
Pectens, manibus capillos nexuit nitidos,
Pulchros, divinos, ex capite immortali:
Circùm autem divinam chlamydem induit, quam ei Minerva
Expolivit elaborans, intexuit autem ingeniosa multa:
(180) Aureis autem fibulis ad pectus connexuit.
Cinxit autem cingulum centum fimbriis concinnatum,
Ac in aures apposuit bene-perforatis auriculis,
Instar trium pupillarum elaboratas: venustas autem resplendebat multa.
Vittâ autem desuper velata fuit regina dearum,
(185) Pulchrâ, noviter-factâ: & candida erat sol veluti.
Pedibus autem sub formosis ligavit pulchros calceos.
Sed postquàm omnem circum corpus posuit ornatum,
Perrexit ire ex thalamo. vocatamque Venerem
Ab aliis seorsum diis, verbo allocuta est:
    (190) Num mihi quid obedieris, dilecta filia, siquid dixero,
An negaveris? irata [ob] id animo,
[Ξ, p. 430]
Quoniam ego Danais, tu autem Trojanis auxiliaris.
    Huic autem respondit dein Jovis filia Venus:
Juno, veneranda Dea, filia magni Saturni,
(195) Loquere quod cupis: perficere autem me animus jubet,
Si possum perficere, & perficiendum est.
    Hanc autem dolum-cogitans allocuta est veneranda Juno:
Da nunc mihi Amorem, & Desiderium, quo tu omnes
Domas immortales & mortales homines:
(200) Vado enim visura multa-nutrientis fines terrae,
Oceanumque deorum originem, & matrem Tethyn,
Qui me in suis aedibus bene-nutrierunt & educarunt,
Suscipientes à Rhea, quando Saturnum late-videns Jupiter
Terram subter jecit & infructuosum mare.
(205) Hos vado visura, & ipsis acerbas contentiones dissolvam.
Jam enim diuturno tempore inter se abstinent
Cubili & congressu, quoniam ira incidit animo.
Si ipsos-duos, verbis persuadens charo animo,
[In] lectum reduxero ut-coëant amore,
(210) Semper quidem eis dilecta & veneranda vocarer,
    Hanc autem rursus allocuta est amans risum Venus:
Non licet, neque decet tuum verbum negare.
Jovis enim optimi in ulnis cubas.
    Dixit. & à pectoribus solvit acu pictum cingulum
[Ξ, p. 431]
(215) Varium: in-eo autem ei illecebrae omnes factae sunt:
Ibi inest quidem amor, inest & desiderium, inest colloquium,
Blandiloquentia, quae decipit mentem valde etiam prudentium.
Hoc ei imposuit manibus, verbumque dixit, & compellavit:
    Accipe nunc hoc cingulum, tuoque impone sinui,
(220) Contexum-varie, in quo omnia facta sunt: neque te puto
Irritam redituram [in eo] quodcunque mentibus tuis cupis.
    Sic dixit: risit autem magnis-oculis veneranda Juno,
Utque risit, deinde suo imposuit sinui.
Haec quidem ivit ad domum Jovis filia Venus:
(225) Juno autem festinans liquit summitatem Olympi,
Pieriam autem ingressa & Emathiam amoenam,
Properabat ad equitum Thracum montes nivosos,
Summa cacumina, neque terram carpebat pedibus.
Ex Atho autem ad Pontum descendit fluctuantem.
(230) Lemnum autem pervenit civitatem divini Thoantis:
Ubi somno obviavit, fratri Mortis;
Inque ejus haesit manu, verbumque dixit, & compellavit:
[Ξ, p. 432]
    Somne, rex omnium deorum, omniumque hominum.
Si quidem jam olim meum verbum audisti, etiam nunc
(235) Pare: ego autem tibi habebo gratiam dies omnes.
Sopito mihi Jovis sub palpebris oculos splendidos
Confestim, postquam ego accubuero in amore.
Dona autem tibi dabo elegans solium, incorruptum semper,
Aureum; Vulcanus autem meus filius utroque-pede-claudicans
(240) Frabricabit elaborans: sub autem scabellum pedibus mittet,
Super quo tenere-poteris decoros pedes dum-convivaris.
    Hanc autem, respondens, allocutus est dulcis Somnus:
Juno, veneranda dea, filia magni Saturni,
Alium quidem ego deorum sempiternorum
(245) Facilè soporaverim, etiam fluvii fluenta
Oceani, qui quidem parens omnibus est:
Jovem autem non ego Saturnium propè adivero,
Neque soporavero, quando non ipse quidem jusserit.
Jam enim me & aliâs tuum admonuit praeceptum,
(250) Die illo quando ille magnanimus Jovis filius
Navigavit ex Ilio Trojanorum civitate destructa.
Certè ego quidem demulsi Jovis mentem aegidem gestantis
Dulcis circumfusus: tu autem ei mala machinabaris animo,
Excitans saevorum ventorum per mare flatus:
(255) Et ipsum postea Coum benè habitatam asportasti
[Ξ, p. 433]
Seorsum ab amicis omnibus. hic autem experrectus indignabatur
Jactans per domum deos: me autem maximè omnium
Quaerebat; & me perditum ab aethere injecisset Ponto,
Nisi Nox domitrix deorum servasset & hominum,
(260) Quam adivi fugiens. ille autem cessavit, iratus quamvis.
Verebatur enim ne Nocti celeri ingrata faceret.
Nunc rursus hoc me jubes periculosum aliud perficere.
    Hunc autem rursus allocuta est pulchris oculis veneranda Juno:
    Somne, quid verò tu haec in mentibus tuis cogitas?
(265) An putas, ita Trojanis auxiliari latè videntem Jovem,
Sicut propter Herculem iratus est filium suum?
Sed vade, ego autem tibi Gratiarum unam juniorum
Dabo ducere-in-uxorem, & tuam vocari conjugem
Pasitheam, quam semper desideras dies omnes.
    (270) Sic dixit. gavisus est autem Somnus, respondensque allocutus est:
Agè nunc mihi jura inviolabilem Stygis aquam:
Manu verò altera quidem cape terram multipascuam,
Altera autem mare marmoreum, ut nobis omnes
Testes sint inferi dii, Saturnum circa existentes,
(275) Certè [te] mihi daturum esse Gratiarum unam juniorum,
Pasitheam, quam ego desidero dies omnes.
[Ξ, p. 434]
    Sic dixit, neque immorigera-fuit dea candidis ulnis Juno:
Sed jurabat ut jubebat, deosque nominabat omnes
Subtartareos, qui Titanes appellantur.
(280) Sed postquàm juravitque, & absolvit juramentum,
Illi ibant, Lemnique & Imbri oppidum relinquentes,
Aëre induti, citò conficientes iter.
In Idam autem venerunt fontibus abundantem, matrem ferarum,
Lecton, ubi primum liquerunt mare. hi autem in terram
(285) Ibant: summa autem pedibus submovebatur sylva.
Illic Somnus quidem mansit, antequam Jovis oculi viderent [eum,]
In abietem ascendens proceram-admodum, quae tunc in Ida
Altissima nata per aërem ad aethera ibat.
Illic sedit ramis opertus abiegnis,
(290) Avi argutae similis, quam in montibus
Chalcidem nominant dii, homines autem cymindin.
Juno autem celeriter ascenderat Gargarum summum
Idae excelsae: vidit autem [eam] nubium-congregator Jupiter.
Utque vidit, subitò ipsum amor densis mentibus complexus est,
(295) Perinde-ac quando primùm misti sunt amore,
In cubile ascendentes, dilectis clàm parentibus.
Stetit autem ipsam ante, verbumque dixit, & elocutus est:
[Ξ, p. 435]
    Juno, quo festinans ab Olympo huc venis?
Equi autem non adsunt & currus quos conscendas.
    (300) Hunc autem dolum-meditata allocuta est veneranda Juno:
Venio visura multa-nutrientes fines terrae,
Oceanumque deorum ortum, & matrem Tethyn,
Qui me in suis aedibus accuratè nutrierunt & educarunt.
Hos vado visura, & ipsis inextricabiles contentiones solvam.
(305) Jam enim longo tempore inter se abstinent
Lecto & congressu, quoniam ira incidit animo.
Equi autem in radice multifontis Idae
Stant, qui me ferent supra terram & mare.
Nunc autem tui gratia huc ab Olympo [ob] hoc venio,
(310) Ne quo-modo mihi posthac irascaris, si cum silentio
Abeam ad domum profundi Oceani.
    Hanc, excipiens, allocutus est nubium-coactor Jupiter:
Juno, illuc quidem licet & pòst proficisci:
Nos autem in amore convertamus-nos cubantes.
(315) Non enim unquam mihi sic deae amor neque mulieris
Animum in pectoribus circumfusus domuit,
Neque quando captus-fui amore Ixioniae uxoris,
Quae peperit Pirithoum, diis parem consilio,
Neque quando Danaës formosae Acrisii-filiae,
[Ξ, p. 436]
(320) Quae peperit Perseum, omnium clarissimum virorum;
Neque quando [captus fui amore] Phoenicis filiae inclyti,
Quae peperit mihi Minoa & divinum Rhadamanthyn;
Neque quando Semeles, neque Alcmenes in Thebis,
Quae Herculem fortem peperit filium;
(325) At Bacchum Semele peperit, gaudium mortalibus;
Neque quando [captus fui amore] Cereris pulchricomae reginae;
Nec quando Latonae valdè illustris, neque tui ipsius:
Ut tui nunc amore-teneor, & me dulce desiderium capit.
    Hunc autem dolosa allocuta est venerabilis Juno:
(330) Minimè-ferende Saturnie, quale verbum dixisti?
Si nunc in amore concupiscis cubare
Idae in verticibus, haec autem [loca] patentia sunt omnia,
Quomodo esset, si quis nos deorum semper existentium
Dormientes videret, diisque omnibus interveniens
(335) Indicaret? non ego tuam ad domum redirem
[Ξ, p. 437]
E cubili consurgens: vituperabile autem esset.
Sed si sanè vis, & tuo charum est animo,
Est tibi thalamus, quem tibi dilectus filius fecit
Vulcanus, solidasque fores postibus admovit:
(340) Illuc eamus dormituri, quandoquidem tibi placet cubile.
    Hanc, excipiens, allocutus est nubi-cogus Jupiter:
Juno, nec deorum hoc metue nec quenquam hominum
Visurum esse; talem tibi ego nebulam circumfundam
Auream: neque nos per [eam] conspiceret Sol etiam,
(345) Cujus & acutissimum est lumen ad intuendum.
    Dixit sanè, & ulnis complexus est Saturni filius suam uxorem.
Subter hos tellus divina produxit recentem herbam,
Lotumque roscidum, & crocum & hyacinthum
Densum & mollem, qui à terra in altum elevabat [eos.]
(350) Hoc [toro] indormierunt, insuper autem nebulam induerunt
Pulchram, auream: lucidi autem decidebant rores.
Sic hic quidem quietè dormiebat in Gargaro summo,
Somno & amore domitus, tenebat autem in ulnis uxorem.
    Perrexit autem currere ad naves Achivorum dulcis Somnus,
(355) Nuncium dicturus terram-continenti Neptuno.
Propè autem stans, verbis velocibus [eum] allocutus est:
Alacris nunc Graecis, Neptune, auxiliare,
Et ipsis gloriam praebe parumper saltem, dum adhuc dormit
Jupiter, quoniam ipsi ego mollem soporem offudi,
[Ξ, p. 438]
(360) Juno autem in amore decipit [eum] ut-dormiret.
    Sic fatus, hic quidem abiit ad inclytos coetus hominum:
Illum autem magis impulit auxiliari Danais.
Statim autem inter primos altè prosiliens hortabatur:
    Argivi, & rursus concedimus Hectori victoriam
(365) Priamidae, ut naves capiat & gloriam auferat?
[At] is quidem sic existimat, & gloriatur, quia Achilles
Naves ad concavas manet iratus corde:
Illius autem non magnum desiderium erit, siquidem alii
Nos excitemur [ad] defendendum invicem.
(370) Sed agite, sicut ego dixero, assentiamur omnes:
Scuta quotquot, optima in exercitu & maxima,
Induti, capitaque splendentibus galeis
Tecti, manibusque longissimas hastas tenentes,
Eamus: ast ego praeibo, neque quid opinor
(375) Hectorem Priamidem expectaturum, valdè licet alacrem.
Quicunque vir autem strenuus, habetque parvum scutum humero,
Deteriori viro det, ipse verò scutum majus subeat.
    Sic dixit. hi autem hunc libenter quidem audierunt, & paruerunt.
Hos autem ipsi reges instruebant, vulnerati quamvis,
(380) Tydides, Ulyssesque, & Atrides Agamemnon.
Euntes autem ad omnes, martia arma commutabant.
Bona quidem fortis induebat, pejora autem deteriori dabat.
Sed postquam induti sunt circum corpus splendidum aes,
Perrexerunt ire: praeibat vero eis Neptunus quatiens-terram,
(385) Horrendum ensem longum habens in manu forti,
[Ξ, p. 439]
Similem fulguri; huic autem non fas est congredi
In pugna perniciosa: sed timor detinet viros.
Trojanos autem rursus ex altera-parte instruxit illustris Hector.
Itaque tunc gravissimam contentionem belli intenderunt,
(390) Coeruleam-comam-habens Neptunus & illustris Hector,
Scilicet hic quidem Trojanis, ille autem Achivis auxilians.
Inundavit autem mare ad tentoriaque navesque
Argivorum: hi autem congrediebantur magno clamore.
Neque maris unda tantum boat ad terram
(395) E ponto impulsa flatu Boreae gravis:
Neque ignis tantus crepitus ardentis,
Montis in concavitatibus, quando properat urere sylvam:
Neque ventus tantum in quercubus excelsis
Sonat, qui maximè-valdè fremit saeviens:
(400) Quantus profecto Trojanorum & Achivorum erat clamor
Vehementer vociferantium, quando in se invicem ruerunt.
[In] Ajacem verò primus jaculatus est illustris Hector
Hasta, quoniam versa erat rectà ad se: neque aberravit,
Qua duo lora circa pectora extensa erant,
(405) Nempè hoc quidem scuti, illud autem ensis argenteis-clavis-decori;
Quae ei defenderunt tenerum corpus. aegrè autem tulit Hector,
Quod ei telum velox irritum evolasset è manu.
Retrò autem sociorum in multitudinem cessit, mortem fugiens.
Hunc quidem deinde abeuntem magnus Telamonius Ajax
(410) Saxo: quae sanè multa velocium retinacula navium
[Ξ, p. 440]
Inter pedes pugnantium volvebantur. horum unum tollens,
[In] pectus percussit super scuti circumferentiam prope jugulum:
Trochum autem sicut concussit feriens, rotatusque est undique.
Veluti autem quando ex ictu patris Jovis concidit quercus
(415) Radicitus, ac teter sulphuris fit odor
Ex ea, hunc autem non habet audacia qui viderit
Propè existens: ac durum [est] Jovis magni fulmen:
Sic cecidit Hectoris celeriter humi robur in pulveres.
Manu autem ejecit hastam, ipsum autem scutum secutum est,
(420) Et galea: circa autem ipsum sonuerunt arma decora aere.
Hi autem valdè exclamantes accurrerunt filii Graecorum,
Sperantes trahere [ad se,] jaculabantur autem crebra
Spicula: sed nemo potuit pastorem populorum
Vulnerare, neque percutere: prius enim protexerunt fortissimi
(425) Polydamasque, & Aeneas, & divinus Agenor,
Sarpedonque Princeps Lyciorum, & Glaucus eximius:
Ceterorumque nullus ipsum neglexit, sed ante
Scuta rotunda tenebant ipsum: hunc autem socii
Manibus elevantes asportarunt ex labore, donec pervenit ad equos
(430) Veloces, qui ei post pugnam & bellum
Stabant, aurigam & currus decoros habentes;
Qui hunc ad urbem portarunt graviter gementem.
Sed quando jam ad vadum pervenerunt placidi fluvii
Xanthi vorticosi, quem immortalis genuit Jupiter,
[Ξ, p. 441]
(435) Ibi ipsum ex equis admoverunt terrae, eique in aquam
Fuderunt: hic autem recreatus est & suspexit oculis.
Sedens autem in genua, atrum sanguinem evomuit:
Iterum autem retro lapsus est in terram, ejusque oculos
Nox obtexit nigra: telum enim adhuc animum domabat.
(440) Argivi igitur ut viderunt Hectorem seorsum euntem,
Alacrius in Trojanos insilierunt, memineruntque pugnae.
Tunc longè primus Oilei [filius] celer Ajax
Satnium vulneravit hasta insiliens acuta
Enopidem, quem nympha peperit Nais inculpata
(445) Enopi armenta-pascenti apud ripas Satnioentis.
Hunc quidem Oiliades hasta inclytus propè accedens
Laesit ad ventrem: hic autem conversus est, circaque ipsum
Trojani & Danai commiserunt validam pugnam.
Ad hunc autem Polydamas hastam vibrans accessit vindex
(450) Panthoedes. vulneravit autem Prothoënorem ad dextrum humerum,
Filium Areilyci. per humerum autem fortis hasta
Penetravit. hic autem in pulveres lapsus prehendit terram palma.
Polydamas autem insolenter gloriatus est, valdè clamans:
    Nequaquam rursus puto, magnanimi Panthoedae
(455) Manu à robusta vanum exillisse telum,
Sed aliquis Argivorum excepit corpore. & ipsum puto
Ei innitentem descendere domum Plutonis intra.
Sic dixit: Argivis autem dolor factus est [ob] gloriantem.
Ajaci autem maximè bellicoso animum commovit
[Ξ, p. 442]
(460) Telamonidae, hunc enim cecidit propè maximè.
Statim autem [in] abeuntem jaculatus est hasta splendida.
Polydamas autem ipse quidem vitavit mortem nigram,
Obliquè declinando? excepit autem Antenoris filius
Archelochus: huic enim dii destinaverant mortem.
(465) Hunc percussit capitisque & cervicis ad juncturam
Summam vertebram [spinae:] ambos autem amputavit nervos.
Hujus autem multò priùs caput, osque, naresque
Solo adhaeserunt, quam tibiae & genua cadentis.
Ajax autem rursus clamavit inculpato Polydamanti:
    (470) Animadverte, Polydama, & mihi verum dic,
Annon hic vir, pro Prothoënore ut-occisus-sit, est
Dignus? non quidem mihi ignavus videtur, neque ex ignavis,
Sed frater Antenoris equorum-domitoris,
Vel filius: ipsi enim genere proximè similis-est.
    (475) Dixit, benè cognoscens. Trojanos autem dolor cepit animo.
Tunc Acamas Promachum Boeotium vulneravit hastâ,
Circa fratrem firmiter: is autem subtrahebat per pedes.
[Ob] hunc Acamas mirificè gloriatus est, altè clamans:
Argivi telis-destinati, minarum insatiabiles,
(480) Non quidem solis laborque erit & luctus
Nobis, sed aliquando sic occidemini & vos.
Videte ut vobis Promachus caesus dormit
Hasta mea, ut non fratris vindicta
Diu inulta sit: ideo & quilibet optat vir
[Ξ, p. 443]
(485) Fratrem in aedibus belli vindicem restare.
    Sic dixit: Argivis autem dolor obortus est [ob] jactantem:
Peneleo autem maximè bellicoso animum commovit:
Ruit autem [in] Acamantem. hic autem non sustinuit impetum
Penelei regis: hic autem vulneravit Ilioneum,
(490) Filium Phorbantis pecorosi, quem maximè
Mercurius Trojanorum diligebat, & possessionem dederat.
Ex hoc autem mater solum peperit Ilioneum.
Quem tunc sub palpebra vulneravit juxta oculi radices,
Excussitque pupillam, hasta verò per oculum penitus
(495) Et per cervicis-nervum venit. hic autem resedit manus tendens
Ambas: Peneleus autem extrahens ensem acutum,
Cervicem mediam amputavit, dejecitque humi
Ipsa cum galea caput, adhuc autem fortis hasta
Erat in oculo. hic autem dixit capite sublato,
(500) Denunciavitque Trojanis, & glorians verbum locutus est:
    Renunciate mihi, Trojani, illustris Ilionei
Patri charo & matri, ut-lugeant in aedibus.
Neque enim ipsa Promachi uxor Alegenoridae,
[Ob] virum charum redeuntem laetabitur, quando jam
(505) Ex Troja cum navibus revertemur juvenes Achivorum.
    Sic dixit, hos autem omnes pallidus timor occupavit:
Circumspiciebat autem unusquisque quâ fugeret gravem mortem.
    Dicite nunc mihi, Musae coelestes domos habitantes,
[Ξ, p. 444]
Quis jam primus cruenta spolia Achivorum
(510) Sustulit, postquam inclinavit pugnam inclytus Neptunus.
    Ajax primus Telamonius Hyrtium vulneravit
Gyrtiadem, Mysorum ducem strenuorum.
Phalcem autem Antilochus & Mermerum spoliavit:
Meriones autem Morymque et Hippotionem interfecit:
(515) Teucer autem Prothoonaque peremit & Periphetem:
Atrides autem deinde Hyperenorem pastorem populorum
Vulneravit ad ile: intestina verò aes laceravit
Incîdens: anima autem per inflictum vulnus
Erupit coacta: hujusque oculos caligo texit.
(520) Plurimos autem Ajax interfecit Oilei celer filius.
Non enim ei aliquis par [ad] insequendum pedibus erat
Viros fugientes, quando Jupiter fugam immisisset.

Ilias Liber 15 (Ο)

[Ο, p. 445]
SEd postquam trans palos & fossam iverunt
Frugientes, multique prostrati sunt Danaorum à manibus,*
Hi quidem jam apud currus coërcebantur manentes,
Pallidi prae timore, fugati: experrectus est autem Jupiter
(5) Idae in verticibus apud habentem-thronum-aureum Junonem.
Stetit autem exurgens, viditque Trojanos & Achivos:
Hos quidem turbatos; illos autem turbantes à-tergo
Argivos; interque ipsos Neptunum regem.
Hectorem autem in campo vidit jacentem. circum autem socii
(10) Sedebant. hic autem gravi angebatur anhelitu mentem alienatus,
Sanguinem vomens, quia non eum vilissimus laeserat Graecorum.
Hunc autem intuens miseratus est pater hominumque deorumque:
Graviter autem torvè intuens Junonem verbo allocutus est:
    Certè valde jam malignus, ô callida, tuus dolus, Juno,
(15) Hectora nobilem cessare-fecit à pugna, fugavit & copias.
Non quidem scio, si rursus insidiarum tristium
[Ο, p. 446]
Prima fructum-percipias, & te verberibus caedam.
An non meministi quando pependisti ex-alto, sub autem pedibus
Incudes posui duas, circum manus autem vinculum ligavi
(20) Aureum, firmum? tu autem in aethere & nubibus
Pependisti. aegrè-ferebant autem dii per magnum Olympum:
Solvere autem non potuerunt circumstantes: quem autem apprehendissem,
Projiciebam correptum de coelo, donec perveniret
In terram vix spirans: me autem neque sic ira remisit
(25) Acerba [propter] cruciatum Herculis divini,
Quem tu cum Borea vento inducens procellas,
Misisti in frugiferum pontum, mala machinans,
Et ipsum postea Coum benè habitatam adduxisti.
Hunc quidem ego inde liberavi & reduxi iterum
(30) Argos in aptum-equis, & multa licet perpessum.
Haec tibi rursus in memoriam-reducam, ut desistas à fraudibus,
Ut scias an tibi profuerit congressusque & cubile,
[Ο, p. 447]
Quo mista es veniens seorsum-à diis, & me decepisti.
    Sic dixit. horruit autem bovinis oculis veneranda Juno,
(35) Et ipsum edita-voce verbis velocibus allocuta est:
    Sciat nunc hoc terra, & coelum latum supernè,
Et subter-labens Stygis aqua, (quod maximum
Juramentum gravissimumque est beatis diis,)
Tuumque sacrum caput, & noster lectus ipsorum
(40) Juvenilis, (quem quidem non ego unquam temerè jurarim,)
Non per meum consilium Neptunus terrae quassator
Laedit Trojanos & Hectorem, his autem auxiliatur:
Sed nimirum ipsum animus impellit & instigat:
Afflictos autem apud naves videns miseratus est Achivos.
(45) Sed sanè & illi ego consuluerim
Eâ ire, quâ quidem tu, ô [Iupiter] atras-nubes-cogens, duxeris.
    Sic dixit. risit autem pater hominumque deorumque,
Et ipsam, respondens, verbis velocibus allocutus est:
    Si quidem jam tu nunc, bovinis-oculis veneranda Juno,
(50) Idem mecum sentiens inter immortales sederes,
Propterea Neptunus, etsi valdè velit aliô,
Confestim converteret mentem ad tuam & meam voluntatem.
Sed si jam quidem ex-animo, & verè loqueris,
Vade nunc ad coetus deorum, & huc voca
(55) Irimque accedere, & Apollinem inclytum-arcu,
Ut haec quidem ad exercitum Achivorum loricatorum
[Ο, p. 448]
Eat, & dicat Neptuno regi,
Ut cessans à pugna, suas ad aedes redeat:
Hectorem verò incitet ad pugnam Phoebus Apollo,
(60) Iterumque inspiret robur, obliviscaturque dolorum,
Qui nunc ipsum affligunt in mentibus: sed Achivos
Iterum avertat, imbellem fugam immittens:
Fugientes autem in naves transtratas cadant
Pelidae Achillis: hic verò excitabit suum socium
(65) Patroclum, huncque interficiet hasta illustris Hector
Ilium ante, multos ubi-perdiderit ille juvenes
Alios, post autem, filium meum Sarpedona divinum:
[Ob] hunc autem iratus, interficiet Hectorem nobilis Achilles.
Ex hoc certè deinceps conversam-in-secutionem à navibus
(70) Semper ego faciam perpetuò, usque-dum Achivi
Ilium excelsum capiant, Minervae per consilia.
Prius autem neque ego cessabo [ab] ira, neque quempiam aliorum
Immortalium Danais auxiliari hic sinam,
Priusquam Pelidae compleatur desiderium;
    (75) Sicut ei promisi prius, meoque annui capite,
Die illo, quando mea, Dea Thetis complexa est genua,
Supplicans ut honorarem Achillem urbium-vastatorem.
    Sic dixit. neque immorigera-fuit dea albis-ulnis Juno:
Descendit autem ab Idaeis montibus in altum Olympum.
(80) Sicut autem quando discurrit mens viri, qui per multam
Terram profectus, mentibus prudentibus considerarit,
Huc iveram, vel illuc, cogitaritque multa:
[Ο, p. 449]
Sic citò properans pervolavit veneranda Juno:
Pervenit autem in altum Olympum, congregatis autem supervenit
(85) Immortalibus diis, Jovis [in] domo. hi verò conspicati,
Omnes assurrexerunt, & excipiebant poculis.
Haec alios quidem dimisit, à Themide autem pulchrigena
Suscepit poculum: prima enim obvia venit currens;
Et ipsam edita-voce verbis velocibus allocuta est:
    (90) Juno, cur ascendisti? turbatae autem similis es:
Num valdè jam te terruit Saturni filius, qui tibi maritus [est?]
    Huic autem respondit deinde dea albis-ulnis Juno:
Ne [ex] me, dea Themis, haec interroga: scis & ipsa,
Qualis illius animus superbus & saevus.
(95) Sed tu praesis [inter] deos in aedibus convivio aequali:
Haec autem & inter omnes audies immortales,
Qualia Jupiter mala opera machinatur: nec quicquam puto
Omnibus pariter animum gavisurum, neque mortalibus,
Neque diis, etsi quis nunc convivatur hilaris.
    (100) Haec quidem sic locuta consedit veneranda Juno.
Molestè-tulerunt autem per domum Jovis dii. illa risit
Labiis, non tamen frons super supercilia nigra
Exhilarata est: inter omnes autem indignata locuta est:
    [Ah] stultos [nos,] qui Jovi irascimur insipientes,
(105) Aut etiam ipsum cupimus reprimere propius accedentes,
Vel verbo, vel vi: hic verò longè-sedens non curat,
[Ο, p. 450]
Neque movetur: dicit enim, inter immortales deos
Fortitudineque, potentiaque eximie [se] esse optimum.
Ideo tolerate quodcunque vobis malum mittet cuique.
(110) Jam enim nunc opinor Marti infortunium factum esse:
Filius enim ei interiit in pugna, dilectissimus virorum
Ascalaphus, quem ait suum esse potens Mars.
    Sic dixit: sed Mars virentia feriebat foemora
Manibus demissis: lugens autem allocutus est:
    (115) Ne nunc mihi succenseatis, coelestes domos incolentes,
Ulcisci caedem filii, profecto ad naves Achivorum,
Etiamsi mihi quoque fatum [sit,] Jovis percusso fulmine,
Jacere unà-cum mortuis inter sanguinem & pulveres.
    Sic dixit. & equos jussit Metumque Fugamque
(120) Jungere: ipse autem arma induebat praefulgentia:
Tunc quaedam majorque & gravior alia
A Jove immortalibus ira & indignatio parata-fuisset,
Nisi Minerva cunctis timens diis
Exiliisset è vestibulo, liquit autem solium ubi sedebat.
(125) Hujus quidem à capite galeam dempsit, & scutum humeris,
Hastamque firmavit valida è manu rapiens
Aeream: haec autem verbis corripuit impetuosum Martem:
    Furiose, mentibus stolide, periisti. an verò tibi frustrà
Aures ad-audiendum sunt, mens autem periit & pudor?
(130) Non audis quae dicit dea albas-ulnas-habens Juno,
[Ο, p. 451]
Quae jam nunc à Jove Olympio venit?
An velis ipse quidem perpessus mala multa
Reverti ad-Olympum, quamvis dolens necessitate?
Ceterum hic aliis malum magnum omnibus faciet:
(135) Continuò enim Trojanos quidem magnanimos & Achivos
Linquet: hic autem vos veniet conturbaturus in Olympum:
Corripiet autem ordine, quique inculpa [est,] quìque etiam non.
Ideo te rursus nunc jubeo sedare iram filii tui:
Jam enim aliquis eo potentia & manibus fortior
(140) Vel interfectus est, vel etiam postea interficietur. Difficile autem
Omnium hominum liberare generationem & partum.
    Sic locuta, firmavit in solio impetuosum Martem:
Juno autem Apollinem vocavit domum extra,
Irimque, quae diis internuncia [est] immortalibus,
(145) Et ipsos compellans verbis velocibus allocuta est:
    Jupiter vos in Idam jubet venire quàm celerrimè:
At postquam veneritis, Jovisque conspectum aspexeritis,
Facite quicquid ille injunxerit & praeceperit.
    Haec quidem sic locuta, retrò cessit veneranda Juno,
(150) Sedebatque in solio: hi autem properanter volaverunt,
Idam autem pervenerunt multifontem, matrem ferarum.
Invenerunt autem latè-videntem Jovem in Gargaro summo
Sedentem, circum autem ipsum odorifera nubes voluta erat.
Hi autem, ut venerunt, coram Jove nubicogo
(155) Steterunt, neque ipsis videns iratus est animo,
[Ο, p. 452]
Quoniam celeriter verbis dilectae uxoris suae paruerant.
Irim autem priorem verbis velocibus allocutus est:
    Vade agè, Iri velox, Neptuno regi
Omnia haec nuncia, neque falsa-nuncia sis:
(160) Ubi destiterit à pugna & bello, ipsum jube
Venire ad coetus deorum, vel in mare divinum.
Si autem meis non verbis obediet, sed spernet,
Consideret vero deinde in mente & in animo,
Ne me, neque fortis quamvis existens, invadentem sustineat
(165) Expectare: quoniam eo dico viribus multo praestantiorem [me] esse,
Et natu majorem: hujus autem non veretur dilectum cor
Aequalem mihi [se] dicere, quem metuunt & caeteri.
    Sic dixit: neque immorigera fuit ventipes velox Iris,
Descendit autem ab ldaeis montibus ad IIium sacrum.
(170) Veluti autem cum ex nubibus volat nix, aut grando
Gelida ab impetu serenifici boreae:
Sic celeriter festinans devolavit velox Iris.
Propè autem stans, allocuta est inclytum Neptunum:
    Nuncium aliquod tibi, Neptune nigris-crinibus-decore,
(175) Veni huc afferens à Jove aegidem-gestante.
Cessantem te jubet à pugna & bello
Venire ad coetus deorum, aut in mare amplum.
Si autem ejus verbis non obtemperabis, sed spernes,
Minatus est & ille ex-adverso pugnantem
(180) Huc [se] venturum: te autem evitare jubet
Manus, quoniam te ait viribus multò fortiorem esse,
Et natu majorem. tuum autem non curat charum cor
Aequalem [te] ei dicere, quem pertimescunt & alii.
[Ο, p. 453]
    Hanc autem valdè indignatus, affatus est inclytus Neptunus:
(185) Proh malum, certè bonus quamvis existens superbè locutus est,
Si me paris-honoris existentem vi invitum prohibebit.
Tres enim ex Saturno sumus fratres, quos peperit Rhea,
Jupiter, & ego, tertius autem Pluto inferis imperans.
Trifariam autem omnia divisa-sunt, quisque vero nactus est honorem:
(190) Quippe ego fortitus sum, canum mare habitare semper,
Motis-sortibus. Pluto autem sortitus est caliginem obscuram.
Jupiter autem sortitus est coelum latum in aethere & nubibus.
Terra autem adhuc communis omnium, & altus Olympus.
Ideò sanè nequaquam Jovis sequar mentes, sed quietus,
(195) Quamvis fortis existens, maneat tertia in portione.
Manibus vero nequid me, omnium ignavum veluti terreat.
Filias enim & filios utilius esset
Asperis verbis increpare, quos genuit ipse,
Qui eum impellentem audient vel necessitate.
    (200) Huic autem respondit deinde ventipes velox Iris:
Itàne jam [à] te, Neptune coerulea-coma-decore,
Hoc referam Jovi responsum saevumque durumque?
An quid mutabis? Mutabiles quidem mentes bonorum.
Scis quòd eos, qui majores-natu, Erinnyes semper sequuntur.
    (205) Hanc autem rursus allocutus est Neptunus quatiens-terram:
[Ο, p. 454]
Iris dea, valdè hoc verbum opportunè dixisti.
Bonum & hoc est, quando nuncius decentia novit.
Sed hic gravis dolor cor & animum occupat,
Quando parem-dignitate & pari decretum fato
(210) Objurgare vult iracundis verbis.
Sed certè nunc quidem indignans cedam.
Aliud verò tibi dicam, & minabor illud animo,
Siquidem sine me, & Minerva praedatrice,
Junone, Mercurioque, & Vulcano rege,
(215) Ilio excelso parcet, neque volet
Destruere, dareque magnam victoriam Argivis,
Sciat hoc, quòd nobis insanabilis iracundia erit.
    Sic fatus, liquit populum Achaicum Neptunus,
Subiitque pontum profectus. desiderabant autem [eum] heroës Achivi.
(220) Et tunc Apollinem allocutus est nubi-cogus Jupiter:
    Vade nunc, dilecte Phoebe, ad Hectorem aere-armatum.
Nunc etenim Neptunus quatiens-terram
Abit in mare humidum, fugiens iram gravem
Nostram. nam valdè pugnam audiissent & alii,
(225) Qui quidem inferi dii sunt, Saturnum circa existentes.
Sed hoc tum mihi multò utilius tum sibi ipsi
Fuit, quod antè indignatus evitavit
Manus meas: quoniam non sine-sudore perfecta fuisset [res.]
Sed tu quidem manibus accipe aegidem fimbriatam,
(230) Quam valdè quassans, terreto heroas Achivos.
[Ο, p. 455]
Tibi vero ipsi curae sit, ô procul-feriens, illustris Hector.
Tantisper itaque ei excita robur magnum, dum Achivi
Fugientes ad navesque & Hellespontum perveniant.
Illinc autem ipse ego consultabo opusque verbumque,
(235) Ut & rursus Achivi respirent à labore.
    Sic dixit. neque sanè patri immorigerus fuit Apollo:
Descendit verò ab Idaeis montibus, accipitri similis
Celeri, columbarum-occisori, quique celerrimus volucrum.
Invenit filium Priami prudentis Hectorem nobilem
(240) Sedentem, neque amplius jacebat, modo autem collegerat animum,
Circum se agnoscens socios. sed anhelitus & sudor
Cessarat, postquam ipsum excitavit Jovis animus aegiochi.
Propè autem stans, [eum] allocutus est longè operans Apollo:
    Hector, fili Priami, cur autem tu seorsum ab aliis
(245) Sedes infirmus? num aliquis te dolor occupat?
    Hunc autem languidus allocutus est galeae-motor Hector:
Quis verò tu es, optime deorum, qui me interrogas coram?
Non audis quod me navium ad puppes Achivorum,
Suos socios perdentem, [in] bello strenuus percussit Ajax
(250) Saxo ad pectus: cessare fecit autem à strenua fortitudine?
Et certè quidem putabam, mortuos & domum Plutonis
Die hoc [me] visurum, quoniam charam expirabam animam.
    Hunc autem rursus allocutus est rex longè-operans Apollo:
Confide nunc, talem tibi adjutorem Saturnius
(255) Ex Ida emisit astare et auxiliari,
Illustrem Apollinem aureo-gladio-conspicuum, qui te antea
[Ο, p. 456]
Protego simul, ipsumque & altam urbem.
Sed agè, nunc equites hortare multos,
Naves ad concavas impellere veloces equos.
(260) Sed ego antè iens, equis viam
Omnem complanabo, & vertam [in fugam] heroas Achivos.
    Sic locutus, inspiravit robur magnum pastori populorum.
Ut autem quum quis qui-diu-stetit equus hordeo-pastus ad praesepe,
Vinculo perrupto, currit per campum strepens [pulsando terram,]
(265) Assuetis lavari pellucido fluvio,
Exultans: altè autem caput tenet, circa autem jubae
Humeros motantur: hic autem splendore fretus [est:]
Facilè eum genua ferunt ad consueta-loca et pascua equorum:
Sic Hector celeriter pedes et genua movebat,
(270) Concitans equites, postquam dei audivit vocem.
Hi verò, ut vel cervum cornutum, vel sylvestrem capram
Insequuntur canesque & viri agrestes:
Hunc quidem alta petra et umbrosa sylva
Servavit, neque adeo ipsis adipisci fatale erat:
(275) Horum autem ob clamorem apparet leo bebè-jubatus
Ad viam: statim autem omnes avertit quamvis animosos:
Sic Danai hactenus quidem catervatim semper sequebantur,
Ferientes ensibus & hastis ancipitibus.
Sed postquam viderunt Hectorem obeuntem ordines virorum,
(280) Timuerunt: omnibus autem in pedes decidit animus.
[Ο, p. 457]
His verò dein concionatus est Thoas Andraemonis filius,
Aetolorum longè praestantissimus, peritus quidem jaculo [pugnandi,]
Strenuus etiam in stataria: concione vero ipsum pauci Achivorum
Vincebant, quando juvenes contenderent circa verba:
(285) Qui ipsis benè-sapiens concionatus est & dixit:
    Proh malum, certè magnum miraculum hoc oculis video:
Qualiter autem rursus de integro surrexit morte vitata
Hector: atqui ipsum valdè sperabat animus cujusque
Manibus sub Ajacis moriturum esse Telamonii.
(290) Sed aliquis rursus deorum liberavit & servavit
Hectorem, qui jam multorum Danaorum genua solvit:
Quemadmodum & nunc fore puto: non enim sine
Jove valdè-tonante propugnator stat, sic exultans:
Sed agitè sicut ego dico, obediamus omnes:
(295) Multitudinem quidem ad naves jubeamus redire:
Ipsi verò quicunque optimi in exercitu gloriamur esse,
Stemus: si quidem primùm prohibeamus obviantes
Hastas elevantes: hunc autem puto etiam alacrem
Animo veriturum Danaorum ingredi multitudinem.
(300)     Sic dixit. hi autem hunc facile quidem audiverunt, & paruerunt.
Qui quidem [erant] circa Ajaces, & Idomeneum regem,
Teucrum, Merionemque, Megemque similem Marti,
Pugnam apparabant, optimates convocantes,
Hectorem & Trojanos contra, sed retrò
(305) Multitudo ad naves Achivorum redibant.
Trojani autem priores-verberarunt conferti: praeibat autem Hector
Latè incedens: antè autem ibat ipsum illustris Apollo,
Indutus humeris nebulam, tenebatque aegidem impetuosam,
[Ο, p. 458]
Gravem, undique villosam, insignem, quam faber-ferrarius
(310) Vulcanus Jovi dedit gestare ad terrorem hominum:
Hanc utique hic in manibus tenens duxit populos.
Argivi autem expectabant conferti: excitatus est autem clamor
Acutus utrinque: à nervis autem sagittae
Exiliebant: multaque hastilia fortibus a manibus:
(315) Alia quidem in corpore figebantur bellicosorum juvenum:
Multa vero & in-medio, antequam corpus pulchrum tangerent,
In terra figebantur, cupientia corpus laedere.
Quoad quidem aegida manibus tenebat intrepidè illustris Apollo,
Tamdiu valdè utrosque tela attingebant, cadebat autem populus.
(320) Sed postquam in-vultum intuitus Danorum equitum
Concussit, ipseque inclamavit valde admodum, illis animum
In pectoribus enervavit, obliviscebanturque strenui roboris.
Hi autem sicut vel boum armentum vel gregem magnum ovium
Ferae duae turbant nigrae noctis intempestae [tempore,]
(325) Venientes repente, custode non praesente:
Sic timuerunt Achivi impotentes. in [eos] enim Apollo
Misit fugam, Trojanis autem & Hectori gloriam dedit.
Tunc vir interfecit virum dissipata acie:
Hector quidem Stichium & Arcesilaum occîdit;
[Ο, p. 459]
(330) Hunc quidem, Boeotiorum ducem aereas tunicas-habentium:
Illum autem, Menesthei magnanimi fidum socium.
Aeneas autem Medonta & Iasum spoliavit.
Scilicet hic quidem nothus filius Oilei divini
Erat Medon, Ajacis frater; sed habitabat
(335) In Phylaca, terra procul-à patria, virum cùm occidisset
Fratrem novercae Eriopidis, quam habebat Oileus.
Iasus autem, dux quidem Atheniensium erat,
Filius autem Spheli vocabatur Bucolidae.
Mecisteum vero sustulit Polydamas, Echiumque Polites
(340) Primo in conflictu. Clonium autem interemit nobilis Agenor.
Deiochum autem Paris percussit [in] extremo humero retrò
Fugientem inter propugnatores, penitus autem ferrum transegit.
Dum hi illos spoliabant armis, interim verò Achivi
In fossam & palos delapsi effossam,
(345) Huc & illuc fugiebant: ingrediebantur autem murum necessitate:
Hector autem Trojanis imperabat, altè clamans,
In naves ruere, omittere autem spolia cruenta:
Quem vero ego remotum à navibus alibi animadvertero,
Ibi ei mortem struam: neque sanè hunc
(350) Fratres sororesque rogo imponent mortuum,
Sed canes distrahent ante urbem nostram.
    Sic fatus, scutica per-humeros impulit equos,
Adhortans Trojanos per ordines: hi verò cum ipso
Omnes minaciter-clamantes, agebant trahentes currum equos,
[Ο, p. 460] (355) Clamore immenso: antè autem illustris Apollo,
Facilè labra fossae profundae pedibus proruens,
In medium dejecit: munivit autem viam
Longam, & latam, quantum hastae jactus
Progreditur, cùm vir roboris periculum-faciens jaculabitur.
(360) Hac illi profundebantur turmatim: antè [ibat] autem Apollo
Aegidem-gestans valdè-preciosam. diruit autem murum Achivorum
Facilè admodum, ut cùm quis arenam puer prope mare;
Qui postquam igitur fecerat opera-lusoria per infantiam,
Post iterum destruit pedibus & manibus, ludens.
(365) Sic tu, arcitenens Phoebe, multum laborem & aerumnam
Conturbasti Argivorum, ipsis autem fugam immisisti.
Sic hi quidem apud naves detinebantur manentes,
Invicemque adhortantes, & omnibus diis
Manus elevantes valdè vota-faciebant unusquisque.
(370) Nestor autem maximè Gerenius, custos Achivorum,
Precabatur manus porrigens in coelum stellatum:
    Jupiter pater, si unquam aliquis tibi in Argo frugifero,
Vel bovis vel ovis pinguia foemora comburens,
Precatus est ut-rediret, tu autem promisisti & annuisti:
(375) Horum memento, & expelle, ô Coelestis, crudelem diem:
Neque sic à Trojanis sinas domari Achivos.
    Sic dixit orans. valde autem intonuit consiliarius Jupiter,
Preces audiens Neleidae senis.
Trojani autem ut intellexerunt Jovis mentem aegidem gestantis,
[Ο, p. 461]
(380) Magis in Argivos ruebant, recordabanturque pugnae.
Hi autem veluti magna unda maris lativadi
Navis supra latera transcendit, quando urget
Vis venti, haec enim maximè undas auget:
Sic Trojani magno clamore per murum scandebant.
(385) Equos autem ubi-intromisissent ad puppes pugnabant,
Hastis utrinque acutis cominus, hi quidem ab equis,
Illi autem à navibus ex alto nigris [quas] conscenderant,
Longis contis, qui eis in navibus jacebant
Ad navale praelium, compacti, circum os muniti ferro.
    (390) Patroclus autem, dum quidem Achivique Trojanique
Murum circa pugnabant veloces extra naves,
Tamdiu hic in tentorio humani Eurypyli
Sedebat, & hunc oblectabat sermonibus, inque vulnere gravi
Pharmaca medelas spargebat nigrorum dolorum:
(395) Sed postquam murum invadentes percepit
Trojanos, at Danaorum factus est clamorque fugaque,
Ejulavit utique deinde, & sua percussit foemora
Manibus pronis, lugensque verbum dixit:
    Eurypyle, non amplius apud te possum, indigentem quamvis,
(400) Hic manere: jam enim magnum certamen ortum est:
Sed te quidem famulus consoletetur: caeterùm equidem
Festinabo ad Achillem, ut [eum] adhorter pugnare.
Quis autem scit si fortè ei cum Deo animum movero
Admonens? BONA autem admonitio est socii.
(405) Hunc quidem sic locutum pedes ferebant. sed Achivi
[Ο, p. 462]
Trojanos accedentes sustinebant constanter, neque poterant,
Pauciores quamvis existentes, repellere à navibus.
Neque unquam Trojani Danaorum valebant phalanges
Rumpentes, tentoriis misceri, neque navibus,
(410) Sed veluti amussis lignum navale dirigit
Fabri in manibus periti, qui omnem
Benè scit sapientiam praeceptis Minervae:
Sic quidem horum in aequales-partes pugna porrecta erat praeliumque.
Alii autem circa alias pugnam pugnabant naves:
(415) Hector verò contra Ajacem illustrem prorupit.
Hi autem unam circa navem habebant laborem, neque poterant
Neque hic hunc expellere, & incendere igni naves,
Neque is illum repellere: quoniam [eum] admoverat deus.
Tunc filium Clytii Caletorem illustris Ajax
(420) Ignem ad navem ferentem in pectus vulneravit hasta.
Sonuit autem lapsus, torris verò ei excidit manu.
Hector autem postquam vidit consobrinum oculis
Jn pulveres procubuisse navem ante nigram,
Trojanosque & Lycios adhortatus est, altè clamans:
(425) Trojani, & Lycii, & Dardani cominus-pugnantes,
Necdum cedatis à pugna in angustia hac:
Sed filium Clytii servate, ne ipsum Achivi
Armis expolient, navium in certamine lapsum.
[Ο, p. 463]
    Sic fatus, [in] Ajacem jaculatus est hasta splendida.
(430) Ab hoc quidem erravit: hic autem deinde Lycophronem Mastoris filium,
Ajacis famulum, Cytherium, qui apud ipsum
Habitabat, quoniam virum interfecerat Cytheris divinis.
Hunc vulneravit [in] capite super aurem acuta hasta,
Stantem propè Ajacem: hic autem supinus in pulveres
(435) Navis à puppe humi cecidit: soluta sunt autem membra.
Ajax autem exhorruit, fratremque allocutus est:
    Teucer, amice, jam nobis interfectus est fidus socius
Mastorides, quem nos ex Cytheris oriundum, quum esset domi,
Aequè [ac] charos parentes honorabamus in aedibus.
(440) Hunc autem Hector magnanimus occîdit. ubi tibi sagittae
Lethiferae, & arcus quem tibi dedit illustris Apollo?
    Sic dixit. hic autem intellexit. currens autem propè eum astitit
Arcum tenens in manu recurvum, atque pharethram
Sagittiferam: valdè autem citò sagittas Trojanis immittebat:
(445) Et percussit Clitum Pisenoris splendidum filium,
Polydamantis socium clari Panthoedae,
Frena manibus tenentem. hic quidem laborabat circa equos.
Eatenus enim dirigebat quâ multò plurimae turbabantur phalanges,
Hectori & Trojanis gratificans. protinus vero ei
(450) Venit malum, quod ei nullus prohibuit cupienti quamvis.
Cervici enim ejus à tergo multi-gemitus incidit sagitta.
Decidit autem ex curru, retro cesserunt autem ei equi,
Vacuum currum pulsantes. Rex autem intellexit citissimè
[Ο, p. 464]
Polydamas, & primus obviam venit equis.
(455) Hos quidem hic Astynoo Protiaonis filio dedit.
Diligenter autem admonebat, propè se tenere inspicientem
Equos: ipse autem rursus profectus, propugnatoribus mistus est.
Teucer autem aliam sagittam in Hectorem armatum
Depromebat; & repressisset à pugna apud naves Achivorum,
(460) Si eum egregie pugnantem vulnerans eripuisset animam.
Verùm non latuit Jovis prudentem mentem, qui custodiebat
Hectorem: sed Teucrum Telamonium gloria privavit:
Qui ei pulchrè-tortum nervum in optimo arcu
Rupit contra hunc trahenti: aberravit autem ei aliò
(465) Sagitta aere-gravis, arcus autem ei excidit manu.
Teucer verò exhorruit, fratremque allocutus est:
    Papae, certè jam omnino pugnae consilia praecîdit
Deus nostrae, qui mihi arcum excussit manu:
Nervum autem disrupit recens tortum, quem ei illigavi
(470) Manè, ut sustineret frequenter exilientes sagittas.
    Huic autem respondit deinde magnus Telamonius Ajax:
O amice, quin arcum quidem sine & crebras sagittas
Jacere, quoniam confregit deus Danais invidens:
Sed manibus sumens longam hastam & scutum humero,
(475) Pugna contra Trojanos, & ceteras excita copias.
Ne sine-labore saltem, quamvis vicerint [nos] capiant
Naves benè-transtratas, sed recordemur pugnae.
    Sic dixit. hic autem arcum quidem in tentoriis posuit.
[Ο, p. 465]
At hic circum humeros scutum posuit quadruplex:
(480) Capiteque in generoso galeam benefactam posuit
Equinis-setis-cristatam: horrendè autem conus supernè nutabat.
Accepit autem robustam hastam praefixam acuto aere.
Perrexit autem ire, ac valde citò currens Ajaci adstitit.
Hector autem postquam vidit Teucri fractas sagittas,
(485) Trojanosque & Lycios hortabatur, altè clamans:
    Trojani & Lycii, & Dardani bellicosi,
Viri estote, dilecti, mementote autem strenuae virtutis
Naves per concavas. jam enim vidi oculis
Viri primarii à-Jove fractas sagittas.
(490) Facilè autem perspicua Jovis viris sit potentia,
Tum quibus gloriam praestantiorem dederit,
Tum quos minuerit, & non velit juvare:
Sicut nunc Argivorum minuit robur, nobis autem auxiliatur,
Sed pugnate ad naves conferti. qui autem vestrûm
(495) Vulneratus vel percussus mortem & fatum assecutus fuerit,
Moriatur: Non ei indecorum pugnanti pro patria
Mori, sed uxor salva [erit] & liberi in posterum,
Et domus & patrimonium integrum, si Achivi
Abeant cum navibus dilectam in patriam terram.
    (500) Sic fatus, excitavit robur & animum uniuscujusque.
Ajax vero rursus ex-altera parte hortatus est suos socios:
    Pudor est, Argivi. nunc utile vel perire
Vel servari, & avertere mala à navibus:
[Ο, p. 466]
An speratis, si naves occuparit galea-decorus Hector
(505) Pedibus perventuros esse in suam patriam terram singulos?
An non incitantem auditis exercitum omnem
Hectorem, qui jam naves incendere paratus est?
Non certè ad tripudium jubet venire, sed pugnare:
Nobis autem nulla hôc sententia & consilium melius,
(510) Quam cominus miscere manusque roburque.
Melius, aut perire uno tempore, aut vivere,
Quàm diu consumi in gravi pugna
Sic temerè apud naves à viris deterioribus.
    Sic fatus, accendit robur & animum uniuscujusque.
(515) Tunc Hector quidem sustulit Schedium Perimedei filium,
Ducem Phocensium: Ajax autem interfecit Laodamantem
Ductorem peditum, Antenoris clarum filium:
Polydamas autem Otum Cyllenium interemit,
Phylidae socium, magnanimorum ducem Epeiorum.
(520) Hunc autem Meges invasit intuitus: at in-obliquum incurvatus est
Polydamas: & ab hoc quidem erravit. (non enim Apollo
Sivit Panthi filium inter primos-pugnatores sterni.)
Sed hic Croesmi pectus medium vulneravit hasta:
Insonuit vero lapsus, hic autem ab humeris arma detrahebat.
(525) Interea autem in hunc irruit Dolops hastae bene peritus
Lampetides, quem Lampus genuit optimus virorum
Laomedontiades, benè gnarum strenuae fortitudinis:
Qui tunc Phylidae medium scutum percussit hasta,
[Ο, p. 467]
Cominus impetu-facto: densus autem ei profuit thorax,
(530) Quem portabat concavitatibus aptatum, quem quondam Phyleus
Duxit ex Ephyro fluvio à Selleente.
Hospes enim ei dedit rex virorum Euphetes,
In bellum ferre, hostilium virorum munimen,
Qui ei & tunc filii à corpore defendit mortem.
(535) Hujus autem Meges galeae aeratae densae-exequinis-setis
Conum summum percussit hasta acuta:
Rupit autem ex-equinis-setis-factam cristam ab eo. totus autem humi
Decidit in pulveres, recenter puniceo-colore splendidus.
Dum hic in hunc pugnabat perstans, adhucque sperabat victoriam.
(540) Interim ei Menelaus bellicosus venit adjutor:
Stetitque à-latere cum hasta latens, percussit autem humerum retrò.
Cuspis autem pectus pervasit alacris,
Ultrà tendens: hic autem pronus prolapsus est.
Hi quidem iverunt aerea arma ab humeris
(545) Praedaturi: Hector autem cognatos adhortatus est
Omnes valdè: primùm autem Hicetaonidem increpavit
Fortem Menalippum, is autem interea curvipedes boves
Pascebat in Percota dum inimici remotè abessent.
Sed postquam Danaorum naves venerunt quae-utrinque-agitantur,
(550) Iterum ad Ilium venit, excellebatque inter Trojanos:
Habitabat autem apud Priamum; hic autem ipsum honorabat aequè [ac] filios:
Hunc Hector objurgavit, verbumque dixit, & compellavit:
[Ο, p. 468]
    Itáne jam, Menalippe, negligemus? neque tibi
Movetur dilectum cor [ob] consobrinum occisum?
(555) Non vides qualiter Dolopis circum arma occupantur?
Sed sequere? non enim amplius licet eminus cum Argivis
Pugnare priusquàm vel occidamus [eos,] vel funditus
Ilium excelsum capiant, possideantque cives.
    Sic fatus, hic quidem praeibat, isque simul sequebatur deo-par vir.
(560) Argivos autem hortabatur magnus Telamonius Ajax:
    O amici, viri estote, & pudorem ponite in animo,
Invicemque reveremini in fortibus pugnis
Verecundantium autem virorum plures salvi, quàm occisi sunt:
Fugientium autem neque gloria paratur, nec ulla fortitudo.
    (565) Sic dixit. hi autem & ipsi auxiliari prompti erant.
In animo autem posuerunt verbum: vallaverunt verò naves
Vallo aereo: contrà autem Jupiter Trojanos excitabat.
Antilochum autem instigabat [in] bello strenuus Menelaus:
    Antiloche, nullus te junior alius Achivorum,
(570) Neque pedibus velocior, neque robustus sicut tu [ad] pugnandum,
Utinam aliquem alicubi Trojanorum exiliens virum vulneres.
    Sic fatus, hic quidem rursus discessit, illum autem concitabat:
Extra verò saliit propugnatores & jaculatus est hasta splendida,
Circum se respectans; Trojani verò recesserunt
(575) Viro jaculante. hic autem non vanum telum emisit,
Sed Hicetaonis filium animosum Melanippum
Procedentem ad-pugnam percussit ad pectus apud papillam:
Insonuit autem lapsus, crepueruntque arma super ipso.
[Ο, p. 469]
Antilochus autem irruit, canis tanquam, qui in hinnulum
(580) Vulneratum accurrit, quem ex lustro prosilientem
Venator adeptus est percutiens: solvit autem membra:
Sic in te, Melanippe, insiliit Antilochus bellicosus,
Arma spoliaturus. sed non latuit Hectorem divinum,
Qui ei obvius venit currens per praelium.
(585) Antilochus autem non expectavit, acer quamvis existens bellator,
Sed is fugit ferae quae malum patravit similis:
Quae canem ubi-interfecerit, vel bubulcum circa boves,
Fugit antequàm multitudo congregetur virorum.
Sic fugit Nestorides: contrà autem Trojanique & Hector
(590) Clamore magno tela luctuosa fundebant.
Stetit autem conversus postquam venit ad agmen sociorum:
Trojani autem, leonibus similes crudivoris,
In naves ruebant: Jovis autem perficiebant mandata,
Qui eis semper excitabat robur magnum, fallebatque animum
(595) Argivorum, & gloriam auferebat: illos autem instigabat.
Hectori enim ejus animus volebat gloriam praebere
Priamidae, ut navibus curvas-puppes-habentibus divinitus-flagrantem igné
Injiceret indefessum, Thetidis autem indecentem supplicationem
Omnem perficeret: hoc enim expectabat consiliarius Jupiter,
(600) Navis ardentis splendorem oculis ut-videret.
Ex illo enim jam erat repulsam à navibus
Facturus Trojanorum, Danais autem gloriam praebiturus.
Haec cogitans, naves in concavas suscitavit
Hectorem Priamidem, quamvis promptum & ipsum.
[Ο, p. 470]
(605) Furebat autem veluti cùm Mars hastam-vibrans, vel perniciosus ignis
[In] montibus furit profundae in densitatibus sylvae.
Spuma autem circum os fiebat, ac ei oculi
Splendebant torvis sub superciliis: circum autem galea
Horrendum tempora motabatur pugnantis
(610) Hectoris, ipse enim ei ab aethere erat auxiliator
Jupiter, qui ipsum plures inter viros solum existentem
Honorabat & glorificabat; brevis vitae enim erat
Futurus: jam enim parabat ei fatalem diem
Pallas Minerva sub Pelidae violentia.
(615) Et volebat perrumpere ordines virorum, tentans
Quâ jam plurimam turbam videbat, & arma optima.
Sed neque sic poterat perrumpere, valde licet cupiens.
Prohibebant enim turris-instar conjuncti, veluti petra
Alta, magna, canum mare propè existens,
(620) Quae sustinet stridulorum ventorum celeres meatus,
Undasque ingentes, quae eructant in ipsam:
Sic Danai Trojanos sustinebant firmiter, neque fugiebant.
Sed hic splendens igne, undique insiliebat turbae.
Incidit autem, veluti cùm unda velocem in navem ingruerit
(625) Vehemens è nubibus, ventis-aucta, haec autem tota
[Ο, p. 471]
Spuma operta est: venti autem gravis flatus
In velo fremit: trepidant autem animo nautae
Timentes: paululum enim à morte distant:
Sic dividebatur animus in pectoribus Achivorum.
(630) Sed is, tanquam leo perniciosus bobus superveniens,
Quae in prato paludis magnae pascuntur
Infinitae, inter autem has pastor nondum rectè sciens
Cum fera pugnare nigrae bovis pro caede,
Nempè hic quidem cum primis & postremis bobus
(635) Usque simul-graditur: ille autem in medias insiliens
Bovem devorat, hae verò omnes suffugerunt: sic tunc Achivi
Divinitus in-fugam-conjecti-sunt ab Hectore & Jove patre
Omnes: hic autem solum occidit Mycenaeum Periphetem
Coprei dilectum filium, qui Eurysthei regis
(640) Nuncius ibat ad excellentiam Herculeam:
Hoc genitus erat ex patre multò deteriore filius melior
Omnigenis virtutibus, & pedibus, & pugnando,
Et prudentia inter primos Mycenaeorum fuit,
Qui tunc Hectori gloriam superiorem praebuit:
(645) Conversus enim retrò in scuti extremam-oram offendit,
Quod ipse gestabat, talare septem jaculorum:
Ei hîc impeditus cecidit supinus; circùm autem galea
[Ο, p. 472]
Terribiliter resonabat circùm tempora prolapsi.
Hector autem protinus cognovit: currens autem ei propè astitit,
(650) Pectori verò hastam infixit, charosque ipsum prope socios
Interfecit: illi autem non poterant, tristes licet [ob] socium,
Opem-ferre. ipsi enim valdè timebant Hectorem divinum.
In conspectum autem venerant navium: circum autem prohibebant extremae
Naves quotquot primae subductae erant: hi autem infundebantur.
(655) Argivi autem à navibus quidem cesserunt, etiam vi
Prioribus: illic autem apud tentoria manserunt
Congregati, nec dissipabantur per castra: detinebat enim pudor
Et metus, continuè enim stimulabant se invicem.
Nestor autem maximè Gerenius, custos Achivorum,
(660) Precatus est per parentes obtestans virum quenque:
    O amici, viri estote & pudorem ponite in animo
Aliorum hominum: insuper memineritis quisque
Filiorum & uxorum, & possessionis, & parentum,
Tum cui vivunt, tum cui mortui sunt.
(665) Per hos hic ego obtestor non praesentes
Ut-stetis fortiter, neque vertamini in-fugam.
    Sic fatus, accendit robur & animum cujusque:
His autem ab oculis nebulam caliginis removit Minerva
Divinitus-delapsam: valdè autem ipsis lux facta est utrinque,
(670) Tàm-ex parte navium quàm aequè-omnibus-molesti belli.
Hectorem autem viderunt [in] bello strenuum, & socios,
Tum quotquot retrò absistebant, neque pugnabant,
Tum quotquot apud naves pugnam pugnabant veloces.
[Ο, p. 473]
Neque amplius Ajaci magnanimo placuit animo
(675) Stare, ubi alii consistebant filii Achivorum.
Sed hic navium foros obibat, latè incedens.
Movebat autem contum magnum navalem in manibus,
Compactum ligneis-clavis, duorum & viginti cubitorum.
Ut autem quum vir equis desultoriis uti benèsciens,
(680) Qui postquam ex multis quatuor congregavit equos,
Impellens ex campo magnam ad civitatem agitat
Publicam per viam, multique eum admirando-spectarunt
Viri & mulieres: hic autem firmiter securè semper
Saliens, aliquando in alium alternat: illi autem volant:
(685) $ic Ajax per multa velocium tabulata navium
Obibat latè incedens, vox autem ejus ad aethera perveniebat:
Semper autem terribiliter clamans Graecos hortabatur
Naves & tentoria tutari. neque quidem Hector
Manebat in Trojanorum turba benè armatorum,
(690) Sed sicut avium volatilium aquila fulva
Multitudinem invadit fluvium juxta pascentium
Anserum, vel gruum, vel cygnorum longa-colla-habentium:
Sic Hector tendebat-ad navem nigram-proram-habentem
Obvius festinans: hunc autem Jupiter impulit à tergo
(695) Manu valdè magna: concitabat autem populum cum ipso.
Iterum autem acris pugna apud naves facta est.
Dixisses, indefessos & indomitos inter-se
Occurrere bello: adeò alacriter pugnabant.
[Ο, p. 474]
His autem pugnantibus, hic erat animus: Achivi quidem
(700) Non putabant [se] evasuros è clade, sed perituros:
Trojanis autem sperabat animus in pectoribus cujusque
Naves incensuros esse [se,] occisurosque heroas Achivos:
Hi quidem haec cogitantes instabant sibi-invicem:
    Hector autem puppim navis apprehendit pontigradae,
(705) Pulchrae, velocis, quae Protesilaum adduxerat
Ad Trojam, neque rursum abduxit in patriam.
Hujus jam pro nave Achivique Trojanique
Occidebant alii-alios cominus. neque sanè illi
Arcuum impetus eminus excipiebant, neque jaculorum:
(710) Sed hi cominus stantes, unum animum habentes,
Acutis jam securibus & bipennibus pugnabant,
Et ensibus magnis, & hastis utrinque-acutis.
Multi verò gladii pulchri, nigris-manubriis, capulati,
Alii quidem è manu in-terram cadebant, alii verò ab humeris
(715) Virorum pugnantium: fluebat autem sanguine terra nigra.
Hector autem puppim postquam prehendit, non dimittebat,
Summam-oram manibus retinens: Trojanis autem jussit:
Ferte ignem, simul & ipsi conferti tollite clamorem:
Nunc nobis omnibus Jupiter aequivalentem diem dedit
(720) [Ad] naves capiendas, quae huc diis invitis profectae,
Nobis calamitates multas intulerunt, ignaviâ seniorum,
Qui me volentem pugnare ad puppes navium,
Ipsumque detinebant, coërcebantque exercitum.
Sed si tum laedebat mentes latè-prospiciens Jupiter
(725) Nostras, nunc ipse impellit & instigat.
    Sic dixit: hi autem alacrius in Graecos impetum-fecerunt:
[Ο, p. 475]
Ajax autem non amplius sustinuit, (urgebatur enim telis,)
Sed retrocessit paululùm, putans [se] moriturum esse,
Scabellum ad septempedale: liquit autem foros navis aequalis:
(730) Ibi sanè hic stetit observans: hasta autem semper
Trojanos arcebat à navibus, quicunque ferret indefessum ignem:
Semper autem horrendum clamans Danaos hortabatur:
    O amici, heroës Danai, ministri Martis,
Viri estote, dilecti: recordamini autem strenuae virtutis.
(735) An aliquos putamus esse adjutores à tergo?
Aut aliquem murum fortiorem, qui viris mortem avertat?
Non quidem aliqua propè est civitas turribus munita,
Qua defendamur, faventem populum habentes:
Sed enim in Trojanorum campo benè armatorum
(740) Mari circundati longè sedemus à patria terra.
Quare in manibus salus, non in remissione belli.
    Dixit, & furens insectabatur hasta acuta.
Quicunque autem Trojanorum concavas ad naves ferretur,
Cum igne urenti [in] gratiam Hectoris concitantis,
(745) Hunc Ajax vulnerabat excipiens acuta lancea:
Duodecim autem ante naves cominus vulneravit.

Ilias Liber 16 (Π)

[Π, p. 476]
SIc hi quidem pro navi benè-transtrata pugnabant:
Patroclus autem Achilli astitit pastori populorum,
Lacrymas calidas fundens tanquam fons nigram-aquam-habens,
Qui ab alta petra atram fundit aquam.
(5) Hunc autem conspicatus, miseratus est celer divinus Achilles,
Et ipsum edita-voce verbis velocibus allocutus est:
    Cur autem lacrymatus es, Patrocle, tanquam puella
Parvula? quae cum matre currens elevari efflagitat,
Vesti adhaerens, & properantem detinet,
(10) Lacrymabunda autem ipsam aspicit dum suscipiatur.
Huic similis, Patrocle, humidam lacrymam profundis.
An aliquid Myrmidonibus nuncias, aut mihi ipsi?
Aut aliquod nuncium ex Phthia audivisti solus?
Vivere quidem adhuc ajunt Menoetium Actoris filium,
[Π, p. 477]
(15) Vivit & Aeacides Peleus inter Myrmidonas,
Quibus valdè ambobus tristaremur mortuis.
An tu Argivorum [causa] luges, quia pereunt
Naves apud concavas injustitiae gratiâ suae?
Eloquere, ne cela mente, ut sciamus ambo.
(20) Hunc autem graviter-suspirans allocutus es, Patrocle eques:
O Achille, Pelei fili, multò fortissime Achivorum,
Ne indigneris; talis enim dolor invasit Achivos.
Hi etenim jam omnes quicunque antè erant fortissimi,
In navibus jacent percussi [eminus,] vulneratique [cominus.]
(25) Sauciatus est quidem Tydides fortis Diomedes,
Vulneratus est autem Ulysses hasta-inclytus & Agamemnon,
Percussus est etiam Eurypylus in foemore sagitta:
Hos quidem medici multa-pharmaca-scientes curant,
Vulnera sanantes: tu autem implacabilis es, Achilles.
(30) Non me igitur talis capiat ira, quam tu servas,
Inutili-virtute-praedite: quis à te alius juvabitur serò-natus quidem,
Si non [ab] Argivis indignum exitium avertas?
O immitis: non utique tibi pater erat eques Peleus,
Nec Thetis mater: caeruleum autem te peperit mare,
(35) Petraeque altae, quia tibi mens est saeva.
[Π, p. 478]
Si verò aliquod mentibus tuis vaticinium vitas,
Et aliquod tibi à Jove retulit veneranda mater,
At me saltem mitte citò, simulque reliquum exercitum praebe
Myrmidonum, si fortè aliquod lumen Danais fiam.
(40) Da autem mihi humeris tua arma armari,
Si me tibi assimilantes abstineant à bello
Trojani, respirent autem bellicosi filii Achivorum
Afflicti, & exigua respiratio belli [fiat.]
Facilè autem recentes [nos,] defessos viros praelio
(45) Repellemus ad urbem à navibus et tentoriis.
Sic dixit supplicans valdè demens: certò enim erat
Sibi ipsi mortemque malam, & fatum rogaturus.
Hunc autem valdè ingemens allocutus-est pedibus celer Achilles:
    Hei mihi, nobilis Patrocle, quid dixisti?
(50) Neque oraculum curo quod sciam,
Neque quid mihi à Jove retulit veneranda mater.
Sed hic gravis dolor cor & animum occupat,
Quando jam aequalem vir vult privare-portione,
Et praemium rursus auferre [illi,] qui potentia antecellit.
(55) Gravis dolor hic mihi est, quoniam passus sum dolores animo.
Puellam, quam mihi praemium elegerant filii Achivorum,
Hastaque mea acquisiveram, urbe benè-murata eversa,
[Π, p. 479]
Hanc rursus ex manibus rapuit rex Agamemnon
Atrides, tanquam ab aliquo homine obscuro inquilino.
(60) Sed haec quidem antè-acta-esse sinamus: neque enim liceret
Perpetuò iratum esse in mentibus. verum enimverò dixi
Non prius iram depositurum, nisi cùm jam
Ad naves meas pervenisset clamorque bellumque.
Tu autem humeris quidem mea inclyta arma indue,
(65) Dux-esto autem Myrmidonibus pugnacibus [ad] pugnandum,
Siquidem obscura Trojanorum nubes circumivit
Naves fortiter, hi autem in littore maris
Conclusi sunt, loci parvam adhuc portionem habentes
Argivi, Trojanorum autem civitas contrà tota venit
(70) Audax. non enim meae galeae vident frontem
Propè splendentis. mox fugientes [illi] fossas
Implevissent cadaveribus [suis,] si mihi rex Agamemnon
Lenis fuisset: nunc autem castra oppugnant.
Non enim Tydidae Diomedis in manibus
(75) Furit hasta, à Graecis mortem ut arcere-possit.
Neque dum Atridae vocem audivi clamantis
Inimico ex capite, sed Hectoris homicidae [vox]
Trojanos adhortantis resonat: illi autem clamore
[Π, p. 480]
Totum campum obtinent, praelio vincentes Achivos.
(80) Sed & sic, Patrocle, à navibus pestem propulsans,
Irrue strenuè, ne tandem igne ardenti
Naves incendant, dulcem autem reditum auferant.
Pare autem sicut tibi ego sermonis summam in mentibus posuero,
Ut mihi honorem magnum & gloriam referas
(85) Apud omnes Danaos, ac illi perpulchram puellam
Redire faciant, insuper autem splendida dona praebeant.
Ex navibus ubi-repuleris, revertere: si autem rursus tibi
Det gloriam auferre valdè-sonans maritus Junonis,
Ne tu sine me appete pugnare
(90) [Cum] Trojanis bellicosis: ignominiosiorem autem me facies
Neve exultans bello & pugna
Trojanos occidens, ad Ilium ducas [exercitum:]
Ne quis ab Olympo deorum sempiternorum
Ingruat [in te:] valdè hos diligit longè-operans Apollo.
(95) Sed retrò revertaris postquam salutem in navibus
Feceris, illos autem mitte per campum pugnare.
Utinam enim, [ô] Jupiter pater, & Minerva, & ApolIo,
Nullus Trojanorum mortem effugeret quotquot sunt,
Nullus Argivorum, nostramque vitaremus mortem,
(100) Ut soli Trojae sacra moenia dirueremus.
    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
Ajax autem non amplius manebat: premebatur enim telis.
[Π, p. 481]
Superabat eum Jovis mens, & Trojani illustres
Jacientes. magnum autem circa tempora splendida
(105) Galea percussa sonum edebat: percutiebatur autem semper
Ad-phaleras benè-factas. hic autem sinistro humero laborabat,
Firmiter usque tenens scutum varium: neque poterant
Circum ipsum dimovere-loco, jacientes telis.
Semper autem molesto tenebatur anhelitu: eique sudor
(110) Undique ex membris multus fluebat, neque usquam poterat
Respirare: passim autem malum malo firmabatur.
    Dicite nunc mihi Musae coelestes domos habitantes,
Quomodo jam primò ignis incidit navibus Achivorum.
    Hector autem Ajacis hastam fraxineam propè astans
(115) Percussit ense magno, cuspidis juxta commissuram retrò:
Penitus autem amputavit. hanc quidem Telamonius Ajax
Vibrabat frustrà in manu mutilam hastam: procul autem ab ipsa
Cuspis aerea in terram sonuit lapsa.
Agnovit autem Ajax in animo inculpato, exhorruitque
(120) Opera deorum, quòd omnino pugnae consilia praecidebat
Jupiter altitonans, Trojanisque volebat victoriam.
Cessit autem è telis: hi autem injecerunt irrequietum ignem
Navi veloci: per hanc autem statim inextinguibilis diffusa est flamma.
Sic quidem puppim ignis circumdedit: at Achilles
(125) Coxas percutiens Patroclum allocutus est,
    Concitare, generose Patrocle, equestris viator.
[Π, p. 482]
Video jam apud naves ignis ardentis impetum.
Ne jam naves capiant & non amplius potestas-aufugiendi sit,
Induere arma ocyus, ego autem exercitum congregabo.
    (130) Sic dixit. Patroclus autem armabatur splendido aere.
Ocreas quidem primùm circum tibias posuit
Pulchras, argenteis fibulis aptatas.
Secundo rursus thoracem circum pectora induit
Discolorem, stellatum, velocis Aeacidae.
(135) Circum autem humeros jecit ensem argenteis-clavis-distinctum,
Aereum: at deinde scutum magnumque validumque.
Capite autem in generoso galeam benefactam posuit
Equinis-setis-cristatam, ac horrendum crista desuper nutabat.
Accepit autem robusta hastilia, quae ei manibus quadrabant:
(140) Nec hastam accepit solam egregii Aeacidae,
Gravem, magnam, solidam; quam quidem non potuit alius Graecorum
Vibrare, sed ipsam solus sciebat concutere Achilles:
Peliadem hastam, quam patri caro dedit Chiron
Pelii ex vertice, ut caedes esset heroibus.
(145) Equos autem Automedontem confestim jungere jussit,
Quem post Achillem fortem honorabat maximè:
Fidelissimus autem ei erat in pugna [ad] sustinendas minas.
Quapropter & Automedon duxit sub jugum veloces equos
Xanthum & Balium, qui duo similiter cum ventis volabant:
(150) Hos peperit Zephyro vento harpyja Podarge,
[Π, p. 483]
Pascens [in] prato juxta fluxum Oceani:
Adque lora-exteriora eximium Pedasum admovit,
Quem quondam Eetionis capta urbe, abduxerat Achilles,
Qui & mortalis existens sequebatur equos immortales.
(155) Myrmidonas autem adiens armavit Achilles
Omnes per tentoria cum armis: hi verò, lupi tanquam
Crudivori, quibusque circa mentes immensum robur,
Qui cervum cornutum magnum [in] montibus caedentes
Vorant: omnibus autem maxilla sanguine cruentata,
(160) Et gregatim vadunt à fonte nigram-aquam-habente,
Hausturi linguis tenuibus nigram aquam
Summam, eructantes cruorem sanguinis: in autem animus
Pectoribus intrepidus est, undique arctatur autem venter.
Tales Myrmidonum duces & principes
(165) Circum strenuum famulum velocis Aeacidae
Ruebant: inter autem hos bellicosus stabat Achilles,
Urgens equosque & viros scutatos.
Quinquaginta erant naves veloces, quas Achilles
Ad Trojam duxerat Jovi dilectus. in autem unaquaque
(170) Quinquaginta erant viri in transtris socii.
Quinque autem duces fecerat, quibus fidebat,
Ut imperarent: ipse autem multum potens regnabat.
Unius quidem ordinis dux-erat Menesthius vario-thorace-ornatus,
Filius Sperchii ex-Jove-fluentis fluvii:
[Π, p. 484]
(175) Quem peperit Pelei filia pulchra Polydora
Sperchio indefesso, mulier deo concumbens,
Sed cognomento Boro, Perieris filio,
Qui palàm [eam] uxorem duxerat, data ingenti dote.
Alterius autem Eudorus mavortius dux-erat
(180) Clàm-susceptus, quem peperit [in] chorea pulchra Polymela
Phylantis filia. hanc vero fortis Argicida
Amavit, oculis conspicatus inter cantantes
In choro Dianae aureum-arcum-gestantis, tumultuosae.
Statim autem in coenaculum ascendens, accubuit clam
(185) Mercurius innocuus: dedit autem ei illustrem filium
Eudorum , in currendo celerem, atque pugnacem.
Sed postquam hunc circa partus laborans Lucina
Eduxit in-lucem, & solis vidit splendores,
Hanc quidem Echeclei validum robur Actoridae
(190) Duxit ad aedes, postquam dedit infinita dona-sponsalia:
Hunc autem senex Phylas diligenter nutrivit, & educavit,
Valdè-diligens tanquam suum filium existentem.
Tertii autem Pisandrus bellicosus dux-erat
Maemalides, qui inter omnes excellebat Myrmidonas,
(195) Hasta pugnando, post Pelidae socium.
[Π, p. 485]
Quarti autem dux-erat senex equitator Phoenix:
Quinti autem Alcimedon Laërcei filius eximius.
Sed postquam omnes cum ducibus Achilles
Collocasset benè-ordinans, acrem sermonem praecepit:
    (200) Myrmidones, ne quis mihi minarum obliviscatur
Quas in navibus velocibus minabamini Trojanis,
Toto tempore irae, & me criminabamini unusquisque,
Dure Pelei fili, bile sanè te nutrivit mater:
Immitis, qui apud naves tenes invitos socios:
(205) Domum saltem cum navibus revertamur pontigradis
Rursus, quoniam tibi adeò saeva ira incidit animo.
Haec mihi congregati frequenter dicebatis: nunc apparet
Conflictus magnum opus, cujus antea quidem cupidi eratis.
Ibi aliquis generosum cor habens Trojanos oppugnet.
    (210) Sic fatus, concitavit robur & animum uniuscujusque.
Magis autem catervae densatae sunt, postquam regem audierunt.
Sicut autem quando murum vir coagmentarit densis lapidibus
Domus altae, incursus ventorum vitans:
Sic densatae erant galeae, & scuta umbonem-habentia.
(215) Scutum autem scutum fulciebat: galea galeam, virum autem vir:
Contingebant-se-invicem autem cristatae galeae fulgentibus conis,
Nutantibus [ipsis:] adeò densi astabant inter se.
Omnes autem ante, duo viri armabantur
Patroclusque, & Automedon, unum animum habentes,
(220) Ante Myrmidonas ad-bellandum, sed Achilles
Perrexit ire in tentorium: ab arca autem operculum abstulit
Pulchra, affabrè-facta, quam ei Thetis argentipes
[Π, p. 486]
Posuit in nave ducendam, benè-implens tunicis,
Chlaenisque arcentibus-ventum, villosisque tapetibus.
(225) Illic autem ei poculum erat elaboratum, neque aliquis alius
Neque virorum bibebat ex eo ardens vinum,
Neque alicui libabat deorum nisi Jovi patri.
Hoc utique tunc ex arca sumens purgavit sulphure
Primùm, postea autem lavit aquae amoenis fluxibus.
(230) Lavitque ipse manus, hausit autem ardéns vinum.
Precabatur deinde [in] medio stans septo: libavit autem vinum,
Coelum suspiciens: (Jovem autem non latuit fulmine-gaudentem:)
Jupiter, rex Dodonaee, Pelasgice, longè habitans,
Dodonae praesidens frigoribus-expositae: circum autem Selli
(235) Tui habitant vates, illoti-pedibus, humi-dormientes.
Certè quidem olim meum sermonem exaudisti precantis.
Honorasti quidem me: valdè autem laesisti populum Achivorum.
Atque adhuc etiam nunc mihi hoc perfice desiderium.
Ipse quidem enim ego manebo navium in congregatione,
[Π, p. 487]
(240) Sed socium mitto multos inter Myrmidonas
Pugnare: huic gloriam simul concede [ô] late-prospiciens Jupiter:
Confirma autem ei cor in mentibus, ut & Hector
Intelligat, num etiam solus sciat pugnare
Noster famulus, an ei tunc manus inaccessae
(245) Insaniant, quando ego eo ad stragem Martis.
Sed postquam à navibus pugnam clamoremque amoverit,
Incolumis mihi postea veloces ad naves redeat,
Armisque cum omnibus, & pugnacibus sociis.
    Sic dixit precans. hunc autem audivit consiliarius Jupiter.
(250) Huic alterum quidem dedit pater, alterum vero abnuit.
A navibus quidem ei arcere bellum pugnamque
Dedit: salvum autem abnuit è pugna reverti.
Certè hic quidem quum-libasset ac supplicasset Jovi patri,
Rursus tentorium ingressus est, poculum reposuit in arcam.
(255) Stetit autem egressus ante tentorium: ampliusque voluit animo
Inspicere Trojanorum & Achivorum pugnam gravem.
Hi verò cum Patroclo magnanimo armati
Ordine-ibant, donec in Trojanos valdè exultantes irruerunt.
Protinus autem vespis similes effundebantur
(260) In-via-habitantibus, quas pueri irritare solent,
Semper vexantes, in via domicilia habentes,
Stulti; commune autem malum multis faciunt.
Has si aliquis praeteriens homo viator
Moverit invitus, hae verò generosum cor habentes,
(265) Ultra quaeque volat, & defendit suos foetus.
[Π, p. 488]
Harum [instar] tunc Myrmidones cor et animum habentes,
Ex navibus fundebantur: clamorque immensus ortus est.
Patroclus autem socios hortatus est altè clamans:
    Myrmidones, socii Pelidae Achillis,
(270) Viri estote, amici, recordamini autem impetuosae virtutis,
Ut Pelidem honoremus, qui longè fortissimus [est]
Argivorum apud naves, & bellicosi famuli.
Cognoscat autem & Atrides latè-dominans Agamemnon
Suam offensam, quod fortissimum Achivorum non honoravit.
    (275) Sic fatus, accendit robur & animum uniuscujusque.
Irruerunt autem in Trojanos conferti. circum autem naves
Terribiliter resonuerunt clamantibus ab Achivis.
Trojani autem postquam viderunt Menoetii fortem filium,
Ipsum & famulum, cum armis resplendentes,
(280) Omnibus commotus est animus, & turbabantur phalanges,
Suspicantes apud naves velocem Pelidem
Iram quidem abjecisse, amicitiam verò recepisse.
Circumspexit autem unusquisque qua fugeret gravem perniciem.
Patroclus autem primus jaculatus est hasta splendida
(285) Penitus in medium, ubi plurimi tumultuabantur
Navis circa puppim magnanimi Protesilai.
Et percussit Pyraechmen, qui Paeonas[!!] [Boek Pi vs. 287 Paeonas er staat: Paenoas] equestres bellatores
Duxit ex Amydone, ab Axio latè fluente.
Hunc percussit [ad] dextrum humerum: is autem supinus in pulveres
(290) Cecidit gemens, socii autem circa ipsum in-fugam-conjecti sunt
Paeones. Patroclus enim fugam immisit omnibus,
Ductore occiso qui antecellebat [in] pugnando,
Ac à navibus repulit, & extinxit ardentem ignem.
Semiusta autem navis relicta est illic. hi autem in-fugam-versi-sunt
(295) Trojani magno tumultu. Danai autem infundebantur
[Π, p. 489]
Naves per concavas: tumultus autem ingens ortus est.
Sicut autem quando à summo cacumine montis magni,
Dimovet densam nubem fulgurator Jupiter,
Et apparuerunt omnes speculae, & vertices prominentes,
(300) Et saltus, coelitus autem erupit ingens serenitas:
Sic Danai à navibus quidem expellentes hostilem ignem,
Paululum respirarunt, belli autem non fiebat cessatio.
Nondum enim quid Trojani bellicosis ab Achivis
Conversim fugabantur nigris à navibus,
(305) Sed adhuc resistebant, & à navibus cedebant necessitate.
Tum verò vir interfecit virum, dissipata acie
Ducum. primus autem Menoetii fortis filius
Statim aversi Areïlyci percussit foemur,
Hasta acuta: penitus verò ferrum transegit:
(310) Fregit autem os hasta: hic autem pronus in terram
Decidit. sed Menelaus mavortius vulneravit Thoantem
Pectore nudatum juxta scutum: solvit autem membra.
Phylides autem Amphiclum irruentem observans
Praevenit, jaculatus extremum crus, ubi pinguissimus
(315) Musculus hominis est, & hastae cuspide
Nervi disrupti sunt, ejusque tenebrae oculos cooperuerunt.
Nestoridae porro, hic quidem vulneravit Atymnium acuta hasta,
Antilochus, & per ile trajecit aeream hastam.
Cecidit autem coram. Maris autem cominus hasta
[Π, p. 490]
(320) Antilochum invasit, [ob] fratrem iratus,
Stans ante cadaver. hunc autem divinus Thrasymedes
Praevenit, jaculatus antè, vulnerando (neque aberravit)
Humerum protinus: extremumque brachium hastae cuspis
Amputavit à musculis, & os penitus abscidit.
(325) Sonuit autem lapsus, & caligo oculos cooperuit.
Sic hi quidem à duobus fratribus interfecti
Iverunt ad inferos, Sarpedonis strenui socii,
Filii jaculatores Amisodari, qui Chimaeram
Nutrivit indomitam, multis malum hominibus.
    (330) Ajax verò Cleobulum Oiliades impetens
Vivum cepit, impeditum in turba: sed ei illic
Solvit robur, percutiens ense cervicem capulato:
Totus autem incaluit ensis sanguine. hunc autem in oculis
Occupavit nigra mors, & fatum violentum.
    (335) Peneleus autem Lyconque concurrerunt: hastis enim
Errarunt à se invicem, & incassum jaculati sunt ambo.
Hi autem rursus ensibus concurrerunt. tunc Lycon quidem
Equinis-setis-cristatae galeae conum percussit: juxta autem cuspidem
Ensis fractus est: at sub aure cervicem percussit
(340) Peneleus: totusque intra penenetravit ensis, & tenebat sola
Pellis: pendebatque caput, solutaque sunt membra.
    Meriones autem Acamanta assecutus pedibus velocibus
Percussit equos ascendentem in dextero humero:
Cecidit autem ex curru: ob oculos autem fusa est caligo.
    (345) Idomeneus autem Erymanta in ore saevo ferro
Percussit: ipsa autem ex adverso hasta aerea penetravit
Subtus sub cerebro: secuit autem ossa alba.
[Π, p. 491]
Excussi sunt autem dentes, impletique sunt ei ambo
Sanguine oculi, eumque per os & per nares
(350) Flavit hians, mortis autem nigra nebula obtexit.
Hi itaque duces Danaotum interfecerunt virum unusquisque.
Sicut autem lupi agnos invadunt vel hoedos
Noxii, ex ovibus surripientes quae in montibus
Pastoris stultitia dispersae sunt: hi autem conspicati
(355) Statim diripiunt, impotentem animum habentes:
Sic Danai Trojanos invadebant: hi autem fugae
Horrisonae meminerunt, & obliti sunt strenuae virtutis.
Aiax autem magnus semper in Hectorem aere-armatum
Cupiebat jaculari: hic autem scientia belli
(360) Scuto taurino coopertos latos humeros
Observabat sagittarum stridorem, & sonitum jaculorum.
Certè quidem jam intelligebat pugnae alternantem victoriam:
Sed & sic remanebat servabatque amabiles socios.
Sicut autem quando ab Olympo nebula vadit coelum usque,
(365) Aethere ex sereno, cum Jupiter procellam excitat:
Sic horum à navibus factus est clamorque fugaque.
Neque decenter transierunt rursus: Hectorem autem equi
Efferebant veloces cum armis: deseruit autem populum
Troicum, quos invitos depressa fossa coërcebat.
(370) Multi autem in fossa trahentes-currum veloces equi
Rumpentes in primo temone liquerunt currus regum.
Patroclus autem sequebatur vehementer Danaos hortans,
[Π, p. 492]
Trojanis mala cogitans: hi autem clamoreque fugaque
Omnes impleverunt vias, postquam dissipati sunt. in altum autem pulvis
(375) $pargebatur sub nubes: tendebant autem ununguli equi
Retro ad civitatem à navibus & tentoriis.
Patroclus autem quâ plurimum turbatum videbat populum,
Eâ tendebat minaciter-clamans: sub axibus autem viri cadebant
Proni ex curribus, currus autem resonabant-subsultantes.
(380) E regione autem per fossam transilierunt veloces equi
Immortales, quos Peleo dii dederant, praeclara dona
Ulterius tendentes: contrà autem instigabat animus.
Cupiebat enim [eum] percutere: hunc autem efferebant veloces equi.
Sicut autem à turbine omnis nigra gravata est terra
(385) Tempore autumnali, quando creberrimam fundit aquam
Jupiter, quando jam viris iratus saevit,
Qui violentiâ in foro obliqua edunt judicia,
Justitiam autem expellunt, deorum ultionem non curantes:
[Propter] hos autem omnes quidem fluvii inundant fluentes,
(390) Et multas convalles tunc abscindunt torrentes,
Ac in mare nigrum valdè strepunt fluentes
Ex montibus in praeceps: minuuntur autem opera virorum:
Sic equae Trojanae valdè ingemiscebant currentes.
Patroclus autem postquam primas dissipavit phalanges,
(395) Rursus ad naves depulit retrorsum, neque civitatem
Sinebat cupientes conscendere, sed inter
[Π, p. 493]
Naves & fluvium, & moenia alta
Occidebat insequens, multorum autem reddebat ultionem.
Tunc quidem Pronoum primùm percussit hasta splendida
(400) Pectore nudatum juxta scutum: solvit autem membra:
Sonuit autem lapsus. hic verò Thestorem Enopis filium
Secundò impetens. hic quidem benè-polita in sella
Sedebat contractus. perculsus erat enim animo, & ex manibus
Habenae defluxerant. hic autem hasta percussit astans
(405) Maxillam dextram, per autem ipsius transivit dentes.
Traxit autem eum hasta prehensum super curru, sicut quando aliquis vir
Petra in prominenti sedens magnum piscem
Ex ponto foras [trahit] lino & splendido ferro.
Sic traxit ex curru hiantem hasta lucida:
(410) In os autem excussit: lapsum autem ipsum liquit anima:
Sed postea Eryalum irruentem percussit saxo,
Medio in capite: illud vero in duas-partes totum scissum est
In galea forti: hic autem pronus in terram
Decidit: circum autem ipsum mors fusa est animum-perdens.
(415) At deinde Erymanta, & Amphoterum, & Epaltem,
Tlepolemumque Damastoridem, Echiumque, Pyremque,
Ipheaque Euippumque & Argeadam Polymelum,
Omnes coacervatos admovit terrae multipascuae.
Sarpedon autem postquam vidit armis spoliatos socios,
(420) Manibus Patrocli Menoetiadae prostratos,
Hortatus est eximios objurgans Lycios:
    Pudor, ô Lycii. quo fugitis? nunc celeres estote.
[Π, p. 494]
Occurram enim ego huic viro, ut intelligam,
Quisnam iste vincit, & jam malis multis affecit
(425) Trojanos, quoniam multorum & fortium genua solvit.
Dixit, & ex curru cum armis saltavit humi.
Patroclus autem altera-ex-parte ut vidit, desiliit è curru.
Hi autem sicut vultures unguibus-curvis & rostris-aduncis,
Scopulo in excelso valdè clangentes pugnant:
(430) Sic hi clamantes inter se irruebant.
    Hunc autem intuitus miseratus est Saturni filius versuti.
Junonem autem allocutus est sororem uxoremque:
    Hei mihi, quando mihi Sarpedonem charissimum virorum
Fatum [est] à Patroclo Menoetiade interfici.
(435) Bifariam autem mihi cor deliberat mentibus, cogitanti,
An ipsum vivum existentem pugna à lacrymosa
Collocem raptum Lyciae in divite populo,
An jam sub manibus Menoetiadae domabo.
Huic autem respondit deinde oculis-decora veneranda Juno:
(440) Molestissime Saturnie, quale verbum dixisti?
Virum mortalem existentem diu destinatum fato,
Iterum vis à morte tristi liberare?
Fac: tamen non te omnes approbabimus dii alii.
Aliud autem tibi dicam: tu verò in mentibus pone tuis.
(445) Si vivum miseris Sarpedonem suam ad domum,
Considera ne quis postea deorum velit & alius
Mittere suum dilectum filium è forti pugna,
Multi enim circum urbem magnam Priami pugnant
Filii immortalium, quibus iram gravem injicies.
(450) Sed si tibi dilectus est, tuumque dolet cor,
Sanè quidem ipsum sinito in forti pugna
Manibus sub Patrocli Menoetiadae interfici.
[Π, p. 495]
At postquam jam hunc reliquerit animaque, & vita,
Mitte ut ipsum Mors ferat & suavis Somnus,
(455) Donec Lyciae latae ad populum perveniant:
Ibi ipsum sepelient fratres civesque
Monumento & columna. hic enim honor est mortuorum.
    Sic dixit. neque immorigerus-fuit pater hominumque deorumque.
Cruentas autem guttas defudit in terram,
(460) Filium dilectum honorans, quem ei Patroclus erat
Interempturus in Troja fertili, longè-à patria.
    Hi autem cùm jam propè erant inter-sese profecti,
Tunc certè Patroclus quidem valdè-inclytum Thrasymedem,
Qui bonus auriga Sarpedonis erat regis,
(465) Hunc percussit imum ad ventrem: solvit autem membra.
Sarpedon vero ab illo quidem aberravit hasta splendida
Secundò ruens: hic autem Pedasum vulneravit equum
Hastili [in] dextrum humerum: hic autem gemuit animam expirans.
Decidit vero in pulveres hinniens, & avolavit anima.
(470) Hi autem divisi sunt: stridit autem jugum, habenaeque ipsis
Confundebantur, postquam jacebat extra jugalis equus in pulveribus.
Hujus-rei quidem Automedon hasta-strenuus invenit finem
Extracto longo ense crasso à foemore,
Insurgens abscidit extrajugalem-equum, neque erravit.
(475) Hi autem rectà iverunt, inque habenis directi sunt.
Hi autem rursus coibant contentionem propter perniciosam.
Tunc rursus Sarpedon quidem aberravit hasta lucida:
Patrocli autem super humerum sinistrum venit cuspis
[Π, p. 496]
Hastae, neque percussit ipsum. hic autem posterior ruebat aere
(480) Patroclus: hujus verò non vanum telum effugit manu,
Sed vulneravit, ubi praecordia conclusa sunt circa solidum cor.
Cecidit autem veluti cum aliqua quercus cecidit, vel populus,
Vel pinus alta, quam [in] montibus fabri viri
Exciderunt securibus recens-acutis, lignum-navibus aptum ut esset;
(485) Sic is ante equos & currum jacebat extensus,
Fremens, pulverem carpens sanguinolentum.
Veluti taurum interfecit leo armento superveniens
Fulvum, magnanimum, inter-curvè-gradientes boves,
Periitque gemens, sub maxillis leonis:
(490) Sic sub Patroclo Lyciorum dux scutatorum
Dum-trucidaretur, gemebat. carum autem appellabat socium:
    Glauce, amice, bellator inter viros, nunc te valdè oportet
Pugnacemque esse, & audacem bellatorem.
Nunc tibi cordi-sit bellum perniciosum, si agillis es.
(495) Primùm quidem adhortare Lyciorum duces viros
Undique lustrans, ut pro Sarpedone pugnent,
Ac deinde & ipse pro me pugna aere.
Tibi enim ego & deinceps moestitia & infamia
Ero dies omnes perpetuo, si me Achivi
(500) Armis spolient navium in certamine lapsum.
Sed consiste fortiter, excita verò populum omnem.
    Sic ipsum locutum finis mortis texit
[Π, p. 497]
[In] oculis naribusque. hic autem calce in pectus scandens,
E corpore traxit hastam, praecordia autem ipsam consequebantur.
(505) Hujus autem simul animamque & hastae extraxit cuspidem.
Myrmidones autem illius detinuerunt equos anhelantes
Cupientes fugere, postquam doseruerunt currus regum.
Glauco autem gravis dolor accidit vocem audienti;
Commotum est autem ei cor, quod non potuit auxiliari:
(510) Manu autem tenens premebat brachium. affligebat enim graviter
Vulnus, quod jam ipsi Teucer irruenti inflixerat sagitta,
E muro excelso nocumentum à sociis propulsans.
Precans autem dixit longè-jacienti Apollini:
    Audi, rex, qui fortasse Lyciae in divite populo
(515) Es, vel in Troja, potes autem undique audire
Virum dolentem, sicut nunc me dolor invadit.
Vulnus quidem sustineo hoc durum, circa autem mihi manus
Acutis doloribus confixa est, neque mihi sanguis
Siccari potest, sed gravatur mihi humerus ab ipso.
(520) Hastam autem non possum tenere firmiter, neque pugnare
Congressus [cum] hostibus. vir autem praestantissimus periit,
Sarpedon Jovis filius, hic autem neque suo filio auxiliatur:
Sed tu mihi, [ô] rex, hoc violentum vulnus cura:
Mitiga autem dolores, & da mihi robur, ut socios
(525) Hortando Lycios concitem ad-pugnandum,
Ipseque de cadavere mortuo pugnem.
    Sic dixit precans. hunc autem audivit Phoebus Apollo.
Statim sedavit dolores: ab autem vulnere molesto
[Π, p. 498]
Sanguinem atrum abstersit: fortitudines autem ei injecit animo.
(530) Glaucus autem agnovit suis in mentibus, laetatusque est,
Quod eum citò audivit magnus deus precantem.
Primùm quidem concitavit Lyciorum ductores viros,
Undique incedens, ut pro Sarpedone pugnarent.
Sed deinde ad Trojanos ibat latis-passibus incedens,
(535) Polydamantem ad Panthoedem, & Agenora divinum:
Ivit verò ad Aeneamque, & Hectorem aere-armatum:
Propè autem stans verbis velocibus allocutus est:
    Hector, nunc jam omnino oblitus es auxiliatorum,
Qui tui gratiâ procul ab amicis, & à patria terra
(540) Animam perdunt, tu autem non vis auxiliari.
Jacet Sarpedon Lyciorum ductor scutigerorum,
Qui Lyciam tuebatur justitiis & virtute sua.
Hunc autem sub Patroclo interfecit hasta aereus Mars.
Sed, amici, adeste, indignemini autem animo,
(545) Ne arma auferant, dedecorentque cadaver
Myrmidones, [ob] Graecos irati quotquot perierunt,
Quos apud naves veloces trucidavimus hastis.
    Sic dixit. Trojanos autem in-capite [vehementer] cepit dolor
Intolerabilis, non coërcibilis, quoniam praesidium urbis
(550) Erat, alienigena quamvis existens. multi enim cum ipso
Populi sequebantur, inter quos ipse excellebat [in] pugnando.
Ibant autem rectà-in Danaos, ardentes. dux verò erat ipsis
Hector, iratus [ob] Sarpedonem. sed Achivos
Excitabat Menoetiadae Patrocli prudens cor.
(555) Ajaces primos allocutus est, promptos & ipsos:
[Π, p. 499]
    Ajaces, nunc vobis auxiliari charum sit.
Quales quidem antea eratis inter viros,vel etiam meliores.
Jacet vir qui primus insiliit murum Achivorum
Sarpedon, sed si ipsum deturpemus accipientes,
(560) Armaque ab humeris auferamus & aliquem sociorum
Ipsum defendentium interfecerimus saevo aere.
    Sic dixit, hi autem & ipsi auxiliari prompti-erant.
Hi autem postquam utrinque firmarunt phalanges,
Trojani & Lycii, & Myrmidones, & Achivi,
(565) Concurrerunt pro cadavere mortuo ad-pugnandum,
Horrendum clamantes. valdè autem sonuerunt arma virorum.
Jupiter autem noctem perniciosam extendit super forti pugna,
Dum dilecto pro filio pugnae perniciosus labor esset.
Repulerunt autem priores Trojani nigris-oculis Achivos.
(570) Occisus erat enim neutiquam pessimus vir inter Myrmidonas,
Filius Agaclei magnanimi divinus Epigeus,
Qui in Budeo benè-habitata imperabat
Antea; sed tunc strenuum consobrinum cùm occidisset,
Ad Peleum venit-supplex, & ad Thetin candidis pedibus.
(575) Hi autem simul-cum Achille virili miserunt sequi
Ilium ad pulchros-equos-habens, ut cum Trojanis pugnaret.
Hunc tunc tangentem cadaver percussit illustris Hector
Saxo ad caput: illud verò bifariam totum discissum est
In galea forti: hic autem pronus super cadaver
(580) Decidit: circa autem ipsum mors fusa est perniciosa.
Patroclo autem dolor factus est interfecto socio.
Ivit autem rectà per propugnatores, accipitri similis
Veloci, qui terruit graculosque sturnosque:
Sic recta-in Lycios, Patrocle equis-viam-faciens,
[Π, p. 500]
(585) Ruisti & [in] Trojanos: iratus eras* autem corde [ob] socium,
Et percussit Sthenelaum Ithaemeni dilectum filium
[Ad] cervicem saxo: abrupit autem ejus nervos.
Cesserunt autem retrò primi-pugnatores, & illustris Hector.
Quantus autem jaculi jactus longi est,
(590) Quod quidem vir emiserit, provocatus vel in certamine,
Vel & in bello, ab hostibus animam-destruentibus:
Tantum recesserunt Trojani: impulerunt autem Achivi:
Glaucus autem primus Lyciorum ductor scutatorum
Conversus est, interfecit autem Bathycleum magnanimum .
(595) Chalconis dilectum filium, qui [in] Hellade domos habitans
Opibusque divitiisque illustris-erat inter Myrmidonas:
Hunc quidem Glaucus in pectore medio vulneravit hasta
Conversus repentè, quando ipsum assecutus est insequens:
Sonuit autem lapsus. densus autem dolor invasit Achivos,
(600) Ut cecidit strenuus vir: valdè verò Trojani gavisi sunt.
Steterunt autem circa ipsum euntes frequentes, neque Achivi
Roboris obliti sunt: vires autem rectà ferebant [in] eos.
Tunc rursus Meriones Trojanorum sustulit virum armatum
Laogonum audacem, filium Onetoris, qui Jovis sacerdos
(605) Idaei factus-erat: deusque veluti honorabatur [in] populo:
Hunc percussit sub maxilla & aure, statim autem anima
Discessit à membris: odiosa autem ipsum caligo invasit.
Aeneas autem in Merionem hastam aeream misit:
Sperabat enim se-assecuturum [illum] sub-scuto procedentem.
(610) Sed hic quidem contrà intuitus evitavit ferream hastam.
[Π, p. 501]
Antrorsum enim procubuit: at retrò hasta longa
Terrae infixa est: posterior autem pars concussa est
Hastae. ibi autem tum remisit vim robustum ferrum,
Cuspis autem Aeneae vibrata in terram
(615) Ivit, quoniam frustra forti à manu ruit.
Aeneas autem animo iratus est, dixitque:
    Merione citò te, saltatorem quamvis existentem,
Hasta mea compescuisset perpetuò, si te attigissem.
    Hunc autem rursus Meriones lancea inclutus contra affatus est:
(620) Aenea, arduum [est,] te, fortem licet existentem,
Omnium hominum extinguere robur, quicunque te contra
Venerit repugnans: mortalis certè & tu factus es.
Si & ego te tetigero nactus medium acuto aere,
Statim fortis quamvis existens, & manibus fidens,
(625) Gloriam mihi dederis, animam autem Plutoni inclyto-equis.
    Sic dixit. hunc autem objurgavit Menoetii fortis filius:
Merione, cur tu haec quamvis strenuus existens loqueris?
O amice, neutiquam Trojani contumeliosis verbis
A cadavere cedent, antequàm aliquem terra detineat:
(630) In manibus enim finis belli: verborum autem, in consilio.
Ideò non oportet sermonem augere, sed pugnare.
    Sic fatus, hic quidem praecessit, ille autem secutus est divinus vir.
Ut autem ligna-incidentium virorum tumultus fit
Montis in convallibus, & procul facta est auditio:
(635) Sic horum excitabatur strepitus à terra spaciosa,
[Π, p. 502]
Et [ab] aere, pelleque scutisque benefactis,
Quae-feriebantur ensibus & hastis utrinque-incidentibus.
Neque amplius solers quamvis vir Sarpedonem divinum
Cognovisset, quoniam telis & sanguine & pulveribus
(640) A vertice obvolutus erat usque ad pedes extremos.
Hi autem semper circum cadaver versabantur, ut quum muscae
In tugurio susurrant lacte-plenas ad mulctras,
Tempore in verno, quando lac vasa madefacit:
Sic sanè hi circum cadaver versabantur: nunquam autem Jupiter
(645) Flectebat à forti pugna oculos splendidos:
Sed in ipsos semper aspiciebat, & consultabat animo
Multa valdè de caede Patrocli cogitans,
Num jam etiam illum in forti pugna
Illic supra divinum Sarpedonem illustris Hector
(650) Aere caederet, deque humeris arma tolleret,
An adhuc pluribus augeret jam praelium acre,
Sic autem ei cogitanti visum est, melius esse,
Ut bonus famulus Pelidae Achillis
Denuò Trojanos & Hectorem armatum
(655) Repelleret ad urbem, multorum autem animam eriperet.
Hectori autem primò imbecillem animum immisit:
In currum autem conscendens in-fugam vertit-se, hortatus est autem alios
Trojanos fugere. cognovit enim Jovis sacras lances.
Tunc neque generosi Lycii manserunt, sed in-fugam-versi sunt
(660) Omnes, postquam regem viderunt vulneratum corde,
Jacentem in cadaverum acervo. multi enim super ipso
Deciderunt, quando certamen asperum intendit Saturnius.
[Π, p. 503]
Hi autem ab humeris Sarpedonis arma ceperunt
Aerea, splendentia, quae quidem concavas ad naves
(665) Dedit portare sociis Menoetii fortis filius:
Et tunc Apollinem allocutus est nebularum-congregator Jupiter:
    Eia agè nunc, dilecte Phoebe, atro sanguine purga
Iens ex jaculis Sarpedonem, & ipsum deinde
Valdè procul exportans lava fluminis fluxibus,
(670) Inungitoque ambrosia, & immortales vestes induito.
Mitte autem ipsum comitibus cum velocibus ferri,
Somno & Morte gemellis, qui ipsum sanè illicò
Statuent Lyciae latae [in] divite populo.
Illic ipsum sepelient fratres amicique
(675) Monumento & pila. hic enim honor est mortuorum.
    Sic dixit, neque patri immorigerus fuit Apollo.
Descendit autem ab Idaeis montibus ad pugnam gravem.
Statim autem è telis Sarpedonem generosum tollens,
Valde procul ferens lavit fluminis undis,
(680) Unxitque ambrosia & immortalibus vestibus induit:
Misit autem ipsum comitibus cum celeribus portari,
Somno & Morte gemellis; qui ipsum statim
Deposuerunt in Lyciae latae divite populo.
    Patroclus autem equites & Automedontem hortatus,
(685) Trojanos & Lycios insequebatur, & valdè laesus est,
Stultus: si autem mandatum Pelidae observasset,
Certè evitasset fatum malum nigrae mortis.
Sed semper Jovis potentior mens, quàm hominum.
Qui & fortem virum terret, & aufert victoriam
(690) Facilè, etiam cùm ipse jusserit pugnare.
Qui ei & tunc animum in pectoribus induxit.
Tum quem primum, quem & postremum interfecisti,
[Π, p. 504]
Patrocle, quando te dii ad mortem vocaverunt?
Adrestum quidem primùm, & Autonoum & Echeclum,
(695) Et Perimum Megadem, & Epistorem, & Menalippum:
At postea Elasum, & Mulium, & Pylartem.
Hos interfecit: at alii ad-fugam cogitarunt singuli.
Tunc altam Trojam cepissent filii Achivorum
Patrocli sub manibus, (valdè enim hasta [ille] proruebat,)
(700) Nisi Apollo illustris benè-aedificata in turri
Stetisset, huic perniciosa cogitans, Trojanis autem auxilians.
Ter quidem in prominentiam ascendit muri alti
Patroclus, ter autem ipsum deturbavit Apollo,
Manibus immortalibus lucidum scutum feriens:
(705) Sed quando jam quartò irruit deo similis,
Graviter comminatus, allocutus est longè-operans Apollo,
    Recede, Patrocle generose, non tibi fatum
Tua sub hasta urbem expugnari Trojanorum magnanimorum:
Neque sub Achille, qui te multò praestantior [est.]
    (710) Sic dixit: Patroclus autem cessit longe retrò,
Indignationem devitans longè-jaculantis Apollinis.
Hector autem in Scaea porta tenebat unungulos equos.
Dubitabat enim, an pugnaret in turmam iterum impellens,
An copias ad murum juberet reverti.
(715) Haec ei cogitanti astitit illustris Apollo,
Viro similis juvenique fortique
Asio, qui avunculus erat Hectoris equitatoris,
Frater-germanus Hecubae, filius autem Dymantis,
Qui Phrygiam habitabat fluenta ad Sangarii.
[Π, p. 505]
(720) Huic ipsum similis allocutus est clarus Apollo:
    Hector, cur pugna abstines? neque te oportet.
Utinam quanto deterior sum, tanto te fortior essem:
Propterea fortè odiose à bello recederes.
Sed agè, in Patroclum impellito solidungulos equos,
(725) Si quo-modo ipsum interficias, detque tibi gloriam Apollo.
    Sic fatus, quidem rursus ivit Deus in-laborem virorum,
Cebrioni autem jussit bellicoso illustris Hector
Equos ad bellum flagellare. sed Apollo
Ingressus est multitudinem iens. tumultum autem Argivis
(730) Immisit malum, Trojanis autem & Hectori gloriam praebuit.
Hector autem caeteros quidem Danaos omittebat, neque occidebat:
Sed hic in Patroclum dirigebat solidungulos equos.
Patroclus autem ex-altera-parte ab equis desiliit in terram,
Sinistrâ hastam tenens; alterâ autem cepit saxum,
(735) Marmoreum, asperum, quod ejus manus obtexit.
Misit verò annixus, neque diu veritus est virum,
Neque frustra-misit telum, sed percussit Hectoris aurigam
Cebrionem, nothum filium illustris Priami,
Equorum habenas tenentem, [in] fronte, acuto lapide,
(740) Et ambo supercilia confregit lapis, neque eum impedivit
Os: oculi autem humi cadebant in pulveres
Ipsius ante pedes. ille verò, urinatori similis,
Decidit ab artificiose-facto curru: liquit autem ossa animus.
Hunc jocose-perstringens allocutus es, Patrocle equitator:
[Π, p. 506]
    (745) Papae, certè valdè agilis vir, quam facilè urinatur.
Sicubi & in mari piscoso esset,
Multos satiaret vir hic ostrea quaerens,
Nave desiliens, etsi tempestuosum esset:
Adeo nunc in campo ex equis facilè urinatur.
(750) Certè & inter Trojanos urinatores sunt.
    Sic locutus, in Cebrionem heroëm tetendit,
Impetum leonis habens, qui stabula vastans,
Vulneratus est ad pectus, suaque ipsum perdidit fortitudo.
    Sic in Cebrionem, Patrocle, insiliisti alacer.
(755) Hector autem rursus ex-altera-parte ab equis desiliit humi.
Hi-duo de Cebrione, sicut leones, contendebant,
Qui [in] montis vertice de interempta cerva
Ambo esurientes valde animati pugnant:
Sic pro Cebrione duo artifices bellici-clamoris,
(760) Patroclus & Menoetiades, & illustris Hector,
Cupiebant invicem incidere corpus saevo ferro.
Hector quidem capite postquam prehendit, non dimisit:
Patroclus autem ex-altera parte tenebat pede. at jam alii
Trojani & Danai commiserunt acre praelium.
(765) Sicut autem Eurusque Notusque certant inter-se
Montis in convallibus altam concutere sylvam,
Fagumque, fraxinumque, corticosamque cornum,
Quae inter se quatiunt extensos ramos
Sono magno, fragor autem [fit] dum franguntur:
(770) Sic Trojani & Achivi inter sese prosilientes
[Π, p. 507]
Bellabant, neutri verò meminerant perniciosae fugae.
Multae autem Cebrionem circa acutae lanceae fixae sunt,
Sagittaeque alatae à nervis salientes:
Multa etiam saxa magna clypeos quatiebant
(775) Pugnantium circa ipsum: hic autem in vertigine pulveris
Jacebat ingens valde, oblitus aurigationis.
Quamdiu quidem sol medium coelum circumibat,
Tamdiu valde utrorumque tela volabant: cadebat autem populus.
Quando autem sol vergebat ad-vesperam,*
(780) Et tunc quidem supra modum Achivi fortiores erant.
Et quidem Cebrionem è telis heroëm traxerunt
Trojanorum ex strepitu, & ab humeris arma ademerunt.
Patroclus autem Trojanis mala cogitans irruit:
Ter quidem deinde irruit veloci similis Marti,
(785) Horrendè vociferans: ter autem novem viros interfecit.
Sed quando jam quartò irruit deo similis,
Tunc tibi Patrocle apparebat vitae finis.
Occurrebat enim tibi Phoebus in forti pugna
Terribilis. hic quidem hunc euntem per turbam non vidit:
(790) (Caligine enim multa coopertus obviavit:)
Stetit autem à-tergo, & percussit dorsum latosque humeros
Manu proclivi: & vertigine-correpti-sunt ei oculi.
Hujus autem quidem à capite galeam dejecit Phoebus Apollo:
Haecque provoluta, crepitumque edidit pedibus sub equorum
(795) In-tibiae-formam-facta galea: foedatae sunt autem jubae
Sanguine & pulveribus: antea quidem non fas erat
Cristatam galeam foedari pulveribus,
Sed viri divini caput, venustamque frontem
[Π, p. 508]
Protegebat Achillis: tunc autem Jupiter Hectori dedit
(800) Suo capite ferendam: propè verò ei erat mors.
Tota autem ei in manibus fracta est longa hasta,
Gravis, magna, valida, ferrata: sed ab humeris
Scutum cum loro humi decidit pedum-tenus demissum:
Solvit autem ei thoracem rex Jovis filius Apollo.
(805) Hujus autem stupor mentem cepit: debilitatique sunt egregii artus.
Stetitque autem attonitus. à tergo autem dorsum acuta hasta
Humeros inter cominus confixit Dardanus vir,
Panthoedes Euphorbus, qui aequales superabat
Jaculoque, equitandique-peritia, pedibusque velocibus.
(810) Etenim olim viros viginti deturbavit ab equis,
Primò veniens cum curribus discens artem-praeliandi:
Qui tibi primus immisit telum, Patrocle equitator,
Neque domuit: hic quidem iterum recurrit: mistusque est turbae,
E corpore extracta hasta fraxinea: neque sustinuit
(815) Patroclum, nudum quamvis existentem in pugna:
Patroclus autem Dei plaga & hasta domitus,
Retrò sociorum in multitudinem cessit, mortem fugiens.
Hector autem postquam vidit Patroclum magnanimum
Retrò recedentem vulneratum acuto ferro,
(820) Cominus ad eum venit per catervas: vulneravitque hasta
Extremum in latus; penitus autem ferrum trajecit.
Insonuit autem lapsus: valdè autem tristitia-affecit populum Achivorum.
Sicut autem quando aprum fortem leo superavit pugna,
Hique montis [in] verticibus valdè acres pugnant
(825) Fonte de parvo, volunt autem bibere ambo:
[Π, p. 509]
Multum autem anhelantem [aprum] leo domuit violentia:
Sic multos occidentem Menoetii fortem filium
Hector Priamides cominus hasta anima privavit,
Et ei gloriando-insultans verba velocia dixit:
    (830) Patrocle, sanè putabas urbem evertere nostram,
Trojanas verò mulieres libero die erepto
Ducturum esse in navibus dilectam in patriam terram,
Stulte: pro his autem Hectoris veloces equi
Pedibus appetiverunt pugnare: hasta verò ipse
(835) Inter Trojanos bellicosos excello, qui ab ipsis arceo
Diem necessarium: te autem hic vultures comedent.
Ah miser, neque tibi strenuus existens profuit Achilles,
Qui fortasse tibi valdè multa remanens praecepit abeunti:
Non mihi antè revertere, Patrocle bellicose,
(840) Naves in concavas, quàm Hectoris homicidae
Sanguinolentam loricam circa pectora conscideris.
Sic*[vs. xx Sic er staat Si] fortè te allocutus est: tibique mentes dementi persuasit.
    Hunc autem languidus allocutus es Patrocle eques:
Jam nunc Hector valdè gloriator: tibi enim dedit
(845) Victoriam Saturnides & Apollo, qui me domuerunt
Facile: ipsi enim ab humeris arma detraxerunt.
Tales verò etiamsi mihi viginti occurrissent,
Omnes illic periissent mea sub hasta domiti.
Sed me Fatum perniciosum & Latonae interfecit filius,
(850) [Ex] viris autem Euphorbus: tu verò me tertius occidis.
[Π, p. 510]
Aliud autem tibi dicam, tu autem in mentibus pone tuis,
Non sanè neque tu ipse diutius vives, sed tibi jam
Propè adest mors, & Fatum violentum,
Manibus necando Achillis inculpati Aeacidae.
    (855) Sic ipsum locutum finis mortis obtexit:
Anima autem è membris volans ad-infernum descendit,
Suam sortem lugens, linquens virile-robur & juventam.
Hunc & mortuum allocutus est illustris Hector:
    Patrocle, cur mihi vaticinaris gravem mortem?
(860) Quis autem scit si Achilles Thetidis filius pulchricomae
Praeveniat hasta mea percussus animum perdere?
    Sic sanè locutus hastam aeream è vulnere
Traxit, calce innixus: hunc autem supinum pepulit ab hasta.
Statim autem cum hasta in Automedontem ivit,
(865) Divinum famulum velocis Aeacidae.
Cupiebat enim vulnerare: hunc verò extulerunt veloces equi
Immortales, quos Peleo dii dederant, splendida dona.

Ilias Liber 17 (Ρ)

[Ρ, p. 511]
NEque latuit Atrei filium bellicosum Menelaum,
Patroclus à Trojanis interfectus in praelio.
Ivit autem per propugnatores armatus fulgenti aere:
Circum autem ipsum ivit, sicut aliqua circa vitulam mater
(5) Primo enixa, querula, non ante experta partum:
Ita circa Patroclum ibat flavus Menelaus:
Ante autem se hastilia tenebat & scutum undique aequale,
Eum interficere paratus quicunque sibi obvius veniret.
Neque sanè Panthi filius tractandae-lanceae-peritus neglexit
(10) Patroclum collapsum egregium: propè autem ipsum
Stetit, & allocutus est bellicosum Menelaum:
    Atride Menelae, generose dux populorum,
Recede et linque mortuum, & mitte spolia cruenta.
Non enim aliquis prior Trojanorum, illustriumque auxiliatorum
(15) Patroclum vulneravit hasta in forti pugna:
Quare me sine gloriam bonam inter Trojanos reportare:
Ne te vulnerem, & dulcem vitam eripiam.
[Ρ, p. 512]
    Hunc valdè indignatus allocutus est flavus Menelaus:
Jupiter pater, non quidem honestum [est] supra-vires gloriari.
(20) Neque igitur pardi tanta vis, neque leonis,
Neque suis apri perniciosi, (cujus maximus
Animus in pectoribus magno robore furit)
Quantum Panthi filii pugnaces superbiunt.
Neque verò vel vis Hyperenoris equitis
(25) Sua juventute fruebatur, cum me despexit & me expectavit:
Et me dicebat inter Danaos ignavissimum bellatorem
Esse: neque ipsum puto pedibus suis
Oblectasse uxoremque dilectam, venerandosque parentes:
Sic quidem & tuum ego solvam robur, si me contra
(30) Steteris: sed te ego recedentem moneo
In multitudinem ire: (neque adversus consistas mihi,
Antequam aliquod malum patiaris. factum autem demum stultus cognovit.
    Sic dixit, hunc autem non flectebat, sed respondens inquit:
Nunc quidem jam Menelae generose, certè valdè dabis-poenas
(35) [Pro] fratre meo quem interfecisti: jactabundus autem praedicas:
Viduasti autem uxorem [in] conclavi thalami novi,
Perniciosum verò parentibus luctum, & dolorem fecisti.
Profectò ipsis miseris luctus repressio fierem,
Si quidem ego caputque tuum & arma ferens,
[Ρ, p. 513]
(40) Pantho in manus dedero & Phrontidi nobili:
Sed non quidem adhuc diu intentatus labor erit,
Neque sine pugna, neque robore, aut terrore [utriusque;]
    Sic fatus, vulneravit [eum] ad scutum undique rotundum:
Neque perrupit aes, incurvata est autem ejus cuspis
(45) Scuto in forti: hic verò secundus impetum-fecit ferro
Atrides Menelaus, supplicans Jovi patri.
Retrò autem cedentis [illius,] in gulae imas-partes
Vulneravit: ipse verò nixus est, forti manu fretus:
E-regione autem teneram per cervicem penetravit cuspis:
(50) Insonuit autem lapsus, crepueruntque arma super ipso.
Sanguine ei madefactae sunt comae Gratiis similes,
Capillique, qui auroque & argento revincti erant.
Qualem autem nutrit plantam vir virescentem olivae
Loco in deserto, ubi abundè scaturit aqua,
(55) Limpida, virescens, illamque flatus movent
Omnium ventorum, & scatet flore albo:
Veniens autem repentè ventus cum turbine multo,
Fossaque evulsit, & extendit in terram:
[Ρ, p. 514]
Talem Panthi filium bellicosum Euphorbum
(60) Atrides Menelaus postquam interfecit, arma spoliabat.
Ut autem quando quis leo montanus robore fisus,
Pascentis armenti bovem rapuit quae optima [est:]
Hujus autem cervicem fregit correptam validis dentibus
Primùm: deinde verò sanguinem & viscera omnia sorbet
(65) Dilanians: circum autem hunc canesque virique pastores
Multùm valdè exclamant procul, neque volunt
Contra ire: valdè enim pallidus timor tenet [eos:]
Sic horum nulli animus in pectoribus audebat
Contra ire Menelaum gloriosum.
(70) Tunc facilè abstulisset elegantia arma filii-Panthi
Atrides, nisi ipsi invidisset Phoebus Apollo,
Qui in eum Hectorem incitavit veloci similem Marti,
Viro similis Ciconum ductori Mentae:
Et ipsum clamans verbis velocibus allocutus est:
    (75) Hector, nunc tu quidem sic curris, temerè persequens
Equos Aeacidae bellicosi: ipsi autem difficiles
A viris quidem mortalibus domari & currui-subdi [videlicet inequitare]
Ab alio quàm Achille, quem immortalis peperit mater.
Interim autem Menelaus bellicosus Atrei filius,
(80) Patroclum protegens, Trojanorum fortissimum occidit
Panthoedem Euphorbum: cohibuit autem ab impetuoso robore.
    Sic fatus, hic quidem rursus ivit deus in-certamen virorum:
Hectorem autem gravis dolor cepit praecordia circa nigra:
Circumspexit autem deinde per turmas: statim verò cognovit
(85) Hunc quidem auferentem inclyta arma, illum autem in terra
[Ρ, p. 515]
Jacentem. fluebat verò sanguis per inflictum vulnus.
Ivit autem per primos-in-acie armatus splendenti aere,
Acutè proclamans, flammae similis Vulcani
Inextinguibili. neque filium latuit Atrei acute vociferans,
(90) Ingemiscens autem dixit erga suum magnanimum animum:
    Hei mihi, siquidem deseruero arma pulchra,
Patroclumque, qui jacet meum propter hic honorem,
[Vereor,] ne quis mihi Danaorum succenseat, quicunque viderit:
Si autem cum Hectore solus existens, & Trojanis pugnem
(95) Reveritus, [timeo] ne quo-modo me circundent unum multi:
Trojanos autem huc omnes ducit ornatus galea Hector.
Sed cur mihi haec charus deliberat animus?
Quando vir velit adversus deum [cum] viro pugnare,
Quem deus honoret, statim ei magna calamitas infertur.
(100) Ideò me nemo Danaorum arguet, qui viderit
Hectori cedentem, quoniam à deo [instigatus] pugnat.
Sicubi autem Ajacem [in] praelio fortem audirem,
Ambo rursus euntes reminisceremur pugnae,
Quamvis adversus deum, si quo-modo eriperemus cadaver
(105) Pelidae Achilli: è malis verò sanè melius esset.
    Dum haec cogitabat in mente & in animo,
Interim Troum turmae supervenerunt: praeibat autem Hector.
Sed hic retrocessit, reliquitque cadaver,
Subinde-sese-convertens, ut leo bene jubatus,
[Ρ, p. 516]
(110) Quem canesque & viri à stabulo abigunt
Hastis & clamore: hujus autem in praecordiis forte cor
Turbatur, invitus autem abit à caula:
Sic à Patroclo discessit flavus Menelaus.
Stetit autem conversus postquam venit ad agmen sociorum,
(115) Lustrans-oculis Ajacem magnum Telamonium filium:
Hunc autem valdè citò agnovit pugnae ad laevam totius,
Hortantem socios, & concitantem [ad] pugnandum.
Ingentem enim eis fortitudinem injecerat Phoebus Apollo:
Perrexit autem currere, statim autem astans verbum dixit:
    (120) Ajax, huc amice, pro Patroclo mortuo
Festinemus, si cadaver saltem Achilli feramus
Nudum: at arma habet galeae motor Hector.
    Sic dixit. Ajaci verò bellandi-perito animum commovit:
Ivit autem per primos-pugnatores, simulque flavus Menelaus.
(125) Hector quidem Patroclum, postquam inclytis armis exuisset,
Trahebat, ut ab humeris caput abscinderet acuto aere,
Et cadaver Trojanis trahens canibus daret.
Ajax autem propè venit gestans scutum velut turrim.
Hector autem retrò in multitudinem iens recedebat sociorum:
(130) In currum autem ascendit, deditque hic arma pulchra
Trojanis, ferenda ad urbem, magna gloria ut-essent ipsi.
Ajax autem circum Menoetiadem scutum latum obtegens,
Stetit, sicut aliquis leo circa suos catulos,
Cui quidem catulos ducenti occurrerint in sylva
(135) Viri venatores, hic autem fortitudine superbit,
Totumque supercilium deorsum trahit, oculos tegens:
[Ρ, p. 517]
Sic Ajax circa Patroclum heroëm ivit.
Atrides autem ex-altera-parte bellicosus Menelaus
Stabat magnum luctum in pectoribus augens.
(140) Glaucus autem Hippolochi filius, Lyciorum dux virorum,
Hectorem torvè intuitus gravi objurgavit sermone:
    Hector, ô specie praestantissime, pugnam sanè multum deseruisti:
Certè te frustrà fama bona tenet, fugax cum-sis.
Considera nunc quomodo civitatem & oppidum serves
(145) Solus cum populis quae in Ilio nati sunt.
Non enim quisquam Lyciorum saltem pugnaturus cum Danais
Ibit pro urbe: quoniam nulla utique gratia esset
Pugnare hostes inter viros indesinenter usque.
Quomodo tu deteriorem virum servares inter turbam,
(150) Crudelis, postquam Sarpedonem simul hospitem & socium
Reliquisti Argivis direptionem & praedam fieri:
Qui tibi magno commodo fuit urbique & ipsi,
Vivus existens: nunc autem non ab eo arcere canes sustinuisti.
Itaque nunc si quis mihi Lyciorum obsequetur virorum,
(155) Domum ibimus, Trojae vero exorietur gravis pernicies.
Si enim nunc Trojanis robur audax inesset
Intrepidum, quale viros invadit qui pro patria
[Adversus] viros inimicos laborem & pugnam instituerunt,
Statim Patroclum traheremus Ilium intra:
(160) Si autem hic ad urbem magnam Priami regis
Veniret mortuus, & ipsum traxissemus [è] pugna,
Illicò Argivi Sarpedonis arma pulchra
Redderent, & ipsum duceremus Ilium intra.
[Ρ, p. 518]
Ejus enim famulus interfectus est viri, qui longè fortissimus
(165) Argivorum apud naves, & [cujus] cominus-pugnaces famuli.
Sed tu Ajacem magnanimum non sustinuisti
Stare contra, oculos intuitus hostium in pugna,
Neque ex-adverso pugnare: quoniam te praestantior est.
    Hunc autem torve inspiciens allocutus est bellicosus Hector:
(170) Glauce, cúrnam tu talis existens superbè locutus es?
O amice, certè putabam te prudentia superare caeteros,
Eos quotquot Lyciam glebosam habitant:
Nunc autem tuam arguo omnino mentem, quale dixisti:
Qui me ais Ajacem magnum non exspectasse,
(175) Nequaquam ego horrui pugnam, neque strepitum equorum:
Sed semper Jovis melior mens aegidem-gestantis:
Qui & fortem virum terret, & aufert victoriam
Facilè: aliquando utique ipse compellit pugnare:
Sed agè huc, amice, propè me sta, & vide opus,
(180) An tota-die ignavus ero, ut dicis;
An aliquem etiam Danaorum à robore, admodum quamvis promptum,
Reprimam defendendi Patroclum mortuum.
    Sic locutus, Trojanos hortabatur altè clamans:
Trojani & Lycii, & Dardani pugnaces,
(185) Viri estote, ô amici, recordamini autem bellicae virtutis:
Dum ego Achillis fortissimi arma induam,
Pulchra, quae à Patroclo vi detraxi interficiens.
    Sic locutus abiit galeam-movens Hector
Hostili è bello: currensque assecutus est socios
[Ρ, p. 519]
(190) Citò admodum, nondum procul pedibus velocibus insequutus,
Qui ad urbem portabant inclyta arma Pelidae:
Stans verò seorsum à praelio lacrymoso, arma mutavit.
Quippe hic quidem sua dedit portare ad Ilium sacrum
Trojanis pugnacibus: hic autem immortalia arma induit
(195) Pelidae Achillis, quae ipsius dii coelestes
Patri dilecto dederant. hic autem suo filio dederat
Senescens: sed non filius in armis patris consenuit.
    Hunc autem postquam seorsum vidit nubicogus Jupiter
Armis Pelidae armatum divini,
(200) Moto utique capite erga suum locutus est animum:
    O miser, neque tibi mors in animo est,
Quae jam tibi propè est: tu autem immortalia arma induis
Viri fortissimi, quem horrent & alii,
Cujus socium interfecisti mitemque fortemque:
(205) Arma autem non decenter à capiteque & humeris
Abstulisti: verum tibi nunc magnum robur praebebo,
Horum compensationem, quod à te neutiquam è pugna reverso,
Excipiet Andromache inclyta arma Pelidae.
    Dixit, & nigris superciliis annuit Saturnius:
(210) Hectori autem aptavit arma ad corpus, subiitque eum Mars
Terribilis, bellicus: impletaque sunt ejus membra intus
Fortitudine & robore: ad inclytos auxiliatores
Ivit valdè clamans: similis-videbatur autem ipsis omnibus [Achilli]
Armis resplendens magnanimi Pelidae.
(215) Hortatus est autem unumquenque obambulans verbis,
Mesthlemque, Glaucumque, Medontemque, Thersilochumque:
[Ρ, p. 520]
Asteropaeumque, Desinoremque, Hippothoumque,
Phorcynque, Chromiumque, & Ennomum augurem:
Hos hic incitans verbis velocibus allocutus est:
    (220) Audite innumerae gentes finitimorum auxiliariorum,
Non enim ego multitudinem quaerens, neque egens [ea,]
Huc à vestris civitatibus congregavi quemque:
Sed ut mihi Trojanorum uxores & parvos pueros
Alacriter tueremini bellicosis ab Achivis.
(225) Haec cogitans donis exhaurio & commeatu [scilicet ad vos alendos]
Populos [scilicet Trojanos,] vestrum autem cujusque animum augeo:
Idcircò aliquis nunc rectà conversus aut pereat,
Aut servetur: hoc enim belli [est] commercium.
Qui autem Patroclum, etiam mortuum, tamen
(230) Trojanos ad equorum domitores traxerit, cesseritque ei Ajax,
Dimidium huic spoliorum partiar: dimidium verò ipse
Habebo ego: gloria autem ei erit quanta mihi.
    Sic dixit: hi autem rectà-contra Danaos ingruentes iverunt.
Hastilia protendentes: admodum autem ipsis sperabat animus
(235) Cadaver ab Ajace trahere Telamonide.
Stulti: certè multis super ipso [cadavere] animam eripuit.
Et tunc Ajax allocutus est [in] praelio strenuum Menelaum:
    O amice, ô Menelae generose, non amplius nos
Spero [ne] ipsos quidem redituros è bello:
(240) Nec sanè tantum de cadavere timeo Patrocli,
Qui quidem mox Trojanorum saturabit canes & aves,
[Ρ, p. 521]
Quantum meo de capite timeo, ne quid patiatur,
Et tuo: quoniam belli nebula omnia obtexit
Hector: nobis autem rursus imminet gravis interitus.
(245) Sed agè, optimates Danaorum voca, si quis audiat.
    Sic dixit neque immorigerus-fuit [in] praelio strenuus Menelaus:
Clamavit autem longè-lateque Danais vociferans:
    O dilecti Argivorum duces & principes,
Quique apud Atridas Agamemnonem & Menelaum
(250) Publicè vescuntur, & imperant singuli
Copiis: ab verò Jove dignitas & gloria procedit.
Difficile autem mihi est speculari unumquenque
Ducum: tanta enim contentio belli exarsit.
Sed aliquis sponte-sua veniat, indigneturque in animo
(255) Patroclum Trojanis canibus ludibrium fieri.
    Sic dixit: continuò autem audivit Oilei [filius] velox Ajax:
Primus verò obvius venit currens per praelium.
Hunc verò post, Idomeneus & minister Idomenei
Meriones, similis Marti homicidae.
(260) Caeterorum verò quisnam sua mente nomina diceret,
Quotquot jam postea pugnam instaurarunt Achivorum?
Trojani autem priores conflixerunt conferti: duxque erat Hector.
Veluti autem cùm in ostiis à-Jove fluentis fluvii
Resonat ingens unda ad fluxum: circà autem extrema
[Ρ, p. 522]
(265) Littora resonant, eructante mari extrà:
Tantus Trojanorum clamor erat. sed Achivi
Stabant circa Menoetiadem, unum animum habentes,
Septi scutis aereis, circa autem ipsorum
Splendidas galeas Saturnius caliginem multam
(270) Fundebat: quoniam neque Menoetiadem oderat anteà,
Quamdiu vivus existens famulus erat Aeacidae:
Nolebat autem ipsum hostium canibus praedam fieri
Trojanis, ideoque & ei auxiliari impulit socios.
Repulerunt autem priores Trojani nigroculos Graecos.
(275) Cadaver autem relinquentes fugerunt, neque aliquem ipsorum
Trojani magnanimi interfecerunt hastis, cupientes quamvis,
Sed cadaver trahebant: parumper tamen etiam ab eo Achivi
Abfuturi erant, valdè enim ipsos citò concitavit
Ajax, qui forma quidem atque factis superabat
(280) Alios Danaos, post inculpatum Pelidem:
Ruit autem per primos-pugnatores, sui similis fortitudine
Apro, qui in montibus canes florentesque juvenes
Facilè dissipavit, circumactus per loca pervia:
Sic filius Telamonius clari illustris Ajax,
(285) Facile intergrediens, Trojanorum dissipavit phalanges,
Qui circa Patroclum iverant: cogitabant autem maximè
Oppidum versus suum trahere, & gloriam reportare.
Certè hunc Lethi Pelasgi illustris filius
Hippothous pede trahebat in forti pugna,
(290) Cùm alligasset loro juxta talum circa tendones,
Hectori & Trojanis gratificans: repentè autem ipsi
Venit malum, quod ab eo nullus avertit quamvis cupientium.
[Ρ, p. 523]
Hunc autem filius Telamonius irruens per multitudinem,
Percussit cominus, per galeam aeneas-malas-habentem.
(295) Scissa est autem equinas-setas-habens galea circa hastae cuspidem,
Percussa hastâ magna & manu crassa:
Cerebrum autem juxta ferrum-hastae subsiluit ex vulnere,
Sanguinolentum: hujus autem ibi solutum est robur: è verò manibus
Patrocli pedem magnanimi remisit in terram
(300) Jacere: ipse autem propè ipsum cecidit cernuus super mortuum,
Longè à Larissa feraci: neque parentibus
Educationis-praemia dilectis reddidit, brevis-temporis autem ei aevum
Fuit, ab Ajacis magnanimi hasta interfecto.
Hector autem rursus in Ajacem jaculatus est hasta spendida,
(305) Sed hic quidem ex-adverso intuitus evitavit aeream lanceam
Paululum: hic autem Schedium magnanimum Iphiti filium,
Phocensium longè praestantissimum, qui in inclyto Panopeo
Domos habitabat, multis viris imperans:
Hunc percussit sub juncturam mediam: & penitus summa
(310) Cuspis aerea propè summum humerum evasit:
Sonuit autem lapsus, resonuerunt autem arma sub ipso.
Ajax autem rursus Phorcyna bellicosum Phaenopis filium
Hippothoum defendentem medio in ventre percussit:
Rupit autem thoracis concavum, viscera autem ferrum
(315) Dilaceravit: hic autem in pulveres lapsus prehendit terram palma.
Cesserant autem sensim primi-pugnatores & illustris Hector:
Argivi autem valdè clamabant: trahentes autem mortuos,
Phorcymque Hippothoumque: solveruntque arma ab humeris.
[Ρ, p. 524]
Tunc rursus Trojani bellicosis à Graecis
(320) In Ilium ascendissent [propter] impotentiam [suam] superati:
Argivi autem gloriam accepissent, etiam praeter Jovis consilium,
Robore & fortitudine propria: verùm ipse Apollo
Aeneam excitavit, corpore Periphanti similis
Praeconi Epytidae, qui ei apud patrem senem
(325) Praeconem-agens consenuit, benevola mentibus consilia doctus:
Huic se-assimulans ipsum allocutus est Jovis filius Apollo:
    Aenea, quomodo & praeter deum servaretis
Ilium altum? si quidem vidi viros alios
Fortitudineque potentiaque confisos, virtuteque,
(330) Multitudineque sua, & intrepidum populum habentes:
Nobis autem Jupiter quidem multò mavult quàm Danais
Victoriam, sed ipsi timetis valdè, neque pugnatis:
    Sic dixit: Aeneas autem longè-jaculantem Apollinem
Cognovit coràm intuitus, valdè autem Hectorem allocutus est clamans,
    (335) Hectorque & caeteri Trojanorum duces & sociorum,
Dedecus quidem nunc hoc [est, nos] bellicosis ab Achivis
In Ilium regredi [ob] ignaviam victos:
Sed adhuc aliquis dicit deorum mihi propè astans,
Jovem summum consultorem pugnae auxiliatorem esse.
(340) Quare rectà-in Danaos eamus, neque hi quieti
Patroclum navibus appropinquent mortuum.
    Sic dixit: & multò ante propugnatores prosiliens stetit:
Hi autem conversi sunt & adversi steterunt Achivis.
Ibi rursus Aeneas Leocritum vulneravit hasta,
[Ρ, p. 525]
(345) Filium Arisbantis, Lycomedis fortem socium:
Hunc autem lapsum miseratus est bellicosus Lycomedes:
Stetit autem admodum prope iens, & jaculatus est lancea lucida,
Et percussit Hippasidem Apisaonem pastorem populorum,
[In] hepate sub praecordiis: statim autem genua solvit:
(350) Qui ex Paeonia foecunda venerat,
Et post Asteropaeum primas-ferebat [in] pugnando:
Hunc autem lapsum miseratus est bellicosus Asteropaeus,
Irruit autem & hic promptus cum Danais pugnare:
Sed nullo modo adhuc poterat: scutis enim obsepti erant undique
(355) Stantes circa Patroclum: ante autem hastas tenebant.
Ajax enim valdè omnes obibat, multùm adhortans:
Neque aliquem retrò-à cadavere recedere jubebat,
Neque quemquam procurrere-ad pugnandum Achivos supra alios,
Sed valdè circa ipsum adesse, cominus autem pugnare.
(360) Sic Ajax jubebat magnus, sanguine autem terra
Madescebat purpureo: hi autem densi cadebant
Mortui simul Trojanorum, & fortissimorum auxiliatorum,
Et Danaorum: neque hi enim sine sanguine pugnabant:
Pauciores autem multò peribant: recordabantur enim semper
(365) [A] se-mutuo per turbam depellere laborem gravem.
Sic hi quidem pugnabant instar ignis: neque dixisses
Neque unquam solem salvum esse, neque lunam.
Caligine enim detinebantur in praelio, quotquot fortissimi
Stabant circa Menoetiadem mortuum:
    (370) Alii autem Trojanique & bene-ocreati Achivi,
Quieti pugnabant sub aëre-sereno: expansus erat autem splendor
[Ρ, p. 526]
Solis acutus, nubes autem non apparebat per totam
Regionem, neque in montibus: interquiescentes autem pugnabant
Sua-invicem fugientes tela luctuosa,
(375) Longè dissiti: qui autem in medio [erant] dolores patiebantur
Caligine & bello: affligebantur autem saevo aere
Quotquot fortissimi erant: duo autem nondum viri audierant,
Viri gloriosi, Thrasymedes Antilochusque,
    [De] Patroclo mortuo eximio, sed adhuc putabant
(380) Vivum in primo tumultu cum Trojanis pugnare:
Hi autem, intuiti mortem & fugam sociorum,
Separatim pugnabant, quoniam sic jusserat Nestor,
Concitans ad bellum nigris à navibus.
His autem per-totum diem, contentionis magnum certamen motum erat
(385) Molestae: labore autem & sudore indesinenter semper
Genuaque tibiaeque pedesque subtus uniuscujusque,
Manusque oculique foedabantur pugnantium,
Circa fortem ministrum velocipedis Aeacidae.
Sicut autem quando vir tauri bovis magni pellem
(390) Populis dederit distendendam temulentam pinguedine:
Accipientes autem utique hi dispositi extendunt
In-orbem, statim autem humor exiit, penetratque adeps
Multis trahentibus: tenditur autem tota undique:
Sic hi huc & illuc cadaver parvo in spacio
(395) Trahebant utrique: valdè enim ipsis sperabat animus,
Trojanis quidem, trahere ad Ilium, sed Graecis,
Ad naves concavas: pro autem ipso tumultus concitabatur
Crudelis; neque Mars copiarum-concitator, neque Minerva
Hunc videns vituperasset, neque si valdè ipsam ira cepisset:
[Ρ, p. 527]
(400) Talem Jupiter super Patroclo virorumque & equorum
Die illo intendit noxium certamen. neque verò dum quid
Sciebat de Patroclo interfecto divus Achilles.
Multùm enim procul-à navibus pugnabant velocibus,
Muro sub Trojanorum: [ob] id ipsum nunquam existimabat animo,
(405) Mortuum esse, sed vivum ubi-appropinquasset portis,
Reversurum: quoniam neque hoc sperabat animo,
Eversurum oppidum sine se, neque cum ipsomet.
Saepè enim hoc ex matre didicerat seorsum audiens,
Quae ei referebat Jovis magni mentem.
(410) Tamen tunc non ei dixerat malum tantum, quantum factum erat
Mater, quòd scilicet ei multò dilectissimus perierat socius.
    Hi autem semper circa mortuum acutas hastas tenentes,
Indesinenter haerebant-inter-se, & se-invicem interficiebant.
Sic autem aliquis dicebat Achivorum loricatorum:
    (415) O amici, non quidem nobis gloriosum est redire
Naves ad concavas, sed hic terra nigra
Omnibus dehiscat: hoc quidem nobis statim multò utilius esset,
Quàm [si] istum [mortuum] Trojanis sinamus bellicosis
Civitatem ad suam trahere & gloriam referre.
    (420) Sic autem aliquis Trojanorum magnanimorum dixit:
O amici, et si fatum [est] juxta virum hunc prosterni
Omnes pariter, nequo-modo quis recedat à bello.
    Sic sanè aliquis dicebat, robur autem excitabat socii [sui.]
Sic hi quidem pugnabant, ferreus autem strepitus
(425) Aereum ad coelum ibat per aërem infrugiferum:
Equi autem Aeacidae à pugna seorsum existentes,
Flebant, postquam primum senserunt aurigam
[Ρ, p. 528]
In pulveribus lapsum ab Hectore homicida.
Certè quidem Automedon Diorei fortis filius,
(430) Saepius quidem scutica cita concitabat verberans;
Saepius verò blandis [verbis] allocutus est, saepius etiam minis:
Hi autem non retrò ad naves ad latum Hellespontum
Volebant ire, neque in bellum ad Achivos:
Sed veluti cippus manet firmiter, qui super tumulo
(435) Viri stat mortui, aut mulieris:
Sic manebant immotè, pulcherrimum currum habentes,
Solo inclinantes capita: lachrymae autem ipsis
Calidae ex palpebris in-terram fluebant plorantibus,
Aurigae desiderio: florida autem foedabatur coma,
(440) Circulo excidens juxta jugum, ambobus.
Lugentes autem hos conspicatus miseratus est Saturnius,
Movens autem caput, ad suum locutus est animum:
Ah miser, cur vos dedimus Peleo regi
Mortali? vos autem estis senii-expertes immortalesque:
(445) An ut infelices inter homines dolores habeatis?
Non enim quicquam alicubi est aerumnosius homine
Omnium [animantium] quae super terram spirantque & serpunt.
Sed non quidem vobis & curribus variegatis
Hector Priamides vehetur: neque enim permittam.
(450) Annon satis quod & arma habet & gloriatur vanè?
Vobis autem in genua mittam robur, & in animum,
Ut & Automedontem servetis è bello
Naves ad concavas. adhuc enim ipsis gloriam dabo
Interficiendi, donec ad naves transtratas perveniant,
(455) Occideritque Sol, & crepusculum sacrum superveniat.
[Ρ, p. 529]
    Sic loquutus, equis inspiravit robur magnum:
Hi autem à jubis pulverem in terram excutientes,
Rapidè ferebant citum currum ad Trojanos & Achivos:
His vero super Automedon pugnabat, dolens quamvis [ob] socium,
(460) Equis impetum-faciens, tanquàm vultur in anseres.
Facilè quidem enim fugiebat è Trojanorum tumultu:
Facilè autem irruebat confertam per turbam insequens.
Sed non interficiebat viros, quando concitabatur persequi.
Non enim ullo-modo licebat soli [illi] vecto sacro in curru
(465) Hasta ruere, & inhibere veloces equos.
Tandem autem jam ipsum socius vir vidit oculis
Alcimedon, filius Laërcei Aemonidae:
Stetit autem ponè currum, & Automedontem allocutus est:
    Automedon, quis tibi deorum inutile consilium
(470) In pectoribus posuit, & abstulit mentem sanam?
Ut contra Trojanos pugnes prima in acie
Solus, caeterum tibi socius interemptus est: arma autem Hector
Ipse gerens humeris exultat Aeacidae:
    Hunc autem rursus Automedon allocutus est Diorei filius,
(475) Alcimedon, quisnam tibi Achivorum alius similis
Equorum immortalium tenere domitionem [artem domandi] roburque,
Nisi Patroclus diis artifex similis
Vivus existens? nunc autem mors & fatum deprehendit:
Sed tu quidem flagellum & habenas splendidas
(480) Accipe: ego vero ab equis descendam, ut pugnem.
    Sic dixit: Alcimedon autem celerem currum ascendens,
Statim flagellum & habenas accepit manibus:
Automedon autem desiliit: intellexit autem illustris Hector:
Statim vero Aeneam allocutus est propè astantem:
[Ρ, p. 530]
    (485) Aenea, Trojanorum consiliarie loricatorum,
Equos hos duos vidi velocis Aeacidae
In bellum prodeuntes cum aurigis ignavis:
Quocirca sperarem me capturum, si modò tu animo
Tuo velis: siquidem nequaquam irruentes in nos
(490) Sustinerent adversum stantes decernere Marte.
    Sic ait: neque immorigerus-fuit bonus filius Anchisae:
Hi autem rectà iverunt coriis contecti humeros,
Aridis, firmis: multum verò super-inductum erat aes.
His autem unà-cum, Chromiusque & Aretus deo similis,
(495) Iverunt ambo: valdè autem illis sperabat animus,
Ipsosque interficere, & abigere latam cervicem-habentes equos.
Stulti, neque sanè erant sine sanguine reversuri
Rursus ab Automedonte: hic verò precatus Jovem patrem,
Fortitudine & robore repletus est praecordia undique-nigra.
(500) Statim autem Alcimedontem affatus est fidum socium:
    Alcimedon, nequaquam à me longè detineas equos,
Sed proximè inspirantes tergo [nostro.] neque enim equidem
Hectorem Priamidem à robore temperaturum puto,
Antequàm Achillis pulchrè-jubatos conscendat equos,
(505) Nobis interfectis, & in-fugam vertat turmas virorum
Argivorum: aut ipse inter primos capiatur.
    Sic fatus, Ajaces vocavit & Menelaum:
Ajaces Argivorum duces & Menelae,
Certè quidem hoc cadaver committite [iis] quotquot fortissimis [sunt,]
(510) Ut illud defendant, & propulsent acies virorum:
A nobis verò vivis avertite crudelem diem.
Huc namque ingruerunt per bellum lacrymosum
[Ρ, p. 531]
Hector Aeneasque, qui Trojanorum sunt fortissimi.
Sed quidem haec Deorum in genibus posita-sunt:
(515) Jaculabor enim & ego: haec autem Jovi omnia curae-erunt.
    Dixit, & vibrans emisit longam hastam,
Et jecit Areti contrà clypeum undique aequalem:
Hic autem hastam non prohibuit: pertransiit autem aes:
Intimum autem in ventrem per-balteum intorsit.
(520) Quemadmodum verò quando acutam habens securim juvenis vir,
Cedens post cornua bovis agrestis,
Nervum incidat totum, hic vero prosiliens cadit:
Ita hic prosiliens, cecidit supinus: inque illi hasta
Visceribus valdè acutè vibrata labefactavit membra.
(525) Hector verò Automedontem petiit hastili lucido:
Sed is quidem ex adverso conspicatus vitavit aeream hastam.
Antrorsum enim procubuit: retrò autem longa hasta
Solo infixa est: extrema-pars autem concussa est
Hastae. tum deinde laxavit robur fortis Mars.
(530) Et sanè jam ensibus cominus dimicassent,
Nisi ipsos Ajaces diremissent alacres,
Qui venerunt per turbam, socio vocante.
Hos autem subveriti cesserunt rursus retrò
Hector Aeneasque & Chromiusque diis-par:
(535) Aretum verò illic dereliquerunt conscisso corde
Jacentem: Automedon autem veloci aequalis Marti
Armisque [eum] spoliavit, & glorians verbum dixit:
    Profectò paululum saltem [propter] Menoetiadem mortuum
[Ρ, p. 532]
Cor dolore levavi, deteriorem licet interfecerim.
    (540) Sic fatus, in currum capiens spolia cruenta
Posuit, ipseque conscendit, pedes, & manus desuper
Sanguinolentus, ceu quis leo taurum qui-voraverit.
Rursus autem super Patroclo aucta est fortis pugna,
Molesta, lacrymosa: excitavit verò certamen Minerva,
(545) E-coelo descendens: praemiserat enim latè prospiciens Jupiter
Concitare Danaos: namque mens mutata est ejus,
Veluti purpuream Irim mortalibus [cùm] extenderit
Jupiter coelitus, signum ut sit vel belli,
Vel etiam tempestatis frigidae, quae quidem ab operibus
(550) Homines quiescere-facit in terra, ovibus verò nocet:
Sic haec caeruleâ nebula convolvens seipsam,
Ingressa est Achivorum gentem: excitavit autem virum quemque:
Primùm verò Atrei filium cùm-excitasset, affata est
Fortem Menelaum, (hic enim illi propè aderat)
(555) Assimilata Phoenici forma & indefessa voce,
    Tibi quidem Menelaë moeror & dedecus
Erit, siquidem Achillis clari fidum sodalem
Muro sub Trojanorum celeres canes discerpserint:
Sed gere-te fortiter, incita verò exercitum totum.
(560) Hanc autem rursus affatus est [in] praelio fortis Menelaus:
Phoenix nutritie, senex antique, utinam Minerva
Dederit robur mihi, telorum verò depulerit impetum:
Ita equidem vellem adesse & opem ferre
[Ρ, p. 533]
Patroclo: vehementer enim mihi moriens offendit animum:
(565) Sed Hector ignis grave habet robur, neque desistit
Ferro trucidans: huic enim Jupiter gloriam praebet.
    Sic dixit, gavifa est autem caesiis-oculis Minerva,
Quia ipsam ante deos precatus erat omnes:
Vim autem in humeris & genibus posuit,
(570) Et ei muscae audaciam in pectoribus immisit,
Quae, quamvis depulsa frequenter à corpore humano,
Appetit mordere, dulcisque illi sanguis hominis [est:]
Tali eum audacia replevit praecordia atra.
Ivit autem ad Patroclum, & jaculatus est hasta fulgenti.
(575) Erat autem inter Trojanos Podes filius Eëtionis
Divesque, strenuusque, maximeque ipsum honorabat Hector
[Inter] populares, quoniam illi sodalis erat charus conviva:
Hunc ad balteum percussit flavus Menelaus,
Properantem in-fugam: penitus autem ferrum intorsit:
(580) Insonuit verò lapsus. at Atrides Menelaus
Cadaver à Trojanis subtraxit ad agmen sociorum:
Hectorem autem propius stans instigavit Apollo,
Phaenopi Asiadae similis, qui illi omnium
Hospitum amicissimus erat, in Abydo aedes habitans:
(585) Huic similis factus ipsum affatus est longè jaculans Apollo:
    Hector, quis te amplius alius Achivorum formidet?
Ut jam Menelaum timuisti, qui antè quidem
[Ρ, p. 534]
Mollis bellator: nunc autem abit solus subtrahens
Cadaver ex Trojanis: tuumque interfecit fidum socium,
(590) Strenuum inter propugnatores, Podem filium Eëtionis.
    Sic dixit: hunc verò doloris nebula obtexit nigra.
Ibat autem per primam-aciem armatus fulgenti aere:
Et tunc sanè Saturnius sumpsit aegidem fimbriatam,
Splendentem, Idam verò nubibus cooperuit:
(595) Fulgurans autem valdè graviter insonuit: hanc vero concussit;
Victoriam Trojanis dedit: in-fugam-vertit verò Achivos.
Primus Peneleus Boeotius cepit fugam:
Vulneratus enim erat ad humerum hasta, antrorsum conversus usque,
Summum leviter: perstrinxit autem ei ad os usque
(600) Cuspis Polydamantis: hic enim percussit propè accedens.
Leïtum rursus Hector cominus percussit in manu ad volam,
Filium Alectryonis magnanimi: cessare-fecit autem à pugna:
Territus est verò circumspiciens, quoniam non amplius sperabat animo
Hastam tenentem manu [se] pugnaturum cum Trojanis.
(605) Hectorem autem Idomeneus in Leïtum irruentem
Percussit [ad] thoracem in pectus juxta papillam:
In summo autem fracta est longa hasta: hi verò clamaverunt
Trojani, hic vero [in] Idomeneum jaculatus est Deucalidem
In curru stantem: ab hoc quidem paululum aberravit:
(610) Caeterùm hic Merionis comitem aurigamque
Coeranum, qui è Lycto benè-habitata sequebatur ipsum:
Pedester enim primò linquens naves utrinque-agitatas
Venit, & Trojanis magnam victoriam praebuisset,
Nisi Coeranus confestim celeres impulisset equos:
[Ρ, p. 535]
(615) Et huic quidem salus venit, depulitque crudelem diem:
Ipse autem perdidit animum sub Hectore homicida.
Hunc percussit sub maxillam & aurem: at sanè dentes:
Excussit hasta extrema, linguamque discidit mediam:
Cecidit autem è curru, at habenas dejecit in-terram:
(620) Et has Meriones accepit manibus charis,
Procumbens è campo, & Idomeneum allocutus est:
    Flagella nunc quousque veloces ad naves pervenias:
Cognoscis autem & ipse quod non amplius robur [est] Graecorum.
    Sic dixit: Idomeneus autem flagellavit pulchre-jubatos equos
(625) Naves ad concavas: jam enim timor inciderat animo:
Neque latuit Ajacem magnanimum & Menelaum
Jupiter, quum jam Trojanis dedit alternam victoriam.
Inter hos autem sermonem incepit magnus Telamonius Ajax:
    Papae, jam quidem & qui valdè stultus est,
(630) Cognosceret quòd Trojanis pater Jupiter gloriam praebet.
Horum enim omnium tela tangunt, quicunque [ea] emittit,
Seu ignavus, seu fortis: Jupiter attamen omnia [tela] dirigit:
Nobis verò incassum omnibus irrita cadunt humi.
Sed agite, ipsi saltem excogitemus consilium optimum,
(635) Tum ut cadaver trahamus, tum etiam ipsi
Gaudio dilectis sociis simus, reversi:
Qui fortè huc respicientes tristantur, neque putant
Hectoris homicidae robur & manus inaccessas
Laturos, sed in navibus nigris casuros esse.
(640) Utinam vero esset aliquis socius [qui] nunciet citissimè
Pelidae: quoniam non ipsum puto nequidem intellexisse
Triste nuncium, quòd ei dilectus periit socius.
Atqui nondum possum videre talem inter Graecos:
Caligine enim septi sunt simul ipsique & equi.
(645) Jupiter Pater, sed tu libera à caligine filios Achivorum:
[Ρ, p. 536]
Facque serenitatem, daque oculis videre:
Inque luce etiam perde [nos] quandoquidem tibi placuit ita.
    Sic dixit; hunc autem pater miseratus est lachrymantem:
Statim autem caliginem dispersit, & amovit nebulam:
(650) Sol verò affulsit, acies autem omnis apparuit.
Et tunc Ajax allocutus est [in] praelio fortem Menelaum:
    Circumspice nunc Menelae generose, an videas
Vivum adhuc Antilochum, magnanimum Nestoris filium:
Incita autem ut ad Achillem bellicosum ocyus profectus
(655) Nunciet, quòd sanè ei multò charissimus periit socius.
    Sic dixit: neque immorigerus-fuit [in] bello strenuus Menelaus:
Perrexit autem ire, veluti aliquis leo à caula,
Qui postquam fatigatus fuerit canesque virosque irritans,
Qui ipsum non sinunt boum adipem auferre,
(660) Totam-noctem vigilantes: hic verò carnium cupidus
Rectà-irruit, sed nihil proficit: crebra enim jacula
Adversa provolant audacibus à manibus,
Ardentesque faces, quas formidat concitatus licet [sit:]
Manè autem seorsum ivit afflicto animo:
(665) Sic à Patroclo [in] bello strenuus Menelaus
Ibat valdè invitus: admodum enim timebat ne ipsum Achivi
Gravi prae timore dilaniationem hostibus relinquerent.
Multùm autem Merionemque & Ajaces hortabatur:
    Ajaces Argivorum duces, Merioneque,
(670) Nunc aliquis mansuetudinis Patrocli miseri
Recordetur: omnibus enim norat mitis esse
Vivus existens: nunc verò mors & fatum occupat.
    Sic fatus abiit flavus Menelaus,
[Ρ, p. 537]
Undique circumspiciens, veluti aquila, quam ajunt
(675) Acutissimè cernere [inter] aërias volucres,
Quamque etiam altè existentem pedibus velox non latuit lepus
Arbusto sub frondoso jacens, sed in ipsum
Fertur & ipsum confestim capiens exemit animam:
Sic tunc tibi Menelae generose oculi lucidi
(680) Undique vertebantur multorum per agmen sociorum,
Si fortè Nestoris filium adhuc viventem videres.
Hunc verò citissimè cognovit pugnae in sinistra totius,
Animantemque socios & excitantem ad-pugnandum:
Prope verò astans allocutus est flavus Menelaus,
(685) Antiloche, eia agè huc generose, ut audias
Triste nuncium, quod utinam nunquam evenisset.
Jam quidem te & ipsum puto videntem
Cognoscere quòd cladem deus Danais advolvit:
Victoria autem [est] Trojanorum: occisus est autem optimus Achivorum
(690) Patroclus, magnum autem desiderium Danais contigit,
Sed tu mox Achilli, currens ad naves Achivorum,
Nuncia, si fortè celerrimè cadaver ad navem servet
Nudum, namque arma habet galeam-movens Hector.
    Sic dixit: Antilochus autem perculsus est verbum ut-audivit:
(695) Diu autem ipsum obmutescentia verborum corripuit: eique oculi
Lacrymis impleti sunt: florida autem ejus haesit vox:
Sed neque sic Menelai mandatum neglexit:
Perrexit autem currere: suaque arma eximio dedit amico
Laodoco, qui juxta eum flectebat unungulos equos:
[Ρ, p. 538]
(700) Hunc quidem lacrymantem pedes referebant è praelio,
Pelidae Achilli infaustum verbum nunciaturum.
    Neque tibi Menelae generose voluit animus
Afflictis sociis auxiliari, unde discessit
Antilochus, ingensque desiderium Pyliis fuit:
(705) Sed ille his Thrasymedem divinum immisit:
Ipse verò rursus ad Patroclum heroëm profectus est:
Constitit autem cùm ad Ajaces venit, & subito allocutus est,
    Illum quidem jam ad naves praemisi veloces,
Ut-iret ad Achillem pedibus velocem: neque ipsum puto
(710) Nunc venturum vehementer quamvis iratum Hectori divino.
Non enim aliquo pacto nudus existens [contra] Trojanos pugnaret:
Nos autem ipsi saltem cogitemus consilium optimum,
Tum ut cadaver trahamus, tum etiam ipsi
Trojanorum ex vociferatione mortem & fatum fugiamus.
(715) Hunc autem excepit dein magnus Telamonius Ajax:
Omnia pro decoro dixisti, admodum-inclyte ô Menelaë:
Sed tu quidem & Meriones subeuntes valde citò
Cadaver sublatum ferte è praelio: sed à-tergo
Nos pugnabimus [adversus] Trojanosque & Hectorem divinum,
(720) Aequalem animum habentes, ejusdem nominis, qui prius
Excipimus acre praelium propè invicem manentes.
    Sic dixit: hi verò cadaver à terra ulnis-extulerunt
Altè admodum: valdè acclamavitque populus retrò
Trojanus, ut viderunt cadaver tollentes Achivos:
(725) Irruerunt autem canibus similes, qui in aprum
Vulneratum festinant ante juvenes venatores.
Aliquantisper enim currunt vastare cupidi:
Sed cùm jam in illos convertitur fortitudine fisus,
[Ρ, p. 539]
Retroque cedunt, diffugiuntque aliò alius:
(730) Sic Trojani aliquantisper quidem turmatim sequebantur,
Ferientes ensibusque & hastis ancipitibus:
Caeterum ubi Ajaces conversi contrà ipsos
Constitissent, eorum mutabatur color, neque quis sustinebat,
Procurrens, pro mortuo pugnare.
    (735) Sic hi alacres cadaver extulerunt è bello
Naves ad concavas: bellum verò intensum est ipsis
Infestum, velut ignis, qui invadens, civitatem virorum
Excitatus subitò comburit, minuuntur autem domus
In flamma magna, illam autem cum fremitu-agit vis venti:
(740) Sic quidem hos, equorumque, & virorum bellicosorum
Indesinens tumultus insequebatur abeuntes.
Hi autem, tanquam multi validas vires assumentes,
Trahunt ex monte per asperam viam,
Vel trabem vel lignum ingens navale: intus verò animus
(745) Affligitur simul laboreque & sudore festinantibus:
Sic hi prompti cadaver ferebant: at à-tergo
Ajaces arcebant [Trojanos,] sicut collis amovet aquam
Sylvosus, campum longè-lateque assecutus,
Qui rapidorum fluminum difficilia fluenta
(750) Arcet, statim autem omnibus fluxum ad campum ponit
Amovens, neque ipsum vi [sua] perrumpunt fluentia:
Sic usque Ajaces pugnam reprimebant retrò
Trojanorum: hi vero simul sequebantur, duo autem inter hos maximè
[Ρ, p. 540]
Aeneasque Anchisiades & illustris Hector:
(755) Horum autem sicut sturnorum agmen venit vel graculorum,
Acute [al. catervatim] vociferantes, quando vident accedentem
Accipitrem, qui parvis caedem affert avibus:
Sic ab Aeneaque & Hectore juvenes Achivorum
Acutè clamantes ibant, obliviscebanturque dimicationis.
(760) Multa vero arma pulchra ceciderunt circumque, inque fossam
Fugientium Danaorum: belli autem non fiebat cessatio.

Ilias Liber 18 (Σ)

[Σ, p. 541]
SIc hi quidem pugnabant instar ignis ardentis:
Antilochus autem Achilli pedibus celer nuncius venit:
Hunc autem invenit ante naves erectas-antennas-habentes,
Ea cogitantem animo quae jam perfecta erant.
(5) Ingemiscens verò dixit ad suum generosum animum,
    Hei mihi, cur rursus comati Achivi
Ad naves tumultuosè-pelluntur, turbati per campum?
Ne jam mihi perficiant dii tristes curas animo,
Ut olim mihi mater narravit, & mihi dixit,
(10) Myrmidonum fortissimum, adhuc vivente me,
Manibus sub Trojanorum deserturum esse lucem Solis.
Profectò omnino jam mortuus est Menoetii fortis filius,
Miser: certè jubebam, cum repulisset hostilem ignem,
Ad naves redire, neque cum Hectore fortiter pugnare.
[Σ, p. 542]
    (15) Dum hic haec volvebat in mente & in animo,
Interim ad eum prope accessit illustris Nestoris filius,
Lacrymas calidas fundens, dixitque nuncium triste:
    Heu Pelei fili bellicosi, certè valdè triste
Audies nuncium, quod utinam non accidisset,
(20) Jacet Patroclus: de cadavere autem jam pugnant
Nudo: caeterùm arma tenet galeam-movens Hector.
    Sic dixit: hunc verò doloris nebula obtexit nigra:
Ambabus autem manibus capiens pulverem atrum
Fudit super caput, gratiosam autem deturpabat faciem:
(25) Divinae autem tunicae niger circumhaesit cinis,
Ipse verò in pulveribus magnus latè extensus,
Jacebat, charisque manibus comam deturpabat evellens:
Ancillae autem quas Achilles praedatus erat, Patroclusque,
Animo afflictae vehementer ejulabant, & foras
(30) Excurrerunt circa Achillem bellicosum: palmis vero omnes
Pectora plangebant: soluta sunt autem subtus membra cujusque.
Antilochus autem ex altera-parte lugebat, lacrymas stillans,
Manus tenens Achillis: hic autem suspirabat glorioso corde:
Timebat enim ne jugulum abscinderet ferro.
(35) Terribiliter autem plorabat, audivit autem veneranda mater,
Sedens in gurgitibus maris apud patrem senem:
Lamentataque est deinde: Deae autem circa ipsam congregabantur
Omnes, quotquot in imo-vado maris Nereides erant:
Illic erat Glauceque, Thaliaque, Cymodoceque,
(40) Nesaea, Spioque, Thoaque, Haliaque magnis-oculis-decora,
[Σ, p. 543]
Cymothoaque, & Actaea, & Limnoria,
Et Melita, & Iaera, & Amphithoë, & Agave,
Dotoque, Protoque, Pherusaque, Dynameneque,
Dexameneque, & Amphinome, & Callianira,
(45) Doris, & Panope, & inclyta Galatea,
Nemertesque, & Apseudes, & Callianassa:
Illic etiam erat Clymene, Ianiraque, & Ianassa,
Maera, & Orithya, & crinibus-decora Amathia,
Aliaeque, quae in profundo maris Nereides erant:
(50) Istis verò argenteus implebatur specus: hae autem simul omnes
Pectora tundebant. Thetis verò incepit luctum:
    Audite sorores Nereides, ut benè omnes
Sciatis audientes quanti meo insint dolores animo.
Hei mihi miserae, hei mihi infeliciter-optimum-enixae,
(55) Quae postquam peperi filium eximiumque fortemque,
Praestantissimum heroum, hic autem crevit plantae similis:
Hunc quidem ego educatum, plantam velut [in] fertili terra,
In navibus praemisi curvas puppes habentibus ad Ilium
Contra Trojanos pugnaturum: hunc autem non recipiam iterum
(60) Domum reversum, domum Peleïam intra.
Quoad verò mihi vivit, & videt lumen solis,
Tristatur, neque quid ei possum auxiliari profecta.
Sed vado ut visamque dilectum filium, & audiam
Quinam ipsum occupet luctus à bello cessantem.
    (65) Sic locuta reliquit speluncam: hae autem cum ipsa
Lacrymabundae ibant: circa autem ipsas unda maris
Discindebatur. hae autem ubi jam Trojam foecundam venerunt,
Littus conscenderunt ordine, ubi frequentes
[Σ, p. 544]
Myrmidonum subductae erant naves celerem circum Achillem,
(70) Huic autem graviter-suspirans astitit veneranda mater:
Acriter autem plorans caput prehendit filii sui,
Et lugens verbis velocibus [eum] allocuta est:
    Fili, quid fles? quísve tuam mentem invasit dolor?
Eloquere, ne cela. haec quidem jam tibi perfecta sunt
(75) A Jove, sicut jam prius orasti manibus sublatis,
Omnes ad puppes concludi filios Achivorum
Tuî indigentes, patique molestas res.
    Hanc autem valdè-suspirans allocutus est pedibus velox Achilles:
Mater mea, haec quidem mihi Olympius perfecit:
(80) Sed quae mihi [ex] his voluptas, quum charus perierit socius
Patroclus? quem ego praeter caeteros honorabam socios,
Aequè [ac] meipsum, hunc perdidi: arma verò Hector
Postquam trucidasset exuit ingentia, mirabile visu,
Pulchra, quae quidem Peleo dii dederunt, splendida dona,
(85) Die illo, quando te mortalis viri collocarunt in cubili.
Utinam tu quidem illic inter deas marinas
Habitares: Peleus verò mortalem duxisset uxorem:
Nunc autem, ut & tibi luctus in animo immensus sit
Filio interfecto, quem non suscipies rursus
(90) Domum reversum: quoniam neque me animus impellit
Vivere, neque viris interesse, nisi Hector
Primus mea hasta verberatus animam amittat,
Patrocli autem dilaniationem Menoetiadae luat.
    Hunc vero rursus allocuta est Thetis lacrymas-demittens:
(95) Citò-moriturus mihi fili eris, ut dicis:
Ilicò enim tibi dein post Hectorem mors parata.
[Σ, p. 545]
    Hanc autem valdé-ingemiscens allocutus est pedibus velox Achilles,
Ilicò moriar, quoniam non debebam socio
Dum-interficeretur auxiliari. ille quidem procul à patria
(100) Interiit: me verò opus-erat, injuriae propulsator ut-essem.
Nunc quoniam non redeo dilectam in patriam terram,
Neque aliquod Patroclo factus sum lumen, neque sociis
Aliis, qui jam multi interfecti sunt ab Hectore divino:
Sed sedeo apud naves inutile pondus terrae,
(105) Talis existens, qualis nullus Achivorum loricatorum
In bello: [in] concione autem meliores sunt etiam alii.
Utinam contentio ex Diis, & ex hominibus pereat,
Et ira, quae cogit prudentem licet saevire:
Quaeque multò dulcior melle liquido
(110) Virorum in pectoribus augetur velut fumus:
Sicut me nunc ad-iram provocavit rex virorum Agamemnon.
Sed illa quidem antè-facta-esse sinamus, dolentes quamvis,
Animum in pectoribus charum cohibentes necessitate:
Nunc autem eo ut chari capitis perditorem inveniam
(115) Hectorem: mortem autem ego tunc recipiam quandocunque jam
Jupiter voluerit perficere, & immortales dii alii.
Neque enim, neque vis Herculis effugit mortem,
Qui dilectissimus erat Jovi Saturnio regi:
Sed eum fatum domuit & difficilis ira Junonis:
(120) Ita & ego si jam mihi simile fatum paratum est,
Jacebo ubi mortuus fuero: nunc autem gloriam bonam [utinam] assequar,
Et aliquam Trojadum & Dardanidum mulierum profundum-finum habentium,
[Σ, p. 546]
Ambabus manibus genarum tenerarum
Lacrymas abstergentem, miserè suspirare cogam,
(125) Intelligant verò quod diu ego à bello cessavi.
Neque me arceas à pugna, diligens quamvis. nec [enim] mihi persuaseris.
    Huic autem respondit deinde dea Thetis argentipes,
Sanè jam hoc, fili, verè [dicis,] non malum est
Ab afflictis sociis avertere grave exitium:
(130) Sed tibi arma pulchra inter Trojanos detinentur,
Aerea, splendida, quae quidem saevus Hector
Ipse gerens humeris gloriatur, neque ipsum puto
Diu gavisurum esse: quia caedes propè ei [adest.]
Sed tu quidem nondum ingredere stragem Martis,
(135) Antequam me huc profectam in oculis videris.
Manè enim revertar simul-cum sole ascendente,
Arma pulchra ferens à Vulcano rege.
    Sic fata, retrò versa est à filio suo:
Et conversa, marinas sorores allocuta est:
    (140) Vos quidem nunc subite maris latum sinum,
Visuraeque senem marinum, & aedes patris,
Et ei omnia dicite: ego autem ad magnum Olympum
Vado ad Vulcanum inclytum-fabrum, si velit
Filio meo inclyta arma dare undique-lucida.
    (145) Sic dixit: hae verò undam maris statim subierunt:
Ipsa verò iterum ad Olympum dea Thetis argentipes
Ivit, ut dilecto filio inclyta arma afferret.
Hanc quidem in Olympum pedes tulerunt. sed Achivi
Ingenti tumultu ab Hectore homicida
(150) Fugientes ad navesque & Hellespontum venerunt.
Nec Patroclum quidem bene-ocreati Graeci
[Σ, p. 547]
Ex telis traxissent mortuum ministrum Achillis.
Rursus enim jam hunc consecuti erant populusque & equi,
Hectorque Priami filius, flammae similis fortitudine:
(155) Ter quidem ipsum retrò pedibus apprehendit illustris Hector
Trahere cupiens: valdè autem Trojanos hortabatur:
Ter autem duo Ajaces impetuosum induti robur
A cadavere retuderunt: hic autem firmiter robore fretus,
Interdum irruebat in turbam, interdum verò rursus
(160) Consistebat valdè clamitans: retrò autem non cedebat omnino.
Sicut autem à corpore minimè leonem fulvum possunt
Pastores agrestes valdè esurientem abigere:
Sic hunc non poterant duo Ajaces armati
Hectorem Priamidem à cadavere absterrere:
(165) Et fortè pertraxissetque, & immensam retulisset gloriam,
Nisi Pelidae ventipes velox Iris
Nuncia venisset festinans Olympo ut-armaretur,
Clàm Jove aliisque diis. nam praemiserat ipsam Juno:
Propè autem stans verbis velocibus allocuta est:
    (170) Surge Pelide, omnium terribilissime virorum,
Patroclo auxiliâre, cujus gratiâ conflictus gravis
Constitit antè naves: hi autem se-invicem perdunt,
Hi quidem pugnantes pro cadavere demortui,
Hi autem trahere ad Ilium ventis-expositum
(175) Trojani rectà irruunt: maximè autem illustris Hector
Ad-trahendum promptus est: caput autem ipsum animus impulit
Affigere palis, abscissum tenero à jugulo.
Sed surge, nec amplius jaceas: reverentia autem tuum animum tangat,
Patroclum Trojanis canibus ludibrium fieri.
[Σ, p. 548]
(180) Tibi contumelia, si cadaver foedatum venerit.
    Hanc verò excepit deinde agilis divus Achilles:
Iri dea, quis te deorum mihi nunciam misit?
Hanc autem rursus allocuta est ventipes velox Iris:
Juno me praemisit Jovis gloriosa uxor,
(185) Neque scit Saturnides sublimis, neque quis alius
Immortalium, qui Olympum nivosum circum habitant.
    Hanc autem respondens allocutus est pedibus celer Achilles:
Quomodo sanè ibo ad stragem? habent enim arma illi:
Mater autem non me chara antè sinit armari,
(190) Quàm ipsam venientem oculis conspiciam:
Spopondit enim à Vulcano allaturam arma pulchra:
Alterius autem non sanè scio cujus inclyta arma induere possim,
Nisi Ajacis scutum Telamonidae:
Sed & ipse hic (credo) inter primos versatur,
(195) Hasta trucidans [hostes] circa Patroclum mortuum.
    Hunc rursus allocuta est ventipes velox Iris:
Rectè sanè, & nos scimus quod tibi inclyta arma detinentur:
Sed sic [saltem] ad fossam profectus Trojanis appare,
Siquidem subveriti abstineant à bello
(200) Trojani: respirent autem martii filii Achivorum
Confecti: exigua autem respiratio belli [multùm prodest.]
    Haec sic effata abiit pedibus velox Iris:
At Achilles motus est Jovi dilectus, circum vero Minerva
Humeros validos posuit aegida simbriatam:
(205) Circumque ejus caput nubem sepsit diva dearum
Auream, exque ipsa incendebat flammam undique-lucentem.
[Σ, p. 549]
Veluti autem quum fumus iens ex urbe in aetherem assurgit,
Procul ab insula quam hostes oppugnant,
Qui tota die horrendo decernunt marte
(210) Urbe ex sua, simul verò sole occidente
Ignesque ardent crebri: in altum autem splendor
Fit assurgens: vicini ut-videant,
Si fortè cum navibus Martis propulsatores veniant:
Sic ab Achillis capite splendor ad aethera pertingebat.
(215) Constitit autem ad fossam iens à muro, neque Achivis
Immixtus est: matris enim prudens observabat praeceptum.
Ibi stans clamavit: procul etiam Pallas Minerva
Insonuit: & inter Trojanos immensum excitavit tumultum.
Ut autem cum cognitu-facilis vox [est,] cùm clangit tuba,
(220) Urbem obsidentes hostes propter perniciosos:
Sic tunc clara vox fuit Aeacidae.
Hi autem postquam igitur audiverunt vocem ferream Aeacidae,
Omnibus commotus est animus: sed pulchrè-jubati equi
Retrò currus vertebant, praesagiebant enim dolores animo:
(225) Aurigae autem perculsi sunt, ubi viderunt indefessum ignem
Horrendum super caput magnanimi Pelidae
Ardentem: illum autem accenderat dea caesia Minerva.
Ter quidem super fossam valdè clamavit divinus Achilles:
Ter autem turbati sunt Trojani, inclytique auxiliatores.
(230) Illic vero & tunc perierunt duodecim viri fortissimi
A suis curribus & lanceis. Sed Achivi
[Σ, p. 550]
Alacriter Patroclum è jaculis subtrahentes
Collocârunt in lectis: chari autem circumstabant socii
Lugentes, cum ipsis autem velocipes sequebatur Achilles,
(235) Lacrymas calidas fundens, postquam vidit fidum socium
Jacentem in feretro, perfossum acuto aere.
Quem quidem miserat cum equis & curribus
Ad bellum, neque rursum excepit reversum.
Solem autem indefatigatum oculis-decora veneranda Juno
(240) Misit ad Oceani fluenta invitum ire.
Sol quidem occidit, cessabantque divini Achivi
A conflictu forti & omnibus-peraequè molesto bello.
Trojani vero rursus ex-altera-parte à forti pugna
Cedentes solverunt à curribus veloces equos.
(245) Inque concionem congregabantur antequam coenam curarent:
Erectis autem stantibus concio fiebat, neque aliquis sustinebat
Sedere. omnes enim habebat tremor, eo quod Achilles
Apparuisset, diu vero à pugna cessaverat tristi.
His autem Polydamas prudens coepit concionari
(250) Panthoedes: hic enim solus videbat antrorsum & retrorsum:
Hectori autem erat amicus, eademque nocte nati erant:
Sed hic quidem verbis, ille autem hasta multùm superabat.
Qui ipsis benè consulens, concionatus est & ait:
    Diligenter considerate amici. jubeo enim ego
(255) Ad-urbem nunc ire, neque expectare auroram divinam
In campo apud naves, procul enim à muro sumus.
Quamdiu quidem hic vir Agamemnoni irascebatur divo,
Tamdiu faciliores ad debellandum erant Achivi.
[Σ, p. 551]
Laetabar enim & ego veloces apud naves excubans,
(260) Sperans naves me capturum, quae utrinque-remis-aguntur:
Nunc autem valdè timeo velocem Pelidem,
Qualis illius animus invictus, non volet
Manere in campo, in-quo Trojani & Achivi
In medio utrique robur Martis decernunt:
(265) Sed de urbe pugnabit atque uxoribus.
Itaque eamus ad urbem, parete mihi, sic enim erit:
Nunc quidem nox cessare fecit velocem Pelidem
Intempesta: si autem nos offenderit híc existentes
Cras impetum faciens cum armis, probè quis ipsum
(270) Sentiet, libenter enim veniet ad Ilium sacrum,
Quicunque effugerit: multos vero canes & vultures comedent
Trojanorum: utinam enim jam mihi [procul] ab aure sic esset.
Si vero meis verbis paruerimus, afflicti licet,
Noctu quidem in concione robur habebimus: urbem autem turres,
(275) Altaeque portae, foresque ad has aptatae
Longae, benè-politae, conjunctae tutabuntur.
Manè autem sub aurora armis instructi
Stabimus super turres: huic autem gravius [erit] si voluerit
Profectus à navibus pro muro nobiscum pugnare.
(280) Retrò iterum ibit ad naves, postquam ingentis-cervicis-equos
Varia cursitatione satiarit sub civitatem discurrens:
Intrò verò non ipsum animus irruere sinet,
Nec unquam vastabit. prius ipsum canes celeres comedent.
    Hunc autem torve intuitus allocutus est galeatus Hector:
(285) Polydama, tu quidem non adhuc mihi grata haec concionaris,
[Σ, p. 552]
Qui jubes in urbem [nos] concludi reversos.
An nondum satiati estis clausi intra turres?
Anteà enim Priami urbem diversis-linguis utentes homines
Omnes praedicabant auro-abundantem, divitem aeris.
(290) Nunc autem jam perierunt ex aedibus thesauri preciosi:
Multae autem jam [in] Phrygiam & Maeoniam amabilem
Possessiones venditae venerunt, postquam magnus iratus est Jupiter.
Nunc autem quando mihi dedit Saturni filius versuti
Gloriam referre propè naves, marique concludere Graecos,
(295) Stulte, ne amplius haec consilia declara in populo:
Non enim quis Trojanorum obtemperabit. neque enim sinam.
Sed agite, sicut ego dixero, pareamus omnes:
Nunc quidem coenam sumite per castra in ordinibus,
Et excubiarum recordamini, & vigilate singuli.
(300) Trojanorum autem qui [de] opibus nimium sollicitus est,
Collectas populis det ut-publicè-consumantur:
Horum aliquem melius est [illis] frui quàm Achivos.
Manè vero sub auroram cum armis armati
Naves ad concavas excitemus acre praelium.
(305) Si autem revera apud naves surrexit nobilis Achilles,
Durius, si voluerit, ipsi erit: non ipsum equidem
Fugiam è bello lamentabili, sed audenter contrà
Stabo: vel feret magnam victoriam, vel feram.
Communis mars [est,] & cupientem-occidere interfecit.
    (310) Sic Hector concionatus est: Trojani autem applauserunt,
[Σ, p. 553]
Stulti: nam ipsorum mentes abstulerat Pallas Minerva.
Hectori enim assenserunt male consulenti:
Polydamanti vero nullus, qui [tamen] bonum dixerat consilium.
Coenam deinde sumpserunt per castra: sed Achivi
(315) Tota nocte circa Patroclum suspirabant lugentes:
His autem Pelides miserandum incepit luctum,
Manus homicidas imponens pectoribus socii,
Crebrò admodum suspirans, sicut leo pulchrè jubatus,
Cuique catulos venaticus surrripuerit vir
(320) Sylva ex densa: hic autem tristatur posterior veniens:
Multas autem convalles subintrat post viri vestigia, scrutans
Sicubi inveniat: valdè enim acris ira [eum] corripit:
Sic hic graviter-suspirans allocutus est Myrmidones:
    Proh malum, certè vanum verbum emisi die illo,
(325) Animum addens heroï Menoetio in aedibus:
Dicebam enim ei in Opunta clarum filium reducturum
Ilio everso, nactumque praedae portionem,
Sed minimè Jupiter hominibus cogitationes omnes perficit:
Ambos enim destinatum est eandem terram rubefacturos esse
(330) Hîc in Troja, quoniam neque me reversum
Suscipiet in domibus senex eques Peleus,
Neque Thetis mater, sed hic terra detinebit.
Nunc autem postquam Patrocle te posterior subeo terram,
Non te ante sepeliam quàm Hectoris huc attulero
(335) Arma & caput magnanimi tui interfectoris:
Duodecim vero ante rogum obtruncavero
Trojanorum inclytos filios, [ob] te interfectum iratus.
[Σ, p. 554]
Interea autem mihi apud naves curvis-puppibus jacebis sic:
Circum autem te Trojanae, & Dardanides amplo-sinu
(340) Plorabunt noctesque & dies lacrymas fundentes,
Quas ipsi labore-acquisivimus vique lanceaque longa,
Opulentas destruentes civitates diversis linguis-loquentium hominum.
    Sic fatus, sociis jussit divinus Achilles
Ad ignem statuere tripodem magnum, ut celerrimè
(345) A Patroclo abluerent saniem cruentam:
Hi vero aptum-ad-lavacra tripodem statuerunt in ignem ardentem,
In [ipsum] autem aquam fuderunt: subtus autem ligna ascendebant capientes:
Ventrem quidem lebetis ignis ambibat, calefiebatque aqua.
Sed postquam ferbuit aqua in nitido lebete,
(350) Et tunc quidem laverunt, & unxerunt pingui oleo:
Vulnera autem impleverunt unguento novennali:
In lectis verò componentes linteo subtili texerunt
Ad pedes à capite, desuper autem veste alba:
Tota-nocte quidem deinde pedibus celerem circa Achillem
(355) Myrmidones Patroclum gemebant lugentes.
Jupiter autem Junonem allocutus est sororem & conjugem,
    Perfecisti etiam tandem pulchris-oculis venerabilis Juno
Excitato Achille pedibus celere: nunquid te
Ex ipsa nati sunt comati Achivi?
    (360) Huic autem respondit deinde pulchris-oculis veneranda Juno:
Gravissime Saturnie, qualem orationem dixisti?
Et quidem jam etiam aliquis potest homo homini perficere,
[Σ, p. 555]
Qui [tamen] mortalis est, & non tot consilia novit:
Quomodo jam ego, quae dico dearum [me] esse praestantissimam,
(365) [Ob] utrumque, genereque [scilicet,] quoniam tua uxor
Vocor, tu autem omnes inter immortales regnas:
Non debebam Trojanis irata mala machinari?
    Sic hi quidem talia inter se loquebantur:
Vulcani autem pervenit ad domum Thetis argentipes,
(370) Incorruptam, stellatam, decoram inter immortales,
Aeream, quam quidem ipse fecit claudus.
Hunc autem invenit sudantem, motantem-sese circa folles,
Properantem. tripodes enim viginti omnes fabricabat,
Ut-starent ad parietem benè-aedificatae domus:
(375) Aureas autem ipsis rotulas unicuique fundo supposuerat,
Ut ei sponte-sua divinum ingrediantur coenaculum,
Ac rursus iterum domum redirent, mirabile visu:
Hi vero tantum facti fuerant: ansae autem nondum
Variae additae erant, quas sanè apparabat, incidebat autem clavos:
(380) Dum ille haec elaborabat peritis artificiis,
Interim eum propè accessit dea Thetis argentipes.
Hanc autem vidit progressa Charis benè-compta,
Pulchra, quam uxorem-duxerat inclytus Vulcanus:
Inque ejus haesit manu, verbumque dixit & compellavit,
    (385) Cur Theti extensum-peplum-gerens, accedis domum nostram,
Venerandaque amicaque? antea quidem nequicquam frequentas.
Sed sequere ulterius, ut tibi hospitales-epulas apponam.
[Σ, p. 556]
    Sic locuta, ulterius duxit nobilissima dearum.
Hanc quidem deinde sedere-fecit in sede argenteis-clavis-distincta,
(390) Pulchra, artificiosa: scabellum autem pedibus suberat:
Vocavit autem Vulcanum inclytum-fabrum, dixitque verbum,
    Vulcane, ades huc, Thetis aliqua-in re tuî indiget.
Huic verò respondit deinde inclytus Vulcanus:
    Certè mihi potensque & veneranda dea intus,
(395) Quae me servavit, quando me dolor-cepit procul delapsum
Matris meae voluntate inverecundae, quae me volebat
Occultare claudum existentem: tunc passus fuissem dolores animo,
Nisi me Eurynomeque Thetisque excepisset sinu:
Eurynome filia refluentis Oceani.
(400) Apud istas per novennium fabricavi artificiosa multa,
Fibulasque, tortilesque armillas, fistulasque, & torques
In specu concava. circum autem fluctus Oceani
Spuma murmurans fluebat immensus: neque quis alius
Norat, neque Deorum, neque mortalium hominum,
(405) Sed Thetisque & Eurynome aderant, quae me servarant,
Haec nunc nostram domum venit: ideò me admodum decet
Omnia Thetidi pulchricomae praemia salutis solvere.
Sed tu quidem nunc ei apponito epulas-hospitales lautas,
Dum ego folles deponam, instrumentaque omnia.
    (410) Dixit, & ab incudis-loco monstrum ingens surrexit
Claudicans: subtus autem surae validè-incedebant distortae.
[Σ, p. 557]
Folles quidem seposuit ab igne, instrumentaque omnia
Arculam in argenteam composuit, quibus laboraverat:
Spongia autem circum faciem & ambas manus abstersit,
(415) Cervicemque solidam, & pectora villosa:
Induitque tunicam: accepitque sceptrum crassum, & exiit foras
Claudicans: ancillae vero validis-ibant-passibus sub Rege
Aureae, vivis adolescentulis similes:
Quibus quidem prudentia inest in mentibus, inestque & vox,
(420) Et virtus: ab immortalibus autem diis opera sciunt.
Hae quidem coram rege opus-faciebant, sed hic difficulter-gradiens,
Propè ubi [sedebat] Thetis in throno sedit lucido,
Inque ejus haesit manu, verbumque dixit, ac elocutus est,
    Cur Theti longum-peplum-gerens accedis nostram domum
(425) Reverendaque & chara? anteà sanè non frequentas:
Loquere quod sentis, perficere verò me animus jubet,
Si possum perficere modò, & si perfectibile est.
    Huic autem respondit deinde Thetis lacrymabunda:
Vulcane, an verò aliqua quotquot deae sunt in Olympo,
(430) Tot in mentibus suis pertulit curas molestas,
Quot mihi prae caeteris Saturnides Jupiter dolores dedit?
[Unam] quidem me ex aliis marinis [nymphis] viro subjecit
Aeacidae Peleo, & sustinui viri cubile
Admodum repugnans: hic quidem jam senio tristi
(435) Jacet in aedibus confectus: alia autem mihi nunc [infortunia dedit Iupiter]
Filium postquam mihi dedit nascique educareque
Praestantissimus heroum, hic autem crevit plantae similis:
Quem quidem ego postquam-educavi ut plantam [in] fertili solo,
[Σ, p. 558]
Super navibus misi curvas-puppes-habentibus Ilium versus,
(440) [Contra] Trojanos pugnaturum: hunc vero non suscipiam iterum
Domum reversum, domum Peleïam intra:
Quamdiu autem mihi vivit, & videt lumen solis,
Tristatur, neque ei possum auxiliari accedens.
Puellam quam ei praemium elegerant filii Achivorum,
(445) Hanc rursus è manibus rapuit rex Agamemnon:
Nempè hic [ob] hanc dolens animo tabescebat, sed Achivos
Trojani ad naves concluserant, neque foras
Sinebant exire: hunc autem precabantur senes
Argivorum, & multa inclyta dona nominabant:
(450) Tum ipse quidem deinde abnuit pestem arcere:
Sed hic Patroclum suis ipsius armis induit,
Misitque ipsum ad-bellum: multumque simul populum dedit:
Tota autem die pugnarunt ad Scaeas portas.
Et sanè eadem-die urbem evertissent, nisi Apollo,
(455) Multa mala qui-fecerat, Menoetii fortem filium
Interemisset inter propugnatores, & Hectori gloriam dedisset.
Hujus gratia nunc tua genua amplector, si volueris
Filio meo brevi morituro dare scutum & galeam,
Et pulchras ocreas fibulis aptatas,
(460) Et thoracem. [eum] enim qui erat ei, perdidit fidus socius
A Trojanis interfectus: hic vero jacet in terra animo moerens.
    Huic vero respondit deinde inclytus Vulcanus:
Confide, non tibi haec in mentibus tuis curae-sint:
Utinam enim ipsum à morte lamentabili sic possem
(465) Seorsum abscondere, quando ipsum fatum grave occupabit:
Ut ei arma pulchra aderunt, qualia quis rursus
Hominum multorum admirabitur quicunque [ea] viderit.
    Sic locutus, hanc quidem liquit ibi: ivit autem ad folles:
[Σ, p. 559]
Illos autem ad ignem admovit, jussitque operari.
(470) Folles autem in foraminibus-fornacis viginti omnes spirabant,
Omnigenam facilè-accendentem flatum emittentes:
Interdum [ut] properanti adesset [vehemens,] interdum vero contrà,
Quemadmodum Vulcanus vellet & opus perfici posset.
Aes autem in ignem jecit praedurum stannumque,
(475) Et aurum preciosum, & argentum: at deinde
Posuit in trunco magnam incudem: accepit autem manu
Malleum gravem: altera vero accepit forcipem.
Fecit autem primùm clypeum magnumque firmumque,
Undique variegans, circumque circulum jecit lucidum,
(480) Triplicem, splendentem: extra autem argenteum lorum.
Quinque autem ipsius erant clypei plicae, sed in ipso
Fecit varia multa sapienti mente.
In [eo] quidem terram effinxit, inque coelum, inque mare,
Solemque infatigabilem, lunamque plenam:
(485) Inque sydera omnia, quibus coelum coronatum est,
Pleiadasque, Hyadasque, roburque Orionis,
[Σ, p. 560]
Ursamque, quam & Plaustrum cognomine vocant,
Quae ibidem vertitur & Oriona observat:
Sola autem expers est undarum Oceani,
[Σ, p. 561]
    (490) Inque [eo] duas fecit civitates variae-linguae hominum
Pulchras: in una quidem nuptiaeque erant, conviviaque-solennia:
Sponsas autem ex thalamis, taedis subaccensis
Ducebant per urbem: multusque hymenaeus excitatus fuerat:
Juvenes autem saltatores in-orbem-agebant-se, interque hos
(495) Tibiae cytharaeque sonum edebant, sed matronae
Stantes admirabantur in vestibulis singulae.
Populi autem in concione erant frequentes: illic autem contentio
Orta erat. duo autem viri contendebant gratiâ mulctae
Viri interfecti: alter quidem affirmabat omnia reddidisse
(500) Populo declarans: alter vero negabat quicquam accepisse.
Ambo verò cupiebant apud arbitrum litem dirimere.
[Σ, p. 562]
Cives autem utrisque acclamabant, hinc-inde auxiliatores:
Praecones autem populum continebant. at seniores
Sedebant in politis lapidibus, sacro in circulo:
(505) Sceptra vero praeconum in manibus gestabant vocalium:
His [sceptris] dein incedebant, alternatimque sententiam-ferebant.
Jacebant autem in medio duo auri talenta,
Huic ad-dandum qui inter hos sententiam rectissimè diceret.
Alteram autem civitatem duo exercitus obsidebant populorum
(510) Armis fulgentes: bifariam autem ipsis placebat consilium,
Aut evertere, aut in-duas partes omnia dividere,
Possessionem [scilicet,] quantam oppidum amoenum intus continet.
Hi vero nondum parebant: [ad] insidias autem clam-armabantur.
Murum quidem conjugesque dilectae, & infantes filii
(515) Custodiebant suprà-stantes: interque viri quos habebat senectus.
Hi vero ibant: dux-erat autem ipsis Mars & Pallas Minerva,
Ambo aurei, aureas & vestes induti erant,
Pulchri & magni cum armis, sicut dii scilicet
Utrinque conspicui: populi autem humiliores erant.
(520) Hi vero quando pervenerunt ubi ipsis commodum-erat insidiari
Apud fluvium, ubi potatio erat omnibus armentis:
[Σ, p. 563]
Ibi hi consederunt tecti splendenti aere.
His autem deinde procul duo speculatores sedebant populorum,
Observantes quando oves viderent & curvè-incedentes boves.
(525) Illi vero citò procedebant, duoque simul sequebantur pastores,
Oblectantes-sese fistulis: insidias enim neutiquam praesenserant.
Illi quidem haec providentes incurrerunt: moxque deinde
Caedebant undique boum armenta, & greges pulchros
Candidarum ovium: interficiebant autem insuper pastores.
(530) Illi autem postquam audierunt multum strepitum apud boves,
Conciones ante sedentes, confestim equos
Ascendentes celeres insecuti sunt: moxque pervenerunt:
Consistentes verò pugnabant pugnam fluvii apud ripas:
Feriebant autem se invicem aeratis hastis:
(535) Ibi erat Contentio, ibi Tumultus versabatur, ibi exitiale Fatum,
Alium vivum detinens recens-vulneratum, alium illaesum:
Alium interfectum per stragem trahebat pedibus.
Vestem autem gestabat circa humeros valdè cruentam sanguine virorum:
Versabantur autem tanquam vivi homines, & pugnabant,
(540) Cadaveraque mutua trahebant interempta.
    In [eo] etiam ponebat novale molle pingue solum,
Latum, ter-aratum: multi vero aratores in ipso
Juga vertentes [terram,] agitabant huc & illuc:
Hi autem quando [verso] solo venerunt ad finem arvi,
(545) Illis tum in manibus poculum dulcis vini
[Σ, p. 564]
Dabat vir accedens: hi autem vertebant per sulcos,
Cupientes novalis profundi ad terminum pervenire:
Ipsum autem nigrescebat à-tergo: aratro autem simile-erat,
Aureum quamvis esset: hoc autem ingens miraculum erat.
    (550) In [eo] etiam ponebat campum altae-segetis: ibi autem messores
Metebant acutas falces in manibus habentes:
Manipuli autem alii quidem in sulcum densi cadebant in-terram:
Alios vero mergitum-ligatores vinculis constringebant.
Tres autem mergitum-ligatores astabant, sed ponè
(555) Pueri mergites-colligentes, in ulnis ferentes
Festinanter porrigebant. Rex autem inter hos silentio
Sceptrum tenens-stabat ad sulcum laetus corde.
Praecones autem procul sub quercu convivium praeparabant:
Bovem autem postquam-mactassent magnum, curabant: mulieres autem
(560) Coenam operariis, albas farinas multas miscebant.
    In [eo] etiam ponebat uvis valdè oneratam vineam,
Pulchram, auream: nigri autem per [eam] racemi erant:
Stabat autem palis per totum argenteis:
Circùm autem, coeruleam fossam, circà etiam sepem duxit
(565) [Ex] stanno: una autem sola semita erat in ipsam,
Quâ ibant bajuli, quando vindemiarent vineam.
Virgines autem, & juvenes-innupti pueriliter sapientes
[Σ, p. 565]
Textis in calathis portabant dulcem fructum:
Hos autem inter medios, puer cythara sonora
(570) Suaviter citharizabat: chorda autem bellè resonabat
Tenella voce: hi autem pulsantes [terram] simul
Cantuque sibiloque, pedibus tripudiantes sequebantur.
In [eo] etiam armentum fecit boum erecta-capita-habentium.
Ipsae autem boves auro factae erant, stannoque:
(575) Mugitu autem ex stercore [id est stabulo] ruebant ad-pascua,
Apud fluvium resonantem, valdè rapidum, cannis-abundantem.
Aurei autem pastores unà ibant cum bobus
Quatuor: novem autem ipsos canes pedibus celeres sequebantur.
Horrendi verò leones duo inter primas boves
(580) Taurum valdè mugientem tenebant: hic autem altè mugiens
Trahebatur: hunc autem canes consequebantur & juvenes:
Illi quidem discerpta bovis magni pelle,
Viscera & atrum sanguinem sorbebant: pastores verò
Frustrà immittebant veloces canes incitantes:
(585) Hi nempè, mordere quidem abstinebant à leonibus:
Stantes autem valdè propè latrabant & evitabant.
    In [eo] etiam pascuum fecit inclytus Vulcanus
In amoena valle magnum ovium candidarum,
Stabulaque, tuguriaque, tecta atque ovilia.
[Σ, p. 566]
    (590) In [eo] etiam choream variè-finxit inclytus VuIcanus,
Ei similem qualem olim in Cnosso lata
Daedalus elaboravit pulchricomae Ariadnae.
Ibi quidem adolescentes, & virgines formosissimae
Tripudiabant, invicem in vola manus tenentes.
(595) Horum autem hae quidem tenues vestes gerebant: illi vero tunicas
Induti erant benè-textas, sensim splendentes [tanquam] oleo:
Et hae quidem pulchras coronas habebant, illi autem gladios
Gestabant aureos ab argenteis cingulis.
Hi autem quandoque [in orbem] cursitabant doctis pedibus
(600) Agiliter admodum, sicut quum quis rotam aptatam manibus
Sedens figulus tentaverit si currat:
Quandoque autem rursus cursitabant per ordines [dispositi] inter se:
Plurima vero delectabilem choream circumstabat multitudo
Oblectantes-sese. duo autem saltatores inter ipsos
(605) Cantum incipientes versabant-se per [eos] medios.
In [eo] etiam posuit fluminis magnum robur Oceani,
[Σ, p. 567]
Ora in extrema scuti affabrè facti.
At postquam fabricavit scutum magnum solidumque,
Fecit ei thoracem splendidiorem ignis fulgore,
(610) Fecit etiam ei galeam fortem temporibus aptatam,
Pulchram, variegatam: supraque auream cristam posuit.
Fecit etiam ei ocreas [ex] ductili stanno.
At postquam omnia arma elaboravit inclytus Vulcanus,
Coram matre Achillis posuit attollens:
(615) Haec verò velut accipiter desiliit ab Olympo nivoso
Arma splendentia à Vulcano afferens.

Ilias Liber 19 (Τ)

[Τ, p. 568]
AUrora quidem crocea ab Oceani fluctibus
Oriebatur, ut immortalibus lucem ferret & mortalibus.
Illa verò ad naves pervenit à deo dona ferens:
Invenit autem Patroclo circum jacentem suum charum filium,
(5) Flentem acriter: multi autem circa ipsum socii
Lugebant: haec vero inter hos astitit nobilis dea,
Inque ejus haesit manu, verbumque dixit & elocuta est:
    Fili mi, hunc quidem sinamus dolentes quamvis
Jacere, postquam primùm Deorum voluntate interfectus est:
(10) Tu verò à Vulcano inclyta arma accipe
Pulchra admodum, qualia nondum quispiam vir humeris gestavit.
    Sic loquuta Dea, arma deposuit
Ante Achillem: haec vero insonuerunt artificiosa omnia.
Myrmidonas vero omnes cepit tremor, neque quis sustinuit
(15) Contrà aspicere, sed timuerunt: at Achilles
Ut vidit, statim ipsum magis subiit ira: inque ei oculi
Terribiliter sub palpebris tanquam jubar apparebant.
Oblectabatur autem in manibus tenens dei splendida dona:
At postquam mentibus suis delectatus est artificiosa aspiciens,
(20) Continuo matrem suam verbis velocibus allocutus est:
[Τ, p. 569]
    Mater mea, haec quidem arma deus dedit, qualia par [est]
Opera esse immortalium, neque mortalem virum perfecisse.
Nunc certè quidem ego armabor: sed valdè graviter
Timeo, ne mihi interea Menoetii fortem filium
(25) Muscae ingressae in impressa-aere vulnera,
Vermes generent, deturpentque cadaver:
(Vita autem adempta est) inque corpore toto putrescant.
    Hunc autem excepit deinde dea Thetis argentipes,
Fili, non tibi haec mentibus tuis sint-curae:
(30) Ab hoc quidem ego conabor arcere improba examina
Muscas, quae viros bello-necatos comedunt.
Etsi enim jaceret solidum per annum,
Semper huic erit corpus integrum, vel etiam melius.
Sed tu in concionem vocans heroas Achivos,
(35) Iram renuncians Agamemnoni pastori populorum,
Continuò valdè ad bellum armeris, indueque fortitudinem.
    Sic fata robur audax immisit:
Patroclo autem rursus ambrosiam & nectar rubrum
Instillavit in nares, ut ei corpus integrum esset.
(40) Sed hic ivit ad littus maris nobilis Achilles,
Horrendè vociferans: excitavit autem heroas Achivos,
Et quicunque antea navium in coetu manebant,
Quique gubernatores, & qui tenebant clavos navium,
[Τ, p. 570]
Et quaestores apud naves erant cibi distributores:
(45) Et quidem hi tunc in concionem ibant, eò quod Achilles
Apparuisset, diu enim à pugna cessaverat molesta.
At duo claudicantes ibant Martis famuli,
Tydidesque bellicosus, & nobilis Ulysses,
Hastae innixi (adhuc enim habebant vulnera gravia)
(50) Inque prima concione sederunt profecti:
Sed hic ultimus venit Rex virorum Agamemnon,
Vulnus habens: etenim hunc in forti pugna
Vulneraverat Coon Antenorides aerea lancea.
Verùm postquam omnes congregati sunt Achivi,
(55) Inter hos consurgens locutus est pedibus celer Achilles:
    Atride, an verò hoc ambobus utilius
Fuit tibi & mihi, quando nos dolentes corde
Animum-consumente lite irati fuimus gratiâ puellae?
Quam utinam in navibus occidisset Diana jaculo,
(60) Die illo quum ego cepi [eam,] Lyrnessum populatus:
Ideo non tot Achivi mordicus arripuissent immensam terram
Hostium sub manibus, me irato:
Hectori quidem & Trojanis hoc utilius [fuit:] sed Achivos
Diu meae & tuae contentionis memores fore puto.
(65) Sed ea quidem antèfacta-esse sinamus, dolentes quamvis
Animum in pectoribus dilectum subigentes necessitate:
Nunc quidem profectò ego depono iram, neque me oportet
Indesinenter semper irasci: sed agè ocyus,
[Τ, p. 571]
Impelle ad bellum comatos Achivos,
(70) Ut adhuc quoque Trojanos tentem obvius profectus,
Si velint apud naves pernoctare. sed aliquem puto
Libenter ipsorum genu flexurum esse qui effugerit
Hostili ex bello ab hasta nostra.
    Sic dixit, laetati autem sunt benè-ocreati Achivi,
(75) Iracundiae renunciante magnanimo Pelide.
    Inter hos autem etiam deinde locutus est rex virorum Agamemnon
Illinc à solio, neque inter medios surgens:
    O dilecti heroës Danai, famuli Martis,
Stantem quidem honestum est audire, neque convenit
(80) Impedire: difficile enim, peritum licet existentem:
Virorum autem in multa turba quomodo quis audiret,
Vel diceret? impeditur autem sonorus licet existens concionator.
Pelidae quidem ego indicabo, sed vos caeteri
Advertite-animum Argivi, sermonemque benè cognoscite quisque.
(85) Saepè jam mihi hunc Achivi sermonem dixerunt
Et me objurgarunt: ego autem non author sum,
Sed Jupiter, & Fatum, & in-tenebris-agens Furia:
Qui mihi in concione mentibus injecerunt saevam noxam,
Die illo, quando Achillem praemio ipse privabam.
(90) Sed quid facerem? Dea omnia perficit,
Veneranda Jovis filia Ate, quae omnes offendit,
[Τ, p. 572]
Perniciosa: hujus quidem molles pedes, non enim ad terram
Appropinquat, sed haec per virorum capita incedit,
Laedens homines. itaque alterum quidem irretivit.
(95) Etenim jam olim Jovem laesit, quem praestantissimum
Hominum & deorum dicunt esse: sed sanè etiam hunc
Juno foemina existens, dolis decepit
Die illo, quando erat vim Herculeam
Alcmena paritura benè-munitis in Thebis.
(100) Certè hic jactabundus locutus est inter omnes deos,
Audite me omnesque dii, omnesque deae,
Ut dicam quae me animus in pectoribus hortatur.
Hodie virum in-lucem parturientibus-dolorem-afferens Lucina
Edet, qui omnibus vicinis imperabit.
(105) Eorum hominum ex genere, qui sanguine ex meo sunt.
Hunc vero dolum-meditans allocuta est veneranda Juno:
Mentieris, neque rursus finem sermoni impones.
Eia nunc mihi jura Olympie firmum jusjurandum,
Sanè quidem hunc omnibus vicinis imperaturum
(110) Quisquis die hoc ceciderit intra pedes mulieris
Virorum, qui tui ex sanguine sunt generis.
    Sic dixit, Jupiter autem neutiquam astutiam intellexit,
Sed juravit magnum juramentum: postea vero multum laesus est.
Juno autem delapsa liquit summitatem Olympi:
(115) Statim autem pervenit Argos Achaicum, ubi utique norat
Praeclaram uxorem Stheneli Perseidae:
[Τ, p. 573]
Haec autem gestabat-utero charum filium, hicque septimus erat mensis.
Eduxitque in-lucem, licet immaturum existentem:
Alcmenae autem cohibuit partum, repressit & dolores partus:
(120) Ipsa vero renunciatura [factum,] Jovem Saturnium allocuta est:
    Jupiter pater lucidum-fulmen-habens, verbum aliquod tibi in mente ponam:
Jam vir natus est nobilis, qui Argivis imperabit,
Eurystheus Stheneli filius Perseidae
Tuum genus: non ei indecens imperare Argivis.
    (125) Sic dixit: hunc vero dolor acutus in mente verberavit profunda:
Ilicò autem corripuit Aten, capite nitentibus capillis-ornato,
[Τ, p. 574]
Iratus animo suo, & juravit firmum juramentum,
Nunquam in Olympumque & coelum stellatum
Redituram Aten, quae omnes infortunio-afficit.
    (130) Sic fatus, jecit à coelo stellato
Manu rotans: mox autem pervenit ad opera hominum.
[Ob] hanc semper ingemiscebat, quando suum charum filium videret
Opus iniquum sustinentem sub Eurysthei laboribus:
Sic & ego, quando rursus magnus bellicosus Hector
(135) Argivos perdebat ad puppes navium,
Non poteram oblivisci noxae qua semel laesus fueram.
At postquam offendi, & mihi mentem abstulit Jupiter,
Iterum volo placare, dareque infinita dona:
Sed concita-te ad bellum, & caeteras incita copias:
(140) Dona autem ego ipse omnia praebebo, quaecunque tibi adveniens
Hesternus in tentoriis promisit divinus Ulysses.
Si autem vis, expecta, festinans quamvis ad bellum:
Dona autem tibi ministri mea ex nave accipientes
Ferent, ut intelligas quòd tibi animum-placantia dabo.
    (145) Hunc autem respondens allocutus est pedibus velox Achilles:
Atride illustrissime rex virorum Agamemnon,
Dona quidem si vis praebere, ut aequum est,
Vel retinere, est in te: nunc vero recordemur dimicationis
Statim valdè: non enim oportet subterfugere hîc existentes,
(150) Neque morari. adhuc enim magnum opus infectum,
Ut sanè quis rursus Achillem inter primos videat
[Τ, p. 575]
Hasta aerea Trojanorum perdentem phalanges:
Si verò aliquis vestrûm memor [cum] viro pugnet.
    Hunc autem excipiens allocutus est abundans-consiliis Ulysses:
(155) Non sic strenuus quamvis existens, ô deo par Achilles
Jejunos impelle ad Ilium filios Achivorum
[Contra] Trojanos pugnatoros: quia non exiguo tempore erit
Conflictus, quum semel congressae fuerint phalanges
Virorum, inque Deus spiraverit robur utrisque.
(160) Sed vesci jube velocibus in navibus Achivos
Pane & vino: hoc enim robur est & fortitudo.
Neque enim vir toto die usque ad solem occidentem
Expers cibi poterit contra pugnare.
Etiamsi enim animo promptus sit ad pugnandum,
(165) Tamen latenter membra gravantur, & occupant
Sitisque & fames, laedunturque genua eunti.
Quisquis autem vir vino satiatus & cibo,
[Cum] viris hostibus tota die pugnat,
Audens ei animus in praecordiis, neque quicquam membra
(170) Prius defatigantur, quàm omnes recedent à bello.
Sed agè populum quidem dimitte, & jentaculum jube
Instrui: dona autem rex virorum Agamemnon
Ferat in mediam concionem, ut omnes Achivi
Oculis videant: tu vero in praecordiis propriis laeteris.
(175) Juret autem tibi jusjurandum inter Argivos surgens,
Nunquam hujus cubile ascendisse & rem habuisse,
Pro ut fas est, Rex, & virorum & mulierum:
Atque tibi ipsi animus in praecordiis mansuetus sit:
Ac deinde te convivio in tentoriis oblectet
[Τ, p. 576]
(180) Opiparo, ut ne quid juris mutilum habeas,
Atride, tu verò deinde aequior & in alium
Eris: non quidem enim quicquam vituperabile [est,] regem
Virum [privatum] placare, quando quis prior injuriam-fecerit.
    Hunc vero rursus allocutus est rex virorum Agamemnon:
(185) Gaudeo tuum, Laërtiade, verbum audiens,
Convenienter enim omnia persecutus es & enumerasti:
Haec sanè ego volo jurare, suadet enim mihi animus:
Neque pejerabo apud deum. sed Achilles
Maneat hîc interea, cupidus licet [sit] belli:
(190) Manete etiam alii omnes congregati, dum dona
Ex tentoriis veniant, & foedera rata feriamus.
Tibi verò ipsi hoc ego praecipio & jubeo,
Delectis juvenibus praestantissimis omnium-Achivorum,
Dona mea à nave afferre, quaecunque Achilli
(195) Heri promisimus daturos esse, adducereque mulieres.
Talthybius autem mihi ocius per castra lata Achivorum
Aprum praeparet mactandum Jovique Solique.
    Hunc autem excipiens allocutus est pedibus velox Achilles:
Atride illustrissime rex virorum Agamemnon,
(200) Aliâs quidem & magis debetis haec curare,
Quando aliqua cessatio à bello fuerit,
Et indignatio non tanta sit in pectoribus meis.
Nunc verò hi quidem jacent confossi, quos interfecit
[Τ, p. 577]
Hector Priamides, dum ei Jupiter gloriam praebuit:
(205) Vos autem ad cibum festinate. certè equidem
Nunc juberem pugnare filios Achivorum
Jejunos, impastos. simul verò sole occidente,
Parare magnam coenam, postquam ultierimus contumeliam.
Ante vero nullo-modo mihi charum per guttur descendet,
(210) Nec potus, neque cibus, amico mortuo,
Qui mihi in tentorio confossus acuto aere
Jacet, in vestibulo [pedibus] conversus: circum autem socii
Lugent. ideò mihi neutiquam in mentibus haec curae sunt,
Sed caedes, & sanguis, & gravis gemitus virorum.
    (215) Hunc verò excipiens allocutus est abundans consiliis Ulysses:
O Achilles Pelei fili, longè fortissime Achivorum,
Praestantior es me, & potentior non parum quidem
Hasta: ego vero te prudentia superavero
Multùm, quoniam prior natus sum, & plura novi.
(220) Itaque tibi acquiescat animus [tuus] verbis meis.
Mox pugnae fit satietas hominibus,
Cujus plurimam quidem stipulam ad terram aes fudit:
Messis autem parva, postquam inclinat lances
Jupiter, qui hominum dispensator belli est:
(225) Ventre vero neutiquam licet mortuum lugere Achivos.
Admodum enim multi & crebri diebus omnibus
[Τ, p. 578]
Cadunt: quando quis respiraret à labore?
Sed oportet eum quidem sepelire quicunque mortuus sit,
Patientem animum habentes, in diem lacrymantes:
(230) Quotquot verò è bello odioso reliqui fuerint,
Meminisse potus & cibi, ut adhuc magis
Viris [cum] hostibus pugnemus indesinenter usque,
Induti corpus aere indomito, neque quis aliam
Populorum cohortationem expectans subsistat.
(235) Haec enim cohortatio malè [ei] cedet, quicunque remanserit
Apud naves Argivorum: sed densi impetum-facientes
In Trojanos equorum domitores excitemus acre praelium.
    Dixit: & Nestoris filios comites assumpsit clari,
Phylidemque Megeta, Thoantaque, Merionemque,
(240) Et Criontiadem Lycomedem, & Menalippum:
Perrexerunt autem ire ad tentorium Agamemnonis Atridae:
Statim deinde simul atque verbum fuit, perfectum quoque opus.
Septem quidem è tentorio tripodas ferebant, quos ei promiserat,
Splendentesque lebetes viginti, duodecim quoque equos:
(245) Eduxerunt autem statim mulieres egregias, opera edoctas
Septem: sed octavam Briseïda pulchras-genas-habentem.
Auri vero ponderans Ulysses decem omnia talenta,
    Praeibat: simulque alii dona ferebant juvenes Achivorum:
Et ea quidem in mediam concionem posuerunt: ast Agamemnon
(250) Surrexit: Talthybius autem deo similis voce,
Aprum tenens manibus astitit pastori populorum.
Atrides autem extrahens manibus cultrum,
Qui ei juxta ensis magnam vaginam semper pendebat,
Apri setas delibans [id est abscindens] Jovi manibus sublatis
[Τ, p. 579]
(255) Vota faciebat: hi verò omnes ibidem sedebant tacitè
Argivi, convenienter audientes regem.
Supplicans autem dixit suspiciens in coelum latum:
    Sciat nunc Jupiter primum, deorum summus & praestantissimus,
Terraque, & Sol & Furiae quae sub terram
(260) Homines puniunt, quicunque perjurium jurarit,
Quòd nequaquam ego puellae Briseïdi manum intuli,
Neque cubilis occasione usus, neque alicujus alterius [rei:]
Sed mansit intacta in tentoriis meis:
Si verò quid horum perjurium [est,] mihi dii mala dent
(265) Multa admodum, quaecunque dant [ei] qui ipsos offenderit jurando.
    Dixit, & jugulum apri abscidit saevo ferro:
Hunc quidem Talthybius cani maris in magnum fluctum
Jecit rotans, escam piscibus: sed Achilles
Assurgens inter Argivos bellicosos locutus est:
    (270) Jupiter pater, certè magna damna viris das.
Non sane unquam animum in pectoribus meis
Atrides movisset prorsus, neque puellam
Abduxisset me invito, mala-struens: sed nimirum Jupiter
Voluit Achivis mortem multis contingere.
(275) Nunc autem ite ad jentaculum, ut committamus praelium,
    Sic dixit: solvit autem concionem celerem [id est citò]
Hi quidem dispergebantur suam ad navem singuli:
Dona verò Myrmidones magnanimi curabant,
Iveruntque ad navem ferentes Achillis divini,
(280) Eaque in tentoriis posuerunt, ac sedere-fecerunt mulieres,
[Τ, p. 580]
Equosque ad armentum egerunt famuli clari.
Briseis autem deinde similis aureae Veneri,
Ut vidit Patroclum saucium acuto ferro,
Circa ipsum fusa stridulè lamentabatur: manibus autem laniabat
(285) Pectoraque & tenerum collum & pulchram faciem:
Dixit autem flens puella similis deabus:
    Patrocle, mihi miserae plurimùm grate animo,
Vivum quidem te reliqui ego ex-tentorio discedens:
Nunc autem te mortuum invenio princeps populorum,
(290) Iterum rediens: ut me excipit malum ex malo semper.
Virum quidem cui collocarant me pater & veneranda mater,
Vidi ante civitatem confossum acuto aere,
Tresque fratres, quos mihi eadem peperit mater,
Amabiles, qui omnes exitialem diem assecuti sunt.
(295) Minimé quidem me sinebas quando virum meum velox Achilles
Interfecit, evertitque civitatem divini Mynetis
Flere: sed me dicebas Achillis divini
Juvenilem uxorem [te] facturum esse, abducturumque in navibus
In Phthiam, instructurumque epulas-nuptiales inter Myrmydonas.
(300) Ideò te insatiabiliter fleo mortuum, jucundum semper.
    Sic dixit flens: ingemiscebant puellae
Patrocli praetextu: sui autem ipsarum miserias singulae [deflebant.]
Ipsum vero circum senes Achivorum congregabantur,
Precantes, ut jentaculum sumeret: hic autem negabat suspirans,
    (305) Obsecro, si quis mihi charorum paret sociorum,
Non me antè cibo jubete, neque potu
[Τ, p. 581]
Satiare dilectum cor: quoniam me dolor gravis invadit.
Ad occidentem usque solem permanebo & patiar tamen.
    Sic fatus, alios quidem dimisit reges:
(310) Duo autem Atridae remanserunt, & nobilis Ulysses,
Nestor, Idomeneusque, senexque eques Phoenix,
Oblectantes assidue tristem. neque quicquam animo
Recreabatur, antequam belli aciem subiret sanguinolenti.
Recordatus autem graviter edidit [gemitus,] exclamavitque:
    (315) Certè mihi olim & tu infelix charissime sodalium,
Ipse in tentorio suave prandium apposuisti
Properè & diligenter, quando festinarent Achivi
Trojanis equorum-domitoribus inferre lacrymabile bellum:
Nunc autem tu quidem jaces confossus, sed meum cor
(320) Expers potus & cibi, intus existentium,
Tui desiderio, non enim aliquid pejus aliud pati-possem,
Non si vel patrem interfectum audirem,
Qui fortè nunc in Phthia teneram lacrymam distillat
Privatione talis filii, hic autem [ego] externo in populo
(325) Gratiâ odiosae Helenae [adversus] Trojanos bellum-gero:
Vel hunc, qui in Scyro mihi educatur dilectus filius,
Si forsan adhuc vivit quidem Neoptolemus deo-similis.
Antea quidem enim mihi animus in pectoribus sperabat
Solum me moriturum esse longè ab Argo apto-equis
(330) Hic in Troja: te autem ad-Pthiam rediturum esse,
Ut mihi filium veloci cum nave nigra
[Τ, p. 582]
E-Scyro educeres, & ei ostenderes singula,
Possesionem meam, servosque, & altum tectum habentem magnam domum,
Nunc enim Peleum puto vel omnino
(335) Interiisse, vel paululum adhuc viventem affligi
Senioque molesto, & meum expectantem semper
Triste nuncium, quando extinctum audiat.
    Sic dixit flens: post autem ingemuerunt seniores,
Reminiscentes quae quisque in aedibus reliquerat.
(340) Lugentes verò hos videns miseratus est Saturnius:
Confestim autem Minervam verbis velocibus allocutus est:
    Filia mea, jam omnino deseris virum fortem.
An tibi non amplius in mentibus curae est Achilles?
Ille quidem ante naves erectas-antennas-habentes
(345) Sedet lugens socium dilectum: alii autem
Abeunt ad coenam: is verò jejunus & impastus [est.]
Sed vade, ei nectar & ambrosiam amabilem
Instilla in pectoribus, ut ne ipsum fames occupet.
    Sic dicens impulit antea [per se] promptam Minervam.
(350) Haec autem harpae similis extensas-pennas-habenti, argutae vocis,
E coelo desiliit per aethera. sed Achivi
Continuò-armabantur per castra: haec autem Achilli
[Τ, p. 583]
Nectar in pectoribus & ambrosiam desiderabilem
Instillavit, ut ne ipsum fames injucunda in genibus occupet.
(355) Ipsa autem ad patris praepotentis solidam domum
Rediit. hi autem longè à navibus fundebantur velocibus.
Sicut autem quando densae nives ex aëre volant
Frigidae, propter impetum sudifici Boreae:
Sic tunc densae cassides clarè splendentes
(360) E navibus ferebantur, & scuta umbilicata,
Thoracesque fortes-incurvi & fraxineae lanceae:
Splendor autem ad coelum ibat: ridebat autem omnis circum terra
Propter aeris splendorem, sub autem strepitus excitabatur pedibus
Virorum. in autem mediis armabatur divus Achilles:
(365) Hujus & dentium quidem stridor erat: at ei oculi
Ardebant velut ignis flamma: ejusque cor
Invasit dolor intolerabilis. is itaque Trojanis iratus
Induit dona Dei, quae ei Vulcanus elaboravit faciens:
Ocreas quidem primùm circum tibias posuit,
(370) Pulchras, argenteis fibulis aptatas:
Secundò rursus, thoracem circa pectora induit:
Circum vero humeros posuit ensem argenteis-clavis-distinctum,
Aereum: at deinde clypeum magnum, firmumque
Cepit: hujus autem procul splendor fiebat ut lunae.
(375) Ut autem quando ex ponto fulgor nautis apparet
Ardentis ignis: ille autem ardet altè in montibus
Stabulo in solitario: hos autem non volentes procellae
Pontum in piscosum ab amicis procul deferunt:
Sic ab Achillis scuto splendor in aethera ibat
[Τ, p. 584]
(380) Pulchro, affabrè facto, cassidem verò tollens
Capiti imposuit gravem: haec autem ut stella lucebat
Cristata galea: circùm autem movebantur crines
Aurei, quos Vulcanus posuerat cristam circum frequentes:
Tentabat autem seipsum in armis nobilis Achilles,
(385) An ei apta essent & congruerent clara dona.
Ei vero tanquam alae erant, attollebantque pastorem populorum,
Ex autem armamentario patriam extraxit hastam,
Gravem, magnam, firmam, quam quidem non poterat alius Achivorum
Tractare, sed ipsam solus sciebat vibrare Achilles,
(390) Peliadem hastam, quam patri charo inciderat Chiron
Pelii ex vertice, caedem esse heroibus.
Equos autem Automedonque & Alcimus curantes
Jungebant: pulchrasque antilenas induerunt: in autem frena
Faucibus jecerunt & habenas extenderunt retrò
(395) Compactum ad currum: hic verò scuticam lucidam
Manui prehendens habilem, in equos insiliit
Automedon: retrò verò armatus inscendit Achilles,
Armis totus-fulgens tanquam lucidus sol:
Terribiliter autem equis imperitabat patris sui,
    (400) Xantheque & Balie, inclyti pulli Podarges,
Aliter jam considerate ut-servetis aurigam
Retrò Danaorum ad turbam, ubi satiati fuerimus bello:
Neque ut Patroclum relinquatis illic mortuum.
[Τ, p. 585]
    Hunc autem à-jugo allocutus est pedibus celer equus
(405) Xanthus (statim vero nutavit capite, omnisque juba
Circulo-colli excidens juxta jugum, ad terram pervenit.
Vocalem autem [eum] fecit Dea albiulna Juno)
    Et valdè te adhuc nunc saltem servabimus fortissime Achilles:
Sed tibi propè dies [est] exitialis, neque quid nos
(410) Culpandi: sed deusque magnus, & fatum praepotens.
Neque enim nostra tarditate segnitieque
Trojani ab humeris Patrocli arma ceperunt,
Sed deorum optimus, quem pulchricoma peperit Latona,
Interfecit inter propugnatores, & Hectori gloriam dedit.
(415) Nos sanè etiam cum flatu Zephyri curreremus,
Quem levissimum dicunt esse: sed tibi ipsi
Fatale est à deoque & viro forti occidi.
    Sic sanè loquuti Furiae inhibuerunt vocem.
Hunc autem valdè indignatus allocutus est pedibus velox Achilles:
    (420) Xanthe, quid mihi mortem vaticinaris? neque quid te decet.
Benè novi & ipse quod mihi fatum [est] hic perire,
Procul à dilecto patre & matre: attamen
Non cessabo, antequam Troas abundè abegero è praelio.
    Dixit, & inter primos clamans direxit unica-ungula equos.

Ilias Liber 20 (Υ)

[Υ, p. 586]
SIc hi quidem apud naves curvis-puppibus armabantur
Circum te Pelei fili, pugnae insatiabiles Achivi:
Trojani autem rursus ex-altera-parte in loco-editiore campi.
Jupiter autem Themidem jussit deos ad-concionem vocare
(5) Vertice ab Olympi multiplicis: haec igitur passim
Obiens imperavit Jovis ad domum ire.
Neque aliquis igitur fluviorum aberat, praeter Oceanum:
Neque sanè Nympharum, quae nemora pulchra habitant,
Et fontes fluviorum, & prata herbosa.
(10) Venientes autem ad domum Jovis nubicogi,
Politis sedibus insederunt, quas Jovi patri
Vulcanus fecerat peritis artificiis:
Sic hi quidem Jovis intra [aedes] congregabantur, neque Neptunus
[Υ, p. 587]
Obaudivit deae. sed è mari venit ad illos:
(15) Sedit autem in mediis, Jovisque interrogabat sententiam,
    Cur rursus fulminator, deos ad consilium vocasti?
Aut quid de Trojanis & Achivis deliberas?
Horum enim nunc proximè pugna bellumque flagrat.
    Hunc autem excipiens allocutus est nubicogus Jupiter,
(20) Nosti Neptune meum in pectore consilium,
Quorum gratiâ congregavi. curae-sunt mihi pereuntes quamvis:
Sed profectò ego quidem manebo, [in] cacumine Olympi
Sedens, inde conspiciens, mentem oblectabo. at jam [vos] caeteri
Abite, donec perveniatis ad Trojanos & Achivos.
(25) Utrisque vero auxilium ferte, ubicunque animus est uniuscujusque:
Si enim Achilles solus contra Trojanos pugnet,
Ne paulisper quidem sustinebunt velocem Pelidem.
Etenim ipsum etiam anteà tremebant videntes:
Nunc vero quum jam & animo [ob] socium irascitur graviter,
(30) Vereor ne & murum praeter fatum evertat.
    Sic dixit Saturnides, bellumque ineluctabile suscitavit:
Perrexeruntque ire ad-bellum dii divisum animum habentes.
Juno quidem ad stationem navium, & Pallas Minerva,
Et Neptunus terrae-cinctor, & perutilis
(35) Mercurius, qui praecordiis prudentibus ornatus erat:
Vulcanus autem cum his ibat [ob] robur superbiens,
Claudicans: subtus vero tibiae validè-incedebant distortae:
Ad vero Trojanos Mars mobilis-in-armis: sed cum ipso
Phoebus intonsus, & Diana sagittis-gaudens,
[Υ, p. 588]
(40) Latonaque, Xanthusque, amansque-risum Venus.
Quamdiu quidem seorsum dii à mortalibus erant viris,
Tamdiu Achivi quidem valdè exultabant, quod Achilles
Apparuisset, diu enim pugna abstinuerat molesta:
Trojanos autem tremor gravis invasit [in] membris quenque,
(45) Timentes quum viderunt pedibus-velocem Pelidem
Armis conspicuum, pernicioso similem Marti.
Sed postquam ad turbam dii venerunt virorum,
Mota est contentio acris, populi-commotrix, clamavitque Minerva,
Stans interdum quidem ad fossam cavatam extra murum,
(50) Interdum super littoribus valdè sonantibus valdè clamabat:
Clamabat & Mars ex-alia parte obscurae procellae similis
Acutè à summa urbe Trojanos adhortans,
Interdum apud Simoëntem currens propè Callicolonem [tumulum.]
Sic utrosque beati dii excitantes
(55) Commiserunt, interque ipsos contentionem ruperunt gravem.
Graviter autem intonuit pater hominumque deorumque
Ex alto: sed subter Neptunus concussit
Terram immensam montiumque alta cacumina:
Omnes autem movebantur radices fontosae Idae
(60) Et vertices, Trojanorumque urbs & naves Achivorum.
Timuit vero subtus rex inferorum Pluto:
Territus autem ex throno desiliit, & clamavit, ne ei desuper
Terram rescinderet Neptunus quassator-terrae,
Domus autem [ipsius] mortalibus & immortalibus apparerent
(65) Horrendae, squalidae, quasque horrent dii etiam.
[Υ, p. 589]
Tantus adeò sonitus ortus est deorum contentione congredientium.
Etenim quidem contra Neptunum regem
Stabat Apollo Phoebus, habens sagittas pennatas:
Contraque Martem dea caesia Minerva:
(70) Contra Junonem vero stabat, aurea-tela-gerens sonora
Diana sagittis-gaudens, soror procul-jaculantis [Apollinis:]
Contra Latonam autem stabat servator perutilis Mercurius:
Contra autem Vulcanum magnus fluvius altos-vortices-habens,
Quem Xanthum vocant dii, homines autem Scamandrum.
(75) Sic quidem dii contra deos ibant: sed Achilles
[Υ, p. 590]
Hectorem contra maximè cupiebat ire per turbam
Priamidem: hujus enim potissimum animus suadebat
Sanguine satiare Martem fortissimum bellatorem.
Aeneam autem rectà populi-excitator movit Apollo
(80) Contra Pelidem: immisit autem ei robur ingens:
Filio autem Priami Lycaoni similis-erat voce.
Huic se ipsum assimilans allocutus est Jovis filius Apollo,
    Aenea Trojanorum consiliarie, ubi-nam minae,
Quas Trojanorum regibus promisisti convivans,
(85) Pelidem Achillem contra pugnare?
    Hunc verò rursus Aeneas respondens allocutus est:
Priamide, cur me haec & non volentem jubes,
Contra Pelidem superbum pugnare?
Non sanè jam primùm velocipedem contra Achillem
(90) Stabo, sed jam me & aliàs hasta terruit,
Ex Ida, quando boves invasit nostras,
Diruit autem Lyrnessum & Pedasum: sed me Jupiter
Liberavit qui mihi indidit robur velociaque genua.
Certè occubuissem sub manibus Achillis & Minervae,
(95) Quae ei antè iens ponebat lumen: & jubebat
Hasta aerea Lelegas & Trojanos interficere.
Ideò non potest contra Achillem vir pugnare.
Semper enim adest unus deorum qui perniciem avertat:
Imò alioqui rectà hujus telum volat, neque desinit
(100) Antequam corpus humanum pervadat. si vero Deus
Aequalem praeberet pugnae sortem, non me valdè facilè
Vincet, neque si totus aereus glorietur esse.
    Hunc autem rursus allocutus est rex Jovis filius Apollo,
[Υ, p. 591]
Heros, quin & tu deos sempiternos
(105) Precare, nam te ajunt Jovis filia Venere
Satum esse, ille autem inferiore ex dea est:
Haec etenim Jovis [filia] est, illa autem ex marino sene.
Sed rectà fer aes indefessum, neque te omnino
Saevis verbis avertat & minis.
    (110) Sic fatus, inspiravit robur magnum pastori populorum:
Ivit itaque inter primos-pugnatores armatus fulgenti aere.
Nec latuit Anchisae filius albiulnam Junonem
Contra Pelidem pergens per turmas virorum:
Haec autem in-unum convocans deos, verbum dixit:
    (115) Considerate jam vos Neptune & Minerva
In mentibus vestris, ut se-habebunt haec negocia.
Aeneas ille ivit armatus fulgenti aere
Contra Pelidem: impulit autem Phoebus Apollo:
Sed agite nos ipsum avertamus retrò
(120) Illinc: aut aliquis deinde etiam nostrûm Achilli
Assistat, detque robur magnum, neque quid animo
Deficiat, ut sciat, quod ipsum diligunt potentissimi
Immortalium: hi vero contrà inanes, qui antea quidem
Trojanis auxiliantur [in] bello & pugna:
(125) Omnes autem de coelo descendimus obviantes
Huic praelio, ut ne quid à Trojanis patiatur
Hodie. in posterum vero ea patietur quaecunque ei Parca
Nascenti nevit lino, quando ipsum peperit mater.
Si vero Achilles non haec ex deorum didicerit oraculo,
(130) Timebit postea, quando quis contrà deus venerit
In bello. graves autem dii quum-apparent manifesti.
[Υ, p. 592]
    Huic respondit deinde Neptunus terrae-quassator:
Juno ne irascaris praeter rationem, neque [enim] te decet.
Non ego velim deos in certamen concurrere
(135) Nos alios, quoniam multò fortiores sumus:
Sed nos quidem deinceps sedeamus euntes
Ex via in speculam, bellum autem viris curae-erit.
Si autem Mars inceperit pugnam, aut Phoebus Apollo,
Vel Achillem impedierint, & non siverint pugnare:
(140) Statim tum etiam nobis juxta ipsos contentio orietur
Conflictus: valdè autem celeriter diremptos puto
Redituros ad coelum, deorum ad coetum aliorum,
Nostris sub manibus necessitate fortiter domitos.
    Sic sanè loquutus praeibat caerulea caesarie [Neptunus]
(145) Ad murum aggere-cinctum Herculis divini,
Altum, quem utique ei Trojani & Pallas Minerva
Condiderant, ut cetum fugiens evitaret,
Quando ipsum abigeret à littore ad-planiciem:
Illic Neptunus considebat & dii caeteri:
(150) Circumque densam nebulam humeris induerunt.
Hi vero ex altera-parte sedebant in jugis Callicolones,
[Υ, p. 593]
Circum te, [ô] jaculator Apollo, & Martem urbium-eversorem.
Sic hi quidem utrinque sedebant consultantes
Consilia: incipere autem permolestam pugnam,
(155) Cunctabantur utrique: Jupiter autem sedens altè, hortabatur.
Iis autem totus impletus erat campus & fulgebat aere
Virorum & equorum: sonitum dedit autem terra pedibus
Concurrentium simul: duoque viri longè fortissimi
In medium utrorumque congrediebantur parati pugnare,
(160) Aeneasque Anchisiades, & divinus Achilles.
Aeneas autem primùm minatus processerat,
Nutans galea firma, sed clypeum violentum
Ante habebat pectus: vibrabat autem ferream hastam.
Pelides autem ex-altera parte contrà ruebat, leo veluti
(165) Noxius, quem viri interficere parant
Congregati omnis populus: hic autem primùm quidem contemnens
Incedit, sed quando quis [in]-bello-velocium juvenum
Hasta petierit, convertitur hians: circumque spuma dentes
Oritur, inque ei pectore gemit validum cor,
(170) Cauda vero lateraque & lumbos utrinque
Verberat: seque ipsum excitat ad-pugnandum,
Oculis-splendens autem rectà fertur robore, si quem interficiat
Virorum, vel ipse trucidetur prima in turba:
Sic Achillem incitabat robur & animus superbus
(175) Contra ire magnanimum Aeneam.
[Υ, p. 594]
Hi autem quando jam propè erant ad invicem profecti,
Hunc prior allocutus est pedibus agilis divus Achilles:
    Aenea, cur tu tam [extra] turbam mùltum egressus
Constitisti? an te animus mecum pugnare hortatur,
(180) Sperantem Trojanis imperaturum equûm-domitoribus
Dignitate qua Priamus? sed si me interfeceris,
Non tibi propterea Priamus praemium in manibus ponet:
Sunt enim ei filii, ipseque sanus est, neque amens.
An aliquem tibi Trojani agrum diviserunt eximium [prae] caeteris,
(185) Commodum, consiti-soli & sativi, ut fruaris
Si me interfeceris? difficulter autem spero hoc facturum.
Jam enim te (puto) & [saepe] aliâs hasta terrui.
An non recordaris, quando te à bobus solum existentem
Repuli ab Idaeis montibus, velocibus pedibus
(190) Celeriter? tunc vero non convertebaris fugiens:
Indeque in Lyrnesum evasisti, sed ego hanc
Everti aggressus cum Minerva & Jove patre:
Captivas autem mulieres libero die privans
Abduxi: sed te Jupiter liberavit & dii caeteri.
(195) Sed non nunc te servaturos puto, ut in animum
Inducis: sed te ego recedentem jubeo
In multitudinem regredi: neque contrarius stes mihi,
Antequam aliquod malum patiaris, commissam-rem autem stultus cognovit.
    Huic autem rursus Aeneas respondit, dixitque:
(200) Pelide, ne jam me verbis puerulum tanquàm
Speres [te] territurum: quoniam planè scio & ipse
Et convitia & indecentia etiam loqui.
Novimus quidem alter-alterius genus, scimus & parentes.
[Υ, p. 595]
Passim-divulgata audientes verba mortalium hominum:
(205) Visu tamen minimè tu meos vidisti, neque vicissim ego tuos.
Ajunt te quidem Pelei praeclari prolem esse:
Matre verò ex Thetide pulchricoma marina-nympha:
At ego filius magnanimi Anchisae
Glorior prognatus esse: mater autem mihi est Venus:
(210) Horum jam nunc alterutri quidem charum filium plorabunt
Hodie. non enim puto verbis puerilibus
Sic diremptos à pugna redituros esse.
Quod si autem vis & haec intelligere, ut benè scias
Nostrum genus (multi sanè ipsum viri norunt)
(215) Dardanum primùm genuit nubicogus Jupiter:
Condiditque Dardaniam, quoniam nondum Ilium sacrum
In campo conditum erat oppidum diversilingium hominum:
Sed adhuc submontana habitabant fontosae Idae.
Dardanus rursus genuit filium Erichthonium Regem,
(220) Qui tum ditissimus erat mortalium hominum:
Hujus ter-mille equae paludem circa pascebantur
Foeminae, pullis exultantes teneris:
Has autem Boreas amavit pascentes,
Equoque assimilatus condormivit caeruleas-jubas-habenti.
(225) Hae vero gravidae-factae pepererunt duodecim pullos:
Istae autem quando saltarent in fertili arvo,
[Υ, p. 596]
Per summum spicarum fructum currebant, neque frangebant:
At quum jam saltarent super lata dorsa maris,
In summitate littoris maris albentis currebant.
(230) Troëm autem Erichthonius genuit Trojanis Regem:
Ex Troë autem rursum tres filii inculpati geniti sunt,
Ilusque Assaracusque & divinus Ganymedes,
Qui tum pulcherrimus fuit mortalium hominum:
Quem etiam rapuerunt dii, Jovi ut-pocillator-esset,
(235) Pulchritudinem ob suam, ut immortalibus intereffet.
I1us autem rursus genuit filium praeclarum Laomedonta:
Laomedon autem Tithonum genuit, Priamumque,
Lampumque, Clytiumque, Hicetaonemque ramum Martis:
Assaracus autem Capym: hic autem Anchisem genuit filium:
(240) Sed me Anchises: Priamus autem genuit Hectorem divinum.
[Ex] hoc sanè genere & sanguine glorior esse.
Jupiter autem virtutem viris augetque minuitque
Prout voluerit; ille enim potentissimus [est] omnium.
Sed agè, ne amplius haec dicamus pueruli veluti,
(245) Stantes in medio conflictu pugnae:
Licet enim ambobus opprobria loqui
Multa valdè, neque navis centiremis onus portaret.
Volubilis enim lingua est hominum, multique insunt sermones,
Omnigeni: verborum autem multa profusio hinc atque inde:
(250) Quale dixeris verbum, tale etiam audies.
Sed quid rixis & opprobriis nobis necesse est
Contendere mutuò contrà, ut mulieres,
[Υ, p. 597]
Quae iratae contentione pro perniciosa
Contendunt mutuò, mediam in viam euntes,
(255) Multa vera & non: ira autem & ista jubet.
A virtute autem non me verbis avertes alacrem,
Priusquam aere pugnes contrà: sed agè ocyus
Experiamur mutuò aereis lanceis.
    Dixit utique, & in gravem clypeum impegit aeream hastam
(260) Vehementer: valdè autem circa clypeum crepuit hastae cuspis:
Pelides autem scutum quidem à se manu crassa
Tenuit perterritus. putabat enim longam hastam
Facilè penetraturam esse magnanimi Aeneae:
Stultus: neque cogitabat in mente & in animo,
(265) Quod non facilè possunt deorum gloriosa dona
A viris mortalibus perrumpi, & cedere [eis.]
Neque tunc Aeneae bellicosi fortis hasta
Rupit clypeum, aurum enim inhibuit, dona Dei:
Sed duas quidem adegit per plicas, hae autem adhuc tres
(270) Erant, quoniam quinque plicas super induxerat Vulcanus,
Duas aereas, duasque intus stanni:
Unam verò auream: qua detenta est aerea hasta.
Secundò autem rursus Achilles emisit longam hastam,
Et jaculatus est Aeneae ad scutum undique aequale,
(275) Oram sub primam, ubi tenuissimum currebat aes,
[Υ, p. 598]
Tenuissimum etiam inductum erat corium bovis, ipsaque penitus
Pelias transivit fraxinus: resonuit autem scutum sub ipsa:
Aeneas autem contractus est, & à se scutum tenebat
Timens, hasta autem supra dorsum in terra
(280) Stetit emissa. nam utrosque disruperat orbes
Clypei cingentis-hominem: hic autem devitans lanceam longam
Constitit: dolor autem illi offusus est plurimus oculis:
Territus quòd prope eum fixum erat telum: sed Achilles
Promptus irruit distringens ensem acutum,
(285) Terribiliter clamans: at saxum accepit manu
Aeneas magnum pondus, quod non duo viri ferrent,
Quales nunc homines sunt: is autem ipsum facilè versabat & solus.
Tum Aeneas quidem irruentem petiisset saxo,
Vel ad galeam vel ad scutum, quod ab eo defendisset tristem perniciem:
(290) Hunc autem Pelides propè ense anima privasset,
Nisi mox animadvertisset Neptunus quassator terrae:
Statim autem inter immortales deos verbum locutus est,
    Heu, certè mihi dolor [ob] magnanimum Aeneam,
Qui citò à Pelide domitus ad-infernum descendet,
(295) Persuasus verbis Apollinis longè jaculantis,
Stultus: neque eum juvabit [adversus] triste exitium.
Sed cur hic nunc innocens dolores patitur
Frustrà ob alienas miserias, grata autem semper
Munera diis exhibet, qui coelum latum habitant?
(300) Sed agite, nos saltem ipsum à morte subducamus,
Ne fortè & Saturnides irascatur, si Achilles
Hunc interimat. fatale autem ei est evitare,
Ut ne sine-semine genus & prorsus extinctum pereat
[Υ, p. 599]
Dardani, quem Saturnides prae omnibus dilexit liberis,
(305) Qui ex se nati sunt mulieribusque mortalibus.
Jam enim Priami genus odit Saturnius:
Nunc autem jam Aeneae vis Trojanis imperabit,
Et filii filiorum, qui quidem in-posterum nati fuerint.
    Huic autem respondit deinde pulchris-oculis veneranda Juno:
(310) Neptune, ipse tu in mentibus tuis respice
Aeneam, an ipsum servabis, an sines
A Pelide Achille interfici fortem existentem.
Nam sanè nos multa juravimus juramenta
Omnes inter deos, ego & Pallas Minerva,
(315) Nunquam à Trojanis aversuras esse malum diem,
Neque si quando Troja infesto igne tota flagraret
Incensa, incendant autem bellicosi filii Achivorum.
    Sed postquam hoc audivit Neptunus quassator-terrae,
Perrexit ire perque pugnam, & per strepitum hastarum.
(320) Pervenit autem ubi Aeneas, & inclytus erat Achilles:
Confestim vero huic quidem deinde ob oculos fudit caliginem
Pelidae Achilli: hic autem lanceam benè-ferratam
Scuto extraxit magnanimi Aeneae,
Et hanc quidem ante pedes Achillis posuit:
(325) Aeneam autem agilem-reddidit à terra in altum tollens:
Multos autem ordines Heroum, multosque etiam equorum
Aeneas supersiliebat dei à manu actus:
Pervenit autem ad extremam-partem impetuosi belli:
Ibi verò Caucones ad bellum armabantur:
[Υ, p. 600]
(330) Hunc autem valdè propè venit Neptunus quassator-terrae,
Et ipsum vociferans verbis velocibus allocutus est:
    Aenea, quis te sic deorum [tuî] negligentem jubet
Contra Achillem praeliari & pugnare,
Qui te simul melior, & charior immortalibus?
(335) Sed recede quandocunque obviaveris ipsi,
Ne & praeter fatum domum Plutonis ingrediaris.
Sed postquam Achilles mortem & fatum assecutus fuerit,
Audens deinceps inter primos pugna.
Non enim aliquis te alius Achivorum interficiet.
    (340) Sic fatus, reliquit illic postquam significavit omnia:
Mox verò deinde Achillis ab oculis dispersit nebulam
Densam: hic autem deinde clarè vidit oculis:
Indignabundus autem dixit erga suum elatum animum:
    Papè certè magnum miraculum hoc oculis video:
(345) Hasta quidem haec jacet in terra, neque virum
Video in quem emisi, interficere cupiens:
Certè & Aeneas dilectus immortalibus diis
Erat, sed ipsum putabam frustrà sic gloriari.
Valeat, non ei animus me amplius experiri
(350) Erit, qui & nunc fugit lubens à morte.
Sed agè, jam Danaos bellicosos adhortatus,
Alios Trojanos experiar obvius veniens.
    Dixit, & in ordines saliit, imperavitque viro cuique,
Ne amplius nunc à Trojanis procul state divi Achivi:
(355) Sed agè, vir contra virum eat, paratusque sit pugnare:
Difficile autem mihi est, & forti licet existenti,
Tot homines insequi & [cum] omnibus pugnare:
Ne Mars quidem, qui deus immortalis [est,] neque Minerva
[Υ, p. 601]
Tanti praelii insequeretur aciem, & pugnaret.
(360) Sed quantum quidem ego possum manibusque pedibusque,
Et robore, non me amplius puto remissurum esse, ne quidem paululum:
Sed valdè per catervam ibo penitus, neque aliquem puto
Troum gavisurum esse, quicunque prope hastam [meam] venerit.
    Sic dixit incitans. Trojanos verò illustris Hector
(365) Hortabatur minatus (affirmabat autem ire [se] contra Achillem:)
    Trojani magnanimi, ne timete Achillem.
Etenim ego verbis vel [cum] immortalibus pugnarem,
Hasta verò arduum [est,] quoniam multò fortiores sunt:
Neque Achilles omnibus finem sermonibus imponet:
(370) Sed hoc quidem perficiet. hoc autem in-medio infectum sinet:
Huic autem ego contrarius vado, etsi igni manibus similis est,
Etsi igni manibus similis est: robore autem ardenti ferro.
    Sic dixit incitans: hi autem adversi hastas tollebant
Troës: horum autem simul mistum est robur, ortusque est clamor.
(375) Et tunc Hectorem allocutus est astans Phoebus Apollo,
    Hector, ne amplius omnino cum Achille congrediare antè-aciem,
Sed per multitudinem & ex tumultu excipe [illum,]
Ne te vel jaculetur [eminus,] vel cominus ense feriat.
Sic dixit: Hector autem rursus ingressus est globum virorum
(380) Territus, quando audivit dei vocem loquentis:
Inque Achilles Trojanos insiliit mentibus indutus robur,
Horrendè vociferans. primum autem interfecit Iphitiona
Strenuum, Otryntidem, multorum ductorem populorum,
Quem nympha peperit Nais Otrynteo urbium-eversori,
(385) Tmolo sub nivoso, Hydae in opulento populo. [id est civitate:]
Hunc quidem rectà ruentem percussit hasta divus Achilles
[Υ, p. 602]
Medium per-caput: id autem in-duas-partes totum fissum est.
Insonuitque cadens: hic autem gloriabatur divus Achilles,
    Jaces Otryntide, omnium terribilissime virorum:
(390) Hîc sanè tibi mors: genus autem tibi est ad lacum
Gygaeum, ubi tibi ager paternus est,
Hyllum ad piscosum, & Hermum vorticosum.
    Sic dixit jactabundus: hunc vero caligo [in] oculis obtexit.
Hunc quidem Achivorum equi canthis-rotarum contriverunt
(395) Prima in acie: hic verò post hunc, Demoleontem
Strenuum aversorem pugnae Antenoris filium
Pupugit in tempus per galeam aereas-genas-habentem:
Nec sanè aerea galea prohibuit, sed per ipsam
Cuspis acta rupit os, cerebrumque
(400) Intus omne foedatum est: interfecit vero ipsum ruentem [in se.]
Hippodamantem verò deinde ab equis desilientem,
Ante se fugientem in dorso vulneravit hasta:
Sed hic animam efflabat & mugiebat, ut quum taurus
Mugit tractus Heliconium circum regem [id est Neptuni aram]
(405) Adolescentibus trahentibus: gaudetque his Neptunus:
Sic utique hujus mugientis reliquit ossa animus elatus.
Sed hic ivit cum hasta in divinum Polydorum
Priamidem, quem neutiquam pater sinebat pugnare:
Eo quod ipsi inter omnes minimus erat natu.
(410) Et ei charissimus erat, pedibus verò omnes vincebat.
[Υ, p. 603] Jam tum juvenili-inscitia pedum virtutem ostentans,
Currebat per propugnatores, quousque charum perdidit animum:
Hunc percussit medium jaculo velocipes divus Achilles
In tergum, dum praetercurreret, ubi balteum fibulae
(415) Aureae colligabant, & duplex concurrebat thorax:
E-regione autem penetravit juxta umbilicum hastae cuspis:
Et in-genua procidit ejulans: nebula autem ipsum obtexit
Nigra: ad se vero collegit intestina manibus inclinatus:
Hector autem postquam vidit fratrem Polydorum
(420) Viscera manibus tenentem advolutum terrae,
Ejus oculis offusa est caligo, neque amplius sustinuit
Diu procul versari, sed contrarius venit Achilli
Acutam hastam vibrans flammae similis. sed Achilles
Ut vidit, statim exiliit, & jactabundus verbum dixit:
(425) Propè [est] vir qui meum maximè confecit animum,
Qui mihi amicum interfecit honoratum, neque sanè diutius
Invicem subterfugitabimus per belli semitas.
    Dixit, & torvè intuitus allocutus est Hectorem nobilem:
Propius accede, ut celeriter mortis fines consequaris.
    (430) Hunc autem non territus allocutus est bellicosus Hector:
Pelide, ne me verbis puerulum veluti
Speres perterrefacturum [te:] quoniam probè novi & ipse
Et convitia & dicta superba loqui:
Scio autem quod tu quidem fortis, ego vero te multò inferior,
(435) Sed certè quidem haec Deorum in genibus sita sunt:
Si tibi, inferior quamvis existens, animam exemero
Hasta jaculatus; quoniam & meum telum acutum antè [est.]
[Υ, p. 604]
    Dixit, & quatiens emisit hastam, & hanc Minerva
Flatu ab Achille antrorsum convertit glorioso,
(440) Sensim admodum spirans: illaque reversa est ad Hectorem nobilem,
Ipsiusque ante pedes cecidit: sed Achilles
Furens irruit occidere cupiens,
Horrendùm clamans: illum vero eripuit Apollo
Facilè admodum, utpote Deus, operuitque nebula multa.
(445) Ter quidem deinde irruit velocipes divus Achilles
Hasta aerea, terque nebulam percussit profundam:
Sed quando jam quartò impetiit daemoni similis,
Graviter clamans verbis velocibus allocutus est:
    Rursus nunc effugisti mortem canis: certè tibi propè
(450) Venit exitium: nunc rursus te liberavit clarus ApoIIo,
Cui soles vota-facere receptus intra sonitum jaculorum:
Attamen te conficiam & in posterum obviam-factus,
Si fortè aliquis etiam mihi deorum adjutor est.
Nunc autem alios Trojanos aggrediar quemcunque assecutus fuero.
    (455) Sic locutus Dryopem vulneravit per cervicem mediam jaculo:
Cecidit autem ante pedes: ille autem hunc quidem reliquit,
Demochum verò Philetoridem amplumque magnumque
In-genu hasta percutiens detinuit: hunc quidem deinde
Vulnerans ense magno, abstulit animam.
(460) Sed hic Laogonum & Dardanum filios Biantis,
Ambos adortus ex equis depulit in terram,
Hunc quidem lancea jaculatus, illum vero cominus ense verberans.
Troëm autem Alastoridem, hic quidem obvius venit, genua,
Si quo modo sibi parceret, prehendens, & vivum dimitteret,
(465) Neque interficeret, coaequalem-aetatem miseratus.
[Υ, p. 605]
Stultus, neque hoc noverat quod non persuasurus erat.
Non enim ullo modo mitis vir erat, neque benignus,
Sed valdè ferox. hic quidem tangebat manibus genua,
Cupiens precari, ille autem ense vulneravit [eum] ad hepar.
(470) Ejuis autem hepar excidit, & ater sanguis ex ipso
Sinum implevit: huncque caligo [in] oculis texit
Animo deficientem. ille vero rursus Mulium vulneravit astans
Hasta ad aurem: moxque per aurem ivit alteram
Cuspis aerea: ille autem Agenoris filium Echeclum
(475) Medium per caput gladio percussit manubriato:
Totus autem incaluit ensis sanguine: hunc vero in oculis
Cepit nigra mors & fatum potens.
Deucalionem autem deinde, ubi connectunt [se] nervi
Cubiti, hâc illum charam per manum confodit
(480) Cuspis aerea: hic vero ipsum expectavit manu gravatus,
Prae [se] videns mortem. ille autem gladio cervicem verberans
Procul cum ipsa galea caput projecit, medulla rursus
Vertebris exiliit: hic autem in terra jacuit extensus.
At ipse perrexit ire in strenuum Pirei filium
(485) Rhigmum, qui è Thracia fertili venerat:
Hunc percussit medium telo: fixumque est in ventre ferrum:
Decidit autem è curru. hic autem Areïthoum famulum
Retrò equos convertentem [in] dorso acuta hasta
Pupugit, éque curru depulit, turbati sunt autem ejus equi.
(490) Quemadmodum autem furit per profundas valles ingens ignis
Montis aridi: profunda autem accenditur sylva,
Et ubique quatiens ventus flammam circumvolvit:
[Υ, p. 606]
Sic hic ubique currebat cum lancea daemoni similis,
Occisos insequens: fluebat autem sanguine terra nigra.
(495) Ut autem quando quis subjugavit boves mares latifrontes
Ad-terendum hordeum album rotunda in area,
Citoque tenuia fiunt boum sub pedibus vehementer-mugientium:
Sic sub Achille magnanimo unica-ungula equi
Calcabant simul mortuosque & clypeos: sanguine autem axis
(500) Infrà totus foedabatur, & orbes qui circa currum [erant,]
Quos ab equorum ungulis guttae aspergebant.
Quaeque à canthis [subsiliebant:] is autem cupiebat gloriam referre
Pelides: tabe verò maculabat manus inaccessas.

Ilias Liber 21 (Φ)

[Φ, p. 607]
SEd postquam ad alveum pervenerunt pulchrè-fluentis fluvii
Xanthi vorticosi, quem immortalis genuit Jupiter,
Ibi dividens [eos] hos quidem per campum insequebatur
Ad urbem, qua alii turbati fugerant
(5) Die superiori, quando furebat illustris Hector:
Illac hi profundebantur in-fugam-versi: caliginem autem Juno
Offudit antè densam ut-inhiberet. dimidii vero
In fluvium volvebantur profundi-fluum, argenteos-vortices habentem:
Incideruntque magno strepitu: insonuerunt autem alta fluenta,
(10) Ripae autem circum circa valdè resonuerunt: hi vero clamore
Innatabant huc & illuc convoluti per vortices.
Sicut autem quando ab injectu ignis locustae evolant
Ut-fugiant ad-fluvium: ardetque indefatigatus ignis
[Φ, p. 608]
Excitatus repentè: hae subeunt-prae-timore aquam:
(15) Sic ab Achille Xanthi profundos-vortices-habentis
Implebatur fluxus resonans mixtim equisque & viris:
Sed hic nobilis hastam quidem reliquit illic ad ripas,
Acclinatam myricis: ipse verò insiliit daenoni similis,
Gladium solum habens: mala vero mentibus cogitabat opera:
(20) Verberabat autem circum-circa: horum autem gemitus excitabatur foedus
Ense caesorum: rubescebatque sanguine aqua.
Sicut autem à Delphino ingenti pisce, pisces alii [minores]
Fugientes, implent cavernas portus tutas-stationes-habentis,
Formidantes: (mox enim devorat quemcunque ceperit)
(25) Sic Trojani fluvii per impetuosi fluenta
Abdebant-sese ad rupes. is autem ut fatigavit manus caedendo,
Vivos è fluvio duodecim delegit juvenes,
Poenam Patrocli Menoetiadae mortui:
Hos eduxit foras [è fluvio] pavidos tanquam hinnulos:
(30) Ligavit autem à tergo manus benè-scissis loris,
Quae ipsi ferebant super benè-tortas tunicas:
Tradidit autem sociis deducere concavas ad naves.
At ipse iterum irruit interficere cupiens:
Illic filio Priami obviam-factus-est Dardanidae
(35) Ex fluvio fugienti Lycaoni: quem olim ipsemet
Duxit arreptum ex patris horto non volentem,
Per-noctem accedens: is verò caprifici acuto aere
lncidebat novellos ramos, ut currus orbes essent.
[Φ, p. 609]
Huic autem inopinatum malum venit nobilis Achilles.
(40) Et tunc quidem ipsum in Lemnum benè-conditam vendidit
Navibus abducens, sed filius Jasonis precium dedit,
Illinc autem hospes ipsum redemit, multa autem dedit,
Imbrius Eetio: misit autem ad nobilem Arisbem.
Inde clam suffugiens paternam venit in domum:
(45) Undecim autem dies animum oblectabat cum suis amicis,
Reversus ex Lemno: duodecimo vero ipsum rursus
Manibus Achillis Deus injecit, qui ipsum erat
Missurus ad Plutonis [domum,] etiam non volentem ire.
Hunc igitur ut agnovit velocipes nobilis Achilles
(50) Nudum sine galeaque & scuto: neque habebat hastam,
(Namque haec quidem omnia in terram abjecerat: conficiebat enim sudor
Fugientem è fluvio: labor autem subtus genua lassabat)
Indignabundus dixit erga suum magnanimum animum:
    Papae certè magnum miraculum istud oculis video,
(55) Profectò jam Trojani magnanimi, quos quidem interfeci,
Rursus resurgent à caligine obscura:
Qualiter jam & hic venit vitato infausto die,
Lemnum in claram venundatus: neque ipsum detinuit
Profunditas maris cani, quae multos invitos coërcet.
(60) Sed agè jam & hastae spiculum nostrae
Gustabit, ut videam in mentibus & intelligam,
An similiter & illinc evadet, an ipsum retinebit
Terra alma, quae fortem etiam coërcet.
    Sic cogitabat manens: is vero propè eum venit trepidus,
(65) Genua contingere cupiens: valdè enim desiderabat animo
Effugere mortemque malam & fatum nigrum.
Certè hic quidem hastam longam sustulit divus Achilles,
[Φ, p. 610]
Vulnerare cupiens: hic autem accurrit & prehendit genua
Procumbens: hasta vero supra dorsum in terra
(70) Stetit, cupiens corpore fatiari virili.
Caeterùm hic altera [manu] quidem capiens supplicabat genua:
Altera vero tenebat lanceam acutam, neque demittebat,
Et eum supplicans verbis velocibus allocutus est,
    Genua tua tango Achilles, tu autem me venerare & mei miserere:
(75) Loco tibi sum supplicis, [ô] nobilis, venerandi.
Apud te enim primùm degustavi Cereris donum
Die illo quando me cepisti benè-culto in horto,
At me vendidisti procul abducens à patreque amicisque
Lemnum in claram: centum-boum-pretium autem tibi inveni.
(80) Nunc vero redimerer ter tantum dans: dies enim mihi est
Haec duodecima, ex-quo in Ilium appuli
Multa perpessus: nunc rursum me tuis in manibus posuit
Fatum crudele. debeo fortassis odio esse Jovi patri,
Qui me tibi rursus tradidit: brevis-aevi autem me mater
(85) Peperit Laothoë filia Altae senis.
Altae, qui Lelegis bellicosis praeest,
Pedasum altam obtinens propè Satnioëntem [fluvium.]
Hujus autem habuit filiam Priamus: multas quoque alias:
Ex hac autem duo nati sumus: tu vero utrumque obtruncabis:
(90) Illum quidem primos inter pedites domuisti
Diis parem Polydorum, postquam jaculatus es acuta hasta.
[Φ, p. 611]
Nunc vero sanè hîc mihi malum erit: non enim puto
Tuas manus effugiturum, postquam [me tibi] appropinquavit deus.
Aliud autem tibi dico, tu verò in mentibus pone tuis:
(95) Ne me interfice, quoniam non uterinus-frater Hectoris sum,
Qui tibi socium interemit mitemque fortemque.
    Sic igitur ipsum Priami allocutus est illustris filius,
Supplicans verbis: immite autem responsum audivit:
    Stulte, ne mihi precia redemptionis recense, neque narra:
(100) Antequam enim Patroclus assecutus esset fatalem diem,
Intereà aliquando mihi parcere in mentibus gratius erat
Trojanis, & multos vivos cepi, & vendidi:
Nunc autem non est qui mortem effugiat: quemcunque Deus
Ilium ante, meas in manus conjecerit
(105) Omnium Trojanorum: praecipuè vero Priami filiorum.
Sed amice morere & tu: quid ingemis frustrà?
Occubuit & Patroclus, qui te multò praestantior [erat.]
Nonne vides qualis & ego pulcherque magnusque?
[Ex] patre autem [natus] sum nobili: Dea vero me peperit mater.
(110) Sed post te etiam mihi mors & fatum violentum
Erit, vel aurora, vel crepusculum, vel meridies,
Quando quis & mihi ferro animum auferet,
Sive is hasta jaculatus, sive à nervis sagitta.
    Sic dixit, hujus vero ibi soluta sunt genua & charum cor:
(115) Hastam quidem emisit: hicque sedebat manus tendens
Ambas: Achilles autem distringens ensem acutum,
Percussit juxta compagem ad cervicem: totusque intro
Penetravit ensis anceps: ille vero pronus in terra
Jacebat extensus: extraque sanguis ater fluebat, rigabatque terram.
[Φ, p. 612]
(120) Hunc autem Achilles in-fluvium arreptum pede misit ut ferretur,
Et ei insultans verba velocia loquutus est:
    Istic nunc jace cum piscibus qui tibi vulneris
Sanguinem lambent securi, neque te mater
Impositum lectis deflebit: sed Scamander
(125) Feret vorticosus in maris latum sinum:
Saltans aliquis per undam, sub nigram superficiem percurret
Piscis, quò devoret Lycaonis album adipem.
Pereatis, donec urbe potiamur Ilii sacri,
Vos quidem fugientes, ego vero à tergo caedens:
(130) Neque vobis fluvius pulchrifluus, claris-vorticibus
Proderit, cui jam diu multos sacrificatis tauros,
Vivos autem in vorticibus immittitis unungulos equos.
Sed & sic peribitis dira morte, quoad omnes
Luatis Patrocli caedem, & interitum Achivorum,
(135) Quos apud naves citas interfecistis, absente me.
    Sic dixit: fluvius autem indignatus est animo magis,
Agitabatque animo, quomodo coërceret à caede
Nobilem Achillem: à Trojanis verò pestem averteret.
Interea autem Pelei filius habens longam hastam,
(140) Asteropaeo insiliit, interficere cupiens,
Filio Pelegonis: hunc autem Axius latifluus
Genuit & Periboea Acesameni filiarum
Natu-maxima: huic enim mistus est fluvius altos-vortices-habens.
[Φ, p. 613]
Hunc Achilles adortus est: hic autem contrarius è fluvio
(145) Stetit tenens duas hastas, robur autem ei in mentibus posuit
Xanthus, quia iratus erat [ob] in-pugna-caesos juvenes,
Quos Achilles interfecerat in fluctu, neque misertus erat.
Hi autem quando jam propè erant inter se profecti,
Hunc prior allocutus est velocipes divus Achilles:
(150)     Quis, unde es virorum, qui mihi audes obvius venire?
Infelicium autem filii meo robori occurrunt.
    Hunc autem rursus Pelegonis allocutus est illustris filius:
Pelide magnanime, cur genus quaeris?
Sum ex Paeonia fertili procul distante,
(155) Paeonas viros ducens longas-hastas-gestantes, haec autem mihi nunc
Dies undecima, quando in Ilium veni:
Sed mihi genus ex Axio latè fluente:
Axio, qui limpidissimam aquam per terram fundit,
Qui genuit Pelegonem inclytum lancea: hunc autem me ajunt
(160) Genuisse. nunc autem pugnemus illustris Achilles.
    Sic dixit minitans: sustulit autem divus Achilles
Peliadem hastam: hic autem simul [geminis] hastis utraque manu
Heros Asteropaeus [jecit,] quia ambidexter erat:
Atque altera quidem lancea scutum percussit, neque penitus
(165) Rupit scutum, aurum enim prohibuit, dona Dei:
Altera autem ipsum in lacerto leviter attigit manus
Dextrae: exiliit autem sanguis ater: illa vero supra ipsum
Terrae infixa est, cupiens corpore satiare se:
[Φ, p. 614]
Secundus verò Achilles lanceam recta-volantem
(170) In Asteropaeum immisit, occidere cupiens.
Et ab hoc quidem aberravit: hic autem altam tetigit ripam,
Medio-tenus autem impegit ripae fraxineam hastam.
Pelides autem ensem acutum extrahens à foemore
Saliit in eum cupidus: hic autem hastam Achillis
(175) Non poterat è praecipitio evellere manu valida:
Ter quidem ipsam concussit extrahere cupiens:
Ter autem defecit vis: quartò autem parabat animo
Frangere incurvando hastam fraxineam Aeacidae,
Sed ante Achilles cominus ense animam abstulit:
(180) [In] ventre enim ipsum verberavit apud umbilicum, omniaque
Essusa sunt humi intestina: hunc autem caligo [ad] oculos obtexit
Expirantem: at Achilles in pectora irruens,
Armaque detraxit, & glorians-verbum dixit:
    Jaceas sic, difficile tibi praepotentis Saturnii
(185) [Cum] filiis contendere, è fluvio licet natus [sis.]
Dicebas tu quidem fluvii genus [te] esse latè fluentis:
At ego genus magni Jovis glorior esse.
Genuit me vir multis imperans Myrmidonibus
Peleus Aeacides: Aeacus vero ex Jove erat:
(190) Quare praestantior quidem Jupiter fluviis in mare cum-strepitu-irrumpentibus.
Praestantius etiam Jovis genus [quàm] fluvii est.
Etenim tibi fluvius adest magnus, si potest quid
Prodesse. sed non licet cum Jove Saturnio pugnare:
Quapropter neque rex Acheloïus comparat se [Iovi:]
[Φ, p. 615]
(195) Neque profundi magna potentia Oceani,
Ex quo omnes fluvii & totum mare,
Et omnes fontes, & putei alti oriuntur:
Sed & is timet Jovis magni fulmen,
Horrendumque tonitru, quando è coelo fragorem-ediderit.
(200)     Dixit certè, & è ripa evulsit aeream hastam:
Hunc autem illic reliquit, postquam charo corde privavit,
Jacentem in arenis. alluebat autem ipsum nigra aqua:
Hunc igitur quidem anguillaeque & pisces circumdabant
Adipem comedentes renibus-obtensum rodentes.
(205) Sed hic contendit ire ad Paeonas equites,
Qui etiam apud fluvium in fugam-acti erant vorticosum,
Postquam viderunt fortissimum in atroci pugna,
Manibus sub Pelidae, & ense fortiter interemptum.
Tunc interfecit Thersilochumque, Mydonaque, Astypylumque,
(210) Mnesumque Thrasiumque, & Aenium, & Ophelestem.
Et adhuc plures interemisset Paeonas velox Achilles,
Nisi iratu allocutus fuisset fluvius profundos vortices habens,
Viro similis: è profundo autem affatus est vortice:
    O Achilles, supra [caeteros] quidem fortis es, supraque indigna patras
(215) Viros [caeteros:] semper enim tibi auxiliantur dii ipsi.
Siquidem tibi Trojanos concessit Saturni filius omnes perdere,
Ex me saltem expellens, in campo ardua patra:
Plena sunt enim jam mihi cadaveribus amoena fluenta,
Neque aliquò possum effundere fluxum in mare divinum
(220) Obstructus cadaveribus: tu autem interficis perniciosè.
Sed age jam desiste, stupor me occupat, princeps populorum.
[Φ, p. 616]
    Hunc autem excipiens allocutus est pedibus celer Achilles:
Erunt haec Scamandre divine ut tu jubes:
Trojanos tamen non antè desinam superbos interficiens,
(225) Quàm conclusero intra civitatem, & cum Hectore tentavero
Contra, an me interficiet, an ego ipsum.
    Sic fatus, in Trojanos irruit daemoni similis.
Et tunc Apollinem allocutus est fluvius profundis-vorticibus:
    Proh malum, argenteum-arcum-gestans Jovis fili, non tu consilia
(230) Observasti Saturnii, qui tibi admodum diligenter praecepit,
Trojanis ut-adesses & opem ferres, donec veniat
Crepusculum serò ingrediens, obumbretque fertilem terram.
Dixit & Achilles quidem hasta-inclytus insiliit medio
Ripa desiliens: ille autem irruit aestu fervens.
(235) Omnia autem movit fluenta turbatus, impulit autem cadavera
Multa, quae in ipso abundè erant, quae confecerat Achilles:
Haec ejecit foras, mugiens tanquam taurus,
In terram: vivos autem servavit per pulchra fluenta,
Occultans in vorticibus profundis, magnis:
(240) Horrenda autem circum Achillem turbata constitit unda:
Repellebat autem [eum] in scutum ingruens aestus, neque pedibus
Potuit firmus-stare: ille vero ulmum prehendit manibus
Pulchram, proceram. haec verò à radicibus prolapsa
Crepidinem totam dispulit: detinuit autem pulchra fluenta
(245) Ramis densis: ponte-junxit autem illam ipsam,
Intus tota prolapsa. hic autem ex alveo exiliens,
Properabat per campum pedibus velocibus volare,
[Φ, p. 617]
Territus: neque cessavit magnus deus, motus est autem in ipsum
In-summo-nigricans, ut ipsum cohiberet à bello
(250) Divinum Achillem: à Trojanisque exitium averteret.
Pelides autem aufugit, quantum est hastae jactus,
Aquilae impetum habens nigrae venatricis,
Quae simul fortissimaque & celerrima alitum [est:]
Huic similis ruit: in pectoribus autem aes
(255) Horrende insonabat: obliquè autem ab hoc declinans
Fugiebat: hic autem à-tergo fluens sequebatur magno strepitu:
Sicut autem quando vir aquaeductor à fonte nigro
Per-plantas & hortos aquae fluxum deducit:
Manibus ligonem habens & rivi obices amovens:
(260) Hac quidem profluente subtus calculi omnes
Provolvuntur: haec autem citò defluens immurmurat
Loco in declivi: praevenit autem & ipsum deductorem:
Sic semper Achillem urgebat unda fluxus,
Quanquam alacrem existentem: Dii enim praestantiores viris.
(265) Quoties autem parabat agilis nobilis Achilles
Stare contrà, & cognoscere si ipsum omnes
Immortales terrerent qui coelum latum habitant,
Toties ipsum magna unda divini fluminis
Obruebat humeros desuper: hic autem in altum pedibus saliebat
(270) Animo moestus: fluvius autem subtus genua debilitabat
Vehemens, obliquè fluens: pulverem autem subtrahebat pedibus,
[Φ, p. 618]
Pelides autem ejulavit intuitus in coelum latum,
    Jupiter pater quam nullus me deorum miserabilem sustinet
Ex fluvio liberare: in-posterum vero etiam quidvis patiar.
(275) Alius autem nullus mihi adeò culpandus coelestium,
Quam dilecta mater, quae me mendaciis decepit,
Quae me dicebat Trojanorum sub muro armatorum
Velocibus periturum esse Apollinis jaculis.
Utinam me Hector occidisset, qui hic educatus est fortissimus,
(280) Itaque fortis quidem occidisset, fortem autem [me] interfecisset:
Nunc autem me ingloria morte fato-decretum-est corripi,
Oppressum in magno fluvio tanquam puerum subulcum,
Quem torrens opprimit [per] tempestatem transeuntem.
    Sic dixit. hunc autem valdè citò Neptunus & Minerva
(285) Steterunt propè accedentes: forma autem hominibus simiIes-facti erant,
Manuque manum prehendentes confirmarunt verbis.
Inter hos autem sermonem orsus est Neptunus terrae-quassator:
    Pelide, ne quicquam trepidè-fugias, neque amplius formides:
Tales enim tibi nos ex diis auxiliatores sumus,
(290) Jove approbante, ego & Pallas Minerva:
Quoniam minime tibi [in] fluvio mori fatale est.
Sed hic quidem citò definet, tu autem videbis ipse.
Sed te prudenter admonebimus, si pareas:
Ne prius abstineas manus ab omnibus-aequè-molesto bello,
(295) Quàm in Ilii inclytos muros populum concluseris
Trojanum, quicunque fugerit: tu autem Hectori anima erepta
Iterum ad naves ito: damus autem tibi gloriam referre.
[Φ, p. 619]
    Hi sanè sic loquuti ad immortales concesserunt.
At hic ivit (valdè enim deorum impellebat [eum] praeceptum)
(300) In campum: hic vero totus plenus erat aqua effusa:
Multa autem arma pulchra bello-caesorum juvenum
Fluitabant, & cadavera. hujus autem sursum genua subsultabant
Adversus fluxum ruentis rectà: neque ipsum retinuit
Latè fluens fluvius: magnum enim robur injecerat Minerva:
(305) Neque Scamander remisit suam vim, sed adhuc magis
Succensuit Pelidae: extulit autem undam fluctus
In altum sublatus. Simoëntem vero hortabatur clamans:
    Chare frater, robur viri ambo saltem
Cohibeamus, quoniam citò civitatem magnam Priami regis
(310) Evertet: Trojani verò in pugna non manebunt.
Sed auxiliare celerrimè & imple fluenta
Aqua ex fontibus, omnesque concita torrentes:
Erige itaque magnam undam, multumque fragorem excita
Truncorum & lapidum, ut compescamus immanem virum,
(315) Qui jam nunc praevalet, audetque hic paria diis.
Affirmo enim, neque vim profuturam neque ipsam formam,
Neque arma pulchra, quae alicubi in imo alveo
Jacebunt sub luto tecta: sed eum ipsum
Involvam arenis, satis colluviei circumfundens
(320) Infinite, neque ejus ossa poterunt Achivi
Colligere: tanta eum colluvie desuper operiam:
Illic ei & sepulchrum erit, neque amplius ei opus
[Φ, p. 620]
Erit humatione, cum ipsum sepelire velint Achivi.
    Dixit, & irruit in Achillem aestuans in-altum furens,
(325) Murmurans spumaque, & sanguine, & cadaveribus.
Purpurea verò unda à-Jove fluentis fluvii
Stetit elevata ac Pelidem corripuit.
Juno autem multùm clamavit admodum-timens Achilli,
Ne ipsum opprimeret magnus fluvius vorticosus:
(330) Statim vero Vulcanum allocuta est suum charum filium,
    Move [te] Vulcane, mi fili: contra te enim
Xanthum vorticosum pugna conjicimus esse [id est stare.]
Proinde opem-fer citissimè, accendeque flammam multam:
Ego verò Zephyri & procellosi Noti
(335) Ibo è mari gravem excitatura procellam,
Quae Trojanorum capita & arma comburat,
Incendium malum ferens: tu autem Xanthi apud ripas
Arbores ure, ipsumque immitte igni, neque te prorsus
Blandis verbis avertat, aut minis:
(340) Neque ante cohibeas tuam vim, nisi quando jam
Loquar ego clamans, tunc compesce indefessum ignem.
    Sic dixit: Vulcanus autem parabat ingentem ignem:
Primùm quidem in campo ignis ardebat: combussitque cadavera
Multa, quae in ipso abundè erant, quae confecerat Achilles:
(345) Totus vero siccatus est campus: coërcitaque est clara aqua.
Ut autem quando autumnalis Boreas nuper-rigatum hortum
[Φ, p. 621]
Statim exiccat: gaudet vero ipsum quisquis colere-solet:
Sic exiccatus est campus omnis, atque cadavera
Comburebat. hic vero in fluvium vertit flammam praefulgentem.
(350) Urebantur ulmique, & salices, & myricae,
Ardebat jam lotusque, & ulva, & cyperus,
Quae circum amoena fluenta abundè fluvii natae erant:
Consumebantur anguillaeque & pisces, qui in vorticibus [versabantur,]
Qui per pulchra fluenta natabant huc & illuc,
(355) Spiritu confecti sapientis Vulcani:
Ardebatque vis fluvii, verbumque dixit & elocutus est:
    Vulcane, nullus tibi deorum potest adversari,
[Quare] neque ego tecum sic igne flagranti pugnaverim.
Desine à contentione: Trojanos autem & mox divus Achilles
(360) Urbe expellat: quid mihi [cum] contentione & auxilio?
    Dixit igne aestuans: ebulliebantque limpida fluenta.
Sicut autem lebes fervet intus dum-urgetur igne multo,
Arvinam liquefaciens benè-saginati suis,
Undique ferventer, subque ligna ficca jacent:
(365) Sic hujus amoena fluenta igne urebantur, bulliebatque aqua:
Neque poterat profluere, sed detinebatur: premebat enim aura [ignea,]
Vulcani vi valdè-prudentis: at ille Junonem
Multùm precans, verbis velocibus allocutus est:
    Juno, cur tuus filius meum fluxum invadit ut-torqueat
(370) Prae caeteris? non sanè ego tantum tibi culpandus sum,
Quantum caeteri omnes [dii] quotquot Trojanis auxiliatores [sunt.]
Sed certè quidem ego desistam si tu jubes:
[Φ, p. 622]
Desistat autem & hic: ego autem insuper & hoc juro,
Nunquam à Trojanis aversurum esse exitialem diem:
(375) Ne quidem quando Troja combustivo igne tota flagraret
Incensa: urerent autem bellicosi filii Achivorum.
    At postquam hoc audivit dea albiulna Juno:
Confestim Vulcanum allocuta est suum charum filium:
    Vulcane, abstine fili inclyte. non enim decet
(380) Immortalem Deum adeò-mortalium gratiâ torquere.
    Sic dixit: Vulcanus autem extinxit immensum ignem:
Retrogradaque unda rediit ad amoena fluenta.
At postquam Xanthi domita est violentia, hi quidem posteà
Cessarunt. Juno enim coërcuit, irata quamvis:
(385) Inter vero alios deos contentio cecidit gravis,
Difficilis: divisim vero ipsis in mentibus animus spirabat:
Concurrerunt autem magno strepitu insonuitque lata terra,
Circumque resonuit magnum coelum, audivit autem Jupiter
Sedens [in] Olympo: risitque ei charum cor
(390) Laetitia, quod videbat deos contentione congredientes.
Tum ii non amplius diu abstinuerunt: incepit enim Mars
Clypeos-tundens, & primus Minervam invasit,
Aeream hastam tenens, & probrosum dixit verbum:
    Cur rursus ô canina-musca deos praelio committis,
(395) Audaciam insatiabilem habens? magnus vero te animus induxit.
An non recordaris quando Tydidem Diomedem immisisti
Ad [me] vulnerandum? ipsaque in-omnium-conspectu hastam capiens,
[Φ, p. 623]
Rectà-in me impulisti, corpusque pulchrum sauciasti?
Ideò te nunc puto luituram esse quaecunque mihi fecisti.
    (400) Sic fatus pulsavit ad aegidem simbriatam,
Horrendam, quam neque Jovis quidem domat fulmen.
[In] hac ipsam Mars vulneravit pollutus-caede hasta longa.
Haec verò retrò-cedens, lapidem accepit manu forti,
Jacentem in campo, nigrum, asperumque, magnumque:
(405) Quem viri antiquiores posuerant ut-esset terminus agri,
Hoc percussit fortem Martem juxta collum, solvit autem genua:
Septemque occupavit jugera lapsus, & pulvere-foedavit crines,
Armaque circum sonuerunt: risit autem Pallas Minerva,
Et ei gloriando insultans verbis velocibus [eum] allocuta est:
    (410) Stulte, neque adhuc saltem considerasti quanto praestantior
Glorior ego esse, quod mihi robur [tuum] opponis?
Sic matris furias exolveris,
Quae tibi irata mala machinatur: quoniam Achivos
Reliquisti, ac Trojanis perjuris auxiliaris.
    (415) Sic igitur loquuta convertit oculos splendidos:
Hunc vero abduxit manu prehendens Jovis filia Venus
Crebrò admodum suspirantem: vixque recollegit animum.
Hanc igitur ut agnovit dea albiulna Juno,
Mox Minervam verbis velocibus allocuta est:
    (420) Papè, Aegiochi Jovis filia Minerva:
En rursus illa impudentissima ducit perniciosum Martem
Hostili è praelio per tumultum: sed accede. [alii, ulciscere.]
    Sic dixit: Minerva autem irruit, gaudebat vero animo:
Et adorta in pectus manu forti
(425) Impegit: hujus autem illic debilitata sunt genua & dilectum cor.
[Φ, p. 624]
Illi itaque ambo jacebant in terra multipascua:
Haec autem insultans verba velocia dixit:
Tales nunc omnes, quotquot Trojanis auxiliatores,
[Utinam] sint, quando [cum] Argivis pugnant armatis:
(430) Tamque audaces & tolerantes, ut Venus
Venit Marti auxiliatrix, meo robori obvians.
Hoc pacto jam pridem nos cessassemus à praelio
Ilii depopulati munitissimam urbem.
    Sic dixit: risit autem dea candidis-ulnis Juno.
(435) Sed Apollinem allocutus est rex quassator-terrae:
    Phoebe, cur jam nos separati-stamus? neque decet,
Cùm-coeperint alii, hoc quidem turpius [erit,] si sine-pugna
Eamus in-coelum, Jovis ad aeream domum.
Incipe: tu autem natu junior: non enim mihi quidem
(440) Honestum: quoniam prior natus sum & plura novi.
Stulte, quàm insipiens cor habes, nec verò horum
Recordaris, quaecunque jam passi sumus mala ad Ilium
Soli nos duo [ex] diis, quando superbo Laomedonti
A Jove profecti servivimus in annum,
(445) Mercede certa: hic autem imperans mandabat?
Ego quidem Trojanis civitatem muro circumdedi
Latoque & valdè pulchro, ut inexpugnabilis civitas esset.
Phoebe, tu autem distorte-gradientes & lunatis-cornibus boves pascebas
[Φ, p. 625]
Idae in jugis multos-colles habentis-sylvosae.
(450) Sed cum jam mercedis terminum gratissimae Horae
Attulerunt, tunc nos vi-fraudavit mercede tota
Laomedon terribilis, minatusque dimisit.
Tibi quidem is minabatur pedes & manus desuper
Ligaturum, & venditurum insulis in longinquis.
(455) Affirmabatque idem utriusque abscissurum aures ferro.
Nos autem retrogradi ivimus irato animo,
[Ob] mercedem irati, quam pollicitus non persolvit.
Ideo jam nunc populis refers gratiam? neque nobiscum
Tentas, ut Trojani foedifragi pereant
(460) Funditùs malè cum filiis & pudicis uxoribus?
    Hunc autem rursus allocutus est rex longè-operans Apollo:
Neptune, haud me prudentem dixeris
Esse, si jam tecum hominum gratiâ dimicem
Miserorum, qui foliis similes interdum quidem
(465) Florentes sunt, terrae fructum comedentes:
Aliquando autem rursus pereunt excordes, sed citissimè
Desistamus à pugna: hi autem ipsi pugnent.
    Sic igitur loquutus retrò versus est: verebatur enim
[Cum] patruo conserere manus.
(470) Hunc autem soror valdè objurgavit veneranda, ferarum
Diana venatrix, & probrosum dixit sermonem:
[Φ, p. 626]
    Fugis [ô] Apollo? Neptuno autem victoriam
Omnem concedis? inanemque ei gloriam dedisti?
Stulte, cur arcum gestas vanum frustra?
(475) Non te nunc amplius patris in domibus audiam
Gloriantem, sicut anteà inter immortales deos [gloriabaris,]
Contra Neptunum adversis-viribus [te] pugnare.
Sic dixit: hanc vero neutiquam allocutus est longè-jaculans Apollo,
Sed irata Jovis venerabilis uxor,
(480) Increpuit jaculis-gaudentem [Dianam,] contumeliosis verbis,
    Quomodo tu nunc audes, canis intrepida, contra me
Consistere? difficilis tibi ego robore conferri
Sagittatrici licet existenti: quoniam te leonem mulieribus
Jupiter constituit, & dedit interficere, quamcunque velis.
(485) Profectò facilius est per montes feras interficere,
Agrestesque cervas, quam cum potentioribus fortiter pugnare.
Sed si vis pugnae periculum-facere, ut benè scias
Quanto fortior sim, quandoquidem mihi robore confers [te.]
    Dixit, & ambas ad primam-palmae-partem manus prehendit
(490) Sinistra, dextra autem ab humeris abstulit arcum:
Ipsoque verberavit [eam] ad aures, ridens,
Huc illucque-se versantem. veloces autem deciderunt sagittae.
Lacrymabunda autem deinde dea fugit velut columba,
Quae quidem ab accipitre in cavam volavit petram,
(495) [In] latebram (neque enim illi capi fatale erat:)
Sic haec lacrymabunda fugit, reliquitque illic arcus.
Latonam autem allocutus est Jovis-nuncius Mercurius:
[Φ, p. 627]
    Latona, ego vero tecum minimè pugnabo, arduum autem
Confligere [cum] uxoribus Jovis nubicogi:
(500) Sed valdè prompta inter immortales deos
Jactato [te] me vicisse firmo robore.
    Sic dixit: Latona vero collegit incurvos arcus [& sagittas,]
Lapsas aliò alias in vertigine pulveris.
Haec quidem arcus capiens filiae suae, iterum recessit:
(505) Illa vero ad Olympum pervenit Jovis ad aeream domum.
Lacrymabunda autem patris insedit genibus puella:
Circumque incorruptibile peplum tremebat: hancque ad se
Cepit pater Saturnides, & interrogavit dulcè ridens:
    Quis tibi talia fecit, chara filia, superûm,
(510) Temere, tanquam aliquid mali patranti palàm?
    Hunc verò rursus allocuta est benè coronata Diana,
Tua me conjunx percussit, pater, albiulna Juno:
Ex qua inter immortales contentio & lis imminet.
    Sic hi quidem talia inter se colloquebantur,
(515) Sed Apollo illustris subiit Ilium sacrum.
Curae erat enim ei murus benè aedificatae urbis,
Ne Danai everterent praeter fatum die illo:
At caeteri ad Olympum ibant dii sempiterni,
Alii quidem irati, alii verò valdè exultantes:
(520) Assederunt autem patri nubifero, sed Achilles
Trojanos simul ipsosque perdebat, & unungulos equos.
Velut autem quando fumus vadens in coelum latum pervenit
Urbe flagrante: Deorum autem ipsum ira immisit:
Cunctisque attulit laborem, multisque dolores immisit:
(525) Sic Achillis Trojanis laborem & dolores imposuit.
Stabat autem senex Priamus divina in turri,
[Φ, p. 628]
Agnovitque Achillem immanem, atque ab ipso
Trojani confestim turbabantur in-fugam-acti, neque ulla resistentia
Erat: hic autem ejulans à turri descendit in-terram,
(530) Adhortans apud murum inclytos custodes-portarum:
    Apertas in manibus portas tenete, dum copiae
Venerint ad urbem in-fugam-actae. certè enim Achilles
Propè iste perturbans [adest:] nunc existimo exitium fore.
Sed postquam intra murum respiraverint conclusae,
(535) Rursus obserate tabulas [id est valvas] dense compactas.
Metuo enim ne perniciosus vir in murum irrumpat.
    Sic dixit: illi autem aperuerunt portas, & amoverunt obices:
Hae vero apertè attulerunt salutem. sed Apollo
Obvius exiliit, à Trojanis ut exitium arceret.
(540) Hi vero recta-ad civitatem & murum altum
Siti aridi, pulverulenti ex campo
Fugiebant. hic vero acriter insequebatur hasta: rabiesque ejus cor
Semper habebat gravis, cupiebat enim gloriam referre.
Tum sanè altiportam Trojam cepissent filii Achivorum,
(545) Nisi Apollo clarus Agenorem divinum excitasset,
Virum Antenoris filium eximiumque fortemque.
In quidem ejus corde audaciam injecit, juxtaque eum ipse
Stetit, ut mortis graves manus arceret,
Fago innixus: tectusque erat caligine multa.
(550) At ille postquam agnovit Achillem urbium-expugnatorem,
Constitit: multa vero ei cor volvebat manenti:
Indignabundus igitur dixit ad suum virilem animum,
    Hei mihi, siquidem à forti Achille
[Φ, p. 629]
Fugero, quâ etiam alii perterriti fugiunt:
(555) Capiet me etiam sic, & imbellem obtruncabit.
Si autem ego hos quidem turbari sinam
A Pelide Achille, pedibusque à muro aliô
Fugero per campum Iliacum: donec perveniam
Idaeque ad saltus, densaque virgulta ingrediar:
(560) Vespertinus autem deinde lotus fluvio
A sudore refrigeratus, ad Ilium reverterer.
Sed cur mihi haec charus ratiocinatur animus?
Ne me discedentem ab urbe ad-campum persentiscat,
Et me persequens prehendat velocibus pedibus:
(565) Non amplius deinde licebit mortem & fatum fugere:
Valdè enim fortis supra omnes est homines:
Quòd si ipsi ante urbem obviam venero:
Etenim sanè huic vulnerabile corpus [est] acuto aere:
Inestque una anima: mortalemque ipsum dicunt homines
(570) Esse. sed ei Saturnides Jupiter gloriam praebet.
    Sic fatus, Achillem conversus expectabat: inque eo animus
Fortis concitabatur ad bellum & pugnam.
Veluti panthera venit profunda ex sylva
Virum venatorem contra, neque quicquam animo
(575) Timet, neque formidat, postquam latratum audivit:
Etsi enim praeveniens ipsam aut vulnerarit aut jaculetur,
Tamen & ab hasta transfixa non cessat
A robore, antequam vel cominus-congrediatur, vel sternatur:
Sic Antenoris clari nobilis Agenor
(580) Non voluit fugere antequam experiretur Achillem.
Verùm hic clypeum quidem ante [se] tenebat rotundum:
[Φ, p. 630]
Hasta autem [in] eum collimabat, & valdè clamabat:
    Certe jam nimiùm sperasti in mentibus clare Achilles,
Die hoc urbem excindere Trojanorum strenuorum:
(585) Stulte: adhuc multi fient dolores ob ipsam.
Intus enim multique & fortes viri sumus,
Qui pro charissimis parentibus uxoribusque & liberis
Ilium defendimus: tu verò fatum hîc consequeris,
Adeò terribilis [quamvis] existens & audax bellator.
    (590) Dixit sanè, & acutum telum forti manu emisit,
Et percussit tibiam sub genu, neque aberravit:
Circaque ipsam ocrea nuper-facti stanni
Graviter insonuit: ferrum autem resultavit à
Percusso, neque pervasit: dei enim obstiterunt dona.
    (595) Pelides autem invasit Agenorem divinum
Secundus, neque sivit Apollo [ipsum] gloriam referre,
Sed ipsum eripuit, texitque caligine multa:
Quietum verò ipsum à certamine misit ut-abiret.
At hic Pelidem dolo avertit à populo.
(600) Ipsi enim Apollo Agenori [per] omnia similis
Stetit ante pedes: hic autem properabat pedibus persequi:
Dum ille hunc per campum persequebatur frumentiferum,
Convertens [se] ad fluvium vorticosum Scamandrum,
Paululum praecurrentem-fugiendo: dolo enim decipiebat Apollo,
(605) Ut semper speraret [se] assequuturum pedibus suis:
Interim alii Trojani territi venerunt [cum] multitudine
Laeti ad urbem: urbs vero implebatur conclusis.
Neque verò hi sustinebant urbem & murum extra
Expectare se-invicem, & cognoscere quique fugisset,
(610) Quique occubuisset in bello, sed cupidè infundebantur
In urbem, quemcunque horum pedes & genua servarant.

Ilias Liber 22 (Χ)

[Χ, p. 631]
SIc hi quidem in urbem fuga-acti, velut hinnuli,
Sudorem refocillando-abstergebant, bibebantque, ac sedabant sitim,
Innixi pulchris propugnaculis: caeterum Achivi
Murum propè ibant, clypeos humeris inclinantes:
(5) Hectorem vero ibi manere exitiosum fatum coëgit
Ilium ante, portasque Scaeas.
Sed Pelidem allocutus est lucidus Apollo:
    Cur me Pelei fili pedibus velocibus persequeris,
Ipse mortalis existens deum immortalem? nec dum me
(10) Agnovisti quòd Deus sum: tu autem indesinenter furis.
An tibi necquicquam est-curae Troum labor quos fugasti,
Qui jam in urbem conclusi sunt: tu vero huc divertisti?
Non tamen me interficies, quoniam non mortalis sum.
    Hunc autem valdè indignatus allocutus est pedibus velox Achilles,
(15) Laesisti me Apollo Deorum perniciosissime omnium,
Huc nunc avertens [me] à muro: sanè adhuc multi
Terram mordicus cepissent antequam in Ilium pervenissent.
[Χ, p. 632]
Nunc autem mihi magnam gloriam eripuisti: illos vero servasti
Facilè, quoniam non ultionem formidasti in-posterum.
(20) Profecto te ulciscerer, si mihi potentia adesset.
    Sic fatus, ad civitatem valdè elatus ivit,
Ruens velut equus victor, cum curribus,
Qui facile currit extensus [per] campum:
Sic Achilles celeriter pedes & genua movebat.
(25) Hunc vero senex Priamus primus vidit oculis,
Undique-fulgentem, ut stellam, irruentem [per] campum,
Quae autumno oritur: valdè-lucidi autem ejus radii
Apparent multa inter astra noctis medio,
Quam canem Orionis cognomine vocant:
(30) Splendidissima quidem haec est: malum verò signum est,
Et affert multam febrem miseris mortalibus:
Sic hujus aes splendebat circa pectora currentis:
Ejulabat vero senex, caputque pulsabat manibus,
In-altum tendens: valdè autem plorans clamabat,
(35) Orans dilectum filium: is enim ante portas
Stabat, indesinenter cupiens cum Achille pugnare.
Hunc vero senex miserabiliter allocutus est, manus extendens,
    Hector, ne mihi expecta, dilecte fili, virum hunc,
Solus, absque aliis, ut ne mox mortem assequaris,
[Χ, p. 633]
(40) Ab Achille interfectus, quoniam multò fortior est.
Infelix, utinam diis charus tantum esset,
Quantum mihi: citò eum canes & vultures vorarent,
Jacentem: certe mihi gravis ex praecordiis dolor abiret:
Qui me liberis multisque strenuis orbum fecit
(45) Interficiens, deportatos-vendens insulas in longinquas:
Etenim nunc duos filios Lycaonem & Polydorum
Non possum videre, Trojanis in civitatem conclusis,
Quos mihi Laothoë peperit regina mulierum.
At siquidem vivunt in castris, certè postmodùm
(50) Aereque auroque redimemus (est enim intus:
Multa enim dedit filiae senex fama-celebris Altes)
Quòd si jam mortui sunt, & in Plutonis domibus,
Dolor meo animo & matri, qui genuimus:
Populis autem aliis brevior dolor
(55) Erit, modò non & tu moriaris [ab] Achille domitus.
Sed ingredere murum mi fili, ut serves
Trojanos & Trojanas, neque magnam gloriam praebeas
Pelidae: ipseque dilecta vita priveris.
Adhaec verò mei infelicis adhuc viventis miserere,
(60) Infausti, quem pater Saturnides in senectutis limine
Fortuna in acerba perdet, multa mala conspicatum,
Filiosque interemptos, raptasque filias,
Et thalamos eversos, & infantes filios
[Χ, p. 634]
Illîsos ad terram in gravi conflictu,
(65) Tractasque nurus perniciosis manibus Graecorum.
Ipsum vero extremum me canes in-primis foribus
Crudivori lacerabunt, postquam aliquis acuto aere
Verberans, vel jaculatus, ex membris animam eripuerit,
Quos nutrivi in aedibus mensarios janitores,
(70) Qui meum sanguinem bibentes gravati in animo
Jacebunt in vestibulis: juvenem autem omninò decet,
[In] bello interfectum, confossum acuto aere,
Jacere: omniaque decora morienti, quodcunque appareat:
Sed quum jam canum caput, canamque barbam,
(75) Pudendaque deturpant canes interempti senis,
Hoc utique miserrimum est miseris mortalibus.
    Dixit senex: canos vero capillos extrahebat manibus,
Vellens è capite: neque Hectori animum flectebat.
Mater autem rursus ex-alia-parte lugebat, lacrymans,
(80) Sinum denudans, altera autem [manu] mammillam exhibuit,
Et ipsum lacrymans verbis velocibus allocuta est:
    Hector, fili mi, haec reverere, & me miserare
Ipsam, si unquam tibi vagitus-sedatricem mammam praebui,
Horum reminiscere chare fili: fuge vero inimicum virum
(85) Moenia introiens: neque propugnator stes huic,
Infelix: si enim te interemerit, neutiquam te equidem
[Χ, p. 635]
Plorabo in lectis charum germen, quod peperi ipsa,
Neque uxor dives: seorsum autem te longè à nobis
Argivorum apud naves canes veloces comedent.
    (90) Sic hi plorantes alloquebantur dilectum filium,
Multa precantes: neque Hectori animum flectebant:
Sed hic expectabat Achillem ingentem propius accedentem.
Ut autem draco in lustro montanus virum expectat
Pastus mala venena, subiitque ipsum ira gravis:
(95) Torvumque tuetur convolvens-se circa latibulum:
Sic Hector inextinguibile habens robur, non cessit,
Turrim ad prominentem lucido scuto acclinato:
Indignabundus vero dixit ad suum elatum animum,
    Hei mihi, siquidem portas & moenia ingressus fuero,
(100) Polydamas mihi primus vitio verterit,
Qui me hortabatur Trojanos ad civitatem ducere,
Noctem sub hanc exitiosam, quando excitabatur divus Achilles.
At ego non parui, certè multo utilius fuisset.
Nunc vero postquam amisi populum stultitia mea,
(105) Vereor Trojanos, & Trojanas trahentes-longas-vestes,
Ne quando quis dicat deterior alius me:
Hector suis viribus fretus perdidit populum.
Sic dicent: mihi autem tunc utilius esset,
Contrà aut Achille interfecto redire,
(110) Aut ab ipso interfici gloriosè pro civitate.
Quòd si scutum quidem deposuero umbilicatum,
Et galeam fortem, hastamque ad murum acclinans,
[Χ, p. 636]
Ipse profectus Achilli strenuo obvius ivero,
Et ei pollicear Helenam, & opes cum ipsa
(115) Omnes prorsus, quascunque Paris concavis in navibus
Duxit [in] Trojam (quae fuit contentionis origo)
Daturum Atridis abducendas, simulque separatim Achivis
Alia distributurum quaecunque civitas haec occultat:
A Trojanis vero rursus honorabile jusjurandum capiam,
(120) Nihil occultaturos, sed bifariam omnia divisuros,
Possessionem quamtamcunque urbs desiderabilis intus continet.
Sed cur mihi haec dilectus disseruit animus?
Non ipsi equidem supplicabo iens: is enim mei non miserebitur,
Neque quid me reverebitur: interficietque me nudum existentem
(125) Temerè ut foeminam, postquam arma exuero.
Non quidem ullo modo nunc licet à quercu, neque à petra
Huic confabulari, ceu virgo adolescensque,
Virgo adolescensque colloquuntur inter-se.
Satius igitur praelio confligere, [ut] quam celerrimè
(130) Videamus utri Olympius gloriam praebeat.
    Sic cogitabat expectans: at ei cominus venit Achilles,
Similis Marti impetuoso bellatori,
Vibrans Peliam hastam ad dextrum humerum,
Terribilem: circumque splendebat aes simile fulgori
(135) Vel ignis ardentis, vel solis orientis.
Hectorem autem postquam agnovit, cepit timor, neque amplius sustinuit
Illic manere, à-tergo autem portas liquit: ivitque perterritus.
[Χ, p. 637]
Pelides verò irruit, pedibus celeribus fretus:
Veluti accipiter [in] montibus levissimus volucrum
(140) Facilè ruit in timidam columbam,
Haec autem obliquè fugit, ille vero propè acutè strepens
Crebrò irruit, capereque ipsam animus jubet:
Sic hic promptus rectà volabat: trepidus-fugiebat autem Hector
Muro sub Trojanorum, levia autem genua movebat.
(145) Hi verò juxta speculam & caprificum altam
Murum usque subter, per curulem-viam currebant:
[Ad] fluentum autem venerunt pulchrifluum, ubi fontes
Duo scaturiunt Scamandri vorticosi:
Alter quidem aqua tepida fluit: circum autem fumus
(150) Fit ex ipso velut ignis ardentis:
Alter vero aestate defluit similis grandini,
Vel nivi frigidae, vel ex aqua [concreto] crystallo:
Illic autem ad ipsos labra lata propè sunt
Pulchra, lapidea, ubi vestes splendidas
(155) Lavabant Trojanorum uxores pulchraeque filiae,
Antea, tempore pacis, priusquam venissent filii Achivorum:
Hâc praetercurrerunt, [alter] fugiens, alterque à-tergo persequens:
Antè quidem fortis fugiebat: persequebatur vero ipsum multò fortior
Celeriter: quoniam non victimam, neque tergus-bovis
(160) Captabant: qualia pedibus praemia sunt virorum:
Sed pro anima currebant Hectoris equorum-domitoris.
Veluti autem quando certatores ad metas ununguli equi
Leviter valdè currunt, & magnum propositum est praemium,
Vel tripus, vel mulier, viri [in honorem] defuncti:
[Χ, p. 638]
(165) Sic hi ter Priami civitatem circumacti sunt
Velocibus pedibus: dii autem omnes videbant:
Inter hos autem sermonem coepit pater hominumque deorumque:
    Proh malum, certè dilectum virum fugatum circa murum
Oculis video: meum autem angitur cor
(170) [Ob] Hectorem, qui mihi multa boum foemora adolevit
Idae in verticibus cacuminosae, nonnunquam etiam
In urbe summa: nunc autem ipsum divus Achilles
Urbem circa Priami pedibus velocibus insequitur.
Sed agite, considerate dii & consultate,
(175) An ipsum à morte liberabimus, an ipsum jam
Sub Pelide Achille domabimus fortem existentem.
    Hunc autem rursus allocuta est dea caesia Minerva,
O pater fulminator nubifer quale [verbum] dixisti?
Virum mortalem existentem jam diu destinatum morti,
(180) Rursus vis à morte lugubri eripere?
Fac: sed neutiquam omnes approbamus dii alii.
    Hanc autem excipiens allocutus est nubicogus Jupiter,
Confide Tritonia dilecta filia: non certè animo
Serio loquor, volo enim tibi blandus esse.
(185) Fac prout tibi animus est, neque cessa.
    Sic fatus, impulit antè [per se] promptam Minervam:
Venit autem ab Olympi verticibus festinans:
Hectorem vero incessanter urgens sequebatur celer Achilles.
Ut autem quum hinnulum [in] montibus canis cervae insequitur,
(190) Excitans è lustro, per valles & per saltus,
Hunc quamvis lateat trepidans sub frutice,
Verumtamen vestigia-legens currit perpetuò donec inveniat:
[Χ, p. 639]
Sic Hector non latebat velocipedem Pelidem:
Quoties autem nitebatur portas Dardanias
(195) Contra ruere bene-aedificatas ad turres,
Si quo-modo ei desuper auxiliarentur sagittis:
Toties ipsum antè avertebat accurrens
In campum: ipse autem ad urbem volabat semper.
Quemadmodum in somno non potest fugientem insequi,
(200) Neque hic hunc potest fugere, neque is insequi:
Sic hic illum non poterat assequi pedibus, neque ille effugere:
Quo tamen pacto Hector fata evasisset mortis,
Nisi eo ultimóque & extremò obviasset Apollo
Propè, qui ei indidit robur velociaque genua:
(205) Populis autem innuebat capite divus Achilles,
Neque sinebat mittere in Hectorem lethiferas sagittas,
Ne quis gloriam auferret jaculatus, ipse vero posterior veniret.
Sed quando jam quartò ad fontes pervenerunt,
Et tunc sanè aureas pater extendit lances,
(210) Imposuitque duo fata asperae mortis,
Hoc quidem Achillis, illud autem Hectoris bellicosi:
Traxit vero medias prehendens, inclinatusque est Hectoris fatalis dies,
Descenditque in infernum: reliquit vero ipsum clarus Apollo.
[Ad] Pelidem autem accessit dea caesiis-oculis Minerva,
(215) Cominusque stans verbis velocibus [eum] allocuta est:
    Nunc demum nos spero, Jovi dilecte illustris Achilles,
Relaturos magnam gloriam Achivis apud naves,
Hectorem interficientes, pugnae insatiabilem licet existentem.
[Χ, p. 640]
Non ei nunc amplius licet effugere à nobis,
(220) Neque si valdè multa patiatur longè-jaculans Apollo,
Advolutus-ante patrem Jovem aegidem-gestantem.
Sed tu quidem nunc sta & respira: huic verò ego tecum
Accedens persuadebo contrà pugnare.
    Sic dixit Minerva: hic persuasus est gavisusque est animo:
(225) Stetit vero fraxineae hastae aeratae innixus.
Haec igitur hunc quidem reliquit, assecutaque est Hectorem divum
Deiphobo assimilata corpore & infracta voce.
Propè autem stans verbis velocibus allocuta est:
    O frater, certè admodum te urget velox Achilles,
(230) Urbem circa Priami pedibus velocibus persequens.
Sed agè jam stemus & arceamus [hostem] manentes.
    Hanc autem vicissim allocutus est magnus galeatus Hector:
Deiphobe, certè mihi antea multò charissimus eras
Fratrum, quos Hecuba & Priamus genuit filios:
(235) Nunc vero adhuc etiam magis habeo in animo honorare,
Qui sustinuisti mei gratiâ, postquam vidisti oculis,
Murum egredi: alii vero intus manent.
    Hunc autem rursus allocuta est dea caesiis-oculis Minerva,
O frater, profectò quidem multùm pater & veneranda mater*[Χ vs. 239 veneranda er staat: veranda]
(240) Precabantur ordine genibus-advoluti: circumque socii,
Illic ut manerem (adeò enim tremunt omnes)
Sed meus intus animus conficiebatur moerore gravi:
Nunc vero rectà cupidi pugnemus, neque amplius hastarum
Sit parcimonia, ut videamus an Achilles
(245) Nobis interfectis spolia sanguinolenta referat
Naves ad concavas: an tua hasta dometur.
[Χ, p. 641]
    Sic loquuta, & [per] fraudem praecessit Minerva:
Hi vero quando jam propè erant ad invicem profecti,
Hunc prior allocutus est magnus galeatus Hector:
    (250) Non te amplius Pelei fili fugiam ut anteà:
Ter circum urbem magnam Priami fugi, nec unquam ausus fui
Expectare [te] ingruentem: nunc autem me animus impellit
Stare contra te: [sive] interimam, sive interimar.
Sed agè hic deos respiciamus. hi enim optimi
(255) Testes erunt, & custodes pactorum:
Non enim ego te immaniter deturpabo, si mihi Jupiter
Dederit singularem-victoriam, tuamque animam auferam.
At postquam te spoliavero pulchris armis Achilles,
Cadaver Achivis reddam: sic & tu fac.
    (260) Hunc verò torvè intuitus allocutus est pedibus velox Achilles,
Hector, ne mihi, acerbissime [hostis,] pacta recense.
Ut non sunt leonibus & viris foedera fida,
Neque lupi & agni concordem animum habent,
Sed mala cogitant perpetuò sibi-invicem:
(265) Sic non [possibile] est me & te diligere, neque quicquam nobis
Foedera erunt, antequam alter stratus
Sanguine satiet Martem fortem bellatorem.
Omnigenae virtutis recordare: nunc te valdè oportet
Bellatorem esse, & audacem pugnatorem.
(270) Non tibi est effugium: mox enim te Pallas Minerva
Hasta mea domabit: nunc vero simul omnes lues
Dolores meorum sociorum, quos interfecisti hasta furens,
[Χ, p. 642]
    Dixit & vibrans projecit longam hastam.
Et hanc quidem ex adverso intuitus evitavit illustris Hector.
(275) Residebat enim praevidens: supervolavitque aerea hasta,
In terra autem fixa est. iterumque evulsit Pallas Minerva:
Rursusque Achilli dedit: latuitque Hectorem pastorem populorum:
Hector autem allocutus est strenuum Pelidem:
    Errasti, nec dum sanè quid, ô-diis par Achilles,
(280) Ex Jove noveras meum fatum: atqui dicebas.
Sed quidem loquax & subdolus es verbis,
Ut te veritus, roboris, virtutisque obliviscerer.
Non sanè mihi fugienti tergo lanceam infiges,
Sed rectà ruenti per pectora adige,
(285) Si tibi dedit deus, nunc rursus meam hastam evita
Aeream, utinam jam tuo in corpore totam recipias.
Et sanè levius bellum Trojanis fieret
Te interfecto: tu enim ipsis [es] detrimentum maximum.
Dixit, & vibrans projecit longam hastam,
(290) Et percussit Pelidae medium scutum, nec aberravit:
Longè vero detorta est à scuto hasta: iratusque est Hector,
Quòd ei telum velox incassum effugerat è manu.
Stetit autem moestus: neque aliam habebat fraxineam hastam:
Deiphobum vero vocabat albo-scuto-utentem, valdè clamans:
(295) Petebat ab ipso hastam longam: hic vero neutiquam propè eum erat:
Hector autem agnovit in sua mente, dixitque,
    Eheu, profectò jam me Dii ad-mortem vocarunt:
Deiphobum enim ego putabam heroëm adesse,
Sed hic quidem intra murum [est:] me vero decepit Minerva:
(300) Nunc autem jam proxima mihi mors mala, neque amplius procul [abest,]
[Χ, p. 643]
Neque effugium [est:] certè quidem olim hoc charius erat,
Jovique & Jovis filio Apollini, qui me anteà
Cupidi liberarunt: nunc vero me fatum assequitur.
Ne certè ignaviter, & ingloriè peream,
(305) Sed magnum faciens aliquid, & posteris audiendum.
    Sic fatus, distrinxit ensem acutum,
Qui ei ad latus pendebat: magnusque gravisque:
Ivit autem conversus, velut aquila alte-volans,
Quae descendit in campum per nubes obscuras,
(310) Raptura vel agnam teneram, vel timidum leporem:
Sic Hector irruit quatiens ensem acutum:
Irruit & Achilles: roboreque implevit animum
Feroci: antè vero scutum pectus praetendit
Pulchrum, artificiosum: galea autem nutabat lucida
(315) Quatuor-conorum, pulchraeque circum-movebantur jubae
Aureae, quas Vulcanus posuit circa conum densas.
Qualis autem stella oritur inter astra noctis vespera,
Hesperus, quae pulcherrima in coelo stat stella:
Sic ex cuspide [fulgor] splendebat benè-acuta, quam Achilles
(320) Vibrabat dextera, cogitans malum Hectori divino,
Inspiciens corpus pulchrum ubi cederet maximè.
Hujus autem alioqui tantundem quidem tegebant corpus aerea arma
Pulchra, quibus Patrocli vim exuit occidens,
Apparebat autem quâ juncturae ab humeris cervicem dirimunt
(325) Colli, ubique animae citissima mors.
[Χ, p. 644]
Ea-parte in ipsum ruens feriit hasta divus Achilles,
Penitus autem teneram per cervicem venit cuspis,
Neque guttur hasta abscidit aere-gravis,
Ut aliquid ipsum alloqueretur excipiens-alternatim verbis.
(330) Cecidit autem in pulveribus: at gloriatus est divus Achilles:
    Hector, sed fortè putabas Patroclum interficiens
Salvum [te] fore: me autem nihil curasti absentem.
Stulte, hujus autem seorsum ultor multò melior
Navibus in concavis ego retrò relictus eram,
(335) Qui tibi genua solvi. te quidem canes & aves
Lacerabunt turpiter: hunc autem sepelient Achivi.
    Hunc autem parum-potens allocutus est galeam-movens Hector,
Precor per animam & genua [tua,] tuosque parentes,
Ne me sinas apud naves, canes dilaniare Achivorum.
(340) Sed tu quidem aesque abundè aurumque sume
Dona, quae tibi dabunt pater, & veneranda mater:
Corpus autem domum meum reddito, ut rogo me
Trojani & Trojanorum uxores dignentur mortuum.
    Hunc autem torvè intuitus allocutus est pedibus velox Achilles,
(345) Ne me, canis, [per] genua precare, neque [per] parentes.
Utinam enim aliquo-modo ipsum me robur & animus sinat
Crudas dissecantem carnes comedere: qualia mihi fecisti:
Adeò non est qui à tuo canes capite arceret,
Neque si deciesque & vicies-tanta dona
(350) Statuant huc-afferentes, promittant etiam & alia:
[Χ, p. 645]
Neque si te ipsum auro redimere velit
Dardanides Priamus, neque sic te quidem honoranda mater
Imponens lectis lugebit, quem peperit ipsa:
Sed canesque & aves totum [te] discerpent.
    (355) Hunc autem moriens allocutus est galeam-movens Hector:
Certè te benè noscens praevidebam: neque sanè eram
Persuasurus: certè enim tibi ferreus intus animus:
Considera nunc, ne quo pacto tibi deorum ultio fiam
Die illo, quo te Paris & clarus Apollo
(360) Strenuum existentem perdent in Scaeis portis.
    Sic igitur ipsum locutum finis mortis cooperuit:
Anima autem è membris volans, ad-infernum ivit,
Suum casum lugens, linquens vigorem & juventutem.
Hunc & exanimem allocutus est divus Achilles:
(365) Morere: fatum vero ego tunc suscipiam, quandocunque
Jupiter voluerit perficere, & immortales dii caeteri.
    Dixit, & è cadavere traxit aeream hastam.
Et hanc seorsim posuit, atque ab humeris arma spoliavit
Cruenta: alii autem accurrerunt filii Achivorum,
(370) Qui & admirati sunt staturam & speciem admirabilem
Hectoris, neque ei quis non vulnerans [eum] astitit.
Sic verò quis dicebat, respiciens in proximum alium:
    Papè, certè valdè jam mollior tactu [est]
Hector, quam quando naves incendit igne infesto.
    (375) Sic quispiam dicebat, & vulnerabat astans.
Hunc autem ubi spoliavit velocipes Achilles,
Stans inter Achivos verba velocia dixit:
    O amici Argivorum duces, atque principes,
[Χ, p. 646]
Postquam hunc virum dii occidendum dederunt,
(380) Qui mala multa patravit, quanta non universi alii:
Eia agite, circa civitatem cum armis experiamur,
Ut quid intelligamus Trojanorum mentem, quamnam habent,
An deserent urbem summam, hoc interempto,
An manere velint etiam Hectore non amplius existente.
(385) Sed cur mihi haec dilectus disseruit animus?
Jacet apud naves mortuus, indefletus, inhumatus
Patroclus. hujus autem non obliviscar quoad ego
Vivis interero, & mihi chara genua moveantur.
Et quamvis mortuorum obliviscuntur in inferno:
(390) Tamen ego & illic dilecti recordabor socii.
Nunc autem agè canentes Paeana juvenes Achivorum,
Naves in concavas redeamus: hunc autem ducamus:
Retulimus magnam gloriam, interfecimus Hectora divum,
Cui Trojani in urbe velut deo vota-faciebant.
    (395) Dixit: & [in] Hectorem divum indigna molitus est opera.
Amborum ponè pedum perforavit nervos,
Ad talum usque à calcaneo: bovinaque appendit lora.
Ex curru autem ligavit: caputque trahi sivit:
In currum autem ascendens, supraque inclyta arma elevans,
(400) Flagellabat ut-impelleret. hi autem non inviti volabant:
Is cum-traheretur, oriebatur turbo-pulveris, circumque capìlli
Flavi implebantur: caputque totum in pulveribus
[Χ, p. 647]
Jacebat, olim gratiosum, tunc verò Jupiter hostibus
Dedit deturpandum sua in patria terra:
(405) Sic hujus quidem pulvere foedatum est caput totum. mater autem
Evellebat comam, molleque abjecit velamen
Procul: ejulabat autem magnopere filium inspiciens.
Ploravit etiam miserè pater dilectus: circumque populi
Ejulatu tenebantur & ploratu per urbem.
(410) Huic autem maximè erat simile, ac si totum
Ilium altum igne arderet à vertice.
Populi quidem senem vix tenebant afflictantem-sese,
Exire volentem portas Dardanias:
Omnes autem precabatur volutatus per fimum,
(415) Nominatim nominans virum quemque,
    Quiescite dilecti, & me solum sinite soliciti licet,
Egressum urbe ire ad naves Achivorum:
Precabor virum hunc impium, horrenda-patrantem,
Si fortè aetatem revereatur, & misereatur
(420) Senectutis: & huic pater talis est [id est senex]
Peleus, qui ipsum genuit & nutrivit nocumentum ut-esset
Trojanis: praecipuè vero mihi prae caeteris dolores imposuit.
Tot enim mihi filios interemit florentes,
Quorum omnium [causa] non tantum lugeo, afflictus quamvis,
(425) Quantum unius (cujus me dolor acris deferet ad inferos)
Hectoris: utinam mortuus fuisset in manibus meis:
Sic enim satiati fuissemus flentesque lugentesque,
Materque quae ipsum peperit infelix, & ego ipse.
    Sic dixit flens: simulque ingemiscebant cives,
[Χ, p. 648]
(430) [Inter] Troadas autem Hecuba miserabilem orsa est luctum,
    Fili, ego misera curnam vivo gravia patiens
Te mortuo? qui mihi noctesque & dies
Gloria per urbem eras, omnibusque utilitas
Trojanisque & Troadibus per urbem, qui te deum tanquàm
(435) Excipiebant. Certè enim ipsis magnopere gloria eras
Vivus existens: nunc autem mors & fatum occupat.
    Sic dixit flens: uxor autem nondum aliquid audierat
Hectoris, non enim ei aliquis verax nuncius veniens
Nunciarat, quod ei maritus extra mansisset portas,
(440) Sed haec telam texebat in conclavi domus altae,
Duplicem, splendidam: inque flores varios intertexuit.
Jusserat autem ancillis pulchricomis in domo
Circa ignem statuere lebetem magnum, ut essent
Hectori calida lavacra è pugna reverso.
(445) Stulta, neque intellexerat quod ipsum valdè longè à lavacris
Manibus Achillis interfecerat caesia Minerva.
Lamentationem vero audivit & ululatum à turri:
Hujus autem concussa sunt membra: humi autem ei excidit radius.
Haec autem rursus ancillis pulchricomis locuta est:
    (450) Adeste, duae me sequimini, [ut] videam quaenam opera sint,
Venerandae socrus vocem audivi: inque mihi ipsi
Praecordiis salit cor ad os: infra autem genua
Haerent: propè jam aliquod malum Priami filiis.
Utinam vero ab aure sit meum verbum: sed valdè graviter
(455) Timeo, ne jam mihi audacem Hectorem divus Achilles
[Χ, p. 649]
Solum intercludens ab urbe per campum insequatur,
Et jam ipsum cohibeat à virilitate molesta,
Quae ipsum tenebat: nam nunquam in coetu manebat virorum,
Sed longè procurrebat, suo robore nulli cedens.
    (460) Sic locuta, domo exiit furenti similis,
Commota animo: simul autem ancillae ibant [cum] ipsa.
Sed postquam ad turrimque & virorum venit coetum,
Stetit circumspiciens in muro: hunc autem cognovit
Tractum ante civitatem: celeres autem ipsum equi
(465) Trahebant inhumaniter concavas ad naves Achivorum:
Hanc autem in oculis obscura nox texit.
Decidit autem retrorsum: & animam expiravit:
Longè autem à capite fudit ligamina splendida,
Reticulum, vittamque & implexum redimiculum,
(470) Velumque, quod ei dedit aurea Venus
Die illo, quando ipsam bellicosus duxit Hector
Ex domo Eëtionis, postquam praebuit ingentem dotem:
Circumque ipsam gloresque & fratriae [multae] satis stabant,
Quae ipsam inter se tenebant de vita periclitantem.
(475) Sed haec ut respiravit, & ad mentem animus collectus est,
Altè ejulans inter Trojanas dixit:
    Hector, [ô] me infelicem, eodem nati sumus fato
Ambo: tu quidem in Troja Priami in domo:
At ego Thebis [urbe] sub-Placo-monte-sita, nemorosa,
(480) In domo Eëtionis, qui me educavit parvulam existentem,
Infelix infelicem: utinam non genuisset [me:]
[Χ, p. 650]
Nunc tu quidem ad Plutonis domos sub latebris terrae
Vadis: at me tristi in luctu linquis
Viduam in aedibus: puer autem infans prorsus
(485) Quem genuimus tuque egoque infelices: neque tu huic
Eris Hector usui, quoniam occubuisti, neque tibi iste.
Siquidem enim bellum fugerit lacrymosum Achivorum,
Semper huic quidem labor & dolores in posterum
Erunt: alii enim ei auferent agros.
(490) Dies autem orbitavus, omnibus-aequalibus filium destituit,
[In] omnibus tristis est: lacrymis-madent genae:
Egens autem procedit filius ad patris socios:
Alium quidem sago trahens, alium verò tunica:
Horum autem miserantium cyathum aliquis tantillum admovit,
(495) Labraque quidem proluit, palatum autem non madefecit.
Hunc autem & juvenis-utrumque-parentem-habens è convivio repulit,
Manibus verberans, & contumeliosis-[verbis] insectans:
Abi sic: non tuus pater convivatur nobiscum.
Lacrymabundus autem redit filius ad matrem viduam
(500) Astyanax, qui antè quidem sui super genua patris
Medullam solam comedebat, & ovium pinguem adipem:
At quando somnus occuparet, desiissetque vagire,
Dormiebat in lectis , in ulnis nutricis,
Lecto in molli: deliciis repletus corde:
(505) Nunc autem multa patietur charo à patre sejunctus
[Χ, p. 651]
Astyanax, quem Trojani cognomine vocant.
Solus enim ipsis [ô Hector] defendebas portas & muros longos.
Nunc te quidem apud naves rostratas procul à parentibus
Mobiles vermes edent, postquam canes saturati fuerint,
(510) Nudum: atque tibi [tot] vestimenta in aedibus jacent
Tenuiaque & venusta, facta manibus mulierum:
Sed certè haec omnia cremabo igne infesto,
[Quae] nihil tibi usui [erunt,] quoniam non jacebis in ipsis:
Sed ad Trojanorum, & Trojanarum gloriam sint.
    (515) Sic dixit flens: simulque suspirabant mulieres.

Ilias Liber 23 (Ψ)

[Ψ, p. 652]
SIc hi quidem suspirabant per urbem: at Achivi
Postquam ad naves & Hellespontum pervenerunt,
Hi quidem dispergebantur suam ad navem quisque:
Myrmidonas autem non sivit dispergi Achilles,
(5) Sed hic suis sociis bellicosis locutus est:
    Myrmidones veloces-equos-habentes, mihi amabiles socii,
Nondum à curribus solvamus unicam-ungulam-habentes equos,
Sed [cum] ipsis equis & curribus propius accedentes,
Patroclum defleamus: hic enim honor est mortuorum.
(10) At postquam tristi delectati fuerimus luctu,
Equos solventes coenabimus hic omnes.
    Sic dixit: hi autem plorabant frequentes, incepit vero Achilles:
Hi autem ter circa cadaver pulchrè-crinitos egerunt equos,
Lugentes: interque ipsos Thetis luctus desiderium excitavit.
(15) Madescebant arenae, madescebantque arma virorum
Lacrymis. talem desiderabant artificem fugae.
[Inter] hos autem Pelides miserabilem orsus est luctum,
Manus homicidas imponens pectoribus amici:
    Salve mihi ô Patrocle, & in Plutonis aedibus.
(20) Omnia enim jam tibi perago quae anteà pollicitus sum:
[Ψ, p. 653]
Hectorem huc tractum daturum canibus in-frusta-cruda discerpendum:
Duodecim autem ante pyram obtruncaturum
Trojanorum nobiles filios, [ob] te interfectum iratus.
    Dixit, & [in] Hectorem nobilem indignissimam molitus est rem,
(25) Pronum apud lectum Menoetiadae extendens
In pulveribus: hi vero arma exuerunt singuli,
Aerea, splendida: solveruntque altisonantes equos.
Discubuerunt autem apud navem velocipedis Aeacidae
Infiniti: at hic illis epulum-funebre lautum instruxit.
(30) Multi quidem boves candidi mugiebant circa ferrum,
Dum-jugularentur, multae etiam oves & balantes caprae,
Multi etiam albis-dentibus sues florentes pinguedine,
Usti extendebantur per flammam ignis:
Undique autem circum cadaver multus fluebat sanguis:
(35) At hunc regem velocipedem Pelidem
Ad Agamemnonem divinum duxerunt reges Achivorum,
Vix flectentes, [causa] socii iratum corde:
Hi autem cùm jam ad tentorium Agamemnonis pervenerunt profecti,
Statim praeconibus argutis imperavit
(40) Ad ignem statuere lebetem magnum, si inducere-possent
Pelidem ut-ablueret tabem cruentam.
At hic recusabat constanter, insuperque juramentum juravit:
    Non per Jovem, qui deorum summus & praestantissimus [est,]
[Ψ, p. 654]
Non fas est lavacra [ad] caput propè accedere,
(45) Antequam Patroclum imposuero rogo, tumulumque erexero,
Secueroque comam: quoniam non mihi amplius iterum sic
Invadet dolor animum, quamdiu vivis interero.
At sanè nunc inviso pareamus epulo:
Diluculo autem impera Rex virorum Agamemnon,
(50) Materiamque comportare, praebereque quantum par est
Mortuum habere subeuntem tenebras obscuras:
Ut certè hunc quidem comburat indefessus ignis
Ocyus ab oculis, populi autem ad opera revertantur.
    Sic dixit: illi autem hunc libenter quidem audierunt & paruerunt:
(55) Sedulò autem coenam parantes singuli
Convivabantur, neque quid animus egebat convivio aequali.*[[Ψ, vs. 56 convivio er staat: convlvio]]
At postquam potus & cibi desiderium exemerunt,
Hi quidem dormiturientes iverunt ad tentorium singuli:
Pelides autem in littore multisoni maris
(60) Jacebat graviter-ingemens, multos inter Myrmidones
In [loco] puro, ubi fluctus littus alluebant:
Quando hunc somnus cepit solvens curas animi,
Dulcis circumfusus (valdè enim lassaverat formosa membra,
Hectorem persequens circum Ilium altum:)
(65) Supervenit vero anima Patrocli miseri,
Omnibus ipsi magnitudineque, & oculis pulchris similis,
Et voce: & tales circa corpus vestes induta erat.
Astitit autem supra caput, & ipsum verbo allocuta est:
    Dormis, & mei oblitus es Achilles?
(70) Non quidem me viventem negligebas, sed mortuum,
[Ψ, p. 655]
Sepeli me quàm citissimè, portas Plutonis [ut] intrem.
Longè me abigunt animae, umbrae defunctorum:
Neque me aliquo-modo misceri [aliis] trans flumen sinunt,
Sed incassum erro per latas-portas-habentem Ditis domum.
(75) Et mihi da manum, lamentor: non enim amplius iterum
Veniam ab inferis, postquam me rogo tradideritis.
Non etenim vivi dilectis seorsim à sociis
Consilia sedendo consultabimus: sed me quidem fatum
Absorbuit odiosum, quod [me] sortitum est etiam nascentem:
(80) Atque etiam tibi ipsi fatum, ô diis-par Achilles,
Muro sub Trojanorum generosorum perire.
Aliud autem tibi dicam, & mandabo si fortè obedieris,
Ne mea [à] tuis seorsum condas ossa Achilles:
Sed simul, sicut nutriti sumus in vestris aedibus:
(85) Quando me parvulum existentem Menoetius ex Opoënte
Duxit ad-vestram [domum,] caedem ob perniciosam,
Die illo quando filium interfeci Amphidamantis,
Stultus, non volens, in ludo-talorum iratus.
Tum me excipiens in aedibus eques Peleus,
(90) Nutrivit accuratè & tuum famulum nominavit:
Sic etiam & ossa nobis una urna contegat,
Aurea amphora, quam tibi dedit veneranda mater.
[Ψ, p. 656]
    Hunc autem excipiens allocutus est pedibus velox Achilles:
Cur mihi, ô charum caput, huc venisti,
(95) Et mihi haec singula mandas? at ego tibi
Omnia diligenter perficiam, & obediam, ut tu jubes:
Sed me propè sta, [ut] paululum saltem complexi
Invicem miserabili delectaremur luctu.
    Sic fatus, extendit manus amicas,
(100) Neque prehendit, anima enim sub terram tanquam fumus
Abiit murmure-stridens: stupefactus autem surrexit Achilles,
Manibusque complosit, sermonemque lugubrem dixit:
    Papè; certè aliqua est etiam in inferni domibus
Anima, & simulachrum, sed praecordia non insunt omnino,
(105) Pernox enim mihi Patrocli infelicis
Anima astitit ploransque, lamentansque.
Et mihi singula praecepit: similisque erat mire ipsi.
    Sic dixit: illis autem omnibus desiderium excitavit luctus:
Lugentibus autem ipsis apparuit rosea Aurora,
(110) Circa cadaver miserabile: at rex Agamemnon
Mulosque excivit, & viros ad convehendam materiam
Undique è tentoriis: simul autem vir strenuus excitabatur
Meriones, minister fortitudinem-amantis Idomenei:
Hi verò ibant lignisecas secures in manibus habentes,
(115) Vinculaque benè implexa: ante autem ipsos multi ibant:
Multaque acclivia, declivia praeruptaque, transversaque transierunt:
At quum jam ad juga venerunt fontosae Idae,
Protinus quidem quercus alticomas lato ferro
[Ψ, p. 657]
Incidebant festinantes: hae autem magnum sonum dantes
(120) Cadebant: has quidem postea praecidentes Achivi
Alligabant mulis. hi vero terram pedibus partiebantur,
Gestientes campi per arbusta densa.
Omnes autem calones truncos ferebant (sic enim jusserat
Meriones famulus amantis-viros Idomenei)
(125) Atque in littore dejecerunt ordine, ubi Achilles
Designaverat Patroclo magnum sepulchrum, & sibi ipsi.
At postquam undique apposuerunt immensam materiem,
Sederunt illic manentes conferti: at Achilles
Confestim Myrmidonibus pugnacibus jussit
(130) Armis indui, jungereque sub curribus unumquemque
Equos: hi verò festinabant & arma induerunt,
Conscenderuntque currus pugnatores aurigaeque:
Ante quidem equites, ponè autem nubes [id est agmen ] sequebatur peditum,
Infiniti, inque mediis ferebant Patroclum socii.
(135) Capillis autem totum mortuum tegebant quos injiciebant
Tondentes. ponè autem caput tenebat divus Achilles
Moestus: socium enim strenuum mittebat ad inferos.
Hi vero quando ad locum pervenerunt ubi ipsis indicaverat Achilles,
Deposuerunt: statimque ei sufficientem accumularunt materiam.
(140) Ibi rursus alia cogitavit pedibus valens divus Achilles:
Stans seorsim à pyra flavam abscidit comam,
Quam Sperchio fluvio nutriebat florescentem.
Indignabundus autem dixit, inspiciens nigrum pontum:
[Ψ, p. 658]
    Sperchie, frustra tibi pater vovit Peleus,
(145) Illuc me reversum dilectam in patriam terram,
Tibi comam tonsurum, sacrificaturumque sacram hecatomben:
Quinquaginta autem masculas illic oves sacrificaturum
Ad fontes, ubi tibi fanum, altareque odoratum.
Sic vovit senex: tu vero ei desiderium non perfecisti.
(150) Nunc autem quoniam non redibo dilectam in patriam terram,
Patroclo heroï comam praebebo asportandam.
    Sic fatus, comam in manibus dilecti socii
Posuit: his autem omnibus desiderium movit luctus:
Et sanè lugentibus occidisset lumen solis,
(155) Nisi Achilles protinus Agamemnoni dixisset astans:
    Atride (tibi enim maximè populus Achivorum
Parebunt dictis) luctu quidem licet etiam [aliâs] satiari:
Nunc autem à pyra dimitte, & coenam jube
Parari: haec autem curabimus quibus maximè
(160) Cura-dignus [vel necessarius] est mortuus: apud nos autem duces maneant.
    At postquam hoc audivit rex virorum Agamemnon,
Confestim populum quidem dimisit ad naves aequales:
Funeratores autem illic manebant, & accumulabant ligna.
Fecerunt autem pyram centum-pedum quoquoversus.
(165) Inque pyra suprema cadaver posuerunt tristes corde.
Multas autem pingues oves, & errabundas camuras boves
Ante pyram excoriarunt & disposuerunt: exque omnibus
[Ψ, p. 659]
Adipem accipiens, obtexit cadaver magnanimus Achilles
Ad pedes à capite: circumque excoriata corpora accumulabat:
(170) Imposuitque mellis & olei amphoras,
Ad feretrum acclinans: quatuor autem procera-cervice equos
Festinanter injecit pyrae, graviter suspirans.
Novem huic regi mensarii canes erant,
Et quidem ex his injecit pyrae duos obtruncatos.
(175) Duodecim etiam Trojanorum magnanimorum filios fortes
Ferro mactans: mala autem mente meditabatur opera:
Inque ignis robur projecit ferreum, ut depasceretur,
Luxitque deinde, & dilectum nominavit amicum:
    Salve mihi ô Patrocle, etiam in inferni domibus:
(180) Omnia enim jam tibi perficio, quae anteà pollicitus sum:
Duodecim quidem Trojanorum magnanimorum filios nobiles,
Quos unà tecum omnes ignis absumit: Hectorem autem neutiquam
Dabo Priamidem igni devorandum, sed canibus.
    Sic dixit minatus: hunc vero non canes circumlaniabant.
(185) Nam canes quidem abegit Jovis filia Venus
Dies & noctes: rosaceóque unxit oleo,
Divino, ut non ipsum laceraret trahens.
Huic verò nigram nubem induxit clarus Apollo
Coelitus ad-campum: operuitque locum totum
(190) Quantum occupabat cadaver, ne priùs vis solis
Siccaret circùm circà corpus nervis & membris:
Neque pyra Patrocli ardebat mortui.
[Ψ, p. 660]
Tunc rursus alia cogitavit pedibus-valens divus Achilles:
Stans seorsim à pyra duos orabat ventos,
(195) Boream & Zephyrum, & promittebat sacrificia preciosa:
Multa etiam libans aureo calice, supplicabat
Ut-venirent, ut citissimè igne comburerent cadaver,
Lignumque festinaret ardere: velox autem Iris
Preces audiens, internuncia venit ventis:
(200) Hi quidem Zephyri graviter-spirantis frequentes in-domo
Convivium celebrabant: currens autem Iris astitit
Limine in lapideo: hi vero ut viderunt oculis,
Omnes surrexerunt, vocaruntque ipsam ad se quisque:
Haec autem illic sedere quidem negabat: dixit autem verbum,
    (205) Non sedi [est locus:] redeo enim rursus in Oceani fluenta
Aethiopum ad terram, ubi sacrificant hecatombas
Immortalibus: ut jam & ego particeps sim sacrificiorum.
Verùm Achilles Boream & Zephyrum sonorum
Venire orat, & pollicetur sacra pulchra,
(210) Ut pyram suscitetis ad-comburendum, in qua jacet
Patroclus, quem omnes deplorant Achivi.
    Haec quidem sic loquuta abiit: hi vero ruebant
Sonitu immenso, nubes tumultuariè-agentes prae [se:]
Statim autem ad pontum pervenerunt ad flandum, elata est autem unda
(215) Flatu à vehementi. ad Trojam autem foecundam pervenerunt,
Inque ignem inciderunt: valdè autem crepitavit ingens ignis:
Tota-nocte autem hi ex rogo simul flammam [sursum] jecerunt
Flantes stridulè. at tota-nocte velox Achilles
Aureo ex cratere, habens poculum rotumdum,
(220) Vinum exhauriens humi fudit, rigavitque terram,
Animam vocans Patrocli miseri.
[Ψ, p. 661]
Ut pater autem sui filii lamentatur ossa cremans
Adolescentis, qui moriens miseros tristitia-affecit parentes:
Sic Achilles socii lamentabatur ossa comburens,
(225) Reptans propè rogum, frequenter ingemiscens.
Quando verò lucifer venit lumen nuncians super terram,
Quem post crocea super mare spargitur aurora:
Tunc rogus emarcebat, cessabatque flamma:
Venti autem retrò iterum abiverunt domum ut-redirent,
(230) Thracium per pontum: hic autem ingemebat aestu fervens.
Pelides autem à rogo aliò sejunctus,
Procubuit fessus, & in eum dulcis somnus irruit:
Qui vero circa Atridem [stare solent,] crebri congregati sunt:
Quorum ipsum accedentium tumultus & strepitus excitavit:
(235) Sedit verò erectus, & ipsos verbo allocutus est,
    Atrideque, & alii optimates omnium Achivorum,
Primùm quidem rogum extinguite nigro vino
Omnem, quantum occupavit ignis robur: at deinde
Ossa Patrocli Menoetiadae colligamus
(240) Benè discernentes (cognitu-facilia enim sunt:
In media namque jacebat pyra, alii verò seorsum
[In] extrema-ora urebantur promiscuè equique & viri)
Et ea quidem in aurea phiala et duplici adipe
Ponamus, donec ipse ego apud inferos condar.
(245) Sepulchrum autem non adeò magnum ego fieri jussi,
Sed mediocre tale: postmodum autem & hoc Achivi
Latumque altumque facite, qui [post] me
Posteriores in navibus transtratis superfueritis.
[Ψ, p. 662]
    Sic dixit: hi autem paruerunt veloci Achilli:
(250) Primùm quidem rogum extinxerunt nigro vino,
Quantum flamma penetraverat: profundus autem decidit cinis
Flentes autem socii pii ossa alba
Collegerunt in auream phialam & duplicem adipem:
In tentoriisque ponentes linteo subtili operuerunt:
(255) Torno-designabant autem sepulchrum fundamentaque jecerunt
Circa pyram, moxque infusam terram infuderunt:
Aggesto vero tumulo redierunt. at Achilles
Illic populum detinuit, & sedere-fecit ad latum certaminis [locum:]
E navibus autem afferebat praemia lebetesque tripodasque,
(260) Equosque, mulosque boumque fortia capita,
Et foeminas benè-cinctas, candensque ferrum.
Equitibus quidem primùm velocibus praeclara praemia
Posuit, mulierem ut-ducerent inculpatam, opera doctam,
Et tripodem ansatum duarum & viginti mensurarum
(265) Primo: at secundo equam posuit
Sexennem, indomitam: foetum mulum utero-gestantem:
At tertio, novum [vero igni non aptum] deposuit lebetem
Pulchrum, quatuor mensuras capientem, album etiamnum ita:
At quartò posuit duo auri talenta:
(270) Quintò autem utrinque-sidentem phialam novam posuit:
Stetit autem rectus, & verbum inter Argivos dixit:
    Atrideque & alii fortissimi Achivi,
Equites haec praemia expectantia jacent in circo,
[Ψ, p. 663]
Siquidem nunc ob aliud certaremus Achivi:
(275) Certè ego prima capiens ad-tentorium portarem.
Scitis enim quantum mei virtute superent equi:
Immortales enim sunt, Neptunus autem dedit ipsos
Patri meo Peleo: hic autem rursus mihi tradidit.
Sed certè quidem ego manebo, & ununguli equi:
(280) Talis enim robur eximium amiserunt aurigae
Mansueti, qui ipsis admodum saepè humidum oleum
Jubis superfudit, quum-lavisset aqua alba.
Hunc hi stantes lugent, & [ad] terram ipsis
Jubae profusae sunt. hi autem stant tristes corde:
(285) [Vos] vero alii accingimini per exercitum, quicunque Achivorum
Equis fidit, & curribus compactis.
    Sic dixit Pelides: veloces autem equites concitati sunt.
Motus est multò primus quidem rex virorum Eumelus,
Admeti charus filius, qui equitandi-arte ornatus erat:
(290) Hunc vero post Tydides surrexit fortis Diomedes:
Equos autem Trojanos duxit sub jugum, quos quondam abstulit
Aeneae. tamen ipsum liberavit Apollo.
Hunc autem post, Atrides motus est flavus Menelaus
Jove-satus, subque jugum duxit veloces equos,
(295) Aethen Agamemnoniam suumque Podargum:
Illam Agamemnoni dedit Anchisiades Echepolus
Muneri, ut ne ipsum sequeretur ad Ilium altum,
Sed illic delitiis-frueretur manens: magnas enim ei dederat
Jupiter divitias: habitabat enim hic in ampla Sicyone:
(300) Hanc iste sub jugum duxit valdè cursus cupidam.*
[Ψ, p. 664]
Antilochus autem quartus formosos paravit equos,
Nestoris clarus filius magnanimi regis
Neleidae: Pylii autem ei equi
Velocipedes portabant currum: pater vero ipsi propè astans
(305) Consulebat ad honesta, prudens intelligenti & ipsi:
    Antiloche certè quidem te juvenem quamvis existentem dilexerunt
Jupiterque Neptunusque, & equitandi-artificia docuerunt
Omnigena: ideò te docere non multùm opus est.
Nosti enim rectè circa metas [currum] flectere: sed tibi equi*
(310) Tardissimi [in] currendo: ideo puto perniciosa fore:
Horum autem equi quidem sunt celeriores, neque quidem ipsi
Plura sciunt te ipso considerare.
Sed agè jam tu amice consilium impone animo
Omnigenum, ut non te effugiant praemia.
(315) Arte quidem carpentarius multò praestantior quàm viribus:
Arteque rursus gubernator in nigro ponto
Navem celerem dirigit jactatam ventis,
Arteque auriga superat aurigam:
Sed qui tamen equis & curribus suis fidens
(320) Ineptè multùm vagatur huc & illuc,
Equi autem vagantur in stadio, neque detinet:
Qui autem & utilia novit agitans deteriores equos,
Semper metam inspiciens flectit propè, neque eum latet
Quo-pacto primùm extendat [id est regat equos] bovinis loris,
(325) Sed continet diligenter & praecedentem observat:
Metam autem indicabo tibi valdè manifestam, neque te latebit:
[Ψ, p. 665]
Stat lignum aridum quantum ulna supra terram,
Vel quercus, vel piceae (quod quidem putrefit imbre:)
Lapides autem ejus ex-utraque-parte appositi sunt duo albi
(330) In angustiis viae: planum autem hippodromus circùm:
Aut cujusdam monumentum hominis jam pridem defuncti,
Aut meta fuit tempore priscorum hominum,
Et nunc metam posuit pedibus-valens divus Achilles:
Huic tu valdè appropinquans impelle propè currum & equos:
(335) Ipse verò incumbe benefacto in curru
Paululum in sinistram horum: at dextrum equum
Punge vociferans, laxaque ei habenas manibus:
Ad metam autem tibi equus sinister appropinquet,
Ut tibi modiolus videatur summum attigisse
(340) Rotae benefactae: in lapidem vero vites impingere,
Ne quo-modo equosque vulneres & currus confringas:
Gaudium autem aliis: probrum vero tibi ipsi
Erit: proinde dilecte [mihi] prudens cautus esto.
Si etenim ad metam praeterveharis persequens,
(345) Non erit qui te assequatur transiliens, neque praetereat,
Non si à tergo Arionem divinum impelleret
Adrasti velocem equum, qui ex deo genere [satus] erat:
[Ψ, p. 666]
Aut illos Laomedontis, qui hîc nutriti sunt eximii.
    Sic loquutus Nestor Neleius, iterum in loco
(350) Sedit, postquam suo filio uniuscujusque finem dixit.
Meriones autem quintus pulchrè-jubatos paravit equos.
Conscenderunt autem currus: sortes verò injecerunt:
Movebat Achilles, & sors exiliit Nestoridae
Antilochi: post hunc autem sortitus est rex Eumelus:
(355) Hunc vero post Atrides inclytus-hasta Menelaus:
Post hunc autem Meriones sortitus est ut-agitaret: postremus autem
Tydides longè praestantissimus existens, sortitus est ut-impelleret equos:
Steterunt autem ex-ordine, signavitque metas Achilles
Procul in plano campo, juxtaque speculatorem collocavit
(360) Divum Phoenicem, assectatorem patris sui,
Ut consideraret cursum, & veritatem referret.
Hi autem simul omnes super equos flagella sustulerunt,
Percusseruntque flagellis, hortatique sunt verbis
Studiose: hi autem ocyus pervadebant campum,
(365) Procul à navibus celeriter: sub vero pectoribus pulvis
Stabat elevatus tanquam nubes, vel procella:
Crines vero movebantur auris venti:
Currus vero interdum quidem terrae appropinquabant almae:
Interdum autem attollebantur sublimes: at aurigae
(370) Stabant in sellis: palpitabat autem animus uniuscujusque,
Victoriae cupidorum: imperitabat autem suis unusquisque
Equis: hi autem volabant pulverem-excitantes [per] campum,
Sed quum jam extremum peragebant cursum veloces equi
Iterum ad mare canum, tunc utique virtus cujusque
(375) Apparebat: statim autem equis tensus est cursus: citò autem dein
[Ψ, p. 667]
Pheretiadae veloces efferebantur equi:
Has vero post, praetervecti sunt Diomedis mares equi
Trojani, neque valdè procul erant, sed valdè propè.
Semper enim currum ascensuris similes erant:
(380) Flatu autem Eumeli dorsum latique humeri
Calefiebant: in ipsum enim capita ponentes volabant.
Et certè praevertisset, vel ambiguum fecisset [certamen,]
Nisi Tydei filio iratus fuisset clarus Apollo:
Qui ei è manibus excussit flagellum splendidum.
(385) Hujus verò ab oculis fundebantur lacrymae irati,
Quoniam has quidem videbat etiam multò magis euntes:
Sui vero ei retardati fuerant sine stimulo currentes:
Neque verò Minervam dejiciens latuit Apollo
Tydidem: valdè autem citò accessit ad pastorem populorum:
(390) Dedit autem ei flagellum roburque equis immisit.
Ipsa autem ad Admeti filium indignata ivit:
Equinum autem ei fregit dea jugum: atque ei equae
In-utramque-partem viae currebant: temo autem in terram devolutus est:
Ipse vero ex curru juxta rotam excussus est:
(395) Cubitis autem laceratus est: oreque naribusque:
Collisus est etiam [ad] frontem in superciliis: eique oculi
Lacrymis impleti sunt, florida autem ei cohibita est vox.
Tydides vero praevertens, dirigebat unungulos equos
Multùm prae aliis emicans, etenim Minerva
(400) Equis immisit robur, & gloriam praebuit.
Hunc vero post Atrides agebat [currum] flavus Menelaus.
[Ψ, p. 668]
Antilochus autem equis imperitabat patris sui:
    Incumbite, & vos extendite quàm celerrimè:
Certè quidem [cum] illis contendere neutiquam jubeo
(405) Tydidae equis bellicosi, quibus Minerva
Nunc praebuit celeritatem, & ipsi gloriam attulit:
Equos autem Atridae assequimini, neque deficiatis,
Statim, ne vobis dedecus offundat
Aetha foemina existens. cur deficitis optimi?
(410) Sic enim dico, & certè perfectum erit:
Non vobis cura jam apud Nestorem pastorem populorum
Erit: statim enim vos interficiet acuto aere,
Si negligentes referamus vilius praemium:
Sed insequimini, & festinate quàm citissimè:
(415) Haec autem ego ipse machinabor & dispiciam,
Angusta in via aggredi [metam,] neque me fallet.
    Sic dixit: hi vero regis subveriti vociferationem,
Magis currebant exiguo tempore: mox verò deinde
Angustiam viae cavae vidit Antilochus bellicosus:
(420) Hiatus erat terrae, quâ hyemalis collecta aqua
Ruperat viae [partem:] profundum-feceratque locum omnem:
Hâc dirigebat Menelaus, curruum-concursum vitans:
Antilochus autem avertens impellebat unungulos equos
Extra viam: parumper autem declinans agebat [illos.]
(425) Atrides vero extimuit, & Antilocho locutus est:
    Antiloche, temerè equos regis: quare retine equos:
Angusta enim via est, mox vero latiore [via] agitabis,
[Ψ, p. 669]
Ne quo-modo ambos offendas, currui [meo] impingens.
    Sic dixit: Antilochus autem adhuc & multò magis impellebat
(430) Stimulo urgens, tanquam non audienti similis:
Quantus autem disci impetus ab humeris jacti est,
Quem juvenis emisit vir experiens pubertatem:
Tantum praecurrerunt: illae verò recesserunt retrò
Atridae: ipse enim volens remisit agitare,
(435) Ne aliquo-modo colliderentur in via ununguli equi,
Currusque everterent benè-connexos: & ipsi
In pulveres caderent festinantes pro victoria.
Hunc & objurgans allocutus est flavus Menelaus:
    Antiloche, nullus te hominum perniciosior alius:
(440) Abi, quia non te verè putabamus sapientem esse Achivi.
Enimvero neque sic sine juramento auferes praemium.
    Sic locutus equos hortabatur, vociferatusque est:
Ne mihi moremini, néve stetis tristes corde,
Deficient istis pedes & genua fessa,
(445) [Potius] quàm vobis, ambo enim privatae sunt juventute.
    Sic dixit: hi autem regis subveriti vocem,
Magis currebant: statim autem ipsis propiores facti sunt.
Argivi vero in stadio sedentes inspiciebant
Equos: hi autem volabant pulverem-excitantes [per] campum.
(450) Primus autem Idomeneus Cretensium dux considerabat equos,
Sedebat enim extra stadium sublimis in specula.
Hunc autem procul existentem aurigam audiens
Sensit, videbatque equum conspicuum praeëuntem:
[Ψ, p. 670]
Qui quidem caetero corpore totus rufus erat: inque fronte
(455) Album signum erat, rotundum tanquam luna:
Stetit vero rectus, & verbum inter Argivos dixit,
    O dilecti Argivorum duces & principes,
Solus [ne] ego equos video, an & vos?
Alii mihi videntur priores esse equi,
(460) Alius etiam auriga videtur: illae verò fortè illic
Laesae sunt in campo, quae illic praestantiores erant.
Profectò enim has primò videram metam circumflexisse,
Nunc vero nequaquam possum videre. undique autem mihi oculi
Trojanorum per-campum lustrant inspicienti:
(465) Aut aurigae elapsae sunt habenae: neque potuit
Benè sistere circa metam, & non feliciter circumflexit:
Illic ipsum cecidisse reor & currus confregisse:
Ipsaeque excurrerunt, postquam furor occupavit animum.
Sed intuemini & vos stantes. non enim equidem
(470) Benè discerno: videtur autem mihi esse vir
Aetolus genere: interque Argivos imperat,
Tydei equorum-domitoris filius fortis Diomedes.
    Hunc autem turpiter objurgavit Oilei [filius] velox Ajax:
Idomeneu, quid coràm garris? hae autem adhuc longè
(475) Equae aëripedes latum per campum insequuntur,
Neque minimus-natu es inter Argivos tantùm,
Neque tibi acutissimè ex capite cernunt oculi,
Sed semper verbis garris: neutiquam te decet
Loquacem esse. adsunt enim & praestantiores alii.
[Ψ, p. 671]
(480) Equae autem rursus sunt priores, quae antè quidem
Eumeli: nam ipse tenens frena inscendit.
    Hunc autem iratus Cretensium dux contrà locutus est:
Ajax, contentione optime, maledice, in caeteris vero omnibus
Inferior es Argivis, quoniam tibi mens est immitis:
(485) Agè vel tripodem deponamus vel lebetem,
Arbitrum autem Atridem Agamemnonem faciamus ambo:
Utri antè equi: ut noris cum-solveris.
    Sic dixit. motus est autem protinus Oilei [filius] celer Ajax
Iratus asperis [ut]-exciperet [eum] verbis:
(490) Et jam ulterius adhuc contentio facta fuisset utrisque,
Nisi Achilles surrexisset, & habuisset orationem:
    Ne amplius nunc molestis contendatis verbis
Ajax Idomeneuque malis: quoniam non convenit:
Atqui alium reprehendere deberetis, quicunque talia faceret:
(495) Sed vos in certamine sedentes inspicite
Equos: hi autem citò ipsi festinantes pro victoria
Huc venient: tunc autem cognoscetis singuli
Equos Argivorum, qui secundi, qui priores.
    Sic dixit: Tydides autem valdè propè venit impellens,
(500) Flagello autem semper agitabat per-humeros: ipsique equi
In altum tollebantur leviter percurrentes viam:
Semper autem aurigam pulveris guttae percutiebant:
Currus autem auro ornati stannoque,
Equos veloces sequebantur, neque profunda
(505) Fiebat canthorum orbita retro
In tenui pulvere: hi autem properantes volabant:
Stetit autem medio in stadio, multusque exiliit sudor
[Ψ, p. 672]
Equorum, exque summis cervicibus & à pectore in-terram:
Ipse autem è curru humi desiliit nitido.
(510) Acclinavit igitur flagellum ad jugum: neque impiger fuit
Fortis Sthenelus, sed studiose accepit praemium:
Dedit autem ducendam sociis magnanimis mulierem,
Et tripodem ansatum ferendum: ipse verò solvit equos.
Hunc autem post, Antilochus Neleius impulit equos,
(515) Dolis, non velocitate, praeveniens Menelaum.
Sed & sic Menelaus dirigebat propè veloces equos:
Quantum verò à rota equus distat, qui quidem regem
Vehit [per] campum extensus cum curribus:
Hujus quidem tangunt canthum pili extremi
(520) Caudae: is autem propè admodum currit, neque magnum
Spacium in medio, [per] ingentem campum currente [eo:]
Tantùm jam Menelaus forti Antilocho
Posterior-erat: quanquam prius ad disci jactum relictus esset,
Tamen ipsum statim assecutus est (augebatur enim robur ingens
(525) Equae Agamemnoniae pulchrijubae Aethes:)
Si verò adhuc ulterius fuisset cursus ambobus,
Sic ipsum praeteriisset, neque dubiam [rem] posuisset.
Sed Meriones famulus bonus Idomenei,
Posterior-erat inclyto Menelao hastae jactu.
(530) Tardissimi etenim ejus erant pulchri-jubi equi:
Infimus autem erat ad-agendum currum in certamine.
Filius autem Admeti ultimus venit aliorum,
Vehens currus pulchros, impellens antè equos:
Hunc autem ut-vidit miseratus est pedibus-valens divus Achilles:
[Ψ, p. 673]
(535) Stans autem inter Graecos verba velocia concionatus est:
    Ultimus vir optimus impellit unungulos equos:
Quare agè jam ei demus praemium, ut par est,
Secundum: at primum auferat Tydei filius.
    Sic dixit, atque omnes consenserunt ut jussit.
(540) Et ei sanè dedisset equam (approbabant enim Achivi)
Nisi Antilochus magnanimi Nestoris filius
Pelidi Achilli jure respondisset surgens:
    O Achilles, valdè tibi irascar, si perfeceris
Hoc verbum: debes enim auferre praemium,
(545) Haec considerans, quòd ei laesi sunt currus & veloces equi,
Ipseque bonus existens: sed debuit immortalibus
Supplicare, ut neutiquam ultimus veniret impellens:
Si autem ipsum miseraris, & tibi gratum est animo:
Est tibi in tentorio aurum multum, est etiam aes,
(550) Et oves: sunt & tibi ancillae, & majus praemium,
Ex his ipsi postea sumens da etiam majus praemium,
Sive etiam jam jamque, ut te laudent Achivi.
Hanc equidem non dabo: deque ipsa experiatur
Virorum quicunque vult mecum manibus pugnare.
    (555) Sic dixit: risit autem pedibus-fortis divus Achilles,
Gratulans Antilocho, quòd ei dilectus erat socius:
Et ipsum excipiens, verbis velocibus allocutus est,
Antiloche, siquidem jam me jubes è domo aliud
Eumelo dare, ego quoque id perficiam:
(560) Dabo ei thoracem quem ab Asteropaeo abstuli
Aureum, qui circumferentiâ fulgentis stanni
Circumvolvitur: valdè sanè eo dignus erit.
    Dixit, & Automedonti dilecto jussit socio
Ut ferret è tentorio, is verò ivit, & ei attulit:
[Ψ, p. 674]
(565) Eumelo autem in manibus ponebat: hic autem accepit laetus.
Inter hos autem & Menelaus surrexit animo dolens,
Antilocho graviter iratus, inque praeco
Manibus sceptrum posuit, taceréque jussit
Argivos: ipse deinde locutus est divinus vir:
    (570) Antiloche, antè prudens, quid egisti?
Dedecorasti quidem meam virtutem: laesisti autem mihi equos,
Tuos antè ponens, qui multò inferiores erant.
Sed agite, Argivorum duces & principes,
Communiter [al. aequè] utrisque judicate, non ad [gratiam,]
(575) Ne quando quis dicat Achivorum loricatorum:
Antilochum mendaciis opprimens Menelaus
Ivit equam ducens, quòd ei longè pejores erant
Equi, ipse autem melior virtuteque potentiaque.
Eia verò ego ipse judicabo, & me nullum puto
(580) Alium increpaturum Danaorum: recta enim erit [mea sententia.]
Antiloche, eia huc-ades generose, ut aequum est:
Stans ante equos, & currum, & flagellum
Manibus tenens mobile, quo antea agitabas
Equos tangens: terram-ambientem Neptunum
(585) Jurato, an non volens meum dolo currum impediveris.
    Huic autem Antilochus prudens contrà locutus est:
Patere nunc: multò enim ego junior sum
Te rex Menelaë, tu autem senior & praestantior.
Scis qualia juvenis viri peccata sunt:
(590) Acutior namque mens, imbecille verò consilium.
Ideò ferat tibi animus: equam verò tibi ipse
[Ψ, p. 675]
Dabo quam accepi: & si è domo aliud
Majus requiras, mox sanè quamprimùm dare
Mallem, quàm tibi ô nobilis, diebus omnibus
(595) Ex animo cecidisse, & diis esse execrandus.
    Dixit, & equam ducens magnanimi Nestoris filius
In manibus posuit Menelai: hujus autem animus
Laetatus est, velut circa spicas ros
Segetis crescentis, quando horrent arva:
(600) Sic tibi Menelaë in mentibus animus laetatus est:
Et ipsum edita-voce verbis velocibus allocutus es:
Antiloche, nunc quidem tibi ego cedam ipse
Iratus, quoniam non levis, neque stolidus
Eras antea: nunc sanè mentem vicit juventus:
(605) Satius autem [fuerit] cavere praestantiores decipere:
Non enim me citò alius quispiam mitigasset Achivorum:
Verùm tu jam multa passus es, & multa sustinuisti,
Tuusque pater bonus & frater, gratiâ mei.
Ideò tibi precanti obsequar atque equam
(610) Dabo, meam licet existentem, ut intelligant & hi,
Quod meus nunquam animus superbus & saevus.
    Dixit utique, & Antilochi Noëmoni dedit socio
Equam abducere: hic autem posteà lebetem accepit splendentem:
Meriones autem sustulit duo auri talenta
(615) Quartus, ut impulit: quintum vero relinquebatur praemium,
Utrinque-sidens phiala, quam Nestori dedit Achilles,
Argivorum per coetum ferens, dixitque astans,
    Accipe nunc, & tibi hoc senex munus sit,
Patrocli sepulturae monimentum ut sit: non enim amplius ipsum
[Ψ, p. 676]
(620) Videbis inter Argivos: do autem hoc tibi praemium
Gratis, non enim caestibus pugnabis, neque luctaberis,
Neque jaculorum-certamen inibis, neque pedibus
Curres: jam enim difficilis senectus occupat.
    Sic fatus in manibus ponebat: hic autem accepit gaudens,
(625) Et ipsum inclamans verbis velocibus allocutus est:
    Sanè haec omnia fili, pro decoro dixisti.
Non enim amplius firma membra ô chare, pedes, neque manus
Ab humeris utrinque moventur agiles.
Utinam ita pubescerem, roburque mihi firmum esset,
(630) Ut quum regem Amaryncea sepelierunt Epii
[In] Buprasio: filii autem posuerunt regis praemia.
Ubi nullus mihi similis vir erat, neque Epiorum,
Neque ipsorum Pyliorum, neque Aetolorum magnanimorum.
Pugnis quidem vici Clytomedea Enopis filium:
(635) Ancaeum verò lucta Pleuronium, qui [in] me surrexit:
Iphiclum autem pedibus praecurri fortem existentem:
Hasta autem superavi Phyleumque & Polydorum:
Solis me equis praeverterunt Actoris-filii
Multitudine superantes, invidentes ob victoriam,
(640) Eò quòd jam maxima ab ipsis relicta erant praemia:
Hi verò erant gemini: hic quidem firmiter aurigabatur,
Firmiter aurigabatur: ille verò flagello imperitabat.
Sic quondam eram: nunc autem juniores subeant
Opera ejusmodi: me verò oportet senectae tristi
(645) Parere, tunc autem excellebam inter heroas.
Sed abi ac tuo socio certaminibus inferias-fac.
Hoc autem ego libens accipio, gaudetque mihi cor,
[Ψ, p. 677]
Quòd mei semper recordaris benevoli, neque te lateo
Honore, quo me decet honorari inter Achivos:
(650) Tibi autem dii pro his gratiam plurimam referant.
    Sic dixit: Pelides autem ingentem per coetum Achivorum
Ivit, postquàm omnem laudationem audivit Nelidae.
Caeterùm ille pugilatus difficilis proposuit praemia:
Mulam laboriosam ducens ligavit in circo,
(655) Sexennem, indomitam, quaeque difficillima ad-domandum:
Atque victo posuit poculum rotundum.
Stetit autem rectus, & verbum inter Argivos dixit,
Atridaeque & caeteri benè-ocreati Achivi,
Viros duos pro his [praemiis] jubemus, qui quidem praestantissimi [sunt]
(660) Pugnis altè elatis percutere. cui autem Apollo
Dederit victoriam, sciantque omnes Achivi,
Mulam patientem-operum ducens ad-tentorium eat:
At victus poculum feret rotundum.
    Sic dixit, prodiit autem statim vir amplusque magnusque,
(665) Sciens pugillaris pugnae filius Panopei Epeus,
Attigit autem mulam operosam, dixitque,
    Prope veniat quicunque poculum feret rotundum,
Mulam autem non puto aliquem abducturum Achivorum,
Pugilatu vincentem, quoniam glorior esse praestantissimus.
(670) An non satis quod [in] praelio inferior sum? neque non ullo-modo licet
In omnibus operibus peritum virum effici.
Sic enim dicam, quod certè & perficietur,
Ex-adverso corpus disrumpam, & ossa confringam,
Curatores autem ei hîc frequentes hoc loco maneant,
[Ψ, p. 678]
(675) Qui ipsum efferant meis sub manibus prostratum.
    Sic dixit, hi autem omnes obmutuerunt silentio:
Euryalus vero ei solus restitit insignis vir,
Mecistei filius Talaionidae regis,
Qui quondam Thebas venit, mortui OEdipodis
(680) Ad exequias: illic autem omnes superabat Thebanos.
Hunc quidem Tydides hasta-inclytus circumcurabat
Adhortans verbis: valdè autem ipsi volebat victoriam:
Cingulum autem ei primùm circumposuit: at postea
Dedit lora affabrefacta bovis agrestis:
(685) Hi autem accincti iverunt in medium certamen:
Ex-adverso autem elevatis manibus validis, simul ambo
Congressi sunt, atque ipsis graves manus commixtae sunt:
Gravisque crepitus maxillarum factus est: fluebatque sudor
Undique ex membris: irruit autem divus Epeus,
(690) Percussitque circumspectantem in malam, neque amplius diu
Stetit: ipsius enim succiderunt nitida membra.
Ac veluti quando à stridore Boreae resiliit piscis
Littore in algoso, nigra autem ipsum unda operit:
Sic percussus resiliit: at magnanimus Epeus
(695) Manibus prehendens erexit: dilecti autem circumsteterunt socii,
Qui ipsum ducebant per coetum labantibus pedibus,
Sanguinem crassum expuentem, caput rejectantem in-alteram-partem:
Alienatum-mente autem apud se collocarunt ducentes:
Ipsique euntes portabant poculum rotundum.
[Ψ, p. 679]
(700) Pelides autem mox alia tertia posuit praemia,
Ostentans Danais palestrae difficilis:
Nempe vincenti magnum tripodem ad-ignem-aptum,
Hunc vero 12. boum-precio inter se aestimabant Achivi.
Viro autem victo mulierem in medium posuit,
(705) Multa autem sciebat opera: aestimabantque ipsam quatuor-bobus.
Stetit autem rectus & verbum inter Argivos dixit,
    Surgite qui & hujus praemii periculum facietis.
Sic dixit: prodiit autem magnus Telamonius Ajax,
Ulysses autem astutus surrexit dolos sciens:
(710) Accincti autem hi iverunt in medium certamen,
Ulnas vero invicem corripuerunt manibus validis:
Sicut autem quando [crepant] trabes quas inclytus coaptavit architectus
Domus altae, impetus ventorum vitans:
[Sic] crepuerunt dorsa validis à manibus
(715) Tracta fortiter: atque humidus defluebat sudor:
Densae autem vibices per lateraque & humeros
Sanguine rubentes percurrebant: hi autem valdè semper
Victoriam desiderabant tripode pro fabrefacto:
Neque Ulysses poterat dimovere, terraeque admovere,
(720) Neque Ajax poterat: fortis autem prohibebat vis Ulyssis.
Sed quando jam taedio-afficiebantur benè-ocreati Achivi,
Tum verò ipsum allocutus est magnus Telamonius Ajax:
    Generose Laërtiade sapientissime Ulysses,
Vel me sursum-tolle, vel ego te: haec autem Jovi omnia curae-erunt.
    (725) Sic fatus, sustulit: doli autem non oblitus est Ulysses:
Percussit ponè coxam nactus, labefactavitque membra:
Dejecitque retrò: inque pectus Ulysses
[Ψ, p. 680]
Decidit: populi verò mirabanturque stupebantque.
Secundo autem sustulit multa-passus divus Ulysses:
(730) Movit autem paululum à terra, neque levavit:
Genu verò implicuit: inque terram ceciderunt ambo
Propè invicem, foedabanturque pulvere.
Et tertiò rursus surgentes luctati fuissent,
Nisi Achilles ipse surrexisset & cohibuisset:
    (735) Ne amplius incumbite [invicem,] neque conterimini malis:
Victoria ambobus: praemia autem aequalia accipientes
Abite, ut & caeteri certent Achivi.
    Sic dixit: hi autem hunc libenter quidem audierunt & paruerunt,
Et absterso pulvere induerunt vestes.
(740) Pelides autem mox alia ponebat velocitatis praemia,
Argenteum cratera fabrefactum: sex autem mensuras
Capiebat: at pulchritudine superabat omnem supra terram
Longè, quoniam Sidones ingeniosi scitè elaborarant,
Phoenices autem abduxerant viri per caeruleum pontum:
(745) Steterantque in portubus: Thoanti autem dono dederant:
[Pro] filio autem Priami Lycaone precium dedit
Patroclo heroï Iasonides Euneus:
Et hoc Achilles posuit praemium sui socii,
Quicunque levissimus pedibus velocibus esset:
(750) Secundo autem bovem posuit, magnum & pinguem adipe:
Semitalentum autem auri ultimo posuit:
Stetit autem erectus, & verbum inter Argivos dixit,
    Surgite qui & hujus certaminis periculum facietis.
Sic dixit: prodiit autem statim Oilei [filius] velox Ajax,
(755) Surrexit etiam Ulysses vafer, deinde autem Nestoris filius
Antilochus. (hic enim etiam juvenes pedibus omnes vincebat)
[Ψ, p. 681]
Steterunt autem ordine, ostenditque metam Achilles.
His autem à carceribus extensus est cursus: celeriter autem posteà
Exivit Oiliades: post vero ruit divus Ulysses
(760) Propè admodum, ut quum aliquis mulieris pulchrae
[Ad] pectus est radiolus, quem scitè admodum manibus explicet,
Stamen extrahens extra licium, propeque admovet
Pectori: sic Ulysses currebat propè, atque à tergo
Vestigia premebat pedibus, antequam pulvis circumfunderetur.
(765) Inque ejus caput fundebat halitum divus Ulysses,
Semper facilè currens: acclamabant vero omnes Achivi
Victoriae cupido: valdè autem festinantem hortabantur.
Sed quum jam extremum peragebant cursum, mox Ulysses
Precatus est Minervam caesiam suo in animo:
    (770) Exaudi Dea, felix mihi auxiliatrix veni pedibus.
Sic dixit precans: hunc autem exaudivit Pallas Minerva:
Membraque fecit levia, pedes, & manus superne.
Sed quum jam mox erant assecuturi praemium,
Tunc Ajax quidem lapsus est currens: laesit enim Minerva:
(775) Ubi boum fusus erat fimus interfectorum, valdè-mugientium,
Quos ob Patroclum mactarat pedibus velox Achilles:
Ibi fimo bovino impletus est osque naresque.
Cratera autem abstulit patiens divus Ulysses,
Ut venerat praevertens: at bovem accepit illustris Ajax,
(780) Stetit autem cornu manibus tenens bovis agrestis,
Fimum expuens, interque Argivos dixit,
    Pròh malum, certè mihi laesit Dea [celer] pedes, quae jamdudum
Veluti mater Ulyssi astat, & auxiliatur.
[Ψ, p. 682]
    Sic dixit: hi autem omnes super ipso suaviter riserunt.
(785) Antilochus vero jam extremum abstulit praemium
Ridens, & verbum inter Argivos dixit,
    Scientibus vobis dico omnibus, amici, quod adhuc &c nunc
Immortales honorant aetate-provectiores homines:
Ajax enim me paulò natu grandior est:
(790) Hic autem prioris generationis, priorumque hominum,
Crudae senectae autem ipsum dicunt esse: difficile autem
Pedibus [cum eo] contendere Achivis, praeterquam Achilli.
    Sic dixit, ornavitque velocipedem Pelidem.
Hunc autem Achilles verbis respondens allocutus est:
    (795) Antiloche, non quidem tibi inanis dicetur laus [de me,]
Sed tibi semitalentum ego auri addam.
    Sic fatus, in manibus posuit, hic verò accepit laetus.
At Pelides quidem longam hastam
Deposuit in circum proferens, scutum & galeam
(800) Arma Sarpedonis: quae ei Patroclus abstulerat:
Stetit autem erectus, & verbum inter Argivos dixit,
    Viros duos de his jubemus, qui praestantissimi [sunt,]
Arma indutos, incidens-corpus aes sumentes,
Invicem coram multitudine experiri:
(805) Uter praeoccupaverit appetens corpus pulchrum,
Attigeritque intestina perque arma & nigrum sanguinem,
Huic quidem ego dabo hunc ensem argenteis-clavis-distinctum,
Pulchrum, Threicium, quo quidem Asteropaeum privavi:
Arma autem ambo communia haec ferant,
(810) Et eis convivium lautum apponam in tentoriis.
    Sic dixit, prodiit autem posteà magnus Telamonius Ajax:
[Ψ, p. 683]
Post autem Tydides prodiit fortis Diomedes:
Hi autem postquam igitur ex utraque parte multitudinis armati sunt,
In medium utrorumque congressi sunt prompti pugnare,
(815) Horrendè aspicientes: stupor autem tenebat omnes Achivos.
Sed quum jam propè fuerunt inter se progressi,
Ter quidem irruerunt: terque cominus impetum-fecerunt:
Tunc Ajax quidem deinde per scutum undique aequale
Percussit, neque corpus attigit, tutabatur enim intus thorax:
(820) Tydides autem deinde supra scutum magnum
Semper cervicem adeptus est splendidae hastae cuspide.
Et tunc jam Ajaci timentes Achivi,
Cessantes jusserunt praemia paria referre.
At Tydidae dedit magnum ensem heros
(825) Cum vagina proferens & artificiose-facto loro.
Caeterùm Pelides posuit discum tantùm-conflatum,
Quem prius jactabat ingens robur Eëtionis:
At hunc quidem interfecit pedibus-fortis divus Achilles:
Illum verò duxerat ad naves cum aliis possessionibus.
(830) Stetit autem rectus, & verbum inter Argivos dixit:
    Surgite, qui & hoc etiam certamen experiemini:
Si cui etiam valdè admodum procul pingues agri [sunt,]
Habebit ipsum etiam quinque circumvolutos annos,
Utens: non enim illi indigens ferro
(835) Pastor, neque arator ibit ad urbem, sed [discus] praebebit.
    Sic dixit: prodiit autem postea bellicosus Polypoetes,
[Ψ, p. 684]
Surrexit etiam Leontei fortè robur divini:
Surrexit etiam Ajax Telamonides, & divus Epeus:
Ordine autem stabant: discumque accepit divus Epeus,
(840) Misitque rotans: riserunt autem omnes Achivi.
Secundus autem emisit Leonteus ramus Martis:
Tertiò verò projecit magnus Telamonius Ajax
Manu à valida, & ultra-jecit notas omnes:
Sed quum jam discum accepit bellicosus Polypoetes,
(845) Quantum quis projicit pedum bubulcus vir,
Quod contortum volat per boves gregales,
Tantum omne spacium superavit: hi vero clamaverunt.
Surgentes autem socii Polypoetae fortis,
Naves in concavas retulerunt regis praemium.
    (850) At hic sagittariis posuit spiculis-conficiendis-aptum ferrum,
Proposuit autem decem quidem bipennes, decemque securiculas.
Malum autem statuit navis nigram proram-habentis
Longè in arena, exque [eo] timidam columbam
Tenui funiculo ligavit [ex] pede, [in] quam jussit
(855) Jaculari: qui sanè percusserit timidam columbam,
Omnes tollens bipennes ad tentorium ferat:
Qui verò funiculum attigerit ab ave aberrans,
(Inferior nempè is) hic ferat securiculas.
    Sic dixit: prodiit autem postea vis Teucri regis:
(860) Surrexit item Meriones comes bonus Idomenei:
Sortes autem in galea aerata movebant accipientes.
[Ψ, p. 685]
Teucer vero primus sorte sortitus est statim autem sagittam
Misit fortiter, neque vovit regi
Agnorum primogenitorum sacrificaturum inclytum sacrificium:
(865) Ab ave quidem aberravit (invidit enim ei hoc Apollo)
At hic funem attigit juxta pedem, quo ligata erat avis.
Prorsus autem funiculum abscidit amara sagitta:
Illa quidem dein tendebat ad coelum: hic autem demissus est
Funiculus in terram: at clamaverunt Achivi.
(870) Festinans autem Meriones extraxit manu
Arcum: at jam sagittam tenebat dudum ut direxerat:
Statim autem vovit procul-jaculanti Apollini
Agnorum primogenitorum sacrificaturum inclytam hecatomben:
Altè autem sub nubibus vidit timidam columbam:
(875) Hanc hic huc-illuc se vertentem sub ala percussit mediam:
Penitus autem transivit telum: hoc autem retrorsum in terram
Ante Merionis fixum est pedem: at avis
Malo insidens navis nigram-proram habentis
Collum suspendit, simul autem pennae densae dispersae sunt:
(880) Velox autem ex membris anima volavit, longè autem ab illo
Decidit: populi autem rursus admirati stupefactique sunt.
Itaque Meriones bipennes decem omnes sustulit:
Teucer autem securiculas portavit concavas in naves.
At Pelides quidem longam hastam,
(885) Lebetemque novum bove dignum, variegatum,
Deposuit in certamen ferens: & jaculatores viri surrexerunt:
Surrexit quidem Atrides latè-dominans Agamemnon:
Surrexit etiam Meriones famulus bonus Idomenei.
[Ψ, p. 686]
His autem & locutus est agilis divus Achilles:
    (890) Atride, scimus enim quantum antecellis omnibus,
Et quantum viribusque, & jaculis es praestantissimus:
Quare tu quidem hoc praemium habens, concavas in naves
Vade, at hastam Merioni heroi demus,
Si tu tuo animo vis: volo enim equidem.
    (895) Sic dixit: neque immorigerus-fuit rex virorum Agamemnon:
Dedit autem Merioni hastam aeream: sed hic heros
Talthybio praeconi dedit perpulchrum praemium.

Ilias Liber 24 (Ω)

[Ω, p. 687]
DImissum est autem certamen: populi autem veloces in naves singuli
Dispergebantur ut-irent: hi quidem coenae curam habebant,
Somnoque dulci ut-fruerentur: at Achilles
Flebat, dilecti amici memor, neque ipsum somnus
(5) Cepit omnia-domans: sed vertebatur huc & illuc,
Patrocli requirens vigorem & robur ingens:
Et quot [er staat: quod] peregerat cum ipso, & passus erat dolores,
Virorumque bella, periculosasque undas emensus:
Horum memor teneram lachrymam fundebat:
(10) Aliquando in latera jacens, aliquando autem rursus
Supinus, aliquando autem pronus: interdum autem rectus surgens
Volutabat-sese moerens ad littus maris: neque ipsum Aurora
Apparens latebat supra mareque littoraque:
Porrò hic postquam junxisset sub curribus veloces equos:
(15) Hectorem, ut-traheretur, ligabat post currum:
Ter autem raptans circa sepulchrum Menoetiadae mortui,
Rursus in tentorio quiescebat: illum verò sinebat
In pulvere extendens pronum. hujus autem Apollo
Omnem turpitudinem semovit à corpore, virum miseratus
(20) Etiam mortuum, circumque aegide totum operuit
Aurea, ut non ipsum laniaret raptans.
[Ω, p. 688]
Adeò hic quidem Hectorem indignè-tractabat furens.
Hunc autem miserabantur beati dii inspicientes:
Ut-furaretur autem hortabantur bonum-speculatorem Mercurium.
(25) Tunc aliis quidem omnibus placuit, nequaquam [tamen] Junoni,
Neque Neptuno, neque caesiis-oculis puellae:
Sed [sic] affecti-erant, ut ipsis primum odio-erat Ilium sacrum,
Et Priamus, & populus, Alexandri propter damnum,
Qui contempsit deas, quando ejus ad tugurium iverant,
(30) Hancque laudavit quae ei praebuit libidinem tristem.
Sed quando jam ab illo duodecima erat aurora,
Tum inter immortales locutus est illustris Apollo:
    Improbi estis dii, noxii, nonne quondam vobis
Hector crura cremavit boum, caprarumque integrarum?
(35) Hunc jam non sustinetis etiam mortuum existentem servare,
Suaeque uxori ad videndum, & matri, & filio suo,
Et patri Priamo, populisque, qui sanè ipsum mox
Igne urerent, & justa-exequiarum persolverent:
Sed pernicioso Achilli Dii vultis opitulari,
(40) Cui neque mens est laudabilis, neque animus
Flexibilis in pectoribus: leo autem veluti agrestia sapit,
Qui postquam magno robori & superbo animo
Paruit, it ad oves hominum ut dapes accipiat:
Sic Achilles misericordiam quidem perdidit, neque ei pudor
(45) Est, qui viros valdè laedit, atque juvat.
Potest enim fortè quis & chariorem alium amisisse,
Vel fratrem uterinum, vel etiam filium:
[Ω, p. 689]
At profectò postquam-flevit & luxit, negligit.
Patientem enim Fata animum indiderunt hominibus.
(50) At hic Hectora divinum postquam charo corde privavit,
Equis appendens circum sepulchrum socii dilecti
Trahit: non sanè ei hoc honestum, neque utile,
[Caveat] ne forti quamvis existenti succenseamus ei nos:
Insensibilem enim terram contumelia-afficit furens.
    (55) Hunc autem irata allocuta est albi-ulna Juno:
Esto & hoc tuum verbum Arcitenens,
Si jam parem Achilli & Hectori tribuitis honorem:
Hector quidem mortalisque mulierisque suxit mammam:
Caeterùm Achilles est deae proles, quam ego ipsa
(60) Nutrivique, & delicatè-educavi, & viro dedi uxorem
Peleo, qui ex animo charus fuit immortalibus.
Omnes autem interfuistis dii nuptiis: interque tu hos
Epulabaris, gestans citharam, [ô] malorum sodalis, semper perfide.
    Hanc autem excipiens allocutus est nubicogus Jupiter:
(65) Juno, ne jam omnino irascere diis.
Non quidem enim honor idem erit. attamen etiam Hector
Dilectissimus erat diis [inter] homines qui in Ilio sunt.
Sic enim mihi quidem: nam nunquam chara praetermisit dona.
Non enim unquam ara caruit convivio aequali,
(70) Libamineque nidoreque: hunc enim sortiti sumus honorem nos.
Sed certe furari quidem omittamus, neque ullo modo licet
Clam Achille audacem Hectora. profectò enim ei semper
Mater adest simul noctesque & dies.
Sed si quis vocet deorum Thetim propè me,
(75) Ut aliquod ei dicam prudens verbum, ut Achilles
Dona à Priamo accipiat, atque Hectora reddat.
[Ω, p. 690]
    Sic dixit: mota est vero Iris turbinipes nunciatura.
Inter autem Samumque & Imbrum asperam
Insiliit nigro ponto, ingemuitque stagnum.
(80) Ipsa autem glandulae-plumbeae-similis in profundum delapsa est,
Quae in agrestis bovis cornu posita,
Descendit crudivoris piscibus mortem ferens:
Invenit autem in specu cava Thetim, circumque aliae
Sedebant frequentes marinae deae: haec autem in mediis
(85) Flebat fatum sui filii eximii, qui ei dedebat
Perire in Troja foecunda, longè à patria.
Propè verò stans, allocuta est pedibus velox Iris:
    Surge Thetis, vocat [te] Jupiter incorrupta consilia sciens:
Huic autem respondit deinde dea Thetis argentipes:
(90) Cúrnam me ille jubet [venire] magnus Deus? vereor autem
Misceri immortalibus: habeo autem dolores innumeros animo.
Ibo quidem, neque vanum verbum erit quodcunque dixerit.
    Sic fata, velum accepit diva dearum
Nigrum; hoc autem nullum nigrius erat vestimentum.
(95) Perrexit autem ire; antè verò ventipes velox Iris
Ibat, circumque ipsas dimovebatur unda maris:
Littus autem ascendentes in coelum festinarunt:
Invenerunt autem latè-videntem Saturnidem: circumque caeteri omnes
Sedebant simul congregati beati dii semper existentes.
(100) Haec autem apud Jovem patrem sedit, cessitque Minerva:
Juno vero aureum pulchrum poculum in manu posuit,
Et exhilaravit verbis: Thetis vero reddidit postquam-bibit.
Inter hos autem sermonem orsus est pater hominumque deorumque,
    Venisti ad-Olympum dea Tetis moesta quamvis,
(105) Luctum intolerabilem habens in mentibus, novi & ipse:
[Ω, p. 691]
Veruntamen & sic dicam, cujus te gratia huc vocavi:
Novem-dies jam contentio inter immortales orta est
Hectoris propter cadaver, & Achillem urbium eversorem:
Ut furaretur autem hortabantur bonum-speculatorem Mercurium,
(110) Verùm ego hanc gloriam Achilli defero,
Reverentiam & amicitiam tuam deinceps conservans.
Confestim valdè ad exercitum ito, & filio tuo praecipe:
Irasci ei dic Deos, me autem praecipuè omnium
Immortalium iratum esse, quòd mentibus iracundis
(115) Hectorem detinet apud naves curvis-puppibus, neque reddidit:
Si quo modo me vereatur, Hectoremque solvat.
Caeterùm ego Priamo magnanimo Irim mittam,
Ut-redimat dilectum filium profectus ad naves Achivorum:
Dona autem Achilli ferat, quae animum recreent.
    (120) Sic dixit, neque renuit dea Thetis argentipes.
Descendit autem ab Olympi cacuminibus properans:
Pervenitque ad tentorium sui filii: intus utique hunc
Invenit abundè suspirantem. dilecti autem circùm ipsum socii
Certatim laborabant, & parabant prandium.
(125) Illis verò ovis lanigera magna in tentorio mactata est:
Ipsa verò valdè propè ipsum sedit veneranda mater,
Manuque ipsum demulsit, verbumque dixit, & compellavit:
    Fili mi quò usque flens & dolens
Tuum arrodes cor, memor neque cibi,
(130) Neque cubilis? bonum verò mulieri in amore
Misceri: non enim mihi diu vives, sed tibi jam
Propè adest mors & fatum praepotens.
Sed me intellige ocius, Jovis enim tibi nuncia sum:
Irasci tibi ait deos: seque maximè omnium
(135) Immortalium iratum esse: quòd mentibus furibundis
[Ω, p. 692]
Hectorem tenes apud naves rostratas, neque dimisisti.
Sed age jam dimitte, cadaverisque accipe praemia.
    Hanc vero excipiens allocutus est levipes Achilles:
Huc veniat qui dona ferat, & cadaver abducat,
(140) Siquidem volenti animo Olympius ipse jussit.
    Sic hi in navium congregatione materque & filius
Multa inter se verba velocia dicebant.
Irim verò impulit Saturnides ad Ilium sacrum:
    Vade agè Iri velox, linquens sedem Olympi,
(145) Nuncia Priamo magnanimo Ilium intra,
Ut-redimat charum filium iens ad naves Achivorum:
Donaque Achilli ferat quae animum recreent,
Solus, neque quis alius unà Trojanorum eat vir.
Praeco aliquis eum sequatur senior, qui dirigat
(150) Mulos & currum volubilem, atque rursus
Cadaver reducat ad urbem, quod interfecit divinus Achilles:
Non autem ei mors curae-sit mentibus, neque terror:
Ipsum enim ei ducem viae dabimus Mercurium,
Qui ducet donec ducendo Achilli appropinquet.
(155) At postquam duxerit intra tentorium Achillis,
Neque ipse interficiet, aliosque omnes prohibebit.
Non enim est insipiens, neque inconsideratus, neque scelestus:
Sed valdè accuratè supplici parcet viro.
    Sic dixit: ruitque Iris turbinipes nunciatura.
(160) Venit autem ad Priami [aedes,] reperitque clamoremque luctumque.
Filii quidem patrem circumsedentes in aula,
Lacrymis vestes rigabant, ipse verò in mediis senex
Obvolutim toga tectus: circumque multae
[Ω, p. 693]
Sordes erant caputque & cervicem hujus senis,
(165) Quas volutans superjecerat manibus suis.
Filiae verò per aedes & nurus lamentabantur,
Illorum reminiscentes, qui tum multi & strenui
Manibus sub Argivorum jacebant vita privati.
Stetit autem apud Priamum Jovis nuncia & allocuta est,
(170) Paucis dicens (hujus enim tremor occupabat artus)
    Confide Dardanide Priame mentibus, neque formida:
Non enim tibi ego malum nunciatura huc venio,
Sed bona cogitans: Jovis autem tibi nuncia adsum,
Qui tuî procul existens magnam curam habet & miseretur.
(175) Redimere te jussit Olympius Hectora divum:
Dona autem Achilli ferre quae animum exhilarent,
Solum, neque aliquis alius simul Trojanorum eat vir:
Praeco, aliquis te sequatur senior, qui regat
Mulos & currum volubilem, atque rursus
(180) Mortuum reducat ad urbem quem interfecit divus Achilles:
Neque tibi mors curae-sit mentibus, neque metus.
Talis enim te dux viae comitabitur Mercurius,
Qui te ducet, quousque ducendo Achilli appropinquet,
At postquàm duxerit intra tentorium Achillis,
(185) Neque is interficiet, atque alios omnes inhibebit:
Neque enim est demens, neque inconsideratus, neque impius,
Sed valdè studiose supplici parcet viro.
    Haec quidem sic fata abiit pedibus velox Iris:
At hic filios currum aptè-se volventem mulorum
(190) Apparare jubet: alveumque ligare in ipso:
Ipse autem in thalamum descendit odoratum,
[Ω, p. 694]
Cedrinum, excelsum, qui visu digna multa continebat,
Intrò autem uxorem Hecubam vocavit dixitque:
    Infelix, à Jove mihi Olympius nuncius venit
(195) Ut-liberem charum filium, profectus ad naves Achivorum:
Donaque Achilli feram quae animum oblectent.
Sed agè mihi hoc dic, quid tibi in mentibus videtur esse?
Valdè enim me ipsum quidem robur, & animus jubet
Illuc ire ad naves in exercitum latum Achivorum.
    (200) Sic dixit: lamentabatur autem mulier & respondit verbo,
Hei mihi, quò jam tibi prudentia abiit, qua ante quidem
Clarebas inter homines hospites, & quibus imperas?
Quomodo vis in naves Achivorum ire solus
Viri in conspectum, qui tibi multosque & fortes
(205) Filios interfecit? ferreum sanè tibi cor.
Si enim te capiet & inspiciet oculis
Crudelis & infidus vir iste, non te miserabitur,
Neque te reverebitur: nunc autem ploremus seorsum
Sedentes in regia: huic autem sic olim Parca potens
(210) Nascenti nevit in lino, quando eum peperi ipsa,
Velocipedes canes ut-satiaret suis procul à parentibus
Virum apud violentum: cujus ego medium hepar utinam possem
Comedere inhaerens, tunc repensa opera fierent
Pro filio meo, quia non ipsum mala-agentem occidit:
(215) Sed pro Trojanis & Trojadibus amplissimis
Stantem, neque timoris memorem, neque fugae.
    Hanc autem rursus allocutus est senex Priamus divinus:
Ne me volentem ire retine, neque mihi ipsa
[Ω, p. 695]
Avis in aedibus mala sis, neque mihi persuadebis.
(220) Siquidem aliquis alius terrestrium juberet,
Seu qui vates sunt aruspices, vel sacerdotes,
Mendacium quidem diceremus & abalienaremur magis:
Nunc autem, ipse enim audivi deam & inspexi coràm,
Vado, & non vanus sermo erit: si autem mihi fatum
(225) Mori apud naves Achivorum aere-tunicatorum,
Volo, mox enim me interficiat Achilles,
Ulnis complectentem meum filium, postquam luctus desiderium exemero.
    Dixit, & scriniorum opercula pulchra reseravit:
Hinc duodecim quidem perpulchros exemit peplos,
(230) Duodecim etiam simplices chlenas: totidemque tapetas,
Totidemque pallia pulchra: totidem adhaec tunicas:
Auri autem ponderans tulit decem integra talenta,
Extulitque duos fulgentes tripodes, quatuorque lebetes:
Extulitque poculum perpulchrum quod ei Thraces dederunt viri
(235) [In] legationem profecto, magnum donum: neque certè illi
Pepercit in aedibus senex: apprimè enim cupiebat animo
Redimere dilectum filium: hic autem Trojanos quidem omnes
A porticu prohibuit, verbis contumeliosis increpans:
    Abite perditi, flagitiosi, nónne & vobis
(240) Domi inest luctus? quid me venistis curaturi?
An parvipenditis quòd mihi Saturnides Jupiter dolores dedit,
Filium ut perderem optimum? sed cognoscetis & vos.
Faciliores enim magis Achivis jam eritis
Illo mortuo ad capiendum. ast equidem
(245) Antequam depopulatam urbem eversamque
[Ω, p. 696]
Oculis videam, descendero domum Plutonis intrà.
    Dixit, & sceptro insequebatur viros: hi autem exibant
Urgente sene: isque filios suos minaciter appellabat,
Objurgans Helenumque, Parimque, Agathonemque divum,
(250) Pammonemque, Antiphonumque, [in] belloque fortem Politem,
Deiphobumque & Hippothoum, & divum Agavum:
Novem his senex vociferans imperabat:
    Festinate mihi mali filii infames. utinam simul omnes
Pro Hectore debuissetis velocibus in navibus occubuisse.
(255) Heu me miserum: quoniam genui filios optimos
Troja in lata, quorum nullum puto reliquum esse,
Mestoraque pulchrum & Troilum equis-pugnantem,
Hectoraque, qui deus erat inter viros, neque videbatur
Viri mortalis filius esse, sed Dei:
(260) Hos quidem perdidit Mars: hi vero culpandi omnes supersunt
Mendaces, saltatoresque, choreis optimi,
Agnorum & haedorum publici raptores.
An ne tandem mihi currum apparaveritis celerrimè
Haecque omnia imponetis, ut perficiam iter?
    (265) Sic dixit: hi verò patris timentes minas,
Currum quidem extulerunt benè-rotatum, mulis-actum,
Pulchrum, nuper-compactum: arcamque ligarunt in ipso:
Atque à paxillo jugum abstulerunt mulinum,
Buxinum, umbilicosumque, benè clavis aptatum:
(270) Extuleruntque lorum temonis simul cum jugo novem-cubitorum:
Et hoc benè deposuerunt perpolito in temone,
[Ω, p. 697]
Parte in prima: atque annulum paxillo injecerunt:
Ter vero utrinque ligarunt ad umbilicum: at posteà
Ordine alligarunt: subque angulum flexerunt:
(275) E cubiculo autem ferentes pulchrum ad vehiculum,
Accumularunt [pro] Hectoreo capite infinita dona:
Junxerunt autem mulos validungulos subjugales,
Quos quondam Priamo Mysii dederant splendida dona:
Equos autem Priamo duxerunt sub jugum, quos senex
(280) Ipse habens nutriebat polito in praesepio:
Hi quidem jungebantur in aedibus altis
Praeco & Priamus, prudentia mentibus consilia habentes:
Propè autem ipsos accessit Hecuba afflicto animo,
Vinum habens in manu dulce dextra,
(285) Aureo in poculo, ut libantes abirent.
Stetit autem ante equos, verbumque dixit & compellavit:
    Cape, liba Jovi patri, & precare ut domum redeas
Postliminiò ab inimicis viris, quoniam te animus
Impellit ad naves, me quidem non volente.
(290) Sed supplica tu nigrarum-nubium-coactori Saturnio
Idaeo, qui Trojam per totam conspicitur:
Pete autem alitem velocem nuncium (qui ipsi
Gratissimus inter alites, & cujus robur est maximum)
Dextrum, ut eum ipse oculis percipiens,
(295) Hoc fretus ad naves eas Danaorum equitum:
Si autem tibi non dabit suum nuncium latesonans Jupiter,
Non equidem te tum impellens juberem
Naves ad Argivorum ire, valdè licet cupidum.
[Ω, p. 698]
    Hanc vero excipiens allocutus est Priamus diviformis,
(300) O uxor, non quidem tibi hoc praecipienti negabo:
Bonum enim Jovi manus elevare, si fortè miserebitur.
    Dixit, & ancillam penus-custodem jussit senex
Manibus aquam infundere puram: haec autem astitit
Pelvim ancilla gutturniumque simul manibus tenens:
(305) Lotus verò, poculum accepit suae uxoris,
Precatus est posteà stans in medio atrio libavitque vinum
Coelum inspiciens, & vociferans verbum locutus est:
    Jupiter pater, ex-Ida imperans, gloriosissime, maxime,
Da me ad Achillis gratum venire & miseratione-dignum:
(310) Mitte autem alitem velocem nuncium, qui tibi ipsi
Dilectissimus inter alites, & cujus fortitudo est maxima,
Dextrum, ut eum ipse oculis percipiens,
Hoc fretus in naves eam Danaorum equitum.
    Sic dixit precans: hunc autem audivit consiliarius Jupiter.
(315) Ilicò vero aquilam misit perfectissimam volucrum,
Nigram, venaticam, quam & Percnon vocant:
Quanta autem alti janua cubiculi est
Viri divitis, benè-serata affabrè-aptata:
Tantae hujus utrinque erant alae. visaque est ipsis
(320) Dextera ruens supra urbem: hi autem videntes,
Laetati sunt, & omnibus in praecordiis animus gavisus est.
Festinans autem senex politum conscendit currum,
Exegitque vestibulo & porticu valdè-reboante:
Ante quidem muli trahebant quatuor-rotarum currum,
(325) Quas Idaeus agebat peritus: sed ponè
[Ω, p. 699]
Equi, quos senex regens flagello urgebat
Statim per urbem: amici autem simul omnes sequebantur,
Multùm lugentes, tanquàm ad mortem euntem.
Illi autem postquam urbe descenderunt, ad campumque pervenerunt:
(330) Hi quidem retrogradi ad Ilium redierunt
Filii & generi: hi vero non latuerunt latè-videntem Jovem
In campo conspicui: vidensque misertus est senis.
Confestim autem Mercurium filium dilectum contra allocutus est:
    Mercuri, (tibi enim praecipuè gratissimum est
(335) Virum comitari, & potes exaudire quemcunque volueris)
Vade agè, & Priamum cavas ad naves Achivorum
Sic ducas, ut ne quis videat neque animadvertat
Aliorum Danaorum, antequam ad Pelidem perveneris.
    Sic dixit, neque non-paruit internuncius Mercurius:
(340) Moxque sub pedibus ligavit pulchra talaria,
Immortalia, aurea, quae ipsum ferebant & supra mare,
Et supra immensam terram simul cum flatu venti:
Accepit & virgam qua virorum oculos demulcet
Quorum vult, hos autem rursus & dormientes excitat:
(345) Hanc in manibus tenens volavit fortis Mercurius:
Statim autem ad Trojam & Hellespontum pervenit.
Perrexit autem ire juveni regio similis
Primùm pubescenti, cujus gratissima pubertas:
Hi vero postquam magnum sepulchrum Ilii praeterierunt,
(350) Stiterunt mulosque & equos ut biberent
In fluvio. jam enim & crepusculum venerat super terram:
Hunc ex propinquo videns percepit praeco
Mercurium, & ad Priamum locutus est, dixitque,
[Ω, p. 700]
Considera Dardanide, prudentem animum res requirunt:
(355) Virum video: citò autem nos perituros existimo.
Sed agè jam fugiamus in equis, vel ipsum posteà
Genua prehendentes rogabimus, si fortè miserebitur.
    Sic dixit: seni autem animus confusus est, timuitque valdè:
Rectae autem comae steterunt in languentibus membris,
(360) Stetitque attonitus: ipse autem Mercurius propè veniens,
Manum senis accipiens, interrogavit & allocutus est:
    Quò pater, sic equos & mulos dirigis
Noctem per solitariam, quando dormiunt homines alii?
Neque tu timuisti robur spirantes Achivos,
(365) Qui tibi hostes & inimici propè sunt?
Quorum si quis te videat velocem per noctem nigram
Tot opes ducentem, quae jam tibi mens esset?
Neque ipse juvenis es: senex autem te hic sequitur,
Virum ad arcendum, quando aliquis prior infestarit.
(370) Sed ego te non afficiam malo: imò alium
A te propulsarem: dilecto enim te patri adaequo.
    Huic autem respondit senex Priamus diviformis,
Sic nimirùm haec sunt dilecte fili, ut dicis,
Sed adhuc aliquis & me Deorum protegit manu,
(375) Qui mihi talem misit viae ducem obviam fieri
Faustum, qualis jam tu corpore & specie admirabilis,
Sapisque animo, beatisque es ex parentibus.
Hunc autem rursus allocutus est internuncius Mercurius:
Nae jam haec omnia senex pro decoro dixisti:
(380) Sed agè mihi hoc dic & vere recense,
[Ω, p. 701]
An aliquò mittis thesauros multos & preciosos
Viros ad alienigenas, ubi ii tibi salvi maneant?
An jam omnes relinquitis Ilium sacrum
Timentes? talis enim vir optimus periit
(385) Tuus filius: non enim pugna quicquam inferior-erat Achivis.
    Huic autem postea respondit senex Priamus divinus,
Quis vero tu es optime? quibusque es ex parentibus,
Qui mihi perfectè mortem infelicis filii dixisti?
    Hunc autem rursus allocutus est nuncius Mercurius:
(390) Tentas me senex & interrogas [super] Hectore divino:
Hunc quidem ego valdè saepe in pugna gloriosa
Oculis vidi, & quando ad naves impellens
Argivos interficiebat disrumpens acuto aere:
Nos vero stantes mirabamur: non enim Achilles
(395) Sinebat [nos] pugnare iratus Atridae.
Hujus enim ego famulus, eademque duxit navis affabrefacta:
Ex Myrmidonibus enim sum: pater autem mihi est Polyctor:
Dives quidem hic est, senex autem jam sicut tu hic,
Sex autem ei filii sunt, ego autem septimus sum:
(400) Cum his sortem-jaciens, sorte-assequutus-sum huc sequi.
Nunc autem veni in campum à navibus, manè enim
Facient circum urbem pugnam fusci Achivi.
Dolent enim hi desidentes, neque possunt
Continere cupidos belli reges Achivorum.
    (405) Huic autem respondit postea senex Priamus diviformis:
Siquidem jam famulus Pelidae Achillis
Es, agè jam mihi omnem veritatem narra,
An adhuc apud naves [est] meus filius, an ipsum jam
Suis canibus membratim incidens proposuit Achilles:
[Ω, p. 702]
    (410) Hunc autem rursus allocutus est internuncius Mercurius:
O senex, nondum hunc canes ederunt, neque aves,
Sed adhuc ille jacet Achillis apud navem,
Neglectim in tentoriis: duodecimus autem ei dies
Jacenti, neque in aliquo ei corpus putrescit, neque ipsum vermes
(415) Edunt, qui viros in-bello-interfectos consumunt.
Certè quidem ipsum circa sepulchrum sui amici dilecti
Trahit immisericorditer, aurora quando divina apparet,
Non tamen ipsum deturpat: mirareris & ipse superveniens,
Qualiter roscidus jaceat: circum autem sanguis ablutus est,
(420) Neque alicubi pollutus: at vulnera omnia conclusa sunt,
Quaecunque inflicta fuerant: multi enim ipsi ferrum impegerunt.
Sic tibi curant beati dii filium tuum,
Et mortuum licet existentem, quoniam ipsis charus [est] ex animo.
    Sic dixit: gavisus est autem senex, & respondit verbo:
(425) O fili, sanè bonum [est] & decentia dona dare
Immortalibus: quoniam nunquam meus filius, si quando licebat,
Oblitus est in aedibus [suis] deorum qui Olympum habitant.
Ideò ejus recordati sunt, & in mortis licet fato.
Sed agè jam hoc accipe à me pulchrum poculum:
(430) Ipsumque serva, & deduc me cum diis,
Dum ad tentorium Pelidae perveniam.
    Hunc autem rursus allocutus est internuncius Mercurius:
Tentas me senex juniorem, neque mihi persuadebis:
Qui me jubes tua dona clàm Achille suscipere:
(435) Hunc quidem ego timeo, & vereor in animo
[Ω, p. 703]
Praedari, ne mihi malum in posterum fiat:
Tibi autem ego comes etiam usque inclytum Argos irem
Studiose in navi veloci, aut pedester sequens:
Non aliquis tecum ducem [me] contemnens pugnaret.
    (440) Dixit, & irruens Mercurius in currum & equos,
Statim flagellum & habenas accepit manibus.
Inspiravit autem equis & mulis robur magnum.
Sed cum jam ad turresque navium & fossam pervenerunt,
Hi autem tum primùm circa coenas custodes laborabant:
(445) Illis somnum infudit internuncius Argicida
Omnibus, moxque aperuit portas & amovit vectes,
Introduxit Priamumque & splendida dona in vehiculo.
Sed quando jam ad tentorium Pelidae pervenerunt
Altum, quod Myrmidones fecerant regi,
(450) Ligna abietis secantes: sed desuper cooperuerant,
Lanuginosum culmen ex prato metentes.
Circùm autem ei magnam aulam fecerant regi
Furcis frequentibus: januam autem continebat unus obex
Abiegnus, quem tres quidem claudebant Achivi,
(455) Tres vero aperiebant magnum claustrum januarum,
Aliorum [nempè hominum] Achilles vero claudebat etiam solus.
Jam tunc Mercurius perutilis aperuit seni,
Introque duxit inclyta dona pedibus-veloci Achilli.
Ex equis vero descendit in terram, dixitque,
    (460) O senex, certè ego deus immortalis veni
Mercurius: tibi enim me Jupiter simul ducem praebuit:
[Ω, p. 704]
Sed certè equidem iterum discedam, neque Achillis
Oculos subibo: invidiosum enim esset
Immortalem deum, sic mortales amare palàm.
(465) Tu autem ingressus, prehende genua Pelidae,
Et ipsi per patrem & matrem benè comptam
Supplica, & filium, ut ei animum commoveas.
    Sic igitur fatus, abiit ad altum Olympum
Mercurius: Priamus autem ex equis desiliit humi,
(470) Idaeum autem illic reliquit: hic verò mansit retinens
Equos mulosque: senex autem rectâ ivit domum,
Ubi Achilles sedebat Jovi charus, intusque eum ipsum
Invenit. socii autem seorsim sedebant: huicque duo soli
Heros Automedonque & Alcimus ramus Martis,
(475) Ministrabant astantes (modò autem abstinuerat cibo
Edens & bibens: adhuc etiam apposita erat mensa)
Hos latuit ingressus Priamus magnus: propè vero stans
Manibus Achillis accepit genua: & osculatus est manus
Graves, homicidas, quae ei multos interfecerant filios:
(480) Ut quando aliquem damnum magnum ceperit, qui in patria
Viro interfecto, ad alium exivit populum
Viri ad divitis [domum:] stupor autem habet inspicientes:
Sic Achilles stupuit videns Priamum diviformem:
Stupueruntque & alii, ad invicemque aspiciebant.
(485) Huic & supplicans Priamus verbum dixit,
    Recordare patris tui, ô diis par Achilles,
Ejusdem-aetatis ut ego in gravi senectutis limine:
Et quidem fortè illum alicubi vicini, procul te existente,
Infestant, neque quis est [qui] dammum & pestem arceat:
[Ω, p. 705]
(490) Sed certè ille te vivere audiens,
Gaudet in animo, atque sperat dies omnes
Visurum dilectum filium à Troja redeuntem.
Verùm ego omnino infelix, postquam genui filios optimos
Troja in lata: horum autem nullum puto reliquum esse:
(495) Quinquaginta mihi erant, quando venerunt filii Achivorum,
Novendecim quidem uno ex ventre erant:
Alios autem mihi pepererunt in domibus rnulieres:
Horum quidem multorum impetuosus Mars genua dissolvit:
Qui autem mihi unicus erat custodiebatque urbem & ipsos,
(500) Hunc tu nuper interfecisti pugnantem pro patria
Hectorem, hujus nunc gratiâ venio ad naves Achivorum,
Redempturus à te: fero autem infinita dona.
Sed reverere deos Achilles, meique ipsius miserere,
Recordatus tui patris: ego autem miserabiIior:
(505) Sustinui enim qualia nondum quidem terrestris homo alius,
Viri filiorum-interfectoris ad os manum porrigere.
    Sic dixit: huic vero patris [mentione] desiderium commovit luctus;
Attingens verò manu removit modestè senem.
Hi vero reminiscentis, hic quidem Hectoris homicidae
(510) Flebat abundè ante pedes Achillis provolutus:
At Achilles plorabat suum patrem, interdum autem rursus
Patroclum: horumque gemitus in aedibus excitabatur.
At postquam luctu satiatus est divus Achilles,
Et ei è praecordiis abiit desiderium atque è membris,
(515) Protinus è sede surrexit: senem autem manu erexit,
Miseratus canumque caput, canamque barbam:
Et ipsum, edita-voce verbis velocibus allocutus est:
Ah miser, certè jam multa mala tolerasti tuo in animo:
[Ω, p. 706]
Quomodo sustinuisti ad naves Achivorum venire solus,
(520) Viri ante oculos, qui tibi multosque et strenuos
Filios interfeci? ferreum tibi animus.
Sed agè jam conside in sede, dolores tamen
In animo residere sinamus tristes licet.
Non enim aliqua utilitas est frigidi luctus.
(525) Sic enim destinarunt dii miseris mortalibus,
Ut-vivant tristes: ipsi verò sine-cura sunt.
Duo quippe dolia jacent in Jovis limine
Munerum, qualia dat, [alterum] malorum, alterum verò bonorum.
Cui quidem miscens dederit Jupiter fulminator,
(530) Interdum quidem malum ille consequitur, interdum verò bonum:
Cui autem ex tristibus dederit, injuriae exponit:
Et ipsum mala fames in terra alma exagitat:
Versaturque nec diis honoratus, nec hominibus.
Sic quidem Peleo dii dederunt illustria dona
(535) A nativitate: omnes enim supra homines ornatus est
Felicitate divitiisque, imperabat vero Myrmidonibus,
Et ei mortali existenti deam fecerunt uxorem:
Sed huic imposuit deus malum, quod ei nulla
Filiorum in manibus soboles fuit imperantium;
(540) Sed unum filium genuit brevi-moriturum, neque certè hunc
[Ω, p. 707]
Senescentem foveo: quoniam valdè procul à patria
Sedeo in Troja, teque affligens & tuos filios.
Et te, senex, quondam quidem audiebamus beatum esse,
Quantum Lesbus superius Macaris sedes, intus continet,
(545) Et Phrygia desuper, & Hellespontus immensus.
Horum te, senex divitiisque, & [insuper] filiis ajunt ornatum fuisse.
At postquam tibi damnum hoc adduxerunt superi,
Semper tibi circa urbem pugnaeque virorumque caedes:
Patere, neque [rem] inevitabilem doleas tuo in animo:
(550) Non enim aliquid ages moerens ob filium tuum,
Neque ipsum resuscitabis: quin potius malum aliud patieris.
    Huic autem respondit posteà senex Priamus diviformis:
Ne me adhuc in sedem colloca Jovis-alumne, quamdiu Hector
Jacet in tentoriis insepultus; sed citissimè
(555) Solve ut oculis videam: tu autem suscipe dona
Multa quae tibi ferimus: tu autem his fruaris, & pervenias
Tuam in patriam terram, quoniam me primùm sivisti
Ipsumque vivere & videre lumen solis.
    Hunc autem torvè aspiciens allocutus est pedibus velox Achilles:
(560) Ne amplius nunc me irrita senex, scio & ipse
Hectorem tibi solvere: à Jove enim mihi nuncia venit
Mater, quae me peperit filia marina senis:
Et te cognosco, Priame, mentibus, neque me lates
Quòd deorum aliquis duxit veloces in naves Achivorum:
(565) Non enim ausus esset homo venire, ne valde quidem pubescens
Ad exercitum, neque custodes latuisset, neque obices
Facilè reserasset portarum nostrarum:
[Ω, p. 708]
Ideo nunc ne mihi magis in doloribus animum moveas,
Nec te senex, neque ipsum in tentoriis sinam,
(570) Et supplicem licet existentem, Jovisque fallam mandata.
    Sic dixit: timuit autem senex, & paruit verbo:
Pelides autem è domo tanquam leo saltavit foras,
Non solus, simul hunc duo famuli secuti sunt,
Heros Automedonque & Alcimus, quos maximè
(575) Honorabat Achilles inter socios post Patroclum mortuum:
Hi tunc à jugo solverunt equos, mulosque:
Intrò autem duxerunt praeconem vocalem illius senis:
Et de sella demiserunt, bene polito autem à vehiculo
Portarunt Hectorei capitis infinita dona:
(580) Reliqueruntque duo pallia, benè contextamque tunicam,
Ut cadaver tectum daret domum ferendum.
Ancillas autem evocans lavare jussit, circumque ungere
Seorsim tollentes, ut ne Priamus videret filium,
Ne is quidem tristi corde iram non contineret
(585) Filium videns: Achilli autem moveretur dilectus animus,
Et ipsum interficeret, Jovisque falleret mandata.
Hunc autem postquam igitur ancillae laverunt & unxerunt oleo:
Circa ipsum pallium pulchrum jecerunt & tunicam,
Ipse hunc Achilles lectis imposuit elevans:
(590) Simulque socii elevarunt benè-politum in vehiculum,
Ejulavitque deinde: dilectumque nominavit socium:
    Ne mihi Patrocle irascere, siquidem audias
In Plutonis existens, quòd Hectora divinum dimiserim
Patri charo, quoniam non mihi indecentia dedit dona:
(595) Tibi autem rursus ego & haec impertiam quantum convenit.
    Dixit, & in tentorium rursus ivit divus Achilles:
[Ω, p. 709]
Sedit autem in sede affabrefacta unde surrexerat
Pariete ex adverso, adque Priamum dixit verbum:
    Filius quidem jam tibi dimissus est, senex, ut jussisti,
(600) Jacet autem in lectis: simul cum Aurora apparente
Videbis ipse abducens: nunc autem recordemur coenae.
Etenim pulchricoma Niobe recordata est cibi:
Cui duodecim liberi in domibus perierunt:
Sex quidem filiae, sex autem filii pubescentes:
(605) Hos quidem Apollo interfecit argenteo arcu,
Iratus Niobae: illas verò, Diana sagittis-gaudens:
Quoniam Latonae [se] aequiparaverat pulchrigenae.
Dixit duos peperisse: ipsa autem pepererat multos:*
Hi sanè & duo existentes omnes perdiderunt:
(610) Qui quidem novem-dies jacebant in caede: neque quis erat
Ad-sepeliendum: populos enim lapides fecerat Saturnius.
Hos vero decimo die sepelierunt superi.
Haec itaque cibi recordata est, postquam fatigata fuerat lacrymando:
Nunc autem alibi in saxis, in montibus desertis,
(615) In Sipylo, ubi decunt Dearum esse cubilia
Nympharum, quae circa Acheloium tripudiant,
Ubi lapis licet existens, à diis dolores coquit.
Sed agè jam et nos curemus divine senex
Cibum: deinde autem charum filium defleas,
[Ω, p. 710]
(620) [In] Ilium adducens: lacrymosusque tibi erit.
    Dixit, & surgens ovem albam velox Achilles
Mactavit: socii autem excoriarunt, & disposuerunt probè ex decoro,
Secueruntque scitè, infixeruntque verubus,
Assaveruntque ritè, extraxeruntque omnia:
(625) Automedon autem cibum capiens distribuit in mensa
Pulchris in canistris: at carnes distribuit Achilles:
Hi autem ad cibaria parata apposita manus extendebant:
At postquam potus & cibi desiderium exemerunt,
Certè Dardanides Priamus admirabatur Achillem,
(630) Quantus erat, qualisque, diis enim coràm similis erat:
At Dardanidem Priamum admirabatur Achilles,
Inspiciens aspectumque bonum, & sermonem audiens.
At postquam satiati sunt invicem inspiciendo,
    Hunc prior allocutus est senex Priamus speciosus:
    (635) Cubare-fac nunc me citissimè Jovis-alumne, ut & jam
Somno dulci oblectemur dormientes.
Nondum enim clausi sunt oculi sub palpebris meis,
Ex quo tuis sub manibus meus filius amisit animam:
Sed semper suspiro, & dolores infinitos digero,
(640) Aulae in septis provolutus in fimo.
Nunc jam & cibum gustavi, & ardens vinum
Per guttur demisi: anteà quidem nihil comedi.
    Dixit: Achilles autem sociis & ancillis jussit
Lectos in cubiculo ponere, & stragula pulchra
(645) Purpurea injicere, sternereque desuper tapetas,
Chlaenasque imponere pilosas desuper ad-induendum:
Hae autem iverunt è domo lumen in manibus habentes:
[Ω, p. 711]
Statim autem straverunt duos lectos festinantes.
Hunc autem cavillans allocutus est pedibus velox Achilles:
    (650) Extrà quidem jam dormi senex dilecte, ne quis Achivorum
Huc adveniat consiliarius, qui mihi semper
Consilia consulunt assidentes ut fas est:
Horum si quis te videret celerem per noctem nigram,
Statim referret [ad] Agamemnonem pastorem populorum,
(655) Et dilatio redemptionis cadaveris fieret.
Sed agè mihi hoc dic & verè enarra,
Quot-dies cupis sepelire Hectora divum,
Ut interea ipseque maneam & populum contineam?
    Huic autem respondit tum senex Priamus specie-divinus,
(660) Siquidem jam me vis persolvere justa Hectori divino,
Sic mihi faciens Achilles, grata facies.
Scis enim ut intra urbem concludimur. procul verò sylva
Caedenda est ex monte. valdè autem Trojani timent.
Novem dies quidem ipsum in aedibus lugeremus,
(665) Decima autem & sepeliremus, convivareturque populus:
Undecima autem tumulum super ipso faceremus:
Duodecima autem pugnabimus, siquidem necessitas.
    Hunc autem rursus allocutus est pedibus-valens divus Achilles:
Erunt tibi & haec senex Priame ut tu jubes.
(670) Tenebo enim tanto bellum tempore quanto jubes.
    Sic utique affatus, in vola manum senis
Accepit dextram, ne quo modo timeret in animo.
Hi quidem in vestibulo domus illic dormierunt
Praeco & Priamus, prudentia mentibus consilia habentes:
(675) At Achilles dormivit in penetrali tentorii benè-compacti.
[Ω, p. 712]
Huic autem Briseis accubuit pulchrigena.
Alii quidem diique & viri galeati
Dormierunt tota-nocte, molli domiti somno:
Sed non Mercurium perutilem somnus apprehendit,
(680) Cogitantem in animo, quomodo Priamum regem
Navibus emitteret, latens sacros portarum custodes:
Astitit autem supra caput, & ad ipsum verbum dixit,
    O senex, non tibi curae-est malum, quomodo adhuc dormis
Viros inter hostes, postquam te dimisit Achilles?
(685) Et nunc quidem dilectum filium redemisti, multaque dedisti:
[Pro] te autem vivo & ter tot darent dona
Filii tibi superstites, siquidem Agamemnon
Agnosceret te Atrides: agnoscantque omnes Achivi.
    Sic dixit: timuit autem senex, praeconem autem surgere-jussit:
(690) His autem Mercurius junxit equos mulosque.
Leviter vero ipse egit per exercitum: neque quis agnovit.
Sed quando jam ad alveum venerunt pulchriflui fluminis
Xanthi vorticosi (quem immortalis genuit Jupiter)
Mercurius quidem posteà abiit ad altum Olympum:
(695) Aurora autem crocea spargebatur super omnem terram:
Hi autem ad urbem impellebant fletuque gemituque
Equos: muli autem cadaver ferebant, neque aliquis alius
Agnovit antè virorum pulchre-cinctarumque mulierum:
Sed Cassandra similis aureae Veneri
(700) Pergamon ascendens, dilectum patrem persensit
Stantem in curru, praeconemque vocalem:
Hunc autem super mulis vidit jacentem in lectis,
Ploravitque deinde, clamavitque totam per urbem:
    Aspicite Trojani & Trojanae Hectorem venientes,
(705) Si quando & vivo è pugna redeunti
Gratulabamini: nam magnum gaudium urbi erat, omnique populo.
[Ω, p. 713]
Sic dixit, neque aliquis illic in civitate relictus est vir
Neque mulier, omnes enim irretentibilis occupavit luctus:
Propeque portas occurrerunt cadaver ducenti:
(710) Primae super hoc uxorque dilecta & veneranda mater
Laniabant crines, ad currum volubilem ruentes,
Tangentes caput: flens autem circumstabat multitudo.
Et certè toto die ad solem occidentem
Hectora flentes ejulassent ante portas,
(715) Nisi è curru senex populos allocutus fuisset:
    Cedite mihi ut mulis transeam: at postea
Satiabimini fletu postquam duxero domum.
    Sic dixit: hi autem divisi sunt, & cesserunt vehiculo.
Hi autem postquam duxerunt ad inclytas domos: hunc autem deinde
(720) Pensilibus in lectis posuerunt: juxtaque collocarunt cantores
Luctus principes, hi flebile carmen
Hi quidem lamentabantur: insuperque gemebant mulieres.
His autem Andromache albiulna coepit luctum,
Hectoris hominum-interfectoris caput in manibus tenens:
    (725) Vir, aetate juvenis periisti: me verò viduam
Reliquisti in aedibus: filius autem infans prorsus,
Quem genuimus tuque egoque infelices, neque ipsum puto
Ad pubertatem perventurum. prius enim civitas haec à culmine
Evertetur: certè enim periisti custos, qui illam ipsam
(730) Custodiebas: servabas autem uxores sedulas & infantes liberos:
Quae brevi navibus avehentur concavis,
Et sanè ego cum his: tu autem fili, vel me ipsam
Sequeris, ubi opera indecentia operaberis,
[Ω, p. 714]
Laborans coram domino immiti. vel aliquis Achivorum
(735) Rotabit manu corripiens à turri tristem ad interitum,
Iratus, cui fortè fratrem interfecit Hector,
Aut patrem, aut etiam filium: nam valdè multi Achivorum
Hectoris in manibus mordicus carpserunt immensum solum:
Non enim mitis erat pater tuus in pugna tristi.
(740) Ob id & ipsum populi lugent per urbem.
Funestum autem parentibus luctum & moerorem imposuisti
Hector: mihi autem maximè relicti sunt dolores graves.
Non enim mihi moriens è lectis manus porrexisti:
Neque aliquod mihi dixisti prudens verbum, cujus semper
(745) Recordarer noctesque & dies lacrymas fundens.
    Sic dixit plorans, simulque ingemuerunt mulieres.
Inter has rursus Hecuba vehementem orsa est luctum:
    Hector, meo animo omnium multò dilectissime filiorum,
Certè quidem mihi vivus existens charus eras diis,
(750) Qui tui curam habuerunt & in mortis fato.
Alios enim filios meos pedibus celer Achilles
Vendidit, quemcunque accepit, trans mare indomitum,
In Samum, inque Imbrum, & Lemnum infidi-portus:
Tuam autem postquam exemit animam acuto aere,
(755) Saepè raptavit sui circa sepulchrum socii
Patrocli, quem interfecisti: suscitavit autem ipsum neque sic.
Nunc autem mihi roscidus & recenter interfectus in aedibus
Jaces, illi similis quem arciger Apollo
[Ω, p. 715]
Suis divinis sagittis superveniens occidit.
    (760) Sic dixit flens: luctum autem vehementem movit:
Inter has autem posteà Helena tertia incepit luctum:
    Hector, meo animo levit multò dilectissime omnium,
Certè mihi maritus est Alexander speciosus,
Qui me duxit ad Trojam. utinam anteà periissem:
(765) Jam enim nunc mihi hic vigesimus annus est,
Ex quo huc veni, & à mea discessi patria:
Sed nunquam à te audivi malum verbum, neque durum.
Verùm si quis me etiam alius in aedibus increparet
Levirorum vel glorum, vel fratriarum stolatarum,
(770) Vel socrus (socer vero pater quàm mitis semper:)
Sed tu hunc verbis admonens, cohibebas,
Tuaque lenitate & tuis blandis verbis:
Quocirca te simul fleo & me infelicem dolens corde.
Non enim quisquam mihi amplius alius in Troja lata
(775) Benignus neque amicus: omnes autem me horrent.
    Sic dixit flens: insuper autem gemuit populus multus:
Ad populos autem senex Priamus verbum dixit:
    Ducite nunc Trojani ligna ad urbem, neque aliquid animo
Timeatis Argivorum densas insidias, certè enim Achilles
(780) Dimittens me sic promisit nigris à navibus,
Non prius infestaturum quàm duodecima veniret aurora.
    Sic dixit: hi autem sub curribus boves mulosque
Junxerunt: statim autem dein ante urbem congregati sunt,
Novem dies quidem hi adducebant immensam materiam.
[Ω, p. 716]
(785) Ast cùm jam decima apparuit lucens mortalibus aurora,
Tunc extulerunt audacem Hectora lacrimas fundentes:
Pyraeque summae cadaver imposuerunt injeceruntque ignem.
Quando autem mane genita apparuit roseis digitis aurora,
Tunc circum pyram inclyti Hectoris congregatus est populus.
(790) Sed postquam congregati sunt, collectique fuerunt:
Primùm quidem pyram extinxerunt nigro vino
Totam, quantum occuparat ignis robur: at deinde
Ossa alba collegerunt fratres sociique
Lugentes: tenerae utem distillabant lacrymae per genas:
(795) Et haec auream in urnam posuerunt sumentes,
Purpureis peplis obtegentes mollibus:
Mox autem in concavam fossam posuerunt: at desuper
Crebris lapidibus obfirmarunt magnis:
Leviter autem tumulum fuderunt. circum vero speculatores sedebant passim,
(800) Ne prius irruerent bellicosi Achivi:
Aggesto autem tumulo redibant: at deinde
Benè collecti convivabantur valdè splendidum convivium,
Aedibus in Priami à Jove nutriti regis.
Sic hi quidem curabant funus Hectoris equûm domitoris.

Τέλος τῆς ’Ιλιάδος.

Tekstkritiek:

p. 14 Α vs. 171    sim er staat: sis
p. 16 Α vs. 200    Atheniensem ex. KBH 763 C16 heeft: Minervam
p. 26 Α vs. 346    ex er staat: rex ex
p. 30 Α vs. 418    te er staat: de
p. 53 Β vs. 187    naves er staat: navse
p. 63 Β vs. 375    volgens Schrevelius’ woordenboek betekent
          αἰγίοχος aigidem tenens
p. 65 Β vs. 381    conferamus er staat: conseramus
p. 71 Β vs. 494    De scheepskatalogus is door Schrevelius apart
          genummerd; het boek heeft daarmee 493 + 384
          = 877 verzen. De doorlopende nummering is in
          een aparte kleur toegevoegd.
p. 84 Β vs. 208    etiam er staat: etlam
p. 85 Β vs. 224    eloquiam er staat: eloquiae
p. 90 Β vs. 315    dimisit (of solvit) ontbreekt
p. 92 Β vs. 359    ille er staat: ile
p. 148 Δ vs. 464    Chalcodontiades er staat: Chalcodontades
p. 212 Ζ vs. 276    Trojanorum er staat: Trojanorem
p. 345 Λ vs. 358    delata er staat: dalata
p. 355 Λ vs. 628    politam er staat: polita
p. 382 Ν vs. 13    conspiciebatur er staat: conspiciebatus
p. 413 Ν vs. 659    autem er staat: aucem
p. 445 Ο vs. 2    manibus, er staat: navibus,
p. 500 Π vs. 585    eras er staat: erat
p. 507 Π vs. 779    vergebat er staat: vegebat
p. 663 Ψ vs. 300    cursus er staat: rursus
p. 664 Ψ vs. 309    Nosti er staat: Nocti
p. 687 Ω vs. 7    quot er staat: quod
p. 709 Ω vs. 608    peperisse er staat: perperisse

• Odyssee
• De Ilias vertaald door Jan Hendrik Glazemaker (1658 en 1654)
• De Odyssee vertaald door G.v.S. (1651)
• De Ilias vertaald door Coenraad Droste (1721)
• De Odyssee vertaald door Coenraad Droste (1719)
• Naar de thuispagina van de Heinsius-collectie
• Naar de voorkeurenpagina van de Opleiding Nederlands