De schyndeugd, of den bedrieger, gestraft. Kluchtspel.
In: Van Zwaamens Schiedamschen almanach op ’t jaar ons Heeren Jesu Christi, Rotterdam, 1774.
Uitgegeven door Marti Roos.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[p. 1]

DE

SCHYNDEUGD,

OF DEN

BEDRIEGER,

GESTRAFT.

KLUCHTSPEL.

[Vignet: fleuron]

    Gedrukt voor Woekeraars en Vrekken,
    Om hen van ’t Kwaad tot Deugd te trekken.


[p. 2]

VERTOONERS.

 LUDOLF, een Ryke Veeweider.
FLORIS,
BRUNO		}Koopluiden.
 KRELIS, een Boer.
KNIERTJE, Vrouw
ZWAANTJE, Dogter		}van Krelis.
 ROBBERT, Schout van ’t Dorp.
 SYMEN, Gerechtsdienaar.
 GOVERT, Hospes.

Het Toneel verbeeld een Kamer in het
Huis van Govert.
Continue
[p. 3]

EERSTE TONEEL.

KNIERTJE, KRELIS.

KNIERTJE.
        ’k MOet je altyd in de Herberg zoeken,
        Wil ik je vinden.
KRELIS.
                                  Zonder vloeken!
        Ik moest hier weezen, dat je ’t vat,
        Om zaeken, daer ’k belang by had,
        (5) En jy komt meê hier wel ter snede.
        ’t Gaet jou ook aen; wees dan te vrede,
        En gae wat zitten. Daer! hou daer!
        Drink iens. Daer staet een Glaesje klaer,
KNIERTJE.
        Hee! drink je Wain?
KRELIS.
                                        Wel, zonder faelen
        (10) Rudolf zel ’t altemael betaelen
        Wat ik hier drink, en jy met my.
KNIERTJE.
        Hoe! houdt die Woekeraer jou vry?
KRELIS.
        Jae, maer hy moet het zelf niet weeten.
        Hoor, ’k had hier gien kartier esleeten,
        (15) Of ’k maekte kennis met twee Lui,
        Die Rudolf kenden, by den brui.
        Het waeren Heeren, maer geen Vrinden
        Van hem, gelaik je zelt bevinden,
        Het waeren Steêlui, die hy bei
[p. 4]
        (20) Had Vee geleverd: ieder zai
        Dat Rudolf hem, deur list en logen,
        Met die Nagosie had bedrogen.
        Toen zai ik: ô! Dat doet hy meer.
        Ik ken den aert van deezen Heer.
        (25) ’k Bewoon zen Bruiker, hier gelegen,
        Zoo vlak aen’t Dorp, dien hy gekregen
        En by versterf geurven heit
        Van Govert Janszen, die zen Meid
        Iens naer de Volewyk deed vaeren,
        (30) Waer door ze een Kleintje kwam te baeren,
        Dien men den Naem van Rudolf gaf,
        En dat is hy.
KNIERTJE.
                            Dat was te traf
        Gesproken, Kees; keumt hy ’t te weeten,
        We worden van zen Plaets esmeeten.
KRELIS.
        (35) Nog zoo niet, Moer! Maer hoor, hoe hy
        Ongs Zwaentje brengen wil in ly’,
        Je weet hy heit wel iens doen hooren,
        Dat zy hem bynae kon bekooren;
        En dat hy graeg spreekt met de Maid,
        (40) Dat weet je meê, en ’k heb ’t ezaid
        Aen dié twee Heeren, die ’k zoo daêlyk
        Hier sprak.
KNIERTJE.
                        Wat zaiden ze?
KRELIS.
                                                ’t Was kwaelyk,
[p. 5]
        Het doogde niet; hy was ien Guit,
        En altyd op verleijen uit.
        (45) Dat zaiden ze; jae dat ze zouwen
        Die streeken hem straks doen berouwen.
        Maer, zie, daer zyn ze zelfs.


TWEEDE TONEEL.

KRELIS, KNIERTJE, FLORIS, BRUNO

KRELIS vervolgt.
                                                    SInjeurs!
        Zie daer, men Waif komt meê ter Beurs,
        Om de Aksies van de Kraen te styven.
KNIERTJE.
        (50) Jae, ’k kwam om jou naer Huis te dryven,
        Wangt altyd is ’t jou vroeg genoeg,
        Als jy meugt zitten in de Kroeg
KRELIS.
        Jae, Waif, ’k mag graeg myn lever spoelen.
FLORIS.
        Nu, staak dien twist. Wy moeten doelen
        (55) Op onze reeds ontworpen zaak,
        Op dat Rudolf bedrogen raak,
        Hy zal hier daad’lyk by ons wezen;
        Zie des uw Dogter te belezen,
        Dat zy dan hier verschyn, kwamsuis.
        (60) Of ze u kwam zoeken.
KRELIS.
                                                    Goed. Naer Huis!
        Naar Huis dan, Waif....
[p. 6]
FLORIS.
                                            Ei! wil eerst hooren.
KRELIS.
        Kedaer ik doe ’t mit baî myn Ooren.
FLORIS.
        Wel nu; kom dan weêr aanstonds hier
        Met uwe Vrouw.
KRELIS.
                                    Braef! met plezier!
FLORIS.
        (65) Gy zult ons by ’t inkomen vinden;
        Maar niet in dit Vertrek.
KRELIS.
                                              Myn Vrinden!
        ’k Zel alles doen wat jai me zait.
KNIERTJE.
        Maer draeg toch zorge voor men Maid!
BRUNO.
        Zy zal hier ’t minste leed niet lyden.
FLORIS.
        (70) Neen, daar zal men haar voor bevryden.
KRELIS.
        Jae, jae, dat weet ik wel. Wy gaen,
        En laeten ’t all’ op jou lui staen.


DERDE TONEEL.

FLORIS, BRUNO.

FLORIS.
        WY zullen dan dien Vrek der Vrekken,
        Door middel van de Meid betrekken.
[p. 7]
        (75) De Waard zal stil, in dit geval,
        Haar zeggen, hoe zy ’t maken zal;
        Hoe zy, om Rudolf te belagen,
        Zig jegens hem hier moet gedragen;
        Wanneer zy met hem is alleen.
BRUNO.
        (80) De Schout zal ook zich herwaards heen
        Begeven, op ’t gestelde teeken,
        Dat ik met hem kwam af te spreeken;
        Dat is, als hy des Hospes Knegt
        Ziet ingaan by den Bakker regt
        (85) Tot zynent over, die ’k zal zenden
        Om Brood voor my.
FLORIS.
                                        Zoo moet men ’t wenden
        Om dien Schynheiligen in ’t Net
        Te krygen; zoo word hem belet
        Om meer Bedrog en List te plegen.
BRUNO.
        (90) Laat ons terwyl een Glaasje legen;
        Zie daar! op goed succes van ’t stuk.
FLORIS.
        Ja, dar onze aanslag wel gelukk’!...
        Daar is hy.


VIERDE TONEEL.

RUDOLF, FLORIS, BRUNO.

RUDOLF.
                            HEeren! Hier op heden
        Door u ontboôn, wenschte ik de reden
[p. 8]
        (95) Wel eens te weten, van uw last?
FLORIS.
        Daar’s Gelt voor u te winnen.
BRUNO.
                                                        Vast.
        Wy hebben ryk’lyk Vee van nooden,
        ’t Is by Commissie reeds ontboden
        Van ons. Zyt gy nu braaf voorzien?
        (100) Op dat ge ons naar genoegen dien.
RUDOLF.
        Ja, Heeren! ’k heb genoeg nog loopen,
        En ’t zal uw gading zyn, zou ’k hoopen;
        ’t Is mooytjes vet, en fyn daar by.
FLORIS.
        Dat’s goed; hoe groot is de party?
RUDOLF.
        (105) Wel ’k kan je tegen overmorgen,
        Drie honderd Beesten, fris bezorgen:
        Ze loopen, met het mooije weêr,
        Hier rontom heen ter Weî, myn Heer,
FLORIS.
        Zoo kunnen wy met eygen Oogen
        (110) Ze zien; dus word men niet bedrogen.
RUDOLF.
        Ik haat bedrog, myn goede Man.
BRUNO.
        Daar hebben we ondervinding van.
FLORIS.
        Nu ’k denk, de koop zal men wel klaaren:
        Lust u met ons te drinken?
[p. 9]
RUDOLF.
                                                  Gaeren.
        (115) Op onze handeling, dat zy
        Ons alle drie tot heyl gedy!....


VYFDE TONEEL.

ZWAANTJE, FLORIS, BRUNO, RUDOLF.

ZWAANTJE.
        HOe! ’k dagt myn Vader hier te vinden,
        Is hy hier niet geweest? myn Vrinden,
        Zaegt gy, Sinjeur Rudolf! hem niet?
RUDOLF.
        (120) Wy zyn alleen hier, als gy ziet;
        Maer moog’lyk zal hy nog wel komen:
        Vertoef hier wat, en wil niet schromen
        Voor deze Heeren, of voor my.
FLORIS.
        Neen, Zusje ga maar zitten vry,
        (125) En drink eens met ons.
ZWAANTJE.
                                                Neen, myn Heeren,
        Ik darf niet; want het zou my deeren,
        Indien myn Vaertje ’t wierd gewaer.
RUDOLF.
        ’k Zal u beschermen; drink jy maer.
ZWAANTJE.
        Nu dan: ’k wensch u gezondheid saemen,
        (130) En dank je; wangt zoo de oudjes kwaemen,
        En my hier vonden, ’k wist gien raed,
[p. 10]
RUDOLF.
        Ik wel; blyf hier, het gaet, hoe ’t gaet.
ZWAANTJE.
        Nou ’k laet me dan deur jou belezen;*
        Maer jy zelt verantwoord’lyk wezen.
RUDOLF.
        (135) Ja, ’k heb het immers al gezeid....
        Wat dunkt je Heeren! van die Meid?
FLORIS.
        Ze is schoon en aartig, zonder liegen.
BRUNO.
        En echter zal ze u niet bedriegen.
        Gelyk de Nimfjes van de Stad....
ZWAANTJE.
        (140) ’k Ben ook geen Nimfje, dat je ’t vat.
RUDOLF.
        Gy zyt nogthans myn Lust, myn Leven.
FLORIS.
        Hoe! word gy door de Min gedreven
        Tot Zwaantje? Wel dat mag ik zien.
        Gy zult haar dan uw hand haast biên?
        (145) Zy zal dan, denk ik, met u paaren,
        Uw Huisvrouw worden?
RUDOLF.
                                              ’k Zal niets spaaren,
        Om haer te toonen, voor gewis,
        Hoe sterk myn Liefde tot haar’ is.
ZWAANTJE.
        Die magt zal, denk ik, u ontbreken:
        (150) ’k Weet van gien Liefde nog te spreken.
[p. 11]
FLORIS.
        Dat zal wel komen... Nu wy gaan,
        En laten onzen handel staan
        Tot Morgen, als wanneer wy beiden
        Eens met u zullen gaan ter Weiden,
        (155) Om ’t Vee te zien. Wy gaan dan heen.
        Verliefden zyn. toch gaarn’ alleen.


ZESDE TONEEL.

RUDOLF, ZWAANTJE.

RUDOLF.
        WY zyn alleen: Myn tweede Leven!
        Laet ik u thans te kennen geven
        Hoe groot myn Liefde is.
ZWAANTJE.
                                                Zagt, myn Heer!
        (160) Je vrait zoo driftig,
RUDOLF.
                                                ’k Min u teer.
        Gy zult zulks daed’lyk ondervinden,
        Schik u slegts naer myn onderwinden;
        ’t Strekt u tot voordeel; blyf hier vry
        En slyt een uurtje slegts met my.
        (165) Ei! Wil naer myne Bede hooren;
        Laet u door my, door dit bekooren.
(Hy toond haar een stuk Gelt.)
        Zie Bed en Tafel hier gereed.
ZWAANTJE.
        Ik zie die beiden; maer ik weet
[p. 12]
        Nog niet wat jy daer meê wil zeggen
RUDOLF.
        (170) Kom hier, myn Schat! laet ons eens poos*
        Elkaars omhelzingen genieten.
ZWAANTJE, sterk roepende.
        Help, Vrinden! help! kom binnen schieten!
        Ontzet me, Vaeder! Moeder! Schout.


ZEVENDE TONEEL.

RUDOLF, ZWAANTJE, ROBBERT,
KRELIS, KNIERTJE, FLORIS,
BRUNO, SYMEN.

ROBBERT.
        SChurk! wie raadt u hier zoo stout
        (175) Dit Meisje oneerlyk aan te randen?
RUDOLF.
        Oneerlyk?
ROBBERT.
                        Ja; ze was uw handen
        Nog niet ontworsteld, toen ik vlug
        Ter deure intrad.
KRELIS.
                                  Jou snoode Plug!
        Wou jai myn Dogter schandliseeren?
KNIERTJE.
        (180) Jou Fielt! wou jai myn Zwaen ontëeren?
FLORIS.
        Foey, Heer Rudolf hebt gy geweld
        Aan ’t Meisje stout in ’t werk gesteld?
        Dat zult gy, vrees ik, duur betalen.
[p. 13]
BRUNO.
        ’t Is zyn verderf, dat kan niet falen.
GOVERT.
        (185) Ja ’t is zyn ondergang. ’k Begeer
        Dat hy my ook voldoe, en de Eer
        Van myn ordent’lyk Huis herstelle.
ROBBERT.
        Dat niemand om zyn Recht zig kwelle;
        ’k zal ’t elk verschaffen; Hem doen zien,
        (190) Hoe ik die driften kan doen vliên,
        Die zulke Schurken heim’lyk voeden.
        Kom, grypt hem, Symen! wilt u spoeden
        Naar ’t Rechthuis, met dien Guit.
SYMEN.
                                                              Wel aan,
        Je moet, ô Fynman met my gaan.
RUDOLF.
        (195) Helaes wat heb ik ondernomen?
        Wat zal me in ’t eind nog overkomen?
        ’k Zie ’k bedrogen en misleid
        Door elk, maer ’t meest wel door de Meid.
SYMEN, hem voorttrekkende.
        Kom! kom! geen klagen kan hier baten.
RUDOLF.
        (200) Heer Schout! wilt ge u bewegen laten,
        Tot weering van myn smaad en schand,
        Leg my een Boete op; ’k zal myn hand
        Dan teek’nen, om ze u te betalen,
        Of aenstonds ’t Gelt met u gaen halen.
ROBBERT.
        (205) Neen, met geen Boete zyt gy vry,
[p. 14]
FLORIS.
        Nu stelde oploopendheid ter zy,
        Heer schout! wil in zyn Beurs hem straffen.
        Een Lyfstraf kan geen voordeel schaffen.
BRUNO.
        Ja laat hem in zyn Schatkist bloên.
ROBBERT.
        (210) Is hier juist niet om ’t Gelt te doen:
        Maar, wat zegt Zwaantje? wat haar Vader
        En Moeder?
KRELIS.
                            Ik ben geen verrader.
        Ik heb met hem meêdoogentheid!
        Wat zeg je? Waif! Wat zeg je? Maid.
KNIERTJE.
        (215) Ik stel ’t aan jou.
ZWAANTJE.
                                            Ik ook.
KRELIS.
                                                      Met reden.
        Heer Schout, wy zyn met Gelt te vreden.
ROBBERT.
        Gy Govert wat eischt gy?
GOVERT.
                                                Ook Gelt.
        Want daar ’s een Hospes op gesteld.
ROBBERT.
        ’k Laat my dan ook daar toe belezen...
        (220) Wat is het lastig Schout te wezen!
        ’k Wil wel bekennen, dat myn pligt,
        Met smart meest word door my verrigt.
[p. 15]
RUDOLF, ter zyde.
        ,, U ziet, zoo ik niet ben bedrogen,
        ,, De goedheid wonderlyk uit de oogen
        (225) ,,Maer ’k meen als Hansje Hangebast.
ROBBERT.
        Wat zegt gy?
RUDOLF.
                            Dat ik ben verrast.....
        Maer hoe veel Gelt moet ik dan geven?
ROBBERT.
        Ik eisch, voor ’t geen gy hebt misdreven,
        Net honderd Ryders in geheel.
RUDOLF.
        (230) Dat is waerachtig al te veel.
ROBBERT.
        Gy zult ze ons aanstonds doen ontfangen,
        Of anders word gy ligt gehangen.
RUDOLF.
        Ik merk reeds uw Barmhartigheid.
ROBBERT.
        Geef ’t Gelt, of gy word weggeleid.
        (235) ’t Verveelt my, lang met u te kallen;
        Ik laat niet éénen Ryder vallen.
        Geef honderd Ryders, zeg ik, dra!
        Uw dralen scherpt myn ongenâ.
RUDOLF.
        Welaen! ik zie, ik moet ze geven;
        (240) Want vrugt’loos is myn tegenstreven:
        Wilt dan maer meê tot mynent gaen;
        Zoo worde u deze Som voldaen.
[p. 16]
ROBBERT.
        Gewis; kom Vrienden, met elkander,
        Op dat ik u, zoo d’een als ander
        (245) Voldoe, met allerbest Metaal
        Uit Rudolfs Schat, en my betaal
        Voor mynen Dienst, naar recht en reden.
FLORIS.
        Zoo ziet men dat de Onbillykheden,
        Schyndeugd, snood Bedrog en List,
        (250) Eens worden door de straf betwist,
        En zy, die Deugd en Eer veragten,
        Niets hebben dan verdriet te wagten.

EINDE.
Continue

Tekstkritiek:

vs. 133 Nou er staat: NoN
vs. 170 poos sic, men verwacht (als rijmwoord op zeggen): leggen. In dat geval zouden nog twee staand rijmende verzen moeten volgen.