Cornelius Schonaeus - Terentius Christianus

Cornelius Schonaeus - Terentius Christianus - 1614-1618

Cornelius Schonaeus: Terentius Christianus. Keulen, Gerardus Grevenbruch, drie delen, 1614-1618.
Deel I, 1614: Naaman, Tobaeus, Nehemias, Saulus, Iosephus en Iuditha;
Deel II, 1618 Susanna, Daniel, Triumphus Christi, Typhlus, Pentecoste en Ananias;
Deel III, 1618 Baptistes, Dyscoli, Pseudostratiotae, Cunae en Vitulus; Elegiae en Epigrammata.
Uitgegeven door dr. J. Bloemendal.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton — Facsimile bij Ursicula — UBGent BL 1757
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De aanduidingen van het metrum in de marge hebben wij niet weergegven. De spreekteksten, die in het origineel cursief staan, hebben wij in romein afgedrukt; voor de sprekersaanduiding geldt het omgekeerde.

[fol. *1r] Pars prima

TERENTIUS
CHRISTIANUS.
Seu
COMOEDIAE SACRAE
SEX, TERENTIANO STYLO
à CORNELIO SCHONAEO GOU-
dano conscriptae & nùnc demum
magna eiusdem diligentia & la-
bore emendatae, atque
recognitae.

[Vignet: houtsnede]

COLONIAE.
Apud Gerardum Grevenbruch.
_________________________

ANNO MDCXIV.
Cum gratia & privilegio S. Caes. Maiest.

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

PRAEFATIO.
CANDIDO LECTO-
RI, PURITATIS ET ELEGANTIAE LA-
tini sermonis studioso: & in primis Gymnasiarchis,
Rectoribus, Didascalis, caeterisque studiosa pubis formatoribus S.

NON pauci cùm politiorum literarum insigni peritia celebres, tum spectatae sanctimoniae, eximiaeque pietatis opinione suspiciendi hac tempestate reperiuntur, qui à Plauti veteris scriptoris comici lectione studiosos adolescentes avocant, eiusque fabulas parùm commodas esse censent, quae in scholis tenerae aetati praelegantur: idque propter obsceniores sales, turpes facetias, jocosque inverecundos, quibus ille popularem gratiam sibi demereri studens, delicatas lascivorum hominum aures identidem demulcet, & vanum ineptorum spectatorum risum captat. Atque horum opinioni quivis prudens, nunquam quidem magnopere refragatus est. Verùm plerique non ita facile se in illorum sententiam adduci patiuntur, qui Terentium quoque uti spurcum quendam Poëtam è puerorum manibus excutiendum arbitrantur. Nam hoc ut nihil limitatius, nihil tersius, ac Latinius est: ita ab indecora turpique veteris comoediae licentia quàm longissimè eius abesse orationem dicunt. Fatentur & facilè concedunt omnes, in Plautinis actionibus frequenter legi quod scurrile potiùs quam facetum [fol. *2v] videri queat: quodque cassae meritò aversentur aures. At nihil istiusmodi in Terentio agnoscunt: qui, ut aiunt, cùm jocatur maximè, verecundiae tamen limites nunquam transgreditur; adeò ut urbanus lepidusque optimo jure, obscoenus verò, aut turpiloquus nullo modo appellari mereatur.
Quid vero his aliud respondebitur, quàm id quod res est? haud gravatim concedi, nullum quidem hoc minus obscoenum, turpiloquum, scurrilem, & inurbanum inter vetustos primi nominis Poëtas facilè reperiri, si de ipsa verborum congerie agatur. Nam verbis profectò selectis & politissimis utitur, quibus puri sermonis Latini proprietatem exprimit optimè, tum phrasi longè elegantissima miram eius linguae suavitatem, & summum ornatum ostendit maximè. Tum in ipso nec ulla vox obscoena occurrit, quae vel honesta necessitate exprimendae proprietatis aut cuiusvis vocis, excusari possit, vel debeat. Quid igitur in eo justae reprehensionis censura dignum, adeoque durum severioris sententiae judicium meretur? Id dicetur paucis: ut fusiori calamo idipsum ostendere & comprobare minùs jam molestum sit, & onerosum. Quid aliud ac magis in illo culpandum existimabitur, quàm narrationis eius discursus, subiecta materia ipsa argumenti sparsim haud dissimilis substantia? His sanè commoti gravissimi auctores, de re sinceriùs statuentes, aequissima profectò censura palam & disertè pronunciant, nullum hoc nocentiorem [fol. *3r] tenerae aetati praelegi, nullum magis perniciosum studiosae pubi enarrari, nullum pestilentiorem adolescentulis tradi posse.
Ubi enim sermonis proprietas quaeritur, phrasis elegantia spectatur, ut in hoc maximè: profectò ipsa res subiecta, non minùs attenta cognitione perlustrari & comprehendi debet: quum vocis cuiusque haud alia sit potior substantia, quàm eius propria & genuina significatio. Cumque cuncta cogitatio cordis, sacris literis luculenter testantibus, intenta sit ad malum omni tempore: quid de tenera & rudi aetate censendum, nisi hanc vel maximè in mala proclivem? utpote quae rerum expers, facilè quarumvis quasi recenti novitate capitur, & pessimae cuiusvis res suavi ut (fieri solet) blandicie allicitur, & corruptae communis naturae pronitate, spontè eò corruit. Quid igitur ubi egregius artifex accesserit? qui lubrica illa, in quae vel maximè proclivis & prona est rudis illa adolescentior aetas, scitè doceat, blandè proponat, pulchrè exornet, eleganter poliat, atque adeo in ista acriùs incitet, tortiùs instimulet, vehementer suadeat, & potenter inducat. At hunc esse illum, neque hic auctor, qui ei subrogandus proponitur, saniorem sententiam compellente veritate amplectens, haud dissimulare potuit, sed id quod res est palam profert, & ingenuè fatetur: cum in Tobaeum suam praefando ita loquitur.
Non hîc amore demens adolescentulus,
Pudenda coram jactit abit crimina.
[fol. *3v]
Nec fabulosus quispiam Deus, viri
Mentitus formam, amantem fallet coniugem.
Nec miles adversa ostentabit vulnera.
Nec servus argento emunget senem. Nihil
Horum nostra exhibebit actiuncula.
Nil hîc profanum, aut ludicrum: verùm sacram
Piamque grex repraesentabit historiam.
Et in Saulum similiter praefando, pleniùs, fortiusque nostram comprobat sententiam.
Non fabulosae illi sunt cordi naeniae,
Non obscoeni veterum Poëtarum joci,
Ingenuis puerorum officientes moribus.
Nihil tale rudi est infundendum testulae:
Quae utî facilè inficitur, ita odorem quo semel
Est imbuta, tenet servatque diutissimè
Pium est quod dat, pudicum, castum, serium.
Atque in Nehemiam proloquendo, eandem ipsam saniorem sententiam, de illo removendo, haud minus dilucidè explanat & confirmat.
Nihil hic aut deforme, aut profanum, aut frivolum,
Nihil bonis quod offecturum est moribus
Usquam reperietur. Quin omnis exulat
Hinc turpitudo, verborumque obscoenitas.
Nusquam hic aut lenoni, aut meretricula, nusquam
Salacibus adolescentulis datur locus.
Res casta castam orationem postulat.
In Prologo quoque Iudithae inquit,
Nam quemadmodum suam
Orationem à veterum poëtarum stylo,
Phrasique procul abesse confitetur, ita
Hoc quicquid est aut jacturae, aut dispendij,
[fol. *4r]
Eo pensatum utcunque existimat, nihil
Quòd hîc usquam aut obscoenum, aut turpe, aut ludicrum,
Nihil quod sit teneris effecturum auribus,
Verùm pudica, casta, verecunda, ac pia,
Quae audituri estis, comperietis omnia.
Quin iam minùs necessarium conspicitur, ex ipso auctore, qui semovendus suadetur, multa adferre; quod facili opera fieri posset, quibus saniori sententiae ampliùs & efficaciùs astipuletur. Ut tamen omnibus satisfiat, unum & alterum locum ex ipso adduxisse, haud inutile & minus supervacaneum censeri debet: quò res, quae astruitur, verissima cunctis conspiciatur: qui minùs perspicaci ingenio, idipsum in illo non observant: vel corrupto & depravato judicio, nihil in eo reprehensione dignum existimant: cuiusmodi sunt, qui nimis tenero affectu eundem prosequuntur: Quibus evenit quod vulgò fertur, Amicorum caecutire iudicia. Sed ipsum audiamus.
Non est flagitium (mihi crede) adolescentulum
Scortari, neque potare: non est, neque fores
Effringere. Et tu illum tuum, si esses homo,
Sineres nunc facere, dum per aetatem licet, &c.
Verùm poetam personae decorum hic observasse dicunt. Sit sanè ita: at quis hoc rudi, & imperitae adolescentiae facilè persuaserit, quae infirmiori iudicio istud aegrè discernit: quaeque nihil gratius arrectis auribus excipit, & magis attentis animis haurit, atque altius imbibit, quàm si quippiam, quod carni blanditur, quavis occasione proferatur. Non igitur producentur ex hoc nostro [fol. *4v] adolescentuli procaces, parentibus parum morigeri; non lascivi & in ganeum abducti: non solus in conclavi, ultimis in aedibus cum sola prodetur, non id genus facinora & flagitia; ne suis hic adumbrata coloribus magis divulgentur. Quin longè consultius erit, & praesenti quidem instituto magis accommodè, si quod ante annos ampliùs mille, celeberrimus Ecclesiae Doctor graviter in hanc rem questus est, prolixiùs referatur.
Didici enim, inquit, in eis multa verba utilia, sed & quae in rebus non vanis disci possunt: & ea via tuta est, in qua pueri ambularent. Sed vae tibi flumen maris humani, quis resistet tibi? Quamdiu non siccaberis? Quousque volves Evae filios in mare magnum & formidolosum, quod vix transeunt qui lignum conscenderint? Nonne ego in te lego tonantem Iovem & adulterantem? Et post pauca, quae eò spectant, pergit. Et tamen ô flumen tartareum! jactantur in te filij hominum cum mercedibus ut hac discant, & magna res agitur, cùm hoc agitur publicè in foro, in conspectu legum super mercedem salaria decernentium: & saxa tua percutis & sonas, dicens: Hinc verba discuntur, hinc acquiritur eloquentia rebus persuadendis, sententijsque explicandis maximè necessaria. Ita verò non cognosceremus verba haec, imbrem aureum, & gremium, & fucum, & templa coeli, & alia verba quae in eo loco scripta sunt, nisi Terentius induceret nequam adolescentem proponentem sibi Iovem ad exemplum stupri, dum spectat tabulam quandam pictam in pariete, ubi inerat pictura haec: Iovem quo pacto Danaae misisse aiunt in gremium quondam imbrem aureum, fucum facturum mulieri. Et vide quemadmodum se concitat ad libidinem, quasi [fol. *5r] coelesti magisterio. At quem Deum inquit? qui templa coeli sumno sonitu concutit, ego homuncio id non facerem? Ego verò illud feci, ac lubens. Non omninò per hanc turpitudinem verba ista commodius discuntur, sed per haec verba turpitudo ista confidentius perpetratur. Non accuso verba quasi vasa electa atque pretiosa, sed vinum erroris quod in eis nobis propinatur ab ebrijs doctoribus: & nisi biberemus caedebamur, nec appellare ad aliquem judicem sobrium licebat. Haec D. Aug. lib. 1. Confess. cap. 15. 16. Qui & li. 5. c. 13. 14. disertè comprobat, quaevis verba suae significationis aculeum, etiam aliud agentibus infigere: Studiosè (inquit) Ambrosium, audiebam disputantem in populo, non intentione qua debui, sed quasi explorans eius facundiam, utrum conveniret famae suae, an maior minorve proflueret quam praedicabatur: & verbis ejius suspendebar intentus, rerum autem incuriosus & contemptor astabam, & delectabar suavitate sermonis, quanquam rudioris, minus tamen hilarescentis atque mulcentis. Et post pauca: Cùm enim non satagerem discere quae dicebat, sed tantum quemadmodum dicebat, ea audire: veniebant in animum meum simul cum verbis quae diligebam, res etiam quas negligebam. Neque enim ea dirimere poteram. Et dum cor aperirem ad experiendum quam disertè diceret, pariter intrabat, & quàm verè diceret. Haec idem.
Quibus profectò sanior sententia abundè comprobatur, qua profanus ille Poëta à studiosa pube longè arcendus. Res sanè dolenda est, ab eo in rebus tam ludicris parumque castis, pulcherrimam collocatam esse operam: ac non plus rei seriae & honestae; politissimae Romani sermonis puritati esse subiectum: neque extitisse inter Christianos, [fol. *5v] qui sacris historijs in Comicos actus redigendis parem ingenij gloriam sint consequuti. Neoterici enim, qui hac in re sibi elaborandum existimaverunt, quanquam sua laude minimè sunt frustrandi: tamen nemo non videt quantum illorum etiam praestantissimi à singulari felicique illius Poetae elegantia absint: quàm frigeant, si cum ipso conferantur. Qui hinc pertinacius in scholis haeret, quòd eorum plerique magno quidem zelo, sed non perinde ingenio & studio, in diversum contenderint. Nec ita pridem defuit, qui pietatis zelo adductus, ut illum castum redderet, truncatum dedit. Et ne denuò accresceret, personarum conditionem & sexum in plerisque commutavit. Sed cùm amasij partes dat marito; pro rivali incautus, adulterum inducit: cumque pro virgunculis substituit adolescentulos, ex minus casto auctore inconsideratè turpem fecit; adeò ut illum juventuti praelegi, nequaquam expediat. Nae iste quidem haud obscurè ostendit, illum citra argumenti subversionem alium fieri, vel transformari non posse. Prae caeteris autem eruditorum calculo maxime commendantur, qui suam orationem Terentianis flosculis tanquam emblematis quibusdam insigniverint, ac decoraverint maximè: At hic auctor non emblematis illinc sumptis suos actus comicos exornare contentus, quicquid in illo laudem meretur simul desumpsit: atque adeò felicissima aemuli studij imitatione, uberrimum illum ac nitidissimum Latinae eloquentiae fontem, totum in se transtulit: quem inde pulcherrimis rivulis promanare fecit, quum se- [fol. *6r] lectas historias ex sacro Bibliorum volumine depromptas, scenicis actibus exornavit. Hic igitur ille est, quem omnes eruditi meritò suscipiant, amplectantur, & magni faciant: quem nemo nisi malevolus, bonis literis inimicus, pietatis hostis, & omnis probitatis adversarius unquam reprehendet: ut qui comicae rei exercitium, tenerae aetati in primis commodum, ac juvenili profectui utilissimum, omnibus numeris absolutum dedit; ut quivis non immeritò addubitet quid in ipso potissimum admirari debeat. Si Latini sermonis puritatem attendit, si phrasis elegantiam, Terentius ipse est. Si affectus, si gestus personis aptos spectat, si motus actionibus commodos; eundem videt. Ut taceatur nec sales deesse, cum lepidos, tum honestos. Si verò metri harmoniam considerat; eundem ipsum audit, Si probatos mores, si pietatem denique observat; hic Ecclesiasten citius, quàm Comicum agnoscet. Ad quem appellare tanquam ad sobrium judicem licebit, ut ille puerorum manibus, & adolescentulorum sinu excutiatur.
Proinde Paedagogi se monitos sciant, ut hunc auctorem studiis juventutis summa fide commendent. Gymnasiarchae verò & hypodidascali, se pio Christianae charitatis zelo admonitos intelligant, ut eundem studiosae pubi ac tenerae aetati, sedula & indefessa opera praelegant & enarrent. Non enim alius auctor loqui elegantiùs docebit, aut utiliori genere orationis puerilem linguam imbuet & adolescentulorum ora formabit. Iam ad judicium de communibus moribus [fol. *6v] formandum, plus quidem conferre videtur, quàm plerique Philosophorum commentarii; ad pietatem verò teneris puerorum animis, velut recentibus testulis instillandam, & rudibus adolescentum cordibus, quasi tabulis rasis insculpendam haud multò minùs conducet, quàm operosae quorundam instructiones. Beatas fore respublicas quis non speret; si hoc genere literarum exornata juventus, adeoque honestis ac probis moribus & pietate instructa, ad maiores res gerendas accesserit. Nunc cum nullae literae, nulla scientia neque religionis, neque virtutis sit in plerisque qui rerumpublicarum gubernaculis praesunt, videmus eorum inscitia, omnia sacra & profana confundi, divina & humana misceri: & qui literis feliciùs instructi sunt, parum castis moribus imbuti depraehenduntur. Quod non aliundè provenit, quam quod pueri ex praelectionibus minùs castis illa perniciosè imbiberint, quae juvenes lascivè ebulliunt, viri faedè sectantur, & senes turpiter redolent. Iam satis superque ostensum est ab illis auctoribus studiosam pubem arcendam esse, nec adolescentulos vel eorum praelectione instruendos, vel actione formandos: qui ea mala ac vitia fovent, ad quae ipsorum natura solet esse propensior. Corrumpunt enim ingenia bona confabulationes pessimae: quin multi una lectione tantum contagii contraxerunt, ut per omnem vitam vehementer ipsis nocuerit: atque adeo in perpetuum exitium cesserit. Porrò qui in Comicum praefantur, non sibi videntur rectè suo fungi officio, ni prolixè narrent cuius- [fol. *7r] nam ludi genere, quibus sub consulibus & aedilibus actae sunt comoediae: tum quibus modis, & qualibus tibiis exhibitae. Ut caetera transeam; varia tibiarum genera referunt, tibias pares & impares, aequales & inaequales, dextras & sinistras, ex canna & asininis ossibus, & nescio qua non materia confectas: quin addunt tibias rectas & curvas benegradientes & claudicantes. Sed vana haec & inepta mittens, qui in Comicum Christianum proloquor, utiliora proferam: quid de scenicis ludis saniori judicio censendum est, & quatenus hi Christianam professionem decent. Quae cùm in sanctitate vitae consistat, quantopere ab omni oris obscoenitate & lascivia abesse debet, D. Apostolus luculenter monet. Fornicatio inquit, & omnis immunditia aut avaritia, (quàm hîc de iisdem illis interprete Hieronymo intellige) nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos: aut turpitudo, aut stultiloquium, aut scurrilitas. Quis dixerit non nominari ista, quando quae suadentur removenda, in scholis praeleguntur, & è theatris proclamantur? Sinite (inquit Christus) parvulos: & nolite prohibere ad me venire. An sinunt? an non prohibent? qui illo pacto teneros ingenuae pubis animos ad improbos mores pelliciunt: & mollia adolescentulae aetatis pectora pravis incontinentiae vitiis imbuunt? Si satius foret quempiam in maris profundum projici, quàm ut minimo puerulo fideli offendiculum praebeat: quae non atrocissima gehennae ignis supplicia illos manent, qui tenerae aetati noxios auctores pro- [fol. *7v] ponunt? & lubricas ac impudicas fabulas, impia Ethnicae vanitatis figmenta vel gesta, palam spectanda in proscenium productunt? Quibus studiosam pubem haec scenicis actibus exprimentem corrumpunt: simplicem plebeculam, ut ea spectent, à sacris concionibus & divino cultu avocant: ac vulgus insulsum vitiorum commonent, & in ea concitant.
Sed quorum hic vanitate accusare magis, vel socordiam potiùs detestari debeo? Quae enim aliquando gentilium respublica tulit, Christianae professionis gesta, comicis vel tragicis actibus in propatulo exhiberi? vel ista suae pubi prolectione enarrari? Qui verò abominandam illorum superstitionem detestamur, quid ineptas ipsorum vanitates pubi praelegimus? quid lubricos & impuros mores juventuti proponimus? quid facinorosos & scelcratos actus, tum flagitiosos & impios ritus publicis spectaculis conspectui Christiani populi obijcimus? Ubi protervi & procaces adolescentuli suis parentibus & curatoribus imponunt, & illudunt; vafris & futilibus servis auscultant, & obtemperant; symbolis & symposijs vacant; scortis operam dant, lenonibus adulantur. Ubi Iupiter tonat, & fuco sonat fallaciam: ubi Iuno ut juvet imploratur, & Lucina ut opem ferat: & nescio quinam dij exorandi admonentur, ut felicia tueantur, vel haec concedant. Nunquid ab his, atque id genus spectaculis, prisci Patres Christianam plebem, gravissimis olim comminationibus avocabant, & sevcris censuris arce- [fol. *8r] bant? Esto, superstitiosae crudelitatis sensu illa tum perniciosè exhibebantur ab Ethnicis: at quanto nunc maiori insulsae mentis vanitate, haec damnosè repraesentantur à Christianis? Quanto satius & maiori fruge scenicis ludis proponerentur sacrae historiae, utî sunt praesentes, & illustria Sanctorum gesta. Unde probis moribus & Christiana pietate imbuatur studiosa iuventus, & simul praeclara virtutum exempla spectet populus: quae in sacris concionibus minùs capit, vel ad ea non perinde commovetur, & accenditur, dum à divini verbi praeconibus audit, quam cum exhiberi conspicit: cuius etiam auctor hic admonet, qui in Nehemiam ita proloquitur.
Quod hi in sacris aedibus è suggestu docent,
Hoc nos spectandum proferimus plenius.
Magis, ni fallor, mens vobis movebitur,
Cum rem, utî gesta est, cernetis exhiberier.
Caeterùm sublimis elogij honorem, operis inscriptioni respondentis, auctor facile vindicabit, & candidis eruditorum calculis optimè tuebitur. Ita sentiunt viri doctissimi, quibus cum de hac editione sic Christiano orbi divulganda saepius egi. Inter quos sunt, qui pulchro carmine huius operis frontispicia* eleganter exornant, Fredericus Hulsius Darthenus, & Ioannes Adrichem Harlemensis: hic in humanioribus literis Latinè & Graecè doctissimus, ille & in sacris & politioribus profunde eruditus: & Iacobus Lom Ruremundanus, non mediocriter in politioribus artibus versatus. Singulos recensere institutum non sinit, [fol. *8v] & minus necessarium esse arbitror. Importunos & raucos lividorum latratus & rabidos ipsorum morsus auctor non metuit: ut passim proloquitur, qui & re ipsa testatur. Quapropter hoc unum persuasum velim studiosis adolescentulis, ut his Terentij Christiani comoedijs evolvendis bonam temporis partem impendant, has nunquam è manibus deponant; sed quocunque eunt, secum in sinu circumferant: nec quiescant, donec ad unguem omnes edidicerint. Tunc si quando in eiusmodi argumento, vel quovis alio, ingenium exercere, aut stilum acuere lubeat; hunc potissimum sibi imitandum, hunc exprimendum proponant; rati suas lucubrationes apud doctos politiorisque literaturae studiosos, eò maiori in precio futuras, quò ad elegantissimam huius scriptoris dictionem propiùs accesserint. Bene vale lector candidissime: nostrumque hunc qualemcumque commodandae studiosae iuventutis gratia susceptum laborem boni consule, mecumque Terentium Christianum & amare, & bonis commendare pergito.

[p. 1] Naaman

TERENTII
CHRISTIANI,
NAAMAN.

Actorum nomina.

NAAMAN, Princeps Syrus.
ARTEMONA, Naamanis uxor.
PHRONESIUM, puella Iudaica, Artemonae ancilla.
DORIO, servus.
SOSIA, servus.
STRATO, LEONIDAS, STORAX,	} }	Naamanis ministri nobiles.
BROMIA, ancilla.
SYRUS, servus.
MELCHIAS, Iudaeus.
ELISAEUS, vates.

[p. 2] Naaman

PROLOGUS.
Senarij.

COncordiam, pacem; & salutem plurima
Vobis exopto, spectatores, omnibus,
Gregis totius, & choragi nomine
Quorum voluntati obsequutus, primus huc
(5) Egressus sum foras: oratoris tamen
Potius quàm prologi functurus munere.
Nunc itaque aures praebete, & auscultate sedulò:
Benignamque, ut soletis, date operam mihi.
Cùm primùm Schonaeus noster didascalus
(10) Ad artem sese contulisset musicam.
Huc totis semper est enixus viribus,
Bonis uti placerent quas proferret fabulas.
Id se nunc assequutum existimat. favent
Docti, aqui collaudant, applaudunt candidi
(15) Nigros vero ac malevolos qui obtrectant, nihil
Moratur: quin pulchrum his displicuisse autumat.
Bonis suam probari studet industriam,
Malignum obtrectatorum spernens calculum.
Atque ideo dum illum deterrere ne scribat, parant,
(20) Nihil agunt, imò animum addunt, ut libeat magis.
Vos modò, uti coepistis, favere pergite.
Ne permittite hominum iniquorum calumniis
Aut traduci, aut circumveniri innoxios:
Malorum inhibete conatus: defendite
(25) Eos, qui & se, & studium suum in vestram fidem,
Clientelamque committunt. Scio hac in re
Vos facile obtemperaturos mihi, cum nihil
Praeterquam quod iustum, atque honestum est postulo.
[p. 3] Naaman
Nunc quam sumus acturi accipite Comoediam.
(30) Naaman illi indidit nomen, nota omnibus
Est historia, è quarto Regum desumpta codice.
Favete ludis qui gaudetis scenicis,
Favete sacrae quos delectant litterae:
Vestrum utriusque servietur commodo.
(35) Nunc ergo attenti estote, & cum silentio
Uti vos decet, omnes simul animum advertite.
Video mihi esse abeundum: nam qui periocham
Est recitaturus, exit in proscenium.*

COMOEDIAE ARGUMENTUM.

NAaman rebus pulchrè gestis nobilis,
Regique Syrorum charus, cum immedicabili
Leprae colluctatur malo. Puellulae
Tandem suasu, atque instinctu Israelitidum,
(5) Ad Elisaeum vatem procul in Samariam
Sese confert: à quo in Iordane septies
Iubetur ablui. Hic se deludi putans,
Primùm repugnat: mox persuasus à suis
Ad flumen it, lavat, mundatur protinus.
(10) Reversus ad Elisaeum gratias agit,
Ac munus offert, verumque agnoscit Deum

ACTUS I. SCENA I.
ARTEMONA.
Senarij & septenarij iambici.

MUltum, diuque cogitanti, & miserias,
Calamitatesque clam commentanti meas,
Tandem multo omnium mihi verissimum
Est visum, vulgo quod frequens dici solet:
(5) Sortem illi contigisse felicissimam,
[p. 4] Naaman
Cui ex animi sententia cessêre nuptia.
Contra infortunatas atque miseras esse
Eas, quae Iunone irata nupta, cum incommodis
Et vivunt, & cubant coniugibus. Atque de hoc quidem
(10) Infortunio uti multas matronas, cùm honestas, tùm
Etiam primarias, clarisque parentibus
Prognatas, iure credo conqueri. (nam mulieri
Fidelem haud ferme invenias virum) ita non arbitror
Ullam usquam reperiri feminam, adeò infeliciter
(15) Nuptam, quae si mecum comparetur, non abundè
Felix, ac fortunata videatur, nisi forte cum
Difficili, rixoso, decoctore, aut adultero,
Quàm cum marito, horribili leprae malo
Laborante, miserius sit vitam degere.
(20) Nulla quidem ita arbitrabitur, nisi sit stultissima,
Planeque digna quae tali nubat viro.
Hinc itaque si quando mearum aequalium
Fortunam intueor, aut vulgarium quoque, &
Ignobilium muliercularum sortem exactiùs
(25) Mecum considero: dij immortales, quàm ego
Tunc tota displiceo mihi! quam me pudet
In hasce redactam calamitates, unde nec
Emergendi, nec effugiendi ulla datur copia.
Quòd cum ita sit, quid mihi porrò restat, nisi ut
(30) Dolore consenescam, animi aegritudine,
Moeroreque conficiar, & extabescam miserrima?
Perij, adeon’ rem redijsse, ut unde aliae mulieres
Non mediocre gaudium, voluptatemque maximam
Percipiunt, hinc mihi gravissimus exundet dolor?
(35) Eheu, nullam me credo miseriorem vivere. Ah,
Quam inanis, & fallax est spes mortalium!
[p. 5] Naaman
Summum bonum mihi fore putaram hunc maritum,
Virum tam nobilem, & rebus feliciter
Gestis clarum: verum ex illo infelix quem nunc capio
(40) Dolorem! facile hic plus mali est, quàm illic boni. At
Eccam Phronesium ancillam nostram huc procul
Accedere conspicor. ad macellum itura est arbitror.
Eia, ut properat? ut non resistit uspiam?
Nihil, ita me dij bene ament, hac puellula
(45) Unquam in vita vidi expeditius, nihil
In curandi domesticis negotiis.
Aequè paratum, promptum, ac sedulum. Atque ideò
Feci ut clemens illi, iustaque apud me esset servitus:
Adeò ut liberta è serva facta sit mihi.
(50) Ita pol quidem res est planissimè. Cuique
Sui mores fingunt fortunam. Sed oculos
Quid circumferat, aut quid respectet nescio.
Ibo obviam, ut quem quaerat, quove properet, intelligam,

ACTUS I. SCENA II.
PHRONESIUM, ARTEMONA.
Eiusdem rationis versus.

QUID istuc, hem? quò tam subitò è culina se
(55) Subduxit Dorio? quove aufugit audacissimus?
AR. Propius accedam, ut ea quae dicat audiam.
PH. Foras deambulatum abscessit arbitror:
Vel ad forum, portumve percontatum res novas;
Uti solent, quibus nihil est quod agant domi.
AR. (60) Nondum quod loquitur satis intelligo. PH. Verùm
Nihil novi facit, dum opus, laboremque fugitat:
Nam ignaviorem hoc homine vidi neminem.
AR. Ignaviae haec incusat nescio quem. PH. Malè
[p. 6] Naaman
Profecto sibi, suaeque familiae consulit
(65) Herus, qui nebulonem istum ociosum domi
Patitur esse suae: ac non potius ex aedibus
Exturbat, & venum protrudit inutilem.
AR. Mirum ni Dorionem dicit: nam cum hoc, quia
Deses, tardusque servus est, parum illi convenit.
(70) Sed alloquar. Hem Phronesium, quid illud est
Sodes, quòd irata hîc stomacharis insolens?
PH. Tun’ hîc astas hera? non praevideram
Te. iamdudum quae iussisti parata sunt
Omnia. AR. Phronesium, te maximi pretij
(75) Puellam esse judico: nam ea mihi est
Profectò ancilla spectata satis, cui hera,
Ita ut tibi esse video, curae sunt negotia.
Atque ob eam rem tibi, si quid usus venerit,
Lubens benefaxim. PH. Si tibi quid feci, aut facio, quod
(80) Placet hera, quodque gratum fuit, adversum te, equidem gaudeo.
Verum non est, quod propterea quicquam tua
Mihi polliceatur benignitas meum
Officium facio, si tibi per omnia obsequor:
Nec laudem promeritam me, sed culpa caruisse existimo.
(85) Quanquam frequenter interea tuam experta
Sum liberalitatem, atque indulgentiam:
Tum maximè, cùm nuper ob leve meritum
Me è serva libertam efficeres tuam. Summum
Quod habuisti pretium persolvisti mihi.
(90) Quid verbis est opus? nunquam quicquam tam magnificè
Dicam, tua quin erga me id superet clementia.
Et propterea non servire mihi, sed libera
Esse videor, quae heram te nacta sum tam commodam:
Tum herum, quem ego quidem vidi in vita optimum,
[p. 7] Naaman
(95) Qui quemadmodum te maximi facit, ita me
Quoque, quàm tibi charam esse conspicit, amat unicè.
Ar. Utinam talis sit, qualem tu illum esse arbitrare,
Phronesium. Ph. Bona verba, quid audio? obsecro
An non est? perii, quidnam istud sibi vult suspirium,
(100) Ex imo ductum pectore? quid isthuc mali est?
Ar. Me miseram! Ph. Tun’ te miseram vocas hera? quam minus
Credere est? quid obsecro reliqui est, quin habeas, quae quidem
In homine dicuntur bona? Ar. Credo ita videri tibi,
Quae quid me sollicitet ignoras. non nisi
(105) Quae calceum induit, sentit qua parte pedem urgeat.
Ph. An in tanta rerum omnium affluentia,
Ullus relinquitur aegritudini locus? Art. Quò illa
Non irrepit, Phronesium? Ph. At ita pleraeque
Ingenio sumus omnes; nostri nosmet poenitet.
(110) Hinc est fortasse hera, sortis quod te pigeat tuae.
Multa, mihi crede, mulierum sunt vitia: sed
Hoc è multis unum aiunt esse maximum,
Quòd de maritis facile conqueruntur.
Suis, hanc suspicionem oportet ut effugias;
(115) Si honestam te, probamque vis perhiberier.
Ar. Haud ita loquare, si rem, quo pacto se habeat, scias.
Ph. Quid igitur te sollicitat? cedò sodes. nam tua
Quidem vita hac exoptanda, expetendaque
Mihi videtur. Ar. Tota erras via: si hic sis,
(120) Multò aliter sentias, Phronesium. Ph. Non arbitror.
Sed qui istud credam ita esse? dic amabo. nam mihi
Mulierum quae vivunt videre felicissima.
Ar. Non est opus prolato; hoc expiscari desine.
Ph. Nempe has ut opinor causa, ne id fiat palam.
[p. 8] Naaman
(125) Ita me Deus amet, haud propterea te rogo,
Ut istud proferam: sed ut si re atque opera
Non possim, saltem consolando te adiuvem:
Tuamque vicem dolendo, partem aliquam aegritudinis
Feram. nam si quid te excruciat, dolor is mihi
(130) Multò maximus est. AR. Credo isthoc tibi. sed hoc
Tecum facito uti cogites: in rebus istiusmodi,
Quas celari magis, quam proferri expedit,
Parum decere percontatricem esse juvenculam.
PH. Mulier sum, in alienis fortasse curiosior
(135) Quam par est, hera, vel me monere hoc, vel percontari puta,
Quod etiam ne auderem quidem, nisi id tibi
Ex usu fore confiderem. Quapropter te obsecro,
Da veniam, si hoc à me fortè videatur
Factum impudentiùs: & quicquid tandem est, tuum
(140) Quod excruciat animum, fac ut sciam. Crede hoc inquam
Aut consolando, aut consilio, aut re juvero.
AR. Quid isthuc? video non licere, uti constitueram, hoc mihi
Perpetuò celare: age dicam, quandoquidem
Tantoperè te istud velle video. Sed parum
(145) Tutus hic est ad narrandum locus: & nescio
Quem huc procul è foro adventantem conspicor.
Quare intrò concedamus: ibi rem omnem tibi
Clam commemorabo ordine. PH. Praecede, consequor.

ACTUS I. SCENA III.
DORIO.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij.

MIrum ni mihi mater fuerit Ignavia,
(150) Ita laborem corpus horrescit meum.
Atque ideo intus dum modo rerum suarum
[p. 9] Naaman
Ancilla satagunt, ego ne quid mihi
Praeciperetur metuens, clam effugi foras.
(155) Nunc adeò, ut mihi mos est, sub coenae tempus domum
Redeo, quò ventrem exaturem famelicum.
Sed nimis vereor miser, ne verbera
Pro coena parata reperiam mihi:
Nam ancillam metuo Phronesium, ne apud
(160) Heram de me conquesta sit. Atque id hercule
Haud dubium est mihi: nam nullum in aedibus
Tam leve unquam admittitur crimen, quin illa
Maximas statim querelas ad heram deferat.
Neque rem, uti gesta est, commemorat: sed plurima
(165) Insuper addit, affingitque mendacissima.
His rebus, atque adeò turpiter adulando,
Omniaque loquendo ad gratiam, ex vilissimo
Mancipio libertae subitò est facta. advertite
Obsecro quid faciat assentatio.
(170) Sed quid à nobis concrepuit ostium?
At at, perij, ipsa cum hera egreditur foras.
Quid agam nescio. Per posticum hinc me intrò conferam.
Nam hic me si stantem ociosum offenderint,
Nulla causa est, quin suspensus vapulem miser.

ACTUS I. SCENA IIII.
ARTEMONA, PHRONESIUM.
Senarij, septenarij & octonarij Iambici.

(175) Quid ais Phronesium? satin’ iam credis me miserrimam
Esse? satin’ iam certum est, nihil me mentitam tibi?
PH. At ego quidem illum corpore
Non omnino sane antehac esse animadverti: verum malo
[p. 10] Naaman
Tam horrendo hominem teneri nunquam credidi.
Ar. (180) Eheu me infelicem! Ph. Quaeso aedepol hera,
Quoniam id fieri quod vis non potest, velis.
Id quod possit. Ar. in alienis calamitatibus
Consilium dare, perquam facile est: tu si meas
Aerumnas experiaris, aliud sentias.
Ph. (185) Hera lachrymas mitte, ac potius quod ad hanc rem opus
Est porrò consule. Idque ut alia tua facta sunt,
Aequo animo patere. Ar. Eho patiar? quid mihi
Nunc adfers, quamobrem expectem, aut sperem meam
Vitam non perpetuo calamitosam fore?
(190) An hoc meo merito factum esse existimas?
Ph. Nequaquam verùm quando quod factum est, neque
Lamentando, neque accusando infectum fieri potest,
Oro ut quod mutari nequit, patienter perferas.
Alijs procul dubio aliud aegritudinis
(195) Est: nam beatum ex omni parte reperitur nihil,
Quin cogita quàm fortunata caeteris
Rebus sies. tuo si hoc unum modò desit viro,
Cedo dum, quae mulier inveniri te posset felicior?
Ar. Apte quidem dictum, si hoc unum desit: atqui unum
(200) Hoc mulierum quae vivant me reddit miserrimam.
Ph. Ne isthuc obsecro tam iniquo animo patiare herae
Si caetera sunt quemadmodum tu vis, itaque
Ut esse ego illum existimo: quantò satius est
Te id operam dare, quò tibi, quod accidit infortunium
(205) Modeste, ac patienter ferendo lenias: quàm id te loqui,
Quo magis animus frustra incendatur tuus.
Haec si nunc tecum verè cogites hera,
Magnam tibi ex animo detraxeris molestiam:
Atque illi gratum feceris,
[p. 11] Naaman
(210) Cùm id te moderatè ferre perspexerit. AR. Ego
Tantam calamitatem non indigne feram?
Imò cupio misera in hac re iam defungier:
Nam iam pridem vitae me taedet meae. PH. Potin’
Ut animo sis quieto, ac lamentari desinas?
(215) Quid tibi prosit si moerore, animique aegritudine
Te conficias? quid aliud quam malum conduplicas tuum?
Cum idem vel nolenti sit perferendum tamen. In re mala,
Hera, animus bonus, aerumnae condimentum est optimum.
AR. Desiste verbis me consolari Phronesium,
(220) Nisi re salutem adferas. PH. Nihilne opis
Est in medicis? AR. Ah nihil: immedicabile malum est.
PH. Atqui Deus certe quemadmodum hunc tuo viro
Morbum immisit, ita quando in rem vestram fore
Arbitrabitur, eundem eximet facillimè.
Ar. (225) Nulli nos respiciunt dij, nulli miserantur, Phronesium:
Superis invisi aetatem ducimus. PH. Age, respira
Sodes: nam inveni, opinor, remedium tuo malo.
AR. Quod remedium? eloquere Phronesium. PH. Est Samariae
Divinus quidam vates, cui Elisaeo nomen est,
(230) Vir antiqua virtute, ac mira vitae sanctimonia:
Ad haec rebus prodigiosè gestis, atque editis
Miraculis per omnem Iudaeam notissimus.
Ad quem si dignaretur proficisci herus, meo
Periculo non verear pollicerier,
(235) Ipsum sanum, mundumque esse reversurum propediem.
AR. Ex animo tun’ isthaec dicis Phronesium?
PH. Ego in re tanta non ex animo loquar hera?
Tum malo dignam me quovis deputem.
Ita me Deus amet, haud tibi hoc concedo, licet illi uxor es,
(240) Ut illam tu salvum magis velis, quàm ego cuius
[p. 12] Naaman
Tantam erga me sum experta munificentiam, ut ingrata meritò
Habenda sim, nisi meae quoque vitae dispendio,
Si sit opus, illius incolumitati libenter consulam.
AR. Antiquam pol probitatem, ingeniumque obtines:
(245) Et propterea tuis verbis apud me maxima est fides.
Nunc adeo te rogo Phronesium, si unquam
Me animo amico erga te esse senseris, eius
Nunc memineris, atque inopis te miserescat mei. PH. Ah,
Ne me obsecra, quasi hoc te orando à me impetrare oporteat.
(250) Aufer mihi preces: tua sum, hera, utare, atque adeò impera,
Si quid est, quod à me praestari velis.
AR. Id scilicet, ut in hac re mihi porrò adiutrix sies:
Faciasque tibi quod ex usu futurum spero. PH. Quid? cedo.
AR. Dicam, quae de isthoc vate hic narrasti mihi,
(255) Eadem hac marito itidem ut commemores meo:
Eoque ut proficiscatur exhortere sedulò.
Nam si est, ut is tuis verbis persuasus, eò se conferat,
Ac postea sanus domum revertatur, scias
Tibi ex eo nobilitatem, & rem nascituram, & gloriam.
PH. (260) Isthuc tute facies meliùs. nam tibi, quia uxor es,
Credo obtemperaturum magis. AR. Agedum, ut lubet.
Sed te unà adesse volo, tu illius sensum calles optimè.
PH. Fiat, nolo tibi ullum in me claudi commodum.
AR. Ego hinc intrò ibo tu quò te ire jusseram,
(265) Ad macellum pergito, atque audin’? propera quantum potes:
Ne si tua mi fortè opera sit opus, in mora sies. PH. Eo.

[p. 13] Naaman

ACTUS I. SCENA V.
PHRONESIUM.
Eiusdem rationis.

ITA me Deus amet, ut herae nunc me miseret meae.
Eam in tantis versari calamitatibus,
Tantisque esse implicatam aerumnis, quae quidem omnium
(270) Mulierum antehac mihi semper visa est fortunatissima.
Me miseram! ut saepe, humana hallucinatur, ac
Fallitur opinio! quam frequenter accidit,
Ut cuius fortuna nobis maxime
Laudanda videtur, eius infelicitas
(275) Sit deploranda maxime? Nae ego cum illius opulentia
Paupertatem nolim commutari meam.
Nam quid mihi prosit, si opes possideam amplissimas,
Uxor saluter Principis, pedissequae
Multae me comitentur, honorent, inserviant: populus uti
(280) Deam veneretur, dominamque appellitet: & interim
Cum marito morbo tam tristi atque horribili obnoxio,
Vita calamitosa, miseraque utque agenda sit mihi.
Imò si regnum detur, ne reginam quidem
Optarim esse me, quando cum huiusmodi
(285) Et vivendum, & cubandum esset viro. Atque ob id
Certè magis me herae movet infortunium,
Eiusque vicem doleo magis. Sed propemodum
Me habere credo, quo his aerumnis utrumque eximam.
Quod si sit, quantam & quam veram laudem capiet Phronesium? Et
(290) Fiet procul dubio, si modò eò ut proficiscatur, induci
Queat. at nimis hic subsisto diu: ad macellum nunc eo,
Ut quae in coenam parato sunt opus, comparem.

[p. 14] Naaman

ACTUS II. SCENA I.
NAAMAN.
Partim senarij, partim septenarij; admistis aliquis octonariis.

AN quisquam homo me vivit calamitosior,
Aut miserior? aut cui omnes bonae felicitates
(295) Aequae adversae sint? heu me miserum! hanccine
Ego vitam dubitavi perdere? hanccine
Animam tot, ac tantis lubuit periculis
Eripere? cui quanto fuisset praestabilius,
Honestam in proelio mortem occubuisse, quàm
(300) Horrendis, maximisque hisce cruciatibus
Noctes diesque affligier? Adeon’ hominem
Esse infelicem, ac infortunatum quenquam, ut ego sum?
Pro Deüm atque hominum fidem! nullone pacto
Ego abominabilem hanc pestem, luamque deterrimam
(305) E corpore excutere potero? nullusve erit dolorum
Finis? vah, quot iam annos cum hoc colluctatus sum malo.
Nullis interea neque laboribus, neque sumptibus
Parcens, quos non consului medicos? quae catapotia
Non deglutivi? quae non epotavi pharmaca?
(310) At nihil haec unquam quicquam profuere mihi.
Adeo mali vis ipsis inhaerens ossibus,
Medullisque intimis infixa, industriam
Medicorum exuperat omnem. Hei mihi! quid sum nisi putridum
Cadaver, aut si quid cadavere foedius?
(315) Nam quid quaeso aut vivum, aut sanum in me deprehenditur?
Quae corporis pars mihi relicta est integra?
Quod membrum non deformatum, corruptum, rancidum?
Totum ulceribus, tuberibusque intumuit caput.
[p. 15] Naaman
Corrosae pruriunt nares, capillus defluit,
(320) Vox rauca est: tum vix anhelitum traho
Miser: tam angusta spirandi patet via.
Ad haec foetorem fauces eructant gravem: hinc
Adeò uno ore medici asserunt, ipsa quoque viscera
Interiora infecta, & corrupta esse omnia.
(325) Quid verbis opus est? nullum in corpore est membrum,
Quod non cruciatibus excarnificatur gravissimis. Porrò
Ad has meas miserias hoc accedit insuper, quòd qui
Honore olim me persequebantur, colebant,
Observabant, ad nutum obsequentes sedulo:
(330) Nunc contra me aspernentur, contemnant, ac deserant
Omnes. Quin iam pridem ipsa me odit uxor, horret,
Aversatur, meque maritum vix dignatur suum.
Quoties ad eam accedo confabulatum, è conspectu fugit
Ilicò, aliò se accersi simulans. Si quando mecum ut cubet
(335) Rogo, quas non quaerit ambages? Quod si meum
Ius persecutus magis etiam insto, ac tergiversantem urgeo,
Continuò mulier lachrymis opplet os totum sibi:
Ut facilè cernam, intelligamque odio id fieri mei.
Quod utinam, aut ei doleret itidem ut mihi
(340) Dolet: aut ego isthuc factum nihili penderem.
Nunc cùm tanta huius execrabilis mali
Vis sit, ut totum corpus dolore compleat,
Viresque illidat: hoc in me efficit tamen,
Ut ad libidinem multò quàm soleo nunc
(345) Me procliviorem, pronioremque esse sentiam.
Quapropter eius contumaciam morbum mihi
Magis, quam ullam aliam rem esse arbitror. O miseriam!
Eò me esse redactum, ut ab illa, quae mihi solatio
In his meis aerumnis esse debeat, odio
[p. 16] Naaman
(350) Me haberi videam? Porrò autem quod longè miserius
Est, multoque magis deplorandum, nullus est
Deorum qui me respiciat, qui exaudiat
Suspirantem, aut quem calamitatis misereat
Meae. Quin ad preces nostras omnes simul
(355) Obsurdescunt, meque aspernantur supplicem.
Itaque quibus illos alias saepe placavi,
Nunc aversantur, atque oderunt victimas.
O Iupiter! quodnam ego tantum perpetravi scelus?
Aut qua culpa commerui, ut ad hunc me afflictes modum?
(360) Ut quem quendam rebus feliciter gestis
Illustrem, clarum, gratiosum ac nobilem
Fecisti: mox mutata in diversum sententia,
Me quovis misero miseriorem redderes?
O variam rerum humanarum vicissitudinem?
(365) Quàm fragilis, ac fallax mortalium est felicitas?
Quam incerta, dubia, fluxaque sunt fortunae commoda?
Ut fallitur, qui rebus hisce momentaneis
Sublatus, se beatum venditat! Nae ille
Scipione innititur arundineo, tam fugacibus
(370) Quisquis confidit bonis. Id si cui
Fortè nondum etiam perspectum est satis,
Me contempletur iste, in quo fortuna contumax
Vires ostentat, ludumque exercet suum:
Quem de summo felicitatis vertice
(375) Prostratum, miseris exagitat modis. Sed quid
Frustra querendo totum hic consumo diem?
Aut quid inanibus me macero querimoniis?
Quin potiùs ita me comparo, ut eiulatum hunc muliebrem
Viro indecorum, turpemque esse judicem,
(380) Et ita caveam, ne praterquam quas ipsa lues molestias
[p. 17] Naaman
Adfert, addam: atque illas quas adfert moderatè feram.
Sed eccam uxorem huc accedentem conspicor.
Mox aufugiet, opinor, ubi hic me astare viderit.
Manebo, ut quid velit, aut quid dictura sit intelligam.

ACTUS II. SCENA II.
ARTEMONA. NAAMAN.
Eiusdem generis.

(385) QUantò ego magis magisque Phronesii nostrae
Verba audio, eaque quantò exactius mecum
Perpendo, tantò in spem maiorem erigor,
Hanc rem ex animi successuram sententia.
Na. Mirum quidnam illa nunc sibi ex sententia
(390) Eventurum speret, nisi id est quod arbitror: aliquid
Clam machinatur, quò se connubio hoc emancipet:
Et me, quem pridem odisse coepit, deserat.
Ar. Atque hinc adeò id mihi persuadeo maxime,
Quòd quo ingenio sit saepe alias perspexerim:
(395) Quodque nihil unquam ex eius consilio mihi
Sit susceptum, quod non commodè ac feliciter
Cesserit. Nunc itaque maritum quaerito,
Ut quae de vate isthoc die hesterno mihi
Narravit illa, itidem ipsi commemorem: atque eò
(400) Uti se conferat suadeam, & exhorter sedulò.
Sed nihil agam, si hominem novi satis, experiar
Tamen: ut si obsequi recuset contumaciae
Insimulem praefractum: mihique iniuriam
Et factam esse, & etiamnum fieri clamitem.
(405) Denique causam hinc mecum meditari instituam, qua hisce ex aedibus
Me excutiam, illumque relinquam. Na. Profectò id est quod suspicor.
[p. 18] Naaman
Interij, quid mihi restat, siquidem illa me,
Uti minatur, deserit? & faciet procul dubio.
Nam iamdudum alium plus amat, quam me: et si sedulo
(410) Dissimulat, graviter tamem adverto, quae illa me neque
Curare, neque sentire, neque intelligere existimat.
Ar. At ubi nunc illum inveniam cogito? sed commodè
Pol, Atque adeo in ipso tempore eum hîc astare video.
Accedam, & alloquar. Na. Huc ad me ultrò aggreditur: insolens quidem
(415) Isthuc facit. quasi antea non viderim
Assimulabo. Ar. Heus marite. Na. Ehem uxor, hiccine
Astabas? Ar. Opportune sane, atque optatò advenis:
Modò enim te quaesitum huc egressa sum foras.
Na. Mene? Ar. Te. Na. Quid ita? cedo. Ar. Res seria est
(420) Utrique in rem futura maxime: modo
Ne tute nostrum nunc ipse remorere commodum.
Na. Quidnam incoeptat? Ar. Age sodes, atque in hac re auscultato mihi.
Na. Quid isthuc? Ar. Recte sane interrogasti, oportuit
Enim rem praenarrasse me. Cùm apud Phronesium
(425) Libertam nostram Israelitidem die hesterno
De morbo isthoc tuo fortè incidisset mentio:
Ibique ego calamitatem deplorarem tuam.
Na. Imo tuam arbitror potius. Ar. Itane statim
Obturbas? quin desinam, siquidem narrando quae tibi
(430) Voluptati fore sperabam, molestiam adfero.
Na. Commovi. Ar. Siccine ais? Na. Nequaquam, perge obsecro.
Ar. Faciam, at cave me ad eundem interturbes modum.
Na. Non fiet. Ar. Cùm ita, uti commemorare occoeperam,
In huius sinum animi depono aegritudinem,
(435) Saepe interea flens, nosque omnium miserrimos
[p. 19] Naaman
Esse queritans: primum illa familiariter
Collachrymat, dein consolatur sedulò:
Atque adeo bono animo ut essem imperat: multaque alia
Quae nunc non est commemorandi locus. ut in pauca
(440) Haec illius fuit postrema oratio. Est
Samariae, inquit, divinus quidam vates, cui conferam
Elisaeo nomen est: homo vitae sanctimonia,
Morumque integritate venerabilis; miraculis
Praeterea per Iudaicas urbes passim editis,
(445) Rebusque praeclare gestis, multò celeberrimus.
Ad hunc si induci queat, ut se conferat herus.
Sanus, mundusque sat scio, revertetur brevi.
Agedum amabo, experimini. gaudebitis
Facto, & mihi qui consiliam dedi, agetis gratias.
(450) Quid multa? commovit ibi me tandem Juvencula,
Res alioqui incredibili fidem ut habere coeperim.
Denique ita tum ab ea discedo, ut quae eadem hac tibi
Porrò narraturam me promiserim.
Nunc itaque mi marite, si ullum unquam fuit
(455) Tempus, quo ego voluptati tibi fuerim,
Tuorum gaudiorum, atque aegritudinum
Tua voluntate olim facta particeps,
Eius rogo, obsecroque uti iam memineris,
Atque in hac re morem geras. Na. Ah vide
(460) Quàm iniqua sis prae studio, dum efficias id quod cupis:
Dum stultae ancillulae verbis credens, neque
Quid me facere conveniat, neque quid me ores cogitas.
Ar. Ecce autem, antiquum obtinet. Na. Ita est ut dico, nam si cogites,
Tam sumptuosis, tamque inutilibus me desinas
(465) Totus onerare molestis. Ar. Quibus? Na. Rogas?
[p. 20] Naaman
Quid non & feci, & perpessus sum, dum tuis
Assiduis impulsus querimoniis, nihil
Intentatum relinquo infelix. Cum interea frequenter
Consulta mihi responderint oracula,
(470) Omnibus consentientibus rei
Modicae professoribus, ne quidquam defatigarier,
Diisque repugnantibus, ac iratis haec me moliri omnia;
Immedicabilem enim, mihique fatalem esse morbum:
Cui si pergam omnino velle medicarier,
(475) Nihilo plus acturum me, quam si dem operam, ut adversus
Stimulum calcem, aut laterem lavem. atque haec cum ita sint,
Tamen nunc quoque quasi ignores quid hactenus
Sit factum, me ablegare paras nescio quò,
Magno conatu magnas nugas adferens.
Ar. (480) Nae ego mulierum sum infelicissima! perij,
Quid est, cur hunc mihi posthac ulla in re morigerum fore
Sperem? siquidem nunc etiam, cum quae ex usu ei
Futura sunt loquor, me aspernatur tam illiberaliter?
Tun’ te mea causa quicquam fecisse praedicas?
(485) Nihil pudet? enimvero prorsus iam tacere nequeo: nam
Ea quoque quae nolo, tua loqui me cogit impudentia.
Ullamne ego unquam volui rem, in qua tu mihi
Non fueris adversarius? quod si nunc interrogem,
Quidnam id tandem sit, quod abs re impetravi cum gratia.
(490) Nescias, cum isthuc tam confidenter obiectes mihi.
Age, ut lubet: si haec te vita oblectat, nihil
Moror: per me licet tuis ut immarcescas sordibus.
Iam si verbum unum posthac. Na. Itane rursum irasceret
Ar. An credis? Na. Mitte quaeso istam tuam iracundiam,
(495) Atque id quod res est, tecum cogita: & ita tandem
[p. 21] Naaman
Me abs te immerito incusari intelliges. Quia
Eò me stulta proficisci iubet adolescentula,
Ideone continuò erit obsequendum mihi? Adeon’
Me adversus omnem cruciatum, atque ignominiam
(500) Induruisse arbitrare, uxor, ut si confidam hoc malo
Me liberari posse, non libenter itineri
Accingar? vatemque istum Israelitidem
Ubi ubi est, quaeram, investigem, largitionibus
Adoriar? denique orando obtundam, enecem,
(505) Donec quod exoptem ab eo impetrarem mihi.
Nunc nihil firmi video, quapropter hoc
Tam longinquum suscipere mihi expediat iter.
Ar. Ah, nunquam hodie concedes mihi? Quomodo
Isthuc scire potes obsecro, nisi prius
(510) Periculum feceris? age sodes, experire, nescio
Quid animus mihi praesagit boni, sed commodè
AEdepol ipsa foras egreditur Phronesium.
Eho, accedamus: tute iam ipsius verba audies.

ACTUS II. SCENA III.
PHRONESIUM, ARTEMONA, NAAMAN.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

SI me fortè quaerat hera, haud procul hinc abiise dicito.
(515) Audin’ quid dicam Syre? ad forum mihi transcurso est opus.
Demiror quid sit, quòd illam toto hoc non vidi die:
Nisi quia in eo nunc esse occupatam arbitror,
De quo heri inter nos loquebamur diu.
[p. 22] Naaman
Quae res si feliciter uti spero, successerit,
(520) Quàm magnificam, quamque solidam gratiam inibit Phronesium?
Ar. Audin’ tu illam quid dicat? Na. Quid ego audiam?
Ph. Itaque commodè isthuc in mentem venit mihi.
At at, utrumque hic assistentem conspicor.
Si certo sciam hac de re illos nunc loqui,
(525) Ac non id metuam, ne aliud quidpiam agentibus
Molestiam adferam, libenter herae adiutrix siem.
Ar. Alloquamur. Eho, quem hic ante ostium
Praestolare, aut quem quaeris Phronesium?
Ph. Tun’ hic eras? hem mi here: salutem vobis precor
(530) Plurimam, ad forum propero, ut quae in prandium
Futura sunt opus, parem. Ar. Adesdum, paucis te volo,
Ph. Nempe ut curentur rectè haec. Ar. Imo aliud. Ph. Quid est,
Quod vobis mea opera efficere hoc possit amplius?
Ar. Audies, ausculta. Ph. Hîc sum. Art. Marito narravi modò
(535) Quae tu de vate illo Israelitide
Elisaeo, mihi hesterno commemorasti die.
Sed operam frustra contero misera. Ph. Quid ita
Sodes? Na. Ego dicam tibi. quia neque verum, neque
Verisimile te dicere arbitror Phronesium.
(540) Et quidem hercule non bonam te gratiam
Scito inijsse apud me, dum rem huiusmodi
Comminisceris, qua hanc incensam reddis mihi.
Ph. Bona verba egon’ id conari queam? Ar. Satis
Si hanc noris marite, non ita arbitrere.
Ph. (545) Hei mihi, nescio qualem me esse existimes here.
Hanc tuam opinionem prorsus à me esse amotam volo.
[p. 23] Naaman
Na. Quo pacto ergo isthuc suadere huic succurrit tibi?
Ph. Quia te amo mi domine, quò magis tua mihi curae est salus.
Na. Non placent ancillae, quibus ab re sua
(550) Tantum est ocij, aliena ut curent, eaque nihil
Quae ad se attinent; hanc operam rebus si impendas tuis,
Plus agas: mihique rem gratiorem feceris.
Ph. Ego tibi hoc here pro servitio debeo,
Conari manibus pedibusque noctes & dies;
(555) Omnia mecum meditari, quidvis periclitarier,
Dum prosim tibi. Tum tuis gaudere commodis,
Indolere calamitatibus. Itaque dum tuum
Rescisco morbum, incredibile est, quantoperè ea
Res doluerit mihi, & quia in medicis nihil
(560) Omnino spei superesse aiebat uxor,
Vates ille noster in mentem venit mihi;
Atque adeo hinc illam bene sperare jussi: tantùm, eò
Uti tu proficiscaris, operam det, suadeatque sedulò.
Nunc te eodem hortor mi here, atque adeo obsecro,
(565) Ut quemadmodum in alijs saepe, ita & hic fidem
Experiare meam. Ehodum, fac periculum:
Confido fore, ut neque me monuisse, neque te meis
Precibus obsecundasse unquam poeniteat. Na. Ah! desine,
Frustra tu isthaec fabulare, quae mihi
(570) Animum accendunt magis; quando quos hactenus
Consului medicos, luem insanabilem
Esse, uno ore omnes constanter asserunt. Ph. Bene ominare,
Res, mihi crede, succedet feliciter: nisi
Id tibi persuades fortasse: quia hactenus
(575) Frustra expertus es omnia, operamque in ea re
Ludi respondant oracula: non posse iam ad salutem
Converti hoc malum: & propter ea nunc desperandum tibi.
[p. 24] Naaman
Na. Ita pol quidem credo. Ph. Bono animo es: me vide
Ad me recipio. Ar. Aequum postulat: hoc unum, sine
(580) Te exorem. Na. Suadere noli. Ar. Quidni suadeam?
Vetus dictum est, qui nucleum esse vult, nucem
Frangat oportet. Eho, dic mihi, quid putas?
Dormienti hoc tibi confecturos Deos?
Idque quod exoptas sine opera obtrusuros tua?
(585) Quin abeam, orando postquam proficio parum.
Na. Ad ingenium redit. Ph. Hem siccine abis here? mane
Sodes, faciet quae voles omnia. Ar. Nihil moror,
Ipse viderit. Na. Me miserum! quàm procax,
Imperiosa, atque importuna femina est!
(590) Tum vero si pergas adversarier,
Ex insana insaniorem eam efficies tibi.

ACTUS III. SCENA I.
NAAMAN, PHRONESIUM.
Iambici, senarij & septenarij.

VIde nunc etiam sodes mea Phronesium,
Uti certa haec, atque indubitata sint, quae praedicas.
Nam ea haudquaquam verisimilia videntur mihi.
Ph. (595) Atqui ne comparanda quidem sunt hac ad illud, quod
Aliâs, non ita multo post, edidit miraculum.
Id si tibi nunc commemorem, tum isthuc magis
Dicas here. Na. Quid? an quicquam etiam amplius? Ph. Verò amplius.
Na. Narra obsecro, nam audire gestio, Phronesium.
Ph. (600) Per eam ubi nos habitabamus, viciniam
Dum fortè aliquando iter haberet idem hic de quo loquor
Vates, magna civium comitante frequentia:
[p. 25] Naaman
Intervenit mulier quaedam paupercula,
Suum maritum quae lamentabatur mortuum. Haec
(605) Per obstantem erumpens turbam, Elisaeo ad genua accidit
Singultiens. misertum est. Vir sanctissime,
Inquit, non te clam est, quo pacto meus maritus
Mortem obierit nuper: homo ut probe nosti,
Virtute, morumque integritate spectatissimus:
(610) Ad haec in vatum numero nequaquam infimus.
Nunc quia nihil ille mihi praeter liberorum
Gregem reliquit miserae, neque domum, neque
Agrum, neque supellectilem: instat creditor,
Ut ni aes omne protinus persolvam, filios
(615) Duos in servitutem abducat sibi.
Quod si sit, quid restat, nisi ut animi aegritudine,
Doloreque contabescam infelicissima?
Nunc ergo te oro, atque obtestor, divine vir,
Opitulare, atque inopis te miserescat mei.
(620) Hîc misericordia, lachrymisque mulieris
Commotus vates, rogat ecquid ab ipso sibi
Fieri velit. Tum autem, nihilne omnino reliquum sit rei?
Cumque illa praeter unam olei ampullam nihil
Sibi domi esse responderet: desine, ac bono
(625) Animo, inquit, esto mulier: namque hinc te bene
Sperare jubeo. Agedum, vicinos conveni.
Vasisque quot nancisci poteris, undique
Corrogatis, te tuosque filios
In aedibus conclude, atque ostium intus obsera.
(630) Mox oleum in vasa fundito, donec impleatur omnia.
Ne me specta, domum abi, remque experire protinus.
Admirari omnes qui aderant, multi etiam ridere. quid multis
[p. 26] Naaman
Moror? Domum inde mulier abit, atque ita, uti vates jusserat
Facit: vasa undiquaque doliaque congerit
(635) Plurima. Na. Quid fit denique? PH. Quid? quò res evadat vide.
De tantillo oleo implevit vasa ista omnia.
Na. Quid audio? incredibilia sunt quae praedicas.
Atque ideo, an omnino fides tibi sit habenda dubito. Sed
Heus tu, vera mihi dici volo, mendaces odi pessime.
Ph. (640) Egon’ falsi quicquam tibi dicam, aut mentiar
Misera? Here, tametsi serva sum, eo tamen genere
Sum prognata, ut ab omni vanitate oporteat
Me esse alienissimam. Na. Non hercule id ideo dico, quòd
Te mentiri arbitrer Phronesium: sed quò
(645) Admirabilius est quod narras, hoc minus
Ut ita factum esse credam, animum posse inducere:
Praesertim cum nostros non iam dico vates, sed ne Deos
Quidem ipsos tale quid fecisse audiverimus
Unquam. Ph. Ah, omitte de dijs vestris dicere.
(650) Nihil istiusmodi possunt illi; si quid tamen
Possunt, obsunt, nocentque quam prosunt frequentius.
Na. Tuo more facis, dum nostros aspernaris Deos.
At videdum sodes, ne mox obturent tibi
Os, ac temerariam istam linguam comprimant:
(655) Suamque causam clade tueantur tua. Ph. Admodum.
Formidolosa sim, si istos mihi extimescendos
Putem. Alium, eumque verum nos Israelitides
Veneramur, colimus, atque adoramus Deum. Qui quemadmodum
Olim creavit, ita nunc quoque moderatur omnia.
(660) Cuius potentiam iam faxo uti experiare, si
In hac re te obsequentem praebueris mihi,
[p. 27] Naaman
Age, ne recusa hoc unum abs te permitte ut impetrem.
Eia. Na. Desine, facturum me recipio: nam in eum res redijt
Locum, ut experiri sit necesse. Ph. Bene facis,
(665) Atque sapienter. Na. I nunc intrò. Quid aliud
Dicere volui? hem, uxor si forte me quaeret, domi
Mox adfuturum dicito. Ph. Curabitur.

ACTUS III. SCENA II.*
NAAMAN.
Eiusdem generis.

NOndum ut ita haec esse credam, omnino me impulit,
Atque haud scio, an quae dixit, sint vera omnia:
(670) Quare nimis hercule invitus tam longinquum suscipio iter.
Non parum enim vereor, ne quemadmodum hinc abeo,
Ita revertar miser. Experiar tamen; quandoquidem eo
Redactus sum infelix, ut alienae voluntati
Sit obsequendum mihi. Sed quid facias? qui vitam amat
(675) Degere tranquillam, uxori morem gerat
Oportet, Regem adibo, is quod mihi de hac re consilium dabit,
Id exequar; mulierculis nihil fidei habeo.

ACTUS III. SCENA III.
SOSIA.
Eiusdem rationis.

NAE meam operam hera parvi pretij esse deputat,
Quae in aula hic me suum maritum iussit quaerere,
(680) Ubi nemo illum hoc toto vidit die. Credo ut fit. ob
Rem nullam me huc ablegavit de industria,
Quò me ambulando rumperet. Morosiorem
Ego hac muliere in vita vidi neminem,
Non homines, sed pecudes nos esse existimat.
[p. 28] Naaman
(685) Aequum an iniquum sit quod imperat, nihil
Videt, nihil pensi habet. Quid verbis est opus?
Furore aut atra bile dicas esse percitam,
Adeo totos rixando consumit dies.
Procax, maligna, ferox, superba, contumax:
(690) Viro suo prae caeteris infensa maximè.
Atque hoc eò magis miror, quòd cur id faciat, causam ei
Nullam esse video: quandoquidem homo est minimè malus.
Ingenio liberali, moribusque commodis.
Uxoris praetereà amantissimus: nisi
(695) Id est quod suspicor, quia valetudine est
Imbecilla, per omnia non obsequitur satis:
Hinc illae lacrymae. At quisnam ille est quem adventare huc video procul?
Aut herus est, aut oculi mihi prospiciunt parum, ipsus est,
Opportunè sanè, procedam illi obviam.

ACTUS III. SCENA IV.
NAAMAN, SOSIA.
Eiusdem rationis.

(700) PRofecto hominem multò omnium stultissimum
Me appellabit rex, qui rei neutiquam credibili animum
Induxi credere. So. Tristis est, & nescio
Quid secum loquitur. Na. Sed servum eccum Sosiam
Ex aula regis prodeuntem conspicor,
(705) Adoriar, ut quid isthic ei negotij fuerit sciam.
So. Ultro ad me accedit. Na. Hem Sosia. So. Te ipsum quaerebam here.
Na. Quid est? So. Uxor te maximo orat opere, ad sese
Ut venias: idque adeo quàm potes ocyssimè.
Rem magnam esse ait, ac seriam. Na. Nihilne amplius? So. Nihil.
[p. 29] Naaman
Na. (710) Abi praecurre, ac me venturum nuncia.
Non pol me multum fallit, quin, quod suspicor,
Sit quod velit. de eadem re me obtundet denuo.
Neque desinet, neque conquiescet, sat scio,
Donec invitum me extruserit foras.
(715) Cui si pergam adversari, insaniam cum illa.
Quod tamen facerem, nisi me verbis suis
Commovisset Phronesium: nam ei iam propemodum
Habeo fidem. Nunc licet uxor me opperiatur, domum
Tamen non eo, nisi regem prius convenero,
(720) De eius consilio facturus quod ad hanc rem attinet,

ACTUS III. SCENA V.
STRATO, LEONIDAS.
Eiusdem rationis.

QUid hoc negotij est, Leonidas, modò
Quae mihi narravit intus Bromia? quod ego
Nunquam fore credidi, ut stultae juvenculae
Oratione persuasus Princeps, procul
(725) Hinc in Samariam proficisci animum induceret.
Leo. Pro certon’ tu isthac nuncias? St. Ita hercule
Existimo: praeter auditum tamen habeo nihil.
Leo. Scio istud saepe illi suasisse Phronesium;
Verùm an persuaserit, nihil etiamnum audio.
(730) Sed cedo dum sodes: adeon’ hoc insipienter tibi
Factum videtur Strato, si cum doloribus
Intolerabilibus noctes, atque dies affligatur miser.
Nullius consilium sibi aspernandum existimet?
Tum quidvis experiatur, ac periclitetur
(735) Potiùs, quam animum despondeat, ut virum fortem
Et sapientem decet? St. Quam tu mihi sapientiam,
[p. 30] Naaman
Quam fortitudinem narras Leonida?
Leo. Dicam. nunquam ad vitae institutum ita pertinaci, atque
Obfirmato esse animo, quin si quid suadeat
(740) Res, tempus, aut usus tibi, libenter &
Cupide amplectare. Tum cuivis sedulò
Quae in rem tuam fore sperat, consulenti, aurem
Benignè praebeas: tecumque cogites
Non illorum consilia semper optima esse, qui
(745) Non nisi magno nobis suam vendunt industriam.
Sed eorum potius, qui nullius praemij
Spe aut lucri illecebra adducti, ex animo consulunt.
St. Sapit igitur tuo judicio, qui ne contemptae quidem,
Vilisque ancillae consilio gravetur obsequi.
Leo. (750) Ita censeo. quanquam non video cur tu eam
Tantopere aspernandam putes Strato: nisi
Id te movet fortasse, quia & serva est, & femina,
Iovem illi mentis dimidium ademisse existimas.
St. Irrideor. ô stultitiam! at etiam primùm callidum;
(755) Vafrum, cordatumque hominem te esse credidi.
Leo. Hem, quid dixti impudens? tun’ stultitiam mihi
Obiectas? inventam hodie ubi parem referam gratiam.
St. Mitte isthuc, atque ad rem redi. Eho, dic mihi,
Si omnes hunc coniectum in exitium inimici velint;
(760) Quodnam obsecro nisi hoc illi consilium darent?
Leo. Quid ita sodes? cedo: non enim intelligo.
St. Non? Leo. Non ita, me dij ament. St. Atqui opus est nunc, cum maximè, ut
Intelligas Leonida, dico, dico tibi,
Dolo malo haec excogitantur omnia.
Leo. (765) Bona verba. St. Est ut aio. Leo. Quid audio? St. Nunc itaque nisi
[p. 31] Naaman
Huius consilium aspernetur, nisi sibi
Caveat Princeps: nos in luctum, se in maximum
Praecipitabit infortunium, tenes
Quid dicam? Leo. Nihil. St. Nihil? vah, tardus es,
Le. (770) Fortasse, St. Equidem demiror, qui alia tam plane scias:
Manifesto illum produnt. Leo. Quid isthuc Strato? satin’
Sanus? St. Vide quod incoeptent facinus. Artemonae
Tam ego scio hanc esse technam, quàm me vivere.
Le. Tu pol homo non es sobrius. Sed quî isthuc credam ita
(775) Esse, eloquere: nam prorsus quid dicas, nihil intelligo.
St. Quin tu ausculta. In bello, quod cum Israelitidis nobis fuit
Non ita pridem, meministi, opinor, praeter caeteros
Quàm fortiter noster se Princeps gesserit,
Quot hostium millia trucidarit, quot vivos ceperit:
(780) Praeterea quàm feliciter semper pugnaverit,
Boni imperatoris simul atque strenui
Militis officium usque exequens: adeo ut ipsum quoque
Regem Achabum illius telo occubuisse multi crederent.
Atque haec quidem virtus uti illi laudi, & gloriae
(785) Fuit apud nos, ita credendum est, ob hanc rem eum
Israelitis invisum, atque odiosum esse omnibus.
Namque ita natura comparatum est, ut quem timueris,
Quicum de vita, ac fortunis contenderis,
Ex cuius insidijs evaseris, hunc semper oderis,
(790) Hunc è medio sublatum exoptes maxime.
Nec id latet uxorem: quare subornasse
Phronesium arbitror, quae hoc illi consilium daret: cui
Si auscultaret, fore ut sanus reverteretur propediem,
Ad hunc modum marito clam insidians suo
(795) Id adeò ex hac re nunc mihi in mentem venit:
[p. 32] Naaman
Quod omnes nos quidem scimus, quam non amet
Hunc, atque adeò eius mortem quo pacto optarit saepissime.
Intelligin’? Leo. Quid ni? St. Nunc ita dum licet,
Dumque tempus consulendi est, effice
(800) Hoc precibus amabò, ut animum mutet, ac domi
Maneat. si te novi satis, impetrabis: nam scio
Ego quam intimum habeat te, ac sua consilia, ut tibi credat omnia.
Le. Viderem quid possem, si experiendi urgeret necessitas:
Nunc nullam etiamnum causam adverto satis magnam, cur hanc mihi
(805) Operam sumendam putem. nam quod tu times, nihil
Est. olim haec illi apud hostes invidiosa fuit
Felicitas: nunc cum reditum est in gratiam,
Culpent? imo jure belli id factum omnes existiment.
Neque huc unquam tua inducet me oratio, ut
(810) Eo animo hoc illi suasisse arbitrer Phronesium;
Imò ne uxorem quidem. atque ideo iniuriam
Te utrique facere judico, qui tantum eas
Versare in pectore suspicaris scelus. St. Age,
Patrocinare illis ut lubet: ego vera an falsa dixerim,
(815) Docebit exitus. at etiam vide Leonida,
Ne isthuc tibi post à me praedictum neges,
Cum frustra verba illi data esse intelliges.
Iam ut nihil horum accidat, cedo dum seriò
Sodes, an illum hoc morbo liberatum iri putas? tum quae
(820) De vate isthoc commemorat, verane esse credis omnia?
Leo. Quidni? St. Sit ita sane, experiendo sciet. mihi
Isthuc neque seritur, neque metitur: nisi quia
Quae ex usu fore confido, libenter consulo.
Leo. Nempe omnis denique huc redit infelicitas, si eveniat, ut
[p. 33] Naaman
(825) Frustra, quod dij probibeant, sit profectus, caeterum
Si mundatur, quot, ac quantas commoditates vide.
Sed quidnam à nobis tam graviter concrepuerunt fores?

ACTUS III. SCENA VI.
BROMIA; DORIO, LEONIDAS, STRATO.
Eiusdem rationis.

EHo, quò nunc te clam subducis, verbero?
Do. Quid tu, malum, me curas, quò abeam, aut quid agam, pessima?
(830) Tua quod nihil refert, desiste percontarier.
Br. Hem, quid dixti nequam? huc ades inquam, ac sarcinam
Hanc defer in triclinium. tum mox redi,
Plura habeo quae jubeam. Do. Vix vacuus incedo,
Et tu cum onere ingredi me posse existimas? Br. Perij:
(835) Unde homo ebrius? Hem, huic mandes, si quid rectè curatum velis.
Le. Quid isthuc est Strato, quòd ancillam Bromiam
Cum Dorione hîc ante ostium rixantem conspicor?
Idque adeo vero vultu. St. Nescio. Hem, mane,
Ut auscultemus quid rei fiet. Do. Tibi
(840) Hoc praecipio ut totae niteant aedes: Habes
Quod agas, propera. intrò abi. atque audin’ vide ut sint curata omnia.
Br. Ego istha rectè ut fiant videro: Tun’ mihi
Quid agam imperabis furcifer? quidnam hoc rei est?
Quidnam hic vult temulentus sibi? vix me contineo, quin
(845) Tibi involem in capillum. At. At ego nisi taces,
Pugno tibi istud os obturabo impurissimum.
Br. Ain’ vero canis? siccine ais? St. O viraginem!
[p. 34] Naaman
Le. Utinam commitigari illi videam sandalio
Caput. Br. Monstrum, etiam ultro matum minitatum advenit?
Do. (850) Atque aedepol non minitabor, sed dabo, nisi
Linguam istam comprimas. Br. Huc, huc, si quid lubet.
Iam si me digito attigeris uno, oculi tibi
Effodientur illicò. Do. Novi ego muliebria.
Br. Nimis pol vile est vinum, siquidem ebrio
(855) Impune facere quod lubet licet: sceleste, nae
Tu magno tuo malo mihi hodie venisti obviam.
Do. Parce sodes Bromia, ut sit cras quod mecum litiges.
Br. Etiam derides? emoriar, si pol hero
Non omnia haec. Do. Nihil tuas moror minas.
Br. (860) At mox aliud faxo ut dicas, ubi raptus
Sublimis poenas te dignas sufferes.
Do. Istud in diem est fortasse quod minare Bromia.
Br. Imò citiùs, quàm tu arbitrare nebulo.
Do. Si hero virgae sunt ruri, & mihi tergum domi est.
(865) Non tu, sed ipse supplicium luam si quid deliquerim.
Vale. Br. Quo nunc is? Do. Huc illuc, sursum deorsum quo lubet.
Br. I sane. nae tu plorabis, ubi crapulam
Hanc edormiveris. quid ebrietas faciat vide.
Le. Appellemus. Br. Quis hic loquitur? hem mi Leonida.
(870) Per te advenis. eho, tu quoque hîc eras Strato?
Opportunè admodum: nam vos quaesitum herus
Huc me misit foras. Le. Quid rei est? Br. Nescio,
Nisi quod illum procul hinc in Samariam
Cogitare audio. St. Hem. Le. Eamus. St. Mane. hoc mihi
(875) Priùs expedi Bromia, quid hoc negotij
Erat, quod cum Dorione turgabas modo?
Br. Quid ita sodes, audistin’? Le. Omnia. Br. Quid ais Leonida?
[p. 35] Naaman
Audistin’ obsecro? Hem scelera, illum iam abripi
Hinc in cruciatum oportet. Le. Id quidem fiet brevi:
(880) Nam nequiorem ego servum in vita vidi neminem.
Sed properemus, tu Bromia, ut diei tempus est,
Vide sis ne quò hinc abeas longius. Br. Usque domi adero.

ACTUS IV. SCENA I.
BROMIA, PHRONESIUM, DORIO.
Eiusdem generis.

ITane herum Naamanem in Samariam
Profectum esse ais Phronesium? Ph. Sic est.
Br. Rag. (885) Bene mecastor factum, gaudeo. faxint superi
Ut isthac res tibi, illique ex animi cedat sententia.
Ph. Ita spero. Br. At hoc demiror, quî tam facile potueris
Id persuadere illi. Ph. Non tam facile quidem,
Quàm tu me isthuc obtinuisse arbitrare Bromia:
(890) Nihil agebam diu: verùm non destiti instare,
Suadere, orare, usque adeo donec perpuli.
Br. Phronesium, quid te futurum est felicius,
Si quidem ille nobis sanus redierit domum?
Nihil, mihi crede, optabis, quod non optatum feres:
Ph. (895) Abundè multa eius mihi praestitit benignitas:
Quare ingrata, atque adeo impudens jure optimo
Habenda sim, si quicquam etiam ab illo expectem amplius.
Br. Probam esse te tua indicio est oratio,
Quae cuiusque ut vita est declarat maxime
(900) Sed quinam à nobis egreditur foras? Hem, Dorio est.
Ph. Is est profecto. Br. Iam edormisse opinor crapulam.
Virum bonum eccum incedere: vide ut otiosus siet.
Ph. Tum qua eius confidentia est! ego ad forum
[p. 36] Naaman
Hinc quò dixi concedo; tu illum, uti dignus est, ulciscere
(905) Furciferum. Do. Ad satietatem iam stertisti Dorio
Age expergiscere, somnumque oculis excute:
Nam clarus iamdudum illuxit dies. Br. viden’ ocium &
Cibus quid faciat alienus? contemplare obsecro,
Si non cùm aspicias homo videtur ignavissimus.
(910) Vah, ut sibi nervos distendit mastigia?
Credo ut sit, è lecto nunc demum prorepit cuculus.
Do. Sed haec quidnam sibi vult oscitatio?
Quid ructus insolens? an hesterni convivij
Saburra praegravatus stomachus nauseat?
Br. (915) O hominem perditum! Do. Satis hercle me curaveram
Molliter, lautèque munus administraram meum.
Br. Scio nebulo: in absumendis herilibus bonis
Sedulam navas operam, virumque strenuum
Te praebes. Do. Tum villum istud quam sapiebat mihi!
(920) Non vinum per Iovem, at nectar videbatur merum.
Br. Nae ego te pro istis factis exercebo probè.
Do. Quis hic loquitur? hem, Bromia est, perij miser.
Crucem non aeque atque hanc exhorresco veneficam.
Br. Unde hic emergit verbero? Do. Eho Bromia.
Br. (925) Bone vir, salve. Do. Salve mea Bromia. Br. Herilis columen familiae.
Do. Eia, ut semper tibi est grata dicacitas? Br. Adulator
Istud mihi expedi, ubi delituisti hactenus?
Aut cur heri nemo te usquam toto vidit die?
Vah, quid taces? Do. Interij, lingua haeret metu.
Br. (930) Iamne hesternam edormisti crapulam. Do. actum est. Br. Non mihi
Respondes furcifer? Do. Unam hanc noxiam remitte Bromia.
[p. 37] Naaman
Si aliam posthac unquam admisero ullam, occidito.
Br. Etiam nunc te ignorari credis impurissime?
Meque istis dictis falli posse cogitas?
(935) Satis diu verba dedisti nobis, satis
Tua impunita sunt relicta crimina.
Age, iam faxo dignum tuis sceleribus supplicium luas.
Do. Posthac incolumem sat scio, fore me, nunc si devitem hoc malum.
Br. Quid tecum mussitas nequam? Do. Nihil. Br. Nihil, hem?
(940) Atqui audiebam quidem. Do. Aliâs frugi futurum me
Dico, nunc hoc unum delictum ignoscas mihi.
Br. Nihil audio. Do. Da veniam sodes, facilitate nihil
Homini melius, nihil laudabilius clementia.
Br. Surdo canis. Do. Sine te hoc unum exorem: tuis
(945) Factis dignum feceris, ut amici inter nos simus. Br. Egon’
Tuam expetam amicitiam, aut te visum, aut auditum velim?
Actum est; siquidem tu nos impunè toties ludificabere scelus.
Do. Ausculta paucis quaeso Bromia. Br. Non est aedepol
Ocium mihi auscultandi, nec tibi credo
(950) Quicquam, apage. Do. Perij quid causa est, quin aut hinc in crucem,
Aut in pistrinum iam iam obtorto collo pertrahar?
Nullus relictus est precibus locus. Utinam
Mihi hic esset aliquid, quo nunc me praecipitem darem. ita timeo,
Quoties qua in me futura sunt exempla reminiscor miser.

[p. 38] Naaman

ACTUS IV. SCENA II.
NAAMAN, LEONIDAS. STRATO.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

(955) UT nihil tam facilè reperias Leonida,
Quin difficile fiat, si invitus facias? vel hoc
Iter, haudquaquam sane inamoenum, ac laboriosum, uti
Conspicis, me ad languorem dedit. Nec quidquam nunc magis
Metuo, quàm ne frustra huc venerim miser:
(960) Oleumque & opera, quod aiunt, pereant mihi.
Le. Bono animo esto princeps ornatissime.
Nisi plane me fallit divinatio,
Res ex animi eventura est sententia.
Itaque hoc quicquid est laboris, magnarum fore
(965) Credo remedium aegritudinum. Na. Itane existimas?
Le. Ita profecto: nam animus nescio quid mihi
Praesagit boni. Na. Ecquis me felicior,
Atque adeo beatior futurus est Leonida,
Siquidem vates iste Israelitides
(970) Me hisce cruciatibus, aerumnisque eximat,
Atque morbo tandem medeatur meo?
Le. Ita quidem fiet: nam spero adiuturos Deos.
At vide sodes, uti recta rem aggrediaris via.
Na. Qui? cedo. Le. Dicam, neque pecuniae, neque
(975) Sumptibus ut parcas: sed quò quenquam ex usu tibi
Maximè futurum arbitrare, hoc eum
Muneribus fac adoriare maximè.
Ita passim apud omnes favorem, & gratiam
Facile invenies, & amicos tibi parabis plurimos.
[p. 39] Naaman
Na. (980) Isthuc jamdudum in animum induxi meum.
Atque ideo decem argenti talenta sexque millia
Aureorum, ad haec vestes mecum attuli
Pretiosissimas. Crede hoc, inquam, mihi,
Neque rem familiarem, neque pecuniam moror
(985) Leonida, modò sanitatem recuperem mihi.
Id si dando, ac largiendo me obtenturum existimas,
Age, libenter perdam, & profundam omnia.
Nihil est quod malim, quàm hac mihi ad istum ut pereant modum:
Nam quod ita perit, haud pol interit. Le. Sapis,
(990) Qui isthuc persuades tibi. Na. Ad urbem eccum pervenimus.
Quàm vellem aliquem nunc venire nobis obviam,
Qui vatem istum Elisaeum, ubi sit commonstret mihi.
Le. Nihil isthoc monstratore erit opus, quin in palatium
Rectà nos conferamus: ac primo quidem omnium
(995) Regem conveniamus ipsum, illique quas habes
A nostro rege exhibeamus litteras.
Atque hinc haud procul iam nos abesse existimo.
Nam isthic, si satis memini, ad dexteram est in platea hac ultima.
Ubi procerae istae quercus latè patentibus
(1000) Ramis, turrium aequant altitudinem.
Na. Si isthuc in animum induxisti esse utile,*
Atque ea via rem aggredi oportere nos putas,
Agedum, parebo, lubensque consilio obsequar tuo.
Tu Strato interea cum caeteris in hoc
(1005) Nos operire diversorio. Atque audin’?
Caenam apparari cura in vesperum. St. Fiet

[p. 40] Naaman

ACTUS IV. SCENA III.
STRATO, SYRUS.
Senarii admistis aliquot septenariis.

VOs istas intrò auferte sarcinas, iumentaque in
Stabulum deducite: ego tantisper dum Syrus
Accedit, opperiar foris.
(1010) Sed nusquam etiam nunc illum video. non herculè
Oportuit relictum: portat quid rerum, & viam
Ignorat. factum à nobis stultè est. Hem Storax,
Abidum illi obviam, onusque adiuta. at eccum eum
Non ita procul adrepentem conspicor. Hem. mane.
(1015) Defessum se queretur sat scio. Sy. Perij,
Vix suffero anhelitum, adeo devia simul atque onere
Hoc tanto gestando sum defatigatus miser.
Sed ad urbem tandem perventum esse gaudeo.
Hîc respirandi, opinor, concedetur copia.
(1020) Atque id ni fiat, actum est: nam me spiritus
Iam deseret scio, genua concident,
Si longius hodie progrediendum fiet.
Sed ubinam nunc eos inveniam cogito?
Idque adeo demiror, relictum hic esse neminem,
(1025) Qui quà sit eundum commonstret mihi. St. Alloquar,
Syre, hem, tibi dico Syre. Sy. Quis homo est qui me? Eho Strato,
Cedodum sodes, nunquamne quiescendi facultas
Dabitur mihi? St. Quî dum quaeso? Sy. Rogas equidem
Pedibus vix consisto prae lassitudine.
(1030) Ad haec stomachus inedia latrat, pruriunt
Dentes, tum fauces ingens discruciat sitis. St. Hui, tam cito
A prandio? Sy. Quod tu mihi prandium narras Strato?
[p. 41] Naaman
Equidem praeter panis frustum, exiguumque vini
Cyathum nihil toto hoc gustavi die: cùm interim
(1035) A solis exortu onus hoc usque gestandum fuerit
Mihi. St. Miseret me tui. Sy. Derides tu quidem
Me uti soles: verum si hîc sis aliter sentias. St. Itane
Existimas? Sy. Ita profecto. St. Credo hercule.
Nam isthuc malim, quam experiri. Sy. Haud pol stultè sapis:
(1040) Sed ubinam est herus? St. In aulam cum Leonida
Regem conventum abijt, mihique praecepit,
Ut coenam hic apparari jubeam in vesperum.
Sy. O factum bene! St. Eamus iam nunc intrò. Sy. Nihil
Est quod malim omnium: nam iamdudum animus est
(1045) In patinis. St. Frugi es. Sy. Hilarem hunc sumamus diem.

ACTUS IV. SCENA IV.
NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem generis.

PErij, quid nunc? quò fugiam, aut quò me recipiam miser?
Nullus sum, totus occidi: nam in eam mihi
Iam res rediit locum, ut si omnes omnia sua
Consilia conferant, atque huic subito malo
(1050) Salutem quaerant, auxilij nihil adferant.
O caelum! ô terra, ô facinus indignissimum!
Ita sum perturbatus, ut animum ad cogitandum
Instituere nequeam. ad haec pedibus vix consisto prae
Formidine. ah, quid ego egi? in quod me conieci malum?
(1055) Nullo me remedio ex hac turba exolvere potero,
Quin si maneam, in metu; sin aufugiam, in probro siem.
Quid ego nunc primum querar, aut quem insimulem maxime?
[p. 42] Naaman
Phronesiumne, quae hoc mihi consilium dedit?
An uxorem, quae me suis circumvenit dolis?
(1060) An credulitatem, ac facilitatem incusem meam?
Qui stultis animum induxi credere mulierculis?
Id adeo confiteor jure obtigisse mihi:
Quandoquidem tam tardus, iners, nulliusque consilij
Sum; ancillae fortunas meas me commisisse futili?
(1065) Ut te dij. deaeque omnes cum isthac fallacia,
Cumque isthoc invento, atque incepto uxor perdant, huiusmodi
Res semper comminisceris, ubi me excarnifices. vah, data
Hercule mihi verba sunt, merito ipse nunc succenseo
Mihi. quod res dedere, ubi possem persentiscero,
(1070) Ni essem lapis? Deos mihi iratos scio, qui auscultaverim:
Tum autem qui illas non flocci fecerim. Prô Iupiter!
Adeon’ eis videor idoneus, quem ad istum irrideant
Modum? ô scelus animadvertendum! ô facinus audacissimum!
Nunc ego & illas scelestas, & me miserum esse sentio.
(1075) Eheu, quàm timeo quorsum haec res evasura sit
Mihi! Le. Reviso quàm mox à rege huc se recipiat
Princeps. at eccum video. perij, vultus non placet.
Quid acciderit miror. Na. Nae ego huc veni auspicio malo.
Sed quonam meus hinc abscessit Leonidas?
(1080) Cui hîc utî me operiretur praecepi ante ostium:
Credo rescivisse rem, atque hinc aufugisse clanculum.
Le. Me quaerit: alloquar: hem, praesto sum here. Na. Ah Leonida.
Le. Hei mihi, quid ita tremis, aut quid exanimatus es obsecro?
Nihilne respondes? Na. Quid ego tibi respondeam
(1085) Infelix, qui quid agam, aut ubi siem nescio?
Ita timore animus obstupuit mihi. Le. Quid istud est
[p. 43] Naaman
Mali? ah, taces? Na. Quid taceam? equidem perij miser.
Le. Bona verba! isthuc avertant superi. Na. Mea quidem hercule
In dubio vita est Leonida. Le. Quid ita? cedo.
Na. (1090) Nam quod de lepra excutienda speraveram, id
Nihil est: triumpho, vivus ex his si evasero regionibus.
Le. Mitte ambages omnes, & quicquid id est, paucis
Eloquere obsecro. Na. Age, narrabo. sed ut possim
Vereor: adeo lingua mihi obtorpuit metu.
Le. (1095) Propera. Na. Modo dum abs te abeo, recta ad regem accedo via.
Ac primum quidem adventum mihi gratulatur,
Salutat, satis appellans familiariter.
Gaudebam. mox lectis, à rege nostro quas
Illi adferebam, litteris, ibi homo subito
(1110) Furore, iraque correptus, vestes lacerat suas:
Torvisque me intuens oculis, quid, inquit, an Deum me esse
Arbitratur, qui occidendae, ac servandae vitae potestatem
Habeam? ut hic hominem à lepra sanandum mandet mihi?
O indignum facinus! animadvertite obsecro
(1115) Ut contra me calumniandi occasionem quaerat. Le. Hem.
Na. Quid hic; censen’ me ullum verbum potuisse proloqui?
Obmutui, animusque haud secus ac saxum diriguit mihi.
Le. Non iniuria. Na. Tandem formidine simul ac
Pudore exanimatus, corripio me inde lacrymans,
(1120) Incredibili re, atque atroci percitus.
Le. O miseria! verum istud verbum est, vulgo quod frequens
Dici consuevit: nimio celerius evenire quod
Grave, ac molestum est, quàm quod cupide petas.
Na. Eheu me miserum, quanta de spe decidi!
(1125) Nequeo satis conijcere, neque decernere,
Nisi me credo huic natum rei, ferendis calamitatibus.
[p. 44] Naaman
Le. Ah, ut tuam vicem doleo miser! Na. Quin in pedes
Quantum possumus hinc nos conijcimus? decepti sumus
Leonida, uxor nos suis circumvenit fallacijs.
Le. (1130) Interij infelix, incertum est, quid consulam, quia
Praeter spem, atque incredibile hoc nobis obtigit.
Na. Quid, nisi ut hinc nos amoliamur protinus? Sed quem
Ex aula huc ad nos adventare conspicor?
Hem, fugiamus, nobisque prospiciamus in
(1135) Tempore. Le. Mane. Na. Melius est fugiamus Leonida.
Le. Quid unus faciet nobis? ah, mane obsecro.
Na. Vae misero mihi, nescio quod magnum hoc nuncio expecto malum.

ACTUS IV. SCENA V.
MELCHIAS, NAAMAN, LEONIDAS.
Senarii & septenarii.

NUnquam herclè regem aeque vidi perturbatum ac modo:
Insanum dixisses hominem, furoreque percitum.
(1140) Quare Syrum istum principem sapienter admodum
Fecisse existimo, qui eius iracundiae
Concessit tacitus. quod ni esset factum, profectò nescio
In quem tandem res evasisset exitum.
Na. Actum est, nisi quid dij mihi auxilij adferant.
Me. (1145) Nunc utcumque illum placavit ab Elisaeo missus nuncius.
Le. Audin’ tu hic quid dicat? Na. Oh, isthoc verbo mihi
Animus redijt, & cura è pectore excessit
Leonida. Le. Adoriamur. Na. Adolescens. Me. Quem hic audio
Loqui? ipsus est quem quaero. ut etiam nunc timet
(1150) Miser? Na. Men’ quaeris. Mel. Te ipsum. Na. Cedo dum sodes, quo in loco
[p. 45] Naaman
Sunt res, ac fortunae meae? Me. Bono animo esto mi homo,
Omnem tibi salutem esse nuncio: quare
Tristitiam istam, qua te excruciat animo fac eijcias tuo.
Na. Oro te quisquis es adolescens, quamprimum hos me libera
(1155) Miserum metu. Me. Hem, libero, & uti quietus sis impero
Na. Dij tibi omnes omnia optata adferant. Me. Satin’
Est si te delibutum reddam gaudio?
Na. Ne expectare quidem ausim tantum, sed tu pollicitationes
Hinc aufer, & rem paucis, si potes, expedi.
Me. (1160) Paucissimis. regem tibi placatum nuncio.
Na. O factum bene! beasti. sed quî credam id ita esse, dic
Mihi amabo. Me. Cùm iram eius metuens, te clanculum
Subduxisses modo: illeque in absentem stomachari pergeret:
Intervenit de improviso ab Elisaeo missus servulus.
Na. (1165) Hem. Me. Hic ad regem admissus: per me, inquit, hoc tibi
Nunciat Elisaeus, ô rex, causam non fuisse ullam
Cur aut Syro isti succenseres hospiti, aut
Vestes cur lacerares tuas. mittas eum
Potiùs ad se: uti vates istos, quos procul
(1170) Hinc quaesitum venit, Israelitis neutiquam
Deesse intelligat. Le. Quam ego novam rem audio! N. Cedo
Sodes adolescens, quid ad has respondit rex? Mel. Quid rogas? planè
Obmutuit primum: dein conversus ad me, Heus, inquit Melchia
Abidum properè, Syrumque istum revocato principem, atque ea
(1175) Qua nunciari jubet Elisaeus, illi narrato omnia.
Na. O Iupiter! serva obsecro haec nobis bona.
[p. 46] Naaman
Me. Ego continuo ad te properans exilio foras.
Na. Dic seriò amabô, bonane fide isthaec commemoras mihi?
Me. Quid? an mentiri me arbitraris hospes? hem
(1180) Tu, quantula haec mea paupertas est, hoc tamen
Unum curavi semper, ut mihi esset fides.
Na. Benigne dicis. tibi vicissim benefaxim lubens,
Atque adeo nunc tempus est. ehodum, accipe.
Me. Apage sis, egon’ ob eam rem quicquam abs te? nunquam faciam.
Na. (1185) Ne tergiversare: accipe. Me. Habeo gratiam.
Sequere me. Ego ad Elisaeum recta te deducam via.

ACTUS V. SCENA I.
NAAMAN, LEONIDAS.
STORAX.
Septenarij, & octonarij iambici, adiectis aliquot senarijs.

DIj immortales, quam subitò in tristitiam hoc mihi
Mutatum est gaudium! ah, frustra gavisus sum miser!
Putaram enim ipsum ad me exiturum vatem, atque ibi Dei
(1190) Sui nomen coram invocaturum, manuque corpori
Admota, morbo medicaturum meo.
Nunc ubi me ante suas aedes stare intelligit,
Non ipse quidem dignatur egredi, verùm per servulum
Mihi nunciari iubet, uti corpus septies
(1195) In Iordane abluam: ita fore, ut sanus redeam domum.
Ridiculum, mihi quidem hercule non fit verisimile. Nae
Ille haud lepra teneri me, sed à rabido cane
[p. 47] Naaman
Morsum existimat, ut ab aqua remedium petendum sit mihi.
Quasi vero Abana, & Pharphar fluvij Damasceni
(1200) Non omnibus antecellant Israelitarum aquis. Nunc hic
Iordanis, si dijs placet, morbo medebitur meo.
Fabulae. tenacius inhaeret malum
Quàm ut ad istum possit elui modum.
Quapropter abeamus Leonida: nam quocunque venio,
(1205) Aut odio, aut risui haberi me hîc intelligo,
Le. Eia, ne tam offirmatè quaeso agas here:
Quin experire. Omnia prius periclitari,
Quàm animum despondere, virum sapientem decet.
Na. Quid ais? egon’ sola corporis ablutione me
(1210) Mundatum iri credam? idne es auctor mihi? Le. Ego te
Princeps hoc mihi credere vehementer velim,
Me hac in re quicquid facio, aut dico, id maximè
Facere causa tua: atque ideo aequum esse arbitror.
Uti consilium nostrum boni
(1215) Consulas, ex animo cum proficiscatur bono.
Na. Ita facio Leonida. Sto. Here, vin’ tu homini stulto mihi
Auscultare? Na. Volo, ac lubenter hercule,
Modo in rem nostram quod futurum est adferas.
St. Dicam sane quod sentio; tu dijudica.
(1220) Novi tamen dicam nihil: nam Leonidam
Et sedulò dixisse, & recte consuluisse existimo.
Ita eius consilium probo, Cogita modo, facile est
Quod imperat vates, nullius aut impendij,
Aut molestiae. Quid si rem iniunxisset laboriosam,
(1225) Factuque difficillimam, nonne obsequendum esset tibi?
Datur modo, experire dum licet: cum nescias
Eius sit potestas posthac, an nunquam tibi.
[p. 48] Naaman
Na. Quid, vati igitur parendum arbitramini?
Le. Maxime! Na. Dic seriò, bona fide
(1230) Leonida. Le. Quin seriò loquor, & fide optima.
Na. Agedum, faciam. Le. Hem, laudo. Na. Videte quò inducatis obsecro.
St. Bene ominare, spero adiuturos Deos.
Na. Nunc igitur ad Iordanum recta proficiscor via.
Hem, sequere me Leonida; tu interea dum absumus
(1235) Storax, equos, mulosque hinc in stabulum reducito:
Et quod opus erit, fac ut benigne praebeas: ne, dum
Tu satur es, illi ringantur inedia. St. Curabuntur probè.

ACTUS V. SCENA II.
STRATO.
Senarij & septenarij, iambici.

IAmne abijt ille? dicere hîc quidvis licet?
Enimvero aut malè mens hariolatur mihi,
(1240) Aut princeps uxoris decipietur dolis.
Ob id adeò profectionem hanc saepius
Dissuasi: tum instigantibus ad iter restiti:
Semper domi uti se contineret consulens.
Itaque multos ob hanc rem habui infensos mihi.
(1245) Minitabatur hera, malè precabatur. Phronesium:
Suspicionem Leonidas incusabat meam. Soli
Hero verisimile videbar dicere:
Et propterea primùm multum diuque tergiversari,
Proficisci nolle, succensere Phronesio:
(1250) Donec coniunx invitum exturbaret foras.
Odiosum sanè mulierum genus, grave,
Imperiosum, molestum, pertinax: quibus
Si quando repugnas, irritas magis. Interea tamen
[p. 49] Naaman
Neque quid imperent, neque quid fieri velint
(1255) Aut perpendunt, aut cogitant: nisi quod placet,
Quodque animo collubitum est suo. Hinc adeo perpetua lis,
Assiduumque jurgium exoritur domi!
Dum illae viros aspernantes, illisque non secus
Ac servis utentes, affectibus indulgent suis.
(1260) Quicquid imperant, parendum est protinus.
Nec responsandum, sed omnis mussitanda iniuria est.
Tum autem nisi integros dies te contineas domi,
Si vel semel foras properas, aut si cesses uspiam,
Continuò te aut amare, aut te te amari cogitant,
(1265) Aut portare, aut animo obsequi: tibi benè
Esse soli, cum sibi sit male. Quapropter admodum
Me felicem, ac fortunatum esse judico,
Qui mulebribus non obtundor quaerimonijs:
Nam uxorem habui nunquam: neque facile eò me quis
(1270) Perducet, ut collum capistro irretiendum praebeam.
At nescio quos adventare huc conspicio procul.
Ibo intrò, ibique illos opperiar dum redeant.

ACTUS V. SCENA III.
NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem rationis.

O Populares, ecquis me vivit fortunatior?
Venustatisque adeo, voluptatisque plenior?
(1275) Nemo herculè quisquam. Hem, contemplare me Leonida:
Quis videor? non equidem ille, opinor, qui fui hactenus.
Scabiosus, aeger, ulcerosus, foetidus.
Verùm cute nitida, membris valentibus,
Sanus, integer, totoque mundus corpore.
Leo. (1280) Prô Iupiter! quodnam hoc est prodigium? adeon’
[p. 50] Naaman
Hominem esse mutatum, ut non cognoscas eundem esset
Oh! quanto nunc mihi formosior videre, quàm
Dudum! Na. Prae gaudio neque ubi sum, neque
Quid ago, neque quid loquor scio. Eho dic obsecro,
(1285) Cui audisti evenisse unquam quicquam felicius?
Aut quis me hoc statu non beatum praedicet? valeant graves
Curae, cedat moeror, facessant aegritudines.
Iam nulla unquam posthac intervenire poterit res
Quae hanc ex animo voluptatem eximat: tantum
(1290) Gaudium, tantaque laetitia ex improviso oborta est
Mihi. Ehodum sodes, intuere me nunc denuo
Leonida: quin membra perlustrato singula,
Manus, faciem, caput, cervicem, pectus, brachia. Le. Quid ego
Te intuear, aut quid contempler princeps honoratissime?
(1295) Totus nitescis undique. non infantuli magis
Mundum est corpusculum. Na. Oh, beasti me tuo
Consilio mi Leonida. tu harum voluptatum
Inceptor, perfectorque existis omnium:
Cui si, uti coeperam, perrexissem adversarier,
(1300) Haec nunquam evenissent mihi. Quare hercle
Posthac tibi quod potero, & quae voles faciam omnia.
Nam meritus es de me, quantum queam tibi ut
Libenter commodem. Le. O novum, & inauditum gaudium!
Na. Quid ego nunc commemorem primùm, aut quem laudem maxime?
(1305) Illamne, quae prima hoc mihi consilium dedit
Ut facerem? an uxorem? an te mi Leonida? qui uti
Lavarer, auctor eras mihi an Elisaeum potius?
Cuius ope nunc vivo, & servatus sum planissime. Ex
Aequo certè vobis sum obstrictus omnibus.
[p. 51] Naaman
Le. (1310) O faustum, ac felicem hunc diem! Na. At nimis hîc resistimus diu;
Ad vatem redeamus. sed quid; quod te rogem?
Le. Quid? N. Quidnam ego illi donabo? aut quo munere
Tantam erga me compensabo munificentiam?
Le. Nescio mehercule. Na. Neque ego quidem scio: nam nihil
(1315) Usquam tùm pretiosum reperero, quo satis
Illi pro merito referam gratiam. At eccum
Stratonem exire conspicio. Le. Accedamus. hic semper
Rem eventuram credidit infeliciter.
Ac proinde demiror quid dicturus sit, ubi
(1320) Te sanum, membrisque omnibus valentem viderit.

ACTUS V. SCENA IV.
STRATO, NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem generis.

QUod saepe dixi antehac, idem nunc dico denuò:
Dolo malo haec ego arbitror fieri omnia.
Idque adeo demiror tam obesis naribus
Esse, ut nihil etiamnunc subodorentur caudices.
(1325) Nunc ad Iordanem quid eos remoretur visam. nimis
Hercule cessant diu. sed commode huc illos
Accedere video. iam se, credo, illusos sentiunt.
At at, quid hoc? laeti sunt: quid sit nescio.
Na. Eho, nemo gestientem Naamanem videt?
(1330) Nemo gratulatum advenit? St. O Iupiter!
Quidnam hoc sibi vult insolitum gaudium? quid alacritas
Nova? mirum ni illi res ex animi cesserit
Sententia. Le. Hem, quid nunc ais Strato? St. Quid ita
Sodes Leonida? Le. I nunc, meumque consilium
[p. 52] Naaman
(1335) Aspernare ut lubet: incusa Phonesium,
Herum uxoris technis circumventum iri clamita.
St. Quid factum est obsecro? nam nihil rerum omnium est
Quod malim, quàm me id falsò suspicatum esse hactenus.
Le. Desiste isthuc percontari, hunc tantum aspicè.
St. (1340) Hem. Na. Contemplare me sodes Strato, nosti
Qui fuerim, nunc quis sim vide, quae puritas,
Color, nitor, quae sit habitudo corporis.
St. O prodigium! quod evenire praedicant
Serpentibus, id ego nunc tibi accidisse conspicor:
(1345) Ut veteri pelle abiecta, homo prorepseris
Novus. Na. Plane novus Strato: remiserunt
Se cruciatus, abijt dolor, membris suus redijt
Vigore atque adeo intus prorsus me immutatum sentio.
St. Monstri simile. sed quo pacto isthuc accidit
(1350) Tibi? nullisne es usus pharmacis? Na. Nullis
Omninò: tantum me in Iordane immersi septies,
Quemadmodum ab Elisaeo praeceptum erat mihi.
St. Quid audio? Na. Ita se res habet. St. Incredibilia
Sunt quae narras. Le. Atqui verissima. St. Nihil, ita
(1355) Me dij adiuvent, unquam in vita audivi admirabilius.
N. Credo, sed scin’ quid ego nunc te facere velim Strato?
St. Quid here? Na. Ut in Syriam quam poteris ocyssimè
Recta revertaris via: & uxori rem, uti
Gesta est, praenuncies, omnemque nostram familiam
(1360) Delibutam reddas gaudio. St. Neque hic,
Neque alibi usquam in me erit mora. Na. Age, propera: nos te
Sequemur propediem. Nunc quò constitueramus ad
Elisaeum pergamus Leonida. Le. I prae, sequor.

[p. 53] Naaman

ACTUS V. SCENA V.
STRATO.
Eiusdem generis.

NIhil mihi iniunctum est unquam, quod aeque fecerim
(1365) Lubens. O me felicem, cui id datum est negotij!
Nae ego laetum apportabo nuncium. Agedum
Strato, itineri temet quam primum accingito:
Omnem torporem, omnem è corpore excute lassitudinem:
Nulli te impediant montes, nulla remorentur
(1370) Flumina, nulli obsistant torrentes, nullum denique retardet
Mare: viarum omnes aspernare crepidines.
Tum ventum, imbrem, aestum, frigus perfer fortiter.
Nam quemcunque hac in re laborem ceperis,
Eum tibi abunde pensatum iri existima. At satis
(1375) Hic cessatum est. Nunc me in pedes quantum queo.

ACTUS V. SCENA VI.
NAAMAN, ELISAEUS.
LEONIDAS.
Senarij & septenarij, iambici, admistis aliquot Octonariis.

EST ut dicis, peccasse me confiteor, &
Culpam commeritum scio. Nunc itaque te obtestor
Vates sanctissime, ut quanto tu vir melior
Es quam ego, tantò ad opitulandum sis proclivior:
(1380) Quò tua pietas incredulitati meae apud Deum
Auxilio siet: sed quonam ego munere
Hanc tantam erga me compensabo munificentiam?
Quibus praeconijs, quibus te laudibus efferam? Oh!
Satis certò scio, nunquam tam magnifice quicquam tibi
[p. 54] Naaman
(1385) Aut faciam, aut dicam, quin virtus plus mereatur tua.
Age quodcunque à me optaris, optatum feres:
Nam meritus es de me, ut nihil tibi negandum putem.
El. Tace sodes, ô bone: ego in hac re nihil reperio, cur
Me aut laude, aut praemio dignum arbitrer: cùm quod
(1390) Tibi nunc accidisse gaudes, haudquaquam mihi,
Sed divino sit adscribendum Numini.
Nihil enim hic est, quod humana sibi arroget industria.
Ac proinde quod soli Deo acceptum referri convenit,
Hinc ego si aut honorem, aut gratiam mihi
(1395) Quaeram, non arroganter modò, sed & impie
Me facere existimem. Na. Scio divine vir, scio
Et confiteor in universo terrarum orbe nullum usquam
Nisi hîc apud Israelitas esse Deum: quem quoad vixero
Veneraturum me promitto tibi: hoc unum modo
(1400) Te oro, atque obtestor, utî à me accipias munusculum.
Non quò parem tuis erga me meritis referam gratiam:
Quod neque possum, neque affecto quidem: sed ut meae in Deum,
Et in te gratitudinis,
Hîc qualecunque relinquam μνημόσυνον. El. Nihil
(1405) Omnino mihi dari peto mi hospes. Dei
Benignitate abundè dives sum: utpote
Qui parvo contentus, tenui victu, cultuque simplici
Delector maximè atque ob id neque argentum, neque
Aurum, neque gemmas, neque vestes pretiosas, denique
(1410) Nihil eorum quae vulgus miratur mortalium,
Magni aestimo: quorum copiam viro bono non tam
Expetendam semper arbitratus sum, quàm in carendo
Patientia. Na. Egon’ pro tanto erga me beneficio nihil
Tibi rependam? ah, nimiùm me ingratum putas.
(1415) Nunquam faciam: ne qui mihi maledictum velint
[p. 55] Naaman
Non id tuae civilitati, sed meae
Ingratitudini imputandum censeant.
El. Omnem operam ludis hospes. Na. Age quicquid poposceris,
Dabitur. El. Apage. Na. Quin sine re exorem. El. Non sinam inquam: nam Deum
(1420) Iuro immortalem, cui ego inservio, me nihil
Abs te accepturum quidquam. Na. Si ita decretum est tibi,
Desisto instare importunius. Nunc porro te oro ut hinc
Mihi terra duorum mulorum onus asportare liceat:
Nam posthac nisi vestro Deo, nulli aut sacrificare,
(1425) Aut adolere mihi stat sententia. El. Hem laudo.
Asportato quantum lubet. Na. Habeo gratiam.
Et alius insuper mihi restat scrupulus.
El. Qui? cedo. Na. Solet meus dominus, quoties adorandi
Gratia in aedem Remmonis commeat, humeris inniti meis
(1430) Ubi dum ille se inclinat, non possum quin corpus etiam
Submittam meum, eam mihi rem, precor, uti ignoscat Deus.
El. Ita fiet. nunquid aliud vis? Na. Nihil, nisi
Ut tua pietas mihi apud Deum auxilio siet. El. Bene
Vale. Na. Vale mi Elisaee, vale vates sanctissime.
(1435) Deum immortalem! hominum meliorem in vita vidi neminem.
Accede dum sodes, atque ausculta Leonida.
Le. Audivi omnia. Na. An haec tu omnia?
Le. Audivi inquam à principio. Na. Audistin’ obsecro? quid ais,
An non cùm vel solum loquentem audias,
(1440) Hominem quantivis precij esse censeas?
Le. Vides nihil falsi dixisse Phronesium,
[p. 56] Naaman
Cum illum virum & pium, & sanctum esse diceret. Na. Nihil
Profectò. quin superat eius virtus quae dixit omnia.
Sed iamdudum nos deseruit sol, appetit
(1445) Vespera. quare hinc abeamus & in diversorium
Nostrum redeamus. Le. Imo ad regem censeo.
Na. Quid eò? Le. Valedices, agesque gratias. Na. Bene
Mones, eamus. Nae mihi feliciter hic illuxit dies.

ACTUS V. SCENA VII.
PHRONESIUM, ARTEMONA. DORIO.
Eiusdem rationis.

NIhil adhuc est quod verearis hera, haudquaquam etiam
(1450) Cessant. & illum iam sanum, mundumque tibi
Hîc adfuturum spero propediem: proin’
Tu vanam, falsamque istam sollicitudinem,
Quae te discruciat, ex animo fac amoveas tuo.
Ar. Itane arbitrare Phronesium? Ph. Ita profecto: nam
(1455) Animus nescio quid mihi praesagit boni. Ar. At ego
Parum feliciter rem illi cessisse auguror:
Nam alioqui quid eos remoraretur tam diu? Ph. Pergin’
Isthuc prius dijudicare, quam scis quid
Veri siet! non cogitas
(1460) Hinc longe abesse Samariam? & nosti quot sarcinis
Oneribusque impediti sint? Ar. Timeo Phronesium:
Et quo diutiùs abest, hoc sollicitor magis.
Ob id adeo, quod sciam, si infelicem res sortiatur.
Exitum, multos futuros, qui dolo malo
(1465) Id à me excogitatum clamabunt: propterea quia tuis
[p. 57] Naaman
Verbis fidens, ferè invitum extrusi foras.
Ph. Imo me incusabunt potius, in me omnem culpam conferent:
Quae ut huc illum instigares, persuasi tibi. Verùm nihil
Moror: ipsa sibi patrocinabitur innocentia;
(1470) Nec nobis in manu est, quid malevoli dicant, hera:
At ne id merito obijciant, summa est adhibenda cautio.
Ar. Sapienter tu quidem isthaec; attamen metuo Phronesium.
Ph. Bono animo esto, quin dicam quod libenter audias.
Sed quid sibi vult, quod subito foras egreditur Dorio?
Do. (1475) Dij boni quid porto! sed ubi eam inveniam cogito.
Ar. Non satis intelligo quid dicat. Do. Aut qua quaerere insistam
Via? Ar. Neque quid circumspectet scio. Do. Ut aegritudinem, ac metum
In quo nunc est, illi adimam, atque expleam animum gaudio.
Ph. Miror quid hilarior sit solito! Do. Non puto hinc
(1480) Abijsse longius: nam haud ita dudum unà cum Phronesio
Huc egressa est foras. Ar. Te nominat, accedamus. Do At
Eccam utramque huc ad me accedentem conspicor.
Nae ego magnificam, solidamque inibo gratiam,
Hoc tantum, ac tam incredile nunciando gaudium.
Ph. (1485) Intelligin’? Ar. Quid ni? alloquar. Quam gratiam
Te initurum speras, aut quodnam istud gaudium est
Quod adfers Dorio? Do. Hera mea adesdum, ausculta, nuncium
Apporto, cuius te participem fieri exoptas maxime.
Ar. Nunquid de marito audisti Dorio?
[p. 58] Naaman
Do. (1490) Omnem metum, omnem ex animo removeto aegritudinem.
Pr. Quid ita? Do. Phronesium, sola es quam diligunt
Dij, age, me in tuis secundis respice. Ph. Enecas,
Quin tu si quid habes bonae rei paucis expedi. Do. Dearum
Vitum adeptae estis, hera. Ar. Ah, pergin’? mitte ambages obsecro.
Do. (1495) Age, mitto. virum tibi à lepra mundatum nuncio.
Ph. Hem! A. Dij faxint uti vera sint quae praedicas.
Ph. Qui scis, aut unde id rescivisti Dorio?
Do. Strato ex Samaria reversus est domum &
Laetum hunc apportat nuncium. Ph. Quid audio?
(1500) Strato noster redijt? Do. Sic est. Ph. Et herum sanatum nunciat?
Do. Certè. Ar. O magnum, atque exoptatum gaudium!
Prae laetitia lachrymae ex oculis erumpunt mihi!
Ph. Nae ego puellarum quae vivunt sum felicissima?
Mi Dorio salva sum, si quidem tu hac vera praedicas.
Do. (1505) Ah, desine: certa res est. Ar. Ita me Deus amet, ut ego
Nunc non tam meapte causa laetor, quàm tua Phronesium,
Quam ego honore quovis judico dignissimam.
Sed ubi nunc Stratonem esse ait Dorio? Do. Domi
Vos opperitur. Ar. Eamus ergo Phronesium: cupio
(1510) Ipsum videre, cupio adventum gratularier.
Ph. Age, sequor. faxit Deus ut hoc nobis perpetuum sit bonum.

[p. 59] Naaman

PERORATIO.
Senarii, & septenarii Iambici.

FInem hîc auctor suae imponit comoediae:
Ne quis eam aequo prolixiorem dictitet,
Si Naamanem redeuntem introducat domum.
(1515) Quae restant intus transigentur omnia.
Nunc hoc in mandatis dedit mihi, gratias
Uti vobis agerem, per quorum silentium
Suam stetisse gaudet actiunculam.
Qua re illi calcar addidistis maximum,
(1520) Ut alias itidem libeat exordiri fabulas:
Vobis per omnia obsequi, omne suum studium,
Omnemque industriam vestris dicare commodis.
Sed quosdam aegrè hic consistere, & tergum mihi
Obvertentes, abitum parare conspicor.
(1525) Heus hem, resiste sodes paulisper, dum paucula,
Quae ad rem praesentem pertinent, edissero.
Quacunque sacris continentur Biblijs,
Sensum sub involucro occultant mysticum:
Adeo ut nisi rem penitus intuearis, in
(1530) Profana te versari credas fabula.
Veluti hîc si omissa anagoge praeter literam
Spectes nihil, non video quis fructus tibi ex
Hac sit sperandus historia. Verùm si acrius oculos
Intendas, abditumque scruteris mysterium,
(1535) Divinam sine dubio deprehendes sapientiam.
Deum videlicet praefractam populi Iudaici
Exosum contumaciam, ad alienigenas.
Et peregrinos suam esse translaturum gratiam.
Id enim per hanc historiam manifestè nobis sacer
[p. 60] Naaman
(1540) Bibliorum adumbrat codex. Nam constat eo tempori
In Iudaea leprosos fuisse plurimos:
Tamen praeter Syrum hunc Naamanem, neminem
Vatis Elisaei ope sanatum legimus. Quid ita?
An de idololatris, hominibusque exteris
(1545) Quam de suis & notis, & popularibus
Bene mereri illum maluisse existimabimus?
Nequaquam. Quid igitur? viri ethnici fiducia
Divinam promerebatur beneficentiam.
Ad hunc modum ipse Christus invincibilem
(1550) Israelitarum aversatus diffidentiam,
Capharnaitas, aliasque nationes externas, sua
Dignatus est Clementia. Hi enim dicto audientes,
Doctrinam amplectebantur Euangelicam:
Cùm illi neque argumentis evidentibus, neque
(1560) Miraculis, quae quotidie conspiciebant, fidem
Habentes, indignos divina se praeberent gratia.
Sed vereor ne quem prolixa haec mea offendat
Oratio. Nunc itaque desino. Valete omnes,
Et si quod egimus approbatis, plaudite.

FINIS.

[p. 1] Tobaeus

TERENTII
CHRISTIANI,
TOBAEUS.

Actorum nomina.

TOBAEUS, senex.
TOBIAS, Tobaei filius.
MYDA, Tobaei puer.
ACHIOR, AEGIO. NABATUS,	} }	tenuioris fortunae homines,
RAPHAEL, angelus adolescentis forma indutus.
ANNA, Tobaei uxor.
SARA, Puella.
RAGUEL, Sarae pater.
EDNA, Raguelis uxor.
PHAEDRA, MYRRHINA,	}	Ednae pedissequae.*
SOSIA, Raguelis servus.
LYCHAS. Raguelis puer.
GABELUS, senex

[p. 2] Tobaeus

PROLOGUS

Trimetri.

SAlvete spectatores candidisssimi.
Huc quotquot accessistis, ludos comicos
Hos nostros vestra ornaturi praesentia.
Priusquam puerorum grex in proscenium
(5) Se conferat, rogatos unum hoc vos velim
Maximoperè, ut mihi quae ad hanc rem attinent
Pauca locuturo, paulisper dignemini
Accommodare aurem patientem, ac benevolentiam.
Dum nuper haec in lucem prodit fabula,
(10) A malevolis quibusdam nostram industriam
Sentimus improbarier, qui ipsi tamen
Ignavia torpescentes, nullum sua,
Quam ubique venditant, scientiae specimen
Unquam edidere: sed in canum mordacium
(15) Morem, bonorum diligentiam suis
Convitijs, dicterijsque identidem
Lacerant, nihil ipsi proferentes doctius.
Quorum ut minus nos commoveat procacitas,
Vester candor, & humanitas facit: quibus
(20) Si noster hic labor non improbabitur,
Abunde magnam consecutus gloriam
Mihi videar. Nam veluti à laudatis viris
Laudari pulchrum, gloriosumque est; ita à
Malis culpari, aut illudi, pulchrum arbitror.
Facessat ergò iniquorum calumnia,
(25) Quae nunquam gliscit, ac furit impotentius,
Quàm cum se frustra niti intelligit: putes
[p. 3] Tobaeus
Cicadam alis correptam. Sed quò nos rapit
Animi calor, dum malevolos ulciscimur?
Audite nunc quam illi carpant comoediam,
(30) E sacris non profanis sumptam literis.
Non hîc amore demens adolescentulus,
Pudenda coram jactitabit crimina.
Nec fabulosus quispiam deus, viri
Mentitus formam, amantem fallet coniugem.
(35) Nec miles adversa ostentabit vulnera.
Nec servus argento emunget senem. Nihil
Tale hîc spectabitis, nihil
Obscoenum, aut ludicrum, verùm sacram,
Piamque vobis exhibebimus historiam.
(40) Quapropter ut frequentes, & alacres modo
Huc confluxistis, ita favete silentio:
Ne quid tumultus inter vos ortum, gregem
Hunc nostrum scenicum interturbet. Hic puer
Quem conspicamini exire in proscenium,
(45) Vobis periocham recitabit comoediae.

COMOEDIAE PERIOCHA.

Tobaeus operam humandis navans mortuis,
Deique sacro mancipatus cultui,
Visu spoliatur infelix. Mox inopia
Periclitans, gnatum ad Gabelum in Mediam
(5) Ablegat, repetitum pecuniam penes
Hunc quondam depositam. Qui in itinere comitis
Raphaelis opera, ducit Saram sui
Avunculi gnatam unicam uxorem. Dein’
Domum reversus, ab eodem edoctus, patri
(10) Amissum restituit visum. aedes gaudio
Praeter spem obiecto undiquaque perstrepunt.

[p. 4] Tobaeus

ACTUS I. SCENA I.
TOBAEUS, MYDA.
Trimetri.

Quis te Deus caeli, terraeque conditor.
Mortaliumque plastes, dignis efferat
Laudibus? & ad invictam tuam potentiam
Caecutienti non stupescat pectore?
(5) Qui omni prior tempore, ac aevo vetustior,
Cum nihil in rerum natura iam existeret,
Caelum, terraeque machinam meditullio
Aeris inhaerentem, suoque pondere
Libratam, olim ex nullo creasti semine,
(10) Creataque inscrutabili prudentia
Porrò tutaris, conservas atque vegetas.
Nae ego statim primis ab incunabulis
Te jure feci maximi: tibique me
Per omnia Pater obsequentem praebui: &
(15) Spretis calumniantium convitiis,
Tuo me totum mancipavi cultui.
Ad te sacram veluti ad anchoram, Deus,
Humana destitutus ope me confero.
Meorum tu laborum requies, tu unicum
(20) In rebus desperatis praesidium mihi.
Profectò inhumanus sim, ac caute durior
Adamantina, hominisque indignus cognomine.
Salutiferis tuis praeceptis si velim
Praefractus adversarier. Nihil mihi
(25) Dulce sine te: sed austera, insuavia,
Aspera, tetrica, amaraque videntur omnia.
Ni tu nostri misertus, aegritudines,
[p. 5] Tobaeus
Crebrasque anxietates melle tuo condias.
Quare ut longo cervus anhelus cursu ac siti
(30) Enectus siccis inhiat undam faucibus,
Ita ad tuam Deus tutelam confugit
Gravi perculsa mens sollicitudine: nec hinc
Unquam nisi refocillata revertitur.
Quid obsecro, vita haec habet voluptatis?
(35) Quid non potius laboris, ac molestiae?
Quae non pericula generi mortalium
Impendent, urgent, obruunt? Et quod magis
Dolendum, cum omnis securi infortunij,
Extra periculum nos positos maxime
(40) Putamus, saepe ab inopinato turbine
Prosternimur: risusque in fletum, gaudium
In luctum, & in gemitum jocus convertitur.
Nec est quod externa hîc exempla recenseam:
Abunde nobis talium superest domi.
(45) Atque adeo varios ipsi perpessi sumus
Casus frequenter: tum, inquam, quando carceri
Inclusus, arctisque colligatus vinculis,
Infanda patiebar miser. Animum tamen
Quamvis indignis tractatus modis nunquam
(50) Despondi: sed tuam Deus implorans opem,
Ne unquam quidem frustratus sum: adeo ut qui mihi
Praesens exitium molirentur, hi suis
Ipsorum pedicis irretiti, protinus
Tibi poenas dederint. Atque huius rei exemplum
(55) Nobis exhibitum est in Senacheribo, qui mihi
Infensus, quòd inhumata aliquot cadavera
Immanibus turpiter objecta bestijs,
Misertus sub terra defoderam, statim
[p. 6] Tobaeus
Et me meamque coniugem, & charum mihi
(60) Filiolum jussit comprehendier. Qua re
Comperta, sine mora solum vertens, manus
Furentis effugio: ille mea amens diripit,
Aedesque nostras occupat. At vide obsecro
Quam infeliciter haec illi res successerit,
(65) Et quem exitum eius sortita sit immanitas.
Nefando demereri sibi dum crimine
Deum parat, agitatus infernalibus
Furijs, nati jam destinati victima,
Patrem trucidant impium: atque ita scelerum
(70) Vindex Deus commissum ulciscitur nefas.
Ergo saluti qui suae
Velit consultum, omni Deum reverentia
Supplex colat, praeceptisque illius obsequi
Indesinenter studeat: sic illi nihil
(75) Unquam nocebit fraus calumniantium:
At impetentium mendacia facile
Eludet, divina adiutus ope. Sed iam ad id
Tempus est reverti, cuius unius gratia
In publicum hodie prodij, quin filio
(80) Potiùs dedam id negotij. Puer hem, protinus
Accerse huc ad me filium. Myd. Curabitur.
Sed ubinam eum nunc esse existimas here?
Tobae. Apud matrem in triclinio. ehodum propera. Myd. Eo.
Tob. Iam iam aderit opinor, ubi se huc intellexerit
(85) Ad me vocarier: Adeo per omnia
Patri obsequentem sese praebuit hactenus. Oh.
Quemquamne hominem posse in animo instituere, vel
Parare, quod sit charius, quàm ipse est sibi?
[p. 7] Tobaeus
Atqui ego certè hoc modo me erga illum affectum sentio.
(90) Sed ostium à nobis crepuit, atque ipse exit foras.

ACTUS I. SCENA II.
TOBIAS, TOBAEUS.
Eiusdem generis.

QUid, hiccine patrem astare dicebas Myda?
Sed eccum: adibo. Mi Pater, adsum. numquid est
Per me curatum quod velis? Tobae. Probè facis
Fili, quod accersitus protinus advolas.
(95) Accede propius, habeo quod mandem. Tob. Impera
Quod vis, quicquid praeceperis effectum dabo.
Tobae. Achiorem, Nabathum, atque Aegionem illum senem
Consanguineos nostros absque mora conveni: quibus
Cum pauperie, sat scio, res est domi: dicesque me
(100) Cupere, ut convivae hodie esse dignentur mihi:
Nihilque cunctentur, sed protinus simul
Omnes ut adsint curent. Tobi. Hem, fiet pater.
Tobae. Gaudeo me iam inde ab adolescentia semper
Eo fuisse animo, ut nihil minus putem
(105) Perire, quàm quod in egenos confertur. At
Haec uxori mecum non conveniunt, venit.
Saepe ad me clamitans, quid agis Tobae? cur
Rem omnem profundis? cur quod nos comparcimus,
Nostrum defraudantes genium, tu crebrioribus
(110) Conviviis insumis? haud existimans
Quanto labore partum. Et longe errat, mea
Quidem sententia, quae quod famelico
Tenuiorum ventri saturando impenditur,
Arbitretur perire. Mea sic est ratio,
(115) Et sic animum induco meum: qui egestati,
[p. 8] Tobaeus
Fame, aut siti periclitantium suis
Facultatibus opitulatur, Deum sibi,
Non hominem demeretur. Sed cesso domum.
Reverti, ut quod opus sit futurum apparem.

ACTUS I. SCENA III.
ACHIOR, AEGIO, NABATHUS, TOBAEUS.
Trochaici catalectici, partim septenarij,
partim octonarij,

(120) BEne profecto habet, quod hodie me famelicum
Ad suum Tobaeus prandium invitaverit.
Nam domi mihi culina frigida languet foco:
Vacuus, crepitat inedia venter, dentesque pruriunt:
Stomachus latrat: vix quemquam puto fame magis
(125) Effractum. Sed nosterne hic est Aegio, procul
Huc quem adventare video? est is ipsus: alloquar
Hominem, ut quo properet intelligam. Salve Aegio.
Aeg. Et tu tantundem Achior. Ach. Quid ita curris? aut
Quonam tam praecipiti festinas gradu?
Aeg. (130) Rectà ad Tobaeum, qui me per filium modo apud forum
Iussit venire ad prandium. Ach. Quid audio? huc
Et nos jeiunis properamus faucibus.
Aegi. Optime hercule factum. oh, nunc demum solida videtur mihi
Haec voluptas, cum & te participem eiusdem fore audio.
(135) Sed quis iste? num Nabathus? aut ille est, aut parum
Prospiciunt oculi. Ach. Vide ut properet. heus respice
Ad me Nabathe, est quod tibi dicam, paululum huc
Digredere. Nab. Non audio. Aeg. Res seria est. Nab. ah, desine
Meum iter impedire, quando ad rem vehementer seriam
[p. 9] Tobaeus
(140) Accurro, nempe ad convivium; & inanitate
Intestina mihi iamdudum murmurant, valete.
Ach. Obtundis, resiste, nos eodem tendimus. Na.
Alias res agitis. Aeg. Certè, resiste inquam. Na. Quò ergo mihi
Esse iter creditis? Aeg. Ad Tobaeum. Na. Profectò rem
(145) Tetigisti acu. huccine sed & vos invitatos dicitis? Ac.
Sumus ô bone. Na. Quid hic cunctamini igitur tam diu?
Aut cur non rectà proceditis? maturemus, mihi
Etenim venter inedia ferè exhaustus est. Aeg. Probè mones:
Nam meus quoque iampridem animus in patinis est. Na. Commodè
(150) Ecce domo egreditur Tobaeus. Salve plurimum
Vir colende. Tob. Amici salvete. hoc est gratior
Vester adventus mihi, quòd maturius simul
Omnes advenistis. Sed accumbamus: Hem puer,
Cape guttum, ac manibus cedo aquam. Agite, prandium
(155) Interim dum de loco altercamini, corrumpitur.
Tu mihi dexter accumbe Aegio: tu sinister Achior
Tu Nabathe ex adverso sedebis commodè.

ACTUS I. SCENA IV.
TOBAEUS, AEGIO, NABATHUS.
Trochaici, catalectici, senarij, septenarij, & pauci octonarij.

ANtequam amici hisce dapibus corpusculum
Reficiamus, primum divinae in nos munificentiae
(160) Gratias agamus: ne dum temporario
Pascitur corpus cibo. mens dignior.
Et potior nostri pars contabescat, à Deo
[p. 10] Tobaeus
Destituta. Aeg. Sapienter, pieque mones Tobaee: nam
A precatione convenit convivium
(165) Auspicari. Tob. Exordiar igitur. Pater
Caelestis qui pane quondam ex aethere
Demisso maiores nostros inedia periclitantes
Affatim, largeque omnes saturasti: oramus ut cibum
Quem tuo beneficio sumpturi sumus,
(170) Nobis esse salutarem velis, quò corpore
Simul & animo ita refocillemur, ut post hanc brevem
Et fragilem vitam, tuo coelesti nectare
Tecum perpetuo contingat epularier.
CONVI. Amen. Tob. Agite cognati charissimi, satis
(175) Iam morarum est: quisque arripiat quod palato maximè
Sapiat. hunc quid armum ovillum dissecare veremini?
Quisque sibi persuadeat domi se esse suae. Nab. Sedulo
Operam navamus Tobaee: apud mensam etenim neminem
Convenit verecundari: namque in hoc apponitur
(180) Quicquid infertur, non ut oculos pascat, sed ut
Esurientem placet stomachum. Tob. Est ut dicis. at interim
Tuus quid cessat cantharus?
Nab. Aegio, hunc tibi praebibo cyathum. Aeg. Ut saluti sit precor.
Mi Nabathe. Tob. Ecquid tibi hoc villi sapit?
Nab. (185) Nunquam, ita me Deus amet, gustavi meracius.
Tob. Hem, quidnam sibi vult hic praeceps filij
Interventus? quàm vereor ne quid mali adferat.
Et animus mihi praesagit nescio quid infortunij.

[p. 11] Tobaeus

ACTUS I. SCENA V.
TOBIAS, TOBAEUS, ACHIOR.
Eiusdem generis.

EHeu pater, non ita procul
(190) Hinc, reperi quendam ex consanguineis nostris crudeliter
Interfectum. Tob. Hem fili, quid ais? occidi.
Facile divinabam fore, ut huius prandioli breve
Gaudium, aegritudo, aliqua interturbaret: adeò nihil
In rerum natura reperias prosperum,
(195) Ac beatum omni ex parte. Experior verissimam
Tandem esse Amosi vatis sententiam
Illam, qua monet, ne rebus elati prosperis,
Genio indulgeamus: namque hoc insolentiae
(200) Crimine Deum iritatum, mutaturum brevi
Conditionem rerum, proque laetis tristia
Suppeditaturum, Sed ne nos debiti
Obsequij obliviscamur, praestiterit surgere,
Ut amici cadaver à ferarum morsibus
(205) Vindicem, ac sepeliam. Ach. Non herclè facies,
Si sapis Tobaee, nisi te praesens in periculum
Conijcere malis, quam edicto principis
Obsequi. Tob. Facessant regis crudelissimi
Imbelles minae: magis stimulant coelestia
(210) Me Dei praecepta: quibus praestiterit obsequi,
Quam impijs tyranni constitutionibus. at
Vos nihilominus, dum ego absum, pergite
Interim apposito non parcere cibo. Mox simul
Ac consanguinei perempti corpus publica
(215) E via clam sustulero, huc recurram protinus.

[p. 12] Tobaeus

ACTUS I. SCENA VI.
NABATUS, ACHIOR, AEGIO.
Eiusdem generis.

QUam vereor miser, ne sibi perniciem exitiumque adferat
Hic homo, dum affectibus nimium indulget suis.
Quoties ipsum clam admonui, quoties sibi
Ut caveret obtestatus sum: at nihil
(220) Exorabam unquam. Ach. Ego quoque eadem sedulò
Quanquam saepe inculcabam, semper tamen
Surdo occinebam fabulam, Ach. Mirum est hominem, adeò
Suae sententiae esse tenacem, ut ne optima quidem
Consulentibus, dignetur acquiescere.
(225) Quid quaeso cum huiusmodi agas hominibus, sua
Excaecatis pertinacia? Deum
Oremus, ut temerariam eius confidentiam
In meliorem vertat, quàm nos remur, exitum.

ACTUS I. SGENA VII.
TOBAEUS, ANNA.
σκάζοντες.

CUm mecum sceleratos mortalium mores
(230) Perpendo, non possum quin defleam nostrae
Adeo deploratum aetatis statum. Quid non
Audent homines perversi? quod scelus, quamvis
Abominandum, perpetrare cunctantur?
Dura quidem nos Israelitides semper
(235) Hos inter Ninivitas passi sumus: nunquam
Tamen atrox efferata incanduit gentis
[p. 13] Tobaeus
Crudelitas in nos immaniùs, quam nunc.
Profecto non parcunt nobis magis quam si
Illis res esset cum pecudibus, aut brutis.
(240) Id esse verum haud diffitebitur, quisquis
Huius trucidati undiquaque differtum
Vulneribus corpus intueatur. Heu, quisquam
Tam diras non execretur manus, tale
Quae non erubuerint facinus? Videte oro
(245) Quam foedè, ac turpiter cadaver hoc omni
Ex parte sit laniatum, quàm nihil toto
Illaesum corpore relictum: à truci credas
Urso discerptum. Tam infandum Deus cernis,
Et impunitum relinquis scelus? An. Quisnam hîc
(250) Stomachatur? hem, marite mi, quid est sodes,
Quod tantopere iratus incusas? satin’ salvae
Res? quid taces; To. Quid incusem rogas? ecce
Quam immaniter hic noster amicus trucidatus
Sit. An. Me miseram, interij. Quis ausus est hoc tam
(255) Horrendum facinus? To. Quis? nisi quispiam ex hisce
Ninivitis: quorum acerbitas inardescit
Iampridem in nos amarulentius. An. Nae iste
Quavis tigri fuit crudelior. verùm
Quis ipsum huc devolvit? nam modo foras forte
(260) Dum prodeo, conspiciebam nihil. To. Credo.
An. Eho, quin respondes? To. Iam audies rem omnem.
Modo prandio vix dum incepto, venit ad me filius clamans
Quendam ex consanguineis non ita procul nostris
Ab aedibus miserè iacere confectum.
(265) Hic ego relicta mensa, protinus rectà
Eò me confero. Ac primum quidem caedem
[p. 14] Tobaeus
Contemplatus omnium immanissimam, multùm
Diuque flevi: mox sublatum in humeros, huc
Ad nos deportavi cadaver. An. In quem usum?
(270) Cedo. Tob. Quò sub nocte clam sepeliam. An. Ah, demens.
Sepelias? To. Quidni? timida. An. Vide quid inceptes.
Non te latet, quantopere interminatus sit
Assyriae rex, ne quis nostratium tentet
Israelitarum cadavera usquam clam
(275) Defodere: idcirco, si sapis, cave, ne & nos
Simul omnes tecum perdas. Tob. Nihil agis, nunquam
Vita defunctos hoc obsequio genere desistam
Prosequi: etiamsi mille tyrannus intentet
Cruces. Quamvis mortem minitetur, in morte
(280) Nihil est, quod magnopere metuam, mali. An. Mi vir
Si tibi consultum vis, sententiam muta. Ah
Quam vereor ne hoc quantum nunc tibi sedet cordi,
Tantum nobis propediem incommodet. Tob. Pergin’
Mulier esse? ullámne unquam ego volui rem, in qua
(285) Tu mihi non fueris adversata? Quòd si nunc
Quaeram, quid sit quod peccem, nescias, in qua
Re tam confidenter restas mihi. An. Eheu, quid,
Egon’ isthuc nesciam? iam saepius frustra
Quid me sollicitet, exposui tibi. Tob. Mitte
(290) Malè ominarier: satis mihi quae in rem
Sunt ipse perspicio. Quasi antea nunquam.
Idem impune à nobis sit factitatum? An. Non
Nego, verùm hodie minus expedit. Tob. Abi stulta,
Nihil dicis: praestat Deo obsecundare
(295) Quàm homini: huic enim nostrum hoc gratum esse confido
Beneficiolum. At satis superque cessasse
Hîc videor, nequis rem forte subodoratus,
[p. 15] Tobaeus
Maiestatis laesae nos deferat. Corpus
Interea hoc auferam mecum domum: ut noctu
(300) Semotis arbitris clam sepeliam: nam quod
Cavere potes, stultum est admittere. hinc ad relictos
Me conferam amicos, quos vereor ne mea mora offendat.
An. I sanè. Perij, iam mihi videre videor cladem
Ex huius temeritate brevi profecturam.
(305) Deum immortalem! adeon’ pertinacem esse
Hominem, adeoque inexorabilem, ac durum,
Ut neque lachrymis, neque precibus licet blandis
Magis moveatur quàm saxum! ô gravis luctus!

ACTUS II. SCENA I.
SARA.
Senarij, & octonarij iambici.

NAE ego omnium puellarum meritò sum infelicissima.
(310) Superis invisa pariter, ac mortalibus.
Utinam dehiscat terra, meque absorbeat
Suo hiatu: usque adeo huius vitae undiquaque calamitatibus
Referta pertaesum est. Eheu me infelicem, nihil magis
Optem, quàm his miseriis, in deterius semper gliscentibus
(315) Quam ocyssimè defungier. Mors si concedatur, mihi
Quovis beneficio esset gratior.
Nam quid tandem est, quod in hac vita diutius
Esse velim, aut cur non malim extemplo abolerier?
Quoquovorsum foras prospicio, passim irrideor
(320) Misera ac conspuor ab omnibus. Imo quod est longe crudelius,
Cuncti me ut portentum execrantur, horrent ut veneficam.
Quin & diris ut parricidam devovent:
[p. 16] Tobaeus
Utpote quae septem mihi coniugij foedere
Coniunctos adolescentes, primae nocte omnes immaniter
(325) Trucidasse existimer. At tu Deus, cui vel intimi
Humani pectoris patent recessus, scis me ab hoc scelere
Esse alienissimam, meosque mores omni crimine
Impietatis vacare: ac me vitam nullis obnoxiam
Facinoribus hactenus exegisse. Nunquam enim
(330) Quicquam in me admisi turpius: nec me juvenculis
Lascivioribus sodalem praebui.
Sed impudicarum, Deus, commercium
Cane peius & angue semper vitavi, totos dies domi
Me apud parentes continens, dumque illa choraeas ductitant,
(335) Viris commistae, dum voluptatibus, ac foedis lusibus,
Genioque indulgent, ego parentum admonitionibus
Morem gerens, tuam in nos beneficentiam
Conclave ingressa interius, supplex laudibus
Consuevi praedicare. Quòd autem septies
(340) Coniugium auctoritate paterna repetij,
Non tam explendae libidinis, voluptatisve gratia,
Quàm sobolis procreandae studio tentatum est: in me enim
Omnis posteritatis nostrae spes incumbit: nihil
Parentibus meis praeter me liberorum suppetit
(345) Amplius. Ast adolescentes septem, me quibus
Nuptum locaverat pater,
Non à me, utî probè nosti Deus, sed à cacodaemone.
Nescio quo, necati sunt: quòd hi fortasse me,
Aut illis ego fuerim indigna: aut quod alteri
(350) Me illibatam forsan reservet coniugi.
Haec utcunque Deus coniecturis assequor:
Nam arcana tui sensus consilia ingenioli
[p. 17] Tobaeus
Nostri captum longe excedunt: adeo ut si quis tuam
Curiosè scrutari velit sapientiam,
(355) Vel talpa protinus reddatur caecior.
Quapropter mi Deus, si unquam tibi placuit, quod sedulò
Egi hactenus: si nondum nos omnino aversaris, precor
Ut me vel illico è medio tollas, & ab his convitijs,
Quibus infelix iam ubique lacessor, vindices:
(360) Vel si tua pater digna videor clementia,
Facilem quaeso meis tandem querelis aurem praebeas,
Meisque os obtures obtrectatoribus: quò desinant
suis me posthac immerentem traducero mendaciis.

ACTUS II. SCENA II.
RAGUEL, SARA.
Eiusdem generis.

QUam hîc audio eiulantem, & calamitatem deflentem suam?
(365) Mirum ni filia est: certè ipsa est. facile divinaveram.
Sed abitum parat, accedam propius, ac compellabo. Quid est
Filiola mea quod te ita sollicitat, ut omnia questubus
Suspirijsque compleas? Sa. Pater, ah, rogitas? quasi mihi
Querendi iusta desit causa. Ra. Nata mea, non me latet,
(370) Quam indigna sis passa; at quid vanis proderit
Excarnificasse animum querimonijs? parum ex sententia
Cùm res succedunt, mentem consolari convenit
Spe fortunae secundioris. Nam velut
Summam rerum prosperitatem frequenter infelicitas
(375) Excipit, ita extremi infortunij casum
Non rarò insperatum consequitur gaudium.
Sa. Quod mihi quaeso commemoras gaudium pater?
[p. 18] Tobaeus
Iam pridem de me actum est. Quare nihil malim,
Quam ex hisce quamprimum subduci calamitatibus.
Rag. (380) Ah, mitte desperare: nam quod nobis difficillimam
Videtur, à Deo solo nutu praestari potest.
In hunc omnem tuam fiduciam tantum fac conferas,
Cui quid nobis, tuaeque saluti maxime
Expediat, exploratum est: nec quemquam solet
(385) Affligere temerè: non enim nostrae studet
Perniciei aut exitio sed saluti potius. &
Licet ea quae nobis in hac vita obtingunt, dura asperaque
Frequenter videantur, minime tamen incusandus est Deus:
Utpote qui norit optime, quid hominibus potissimum
(390) Conducat. Atque ideo quemadmodum probus
Medicus, non dulcia semper animo aegroto, at amara saepius
Miscet pharmaca. Sa. Equidem nil refragor pater.
Scio Deo sic visum esse: quae tot simul
Suffecerit aerumnis & contumelijs?
(395) Utcumque crebra tolerandum esset orbitatis taedium,
Tristisque peremptorum jactura coniugum,
Si non meos sponsos malis ipsa occidisse dicerer
Artibus. Eheu, quae non passim convitia
Et scommata in me conijciunt homines vanissimi? quibus
(400) Non traducunt dicterijs? Quin nomen commutant mihi.
Pro Sara appellantes Zaram: videlicet parricidij
Facinus exprobrantes. hoc est quod mentis aegritudinem
Exasperat, nec sortis oblivisci me sinit meae.
Ra. Durum quidem anime mi, fateor, sed levius fit patientia
(405) Quicquid nefas est corrigere. Nec nobis in manu est.
Quid dicant homines: sed ne id jure obiecerint
[p. 19] Tobaeus
Summa adhibenda est cautio. Quapropter oro patienter feras,
Non frustra culpes, quod nequit mutarier:
Latura patientiae aliquando abunde magnum praemium.
Sa. (410) Ago pater. dabimus operam: at numquid aliud est quod me velis?
Rag. Sequere me intrò. iam dudum enim te mater expectat domi.

ACTUS II. SCENA III.
TOBAEUS, ANNA.
Eiusdem generis versus.

DEum immortalem, quidnam hoc obsecro mali est!
Quae haec est calamitas? oculi prospiciunt nihil:
Visus planè perijt. quò me vertam miser?
(415) O dolor, ecquis me vivit infelicior?
Perij, pessime hodie hic dies mihi illuxit.
An. Quis hîc vociferatur pro foribus? mi vir, hic
Quid insolens sibi vult quaestus? quid deest
Tibi? satin’ sanus? hei mihi, quisnam tuum
(420) Fimo foedavit vultum? quid connivent oculi? To. Ah occidi
Miser, lumen, quo nihil est homini charius,
Mihi infelici penitus ereptum est. An. Quid ais? hem,
Numnam perijmus? quid terram prospectas? erigito caput
Obsecro, cur obvertis mihi occipitium? an te tui pudet?
To. (425) Quid faciam infelix? vix sum apud me, ita haec mihi
Mentem penitus eripuit inexpectata calamitas. An. Deum
Immortalem, quid hoc monstri est! homo planè excaecatus est.
Sed unde quaeso mi vir hos tibi profectum est infortunium?
[p. 20] Tobaeus
To. Aliquantulum permitte ad me ut redeam, audies
(430) Rem omnem. An. O miseriam! To. Totam hanc noctem propemodum
Duxi insomnem, dum consanguinei nostri corpus sepelio.
Post multam tandem noctem ad somnum me compono: cumque iam
Paucas quievissem horas, expergiscor denuo: ac statim
Apertis illabitur oculis avicularum, quae forte clam
(435) Me parieti cervicali meo contiguo adhaerebant,
Stercus calidum. hîc ego simul & inopinato casu, & gravi
Dolore exanimatus, è lecto provolo, meos
Identidem oculos suffricans: at quò magis
Illapsum eluere fimum enitor, hoc video minus.
(440) Quid hoc, an non prodigij simile? An. Me miseram! occidi
An quicquam mentiebar tunc, cum quiddam nobis tristius
Impendere augurarer? ô miserum vespillonem! vide
Quaeso, quàm magnificum tibi pro tot, tantisque officijs tuis
Referatur praemium? nunc avimadvertis arbitror
(445) Deo displicuisse, quod abs te actum est hactenus. To. Mitte obsecro.
Conviciarier, satis me cruciat infortunium
Meum, etiamsi tu exprobrando non refrices. An. I nunc & Deo
Tuum hoc beneficium iacta gratissimum
Fuisse. Viden’ quam ridicula tibi persuaseris miser?
(450) Piscator post hac ictus sapies. Tob. Vah, nihil
Unquam cuiquam tam accidit infeliciter,
Ut desint, qui malum suis exasperent convitijs.
Verùm id demum dolet impotentius, si quam
[p. 21] Tobaeus
Aequum est consolari, ea aegritudinem conduplicet.
An. (455) O ingentem confidentiam! num cogitat
Quid dicat? num facti piget? Quod si meis
Aliquando consilijs mos esset gestus, ah,
Facile hoc declinassemus infortunium.
Nunc pro tuo peccato ego supplicium quoque
(460) Suffero, cui omnia mala tecum toleranda sunt.
Tob. Parùm est, ut audio, esse infelicem, nisi
Culpa insuper infortunium istud commeruisse existimer.
Quasi quotidiana non abunde doceat experientia,
Non illos à Deo prae reliquis diligi quibus
(465) Hîc omnia cedunt ex animi sententia:
Sed eos potius, quos ipse temporarijs malis,
Doloribusque emendatos, se dignos efficit.
Ad immortalitatem non nisi per aerumnas patet aditus.
An. Enimvero probè facis, qui te paras ipse
(470) Consolari: nam omnes noti atque amici deserunt
Te: nec cuiquam jam Tobaei in mentem venit.
Perge tua profundere in homines ingratissimos:
Cùm alijs prosis, ipse tibi paupertatem accersere. Nunc vide
Quo pacto huc advolent, tuis vicissim calamitatibus
(475) Auxiliaturi: audin’? pulsando nostras effringunt fores.
Quod si nunc suppetat, istis quod quondam insumptum est palponibus,
Minus deploranda esset haec tua caecitas.
Iam nihil opis reliquum est: cum oculis, & rem simul
Amîsti. Cuius nunc auxilium imploraturus es miser?
(480) Plane ad restim tibi res redijt: aut jejunandum erit
Posthac fortiter, aut mendicandum: utrum mavis elige. Tob. Tace
[p. 22] Tobaeus
Temeraria, nil tua me movet procacitas.
Idem animus in paupertate erit, olim qui in divitijs fuit.
Deus etiamnum vivit. cuius in me munificentiam
(485) Nondum sensi claudier: huic fido, tu modo
Desine tua hac uti linguae petulantia.
An. Hem, desino, tu vide quo pacto efugias inediam, tibi
Quam jam imminere denuncio: ego mihi facile prospexero.

ACTUS II. SCENA IV.
ANNA, TOBIAS.
Senarii, septenarii, & iambici.

EHeu omnibus modis misera sum, nec quid agam scio.
(490) Nam eo nobis jam res redijt, ut si sua
Consilia conferant omnes, atque huic malo
Salutem quaerant, auxilij nihil adferant.
Tot res nos circumvallant, unde emergi non potest:
Fames, egestas, contemptus, solitudo, infamia.
(495) Ah, quam ego nunc tota displiceo mihi, quam pudet.
Sed filius exit, tristis est. idem hoc rescivit malum.
Tob. Ita me Deus amet, ut nunc patris me miseret mei
Tantum subito ad ipsum devenisse infortunium.
An. Ehodum fili, huc ad me concede. Tob. Hem mater, hiccine
(500) Astabas? Non praevideram te. An. Quod patri
Eventurum frequenter praedixi, ut sibi
Magnum aliquod adferret malum, id nunc accidit.
Vae miserae mihi. Tob. Ne crucia te obsecro mea
Mater, neve istud quicquid est incommodi,
(505) Tam iniquo patiare animo: neque praeterquam quas ipsa miseria
Habet molestias, addas: & illas quas habet
[p. 23] Tobaeus
Moderatè, & ut reliquis tuis factis dignum est, feras.
An. Quid consolare me fili? an quaequam usquam gentium
Mulier aequè misera est? To. Bono animo esto, misera
(510) Non est, nisi quam sua culpa miseram facit.
An. Eheu, nulli ego plura acerbior esse arbitror
Ex coniugio feminae unquam oblata, quàm mihi.
To. Mater, lachrymas mitte, & quoniam id fieri quod vis non potest,
Velis id quod possit. An. Non possum aedepol. To. Ah, potes:
(515) In Deo omnis spes sit nobis. An. Rectè tu quidem,
Si modo qui nos respiciat, quisquam Deus est uspiam.
To. Ah, non te cohibes mater? tene istud loqui,
Nonne grave crimem atque summa impietas est? An. Nisi
Deo invisi essemus, non nos ad hunc afflictaret modum.
To. (520) Atqui hinc ego nos illi curae esse auguror.
An. Eandem quoque tuus pater mihi saepe cantiunculam
Occinit: at pol quidem non adeo stulta sum,
Ut facile patiar id mihi persuaderier.
To. Tamen hoc mater verum est, & ipsa re experiêre propediem.
An. (525) Ridiculum. Quid mihi nunc adfers, cur expectem, aut sperem hoc malum.
Aliquando in melius posse commutarier?
To. Non id quidem certum nobis polliceri audeam:
Verum spes est. An. Credo nos esurituros satis.
Neque ego non tam mea causa discrucior, quam tua: tibi
(530) Timeo fili, tui me miseret, tu me solicitam facis.
Nam tu ni esses, certè ego mihi providerem, ac protinus
Hinc me conijcerem in pedes. To. Hem, quid ais? deseras?
An. Quidni. To. Neque facies mater, neque te satis piè
[p. 24] Tobaeus
Posse arbitror. An. An hoc illo indignum fuerit, qui si quid bene
(535) Praecipias, non obtemperat? qui me, atque familiam
Totam dedecorat, nobisque omnibus luctum parat?
Tob. Istud illius culpa non accidit. Parùm
Successit quod egit hactenus. atqui fecit sedulò.
An. Ad hoc malum accedit etiam, quòd re crebris
(540) Conviviis largitionibusque perdita,
Vix quicquam quo vivamus, nobis sit reliquum. To. Deum
Non deseret suos. confide mater. An. Isthaec verba sunt.
To. Bene ominare, atque bono animo fac ut sis obsecro.
Sed quid quod te rogem mater. An. Quid? To. Nunquid est
(545) Quod hîc tibi mea opera opus sit amplius? An. Nihil.
To. Intrò igitur eamus. An. Ut lubet. hac me consequere. To. Sequor.

ACTUS II. SCENA V.
TOBAEUS.
Septenarij.

SUmme Deus, ut tua ope declinavi pericula
Frequenter maxima, evasique per sequentium
Dolos: ita nunc tuo Pater permissu, denuo
(550) In triste hoc caecitatis illapsus sum incommodum.
Absit tamen ut te incusem, vel tuis obmurmurem
Rationibus, cum nihil in rerum naturae aequius
Aut justius te existat: cumque tua mortalibus
Plane inscrutabilia sint consilia. Nec diffiteor
(555) Peiora me commeruisse: ast & hîc tuam Deus
Facilitatem & clementiam agnosco. Heu quoties tum ego.
Tum maiores mei praecepta tua negleximus!
[p. 25] Tobaeus
Quoties tuis adversantes admonitionibus,
Divinas post tergum leges reiecimus! adeò ut
(560) Nos caeterarum nationum contumelijs,
Dicteriis, probris ac fabulis subieceris.
Quod si tuum tu persecutus jus, poenam vitijs
Nostris dignam inflixisses, jampridem cuncti simul
Cum impio sceleratae Sodomae populo in Tartarum
(565) Essemus praecipitati. Quare insigniter improbus
Sim, si meritus longè peiora, tam levem Patris
Correptionem infracto animo recusem perpeti.
Tibi me totum dedo Deus optime, tuaeque me
Tutelae committo: tu quicquid expedire meae
(570) Saluti cognoveris, imponito: ut potero feram.
Hoc tantum unum, ut verum fatear, animum haud mediocriter
Angit, quod hanc oculorum jacturam mihi mea
Dicatur conciliasse superstitio: quòd ab omnibus
Non jam dico malevolis, sed ab amicissimis quoque,
(575) Imò ab ipsa uxore, salibus ac ludibriis miser
Incessor insuper. Ubi nunc est, inquiunt, Deus
Tuus, cuius favorem ac benevolentiam tam ridiculo
Gratificandi genere conatus es eblandirier.
Vide miser, quàm praeclarum atque magnificum tuis
(580) Periculosis ac clandestinis laboribus
Sis consecutus praemium. Huiusmodi
Quis obsecro non moveatur convitijs, Deus?
Quis tam manifestam non execretur blasphemiam?
Haeccine mihi audienda erunt posthac saepius? utinam
(585) Ita divinae tuae voluntati visum sit, ut
Ex his quam primum me subducas contumelijs:
Iam pridem enim vitae satietas me cepit meae.

[p. 26] Tobaeus

ACTUS II. SCENA VI.
TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.
Senarij & septenarij Iambici.

AUdire mihi visus sum vocem patris: atqui eccum. mi pater
Salve. Tobae. Salve fili, advenis*
(590) Opportunè: iam enim te iussissem accersi. Tobi. Bene
Igitur habet, quod non vocatus ultrò accesserim.
Sed quidnam est istud quod me vis pater? lubens
Quicquid praeceperis exequar. Tobae. Nihil, nisi
Ut mihi paulisper aurem accommodes, modo
(595) Tibi quod ex usu sit futurum instillavero.
To. Pater hic sum, ubi voles. To. Attentius igitur
Ausculta, & quicquid dicturus sum, fac tuo
Penitus infigas pectori, ne unquam excidat.
Mi fili, quae mea sit aetas vides: mors aut iam aderit,
(600) Aut certè longius abesse haud potest. Quapropter cùm Deus
Me ex hoc molesto sustulerit corporis ergastulo,
Vide ut paterna erga te munificentiae memor,
Me honorificè sepelias: & matri tuae
Reverenter te per omnia obsequentem praebeas:
(605) Eamque cave à te segreges, aut deseras,
Dum vivet unquam: sed senectutem illius
Tua fovebis, sustentabisque adolescentia.
Praeterea nate mi annitere pro viribus,
Ne quando dicto, vel facto offendas Deum:
(610) Sed vitam dege, nulli vitio obnoxiam.
Sic omnia tibi cedent ex animi sententia.
Quod autem suppeditatur à Deo, cave
Inutiliter profundas, aut attentiùs.
[p. 27] Tobaeus
Domi accumules: verùm quòd superest, liberaliter
(615) Tenuioris fortunae amiculis imperties.
Nam quicquid horum datur egestati, in Deum
Ipsum erogatur. Haec in pauperes benignitas
Hominem ab interitu vindicat, & superstitem
A morte, immortalemque penitus efficit.
(620) Porrò quod ad connubium attinet, eliges
Tibi uxorem de genere tuo, ac prosapia
Israëlitica: non exteram, vel à domo
Nostra alienam. nam nos, uti nosti probe,
Vatum sumus progenies. Memoria repete
(625) Fili, quomodo maiores nostri repudiaverint
Extraneorum affinitatem, uxoribus
De gente sua domum ductis & hinc est quòd
In propagandis liberis fuere felicissimi.
Quos si morum probitate, & vitae sanctimonia
(630) Tibi imitandos proposueris, eadem, mihi crede.
Prosperitate utêris, sobolemque te, & maioribus
Tuis dignam suppeditabit Dei benignitas.
Ex alijs facito periculum, tibi quod ex usu siet.
Quod tibi fieri non vis, ne feceris alteri.
(635) Nam nihil impunitum relinquetur: licet
Error videatur levis & venialis: sua
Tamen fili aliquando poena expiabitur:
Et eo genere prognatus es, ut oporteat.
Te ab omni vitiorum labe alienissimum
(640) Esse. Omnibus amicum, facilem comemque fac te praebeas:
Nullius adversans ingenio, cedens cuilibet.
Sic tibi sine invidia laudem, & amicos facile
Conciliabis quàm plurimos. Ebrietatem haud secus
Ac pestem devita teterrimam: nec luxui
[p. 28] Tobaeus
(645) Indulgebis: sed grata tibi sit parsimonia,
Quae non abs re magnum vectigal dicitur.
Cuilibet salubria admonenti, protinus
Pareto reverenter, ac age gratias. Deum
Inprimis obsecra, ut omnia tua consilia
(650) Omnesque conatus tuos sua secundet gratia.
Horum fili quoad vixeris fac memineris.
Tob. Dabitur opera pater mi. Tobae. Sed audi quid praeterea te velim.
Tob. Perge, ausculto. Tobae. Iam annus agitur vicesimus
Quòd in Ragensi provincia apud Gabelum mihi
(655) Cognatione proximum, argenti decem
Talenta deposuerim. Nunc quandoquidem eò
Nobis res redijt, ut pecunia sit opus,
Utî isthuc proficiscaris, atque argentum illud ab eo
Velim repetas, suo ipsi reddito chirographo.
Tob. (660) Lubens itineri accingar pater: at nescio
Qua istud ratione efficiam: nam neque illum quem vocas
Gabelum novi, neque viam, qua in Mediam
Itur. Tobae. Quaere fidum alicunde tibi comitem,
Totiusque itineris peritum: atque ad me deducito.
(665) Numerabitur pretium quantum poposcerit.
Porrò ad Gabelum ubi perveneris, dic modò
Tobaei filium esse te, marsupio
Hoc, syngraphaque illi oblata, pecunia,
Sat scio, numerabitur continuò: nam vir est
(670) Probus admodum, ac fide plenus: cum videris,
Dices hominem quantivis pretij. Tob. Age pater, ad
Forum hinc, sed quem video huc adventare adolescentulum
[p. 29] Tobaeus
Ad iter accinctum? Tobae. Quò tendat roga. Tob. Ubi propius accesserit.
Raph. Dei supremi nuncius ego sum Raphael,
(675) (Ne quis per ignorantiam me esse hominem existimet)
Ex alto missus aethere, ad hunc virum pium
Tobaeum, quem cum filio stantem hîc ante ostium
Videtis. Quae verò illi per me praestabit Deus,
Multis verbis hic commemorare, neque locus, neque
(680) Tempus patitur: palam post fient omnia. Fallam eos,
Ad tempus, & pro Raphaele Azaria
Mihi nomen esse dixero.

ACTUS II. SCENA VII.
TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.
Σκάζοντες.

SAlve hospes honorande. To. Quid, adestne mi fili?
Tobi. Adest. Tobae. Salve adolescens amande. Raph. Divine
(685) Vir salve plurimum. Tobae. Frustra mihi salutem
Precaris, ô bone, cum omnia mihi succedant
Parùm feliciter, oculisque orbatus sim miser. Ra. Fac sis
Animo bono, brevi tempus aderit, lumen
Tui oculis quo restituet Deus. Tobae. Faxit
(690) Ita pater coelestis. Sed quò tibi iter est nunc?
Raph. In Mediam rectà. Tobae. Eho, in Mediam? Raph. Isthuc me
Vocant negotiola quaedam. Tobae. Iocone istud*
An serio inquis mi hospes? Raph. Quid mihi lucri
Sit, si mentiar? id quod res est loquor. Tobi. Nunquam
(695) Ego vidi commodiorem hominis adventum.
Tobae. Filius hic meus eodem iter parat. Quid si
[p. 30] Tobaeus
Hunc imperitiorem tibi viae adiungas
Comitem? ubi redieris, quicquid pretij à me
Optaris, id optatum feres. Rap. Nihil vile
(700) Moror lucellum de mercede agemus tunc,
Cùm filium redisse videris salvum.
To. Istud quidem fiet nunquam. Ra. Cave quicquam
Diffidas. Pulchrè calleo vias, easque omnes
Regiones peragravi frrequentius: nulli
(705) Eum commiseris tutiùs: Tob. Amabo hospes
Cuias es? aut quibus parentibus quaeso
Prognatus? Ra. Quorsum id percontare? nil refert
Ad id quod agimus nunc. Tob. Cupio tuum scire
Nomen, terramque natalem, parentesque
(710) Tuos, priusquam committam tibi gnatum,
Cuius salus mihi mea ipsius vita
Potior est. Ra. Age, dicam, cùm te id velle video, nostin’
Hannaälem, senem illum dico, de stirpe
Solomithi maioris? To. Quidni, meum tanquam
(715) Hunc filium: quandoquidem mihi cum eo magna
Iam inde usque à pueritia fuit semper
Familiaritas. Rap. Illius sum filius Azarias.
Tob. Hem quid ais? igitur sanguine mihi coniunctus
Es. Rap. Est ut dicis. To. Sed ne id mihi, precor, frater
(720) Succenseas, quòd curiosius stirpem
Tuam expiscari non erubuerim. Scis quam
Non sit tutum cuiquam hoc rerum statu quicquam
Committere ignoto: & curae est mihi gnatus.
Rap. Patris probi fungeris officio. To. Ego drachmam
(725) In singulos tibi pendam dies. Rap. Mitte
Inquam pretium. To. Quin beneficium hoc tibi faxo
Ut dicas pulchrè foeneratum, ubi natum
[p. 31] Tobaeus
Reduxeris incolumem. Scio te mea nunquam
Antehac usum necessitudine, memorem
(730) Me dices, ac gratum. Rap. Facile de eo inter nos
Convenerit, ubi fuerimus reversi. Nunc
Ut se gnatus paret tantum iube. Tobae. Hem fili,
Intro, ac protinus ad iter para te: ne
Quid huius commodum tua remoretur cunctatio. To. Fiet.

ACTUS II. SCENA VIII.
TOBAEUS, RAPHAEL. TOBIAS,
Trochaici, catalectici, senarij, septenarij.

(735) QUam saepe accidunt mi adolescens quae non audeas
Sperare! oh, vix verbis possum consequi
Quantum hic inopinatus adventus tuus mihi
Gaudij attulerit! Ra. Credo, sed istud quicquid commodi est
Mi senex, uni Deo acceptum referri convenit.
Tobae. (740) Nunc demum mihi lubet vivere, postquam mea
Ex progenie talem te cognovero
Prognatum. Fac eo semper sis animo, & omnia
Quaecunque optaris, tibi optata adferet Deus.
Tobi. Hem, Adsum pater, haud malè, ut opinor, ad viam
(745) Instructus. Tobae. Bene factum fili. Tobi. Iamdudum meae
Matri, dum viaticum numerat, vale
Dixi. Tobae. Faxit Deus optimus, ut incolumes brevi
Redeatis uterque. Tobi. Vale mi pater. To. Fili bene
Vale. adolescens, tibi committo filium meum.*
(750) Tu fac eius curam agas. Rap. Quietus esto, ego
Huc illum tibi propediem salvum reduxero.
Tobae. Utinam. Raph. Fiet, tu modo fac utramque in aurem dormias,
Tobae. Quàm id mihi difficile erit absente filio!
Hem puer, concede huc, meque intro reducito.

[p. 32] Tobaeus

ACTUS III. SCENA I.
TOBIAS, RAPHAEL.
Eiusdem rationis versus.

(755) APpetit vespera frater, longumque me
Lassum iter reddidit. Rap. Ad Tigrim venimus,
Commorandi hîc commodus dabitur locus.
To. Tu me deduc ignotum. Ra. Hospitem probum dabo. ad
Proximas has aedes, si videbitur,
(760) Divortamur, quarum hospitio semper feliciter
Usus sum. To. Ubi voles, nihil in me erit morae.
Sed priùs ad flumen concedamus rogo, ut pedes
Sudore ac pulvere turpatos abluam. Ra.
Ut lubet, sequar quocunque vocaveris. Tob. Amnis hic
(765) Non fastidiendum praebebit refrigerium mihi.

ACTUS III. SCENA. II.
ANNA.
Octonarij, Iambici.

NUnquam mihi senectus visa est onus aequè miserum, ac modo.
Ad aetatis postquam ingravescentis non pauca incommoda,
Multo praeterea asperiores super salute filij,
Accedunt sollicitudines. Nunc demum sentio misera
(770) Quantus sit erga liberos parentum amor! vix unquam animus
Quiescere sustinet. Adeo mihi videtur durum ac grave,
Dulci ipsius praesentia frui non posse. Imò haud parum
Anxia sum, ne alicubi algeat circumventus. Multae simul
Concurrunt suspiciones, quae meum animum diversum trahunt:
(775) Viae crepidines periculosae, adolescentis parum
Circumspecti imperitia: tum hospes, cuius fidei creditus est
[p. 33] Tobaeus
Ignotus. Sed quid ego nunc dicam de marito, qui
Isthuc eum pene invitum protrusit? Ah, tantamne rem
Tam negligenter agere? saltem spectatae fidei viro
(780) Commisisset, cum ipsi salute filij pecunia
Prior esset. O insaturabilem habendi sitim!
Quasi non multo satius fuisset paululum
Perdere pecuniae, quàm filium, unicam
Nostrae senectutis requiem, vitae subire periculum.
(785) Cui si quid, quod Deus, prohibeat, adversi in via accidat,
Actum est, mori malim, quàm tantam miseriam pati:
Adeo nihil sine eo mihi in hac vita aut amabile,
Aut dulce, aut iucundum videtur. Hei mihi, nullam arbitror
Mulierum me infeliciorem vivere.

ACTUS III. SCENA III.
TOBIAS.
Trimetri partim recti, partim σκάζοντες.

(790) QUid quisque vitet nunquam homini satis cautum est.
Me miserum, totus horreo postquam mihi
Triste illud succurrit periculum. Deum
Immortalem, plane perieram, ni Azarias
Meus mihi succurrisset. Modò in Tigri
(795) Dum me lavo, piscis quidam immanis, ex imo
Prosiliens gurgite, me omnis infortunij,
Malique securum, inopinato hiantibus
Invadit faucibus. Hîc ego formidine
Exanimatus, truculentam belluam brachijs
(800) Corripio, Azariae inclamans opem: cuius
Auxilio superior evadens, prostratum humi
Conficio, confectumque exentero quantum
Possum, cor & fel palpitanti detrahens:
[p. 34] Tobaeus
Quae usum, suum in medicina, ut is asserebat, sunt
(805) Habitura: atque hac de re in itinere plura mihi mox
Se narraturum promisit. Sed eccum, ipsus
Foras egreditur.

ACTUS III. SCENA IV.
RAPHAEL, TOBIAS.
Trimetri.

HEM, Tobia rursus ad iter
Paremus nos, rectaque pergamus Ragem,
Nusquam cunctantes. To. Adsum domine, consequor
(810) Quocunque vocaveris. Sed hoc mihi expedi
Amabò, quodnam tandem facies pharmacum
Ex hoc execto piscis corde, ac felle? vix
Credas, quantopere id narrari mihi cupiam
Rap. Nil te celabo mi frater: namque hinc tibi
(815) Non vulgare ariolor oriturum gaudium.
To. Utinam augur sis verus. Ra. Cor praesentaneum
Habet remedium ad exigendos impios
E corporibus mortalium cacodaemones.
Fel autem medicatur oculis albugine
(820) Obductis. To. Hem, quid ais? in patre periculum
Faciam, domum reversus. Ra. Admiraberis.
Ubi videris rem. Verùm jam pervenimus
Ecbatana, neque procul ab aedibus tui
Cognati Raguelis absumus: igitur
(825) Huc recta concedamus. To. placet. Ra. Accommoda
Aurem, teque attentum praebe, quod audies
Iam ex usu tibi futurum est maxime. To. Arrexi
Utramque tu ubi voles, exordire. Ra. Hic tuus
Consanguineus Raguel unicam habet filiam,
(830) Nomine Saram, egregia forma juvenculam,
[p. 35] Tobaeus
Bonam, bonis prognatam, & dotatam probè.
To. Parentum virtus, castitasque maxima
Puellae dos est. Rap. Moribus insuper adeo
Modestis, ac venustis, ut nihil suprà.
To. (835) Audio. Rap. Sedulò agam cum eo, ut in matrimonium
Hanc tibi det: tu te idem velle fac intelligat.
Non denegabit, sat scio: nec si velit
Maxime, jure poterit: nam praeter jus tuum
Nil postulas; tibi enim debetur: utpote
(840) Qui ei cognatione, ac genere proximus
Es. Nec eam contra praeceptum Mosaicum
Alienigenae nuptum locabit coniugi,
Nisi crimen capitale velit incurrere.
Tob. Nil malim frater, quàm hanc uxorem ducere:
(845) Sed est scrupulus, qui animum malè habet meum.
Ra. Facessant scrupuli, quid timeas scio. To. Ferunt
Illam jam olim septem viris nupsisse, qui
Ab Asmodaeo principe cacodaemonum
Priusquam in complexum venissent: protinus
(850) Crudeliter omnes sunt interfecti: periculum
Ex alijs faciam, mihi quod ex usu siet,
Ra. Nihil est Tobia quod vereare, omnem tibi metum
Ademero, meis tantum, fac pareas
Praeceptis. Audi in quos jus habeas daemonis
(855) Immanitas. Quicunque matrimonium
Brutorum animantium ritu, libidinis
Non prolis procreandae gratia ambiunt,
Divini numinis immemores, hos impetit
Immundus ille spiritus. Tu modo Deum
(860) Veritus, non tibi, sed soboli complexum quaere: & patris tui
In memoriam revoca praceptum, qui tibi
[p. 36] Tobaeus
Interminatus est, ne coniugem à tua
Stirpe alienam unquam duceres. Haec si tuo
Infixeris animo, nihil est quod daemonis
(865) Exhorrescas insultum: continuo fugam
Dabit, ubi te his armis instructum senserit.
Quare cubiculum ingressus (nam certo scio
Hodie te illam uxorem ducturum) tres dies
Ab usu connubiali fac temperes,
(870) Orationibus interea cum ea vacans.
Secunda nocte in sanctorum patrum statim
Admitteris consortium. Nox tertia
Propagandae demum soboli dicabitur.
Huc ubi vos liberorum procreatio, aut
(875) Humanae carnis illexerit infirmitas,
Stratum primùm relinquitote, Deumque humi
Prolapsi supplices adorate, ut sua
Vos tueatur clementia, impiumque procul
Pellat cacodaemonem. Simulque sumito
(880) Cor piscis, & hinc suffitum facito: quem ubi
Nidorem olfecerit Satan, perterritus
Cubiculo cedet, fugietque puellam illicò,
Nec relictam repetet unquam. Tob. Deus bone,
Animus tremore simul ac gaudio mihi
(885) Inhorrescit, dum tam prodigiosa audio
Te narrantem. Faxit Deus ut experiar propediem,
Haec nunc verè à te dicier. At quis ille senex quem conspicor
Ex aedibus istis prodeuntem, promissa barba, ac senio
Venerabilem? Rap. Eho, hic ipsus est Raguel, patris
(890) Tui cognatus. Tob. Quid audio? feliciter
Sanè succedunt omnia, cùm ille qui alioqui
Esset quaerendus, ultrò nobis venit obviam.
[p. 37] Tobaeus
Ra. Sic est. Sed subsistamus hîc paulisper, ne parum
In tempore illum aggrediamur. Tob. Dicis probè.
(895) Nam tristior mihi videtur. Ra. Tace, quid ei doleat scio.

ACTUS III. SCENA V.
RAGUEL, EDNA.
Septenarij & octonarij Iambici.

QUotidianae querelae, & lamentationes filiae,
Perpetuaque orbitatis deploratio, me eò
Redigunt infelicem, ut quid agam, aut ubi siem nesciam.
Nunquam tam mane cubiculum eius ingredior, neque
(900) Iam vesperi revertor unquam, quin conspicer eam
Singultientem, ac calamitatem deflentem suam.
Si quando lachrymantem consolari, & animi aegritudinem
Oratione pares lenire, nihilo plus agas,
Quam si adversus stimulum calces, aut laterem laves.
(905) Nec unquam tam blande dicere possum, se ut respiciat,
Pectusque inutili moerore excarnificare desinat.
Altius animo inhaeret dolor, quam ut evelli queat.
Me miserum! adeon’ rem redijsse, ut unde alij non mediocrem
Voluptatem percipiunt, hinc mihi gravis exundet dolor!
(910) Iam olim cum mihi coniux peperisset filiolam, Deum
Immortalem quantopere mihi plaudebam; atque adeò gaudium ex
Ea mihi pollicebar perpetuum, ac bene stabile.
Quae simulas grandiuscula esset facta, ita ut illius
Ingenium jam nosci posset, tum omnes omnia bona dicere &
(915) Laudare fortunas meas, qui gnatam haberem
Ingenio tali praeditam. Verùm ex ea miser
Quem nunc capis dolorem? facile hic plus mali est, quàm illic boni.
[p. 38] Tobaeus
O caelibatum quovis potiorem connubio!
Sed video uxorem, quid dictura sit nescio. Ed. Marite mi
(920) Opportunè te hîc stantem reperio. Est quod tecum agam.
Rag. Quid isthuc? Sed quosnam huc adolescentes adventare conspicor?
Ad nos, nisi quid me fallunt oculi, iter instituunt; mane.

ACTUS III. SCENA VI.
RAPHAEL, TOBIAS, RAGUEL, EDNA.
Eiusdem generis versus.

EGo de hac re hunc adoriar, tu orationi utî subservias
Vide. To. Laudabis. Rap. Age. To. Si impetras, quid aliud
(925) Malim, quàm hodie has fieri nuptias. Rap. Non est dubium id quidem:
Nam pulchrè hominis sensum calleo. quin commodè quoque
Eius adest uxor. Salve vir honoratissime. To. Precor
Tibi salutem matrona optima. Rag. Idem cum foenore
Vobis reprecamur adolescentes humanissimi.
(930) Quàm belle hic juvenis Tobaeum fratrem nostrum refert.
Toto corporis habitu: eundem esse putes, aetas si congruat.
Ed. Per omnia, ita me Deus amet, ei simillimus est.
Rag. Cuiates estis fratres, aut quibus nati parentibus?
To. Ex captivis Ninivae agentibus, & familia
(935) Nepthaliensi. Rag. Nullane vobis est familiaritas
Cum Tobaeo fratre meo? aut nostisne senem quempiam
Eo appellatum nomine? Rap. Novimus probè. Ra. Quid audio?
Valetne? To. Valet quidem sed oculis orbatus est miser.
Ed. O miseriam! Rag. Eheu, dignus hercle est fortuna meliore. nae
[p. 39] Tobaeus
(940) Istiusmodi hominum iam nobis ingens penuria est.
Vir est antiqua virtute, ac fide. Oh, nunquam mihi,
Quoad vixero, eius ex animo elabetur memoria,
Rap. Tobaeus is, quem vos fratrem appellatis, huius est pater:
Ed. Quid ais? Rag. Nil me fefellerunt oculi, dum illum per omnia
(945) Tobaeo similem praedicarem. bone Deus! prae gaudio
Vix sum apud me. Teneone te cognate mi? Oh, lacrymas
Ex oculis excutit inopinata haec felicitas!
Ed. O faustum ac felicem hunc diem! Ra. Quis non miretur hoc mihi
Tantum, ac tam insperatum bonum? Deum tibi mi fili precor
(950) Secundum, ac propitium: quandoquidem ex integra vitae viro
Prognatus es. Hem uxor, quàm primùm intrò subducito
Te, ac mactato ariete bene saginato, convivium appara:
Mox simul omnes sequemur, ac hilarem sumemus hunc diem.

ACTUS III. SCENA VII.
TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL.
Trochaici, catalectici, septenarii & octonarii.

NUnc est tempus Azaria, ut de matrimonio
(955) Sermonem inijcias, dum occasio fert, ac soli sumus:
Rap. Tace, idipsum in pectore agebam dudum. Rag. Nihil tam diu mihi
Quod magis vellem evenire, evenit. ô Deus
Serva obsecro nobis haec bona. Hem, intrò, si placet,
Commessatum concedamus. Rap. Paulisper mane, ut tibi
(960) Commemorem, qua gratia buc ad te divortimus:
[p. 40] Tobaeus
Nam haudquaquam de nihilo est, quod tam longum iter suscepimus
Ra. Atqui id à convivio narrabitis opportunius.
Nunc tantùm vos praebete hilares, antequam hocce gaudium
Aegritudo aliqua contaminet. Rap. Voluptatem, mihi
(965) Crede, geminabis, si facilem & exorabilem
Te praebueris. Ra. Absit nostrum ut remorer commodum.
Agedum, ausculto. Rap. Hic orat ut nuptum sibi tuam loces
Filiam. Quid extimuisti, aut quid taces
Mi senex? quod metuis, facilè propulsabitur:
(970) Nam quid te sollicitet scio. Age, desine
Tergiversarier. huic debetur iuxta Mosaica
Legis edictum, utpote genere proximo, & pijs
Prognato parentibus, quapropter desponde: ut simul
Laeti omnes agitemus convivium. Rag. Non dubito quin Deus,
(975) Cuius inscrutabili consilio omnia geruntur, huc
Vos lachrymis tandem nostris commotus miserit.
Quapropter ne videar θεομαχεῖν, lubens tibi
Tobia hanc in coniugem tradidero: nam gener placet,
Ut qui maxime: sed est quod me deterreat. To. Quid precor?
Rag. (980) Non opus est prolato. Ra. Rem omnem novimus
Nihil erit periculi. Rag. Ut nunquam desunt invidi,
Qui talia libenter nunciant. Verùm id licet
Vos audivisse ex alijs credam, tamen,
Ne te Tobia circumvenisse videar,
(985) Idem ipse proferam denuò. Eam ego non ita
Pridem diversis temporibus septem viris
In uxorem locavi: qui prima statim
Nocte omnes, antequam ea essent potiti, à daemone
Nescio quo sunt interfecti. quamobrem si tua
[p. 41] Tobaeus
(990) Tibi curae est salus, mittes hanc rem, & affinitatem
Tibi aliam potiorem, ac commodiorem quaerito: nam sapit
Is, mea sententia, feliciter, periculo
Qui sapit alieno. T. ah, nihil omnino me cacodaemonis
Terret assultus: Deo hanc meam committo vitam, apud
(995) Hunc tutum patet innocentiae asylum. Quapropter sine
Te exorem, alioqui nunquam hodie tam blande dices mihi,
Ut cibum tecum capiam. Rag. Ah, ne me obsecra: quasi
Hoc te orando à me impetrare oporteat. Scio tibi
Uni deberi, & nulli locaverim lubentiùs:
(1000) Sed vereor ut in rem tuam sit. Ra. Erit, tantum Deo
Fac confidas, desponde. Rag. Age, nil detrecto, despondeo.
Ra. Bene facis. To. Habeo gratiam. Accersi iube.
Rap. Intus id commodiùs transigetur. Rag. Ut lubet.
Quis me fortunatior, si hoc coniugium feliciter
(1005) Cesserit? Rap. Quam mox intramus? Rag. Hem, praecedo, vos
Me consequimini. Tob. Deus vertat bene.

ACTUS IV. SCENA I.
PHAEDRA, MYRRHINA.
Trochaici, catalectici, senarii, septenarii.

QUid ais Myrrhina, daturne illa hodie hospiti
Isti nuptum? Myr. Ita est. Phae. Quî scis? Myr. Hera mihi forte dum
Modò fit obviam, narravit. Phae. O senem
(1010) Audacem! ô infortunatum adolescentulum!
Cui si exitium moliaris, quò nisi
Huc instiges infelicem? Myr. Forsitan
Nunc quam quondam succedet feliciùs.
Phae. Scis quam feliciter? eodem praemio
[p. 42] Tobaeus
(1015) Quo septem alij munerabitur miser.
My. Quî scis; nisi periculum sit factum? Ph. At in
Adolescente tam generoso id experirier,
An non extremae cuiusdam insaniae est?
Non pol se dignum facit herus, qui tam amabilem
(1020) Iuvenem ineluctabili periculo obijcit.
Ecce quam iniqui sunt homines prae studio, dum id quod expetunt
Efficiant. My. Hem Phaedra, satin’ sana es, quae hero
Maledicas? vide ne linguae incontinentia
Tibi malum aliquod pariat. Ph. Quid agam misera? non queo
(1025) Quin lachrymem, cùm mihi tam audax facinus venit
In mentem. Quid tibi nunc eius formam praedicem?
Cùm tute ipsa eum conspexeris modò.
My. Perliberalis visus est, Deum precor
Ut superstes sit. Ph. Ne comparandus hic quidem
(1030) Est ad illos, quibus ante nuptum data est.
Verùm ut sit superstes, in nobis situm est
Myrrhina. My. Cedo, quî sic? nam illi benefaxim lubens.
Ph. Rem omnem ipsi clam narremus: sententiam
Mutabit, ubi quod alijs factum est cognoverit.
My. (1035) Hau, hau, sanane es mea Phaedra? an hoc tibi
Proferendum usquam videtur? hem, vide
Quam rem agas. Ph. Adolescentem ex morte revocavero
Ad vitam. My. Pol si sapis, quod scis, fac nescias:
Ne tibi officiosa ista tua incommodet
(1040) Curiositas. Ph. Sanè mihi curae est, quo hoc siet
Eventurum, My. Et mihi quidem. Verùm quid hîc
Otiosae diutiùs moramur, cum omnia
Intus perstrepant undique tumultibus? hinc
[p. 43] Tobaeus
Ocyus nos amoliamur: nolo me hîc hera
(1045) Tecum garrientem conspiciat. Ph. I prae, sequor.

ACTUS IV. SCENA II.
TOBIAS, SARA.
Senarij iambici, septenarij, & octonarij.

BOno animo esto anime mi, Deus dignabitur
Sua nos misericordia, si nostris diffisi meritis,
Ad eius supplices confugiamus clementiam.
Sa. Ita spero. To. Procumbamus igitur uterque in genua, & opem
(1050) Imploremus divinam, adversus quàm nihil valet
Imbellis furiosi cacodaemonis ferocia.
Humani generis conditor, ac propagator Deus,
Qui primus sacratum connubij foedus
Inter Adamum & Evam generis nostri principes
(1055) Sanxisti, quaesumus ut hanc nostri matrimonij
Societatem, quàm iuxta divinum tuum
Decretum inter nos hodie pepigimus, ratam
Ac felicem esse velis: impiumque procul hinc arceas
Hostem Asmodaeum, septem interfectorem adolescentium:
(1060) Ne in nos sua eadem immanitate utatur. Scis Deus,
(Nihil enim te fugit) Me hanc non libidinis,
Sed sobolis propagandae gratia duxisse coniugem,
Idque ex Mosaicae, atque Israeliticae
Legis praecepto, sanguine ac cognatione proxima
(1065) In uxorem ascita. Quare nostri precor,
Misertus, ab hostili me dignare impetu tuerier:
Ut me iam meditans adoriri, vires desideret suas.
Exterritusque fugiat, cùm se inermem senserit.
[p. 44] Tobaeus
Sar. Amen. Tob. Eamus nunc in conclave, soror dilectissima.
(1070) Ut iuxta Azariae praeceptum ex corde piscis,
Penes me in hunc usum conservato hactenus.
Suffitum intus faciam: Atque ita Satanae dolos,
In me intentatos eludam. Sa. Ubi voles, sequor.
Deus nostris favore dignetur conatibus.

ACTUS IV. SCENA III.
RAGUEL.
Trochaici, catalectici, senarij, septenarii,
& octonarij.

(1075) CUm iampridem mens adversus aerumnas, indies
In deterius gliscentes, occalluerit; nunquam tamen
Aeque me afflixit sollicitudo, ac modo;
Adeo ut somnum hac nocte oculis non viderim meis.
Quoquò me verto, anxietas, dolor, metus
(1080) Undique circumvallant infelicem. Quam velim
Has nunquam coijsse nuptias: non quòd gener,
Aut affinitas displiceat (nunquam enim magis
Aptum, ac filiae magis firmum invenero virum)
Sed quòd adolescentulum mihi sanguine,
(1085) Ac cognatione proximum, insuper mea ipsius
Filia haud minus charum, tam formidabili,
Tamque horrendo obiecerim periculo.
Eius me miseret, ei nunc timeo, is me nunc solicitum habet.
Quod utinam nunquam suadere Azariae
(1090) In mentem venisset, neu cupidum me eò
Impulisset, quod mihi principium est mali. Ah, Deum mihi
Iratum arbitror, qui huic auscultaverim:
Qui tantus suis consilijs confecit mihi
[p. 45] Tobaeus
Sollicitudines: cui si constanter restitissem.
(1095) Nihil omnino nunc mihi metuendum esset mali.
Quin & ipse Tobias orare haud destitit,
Donec quod petebat impetraret. Quid tum? num illicò
Morem gestum oportuit? Fuisset tum quidem
Illi aegrè, si denegassem: at bidui, aut
(1100) Tridui haec tantum fuisset sollicitatio.
Post rem secum recta reputasset via.
Nunc nullus locus excusationi est relictus: omnia
Perturbavi, perdidi nepotem, fratrem filio
Unico fraudavi. Hem canitiem! me quem prudentia.
(1105) Et longo rerum usu solertem, ac vafrum
Esse conveniebat, nihilo plus sapuisse, quàm
Vix egressum ephebia, ac aetate imperitum, denique
In amore occupatum adolescentem? modò
Aderit vereor, qui ipsum ab Asmodaeo daemone
(1110) Nunciet trucidatum: atque ideo negotium dedi
Cuidam ex famulis, ut sepulchrum noctu clanculum
Effodiat: quo ante exortum solis, si forte (quod Deus
Avertat) perimatur, sepeliam; ne fabula
Fiamus vulgi, magisque traducamur, ac probris
(1115) Incessamur asperioribus. Sed crepuere fores,
Uxor exit, quàm metuo, ne ex haec quod doleat audiam.

ACTUS IV. SCENA IV.
EDNA, MYRRHINA, RAGUEL.
Eiusdem generis.

HUc me sequere Myrrhina, est quod mandem. Myr. Hem, impera,
Ac puta factum. Edn. Quamprimum vise quomodo in filiae
Se res habeat cubiculo: num uterque vivat.
[p. 46] Tobaeus
(1120) Nam nimis solicita sum misera, ac timeo omnia.
My. Credo hera. Nihilne amplius est, per me quod curatum velis?
Ed. Nihil, hem, matura reditum. My. Iam iam adero. Ed. Ego interim
Hîc tantisper dum redis expectabo foris.
Nunquam ita ut nunc animus spe, metu atque gaudio fuit
(1125) Perturbatus. Rag. Hem uxor, quo pacto se res habent
Intus? num parum ex sententia? Ed. Ah marite. Rag. Quid taces?
Occidi miser. Ed. Equidam ignoro mi vir: eoque Myrrhina
Nostrae ut visat praecepi, utî tu mandasti mihi.
Illam hic opperior dum redeat. Atque eccam bonum,
(1130) Nisi quid me fallit mens, apportat nuncium.
Contemplare ut gestiat. Rag. Mirum ni gaudio:
Procedamus ei obviam. My. Ubi ego illam inveniam cogito?
Ut metum, in quo nunc misera est, adimam, atque animum expleam
Gaudio. Rag. Huc huc Myrrhina. My. Hem mi here, commodè
(1135) Pol hic te quoque stantem invenio. nuntium
Adfero, cuius vos participes fieri maximè
Optatis scio. Rag. Hem, vivitne? My. Vivit. Ed. Quid, vivit? My. Valet.
Inquam, ac vivit incolumis. Rag. Quid obsecro,
Num ludis tu nunc nos? My. Egone vos? quaemobrem? Rag. Nescio.
(1140) Nisi quia quo impensius hoc esse cupio verum, eò vereor magis.
Quis nobis felicior, siquidem tu haec vera praedicas,
Ed. Oh, vide sodes, ut nobis certa nuncies:
Ne nos in falsum, idque breve conijcias
[p. 47] Tobaeus
Gaudium. My. Egon’ quicquam falsi dicam aut mentiar
(1145) Misera? verissima comperies quae adfero.
Dum ingredior gynaeceum. Crepitum prohibeo cardinum,
Foriumque sonitum: hinc ad lectum placidè suspenso gradu
Ire perrexi, accessi, astiti: suaviter
Invenio utrumque cubantem. Quid hoc? Numnam vobis parum
(1150) Etiam exploratum videtur quod narro? Ra. Hem, satis.
Certa omnia mea Myrrhina, haesitare dudum desit.
Sed quid ego tibi pro nuncio hoc donem? My. Nihil
Equidem: extra officium feci nihil. Ra. Ego te sinam
Sine munere abire, ex orco quae mortuum
(1155) Me reducem in lucem feceris? Ed. O festivissimum diem!
Rag. Verum Azariam eccum video stare ante ostium: in sinum
Huius hoc quod nactus sum effundam boni.
Ed. At nos intrò rectà concedamus Myrrhina, ut
Totam familiam delibutam reddamus gaudio.
My. (1160) Age, Nae ego ex hoc nuncia maximum aliquod capiam bonum.

ACTUS IV. SCENA V.
RAPHAEL, RAGUEL, LYCHAS.
Senarii iambici, admistis paucis septenaris, & Octonariis.

AD extremos usque Aegypti sinus hinc impium
Obtorto collo protraxi cacodaemonem:
Atque ibidem frustra conantem eluctarier,
Tam arctis colligavi compedibus, ut huc ei
(1165) Unquam reverti non sit integrum. Sed Raguel
[p. 48] Tobaeus
Adest: vox comprimenda est, tale ne quid audiat.
Rag. Deus sum, si nulla aegritudo huic gaudio
Unquam intercesserit. Rap. Quis hîc se venditat
Beatum? Rag. Ah, Azaria, mearum omnium
(1170) Voluptatum inventor, scis in quibus sim gaudiis?
Scis Tobiam vivere salvum? Rap. Quasi nesciam
Assimulabo. Rag. Asmodaeo procul hinc in malam
Abacto rem? Ra. Hem, bene, ita me Deus amet, factum.
Rag. Res nulla potest mihi tanta intervenire iam,
(1175) Ut aegritudinem conciliet. Nescio
Quid commemorem primum, aut quem laudem maximè:
Te, qui mihi dedisti consilium ut facerem: an me, qui sim ausus id
Incipere. Rap. Neutrum ô bone: Deo uni acceptum id ferri convenit.
Rag. Scio mi frater. Neque hoc eò dictum volo.
(1180) Quasi citra illius opem quicquam nostra valeat
Industria. Da veniam, homo sum, humani nihil
A me alienum: delirat lingua gaudio.
Rap. Quin moderare affectibus: etenim ut virum decet
Fortem, res adversas infracto perpeti
(1185) Animo: ita nihil intolerabilius, ac Deo
Magis invisum, quàm dulci fortuna ebrium
Immoderate insolescere. Quapropter dum ego
Intus quod restat perago, tu supplex Deum
Interea comprecare, ut hoc tibi gaudium
(1190) Velit esse perpetuum, ac stabile. Rag. Mones probè:
Proin’ & hic, & alibi tibi lubens obtemperavero.
Deum immortalem, quanto mihi nunc plus sapit
Hic adolescens, quàm egomet mihi! quàm prudenter consuluit!
[p. 49] Tobaeus
Quàm comiter simul, ac salubriter increpat!
(1195) Quam perspicit omnia! in occipiti oculos quoque
Habere hunc verè dixeris. Vah, me mea
Pudet canitiei, cum iuvenem impuberem
Etiamnum, longè plus sapere conspicio, quam
Me senem. cuius prudentia adolescentum
(1200) Moderari conveniebat insipientiam.
Sed commodè venit in mentem. Heus Lycha, ocyus
Ad Sosiam propera. Ly. Quid vis dicam? Rag. Ut statim
Sepulchrum quod modò effodi praeceperam,
Iniecta terra obducat denuo, ac solum
(1205) Scitè exaequet, ne ullum extet vestigium. Ly. Abeo.
Rag. Nunc, ut diei tempus est, convivium
Splendido instructum apparatu adornari iubebo,
Ad quod amicos omnes volo vocarier:
Ut solidum hoc, numerisque omnibus sit absolutum gaudium.

ACTUS IV. SCENA VI.
TOBIAS. RAPHAEL.
Octonarii.

(1210) ABS quîvis homine cùm opus est, beneficium accipere gaudeas:
Verum id demum iuvat, si de quo nunquam meruisti bene, is
Facit. O Azaria mi, ô mi frater, quid ego nunc praedicem
Tuam erga me munificentiam? certe nunquam tibi tua
Satis dignum virtute praemium referre queam, licet
(1215) In perpetuum servitium me totum addicam tibi. Rap. Tace
Obsecro, bene collocatum arbitror beneficium, in amicum quod
[p. 50] Tobaeus
Confertur. Si qua in re praeterea opera mea egeas, impera,
Ac factum arbitrare. To. Deus me oderit, ni te magis quàm oculos
Amo meos: si frater esses, quî magis morem geras?
(1220) Utinam sit in quo tibi contrà gratificari queam. Sed ad
Rem. Haud te latet opinor, quo pacto me; Sacramento Raguel
Obstrinxerit, dederimque fidem, ante decimum quartum diem
Me ex eius non discessurum aedibus: iamque parentes mei
Reditum nostrum solicitè opperientes sat scis, numerant dies.
(1225) Quòd si ad dictum tempus nondum reversos nos conspexerint,
Immanè quantum sollicitudinis illis nostra pepererit
Mora. Quare ne aequo cunctemur diutiùs; velim
Ut assumptis duobus hinc camelis, servisque quatuor;
Ragem ad Gabelum cognatum recta proficiscaris via: &
(1230) Argentum, cuius gratia iter hoc susceptum est, repetas. dein’
Ad nuptias meas tecum ut reverti dignetur, roges,
Tantisper nunquam te morabitur scio,
Quin habeas illud, quo die isthuc veneris:
Si modo suo illi reddito marsupio,
(1235) Quid sit quod me hîc detineat, commemoraveris.
Rap. Neque hic, neque alibi usquam erit in me mora: nullum defugiam
Laborem, dum prosim tibi. At nihilne praeterea? T. Nihil,
Nisi ut nobis, si forte difficiliorem se prabeat,
Blanditijs huc illum pellicias senem. Ra. Agedum, dabitur opera.
To. (1240) Faxit Deus, ut tibi eunti ac redeunti salus ipsa sit comes.

[p. 51] Tobaeus

ACTUS IV. SCENA VII.
SOSIA, MYRRHINA.
Trochaici senarii, & septenarii partim catalectici, partim acatalectici.

TOtum hunc propemodum cursando ac ambulando,
Contrivi diem: perreptavi usque omnem oppidum.
Ad forum, ad macellum, & quò non? dum quae opus sunt
(1245) Ad nuptias paro. vix arbitror decem
Famulos tot suffecturos negotijs: nec
Quicquam nunc magis metuo, quàm ne hinc denuò aliquò miser
Extrudar, quod si fit, actum est, perij. Postulem
Nunc me defessum refocillari si liceret. at
(1250) Opportune eccum Myrrhinam duobus cantharis
Onustam, huc accedentem conspicor. Alloquar.
Hem mea Myrrhina, quid sit, quid agitur? Myr. Rogas
Quid fiat? tota domus perstrepit rumoribus:
Omnes nostrarum rerum satagimus: interim
(1255) Tu, quasi nihil sit quod intus agas, ante ostium
Hîc otiosus restitas? Sos. Quinam malum
Otiosus, qui me hodie sursum cursitando
Ac deorsum, adeo defatigaverim, ut
In cursu ferè conciderim miser: atque illud hîc
(1260) Dum tu accedis, stomachor mecum. My. Vin’ tibi
Gratum faciam Sosia. Sos. Nihil malim, si quidem
Posses. My. Possem maxime, si lubeat. Quid tibi
Hoc vini placet? So. Haud malum herculè: quid tum postea?
My. Hinc haustam tibi plenis propino faucibus.
[p. 52] Tobaeus
So. (1265) Oh, bearis, si hanc mihi praestes beneficentiam. Cedò
Cantharum sodes: gratum me, sat scio,
Dices, ac memorem. Myr. Quid ais? equidem iocabar
Stulte. Sos. Garris? si vivo, mox referam gratiam.
My. Agedum inepte, resiste, quò fugis? sed parciùs
(1270) Mi Sosia, ne sentiat herus: nam scis quàm sit ad
Has res perspicax: & novi ego ingluviem tuam.
Hem, perij, dimidium exhausisti vinose: mox
Vapulabo misera. Sos. Abi stulta, nescis fallere
Homines: quod factum est dispendij, vide
(1275) Sarcias. My. Quo pacto? So. Vah, nescis? infusa aqua.
My. Dixti pulchrè, si verbera mihi velim
Lucrifacere. Sed ostium concrepuit, protinus
Intrò fugiamus, ne quis forte hic nos opprimat
Otiosè garrientes: sequere me. Sos. Sequor.

ACTUS IV. SCENA VIII.
GABELUS, RAPHAEL.
Trimetri iambici.

(1280) INcredibilia sunt quae narrasti modo.
Deum immortalem! nihil unquam in vita mihi
Renunciatum est gratius. Sed accipe, hem,
Lectum est, conveniet numerus quantum debui.
Rap. Meritò te amo mi Gabele, & habeo gratiam.
Gab. (1285) Praesertim ut nunc sunt mores, adeò res redijt,
Si quis quid reddit, magna habenda est gratia,
Rap. Verum dicis, perfidiarum plena omnia.
Sed quid gestis? quidve es alacris? vulgus hominum
Si quando numerandum est pauxillulum, frontem
(1290) Aversus contrahit illico, supercilia
Adducit, ambages quaerit: quin aufugit
[p. 53] Tobaeus
Non rarò creditorem illudens. Caeterùm
Ubi fides est si roges, nihil pudet.
Si instes, ibi dum impudentissima eorum est oratio.
(1295) Quis tu es? quid tibi rei mecum est? adeò ut tibi
Amicum inimicum beneficio efficias tuo.
Atqui hoc genus hominum non sibi solùm male
Consulit; at reliquis etiam, qui nihil male
Unquam meruerunt, perfidia sua fidem
(1300) Plane abrogat: cum ex illorum impudentia
Horum quoque ingenium metimur. Te simul
Ac depositi commonefacerem, tuo tibi
Oblato syngrapho, quàm nihil omnino sis
Commotus, tua fuit indicio oratio.
(1305) Adeoque admonitus nihil offensus es, ut mihi
Nunc multò videaris quàm dudum hilarior.
Gab. Ita decet ô bone. Cum deponeretur, mihi persuaseram
Ea conditione esse creditum, ut statim,
Ubi ipse reposceret, esset restituendum. Et quanquam
(1310) Non admodum lauta mihi domi res est, tamen
Unum hoc curavi adhuc, ut mihi esset fides.
Rap. Felix qui eo es animo. At insuper aliud est,
Quod multò mihi praecepit accuratiùs:
Ga. Quidnam obsecro? Ra. Ut ad suas illuc te nuptias
(1315) Adducerem. Ga. Luberet, nisi iter longius
Esset: & aetate infirmum hoc est corpusculum.
Ra. Nihil opus est viribus, veheris commode:
Tum fabulis itineris educabimus
Molestiam. Ga. Suadere noli. Ra. Quidni suadeam?
(1320) Imò haud omittam, ni exorem. Ga. Age, fiat. Rap. Nunc te dignum facis.
[p. 54] Tobaeus
Gab. Tantisper opperire, intus dum me paro. Rap. Propera.

ACTUS V. SCENA I.
RAGUEL.
Senarij, septenarij, & octonarij Iambici.

Quidnam in rebus mortalium tam succedit feliciter,
Quod non suam habeat admistam aegritudinem?
Ita profecto natura comparatum est, ut dolor
(1325) Voluptatem perpetuo consequatur. Plus mihi
Praeter spem, omnemque praeter opinionem obiectum est gaudij,
Quam unquam fuissem ausus sperare. At nunc vide obsecro
Quantum mea haec felicitas mihi solicitudinis adferat.
Cum filiam meam Nepoti nuptum do, jubeo fidem
(1330) Mihi det, se intra dies quatuordecim domum ad
Parentes non reversurum: sperans diutino
Convicta, ac familiaritate illum ita devinctum fore,
Ut aut nunquam de patria repetenda cogitaret, aut
Saltem se propediem reversurum promitteret.
(1335) Nunc neutrum impetro miser. Venit hodie ad me, mi pater,
Inquit, decimus quartus iam agitur dies, qui me à fide tibi
Data liberat: animus est iampridem domi
Apud parentes, quos mea non mediocriter,
Sat scio, solicitat cunctatio, quare precor
(1340) Ut mihi iam illuc pace tua una cum coniuge
Reverti liceat. Nam nisi ad diem dictum
Praesto adfuerimus, aut nos in itinere dolis
Grassatorum circumventos, trucidatosque vel
[p. 55] Tobaeus
In morbum illapsos, aut aliud adversi quippiam
(1345) Incurrisse suspicabuntur. Ad haec quid me censen’ ullum
Potuisse verbum proloqui? penitus obmutui
Primùm: dein’ mihi redditus: nihil inquam, nate mi
Aequè malim, quàm te hîc apud me, quoad vixero cum filia
Aetatem agere: sed jamdudum te hîc invitum haerere video:
(1350) Quare tuis si pergam affectibus adversari, nihil agam,
Hoc tantum unum abs te ut obtineam permittito,
Ut post annum tuos apud parentes exactum, huc iterum
Commigretis: sat habeo, si istud impetro
Cum gratia. Nihil respondes? age non omittam, neque
(1355) Desistam, prius quam hoc te exoraverim. Hîc cum illius
Orata reminiscor, nequeo quin lachrymem miser:
Mi pater, inquit, singultiens, qua fronte ego parentes meos
Quorum senectuti unicum sum praesidium, audeam
Deserere? Mori hercule
(1360) Malim, quàm eos per me ad tantam calamitatem adigi.
Quid multis? his lachrymis ad nisericordiam
Reductus, facio illi aegrè demigrandi copiam:
Omnemque rem familarem, capras, bovos,
Asinos, oves, servos, ancillas, reliquamque suppellectilem
(1365) Substantiamque tam auream, quam argenteam,
Ex aequo cum ipso divido, lachrymans identidem.
Tandem cùm perpeti non possem amplius, huc effugi foras.
Nunc ille abitum parat. At at, quid hoc? perij miser:
Omnes ex nostris aedibus simul exeunt.
[p. 56] Tobaeus
(1370) Totus tremo, horreoque postquam horum mihi in
Mentem venit discessus: ô dolor gravis!

ACTUS V. SCENA II.
TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL, SARA.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarii, admistis paucis octonarijs.

SUperis meritò maximas ago gratias.
Cùm evenêre haec nobis frater prosperè. At
Quid remoratur coniugem. Rap. Aegrè avellitur
(1375) Maternis complexibus: jam jam sequetur,
Atque eccam. Tob. Et socer nescio quò clanculum
Se subducat modo. Rap. Humani istud ingenij
Est argumentum. Amor parentum in liberos
Quantum valeat, equidem haud ignoras Tobia.
(1380) Non animadvertis gnata abitu hunc miserè solicitarier?
Atque ea hinc clam discessisse gratia,
Ne quod animo aegrè est conspiciat? Rag. Occidi miser,
Quae posthac futura est vita, cùm in mentem venit
Solitudo? sed aliò deflectunt viam:
(1385) Quid si revocem? Heus heus, resistite. Rap. Tobia,
Socer est, qui revocat. Tob. Profecto is est ipsus. Rag. Quid est
Mi fili quòd ita properas? iam iam redissem, paululum
Si cessasses. Tob. Mirabar quónam abieras pater.
Rag. Non procul. Sed quid tibi placet filia
(1390) Dos? Tob. Regalis mihi visa est opulentia.
Quamquam dotata est satis, quae morata est bene.
Rag. Oh, patris simillimus es, Hem filia
Fac te tali dignam praebeas viro:
Illique per omnia morem gerito. Sa. Dabo
[p. 57] Tobaeus
(1395) Operam mi pater. Rag. Tum socerum, & socrum, qui tibi
Iam in parentum succedunt locum, haud minus
Quam me, matremque tuam reverere. In domesticis
Administrandis negotijs, quae propria
Est matronae functio, vide sedulam
(1400) Naves operam: ut quemadmodum foris maritus,
Ita tu rem domi augeas industria.
Sic faecundum Deus vestrum faciet connubium:
Liberosque suppeditabit tales, qui tuis
Coniugisque digni videantur maioribus.
Sar. (1405) Memorem dices te monuisse mi pater.
Rag. Caeterùm tibi Tobia mi hanc in manum
Do, & tuae mando fidei: tu illi pater
Posthac, tu maritus, tu patronus, tu. Tob. Ah, pater,
Ne lachryma: magnificentiùs habebitur, quam si domi
(1410) Sit tuae. Sed est praeterea quippiam
Quod nos vis pater. Rag. Nihil, nisi ut bene
Et prospere omnes valeatis. Sar. Vale
Mi pater. Rag. Vale, inquam gnata, postremum vale.
Discrutior animo: hoccine tam subito mihi
(1415) In tristitiam commutatum gaudium?
O mutabilem ac volucrem rerum omnium
Conditionem! Sed quid inanibus me macero
Questubus? ah, eijciunda herculè est
Pectoris mollities: nimis indulgeo mihi.
(1420) Generum nactus sum ex animi sententia:
Filia talem repperit virum, qualem ipsa ne
Sperare unquam auderet. Asmodaeus procul
[p. 58] Tobaeus
Aedibus nostris eiectus, cruciatur bolum hunc sibi
Ereptum esse è faucibus. Postremo, omnis res in vado est.
(1425) Quapropter videndum, ne animi sit parum
Grati, nunc id incusare, quod votis frequenter ut
Eveniret, optavi ardentissimis.
Multa ex quo fuerint commoda, eius aequum est ferre incommoda.

ACTUS V. SCENA III.
TOBIAS, RAPHAEL.
Septenarii, partim recti, partim Σκάζοντες.

RE ipsa comperio mi frater, nullam rem tam arduam
(1430) Ac difficilem esse, quin levis facilisque fiat, si
Adsit alacritas, vel reditus hic, quàm mihi non est
Laboriosus, prae ut nuper erat discessus. Iam Charam,
Utî vides, devenimus, & adeò de via non sum
Defatigatus, ut vel Niniven citrà moram rectà
(1435) Hodie contendere luberet, ni coniuge, & grege
Servorum, & ancillarum jumenta nostra agentium
Essemus impediti, quae relinqui haud expedit.
Rap. Est istud quidem ut dicis Tobia: verum mihi
Si hac in re, quemadmodum in alijs hactenus, auscultaveris,
(1440) Non hîc pernoctabimus: at quod superest viae,
Incunctanter perficiendum arbitror. Non te latet,
Diem quo nos domi futuros pollicebamur,
Iampridem nuptiarum praeterijsse mora: patrem
Matremque dolore simul atque metu contabescere:
(1445) Quemque diem illis annum videri. To. Nil quidem malim
Azaria: sed quid coniunx, reliquaeque famulae,
[p. 59] Tobaeus
Quas jam fessas longinqua reddidit profectio?
His longius hodie si sit eundum, periculum est
Ne in media anhelae deficiant via. Rap. Scio, sed eas
(1450) Committemus, apud quem modo prandebamus, hospiti.
To. Satin’ tutò? Rap. Qui ni? probè ego hominem novi, vir est
Fidei satis spectatae. Tob. Sed non noverunt viam?
Si solae consequantur post, necubi aberrent vereor.
Rap. Eidem ut deducat dabimus negotium: insuper
(1455) Niniven simulac pervenerimus, aliquot famulos viae
Pulchrè gnaros, eis obviam mittemus. To. Quid? tibi
Si ex usu istud fore videtur, age, lubens obtempero.

ACTUS V. SCENA IV.
TOBAEUS, ANNA.
Trimetri iambici.

QUotidie magis augetur mihi de filio
Solicitudo: & quò abest diutiùs, hoc eum
(1460) Desidero impotentiùs. Me nullus est
Opinor calamitosior, neque cui magis
Bonae felicitates adversae sient.
Eheu, quot jam annos natali eiectus solo,
Hîc servitutem pertuli gravissimam!
(1465) Quot incommoda perpessus! denique quo nihil
Tum accidere mihi posse arbitrabas tristius,
Visu spolior miser. Tamen has utcunque mens
Tulit hactenus aegritudines. Nunc ut nihil
Molestiarum desit, maior insuper
(1470) De filij salute mihi obijcitur metus.
Ad haec accedit uxor rixosa, haud leve.
Profectò malum: cuius querimonijs
[p. 60] Tobaeus
Iampridem aures calent. At at, ostium crepat:
Mirum ni illa est, tacebo, ut quis sit audiam.
An. (1475) Si res mihi secundae essent de filio,
Iampridem venissent. Tob. Est ipsa. An. Ah, quos metus,
Et quas anxietates meum mihi confecit silicernium!
Tob. Ecce antiquum obtinet. An. Qui modo foras, sibi
Dum verba parata sentit, nescio quò prorepserit.
(1480) Sed opportunè illum hîc stantem reperio: adoriar,
Ut in eum quod animo aegrè est, evomam, bone
Vir, salve: ecquid remoratur filium? viden’
Tuo consilio iam me miserè solicitarier?
Infortunatior me mulier nec est,
(1485) Nec fuit unquam, tali viro quae nupserim.
Tob. Ah, pergin’ linguae uti petulantia? quasi
Isthic minus mea res agatur quàm tua,
Si quid nobis adversi fortè evenerit,
Mihi maior sustinenda est portio: atque ob id
(1490) Nequaquam ea res mihi neglectui fuit.
An. Nisi fuisses incogitans, pecuniam
Hanc perdere maluisses, quam periculis
Tot, tantisque obiectare filium: neque
Ignoto commisisses adolescentulum.
Tob. (1495) Muliere iniqua nihil quicquam iniustius,
Quae, nisi quod ipsa facit, nihil rectum putat.
Opinione melius res cedet arbitror.
Non cogitas quàm longe hinc absit, & nosti
Mores hominum, ad numerandum quisque est tardior.
An. (1500) Tandem huc tua se recipit oratio? virum
Nonne aiebas Gabelum esse optimae fidei,
[p. 61] Tobaeus
1234p144 Quicum vel in tenebris micare sit tutissimum?
Si incolumis esset, iam hîc adesset sat scio:
Quando jam pridem dictus praeterijt dies.
Tob. (1505) Non cessabis dijudicare istud priùs,
Quàm quid veri siet certò resciveris?
An. Ah, nescio quid mihi animus praesagit mali.
Tob. Noli te macerare obsecro: quin pectore
Quieto sis potius. Quid lucri erit, tibi
(1510) Si solicitudinem adferas, cùm idem sit vel
Nolenti perferendum tamen? An. Eheu, mihi hîc
Sola videor, ille quia abest hinc diutius:
Et eius mihi curae est salus. Tob. Adeon’ putas
Me omnem penitus exuisse humanitatem, ut hoc
(1515) Non mihi itidem, ut tibi doleat?
Sed quid profuerit, si me pergam affligere?
Quid aliud quam malum conduplicem mihi?
Multum iuverit animus in re mala bonus.
An. At vereor, si modo vivit, ne miseram alicubi
(1520) Vitam in sordibus, aerumnisque exigat. Tob. Pergin’
Eandem nobis toties cantiunculam
Occinere? interijt, perijt, quid sit nescio.
Quin ipsum salvum tibi jam spero propediem
Hic adfuturum. An. Spe niti miserrimum est.
(1525) At utinam ita Deus faxit. Tob. Faciet, fac modo
Divinae non diffidas munificentiae.
An. Mi vir, nescio quos procul huc adventare conspicor:
Duo sunt, alter filio, alter haud multùm
Dissimilis ei, cui est commissus, adolescentulo.
Tob. (1530) Faxit Deus ut sit filius. An. Ita spero quidem.

[p. 62] Tobaeus

ACTUS V. SCENA V.
TOBIAS, RAPHAEL, ANNA, TOBAEUS.
Trochaici, Septenarii & octonarii catalectici.

QUam nos exoptatos arbitrare parentibus
Venturos Azaria? Rap. Lachrymabunt prae gaudio
Tobia, ubi salvos redijsse nos conspexerint.
At vide ne nostrarum admonitionum nunc immemor
(1535) Sis: tenes quid dicam! de felle loquor, quo patri
Amissum restituas visum. To. Hem, teneo. Quid putas
Successurum si experiar? dic sodes? Rap. Non minus
Iuverit hîc fel, quàm cor in abigendo cacodaemone:
Tantum divino confisus numini, Deum
(1540) Ora, ut nostros conatus sua secundet gratia.
An. Quò propiùs accedunt, & quo oculos intendo acrius,
Hoc illis mihi videntur similiores. Tob. Quid ais? ah,
Nunc demum crucior nihil mihi prospicere oculos.
Raph. Tobia, patrem & matrem pro foribus stantes conspicor.
Tob. (1545) Sunt? hem, certè sunt: qua gratia hîc consistant nescio.
Rap. Nostrum opperiuntur adventum. An. Certè ipsus est
Mi vir. Tobae. Hem, quid ais? An. Cum eadem quicum hinc est profectus
Comite, procurram obviam, atque in amplexum illi proruam.
Tobae. Rape me sodes tecum, quid me salum deseris?
An. (1550) O mi gnate, ô gnate mi, salvum te gaudeo
[p. 63] Tobaeus
Advenisse. Tob. Credo mater. An. Salva sum quae te valentem
Atque incolumen redijsse intueor. Tob. Sed quid pater?
Valuitne usque? An. Eccum tibi pro foribus. Tob. Interij, miser,
In terram, dum consequitur, procul ab aedibus.
(1555) Pronus illabitur, Ah, quam vereor ne laeserit
Se: properemus, ut tollamus. Mi pater,
Quidnam hoc est mali? siccine te hîc esse humi
Prolapsum? doletne quippiam? Tobae. Nihil
Omnino mi fili: & si quid doleret, nunc velim mori
(1560) Mihi tuis dulcissimum foret complexibus.
Tob. Frustra me salvum reversum arbitrarer, nisi &
Te pater mi incolumem, ac salvum offenderem. Tobae. Deum
Immortalem! prae gaudio quid agam, vel quid loquar
Planè nescio. Nulla mihi res posthac potest
(1565) Tanta intervenire, ut aegritudinem adferat.
An. Mi fili, Deus novit quàm miseram exegerim
Te absente hic vitam. Tobae. Hem Tobia, redistin’ solus? hospitem
Nonne reducis tecum Azariam? Tob. Quidni pater?
Tobae. Ubi is est? Rap. Praesto sum Tobaee. Tobae. Cedo manum
(1570) Mi frater, quo te amplectar, & exosculer. Tibi
Benefaxim lubens, qui incolumem mihi restituis filium.
Sed quid? qua vos gratia istuc miseram,
Accepistis argentum à Gabelo? Tob. Ad assem mi pater
Conspecto chirographo numeravit protinus.
Tobae. (1575) Bene profectò factum, gaudeo. Rap. Imò si scias
[p. 64] Tobaeus
Quid boni adferamus praeterea, tum istud magis
Dixeris Tobaee. Tobae. Quidnam amabo? Rap. Idque triumphaveris
Seriò. Tob. Quin dic, quid est? Rap. Addueimus tibi nurum. Tobae. Hem
Tobia, uxorem iniussu meo? Tob. Gaudebis, sat scio
(1580) Pater, ubi cognoveris cuius sit filia.
Tobae. Cuius? Tobi. Raguelis cognati nostri. Tobae. Hem, bene
Ita me Deus amet, factum. Audin’ uxor hic quid dicat? An. Oh,
Quidni audiam? at ubi illa est. Tob. Charae eam reliquimus,
Cum grege ancillarum, & servorum, boves, oves,
(1585) Asinos, & camelos huc ad nos trahentium.
Quam simul si adduxissem, multò huc venissem seriùs:
Et sciebam quantopere vos nostra afflictaret mora.
Tobae. Unde tanta pecudum, & mancipiorum copia?
Tobi. Cuncta haec Raguel gnatae dedit doti. An. Oh, lachrymae mihi
(1590) Erumpunt prae gaudio. Rap. Tum tantam auri, argentique vim,
Ut regalem vos videre credatis opulentiam.
Tob. O ingentem numinis divini munificentiam!
I nunc uxor, ac Deum nos destituisse clamita.
An. Mi vir, peccatum à me maximum est. non oportuit
(1595) A vobis relictam. Tob. Quid si nos nostrum Syrum
Illis obviam mittamus? An. Certè si ille occurrerit,
Multò propiùs ibunt, & minor futura erratio est.
[p. 65] Tobaeus
Nam viae peritissimus est. Tob. Mater, consulis, probè.
An. Intrò igitur concedam, ut hoc ipsi dem negotij.
(1600) Nisi quid dissentis mi vir. Tob. Iube properet quantùm potest.

ACTUS V. SCENA VI.
TOBAEUS, TOBIAS, RAPHAEL.
Versus eiusdem generis.

NUnc experior illos nequaquam frustrari Azaria,
Qui in Deo omnem spem fiduciamque collocant.
Hoc si & tibi mi Tobia persuaseris,
Ad eundem modum cuncta tibi succedent bene.
To. (1605) Adnitemur pro virili mi pater. Ra. Nunc Tobia
Fel quod dixi profer, eoque patris, leniter
Illinito oculos. Tob. Quam rem tu nunc occipis
Fili? Tobi. Sine pater profuturum confido. Tobae. Vide
Sodes, ne malum pro remedio nobis exasperes.
Tobi. (1610) Nihil est quod metuas pater. Rap. Vin’ quod libenter audias
Nunciem tibi Tobaee, hodie pristinum tuis
Oculis visum restituet Deus. Tobae. Mi hospes, utinam ratum
Sit quod praedicas. Tobi. Cave eius pollicitationibus
Diffidas pater: nihil unquam ex eius consilio à me
(1615) Susceptum est, quod non successerit feliciter:
Dicas divino oestro percitum: adeò nihil ipsum fugit.
Huic mi hoc nostrum acceptum referri convenit bonum:
Utpote cuius suasu atque impulsu sunt transacta omnia.
Tobae. Scio fili, atque ob id magus sollicitus sum, quo munere
[p. 66] Tobaeus
(1620) Nunc tantam erga nos compensem beneficentiam.
Ra. Si vobis quid feci, aut facio, mi senex, quod profuit,
Istud haud mihi, sed divinae debetur gratiae:
Ac proinde, nihil à te pretij repeto. Tobae. Ah nimium me putas
Ingratum. Certum est, nunc tibi contra referre gratiam,
(1625) Ut penes me esse positum pietatis praemium scias.
Quodcunque à me donum optaris, optatum feres.
Ra. Nil moror munera: abundè mihi magnum praemium
Arbitror relatum, quando id quod feci, gratum esse vobis
Perspicio. To. Tace sodes: non committam ingratitudinis,
(1630) Ut crimen, quo vix scio, an aliud detestandum magis
Reperiatus flagitium, incurrisse videar: atque eo
Genere prognati sumus, ut nos dedeceat admittere
Quicquam, quod hominum vulgus meritò irrideat, at nescio
Quid mihi solito acriùs pungant, ac pruriant.
(1635) Oculi, vix manum abstineo. Ra. Frica quantum potes:
Mox squammae, quae nunc impediunt visum, decident.
Tobae. Oh, vide amabò, ne me frustra in laetitiam conieceris.
Ra. Itane parvam mihi apud te esse fidem? ah, absit dubitatio.
Tobae. Nihil dubito quicquam: tu modò, quod facto est opus impera.
Ra. (1640) Nihil ad hanc rem necesse est amplius: vide
Solum ne quod Deus indulget, tibi tua
Intercipiat diffidentia. Sed intrò statim
Hinc concedamus: volo universam familiam tuam
Admirandum illud spectare prodigium. To. Agedum si lubet;
(1645) Duc me. Ecquis me fortunatior futurus est,
Si quidem te ô caelum iterum mihi detur contemplarier?

[p. 67] Tobaeus

PERORATIO
Trimetri.

NOn est quod hîc moremini diutiùs,
Hos nostros qui spectastis ludos scenicos.
Intus si quid restat peragetur clanculum:
(1650) Ibi visus pio restituetur seni,
Divinumque exhibebitur spectaculum,
Ludis non exprimendum comicis. Sed quid
Mihi spectatores occipitium obvertitis?
Resistite paulisper, Priusquam hinc domum
(1655) Vos recipiatis, audite precor paucula.
Quaecunque sacris continentur literis,
Ad nostram sunt salutem prodita. Hic senex
Tobaeus, invictae exemplar patientiae,
Tot undique circumseptus calamitatibus,
(1660) Nec animum despondens tamen, quem non, licet
Gravissimis intricatum infortunijs,
Eò sua reducat tolerantia,
Ut temperarij jactura commodi, aut
Nihil quicquam moveatur, aut certè minus
(1665) Se pergat affligere: ratus quòd à Deo
Immittitur, quamvis molestum, ac asperum
Appareat, nihilominus tamen sibi
Saluti fore: quin hunc suum luctum brevi
In gaudium commutatum iri: cum nihil
(1670) Adeò in rebus terrenis firmum, stabileque
Esse intueatur, quod non aestuario
Quodam cursu, modò huc, modò illuc fluctuet:
Eant nunc mortales insipientissimi, ac
Deo diffisi, ob res tam momentaneas
[p. 68] Tobaeus
(1675) Coelum mari commisceant: his perditis
Sese interijsse clamitent. Cum tot Deus
In hunc praeter spem olim contulerit commoda:
Nec erit hodie ipsius manus contractior,
Si nos hac dignos praebeamus gratia.
(1680) Sed quidnam Tobiae monet connubium?
Et interempti septem Sarae coniuges?
Adeste huc adolescentuli, ac audite quod
In rem vestram futurum est maxime. Hi viri
Septem, quos sacra caesos narrant Biblia,
(1685) Raram stupentes sponsa pulchritudinem,
Turpique libidine accensi, vix dum ingressi torum,
Pereunt, & in atrum protruduntur Tartarum.
At Tobias Pudicitiae memor, ac Deo
Suam precibus vitam commendans, dolos
(1690) Impuri evadit spiritus; & fructibus
Exoptati tutus potitur connubij.
Atque haec ob id nunc repetimus verbosius,
Ut & illorum interitus, exitiumque miserabile,
Et huius felicissimi in rebus omnibus
(1695) Successus, à lascivia vos avocent:
Ne ijsdem Asmodaei irretiti cassibus,
Supremi vindictam incurratis numinis:
Atque ita tandem simili plectamini modo.
Valete, & si placuit quod actum est, plaudite.

FINIS.

[p. 1] Nehemias

TERENTII
CHRISTIANI,
NEHEMIAS.

Actorum nomina.

NEHEMIAS, pocillator regius. SATIBARZANES, aulicus.
HANANUS, SADOCUS, AZARIAS, ELIASIBUS,	} }	Iudaei.
BIBRIA, servus. LESBIA, ancilla.
GOSEMUS, SANABALLATUS, TOBIAS,	} }	Iudaeorum hostes
SIMALIO, SANGA,	}	milites.

[p. 2] Nehemias

PROLOGUS.
Senarii Iambici.

ADeste spectatores humanissimi.
Politiores quos delectant literae,
Quique ingenuis operam navantes artibus
Studiis vos addixistis liberalibus,
(5) Adeste, inquam propius, absit cunctatio: ut
Intelligatis quid sit, quod nunc vos velim.
Novam grex noster vobis actiunculam
Ornatu hic denuo exhibebit comico,
Sacram è sacris rursum desumptam literis.
(10) Quapropter aequum esse arbitror, uti benevolas
Nobis aures, itidem ut nuper, dignemini
Accommodare; non quas saepe ludicris,
Futilibusque poëtarum veterum naenijs
Studiosè olim arrexistis: sed quas mysticis
(15) Divini praebetis verbi praeconibus.
Quod hi in sacris aedibus è suggestu docent,
Hoc vos spectandum proferemus plenius.
Magis, ni fallor, mens vobis movebitur,
Cùm rem, uti gesta est, cernetis exhiberier
(20) Nihil hîc aut deforme, aut profanum, aut frivolum,
Nihil bonis quod offecturum est moribus
Usquam reperietur. Quin omnis exulat
Hinc turpitudo, verborumque obscoenitas.
Nusquam hic aut lenoni, aut meretriculae, nusquam
(25) Salacibus adolescentulis datur locus.
Res casta castam orationem postulat.
Quare quam vobis noster grex comoediam
Hic actione repraesentabit scenica,
[p. 3] Nehemias
Attentis oro ut auscultetis auribus,
(30) Historiam hic nostris temporibus aptissimam
Coram mox exhibebimus Nehemiam,
Eversae instauratorem illum Hierosolyma,
Divinae quem nobis depingunt literae.
Idcirco simul omnes huc animum advertite,
(35) Faventem, aequum, benevolum ac candidum.
Omnem clamorem, omnem prohibete strepitum
Inertium compescite insolentiam.
Ne sinite amabo, ut nos qui tantum commoda
Vestris pro viribus studere nitimur,
(40) Iniquis circumventi videamur modis.
Ut & alias posthac libeat didascalo
Nostro scribere novas, si videat quas facit
Vobis non displicere fabulas: & nos
Deinceps amictu decoratos histrico,
(45) Prodire saepius in proscenium iuvet.
Agedum puer, exi ocyus, ut spectatoribus
Periocham nostrae recites actiunculae.

Comoediae argumentum.

PErsarum regi dum servit Nehemias,
Procul à natali quondam distractus solo.
Eversa cladem cognoscit Hierosolyma.
Quo nuntio perculsus, tristem patria
(5) Lachrymis prosequitur casum. mox à rege eò
Se ut dimittat petit: impetrat, proficiscitur,
Urbem instaurat, minantur adversarij.
Qui dum conscripto exercitu novum parant
interturbare opus, subita formidine
(10) Exanimati, clam omnes aufugiunt turpiter.
[p. 4] Nehemias
Iudaei gestientes gaudio, ac Deum
Laudantes, inchoatum perficiunt opus.

ACTUS I. SCENA I.
NEHEMIAS
Senarii.

NUnquam profecto aequè ac modo servitus mihi
Onus visum est & miserum, & grave: cùm ad plurima
Qua hîc perpetior incommoda, tantum patriae
Accedit desiderium: à qua quò diutiùs
(5) Absum, hoc revisendae eius cupiditate mens
Accenditur vehementiùs. Hei misero mihi,
Tantumne terrae natalis mortalium
Ferè cuique innasci affectum, aegritudines
Licet calamitosas hic ut malit pati,
(10) Quàm in externo loco vitam traducere
Felicem, facilem, & commodam? Atqui haud arbitror
Hanc communem cupidi animi impatientiam,
In ullo quam in me maiorem reperirier.
Quoquò me verto, eius semper mihi ob oculos
(15) Errat imago, eius desiderio maceror,
Eius amore extabesco, eam spero miser,
Eam cogito, eam somnio, illa me dies,
Noctesque solicitum habet: eius curam mihi
Nisi mors, adimet nemo. Quod si me huc mea
(20) Fortunae redigant, usque ab illa ut distrahar,
Nullaque eò redeundi mihi spes affulgeat,
Actum est, perij. iam quidvis malim perpeti.
Quàm ab ea perpetuò semotus vivere.
Et quotumquemque hominum reperias obsecro,
[p. 5] Nehemias
(25) Cui non huiusmodi vitae facillimè
Obrepat saturitas, in qua nihil nisi
Multorum insit malorum propagatio?
Atque adeò solus sum, habeo hîc neminem, neque
Amicum, neque cognatum, neque consanguineum:
(30) Nec qui me respiciat hîc quisquam est uspiam:
Qui quod aegrè est animo afflicto salubriter,
Blandèque monendo conetur revellere:
Quem convenire, quem consulere, & alloqui
Liceat: qui partem aliquam aegritudinis ferat.
(35) Quibus omnibus sublatis, quidnam est quod mihi
Aut gaudio, aut solatio post hac queat
Esse? aut cur non quam ocyssimè abolerier
Malim, quàm vitam tantis calamitatibus
Undique refertam exigere? Mors felicibus
(40) Sit extimescenda sino: at infelicibus
Infortunatisque exoptandam censeo.
O Hierosolyma. Hierosolyma, urbs prae caeteris
Mihi longe charissima civitatibus!
Ah, perij, siccine me miserum abs te distrahi!
(45) Tuique cura perpetuo excruciarier?
Verum si non sit accedendi sit modo
Quo pacto tecum agatur audiendi copia.
Iampridem est annus, aut eo amplius, nihil
De te quod huc allatum sit. imo qui mihi
(50) Tuarum rerum conditionem literis
Suis quondam solebant impertirier,
Nunc nescio quo casu conticent. Credo.
Ut sit, quò se fortuna, eodem quoque favor
Mortalium inclinare consuevit. Quia
(55) Miseri sumus, nemo est cui Nehemiae
[p. 6] Nehemias
In mentem venias. verùm si feliciter
Nostrae se haberent res, paratissima proculdubio
Amicorum, cognatorumque copia
Suppeteret: nunc Eheu deserti vivimus.
(60) Ad eius commovetur occursum, procul
Quem conspicio huc adventare? peregrinus est,
Nisi me forma, & habitudo fallit corporis.
Illum opperiri hic certum est, uti rogem quò eat,
Unde veniat, quem quaerat, qua pergat via,
(65) Nihilne adferat rerum novarum: sic agam.

ACTUS I. SCENA II.
HANANUS.
Iambici partim senarij, partim septenarij.

UT nihil in rebus reperitur mortalium
Tam aut munitum, aut firmum, quod non facillimè,
Si superis ita sit visum, & evertatur, &
(70) Deleatur funditus. Hoc adeò ex hac re venit
In mentem mihi: Hierosolyma nostra inter alias,
Quas ego quidem vidi urbes, longè florentissima:
Aggeribus insuper, muris, fossis, ac turribus
Supra quàm cuiquam credibile sit, undique
(75) Quondam circunuallata, septaque nunc ab hostibus
Israelitica genti infestissimis
Ita direpta, exusta, penitusque diruta est,
Ut quoquò te vertas, nihil nisi rudera:
Postesque igni consumptos detur obtuerier:
(80) Adeò in cinerem, fumumque sunt commutata omnia.
Deum immortalem! totus horreo, tremoque
[p. 7] Nehemias
Postquam immanissima praedonum istorum mihi
Crudelitas succurrit: adeo nihil usquam integrum,
Nihil illaesum, nihilque intemeratum miserrimis
(85) Superesse voluêre: omnem rem familiarem, boves,
Oves, equos, reliquaque labore parta maximo.
Secum simul auferentes, abducentes liberos.
Quin coniuges, natasque parentibus, ac viris
Praesentibus: ah, pudor me effari prohibet, qua dolor
(90) Ferè impudenter effutiverat. In summa nihil
Hîc non calamitosum, foedum, tetrumque vidimus:
Qui nunc in extremis locis vagamur exules.
Ego cum quibusdam consanguineis, quos in proximo.
Isthoc pago reliqui, huc ad Persas confugimus,
(95) Ubivis tutiores nos fore rati, quàm domi
Et commode hercule in itinere succurit Nehemiam
Meum cognatum, atque aequalem hîc in aula regia
Haud parvi esse pretij servum: ob id ut arbitror,
Quòd servit liberaliter. Sed quem virum?
(100) Quem ego quidem vidi in vita optimum. Quare nihil
Malim, quàm aliquem alicundè emergere, qui illum, ubi
Sit, commonstret mihi: vel pretio, si gratis nolit. aut
Si istud nequeat, saltem viam doceat: ita
Nunc hàc, an illac progrediar sum incertis. at eccum commodè
(105) Procedit huc nescio quis, illum adoriar
Audacter, licet ignotum: nec prius hominem
Abire permittam, quam quem volo monstrarit mihi.

[p. 8] Nehemias

ACTUS I. SCENA III.
NEHEMIAS, HANANUS.
Eiusdem generis versus.

NAe omnis mora cupidè quicquam optanti semper solet
Esse ingrata: Hinc abire longius non audeo,
(110) Ne si quis forte me quaerat, procul his ab aedibus
Discessisse arbitretur. & hic quem opperior promovet
Nihil: adeo testudineo incedit gradu.
At at, nisi me oculi fallunt, hic ex nostratibus
Est quispiam, ita vultus, habitusque per omnia congruunt:
(115) O raram in hisce regionibus avem. Sed cesso ei
Procurrere obviam, adventum gratularier?
Han. Hem bene habet, ultrò ad me huc accedit: comiter,
Blandeque hominem appellabo. Neh. O insperatum gaudium!
Hananum cognatum meum conspicio: nullus est
(120) Quem ego nunc videre malim. Oh, nunc mihi facile
Omnes ex animo cedunt aegritudines,
Postquam eius amplectendi conceditur copia.
Han. Obsecro quem video? estne hîc Nehemias frater meus,
Quem per totum usque quaesivi oppidum? Bone
(125) Deus, is est ipsus. Neh. Tristis est, vereor ne quid mali
Apportet. O fastus dies hominis, Hanane mi,
Mi frater, salve, salvum te advenisse gaudeo.
Ut te amplector lubens. Han. Ego quoque nunc demum mihi
Incolumis videor, postquam te cognate mi
[p. 9] Nehemias
(130) Superstitem, ac salvum praesens praesentem conspicor.
Neh. Bene hercule factum quod venisti: advenis modo? Han. Admodum.
Neh. Cedo, quid agitur Hierosolymis? & quonam in loco
Sunt res, ac fortunae nostratium? ah taces?
Han. Quin tu quo pacto hîc? num satis ex sententia?
Neh. (135) Nosne ut quimus, quod aiunt, quando ut volumus non licet.
Sed prior amabò commemora tu quid agatur Hierosolymis,
Quid agant consanguinei, quid amici caeteri:
A quibus ego admodum adolescens distractus sum miser.
Han. Credo aedepol te Nehemia nonnihil mirarier,
(140) Quid sit, quòd in his me conspicis regionibus.
Neh. Mitte id sodes, & quod rogo, hoc primum mihi expedi.
Han. Perij. Neh. Hem, quid est? ah, quid suspiras obsecro?
Numnam perijmus? Nescio quod magnum malum
Profectò me celas frater, quid tristis es?
(145) Non temere est, metuo quid siet. hei mihi, quid taces?
Rem paucis eloquere amabò. Han. Ah, animus mihi
Horrescit dum ea, referri quae vis, reminiscor miser.
Atque utinam ex alio, utî gesta est, rem posses cognoscere.
Neh. O miseriam! quanta cura, & solicitudine
(150) Huius me nunc afficiet adventus, mihi
Quem tanto gaudio modo fore pollicebar. Hem,
Videte quo fretus siem miser. Tamen
Agedum, narrato quicquid est incommodi, ut
Potero feram: quando me natum huic video rei,
[p. 10] Nehemias
(155) Tolerandis perpetiendisque calamitatibus.
Han. Quod sors fert mi frater, ferendum est fortiter.
Cum quod factum est, neque lachrymis, neque querimonijs
Queat reddi infectum. Neh. Ah, pergisne ambages quaerere?
Ad rem redi. Han. Disperij, ut etiam nunc timeo miser,
(160) Postquam tam triste mihi in mentem venit spectaculum.
Verùm non esse iam ad narrandum tempus arbitror:
Nam Sadocum nostin’? Neh. Quidni? Han. Hunc in vico hoc proximo,
Dum te irem quaesitum, relinquebam modò.
Neh. Solumne? Han. Non, adsunt alij quidam Iudaicis
(165) Itidem nati parentibus, hos mea sat scio
Solicitat mora. Quapropter eo redeamus obsecro.
In itinere rem omnem tibi commemorabo ordine.
Neh. Quanquam est quod agam intus, tamen id cùm te intelligo
Tantopere velle, age parebo, lubensque veteres
(170) Invisam amicos. O me felicem, nisi me tua
Metu exanimasset oratio. Han. Praecede, consequar.

ACTUS I. SCENA IV.
SATIBARZANES.
Eiusdem rationis.

CUm nobis quotquot principum colimus domos,
Nihil unquam quicquam reperiatur calamitosius,
Nihil miserius, nihilque abiectius: tamen hominum
(175) Vulgus nos non secus ac deos veneratur & colit.
Atque ob eam rem mihi multi fuere risui,
Cùm eos de nobis errare nimium, animadverterem.
Neque hoc cuivis facilè persuaserim: nisi periculum
[p. 11] Nehemias
Quis fecerit, neque verum, neque verisimile
(180) Me dicere arbitrabitur, neque ex animo loqui.
Tam magnificum censent mensis astare regiis,
Semper utî mures alienum arrodere cibum,
Choraeas ductitare, diem insumere convivijs,
Regem sequi, accinctum machaera incedere,
(185) Equo portari commodè, pulchrè vestirier.
Atque haec quidem veluti inexpertis dulcia
Videntur, ita nobis hoc iam pridem saxum volventibus,
Deprehenduntur amarissima. Sed serò Phryges
Sapimus, hinc cum eluctari non sit integrum,
(190) Hamo iam penitus in stomachum illapso. Sed quid sibi
Vult, quod pocillatorem regium Nehemiam
Commotum video? non pol temere est, quod nunc quàm soles
Est tristior: nam quamvis hic ab ineunte adolescentia, ad
Hanc usque aetatem servitutem pertulit
(195) Procul à patria gravissimam, semper tamen
Ne cuiquam vultu tristi unquam aegritudinem
Pareret, pepercis sedulò. Sic homo est, sua
Facilè ferre, alienis augi infortunijs.
Quare malum quidem haud leve sit oportet, hunc
(200) Quod tantopere solicitum habet. Accedam ad hominem,
Ut quid animo sit aegrè, ex ipso intelligam.

ACTUS I. SCENA V.
NEHEMIAS SATIBARZANES,
Eiusdem generis.

O Facinus indignum! ô inauditam contumeliam,
O pectora quavis immaniora tygride.
[p. 12] Nehemias
Hei mihi, nescio quid nunc primum exequar miser,
(205) Tot me impediunt curae, quae meum animum diversae trahunt.
Sat. Ehem Nehemia, quid tecum stomacharis insolens?
Satin’ salvae res? quid taces? aut quid te tristem conspicor?
Neh. Tun’ hîc eras Satibarzanes? omnibus modis miser
Sum, nec quid agam nunc, nec quò me vertam scio.
Sat. (210) Interij, quid, malùm, istud infortunij est? cedo.
Neh. Me miserum, ut animus in spe, atque in formidine
Usque antehac attentus fuit, ita postquam adempta spes,
Lassus, curaque confectus stupet. Sat. Quin dic, quid est?
Neh. Hominem infeliciorem me nullum arbitror, neque
(215) Adversa cui plura accidant. Sat. Ah, enecas.
Rem paucis eloquere obsecro. Neh. In eum nunc mihi
Res devenit locum, ut nulla mihi vita sit
Posthac unquam expetenda, Satibarzanes.
Sat. Ne lachryma obsecro Nehemia, atque isthuc quicquid est
(220) Imperti liberè: ne retice, crede hoc inquam mihi,
Aut consolando, aut consilio, aut re juvero.
Neh. Dicam herculè, cùm tantopere te istud velle intelligo.
Sed hac qua dixti causa. Accepi de patria hodie nuntium.
Sat. Tristem arbitror. Neh. Tristissimum. Hierosolymam funditus
(225) Eversam modo mihi narrârunt huc quidam ex urbe profugi.
[p. 13] Nehemias
Sat. Eheu, quid audio? Neh. Maximam ad haec civium
Partem crudeliter interemptam. Sat. O miseriam!
Neh. Abreptos liberos, stupratas virgines,
Incesto matronas pollutas. denique
(230) Igni absumpta, exusta atque perdita omnia.
Sat. Indignum sane facinus Nehemia, quod & mihi,
Ad quem nihil isthaec attinent, lachrymas quoque
Excutiat. Caeterum id licet durum, tamen
Ferendum aequo animo, non culpandum censeo.
Neh. (235) Tantamne ego cladem non aegrè feram miser?
Alienum cum te istud tantopere commoveat Satibarzanes,
Quid me facere par est? Hei mihi, jam vitae me taedet meae.
Sat. Scio tibi esse hoc gravius multè, ac durius,
Cui sit: verum ego haud minùs aegrè patior id,
(240) Qui nescio, nec rationem capio, nisi tibi
Quod ex animo semper voluerim optimè.
Tamen, si me audias, mittes querimonias,
Lachrymasque inutiles. Neh. Ah quid? egon’ tantam miseriam
Non defleam? Sat. Si quid lachrymando proficere queas,
(245) Ut levius fiat quod doles, age, sino ut lugeas.
Verùm si ad hunc modum tibi aegritudinem
Conduplicas, cur non te queri frustra vetem?
Aut cur te vanis patiar macerari questubus,
Quos elevare tua te praecipit prudentia?
(250) Cur non itidem te, uti tu me quondam soles,
Et verbis, & re, operaque studeam consolarier?
Neh. Gravius est vulnus, quàm ut medicam ferat manum.
[p. 14] Nehemias
Mors mihi quovis solatio futura est gratior.
Sat. Ah, tene istud loqui? teque alijs consilium dare,
(255) Foris sapere, tibi non posse auxiliarier?
Fac tute nunc apud te cogites, quae saepius
Olim instillabas mihi Homines nos esse, ea
Lege in hanc vitam productos, ut omnibus
Obiecta vita nostra sit fortunae injurijs.
(260) Neque graviter, iniquove animo ea esse ferenda mala, quae
Nec consilio, nec prudentia declinari queant.
Ad haec sapientis esse, turpitudine,
Non casu, non aliorum iniuria, at suo
Unius delicto culpaque commoverier.
(265) Nullum esse dolorem, quem non leniat dies
Paulatim, mox quoque penitus auferat. Atque ob id
Rationem oportere impetrare à nobis, postea
Facile quod est aetas effectura. Haec Nehemia
Verè si nunc tecum ipse cogites, magnam tibi,
(270) Mihi crede, ex animo ademeris molestiam.
Neh. Est ita quidem ut dicis Satibarzanes, peccare me
Confiteor: verùm cùm tanta de improviso opprimor
Miseria, vix animus resistit aegritudini.
Praesertim cum omnia ita interciderint, ut nihil
(275) Spei, quae res dubias consolari solet,*
Nobis sit reliquum. Sat. Oh, absit desperatio:
Quin potius ita te compares, ut quod dispendij
Est factum sarcias: quodque eversum est, vide
Num instaurari queat. Neh. Instaurari? per quos obsecro?
Sat. (280) Per te, atque alios tui generis superstites. Neh. Probè,
[p. 15] Nehemias
Si quis me ex servo efficiat liberum. Sat. Bono
Animo esto. Tun’ id à rege impetrare nequeas,
Paucos hinc saltem ut absis menses? Quam rem tu ioco
Ab eo voluisti tandem, quin perfeceris?
Ne. (285) Quid ergo agam, quid das consilij Satibarzanes?
Sat. Quanquam invitus carebo te Nehemia,
Meum animum inducam tamen, ut illud, quod tibi
Tuisque ex usu sit futurum, consulam.
Neh. Habeo pol gratiam: sed quid faciam, cedo?
Sat. (290) Quid facias? regem tibi adeundum censeo.
Neh. Agedum sodes, credis successurum si tentem? Sat. Hem, me vide,
Ad me recipio. Neh. Quid si tu hîc partes agas
Meas? nam nemo est qui eius sensum melius calleat.
Sat. Tace obsecro, nullus est ad hanc rem magis accommodus,
(295) Quàm tute ipse, tibi enim regem certo scio,
Quia vir melior multò es quàm ego,
Obtemperaturum magis. Neh. Oh, tace sodes.
Sat. Est ut dico, atque ita seres habet. Neh. at vereor ne ubi
Ad rem sit ventum, cogitata proloqui
(300) Nequeam, ita me timidum obstupefacier pudor.
Sat. Bono animo esto, audendum est, gaudebis facto sat scio
Mihique qui consilium dedi, ages gratias.
Nam crede te ex ea re & famam, & gloriam,
Et nobilitatem consequuturum, referentque gratiam
(305) Sine dubio, tuo quos juveris beneficio.
Neh. Age age, experiar. Sat. Sed cesso intro, ut si quis fortè me
Quaerat, praesto siem? Sed heus in tempore
[p. 16] Nehemias
Ad eum accedes, quod omnium rerum est primum. Neh. Mones
Probè, atque ob id tibi lubens obtemperavero.

ACTUS II. SCENA I.
GOSEMUS.
Trochaici, senarij, septenarii, & octonarij, catalectici.

(310) OMnem rem nunc in vado esse conspicor,
Cùm superstitiosum illud recutitorum genus
Extirpatum sit funditus: Hierosolymaeque moenia
Ita diruta, ut instaurare qui ea tentet, actum agat.
Qua in pugna ego quidem me strenuum ducem,
(315) Imperatoremque praestiti: dum hos lancea,
Alios ense, plurimos jaculis transverbero.
Vah, eant nunc, ac Deo suo se fretos jactitent.
Nae ego multos huic Deo confisos vidi illudier.
At videte obsecro quid pertinax valeat persuasio?
(320) Non desunt inter eos, nescio quo freti numine,
Qui rem lapsam posse reparari putent,
Et de instaurando nescio quid mussitent.
Atque haec jampridem subolent mihi. tamen
Stulti quod incoeptant, quia longius absumus,
(325) Sperant fore clam. astuti, etiam nunc se credunt ignorarier?
Nosque suis dolis circumvenire cogitant?
An non vel sex totis mensibus prius
Olfecero, quàm ignavum istud hominum genus
Quicquam coeperit? An ignorant regibus
(330) Utî longas manus, ita & esse aures longissimas?
Quos ego, ita me Mavors, ac Bellona juvent, nisi
[p. 17] Nehemias
Desinant, adeò depexos, atque exornatos dabo,
Ut dum vivant meminerint semper mei.
Qui sibi nos pro ridiculo, ac delectamento putant.
(335) Nunc adeò edico omnibus, ut quemcumque Israëlitici
Gregis hominem alicubi forte offenderitis in via,
Hunc spolietis, prosternatis, praecipitetis protinus,
Ut cerebro dispergat viam. Nihil
Sit quod dicat: alium quaerebam, hac iter
(340) Habui, obsum nulli: peristis, si non morte eum
Extemplo multetis crudelissima.
Neminis misereri certum est, sed qua via
Nos illi captant, eadem ipsos aequum est deludier.
Nulla fides habeatur perfidus: neque
(345) Usque dum regnum obtinebit Iuppiter,
Velim nobis cum illis aut pacem, aut inducias.
Hoc meum edictum si quis violare sit
Ausus, ultrices modo faxo ut sentiat manus,
Nunc ad Sanaballatum hinc rectà me conferam,
(350) Ut dudum quae mihi narravit Tobias meus,
Illi sine mora ordine commemorem omnia.

ACTUS II. SCENA II.
NEHEMIAS.
Senarii Iambici, admistis paucis septenariis.

MUltos iam flendo, gemendoque contrivi dies,
Adeò ut oculi lachrymis caecutiant mihi.
Adhaec noctes insomnes duxi plurimas:
(355) Longaque elanguit corpus inedia, cibum
Dum ager fastidit stomachus, quin genua labant,
Pedesque vix suo funguntur munere.
[p. 18] Nehemias
Tanta me solicitudine hic affecit nuntius,
Ah, quodnam ego huic nunc subito exitio remedium
(360) Inveniam infelix? nihil usquam reperio, quod
Mihi solatio esse queat. Quapropter ad
Te mi Deus nunc sacram veluti ad anchoram
Me recipio supplex, Israëliticae
Gentis, meaque ipsius crimina confitens,
(365) In nos toties quibus te provocavimus,
Immensa tua identidem abusi patientia.
Itaque merito has pro peccato poenas damus.
Imò longè graviores nos commeruisse fateor:
Tuamque & hîc agnoscimus clementiam.
(370) Quod si supplicium nostris sceleribus dignum
Nobis irrogasses, perieramus funditus.
Oro te porrò mi Deus, ut quantò tua
Potentia est maior, eò ad ignoscendum sit proclivior:
Ut fragilitati nostrae tua sit praesidio benignitas.
(375) Quae nos mala designavimus, precor ignoscas Pater:
Et magis in hoc incumbe, uti honorem in glorijs,
Salutem perditis, vitamque mortuis
Restituas, affectumque paternum erga nos induas:
Cui pro maximo peccato paululum
(380) Supplicij solet esse satis. ut te non iustum modò
Verùm multò magis facilem experiamur, & pium.
Memento quae quondam Mosi promiseris,
Cùm nos quidem commissuros in te praediceres.
Et ob id per regiones peregrinas dissipatum iri:
(385) Verum ad te conversos, vitaeque anteactae crimina
Exosos (etiamsi procul vel ad ultimos
Terrarum essemus distracti sinus) rursum in viam
Reducturum te, & in locum, qui nomini tuo
[p. 19] Nehemias
Colendo ac commodus videretur, simul
(390) Omnes revocaturum. Horum oro ut nunc sis memor
Pater clementissime: mihique aures praebeas
Et attentas, & benevolas. adhaec regis mei
Pectus ut emollias, mihique gratiam,
Favoremque apud hunc concilies, Age age, feliciter
(395) Successurum arbitror, ita animus gestit mihi.
Si impetro, quid aliud malim quam hodie ad iter
Accingi, atque illuc recta hinc proficisci via.

ACTUS II. SCENA III.
SANABALLATUS, GOSEMUS.
Senarii & octonarij Iambici.

ITane tandem Iudaei de instauranda urbe cogitant?
Gos. Sic passim praedicant. San. Nec nostrum imperium, age
(400) Mitto imperium, non iram saltem nostram extimesceret
Nihil vereris? ô facinus audacissimum!
Gos. Nae illi nos feminas imbelles, haud mares
Arbitrantur Sanaballate. San. etiam nunc nos, subducere
Suis se posse fraudibus, ac technis existimant?
(405) Ridiculum, annosa vulpes laqueo haud fallitur.
Gos. Parum nostras videntur experti manus.
San. Mirum ni fungos nos putent, qui istud sibi
Impune licere confidant. vah, quae haec est confidentia?
Gos. Benè hercule habet, quod longè antè isthac eos
(410) Praesensimus molirier. San. Admodum diluculo
Surgat oportet, qui nos suis dolis meditatur fallere.
Gos. Ego pol istos, si tale quicquam coeperint,
Ita exercebo, atque ulciscar mastigias,
[p. 20] Nehemias
Ne impune in nos illuserint. Quapropter ut
(415) Fortes decet, dum tempus est, iniuriam
A nobis propulsemus, ulciscamur adversarios:
Demusque operam, ut omnia quae nunc sunt certa eis
Consilia, incerta sient: nec isthoc contenti, radicitus
Extirpemus universum Israëlitarum genus,
(420) Omnique tandem nos exoluamus metu.
San. Id iampridem in animum induxi meum. Gos. Quin iam graviter meis
Sum interminatus, ne cum quopiam istorum commercium
Habeant; neve cuiquam faxint benè: verum spolient, verberent,
Mutilent, lacerent, interimant quencunque fuerint
(425) Nacti. San. Isthuc rectè: idem ego edicam meis. Gos. Eò
(Ita me dij ament) redigam totum illum Appellarum gregem,
Ut quò se vortant, aut recipiant planè nesciant.
San. Agedum, ratum esto. Gos. Ita facere certum est. San. Perplacet.

ACTUS II. SCENA IV.
NEHEMIAS, HANANUS.
Eiusdem rationis.

MUltò omnium nunc me fortunatissimum
(430) Hanane puto, postquam haec mihi evenerunt ex sententia.
Han. At hoc demiror, qui tam facilè potueris
Rem tantam à rege tuo impetrare Nehemia,
Quem metuebam ne se tibi difficilem, & inexorabilem
Praeberet. Neh. Idem & ego subverebar Hanane:
[p. 21] Nehemias
(435) Verum praeter spem evenit. Han. Quo pacto, cedo?
Neh. Non potuit fieri commodius. Deum mihi
Propitium arbitror. Han. Credo, sed narra obsecro.
Neh. Imò ut auscultes oro: nam ego multò hoc tibi
Narrare malim, quàm tu, qui percontaris, scire. Modò cùm.
(440) Ei prandenti inservio, obtuerier
Me fortè coepit: & quia eram solito tristior, rogat
Quid sit, quid me solicitum habeat. Quid hîc, putas
Me vel verbum quidem potuisse proloqui?
Planè obmutui primum. dein’ lachrymis mihi
(445) Ex oculis irrumpentibus, in perpetuum, rex vive, inquio,
Possumne non tristis tibi videri, ea
Urbe penitus eversa, quae maiorum meorum ossa,
Et cineres continet portisque eius, ac moenibus flamma,
Ignique consumptis? Hîc ille perquam familiariter:
(450) Humani istud ingenij esse argumentum puto Nehemia,
Cùm patriae interitum lugeas. Verùm quid est
Quod hac in re me facere velis? quid obticuisti, aut quid times?
Animo virili, praesentique facito utî sies.
Crede hoc mihi, quodcunque optaris, optatum feres.
(455) Namque hoc tuo erga, me servitio liberali debeo,
Ut istiusmodi mihi tibi negandum censeam.
Han. Hui, regem elegantem narras. quid tu obsecro hic?
Neh. Si tibi quid feci, inquam, aut facio rex invictissime quod placet,
Abundè pensatum puto, cum mihi tam clemens hactenus.
(460) Ac iusta semper apud te fuerit servitus.
Verùm postquam in eum nunc mihi res redijt locum,
[p. 22] Nehemias
Ut patriae sine summo dedecore deesse non queam, velim
Me dimittas in Iudaeam, ut rem perditam
Meorum restituam. urbemque instaurem. Quid verbo est opus?
(465) Hac oratione commotus rex protinus annuit.
Adhaec per literas Syriae praetoribus
Praecepit, ut me subsidiario deducant milite.
Porrò Asapho, qui sylva praeest regia.
Ut ligna ad portas, muros, aedesque renovandas suggerat,
(470) Operaque iuvet. Han. O regem clementissimum.
Neh. Ehem Hanane, hiccine non amandus? hiccine
Non gestandus in sinu? Han. Oh, potius me non amem
Quàm huic desit amor. Neh. Imo sic homo est, ita
Animum induxit suum. nihil clementia
(475) Ac facilitate regi esse melius longeque infirmius
Regnum esse, vi quod fit, quàm benevolentia
Quod adiungitur; & amari se, quam metui malle. quid
Multis moror? diem nos prius adimat, quàm ego, cùm quae
Erga me multa benigne fecit, tùm caeteras
(480) Illius quibus ornatus est virtutes, tibi narravero.
Verùm hinc nos intro recipiamus, ut quod nacti sumus bonum
Sadoco, alijsque Israëlitis protinus,
Impertiamus, animumque illis expleamus gaudio.
Deinde viae nos, quantum possumus, accingamus, ne in mora
(485) Ipsi nobis simus. Han. Placet.

ACTUS III. SCENA I.
BIRRIA, LESBIA.
Senarij, & septenarij, trochaici, catalectici.

[p. 23] Nehemias
PRô dij immortales, ut misera res est servitus
Homini. herum qui nactus est incommodum,
Atque morosum. noctes diesque satis superque est.
Quoddicto, aut facto semper sit opus. quod imperas
(490) Aequum, iniquum sit, nihil videt, nihil
Pensi habet. Atque ob id adeo Nehemiae regij.
Pocillatoris discessum nunc doleo magis,
Quo sane facili, atque commodo usus sum hactenus.
Ah, dum demum nostra intelligimus bona,
(495) Cùm in potestate quae habuimus antè, illa amisimus.
At at, compescenda est lingua, crepuit ostium,
Quis siet metuo. Euge bene habet, Lesbia est.
Huc, nisi hallucinor, ad me instituit gradum.
Iam me opinor ablegabit quopiam:
(500) Quod si sit, pereo funditus: adeò pedes mihi
Nunc obtorpuerunt lassitudine.
Nusquam ibo, licet compellat maximè.
Les. Me miseram, discrucior animo, postquam huius mihi
In mentem venit discessus. At eccum Birriam.
(505) Quem hîc ante aedes praestolare Birria?
Commodè aedepol te hic otiosum offendo: in forum
Transcurso est opus. Bir. Cui homini? Les. Tibi. Bir. Non possum, ita
Nunc sursum deorsum currendo, sum defessus miser.
Les. Antiquum mecastor obtines. Sed quid Nehemias,
(510) Iamne hinc abit? Bir. Iamdudum illum deduxi, foras.
Les. Ah, perij, nunquam tantum ex eius reditu mihi
Obveniet voluptatis, quantum aegritudinis,
Ac doloris ex inopinato illius modò
Cepi discessu, quò nunquam quicquam animus meus
[p. 24] Nehemias
(515) Passus est aegrius. Bir. Credo mea Lesbia. Les. Oh.
Nae istiusmodi hominum jam ingens est penuria.
Bir. Vel in praecipiendo quanta illi comitas?
Quanta humanitas, quantusque erat lepos?
Quodque nos adolescentes per rerum inscitiam,
(520) Imperitiamque minus videbamus, magis
Impensè cupiebamus, quod non consulebamus parùm,
Haec ille reprehendere, & corrigere comiter.
Et obsecundare in loco, docebat, monebat, bene
Praecipiebat semper quae potuit omnia.
(525) Ut quisque maxime auxilio indigebat, ita
Ei potissimum opitulari: cùm vulgus hominum secus
Factitet: à quibus enim sperant plurimum,
Etiamsi illi nulla re indigeant, tamen eis potissimum
Obsequuntur, atque inserviunt. Quin alteri
(530) Melius esse malle, quàm sibi: nulli adversarier.
Les. Arridere omnibus. Bir. Adeò ut ex consuetudine
Benefacere ei jam in naturam verteretur.
Porrò in administrandis negotijs regijs
Quanta sedulitas? denique quanta in verbis fides?
(535) Insuper, ut ingenium liberale decet, prudens,
Continens, modestus, incommoda & iniurias
Aequo animo ferre, atque tegere contumelias.
Esse, quàm videri malebat probus.
Atque ita quò minùs ambiebat gratiam,
(540) Hoc eum assequebatur magis. Les. Est, ut dicis. rex eum
Semper in oculis. Bir. Verùm consilia credere omnia.
Les. Haud equidem mirum arbitror, si talem semper fecerit
Maximi: nam quale ingenium haberet, ex servitio
[p. 25] Nehemias
Longiori perspectum illi erat satis.
(545) Sed verba hic facio, quasi nihil mihi
Intus quod agam siet. Bir. Istud vobis ferè
Lesbia vitium est maximum, ut semel loqui
Exorsae, finem facere nequeatis. Les. Hem,
Quid ais verbero? ego te pol, si vivo, pro
(550) Istis dictis ulciscar probè. Nunc ad forum,
Quò me ituram dixi, properè concedo. reversa
Te, ut meruisti, exercebo scelus. Bir. Commovi, Hui,
Feminae quàm pro levibus noxis iras gerunt?
Uno aliquo verbo facilè ad stomachandum eas
(555) Conciveris. At satis hîc cessatum est: fores
Concrepuere, tempus est ut hinc me amolier.

ACTUS III. SCENA II.*
HANANUS, NEHEMIAS, SADOCUS.
Septenarii & octonarii Iambici.

HEm quid ais Nehemia? siccine quos ego semper metui miser,
Tu veluti imbelles, ac inermes aspernandos putas?
Neh. Quidni, cum adversus divinam potentiam nihil
(560) Valeant humana vires. Sad. O virum fortem, atque strenuum.
Han. Antiquam sane Nehemia tuam pietatem obtines.
Sad. Verùm hoc frequenter vereor mi frater, ne isthaec tua
Animosa fortitudo in nervum erumpat denique.
Neh. Oh, bono animo estote, omnia mea mihi meditata sunt.
(565) At spero adiuturum Deum. Han. Si quidem herculè posses, nihil
[p. 26] Nehemias
Prius, neque fortius: verùm si incoeperis, neque
Perfeceris gnaviter, atque ob eorum impetum ferre
Non poteris, infecta re turpiter diffugeris,
Actum est, illudent, ubi nos victos senserint.
Neh. (570) Oh, potin’ ut desinas? nihil periculi est.
Consultò tamen, ac clam rem aggrediemur, ne fortè quod
Nos pigeat post, faciamus Sadoce. Et si omnino, (quod
Deus avertat) infeliciter res cesserit,
Erit tamen hoc factum mihi semper memorabile.
(575) Me patriae incolumitatem meae saluti
Praeposuisse, meumque caput, me periculis pro ea
Obiecisse: ac proinde mihi stat sententia,
Potius animam relicturum meam,
Quàm quod à sceleratis illis dirutum est
(580) Desistam instaurare: neque defetiscat experirier
Unquam, donec quod in animum induxi effecero: non si sciam
Inimicos mihi capiundos omnes homines. neque mihi
Ulli obsistent amnes, neque montes, neque adeo mare.
Tum nec frigus, nec aestum metuam, nec ventum, nec grandinem,
(585) Nec imbrem. porrò famem, sitim perpetiar fortiter
Postremo dulce erit pro patria mori. Sat. Hem, istud est viri
Officium. Neh. Qui pro patria perit, haud pol interit,
Sed appetit vespera, longumque nos fessos iter
Reddidit. ad hospitium hoc nunc si videbitur
(590) Divortamur. die crastino simul ac diluxerit,
Coeptum, Deo opitulante, prosequemur iter. Han. Optimè mones.

[p. 27] Nehemias

ACTUS III. SCENA III.
GOSEMUS, SANABALLATUS, TOBIAS.
partim senarii, partim septenarii Iambici.

ENimverò Sanaballate nihil loci est
Segnitiae, neque socordiae, quantùm modò
Iudaeorum clandestinos intellexi dolos:
(595) Qui si non astu providentus, maximum
Profecto nobis conciliabunt infortunium.
San. Num me fefellit hosce id struere? Gos. Video quam
Rem agant, ut delusis nobis soli regnent, ad id
Procul dubio affectant viam. Errant, nos animi sui
(600) Si ignaros rentur. Quare ne nobis suis
Fallacis imponant, summa adhibenda est cautis,
Nam si semel superiores evaserint,
Haud facilè nos in pristinum restituemus statum,
Quare ubivis facilius passus sim, quàm hic me deludier.
San. (605) Ita me Mavors amet, si vivo haud auferent
Inultum, ut & ipsi ne quid tale posthac audeant,
Et caeteri ad nobis faciendam iniuriam
Sint tardiores. Gos. Istud rectè. At eccum Tobiam.
Quid nobis adfers Tobia? Tob. Egon’? nihil equidem
(610) Nisi caput. hesterna gravatum crapula:
Ac proinde vos demiror hîc tam manè, qui
Heri tantum biberatis. San. Neque pol iam quiescendi,
[p. 28] Nehemias
Neque dormiendi copia est: ita nobis à gregis
Israëlitici sceleratis machinis
(615) Cavere nos tempus suadet. Tob. Probè mones:
Nam nescio quid jam inter se mussitent, brevi
Adfuturos, qui eversae urbis moenia,
Vel nobis invitis, instauraturi sint denuò. Gos.
Quid audio? externumne alicunde exercitum
(620) Venturum, sibique suppetias laturum praedicant?
Tob. Ita clàm eos nunc susurrare asserunt, quibus
Credo satis. San. Fabulae, mihi quidem hercule
Istud non sit verisimile. Tob. Nec mihi: tamen
Ipsis commentum placet. San. Haud arbitror fore
(625) Ut quis nos tam fortes, ac strenuos, & ad
Pugnandum exercitatos, ob vile hoc hominum genus,
Sibi inimicos faciat. Tamen, si id quod volunt
Maximè fiat, facilè formidolosos in fugam
Verterimus; nam simulac adventare intellexero,
(630) Viam illis intercludam, atque undique copijs
Conscriptis, collectisque viribus, inopinato
Metu perculsos invadam, atque eò redigam
Omnes illas cohortes subsidiarias,
Ut qua fugiant, quove recipiant se nesciant.
(635) Nunc comessatum intro concedamus, utî
Nos decet, hunc totum potando traducamus diem.
Tob. I prae, sequor. Gos. Nec in me quicquam erit mora.

ACTUS III. SCENA IV.
ARARIAS, ELIASIBUS,
Eiusdem rationis versus.

NIhil adhuc est quod vereare Eliasibe,
Haud quaquam etiam cessant, & illum propediem
[p. 29] Nehemias
(640) Hîc adfuturum tibi polliceor. proinde tu metum,
Falsamque sollicitudinem istam, quae te excruciat, ex
Animo fac eijcias tuo. Eli. Facilè equidem id queam
Azaria, sed nescio quo pacto me hostium
Semper terreat violenta immanitas:
(645) Quos ego scio si resciverint, exercitum
Extemplò conscripturos copiosissimum,
Viasque obsessuros omnes, ut ne cui
Huc usque ad nos evadendi sit copia.
Atque id adeò magis nobis ut incommodent,
(650) Quam ut rebus consulant suis. Aza. Eheu, tantamne eis
Vecordiam, at malitiam innatam esse, ut malis
Alienis gaudeant, atque ex incommodis
Aliorum, sua ut nitantur comparare commoda?
Verùm, non arbitror cuiquam illorum id subolere, cùm
(655) Nostri ipsi cives etiam nunc istud nesciant.
Eli. Arbitror ego quoque. verùm ne palam fiat,
Idem uxorem facito ut celes: nam femina
Quod ignorat tacet, atque continet optimè.
Azaria mi, quisnam ille obsecro, huc quem procul
(660) Ad vos viam affectare video? Aza. Nescio
Eliasibe: nam intervallum adhuc est longius,
Quàm ut oculorum acies assequatur. Eli. Hîc hominem
Opperiamur, ut si quid fortè adferat novae
Rei, ex ipso cognoscamus, & unde veniat,
(665) Et quò illi iter sit expiscemur. Aza. Igitur hîc
Tantisper, dum accedit, subsistamus Eliasibe.

[p. 30] Nehemias

ACTUS III. SCENA. V.
SADOCUS, ATARIAS. ELIASIBUS.
Eiusdem generis.

ANimo iam nunc nostros otioso esse impero,
Unius huius praesidio, atque adventu. Ego hominem
Feliciorem non vidi unquam, cuique ita lepidè
(670) Omnia procedant ex animi sententia.
Quocunque venit excipitur humanissimè.
Concurrunt illi gratulantes obviam
Praetores, praesides, aediles, consules:
Salutant, ad coenam vocant, operam suam
(675) Illi dicant, pro se unusquisque sedulò
Agens, quò benevolentiam illius sibi
Conciliet. minimeque (ita me Deus amet) miror,
Si illum quisque expetit, quem semper maximi
Rex ipse fecerit. Mihi quidem cuiusmodi
(680) Ingenio sit, eius fuit indicio oratio,
Quae cuiusque ut vita est declarat maximè.
Non possit magis idoneus ad hanc rem repperirier.
Per hunc nisi me fallit animus, Deus hostium
Nostrorum lascivam retundet insolentiam.
Delicta puniet. qui malitia freti sua,
(685) Toties nostrae insidias fecerunt innocentiae.
Aza. Papè, hic Sadocus est noster, nisi prospicio parum.
Eli. Is est ipsus, superi nos servatos volunt
Azaria. Aza. Quid stamus? quin procedimus ei obviam.
Sad. Sed quem mihi nunc potissimum exoptem dari, in
[p. 31] Nehemias
(690) Cuius sinum hoc effundam gaudium? Elia. Audin’ Azaria
Quid dicat? Aza. Ego verò audio, nunc demum & video,
Et valeo Eliasibe. Sad. Sed ecce quos volebam maxime.
Hos primùm delibutos reddam gaudio.
Elia. Ehem Sadoce mi. Aza. O mi frater. Elia. Gaudeo
(695) Te tandem nobis incolumem esse redditum,
Cuius reditum miserè expectavimus hactenus.
Aza. Quid te obsecro remoratum est tam diu? Sad. Dicam.
Sed accepistis quas pridem ad vos misi literas?
Elia. Accepimus frater. Sad. Eho dic mihi, satin’
(700) Tibi placuerunt Eliasibe? Eli. Oh, rogas?
Sad. Hem, quid tibi Azaria? Aza. Nihil in vita mihi
Unquam renuntiatum est gratius. Verùm vide
Sodes, ne nos in falsum gaudium conieceris.
Sad. Vah, missa isthac facite, jam vos beavero.
Eli. (705) Age frater. Sad. Nescitis quantum apportem boni,
Aza. O hominem festivissimum. Sad. Iam faxo omni metu
Reiecto, in utramvis aurem otiosè dormiatis.
Elia. Age dic amabò, si quid habes bonae rei.
Aza. Mitte ambages omnes. Sad. Agedum, mitto, rem paucis eloquar.
(710) Instauratam brevi conspicietis Hierosolymam.
Eli. Faxit ita Deus. Aza. Utinam augur sis verus: sed haec
[p. 32] Nehemias
Unde tibi tanta affulsit spes? Sat. Ex unius
Huius Nehemiae adventu. Eli. Ubi is est obsecro?
Sat. Ubi sit rogas? faxo mox videas. Non procul
(715) Hinc illum reliqui. at non est tutus satis
Hic ad commemorandum locus: quare intrò si placet
Concedamus, ubi rem omnem narrabo ordine.
Eli. Istud rectè, celato opus est. Aza. Deus vertat bene.

ACTUS IV. SCENA I.
NEHEMIAS.
Iambici partim senarii, partim Octonarii, admistis paucis septenariis.

DEum immortalem, quis mente est tam adamantina,
(720) Quem non in luctum, ac fletum tanta calamitas
Dejecerit? Me miserum, huiuscene rei causa ego
Tantopere eram cupidus redeundi in patriam?
Cui quantò fuerat praestabilius ubivis gentium
Vitam agere, quàm tam miserandum intuerier spectaculum.
(725) O Hierosolyma, Hierosolyma, hanc cladem tibi
Tua pepererunt crimina: dum Deo tuo
Adversans, divina post tergum praecepta reijcis,
Quibus si paruisses, facilè isthoc declinasses malum.
Ah, ubi nunc tua sunt celsa moenia? ubi turres? ubi aggeres?
(730) Ubi portae, arcesque undequaque munitissimae?
Ubi nunc aedes magnificae, templaque augustissima?
Ubi monumenta? ubi maiorum sepulchra splendidisssima?
Ubi opes, quibus regum quondam antecedebas opulentiam?
[p. 33] Nehemias
Vah, quàm subitò in cinerem sunt conversa omnia.
(735) Eheu repentinam rerum omnium vicissitudinem!
Eamus nunc homunculi, rebusque momentaneis,
Et quavis bulla, umbrave fugacioribus
Fidamus, hisque nostram metiamur beatitudinem.
Cùm nihil in rebus humanis tam sit stabile, quod temporis
(740) Momento non frequenter corruat: nihil
Tam firmum, quod non una, eademque hora & substructum, & dirutum
Conspicias. Haec quoties in animo mecum cogito,
Minus hoc nostrum me affligit infortunium;
Et communem hominum sortem contemplans, quod mutari nequit,
(745) Patienter perfero. At nunc tompus est ut cuius gratia
De nocte in publicum modo prodij, omnia
Perlustrem, totamque urbem clam perambulem,
Mecumque mediter, quo pacto singulae queant
Instaurari. Haec adeò noctu clanculum
(750) Agere visum fuit, ne quà veniat palam,
Hostesve resciscant, quod magis expedit celarier.
Quos ego scio manibus, pedibusque acturos omnia,
Quò coeptum interturbent opus. Sed nihil agent.
Frustra contendit, cum Deo qui pugnam suscipit: cui
(755) Nos, nostraque esse curae mihi persuadeo.
Huic qui confidit, nequit frustrarier:
Qui adversatur, dignum scelere exitium luet.
Quapropter nihil horum me terrebunt minae,
Nihil ferratae acies, nihil validissimae
(760) Armatorum cohortes, nihil enses, nihil
Hastae, aut tela, nihil reliquae belli machinae;
Adversus haec me abundè muniet Deus,
[p. 34] Nehemias
In cuius me clientelam, fidemque mancipo.
Sed satius est ut hinc me extemplò subtraham,
(765) Reliquumque, priusquam dilucescat, oppidum
Perambulem: reversus rem nostratibus
Aperiam, & ad instaurandum hortabor sedulò.

ACTUS IV. SCENA II.
AZARIAS, ELIASIBUS.
Eiusdem rationis.

Lucescit, hoc jam cesso pulsare Eliasibi ostium?
Atque eccum, ipsus per tempus egreditur foras.
Elia. (770) Somnum hac nocte oculis non vidi meis, ita
Timore simul ac spe animus obstupuit mihi.
Nunc proviso quid noster agat Azarias,
Utî de ijs, quae heri à coena nobis Sadocus clanculum
Narrabat, per otium inter nos commentemur prolixius.
(775) Sed commodè ipse mihi procedit obviam.
Aza. Accedam, & alloquar. Hem. salve Eliasibe.
Eli. Azaria, salve, ad te ibam. Aza. Et ego ad te. Quid, quae heri
De Nehemia commemorabat Sadocus, ecquid tibi placent
Eliasibe? Eli. Placeant rogas? Sed vim hostium
(780) Ut fortiter feras metuo, qui hîc jam aderunt
Armati, sat scio, ubi nos tale quid moliri senserint.
Nam ut tu scias quàm nunc illi pulchrè ad nostram sient
Perniciem instructi, principiò quid hîc agatur sedulò
Magis observant nunc, quam solent. Aza. Quid audio?
Eli. (785) De adventu Nehemiae nescio quid mussitant,
Malè minantur nobis. Aza. Deus istum perdat invidum,
[p. 35] Nehemias
Qui primus hac illis denuntiavit. Attamen mali
Dum ne decipiantur cavent, etiam cùm maximè sibi
Cavisse existimant, falluntur maximè.
Eli. (790) Est ut dicis frater. Sed quisnam hic, quem procul
E porta prodire intueor? Aza. Nehemias
Est Eliasibe. Eli. Est is ipsus. Vah, quàm gaudeo
Ubi etiam nunc huius generis reliquias restare video.
Aza. Virtus illi relucet in oculis. Eli. Deum
(795) Immortalem, homo homini quid praestat? Aza. Tum quae formae gratia?
Eli. Tristis severitas est in vultu. Aza. Porro mores huic
Tam excellenti formae per omnia congruunt.
Eli. Sermonis mira comitas. Aza. Vita integra.
Eli. Postremò, nihil in ipso est, quod non laude sit dignissimum.
Aza. (800) Accedamus hominem, ac salutemus: vah, quid stamus?
Sed hem, quod ex Sadoco scis, fac nescias, tenes? Eli. probè.

ACTUS IV. SCENA III.
NEHEMIAS, ELIASIBUS, AZARIAS.
Trochaici partim senarij, partim octonarij, admistis aliquot septenarijs.

NOn me clam est, quam duram nunc provinciam susceperim:
Verùm sic animum induxi meum, priùs
Perditurum me meam vitam, quàm non perfecere
(805) Quod semel recepi. Nil malevolorum minas moror,
Nil mortis cruciatum, quem intentant mihi.
Si moriendum est, pro incolumitate patria mori,
Mihi quavis vita futurum est dulcius.
[p. 36] Nehemias
Dum ne ob malefacta pereo, parvi aestimo.
(810) Sed nunc tempus est, ut omnem rem nostratibus
Indicem, & ut magno animo sint persuadeam. At
Eccos quos volebam: ad me affectant viam,
Occurram. Eli. Salvere Nehemiam jubemus plurimùm.
Neh. Hem fratres, salvete. Oh, ut vos aspicio lubens.
Aza. (815) Utinam sit qui re, haud verbis salutem nobis adferat.
Neh. Id quidem soli Deo in manu est, cui
Modò fidamus, & omnia nobis sat cedent feliciter.
Eli. Ita res est mi frater, quod peccavimus
Id obest nobis, Neh. at porrò resipiscite,
(820) Divinamque opem implorate supplices:
Nullum est delictum, cui non facilè ignoscat Deus,
Si nos verè, atque ex animo admissi conspexerit
Poenitere. Aza. Heu nos infelices. Neh. Estote anime bono,
Infelix non est, nisi qui desperat gratiam.
Eli. (825) Hei mihi. Neh. Eia, respirate. Quin dicam libenter
Quod audiatis: in foribus vobis adest salus.
Aza. Utinam. Ne. Faxo iam experiamini, modò
Ne vos ipsi vestrum nunc remoremini
Commodum. Eli. Nehemia, annitemur pro viribus. Neh. Deus
(830) Vestros conatus sua secundabit clementia.
Exprompta ad hanc rem quam paro opus est ingenij industria,
Infractaque animi constantia: magnum est quod molior,
Quodque magis occultari, quàm promulgari debeat.
Idque adeo metuens, vos hactenus celavi,
(835) Quod dicam nunc. Urbem ego instaurandam censeo.
[p. 37] Nehemias
Huius unius rei gratia huc ad vos me contuli,
Haec me spes nunc reducem in patriam facit.
Eli. Consilium laudo, sed vereor ut queas Nehemia.
Neh. Quidum, cedo? El. Quia hostes illi finitimi,
(840) Quo non aliud hominum genus invidentius,
Hîc aderunt infensi, simulac nos id agere senserint.
Neh. Oh, nihil periculi est Eliasibe,
Mittite timorem obsecro, divinoque numine
Freti, nihili pendite imbelles furiosorum minas.
(845) Cui Deus est propitius, huic frustra insidias struit,
Quantumvis astuta, malevolorum invidentia.
Quapropter, uti fortes, atque strenuos viros decet,
Annitimini mecum; ego vobis neque opera, neque
Re, neque consilio deero. Aza. Haud vereor Nehemia,
(850) Si in te solum sit situm: sed vim ut queas
Ferre? Neh. Ah, nunquam hodie concedetis mihi?
Nihil, inquam periculi est. & si quid sit, tamen
Vel vitae dispendio nos patriae saluti
Consulere, atque subvenire convenit.
(855) Contemplamini quot probris, quot ludibrijs,*
Quot denique sannis vita nostra fuerit obiecta hactenus.
Quis non honestè malit mortem occumbere,
Quam tantam posthac ferre contumeliam?
Respuite quàm misere iaceant prostrata omnia,
(860) Moenia solo aequata, turres demolitae funditus,
Arces eversae, portae igni absumptae, muri diruti,
Postremò direpta, vastata, ac populata singula.
Haccine nobis conspicienda erunt diutius?
Haccine perpetienda ignominia? ah, mori
(865) Praestat. expergiscimini, & nolite adversari mihi.
Eli. Pol res ipsa, virtusque tua nos cogit Nehemia,
[p. 38] Nehemias
Ut tuis iussis libenter pareamus: imò neque
Frugi, neque honesti, neque grati videamur satis,
Si non tibi per omnia morem gesserimus. Aza. Mihi quoque
(870) Ita tua afflavit animum oratio, ut mori
Satius ducam, quàm in tantis miseriis vivere.
Neh. Euge, sic fortes decet. tamen nihil
Est quod metuatis, vos modo virili, ac strenuo
Curate ut animo sitis, qui & inferioribus
(875) Non rarò peperit victoriam. Verùm nunc tempus est
Intrò ut concedamus: ibi quo pacto rem aggredi
Vos velim, quid fleri, quid caveri debeat,
Convocatis urbis primatibus, edisseram ordine. Eli. Ut
Lubet, hem, iacienda est alea. Aza. Deus vertat feliciter.

ACTUS IV. SCENA IV.
SANABALLATUS, TOBIAS.
Senarij, & septenarij, partim recti, partim Σκάζοντες.

(880) HAnccinè ego tam insignem in nos contumeliam
Impunitam relinquam Tobia? ah, mori
Me satius est. Faxo iam norint quid viri fiet,
Quem illi utî mulierem sibi ludificandum existimant.
Tob. Eia, sic decet. San. Nunquam me per Iovem quisquam
(885) Exorabit, quin illos ut merentur ulciscar
Mastigias. Tob. Rectè. San. Tum autem Nehemiam
Impulsorem istum vah, quibus excarnificabo modis?
Sublimem medium arripiam.Tob. Fortiter. San. Post haec
Inversum capite saxis illidam. Tob. Probe.
San. (890) Ut totam sanguine inquinet viam. dein’
Caput illi praecidam, postremo praecipitem dabo.
[p. 39] Nehemias
Tob. Pulchrè. San. Reliquum recutitorum popellum qua nece
Potissimum interimam nescio. sed circumspice, satis
Me hic thorax, galeaque deceant. Fob. Pol formae gratia
(895) Evenit, ut quicquid indueris te deceat maximè.
San. Nihil est in me, quin omnes istud laudent plurimum.
Tob. Non immerito. San. Tum quis me alter homo est confidentior,
Aut audacior, aut ad rem militarem promptiore
Qui in pugnis, bellis, diripiendis urbibus,
(900) Spoliandis hostibus aetatem contrivi meam.
Insidiari adversariis, munire aciem,
Praesidia disponere, nihil extimescere,
Hyemem atque aestatem juxta perpeti. Quod si
Nunc mea quae gessi, pergam commemorare facinora
(905) Dies nos deserat prius, quam ego vel decimam tibi
Eorum partem commemoravero. Tob. Credo.
San. Sed non sum is qui meas ipsius pugnas praedicem
Manibus, non lingua belligerandum censeo.
Sed eccum Gosemum: vide ut perturbatus siet.
(910) Vel vultus huius ignavissimos istos
Facile in fugam converterit. Tob. Prò Iupiter
Supreme, quantas militum huc adducit copias.
Vae illis, qui hos sibi inimicos fecerint. San. Hîc, dum
Accedunt, subsistamus paulisper. Tob. Placet.

ACTUS IV. SCENA V.
GOSEMUS, SIMALIO, SANABALLATUS, SANGA.
Eiusdem rationis.

[p. 40] Nehemias
(915) AN unquam cuiquam contumosiosius,
Simalio, audistin’ factam iniuriam quàm haec est
Nobis? ô coelum, terra, ô facinus indignissimum!
Sim. Ni protinus à coepto desistant, haud sic auferent.
Gos. Licet destiterint maximè, haud tamen tantum scelus
(920) Unquam me vivo impunitum relinquetur.
Quin pol istos pro tanta isthac audacia
Exercebo ut digni sunt furciferos, qui nos sibi,
Si dijs placet, illudendos propinaverint.
Novitius ille aduena nobis hanc excitat
(925) Tragoediam, ille frigidam suffundit, illius
Suasu atque impulsu transiguntur omnia.
Quem hodie scelus si detur apprehendere,
Eò redigam miseriarum, ut perpetuò sit miser.
Curabo ut omnibus exemplum siet. Vah, quàm
(930) Vellem illum nunc mihi dari obviam, ut caput
Ei diminuam mastigia, satis mihi
Id habeam supplicij, dum illum ulciscas modo. San. Alloquar.
Goseme, deflecte huc ad nos. Gos. Non audio.
San. Sodes paulisper. Go. Ah, ne me obturbaris pessime,
(935) Nisi mavis cerebrum tibi hîc dispergier.
San. Eia, ut furit. Gos. Hem, tun’ hîc eras Sanaballate? ne
Vitio vortas quaeso, haud praevideram te, ita
Oculi iracundia nunc obcaecati sunt mihi.
San. Non miror per Iovem. Expeditas sanè adducis copias,
(940) Pol hi vel Orco praedam auferant. Gos. Qualis
Exercitus dux, tales consueverunt esse milites.
San. Nae illi haud sciunt quos sibi crabrones irritaverint.
Sim. Fugam dabunt, ubi nos adventare senserint.
[p. 41] Nehemias
Gos. Quin faxo ne sic elabantur: undique
(945) Illos praesidijs passim dispositis sic circuncludam, ut aut
Fugiendi, aut evadendi nullus cuiquam sit locus.
Atque ita tandem universum extirpabimus
Apellarum genus. San. Militibus omnia
Vastanda, ac diripienda propinabimus,
(950) Postremò caede, cruore, cadaveribus, incendio,
Luctu, atque singultu quicquid usquam est complebimus:
Atque haec illis meritò accident, cùm evenerint.
Credo iam supplicantes aderunt, sed nihil
Agent: errant, si nos lachrymis placari posse cogitant.
(955) Verùm quid hic stamus? quin rectà isthuc agmen deducimus?
Gos. Benè dicis. procedito tu huc cum vecti Simalio,
In dextrum cornu temet ingere. Tu Strato in
Sinistrum, tu in medium Sanga. Hem, quid homo ignavissime,
Lapidibusne paras pugnare? Sang. Quid? ego quasi
(960) Canes saxis homines insectabor timidissimos.
Quid hoc, satin’ vobis placet? San. Ha ha he, pulchrum spectaculum.

ACTUS IV. SCENA VI.
NEHEMIAS.
Senarij, & septenarij, trochaici, catalectici.

NUnc tranquillo demum animo egredior foras.
Postquàm quae sum aggressus pulchrè etiamnum succedere conspicor:
Adeò quisque operi intentus, nunc sedulò
[p. 42] Nehemias
(965) Officium exequitur suum. Idem est omnibus
Animus, aequum studium, similis constantia,
Hostibus aut resistere fortiter, aut honestè
Pro patria, pro libertate, pro aris, & focis
Mortem oppetere. Quos equidem credo jam jam adfuturos
(970) Esse, ut nos hinc depellant, opusque coeptum
Ut interturbent: qui si venerint, efficiam ut cum viris
Rem sibi esse intelligant usque adeo ego illorum pati
Possum ineptias, & magnifica verba à quibus
Si ad pugnam veniatur, vapulabunt largiter.
(975) O invidiam, tantumne illis ab re sua
Esse otij, aliena ut curent, eaque ad se qua nihil
Attinent? adeò in hoc simul omnes incumbunt, ut suae.
Etiam ipsorum pernicie nobis incommodent?
Ah, itane fieri oportet? Sed quid cum illis agas,
(980) Qui neque bonum, neque quid aequum sit, sciunt;
Melius, peius, prosint, obsint, nil vident, nisi
Quod lubet. Sed dignum talibus factis Deus
Exitium invenerit: in hunc omnem salutis
Spem, fiduciamque confero, illius
(985) Ope fretus, facile vel violentissimum
Adversariorum exercitum contempsero.
Verùm ad moenia rursum hinc praestiterit concedere.
Quò, si fortè sit opus, animum addam nostratibus,
Porroque admoneam quid devitandum sit periculi.

ACTUS V. SCENA I.
ELIASIBUS, HANANUS.
NEHEMIAS.
Partim septenarii, partim octonarii,
adjunctis paucis senariis.

[p. 43] Nehemias
(990) ITa me Deus amet, quantùm ego hostium instructos dolos.
Conatusque audio, non mediocriter timeo miser,
Ne quam illi mox nobis turbam faciant, aut vim extructoribus,
Adeò gladiatorio animo ad nos affectant viam. Ah,
Nullòne pacto vim istorum evitare poterimus?
(995) Heu, quot modis nos illorum divexavit crudelitas?
Quoties insani ex infidis oppressere? quoties
Oppugnauêre innoxios? quoties damnum dedêre? vah,
Itane obstinatè operam dant, nos ut mille excrucient modis?
Totumque Iudaeorum genus extirpent funditus? Verùm
(1000) Hananum video, tristis est, eadem haec quae me malè habent virum.
Ibo obviam, ut prius quàm se hinc subducat alloquar. Han. Nisi
Me fallit animus, haud multum à nobis aberis infortunium.
Ita hostium castris obsessae, in angustum oppidò
Nostrae coguntur copiae, hei misero mihi.
(1005) At eccum Eliasibum. Eli. Salve Hanane. Han. Eliasibe,
Salve. Eli. Scin’ quo in malo versemur miseri? Han. Ah, utinam nesciam.
Eli. Cedo, quid agimus nunc? quid das consilij Hanane? Han. Egon’? nihil
Nisi quod sors fert, ut aequo animo feramus. Eli. Nescio
Quid mens mihi praesagit infortunij. Sed commode
(1010) Ecce egreditur Nehemias. Neh. Nihil est Azaria
Quod verearis: rem omnem mihi committito,
[p. 44] Nehemias
Tu modo quae praecepi exequare gnaviter,
Eli. Nehemia. Neh. Hem Eliasibe? non praevideram te. Tu quoque hic
Aderas Hanane mi? bene factum, gaudeo.*
(1015) Non potuit fieri opportunius, ambos vos volo. Eli. Hem
Nehemia, audistin’ quam illi agant rem? Neh. Odoratus sum omnia.
Han. De inopinata statuerunt nos invadere.
Neh. Scio: sed dolum dolo illuserimus, meditata mihi sunt
In pectore consilia omnia. Eli. Tibi ita videtur, at ego
(1020) Non posse arbitror, neque vim illorum sustinere, neque
Resistere, neque perpeti. Han. Idem & ego vereor miser.
Neh. Ah, ne diffidite: hoc meae fidei credatis obsecro,
Qui nunc vobis viri videntur, nebulones
Sunt ignavissimi, lascivia, luxuque diffluunt,
(1025) Insulsi, fatui, tardi, stertunt noctes & dies.
Adhaec Deum quem maximè aquum est revereri, nihili aestimant,
Idolis servientes turpiter. Hoscine
Quaeso nobis timendos esse creditis?
Horum impotentes extimescemus minas?
Eli. (1030) Facilè metu omnem abiecero frater, nisi saepius
Quantum armati valeant essem expertus miser.
Neh. Istam cladem vobis vestra peperêre crimina;
Non hostium vires, quibus quàm facile restitissetis,
Ni divina vos defecisset gratia.
(1035) Nunc delictorum poenitet: & ob id Deum
Iam nobis propitium esse, atque benevolum scio.
Han. Sed audistin’ quantum adducant exercitum?
Quot pedites, equites? reges si simus, nunquam tamen
Tantum sufferre queamus impetum. Neh. Non viribus.
[p. 45] Nehemias
(1040) Sed consilio, prudentia, divina ope
Res praeclarae geruntur. Denique nunquam fit sine
Periculo facinus magnum, ac memorabile.
Audendum est, nemo ignavia victoriam
Est consequutus unquam. Prima coitio acerrima est,
(1045) Hanc si sustinuerimus, post illos ut lubet
Ludemus. Itaque hoc quidquid est periculi,
Magnarum, mihi credite, erit remedium aegritudinum
Nam posthac incolumos sat scio fore nos, si vel semel
Eis infracto ac forti animo restiterimus.
(1050) Contra si nos languere, ac timidos esse senserint,
Feroces hîc aderunt continuò. Semper maximum
In praelio periculum est ijs, qui maximè timent,
Confidentia pro muro habetur. Ne vos verbis territent.
Iam mortem effugit, quisquis eam contempserit.
(1055) Si illis machaera, & nobis veruina est domi.
Egomet consultor idem, atque socius periculi
Vobiscum ero. Eli. Nehemia mi, in te spes omnis nobis sita est:
Te solum habemus, tu es patronus, si tu deseris
Actum est: perijmus. Neh. Ah, egon’ istud conari queam:
(1060) Adeon’ me ignavum, aut ingratum, aut inhumanum putas?
Adeon’ porrò infidum, aut adamantinum, aut ferum,
Ut me neque amor patriae, neque miscricordia, neque pudor
Commoveat, neque commoveat ut servem fidem?
Cave istiusmodi quicquam tibi unquam in mentem venerit.
(1065) Neque faciam, neque me satis piè posse arbitror.
Quin faxore experiamini patriam mihi
[p. 46] Nehemias
Multò esse chariorem, quam egomet sum mihi.
Nullum fugiam laborem, imò capitis periculum
Lubenter adiero, dum prosim illi. Sed nunc qua gratia
(1070) Vos convenire statueram, auscultate. eo
Pacto & meum consilium, & hostium dolos
Cognoscetis, quidque facere in hac re vos velim.
Principio hostes, utî dicebatis modo, nos clam aggredi, &
Ex insidijs nec opinantes statuerunt adoririer.
(1075) Quod ne fiat, nobis dum est tempus, praecavendum est sedulò.
Quapropter post muros in inferioribus locis,
Gladijs, arcubusque armatos collocandos censeo,
Dimidiam tantum nostrorum partem aedificare, caeteris
Pro opere hastas, clypeos, galeas, aliaque id genus
(1080) Arma volo suppeditarier: Qui verò lateribus,
Calce, aut lignis portandis occupantur, altera
Manu id agant, alteram ferro communiant
Praeterea aedificatores non nisi gladijs
Accincti, aedificent: ut si usus forte veniat,
(1085) In promptu sit, quo malevolorum coerceatur impetus.
Tubae signum erit apud me. & quandoquidem propter operis
Late patentem magnitudinem longe sumus
Alij ab alijs semoti, meminerint, ut quo loco
Buccina sonuerit, eo se continuo omnes conferant.
(1090) De nocte verò cum suo quisque famulo
Excubias agat, & in media pernoctet Hierosolyma.
Postremò ut magno animo sint, admonete singulos,
Nihilque formident. Deum nobis adiutorem foret
Atque ob id omnia successura ex animi sententia.
Eli. (1095) Dabimus operam Nehemia. Han. Nunquid aliud est
[p. 47] Nehemias
Quod nos velis frater. Neh. Nihil nisi ut citra moram
Quae iam praecepi sedulo exequamini. Eli. Curabitur.

ACTUS V. SCENA II.
NEHEMIAS.
Partim senarii, partim septenarii.

ADvenit tandem, quem saepe optavi diem,
Quo aut pristinam libertatem restituam patriae,
(1100) Aut mortem pro eius incolumitate oppetam.
Adeò hoc rerum statu nullam mihi vitam
Exoptandam arbitror. Quin vel vicies mori
Malim, quàm, quae hactenus toleravimus probra.
Perpeti diutius. Quamvis non admodum
(1105) Inconsulta istorum me terreat procacitas:
Qua tum demum in nos debacchantur maximè,
Cum tuti post principia, verbis belligerantur ebrij.
Tum eorum audire est operaepretium audaciam.
Si vel vulpes, aiunt, in murum quem extruunt
(1110) Ascenderit, facile fugatis operis, lapideum
Everterit opus. Exaudi quaeso Deus
Quàm contumaciter nos aspernentur pessimi,
Quibus maledictis proscindant, quibus incessant convitiis.
Ne patere mi Deus, ut impunè in nos illuserint.
(1115) Sed hac quae nos afficiunt contumelia, in suum
Ipsorum redundet caput, ut procul è patria
Sua abducti in regionem hinc longè dissitam,
Contemptui sint omnibus. Atque ita tandem sentiant
Quid sit Deum negligere, innoxios lacessere,
(1120) Aliorum gaudere calamitatibus, invidere commodis.
Sed nunc, ut tempus est diei, ad muros hinc me conferam,
Ut si qua in re mea opera indigeant, in promptu siet.

[p. 48] Nehemias

ACTUS V. SCENA III.
AZARIAS, SANABALLATUS, GOSEMUS, TOBIAS.
Septenarii, & octonarii Iambici, admistis paucis senariis.

NEhemias me relictis rebus jussit adversarios
Hodie observare, ut quid agerent, aut quid captarent consilij
(1125) Scirem, id propterea nunc speculatum egressus sum foras. At at,
Nescio quem huc adventare. propius haud
Ausim accedere, ne deprehensus malè peream miser.
In hanc palustrem igitur me abdam vallem, ut quò eant,
Aut quà pergant, quidue incoeptent, observem sedulò, hoc agam.
San. (1130) O populares, viri, adolescentesque humanissimi, date
Viam, qua fugere liceat, totae facite platea
Pateant, removete quicquid nos posset remorarier.
Sed neque quò fugiam, neque ubi lateam, neque dedecus hoc quomodo
Celem scio infelix, ita nunc paveo, ita nunc me pudet mei.
(1135) Nullus sum, totus occidi miser, genua mihi
Tremore succidunt, vox deficit, lingua haeret faucibus:
Vah, ne Salus nobis saluti jam esse si cupiat potest.
Gos. O Iupiter, hunccine de improviso mihi obijci metum
Tantum, ut neque quomodo evadam, aut ubi delitescam
(1140) Certum fiet. membra timore debilia sunt, mens mihi
Formidine planè obstupuit: tum pectore nihil
Consilij consistere potest. Nae nos aedepol
[p. 49] Nehemias
Huc venimus auspicio malo. Hem Sanaballate, quò
Fugis? vah, siccine hîc me solum deseris? San. Ego nescio
(1145) Herculè neque quò fugiam, neque quo pacto elabar: ita nunc
Penitus oblitus sum mei. Sed eccum Tobiam.
Eaedem hunc quae nos intemperiae agunt, totus tremit.
Palletque. Tob. At at, quidnam hoc monstri est? unde subitus oboritur
Mihi timor, nondum conspectis hostibus?
(1150) Cum non alius in bello me solet esse confidentior?
Hem quid sibi vult hic tremor? quid isthuc est mali?
Nequeo satis mirari, neque conijcere, nisi nos
Suis quis excantârit praestigijs. Ah, nescio unde nunc
Vel auxilij, vel perfugij mihi parem copiam. Hem,
(1155) Tun’ hîc eras Goseme? Bene habet, salvum te esse gaudeo. Gos. Haud
Diu erimus per Iovem, nisi nos hinc quam ocyssimè
Subducamus. Quod sperabamus fore
Clam, resciverunt adversarij. Tob. Fugiamus hinc
Dum possumus, dumque incolumes sumus Sanaballate; nam
(1160) Nescio quid mihi animus praesagit infortunij.
Iam jam dolis circumveniemur, & opprimemur inscij.
Sa. Rectè dicis, vir qui fugit, pugnabit denuò. &
Ob id fugiendo vitae consulere, quàm fortiter
Pugnando interimi, semper habitum est fortius.
T. (1165) Non temere pol est, omnes quod sic obstupuerint copia.
Gos. Quid igitur, jamne reduco exercitum? San. Tu quod tibi
Ex usu esse videtur facito, ego me in pedes quantum queo.
To. Ehem, quid hoc? aufugit homo, nosque hîc reliquit; quid stamus?
Cur non & nobis prospicimus in tempore?
[p. 50] Nehemias
Go. (1170) Age age, nil moror exercitum, quisque sibi consulat.
Namque hocce tempus precavere mihi me, non alijs sinit.
Vos omnes obtestor qui haec incolitis loca, hac si fortè quis
Nos consectetur, ne commonstretis, qua aufugerimus via.

ACTUS V. SCENA IV.
SANGA.
Eiusdem generis.

PErij, quid hoc? siccine nos hîc relinqui solos? Hem ducum
(1175) Praeclaram confidentiam? vah, qui caelum minis
Modò territabant, ante tubam inani formidine
Exanimati, clam omnes simul aufugerunt turpiter.
Eia, pugnatum est fortiter, quid restat, nisi ut exercitum
Dimittam? Egregiam per Iovem laudem, & spolia domum
(1180) Referemus amplissima. Quid, omnes copias
Reducimus integras. Eho, nonne hoc magnificum satis
Videbitur facinus? agite, hac vos me sequimini.

ACTUS V. SCENA V.
AZARIAS.
Septenarii, & Octonarii trochaici.

NUnquis hîc est? nunquis hinc me sequitur? nemo homo est.
Prô Deum immortalem jamne erumpere hoc mihi
(1185) Gaudium, jamne exclamare licet? Oh, quod novum
Ego hisce oculis contemplatus sum spectaculum?
Quae audivi? papè, ecquis nobis fortunatior?
In quibus Deus hodie potestatem ostendit suam.
Ita profectò sese res habet, insperata saepius
(1190) Videas accidere, quam quae speraveris.
Nam cedo, quis credidisset hoc unquam fore,
Quod nunc evenisse gaudeo? Ideoque aliquis me putet
[p. 51] Nehemias
Forsan non putare hoc verum, sed mihi
Nunc sic esse isthoc verum lubet. Deo herclè gratiam
(1195) Habeo, postquam haec nobis acciderunt ex sententia.
Verùm quid morae est, quin hinc me amoliar,
Et in urbem recurram protinus.
Bone Deus, quantum adventu meo nostratibus
Gaudij, quantùm voluptatis, quantùm adferam
(1200) Laetitiae? quot commodas res? quot adimam aegritudines?
Sed festinato est opus, ut hoc nec opinantibus
Primus obijciam, animumque illis exonerem metu.

ACTUS V. SCENA VI.
ELIASIBUS, NEHEMIAS, AZARIAS.
Partim senarii, partim septenarii, admistis aliquot octonariis

DEmiror quid remoretur Azariam, hei mihi,
Quàm timeo ne in hostium manus allapsus, perierit
(1205) Miser, Sed Nehemiam video, ex hoc quaeram redierit
Nec ne. Neh. Pulchrè etiamnunc divinâ beneficentiâ
Coeptum procedit opus. & nisi me fallit animus, omnia
Succedent bene. Eli. Nehemia. Neh. Quis me? Hem Eliasibe.
Tun’ hic eras? quemnam praestolare hîc ante ostium?
Eli. (1210) proviso quàm mox noster huc redeat Azarias.
Neh. Iam jam hîc aderit scio. Eli. ah, quàm illi timeo miser,
Ne occultis alicubi irretitus hostium cassibus,
Trucidatus sit infelix. Neh. Istum tuum metum,
Qui tibi animum excruciat, omitte Eliasibe.
Eli. (1215) Oh, omittam Nehemia? eius mihi curae est salus.
Neh. Et mihi quidem. Eli. Si salvus esset, jam hîc adesset sat scio.
[p. 52] Nehemias
Neh. Pergin’ malè ominarier? vide sodes tua
Ne tibi malum aliquod pariat diffidentia.
Brevi, inquam, illum nobis incolumem restituet Dei
(1220) Benignitas, tu modo fac sis animo bono.
Eli. Nehemia mi, quis ille est quaeso, quem procul
Huc ad nos accurrere conspicio? Neh. Eliasibe,
Azarias est. Eli. Est is, an non est? certè ipsus est.
Perij, quid sibi vult hic praeceps hominis cursus? tubam
(1225) Nehemia jube inflari, hostium propè est exercitus.
Neh. Ah sanusne es meticulose? bonum apportat nuntium,
Nam laetus est, nisi prospicio parum. Eli. Ita faxit Deus.
Neh. Occurramus. Aza. Deum immortalem quid porto? sed quem mihi
Potissimùm exoptem nunc cui haec narrem, dari?
Neh. (1230) Audin’ tu hic quid dicat. Eli. Isthoc verbo Nehemia
Animus mihi redijt, & cura ex corde excessit. Neh. Alloquar.
Hem Azaria mi. Aza. Nehemiam video, nemo est, quem mallem omnium.
Hunc primùm delibutum reddam gaudio.
Eli. Quid laetus es, aut quid ita gestis frater? Aza. Eho, Eliasibe.
(1235) Quid gestiam rogas? prae gaudio, ita me Deus amet,
Neque quid ago, neque quidquod loquor, scio. Cedo manum
Nehemia mi. Neh. Manum? Aza. Manum inquam, gaude. Neh. Quid ego gaudeam?
Aza. Et tu Eliasibe. Eli. Quamobrem? eloquere amabo? Aza. Quia ego
Impero, gaude inquam. Eli, Gaudeo, quando jubes,
[p. 53] Nehemias
(1240) Et si nihil video cur gaudeam. Aza. In tuto
Est omnis res: omnem tristitiam, atque metum omittite.*
Quod nunquam opinati sumus, neque quisquam nostram unquam sibi
Quod eventurum credidit, id nunc accidit.
Neh. Agedum frater, paucis narrato quid siet.
Aza. (1245) Euge, à Deo sine controversia diligimur Nehemia.
Neh. Utinam. at cedo sodes, quid adfers bonae rei?
Aza. Imò ut ascultetis obsecro: quandoquidem ego
Isthaec narrandi, quàm vos audiendi sum cupidus magis.
Eli. Quid cessas igitur? Aza. Ex me jam faxo pulcherrimum
(1250) Multò omnium audiatis facinus. Neh. Ah enecas:
Quin tu hinc pollicitationes aufer, &
Quod fers uno verbo eloquere. Aza. Accipite, hem. Hostes metu
Repentino perculsi omnes fugêre turpiter.
Neh. Hem Azaria, hem mi frater, quod ego prodigium audio?
(1255) Num tu ludis nunc nos. Aza. Nequaquam Nehemia.
Verissima sunt quae nuntio. Eli. O factum bene,
Beasti. Neh. Istud mihi responde primùm quod te rogo,
Azaria, vidistin’, an audita praedicas?
Aza. Hisce oculis Nehemia. Neh. Voluptatem magnam nuntias.
Eli. (1260) Vide sodes ne in falsum nos conijcias gaudium.
Aza. Ah, itane mihi apud te deesse fidem? quid consequar
Lucri, si mentiar? aut quem aequè ac me ipsum fefellero?
Eli. Da veniam frater, non quod verbis tuis
[p. 54] Nehemias
Diffidam, eò dico: sed quò magis isthoc verum esse cupio,
(1265) Hoc timeo magis. Aza. Absit timor, omnibus modis
Rem nobis esse salvam promitto. Eli. O lepidum hominem. Neh. Si haec sunt
Azaria vera, ita ut credo, quis nobis fortunatior?
Eli. Hem, quàm saepe accidunt, quae nunquam sperare audeas
Mi Nehemia. Neh. Deo acceptum ferri hoc debet bonum.
(1270) Cuius nutu fiunt, ac transiguntur omnia.
Quapropter etiam atque etiam videndum Eliasibe,
Ne nos divina indignos praebeamus munificentia.
Eli. Piè, ac sapienter admones Nehemia. Neh. Intrò nunc itaque
Eamus, ut summum simul omnes laudibus,
(1275) Praeconijsque celebremus, atque veneremur Deum.
Eli. Id ut faciamus, equidem res, ac tempus nos monet.

PERORATIO.
Senarij, admistis aliquot septenarijs.

INgentes vobis spectatores gratias,
His ludis quotquot adfuistis scenicis
Noster agit grex, auctorque fabulae: suam
(1280) Quod per silentium vestrum sibi licuit
Novam hanc agere actiunculam, in qua si quid fortè nos
Per negligentiam aut inscitiam, deliquimus
Oro in meliorem partem interpretemini,
Rudique nostrae ignoscatis pueritiae.
(1285) Cuius cum ingenium infirmius sit, saepius
Eam labi, atque errare necesse est. Nunc ne fabulam
Vobis exhibuisse videamur vanam, animum advertite,
Quaecunque è sacris depromuntur literis,
Multum (licet id non omnibus aequè appareat)
[p. 55] Nehemias
(1290) Sub involucro continent mysterij.
Quanquam perpaucos inter vos esse arbitror
Naris tam obesae, qui nondum etiam intelligant
Satîs, sibi quid nostra Nehemias velit.
Nam per collapsae instauratorem Hierosolymae,
(1295) Quem nisi Christum caelestis regis filium
Generisque humani assertorem nobis sacer
Bibliorum depingit codex? qui regiam
Patris relinquens arcem, mortales tyrannide
Cacodaemonum oppressos, ex Orci faucibus
(1300) Eripuit infelices: profligatisque hostibus,
In pristinam libertatem asseruit: dumque huc enititur,
Nihil sibi extimescendum, nullum periculum
Subterfugiendum unquam arbitratus est, adeò
Ut ne immanissimis quidem horrendae necis
(1305) Cruciatibus avocari se hinc sit passus. Caeterùm
Per Iudaeos instauratoris Nehemiae
Comites, quis non videt adumbrari Apostolos,
Reliquosque propagatae religionis principes?
Qui pro virili Iesum sectantes ducem,
(1310) Dum Christianae dilatant ditionis terminos,
Quid non sunt perpessi? paupertatem, inediam,
Famem, sitim, aestum, frigus. aguntur in crucem,
Torrentur, saxis obruuntur, ut impij
Caeduntur passim. ac profligantur undique
(1315) Horum patienti mentis invicta constantia
Caelestis illa, ac mystica Hierosolyma Ecclesia
In immensum olim crevit felicissimè. At
O nos infelices, qui hanc quam Christus sua,
Ipsius morte servandam esse censuit,
(1320) Cuius saluti tot viri sanctissimi
[p. 56] Nehemias
Vitam libenter impenderunt, denuo
Execrandis errorum tenebris afflictam cernimus
Horrescit animus quoties in mentem mihi
Veniunt, quae non ita pridem ipsi conspeximus.
(1325) Quod facinus posthac non audebit impia
Insanorum mortalium vesania,
Postquam ne ex quidem violare, ac polluere turpiter
Erubuerint, quibus maxima reverentia,
Summusque debetur honos? ea profanare, à quibus
(1330) Universa populi Christiani dependet salus?
Quorum effrenatam nisi Deus violentiam
Coercuisset, jampridem omnis religio,
Omnis pietas, omnisque sacrosancti numinis
Intercidisset cultus. Quid igitur restat,
(1335) Nisi ut impia vitae confessi crimina,
Eundem supplices simul omnes oremus Deum,
Ut nos sua dignatus misericordia,
Quod coepit exequatur gnaviter. Nunc, si
Quod egimus non displicuit, applaudite.

FINIS.

[Ad populum cum esset exhibiturus comoediam Nehemiam]

[p. 1] Saulus

TERENTII
CHRISTIANI
SAULUS.

Actorum nomina.

SAULUS.
SOSIA,		Sauli servus.
TRANIO, LYCO,	}	Sauli satellites.
EULALIA, THEOPHILUS, EUSTACHIUS, SOPHRONIUS, MACARIUS,	} } }	Christiani.
PHILIPPUS,		Diaconus.
LABRAX,		Lorarius.
NOSOPONUS, POLIDORUS, PHILOXENES.	} }	Samaritani cives.
PHILAX,		Pharisaeus.
IESUS, vox inconspicua.
ANANIAS, IGNATIUS,	}	Christiani.

[p. 2] Saulus

PROLOGUS.
Senarij Iambici.

SAlutem vobis cives candidissimi
Totus puerorum grex exoptat plurimam,
Sibique gratulatur, quòd alacres modò,
Frequentesque huc vos accurrisse conspicit.
(5) Namque hanc rem indicio esse arbitratur, antè quas
Egit, vobis non displicuisse fabulas.
Itaque meam incusans atque increpans moram,
Nondum satis paratum protrudit foras,
Hinc est quòd veste etiamnum composita parum.
(10) Laxoque per humeros fluente pallio,
Exire me vidistis in proscenium.
Nunc quid sit cur huc veni, paucis eloquar.
Quoties suos antehac vos ludos scenicos
Animis attentis, atque arrectis auribus
(15) Spectasse, ijsdemque applausisse comiter,
Secum noster recordatur didascalus,
Haud mediocre profecto illi calcar additur,
Ad alias itidem scribendas Comoedias.
Ideò licet erudiendis nobis haud levem
(20) Quotidie operam, ac laborem impendat, non potest
Tamen quin aliquid succisivis horulis
Vel secum meditetur, vel chartis illinat,
Quod nobis ex usu, vobis voluptati
Futurum speret. Quapropter quemadmodum
(25) Tobaeum quondam, nuper Nehemiam dedit:
Ita nunc novam adfert nobis actiunculam;
Ex mysticis rursum petitam literis.
Non fabulosae illi sunt cordi naenia
[p. 3] Saulus
Non obscoeni veterum Poëtarum joci,
(30) Ingenuis puerorum officientes moribus.
Nil tale rudi est infundendum testulae:
Quae uti facilè inficitur, ita odorem quo semel
Est imbuta, tenet servatque diutissimè.
Pium est quod dat, pudicum, castum, serium;
(35) Ex Euangeliorum de promptum codice.
Nempe ut Saulus Tarsensis ignorantia, haud
Malitia peccans, Dominicum affligit gregem.
Hanc, inquam historiam in actus Comicos recens
Redactam, hic vobis spectandum exhibebimus,
(40) Adeste quaeso, & veluti aliàs, ita nunc quoque
Nobis aures accommodate candidas,
Aequas, faventes, attentas ac benevolas.
Quod si quis inter vos fortè fuerit, cui
Hic nostri praeceptoris improbabitur
(45) Labor: aut dente etiam circumrodet invidet
Is hoc à me responsum habeat sibi: multò
Facilius esse aliorum scripta carpere,
Quàm aut emendare, aut quid proferre doctius
Non hîc eius causam defendendam mihi
(50) Sumam: cum nil malevolorum ipse calumnias:
Nil improborum hominum moretur scommata:
Imò hoc maiorem laudem se meritum putet,
Quò plures invidere sibi conspexerit.
Nam ita plerumque fieri consuevit, ut livor
(55) Humilia despiciens, excellentissimis
Quibusque facinoribus uratur maximè.
At sat longo sermone detinuisse vos
Videor. Itaque desino. Agitedum; animum advortita,
Ut pernoscatis quid sibi Saulus velit.

[p. 4] Saulus

Comediae periocha.

SAULUS juvenili fervore, ac praepostere
Quodam pietatis oestro percitus, modis
Omnibus affligit Christianorum genus.
Illi periculo, mortisque territi
(5) Formidine, ex urbe impia in Samariam
Cedunt: ubi divina opitulante gratia,
Ad profitendum Christum pelliciunt plurimos.
Qua re intellecta, Saulus iracundia
Furit, minas, caedesque spirat efferus.
(10) Mox saevo armatus pontificis diplomate,
Persequitur innocentes. At in itinere non
Procul à Damasco, caelesti ictus fulmine,
Oculisque orbatus, tandem resipiscit. Dein’
Recepto visu, & sacro afflatus numine,
(15) Assertor Christi ex hoste evadit maximus.

ACTUS I. SCENA I.
SAULUS, SOSIA.
Senarii Iambici, admistis paucis septenariis.

QUam vereor ne mihi horum obsit cunctatio,
Illisque prosit, quos ego odi pessimè.
Sed eccum cessator adest tandem Sosia.
Agedum, huc ad me concede verbero, quid malum,
(5) Te illic remoratum est tam diu? aut ubi in via
Ociosè destitisti? quid taces scelus?
Sos. Minimè equidem cunctatus sum here, nec destiti
Usquam, neque est diu abs te quod discesserim.
Sau. Responsator, itane nunquam quippiam tuae
(10) Patieris imputari ignaviae? neque
Culpam agnosces unquam? Sos. Lubens agnovero,
[p. 5] Saulus
Si tu mihi here, quod peccatum est, ignoveris.
Sa. Vah, antiquum herclè morem, atque ingenium obtines.
Videre mihi ex Phrygum numero, qui non nisi
(15) Verberibus consueverunt emendarier.
Age consulam tuae isti pigritiae, ac malo
Nodo malum mihi quaeram cuneum. pulchrè meam
Rem, si superis placet, stabilivi, cùm mihi
Servum te nuper sum mercatus pessimum.
(20) Sed inultum istud nunquam faxo ut auferas,
Ne tu me nebulo impunè illuseris, est ubi
Te ulciscar locus. Sos. Ah, ne saevi tantopere:
Si qua in re deliqui, non causam dico, quin
Quod commerui feram. quanquam tamen hactenus
(25) Ne quid meritò culpandus essem, cavi sedulò.
Sa. Etiamne mutire audes, aut mecum loqui
Nequam? Nae ego te pro dictis istis contumacibus
Exercebo probè. Sed quid, qua gratia
Te eò misi, convenistin’ quos jusseram?
So. (30) Imò ut festinarent dixi, rem non pati moram.
Reliquaque omnia, quae tu modò mandabas mihi.
Sa. Aliud respondes, quàm quod te rogo furcifer.
So. Perij, ut praecipiti animo est. Sa. Ehem, quid tecum murmuras
Mastigia? So. Nihil, rectè. Sa. Illi, inquam, ad quos te miseram,
(35) Tandemne venturi sunt, an nondum etiam?
Sot. Iam jam praesentes se hîc promiserunt fore.
Atque adeò eos nondum demiror adesse. Sa. Abi
Denuo, quidnam illos remoretur vise. propera;
Quid stas cunctator? redijsse oportuit.

[p. 6] Saulus

ACTUS I. SCENA II.
SAULUS.
Partim senarii, partim septenarii jambici.

(40) CRucior per horum tarditatem è faucibus
Hunc mihi bolum eripi. Hodie ad me admodum diluculo
Venit Phylax amicus noster, nuncians
Se cùm à prolixiori coena modò domum
Reverteretur, conspexisse ex aedibus
(45) Eusebiae huius vicinae proximae, Petrum.
Istum scelerum omnium dico architectum, clàm egredi:
Dein’ dum quid ibi ageretur porrò attentiùs
Observaret, eundem paulò post plurimis
Istius crucifixi praestigiatoris sectatoribus
(50) Eodem redijsse comitatum. ob id ego nunc satellites
Meos accersi iubeo, ut clandestinum istud meo
Inexpectato interventu perturbem conciliabulum.
Sed astu rem tractemus oportet, ne praesentiant.
Verùm nescio quo pacto illi insidias nostras ferè
(55) Semper sua sagaci nequitia hactenus
Eluserint: per postica, ac fenestras clanculum
Elapsi; ad suffugia illis mille patent rimae: neque
Vafricis, neque dolis queunt circumvenirier.
Imò cum manifesto tenentur, non secus
(60) Ac anguillae per digitos elabuntur lubrici.
At nunc faxo ne sic effugiant, undique
Dispositis praesidijs fugam illis interclusero,
Omnes explicuero casses, omnes dolos
Intendero, ne cuiquam evadendi supersit copia.
(65) Sed frustra ego hac in animo mecum deputo,
Cùm isthuc quod spero mihi horum intercipiat cunctatio
Deus istos male perdat testudines. at oppido
[p. 7] Saulus
Opportunè illos huc procul adventare conspicor.
Gladijs, hastis, omnique armorum genere probè admodum
(70) Instructos. nulla mora est quin sceleratissimum
Istum interturbem coetum. dormiunt, ego
Pol illos, uti merentur, commovebo sacrilegos.

ACTUS I. SCENA III.
TRANIO, SOSIA, LYCO.
Eiusdem generis.

QUid isthuc Sosia? itane nondum adesse nos
Tuus indignatur herus. So. Indignetur rogas?
(75) Eum ipse faxo stomachantem audias modò.
Dicas hominem, aut insania, aut furore percitum,
Quanquam nihil novi facit: jampridem enim
Nihil aliud quam mecum litigat. non arbitror
Quemquam uspiam morosiorem repperirier
(80) Si quid animo aegrè est, id continuò in me evomit.
Ly. Quid ais? in matulam ego quàm in me malim evomat.
So. Irrides? tu pol si hîc sis aliud dixeris.
Tr. Commune isthuc Sosia mortalibus vitium est: sua
Cuique sors, conditioque vitae displicet:
(85) Nos nostri, te tui, utî videtur, poenitet.
Sed comprimenda vox est. eccum stantem ante ostium.
Commotus est, video; appellemus illum comiter.
Animo irato mollis solet mederi oratio.

ACTUS I. SCENA IV.
SAULUS, SOSIA, TRANIO, LYCO.
Eiusdem rationis.

VIdendum estne iratus minus ab his impetrem
(90) Stomachando, quam possem loquendo commodè.
Quare quanquam illis merito quod succenseam
Habeo, qui me sua mora torserunt hactenus:
[p. 8] Saulus
Tamen reprimam me, ne aegrè quicquam ex me audiant.
So. Vos ad eum accedite, mihi est quod agam intus. Tr. Salvere te
(95) Iubemus plurimum vir illustrissime.
En adsumus tua ut iussa exequamur strenuè.
Sa. Probè fecistis, quanquam vos maturius
Venisse optarim. Nescio qua socordia
Hodie vos tenuit, quibus aliàs nihil usquam promptius.
Ly. (100) Quidum quaeso? Sa. Quia iam dudum ante lucem eos
De improviso oppressos oportuit. Nam quod modò
De noctu vobis factu facile fuisset, hoc
Nunc exortus diei effecit difficillimum:
Tr. Dum quae opus erant paramus, diluxit opinione celerius.
Sa. (105) Agitedum, utî fortes, atque strenuos decet,
Annitimini ut quod est factum dispendij,
Astutia, dolisque pensetis. Ly. Dabitur opera. At
Ubi cadaver quod insectemur vultures?
Nam praeda jamdudum animus inhiat. Sa. In aedibus
(110) Eusebiae, huiusce vicinae, mulieris omnium,
Quae aut vivunt, aut vixerunt unquam sceleratissimae.
Quae se neque edictis, neque ullis legibus
Teneri existimat: quae nos illudendos sibi
Proponit audacissima. Tr. Satin’ hoc certum? Sa. Certè, nam ita
(115) Esse, modò mihi commemoravit Phylax, cui
Credo satîs. Tr. Hem, quam ego rem novam audio? femina
Tantum facinus audet? mori nos satius est,
Quam non illam, ut digna est, ulciscamur venificam.
Sa. Sed astu rem videte ut aggrediamini,
(120) Ne quà praesentiscant. Ly. Facilè curavero,
Etenim quo pacto id fieri soleat calleo.
[p. 9] Saulus
Sa. Age, verùm ne quis omnino elabatur maxima
Adhibenda est cautio: Idque quò facilius effici
Queat, & quo minus illi resciscant, consilium dabo.
(125) Principio tu Tranio non recta illuc via, at
Per angiportum hunc cum tuis ingressis, impiam
Istam domum pòst obsideto clanculum:
Fenestras, posticum, rimasque omnes vide
Observes sedulò. Tr. Fiet. Sa. Tu autem Lyco
(130) Illas recta sine tumultu te conferens,
Antè aedes expugnabis fortiter. Ly. Audio,
Sa. Primùm nihil cunctatus, vi fores effringito.
Dein’ quantùm potestis vos intrò evestigio
Simul omnes conijcite. malè pereat, quisquis
(135) Vos ausus sit remorarier. Itaque undique
De improvisa circumseptos comprehendite,
Vincite, verberate, proculcate, sternite
Execrandum istum seditiosorum gregem.
Nullius vos misereat, nullius dolis
(140) Flatuque conficta preces ad misericordiam
Vestros flectant animos, nec causam liceat dicere
Cuiquam, quin statim quemcunque fueritis
Nacti, manibus post tergum colligatis, huc eum
Rapite ad me. Atque audin’ Tranio, ne mulieribus quidem
(145) Illic repertis vos volo parcere. sed satis
Iam remoratum est, satisque consultum, maturè facto opus
Est. Tr. Istud rectè, nam paratis semper obfuit
Dilatio. Sa. Praebete vos viros, ego interim
Tantisper hîc donec reditis opperiar foris.

ACTUS I. SCENA V.
SAULUS.
Septenarij, & octonar. admistis aliquot senarijs.

[p. 10] Saulus
(150) ITa me Deus amet, quanto ego magis, magisque audaciam,
Pernitiosumque horum nebulonum inceptum mecum cogito,
Non mediocriter timeo miser, quonam haec res evasura sit
Denique adeò ut neque minis, neque plagis, neque crucibus,
Adversus invincibilem horum pertinaciam
(155) Quicquam profecimus hactenus. Cum Hydra, monstro suis
Foecundo vulneribus, planè nobis rem esse video: nam unum
Aut alterum è medio si sustuleris, statim decem,
Vel plures etiam, his multo nequiores, exoriuntur alij.
Mortem quam reliqui mortales veluti rerum omnium
(160) Terribilium maxime terribilem existimant
Eam stultissimae persuasionis confidentia
Nihil extimescunt illi. at incredibili animi constantia
Tristissimos carnificum cruciatus patienter perferunt,
Seque affligi gaudent. Haec dum rude vulgus conspicit,
(165) Accidit, animo ut dubio, atque incerto fiant plurimi:
Nosque utî crudeles insimulent, illorum fortitudinem
Admirentur, laudent, atque in coelum efferant;
Adeò ut non paucos diffundente se passim mali
Contagio, eadem amentia videas tenerier.
(170) Quapropter nobis quotquot res curamus publicas,
Quibus maiorum decreta, & populi curae est salus,
Summis est enitendum viribus, ne latius
Per urbem nostram, vicosque execranda isthac serpat lues.
Sed ut ante eamus, dum tempus datur, priusquam horam
(175) Scelera, & blanditiae, lachrymaeque confictae dolis,
Plures in erroris sui commertium
Pelliciant. Haec superis adiuvantibus brevi
Me consequuturum spero, si & caeteri
Summates, atque civitatis Principes,
(180) Nostrum exemplum imitati, pernitiosam horum confidentiam
[p. 11] Saulus
Temeritatemque coërceant, malefacta puniant,
Nocturnos interturbent coetus. at nunc interim
Dum illi absunt, ibo intrò. dein’ ubi quae ad hanc rem attinent
Porrò curavero, revertar evestigio.

ACTUS I. SCENA VI.
TRANIO, EULALIA, LYCO, THEOPHILUS.
Eiusdem rationis.

EXi foras sceleste. at etiam restitas?
Exi; inquam, nisi cerebrum tibi mavis hic dispergier.
Hem Lyco, vide ne isthaec elabatur venefica.
Vah, quid stas? colaphum nisi sequitur, impingito.
Eu. Obsecro populares, ferte innocentibus
(190) Auxilium, subvenite miseris. etiam verberas?
O miseriam! nihil pudet? Ly. Sacrilega, ego pol tibi.
Nisi taces, linguam istam praecidam impurissimam.
Th. Tace mea Eulalia. non verberari, sed
Verberibus dignum quid committere, miserum est.
Ly. (195) Hem, quid ais audacissime? Tr. Vapula trifurcifer.
Ly. Quid quaeso pugnos frustra laedis Tranio?
Non sentis nisi fustem mastigia. Tr. Crucior
Mihi baculum deesse, quo isti latera conteram
Furcifero, nam ad plagas jampridem corpus illi occalluit.
Eu. (200) Perij misera. Th. Bono animo esto soror charissima;
Miser non est, nisi qui ob malefacta patitur sua.
Neque perire mihi crede, poterit unquam, qui Deum
Habet propitium. Tr. O impudentem confidentiam!
Mirum ni tu te ob benefacta putes comprehendier:
(205) Aut quenquam, qui vos respiciat, usquam Deum
Posse reperirier. Th. Ego nos esse extra noxiam puto:
Tu si potes; cedo quid deliquimus? Tr. Rogas
[p. 12] Saulus
Quid deliqueritis impudens? palam id quidem est,
Resque ipsa clamitat. Ly. Quid isthuc? in ipso crimine
(215) Depraehensus, inficiaberis factum scelus?
Eu. Me miseram, in crimine? Quónam? Tr. Ecce autem similia omnia,
Omnes congruunt, unum cognoris, omnes noveris:
In eodem pariter ludo sunt edocti ad malitiam.
Cùm maximè delinquunt, inficiantur maximè.
(220) Nec ullum unquam committunt flagitium, cuius eos poeniteat.
Tam pervicax animis innata est pertinacia.
Ly. Hem Tranio, satis iam verborum est, iamdudum herus
Nos expectat, properemus. Tr. Vah, move te sceleratissime.
Ly. Sequere venefica, nisi obtorto collo malis protrahi.

ACTUS I. SCENA VII.
SAULUS, TRANIO, LYCO, THBOPHILUS.
Eiusdem generis.

(225) REvertor, ut visam quam mox mei redeant satellites,
Qui si astu rem tractaverint, Deus bone
Quantam, & quàm veram laudem capiet Saulus. At optimè, nisi
Hallucinantur oculi, procul eos adventare video.
Trahunt nescio quos secum, Euge, bene factum, gaudeo.
(230) Superi procul dubio meos conatus adiuvant.
Agedum, quicunque tandem fuerint, faxo intelligant,
Haudquaquam deesse, qui tantam Reipublicae
Illatam contumeliam, tantamque iniuriam
Ulcisci possit. Tr. Rursumne restitas
(235) Ignave? at eccum opportune foris herum stantem conspicor
Ante ostium, nostrum video opperitur adventum.
[p. 13] Saulus
Sa. Duos certè huc ad me ligatos pertrahunt:
Alter vir, altera mihi videtur femina.
Sed cesso eis ire obviam? Ly. Here salveto; haud infeliciter
(240) Uti vides, nobis successit haec venatio.
Adducimus tibi praedam. Sa. Optimè herculè
Fecistis, & à me magnam inijstis gratiam.
Tr. Paululum here si cessassemus, reperissemus neminem.
Ita nostrum adventum subodorati, jam adornabant fugam.
Sa. (245) O factum bene! ego herculè si vivo, eos ita
Ulciscar, ut ne impunè in nos illuserint.
Eho, utrunque rapite huc ad me. Hem scelerum caput,
Tuque mulier impudentisima, quae vos agunt
Intemperiae? quaeve isthaec est dementia?
(250) Ut nostris post tergum reiectis legibus,
Violatisque magistratus decretis, quicquid lubet.
Id protinus licere vobis arbitremini.
Hem quid conticuistis? quin tu saltem mihi
Respondes nequisime? Th. Equidem quid faciam nescis.
(255) Loquarne? incendam? taceam? instigem: purgem mei laterem lavem.
Sa. Vah, quid tu tecum mussitas mastigia?
Eloquere clarè si quid habes, quod respondeas.
Th. Nihil quidem, nisi nos à culpa esse alienissimos.
Sa. O effrontem animi pertinacis confidentiam!
(260) Num cogitat quid dicat? num facti piget?
Vide num eius color pudoris signum usquam indicet?
Th. Qui nullam admisit culpam, eum oportet intrepidè
Pro se, ac confidenter loqui: nocenti vertitur color.
Sa. An innocens tibi videre verbero?
(265) Ego pol te pro istis dictis, ac factis scelus
Ulciscar, ne tutam audaci linguae petulantia
[p. 14] Saulus
Impunè nos derisisse videare tun’
Te nihil ais commeruisse impurissimè?
Violator legum, pernicies communis civium?
(270) An clandestinos istos vestros congressus diutius
Impunitos, multosque fore creditus?
Tum vestra quae illic perpetratis facinora
Etiamnum existimatis ignorarier? non herculè
Posthac vestris fucis, aut sycophantijs erit locus.
(275) Nec malefactus fuga. nec suffugium confidentia,
Nec divorticulum dolis: neque ulla consultatio est.
Quin malè pereatis omnes, quotquot crucifixi istius
Praestigiatoris partes sectamini.
Qui simplicium animos malorum dogmatum
(280) Contagio inficitis; qui homines adolescentulos
Rerum imperitos, in fraudem pellicitis comiter
Salutando, & solicitando, montesque aureos
Promittendo lactatis incautos, mendacia
Mera passim persuadentes credulis. Th. Deus
(285) Id prohibeat. Sa. Deum nescio; ego quidem quod potero sedulò
Enitar, ut totum hoc seditiosum pereat hominum genus.
Atque adeò in vobis primum exemplum edam, ne tale quid
Vestrum quisquam posthac incipere audeat. Ehem
Lyco, sublimes hos intrò rape quantùm potes,
(290) Eosque adservandos cura vinctos, atque audin’ quadrupedes
Constringito, ne qua pateat effugiendi copia.
Dein’ ad me simul omnes revertimini. Ly. Curabitur.
Sa. Hem, sic dabo, age, nunc nos qui volet lacessito,
Faxo tali eum mactatum, atque hi sunt, infortunio.

ACTUS II. SCENA I.
EUSTACHIUS, SOPHRONIUS, PHILIPPUS,

[p. 15] Saulus

Trochaici catalect. senarij, septenarij & octon.

(295) AGedum Eustachi, abige abs te lassitudinem,
Nequaquam hic quiescendum arbitror, circumspice
Num quis te à tergo insequatur, occidi,
Vix traho anhelitum, ita sum defatigatus miser.
O nos infortunatos! sed quosnam conspicor
(300) Procul in ultima hac platea? nullus sum, perij.
Manifesto teneor miserrimus, cesso caput
Pallio obtegere, & me hinc quam celerrimè subducere?
At genua mihi labant, pedesque progredi
Me vetant longiùs. actum est, quid faciam nescio, So. Enimverò
(305) Te Philippe laudo, & fortunatum judico,
Id cùm studuisti, omne ut infortunium,
Casusque humanos infracto animo feras.
Minimeque ita me Deus amet, miror, si plurimos
Morum integritate, vitaque sanctimonia, in
(310) Christianorum allicias consortium:
Nam mihi, quale ingenium habeas, fuit indicio oratio,
Quae cuiusque ut animus sit, declarat maximè.
Ph. Si quid laude dignum in homine est Sophroni, id
Haud nobis, sed divinae debetur munificentiae.
(315) At quis ille est, quem conspicio procul? estne hic Eustachius
Frater noster? So. Si satis cerno, est is ipsus. ah
Vultus non placet. multò quam solet est tristior.
Hei, timeo miser, quam hic nobis nunc rem nuntiet,
Accedamus ad hominem frater, ut sciamus.
(320) Num quid & huius adventus tristitiae nobis adferat.
Eu. At at, interij infelix, huc ad me affectant viam.
Numquid dubium est, quin ego perpetuo perierim? Ph. Quid? fugam
[p. 16] Saulus
Meditatur, metu, utî videtur, exanimatus Sophroni.
So. Revocemus hominem. Ph. Heus heus Eustachi, hem, tibi
(325) Dico Eustachi, agedum resiste; quid isthuc obsecro? satin’
Sanus, qui nos fugitas? resiste inquam, ac recipe animum.
Eu. Hem Philippe, hem frater. So. Eheu quid times,
Trepidas, aut festinas mi Eustachi? bono
Animo esto, ah taces? quid exanimatus es? cedo. Eu. Oh,
(330) Tu quoque aderas Sophroni? quaeso ne vitio vertite;
Alios vos esse arbitrabar, ita oculi nunc mihi
Caecutiunt metu. So. Hem, quid isthuc est mali? ah, quid haesitas
Frater? quin paucis rem eloquere obsecro. Eu. Nescitis quo in malo,
Et quanto in periculo simus. Ph. Quid ita tandem sodes!
(335) Responde Eu. O fortunati, ignoratis quid mali
Praeterieritis, qui hac nocte proxima
Non adfuistis nobis. Ph. Hem, quidum quaeso? Eu. Paululum
Ad me sinite ut redeam, rem omnem à principio audietis.
So. Oratio haec me miserum exanimavit metu.
Ph. (340) Absit metus, absit animi perturbatio:
Credite hoc mihi, nihil cuiquam mali
Accidere, innocentia incolumi, potest:
Verum agedum, narrato quid sit infortunij.
Eu. Circumspicite sodes num quis alicubi sit, clanculum
(345) Nostrum qui aucupetur sermonem. So. Nemo est, age mittito
Ambages. Eu. Circumspicite etiam. Ph. Ah, enecas.
Omnia, inquam tutissima sunt. Eu. Ut nihil
Incipias tam occultè, quod non impia
Invidorum hominum persentiscat sagacitas!
So. (350) Metuo quò evadas. Eu. Dum noctis, uti ferè consuevimus
[p. 17] Saulus
Plerumque aliquot Christiani convenimus clanculum,
Nescio quis nos Corycaeus observaverit
Introeuntes. So. Hem, quid audio? Eu. Nos nihil mali
Suspicantes, dum nunc Christo supplices
(355) De more nos precibus commendamus: nunc ad constantiam &
Inconcussam susceptae fidei professionem
Mutuum commonemus, & exhortamur sedulò,
Armatis satellitibus circumvenimur undique
Ex improviso, nec mora, confringuntur fores.
So. (360) Interij. Eu. Irruunt in aedes. nos subitò metu,
Atque inexspectato perculsi periculo,
Alius alio in pedes se, quantum possumus.
Illi fugientes acriter insequi, viam
Intercludere, eos quos poterant assequi,
(365) Verberare, comprehendete, atque vinculis
Constringere crudeliter. Ph. O tyrannidem!
Hanc nobis Saulus, sat scio, movet tragoediam:
Qui jampridem Christiano infestus nomini,
Nos observat, insidiatur, omnibusque
(370) Oppugnat machinis. Eu. Ego per fenestram, quae in conclavi erat,
Elapsus, vix efugi infelix. So. Obsecro mi Philippe, quid
Nunc agimus? quò fugiemus miseri? Ph. Oh, jam nunc times?
Quasi non aliàs antehac in simili periculo
Saepe fueris: non nunc fratres primùm tristia
(375) Ferre didicimus; tulimus olim graviora. adversa qui
Patienter fert, post, fruetur prosperis.
Porrò autem, miser est, non qui accipit, sed qui facit
Iniuriam. Eu. Sapienter tu quidem istud mi Philippe.
[p. 18] Saulus
Caeterùm satis, inquam, hîc nos haesisse arbitror.
(380) Commigrare hinc nos tempus monet. So. Probè
Consulis: namque hîc saevire si quidem occeperit,
Ludum, jocumque fuisse dices caeteros,
Praeut huius rabies quae dabit! Adhaec quidnam est quod agamus hîc,
Ubi si quid bene moneas, nemo obtemperat?
(385) Idcirco abeamus. praesentes quando proficimus parum.
Ph. Quid si isthuc in animum induxisti fore utile,
Agite; nolo vobis ullum commodum in me claudier.

ACTUS II. SCENA II.
TRANIO.
Iambici partim senarii, partim octonarii, admistis paucis septenariis.

SAtis pol proterve atque contumaciter
(390) Nos illudendos sibi proponit impurissimum
Hoc Christianorum genus. Vah, nescio
Quorsum tandem haec evasura sit audacia:
Cum neque equuleorum, tormentis, neque virgarum plagis, neque
Mortis cruciatibus, quicquam unquam profectum sit hactenus:
(395) Ad quorum solam mentionem noster inhorrescit animus;
Haec illi qua mentis constantia, quo vultu perferunt?
Dum uruntur, dum secantur, sensu eos carere dixeris:
Adeò nunquam ingemiscunt omnibus excarnificati modis.
Porrò autem divitias, & honores, quorum gratia
(400) Non solum hominum vulgus, at nostri etiam saeculi
Sapientes nihil non facere, & pati
Conspicimus, quàm nemo omnino illorum ambijt
Unquam? quàm parvi, inquam, aestimant? voluptates verò, cane
[p. 19] Saulus
Peius, & angue devitantes, inedia,
(405) Labore, vigilijsque corpus macerant,
Quae sanè omnia, uti laudem fateor promereri maximam,
Ex animo si provenerint, legumque si observantia
Accesserit: ita simulata, ac fucata perniciem adferunt.
Nihil enim mihi peius, nihil nocentius,
(410) Ac proinde nihil odio, supplicioque dignius
Semper visum fuit, quàm specie sanctimonia
Personata impietas. Quare tantò magis
Nos advigilare aequum est, ut totum hoc funditus
Extirpetur superstitiosum hominum genus.
(415) Nam si nos aut languescere, aut connivere intellexerim,
Continuò ingentem passim conspexeris
Multitudinem exoririer. Nihil
Erit, quod non licere sibi putabunt audacissimi.
Sed quid Lyconem tam diu remoretur nescio.

ACTUS II. SCENA III.
LYCO, TRANIO.
Partim senarij, partim septenarij Iambici.

(420) FAcite ita ut iussi, asservate istos sedulo: fores
Curate ut omnibus sint occlusae repagulis.
Hominem alienum in aedes intromittite neminem.
Atque adeò videte ne quisquam vestrùm pedem
Quoquam foras efferat. at continete vos domi,
(425) Ne os sublinatur nobis. Tr. Oh, iam desine Lyco
Idem tuis praecipere toties: nisi tantùm hoc eos
Intelligere credis, quod dictum est centies.
Si satis has novi compedes, nihil periculi est.
Aves si sint, tamen ex isthoc nunquam evolaverint
(430 Ergastulo. Ly. Ah! parum perspexisse illorum mihi
[p. 20] Saulus
Videris ingenium ad fallendum miris instructum modis
Quasi non multi ante hac, & arctis impediti vinculis,
Et pessulis, serisque constricti, insuper
Atro inclusi carcere, nescio quo pacto evaserint
(435) Saepissimè. Quare ne quid & nunc istiusmodi
Usu veniat, magna mihi adhibenda est cautio:
Ne, si illi fuerint elapsi, ego perpetuò perierim.
Tr. Esto sanè verùm interim dum hîc stamus, aufugit
Tempus: & herus nos opperitur sat scio.
(440) Properemus, ne quid fortè nostra offendatur mora.

ACTUS II. SCENA IV.
SAULUS, LYCO, TRANIO, LABRAX.
Trochaici catalectici, partim senarij,
partim septenarii.

UT nihil quietis est in pectore!
Dum advenio, coepi egomet mecum interim
Rem aliam ex alia cogitare, & ea omnia
In peiorem partem, utî plerunque fit,
(445) Ubi quid in animo solet esse molestiae.
Quid multis? quò magis horum confidentissimam,
Multoque omnium perniciosissimam
Mecum considero, atque expendo audaciam,
Hoc mihi praecavendum videtur diligentius,
(450) Ne quam hîc nobis excitent tragoediam.
Usque adeo execranda haec passim plurimos
Incessit superstitio. Quin tota civitas
In periculum veniet, nisi quantùm possumus
Tam impiam explodamus, ac ulciscamur haeresin,
(455) Vah, non satis intelligo, quidnam persuadeant
Sibi homines rerum omnium imperiti, & ex
[p. 21] Saulus
Infima plebis colluvie, atque adeò à retibus,
Et telonio non ita pridem asciti. Hoscine
Erat aequum ex nostro more, an nos ex illorum vivere?
(460) Ridiculum, an tales plus nobis sapere existimabimus?
Qui in sacris voluminibus omnem aetatem contrivimus.
Qui in nostris multum, diuque exerciti diatribus,
Divinas vel memoriter tenemus literas.
Nae ille totus desipit, rudissimis
(465) Quisquis his aurem praebet nebulonibus;
Qui dum sunt foris, nihil videtur sanctius,
Nec magis modestum quicquam, nec magis
Temperans. Verùm quam inhonestè, ac turpiter
In suis istis nocturnis se gerant
(470) Coetibus, quàm temere maiorum convellant decreta, quam
Nihil eorum, aut observent, aut comprobent,
In quibus vera sita est sanctimonia,
Iam lippis, tonsoribusque quod aiunt, est notissimum.
Quapropter nihil non experiar, nullumque non
(475) Movebo lapidem, ut horum impiis conatibus
Resistam, perniciosas molitiones inhibeam,
Audaciam coërceam, retundam insolentiam.
Quin animam relinquam potius, quàm non hos, utî
Commerentur, ulciscar sactilegos. Neque quisquam arbitror
(480) Reperietur, qui non id meritò factum esse praedicet.
Atque ita me Deus adiuvet, ut ego, quod in hoc negotio
Vehementior sum, non atrocitate animi commoveor, at
Ingenti quodam erga religionem, ac rempublicam
Amore, humanitate, atque misericordia.
(485) Nam nisi tam impudenti consuluerimus confidentiae,
Idque adeò maturè, & primo quoque tempore,
[p. 22] Saulus
Actum est, illudent, ubi superiores se esse senserint.
Sed video huc revertentes satellites. Ly. Hem Tranio,
Eccum herum stantem pro foribus conspicor.
Tr. (490) Agitedum properate Ly. Ah, vereor ne denuo
Nos ableget quopiam. Sa. Hem satellites,
Optimè quidem quod redijstis. Quia
Sedulam, bonamque hodie nobis dedistis
Operam, meritò habendus sim ingratissimus,
(495) Si non contra vobis studeam gratificarier.
Ly. Oh, meritò te mi Saule semper feci maximi.
Sa. Vin’ primum nunc vobis beneficium praestem Lyco?
Ly. Si quidem placet here. Sa. Euge, placet: ad prandium
Omnes vos voco. Ly. O herum lepidissimum.
Tr. (500) Magna pol ob eam rem à nobis tibi habetur gratia.
Sa. Agedum. Quid stamus? quin concedimus intrò? Ly. Optimè
Consulit: nam vel lupo esurientior
Sum. Tr. Et mihi jamdudum fame intestina murmurant.
Vae isti culinae, quae nos saturabit famelicos.
(505) Hem, quid stas Labrax? quin sequeris? La. Ego verò ac lubens.

ACTUS III. SCENA I.
PHILIPPUS, SOPHRONIUS, EUSTACHIUS.
Senarij, septenarij, & octonarij Iambici.

ITa profectò res est, ut dixi, Sophroni,
Quò ab impia nos longius subducimus Hierosolyma, hoc
Euangelici negotij proventus est foecundior;
Magisque omnia succedunt ex animi sententia.
(510) Nam quanquam nobis cum huius urbis civibus
Haec nupera admodum notitia est; mirum tamen
[p. 23] Saulus
Qua nos ubique prosequantur beneficentia:
Quanti faciant, quo nos amore diligant.
Salutant comiter, consolantur: pecuniam,
(515) Vestes, aliaque quibus naturae eget imbecillitas,
Ultrò suppeditant, liberaliter. Hic ad prandium,
Alius ad coenam vocat: adventum gratulantur,
Excipiunt humanissimè abeuntes domum
Deducunt. denique pro se quisque sedulò
(520) Facit quo nos sibi benefaciendo devinciat:
Adeò ut hi prae reliquis se felices existiment,
Qui nostrae egestati opitulati fuerint maximè.
So. Est ut dicis Philippe: nihil his hominibus
Unquam mihi in vita visum est humanius,
(525) Nihil hospitalius, nihilque bene monentibus
Nobis per omnia obsequentius: adeo ut bona
Spes habeat animum, rem hîc successuram feliciter.
Eu. Deo, fratres, magna est nobis habenda gratia.
Cuius ductu primùm huc appulimus: quique nostros
(530) Hos qualescunque conatus secundare
Sua dignatus est clementia. Ph. Pie quidem
Tu isthaec, ut caetera omnia Eustachi: nihil
Etenim hîc est, quod non gratuita illius in
Nos debeatur munificentiae. In hoc quisquis sibi
(535) Spem fiduciamque esse positam persuaserit,
Licet omni humana destitutus sit ope, egens,
Pannosus, contemptus, mortalibus omnibus
Invisus, atque ideo sicuti apparet miserrimus:
Rerum tamen omnium quibus corpusculi indiges
(540) Necessitas, passim illi copia suppetet.
Nihilque cùm habeat nihil deerit tamen.
So. Istud verissimum esse utî confitear ipsa me
[p. 24] Saulus
Compellit res. Ph. Tum si adversi quid fortè acciderit, Deus
Exerceri suos, haud extingui sinit,
(545) Postremò si pro Christi nomine omninò.
Moriendum sit, nequaquam, qui ita perit, interit.
So. Verum dicis Philippe. attamen (ut quod sentio loquar)
Nescio quo pacto mihi semper visum est durum & grave
Ab impijs pium, à nocentibus innocentem affligier.
Ph. (550) Fatebor ita esse Sophroni, nisi in ipsum Christum, quo nihil
Unquam aut fuit, aut erit innocentius, quondam
Tam immaniter impiorum saevierit crudelitas.
Eheu, non possum quin lachrymem miser, quoties mihi
Tam indignum, infandumque facinus in mentem venit.
(555) O impiam, ingratamque civitatem Hierosolymam! vide
Obsecro quàm immerito ei haec abs te illata sit iniuria.
Qui coeteris posthabitis orbis nationibus
Te unam potissimum elegit sibi. docuit,
Bene praecepit, quae potuit omnia: peccatum tuum in
(560) Se transtulit: vitam denique vestrae saluti
Libenter impendit. hanc tu tanti immemor
Beneficij, pro maximis meritis ei gratiam
Refers? quòd nisi maturè resipueris, utî benevolentiam
Eius es experta, ita & iram senties: quod haud
(565) Procul abesse ominor: quando tua huc eum
Flagitia provocant. Eu. Ehem Philippe, quid
Isthuc? quam huc adventare turbam conspicor?
Cur non hinc nos subducimus? Ph. Hem manete, nihil periculi est.
Nisi quid me fallit mens, quòd modo paucis praesentibus.
(570) Divino adiuti numine, edidimus miraculum,
[p. 25] Saulus
Id nunc omnis rescivit populus, hinc ille
Concursus. Eu. De eiecto dicis cacodaemone?
Ph. Isthuc ipsum. Eu. Certè est istud; nam si satis
Cerno, aegrum lecto decumbentem bajulant. viden’
(575) Philippe? Ph. Video. Hem, quin illis prodimus obviam.

ACTUS III. SCENA II.
NOSOPONUS, POLYDORUS, PHILIPPUS.
Eiusdem rationis.

MIserum me, differor doloribus! Po. Tace obsecro
Fili mi, & quod ferendum est, perfer fortiter.
Nam his quid aliud, quàm tibi malum conduplicas
Querimonijs? dolorem infracto qui pectore sustinet,
(580) Idem, mihi crede, post fruetur gaudio.
No. Facilè cum valemus recta consilia aegrotis damus:
Si hic sis pater, aliter sentias. Ph. Orandus est
Nobis Deus fratres, ut quemadmodum modò,
Ita etiam nunc nostris adesse dignetur conatibus.
No. (585) Eheu me infelicem! mori malim, quàm ad hunc modum
Tot jam annos miserè discruciarier. Po. Bono
Animo esto; eccum video, qui hunc morbum tibi adimet.
No. Faxint ita superi. Po. Quin ultrò nobis obviam
Progreditur. Ph. Accedamus. Po. Salve plurimum
(590) Vir reverende, ad te venimus, spem, salutem,
Auxilium, ac consilium expetentes supplices.
Ph. Si in me quid est, vobis quod ex usu futurum creditis,
Agedum, utimini, operam meam vobis dico;
Namque hoc vestra erga nos debemus munificentiae,
(595) Conari manibus, pedibus, noctesque & dies nihil
Non periclitari, dum prosimus vobis. Po. Virum
[p. 26] Saulus
Bonum esse te tua indicio est oratio. Ph. Vellem quidem.
Po. Ab hinc decem annos, aut eò amplius, meus
Hic filius, grabato hoc quem coram incumbentem conspicis,
(600) Saeva correptus apoplexia, dies
Noctesque excarnificatur crudelissimè.
Eius rogamus ut te misereat, ac opem feras.
Ph. Nullosne consuluistis medicos? Po. Plurimos.
Ph. Quid respondent? Po. Dum nobis aegre turgeret marsupium,
(605) Essetque quod catapotijs, ac pharmacis
Impenderetur, omnes pollicebantur
Magnificè. Nunc postquam nihil reliquum est rei,
Desperatur salus. Ph. Bona verba. No. Sic se res habet,
Ut ait pater, destituor undique. Nunc in te mihi
(610) Spes est honorande vir, opitulare obsecro, ac inopis
Te miserescat mei. Ph. Ausculta frater. Ego neutiquam
Probi pijque hominis officium esse puto, cùm ipse nihil
Promereatur, postulare id gratiae apponi sibi.
Po. Quorsum isthaec. Ph. Dicam. Si hodie, utî spero, tuum
(615) Contingat hîc vobis praesentibus revalescere filium,
Id nequaquam mea aut arti, aut industria,
Verùm divino erit asscribendum numini.
Nihil enim hîc est humanum quod sibi ingenium arroget,
Deus subinde utî nobis morbum immittit mortalibus,
(620) Ita solus medicandi artem callet optimè.
Nec quenquam usquam valetudinis inveneris
Tam desperatae, cui non is vel solo nutu, ubi
Volet, mederi posset: cùm mortuos
Quoque in vitam revocaverit saepissimè.
Po. (625) Istud quidem aliquoties istum Nazerenum, quem vos Dei
[p. 27] Saulus
Fuisse praedicatis filium, fecisse audivimus.
Ph. Frequenter frater. Po. Mirum certè. Ph. Atqui verissimum.
Hisce oculis ipse vidi. Porro autem impios
E corporibus mortalium exigere cacodaemonas,
(630) Mederi longo morbo tabescentibus,
Idque unico verbo: caecis visum restituere,
Sedare ventos, imperare fluctibus,
Aliaque huiuscemodi divina edere miracula,
Erat illi quotidianum. nunc adeò ut nihil
(635) Falsi me dixisse sciatis, & eum de quo loquor,
Christum, verum Dei fuisse filium.
Animum tandem inducatis credere, iuvenem
Hunc, quem totos decem annos apoplexia
Divexatum esse asseritis, mirisque excarnificatum modis.
(640) Mox membris omnibus optimè valentem,
Dolore vacuum, è lecto prosilire videbitis.
Agedum, adeste, & spectate prodigium. Po. Audin’ Nosopone
Hic quid dicat? No. Oh, pater, audiam rogas? quin sentio
Totum me immutari, nervos in corpore
(645) Omnes mihi constringier: atque adeo pristina
Me planè restitutum esse valetudini.
Po. Ehem, quid ais fili? No. Ne credito pater,
Nisi quod dico re ipsa evestigio comprobem.
Po. O rem omnium longè prodigiosissimam!
(650) Quid! siccine de lectica prosilis? hem, quid stas, medium hominem
Complectere Philoxene, ne in terram praeceps corruat.
No. Ah, mitte me sodes pater, nihil periculi est.
Satis valeo, vel ad luctam. Po. Hem mi gnate, hem gnate mi
[p. 28] Saulus
Quam ego novam rem nunc video? oh, superi nos servatos volunt.
No. (655) Prae gaudio mi Pater ubi sim plane nescio,
Quia praeter spem, atque incredibile hoc mihi obtigit.
Po. O faustum, fortunatum, ac felicem hunc diem!
Ph. Quid nunc fratres, satin’ qua dixi creditis?
Po. Omnia. Ph. Quid tu adolescens? No. Ut ne qua in re tibi
(660) Refrager, tua me hortatur virtus, hospes honoratissime.
Po. Oh, cui unquam quicquam audistis factum felicius!
Eho divine vir, quò ego nunc munere
Tantam in nos compensabo beneficentiam?
Aut quo pacto satis tibi pro merito referam gratiam?
(665) Agedum nihil à me optabis, quod non optatum feres.
Nam quanquam res angusta nobis est domi,
Non committam tamen, ut in hominem tam bene
De nobis meritum ingratus fuisse videar. Ph. Non mihi
Frater, at uni Deo habenda vobis gratia est.
(670) Quod divinae acceptum ferri convenit
Potentia, ob id à quoquam me aut magni pendi, aut laudarier,
Iniquum, atque impium esse iudico. Po. Scio
Mi hospes te non nisi coelesti opitulante gratia
Rem tantam potuisse efficere: maius enim opus est,
(675) Quam humana ut hic quicquam sibi vendicet industria.
Nihilominus tamen hoc nobis, meaeque famae commodum
Esse arbitror, ut si non magno & meritis tuis
Digno, exiguo saltem tibi contra gratificer munusculo.
Ne, qui nobis maledictum velint, id non tuae
(680) Civilitati, sed meae imputandum existiment
Ingratitudini. Ph. Mitte isthaec obsecro. mihi
[p. 29] Saulus
Satis magnam puto relatam gratiam,
Quando haec quae de nostrae salutis auctore
Christo hosce aliquot dies hîc praedicavimus,
(685) Arrectis auribus audire, & ijsdem fidem
Habere vos intelligo. No. O virum pium!
Deus me oderit, nisi tu mihi mea ipsius
Vita charior es. Po. Et ego malo me quovis dignum deputem
Nisi omnia haec verissimè abs te credam dicier.
No. (690) Me quoque in eandem sententiam tua
Iamdudum pertraxit pietas. Ph. Hem, laudo, isthuc tenete.
Hinc ne à quoquam abducamini videte sedulò:
Diversa ab his quisquis docuerit, eum haud secus
Ac pestem devitabitis deterrimam.
Po. (695) Annitemur pro viribus divine vir.
Tum autem huius in filium hodie collati beneficij,
Quoad vixerimus nos memores fore promittimus.
Aedes meae praesente, absente me tibi,
Tuisque patebunt; non vocatis etiam locus erit
(700) Semper. Ph. Pro isthoc erga nos animo, gratiam
Tibi referet Deus. Nunc, ut diei tempus est,
Eò quo nos venturos polliciti sumus, modò
Eamus fratres. Tu autem mi adolescens, etiam atque etiam
Vide ne huius rei immemor,
(705) Divinam unquam in te cesses praedicare munificentiam.
No. Memorem faxo te dicas monuisse. Ph. Hem fratres consequimini.

ACTUS III. SCENA III.
POLYDORUS, NOSOPONUS, PHILOXENES.
Partim senarij, partim septenarij Iambici.

MUltò omnium ego me gnate felicissimum
Factum esse existimo, postquam te à tam gravi
[p. 30] Saulus
Longoque morbo revaluisse conspicor.
No. (710) Minimè equidem mirum. Sed interim quo gaudio,
Quaque voluptate me affici credis pater?
Qui tot, tantisque hodie exemptus cruciatibus,
Corpus sanum, omnique vacuum dolore domum refero. Deus
Bone, cui unquam quicquam accidit aequè commodè, ac feliciter?
(715) Aut quis me homo alter vivit fortunatior?
Nemo mehercule quisquam: nam in me planè Deus
Potestatem ostendit suam, cui praeter
Omnem spem tantum obiectum est commodum. Ph. Rem tam
Prodigiosam mi Nosopone ne audivi quidem
(720) Unquam: atque ideò hisce oculis nisi
Id ipse conspexissem, nunquam crederem.
No. Ehem, quis nunc tibi videor Philoxene?
Modò neque pedes, neque manus, nec ullum membrum denique
Satis suum officium faciebat: adeò ut prae dolore vix
(725) Me commoverem miser. ecce autem nunc quàm subitò sunt
Immutata omnia? vix ausim sperare somnians,
Quae vigilanti mihi ex inopinato accidunt.
Ph. Scio tibi hoc iucundius multò esse, ac gratius,
Cui fit Nosopone: verùm tamen ego haud minus
(730) Istud tibi ex sententia evenisse gaudeo: &
Quemadmodum tuam vicem dolui frequenter, ita
Vicissim nunc te convaluisse maxima
Mihi voluptati est. No. Credo Philoxene:
Nam id demum amicorum esse puto, communia
(735) Mala, bonaque ducere. Atque haec quisquis negligit,
Fateatur se indignum esse amici nomine.
Ph. Verùm dicis, sed interim cesso domum
Ad vos quantum possum praecurrere, & matri tuae
[p. 31] Saulus
Tam inexpectatum impertiri gaudium? Po. Hem,
(740) Mane Philoxene, mane, inquam, ipse praecurram,
Ab uxore hanc primus initurus gratiam.
Ph. Ah frustra me revocas, cursum cùm instituerim.
Po. Abijt homo. Nae ille laetum apportabit nuncium.
No. Atqui nemo credet, nisi rem ita esse oculis conspexerint.
Po. (745) Domum igitur illum consequamur, ut totam
Familiam undique delibutam reddamus gaudio,
Simulque Deum precemur, ut voluptatem hanc
Velit nobis perpetuam esse, ac bene stabilem.
No. Piè quidem tu isthaec pater. Po. Tum isti hospiti
(750) Cuius ope tantum, tamque insperatum nacti sumus
Bonum, bene nos aliquid vicissim facere convenit.
No. Nihil mediocre meritus est. Po. Eamus. Hem
Mida, lecticam hanc tecum aufer. No. Adolescens, sim
Me sodes isti lectulo hanc referre gratiam, ut
(755) Quemadmodum me fovit gestavitque diu,
Itidem nunc à me sublatus in humeros, domum
Feratur commodè. sine, inquam, ac me permittito
Hac in re animo meo obsequi.
Po. Itane? No. Ita pater. Po. O lepidum spectaculum!

ACTUS III. SCENA IV.
LYCO, TRANIO.
Eiusdem rationis.

(760) ENimvero Lyco te curasti molliter,
Probeque ventrem opplevisti tuum. nunc cùm
Rerum omnium satur es, nihil restat, nisi
Ut te domum subducas evestigio, &
Hanc edormiscas crapulam. Tr. Quò se malum,
(765) Proripit ille? hem Lyco, quid isthuc est rei?
Vah, siccine insalutato discedis hospite?
[p. 32] Saulus
Agedum revertere: superest tibi quem praebibam
Cyathus; revertere inquam. Ly. Ohe, nondum tibi satis
Exaturatus vidêre helluo, tot cantharos
(770) Cùm exorbillaveris, totque patinas elinxeris.
Tr. Tun’ me helluonem appellabis famelice?
Tun’ edacitatem obiectare audes homo edacissime?
Erras, si tibi isthuc impunè licere existimas.
Me mortuum malim, quàm non pro istis tui
(775) Dictis, te, utî dignus es, ulciscar furcifer.
Ly. Non est metuendus hostis, qui periculum denunciat.
Tr. Mox aliud faxo ut dicas, ubi pugnum tibi in os impegero.
Ly. Ridiculum, an me verbis terreri credis Tranio?
Qui gladio, non lingua depugnare soleo, huc,
(780) Si quid lubet. Tr. O virum fortem, atque strenuum
Nae tu formidine concideris, ego si ensem strinxero.
Ly. Ain’ vero canis? siccine ais? Tr. Eho, seriò
Irasceris Lyco? non me advortis jocarier?
Ly. Quin jam joco tibi caput diminuam verbero.
Tr. (785) Non agnosco te tam efferum, Ly. An ego toties tua
Isthaec contumacia
Verba audiam? Tr. Minue verò iram. Ly. Hoc Tranio
Tecum facito utî cogites, patientiam
Laesam in furorem saepe commutarier.
(790) Quapropter, si sapis, vide ne eum posthac
Ad iram provocaveris, quem cum voles
Placare nequeas. Tr. Eia missa haec face.
Ly. Age, hem, mitto. Tr. Pol te dignum facis Lyco.
At quid tibi tam dapsile placuit convivium?
Ly. (795) Nunquam equidem, quod sciam, in vita sum epulatus unctius
[p. 33] Saulus
Nunquam melius, lautius, aut prolixius.
Tr. Non possum summa quin circumlingam labra,
Mel atticum non aequè dulce, atque haec mihi
Sunt visa edulia. Ly. Tum autem isthoc vino quis obsecro
(800) Unquam quicquam gustavit delicatius?
Quid multis? cum dijs ambrosia mihi vesci, &
Nectar bibere videbar. Caeterùm haec tam suavia,
Et tam cara sine sumptu qui praebet tuo,
Non tu hunc habeas planè praesentem Deum? neque
(805) Contra, cum opus erit, gratificabere Tranio?
Tr. Me herculè admodum ingrati simus, nisi
Dicto audientes, illi è diverso per omnia
Morem gesserimus. Atque adeò, si in eum res inciderit locum,
Capitis periculum ut nobis pro eo siet
(810) Subeundum, incunctanter parendum existimem.
Sed appetit vespera, solque occidit dudum, quare domum
Rectà nos conferamus, cras ubi hoc villi edormivimus,
Per otium sobrij de isthac re consultabimus.

ACTUS IV. SCENA I.
SAULUS, PHILAX.
Trochaici catalectici, partim senarii, partim octonarii, admistis aliquot septenariis.

septenariis.

PRô Deum immortalem facinus indignum! Phylax,
(815) Quid narras? Ph. Sic est factum Sa. Pro certon’ tu isthaec nuncias?
Ph. Ita mihi commemoraverunt, de quorum fide
Dubitare nefas esse duxerim. Sa. O scelus
Animadvertendum! ô facinus audacissimum!
Sed inultum faxo id nunquam auferant. Ph. Manè.
(820) Hem nondum audisti, quod est gravissimum.
Sa. Eho, an quicquam etiam amplius? Ph. Verò amplius.
[p. 34] Saulus
Sa. Agedum narrato; sed paucis, si potes,
Rem expedi. Ph. Paucissimis. Totam fere
Samariam execranda haec invasit persuasio. Sa. Hem,
(825) Quid ais Phylax? actum est, si quidem tu haec vera praedicas.
Ph. Atqui certo comperi. Sa. O miseriam! Ph. Eò se contulerunt
Quotquot usquam ex hisce metu profugerunt regionibus.
Hîc suis populum dementant praestigijs. Sa. Quid audio!
Perij. Ph. Clamant omnes indignissimè
(830) Esse factum. Hoc advenienti, Saule quos mihi
Dixerunt! in ore est omni populo. Sa. Prae iracundia
Vix sum apud me. ô scelera! ô genera sacrilega! Hem quid est,
Si non haec insignis appellanda contumelia est!
Vah, meritò ego nunc mihi succenseo. atque adeò inertia,
(835) Nequitiaque me condemno, qui hac mea
Lenitate fenestram ad tantam audaciam
Perditissimis hisce impostoribus patefecerim,
Nam nulla alia ex re istud fit, nisi ex nimia indulgentia.
Itaque pessime hoc pacto in rempublicam
(840) Consuluimus, qui tam leni animo nos esse ostendimus
Hactenus. Ph. Iamdudum dixi, idemque denuò
Nunc dico Saule, nisi perniciosissimis
Horum sacrilegorum conatibus, omnibus
Obstiteritis modis: idque adeò quàm fieri potest
(845) Ocyssimè, profectò in magnum aliquod malum
Seditiosa haec amentia evasura est denique.
Nam deteriores omnes sumus licentia.
Quicquid illis unquam inciderit in mentem, volent, neque id
Cogitabunt, pravum an rectum, aequum an iniquum sies.
(850) Quodcunque lubuerit, id sibi licere protinus
[p. 35] Saulus
Arbitrabuntur homines nequissimi.
Sa. Est ut ais Phylax. Quapropter dum licet,
Dumque consulendi tempus est, audacissimum
Cohibeamus incoeptum, ulciscamur impurissimos,
(855) Malè perdamus universum Christianorum genus.
Ph. Hem placet Sa. Non desinam, non conquiescam.
Donec hoc perfecero. Ph. Laudo. Sa. I nunc intro, ego quod in
Illos me facere dignum est, invenero.

ACTUS IV. SCENA II.
SAULUS.
Iambici, partim senarij, partim septenarij

AH, quodnam hoc hominum genus est? quae haec est coniuratio?
(860) Ut quotquot huic se manciparunt haeresi,
Omnes eadem aequè studeant, nolintque omnia.
Neque declinatum quicquam ab aliorum ingenio
Ullum reperias: itaque uno animo, pari
Temeritate, omnes nostros oderunt ritus: legibus
(865) Esse adversos aequè studium, similis pertinacia est:
Ad omne nequitiae genus eos natos esse dixeris:
Praestigiatores, sycophantae, palpatores maximi.
Quos neque metus à periculo, neque pudor à turpitudine,
Neque ratio ab hoc suo errore unquam absterrere potuit.
(870) Quorum cum fallax melle dulcior est oratio,
Haud equidem mirandum, si phaleratis suis
Dictis imponant plurimis. Quibus quidem
Ex hac nostra nuper profligatis republica,
Magna me cura, atque animi sollicitudine
(875) Levarum fore sperabam. At nunc vide obsecro
Quàm me isthaec spes infelicem fefellerit.
[p. 36] Saulus
Dum nos hîc omnis securi infortunij,
Nihil ab ipsis nobis metuendum credimus,
Illi interea clam suum agentes negotium, ferè
(880) Omnem Samariae populum in partes pellexerunt suas,
Quibus ego rebus quidnam machinentur, &
Quò animum intendant, jamdudum intelligo. Vah, nescio
Quos illi nos homines esse arbitrentur, qui
Tantum se scelus impunè laturos existimant.
(885) Agedum, jam faxo sentiant in hac republica
Nostra magistratus esse severissimos.
Leges incorruptas: neque deesse arma, neque carcerem,
Acerrimum nefariorum scelerum vindicem,
Nae illi vehementer errant, si illam nostram pristinam
(890) Patientiam, atque lenitatem perpetuam sibi
Fore pollicentur. Furem scilicet, cuius
Ad unius, aut alterius rem pertinet iniuria,
Utî sceleratum detestabimur; aut etiam ultimo
Crucis supplicio dignum judicabimus;
(895) Iis autem, qui tot nationum, totque gentium
Animis aeternum machinantur interitum, sacra
Profanis qui miscent, omnia tumultibus
Qui complent, qui divina maiorum decreta turpiter
Aut violant, aut in sensum detorquent impium.
(900) His inquam, parcemus? horum audaciam
Refraenare, insolentiam retundere,
Impietatem punire, nefas esse arbitrabimur?
Ehodum, expergiscere Saule, satis iam, satis
Erga seditiosum hoc hominum genus tua
(905) Spectata est patientia: satis periculi
Coepisti adire, connivendi iam finem face.
Quid est tandem quaeso quod te impedit? mosne
[p. 37] Saulus
Maiorum? at illi se sceleratorum hominum sanguine non modo
Non inquinaverunt, sed etiam honestarunt saepissimè. An
(910) Leges? at hae ipsae ad impietatem hanc sceleratissimam
Coercendam, cruces, gladium, ignemque tibi porrigunt.
An invidiam malevolorum times? at semper is
Tibi animus fuit, ut invidiam, virtute partam, gloriam
Haud invidiam putares, Age malorum gratiam
(915) Nihil moror; sat habet fautorum, qui rectè facit.
Certum est nulli unquam istorum posthac parcere:
Quin quoquo gentium confugient, armata manu
A tergo persequar, insistam, ut quò se recipiant, nesciant.
Atque adeo commodè mihi in mentem venit,
(920) Priusquam me in viam dem, eadem haec, quae modo mihi
Retulit Phylax, summo Pontifici, ac caeteris
Urbis nostrae primatibus commemorabo omnia.
Deinde Damascum ad Synagogas Iudaeorum literas
Mihi dari petam: ut his ex auctoritate
(925) Senatus nobis auxilium ferentibus,
Quoscunque in istis regionibus invenero,
Damnata hac infectos haeresi, eos vinculis
Constrictos pertraham Hierosolymam. Quod si impetro,
Quid aliud malim, quàm vel hodie itineri accingier?
(930) At sat is hic cessatum est, adire eos volo.

ACTUS IV. SCENA III.
LYCO.
Trochaici catalect. senarij, & septenarij, interiectis paucis octonarijs.

DEfessus sum currendo, Saulum usque per
Omne dum quaero oppidum. Ut te Sosia
[p. 38] Saulus
Cum tua monstratione Superi perdant infeliciter,
Qui me ad portam quaesitum ire jusseris, ubi
(935) Nemo illum toto hoc vidit die. At domi
Nunc eum opperiri certum est, donec huc
Tandem redierit. quanquam haud laetum adferam
Nuncium: homo insaniet, satis certo scio,
Ubi, quae à profugis illis impostoribus
(940) In Samaria sint perpetrata intellexerit.
Neque mirum certè: nam quis tantam non indignè ferat
Audaciam? mea sic est ratio, & sic animum induco meum
Nisi quicquid usquam est Christianorum modis
Omnibus exagitemus, affligamus, &
(945) E medio tollamus protinus, actum est, illudent, ubi
Superiores se esse senserint: nec unquam ab
Insana hac animi obstinati pervicacia
Ullis abduci sese patientur rationibus:
Tanta est impia persuasionis pertinacia,
(950) Nunquam divelli à sententia semel
Infixa. Atque eccum ex pontificis maximi
Aedibus ipsum opportunè prodire conspicor.
Laetus est, nondum isthaec rescivit mala.

ACTUS IV. SCENA IV.
SAULUS, LYCO.
Eiusdem rationis.

OMnem rem modo pontifici, quo pacto se haberet,
(955) Enarravi ordine, nihil quicquam vidi commotius.
Literas quas petebam iussit illico mihi
Expedirier: sacrilegorum impios
Conatus aususque detestans identidem.
[p. 39] Saulus
Me praeterea pro isthoc in rempublicam
(960) Animo collaudabat, agebatque gratias.
Ly. Non satis, quae loquitur, intelligo. Sa. Sed hic quis est
Quem stantem ante nostras conspicio fores?
Aut Lyco est, aut oculi prospiciunt parum. Is
Est ipsus, bene est, per tempus advenit.
(965) Hem Lyco, quem hic opperire ante ostium?
Ly. Salve here, te mihi jamdudum exoptabam dari.
Sa. Et ego te jam jam jussissem accirier.
Ly. Nondum vocatum igitur me adesse gaudeo.
Sa. Ausculta quid te velim. Ly. Prius obsecro
(970) Ea me loqui finito, quae utî scires modò
Te per omne quaesivi oppidum. Sa. Sino.
Loquere, quanquam quid dicturus sis intelligo. Ly. Haud
Arbitror. Sa. Agedum, cedò, si quid habes novae rei.
Ly. Fero alia ad te flagitia ingentia, nova, capitalia, boni
(975) Istius Christianorum sodalitij. Sa. Facilè
Divinaram id fore. Ly. Mitto jam conciliabula
Clandestina, nocturnosque coetus, id nihil
Puto. Sa. Iampridem subodoratus sum omnia.
Ly. Ain’ omnia? Sa. Certè inquam, dudum. Ly. Itan’ à Philippo
(980) Audisti, quae facta in Samaria? Sa. Omnia,
Ly. Eho, quid videtur? tun’ dixeras,
Facinus indignum here nos sic circumvenirier?
Sa. Iam ostendam. Ly. Multa illos malè docet tua
Isthaec facilitas. Sa. Scio. at nunc faxo sentiant.
(985) Me sua culpa ex miti factum esse acerrimum:
Et quantum valeat iratus, cuius gratia, ac
Ienitate procaciter abusi sunt hactenus.
[p. 40] Saulus
Ly. Istud rectè; hem, laudo. Sa. Nec à quoquam me sinam
Exorari, quin pro tam insigni isthac audacia
(990) Illos, utî dignum est, ulciscar veneficos.
Malim me crudelem, quàm in tanto periculo aut
Dissolutum, aut socordem viderier.
Quanquam, Deus bone, quae potest esse in tanta sceleris
Immanitate coërcenda crudelitas?
Ly. (995) O virum verè fortem, atque strenuum!
Sa. Nam nisi maturè audacissimis horum conatibus
Restiterimus, execrandamque hanc haeresim radicitus
Extirpaverimus, ad extremum, qua sunt confidentia,
Arma quoque ad evertendum religionis statum
(1000) Capessent homines omnium qui vivunt perditissimi.
Ly. Eho Saule, isthuc est sapere, non quod ante
Pedes est modò videre, sed etiam illa quae futura sunt
Prospicere. Sa. Utinam haec aliquanto praevidissem maturiùs:
Aequabiliùs meherculè ac constantiùs
(1005) Sese nostrae haberent res. At nunc eamus
Intrò ibi meum consilium, quidque in hac re
Te facere velim intelliges. Ly. I prae, sequor.

ACTUS V. SCENA I.
MACARIUS, EUSTACHIUS,
PHILIPPUS.
Senarii, & septenarii Iambici.

PErij, nunc illud est, quod si omnes omnia
Sua conferant consilia, atque huic inevitabili
(1010) Malo salutem quaerant, auxilij nihil adferant.
[p. 41] Saulus
O invidentiam! utrum studione id habet, an laudi
Sibi fore existimat, si nos perdiderit innocentes?
Eu. Quid ais Philippe? siccine & Aethiopes, gens Barbara,
Luxu, ac mulieribus delitijs diffluens.
(1015) Ad doctrinam se convertunt euangelicam? Ph. Ita se
Res habet, ut dixi Eustachi. Eu. Benè, ita me Deus
Amet, factum. At quid isthuc, quòd Macarium
Procul exanimatum conspicio? quàm vereor ne mali
Quid ille nunciet. Ma. Hei misero mihi, vix sum
(1020) Apud me, ita nunc animus commotus est metu.
At ubinam reperiam Philippum? Ph. Propius obsecro
Accedamus. Ma. Ut hoc illi impertiam infortunium.
Eu. Hem cessas alloqui? Ma. Ad Philoxenem hinc ibo properè,
Ibi eum me inventurum arbitror. Ph. Hem, resiste Macari.
Ma. (1025) Quis homo est, qui me? Ph. Respice. Ma. Eho Philippe, te
Ipsum quaero. Hem Eustachi, te quoque mihi optabam dari.
Eu. Ah frater, quidnam est, quod ita trepidas? Mac. Occidi
Miser. Ph. Quid exanimatus es, aut quid times? animum recipe
Macari. Ma. Planè. Eu. Quidnam istud planè sibi
(1030) Vult mi homo? Mac. Perijmus, actum est. Ph. Istud avertat Deus.
Mac. Nostra herculè in dubio vita est. Ph. Cedo obsecro
Quid sit? Mac. Nescitis quantum ego vobis apportem mali.
[p. 42] Saulus
Eu. Quid ergo est? dic amabo, quid taces? Ma. O nos
infelices! Ph. Bono animo esto: infelix non est, nisi
(1035) Cui Deus propitius esse desiit. Verùm
Agedum sodes, eloquere quicquid tandem est miseriae:
Ut poterimus feremus. Ma. Saulus est, nobis
Qui hanc excitat tragoediam, is solus exoritur,
Sua qui nos affligit, exagitatque tyrannide.
Eu. (1040) Hei, vereor ne quid Saulus apportet mali.
Ph. Quid iste quaeso? Ma. Omitto jam, quae fecit hactenus,
Modò quid inceptat homo crudelissimus!
Ph. Quidnam istud est, aut unde tu haec rescivisti obsecro?
Ma. Conveni hodie huc accedens quendam, qui modò
(1045) Se dictitabat venisse Hierosolymis,
Virum, utî mihi quidem videbatur, probum,
Nec à nostra religione alienum. quod cum ex alijs, tum hinc
Potissimum animadverti, quando inter narrandum homini
Lachrymae ex oculis erumpebant quasi puero.
(1050) Ita ut facilè cernas eam rem ipsi aegritudini
Esse. Eu. Hem. quid ais? Ph. Quid ille narrabat? Mac. Nihil.
Nisi quod ipse suis spectaverat oculis.
Ph. Quid tandem? Ma. Saulum cum ingenti satellitum,
Ac militum manu se vidisse in itinere: minas,
(1055) Caedes, stragesque utî rabiosam quandam belluam,
Adversus nos spirantem immaniter. Eu. Occidi.
Mac. Atque adeò jam brevi hîc futurum, omnesque nos, quotquot
In hisce aetatem degimus regionibus,
Comprehensurum, vinctosque pertracturum Hierosolymam.
Eu. (1060) O efferam hominus impij dementiam! Ah
Nullone nos pacto crudelitatem huius
[p. 43] Saulus
Effugere poterimus? quot modis eius furore vexati,
Vix pauci hîc inopem vitam incolimus exules.
Nunc adeò, quasi parum sit antehac quod egit, nos
(1065) Terra, marique affectat insectarier?
Ph. Ita me Deus amet, ut ego nunc non tam nostram vicem
Deleo, quàm eorum me miseret, qui mox metu,
Ubi haec audiverint, ab his quibus fidem
Iam habere coeperant, in pristinum errorem
(1070) Revolventur denuò. Mac. Quis pectore est tam adamantino,
Cui non lachrymas isthaec excutiat calamitas? Eho,
Videte quaeso quàm immeritò haec ab ipso iniuria
Nobis inferatur: quando neque dictis, neque
Factis unquam commeruimus, meritò ut ille caperet
(1075) Odium nostri. Eu. Ita quidem se res habet; etenim, ne omnino quid
Accusandi essemus, scio nos cavisse sedulò.
Quandoquidem ei rei operam dedimus hactenus, non ut
Cuiquam noceamus, verùm ut prosimus plurimis.
Ph. Isthuc à nobis nostra flagitat professio: ut
(1080) Si quando usus veniat, ex nostro ipsorum incommodo
Lubenter aliorum quaeramus commodum.
Ma. Scio ita esse, verum quid agimus nunc? aut quid consilij
Obsecro capiemus Philippe? Ph. Nescio hercule,
Nisi hoc unum, quod sors feret, feramus fortiter.
Ma. (1085) Ah. Ph. In Deo omnis spes sit nobis. Eu. Hem placet.
Ph. Cui nostra curae erit salus. Ma. Hei, quàm timeo miser!
Ph. Mitte timorem Macari: & quoniam id fieri quod vis, non potest:
[p. 44] Saulus
Velis id quod possit. Eu. Sed quid, quod te rogem
Frater? manebimusne in Samaria, an fuga
(1090) Saluti consulendum existimas! Ph. De isthoc
Quid censeam, quidque expedire nobis arbitrer.
Intus convocatis caeteris fratribus edisseram
Clanculum. Ma. Age igitur, res non patitur moram.

ACTUS V. SCENA II.*
SAULUS, SOSIA, TRANIO, LYCO. IESUS.
Eiusdem generis.

QUid isthuc? itan’ ad clarum dormivi diem?
(1095) Adesdum Sosia. So. Hem praesto sum here, impera
Quod vis, ac factum existima. Sa. Profer ocreas,
Et calcaria: equumque ex stabulo foras producito.
Dein’ satellites quid remoretur vise. So. Abeo. Sa. Sed
Bene est, ultrò foras illos exire conspicor.
(1100) Hem Tranio, jamdudum diluxit. ad iter
Omnes ut rursum se parent, jube. Tr. Nihil
In nobis est morae. Sa. Cedo alios. Hem Lyco,
Ubi centurio est, & manipulus militum? Ly. Eccum adest,
Here. sequimur quocunque vocaveris, vel ad
(1105) Manes imos si iusseris. Sa. Eia, laudo. Parum est
Utî videtis quod restat viae, atque adeo satis
Si prospiciunt oculi, procul ecce moenia,
Turresque urbis Damasci video. Ly. Est ut dicis, nihil
Te fallit prospectus, video & ego. Sa. Hic sat scio,
(1110) Ingentem Christianorum inveniemus multitudinem
Quos ego quidem, si vivo, ita exercebo sacrilegos,
Ut ne quisquam omnino istorum sibi feliciter
[p. 45] Saulus
Tam impiam cessisse glorietur confidentiam.
Piaculum est misereri pertinaciter
(1115) In delictis perseverantium. Ly. Placet.
Sa. Nunc adeò, ne quis vestrum sibi praedictum neget,
Utî saepe antehac, ita nunc omnibus edico denuo,
Ut si quem alicubi hominem isthac infectum haeresi
Offenderitis, sive is vir, sive foemina
(1120) Fuerit, eum manibus à tergo revinctis, ad
Me pertrahatis evestigio, malè
Intereat, quisquis, aut vos inhibere, aut illos paret
Defendere. Spero me habere, qui hos meo excruciem modo,
Qui eorum animos, qui nunc otio, luxuque diffluunt.
(1125) Retundam, redigam, ut quò se vertant, nesciant.
Atque adeò illorum sanguine animo medicabor meo.
At at, occidi miser, retinete me obsecro. Tr. Hem,
Quid istuc est here? Ly. Vae mihi, quid hoc monstri est? Sa. Perij
Infelix. Ie. Saule, Saule, quid me persequeris? Sa. Quis es
(1130) Domine? Ie. Ego sum Iesus ille Nazarenus, quem
Tu es insectatus hactenus verùm ipse te
Crucies licet, nihil tamen ages: nam quae inscitia est,
Adversus stimulum calces? Sa. Domine, quid est, quod me facere velis?
Ie. Surge, atque ingredere civitatem, ibi doceberis,
(1135) Quid tibi agendum siet. Tr. Hei mihi, vix subsisto metu!
Orem omnium prodigiosissimam! Ly. Unde illa
Vox Tranio, cùm neminem hic videamus uspiam?
Sa. Me miserum prae formidine, neque ubi sum, neque
Quid ago, neque quid loquor scio. At at, quid hoc
(1140) Actum est, perij. So. Quid mi here? Sa. Quis oculorum mihi
[p. 46] Saulus
Praestrinxit aciem? Ly. Quid ita sodes Saule. Sa. Quia nihil
Prospicio quicquam. Tr. Ehem. Sa. Et visus planè perijt.
So. O miseriam! atqui aperti sunt oculi. Sa. Cedo
Manum obsecro. So. Hic sum, ah miser, itan’ vides nihil?
(1145) Quae haec est calamitas? Sa. Eheu, quis me vivit infelicior?
Hánccine de improviso mihi obiectam esse miseriam?
Equidem vix pedibus consisto, ita animo malè est.
Cur ego vivo? cur non morior? Ly. Ita me Deus
Amet, ut nunc me tui Saule miseret, tantum
(1150) Ad te subito devenisse infortunium?
Sa. Ah, quàm ego nunc totus displiceo mihi! quam pudet
In maximas hasce redactum calamitates! & id adeò
Mea culpa. Quod ni fuissem pertinaciter
Impius, haec nunquam evenissent mihi. Itaque nunc
(1155) Merito ego pretium ob nequitiam fero. Tr. Ah Lyco, lachrymas
Pol ex oculis mihi huius excutit infelicitas.
Sa. Egomet me novi, & peccatum meum: nullum est
Malum, quo me non deputo dignissimum.
Eho, quid isthuc Saule? itane parasti te, ut
(1160) Spes nulla reliqua in te siet tibi? Ly. Bono animo
Esto mi here, & lachrymas mittito. Sa. Quid consolâre me?
An usquam gentium quenquam aequè miserum reperias?
Propè adest exitium mihi, nisi quid alicunde
Subsidij affulserit: adeó gravi conscientiae
(1165) Carnificina me mea discruciant crimina.
Plumbum, aut si quid plumbo gravius, mihi videor
Gestare in pectore, Ah, hoc illud est, frequens
[p. 47] Saulus
Quod dici consuevit; nihil esse miserius animo sibi
Malè conscio. Tr. Ut res sese nobis dant, ita
(1170) Humiles, atque elati sumus. Hoc nemo magis
Fuit animosus quisquam, nemo intrepidus magis
Atque efferus. Nunc autem infortunio
Perculsus, quam submissi, ac parvi animi est! quam timet
Omnia! adeò ut non cognoscas eundem esse.
Sa. (1175) Sed illud ecce subitò suggeritur mihi,
Bonum esse Deum, facilem, pium, placabilem.
Et ad agnoscendum multò proclivissimum.
Quapropter huc confugere certum est. ille me
Sua dignabitur miserum clementia.
(1180) Nunc utî jussus sum, in civitatem me deducite.
Ibi, spero, reperiam, qui suo me consilio adiuvet:
Qui consoletur, doceatque quid spei reliquum siet.

ACTUS V. SCENA III.
PHILIPPUS, SOPHRONIUS.
Senarii & septenarii, partim recti, partim Σκάζοντες

Mlnimè profecto vanum esse arbitror, quod hesterno
Die de adventu Sauli narrabat Macarius:
(1185) Ita passim uno ore idem omnes asserunt quin jam
Eum haud procul à Damasco abesse praedicant.
Quare Polydorum nostrum illuc speculatum misimus.
Qui si quod fertur verum esse renunciaverit,
Nihil equidem restat, nisi ut hinc evestigio
(1190) Omnes aufugiamius, solumque vertamus,
Quàm poterimus celerrimè; priusquam huius
Nos hîc circumvallet crudelitas. Nec est
Quod quisquam id nobis vitio vertendum putet:
[p. 48] Saulus
Nosne ut formidolosos, mortisque metu territos,
(1195) Aut culpandos, aut arguendos censeat:
Cùm adversus urgentem insectantium violentiam
Non ensibus, galeis, sed sola fuga
Christus suos armatos esse voluerit.
Ac tum potissimùm hoc modò
(1200) Saluti consulendum, cùm nos dominico
Gregi ex usu porrò futuros confidimus.
At eccum Sophronium itineri accinctum huc accurrere
Video. So. Credo equidem illum jam jam adfuturum esse, ut suam
In nos exerceat tyrannidem: & innocentium
(1205) Sanguine, cuius semper sitientissimus
Fuit, efferatam animi libidinem expleat.
Itaque quemadmodum monuit Philippus, dum
Licet, furentes effugiam manus. Tuum
Nunc auxilium supplex imploro mi Deus:
(1210) Tu nos tuere innoxios speque impia
Immanem, atque atrocem frustrato belluam.
Sed commodè eccum adest Philippus. hunc sequar
Quocunque se receperit. Ph. Ehem Sophroni.
So. Philippe fuge sodes, quidnam hîc te detinet
(1215) Tam diu? Ph. Iamne reversus est Polydorus? So. Nondum Ph. Eum
Opperiamur, dum redeat. So. Si modo redeat:
Nam nimiùm vereor, ne Sauli illapsus manus,
Perierit infelix. Ph. Desine malè suspicarier:
Mox aderit spero, huc me interea consequere. So. O miseriam!

[p. 49] Saulus

ACTUS V. SCENA IV.
EUSTACHIUS, POLYDORUS.
Senarij & septenarij iambici.

(1220) VIde nunc etiam sodes Polydore, ut mihi
Haec certa, & clara attuleris: ne nos in breve
Falsumque gaudium conijcias. Po. Atqui certò comperi.
Eu. Quid audio? Po. Ad Philippum nùnc quantum queo,
Hinc recta propero: ut quae tibi dixi, dicam itidem
(1225) Illi. Eu. Manedum amabò. Po. Oh, mitte me. Eu. Mane
Obsecro. Po. Quid isthuc? aut quamobrem, cedo? Eu. Timeo
Ne aliud credam, atque aliud nunties. Po. Age,
Maneo. Eu. Sic te dixisse opinor. Dum die hesterno,
Damasco Hierosolymam ire parabas, vidisse te
(1230) Haud procul à porta Saulum istum Tarsensem, lumine
Penitus orbatum, miserisque affectum modis,
In oppidum à satellitibus aliquot deducier.
Po. Hisce oculis Eustachi. Eu. Eundem illum, qui nomini
Christiano infestus, nos est insectatus hactenus.
(1235) Itane est factum? Po. Ita inquam. Eu. At unde quaeso eum
Esse sciebas Polydore? noverasne illum prius?
Aut vidistin’ unquam alias? Po. Saepe Eustachi. Eu. Ubi,
Aut quando? dic sodes, Po. Cùm superiori anno
Essem Hierosolymis. Eu. Oh, cave ne falsam gratiam
(1240) Studeas inire. Po. Vah, itan’ parvam mihi
Apud te esse fidem? nihil hoc certo certiùs.
Eu. At unde istud illi profectum est infortunium?
[p. 50] Saulus
Po. Aliquid ei credito adversi in itinere accidisse, sed censen’
Eustachi me potuisse intelligere omnia,
(1245) Cum ad illos non auderem accedere propius?
Eu. Quî scis an id ideo sibi evenisse assimulaverit,
Ut nos falso lactaret gaudio: & amoto metu
Sperantes, interea oscitantes opprimeret: ut est
In comminiscendis dolis insignis artifex.
Po. (1250) Aliud dicas, si hominem ipse vidisses. Nunc adeò quò
Constitui, sine mora ire pergo. Hinc Damascum protinus
Recurram, ut quae sint facta inquiram exactius:
Cras admodum diluculo reversurus.
Tu interea frater omnibus quantum potes,
(1255) Idem porrò commemorato: & metum in quo nunc
Sunt, illis exime, atque exple animos gaudio.
Eu. Non impulit me haec non omnino ut crederem
Atque haud scio, an quae dixit sint vera omnia.
Non quod verbis illius diffidam: sed quò magis
(1260) Isthoc verum esse cupio, eò minus, ut ita
Esse credam animum possum inducere. Sed cesso hinc
Abire, & quemadmodum monuit Polydorus, caeteris
Fratribus incredibilem istum impertiri nuntium.

ACTUS V. SCENA V.
SAULUS.
Eiusdem rationis.

NEqueo mearum rerum initium ullum invenire
(1265) Idoneum, unde exordiar narrare, quae
Mihi de improviso, nec quicquam istiusmodi
Metuenti evenerunt infelicissimo. Hei mihi
[p. 51] Saulus
Quae cogito? quibus nunc excrucior modis?
An nunquam oculis meis mala mea, quaeque ego
(1270) Admisi crimina, obversari desinent?
Quoties anteactam vitam respicio, Deus
Bone, quantum se mihi subitò pandit turpium
Errorum, scelerum, ac flagitiorum barathrum! quam me mei
Pudet! Vae misero, eò redactum me esse infamiae, ut
(1275) Quem pro suis erga nos immortalibus
Beneficijs nunquam satis laudare poterimus,
Aut gratias agere: eum ego perinde ac maleficum,
Hostemque sim insectatus infestissimum? Ah,
Malum me quodvis commeruisse, atque meritò in
(1280) Hasce calamitates devenisse confiteor.
Quidvis tamen agam potiùs, quam animum despondeam,
Veniamve desperem. Nam Deus uti scelerum
Vindex, atque ultor est incorruptissimus,
Ita non alium invenias ad ignoscendum noxia
(1285) Aequè paratum, facilem, promptum, ac obvium
Hinc igitur spes animo affulget meo, fore ut
Ille potiùs mei misereatur, quam jus suum
Persequutus, infligat quae me dignum esset
Pati. Idque maximè ex ea
(1290) Re venit in mentem mihi, quod nocte, cùm
Apud Deum commissa supplex confiterer, &
Veniam lachrymis precarer, visus sum mihi
Videre virum, cui nomen erat Anania,
In conclave ubi jacebam ingredientem, ac manum
(1295) Capiti imponentem meo, quo pristinus
Oculis restitueretur visus. Haec ut ita
Mihi nunc eveniant, oro, obtestorque mi
[p. 52] Saulus
Deus. sic tua benignitas evaserit
Longè commendatissima, si sese piam,
(1300) Placabilem, bonamque in me immerentem exerat.
Age Sosia, cedò manum, ac me intrò reducito.

ACTUS V. SCENA VI.
ANANIAS, MACARIUS, POLYDORUS.
Eiusdem rationis.

DEum immortalem, quae ego nova vidi insomnia?
Ita quidem res est, nequicquam contendit, cum Deo
Qui pugnam suscipit. Ma. Incredibilia sunt,
(1305) Quae commemoras Polydore. Po. Atqui verissima.
Ma. Quis nobis fortunatior, si quidem hoc ita
Esse inveniamus, ut tu te vidisse praedicas.
Po. Iam faxo id ita esse certò comperias. Ad Hilarium
Fratrem nostrum primùm omnium eamus: illum rem
(1310) Omnem, quo pacto se habeat, jamdudum scire arbitror.
An. Verùm hoc demiror, cur hanc mihi provinciam
Delegarit Deus, & non potiùs alteri
Cuipiam, & auctoritate, & nomine celebri.
At quem nunc mihi potissimum exoptem, cui
(1315) Haec commemorem dari? Po. Omnis res nunc in vado est.
Sed eccùm oppidò opportunè Ananiam per forum
Venientem conspicor. Ma. Ubi is est. Po. Hem, ad dextram, viden’?
Ma. Video, Po. Quanquam properamus, tantisper tamen
Cessemus, donec huic, si fortè ignoret, gaudium
(1320) Isthoc insperatum impertierimus. Ma. Laetus
[p. 53] Saulus
Est, jam rescivisse arbitror. An. At quid hoc? estne
Hic Polydorus Samaritanus, quem huc accedere
Video? is est ipsus. Po. Ad nos deflectit viam.
An. Et quisnam ille alter? Hem Macarius est. Bene
(1325) Ita me Deus amet, factum, gaudeo. nullos
Mihi nunc optarim magis. Po. Salvere te
Iubemus plurimum Anania. An. Hem, fratres charissimi
Salvete. Opportunè sanè vos huc recepistis hodie,
Ignoratis quantum ego vobis apportem gaudij.
Po. (1330) Scio quid dicas. An. Alias res agis. Po. Haud arbitror.
An. Certè, inquam, Polydore. Po. Ah. Ma. Sine. An. Nescitis quid hac nocte
In somnis viderim, & quae mihi revelarit Deus.
Po. Credo, sed quid mihi videre contigerit scio.
An. (1335) Agedum, auscultate, atque animum adbortite sedulò. Ma. Hem,
Narra obsecro, nam audire gestio. Po. Mirum
Si tu quicquam adferes maius, quàm ego verè
Me hisce oculis vigilantem spectasse praedico.
Ma. Ah, potin’ ut desinas? age Anania, cedò
(1340) Sodes, quae videris insomnia. An. Cùm die
Hesterno ad multam noctem vigilassem, arctior
Me quam solebat somnus est complexus. Hîc
Visus sum audire vocem dicentem mihi:
Anania. Mox me à Deo vocari sentiens,
(1345) Praesto sum, inquam, Domine. Tum ille, expergiscere,
Ait, ac lectum relinque protinus, atque recipe te
In vicum, qui vulgo appellatur Rectus: &
Illic in aedicus Iudae Saulum quaere, patria
Tarsensem: quem quidem orantem invenies, & crimina
[p. 54] Saulus
(1350) Deflentem sua. Ma. Bone Deus, plus spei video
Quàm unquam ausim optare. Po. Perge porrò Anania,
An. Hîc ego repentina formidine territus
Perculsusque Domine, inquam, ex multorum relatu, quae
Huius viri in tuos semper fuerit crudelitas,
(1355) Intellexi saepissimè: & quantis malis
Hactenus eos afflixerit Hierosolymis,
Porrò autem nunc quasi nihil sit quòd antea
Commisit, huc etiam, ut ferunt, adventat impius,
Saevissimis summi Pontificis armatus diplomatis:
(1360) Ut omnes quotquot usquam, qui nomen tuum
Profitentur, repererit, vinctos in carcerem
Conijciat, omnibusque discruciet modis.
Ma. Quid audio? Po. Quid tum posteà? cedo frater.
An. Scio, inquit ille, lupum istum infestissimum
(1365) Formidatis oves, atqui nihil periculi est:
Iamdudum in agnum eum mutavi mansuetissimum.
Atque adeò illum mihi velut insigne organum
Delegi, qui meum nomen per universum orbem
Vehat, apud gentes, reges, atque filios
(1370) Israëliticos intrepidus passim praedicet.
Cuius rei gratia multo graviora perferet,
Quàm unquam minatus est vobis. Po. O rem novam!
An. Proin’ tu vanam hanc sollicitudinem, tibi
Quae animum excruciat, fac omittas Anania:
(1375) Eoque propera quantum potes. Ma. Prae gaudio
Me herculè quid loquor, aut ubi sim nescio.
An. Ego continuò è lecto provolo. Po. Summe Deus, serva obsecro haec
Nobis gaudia. An. Nunc adeò rectà illo me confero.
Po. I frater, rem ita esse reperies. nam ego ipse eum
[p. 55] Saulus
(1380) Oculis captum in urbem vidi deducier.*
Idque adeò est, quod me spectasse gloriabar
Modò. An. Quid ego audio? Vidistin’ obsecro? &
Sciebas quò deductus esset? Po. Non, & ideò
Simulac quod vidissem renuntiassem nostris, protinus
(1385) Reverti huc, ut rem perscrutarer diligentius.
An. Quando istud actum est? Po. Nudiustertius. An. At quid tibi
Hîc erat negotij? Po. Mitte isthuc, nam nihil ad hanc rem attinet.
Sed age, propera Anania. Quin etiam si placet,
Ibo unà tecum: nam videre gestio,
(1390) In quem tandem haec res evasura sit exitum.
An. Imò hercule isthoc pacto rem mihi feceris
Multo gratissimam: ut si quid fortè ego defecero,
Tu succurras, operaque juves. Macari, tu revertere
Intereà ad nos: atque ibi maneto dum redierimus,
(1395) Quid aliud volui dicere? Ehem, sorori meae
Mandato, utî ignatio nostro hanc rem nuntiet.
Ma. Intelligo. Po. Praecede frater, consequor.
Ma. Enimvero gaudeo, nosque omnium longè
Fortunatissimos esse arbitror, quando hunc
(1400) Ab immanissimo isthoc incepto deterruit Deus.
Nam nimis ego illum formidavi malè:
Ita quasi lupus esurient, in quem impetum
Faceret, semper quaesivit hactenus. At satis
Superque hîc remoratum est. Ipse Ignatium
(1405) Si domi sit visam, ut primus omnium
Ei rem iam incredibilem, ac insperatam nuntiem.

[p. 56] Saulus

ACTUS V. SCENA VII.
ANANIAS, SAULUS, POLYDORUS.
Senarii, septenarii, & octonarij Iambici.

QUietus esto Saule mi, Deus sua dignabitur
Te misericordia, si anteacta vitae exosus crimina,
Omnem spem, omnemque tuam fiduciam in eum conferas,
(1410) Cuius, quò desperatior res nostra est, hoc praesentior
Salus. Sa. Vae misero! An. Quietus, ac bono
Aninio esto inquam. Sa. Quinam possim Anania, cùm tam impij
Facinoris mihi sim conscius? An. Eho, desine: à Deo
Diligeris frater, quò magis tua ipsi curae est salus.
Sa. (1415) Ita velim me promerentem diligat
Anania, ut me hoc delictum admisisse in me, id mihi
Vehementer dolet, & me mei pudet. An. Scio Saule, &
Propterea nunc magis Deus ignoscit tibi. Sa. Hei mihi,
Egomet meam impietatem novi, & peccatum meum.
(1420) Dignus sum quem tellus ima dehiscens absorbeat.
An. Quin ego quoque esse in hac re culpam maximam
Non nego. Verùm tamen quandoquidem praepostero
Quodam pietatis ardore potius, quàm aut malitia,
Aut verae religionis odio deliquisse te
(1425) Constat, jamdududum omnem noxiam tibi
Divina condonat benignitas? Sa. Quid ais? mihi
Omnem noxiam Anania? qui tantum perpetravi scelus?
An. Ut delictum sit maximum frater, Dei tamen
Longè maior est indulgentia: cui modò
(1430) Facito utî confidas, & nostra te nihil fallent
Promissa. Deliquerunt ante alij non pauci, itidem honi.
[p. 57] Saulus
Qui postea prioris vitae ducti paenitudine,
Divinam supplices sunt consequuti gratiam.
Nam mortales quam minima in spe siti sunt, tam
(1435) Facillime patris misericordiam
In vota pelliciunt sua: Nunc adeò in genua
Procumbito, ut manum capiti imponam tuo,
Dominus Iesus, idem ille, inquam, qui huc proficiscenti tibi
In itinere apparuit, & à scelere hoc tam impio
(1440) Deterruit, me ad te misit, uti visum recipias,
Et divino implearis numine. Confide frater, &
Vide sodes, ne quod Deus indulget, tua
Tibi intercipiat diffidentia. Nunc age,
Surge, & posthac à male faciendo tempera.
Sa. (1445) Deum immortalem, unde novus iste in pectore
Vigor? unde repentina haec alacritas? hem, quid hoc?
Omnis mihi aegritudo subitò conversa est in gaudium.
Aufugit luctus, successit animi tranquillitas.
Quin totum me intus immutatum sentio.
(1450) Atque ô admirandam divini numinis clementiam!
Iam squammae quaevisum impedierunt hactenus,
Ab oculis decidêre mihi, redijtque visus pristinus.
O Anania mi, ô mi frater, ut ego te nunc aspicio lubens!
Permitte dum sodes, ut te amplecter ac osculer.
(1455) Oh, vix sum apud me, ita nunc animus novo quodam,
Atque incredibili mihi gestit gaudio.
An. Haud equidem mirum, quando divinus tibi
Mentem afflarit spiritus. Po. O hominem felicissimum!
Sa. Nullam aegritudinem unquam interventuram arbitror tantam,
(1460) Ut hanc mihi voluptatem, laetitiamque eximat.
[p. 58] Saulus
Nunc porro Nazarenum istum Iesum posthac palam, &
Ubique profitens, ipse errorem confutabo meum.
Nemo suis hinc me deterrebit minis, neque
Cuiusquam gratia à coepto isthoc praeclarissimo
(1465) Me unquam patiar avocarier. Non si sciam
Omnes mihi mortales inimicos fore.
Sat habet amicorum, cui Deus est propitius.
Tum autem divitias, atque opes, quae ad immortalitatem
Eluctantem consueverunt remorarier, amitto lubens.
An. (1470) O animum Christo dignum! Sa. Quin mortem oppetam
Potiùs, quam provinciam semel susceptam deseram.
Po. Hem, fortiter, Deus tuos conatus juverit.
Sa. Hoc unum te oro mi Anania, ut vestrae mihi
Preces apud Deum auxilio sient. An. Faciemus sedulò.
Sa. (1475) Nunc, si videbitur, aquam huc adferri jube, ut
De more vestro delicta mihi porrò penitus eluas.
An. Rectè mones: nam ita demum coram Deo [ Nitesces undique si lavacro hoc sacrosancto tibi
Emundetur animus. Quod tantisper tamen
(1480) Differri patieris, dum ego huc quosdam ex sodalibus
Nostris vocari jussero: Sa. Pol tua erga me merita
Hortantur Anania, ut tuis libenter paream
Admonitionibus. An. Age Polydore propera, &
Macarium, Eusebium, atque Ignatium, ubi ubi sunt, quaerito.
(1485) Illisque omnem hanc rem, sicuti gesta est, nuncia.
Dein’ huc ad nos omnes simul deducito.
Atque audin’ matura reditum. Po. Curabitur.
An. Nos hinc interea Saule intro concedamus, ibique eos
[p. 59] Saulus
Expectemus dum venerint. Sa. Sequor quocumque jusseris.
An. (1490) Quae restant intus peragentur: nihilominus
Paulisper, si placet, manete, ut audiatis, hic
Qui progreditur, quid sit dicturus insuper.

PERORATIO.
Senarii & septenarii Iambici.

EN rursus exeo, choragi nomine
Vobis acturus spectatores gratias,
(1495) Quotquot absque strepitu, altoque cum silentio,
Nostris interfuistis ludis scenicis.
Quos quia vobis non displicuisse conspicit,
Satis magnam se credit assequutum gloriam:
Nihilque aliud exoptat, quàm facultatem sibi
(1500) Dari, qua contrà vobis, utî meremini
Gratificari queat: quanquam haud parvam mihi
Retulisse videtur gratiam, qui omni suo
Labore, sedulitate, opera, atque industria,
Studet prodesse plurimis: licet conatibus
(1505) Pulcherrimis eventus non respondeat. Atque in his
Quibus istud curae est, noster hic didascalus
Minimè veretur nomen profiteri suum.
Ideoque quanquam hoc tam sacro ac lepido, ut ego
Quidem puto, vobis animum oblectavit spectaculo:
(1510) Nondum tamen satis suo se munere
Functum arbitratur, nisi salutarem insuper
Coronidis vice adiecerit admonitiunculam.
Quam itidem mihi delegavit provinciam,
Ego oblatam arripui lubens. Nunc itaque vos
(1515) Per me ille monet, atque exhortatur sedulò,
Ut si quis vestrùm fortè fuerit, qui hactenus
[p. 60] Saulus
A recto religionis aberrans tramite,
Damnatae alicui se manciparit haeresi:
Saulina edoctus resipiscentia, in viam
(1520) Redeat tandem, ac culpam confiteatur suam.
Atque id quò facilius queat, à Christo sibi
Opem, auxilium, solatiumque imploret. is
Quod humanis est diminutum viribus,
Sua exequabit gratia. Atque ideò velit
(1525) Tantummodò, & continuò propitium Dei
Patris numen sibi subsidio esse sentiet.
Neminem aspernatur ille: nec ullum est tam grave
Delictum, cui non libenter ignoscat: modò
Ex animo facti poenitere nos conspexerit.
(1530) Id, si quis est, qui se etiamnum expertum neget,
Fateatur admissi nunquam piguisse se sui.
Tum autem qui non malitiosè sed imprudenter, ac
Per ignorantiam peccant, non solùm resipiscentibus
Se praebet exorabilem: at qua est indulgentia.
(1535) Ultrò à coepto impio avocat errantes, & in viam
Reducit: veluti haec sacro sancta nos monet,
Docetque historia. Saulus enim praepostero
Quodam conservandae religionis Mosaicae
Amore flagrans, Christianos omnibus
(1540) Exagitabat modis, utpote novandarum
Rerum, quemadmodum ipse sibi persuaserat,
Auctores: ac proinde odio, & supplicio dignissimos.
Quare non contentus Hierosolymis eos
Ejecisse, bonisque exuisse innoxios,
(1545) In Samariam profectus, eos insectabatur insuper:
Deo hac immanitate se gratificari putans.
Itaque à proposito hoc atrocissimo
[p. 61] Saulus
Retraxit pietas, noxamque omnem supplici
Remisit, & patris in illum affectum induit:
(1550) Ante actorum nunquam reminiscens amplius.
O immensam divini numinis clementiam!
O nunquam satis collaudatam benignitatem! quis
Unquam quicquam audivit factum indulgentius?
Huc huc accurrite, qui à dominico aberrastis grege;
(1555) Veluti cum Saulo deliquistis hactenus,
Ita eundem quoque resipiscentem imitamini,
Non tam labi, quàm in crimine pertinaciter
Persistere, impium est, Nemo despondeat
Animum, cum omnem culpam quantumvis maximam
(1560) Divina longè exuperet misericordia.
Valete omnes, & si placuimus, plaudite.

FINIS.

[p. 62-64: blanco] Saulus

[p. 1] Iosephus

TERENTII
CHRISTIANI.
IOSEPHUS.

Actorum nomina.

IACOBUS. IOSEPHUS, ISACHAR, DANUS RUBEN, IUDAS, SIMEON, BENIAMIN,	} } } }	filii Iacobi.
AZER. ZABULON, LEVI, GADUS, NEPHTALIM,	} }	mutae personae, filii quoque Iacobi.
MERCATORES duo POTIPHAR. SEPHIRA, Potipharis uxor, SYRUS, servus. BLEPHARO, praefectus carceris. LYCONIDES, pocillator. DROMO, servus. LEONIDES, dispensator.

[p. 2] Iosephus

PROLOGUS.
Trimetri Iambici.

SAlutem vobis spectatores optimi
Totus puerorum exoptat grex, qui scenicam
Hanc spectatum venistis actiunculam.
Magnoque gestit gaudio, frequentes huc
(5) Atque alacres quòd confluxistis, & ob id fore
Confidit, aures attentas, & benevolas
Accommodetis ut sibi cum silentio.
Nunc quam sumus acturi cognoscite fabulam,
Ex sacris non profanis, sumptam literis.
(10) Iosepho ei est nomen, verùm nova, ac recens,
A Schonaeo, nostro conscripta didascalo.
Qui cùm primùm ad ludos edendos comicos
Animum appulisset, hoc sibi negotij
Potissimùm dari credidit, ut commodis
(15) Vestris inserviret labore suo. Itaque
Aequum est, vos eius studijs, ac conatibus
Patrocinari, & adiuvare industriam.
Ut vester candor, atque humanitas ei
Apud malevolos auxilio siet. Id ubi
(20) Se consequutum viderit, nihil invidos,
Nihil ille morabitur malos. Qui dum bonis
Nocere student, suam ipsi inscientiam produnt.
Et deridendos se propinant omnibus.
Sed jam remorari vos diutius nolo.
(25) Agite auscultate, animumque advertite sedulò,
Dum paucis periocham recito comoediae.

PERIOCHA.

PIUS à malevolis, atque iniquis fratribus
Iosephus venditus, duram servit miser
[p. 3] Iosephus
Gravemque servitutem, pòst prudentia
Fideque eius perspecta, ad maximos citò
(5) Honores emersit. Sed cum turpissimo
Suae dominae amori recusat obsequi,
Stupri accusatus conijcitur in carcerem,
Dein’ Pharaoni interpretatus somnium
Totius Aegypti fit praefectus. Fames
(10) Passim dum grassaretur ingens postea,
Fratresque adipsum venissent, penuria
Coacti, primùm ut exploratores eos
Incusat: mox qui sit revelat, & patrem
Cum omni familia, ac stirpe ad se accersi iubet.

ACTUS I. SCENA I.
IACOBUS, IOSEPHUS.
Iambici senarij, & septenaris.

AEterne caeli & terrae conditor Deus, quibus
Te laudibus celebrabo, quibus efferam praeconijs?
Cuius benignitatem, ac clementiam
Nunquam in me sensi claudier.
(5) Tu non solùm quae ad quotidianos vitae pertinent
Usus, verum etiam quae ad copiam, & abundantiam,
Imò ad saturitatem quae faciunt, liberaliter
Mihi, benigneque hactenus suppeditasti omnia.
Insidias & fraudes, quas homines improbi
(10) Nefarijque adversum me, atque meos saepissimè
Moliti sunt, procul à nobis avertisti Deus.
Amara in dulcia, tristia in laeta, aspera
In iucunda bonitate tua commutasti mihi.
Uxorem praeterea ut haberem faecundissimam,
(15) Et dulcem liberorum effecisti gregem.
[p. 4] Iosephus
At quid ego praedicem, aut laudem te, mi Deus?
Nihil tam magnificè unquam dicam, quin benignitas
Longè id superet tua. Sed ut nihil est inter homines
Beatum, aut perfectum omni ex parte: in prosperis
(20) His rebus, & ex animi mei sententia
Cedentibus, unum hoc me angit, torquet, affligit,
Et cruciat maximè: quòd inter filios
Malè admodum iam pridem conveniat meos.
Est unus, mihi quidem longè charissimus,
(25) Quem caeteri mei non aequè diligunt
Amantque liberi: quae res mihi aegritudinem,
Atque dolorem adfert maximum. ob id adeò, quòd cur
Istud faciant, causam ipsis nullam esse video.
Nam comis ille, modestus, facilis, & verecundus
(30) Est: nulli solitus se praeferre, adversus nemini.
Quibus quidem obsequiis, cum alij ignotorum etiam
Hominum amorem, atque benevolentiam, sibi facilè
Concilient, hic nihil tamen nisi invidiam, &
Odium apud fratres lucrifacit suos. Cui malo
(35) Quod remedium inveniam, planè ignoro miser
Sed eccum, ipsus de quo loquor adest, delicium meum,
Mea voluptas, meus animus, senectuti unicum
Columen, & praesidium meae.
Certum est, illum praestolari hîc ante ostium:
(40) Ut quid velit, aut quid dicat, aut quaerat sciam:
Ios. Nae ego hominum qui vivunt sum infelicissimus,
Qui fratribus omnibus invisus aetatem exigo.
Iac. Quid dicat nondum intelligo satis: sed nimium
Vereor, ne de fratrum suorum iniuria
(45) Rursus queratur. Ios. Neque culpa istud, quod sciam.
Mea contingit: cùm benignum me omnibus,
[p. 5] Iosephus
It comem semper praebuerim hactenus. Iac. Facilè
Divinabam id fore: neque immeritò ea est illi frequens
Querimonia. Ios. Sed patrem. hîc astare conspicor.
(50) Hem mi pater, hîccine eras? non te praevideram. Iac. Credo.
Fili. sed quidnam est id, quod hîc tecum querebaris?
Ios. Egon’? nihil pater. Iac. Nihil hem? Ios. Nihil. Iac. Negas?
Atqui audiebam equidem. Quare, dic: quid taces?
Nolo mentiaris. nam mentiri, aut fallere
(55) Qui audet patrem, tantò magis audebit caeteros. Ios. Heri
Cùm fratribus narrarem quae vidissem insomnia,
Illi offensi, malum minabantur mihi.
At ego eorum concedebam iracundiae,
Ne commoti in me quid molirentur, cuius postea
(60) Poenitere eos posset. Iac. Bene, & sapienter herculè
Fecisti. Sed quaenam ista erant, quae in somnis videras?
Age, ne retice: nam ea & mihi commemorari volo.
Ios. Una cum fratribus mihi videbar in agro
Segetis manipulos colligare messis tempore.
(65) Cùm manipulus interim meus sese erigens,
Omnes exuperaret, despectaretque caeteros.
Iac. Ehem, quid isthuc? Ios. Oh, tace pater obsecro,
Ac reliqua sinedum sodes ut narrem tibi.
Iac. Perge, hîc sum. Ios. Mox quos fratres colligaverant,
(70) Submissis verticibus omnes adorabant meum,
Dein’ aliud, multoque maius admirandum mihi
Visum est insomnium. Iac. Etiamne amplius?
[p. 6] Iosephus
Ios. verò amplius.
Sol & luna & stellae undecim, potentiam
Visae sunt adorare, atque venerari meam.
Iac. (75) Ehem, quid isthuc est prodigij, aut quidnam haec obsecro
Nobis praesagiunt insomnia? An & ego,
Et mater tua, fratresque omnes te supplices,
Utî caeleste aliquod numen, adorabimus?
Ah, quae haec est arrogantia: profectò nihil
(80) Omnino mirum, hoc si fratres aegrè tulerint. Ios. Pater,
Non herculè eò id dictum volebam, quòd mihi
Tale unquam eventurum quicquam arbitrarer: at
Somnium ego narrabam meum. Iac. Credo, sed si me amas,
Cave tale quicquam fratres post hac unquam ex te audiant:
(85) Nam crabones non irritandos esse censeo:
Qui satis ultrò laedunt, etiamsi nullus provocet:
Verùm mittamus haec. Scin’ quid te nunc facere velim?
Ios. Quidnam pater? impera, ac factum puta. Iac. Nosti,
Opinor, ubi fratres hodie ovium curent greges.
Ios. (90) Probè. Iac. Eò igitur te confer, atque vise quopacto
Ibi sese habeant res: mihique id illico
Renuncia. Ios. Neque istic, neque alibi tibi
Usquam in me erit mora. Eo, reversurus brevi.

[p. 7] Iosephus

ACTUS I. SCENA II.
IACOBUS.
Eiusdem generis.

ENimvero herclè aut animus me fallit meas,
(95) Aut non omnino de nihilo est, quod filio
Tale sit oblatum in somnium. At metuo miser,
Quandoquidem hoc non reticuit, ne isthaec visio
Et illi, & mihi, aliquod magnum pariat malum.
Nam inter fratres si quando intercidit odium,
(100) Id acerbissimum esse solet: ô me miserrimum
Senem! quemquamne hominem instituere posse, vel
Parare in animo, quod sit charius, quam ipse est sibi?
At ego quidem erga illum ita me affectum sentio.
Nam si quid illi est aegrè, continuo mihi dolor
(105) Is multò maximus est. Illum unum ego prae caeteris
Amo, illum curo, de illo cogito: ille me dies
Noctesque sollicitum habet. Quare eum vitae mea
Superesse sospitem, ac superstitem nimis velim.
Quod ut fiat, te oro, atque obtestor, mi Deus.
(110) Verùm satis me nunc cessasse hic arbitror;
Quid intus agatur, ut visam, iam me tempus monet.

ACTUS I. SCENA III.
ISACHAR, DANUS, IOSEPHUS, RUBEN, IUDAS, cum reliquis fratribus, MERCATORES duo.
Senari, septenarii, & pauci octonarii Iambici.

ESt ut dixistis fratres, idem & ego dixi saepius
[p. 8] Iosephus
Atque adeò nunc dico denuò, non esse ferendam iniuriam.
Ignominiamque qua ille nos irridet improbus.
Da. (115) Vah, mortuum me malim, quàm non illum uti
Commeruit ulciscar impurissimum.
Mitto quae aliàs sumus perpessi gravia & atrocia
Satis, & viris minimè ferenda fortibus.
Nunc verò contumacibus suis, si superis placet,
(120) Et arrogantibus, atque protervis somnijs
Illusum nobis advenit. Quae ego quidem
Illum, qua superbia atque malitia est,
Finxisse, non in somnijs vidisse arbitror:
Ut ea narrando nos discruciaret scelus.
Isa. (125) Idem & mihi jamdudum in mentem venit suspicarier.
Sed impunè faxo ne isthuc unquam auferat.
Neque de eo jam nobis sit ulla consultatio,
Quin protinus interficiamus nequissimum.
Nam in tempore nisi huic occurramus malo,
(130) Nisi dedecus hoc à nobis averterimus, hui,
Quantam fenestram illi ad maiorem audaciam
Patefecerimus? nobis autem porrò, ut non sit suave
Vivere: nam peiores omnes sumus licentia.
Da. O facinus audacissimum!
(135) Ah, vix etiamnum compos sum animi, ita ardeo
Iracundia: ideoque nihil est quod malim, quam eum
Nunc mihi dari obviam, ut in ilum hanc iram evomam,
Dum aegritudo haec est recens: satis mihi
Id habeam supplicij, dum eum ulciscar modò.
(140) Sed eccum somniatorem huc ad nos venire conspicor.
[p. 9] Iosephus
Opportunè admodum, nae ille huc magno suo,
Accedit infortunio. Isa. Est is ipsus. Optimè
Meherculè factum, gaudeo. Da. Veterator, ut etiam
Nunc in vultu illius relucet impudentia.
(145) Sed sermonem eius aucupemur, ut quid adferat,
Quidve loquatur, sciamus fratres. Ios. De via
Sum defatigatus, praeterea animo malè est:
Neque, qua id mihi nunc eveniat, causam scio.
Da. Atqui ego scio nequam: exitium jam adest tibi:
(150) Nam nemo herculè hodie me exorabit, quin te, utî
Dignus es, exerceam mastigia. Agedum, protinus
Eum compraehendamus. Eho, accurrite ocyus,
Priusquam clam hinc, itidem ut heri, elabatur perfidus.
Ios. Vae mihi misero. Isa. Hem, cave ex isthoc quoquam excedas loco. Ios. Occidi,
(155) Accurrite populares, & ferte auxilium mihi.
Da. Etiam vociferare, & subsidium imploras furcifer?
Nunquam pol vivus ex nostris manibus hodie
Evades. Isa. Iam experiere, periculi quid sit, dolo
Confictis fratres ludificare insomnijs.
Ios. (160) Misereat vos mei fratres. Isa. Quid nos fratres vocas
Pessime, tun’ tuas nos esse fratres deputas?
Pereat, intereat maleficus. Rub. Eia, haud sic decet.
Nam si quid puerili errore est commissum, aut dictum per iocum,
Non aequum est hoc vos illi succensere seriò.
Isa. (165) Nil agis, verba fiunt mortuo, nam occidere
Eum, stat sententia: ne sit, qui nos illudat ampliùs.
Rub. O indignum scelus! fratrem occidemus fratres obsecro?
[p. 10] Iosephus
Quod tandem ob facinus? Da. Deprecator, apage sis.
Rub. In hunc puteum mittamus eum potiùs, quam sanguine
(170) Fraterno nostras inquinemus, atque polluamus
Manus: quod sine gravissimo scelere fieri nequit.
Da. Quid isthuc? video non licere, ut coeperamus, hoc
Pertendere. agedum, in puteum conijciatur pessimus,
Nisi quid dissentitis fratres. Isa. Placet. Da. Vestem
(175) Ei prius exuamus exteriorem, eamque sanguine
Hoedi, vel alterius pecoris cuiuspiam
Imbutam, deferamus ad patrem: atque à fera
Dilaniatum dicamus. Isa. Dixti pulchrè, ac callidè:
Nunquam vidi melius consilium dari. Ios. Ah,
(180) Siccine agitis fratres? Da. Os comprime impudens.
Rub. Abeo. precando quando proficio parum.
Isa. Iaceto isthic. Age, sic dabo. nunc qui volet
Nos lacessito faxo tali multatum eum
Atque hîc est infortunio. Sed considamus hîc
(185) Paulisper, ut cibum capiamus, ac lassa
Reficiamus corpora. Da. Benè mones. sed quosnam procul
Huc ad nos adventare video? nisi mihi parùm
Prospiciunt oculi, Ismaëlitae sunt. Isa. Sunt? herculè
Sunt: mercatores, ut videntur. Iud. Nescio
(190) Quid hîc mihi in mentem venit. Isa. Quid frater? Iud. Ut
Eum his vendamus, atque pecuniam inter nos
Ex aequo partiamur quid enim nobis proderit,
Si per nos intereat frater? Da. Bene consulis,
At sapienter. Agite, extrahamus illum denuò.
(195) Tu illos compellato Iuda. Iud. Ubi propiùs accesserint.
[p. 11] Iosephus
Salvete viri. Huc adeste sodes: quopacto hoc vobis placet
Mancipium? Mer. Non malum herculè. estne venale? Isa. Est.
Mer. Quanti? lsa. Quadraginta argenteis. Mer. Hui, nimio. iniquum
Petitis, ut quod aequum est feratis. Agite, dabo
(200) Triginta. Da. Habeas, ratum esto. Mer. En, accipe. Ios. Prô Deum
Immortalem! alieni me vestris ab oculis
Procul hinc in ignotum abducent locum? Mer. Tace.
Ac sequere nos. Isa. Nae nobis hic feliciter
Dies illuxit. Iud. In vallem istam, quae propè est,
(205) Secedamus, ibique praedam dividamus. Da. Perplacet.

ACTUS I. SCENA IV.
RUBEN.
Eiusdem generis.

AH, hoccine est humanum factum, aut inceptum hoccine
Officium fratrum? quos neque animus fraternus, neque
Fides, neque miscricordia commovet. viros cum puero eam ob
Rem suscepisse inimicitias tam atroces non pudet!
(210) Sed recta me nunc ad puteum confero,
Ut ex illo eximam, & hoc tanto periculo
Puerum innocentem liberem. ob id enim hoc eis
Consilium dabam. Iosephe, heus heus Iosephe. quid
Obticuisti? ego frater tuus sum Ruben. esto bono
(215) Animo. non ut noceam, verùm auxilium ut tibi feram,
[p. 12] Iosephus
Huc veni, ah, etiamnum taces? itanè parvam mihi.
Apud te esse fidem? ne vereare inquam, nihil tibi
A me fiet mali. Sed quid hoc? nemo hîc
Est. prô Deum immortalem! facinus foedum. ô adolescentulum
(220) Infelicem! ô scelestum, qui hinc eum eripuit mihi.
Quae est, si non haec insignis appellanda iniuria est?
Hei misero mihi! hei patri miserrimo!
Eius me nunc miseret, eius vitae timeo, eius vicem
Doleo infelix. nam ubi ipsum perijsse intellexerit,
(225) Periturum eum una moerore, animique aegritudine
Satis certo scio. & propterea quid agam planè nescio.
Dicam illi, an non? dicam meherculè; etsi ei
Tristissimus sit hic futurus nuncius.

ACTUS I. SCENA V.
IACOBUS, RUBEN, DANUS.
Eiusdem generis.

REviso quam mox huc sese recipiat filius
(230) Meus Iosephus, quem ad fratres ablegavi suos.
Nimium herculè moratur diu: nec temere est. nam nihil
Illo expeditius esse solet, nihil in negotijs
Paternis obeundis aequè promptum, atque sedulum.
Atque ideo quia non redijt, ah, quae cogito? quibus
(235) Nunc sollicitor rebus? ne aut ille laeserit
Se, aut ceciderit, aut defessus de via, alicubi
Consederit miser. Quapropter ipse quid sit, quod
Illum istic remoretur visam. Sed quidnam est quòd video timidum,
Atque huc properantem Ruben? O me infelicissimum!
[p. 13] Iosephus
(240) Nescio quod magnum hoc nuncio expecto malum.
Rub. Me miserum! ut etiam nunc animus inhorrescit mihi,
Cùm tanta, tamque immanis in mentem venit
Crudelitas. Sed quid ego nunc dicam patri?
Ah, haereo, repudio consilium quod primùm intenderam.
(245) Ex alio id ut cognoscat malim, quam ex me. at at, occidi:
Ecce illum occurrentem mihi: insolens quidem
Istud facit. Credo rem rescivisse, & ob id dolore nunc
Perturbatum, prosilijsse ex aedibus. Iac. Oratio
Haec me infelicem planè exanimavit metu.
Rub. (250) Id tantum dicam, perijsse illum, caetera quae scio,
Nescio. Iac. Me miserum! quam vereor, ne sit meus
Iosephus iste, quem perijsse dicit. Sed cesso alloqui?
Ehem fili. Rub. Quasi antè non praeviderim
Respiciam ad eum. Hem, quid istud est pater, quod te foras
(255) Egressum conspicor? Iac. Mitte isthuc percontarier,
Quin cedò potius, quis homo sit, quem perijsse dicebas modò?
Rub. Interij infelix. lingua haeret metu! Iac. occidi. hem,
Quid expalluisti, aut quid trepidas fili? satin’
Salvae res? ah, taces? hei misero nescio quod magnum malum
(260) Me celas fili. Rub. Quid ego tibi dicam pater?
Frater noster Iosephus perijt nobis. Iac. O miserum
Me, atque infelicem senem! meus perijt
Filius Iosephus? Iosephus meus
Perijt? ubi? Rub. Nescio. Iac. Quopacto? Rub. Neque id quidem*
vs. 264 quidemquidem.
(265) Scio. Iac. Quid isthuc perisse illum dicis, &
[p. 14] Iosephus
Quomodo, aut ubi perierit ignoras? quid hoc rei est?
Rub. Audivi pater, & credo: verùm ego non adfui
Atque ideo quo casu id contigerit nescio.
Iac. Ah, desine mecum perplexè loqui, scio, nescio.
(270) Perijt, audivi, ego non adfui. non tu
Isthuc mihi dicturus apertè es, quicquid est?
Sed est ne hic Danus, quem procul advenientem conspicor?
Rub. Est ipsus. Iac. Et is quidem properans accedit. Hei
Misero. Rub. Hîc eum opperiamur, dum adveniat pater.
Da. (275) Nihil profecto unquam quicquam opportunius
Nobis evenit, quàm insperatus ille ac commodus
Mercatorum interventus: qui tantum pecuniae
Pro impuro isthoc numerabant nebulunculo.
Quod sanè inter nos distributum est ex sententia.
(280) Nunc illius vestem, hirci infectam sanguine,
Ad patrem defero: atque dilaniatum eum à fera
Persuadebo seni. Sed quosnam non procul
Hinc astare video? Pater est, oculi nisi
Hallucinantur. frater quoque adest Ruben: hem.
(285) Mirum ubi me ille anteverterit, accedam, atque colloquar.
Sed iam mihi vultus est sumendus tristior,
Verbisque simulandus dolor. Sed commodè accidit,
Quod Ruben illum à nobis venditum ignoret:
Nam si sciret, non herclè taceret: nunc per nos quidem
(290) Celabitur probè. Iac. Rectà ad nos aggreditur: & nescio
Quid in manu gestet. Quàm vereor ne hic idem mihi
Nunc nuntiet malum. Appellemus. Heus Dane.
Da. Quasi non audiam assimulabo. Iac. Hem tibi dico Dane.
Da. Quis homo est qui me? hem, ignoscas obsecro pater.
(295) Non te praevideram. Iac. Credo, sed quid Iosephus: Da. ah,
[p. 15] Iosephus
Pater, actum est, perijt. Iac. Quid ais fili? Da. Vestem eius tibi
Adfero, repertam à nobis in via, laceram, ut vides,
Et cruore maculatam, turpatamque undique
En accipe, ut cognoscas, sit ne, an non. Iac. O me miserrimum!
(300) Eius talaris tunica, mihi satis
Superque nota infelicissimo. Ah, fili charissime,
Siccine te à tigride, aut alia quapiam fera
Esse laceratum? vah, jam vitae me taedet mea. Rub. Ne te
Excrucies obsecro, atque afflictes mi pater.*
(305) Sed hoc quoque malum, ut facta tua sunt alia fac
Animo aequo, ac forti patiaris. Iac. Ego tantam miseriam
Non indigne feram miser? imò cupiam in hac
Re iam defungier: nam morte nihil mihi
Nunc esse potest gratius. Da. Ita natura pater
(310) In aetate homini comparatum est, ita placitum Deo,
Voluptati ut moeror comes sequatur: utque
Incommodi plus, & mali illuò adsit, si boni
Quid obtigerit nobis. Quapropter si sunt caetera
Salva, & quemadmodum tu vis, mitte querimonias,
(315) Et fletum inutilem: cùm idem tibi vel invito.
Ac nolenti ferendum sit tamen. Iac. Ah, quid consolare me? an
Quisquam usquam gentium me vivit infelicior?
Quid mihi nunc adfers, quamobrem expectem, aut sperem porro meam
Vitam non perpetuò miserrimum fore?
Rub. (320) Quando quod factum est, lugendo infectum fieri nequit,*
[p. 16] Iosephus
Quod sors fert, quaeso ut moderatè feras pater.
Et nos homines esse memineris, ea lege natos, ut
Semel omnibus hinc sit emigrandum. quòd quidem eò tibi
Erit factu facilius, si eventis aliorum memoria
(325) Repetendis, nihil tibi novi accidisse cogites.
Et eos graviter non esse ferendos casus, qui neque
Ratione, neque consilio evitari queunt.
Haec si verè in animo tuo nunc perpendas pater,
Magnam tibi partem detraxeris molestiae.
Iac. (330) Sapienter tu quidem ista dicis fili. At gravius hoc
Est vulnus, quam ut medicam ferat manum. Levat quidem
Dolorem humanae sortis, conditionisque recordatio:
Sed tam repentinus, tamque inopinatus filij
Mihi charissimi interitus, facit ut constantiae
(335) Obliviscar meae, & dolori succumbam miser.
Quare nihil agitis, dum me paratis consolarier.
Nunc itaque domum revertamur, ut hoc quod mihi
Restat vitae, in perpetuo moerore, atque luctu transigam.

ACTUS II. SCENA I.
IOSEPHUS.
Eiusdem rationis.

NEqueo mearum rerum initium ullum invenire idoneum,
(340) Unde exordiar narrare, quae innocenti,
Atque misero hactenus evenerunt mihi.
Iam inde à puero fratres me gravissimo
Statim odio omnes per sequebantur: mihi
Esse adversos aequè studium erat, similis pertinacia.
(345) Itaque nihil mali meritum calumnijs,
Fictisque criminibus apud patrem me accusabant. Quibus
Cum proficere parum se cernerent, ad me
Perdendum quavis ratione animum induxerunt suum.
[p. 17] Iosephus
Tandem compraehensum & miseris afflictum modis
(350) Me vendunt Ismaëlitis mercatoribus.
Gravem itaque servitutem servivi hactenus,
Procul à charissimo huc in Aegyptum abductus patre.
Hem, quò redactus sum? à cognatis omnibus,
Ab amicis, atque notis distractus vivo miser.
(355) Solus sum, & destitutus undique. at ita me Deus
Amet, & ita obtingant hîc quae optarim mihi: ut
Nunquam merui sciens, meritò ut illi caperent odium mei.
Sed quid cum illis agas, qui neque ius, neque bonum, neque
Aequum quid sit sciunt: melius, peius, prosint, obsint, nihil
(360) Vident, nisi quod lubet. verùm inter hac meas
Calamitates hoc mihi cessit commodè,
Quòd hic princeps me iampridem emit Potiphar,
Harum qui est dominus aedium: apud quem servitus
Haudquaquam dura contigit mihi. vulgarium
(365) Enim dominorum dissimilis est ille, apud
Quos dies & noctes assiduo satis
Superque est, quod facto, aut dicto sit opus. quod imperant,
Aequum an iniquum sit, nihil vident, nihilque pensi habent.
Hic verò noster, humanus, modestus, atque facilis est.
(370) Ad lenitatem quàm ad saevitiam, multo proclivior:
Eoque ingenio, ut amari se quam metui malit. Caeterùm
Ut reliquis servis, ac famulis suis se commodum, ac
Benignum praebet satis: ita me eximium habuit semper.
Sed quidnam à nobis crepuit ostium? ipsus est
(375) Foras qui egreditur. Quidnam circumspectet nescio.

ACTUS II. SCENA II.
POTIPHAR, IOSEPHUS.
Eiusdem generis.

UXor Iosephum se vidisse hic dicebat modò,
[p. 18] Iosephus
Atque eccum, opportunè admodum. Ios. Me nominat.
Accedam. Pot. Iosephe per tempus te hîc stantem reperio.
Ios. Quid ita domine? Pot. Ausculta paucis, & quid te velim
(380) Scies. Io. Praesto sum ad tua jussa exequenda paratissimus.
Pot. Ego postquam te emi, ut semper apud me tibi
Iusta atque clemens fuerit servitus, scis. Ios. Oh, scio. &
Semper dum vixero, memor ero princeps honoratissime.
Pot. E servo feci ut esses libertus mihi,
(385) Propterea quod serviebas liberaliter.
Neque me huius animi poenitet: nam maximi
Pretij hominem te esse in animum induxi meum.
Aliorum servorum multum dissimilem: qui nisi
Malo coacti facere officium solent.
Ios. (390) Si tibi quid feci, aut facio, quod placet, quodque
Gratum fuit adversum te domine, gaudeo,
Habeoque gratiam, sed hinc nihil debetur mihi: neque
Laudem me promereri, sed culpa carere existimo,
Quando tibi per omnia obsequor. Pot. Probum esse te
(395) Tua indicio est oratio: quae quali ingenio, atque indole
Sis, declarat maximè. Nunc quia mea hactenus
Tibi curae fuisse cognovi negotia,
Mihique tua fides iam perspecta est satis,
Dignum te iudicavi quem maioribus rebus
(400) Praeficiam, cuique committam quae possideo omnia:
Ut ocioso, atque quieto animo esse liceat mihi.
Omnes tuis iussis ut pareant volo.
Si quis sit, qui officium detrectet, aut recuset obsequi,
Is iram faxo experiatur meam. Nunc adeò id omnibus
(405) Edicam intus, ne quis sit, sibi qui praedictum neget.
Ios. Habeo gratiam domine, & dabo operam sedulò
[p. 19] Iosephus
Ne, quam de me concepisti, spem fefellisse
Videar. Pot. I nunc intrò, atque ex dignitate te,
Quam nactus es orna, ego statim te consequor.

ACTUS II. SCENA III.
POTIPHAR, SEPHIRA.
Eiusdem generis.

(410) VErissimum id quidem hercle est, quod frequens dici solet,
Cuique suos mores fortunam fingere.
Hoc adeò ex hac re nunc venit in mentem mihi:
Hic servus Hebraeus Iosephus, infimo
Non ita pridem unus è mancipiorum grege.
(415) Ad honorem subito emersit maximum, neque
Id aliam ullam ob causam, nisi quòd fideliter
Suo officio semper sit functus hactenus:
Atque ex animi mei sententia quòd servierit mihi.
Neque immeritò: probitati enim suum debetur praemium.
(420) Sed uxor exit. Sep. Hic audire vocem visa sum
Mariti. atque eccum. Anime mi, plurima salute te tua
Impertit uxor: & laeta tibi precatur omnia.
Pot. Habeo pol gratiam meum suavium, mea
Voluptas unica: idem tibi reprecor. Sed quid, quod te rogem.
Sep. (425) Quid? cedo. Pot. Quae Iosepho feci intellextin’? Seph. Omnia.
Po. Quid ais? satin’ placent? Sep. Ah, quasi quod tu facis
Displicere posset mihi. Pot. Benignè dicis: gaudeo.
Seph. Honore quovis dignus est. Pot. Nunc intrò eum
Sequar, atque efficiam ut tota nostra familia
(430) Hanc rem sciat: eique per omnia morem gerat.
Tu, ut diei tempus est, vide ne quo abeas longius.
Seph. Nusquam eo, abijt: libere itaque hic quidvis loqui licet.
[p. 20] Iosephus
Nunquam aedepol quicquam iampridem quod magis
Vellem evenire, mihi evenit, quàm quod meus
(435) Maritus de Iosepho hodie decrevit. namque ego,
Quae mihi sum conscia, hoc certò scio, meo
Cordi hoc adolescente neminem fuisse
Unquam chariorem; & proptera hanc ei
Dignitatem, honoremque obtigisse gaudeo.
(440) Imò fortunatos, ac felices nos esse iudico,
Quibus famulus tam fidus, tamque prudens contigit.
Cuius rara virtute, animique industria
Fortunas nostras constabilitas, insuper
Rem familiarem non parum amplificatam cernimus.
(445) Sed ipse exit foras. eia, ut venustus est!
Ut homo homini praestat! tacebo, ut quid loquatur audiam.

ACTUS II. SCENA IV.
IOSEPHUS, SEPHIRA.
Senarij Iambici, admistis aliquot septenarijs, & octonarijs.

DEo magnas meritò habeo, atque ago gratias,
Pro tanta ipsius erga me clementia.
Nam huic acceptum ferri convenit bonum,
(450) Quod hodie praeter opinionem, ac spem omnem contigit mihi.
Sep. Propius accedam: nam quae loquitur nunquam intelligo
Satis. Ios. Sed opportunè, quam quaerebam, adest hera.
Seph. Me quaerit. eho, hic sum Iosephe, si quid est
Quod me velis: Sed hoc mihi prius expedi
(455) Amabo, quopacto nostra erga te tibi
Placet benignitas? Ios. Ea tam magna est, hera,
Ut nunquam par à me vobis referri gratia
Possit. Nihilominus tamen operam dabo,
Ne hoc beneficium in hominem ingratum contulisse
[p. 21] Iosephus
(460) Videamini. Seph. Scio. Sed quid istud? quod mihi
Formosior nunc multò esse videare quàm
Dudum? an quia vestis commendat formam? quanquam formosus es
Satis, etiamsi nihil sit adiumenti ad pulchritudinem.
Ios. Veluti floris hera, ita & corporis humani brevis est gratia.
(465) Sed missa isthaec faciamus: atque huc cur veni, sine
Ut commemorem tibi. Seph. Age, ut lubet. Ios. Dominus à rege se
In aulam esse vocatum dicebat. quò priusquam iret,
Se paulisper tecum loqui velle. Seph. Nihilne amplius?
Ios. Nihil. agedum sodes, propera, ne illi in mora
(470) Sis. Seph. Eo. Ios. Quò me dominus rebus maioribus
Praefecit, hoc enitendum mihi magis
Esse arbitror, ut omnibus illi satis faciam modis;
Et spartam, quam nactus sum, ornem: talemque me
Praestem, ne à quoquam merito accusari queam.
(475) Ita in officio quemque facile continuero, quando ipse,
Quod est aequum me facere, facio sedulò.
Mea sic est ratio, & sic animum induco meum:
Ubi qui rebus praeest, aut non adest, aut negligenter
Officio fungitur scio,
(480) Citius quod non facto, quàm quod facto est opus, fieri solet.
Contra ipse herilibus usque si intentus negotijs,
Nusquam omnino cesset: tum neque sibi, neque
Suis desit: quotquot sunt famuli gnaviter,
Exemplo illius provocati, pro se omnes simul
(485) Enituntur, opusque exercent suum. at satis,
Superque hic iam cessatum arbitror: & eccum herum
Foras video exeuntem, intrò hac concessero.

ACTUS II. SCENA V. POTIPHAR.
Eiusdem generis.

[p. 22] Iosephus
ITa pol quidem res est, fidelem haud ferme hero
Invenias servum: & propterea nunc gaudeo
(490) Magis, mihique gratulor, cui Iosephus hic
Felici quodam fortunae successu contigit.
Quem mihi per omnia aeque fidum sum hactenus
Expertus, atque egomet sum mihi, quodque omnium est
Rarissimum in servis, ea probitate praeditum,
(495) Eaque virtute, ac vitae integritate, ut nihil suprà. hinc,
Nisi fallor, accidit, ut quae aggreditur, & facit,
Feliciter illi succedant omnia: Dijs,
Ut opinor, illius facta secundantibus.
Itaque favorem & gratiam apud me & uxorem meam
(500) Facilè invenit. neque mirum. quis enim talem non amet,
Atque in pretio habeat? quis obsecro non faciat maximi?
Virtutis illa vis est, ut quemvis, licet
Invitum, in admirationem, & in amorem trahat
Sui, nam rebus illa praestat omnibus:
(505) Ea qui est ornatus, cuncta illi adsunt bona.
Sed ostium à nobis crepuit, ad regiam
Quo sum vocatus, recta nunc pergo via.

ACTUS II. SCENA VI.
IOSEPHUS, SEPHIRA.
Eiusdem generis.

UT nihil unquam tam prospere cuiquam evenit,
Quod non habeat suam admistam aegritudinem?
(510) Adeò nihil hîc homini, aut stabile, aut proprium est: [nihil,
Quod omni ex parte beatum sit diu.]*Nam si boni
Quid obtigit, malum continuò intervenit.
Quo laetitia in luctum, voluptas in dolorem
Mutatur. idque adeò re ipsa nunc experior miser.
(515) Sed eccam quae meam felicitatem interturbat mihi.
Perij, de eadem re, ut opinor, me obtundet denuò:
Verùm nihil aget, mortuum me malim, quam fidem*
[p. 23] Iosephus
Fallam, vel alieni sim subsessor connubij.
Seph. Perij, quantò minus spei est, tantò magis
(520) Amo. prô Dij immortales, tantamne contumaciam
Homini cuiquam innatam, ut neque precibus, neque
Lachrymis magis commoveatur, quàm saxum! vae miserae mihi
Nunc ego scelestum illum, & me infelicem esse sentio.
Et taedet, & amore ardeo: & prudens, sciens,
(525) Viva, vidensque pereo: neque quid agam scio.
O faciem pulchram! deleo omnes dehinc meo
Ex animo adolescentes, taedet vulgarium
Harum, & quotidianarum formarum. Ios. Ecce autem iterum:
Heu me miserrimum! neque quo fugiam, neque
(530) Quopacto hinc elabar, scio. Seph. Sed commodè
Hîc illum stantem video. adibo: et si pol saepe iam
Me spes haec frustrata est, quando verecundiae
Fines transgressa sum semel, bene atque gnaviter
Me esse impudentem oportet. Verùm blandè, ac comiter
(535) Nunc est salutandus, & appellandus mihi. Salve
Iosephe, salve anime mi, mea voluptas unica.
Ios. Ah missa isthaec face. Seph. Quid missa? utinam esset mihi
Pars aequa amoris tecum, ac pariter fieret, ut
Aut hoc tibi doleret itidem, ut mihi dolet,
(540) Aut ego isthuc abs te factum nihili penderem.
Ios. Multis modis iniuria hera, & molesta es
Nimis, neque ferri potis es. Sep. Ah, nunquâmne desines,
Refragrari mihi? quin potius cogita,
Quid deceat aetatem tuam: & esse heram, quae te rogat,
(545) Tuamque formam quae expetit sibi: quae cogere
Te pro suo iure, atque imperio, si velit,
Potest. Ios. Tota via erras hera, amor benevolentia
Conciliari, haud minis extorqueri solet.
[p. 24] Iosephus
Seph. Oh, nunquam tam blande dicam tibi, ut animum mutes, & in
(550) Hac re te obsequentem praebeas mihi?
Ios. Si me parere vis tibi, age, honesta impera:
Nunquam defugiam autoritatem: sed quicquid praeceperis
Effectum ut sit, curabo protinus. Seph. Hoc age
Amabo, ac supplicantem me ne aversare amplius.
(555) Si ullam in mea amicitia spem habes: si ea quae hactenus
Grata fuerunt, multò gratiora etiam tua
Mihi vis efficere officia. hoc unum sine
Sodes te exorem. Ios. Ah hera, ne me obsecra, quasi
Hoc te orando à me impetrare oporteat,
(560) Quod utrique si fiat, dedecori sit futurum maximo.
Seph. Apage, superstitiosus es nimis. Ios. Non herculè
Superstitio, sed flagitium, factique turpitudo me
Deterret hera. Sep. Adeon’ te difficilem esse, & inexorabilem
Ut neque precibus, neque lachrymis flecti queas?
Ios. (565) Adeon’ me ingratum & inhumanum putas, ut neque
Herilis erga me benignitas, neque
Pudor commoveat, neque commoneat, ut servem fidem?
Seph. Ah, enecas, ausculta, servabis fidem mihi, haud
Violabis inquam: nam hoc illum facile celabimus:
(570) Ad me recipio, tu modò esto quietus anime mi,
Et amantem amplectere. Ios. Ah, missum me fac hera. nam
Ita me Deus amet, ut neque per me, neque per alium
Pudicitiae tuae vitium oblatum velim:
Idque adeò maximè heri causa mei. quem ego quidem
(575) Non contumelia hac, ast honore quovis dignum deputo.
Sep. Utinam esset talis, qualem tu esse illum putas: ac non potius
Vulgo maritorum similis: qui cum libenter
Arent alienum fundum, familiarem incultum deserunt.
Ios. Hera, per summum ego tibi iuro Deum, nunquam
[p. 25] Iosephus
(580) Me in hac re morem gesturum tibi: non, si
Mihi capiundos omnes homines inimicos sciam.
Sep. Vah, siccine mecum agis scelus? quae tibi mea
Consilia, quae omnem animum, atque vitam credidi?
Age, quia benevolentiam meam aspernare, iam
(585) Faxo ira mea quid valeat experiaris contumax:
Neque id sine tuo, ut arbitror, magno malo.
Ios. Nullum ego malum, praeter culpam esse existimo.
Sed actum, ut video, ago. Seph. Non sic elabêris pessimè.
Enimvero voce est opus. O populares, ferte miserae
(590) Auxilium, subvenite inopi, ^{________________}

ACTUS II. SCENA VII.
SYRUS, SEPHIRA, POTIPHAR, IOSEPHUS.
Eiusdem generis.

^{________________________________} Quam hic audio
Vociferantem? perij, hera est. quid sit nescio.
Seph. Hem Syre, Syre. adesdum succurre sodes Syre,
Et infelici fer opem mihi. Syr. Quid isthuc hera? satin’
Salvae res? quid taces? aut quidnam exanimata es? cedo.
Se. (595) Eheu me miseram. Sy. Respira, atque ad te redi obsecro.
Se. Ah, vix sum apud me, ita nunc animus commotus est metu.
Agedum, propera, ac maritum, ubi ubi est quaerito.
Sy. Causae quid dicam? Se. Odiose cessas? rem magnam esse dicito,
Quae nullam patitur moram. Sy. Eo, Hera, dij te servatam volunt.
Sep. (600) Qui sic? Sy. Ipsum procul accedentem conspicor.
Se. Est? an non est? certè est. opportunè admodum
Hîc illum praestolabor. Pot. Quantum potui regijs
Expedivi me negotijs: nunc me domum*
Recipio, ubi per Iosephum quies parta est mihi
(605) Sed uxorem eccam video stantem ante ostium.
Interij, vultus non placet: nescio profectò, quid
[p. 26] Iosephus
Absente me turbatum sit domi. Sep. Hem marite, commodè*
Pol atque in ipso tempore
Intervenis. Po. Quid trepidas, aut quid perturbata es obsecro.
(610) Nihil respondes? Sep. Quid ego tibi respondeam
Misera? ecce pallium. Pot. Cuius? Sep. Cuius rogas?
Iosephi. Pot. Ehem, Iosephi? Quid ita? aut quid mali
Is designavit? Seph. Vah pudet me dicere,
Quae ipsum facere non puduit sceleratissimum.
(615) Qui nunc mihi si detur, ut ego illi unguibus
Facile, atque libenter involem in oculos venefico.
Pot. Ah, mitte male loqui, ac stomachari desine:
Quin potius, quid sit quod deliquit, paucis expedi.
Seph. Interij, lingua haeret metu: & tamen nullo modo
(620) Hoc reticendum est mihi. Modò huc egressam familiariter
Admodum aggreditur, & comiter appellat, dein’ neminem
Cum adesse cerneret mihi, neque ancillam, neque servulum,
Blanditijs, & verborum illecebris me tentare primùm
Coepit: dein’ constanter detrectantem, serio,
(625) Confidenterque adoritur, atque vim parat.
Pot. Hem, quid ais? perij. Sep. Ego tollens vocem, atque opem
Domesticorum inclamans, turpitudinem
Tam foedam, ac tantum dedecus vix effugi misera: Syro hoc
Ad clamorem meum accurrente protinus.
(630) Ille relicto, quod manibus tenebam, pallio,
In pedes se conijcit quantum potest.
Pot. Me miserum, quanta de spe decidi: summum bonum hunc
Servum mihi esse putabam, hominem industrium,
Probum, atque fidelem, uti tum videbatur. Verùm ex eo
(635) Infelix quem nunc capio dolorem. Sep. Comprehendi iube
Quantùm potes, priusquam effugiat perfidus.
Pot. O hominis impudentem confidentiam!
[p. 27] Iosephus
Hoccine tam audax facinus illum facere esse ausum? age
Iosephe: exi inquam Iosephe: ecquid te pudet?
Io. (640) Quis me vult? perij, herus est, quod remedium nunc huic malo
Inveniam, aut quidnam illi respondebo miser.
Pot. Ehodum bone vir, accede: columen verò meae
Familiae, cui hinc abiens mea commisi omnia.
Ios. Domine licetne pauca? Pot. Quid dices mihi?
Io. (645) Audi obsecro. Pot. Vah. egon’ audiam? quid ego audiam?
Ios. Hoc te oro Domine, ne quid arbitrêre me
Adversus edictum tuum facere esse ausum. Pot. Res indicat.
Iosephe, adeon’ tibi visus sum idoneus, cui
Sic illudas? cui pro beneficio maximo
(650) Maleficium rependas maximum? Ios. Mi here.
Pot. Quid mi here? Si me tuum herum esse putasses, non sic tuis
Factis ludibrio me habuisses pessime.
Sep. O scelera! in cruciatum illum hinc iam iube abripi.
Ios. In cruciatum hera! quodnam obsecro ob facinus. Sep. rogas?
(655) O impudentem, atque effrontem mastigiam!
Vide num eius color pudoris signum usquam indicet? Ios. Qui non
Deliquit, eum oportet pro se intrepidè ac confidenter loqui:
Nocenti vertitur color.
Sep. Vae mihi, etiam ultro nos ludificatum advenit?
(660) Cupio misera me in hac re iam defungier.
An verò huic credendum marite? Pot. Hem, Syre, tibi
Dico Syre. Ios. Audi. Pot. Verbum si addideris. Syr. Quid est
Quod me facere iubes Domine? Pot. Hinc illum abripe
Quantum potes. Io. Quid feci. Sep. Percontaris impudens?
Pot. (665) Atque in carcerem protrudito. Quid stas stipes? rape,
Et vinctum fac cures asservandum sedulo.
[p. 28] Iosephus
Ios. O me infelicem! Pot. Age, iam efficiam ut intelligas,
Illum lenem, atque clementem dominum, tua
(670) Culpa tibi factum esse acerrimum. Sep. Eia sic decet.
Pot. Eamus nunc intrò, ibi quo pacto porrò sit
Plectendus, consilium capiam una tecum. Sep. I prae, sequor.

ACTUS III. SCENA I.
IOSEPHUS, BLEPHARO.
Senarij Iambici, admistis aliquot septenarijs.

NAE mihi multa infeliciter accidunt: atque haec
Nulla mea culpa. namque id quidem scio,
(675) Me sedulo semper cavisse, ne meritò
A quoquam incusari possem. Itaque in his meis
Aerumnis, & diversis casibus, animus
Nullius culpae, aut criminis sibi conscius,
Abunde me consolatur. Quin & Deum
(680) Me aliquando respecturum confido, atque ex his malis
Exempturum propediem: quemadmodum sua
Me benevolentia est tutatus hactenus.
Incommodè quidem istud infortunium mihi
Evenit, fateor: & nihil cum meruissem mali,
(685) Compraehensus, atque detrusus sum in carcerem,
Honore, in quo tum eram, spoliatus maximo.
Sed hoc tamen in his miserijs, & calamitatibus
Meis, feliciter sanè, atque commodè
Mihi cessit: quòd carceris praefectus innocentiae
(690) Meae, ut opinor, misertus, singulari benevolentia
Me prosequatur: nec secus quàm fratrem amet suum.
Hinc itaque me jampridem exutum vinculis,
Tristique eductum ergastulo, captivis caeteris
Custodiendis praefecit. summum pretium
(695) Quod habuit persolvit mihi. Sed ipsus, de quo loquor,
[p. 29] Iosephus
Foras egreditur, maneo, ut quem quaerat, quidve velit audiam.
Bl. Dij immortales, quàm fluxa, atque brevis est mortalium
Felicitas: quam incerta sunt fortunae commoda!
Atque isthoc nunc propterea succurrit mihi:
(700) Hebraeus iste Iosephus, quem honoribus
Non ita pridem amplissimis ornatum vidimus,
Et cui tota Potipharis parebat domus,
Nunc misere hîc apud me, atque in luctu aetatem exigit.
Quapropter omnes, cum secundae res sunt, maximè
(705) Meditari secum oportet, quopacto adversam aerumnam ferant.
Infamiam, pericula, damna, exilia, carcerem,
Communia esse haec, fieri posse: ut ne quid animo sit novum.
Quicquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.
Quod quidem sapienter hic, atque optimè mihi
(710) Fecisse videtur, qui tantam rerum commutationem
Tam patienter ferat, at eccum ipsum adesse conspicor.
Oh, ut gaudeo, ubi prisci istius saeculi
Reliquias etiamnum nobis superesse video. vir est
Antiqua pol virtute, probitate, ac fide:
(715) Frugi, pudicus, continens: prudentia,
Consilioque valens plurimum: adhaec insomnijs
Interpretandis multò felicissimus.
Quod in pistore, pincernaque regio
Nuper declaravit satis, Accedam propiùs, ut colloquar.
(720) Iosephe, quopacto se res habent intus? satin’
Salva omnia? Ios. Omnia here. Ble. Videdum sodes, ut modò
Qui adducti sunt captivi, adserventur sedulo.
Ios. Dabo equidem operam. Ble. Credo. sed est quod te rogem
Et quod agam tecum familiarius, At verum mihi
(725) Dici volo. Ios. Oh here, mentiri non est meum.
[p. 30] Iosephus
Ble. Scio, sed dic mihi seriò amabo: num tibi
Molesta est haec fortunae commutatio?
Ios. Ah, rogitas? homo sum, humani nihil à me alienum puto
Ble. Vetus dictum est, ubi non sis, qui fueris, non est cur velis
(730) Vivere. Ios. Duci quidem illud audivi saepissimè;
Sed nunquam tamen, utî probarem, animum potui inducere.
Neque id a viro constante, sed ab homine aliquo
Molli, atque aninium despondente profectum arbitror.
Gravis quidem meus hic mihi visus est casus,
(735) Haud inficior: sed non adeò, ut ob id ex vita
Mihi migrandum putarem. multò rectius
Eos existimare credo: qui praeter culpam nihil
Homini horribile, nihil pertimescendum putant.
Mortalium res here variae, ac mutabiles
(740) Sunt, aestuario quodam cursu modò huc,
Modo illuc fluctuant: cui nos omnibus
Remis, velisque, ut aiunt, obluctari convenit.
Tum in omnibus infortunijs & casibus
Quibus hominum vita est subiecta, conscientia
(745) Rectae voluntatis solatium adfert maximum.
Quando ita evenire videmus saepius, ut malum
Praeter meritum qui ferat, idem post fruatur
Bono. Ble. Verè quidem tu isthac, atque sapienter omnia.
Et verbis pol vix possem consequi, quantopere me has
(750) Tua tam cordata oblectaverit oratio.
Sed nunc, ut est diei tempus, quid captivi agant
Revise, & quae opus erunt praebe, ego mox te sequar. Ios. Fiet.

ACTUS III. SCENA II.
BLEPHARO.
Iambici octonarij, & septenarij adiunctis paucis senarijs.

[p. 31] Iosephus
HOminem prudentiorem in vita vidi neminem:
Neque qui secunda modestiùs, neque adversa patientiùs
(755) Ferat, itaque crimen illud cuius illum Sephira apud
Maritum insimulavit, falsum, confictumque esse existimo.
Nam eo mihi videtur esse ingenio praeditus,
Ea indole, atque moribus, ut nihil istiusmodi
Quisquam temerè de illo suspicari debeat.
(760) Pudicus est, verecundus, modestus, continens:
Virtutibus praeterea ornatus omnibus.
Porrò in gerendis rebus adeo felix, ut Deos
Ipsos sui consilij adiutores, sibique propitios
Habere videatur. Quare ex his calamitatibus,
(765) Et aerumnis suis, ad dignitatem pristinam,
Aut ea etiam maiorem propediem illum emersurum arbitror.
Idque adeò iam pridem effectum fuisset, nisi Lyconides
Regis pocillator, dulci fortuna ebrius,
Officij planè immemor esset sui. adeoque hoc tempore
(770) Quo de interpretando regis somnio
Inter cunctos totius Aegypti disceptatur sophos,
Quod hic illi explicaret felicissime.
Sed ita herclè se res habet, uti vulgo dici solet:
Si quid bene facias, levior pluma est gratia: atque eò
(775) Res redijt, ut amici nulli sint infelicibus.
Nam quò se fortuna, eodem quoque hominum favor
Inclinare consuevit. sed quisnam est ille, quem
Ex aula huc accedentem conspicio procul?
Lyconides est, de quo loquor: illum hic opperiar, ut
(780) Quid velit, aut quem quaerat, quove eat intelligam.

ACTUS III. SCENA III.
LYCONIDES, BLEPHARO, IOSEPHUS.
Eiusdem generis.

[p. 32] Iosephus
Tandem advenisse tempus gaudeo, quo gratiam
Relaturum me sperem Iosepho, optimè herculè
De me pridem merito. Nam si est, ut ille somnium
Hoc regi interpretetur ex sententia,
(785) In quo explicando omnes nostri vates, omnes haerent magi:
Promitto illi ex eo nobilitatem, & rem nascituram,
Et gloriam. Sed eccum Blepharonem: commodè
Profectò atque adeò opportunè. Ble. Me nominat.
Accedam, & compellabo. Eho Lyconide,
(790) Quopacto se res habent in aula? quidque agunt
Sapientes nostri? jamne regi somnium
Enucleaverunt suum? Lyc. Minimè. Ble. Quid ita? cedo,
Lyc. Rem difficilem, intricatam, & inexplicabilem
Esse uno ore omnes asserunt. Itaque illis desperantibus,
(795) Ac rege irato, perturbatoque admodum,
Tandem Iosephi in mentem venit mihi.
Narro quo pacto somnia ille nostra in carcere
Aliquando interpretatus sit nobis: adhaec alia
Permulta, quae nunc non est narrandi locus.
(800) Qua oratione commotus rex, ad se protinus
Eum ut adducam praecipit. Ble. O factum bene!
Beasti: nam illi faveo homini. neque dubito,
Quin regi abunde sit satisfacturus: nihil enim
Illo solertius, nihilque ingeniosum magis.
Lyc. (805) Eamus ergo, & illi tam laetum adferamus nuncium.
Ble. Heus heus Iosephe, heus inquam Iosephe, exi protinus.
I. Quis est qui me? hem here tun’, quoque hic eras Lyconide?
Lyc. Eram Iosephe. Eho, quopacto hic satin’ ex sententia?
Ios. Nosne? ut quimus aiunt, quando ut volumus non licet.
Lyc. (810) Quod facturum me tibi recepi, efectum reddidi:
Age. respira. Ios. Amo te, & non neglexisse habeo gratiam.
[p. 33] Iosephus
Sed quî istud credam ita esse, mihi dici velim.
Lyc. Dicam. ausculta, auresque arrige.
Io. Cessas? Lyc. Rex Pharao te jussit ad se accersier.
Io. (815) Mene? quid ita, aut qua de re? Ly. Ut somnium suum,
Quod vatum nostrorum nemo potest, ipsi explices.
Hanc ego dignam rem esse putavi, ubi tu nervos intendas tuos.
Ex qua tibi dignitatem, & laudem exorituram auguror.
Io. Oh, bene, ita me Deus amet, factum: gaudeo. Ble. Gaudeo
(820) Ego quoque mi Iosephe. namque hoc mihi credas velim,
Si hac res tibi feliciter, uti spero, cesserit:
Me ex illa aequè magnam ac te voluptatem
Percepturum. Neque id quamobrem fiat scio: nisi quod tibi
Ex animo semper voluerim optimè: quodque
(825) Honore quovis te dignum esse deputem.
Lyc. Nae tu mecum sentis Blepharo: sed eamus. nam nimis
Hîc cunctamur diu. Io. Agedum, ut lubet: in me nihil est morae.
Lyc. Sed heus, melior ei, ut arbitror, veste erit opus,
Nisi quid dissentis Blepharo. Ble. Bene mones, afferam.
(830) Vos me hîc tantisper opperimini ante ostium. Io. O Deus,
Veluti aliâs frequenter, ita & nunc mihi ut opitulêre obsecro.
Lyc. Ita fiet, tu modo esto animo bono. Ble. Hem, cape,
Atque indue, vilibus his abiectis vestibus.
Praecedite iam, ego ubi haec auferri jussero, sequar.

ACTUS III. SCENA. IV.
BLEPHARO, POTIPHAR, LYCONIDES,
Eiusdem rationis.

(835) HAec intrò aufer Dromo: atque uxori me modò
[p. 34] Iosephus
Rediturum dicito. nunc in aulam recta concedo via,
Nam scire cupio, in quem haec res evasura sit exitum,
Sed estne ille, huc qui accedit, Potiphar? is est
Ipsus. quid hoc? solito mihi videtur tristior.
(840) Credo rescivisse rem. hoc malè habet virum.
Pot. Discrucior animo: hoccine de improvisò malum
Mihi obijci tantum, ut neque quid faciam, neque
Quò me vertam sciam, vae nobis infelicibus.
Tremore membra quatiuntur, animus metu
(845) Atque pavore obstupuit mihi: in pectore nihil
Consilij consistere potest, vah, quomodo
Ex hoc malo evadam, aut qua me ratione expediam, nescio.
Ble. Nil me fefellit: quòd Iosephus accersitus est
In regiam, haec illum nunc cura sollicitat: hinc sibi
(850) Suisque timet. Pot. Meritò ego nunc ipse succenseo mihi,
Qui cupidae in re tanta morem gessi mulierculae.
Sed video Blepharonem, regij praefectum carceris.
Hunc adoriar. Hem Blepharo. Ble. Eho. hiccine, eras Potiphar?
Pot. Cedò sodes, in quo loco res, ac fortunae sunt meae?
Ble. (855) Quid ita? Pot. Rogas? Iosephum ad regem accitum esse audio.
Ble. Quid tum? Pot. Quid tum? actum est, si quidem illi somnium explicet.
Quod ne fiat, nimis vereor miser: adeo mens nescio
Quid nunc mihi praesagit infortunij.
Ble. Bono animo esto sodes, nihil periculi est:
(860) Nam etsi haec res illi maximè cedat feliciter,
Quod ut fiat Deos oro: nullum tamen,
Si hominem novi satis, hinc malum eveniet tibi.
Ingenio enim, atque natura placabilis
Est, nullius rei minus, quàm iniuriae memor,
(865) Tum à cupiditate vindictae multo alienisimus,
[p. 35] Iosephus
Po. Scio, & tamen metuo Blepharo. Sed quid Lyconidem
Ex aula propere huc accedentem conspicor? laetus
Est: mirum ille salvus est, & ego planè perij.
Ble. Nihil periculi est inquam. eamus ei obviam.
Lyc. (870) Dij boni, boni quid porto? Sed quem nunc mihi
Potissimum exoptem, cui haec narrem, dari?
Pot. Audin’ tu quid dicat? Ble. Quidni audiam? at tace obsecro, &
Quietus esto. Lyc. Sapientius ego pol hominem loqui
In vita audivi neminem. Pot. Interij miser:
(875) Non possum adesse diutiùs. Ego me novi
Et peccatùm meum: tibi mi Blepharo
Committo vitam, ac fortunas meas. Ble. Hem, siccine
Abis. Lyc. Sed commodè herclè, atque adeò in ipso tempore
Blepharonem huc venientem conspicio: nemo est quem malim omnium.
Ble. (880) Hem, quid laetus es, aut quid gestis Lyconide?
Lyc. Quid gestiam rogas? Iosephus regi insomnia est
Interpretatus. Ble. Optime herclè factum, gaudeo.
Lyc. At si scires quàm dextrè, & quàm feliciter.
Non homo mihi quidem per Iovem, sed Deus aliquis
(885) Per illius os loqui videbatur. Ble. Credo, at cedò
Sodes, quaenam ista fuerint somnia, nondum à me satis
Intellecta hactenus. Lyc. Imò ego te obsecro ut audias.
Rex septem in somnis se putabat cernere
E fluvio emergentes vaccas, habitudine,
(890) Et corporis specie, formaque praestantissimas.
Quas in laeto, & viridi pascentes gramine,
Totidem aliae foedae, ac macilentae, ex eodem flumine
Progressae, consumebant, atque eo cibo
Nequaquam saturatae, aliud quod vorarent insuper
(895) Ieiunis per ripam quaerebant faucibus.
[p. 36] Iosephus
Hic experrectus rex fuit. deinde cùm
Non multò pòst, rursus somno esset obrutus.
Septem spicae longè omnium pulcherrimae,
Ex uno culmo visae illi sunt enasci feliciter.
(900) Quarum aliae septem marcidae, turpique uredine
Prorsus corruptae, omnem absumebant gratiam.
Haec cum Iosepho commemorasset rex, nihil
Ille haesitans, aut cunctatus, salva, inquit, sit tua
Maiestas, rex invictissime. Idem per duo ista somnia
(905) Deus praedixit tibi septem enim opimae boves,
Et totidem plenae spicae, septem fertiles,
Ac faecundos praesagiunt annos. Septem verò boves
Macilentae, spicaeque vitiatae uredine.
Septem alios sequuturos annos denunciant,
(910) Quibus ingens per totum terrarum orbem grassabitur
Fames. Haec omnia proculdubio sunt eventura ordine,
Nunc igitur dispiciat tua maiestas virum
Industrium, ac sapientem, quem regni sui
Regionibus praeficiat: qui feracibus
(915) Illis septem annis congerenda curet in horrea,
Quae consequuturis septem infaecundis, atque sterilibus
Sint, profutura, ac populo ventrem exaturatura famelicum,
Ita fiet, ut tua maiestas laudem, atque gloriam
Per regnum passim adipiscatur suum. Ble. Prô Iupiter!
(920) Quam ego novam rem audio? Ly. Admirari omnes qui aderant, sapientiam
Hominis praedicare, evehere laudibus.
Quid multa? Rex tandem, consilium, inquit, tuum
Probo Iosephe. atque adeò tu ille eris, cui
Hanc committam provinciam. admirabilem
(925) Enim, ac divinam in te mihi videor aninadvertere
Prudentiam, qua homines facilè antecellis caeteros.
[p. 37] Iosephus
Ble. O factum bene! beasti, rape me sodes intrò, ut hoc
Illi gratulemur tantum, tamque insperatum bonum.

ACTUS IV. SCENA I.
IACOBUS, RUBEN, IUDAS, cum reliquis fratribus, excepto Beniamine.
Senarij, & septenarij Iambici.

AUt ego profectò ingenio egregiè ad miseriam
(930) Natus sum, aut illud falsum est, vulgò quod dici solent
Diem adimere aegritudinem hominibus: nam mihi
Quidem de filio, ante multos annos mortuo,
Quotidie magis augetur, ac gliscit dolor.
Et quantò illo diutiùs careo, tantò magis
(935) Cupio, tantoque eum desidero magis.
Ad hunc animi mei moerorem, & cruciatus graves
Hoc insuper nunc accedit malum, durissima
Quòd iampridem miserè nos urget, ac premit
Fames: qua pereundum nobis erit brevi,
(940) Si quidem spes, quae de Aegypto allata est, nos fefellerit.
Namque illic frumentum venale esse audio.
Quapropter filijs decem negotium dedi,
Ut ad iter se parent, quantum possunt: & absque ulla
Isthuc proficiscantur mora. Sed egressos eos
(945) Huc ad me accedere video, probè admodum, ut
Apparet, ad viam instructos. Rub. Pater adsumus,
Tua ut iussa exequamur sedulò. Iac. Bene
Facitis, & veluti vos decet,
Cùm istud quod postulo, impetro cum gratia. at
(950) Videte, ut rem recta aggrediamini via.
Iud. Quopacto? Iac. Dicam, neque pecuniae, neque sumptibus
Ut parcatis: dum, quo ventrem famelicum
Exaturemus, modò referatis nobis: nam pecuniae
[p. 38] Iosephus
Iacturam ego levissimam esse iudico,
(955) Utpote quae facilè aliunde sarciri potest,
Verùm inedia mori, multo omnium est gravissimum.
Rub. Est ut dicis pater: itaque haec res neutiquam
Nobis neglectui erit. Tu modo, nos dum absumus,
Bono fac ut sis, atque forti animo: ac Deum preceris, ut
(960) Iter hoc sua nobis secundet gratia.
Iac. Ita faciam, valete filij. Iud. Vale pater. Iac. Deus
Euntibus sit vobis ac redeuntibus comes.

ACTUS IV. SCENA II.
IACOBUS.
Eiusdem rationis versus.

O Clementissime, atque benignissime Deus,
Quemadmodum me in miserijs & calamitatibus.
(965) Gravibusque periculis semper protexisti hactenus:
Ita & nunc in desperatis his rebus obsecro.
Ut opem feras mihi: meosque filios
In Aegyptum salvos deducas, atque postea
Impetrato frumento, absque ullo incommodo
(970) Reducere digneris domum.
Ad te veluti sacram ad anchoram confugio mi Deus,
Humana destitutus ope. Quòd si tu deseris.
Actum est, nec quicquam restat nobis amplius, nisi
Ut inedia contabescamus, & fame tandem
(975) Moriamur miseri. Quo quanquam nihil homini
In hac vita evenire potest tristius:
Tamen hoc mortis genere in nostris hisce regionibus
Quotidie interire videmus plurimos.
Quod malum quaeso à nobis ut avertas Deus,
(980) Quo per te servati, gratias tuae
Clementiae agamus, ac nomen celebremus tuum.
[p. 39] Iosephus
Sic tua benignitas longe commendatissima
Evadet, si facilem, ac placabilem
Se erga nos immerentes, atque indignos praebeat.
(985) Nunc intrò ibo, & visam meus quid Beniamin
Agat, solatium, ac columen senectutis meae.
Eo me oblectabo, dum abfuerint caeteri.

ACTUS IV. SCENA III.
IUDAS, RUBEN, cum reliquis octo fratribus.
DROMO, IOSEPHUS.
Senarii, septenarii, & octonarii Iambici.

IN Aegyptum tandem nos pervenisse gaudeo:
(990) Nam de via sum defatigatus fratres. Rub. Via quidem
Molestias, quanquam graves, facile feram,
Si certum esset, frumentum hic esse venale. at vereor miser,
Ne quemadmodum accedimus, ita inanes hinc domum
Revertamur. Iud. Bene ominare, spero adiuturum Deum.
Rub. (995) Spero herclè ego quoque: sed spe non impletur venter famelicus.
Sed eccum ad nos video accidentem nescio
Quem: hunc adoriamur, quanquam ignotum: inutilis
Enim est homini pudor, dum urget necessitas.
Heus adolescens, quisquis es, oramus ut nobis
(1000) Monstres, sicubi hic frumentum sit venale. Dr. Sequimini
Huc me viri, deducam vos. at commodè
Ipsum principem foras egressum conspicor.
Rub. Hem, ad genua illi omnes accidamus supplices.
Ios. Cuiates estis, & quibus nati parentibus?
(1005) Aut cur vos in nostris his conspicio regionibus?
Iud. Quaeso ut nobis liceat princeps honoratissimè,
Tua quod fiat pace, exponere quae à patre
In mandatis habemus: teque convenire, & colloqui.
Io. Loquimini, at hoc praedico vobis, vera mihi dici volo:
[p. 40] Iosephus
(1010) Mendaces odi pessimè. Rub. Ex Cananaea missi sumus
Huc à patre emptum frumentum: cuius penuria
Mortales passim ibi moriuntur plurimi.
Ios. Vah, exploratores estis, mentimini.
Non emptum frumentum, ast infirmiora terrae Aegyptiae
(1015) Exploratum venistis. Iud. Domine, eo genere nati sumus,
Ut ab illo crimine, cuius à te arguimur, oporteat
Nos esse alienissimos. Ios. Abite hinc quò digni estis,
Cùm isthac vestra magnificentia. Etiam nunc creditis
Vos ignorarier? Ego meum ius persequar: neque
(1020) Verbis vos unquam solvetis, quòd re malè
Fecistis nobis. est ubi vos ulciscar locus.
Rub. Hoc domine aequum est ut tecum cogites, quàm vos facillimè
Agitis, & quàm estis maximi, potentes, nobiles,
Fortunati, atque divites: tam aequo animo noscere
(1025) Id quod justum & vos decet. amici, non hostes sumus.
Ios. Apagite: ego iam faxo ut amici parum
Amice excipiamini. Ubivis facilius passus sim, quam in hac
Re me deludier. Iu. Iusiurandum dabimus, aut si quid est
Aliud. quod iureiurando arbitrâre firmius,
(1030) Nos ob nullam aliam causam venisse huc, quàm diximus.
Ios. Iniuratis ego probis, at ne iuratis quidem improbis
Credere soleo. Nam quod modò dixi, idem nunc dico denuò,
Exploratores estis: qui non solùm indignè iniuriam
Facitis nobis, verum alijs quoque quotidie confluentibus
(1035) Huc undique hospitibus: quibus fidem vestra abrogat
Perfidia, dum ex vobis illorum ingenia metimur.
Rub. Haud istud dicas si cognôris vel nos, vel genus nostrum.
Nos duodecim fratres sumus, eodem patre
Nati in Cananaea, quorum natu minimum pater
(1040) Apud se detinet domi: unus autem ante
[p. 41] Iosephus
Aliquot interijt annos. Ios. Falsa sunt, quae adfertis, omnia.
Atque ideo ego sic vos exercebo, ut meriti estis perfidi.
Nam ita nobis Pharao incolumis, ac salvus sit diu,
Ut vos abire hìnc non sinam prius, quàm eum
(1045) Natu minimum, domi quem apud patrem esse dicitis
Ad me huc venisse videro. Itaque mittite
Isthic aliquem ex vobis, qui huc illum accersat: caeteri hîc
Interea asservabimini in vinculis, donec
Verum, an falsum sit quod dicitis cognovero.
Iud. (1050) Iniurium id quidem est. Ios. Quid audio? an vobis iniurium
Videtur, ulcisci adversarios, & qua via
Nos captant illi, eadem ipsos capi? Heus Dromo, tibi
Dico Dromo. Dro. Adsum domine. Io. Hos omnes intrò rape:
Et vinculis constricti cura ut asserventur sedulò.
Rub. (1055) Vae nobis infelicibus. Itane fieri decet?
Ios. Abducito inquam. quid cunctaris furcifer?

ACTUS IV. SCENA IV.
IOSEPHUS, DROMO, SIMEON, RUBEN,
cum reliquis fratribus.
Eiusdem generis versus.

DEum immortalem, vix me reprimo, & gaudio
Lachrymae ex oculis erumpunt. Nunc evenisse video,
Quod in somnis olim Deus futurum praedixit mihi.
(1060) Nimirum omnes fratres mihi supplices fore, &
Veneraturos potestatem meam. Pape, vix sum apud
Me, ita animus est commotus hoc tanto, atque tam
Repentino bono. Sed quid faciam? sinam
Eos uti maleficos detineri in vinculis?
(1065) Deus istud prohibeat: nam quanquam de me haud meriti sunt bene,
Tamen me fratrum misereri, atque iniuriae
[p. 42] Iosephus
Oblivisci decet. Nunc itaque eos ad me
Revocari mandabo. Heus Dromo, prodi Dromo. Dro. Qui est, qui me?
Hem domine, praesto sum, impera si quid vis, ac factum puta.
Ios. (1070) Viros istos decem, meo quos jussu in carcerem
Modò conclusisti, compedibus solutis huc reducito ad
Me. Dro. Faciam sedulò. Ios. Propera, atque matura reditum.
O admirandum minimeque expectatum prodigium! quis hoc
Eventurum dixisset unquam, ut fratres, quibus olim fui
(1075) Invisus, & qui perditum me, & omnibus modis
De medio sublatum volebant, tandem prostratos mihi
Ad genua viderem supplices, & imperium magno metu, ac
Tremore reverentes meum? sed crepuit ostium.
Comprimenda vox est. Dro. Ecce omnes reductos,
(1080) Uti iussisti domine. Ios. Bene fecisti. accedite huc
Propiùs ad me viri. Et si scio meum esse jus,
Ut vos in carcere multum diuque cruciatos, tabescere
Sinam, propterea quod vestra meritò mihi
Suspecta est fides: tamen clementiae meae
(1085) Pristinae memor, salvos hinc vos dimittam:
Et frumentum quod petitis, dabitur vobis. Ast ea
Conditione, atque lege, ut unus vestrum in vinculis
Hic tantisper detineatur, donec fratrem illum quem domi
Superesse apud patrem vobis natu minimum modò
(1090) Commemorabatis, huc ad me deduxeritis. Ita quae
Dixistis vera an falsa sint, facilè cognoscam. Atque adeò is est
Mihi quem servari volo. Comprehende eum
Dromo, & coram ligatum in carcerem reducito.
Tum mox redi, plura habeo quae mandem. Dro. Faciam herculè sedulò.
Sim. (1095) Eheu, siccine me à vobis fratres distrahi,
[p. 43] Iosephus
Ios. Vos facite, ut iussi, si fratris vobis cordi est salus.
Rub. Volumus quidem domine. verum quia praeter caeteros
Ille patri charus est, ut ipsum dimittat metuo miser.
Nam quid tandem illi credis fore animi, ubi hunc in carcere
(1100) Hîc asservari, & alterum, quo in vita ei nihil
Est dulcius, eodem mittendum esse intellexerit.
Io. Faciat quod praecepi, siquidem hunc salvum velit.
Ite nunc intrò, ibi frumentum famuli admetientur
Vobis. Dr. Redeo domine, si quid est quòd ampliùs velis.
(1105) Paratus sum, impera. Ios. Sequere intrò illos, atque optimum ut
Accipiant cura triticum: & pecuniam in
Sacco cuique ut reponatur suo. Atque audin’, viaticum
Quoque illis suppeditari volo. Dro. Curabitur.
Ios. Ex beneficiis, quae plurima in me contulisti mi Deus,
(1110) Hoc nequaquam minimum est, quòd fratres tanto temporis
Intervallo non visos, in conspectum adduxisti meum, ex
Quibus patrem, quo nihil est charius mihi,
Etiamnunc vivere, & salvum esse intelligo.
Qui nuncius mihi quidem multò omnium est gratissimus.
(1115) Quòd si hoc quoque largiaris, ut praesens eum
Praesentem intuear, atque amplectar, nihil erit
Quod expetendum, aut optandum videatur amplius.
Id ut eveniat, oro atque obsecro te Deus. & fiet, nisi
Fallor, adeo animus mihi nunc gestit gaudio. at fores
(1120) Crepuêre, & video prodeuntes, hàc intrò concessero.

ACTUS IV. SCENA V.
ISACHAR, IUDAS, RUBEN, cum reliquis fratrib.
Eiusdem generis versus.

O Nos infelices, qui fratre hîc detento domum
Remittimur! Iud. Gaudebit equidem pater,
[p. 44] Iosephus
Ubi nos onustos frumento redijsse viderit:
At Simeon quod non redeat una, hoc aegrè erit viro.
Isa. (1125) Credo, sed quod sors fert, aequo animo est ferendum.
Rub. Bene tu quidem istud dicis frater, & sapienter: at utinam
Nostra culpa hoc nobis non eveniret infortunium.
Isa. Quid ita? Rub. Rogas? cum tam impij facinoris nobis conscij
Simus, fratremque ipsi perdiderimus, ac patrem
(1130) Mendacio illusum, in luctum coniecerimus gravem,
Malo quidem nos quovis dignos deputem.
Iud. Est ut dicis: nam eam ob causam haec nunc nobis accidunt.
Deus admissum in fratrem innocentem ulciscitur scelus.
Rub. Verissimum istud esse, nos nunc ipsa res docet.
(1135) Et tamen hîc quoque manifesto eius cognoscimus*
Clementiam, qui nos non passus est affligi longiùs.
Hinc itaque bona spes habet animum meum, fratrem
Quoque brevi è carcere liberatum iri. Isa. id certè non arbitror
Futurum nisi Beniaminem ad se adductum princeps viderit.
Iud. (1140) Hoc igitur restat, ut patrem exoremus: quod quidem
Nobis erit factu difficile, quòd eum praeter caeteros
Amet: tamen pro viribus adnitemur. Sed satis
Hîc cessatum est. pergamus. Isa. Agedam, praecede, sequimur.

ACTUS IV. SCENA VI.
BENIAMIN, IACOBUS, IUDAS, RUBEN,
cum reliquis fratribus.
Eiusdem generis.

NIhil adhuc est profecto quod timeas pater,
(1145) Haudquaquam etiam cessant, & illos simul omnes hic propediem
[p. 45] Iosephus
Credo adfuturos: proin’ tu solicitudinem
Istam, quae te excruciat, omittas obsecro. Iac. Si nihil
Esset mali, jamdudum venissent. Ben. Brevi
Aderunt, tu modò fac tranquillo sis animo. Iac. Quando isthuc erit?
Ben. (1150) Non cogitas hinc longius abesse pater? Iac. Cogito id
Quidem: sed quò diutius
Absunt, hoc solicitudo in me augetur magis.
Ben. Quin dicam quod libenter audias pater.
Iac. Quid fili. Ben. Nisi me animus fallit, hodie tuos
(1155) Reversos intuebere filios. Iac. Faxit Deus
Ut verum sit quod praedicas. Nunc subsistamus hîc
Paulisper pro foribus. Iud. Quid istud obsecro
Sibi velle dicemus fratres, pecuniam mihi
In sacco restitutam quòd reperiebam modò?
Rub. (1160) Ego certe nescio: & monstri simile mihi
Videtur: Tum quò res haec nobis evasura sit
Timeo miser. Sed properemus, parum est quòd nunc restat viae.
Iac. Tu ut animo sim bono, atque forti me exhortaris Beniamin:
Et bene facis, atque ut te decet. at tamen quietus ut
(1165) Sim efficere non potes: adeo impendere quid
Quid tristius nunc auguratur mens mihi.
Ben. Pater respira sodes: nam video huc procul
Adventantes nescio quos: & nisi oculi hallucinantur,
Tui sunt filij, fratresque mei, videsne? Iac. Longius
(1170) Est intervallum, quàm ut oculorum aspectus assequatur. Ben. Oh,
Intende sodes acriùs visum: ipsi sunt. Iac. Quid audio?
Video & ego quosdam huc accedentes, at qui sint, nondum satis
[p. 46] Iosephus
Possum cognoscere. Ben. Poteris statim, ubi propius accesserint.
Iud. Tandem nos Cananaeam ingressos gaudeo.
(1175) Molestum enim hoc iter, atque longum, me defessum reddidit.
Rub. Mihi quoque longius si sit eundum, periculum
Esset, ne in media anhelus deficerem via.
Ben. Nihil me oculi fefellerunt pater: ipsi sunt, viden’?
Iac. Oh, nunc demum illos & video & valeo fili. obviam
(1180) Eis procedamus. Ben. Tum frumentum secum adferunt.
Iac. Benè herclè factum, gaudeo. Iud. Sed eccum occurrentem patrem.
Iac. Hem filij, vester reditus est mihi gratissimus:
Eoque magis, quod non frustra vos isthuc conspicor
Profectos. sed ubi est frater Simeon? hem, quid tacetis? Rub. In
(1185) Aegypto est detentus pater. Iac. Hei misero mihi.
Quodnam ob facinus? cedò. Rub. Exploratores nos esse dicebat
Praeses: & ideo compraehensi, coniectique in carcerem,
De vita omnes periclitabamur. dein’
Cùm unius viri nos esse diceremus filios,
(1190) Duodecim numero: unum interijsse, minimum
Autem in Cananaea esse apud patrem: neque
Exploratores, sed bonos, bonis prognatos: nos ea
Tandem dimisit conditione, ut tantisper Simeon
Istic maneret, donec Beniaminem cerneret
(1195) Ad se adductum. neque enim aliter nostris verbis fidem
Futuram. Iac. Eheu, nimio istud frumentum constat mihi.
Cur non fame perij potius? O miseriam!
Quàm subitò in luctum hoc mihi mutatum est gaudium!

ACTUS V. SCENA I.
IACOBUS, RUBEN, IUDAS, cum reliquis fratrib.
Eiusdem rationis.

[p. 47] Iosephus
NEmini ego plura tristia, atque acerba ex liberis
(1200) Unquam homini existimo esse oblata, quàm mihi.
Iosephus, quem unicè prae reliquis omnibus
Amabam, iam pridem à feris dilaniatus perijt.
Simeon inclusus carceri, in Aegypto miserrimam
Agit vitam. Nunc insuper ut Beniaminem sinam
(1205) Vobiscum isthuc proficisci, idne estis auctores mihi?
Rub. Pater, quando isthuc fieri quod vis, non potest.
Velis id quod possit. Iac. Interij infelix: siccine
Me opera vestra nunc miserum solicitarier?
Iu. Ah, ne te discrucies oro. Quin potiùs ita te compara,
(1210) Ut istam ex animo amoveas aegritudinem:
Quàm id loquare, quo frustra dolor magis
Incendatur tuus. Peiore res loco haud potest
Esse, quàm in quò nunc sita est. Nam frumenti nihil
Iam nobis reliquum est. Quare sine te exoremus pater.
Iac. (1215) Quidvis malim, quàm eo carere, qui unicum est
Solamen, atque praesidium senectuti meae.
Rub. Si certum est tibi sic facere. nihil restat, nisi
Ut & illic Simeon squallore, ac paedore carceris,
Et nos hîc omnes miserè intereamus fame.
Ia. (1220) Ah, quantis in malis versor: quantasque solicitudines,
Et curas vestris consilijs confecistis mihi:
Qui fratrem etiam alium vobis superstitem
Hic esse dixistis. Iud. Quid faceremus pater?
Mentiri aut fallere in tanto periculo
(1225) Minime tutum videbatur nobis. Ia. Neque
Mihi tutum videtur, hinc in Aegyptum procul
Dimittere filium. Iu. Age pater, exorari te permittito.
Ego hoc tibi fide recipio optima, me eum huc
Reducturum propediem. quod nisi fecero,
[p. 48] Iosephus
(1230) Reposcito illum à me. Nam, ita me Deus amet, haud tibi
Hoc concedo, etsi ei pater es, ut tu illum salvum magis velis;
Quàm ego. Quapropter hoc mihi credas velim:
Quidvis faciam, atque tolerabo potius, quàm te hîc fefellero,
Ia. Ah, eò me redigitis, ut quid acturus sim ignorem miser.
Iud. (1235) Quid aliud obsecro, nisi quod suadet necessitas,
Durum, ut aiunt, telum? Ia. Hei mihi! lupum auribus
Teneo. Rub. Mitte sodes tergiversari pater:
Quandoquidem res in eum iam devenit locum, ut
Te id facere sit necesse. Ia. Vis quidem haec est, quae adhibetur mihi.
(1240) Agite, proficiscimini. Omnis iacienda est alea. Iud. Bene
Facis. Iac. Eamus nunc intrò: ibi quae parato opus
Erunt ad iter, parabitis. Rub. Age, ut lubet. I prae, sequimur, pater.

ACTUS V. SCENA II.
IOSEPHUS. LEONIDES.
Iambici senarii, & septenarii.

ADesdum, paucis te volo Leonide. Le. Dictum puta,
Nempe ut curentur rectè haec. Io. Imò aliud. Le. Quid est
(1245) Quod nunc à me praestari hoc possit amplius?
Io. Dicam, ausculta. Adolescentem istum tibi creditum
Fac ut cures diligenter. Scin’ de quo loquor?
Hebraeum istum dico, quem tibi servandum tradidi.
Le. Scio here, benigniùs illi pol praebentur omnia,
(1250) Quàm si domi sit suae. Io. Ita quidem jubeo; atque postulo, nempe ne
Quid illi deesse patiare: & cum vos saturi eritis,
Ille etiam ut sit satur videatis sedulò.
Quin vinculis quoque, ut tibi praecepi antea, nullis eum
[p. 49] Iosephus
Onerari volo. Leo. Memini. Ios. I nunc intrò: in regiam
(1255) Quò sum vocatus, ego hinc concedo, mox rediturus, ut arbitror.
Iámne abijt ille? dicere hîc quidvis licet?
Enimvero aut malè mens hariolatur mihi,
Aut fratres huc reversuri sunt propediem. Quod vi
Fiat, oro te, atque obtestor mi Deus.
(1260) Tum ut Beniaminem praesentem praesens conspicer,
Obvijsque vinis amplectar, atque exosculer.
Quò gratius hoc tempore mihi accidere posset nihil.

ACTUS V. SCENA III.
LEONIDES, IOSEPHUS.
Eiusdem generis versus.

REvertor, postquam quae curanda erant, effecta sunt
Intus. Satis pol mirari nequeo neque
(1265) Quid dicam, aut coniectem, aut quid suspicer scio,
Quòd de Hebraeo isto juvene tam solicitus sit meus
Dominus: nisi illud est fortasse, quia Hebraeus quoque
Ipse est, suum municipem nolit tractari inhumanius:
Et ob id etiam eius fratres, quos in carcerem,
(1270) Quia exploratores videbantur, coniecerat,
Non solùm solvi continuo praecepit vinculis,
Ac liberos dimisit: sed pro frumento pecuniam
Quam numerarant, illis in saccis abditam
Clàm, voluit restitui omnibus, viaticum insuper
(1275) Abeuntibus benignè suppeditarier.
Porrò autem cur alium istum fratrem, quem domi
Sibi apud patrem superesse dicebant, ad se quoque huc
Venire velit, non herclè intelligo. Sed eccum è regia
Procul redeuntem conspicio. Hui, tam citò!
[p. 50] Iosephus
(1280) Hîc paulisper dum accedat, opperiar ante ostium.
Ios. Celeriùs me expedivi, quandoquidem est quod agam domi.
Sed video pro foribus stantem Leonidem:
Me praestolatur, ut arbitror. Lco. Salve domine.
Ios. Leonide, salve. nulline advenerunt hospites,
(1285) Rogatum frumentum? Leo. Nulli, sed venturos puto
Brevi. nam in omnibus hisce vicinis regionibus
Magis grassari quotidie famem audio: cùm tua
Nos interim prudentia in rerum omnium
Ubertate, atque copia vivamus hîc feliciter.
Ios. (1290) Ah falleris Leonide, namque hoc haud mea
Industriae, sed divino asscribendum est numini:
Unde omnia ad nos proveniunt bona: & sine
Quo nihil humanae possunt, aut valent opes.
Leo. Antiquam herclè domine tuam pietatem obtines.
(1295) O fortunatam, felicemque Aegyptum tali praeside!
Sed nescio quos procul huc adventare video.
Mirum ni fratres sunt illius, quem hactenus
Apud te hîc detinuisti. Ios. Sunt? profectò sunt, bene
Factum, gaudeo, sed reprimam me. Leonide,
(1300) Tu eos hic praestolare, atque introduc, & appara
Convivium. namque omnes hodie ut mecum prandeant
Volo. atque audin’? fratrem ut salvum statim videant. Leo. Intelligo.

ACTUS V. SCENA IV.
RUBEN, BENIAMIN, cum reliquis octo fratribus. LEONIDES, IOSEPHUS, SIMEON.
Eiusdem rationis versus.

BOno animo estote fratres, res opinione meliùs
[p. 51] Iosephus
Succedet arbitror. Ben. Faxit ita Deus. neque
(1305) Ego tam periculi metu doleo, quàm me patris
Nunc miseret: qui quanto desiderio mei
Teneatur scio. Rub. Idem mihi quoque dolor est gravis.
Ben. Quo propiùs accedimus, hoc mihi animus horrescit magis.
Ru. Absit metus, absit animi trepidatio. Sed eccum nescio
(1310) Quem ante fores praesidis stantem video. atque adeò, satis
Eum si novi, dispensator ipsius
Est. Accedamus ad illum, atque appellemus comiter.
Salve vir humanissime. Leo. Viri, gaudeo
Salvos vos redijsse. accedite: meque intrò sequimini.
Rub. (1315) Oramus audire ut priùs digneris paucula:
Le. Placet, loquimini. Ru. Nuper hinc digressi longius
Cùm aperiremus saccos, sibi
Quisque restitutam inveniebat pecuniam:
Itaque & eam nunc reserimus, & aliam insuper,
(1320) Qua commeatum emamus nobis. Le. Nihil est quod de eo
Laboretis: solutionem enim à vobis factam, ratam
Habeo. atque ideo Deo vestro, haud nobis bonum
Hoc acceptum referri debetis. Sed ostium
Concrepuit, & princeps exit foras. Ego ibo intrò, ut
(1325) Fratrem vestrum huc producam. vos ad eum accedite. Rub. Rursum adsumus
Domine, ut praecepisti nobis. Ios. Bene herculè
Fecistis, surgite, ac mittite timorem. si boni
Estis, nihil vobis hic metuendum est mali.
Nos enim qui constituti in imperio sumus,
(1330) Non iniuria quemquam afficere, at nostros ab insidijs
Tueri, ac defendere decet. Sed quid, quod vos rogem?
Vivitne pater vester, de quo nuper dicebatis mihi?
[p. 52] Iosephus
Rub. Vivit Domine, atque valet: & haec ille munera,
Pro beneficio in nos collato, tibi mittit senex:
(1335) Oratque ut boni consulere, & candidum
Donantis animum, non rerum vilitatem
Aspicere digneris. Ios. Habeo gratiam.
Non sunt contemnenda è longinquo missa munera.
Sed estne hic vester ille minimus natu frater? Rub. Est
(1340) Domine. Ios. Fili, Deus tibi omnia optata adferat.
Sed est quod agam intus, vos hic tantisper moramini.
Iam iam revertar. Leo. Ecce vobis fratrem. Rub. Eho, optime
Herculè factum. Hem frater, quàm te video lubens?
Sym. Ego quoque salvos vos redijsse gaudeo
(1345) Fratres, tum ob id profectò multo maximè
Quod Beniaminem etiam vos adduxisse conspicor.
Ios. A fletu temperare non poteram diutiùs:
Atque ideò intrò me recipiebam, ne quis lachrymas
Ex oculis erumpentes cerneret mihi.
(1350) Nunc fletu represso, rursus prodeo. Leonide,
Convivium appara, vos intrò me viri
Sequimini. laetum, atque hilarem hunc sumemus diem.

Hic convivium exhibebitur.

ACTUS V. SCENA V.
IOSEPHUS, LEONIDES, IUDAS, RUBEN,
cum reliquis fratribus.
Eiusdem generis.

PRobe, ut arbitror, nunc sunt saturati, accommoda
Aurem Leonide. Leo. Hem praesto sum Domine. Ios. Ingressus, ad
(1355) Summum usque saccos illorum imple frumento atque item
Ut nuper in ore sacci cuique pecuniam
[p. 53] Iosephus
Suam reponito: tum autem in minimi, praeter precium
Quod numeravit, scyphum hunc meum aureum. Leo. Quid ita sodes
Domine? Ios. Non est opus prolato: quod tua
(1360) Nihil refert, desiste percontarier.
Tu modò quod praecipio, fac cures sedulò.
Scies fortasse postea. Leo. Fiet. Iud. Corpusculo
Iam indultum est satis: agite, surgamus atque Principi
Agamus gratias fratres. Rub. Rectè mones.
Iud. (1365) Pro isthoc tuo in nos beneficio illustrissime
Princeps, ingentes agimus gratias. Ios. Bene
Facitis, cum gratos vos, officijque memores
Praebetis. Ite nunc intrò, ibi frumentum & alia, quibus
Vobis ad iter erit opus, suppeditabuntur omnia.
(1370) Nunquam quicquam iam diu quod magis vellem mihi
Evenire, evenit, quàm quod huc fratres meos
Ad me omnes convenisse vidi. Tum autem quòd patrem
Etiamnum superesse ex illis intellexi. quem gaudio
Iam delibutum reddam, ubi me & vivere, &
(1375) Ad dignitatem maximam cognoverit,
Hîc esse evectum. Nunc gratias Deo
Ago, tempus mihi dari, quo fratribus
Ostendam nihilominus amicum me esse eis, quàm olim sui.
Nam quanquam, meritò cur illis succenseam,
(1380) Causam habeo: tamen clementia, atque pristinae
Meae facilitatis me esse memorem decet:
Satis iam herclè, satis durus frater fui.
Revocatis scrupulum modo inijciam, dein’
Continuò quis sim, palam aperiam: animumque eis
[p. 54] Iosephus
(1385) Voluptate, atque ingenti explebo gaudio.
Sed video redeuntem Leonidem, celare eum
Hanc rem etiamnunc volo. Leo. Domine, curata sunt
Quae iussisti omnia. Io. Quid ais? abierunt? Le. Portâ eos
Vix arbitror iam egressos. Ios. Agedum, protinus
(1390) Cùm Dromone insequere illos, atque obiurgatos acriter
Retrahe huc ad me: pro maximo beneficio
Qui maximum damnum, malumque dedere mihi, aureo
Meo scypho clam ablato. Leo. Faciam herculè sedulò:
Etsi cur id fieri velis, non intelligo. Ios. Tace,
(1395) Atque propera. Quantam illis solicitudinem,
Quantum incutiam metum! sed non torquebo eos diu:
Neque possem si velim: adeò animus nunc laetitia gestit mihi.
Tamen in timore ut sint aliquantisper, erit illis utile.
Sed longum esset me hîc illos expectare, dum
(1400) Reducantur: concedam intro, dein’ rursum exeo.

ACTUS V. SCENA VI.
IUDAS, LEONIDES, BENIAMIN, IOSEPHUS.
cum reliquis fratribus.
Iambici senarij, & septenarij, admistis
aliquot octonariis.

DEo herclè magna nobis est habenda gratia,
Cùm haec nobis fratres evenerunt ex sententia.
Leo. Vah, quò properatis perfidi? Iud. Ah, quid istud est mali?
Leo. Itane fieri oportet. resistite, hem, resistite
(1405) Inquam, atque reddite quod surripuistis nobis. Iud. Neque
Vobis, neque cuiquam alij eripuimus quicquam
Vir humanissime. perscrutare, si lubet,
[p. 55] Iosephus
Tuo arbitratu: nam alieni penes nos invenies nihil.
Leo. Scelestus, quàm benignè, ne quid ablatum esse existimem.
Ben. (1410) O miseriam! quidnam vobis est ereptum? aut quid à nobis
Est commissum obsecro? Leo. Vah, percontaris impudens?
Res ipsa loquitur. principis aureum scyphum
Digressuri, clàm in saccis vestris abditum,
Abstulistis. O scelus indignissimum!
Iud. (1415) Haud cadit in nos tanti facinoris suspicio: nam
Quanta hac nostra est paupertas, attamen hoc curavimus
Unum hactenus, ut nobis esset fides. Age
Aperiemus saccos, siquidem in eis reconditum
Scyphum dicis. Leo. Dico herclè: & verum, an falsum dixerim
(1420) Iam apparebit. Iud. Scrutare, atque inquire ut lubet.
Si quis nostrum in eo fuerit depraehensus crimine,
Non causam dicimus, quin mortem, quam est meritus, ferat:
Nosque omnes servos efficite vobis. Le. Faciam periculum.
Ubi nunc sunt magnifica vestra verba perfidi!
(1425) Ecce scyphum in sacco huius repertum. O audaciam!
O scelus animadvertendum! siccine pro beneficijs
Nobis refertis gratiam? Ben. Eheu me miserrimum! hunccine in
Meo sacco scyphum reperirier, quem ego neque
Oculis conspexi, neque manibus contrectavi unquam! Le. Prô Deum
(1430) Atque hominum fidem! in ipso depraehensus crimine,
Inficiaris factum scelus! O ingentem confidentiam!
[p. 56] Iosephus
Num cogitat quid dicat? num culpae pudet? at satis
Superque hîc cessatum est: ad principem reverso est
Opus: ille vos, uti meruistis, exercebit sacrilegos.
Ben. (1435) Vae nobis infelicibus. Io. Reviso quàm
Mox huc retrahantur. Sed eccos. Ben. Totus torpeo
Miser, & vix me commoveo prae formidine.
Io. Hem pessimi, itane vos facere decet. Iud. Ah pudet,
Neque quid agam, neque quid respondeam scio.
Ios. (1440) Eho, tacetis? Iud. Quid dicemus miseri? servi tui
Omnes sumus domine: proin’ ut commodum siet
Ita de nobis statuas licet. Ios. Neque faciam, neque
Istud satis piè me facere posse existimo.
Sed is, penes quem inventus est scyphus, mihi
(1445) Per omnem vitam ut sit servus volo:
Vos missos facio. Iud. Domine, audi obsecro paucis. Ego hunc
Puerum in tutelam, atque meam fidem recepi,
Eumque me domum reducturum pollicitus sum patri,
Cum is nullis induci posset rationibus,
(1450) Ut huc ipsum dimitteret: neque nos sine
Eo ad te ullo modo redire auderemus. Itaque
Quodvis supplicium, atque adeo mortem pati
Malim, quàm ut, illo hic detento, domum reversus,
Animi moerore, atque aegritudine contabescere
(1455) Miserum videam patrem: tristemque interitum ei
Mea adferam perfidia. Quapropter tibi
Nunc me totum trado, utere ut lubet, nihil
Detrecto, ne mortem quidem: huic modò tua
Pace ad patrem liceat redire suum. Ios. Concedite
(1460) Vos intrò: est quod cum illis agam secretiùs.
Deum immortalem! non me contineo amplius.
[p. 57] Iosephus
Iamne erumpere hoc mihi gaudium, iamne exclamare
Licet? Enimvero diutius tacere
Iam nequeo: nam cogit me amor, atque misericordia, ut,
(1465) Quod hactenus vos celandum putavi, proloquar.
Ego sum Iosephus, frater vester. dicite
Sodes, vivitne pater meus? meus pater
Iacobus vivit? Oh, respirate, ac bono
Estote animo fratres. Teneone te mi Beniamin?
(1470) Mi germane? quem ut viderem, exoptavi hactenus.
Oh, surgite sodes, atque animum recipite obsecro.
Iud. Vae nobis, qui tantum perpetravimus scelus.
Ios. Divino id accidisse consilio arbitror,
Ut hîc apud me egestati vestrae paratum opem,
(1475) Et praesidium haberetis. Ah, ut nunc etiam timent
Miseri! confidite inquam: idem mihi animus est
Erga vos, atque olim fuit. Eho, accede frater Beniamin:
Accedite reliqui. ut vos amplector lubens? Iud. Peccavimus
Frater: dignique sumus, quos supplicio affligas gravissimo.
Ios. (1480) Neque vos affligo, neque id me facere fas existimo.
Quin vos amo, ac propterea vestra mihi curae est salus.
Iud. Ita promerentes nos ames velim, dum vivas frater, ut
Nos hoc delictum admisisse in nos, id nobis dolet
Vehementer, & nos nostrae impietatis pudet.
(1485) Nunc te obsecramus, ut quando tuus animus est
Innocentior, ad ignoscendum tanto sit proclivior.
Ios. Iamdudum ipsa res induxit vos in gratiam. Ben. Hoccine
Est esse fratrem? O mi Iosephe, ô mi germane. haud ausim in os
Te coram laudare amplius: ne assentandi causa magis
[p. 58] Iosephus
(1490) Id, quàm quod habeam gratum, me facere putes.
Io. Valeant isthaec, nunc ad patrem recta revertimini via
Eique me vivere, & ad honorem maximum hîc
Divina munificentia sublatum dicite.
Et quia quinque etiamnunc restant anni, quibus
(1495) Haec praesens grassari non desinet fames,
Me cupere, ut cum omni familia, & stirpe universa, protinus
Huc ad me commigret. Quae possideo me ei
Impartiturum, & vobiscum communicaturum omnia.
Ben. O fratrem humanissimum! Deus me oderit,
(1500) Nisi magis te quàm hos oculos amo meos.
Iud. Agite, quid cunctamur? properemus, ut patri
Hoc tam admirandum nunciemus gaudium. Ios. Valete
Fratres. Om. Fra. Vale. frater charissime.

ACTUS V. SCENA VII.
RUBEN, BENIAMIN, IUDAS, cum reliquis fratribus.
Eiusdem rationis.

QUàm exoptatos, gratosque nos venturos creditis
(1505) Patri, qui tantum, tamque inexpectatum apportamus bonum!
Ben. Lachrymabit, sat scio, prae gaudio. Iud. Deum
Immortalem! nae nos hominum qui vivunt sumus
Fortunatissimi, tam clementi, ac pio
Fratre? in quem animo tam iniquo quondam fuimus, &
(1510) Quem tam indignis, tamque miseris tractavimus modis?
Si nos multum diuque cruciatos, morte atrocissima
Trucidari jussisset, nonne dignum nostris sceleribus
Retulisset praemium? Nunc contra bone Deus,
[p. 59] Iosephus
Qua facilitate, qua in nos est usus clementia?
(1515) Atque adeò magnam iniecit nobis commoditate sua,
Atque sapientia curam, qua nos terreret ad tempus:
Ut postea maiori omnes frueremur gaudio. hiccine
Obsecro non amandus? hiccine non gestandus in sinu? Rub. O
Inauditum exemplum benignitatis! O nunquam satis
(1520) Laudandam humanitatem! Iud. Nihil hercule novi
Fecit fratres: qualis quondam fuit puer.
Talem & nunc sese praestitit nobis. Profectò dignus est
Illis, ad quos evectus est, honoribus.
Rub. Reminiscimini obsecro somnium, ipse quod puer
(1525) Olim narrabat nobis: quod iniquissimis.
Quidem animis tum ferebamus. Iud. Frater, scio
Quid dicas & memini probè. Demergite
Ipsius, quem nostri venerabantur supplices.
Rub. Isthuc ipsum: Quod illi antè in somnis Deus fore
(1530) Denunciavit, id nunc contigit: prostrati humi
Eum adoravimus omnes. Iud. O prodigium! Sed tempus est
Ut pergamus, nam longa est via. Ben. Agedum ut lubet.

ACTUS V. SCENA VIII.
IACOBUS, RUBEN, IUDAS, cum reliquis fratrib.
Eiusdem generis versus.

SI mihi secundae res essent de filijs,
Iamdudum scio redijssent. Sed vereor miser
(1535) Ne omnes in Aegypto sint detenti. Multae mihi
Occurrunt suspiciones, quae exaugent metum:
Et quae me tranquillo animo esse haud sinunt. Primùm simulac eò
Venissent, exploratores habiti, in carcerem
[p. 60] Iosephus
Coniecti sunt miseri: unde liberati posteà
(1540) Ea sunt conditione, ut se reversuros promitterent
Una cum Beniamine: idque adeò non nisi obside
Relicto Simeone. Dein’ abituris pecunia
In saccis clanculum reponitur. qua gratia? nisi
Ut crimen furti intentent innocentibus:
(1545) Omnesque simul aut morte multent, aut in servitutem
Sibi asserant. O me miserum senem! Deum mihi satis
Scio fuisse iratum, qui illis auscultaverim:
Qui non inediae perierim potius. Nunc tandem sentio
Indignis me circumventum, atque deceptum modis.
(1550) Eheu, nullus me vivit infelicior: neque
Quemquam esse credo usquam, cui omnes bonae felicitates
Magis adversae sient. Itaque vitae iampridem me piget
Meae: nihilque malo, quàm his defungi calamitatibus,
Quae eò me redigunt, ut mortem vita potiorem existimem.
Rub. (1555) Abs quivis homine, cùm est opus, beneficium
Accipere gaudeas: sed enimvero id demum iuvat,
Si quem offendisti, is immemor iniuriae,
Gratificari studet. Atque eo ingenio, eaque indole
Fratrem nostrum Iosephum praeditum esse invenimus:
(1560) Cum alioqui talium hominum magna ubique sit penuria.
Iud. Est ut dicis, & ob id nos felicissimos
Esse puto, quibus tam pius, & clemens frater contigit.
Iac. Sed nescio quae spes subitò suggeritur mihi: brevi
Hîc adfuturos filios. Quod ut fiat
(1565) Te oro atque obtestor mi Deus. Rub. Tum hoc maximum
Nobis evenisse bonum gaudeo, quod apud
Illum egestati nostrae sit paratum profugium.
Iud. Vetus est dictum: dulcis comes pro vehiculo est:
At ego prae gaudio nullam herclè sentio lassitudinem.
[p. 61] Iosephus
(1570) Cùm tamen iter, quod à nobis confectum est, sit longissimum.
Sed, nisi parum mihi prospiciunt oculi, patrem
Pro foribus stantem conspicor. Rub. Eho, certè is est: nihil
Te fallit prospectus. Iac. Sed quosnam eos dicam esse qui
Huc procul accedunt? Filios esse arbitror:
(1575) Ita animus insolito mihi nunc hilarescit gaudio.
Atque adeo ij sunt ipsi. quis me fortunatior?
Oh, procurram illis obviam, & in amplexum proruam.
Iud. Eccum occurrentem. Iac. Hem filij, salvos vos gaudeo,
Atque incolumes redisse. O fili Beniamin,
(1580) O Simeon, charissima mihi pignora, ut vos aspicio lubens?
Rub. O omnium qui vivunt hominum homo honoratissime!
Nam à Deo sine controversia diligeris
Pater. Iac. Credo fili, is vos mihi salvos sua
Restituit clementia. Iud. At alium insuper tibi nuntium
(1585) Adferimus, cuius maximè te participem fieri cupis.
Iac. Quid, etiamne ampliùs? Rub. Verò amplius. Iac. Quid obsecro?
Iud. Incredibile est pater, quantum adventu nostro tibi
Voluptatem, quantum apportemus gaudium.
Iac. Quid fili? audire gestio. Rub. Omnem ex animo metum,
(1590) Omnem curam, atque omnem nunc amove aegritudinem.
Iac. Ah, enecatis: quin rem potius ipsam dicite, ac
Mittite sodes ambages. Iud. Agedum, mittimus.
Iosephum filium tuum tibi nunciamus vivere.
Iac. Quid ais Iuda? num ludis tu nunc me? Iud. Egone te pater,
[p. 62] Iosephus
(1595) Quamobrem? Iac. Nescio fili: nisi quia quò impensius
Hoc esse cupio verum, eò vereor magis,
Ne vanum sit quod narras. Sed quid, filius
Meus Iosephus vivit, quem dilaniatum à feris
Ego credidi hactenus? Ru. Vivit pater. Ia. Incredibilia
(1600) Mihi videntur, quae commemoratis filij.
Iud. Atqui verissima, Nec solùm vivit, at amplissimis
Insuper honoribus ornatus, rerum potitur in Aegypto.
Iac. Quid audio? voluptatem magnam nunciatis. At
Cavete ne falsam studeatis inire gratiam,
(1605) Neu me frustra in laetitiam conijciatis. Rub. Oh pater.
Ne dubita, certa res est. Nunc adeò tibi
Per nos is nunciari iubet, isthuc sine
Ulla ut venias mora, quaecunque possidet,
Se tecum, & cum nobis communicaturum omnibus.
Iac. (1610) O admirabilem divini numinis clementiam!
Nihil in vita unquam mihi renunciatum est gratius.
Atque ita me Deus amet, ut ego nunc non tam mea,
Quàm illius causa gaudeo:
Quem honore quovis iudico dignissimum.
(1615) Sed eamus sodes intrò, & ad iter nos paremus protinus.
Cupio illum iam videre, cupio colloqui:
Atque adeò in complexu eius dulce mihi erit emori.
Iud. Age pater, ut lubet: in nobis nihil est morae.
Iac. Faxit Deus ut nobis hoc perpetuum sit gaudium.

PERORATIO.
Senarii, & septenarii Iambici.

(1620) SPectatores, facta, & transacta iam sunt omnia.
Nondum tamen vobis surgendum, nondum abeundum censeo,
[p. 63] Iosephus
Nisi quae in mandatis habeo, enarravero priùs.
Gymnasiarchus, nostri choragus ludi comici,
Ingentes vobis omnibus agit gratias,
(1625) Quod absque strepitu, ac magno cum silentio,
Suos hodie spectastis ludos scenicos.
Quod veluti multò illi fuit gratissimum,
Ita non mediocrè calcar addet, ad alias
Itidem conscribendas comoedias: quando
(1630) Suam vobis non displicere conspicit
Industriam. Nunc ne profanam, aut ludicram
Quis se vidisse fabulam putet, agite dum
Advertite animos, atque aures arrigite sedulò.
Iosephus hic probitate, ac vitae sanctimonia
(1635) Adolescens laudatissimus, sed fratribus
Invisus tamen, Aegyptijsque mercatoribus
Argenteis triginta venditus, quid obsecro
Nobis aliud ante oculos proponit, nisi
Christum salutis nostrae assertorem, pecunia
(1640) Eadem quoque prodendum, ab omni culpa, & crimine
Alienum, atque immunem planissimè? At nihil
Fraus, nihil dolus, nihil valet calumnia:
Quod apertè per Iosephum nobis mysticae
Sacraeque adumbrant literae. quem cum invidentia
(1645) Odiumque fratrum extinctum, ac perditum volebant, ad
Honores subitò emersit maximos. Haec serio
Quisquis secum perpenderit, nunquam improbis
Malorum hominum terrebitur conatibus:
Quos facile evadet, divina adiutus ope. Sed satis
(1650) Iam vos moratus sum diu: valete & plaudite.

FINIS.

[p. 64: blanco] Iosephus

[p. 1 (fol. X1r)] Iuditha

TERENTII
CHRISTIANI.
IUDITHA.

Actorum nomina.

HOLOFERNES,		imperator Assyriorum.
MOABUS AMMONIDES,	}	Duces militum.
ACHIOR,		Ammonita.
THRASO, LABRAX,	}	milites Assyrii.
BAGOS,		cubicularius Holofernis.
OZYAS,		Consul Betuliensis.
IOACHIMUS,		summus sacerdos.
SADOCUS, MELCHIAS, AZARIAS,	} }	cives Betulienses.
IUDITHA,		vidua.
ABRA,		Iudithae ancilla.

[p. 2] Iuditha

PROLOGUS.
Trimetri Iambici.

SAlutem vobis exoptamus plurimam,
Viri colendi, civesque humanissimi:
Quicunque ad ludos hos spectandum scenicos
Alacres, frequentesque huc confluxistis. Agitedum
(5) Non multis verbis aut oratione vos
Prolixa remorabor. Sed quam acturi sumus,
Paucis hîc coram narrabo comoediam,
Et quis sit ille, eam qui nunc dedit novam.
Schonaeus nostrae archididascalus scholae,
(10) Quia suam vobis ante probari industriam
Saepe animadvertit, aliam rursus fabulam
Profert: neque profanam tamen: at piam, & sacram.
E sacro Bibliorum sumptam codice.
Quodcunque ei tempus vacuum à scholasticis
(15) Negotijs conceditur, id omne huic studio
Libenter impendit. Neque inutilem suam
Operam, aut laborem studiosae pubi, neque
Vobis ingratum fore putat, seu literis
Divinis, seu politioribus animum
(20) Dicastis artibus. Nam quemadmodum suam
Orationem à veterum poëtarum stylo.
Phrasique procul abesse confitetur, ita
Hoc quicquid est aut iacturae, aut dispendij,
Eo pensatum utcunque existimat, nihil
(25) Quod hic usquam aut obscaenum, aut turpe, aut ludicrum,
Nihil quod sit teneris offecturum auribus,
Verùm pudica, casta, verecunda, ac pia.
Quae audituri estis, comperietis omnia.
[p. 3] Iuditha
Itaque non desunt homines docti, qui illius
(30) Legunt libenter, & probant comoedias.
Quorum sequi vos nunc mihi videmini
Sententiam: quos attentos, ac benevolos,
Et cum silentio auscultantes conspicor.
Nunc ne quis vestra abusum esse patientia
(35) Me dicat, si suspensos hic diutius
Vos teneam: Eia, aures admovete sedulò,
Huius periocham dum recito actiunculae.

Comoediae Periocha.

HOlofernes dux Assyrici exercitus potens
Bello, & rebus praeclare gestis efferus,
Gravi obsidione urbem Betuliam premit.
Cives suis diffisi viribus, Dei
(5) Subsidium implorant. Deinde aquae penuria
Laborantes, statuunt sese hosti dedere,
Nisi intra quinque dies ipsis opem ferat
Deus. Quod simulac rescivisset Iuditha,
Cùm Ozia civitatis Principe graviter
(10) Expostulat. Hinc divino afflata numine,
Noctu cum ancilla castra ingreditur hostium:
Sciteque fictis Holofernem fallit dolis.
Quem postea vino immoderatè hausto obrutum
Cum obtruncasset, secum auferens caput, ad suos
(15) Revertitur. Hostes, subito perculsi metu,
Fugiunt. Israelitides victoria,
Praedaque potiti, summum collaudant Deum.

[p. 4] Iuditha

ACTUS I. SCENA I.
HOLOFERNES, MOABUS.
Iambici senarij, & septenarij.

EST isthuc per Iovem datum mihi, feliciter,
Ac prosperè ut eveniant, quae facio omnia.
Nam in quamcunque orbis partem cum meo accedo
Exercitu, metus continuò maximus,
(5) Ingensque illic exoritur trepidatio.
Nec ulla est usquam civitas, neque regio
Tam natura loci munita, aut viribus
Opibusque potens, resistere quae audeat mihi.
Quin omnes, simul ac adventare me procul
(10) Resciverint, protinus accurrunt: & se, & suae
Urbes, munitiones, ac propugnacula, quibus
Confisi, quoslibet alios hostes procaciter
Contempsêre, atque aversati sunt hactenus,
Ultrò dedunt supplices: per omnia
(15) Praeceptis, mandatisque parentes meis.
Ex qua quidem re tam feliciter, atque fortiter
Gesta, summam profectò apud regem meum
Laudem, praemiaque magnifica, adhaec gloriam
Memorabilem, atque adeò decus immortale apud
(20) Posteros me consequuturum confido.
Quandoquidem una haec viris principibus est via,
Qua ad honorem nunquam interiturum, aeternamque nominis
Memoriam emergant: cùm ignavorum atque inertium
Hominum fama, unà cum vita intereat turpiter.
(25) Quod pol dedecus, & evitasse me hactenus scio: &
In posterum me spero vitaturum sedulò.
[p. 5] Iuditha
Sed inter haec tam multa, quae ex animi sententia
Mihi succedunt, unum illud herclè me malè habet,
Quod hos Betulienses, reliquumque Israëliticum
(30) Populum audio etiamnunc imperium aspernari meum.
Quod equidem modò mihi retulerunt quidam, quibus
Credo satis. Atque adeò ex eo id verissimum
Esse, facilè intelligi, atque perspici
Potest: quod nullos adhuc, aliorum malis,
(35) Et cladibus admoniti, legatos ad me miserint:
Neque de dedendis civitatibus suis
Inter se aut egerint, aut cogitaverint quicquam.
Sed faxo ne id multum auferant: neque ego contumeliam
In me tam insignem impunitam relinquendam arbitror.
(40) Quin totum hoc recutitorum hominum extirpabo genus.
Moa. Isthuc pol recte princeps illustrissime. hem
Laudo: nihil enim in eos tam crudele unquam statueris
Quin peiora meriti sint sceleratissimi.
Hol. In utramque, utî apparet, nunc aurem dormiunt:
(45) At ego iam illos, ut digni sunt, commovebo sacrilegos.
Qui neque edictis nostris, neque ullis legibus
Teneri existimant: qui nos illudendos sibi
Proponunt audacissimi. Mori nos satius est,
Quàm non hos indignis modis ulciscamur mastigias.
(50) Sed opportunè huc ad me accedit Achior.
Ex illo quaeram quodnam hoc sit hominum genus:
Tum quae eorum sit confidentia, qui maximo suo
Malo, adversus stimulum, ut aiunt, calcitrare audeant,
Hîc illum, dum propiùs accedit, opperiar foris.

[p. 6] Iuditha

ACTUS I. SCENA II.
ACHIOR, HOLOFERNES, MOABUS.
Senarij, & septenarij Iambici, admistis
paucis octonariis.

(55) DUcis Holofernis vocem audire visus sum mihi.
Atque eccum: accedam, & colloquar. Invictissime
Dux, salve plurimum. Hol. Salus Achior: pol commodè
Huc advenisti: nam est in quo nunc mihi tua
Opera, atque consilio sit opus. Ach. Si in me quid est
(60) Princeps honoratissime, quo tibi queam
Prodesse, agedum impera: quodcunque volueris,
Effectum dabo protinus. Hol. Hem, laudo. sed habeo quòd te rogem.
Ach. Quid obsecro? Hol. Dicam. Cùm omnes, quotquot in his sunt regionibus,
Magno metu, atque horrore nos sibi extimescendos putent:
(65) Cumque ex varijs locis, atque urbibus undique
Ad nos cuncti accurrant, ac supplices tendant manus:
Quid causae sit miror, cur praefractum hoc, & pertinax
Apellarum genus, arma adversus nos sibi
Sumenda, ac nostrum imperium procaciter
(70) Contemnendum, atque reijciendum existiment.
Praeterea montes, & viarum angustias
Occupare, munireque conentur potius, quàm,
Quod suo cum exitio nihilominus erit eis
Faciendum postea, si se dedant nobis. Ach. Dicam herculè
(75) Quod sentio: & verum dicam dux ornatissime:
Mentiri enim non est meum. Hol. Age, loquere,
Nam audire gestio. Ach. Populus hîc contemptis Dis,
[p. 7] Iuditha
Deabusque omnibus, quos diversos regionibus
In diversis alij colunt, unum Deum,
(80) Coeli, terraeque conditorem, veluti illi sibi
Persuadent, observant, & venerantur religiosissime.
Cuius praecepto olim obsequentes, cùm fames
Ingens totum terrarum urgeret orbem, ex patria
Procul in Aegyptum se contulerunt. Atque ibi
(85) Per quadringentos annos, aut eo amplius,
Miris eorum soboles, ac propago amplificata est modis.
Dein’ cum iniqua, atque intolerabili tyrannide
Regis premerentur, opem, & subsidium sui
Dei precibus imploraverunt supplices.
(90) Qui ipsorum misertus varijs, & inauditis cladibus
Totam Aegypti regionem ita afflixit, ut eos,
Necessitate tandem rex coactus, missos fecerit,
Quos tamen haud multò post, mutata in diversum sententia,
Armata cum insequeretur manu, in mari, quod pervium his
(95) Effecerat Deus, refluentibus aquae fluctibus,
Unà cum toto extinctus est exercitu.
In quo equidem Aegyptiorum interitu isthuc fuit
Memorabile, quod ne unus quidem superfuerit,
Qui tanta cladis nuncius esse posset. Mox
(100) Montosa ac solitaria ingressi loca, cùm cibi
Et potus inopia laborarent, amari
Fontes divina eis sunt indulcati gratia.
Panisque quo se exaturaverunt affatim,
E coelo illis nunquam audito depluit modo.
(105) Porro quod magis etiam est mirandum, inermes.
Cùm essent, hostes tamen vicerunt quoslibet,
Deo pro ipsis pugnante. Neque inquam rex fuit,
[p. 8] Iuditha
Aut princeps, aut monarcha quispiam, licet
Opibus, & copijs fuerit adiutus maximis.
(110) Qui non adverso Marte, & infeliciter
Planè cum eis bellum gessit, dum se suo
Morigeros atque obsequentes praeberent Deo.
Quem si quando sprevisent (quod quidem ab eis factum est saepius)
A quovis sunt superati, ac debellati protinus.
(115) Quare priusquam illos adoriaris, haec
Quo pacto se habeant, mi domine, velim omnia inquiras,
Et perscruteris sedulò. Quod si in Dei
Sui cultu etiamnunc eos persistere intellexeris,
Frustra te fatiges, atque actum, quod aiunt,
(120) Agas: cùm vinci, aut superari nequeant, donec Deum
Istum, de quo dixi, propitium habent sibi.
Hol. Vah, sacrilege, nae ego te pro istis dictis exercebo probè.
Mo. Dignus pol est, qui indignis intereat modis.
Ach. Commovi. vae misero mihi. Hol. Quid tecum mussitas
(125) Scelus? Ac. Nihil herclè mi domine, nisi quod consilium liberum
Oportere esse existimo: neque graviter,
Aut iniquo animo ferendum, si quid fortè sit
Dictum, quod placet minus. Hol. Etiam loqui
Mecum audes, aut quicquam mutire verbero?
(130) Agedum, iam faxo experiaris, quàm sit potens
Ignavorum istorum Deus, quem tu mendacibus,
Vanisque nimium hic nobis vexisti praeconijs.
Ac. Me miserum, qui nunc quamobrem accuser nescio.
Hol. Ah, nescis impudens? iam iam faciam ut scias.
[p. 9] Iuditha
(135) An tu me nebulo dignum putas, quem irrideas,
Et quem tam aperte fallere incipias dolis?
Ehodum, compraehendite illum, & ad Betulienses, viros
Istos fortes, si dijs placet, atque strenuos,
Vinctum deducite, ut cum illis intereat: suo malo
(140) Discat, in universo terrarum orbe praeter
Assyriorum regem nullum usquam reperiri Deum.
Ach. Heu me infelicem? quid feci, aut quid commerui obsecro?
Hol. Abripite eum inquam, quid statis stipites? Moa. Nisi
Sequitur, pugnos in ventrem ingerite venefico.
Hol. (145) Scelerate, tu tuo indicio, quasi sorex, perijsti hodie.

ACTUS I. SCENA III.
THRASO, LABRAX, ACHIOR.
Eiusdem generis versus.

QUid restitas? vah, sequere sceleratissime,
Nisi obtorto collo te malis protrahi.
La. Cessator, perge. Ah, crucior mihi deesse baculum,
Quo scapulas huic conteram impurissimo.
Ach. (150) O indignum facinus! quid peccavi miser?
Thr. Tace nequam. Ac. Si illum, qui ex animo consulit,
Affligendum, & perdendum existimat, quid faciet ei,
Qui aut damnum dederit, aut malum? Lab. Vetus dictum est,
Malum consilium consultori pessimum.
(155) Idque adeò miror, quomodo tam ineptum quid tibi
In mentem potuerit venire homo stultissime.
Ach. Ut res est dixi, atque hercule id quod sentio:
[p. 10] Iuditha
Et me nihil mentitum cognoscetis postea.
Thr. Nugae sunt, quas adfers, meraeque fabulae.
Lab. (160) Mihi pol quidem fit verisimile, neque commentum placet.
Sed agedum properemus. Rursusne restitas
Ignave? pugnum, nisi sequeris, in os impingam tibi.
Ach. Nae ego sum infelix, qui pro consilio bono,
Tam malam ineo gratiam. Thr. Quid gannis impudens?
(165) Pretium fers ob stultitiam te dignissimum.*
Ach. Isthuc quidem malim, quàm ob peccatum. nam, quod sciam,
Mali herclè commerui nihil. Lab. Tun’ te nihil
Commeritum dicere etiamnum audes furcifer?
Qui hos Israëlitas, homines ignavissimos,
(170) Nullis aut copijs, aut viribus vinci,
Aut superari posse asseris? Dignus pol, qui in crucem hinc
Absque ulla abripiaris mora. Th. Vah, non vides
Quanta & regem Assyriorum invictissimum,
Et Holofernem fortissimum nostrum ducem
(175) Afficias contumelia, cùm contra imbelle hoc hominum genus
Nequicquam nos pugnaturos praedicas? Quibus
Iam totus terrarum orbis victas praebet manus,
Et quorum vim nullae usquam nationes sufferunt.
Lab. Sapienter meherclè à nostro duce factum existimo,
(180) Atque adeò ex re tua: qui ab his, quorum potentia,
Opibusque diffidis, te distrahendum censuit:
Et ad eos ablegandum, qui insuperabili
Virtute praediti, se adversus nos, & te suum
Patronum, defendent, atque tuebuntur optimè.
[p. 11] Iuditha
(185) Sed nescio quos huc procul adventare conspicor.
Fundis, armisque instructos. Ex Betulia
Urbe huc illos speculatum exivisse arbitror,
Nos ad latus huius montis, si videbitur,
Secedamus, parumque isthac à recta flectamus via.
(190) Ne pauci temere in multorum incurramus manus.
Thr. Placet. age propera, atque os vide uti comprimas scelus.
Vah, quid cunctare? move te, inquam carnifex.
Ach. Moveo herculè sedulò. Thr. Video, sed promoves nihil.
Ehem Labrax, neque hîc morandum nobis diutiùs,
(195) Neque propiùs ad urbem accedendum existimo.
Quare arbori isti, quam haud procul hinc abesse conspicis,
Manibus atque pedibus alligatum eum relinquamus,
Nobisque consulamus in tempore. Lab. Mones probè, in pedes
Nos nunc conijciamus quantum possumus. Thr. Age
(200) Praecurre, consequor. ^{________________}

ACTUS I. SCENA IV.
ACHIOR, SADOCUS, MELCHIAS.
Eiusdem rationis versus.

^{____________________} E eu miseriam! itane me hic
Relinqui solùm? aut à feris
Dilacerandum, aut inedia periturum propediem?
O barbaram crudelitatem! ô pectora*
Quavis immaniora tygride! Sad. Eho Melchia satis.
(205) Satis inquam procul iam progressi sumus.
Nam vereor si pergamus ire longiùs,
Ne ab hostibus circumventi, pereamus infeliciter.
[p. 12] Iuditha
Mel. Nihil adhuc nobis periculi est. Ach. Sed propiùs huc
Ad me in valle isthac accedentes video, nescio
(210) Quos. vocem herclè intendam, & eorum, quicunque sunt
Implorabo opem. Si pereundum est, manibus
Hominum, quam laniatu ferarum me malim mori.
O populares, accurrite, mihique
Auxilium ferte misero. accurrite obsecro,
(215) Atque infelicis vos miserescat mei.
Mel. Quem hic audio vociferantem, & calamitatem deflentem suam?
Deus bone, quid isthuc monstri est? hominem arbori hîc
Ego alligatum esse video. Sad. Eho, Melchia,
Video ego quoque. O prodigium! hinc quantum possemus
(220) Fugiamus, & ad urbem recta recurramus via.
Mel. Mane paulisper Sadoce. Ach. Accedite propiùs
Viri humanissimi, & innocenti subvenite mihi.
Sad. Insidias herculè ego hic nobis positas esse video Melchia:
Quare fugiamus dum fugiendi datur
(225) Copia. Mel. Quin accedamus potius: nihil periculi est,
Cùm neminem hic videamus uspiam. Sad. Nequeo satis
Mirari, neque conijcere quid rei siet:
Nisi quicquid est, ad illum ego isthuc accedere non audeo:
Nam insidias metuo nimis. Ach. Adeste sodes
(230) Viri, omnemque ex animo abijcite formidinem:
Nihil enim hîc vobis eveniet mali. Mel. Quaeso
Quid tu hominis es, aut quis te alligavit ad arborem
[p. 13] Iuditha
Hanc? & quodnam ob facinus? Ach. Nullo herculè merito id
Mihi contigit meo. Sed cuiates estis viri,
(235) Aut quibus venistis è regionibus?
Mel. Ex urbe hac proxima speculatum huc egressi sumus.
Ach. Betulia? Sad. Scilicet. Ach. O factum bene, nullos ego
Pol nunc mihi malim dari. Sad. Quid ita? cedò.
Ach. Dicam: sed hoc utî sciatis prius volo:
(240) Me vestra causa indignis hisce esse acceptum modis.
Mel. Quid ais, propter nos haec tibi contigisse praedicas?
Ach. Ita est profectò ut dico: solvite me obsecro,
Rem omnem, uti sese habeat, vobis commemorabo ordine.
Mel. Hem, solvamus eum, ac disrumpamus vincula.
Ach. (245) Gratiam habeo vobis, & quoad vivam, habiturus sum maximam:
Et maiorem etiam precor, utî vobis referat Deus.
Sad. Probum esse te tua indicio est oratio,
Qua cuiusque ut vita est declarat maximè.
Sed nunc eloquere sodes, quod promittebas modò:
(250) Cùm nostra causa haec te passum diceres.
Ach. Faciam, atque lubens quidem. sed nimis ego herculè
Vobis metuo malè. Sad. Quid ita? Ach. Nescitis quo in malo,
Et in quanto periculo sitis miseri. Mel. Mitte obsecro
Ambages, remque omnem uno verbo nobis expedi.
Ach. (255) Longum foret, si hîc vobis commemorem omnia.
In urbem vestram me deducite potiùs:
[p. 14] Iuditha
Ibi convocatis civitatis proceribus,
Rem omnem vobis narrabo ordine. Sad. Dicis probè,
Atque ideo tibi lubenter hic obtemperaverimus. Ach. Bene
(260) Herclè facitis. Agedum properemus, res non patitur moram.

ACTUS II. SCENA I.
OZYAS, ACHIOR, IOACHIMUS,
Trochaici, senarij, & septenarij.

PRò Deum immortalem! facinus indignum Achior,
Quid narras? actum est, si quidem tu haec vera praedicas.
Ach. Est ut dixi Ozia: putes hominem furore percitum.
Ozi. Heu me miserum! itane obstinatè operam dat, ut
(265) Nos affligat innocentes? Ach. Quin ego iam brevi
Hîc eum futurum cum omni exercitu esse existimo.
Ioa. O efferam hominis immanissimi dementiam!
Ah, nullone nos pacto tyrannidem,
Ac crudelitatem illius evitare
(270) Poterimus? Ach. Ioachime, quid cum illis agas
Qui neque ius, neque bonum, neque quid aequum sit sciunt,
Nec quicquam faciunt, nisi quod lubet. Ozi. Eheu miseriam! ut nihil
Est diuturnum, aut stabile in rebus mortalium!
Iam aliquot hîc annos in pace, ac sine periculo
(275) Viximus: at ecce de improviso exoritur hic
Holofernes, homo importunus & impius,
Qui hoc unum studet, hucque omnibus incumbit viribus,
Quò hanc nobis tranquillitatem extorqueat infelicibus:
[p. 15] Iuditha
Nosque feritate discruciet, & excarnificet sua
(280) Cùm tamen à nobis ei nulla unquam orta sit
Iniuria, seduloque caverimus hactenus,
Ne illum, aut dicto, aut facto offenderemus. Ioa. Ah,
Quis pectore tam duro, atque adamantino est,*
Cui non lachrymas isthaec excutiat calamitas?
(285) Verùm quid agimus nunc, aut quid consilij capiemus
Ozya? Ozy. Nescio herculè, nisi hoc unum, quod fors feret,
Ut forti, atque magno animo feramus: & in Deo
Omnis spes sit nobis. Ioa. Hem pie, atque fortiter,
Laudo: nam si ille opitulari dignetur, facillimè
(290) Hominis impudenti, & furiosi declinabimus,
Atque avertemus iniurias. Nihil enim agit,
Ac frustra se defatigat, cum Deo
Qui pugnare parat. Idque adeo re ipsa frequenter
Experti sumus. Ozy. Scio isthuc esse ita ut
(295) Dicis Ioachime: & tamen quando in mentem mihi
Nostra veniunt delicta, haud mediocriter vereor miser,
Ne ille nos deserat, & ab hoste immani, atque effero
Superari sinat. Ioa. Peccavimus herculè
Frater, fateor, ac poenam commeruimus gravissimam.
(300) Sed resipiscamus, & quod perpetravimus
Crimen, agnoscamus atque confiteamur supplices.
Nullum est delictum, cui non benigne ignoverit Deus,
Si quidem ex animo eius poenitere nos conspexerit,
Ozy. Verè tu isthuc dicis, atque ut te decet.
(305) Quapropter nihil iam nobis restare arbitror,
Nisi ut ad divinam confugiamus clementiam,
Ante actae vitae deplorantes crimina.
Hoc unicum in his nostro calamitatibus
[p. 16] Iuditha
Confugium, hoc tutum salutis nostrae asylum existimo.
(310) Caeterùm tibi Achior pro indicio gratias
Agimus maximas, animoque infracto uti
Sis oramus. Insaniat Holofernes, suisque
Contumacibus verbis, atque minis impijs
Coelum territet: nihil efficiet tamen: modò, quod fore
(315) Confido, Deum propitium habeamus nobis. Ach. Hoc quidem
Herclè haud dubium unquam fuit mihi. Atque adeò quia id
Futurum praedicabam. ille indignatus, huc
Me ad vos protrahi iussit: idem & vobis, & mihi
Exitium minitans. Quae quidem omnia, ut meminisse vos
(320) Arbitror, commemoravi modò. Ioa. Meminimus probè,
Sed nunc intrò, si videbitur, concedamus, &
Cives ex tota urbe in templum convocatos
Ad resipiscentiam, delictorumque poenitudinem
Exhortemur sedulò. Ozi. Nihil est quod aequè fecerim
(325) Lubens. Agedum, praecede, sequimur evestigiò.

ACTUS II. SCENA II.
HOLOFERNES, MOABUS, AMMONIDES.
Eiusdem generis versus.

ITane nondum quisquam ex ignavissimo
Isthoc recutitorum grege pacem petitum,
Aut supplicatum nobis advenit? Moa. Nullus
Omnino princeps honoratissime.
Hol. (330) Quae est, si non haec appellanda contumelia est?
Sed inultum faxo id nunquam auferant. Spero me habere,
[p. 17] Iuditha
Quo hos meo excruciem modo. Am. Frequenter dixi, idemque
Nunc dico denuò dux ornatissime,
Nisi audacissimis horum seditiosorum hominum
(335) Molitionibus omnibus obstiteris modis,
Profectò in magnum aliquod malum temeraria
Tandem hac erumpet confidentia. Moa. Bene herculè
Ab Ammonide dictum est, prudenterque admodum.
Nam deteriores omnes sumus licentia.
(340) Quod nisi protinus eos adoriamur, illudent, ubi
Nos aut cessare, aut languere senserint.
Quare dum licet, & dum consulendi tempus est,
Praefractam horum cohibeamus pertinaciam:
Ulciscamur impurissimos: malè
(345) Perdamus totam hanc Apellarum gentem. Hol. Hem placet.
Non pol desinam, neque conquiescam, donec id
Perfecero. Tum autem sceleratus, atque perfidus
Achior, vah, quibus illum exercebo modis?
Quem quidem mihi nunc optarim dari obviam, ut
(350) Iram hanc omnem in eum evomam: satis id habuero supplicij,
Dum modò illum ulciscar, uti meritus est, mastigiam.
Quem ego credo manibus pedibusque obnixe iam omnia
Facere, magis id adeò nobis ut incommodet,
Quàm ut illis consulat; ad quos stultitia est ablegatus sua.
(355) Sed praemium iam iam, si vivo, se dignum feret.
Mo. Quodvis ego supplicium commeruisse eum arbitror.
Hol. Faxo iam mox sentiat. Sed agitedum utî
Fortes, atque strenuos viros decet, annitimini*
[p. 18] Iuditha
Mecum ut contumaces hos, atque improbos
(360) Hostes, Iudaeos scilicet impurissimos,
Acerrimè ulciscamur, & efficiamus, ut omnibus
Exemplo sient. Ne quis sit, nos in posterum
Qui aspernari, aut nostra edicta repudiare audeat.
Atque adeo in Betuliensibus hisce proximis
(365) Quid noster valeat exercitus, jam ostendam. Quin eò
Redigam universum istud recutitorum genus,
Ut quò fugiant, aut ubi delitescant nesciant.
Nunc itaque vos moneo, atque hortor sedulò,
Ne cuiusquam istorum vos misereat: quin potius
(370) Diripiatis, mutiletis, prosternatis, ac
Denique trucidetis protinus, quemcunque
Nacti sitis. Satis jam, satis erga nequissimum hoc
Hominum genus nostra est spectata patientia.
Itaque nunc nihil non experiar, nullumque non movebo
(375) Lapidem, ut improbis horum conatibus resistam,
Molitiones inhibeam, retundam insolentiam.
Quin animam relinquam potius, quam non hos, utî
Digni sunt, ulciscar sacrilegos. Sed satis
Superque jam moratum, aut consultum arbitror:
(380) Maturè facto est opus. Hem. praebete vos viros,
Atque exercitum omnem ad urbem continuò admovete
Propius. Am. Tibi princeps & hîc, & in alijs omnibus
Sedulò parebimus: impera, ac factum puta.
Hol. Credo mox supplicantes aderunt: sed nihil
(385) Agent: errant, si lachrymis nos flecti posse cogitant.
Iam faxo experiantur, quantum viribus,
Armis, atque virtute valeant, quos illi utî
Mulieres imbelles illudendos proponunt sibi.
Atque haec meritò illis accident, cùm evenerint,
[p. 19] Iuditha
(390) Qui nos aspernantur tam illiberaliter.
Mo. Eia, sic decet. Hol. Nunc ergo instructu exercitu
Proximè ad urbem accedamus, ego, ut strenuum
Imperatorem decet, praeibo: vos me consequimini.

ACTUS II. SCENA III.
OZYAS, IOACHIMUS.
Eiusdem generis.

ITa me Deus amet, quantò ego magis magisque
(395) Effraenatam hominis impij violentiam,
Ac crudelitatem barbaram mecum perpendo,
Hòc magis metuo, ne nos sua opprimat,
Affligat, vexet, atque excarnificet tyrannide.
Sed commode Ioachimum huc ad me venientem conspicor.
(400) Hîc eum praestolabor. Ioa. Enimverò nihil loci
Est segnitiae, neque socordiae, quantum hostium
Assyriorum immanitatem intelligo.
Quorum impios conatus nisi prohibuerit Deus,
Eò rem deventuram video propediem,
(405) Ut collum capistro, & servituti, atque iugo
Intolerabili nobis praebendum sit miserrimis.
Sed video hic stantem Oziam quem quaerebam. Ozia,
Scis quo in metu, & quanto in periculo simus?
Ozi. Utinam nesciam Ioachime. Deus bone,
(410) Militum secum huc quantas adducit copias!
Ioa. Principes si simus, atque adeò monarchae,
Regesque potentissimi, haudquaquam tamen
Tantae multitudinis vim, atque impetum,
Sustinere poterimus. Ozi. Fuit herculè
(415) Crudelis semper Holofernes ille, atque efferus:
[p. 20] Iuditha
Et nunc nihil magis vereor, quàm ne quid in nos
Iratus statuat, ac decernat inhumaniùs.
Ioa. Adeon’ impotenti esse animo, nihil suae isti ut imperans
Libidini, plus quàm fatali odio non desinat
(420) Nos innocentes persequi? Ozi. Eheu, tantamne impijs
Illis hominibus malitiam, ac vecordiam
Innatam esse, alienis ut aerumnis, & calamitatibus
Gaudeant, atque ex illorum incommodis
Sua ut conentur comparare commoda?
Ioa. (425) Nisi me fallit animus Ozia, haud longè à nobis aberit
Infortunium: ita castris hostium undique
Obsessae in angustum oppido nostrae coguntur copiae.
Ozi. Est ut dicis Ioachime: perijmus funditus,
Nisi Deus sua nos tueatur clementia.
(430) Nam in nostris rebus nobis praesidij est nihil.
Ioa. Verè isthuc quidem abs te dictum est, ac sapienter: &
Ob id huc omnibus arbitror incumbendum sedulò,
Ut precibus nobis placatum reddamus Deum.
Qui si nostrarum calamitatum misertus,
(435) Succurrere nobis dignetur, facilè vel
Validissimis illorum obstiterimus cohortibus.
Namque id re ipsa frequenter experti sumus,
Quando pauci cum plurimis
Congressi, victores tamen evasimus,
(440) Divina adiuti ope. nihil enim adversus Deum
Humanae valent vires, nihil armatorum copia.
Tutus est profectò, & munitus abunde, hunc qui habet
Propitium sibi. Quapropter veluti coepimus,
[p. 21] Iuditha
Divinam implorare pergamus clementiam:
(445) Spero Deum nostris placatum lachrymis,
In his miserijs nos exauditurum supplices.
Ozi. Id quidem & ego futurum confido. Sed tempus est
Intrò ut concedamus, & omnes cives ad Deum
Exorandum cohortemur sedulò. Ioa. Fiat.

ACTUS II. SCENA IV.
HOLOFERNES, AMMONIDES, MOABUS, THRASO.
Eiusdem rationis.

(450) HAnccine ego tam insignem in nos contumeliam
Impunitam relinquam Ammonide? vah, mori
Me satius est. Moabe, Thraso, Labrax, Simalio
Huc prodite, & praeceptis meis parete sedulo.
Moa. Ehem, praesto sumus domine, tua ut iussa
(455) Exequamur gnaviter. Hol. Eia, sic fortes viros decet.
Am. Quicquid praeceperis effectum dabimus protinus.
Thr. Ego quoque pro tuis summis erga me beneficijs
Hoc tibi debeo princeps illustrissime,
Conari manibus pedibusque nullum non suscipere
(460) Laborem, atque adeò capitis periculum
Libenter adire, dum prosim tibi. Hol. Bene
Pol facitis, qui morigeros vos per omnia,
Atque obsequentes praebetis mihi. Efficiam
Contra, ne imperatoris benignitas.
(465) Vobis ulla in re videatur defuisse. Atque adeò
Totam hanc civitatem vobis diripiendam,
Vastandam, evertendamque propino omnibus.
Thr. O liberalitatem maximam! Hol. Neque mihi satis erit
[p. 22] Iuditha
Hanc evertisse urbem: quin quicquid est ubique Iudaeorum,
(470) Exagitabo, atque affligam crudelissimè.
Nullius misereri certum est. Atque audin’ Ammonide,
Ne pueris quidem usquam inventis, aut mulieribus
Vos parcere volo: ne sit posthac sua
Qui nobis negotium facessere audeat
(475) Contumacia. Quin quicquid usquam est, sanguine,
Incendio, luctu, atque singultu complete strenui.
Am. Bonam herculè rem imperas, factuque facillimam.
Hol. Nunc autem quopacto minimo id negotio,
Atque sine ulla nostrorum militum caede
(480) Efficere poterimus, commemorabo: vos modò
Auscultate, atque aures praebete attentas mihi.
Mo. Arreximus utrasque vel ad nutum tibi
Obsequuturi sedulò. Hol. Aquarum ductus, ac fontium
Tubos ab urbe statim avertendos esse censeo.
Am. (485) Consilium callidum, placet. Id si effeceris,
Aquae penuria interituros illos arbitror
Propediem. Neque nobis eorum moenia oppugnanda erunt,
Neque cum illis dimicandum unquam. Ho. Si quis aquatum egredi
Ex urbe ausus fuerit, eum compraehendite,
(490) Et mille excarnificatum trucidate modis.
Sed astu rem videte ut aggrediamini,
Ne praesentiant. Am. Probè curavero:
Nam quopacto isthuc soleat fieri, optimè
Calleo. Thr. Quin ego quoque in rebus istiusmodi
(495) Iam aetatem contrivi meam. Tum hostibus
Consilia praeripere, insidiari clanculum,
Occultis illorum obsistere molitionibus,
Ex longiori exercitatione, atque usu nunc mihi
[p. 23] Iuditha
Est notissimum. Hol. Optimè herculè facitis,
(500) Qui imperatoris vestri virtutem imitati,
Vos acres praebetis viros.
Mo. De deditione jam illos in urbe sedulò
Agitare inter se auguror. Et sapiunt mea
Quidem sententia, qui sese nobis vivos dedere
(505) Malunt, quàm ad unum omnes miserè obtruncarier.
Hol. Quamvis se dedant, non tamen vivent nequissimi,
Quin ostendam eis potius, quid sit periculi
Illos spernere contumaciter. quos, cum volent,
Placare nequeant. Sed satis hîc cessavimus diu:
(510) In castra quisque jam ad suos se recipiat
Protinus: atque illa, quae praecepi. sine mora
Videte ut exequamini. Thr. Fiet. Hol. De aqua
Ab eis avertenda dico. Mo. Meminimus probè.

ACTUS III. SCENA I.
IOACHIMUS, OZIAS, MELCHIAS.
Iambici Senarii, & septenarii admistis paucis octonariis.

NUnc quod semper metui, & de quo nimis fui
(515) Sollicitus infelix, evenisse audio.
Nulli sumus. Quid obsecro jam nobis aliud restat, nisi
Ut aquae inopia omnes pereamus miseri? O Deus,
Haeccine vides, & pateris? at opportunè eccum foras
Oziam egredientem conspicio. Tristis est, eadem
(520) Haec rescivit mala. Ozi. Hei mihi quantis in calamitatibus
Versamur infelices! actum est. Sed hiccine Ioachimus est,
Quem huc ad me accedentem video? is est ipsus. O
Ioachime, ô mi frater, quid agimus nunc, aut quid das consilij?
[p. 24] Iuditha
Cedo. Ioa. Nescio herclè: nam peiore res loco esse non potest,
(525) Quàm in quo nunc est sita. Ozi. Ah, itane de averso aquae
Ductu rem, quomodo se habeat, intellextin’? Ioa. Omnia.
Sed eccum Melchiam huc ad nos properare conspicor.
Vide ut perturbatus siet. Eadem hac, quae nos male
Habent virum. Mel. Vae, vae nobis! nunc illud est,
(530) Quod si omnes omnia sua consilia conferant,
Atque huic gravissimo malo salutem
Quaerant, auxilij nihil adferant. O invidentiam!
Utrum studione id habet, an laudi sibi fore
Existimat, si nos perdiderit innocentes? O Deus,
(535) Serva atque tuere nos miseros! Sed video quos
Volebam. Eho fratres, qua spe, aut quo consilio freti sumus?
Ioa. Ah, Melchia, nescio: nisi quod sors fert, feramus fortiter.
Mel. Prae formidine pol mens inhorrescit mihi,
Cùm quam afflictae res nostrae sint ac perditae,
(540) Reminiscor miser. Hem, quo redacti sumus? Ozy. Animo
Bono, ac forti oro uti sis frater. spero Deum
Sua nobis subventurum clementia.
Mel. Spero ego quoque: sed ne haec spes nos fallat, nimis
Metuo infelix. Tum quoties hominis efferi
(545) Immanitatem mecum perpendo, animus prae metu,
Quod dici solet, in genua concidit mihi, Neque id
Immerito certè, ut arbitror:
Nam postquam tam crudeliter egerit cum ijs,
Qui ultrò sese illi dediderunt, quid faciet
[p. 25] Iuditha
(550) Nobis, qui constanter ei restitimus hactenus?
Utî lupus famelicus in agnos, ita
In nos sua ille saeviet tyrannide.
Ioa. Scio id futurum Melchia, si quidem ille urbem ceperit.
Sed impios effraenati hominis conatus Deum
(555) Frustraturum confido. Mel. Utinam isthuc fiat! sed vide
Etiam sodes, ne vana lactemur spe Ioachime. Ioa. Non
Fiet. Deus ad tempus nos affligi, non extingui sinet.
Tum si omnino moriendum sit, qui pro religione,
Pro libertate, pro salute patriae,
(560) Pro aris, atque focis perit, non omnino interit.
Itaque forti ac tranquillo animo ut sis obsecro.
Malum ego homini nullum praeter culpam accidere posse arbitror:
Eam si vitemus, quicquid nobis evenerit,
Moderatè erit atque patienter ferendum, Melchia.
Mel. (565) Rectè, sed ne aquae inopia afflictemur, atque postea
Etiam omnino pereamus, non mediocriter
Solicitus sum miser. Ioa. Potin’, ut timere desinas?
Quid obsecro hac solicitudine, nisi malum tibi
Conduplicas? cùm idem vel nolenti sit tolerandum tamen.
Ozy. (570) Verè hoc quidem, atque utî se res habet, est dictum, Melchia:
Quare adversa haec si animo patienti tulerimus,
Post, nisi me mens fallit, fruemur prosperis.
Mel. Faxit ita Deus. Ioa. Faciet, tu modo fac sis animo bono:
Et nobiscum Deum precare, ut nos sua
[p. 26] Iuditha
(575) Tueri, ac conservare dignetur clementia.
Mel. Fiet, nam talis mihi vestra videtur esse oratio,
Ut si refrager pertinanciter peccare me putem.

ACTUS III. SCENA II.
HOLOFERNES, AMMONIDES, MOABUS.
Eiusdem generis versus.

IAm tranquillo animo demum exeo foras, cùm eò
Redactos pertinaces hosce apellas conspicor,
(580) Ut aquae penuria miserè eis pereundum sit propediem.
Ego herclè nunc illos sic ulciscar mastigias,
Ut ne impunè in nos illusisse videantur. Vah, nescio
Quos illi nos homines esse arbitrentur, qui
Tantam sibi contumaciam feliciter
(585) Cessuram credunt? Nae illi vehementer errant.
Siquidem nostram pristinam patientiam,
Qua turpiter abusi sunt hactenus, sibi
Perpetuam pollicentur fore. Sed eccum Ammonidem,
Et Moabum. Am. Opportunè, atque in ipso tempore
(590) Hîc astabas domine: nam te quaesitum exieramus foras.
Hol. Qua gratia? cedò. Am. Dicam. manè admodum
Diluculo, per tota deambularemus
Castra, unumquemque ducem, ac militem officij sui
Admonentes sedulò; moxque ad civitatem
(595) Propiùs cum aggressi essemus, munitiones hostium, ac
Propugnacula ut contemplaremur accuratiùs:
Depraehendimus alios quosdam etiamnunc civibus,
In collibus urbi proximis, superesse fontes: omnibus
Quos illi communiverant conatibus. magis
(600) His in montis radice positis, quem armis confisi suis.
Quapropter nisi & ab his eos arcendos longiùs,
[p. 27] Iuditha
At diligenter propulsandos protinus
Curaveris, frustra, atque adeò magna cum infamia, &
Dedecore multos hîc desidebimus dies.
Hol. (605) Quid audio? atqui existimabam omnem iamdudum eis
Aquam esse praereptam penitus. Mo. Credideram ego id
Quoque & nisi ipse ex illis fontibus eos clanculum
Aquam haurientes, atque in urbem deferentes
Hisce oculis vidissem modò, nunquam crederem.
(610) Cui malo nisi remedium statim tua
Invenerit prudentia, actum agimus: procaciter
Illudent. si id nos aut negligere, aut impedire non
Posse intellexerint. Hol. Ego isthuc facilè impediero:
Daboque operam, ut quae nunc certa illis consilia
(615) Videntur, incerta dubiaque reddantur omnia.
Quin mihi sic stat sententia, potius animam
Me relicturum meam, quàm non hanc urbem everterim
Soloque aequaverim planissimè. Am. Eia sic decet.
Hol. Neque horum clade, atque interitu contentus ero,
(620) Verum universum illum recutitorum gregem
Ad seditionem natum extirpabo radicitus.
Multa illos hactenus malè mea docuit facilitas:
At nunc faxo illius ut experiantur saevitiam, cuius
Gratia, atque lenitate abusi sunt procaciter.
(625) Neque à quoquam me exorari sinam, quin pro
Tam insigni isthac audacia
Illos, uti digni sunt, ulciscar sacrilegos.
Malim me crudelem, quàm dissolutum in hos viderier.
Nam nisi maturè eorum restiterimus pervicaciae,
[p. 28] Iuditha
(630) Ferociam cohibuerimus, retuderimus insolentiam,
Ad extremum, quae illorum est confidentia, nos quoque
Urbesque nostras oppugnatum venient audacissimi.
Mo. Isthuc est sapere, non quod ante pedes modò est
Videre, sed etiam illa quae futura sunt,
(635) Multò antè prospicere. Hol. Id ducis est officium, hoc qui nequit,
Fateatur se indignum imperatoris nomine. Sed nunc sine
Mora dispositis passim praesidijs in montibus, fontes
Eos omnes aut observari, aut obturari iussero.
Am. Isthuc recte, laudo. Hol. Vos me hac consequimini.

ACTUS III. SCENA III.
OZYAS, IOACHIMUS.
Eiusdem generis versus.

(640) PRofectò quantò ego magis magisque ferociam,
Viresque invictas horum hominum, tum immanitatem,
Et impotentiam, atque adeò crudelitatem
Ducis huius effraenati, barbarique mecum cogito, hoc
Magis metuo infelix, ne haec nobis infeliciter
(645) Cedat confidentia: qua freti, tantis copijs
Resistere ausi fuimus hactenus. Neque
De ulla alia re magis nunc solicitus sum, quam de aqua
Nobis conservanda in fontibus hisce proximis.
Sed ne & hanc nobis praeripiant, quemadmodum
(650) Reliquos aquarum rivos, procul ab urbe averterunt, nimis
Herculè ego nunc vereor miser.
Quod si contingat, actum est de vita, atque salute omnium.
[p. 29] Iuditha
At ita me Deus amet, ut ego nunc non tam meae
Vitae, cuius maior pars iam exacta est mihi,
(655) Quam religioni nostrae, quae nobis maximè
Curae esse debet, quàm uxoribus, ac liberis
Timeo, quos illi indignis violatos modis,
In servitutem perpetuam abripient sibi,
Sed nisi me oculi fallunt, Ioachimum huc accedentem conspicor.
(660) Vel ex solo illius vultu in quo afflicto rerum statu
Simus, videas facillime. Ioa. Ut
Nihil quietis est in pectore? dum advenio,
Coepi egomet interim mecum rem aliam ex alia
Cogitare, & ea omnia in peiorem partem, utî
(665) Fit, ubi quid in aniio solet esse molestiae.
Quid multis? quo magis huius hominis impij
Crudelitatem mecum expendo, ac considero
Tyrannidem, hoc mihi mens inhorrescit magis.
Eheu! lachrymo: quae post hac est futura vita,
(670) Cum tam gravis, tamque misera in mentem venit
Servitus. At Oziam non procul hinc astare video.
Ozi. Prior ego illùm compellabo. Hem Ioachime, quo in statu
Sunt res, ac fortunae nostrae? Eheu, quid taces,
Aut quid suspiras obsecro? Io. Ozya mi, mi frater, nihil
(675) Ego nobis miserius esse arbitror: quibus undique
Validissimo hostis barbari obsessis exercitu.
Nulla usquam aut resistendi, aut elabendi datur
Copia. Ozi. Eandem etiam hîc ego calamitatem doleo miser.
Sed nescio quem procul exanimatum ad nos accurrere video.
[p. 30] Iuditha
(680) Perij, quid sibi vult tam praeceps hominis cursus? quàm timeo ne
Ille nunc tristissimam nobis rem nunciet.
Ioa. Idem, & ego futurum auguror, adeò animus formidine,
Ac terrore obstupuit mihi. ^{________________}

ACTUS III. SCENA IV.
MELCHIAS, IOACHIMUS, OZYAS.
Eiusdem generis.

^{________________} Eheu, vix sum compos animi, ita
Usque currendo sum defatigatus miser.
(685) Pedibus magnam habeo gratiam, qui me ex periculo
Tanto surripuerunt. Sed ubi nunc Oziam
Nostrae urbis principem reperiam cogito. Ioa. Melchias
Est, & te nominat: appellemus. Oz. Heus heus Melchia.
Mel. Qui homo est qui me? Eho, te ipsum quaerebam Ozia.
(690) Hem, tu quoque hic aderas Ioachimè? non praevideram
Te, ignosce. Ioa. Quidnam est quod ita trepidas, aut quid exanimatus es
Obsecro? cedo. Mel. actum est, perijmus miseri. Ozi. Istud avertat Deus.
Mel. Nescitis quantum ego vobis adventu meo
Nunc apportem mali. Ioa. Eheu miseriam! facilè quidem
(695) Isthuc futurum, cum te accurrentem procul
Conspiciebamus, augurabamur modo.
Mel. Ad restim iam quidem res nobis devenit planissimè.
Ozi. Vae nobis miseris! sed narra sodes quid sit mali.
Mel. Hostes omnibus undique obsessi sontibus, aquam
(700) Universam praeripuerunt nobis. Ozi. O Deus,
Quid ego audio! actum est, siquidem tu isthaec vera praedicas.
[p. 31] Iuditha
Mel. Verissimum esse reperietis quod nuncio.
Nam clanculum modò ad hauriendum aquam dum exeo, priùs
Quàm ad illum pervenissem fontem, circumventus undique
(705) Ex insequentium manibus vix effugi miser.
Ozi. Vae nobis infelicibus. Ut animus in spe, ac formidine
Usque antehac attentus fuit, ita postquam adempta spes,
Lassus, curaque confectus stupet. Mel. Eheu miseriam!
Quid facimus nunc, aut quid das consilij Ozia? Ozi. Neque
(710) Quid consulam, neque quid nobis faciendum sit scio.
Ioa. Deum immortalem, quam ego nunc totus displiceo mihi!
Nullos credo usquam nobis miseriores vivere.
Sed intrò, si videbitur, nunc concedamus, ut omnibus
Civitatis nostrae convocatis optimatibus.
(715) Consilium unà capiamus, quid nobis potissimum
Opus facto siet. Ozi. Ut lubet, praecede, sequimur. O Deus
Serva obsecro, atque tuere nos miserrimos.

ACTUS IV. SCENA I.
OZIAS, IOACHIMUS, MELCHIAS. SADOCUS.
Eiusdem rationis versus.

MUltos jam lamentando, flendoque exegi dies:
Adeò ut oculi lachrymis caecutiant mihi.
(720) Praeterea corpus longiori elanguit inedia.
Quin genua labant, pedesque vix suo
Funguntur munere. Dein’ cum de religione
Per impios hosce homines planè extirpanda, de uxoribus
[p. 32] Iuditha
Ac filiabus constuprandis: tum de liberis
(725) Nostris in servitutem hinc abducendis mecum cogito,
Dolor is mihi multò omnium est gravissimus.
Atque hanc calamitatem, & miseriam quomodo
Nunc effugiamus, equidem nescio: cùm aquae penuria
Iampridem tota laboret civitas, cisternis omnibus,
(730) Quae intra moenia sunt, ante aliquot dies planè
Exhaustis. Atque ideo nihil metuo magis, quam ne
Cives extrema necessitate concitati,
Vim nobis faciant, atque ad deditionem cogant. Sed quid hoc?
Papè, quantam huc hominum accurrere video multitudinem!
(735) Locus hic vix ceperit. Quid faciam nescio,
Ioa. Prohibete tumultum fratres, atque quieto animo estote obsecro:
Et quod Deus nostris offensus criminibus
Nobis immittit, patienter feramus atque fortiter.
Mel. Quam tu nobis patientiam Ioachime, quam
(740) Commemoras fortitudinem? cùm in tantis calamitatibus
Versemur miseri. Ioa. Spero Deum nobis adiutorem fore.
Sad. Isthuc quidem omnes speravimus hactenus: at nunc vides
Opinor, quàm miserè haec nos spes fefellerit.
Sed ad Ozyam, utî te facturum dixisti, nos deducito: ut
(745) Sciamus quidnam nobis faciendum siet.
Ioa. Agite, sequimini. At eccum non ita procul hinc eum
Stantem video. Ozy. Deum immortalem! quid ego nunc eis
[p. 33] Iuditha
Respondeam, aut quid consilij dem nescio:
Ita conturbatae sunt omnes rationes mihi.
Sad. (750) Quid nunc ais? Ozya? viden’ nos consilijs tuis
Miserè impedirier? eoque redactos esse, ut
Mors nobis vitae praeferenda siet. Ozi. Respirate, ac bono
Animo estote obsecro. Deus etiamnum vivit, cui
Nos nostraque omnia cura esse experti sumus saepissimè.
Mel. (755) Iampridem nostris delictis ille offensus; auribus
Obturatis nos spernit, & aversatur supplices.
Ozi. Peccavimus fratres, confiteor id quidem, &
Malo gravissimo, atque adeò exitio digni sumus.
Sed spero tamen Deum nostri misertum, hunc luctum in gaudium
(760) Nobis commutaturum propediem. Sad. Isthaec verba sunt,
Quibus os nobis sublevisti hactenus, nunc in
Eum rem redijsse videmus locum, ut urbs hostibus
Iam iam dedenda sit nobis. Namque ita iubet
Necessitas, durum telum. Atqui satius est, mea
(765) Quidem, totiusque populi sententia,
Ut captivi nostrum colamus, atque veneremur Deum,
Quàm religione extirpata, per maximam
Ignominiam, dedecus, atque opprobrium intereamus
Omnes. Ozi. O conditionem infelicissimam!
Ioa. (770) Durum quidem, sed levius sit patientia,
Quicquid nequit mutarier. Oz. Ausculta obsecro
Sadoce, vosque omnes, qui huc venistis fratres. ad fortiter
Resistendum hostibus exhortatus sum vos hactenus,
Eo quidem animo, quòd certo confidebam, Deum
(775) Sua nobis subventurum clementia. Id
Quoniam nondum accidit, oro, atque obtestor vos omnes, ut dies
[p. 34] Iuditha
Tantùm quinque patienter ferre pergatis, qua magno animo,
Ac forti sustinuistis hactenus. Spero interim
Deum opitulaturum nobis. Quod si diebus
(780) Illis quinque exactis precibus lachrymisque, quas
Sine intermissione effundendas puto,
Divinam nondum consequuti fuerimus clementiam,
Ne unum quidem urbis deditionem remorabor diem.
Agite, atque hac in re vos praebete morigeros mihi.
Mel. (785) Si quidem quinque verum ne fiant isti viginti
Dies. Ozi. Profectò non plus quinque, aut. Sad. Aut? nihil
Moramur. Ozi. Non fiet, tantùm hoc permittite, ut
Vos exorem. Mel. Tua virtus nos monet Ozia, ut tibi
Rem quanquam gravem, atque difficilem petenti
(790) Pareamus: nisi quid dissentitis fratres. Sad. Agedum,
Concedimus, sed hac qua dixti conditione Ozia.
Ozi. Sic fiet. Ite nunc intrò, & divinam, uti hactenus
Fecistis, pergite implorare misericordiam.
Felicius haec res quàm arbitrabar successit mihi:
(795) Quando commodè loquendo quinque etiamnunc impetravi
Dies: interea spero aliquid eventurum boni.
Quod si intra istud tempus Deus nondum nobis subvenerit,
Actum erit: neque quicquam nobis restabit miseris, nisi
Ut nos tyranno huic dedamus impio.
(800) Quod ut prohibeas, avertasque oro te mi Deus.
Maxima quidem nostra sunt peccata, sed tua
Longè maior est clementia: qua potissimùm
Tum demum auxiliari soles tuis, cum omni
[p. 35] Iuditha
Praesidio, omnique humana destituti sunt ope,
(805) Id obsecro ut nunc nobis eveniat Deus.
Sed estne haec Iuditha, quam multis stipatam urbis primatibus,
Ac presbyteris, huc ad me festinantem video? Ea
Est ipsa. miror quid siet: nec temere esse arbitror.

ACTUS IV. SCENA II.
IUDITHA, AZARIAS, OZYAS.
Eiusdem generis.

QUid isthuc est fratres? itane quinto ab hinc exacto die
(810) Ozias impijs his nos dedendos censet hostibus?
Aza. Ita quidem res habet, ut dixi Iuditha.
Sed eccum ipsum stantem pro foribus, nunc praesentem eum
Incusa, si videtur, quem absentem obiurgasti hactenus.
Iud. Id faciam, ac confidenter quidem: quandoquidem
(815) Errare, atque adeò (ut pace illius istud dixerim)
Peccare mihi videtur gravissimè. Ozi. Quisnam obsecro
Est ille, quem errasse ais, & peccati insimulas? cedò Iuditha.
Iud. Dicam Ozia. Tu es ille, quem deliquisse graviter
Existimo. Ozi. Quid ita? dic sodes: non enim
(820) Intelligo. Iud. Non? hem. Ozi. Non profecto. Iud. At faxo iam ut
Intelligas. Ozi. Si peccavi soror, non causam dico, quin
Quod meritus sim feram. Iud. Tun’ tempus, aut diem,
Quo nobis subveniat, statues Deo? ut nisi
Intra dies quinque opem ferat, tu urbem impijs
[p. 36] Iuditha
(825) Hisce dedas hostibus? ah, itane consulem,
Ac civitatis principem facere decet? hoc mea
Fidei credas velim: neque tali oratione, neque
Animo tali nobis placandus est Deus:
Quo quidem ad iram illum provocaveris facilius.
(830) Non ille benignitatis, ac clementiae suae
Tempus à nobis sibi praescribi postulat.
Tum demum succurret cum divinae illius
Voluntati visum fuerit, nostraeque saluti
Expedire cognoverit. itaque nunc subsidium, atque opem
(835) Eius imploremus, nostraque crimina
Confessi, oremus supplices, ut cum illi maximè
Placebit, tum nobis potissimùm auxilium ferat.
Quemadmodum quondam maiores nostri, quando praeceptis
Divinis post tergum reiectis contumaciter,
(840) Alienos coluerunt Deos, graviter puniti, atque hostibus
Traditi, miseris interierunt modis:
Ita & nunc idem ille patrum nostrorum Deus,
Suo nutu qui regit, atque moderatur omnia,
Nostra ulciscens delicta, nos premi, & affligi sinit:
(845) Quam profecto afflictionem, quemadmodum
Nobis salutarem esse confido, ita brevem fore,
Auguror. Atque haec spes hinc nunc suggeritur mihi,
Quod impio aliorum Deorum cultu contempto, piè,
Ac religiosè ipsum unum venerati sumus
(850) Hactenus. Ozi. O Viraginem sanctam, fortem, atque strenuam!
Vah, pudeat nos nostri, qui viri, atque principes
Populi sumus. Iud. In memoriam vobis redigite obsecro,
Quopacto Abrahamus, lsacus, atque Iacobus, patres
[p. 37] Iuditha
Nostri, qui omnes quidem viri fuerunt optimi,
(855) Varijs malis, & cladibus olim explorati, neque
Animum tamen despondentes, divinam consequuti
Sint gratiam. Sic etiam nunc fratres, Deus
Nos exerceri, haud extingui sinet. Ozi. Verissima
Quae dixisti, sunt omnia: & laudo constantiam,
(860) Ac pietatem tuam mea Iuditha. Nunc itaque
Te oramus, ut precibus, atque lachrymis tuis
Placare nobis coneris Deum: tibi
Enim, quia mulier pia es, & multo melior quam nos, scio
Illum obtemperaturum magis. Iud. Ehodum, auscultate, nam
(865) Quod facere in animo concepi, exponam vobis. Aza. Quid Iuditha?
Iud. Hac nocte ego cum ancilla mea Abra constitui ex urbe egredi.
Neque hîc, quid sim factura, perscrutari vos volo.
Deum tantum orabitis, ut ancillam suam reverti
Permittat incolumem. Id si evenerit, uti
(870) Confido, promitto vobis salva futura omnia.
Ozi. I mea Iuditha: Deus tibi eunti, atque redeunti sit comes.
Iud. Spero ita fore. vos ad portam me opperimini:
Ne sit qui egressum remoretur meum. Ozi. Age fiet. Deum
Immortalem! mulier mulieri quid praestat? virtus ei
(875) Relucet ex oculis, gravisque severitas
Inest in vultu, atque in verbis fides. Aza.
Rara vitae integritas, moresque amabilissimi
Eam commendant maximè. Huc accedit admirabilis
Quaedam, quanquam in cultu neglecto, formae gratia.
[p. 38] Iuditha
(880) Sed hoc demiror Ozia qua causa ea sit ex
Civitate itura, aut quidnam molitura sit
Mulier: nisi quicquid est quod conatur, confido ei,
Et nobis omnibus successurum feliciter.
Ozi. Confido ego herculè quoque. Sed nunc, si placet,
(885) Ad portam recta concedamus via: atque eam
Illic expectemus, dum veniat. Aza. Age, in nobis nihil est mora.

ACTUS IV. SCENA III.
IUDITHA.
Eiusdem generis versus.

DIfficile, atque arduum est, quod molior; & tamen
Spes magna habet animum, hanc rem mihi
Successuram ex sententia. Sed quoniam viribus
(890) Humanis effici id nullo modo potest,
Orandus est mihi Deus, ut meis succurrere,
Et subvenire dignetur conatibus.
Clementissime caeli, terraeque conditor Deus,
Qui es Dominus Simeonis patris mei: cui
(895) Virtutem, & fortitudinem, atque adeò memorabilem
Victoriam contra hostes olim tribuisti tuos:
Oro te, atque obsecro, ut divina gratia
Tuaque benignitate animum corrobores mihi:
Ut in eo, quod tuo, ut arbitror, afflata numine
(900) Adorior, facinore constanter perseverem,
Ne patere mi Deus, ut hoc impium, atque barbarum
Hominum genus impunè in sanctissimum tuum
Illudat nomen: nosque divino tuo
Hactenus addictos cultui maioribus
(905) Affligat cladibus: belloque superatos miserrimam
In servitutem abripiat sibi. Quin potius pro tua
[p. 39] Iuditha
Pristina erga nos effice facilitate, & clementia,
Ut gloriosus ille, atque efferus suarum virium
Ostentator, tuique numinis contemptor improbus,
(910) Ab imbelli illusus muliere, intereat turpiter:
Utque ipsa re nobis declares, quàm nihil
Omnino adversus invictam tuam potentiam
Hominum impiorum valeant vires. Tum quàm miserè insaniant,
Et quantopere sese fallant, qui copiis,
(915) Qui gladiis, qui scuto, atque sagittis, qui quadrigis, suoque
Equitatu freti, contra te insolenter cristas erigunt.
Erit hoc per totum terrarum orbem memorabile, ac tuo
Imprimis gloriosum nomini, si is, qui
Non solum homines, sed etiam ipsum coelum suis
(920) Terret minis, non multitudine militum,
Aut bellica virtute, sed per inermem feminam, è
Medio sublatus, risui sit omnibus.
Haec quaeso nunc sic nobis eveniant Deus:
Ut impij hominis exempti tyrannide,
(925) Summis tuam in nos laudibus evehamus munificentiam.
Eia, feliciter successurum auguror,
Adeo divino afflatus oestro, animus gestit mihi.
Nunc tempus est, ad exeundum ut me parem.

ACTUS IV. SCENA IV.
OZIAS, AZARIAS. IUDITHA,
Eiusdem generis.

BOno animo esto Azaria, haudquaquam etiam cessat, &
(930) Illam jam jam his tibi adfuturam polliceor: proin’
[p. 40] Iuditha
Tu vanam istam solicitudinem, quae te discruciat,
Ex animo fac ut amoveas tuo. Aza. Credo quidem
Venturam eam, Ozia, sed quid effectura nescio.
Ozi. Nescio ego quoque & tamen spero Deum non deserturum suos.
(935) In eo omnis spes sit nobis: quandoquidem in humanis viribus,
Aut opibus praesidij est nihil. Aza. Sed ne illa spes
Nos frustretur, vereor miser. Ozi. Age, non fiet, bene
Ominare. at eccam eam cum ancilla huc conspicor
Accedentem. Aza. Est, an non est? certè ipsa est. Eia, ut venusta,
(940) Atque elegans est, omni suo mundo expolita,
Ornataque splendidissimè.
Ozi. Tum quemvis ornatum nativae forma excellit gratia,
Iud. Adsum Ozia, ut quod facturam me recepi,
Vobis praestem. Oxi. Hem, constanter, atque fortiter,
(945) Laudo. Iud. Deum omnes tantùm orate supplices,
Ut quicquid illud est quod molior, sua
Nobis secundet indulgentia. Aza. Eheu Iuditha,
Quàm ego nunc tibi timeo miseri
Iud. Azaria, absit timor, animique trepidatio. nihil
(950) Cuiquam innocentia incolumi accidere potest mali.
Tum si omnino moriendum fuerit, pro patria mori, dulce, &
Decorum erit mihi. Dum ne ob malefacta pereo, parvi aestimo.
Ozi. O mulierem piam, fortem, atque strenuam!
Age, macte virtute, Deus faxit, ut quicquid
(955) Id est, quod animo tam magno concepisti, tibi,
Nobisque omnibus ex animi succedat sententia.
[p. 41] Iuditha
Iud. Spero ita futurum. Nunc portam Ozia iube
Aperiri, ut quò ire constitui, recta pergam via.
Ozi. Effectum est quod vis, en patet. Deus deducat, at
(960) Reducat te salvam, atque incolumen. Aza. Egressa est illa, quo
Animo, atque consilio planè nescio. Ozi. Ego quoque
Id quod facere conatur, ne coniectura quidem
Assequi possum: nihilominus tamen id profuturum
Spero: nam mulierem esse scio ea prudentia,
(965) Atque ingenij industria, ut quodcunque fuerit aggressa, non
Temerè, aut inconsideratè, sed sapienter, &
Bono consilio susceptum esse dixeris.
Aza. Est isthuc quidem in nostris calamitatibus
Et aerumnis magnum solatium mihi:
(970) Sed illud multò maius, ac firmius
Esse arbitror, quod mulier est antiqua fide,
Moribus integris, ac vitae sanctimonia:
Et propterea confido Deum illi adiutorem fore.
Ozi. Idem & ego persuasi mihi. Sed nunc tempus est,
(975) Ut ad somnum nos componamus: cras simul ac diluxerit,
Omnem populum ad preces continuas excitabimus,
Atque exhortabimur sedulò. Aza. Age, ubi voles: i prae sequor.

ACTUS IV. SCENA V.
IUDITHA, ABRA, LABRAX, THRASO.
Eiusdem generis versus.

GAudeo tandem nos hunc superasse montem, cuius ut
Ascensus difficilis, atque molestus fuit,
(980) Ita descensus nobis erit facillimus.
Abr. Est ut dicis hera. Iud. Tum exortus solis, qui non procul
[p. 42] Iuditha
Abesse videtur, efficiet, necubi aberremus à via.
Abra. Verum id quidem, at at, quid hoc? Iud. Quid Abra? Abr. Nescio
Quos huc ad nos armatos properare video. Iud. Bono
(985) Animo esto, facilè illos placavero: meditata enim
Iam dudum in pectore mihi sunt consilia omnia.
Lab. Vide dum sodes diligenter Thraso.
Ut fontes hos observandos ac praesidio satis
Firmo muniendos cures. Th. Isthuc herculè
(990) Curatum est sedulò, nullus enim jampridem hauriendae aquae
Gratia, cuius tamen inopia laborant maximè,
E civitate unquam fuit ausus egredi.
Sed hem, quid isthuc Labrax? mulieres duas
Propius huc accedentes conspicio. Lab. Prô Iupiter!
(995) Monstri simile. Ehodum, caveamus ne os sublinatur
Nobis. Quin procurramus eis obviam,
Ac compraehendamus, quantùm possumus. Hem, consistite
Istic illico, atque gradum cohibete venefica.
Iud. Salvete viri humanissimi. Lab. Apage, dico ego
(1000) Nobis insidias fieri. Iud. Animo quieto estote, ac mittite
Nos obsecro: nam neque vobis insidiae, neque
Quicquam omnino à nobis metuendum erit mali.
Thr. Id ne fiat, summa est adhibenda cautio.
Sed cuiates estis, aut unde venitis tam mane?
Iud. (1005) Mulier sum Hebraea, ex civitate Betulia
De nocte huc ad vos egressa clanculum, Lab. Hem.
Betulia? qua gratia. Iud. Ut imperatori
Vestro indicem, in quàm afflicto, atque misero statu
Res sint civium: & simul commonstrem quo modo
(1010) Urbem facillimè capere possit, ne uno quidem
[p. 43] Iuditha
Ex copijs suis amisso. Thr. Eho, bene herculè,
Atque sapienter à te factum esse arbitror
Mulier, quae in tempore saluti prospexisti tuae.
Nam ea pol forma esse videris mihi, ut potiùs
(1015) Servari, quàm cum sceleratis illis perire debeas.
Neque est quod à nobis metuas tibi. Quin scio
Adventum, & conspectum tuum Holoferni duci
Nostro gratissimum futurum. Agitedum, sequimini.
Ad illum vos recta deducemus Iud. Placet.

ACTUS V. SCENA I.
HOLOFERNES, AMMONIDES.
Eiusdem generis versus.

(1020) PUlchrò etiamnunc, quod à me est institutum,
Procedit opus. atque adeò opportunè admodum haec
Mulier se nobis obtulit: quae quo modo
In civitate sese habeant res, mihi narravit omnia.
Sed qualem ego nunc illam dicam esse feminam?
(1025) Quà herculè venustiorem nullam usquam arbitror
Reperirier. Quare nimis ego illam aspicio lubens.
O faciem pulchram! deleo omnes dehinc ex animo mulieres,
Taedet harum quotidianarum formarum.
Sed eccum Ammonidem exeuntem conspicor.
Am. (1030) Quamquam in subigendis hisce Israelitis magnus hactenus
Nobis susceptas est labor: patienter tamen eum
Ferendum tolerandumque esse existimo: vel ob
Eam solum causam, quod tam formosae, atque optimè
Moratae, apud illos reperiantur feminae. At
(1035) Eccum imperatorem. haud praevideram. Hol. Hem Ammonide,
[p. 44] Iuditha
Quid ais? itane & huius mulieris Hebraeae tibi
Forma placuit? Am. Perplacuit pol dux illustrissime.
Hol. Eia, minimè te hallucinatum esse arbitror:
Nam & ego quopacto satis illius pulchritudinem,
(1040) Elegantiam, ac festivitatem praedicem,
Planè nescio Ammonide, & nosti, ut opinor, quàm
Oculatus formarum spectator siem.
Am. Ne comparanda quidem haec est ad eas, quae in regionibus
Reperiuntur nostris. Hol. Nova figura oris, color
(1045) Verus, corpus solidum, ac succi plenum. Porrò mores huic
Tam excellenti formae per omnia congruunt.
Praeterea, quod in nostratibus rarissimum est
Mulieribus, facundiam admirabilem,
Prudentiamque in illa depraehendisse videor mihi.
(1050) Itaque quod se recepit facturam, de eo quidem
Haud dubium est mihi. Sed intrò nunc eamus, &
In castra ad nostros revertamur. Am. Agedum, ut lubet, sequor.

ACTUS V. SCENA II.
IUDITHA, ABRA, THRASO.
Eiusdem generis.

ENimvero gaudeo, Deoque gratias ago,
Cùm id quod meditor, etiamnunc mihi cedat feliciter.
(1055) Hem, sequere me Abra. Abr. Vix ausim hera, cùm militibus
Completa sint hîc omnia. Iud. Esto animo bono,
Nihil nobis periculi est:
Nam etsi depraehendamur, mandato tamen
[p. 45] Iuditha
Ducis Holofernis salvae, atque incolumes erimus. id enim
(1060) Per tota edixit castra, ne nobis, etiam
Noctu egredientibus, obsit, aut noceat quisquam.
Sed obviam video nobis venientem nescio
Quem: praesenti, fortique animo fac ut sies.
Thr. Spero ego nostros hos excubandi, vigilandique
(1065) Labores iam breves futuros, cùm isti apellarum
Gregi ad restim res iam devenerit planissime.
Sed nescio quem pedum strepitum mihi audire videor.
Mulierem illam Hebraeam esse credo, cui noctu etiam quolibet
E castris egredi ut liceret imperator
(1070) Nostri voluit exercitus. Ipsa herclè est cum ancilla. adoriar,
Ac compellabo comiter. Mulier enim mihi
Visa est elegans, probisque ornata moribus.
Matrona salve: quò tibi iter est? Iud. Oratum exeo.
In proximam hanc vallem: quod ab Holoferne principe
(1075) Vestro permissum est mihi. Thr. Perge ut coepisti: in his
Nostris castris nullus erit, qui aut dicto, aut facto nocebit
Tibi. Iud. Pro isthoc beneficio vobis gratiam habeo, &
Habitura sum, quoad vixero. Abra, sequere. Thr. O mulierem
Festivam, atque pulchram! in vita pol venustiorem
(1080) Vidi nullam. Itaque minime mirum, si eam
Magni faciat princeps, nihilque illi negandum existimet.
Iud. Subsistendi nobis hic iam dabitur locus.
Secede hinc istorsum paulisper, donec te vocem.
Magnas tibi mi Deus ago gratias, quod haec
[p. 46] Iuditha
(1085) Quae numine tuo afflata, facere caepi, mihi satis
Secundasti hactenus. Oro te porrò Pater
Clementissime, ut quemadmodum aliâs frequentor
Maiores nostros, omni humana destitutos
Ope, praeter ipsorum spem, atque expectationem
(1090) Gravissimis exemisti periculis,
Hostesque eorum, quamvis opibus, atque copijs
Potentes, invicta tua virtute delevisti,
Et extirpasti funditus: ita nunc quoque
Nostri misertus, hunc superbum atque impium
(1095) Per me de medio sinas tolli tyrannum.
Ut re ipsa, atque adeo gravissimo suo edocti malo,
Agnoscant homines illi barbari, haud unquam
Frustrari, qui in te omnem suam spem collocant.
Eosque inani opera, atque labore defatigari,
(1100) Qui adversum te, tuoque cultui addictos
Bellum suscipiunt. Peccata quidem nostra maxima
Esse fateor, sed tua mi Deus longè maior
Est benignitas: qua si nobis nunc opitulari
Digneris, profectò fiet ut omnes tui
(1105) Numinis cultores divinam tuam
In se collaudent, atque praedicent beneficentiam,
Utque alij horum clade, interituque territi,
Neque vim, neque ullam iniuriam inferre audeant
Nobis. Quod ut nunc per me gratia tua
(1110) Adiutam eveniat, obsecro, atque obtestor te Deus.
Sic tua maximè cunctis innotescat clementia,
Si se facilem, piamque in nos nocentes exerat.
Ehodum Abra, tempus est, ut, unde venimus,
Eò redeamus. Abr. Ubi voles: praecede, consequor.

[p. 47] Iuditha

ACTUS V. SCENA III.
HOLOFERNES, MOABUS. BAGOAS, IUDITHA.
Eiusdem generis versus.

(1115) OPiparum, delicatumque utî praecepi, fac ut appares
Convivium Moabe: nam diem hunc totum, atque etiam
Noctem in laetitia cupio degere. Moa. Et hoc, & si quid aliud est
Quod imperas, effectum dabo princeps honoratissimè.
Hol. Adhaec vinum nobis pincerna ut optimum
(1120) Promat, & imprimis fac cures sedulò. Moa. Fiet.
Hol. Atque adeò ne quid omino desit, quod ad
Voluptatem excitandum, quodque ad luxum, & delicias
Aptum, atque accommodum siet. Moa. Memini, tametsi
Non admoneas. Hol. Tum Hebraeam istam mulierem
(1125) Nobis cupiam adesse in convivio, ut sua
Nos recreet, atque oblectet elegantia.
Quin Bagoae id dedam negotij. Eho Bagoa,
Prodi ocyus. Bag. Praesto sum domine, hem, impera
Si quid per me fieri velis. Hol. Israëlitidem
(1130) Illam mulierem absque mora conveni, eique commodè
Loquendo persuade, ut diem hunc nobiscum in gaudio, ac
Hilaritate exigat. Bag. Dabo herclè operam, & me impetraturum
Confido. Hol. I, atque matura reditum, eamque huc vide
Ut adducas mihi. Verbis pol vix possem consequi
(1135) Moabe, quantopere huius mulieris mihi
Placeat forma: & quopacto mores eius amabiles,
Vultusque decorus, tum vox illius, atque oratio
Quovis melle dulcior, animum commoverint
[p. 48] Iuditha
Meum. Mo. Nihil mirum: namque haud similis est mulier mulierum
(1140) Nostrarum, quae student demissis esse humeris,
Cervice erecta, ac vincto pectore, ut graciles sient.
Si qua est habitior paulò, pugilem esse aiunt. Cibum
Sibi subtrahunt. Quanquam bona est natura,
Reddunt se curatura iunceas. In hac
(1145) Genuinae formae gratia est: verus color, nullâ
Cerussâ, purpurisso, aut stibio fucatus. Hol. Ego meherculè
Nullam in vita venustiorem vidi feminam.
Quare non desinam, neque conquiescam, donec ea potiar.
Opperiamur paulisper hic dum redeat Bagoas:
(1150) Quod iam iam futurum confido. Moa. Placet. Bag. Optimè
Pol, atque sapienter facis mulier, quae principi
Nostro animum induxisti obsequi. Iud. Ita decet ô bone.
Nihil ille unquam mihi imperabit, quod non sim lubens,
Atque expeditè factura. Bag. Benigne dicis, laudo, & sapis
(1155) Mea quidem sententia.
Sed age properemus, ne quid nostra illum offendat cunctatio.
Hol. Ut omnis mora, cupide quicquam optanti, semper solet
Esse ingrata & molesta. At eccam eam cum Bagoa
Huc ad nos accedere video. Eho, quis me fortunatior,
(1160) Siquidem huius mulieris fruendae copia
Concedatur mihi? Moa. Id quidem facillimè
Impetraturum te scio: nam quae femina est,
Quantimvis formosa, atque nobili, quae non
[p. 49] Iuditha
Ad nutum se morigeram praebeat tibi?
Hol. (1165) Blande illam appellabo, atque salutabo comiter.
Eho mea voluptas, meum suavium,
Adventus tuus est mihi gratissimus.
Oh, ut te amplector lubens. Iud. Nae ego mulierum omnium
Quae vivunt sum fortunatissima, quae placeo tibi
(1170) Dux invictissime. Hol. Teneone te mea Iuditha,
Maximè animo expectata meo? At satis iam cessatum est diu:
Eamus commessatum. Moa. Ubi voles accumbe domine,
Parata enim sunt omnia. Hol. Ehem Iuditha, tu mihi
Dextrum claude latus. Iud. Id quidem faciam lubens,
(1175) Siquidem ea quae ancilla apparavit, apponi sinas
Mihi. Hol. Sino. Moabe, fac ut accumbant caeteri.
Mo. Curabo sedulò. Hol. Nunc genio indulgeamus,
Atque hilares simus omnes. Agite, quisque sibi
Sumat, quod palato atque gulae sapiat maximè.
(1180) Nam neminem apud mensam decet verecundarier.
Moabe, hunc tibi praebibo cyathum. Moa. Ut tibi saluti sit precor
Princeps clarissime. Hol. Hem, vide ut respondeas,
Idque unico haustu. Moa. Faciam herculè sedulò,
Nam fauces ariditate crepant mihi. Quid hoc,
(1185) Satin’ tibi placet domine? Hol. Pol strenuum,
Virumque fortem te esse iudico. Oh, mea
Vita, mea voluptas unica, frontem exporrige, &
Te praebe hilarem. Iud. Id quidem ut nunc cupidè atque libenter faciam, tua
Domine mihi praestat benignitas. Hol. O mulierem
(1190) Lepidisimam! dispeream, nisi te plus quàm oculos amo meos.
[p. 50] Iuditha
Da mihi osculum anime mi. Iud. Neque hoc, neque
Aliud, quod à me petieris ampliùs tibi negandum putem.
Hol. Eia, laudo. Sed quid cessant cyathi? Bag. Hunc scyphum
Tibi, si placet, plenis propino faucibus
(1195) Dux ornatissimè. Hol. Age, nihil recuso, sed
Audin’ ad fundum ebibas velim. Bag. Nihil
Est, aequè quod fecero lubens. Hol. Mea Iuditha,
Quanto tam formosior videre, quàm
Dudum: quanquam antè semper mihi visa es pulcherrima.
Iud. (1200) Certè tu quidem mi domine multò nunc es hilarior.
Hol. Verbum herculè hoc verum est, sine Cerere, & Baccho friget Venus.
Nunc genio indultum est satis. Agedum surgamus, &
In conclave unà eamus, delicium atque suavium meum.
Iud. Nihil detrecto. Hol. At at, quid isthuc? vicit vinum quod bibi:
(1205) At dum accubabam, quam videbar mihi pulchrè sobrius:
Nunc postquam surrexi, neque pes, neque mens satis
Suum officium facit. Mo. Ehem, quid stas Bagoa?
Observa principem, atque illum in conclave ducito.
Bag. Non possum: nam ipse quoque pedibus insistere vix queo.
(1210) Et tamen experiar. Hem Moabe, subveni.
Solus enim tantum pondus sustinere non possum.
Moa. Nunquam herculè, ita ut nunc, vino eum vidi obrutum.
Bag. Progredere placidè Moabe, ego te subsequor.

[p. 51] Iuditha

ACTUS V. SCENA IV.
IUDITHA, ABRA.
Eiusdem rationis versus.

EHem Abra, Tu hinc à me foris absiste longius,
(1215) Ac diligenter observa omnia. Abr. Faciam hera.
Iud. Nunc tempus esse arbitror, ut cuius exequendi gratia
Huc veni, aggrediar opus. Tu mi Deus vires
Suffice, animumque confirma mihi: ne in memorabili,
Ac praeclaro hoc facinore deficiam turpiter.
(1220) Sic divina tua maiestas, tuaque potentia
Evadet longè commendatissima:
Si non per hominum vires, neque militum
Copias, sed per me imbellem mulierem
Nos, qui religiosè tuum nomen coluimus hactenus,
(1225) Ab impia horum barbarorum liberes tyrannide.
Eia successurum arbitror, adeò mens gaudio
Gestit mihi. Abra, huc ad me accede protinus.
Abr. Hera adsum. Iud. Caput hoc in coriacea tua
Reconde pera. Abr. Hui, caput. Iud. Tace, atque desine
(1230) Rogare quicquam. modò, cuius sit, narrabo tibi.
Abr. Vae miserae mihi. Iud. Tace inquam, & esto animo bono.
Deum propitium habemus nobis. At move
Te quantum potes. Ab. Id equidem facio sedulò.
Iud. Inter eundum nihil est quod metuamus mali:
(1235) Nam principis edicto satis tutae sumus.
Ab. Vide etiam sodes, ne nimium tibi confidas hera.
Iud. Oh, potin’ ut desinas? Nihil periculi est
Inquam: nam adiutorem Deum mihi esse sentio.
Abr. Ego quid egeris planè nescio. Tum cuius sit caput
(1240) Quod in pera reconditum gesto, multò minus.
[p. 52] Iuditha
Neque de eo quid dicam, aut quid suspicer scio.
Iud. Nunc isthuc percontari desine. Postea scies.
Ab. Etiamne longiùs ire paras? quo me ducis miseram?
Iud. Quieta esto obsecro, ad urbem recta imus via.
(1245) Nec quicquam nunc est quod timeas: nam longius
A castris digressae sumus. Quin haud procul
A civitate nos iam abesse existimo.
Abr. Utinam tu haec vera praedices! sed dic mihi
Amabo, cuius est caput quod porto. Iud. Cuius sit rogas?
Abr. (1250) Agedum dic sodes. Iud. Cuius arbitrare? Abr. Nescio
Hera: sed nihil est aequè quod sciam lubens.
Iud. Age dicam: quandoquidem divina gratia
Omni periculo nunc exemptae sumus.
Nam ad portam venimus. Abr. Oh, audire gestio.
Iud. (1255) Holofernis Assyriorum principis est hoc, quod geris, caput.
Abr. Vae miserae mihi, nobisque omnibus. Iud. Tacè
Stulta: quos tu miseros appellas, ego omnium
Puto esse felicissimos: utpote quibus
Propitius est Deus. Abr. Hera, tene ausam fuisse rem
(1260) Tantam aggredi? Iud. Quidni Abra. Non fit sine periculo
Facinus magnum, ac memorabile: & Deum mihi
Adiutorem fore sperabam. Neque haec me spes
Fefellit. divina enim ope, non meis id est
Effectum viribus. Sed quid portam pulsare cesso,
(1265) Et civibus tam insperatum impertire gaudium.
Heus heus, aperito aliquis portam protinus. ah, quid moramini?
Rem omnem vobis incolumem, salvamque esse nuncio.

[p. 53] Iuditha

ACTUS V. SCENA V.
MELCHIAS, IUDITHA, SADOCUS, OZIAS, IOACHIMUS, ACHIOR.*
Eiusdem generis versus.

CUius ego vocem hîc audio? Iud. Cuius arbitrare? Mel. Nescio.
Iud. Hem, nescis? Iudithae. Mel. Tune huc reverteris
(1270) Iuditha, quam iamdudum interij sse putaveramus?
Iud. Deus sua me servavit clementia.
Sed portam aperi, iam vos beavero. Mel. Nihil
Detrecto. ingredere. Age, nunc dic sodes Iuditha,
Quidnam adferas bonae rei. Iud. Dicam, sed non nisi
(1275) Convocatis civitatis optimatibus. Mel. Hem Sadoce,
Propera, ac Ioachimum summum sacerdotem, & Oziam
Reliquosque urbis nostrae proceres huc accerse ocyus.
Sad. Causae quid dicam? Mel. Iuditham redijsse. Eho. vola.
Mea Iuditha, dic amabo quid sit factum? aut unde nobis
(1280) Salutem iam auguraris, cùm in gravissimis malis
Versemur miseri? Iud. Haud miseros ego, sed felices esse arbitror,
Quos Deus sua protegit, ac defendit clementia.
Mel. Confiteor id quidem esse verum: sed quidnam isthuc sit boni,
Quod te nunc nobis adferre ais, id herculè
(1285) Nimis scire cupiam Iuditha. Agedum, ne celato obsecro.
Sed video unà cum Sadoco accedentem Oziam, & caeteros
Quos accersi iussisti civitatis principes.
Iud. Hos ego nunc ingenti complebo gaudio.
Ozi. Ehem mea Iuditha, itane nobis te salvam restituit Deus.
[p. 54] Iuditha
Iud. (1290) Uti vides Ozia: atque adeò re gesta felicissimè.
Itaque animo iam nunc vos tranquillo, atque quieto esse impero,
In utramvis aurem ociosè ut dormiatis
Fratres. Ozi. Eho, dic mihi, quid factum est, aut quid isthuc est
Iuditha, quod tibi feliciter cessisse praedicas?
Iud. (1295) Nescitis quantum ego vobis adventu meo apportem boni.
Ozi. Mitte ambages oro. Quin potiùs unico
Verbo dic, quopacto se nostrae habeant res: quae quidem
Afflictae, imo desperatae nobis fuerunt hactenus.
Iud. Agite, expediam paucissimis. Hem Abra, quod habes
(1300) In pera profer caput. Abr. Accipe hera. Iud. Eia, adeste,
Atque spectate obsecro prodigium. Hoc Holofernis caput
Est, principis Assyriorum, cuius insuperabilem
Tyrannidem viresque invictas extimuistis hactenus.
Ozi. O facinus inauditum! Caput Holofernis Iuditha?
(1305) Quam ego rem novam audio. Ioa. Deum immortalem! nihil
Unquam in vita audivi admirabilius. Tun’ huc caput
Adfers Holofernis? Iud. Contemplamini obsecro
An non sit. Ozi. Prae gaudio, ita me Deus amet, ubi sim nescio.
Quia praeter spem, atque incredibile hoc nobis accidit.
Ioa. (1310) Bone Deus, cui unquam quicquam aequè feliciter, atque commodè
Evênit? aut quis nobis fortunatior?
Nemo hercule quisquam: nam in nobis Deus potestatem
Planè per te mea Iuditha ostendit suam.
Iud. Verè tu quidem isthuc dicis, atque piè, utî te decet
[p. 55] Iuditha
(1315) Ioachime. Hoc enim quod nobis obtigit bonum, haud mea
Industria, aut virtute, sed divina ope,
Et praesidio adepti sumus. Nam maius id est opus,
Quàm ut humanae hic quicquam sibi vires arrogent.
Ozi. Scio mea Iuditha, scio non nisi Dei opitulante gratia
(1320) Te facinus tam arduum perficere potuisse. nihilominus
Erit hoc tibi memorabile apud posteros tamen.
Te maximo vitae periculo, in tanta rerum omnium
Desperatione nobis subvenisse: teque
Patriae salutem vitae proposuisse tua. Iud. Nihil moror
(1325) Inanem gloriam: Deo solum nobis sunt maximae
Agendae gratiae, qui & vitam incolumem, & integram,
Illaesamque pudicitiam servavit mihi.
Sed auscultate fratres, quid nunc porro vos facere velim.
Ozi. Quid Iuditha? Iu. Caput hoc Holofernis ex muris
(1330) Suspendendum, & mox simulac exortus sol fuerit, in hostium
Castra irrumpendum vobis arbitror. Quo inopinato impetu
Illi perculsi, ad excitandum principem
Suum procurrent illicò:
Quem ubi obtruncatum, atque volutatum in sanguine
(1335) Suo conspexerint, subita formidine,
Atque pavore exanimati, fugient protinus.
Quos una cum illis, qui haec montosa loca incolunt,
Vos insequuti facilè trucidabitis,
Atque interimetis omnes. Sed prius Achiorem velim
(1340) Huc ad nos accersi iubeatis: ut videat eius caput,
Qui gentem Israëliticam contempsit tam procaciter,
Et à quo ad nos, tanquam ad mortem est missus. Ozi. Age, fiat. hem,
[p. 56] Iuditha
Sadoce, propera, atque Achiorem ex nostris huc accerse aedibus.
Sad. Faciam herculè sedulò. Ozi. O nos felicissimos!
(1345) Eia Iuditha, nae tu mulier es pia, atque beata
Prae reliquis, quae vivunt, mulieribus: cum tibi
Propitius sit Deus, qui tanta tamque prodigiosa per
Te nobis praestitit. Iud. Ozia, hic solus laudandus, hic
Nunquam intermittendis celebrandus est praeconijs.
(1350) Sed adest Achior. ehodum Achior, en caput illius,
Qui propter nos tibi infensus, se perditurum te
Miseris minabatur modis. Ach. Deus bone,
Quid isthuc est prodigij? ah! animus pol stupet.
Genuaque deficiunt mihi. Ioa. Ehem, quid isthuc Achior?
(1355) Itane in terram prolaberis? animum recipe obsecro, &
Ad te redi. Ach. O admirandam Dei potentiam!
O mulierem quavis beatiorem femina!
Nihil unquam in vita audivi admirabilius
Nunc itaque relictis, quibus hactenus involutus
(1360) Fui, erroribus, eundem quem vos veneramini,
Quoad vixero, religiosè colam Deum:
Si modò vos in consortium vestrum me recipere
Dignemini. Ioa. Euge recipimus, ac libenter herculè.
Iud. Bene facitis: & Deo est nobis habenda gratia.
(1365) Nunc quisque se ad pugnam paret. Mel. age, placet: faxo ut armatos
Nostros omnes hîc praesentes videatis protinus.
Ozi. O nos felices! cum tua opera ac virtute, mea Iuditha,
Immanem hunc, impiumque tyrannum è medio sustulit
Deus. Sed quonam nos munere tantam hanc tuam
(1370) Erga nos compensabimus beneficentiam?
[p. 57] Iuditha
Quibus te laudibus, quibus celebrabimus praeconijs?
Nihil unquam tam magnifice dicemus, vel faciemus tibi,
Quin virtus plus mereatur tua. Iud. Apage sis, nihil
Ego me promeritam existimo.
(1375) Quod divinae acceptum ferri debet clementiae,
Ob id me aut magni pendi, aut laudari à quoquam, impium,
Et iniquum esse arbitror. Sed heus Sadoce, tu
Caput hoc de muro conspiciendum propone hostibus.
Nisi quid dissentitis fratres. Ioa. Et hîc & alibi tibi
(1380) Lubenter paruerimus Iuditha. Sadoce, ocyus
Hoc effectum reddito. Sad. Faciam herculè sedulò.
Ozi. O Deus, serva obsecro nobis haec bona.
Sed Melchiam eccum redeuntem conspicor procul. Bone
Deus, quantam hominum adducit multitudinem?
(1385) Videte sodes quàm laeti, & quam alacres sient.
Ioa. Nihil mirum, tanto ac tam insperato intellecto nuncio.
Iud. Portam nunc aperiri iube Ozia, ut omnes impetu
Inopinato simul in hostes irruant.
Ozi. Agedum pandatur porta. Eia praebete vos viros:
(1390) Et strepitu, clamoreque quanto potestis maximo,
In hostium irrumpite castra, & divina freti gratia,
Fugate, sternite, atque trucidate impium,
Ac barbarum istud hominum genus. Mel. Eho procedite
Viri, victoriam nobis in manibus constituit Deus.
(1395) Fugam dabunt, ubi ducem suum occisum cognoverint.

[p. 58] Iuditha

ACTUS V. SCENA VI.
THRASO, LABRAX, BAGOAS, AMMONIDES.
Eiusdem rationis versus.

INfortunatos pol Labrax ego nos esse arbitror,
Quibus super montem hunc usque excubandum
Fuit: cum reliqui nostri exercitus duces genio
Interea indulserint, vinoque se compleverint
(1400) Affatim. Lab. Haec belli alea est. sed lucescit. quiescendi,
Atque adeo potandi, si lubet jam dabitur copia.
Sed quid hoc rei est, quod tantam civium
Ex urbe conspicio erupisse multitudinem?
Cum nullus omnino ausus fuerit prodire hactenus.
Thr. (1405) Nescio per Iovem: quin huc ad nos recta pergunt via.
Lab. Credo ut fit, omnium rerum inopia, atque desperatio
Ignavos etiam fortes facit. Th. Agedum sodes,
In castra nos sine mora conferamus, &
Rem, quopacto se habeat, renunciemus. Lab. Consulis
(1410) Probè. Bag. Expergiscere sodes Bagoa, somnumque oculis excute.
Nam clarus jamdudum illuxit dies. pol crapulam
Hesternam nondum etiam me edormivisse sentio satis:
Neque mirum id certè, cum nunquam me epulatum meminerim
Lautiùs, nunquam prolixiùs. Nunc imperator
(1415) Noster in amore est totus, mulierem illam complectens, qua ego
Pol in vita elegantiorem vidi neminem.
Sed eccum Ammonidem. Heus Ammonide, quid te tam manè
[p. 59] Iuditha
E lecto expulit, qui heri tantum biberas? Am. Sitis
Meherculè è primo somno experrectum, me hactenus
(1420) Miris discruciavit modis. Ohe, cedo quod bibam.
Bag. Hui, etiam nunc homo est ebrius. Sed quid hoc,
Quod milites huc ad nos perturbatos properare video?
Thr. Opportunè pol te hic stantem reperimus Bagoa.
Ah, quid trepidatis, quidve exanimati estis obsecro.
Lab. (1425) Ad principem in conclave ingredere protinus.
Ba. Quid ita. Thr. Rogas? hostes omnes ex civitate
Egressi, celeri huc accurrunt gradu. Bag. Quid audio?
Lab. Age, propera, quid stas? Bag. Non ausim. Thr. Hem, non? quid igitur
Faciendum censes? Am. Nos illos facilè repulerimus
(1430) Mastigias. Lab. i sodes Bagoa: nam quod
Cavere potes, stultum est admittere. Bag. Eo. Am. Vah, neque
Verum, neque verisimile mihi videmini
Dicere, neque utî fortes viros decet. Th. Vera herculè
Quae nuntiamus invenietis omnia.
(1435) Et satis conijcere, aut intelligere nequeo,
Unde haec tanta apud hostes existat rerum commutatio, ut
Qui ex muris urbis iampridem vix ausi fuerint prospicere,
Nunc non metuant ad nostra castra propiùs impetu
Tanto procurrere. Bag. Vae nobis miserrimis!
(1440) O coelum, ô terra, ô maria Neptuni! Am. Hei mihi,
Quid ita times, tremisque Bagoa? Bag. Nulli sumus,
Actum est Ammonide Lab. Quid ita? cedo. Bag. Perijmus funditus.
Am. Quin dic, quid est? Ba. Holofernem nostrum principem
[p. 60] Iuditha
Obtruncatum in conclavi reperi miser.
(1445) Adeste ut spectetis flagitium. Am. Prohibeant
Isthuc superi. vae nobis infelicibus!
Lab. O facinus indignissimum! Bag. Hebraea illa venefica
Os sublevit nobis, quam nusquam ego invenio. Vah, dispudet
Tam turpiter nobis data esse verba. Am. Est ut ais Bagoa,
(1450) Illa nos miseros suis circumvenit fallacijs.
Thr. O scelus inauditum, ô ingentem confidentiam!
Hinc ille repentinus hostium incursus
In nos. Eheu, quid consilij das Ammonide?
Am. Neque consilij locum habeo, neque auxilij copiam:
(1455) Nam ita sum perturbatus, ut animum
Ad cogitandum instituere nequeam. Tum prae formidine
Pedibus vix insisto miser. Bag. Quin fugimus, quantum possumus,
Dum salvi, atque incolumes sumus. Am. Non diu erimus per Iovem:
Namque hostium imminentium strepitum, ac tubae
(1460) Vocem audire videor mihi. Fugiamus Bagoa.
Bag. Probè mones. Am. Praecurrite vos, ego iam iam
Cum toto sequor exercitu. Sed nae ego homo sum
Stultissimus, qui non ipse mihi in tanto consulam
Periculo. Age, nihil moror exercitum.
(1465) Namque hocce tempus praecavere mihi me, non alijs sinit.

ACTUS V. SCENA VII.
MELCHIAS, SADOCUS, AZARIAS.
Iambici senarij, & septenarij.

NUnc irruendi tempus esse existimo.
[p. 61] Iuditha
Hem, macte virtute, Deus nostros conatus sua
Secundabit clementia. Sad. Agite, quisque se
Virum praestet. Ne metuite impias hominum
(1470) Barbarorum copias: nam adversus hos abundè
Nos muniet, atque tuebitur Deus. Etsi humanitùs
Quid fortè nobis acciderit, equidem pro patria,
Ac religione qui perit, non turpiter interit.
Sed quidnam hoc esse dicam Melchia, quod è castris
(1475) Videmus prodeuntem neminem? Mel. Credo
Illos rescivisse imperatoris sui
Necem. & ob id perculsos metu fugisse. Sad. Ita
Me Deus amet, ut mihi nunc verum videris dicere.
Accedamus propiùs. Deum immortalem, deserta hîc ego
(1480) Conspicio esse omnia. Eho, accurrite: spolia
Hîc nobis sunt relicta splendidissima. Mel. O
Admirandam divini numinis clementiam! Aza. Bone
Deus, quàm saepe eveniunt, quae non audeas
Sperare? sed quidnam faciendum censes Melchia:
(1485) Hostesne persequemur, an prius urbis principes
Huius rei reddemus certiores, ut
Ex illorum sententia agamus, quicquid hîc
Faciendum sit nobis? Mel. Mittamus protinus
Aliquem, quin tu potius ipse i Azaria, rei
(1490) Tam prodigiosae nuncius. Nos interim
Partim praedam hanc opimam, quam nacti sumus,
Servabimus, partim fugientes insequemur
Hostes. Aza. Nihil unquam iniunctum est mihi, quod fecerim
Lubentius. Nae ego gratissimum apportabo nuncium.
(1495) Age Azaria, omnem è corpore torporem excute:
[p. 62] Iuditha
Viarumque omnes aspernare crepidines.
Nam quemcunque hac in re laborem ceperis,
Eum tibi abunde pensatum iri credito.
Sed satis hic cessatum est, nunc me in pedes quantum queo.

ACTUS V. SCENA VIII.
OZYAS, IUDITHA, IOACHIMUS, AZARIAS.
Eiusdem generis.

(1500) ENimvero nisi me mens fallit, spero ex sententia
Hanc rem nobis porrò eventuram Iuditha:
Adeo animus nunc gaudio gestit mihi. Iud. De eo
Profectò haud dubito Ozia. Sed extra portam paululum
Progrediamur: spero adfuturos modo, qui nuncium
(1505) Nobis gratum, ac iucundum sunt allaturi. Ioa. Id quidem
Et ego brevi confido fore. Aza. Deus bone,
Boni quid adfero. Sed nequaquam hîc mihi
Subsistendum arbitror. Ad urbem sine ulla pergo mora.
Oz. Hem Iuditha, nescio quem huc accurrentem video.
(1510) Bonum herculè, id quod apportat, fore auguror. vide
Ut gestiat, utque laetus atque alacris siet.
Iud. Azarias est. Ioa. Aut ille est, aut oculi hallucinantur.
Mihi. Aza. Sed non procul à porta video stare nescio
Quos: illos primum delibutos reddam gaudio. Ioa. Is
(1515) Est ipsus occurramus. Aza. Eho, nemo gestientem
Azariam videt? nemo illi gratulatum
Advenit? Iud. Audin quid dicat Ozia? Ozi. Oh, quidni audiam.
Aza. Sed adsunt, quos optabam. Iud. Hem Azaria, quid ita
Gestis, aut quid laetus es obsecro? Aza. Mea Iuditha,
[p. 63] Iuditha
(1520) Quae eventura praedixisti, contigerunt omnia.
Hostes subito terrore, ac formidine
Exanimati, cuncti fugerunt turpiter.
Ozi. O summis laudibus celebrandam Dei
Benignitatem! ô numinis
(1525) Divini nunquam nobis reticendam clementiam!
Oh, Azaria, oh mi frater, quid nobis felicius,
Si quidem tu haec vera praedicas. Aza. Verissima
Reperietis quae nuncio. Nunc adeò ad vos sum missus, ut
Quid praeterea faciendum sit, statuatis protinus.
Ioa. (1530) Agitedum, ingrediamur, ut accitis caeteris
Urbis magnatibus, de eo unà consultemus: &
Tantam, tamque admirabilem erga nos Dei simul
Omnes laudemus, atque praedicemus beneficentiam.
Iud. Piè, atque prudenter praecedite vos, sequor.

PERORATIO.
Iambici senarij, & septenarij.

(1535) POsthac egredientem hîc nullum videbitis:
Nam si quid est quod restat, intus transigetur. At
Subsistite etiamnunc paulisper, ut coronidis vice
Quam auctor subijcit, audite admonitiunculam.
Haec quam spectastis, sacra est historia, non ludicra, aut
(1540) Profana fabula. Itaque ad anagogen, ac mysticum
Arcanumque rei sensum animos advertite sedulò.
Vidistis hîc Holofernem, gloriosum, atque impium
Suarum virium ostentatorem: qui non modò
Homines pios, sed ipsum etiam Deum procaciter
(1545) Convitijs, probrisque incessere est ausus. Sed quam precor
Catastrophen nefanda illius sortita est immanitas.
[p. 64] Iuditha
Deoque exosa ostentatio? Non fortiter
In acie cum viris pugnans, sed ebrius
A muliere imbelli obtruncatur turpiter.
(1550) Eant nunc impij tyranni, ac viribus,
Opibusque suis confisi, sese jactitent:
Minisque coelum territantes, neminem sibi
Aut formidandum, aut extimescendum putent.
Cùm nihil adversus Deum ipsorum impotentes
(1555) Valeant molitiones, nihil conatus improbi:
Quos divina adiuti ope facilè declinant boni:
Ut sacra haec nos docet, monetque historia, quam
Ludo vobis hîc exhibuimus comico.
Qui si placuit, agitedum sodes, plaudite.

FINIS.

[p. 1] Pars secunda

TERENTII

CHRISTIANI

Pars Secunda:

QUA CONTINENTUR SACRAE
COMOEDIAE SEX.
SUSANNA.
DANIEL
TRIUMPHUS Christi TYPHLUS.
PENTECOSTE.
ANANIAS.
Auctore
CORNELIO SCHONAEO GOU-
dano, Gymnasiarchâ Harlemensi.

OMNIA AB AUCTORE DILIGEN-
ter emendata atque recognita.

[Vignet: Post nubila Phoebus]

COLONIAE
Excudebat Gerardus Grevenbruch.
^{____________________________}
ANNO M. DC. XVIII.
Cum gratia & privilegio S. Caes. Maiest.

[p. 2: blanco] Pars secunda
[p. 3] Pars secunda

ADMODUM
REVERENDO, IL-
LUSTRI ET AMPLISSIMO
VIRO DOMINO IACOBO CHI-
marrhaeo S. R. E. Protonotario, Comiti Palatino Apostolico & Imperiali, Auratae militiae Equiti, S. Caes. Maiest. Eleemosinario Maiori, Litomiricensis & S. Severini apud Ubios Ecclesiarum Praeposito, ac ad D. Gerconem Canonico, &c. Domino & Maecenati suo multum observando.

NON multi praeterierunt anni, Reverende, Illustris, & amplissime Domine, quod vir tam doctrinae, quam pietatis nomine laudatissimus Cornelius Schonaeus Goudanus, Comoedias quasdam sacras stylo Terentiano coepit contexere; quae ubi primum in manus doctorum hominum venerunt, summo applausu sunt exceptae. Nihil enim nisi castas ex sacrorum Bibliorum codice desumptas materias, & historias, nulla intermixta spurcitie; attamen terso ac docto sermone conscriptas con- [p. 4] tinebant. Cum autem hae Comoediae ad senarium numerum excrevissent, & Terentii Afri fabulas numero aequarent, summamque cum eius dictione haberent affinitatem: visum est multis probis iuxta & eruditis viris, eas nomine Terentij Christiani appellandas, & in lucem proferendas esse. Quorum consilio, eo nomine & titulo condecoratae, nostris typis primo sunt publicatae, & plurimorum utilitati emissae. Coeperunt verò statim doctorum & studiosorum hominum calculis adeò comprobari, ut plurimi prudentissimi & eruditissimi viri hunc Terentium Christianum in scholas publicas recipere, & inter caeteros classicos auctores, veteris Terentij vice, iuventuti proponere, & exponere non sint veriti, aut dedignati. Auctor Schonaeus, ut cognovit, Comoedias suas in unum opus congestas, & se inscio tam sublimi titulo decocoratas; initio quidem (ut ab omni fastu & ambitione est alienissimus) aegrè tulit: At ubi multorum, magnae eruditionis & auctoritatis hominum sententia didicit, suos labores probari, & plurimum commodi ad Christianam iuventutem ex hac sua industria proventurum, eorun- [p. 5] dem iudicio potius quam suo acquievit. & ut amplius Reipublicae literariae; & studiosi iuventuti prodesse posset; plures non dissimilis argumenti, & styli comoedias scribere, & edere haud gravatim est aggressus. Eas quoque quoniam ad eundem senarium numerum, cum prioribus ascenderunt, eodem titulo ac nomine, quasi pro altera Terentij Christiani parte in lucem proferre non dubitavit, & mihi meisque praelis imprimendas, & edendas commisit. At verò dum de patrono, ut hodie laudabilis mos habet, sub cuius tutela, haec secunda Terentij Christiani pars munita, & ornata in publicum prodiret cogitarem, nemo alius occurrit, nisi tu Reverende, Illustris & Amplissime Domine Chimarrhaee, cui multis nominibus hunc Typographiae nostrae foetum deberi censui. Nam inprimis ipse virtutum tuarum splendor, & honor, quo in aula Invictissimi Caesaris Rudolphi secundi praefulges, atque omnes in admirationem rapis, & ad imitandum provocas, excitat me, ac invitat, ut à luce ista tua aliquid lucis huic operi mutuer, comparemque. Deinde quod Reverenda & Illustris amplitudo tua non modo [p. 6] ipsa tersum & politum tum orationis filium, castamque poësin, & cultores Musas semper amavit, coluit, sectata est, & pietati coniungere studuit; sed & quod nomines literatos Poëtas, Oratores, Musicos, undecunque ad Caesaris Aulam accedentes, singulari benevolentia excipit, complectitur, amat, fovet, & quantum fieri potest, rebus & honoribus auget, ac ornat. Atque eapropter non dubitem, quin haec Terentij Christiani pars altera, quae non minus quàm prior Illustriss. Bavariae Ducibus Philippo & Ferdinando dedicata, venustos flores, sales, & sententias tersissimo stylo sacris comoedijs inspersas habet, atque ex Ubiorum Colonia, abs te singulariter amata prodit, gratissima sit futura, & benevolo animo complectenda. Demum impellunt me beneficia in me tua, quae praesenti praesens, & in absentem absens, saepenumero contulisti, quibus dum respondere nunquam ac pares quas debeo gratias referre non possum, libet hoc munusculo animum saltem gratum, & tibi perpetuò devinctum contestari. Quare ut benignè suscipias, meque in clientum tuorum album receptum solito favore complecta- [p. 7] ris, quam possum, enixissimè rogo. Ita R^dam. I^llustm. A^plam. Dig^tem. T. bono Reipub. natam, nobis Caesareae Maiest. Totique Germaniae nostrae Supremus ille rerum omnium Arbiter Deus Opt. Max. multo adhuc tempore servet incolumem, & à quibuscunque adversis protegat. Datum Coloniae Anno incarnationis Dominicae, Millesimosexto, ipso festo Nativitatis Mariae Virginis.

Reverend. & illust. Amplitud. tuae
Humillimus cliens,

Gerardus Grevenbruch.

[p. 8] Pars secunda

AD CORNELIUM SCHO-
NAEUM GOUDANUM, GYMNASIAR-
cham Harlemensem, olim prae-
ceptorem suum.

Corneli Batavae moderator fide iuventae:
Harlemi, & patrij lucida stella soli:
Quem Charis excepit primùm de matre cadentem,
Cygnaeae plectrum vocis habere dedit:
(5) Cui Cypriae ad mammas pendenti arrisit Apollo,
Cuius & iniecit laurea serta comis:
Te laudo, & miror, qui cum tuba Martia passim
Horrendo intonuit, infremuitque sono:
Tot simul in turbis praesentibus undique belli
(10) Phoebaeum pangis, Pieriumque melos,
Quod dedit admotis tibi nox vigilata lucernis,
Dictavit socco pulchra Thalia suo.
Quàm gratum hoc illis, quibus est purgatior auris.
Quosque salos lepidi, doctaque dicta iuvant?
(15) Laudo, inquam, hunc animum, laudabunt secla nepotum
Quod canis in Martis turbine pacis epos.
A te quod prudens melius, quàm ignobile vulgus,
Praesenti fieri, commodiusque videt.
O acres sensus, sparsasque papavere voces!
(20) O melle, & liquido verba peruncta croco!
Quorum iucundum quicunque hausere liquorem,
Mutantur Dias protinus in Furias.
Queis neque quit Criticus nigrum praefigere thethae
Quippe diu niveas emeruêre notas.
(25) Macte ô Schonaee hoc praeclaro munere! macte
His vegeti ingenij viribus, & Genij!
[p. 9] Pars secunda
Perge Batavorum Romano pulpita rore
Spargere, & ambrosio tingere odore Forum.
Et suaves hortos Plauti per agra, atque Terenti,
(30) Delibans flores sedula sicut apis:
Ex lectis herbis, & verbis necte corollas,
Queis sua velabit tempora posteritas.
Sic famam & magnos tibi conciliasse magistros
Proderit, & summis te insinuasse viris.
(35) Invidiâ maior sic celsa perastra vehêris,
Carmine teque suo secula sera canent.
Et statuet statuam tibi lectu Gouda libelis
Auspicijs nimium Gouda beata tuis.

Quod voveo, & auguror.

PETRUS SCHRIVERIUS
Harlemensis.

[p. 10] Pars secunda

AD CORNELIUM SCHO-
NAEUM COMICUM.

AFer, Aristophanes, pallaeque repertor honestae
Aeschylus, & Statius, Plautus & Attilius,
Cum turpes hominum mores, luxumque notarent,
Comica lascivis scripta dedêre iocis.
(5) Et personato carpentes crimina cultu,
Mordaci versus permaduere sale,
Non hîc obscaeno lascivit fabula versu,
Nec levis insano Pamphilus igne furit.
Casto Schonaeus percurrit pulpita socco,
(10) Et legit è sacris Attica mella favis.
Quae spectatori sapiant gustata Catoni.
Quae solvant Curios, Fabritiosque graves.
Grande decus scenae! Niveis tua fama quadrigis,
Musa coronatis alba vehetur equis.

T. Schrevelius.

ALBERTI EUFRENII
EPIGRAMMA.

DUM Schonaee vides tam turpia ludicra scena,
Et toto foedos volvier orbe sales:
Hoseae exemplo pete Nonaria casta
Redditur, & sobolos nascitur inde Deo.
(5) Macte vir hac operâ, ceptoque insiste labori.
Ne cela: hac caeli templa parantur ope.

[p. 11] Pars secunda

CL. D. CORNELIO SCHO-
NAEO GOUDANO.
ODE.

VAnus Deorum cultor. & impiè
Lasciviensis magna Comoedia
Pars, exit en feliciori
Alite, carminibusque missus
(5) Castis, revertit: Namque TERENTIUS
Praebens venenum dulce legentibus,
Scribensque furtivos amores,
Retia luxuriantis avi:
Correctus a te, nunc locupletior,
(10) SCHONAEE prodit, moribus optimus
Et Christianus. Iam cupido
Cumque Ioco Venus exulabunt.
Aestate non sic mella legunt apes,
Ut tu ex veneno pharmaca conficis,
(15) Obscoena tollens, vana mutans,
Optima sola tibi reservans.
Sic te beatum gloria posterum,
Sic te Poëtam fama apud exteros,
Sic te beatorum sodalem
(20) Constituet facietque virtus.

Pangebat
Arnoldus Mylius, Arn. F.
Birckmannus.

[p. 12] Pars secunda

ADOLPHUS SCHUL-
CKENIUS GELDRIENSIS,
PHILOSOPHIAE IN ACADEMIA
Coloniensi, Gymnasij Montis Pro-
fessor, benevolo Le-
ctori.

QUisquis studes imbuere mentem moribus,
Virtutibus vel artibus
Politiores liberatura, sacrae
Scientia historiae, pedem
(5) Huc ferto, SCHONAEI pias comoedias,
Discas libenter, sedulò
Examines, circumferas tecum domi,
Foris, nec unquam deseras.
Quid ita? reperies hic gravis TERENTII
(10) Tersissimos, lepidissimos
Sales, venustos flosculos, stylum gravem:
Mores bonos, vitam piam
Hinc hauries, & CHRISTIANO congruam:
Disces sacrata pagina
(15) Documenta sacratissima. Ergò quiquis es
Virtutum amans, vel artium,
Has Christianas volvito comoedias,
Religito, discite, facite.

[p. 13] Pars secunda

EIDEM
TERENTIUS CHRI
STIANUS.

ΑΝΑΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ.

EN TUTARE SINUS
CHRISTI.

Quisquis flagranti nisu, vigilique labore
Doctrinae Aoniae cupis invigilare, bonosque
Cum studijs mores addiscere, quique laboras
Mores egregiâ multarum cognitione
(5) Rerum, & praeclarâ Sophiâ cumulare, studesque
Quasuis res aptis verbis describere, mentis
Conceptus narrare alijs, hic sedulus haere,
Hinc hauri assiduus, STUDIOSE, hinc discito tutò,
Discito, sed certâ sub conditione vocatus,
(10) Quam tituli tibi praefixi mox suggerit omen.
EN TUTARE SINUS CHRISTI, & tunc discito tutò.

[p. 14] Pars secunda

IN COMOEDIAS COR.
SCHONAEI.

INgenio Plauti, cultoque, lepore TERENTI,
Roma mihi nimium visa placere sibi est?
Nam cum Schonaeus feliciter exprimit ambos,
Carmine non minor est, & pietate prior.
(5) Ludicra tractarunt alij, sed seria noster:
Ipse, quod innumeris defuit, unus habet.

Lubens posui
Cornelius à Dale.

HADRIANI IUNII HEXASTI-
chon, sub persona auctoris.

DUM flores nitidi passim delibo Terenti
Cecropiae exemplo pecto libenter apis.
Exhibeo pietatis opus sub imagine lusus
Comici, & bis secum seria multa trahit.
(5) Exulat hinc petulans iocus & lasciva Dione:
Conveniens sanctae vena pudica rei est.

[p. 15] Pars secunda

IN TERENTIUM CHRISTI-
ANUM CORNELII SCHONAEI.

QUaliter insano Iuvenis lascivus amore
Scortatur, coeco dum nimis igne calet:
Quoque modo incautus pariter gnatusque paterque
Fallitur hic servi, pellicis ille dolis:
(5) Comicus haec terso, puroque Terentius ore
Edocet, & linguam format & arte polit.
Nequitiâ verò, quando id modo cogitat unum,
Materiae faedat caetera membra suae.
Hic autem, prisco remanente nitore, poëta
(10) Argumenta sacris eruit historijs:
Ut simul efficiat nullo discrimine linguam
Limatam, corpus sanctum, animamque pium.
Vascula nam quisquis tenerae, facilisque iuventae
Inficit, is verè Comicus est Tragicus.

Iacobus Lom Ruremun-
densis posuit.

ALIUD EIUSDEM.

Induerat corpus Latiali veste Menandri
Afer, & hinc plausum plebe probante tulit.
Quid meruit nitida qui fronte, & pectore casto
Substituit veteri membra novella togae?

[p. 0] Susanna

TERENTI
CHRISTIANI
SUSANNA.

Actorum nomina.

IOACHIMUS.
SUSANNA.
IUDAS. MELCHIAS.	}	Senes.
SYRA, ancilla.
SOSIA, servus.
SADOCUS. AZARIAS.	}	Satellites.
DANIEL.
SIMEON. ANANIAS.	}	Iudices.

[p. 1] Susanna

PROLOGUS.

Iambici.

SAlutem, spectatores humanissimi,
Vobis precamur plurimam, felicia,
Laeta, atque prospera exoptantes omnibus.
Quicunque huc alacres, & magnâ frequentiâ
(5) Convenistis, ludos has spectaturi scenicos:
Quos Schonaeus nostrae Archididascalus scholae,
Per nos hîc est exhibiturus. Comoedia
Erit sacra, è sacris sumpta Biblijs.
Attentos itaque animos huc, atque benevolos
(10) Adhibete cuncti, nec ijs inter vos locum
Date, qui aut ridendi aut fabulandi gratiâ
Se huc contulêre. Absint illi procul: nihil
Moramur tales, quos abesse malumus
Quàm adesse. Nam nobis ab his nihil boni
(15) Expectandum arbitramur: à quibus turbas,
Tumultus, clamores, aliaque similia
Incommoda provenire videmus saepius.
Silentio erit hîc nobis opus, & auribus
Arrectis, atque candidis.
(20) Quas ut sedulo adhibeatis oro, atque obsecro.
Ne sinite ut improborum malevolentiâ
Indignis circumventi videamur modis.
Aequum, ac iustum esse puto, quod postulo: quando
Huc omnis noster incumbit labor, vobis
(25) Ut prosimus, animumque iucundo, ac sacro
Oblectemus spectaculo. nam seria
Sunt quae damus, ac pia, non profana, aut ludicra.
[p. 2] Susanna
Quibus deteriores plerumque reddimur.
Quiescite igitur, atque favete silentio,
(30) Ut Periocham vobis recitem comoediae.

PERIOCHA.

AD probrum Susannam duo solicitant senes.
Recusantem obsequi insimulant, adulterium
Intentantes. Fides habetur perfidis.
Damnatur, & ad mortem deducitur innocens.
(5) Mox Danielis patrocinio retegitur
Dolus, dimittitur illa. Sceleribus suis
Dignum, meritumque supplicium senes luunt.

ACTUS I. SCENA I.
IOACHIMUS.
Iambici.

IPsâ re nunc verum esse comperio, frequens
Vulgò quod dici consuevit: vitae optimam
Ei obtigisse sortem, cui ex animi sententia
Cessere nuptiae: cuique talis contigit
(5) Uxor, quae non tam maiorum stemmatibus, &
Generis nobilitate, aut magnifica dote, quam sua
Probitate, ac virtute se commendat viro.
Abunde enim nobilis est, quae pietate est praedita.
Tum dotata est satis, quae morata est benè.
(10) Haec dos puellam exornat maximè hac si quae
Caret, nae ego illam uxorem haud optarim mihi,
Etiamsi satrapa alicuius sit filia.
Nam mihi quid prosit, si magnas possideam opes:
Si me homines ut virum potentem, ac divitem foris
(15) Honorent, vereantur, cedantque de via:
[p. 3] Susanna
Atque interim superba, morosaque femina
Querimonijs, rixisque perpetuo obtundar domi.
Profectò splendorem hunc, talemque opulentiam
Haud magni ego aestimem: in qua tranquillo, quietoque
(20) Animo vix unquam esse liceret mihi. Mea
Mihi magis placet uxor, quae ut parentibus
Bonis, honestisque est prognata, ita ipsa quoque probam
Se praebet: placidis, & amabilibus ornata moribus.
Tum verò praeter alias animi, & corporis,
(25) Quibus meritò laudanda est, dotes, admirabilis
Ea est illius virtus, quod pietatis amans, Deum
Religiosè colit. Quae res, ut opinor, efficit,
Ut quicquid aggreditur, ei cedat feliciter,
Superis eius conatus adiuvantibus:
(30) Quas quin sibi propitios habeat, non est dubium mihi,
Sed ostium crepat, quis exiturus sit,
Nescio. Ea ipsa est, de qua loquor. Eia, quàm venusta,
Atque elegans est. Bone Deus, ut ego illam aspicio lubens.
Quanquam elegantiam, formamque corporis
(35) Parvi facio. mores illius candidi,
Atque incorrupti, multò maiori voluptati
Sunt mihi. Eam hîc opperiar, & quid loquatur audiam.

ACTUS I. SCENA II.
SUSANNA, IOACHIMUS.
Eiusdem generis versus.

FOrtunatam profectò ac felicem me esse arbitror,
Cum Ioachimo, probo atque laudato viro,
(40) Nubere contigerit mihi. quem eo ingenio video esse praeditum,
Virtutem ut pluris, quàm aurum, aut argentum aestimet.
[p. 4] Susanna
Et cui dotes animi multò quam corporis
Placent magis. Atque hoc mihi cùm illo planè convenit:
Ingenio enim bono, atque moribus probis,
(45) Quàm auro, gemmis multis, preciosisque annulis
Me ornatam malim. Neque in eo me errare existimo.
Verecundia enim mulierem, non purpura
Commendat. Ioa. Ita me Deus amet, ut ego hanc audio lubens
Loquentem. nimis aptè cum ingenio oratio
(50) Illius convenit. Sus. Nunc eò res redijt, ut
Locupletem quisque, quam probam
Uxorem malit, Dum dos est, nullum vitium
Vitio vertitur. Ioa. Euge, laudo. Su. Et errant graviter
Meâ quidem sententiâ: qui vilia haec, ijs,
(55) Quae verè sunt bona, sibi anteponenda esse censent.
Ioa. Compellarem illam, nisi metuam, ne desinat narrare, quae
Lubenter eam loqui audio. Sus. Quin femina
Quae magnam ad maritos attulerunt dotem, opibus suis
Elatae, postulant sibi quaelibet: pedissequas,
(60) Famulas, aurum, argentum, annulos,
Torques, armillas, gemmas, aliaque ornamenta plurima.
Quibus cùm corpus ornant, animum potiorem sui
Partem, planè negligunt,
Eumque incultum esse sinunt. Multa ego video
(65) Mulieribus esse vitia: sed hoc unum è multis est maximum,
Quod curiosius, & plus quam decet, sese
Colunt, nimisque operam dant, ut placeant viris.
Ego autem, ut ex animo loquar,
Diverso ingenio me natam esse gaudeo:
(70) Quae viro meo probari, quam placere malo.
Proba enim mulier nuda, est purpurata pulchrior.
[p. 5] Susanna
Ornatum pulchrum, turpes mores peius coeno collinunt.
Ioa. Rectè. nequicquam enim ornata est benè, quae morata malè
Est. Su. At video maritum. mirum ni me hîc loquentem
(75) Audierit, solam me esse putabam. Ioa. Visus sum.
Ah, sermonem eius interruptum esse doleo.
Sus. Accedam propiùs, atque illum compellabo prior.
Ioa. Sed huc ad me affectat viam. Sus. Eho, hiccine
Eras Ioachime? non praevideram te. Ioa. Credo, sed
(80) Ego te loquentem auscultavi lubens. Su. Quid ita? cedo.
Ioa. Quia placebat mihi tua oratio: quae quo
Ingenio sis declarat maximè. Sus. Si quid
Loquor, aut facio, quod tibi placet mi vir, equidem
Gaudeo. quanquam in me nihil omnino esse arbitror,
(85) Quod magnopere sit laudandum. Nam si quid in homine
Laude dignum est, in viris id potius, quam in mulieribus
Inveniri existimem. Ioa. Modestè isthuc à te,
Ac prudenter anime mi, laudo, mihique gratulor,
Quod tu uxor contigisti mihi. Sus. Ego quoque diem
(90) Istum feliciter mihi illuxisse censeo,
Quo tu me coniugem domum
Ducebas, quo quidem marito me admodum
Fortunatam esse iudico:
Praesertim cùm quarundam mulierum sortem
(95) Mecum perpendo: quae infeliciter nuptae,
Cum incommodis maritis vitam iniucundam exigunt.
Ioa. Ingenij, ac morum dissimilitudo inter plurimos
Odium atque dissidium parit. Inter nos per omnia
Bene convenit: adeò ut quaecunque mihi, tibi
(100) Etiam placeant: contra quae displicent, ea
Tu tibi vitanda, ac fugienda esse existimes.
[p. 6] Susanna
Sus. Ita facere probam matronam decet. Io. Insuper
Genus, parentes, atque facultates nostrae, ferè pares,
Atque aequales sunt: quorum diversitate
(105) Nobiles etiam familias turbari videmus
Saepius. Sus. Est ut dicis Ioachime. Sed video
Huc adventantes nescio
Quos, tempus est ut hinc intrò me recipiam.
Ioa. Qui sint videor mihi propemodum agnoscere.
(110) Ingredere tu, si ita tibi videtur. ego eos
Praestolabor huc accedentes. Sus. Eo.

ACTUS I. SCENA III.
IUDAS, MELCHIAS, IOACHIMUS.
Eiusdem generis versus.

REctè quidem tu isthac, ac verè Melchia:
Nihil enim in vitâ hac muliere vidi pulchrius,
Nihilque venustius. Me. Haud similis est uxorum
(115) Nostrarum: quae dum sunt foris, nihil videtur mundius,
Neque magis compositum quicquam, neque magis elegans.
Verùm domi cum solae sunt apud maritos,
Nihil illis sordidius, nihilque est invenustius.
Sed estne iste Ioachimus, illius maritus, quem
(120) Non procul hinc stantem conspicio? certè ipsus est,
Nisi oculi prospiciunt parum.
Iud. Nihil te fallit visus, accedamus ad
Eum. Mel. Nae ille hominum, qui vivunt, fortunatissimus.
Merito est censendus, cui tam formosa uxor contigit.
Iud. (125) Compellamus eum. Ioa. Iudas est, & Melchias.
Ad me accedunt. Mel. Ioachime, plurima salute
Te tuus impertit Melchias. Iud. Laeta tibi precamur omnia.
Ioa. Benignè dicitis, atque amicè. Benevolus
[p. 7] Susanna
Esse vester erga me animus, gratus est mihi:
(130) Optoque vicissim, ut vobis quoque feliciter
Cuncta atque ex animi succedant sententia.
Sed quò iter est? Iud. Non procul. Mel. Coeli serenitas
Foras nos illexit. Ioa. Benè facitis in coenam
Ambulando, ut opinor, acuitis stomachum.
Iud. (135) Rectè coniectus, namque ad eam rem non inutilis
Est ambulatiuncula. Mel. I unà nobiscum, si placet.
Ioa. Nondum remedio eo opus est mihi. per se satis
Mihi valet stomachus: tum viridi, atque integrâ
Adhuc sim aetate. Iud. Nae tu fortunatus es
(140) Prae nobis Ioachime. Ioa. Hem, quid ita sodes? an quia senes
Estis? Atqui ut id nobis contingat, optamus
Omnes. Iud. Non ideo ô bone: sed aliam ob rem mihi
Videre felicissimus.
Ioa. Quid isthuc? Iud. Quod tam pulchra, tamque venusta tibi
(145) Obtigerit uxor: id est, quo omnes te fortunatum praedicant.
Ioa. Corporis formam, quae fluxa, ac fragilis est,
Parvi ego aestimandam censeo. Probitas,
Atque pudicitia in muliere spectandae sunt maximè.
His quae ornata est, pulchra est satis, etiamsi nihil
(150) Praeterea accesserit adiumenti ad pulchritudinem.
Mel. Est ut dicis, animi quidem
Dotes corporeae forma anteferenda sunt; sed tamen
Formosa uxor virum delectat maximè.
Quam tu cum sis adeptus, non mirum hercule
(155) Videri debes, si te homines felicem iudicent.
Ioa. Si quid boni mihi obtigit,
[p. 8] Susanna
Gaudeo, & gratiam habeo Deo.
Mel. Ita me Deus amet Ioachime, ut ego non solum
Te, qui illius maritus es, beatum existimo:
(160) Sed omnium quoque aliorum, qui unà tecum cum eâ
In eâdem habitant domo, fortunam laudandam puto,
Qui summâ formâ feminam
Quotidie conspiciunt, adsunt, inserviunt.
Iud. Vere tu istud dicere mihi videris Melchia:
(165) Praeclarè enim ipse mecum agi arbitrer, si hac mihi
Voluptate liceat frui.
Praesertim cùm te minimè clam est, quàm inelegans,
Ac deformis mihi uxor sit domi. Ioa. Ah, tene
Isthaec loqui Iuda, cùm eâ sis aetate, ut tibi
(170) Uxore non admodum videatur esse opus?
Nam deferbuisse iam in te opinor corporeum
Istum stimulum, multos qui in adolescentiâ
Diversùm ac praecipites trahit. Iud. Nihil minus
Ioachime. Ioa. Mirum certè. Eho dic Melchia,
(175) Nondum & tu imperiosi istius domini iugum
Excussisti? Mel. Nequaquam. Ioa. Eho, quid audio?
Miseret me vestri. Sed sermonem hunc, neque mihi neque
Vobis satis decorum, hic abrumpamus: &
Est quod agam domi. Valete. Iu. Vale Ioachime. Ehem,
(180) Quid aliud dicere volebam? Ioa. Quid? Iud. Uxori tuae
Ex me salutem dicas oro. Mel. Idem & ego te rogo. Ioa. Fiet.

ACTUS I. SCENA IV.
MELCHIAS, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

IAmne abijt ille? Iud. Abijt. Mel. Et dicere hic quidvis licet?
[p. 9] Susanna
Iud. Quidni? quanquam quid dicturus sis propemodum scio.
Mel. Non arbitror, sed quid sodes? Iud. Sermonem istum, modò
(185) Quem abrupit Ioachimus, te prosequi velle,
Utcunque mihi coniectare videor. Mel. Ita me
Deus amet, ut rem acu tetigisti. Sed dic seriò:
Estne bonâ formâ, ac luculentâ? Iud. Rara atque optimâ.
Ideoque quoties illam mihi videre contigit,
(190) Verbis pol eloqui haud possum, quantopere animum
Commoverit meum. Mel. Profectò adamantinus
Sit, aut quovis adamante durior, quem tam
Formosa, tamque venusta non moveat femina.
Mihi quidem, ut quod sentio loquar, nihil
(195) In vita unquam est visum elegantius. Itaque
Mirum non est, si ego meam, quae infelici
Est formâ, prae illâ spernendam putem. O faciem
Pulchram! deleo omnes de hinc ex animo mulieres:
Taedet harum quoatidianarum formarum.
Iud. (200) Ne quicquam tu haec mihi fabulare Melchia,
Cum & ego deformem, atque adeo rixosam uxorem habeam domi:
Quam libenter ex aedibus extrusero,
Nisi esset quod me deterreret. Mel. Admodum
Misera certè, & deploranda virorum est conditio: qui
(205) Cùm adolescentes, quando maxima consilij est imbecillitas,
Uxorem duxerint, qualiscunque illa sit,
Sive benè, sive malè morata, perpetuò
Sit retinenda infelicibus. Divortium
Enim quanquam viris est concessum; tamen
(210) Odiosa, atque molesta est discessio: quam quidem
In senibus non ferendam multi existimant:
[p. 10] Susanna
Praesertim si ex ea, quam reijcere paras,
Nati tibi sint liberi.
Iud. Ea mihi praecipua (ut hic tecum liberè
(215) Loquar) causa fuit, quod meam perpessus sum hactenus.
Nam ni isthuc esset, iam pridem illam domo
Exturbassem. Mel. Id & ego fecissem, nisi causa
Eadem, qua te cobibuit, mihi, ne istud facerem,
Obstitisset: nam morosiorem feminam
(220) In toto non puto reperiri oppido. Itaque
Dies, noctesque nihil nisi mecum litigat:
Meque sua vexat, atque obtundit contumaciâ.
Quod tamen utcunque ferrem, nisi inamabilis,
Et planè deformis esset. Iud. Idem & mihi
(225) Usu venit. Mulier formosa si imperiosior
Est, aut paulo procacior,
Aequo animo ego id viro tolerandum censeo.
Quando hoc quicquid est incommodi,
Formâ compensat suâ. Invenustam autem,
(230) Et deformem, atque inelegantem perpeti,
Eiusque ferre contumelias, quis obsecro
Queat? Mel. Ego sanè tolerando meam, satis
Superque defatigatus sum. Iu. Et ego profecto. Sed
Frustra querendo totum hic consumimus diem.
(235) Valeant illa, & quo coeperamus, rectâ pergamus viâ.

ACTUS II. SCENA I.
MELCHIAS.
Iambici.

VIx tandem eum missum feci, qui me hodie quocunque
Ibam, est consectatus hactenus, neque dubito
Quin id fecerit de industriâ, qui cum probe
[p. 11] Susanna
Animadverteret, suo colloquio me non admodum
(240) Delectari, atque in alia re mihi occupatum esse animum:
Tamen usque comitari, atque adeo
Oratione longiori obtundere
Aegrè me tandem destitit. Cùm interea nihil nisi
De Susanna loqueretur. Qui quidem sermo veluti
(245) Mihi non erat ingratus (nam de illa & ipse loquor
Lubenter, & alium loquentem non invitus audio)
Ita eò adduci nullo modo potui, ut ei garrulo
Committendum esse putarem, quod animum malè habet meum.
Eo enim ingenio fui semper, ut apud nullum
(250) Sodalium, aut amicorum mea occultè
Expromere unquam voluerim. amicum enim mihi
Ita diligendum censeo, tanquam aliquando eum
Sim osurus. Ad haec ipsa rei turpitudo me
Deterret: & taedet, & amore totus ardeo, &
(255) Prudens, sciens, vivus, vidensque pereo: neque quid agam
Scio. Nam quae res in se neque consilium, neque modum
Habet ullum, eam consilio regere non potes.
Idque ipse nunc satis superque experior infelix:
Quando consilio nihil est effectum hactenus.
(260) Sed eccum rursus accedentem. Hui, tam cito?
Qui se pransum iturum dicebat modo.
Haud auspicatò huc me contuli, Deus.
Istum malè perdat Corycaeum, qui totum hunc diem
Me usque observavit: adeò ut neque agere per cum quicquam, neque
(265) Quòquam ire sine eo licuerit mihi. Quin aliàs etiam
Cum apud has aedes consisto, aut hàc iter habeo,
Deus bone, quoties me est consecutus? quid mihi
[p. 12] Susanna
Hic sit negotij rogitans, atque obtundens identidem,
Quod & nunc absque dubio est facturus. Quasi
(270) Non viderim illum antè, assimulabo: & paululum hàc
Deflectam ad dextram. sic agam.

ACTUS II. SCENA II.
IUDAS, MELCHIAS.
Eiusdem generis versus.

QUanquam hinc modo sum digressus, tamen nimium diu
Ab his mihi videor abfuisse aedibus. Nae ego
Plateam hanc perambulo.
(275) Frequens: dum exeuntem, aut introeuntem illam observo.
Quin nunc me denuo, relicto prandio,
Huc me properare compulit
Amor: cui si coner resistere, nihilo
Plus agam, quam si dem operam, ut laterem lavem.
(280) Sed quisnam est iste, quem huc venientem conspicor?
At at, hic quidem est Collega Melchias: qui à me modò
Discedens. se domum ire dicebat: monstri simile.
Accedam, atque alloquar. Ehem, quid hîc toties tibi negotij est?
Aut cur apud domum hanc rursum te video Melchia?
Mel. (285) Vah, quod nihil refert tuâ
Ne percontare Iuda. Eho, quid isthuc? tun’ me publicâ
Prohibebis ire via? quid hoc rei esti quid hic
Vult curiosus sibi. Iud. Itane statim irascere?
Mel. Quid tu malum me observas, aut quid ego agam? non mihi
(290) Placent homines alienis qui occupati
Negotijs, sua negligunt. Iud. Audi mi Melchia.
Mel. Quid mi Melchia, tantumne abs re tuâ
[p. 13] Susanna
Ocij est tibi, mea ut cures, eaque nihil quae ad te attinent?
Iud. Homo sum, humani nihil à me alienum puto.
(295) Si peccavi, ignoscas oro. Mel. Age, lubenter:
Neque iam tibi, neque cuiquam sum iratus alteri.
Sed dic mihi sodes vicissim,
Quid causae sit, quod ego te quoque in hac toties reperio
Platea? nunquam tam manè egredior, neque
(300) Tam vesperi domum revertor, quin te apud
Has conspiciam aedes. Iud. Invenisti tu quidem
Me hîc aliquoties, non inficior. Sed desine
Sodes aut suspicari, aut percontari quippiam.
Me. Quid ita? Iu. Quia me pudet mei; nec ausim dicere.
Mel. (305) Oh, salva res est, erubuit. iam re quid torqueat
Scio, neque id nunc tandem primùm intelligo;
Sed idem alias tuis ex verbis deprehendi frequentius.
Iud. Quid hic se deprehendisse ait? Mel. Hoc quod dico, age,
Fatere amabo, nam negare non potes amplius.
Iud. (310) Ah nugator, tace. Mel. Imò haud desistam, nisi
Quid sit, confiteare mihi. Iud. Vis quidem haec est. Mel. Age,
Mitte ambages, & rem paucis eloquere. Iud. Non queam
Herculè. Mel. Ah, potes: tergiversari desine.
Iud. Circumspice num quis sit, qui nostrum audiat
(315) Sermonem. Mel. Soli sumus. Iud. Circumspice
Etiam sodes diligentius. Mel. Enecas,
Nemo hîc est uspiam. Iud. Dicam igitur, attamen ut
Satis tuto dicam, nimium vereor miser. Mel. Ah, quasi
Qui sim nondum noris Iuda. Iu. Age, proferam,
(320) His fretus, quas semper in te intellexisse sitas,
Fide, & taciturnitate. Mel. Eho vereris ne id fiat palam?
[p. 14] Susanna
Ita me Deus amet, haud propterea te rogo,
Ut istud proferam: sed ut aut re, aut operâ, aut consilio,
Te adiuvem. Iud. Benignè dicis. Nunc ausculta paucis:
(325) Ita quid me solicitet, & tu quod quaeris scies:
Nam tibi iam habeo fidem. Me. Ausculto, loquere quod velis.
Iud. Per Deum ego te, & nostram amicitiam rogo,
Melchia, quae incoepta à parvis cum aetate accrevit simul,
Ut hac in re succurras mihi. Mel. Ah ne me obsecra:
(330) Quasi te hoc orando à me impetrare oporteat. Sed dic
Quid est? Iud. Amo, amo inquam Melchia: & nisi eâ quam amo potiar,
Actum est, perij. Mel. Hui, quam obsecro?
Iud. Susannam, Ioachimi uxorem: quâ venustiorem
In vitâ nullam vidi feminam. Mel. Facilè
(335) Illud coniectabam esse. Sed tun’ illam mihi laudas
Iuda? Iud. Hanc tu mihi vel vi, vel precio, vel precario
Fac tradas: mea nihil refert, dum potior modò,
Mel. Rem pol duram imperas, & factu difficillimam.
Iu. Tanto magis enitere quaeso: nam nisi me nunc iuves,
(340) Efficiasque ut mihi eius concedatur copia,
Mori malim, quam vivere diutius. Mel. Hei mihi
Misero! Iud. Eho, quid tu suspiras? ego quidem sum miserrimus.
Mel. Et mea pol in dubio vita est: in eodem enim
Tecum luto haereo, cum eandem amem perditè.
Iud. (345) Ah. quid ais Melchia? prohibeat istud Deus, quanquam
Non rarò isthaec in animum mihi incidit
Suspicio. Namque usu id venit plerumque amantibus,
Ut graviter advertant, quae non sentias. Mel. Verum
Dicis: & in amore se cohibere difficile est:
(350) Sed nunc quo pacto illâ possimus potiri,
[p. 15] Susanna
Consilium volo capere unà tecum. Iud. Quid istud?
Eâ ut tu potiaris, quam ego
Amo? Mel. Quidni. Digna illa est, ut ab utroque nostrum ametur.
Atque ita facilius efficiemus quod volumus:
(355) Quando & tu mihi, & ego tibi in amore adiutor ero.
Sed ab eâ crepuit ostium atque adeo ipsa exit foras,
Opportunè admodum. Iud. Totus tremo, horreoque
Postquam aspexi hanc. Mel. Tace, in hortum eam ituram existimo.
Praecurramus nos? Hem, quid stas? opus
(360) Est festinato, propera. ibi meum tibi
Consilium aperuero. Iud. Age, praecede, consequor.

ACTUS II. SCENA III.
SUSANNA, SYRA, MELCHIAS, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

HEM sequimini me in hortum: istic enim, quia
Ingens est aestus, me lavabo: postea
Ubi ego lavero, lavate vos quoque, si voletis. Sy. I prae hera,
(365) Sequimur. Sus. Oleum atque pyxidem illam, in qua smegma est, domo
Huc adferte, quibus opus erit mihi. Syr. Fiet.
Su. Quid aliud dicere volebam? hem, maneto paulisper. Fores
Diligenter uti claudas, etiam atque etiam vide Syra.
Syr. Faciam sedulò. Sus. Tum pessulum ostio obde, ne
(370) Cui, vobis absentibus,
Ingrediendi sit copia: atque audin’? per posticum
Horti hinc abite intro, & redite protinus.
Syr. Iam iam reversas nos conspicies hera. Sus. Properate. Interea ego
[p. 16] Susanna
Me vestibus exuam: quae oneri, non usui
(375) Hoc tempore sunt mihi. Iud. Audin’ quid loquatur Melchia? Mel. Oh,
Quidni audiam Iuda. Iud. Nimis feliciter
Hic nobis eveniunt omnia. Abierunt ancillae, ostium
Occlusum est. & soli cum illa sumus, quidvis
Hîc iam nobis impunè facere licebit, arbitris
(380) Remotis omnibus. Mel. Sic est profectò, gaudeo, &
Vix me contineo. Iud. Exutos eius video pedes, ita
Me Deus amet, pulchros, & quavis nive
Candidiores, Ex his, tanquam ex ungue leonem,
Ut aiunt, cognoscere mihi videor caetera.
(385) Sed quid cessamus ad eam accedere & blandè alloqui?
Mel. Praecede, sequor. Sus. At at, quos huc in me video
Irruentes? perij, interij infelicissima.
Iud. Tace obsecro mea Susanna. à nobis tibi
Nihil metuendum est mali. Sus. Facessite procul hinc
(390) Cum vestris istis dictis, atque blanditijs, silicernia.
Mel. Desiste malè loqui meum suavium.
Iud. Oh, teneonete mea vita, delicium meum.
Sus. Apagite, quid vobis rei mecum est? Iu. Quiesce: amor
Est, qui nos huc ad te pellexit. Sus. Missam me facite improbi:
(395) Est quod ametis domi, si vos urit amor. Me. Inelegantes
Atque invenustae planè sunt nostrae. Tua
Nobis magìs blanditur forma. Sus. Corporis
Forma fragilis & fluxa est: Pudicitia, atque castitas
Mulierem exornat maximè. Iud. Verè tu istud mea
(400) Lux. Sed mitte isthaec: atque hoc quod rogamus,
Permitte, ut à te nunc impetremus cum gratia.
Sus. Gratiam eam ego nihil moror. abite inquam quò
[p. 17] Susanna
Digni estis perfidi. Mel. Ob ne saevi tantopere. Iud. Id metuis
Opinor, ne veniat palam. esto animo bono,
(405) Ac tranquillo: celabimus probe, anime mi.
Sus. Homines fortasse, sed Deum nequaquam. Mel. Oh, desine
Male ominarier, & tandem assentire nobis. Hem,
Nihil respondes? Sus. Pessime,
Egon’ quicquam ad ea dicta, & facta tibi respondeam?
(410) Equidem animam relinquam potius, quàm tantam in me infamiam
Admisero. Iud. Superstitiosa nimis es, mea suavitas.
Sus. Non me superstitio, at rei
Deterret turpido. Mel. Age, ne gravêre. Sus. Vah,
Quid istud obsecro rei est? non omittitis?
Iud. (415) Non, nisi exoremus. Sus. O homines scelestos
Et impios! Haccine vides atque pateris Deus!
Mel. Scimus tibi bonam esse vocem: qua tamen
Profeceris nihil, cum vociferantem te audiat
Nemo. Iud. Eia Susanna, satis tergiversata es diu:
(420) Obsequere tandem nobis & noli repugnare amplius.
Sus. Deo potius, quàm vobis obsequendum existimo: neque
Mihi marito datam esse violandam fidem.
Id si vobiscum cogitetis, iam remittatis
Me onerare iniurijs. Mel. Ita
(425) Nos Deus amet, itaque nobis obtingant ex te
Quae optamus, ut contumeliae, aut iniuriae
Causâ hac non facimus, sed amoris. Sus. Facessat
Turpissimus ille amor: & quid vos deceat perpendite.
Iud. Tui amore nos correptos esse fatemur; &
(430) Si id peccatum est, fatemur hoc quoque. tu modo mea
Voluptas nobis adversari desine. Sus. Ah,
[p. 18] Susanna
Quanto satius esset, vos id operam dare, ut
Amorem istum ex animo amoveatis, quam id loqui,
Quo libido vestra, frustra. incendatur magis.
Mel. (435) Eam ut tu nobis lenias oramus supplices.
Oh, quò te avertis? ad nos sodes respice.
Sus. Ita ingenium est meum, inimicos odi obtuerier.
Iud. Quid hoc? inimicos nos appellas pessima?
Age, age, inimici herculè erimus tibi, nam nisi
(440) Nobis obsequaris, cum iuvene quodam
Hîc te nos deprehendisse dicemus: crimenque adulterij
Intentantes, te in ius vocabimus, vide
Quid agas. nosti quâ auctoritate nos simus:
Etiamsi tu neges, nemo credet tamen. Sus. Nae ego
(445) Mulierum quae vivunt sum infelicissima!
Neque quid agam scio. nam si his obsecuta
Fuero, fidem datam marito fallam turpiter,
Deumque offendam: si restitero, periclitari
Me de vita video: Sed ex malis duobus, cùm
(450) Vitari utrumque non potest,
Quod minus est eligendum censeo. Facite
Vos quod volueritis: animae, ac famae ego potius,
Quam vitae consulendum existimo. Abite modò
Hinc, & me missam facite sceleratissimi.
Mel. Nequaquam, quin vim inferemus, si perrexeris
(455) Esse pertinax. Sus. O Populares, adeste, ô cives.
Opem vestram imploro: succurrite miserae mihi.

ACTUS II. SCENA IV.
SYRA, IUDAS, MELCHIAS.
Eiusdem generis versus.

QUam ego hîc lamentantem, & vociferantem audio?
[p. 19] Susanna
Mirum ni hera est. Sed quidnam hîc accidisse dicam, aut quid
Senes hos in horto video? quando modò nemo erat uspiam.
Iud. (460) Prô Deum immortalem! facinus foedum, atque audacissimum!
O adolescentem improbum! ô mulierem perditissimam!
Mel. Quò ille nequam aufugit tam citò? hoccine
Tam illiberale, tamque nefarium scelus
Eum facere ausum? Syr. Ah, quid factum est, aut quid clamatis obsecro?
Iud. (465) O sacrilegam! eam iam oportet in cruciatum hinc abripi.
Mel. Id quidem fiet procul dubio: nam digna est, quae
Morte intereat malâ. Syr. Quid vociferamini?
Aut quaenam est illa, quam vos mortem commeruisse dicitis?
Iud. Eho, rogas? Susanna est, hera vestra, qua peiorem ego
(470) Mulierem non credo vivere. Syr. Sanusne es mi homo?
Iu. Sanus sum, & sana, veraque loquor. Sy. Si hanc satis
Noris, non ita arbitrere: proba haec est mulier.
Mel. Ecce autem, similia omnia omnes congruunt.
Unam cognoris, omnes noris: in eodem
(475) Videntur ludo doctae ad nequitiam. Syr. Haud ita est.
Mel. Illa in scelere deprehensa est, haec ad defendendam causam adest.
Syr. Me miseram! in scelere? quonam obsecro? Iu. Tace,
Nescis quid hic, vobis absentibus, proba
Illa perpetrarit femina. Syr. Quid quaeso? Iud. Ausculta & scies
(480) Quod, & quantam ausa sit flagitium. Syr. Prohibeat hoc Deus
[p. 20] Susanna
Sed id mihi dicite primùm: quis vos intromisit in
Hunc hortum? aut quid vobis hic erat negotij? Mel. Audies
Garrula, modò tibi, ut taceas, imperare queas.
Syr. Age taceo, tu ubi voles exordire. Mel. Iuvenem
(485) Quendam venustâ atque eleganti formâ, cùm modò
In hortum hunc ingredientem vidissemus, ac
Dein’ heram vestram eodem iter parantem, ambo praecurrimus;
Et in istum horti angulum, viminibus obsitum,
Abdidimus nos: id eventurum suspicantes, quod
(490) Mox accidit. Syr. Oratio haec me miseram exanimavit metu,
Mel. Postea, vobis digressis, illa se
Continuò adornat ut lavet, vestem exuens.
Iuvenis satis explorata, ac tuta, ut vidit omnia,
Seque solum cum solâ esse existimans,
(495) E latebra sua exilit, amoremque suum indicat:
Accurrit, mediam mulierem complectitur.
Syr. Quam timeo quorsum evadas. Mel. Tum illa (ut consuetum
Amorem facile cerneres)
Rejecit se in eum, arridens familiariter,
(500) Quid autem deinde sit factum, si ego hîc narrem,
Et tu audias, non satis honestè me id facturum existimem:
Est ubi reliqua retegentur locus. Sy. Eho, manete sodes
Paulisper, & ad hoc mihi respondete obsecro.
Iud. Quid istud? Syr. Ubi nunc ille iuvenis est? aut quo
(505) Modò evasit? cum horti ostium
Occlusum fuerit hactenus. Iud. Ille simulac nos
Adesse sentit, in pedes
Se conijcit, quantum potest. Quo verò fugerit,
Aut quo pacto evaserit, ignoramus: cum eum assequi
(510) Non possemus. Sed abeamus Melchia, nam dispudet
[p. 21] Susanna
Hîc me morari diutius.
Mel. Ubi voles. Iud. Eho, sequere puella, & ostium
Nobis aperi. Syr. Tu istud fac Sosia. Hem clavem accipe.

ACTUS II. SCENA V.
SYRA, SOSIA, SUSANNA.
Eiusdem generis versus.

DEum immortalem quidnam ego hic evenisse audio!
(515) Actum est, perijmus, siquidem hi vera praedicant.
Hem Sosia, claude rursus ostium: & ad heram,
Quam ego exanimatam video, me sequere. So. Sequor.
Syr. Mea hera, siccine te hîc miserè affectam reperis?
Sus. Hei mihi. Syr. Quid suspiras, aut quid te torquet? age, cedo
(520) Sodes. Sus. Ah quid dicam Syra? nihil equidem, nisi
Quod duos illos senes homines sceleratos,
Et me miseram esse sentiam.
Sed duc me intrò: pedibus enim vix consistere queo:
Ita paveo, ita animo male est. Syr. Innitere
(525) Humeris meis. Tu Sosia fores claudito,
Ac sequere nos è vestigio. Sos. Faciam herculè sedulò.
Heu me miserum! animo dubio, atque incerto ut siem
Faciunt hi duo senes. Eam, quam nos probam
Esse & castam credidimus hactenus, culpam
(530) Tam gravem, ac pudendam in se admisisse? Quanquam
Nondum me impulerunt, haec nunc omnino
Ut crederem: atque haud scio, quae dixerint, an sint
Vera omnia. Sed non est diutius hîc morandi
Tempus: sequar eas. Intus quae ad hanc rem attinent
(535) Facile odorabor omnia.

[p. 22] Susanna

ACTUS III. SCENA I.
IOACHIMUS.
Iambici.

DIscrucior animo, hoccine de improviso malum
Mihi obijci tantum? ut neque quid loquar, neque
Quid agam certum siet? Membra metu debilia
Sunt, mens pavore penitus obstupuit mihi:
(540) Adeoque sum perturbatus, ut ad cogitandum animum
Instituere nequeam. Quamobrem cum res secundae sunt
Maximè, tum maximè meditari oportet,
Quopacto adversam aerumnam feras. Nihil enim
In rebus humanis cuiquam est proprium, nihil
(545) Stabile aut firmum. Tum sic natura comparatum est, sic
Placitum Deo, voluptati ut moeror comes
Sequatur: utque mali, atque incommodi illico
Plus adsit, si quid obtigit boni. Id velut
Alij multi verum esse deprehenderunt saepius,
(550) Ita & ego nunc idem re ipsa experior miser.
Nam cum primum hanc duxissem coniugem, tum uno
Ore omnes omnia bona dicere, & laudare fortunas
Meas, cui uxor obtigisset tali ingenio praedita.
Verùm ex ea infelix quam nunc capio dolorem?
(555) Facile hîc plus mali est, quam illic boni.
Sed quodnam ego huic subito exitio nunc remedium
Inveniam? aut cuius subsidium implorabo? Tu ô Deus
Nobis succurre, tu innocentem
Adversus impiorum tuere calumnias.
(560) Sed ostium crepuit, atque ipsa exit foras.

[p. 23] Susanna

ACTUS III. SCENA II.
SUSANNA, IOACHIMUS.
Eiusdem generis versus.

AUdire visa sum mihi vocem mariti, atque
Eccum. Io. Ah Susanna, quid nunc agimus, aut quid consilij
Capiemus miseri? Sus. Nescio mi vir: tamen quicquid
Evenerit, aequo animo feram. Io. Itane? Sus. Ita. Nam quando
(565) Ego mihi conscia sum, à me culpam esse hanc procul,
Nihil commoveor, nec minas cuiuspiam moror.
Ioa. Scio ego anime mi, scio te esse extra noxiam:
Et propterea innocentis me magis miseret tui:
Cuius fama, atque adeò vita in dubium venit.
(570) Nam quanquam tu id meritò potes inficiarier,
Tamen ijs, qua sunt auctoritate, habebitur fides.
O improbitatem, atque inauditam nequitiam!
Ut vos cum isthoc invento, atque incepto Deus
Perdat sacrilegos. Sus. Ioachime, cohibe te amabo, &
(575) Tuis moderare affectibus:
Neque illis quicquam gravius imprecare, abunde enim
Magnam pro nequitia sua poenam luent.
Nam crede hoc mihi, ut homines fallant, divinam tamen
Vindictam, suppliciumque sceleribus suis dignum
(580) Effugient nunquam. Interea donec vixerint,
Torquebit, affligetque eos animus sibi
Malè conscius: quo non alius crudelior
Est usquam carnifex. Io. O mulierem fortem,
Ac strenuam! Eheu quis me hominum,
(585) Qui vivunt, non dicat miserrimum, si te,
Tali uxore, carendum posthac fuerit mihi?
[p. 24] Susanna
Nam si periculum ullum in te est, perijsse me
Unà haud dubium est, neque vitam ullam mihi expetendam existimem;
Siquidem per dedecus, atque infamiam, vita
(590) Eripiatur tibi. Sus. Non ego istud dedecus
Esse arbitror, si quis malitia confisus sua
Innocentibus insidias struat, atque adeo
Mortem inferat: neque poenam, quae praeter meritum,
Sed quae propter culpam irrogatur,
(595) Dolendam aut deplorandam censeo. Ioa. Nihil
Refragor, at durum tamen, ut quod sentio
Loquar, mihi videtur, ab improbis probos.
A nocentibus innocentes
Affligier. Sus. Durum quidem,
(600) Fateor: sed lenius sit patientia, quod, ne feras,
Evitari haud potest. Ioa. Felicem te esse indico,
Quae eo sis animo. Sed mox hîc aderunt opinor, qui
Te comprehensam in ius rapient. Sus. Credo istud
Eventurum mihi brevi, verum nihil moror:
(605) Non invita, atque adeò lubens sequar. Mea
Enim sic est ratio, & animum sic induco meum,
Nihil incolumi innocentiâ mihi unquam eventurum mali.
Io. Ah, quam ego tali uxore essem felix, si modo
Hoc quod nunc impendêre periculum nobis
(610) Video, queat evitarier. Sus. Esto animo bono;
Spero adiuturum Deum in eo omnis spes est mihi.
Sed nescio quos procul huc advenientes conspicor
A dextra: eamus intrò, ibique
Auxilium divinum imploremus supplices.
(615) Quo si fuerimus adiuti, frustra laborabunt,
Qui nobis exitium parant.

[p. 25] Susanna

ACTUS III. SCENA III.
IUDAS, MELCHIAS.
Eiusdem generis versus.

REs prosperè etiam nunc, atque ex animi sententia
Nobis succedit Melchia: neque dubium est,
Quin contumaciâ suâ magnum
(620) Sibi paritura sit malum. Mel. Idem & ego certò
Augurari videor mihi. Iud. Nae illa precium
Ob pertinaciam feret:
Quae odiose nobis adversari, quam obsequi
Maluit, ex quo magna ipsa ignominia, atque adeò
(625) Exitium orietur propediem. Non solum enim
Hominum vulgus, sed civitatis etiam principes,
Uno ore indignissime factum esse clamitantes,
Poenam tali scelere dignam efflagitant.
Itaque ne salus quidem ei saluti esse, si
(630) Cupiat, potest. Nam, quamvis id factum neget,
Nihil tamen aget: cum, qui ipsi credat, futurus sit
Nemo. Mel. Id equidem eventurum confido, & tamen
Iuda, videndum est sedulò, ne haec confidentia
In nervum erumpat nobis. Iud. Vah, quasi non antea
(635) Saepe periculum sit factum, iam pedum visa est via.
Quot nos censes homines defraudasse, tum hospites,
Tum cives? quot matronas, atque virgines
Clam constuprasse? qui quidem omnes ne hiscere
Fuêre unquam ausi adversum nos, viros graves,
(640) Atque verendos, magnaque auctoritate praeditos:
Tum ab omni suspicione fraudis alienissimos:
Et sapiunt, mea quidem sententia,
Qui mussitare iniuriam sibi melius
Esse arbitrantur, quam nobscum expostulando
[p. 26] Susanna
(645) In multò gravius illabi infortunium.
Nam quod in aucupio fieri solet, id in nobis quoque
Usu venire videmus: nempe ut rete non
Tendatur accipitri, neque milvo, qui incommodant*
Nobis; sed illis avibus, quae nihil faciunt mali.
Mel. (650) Facetè tu quidem isthaec Iuda: nihilominus tamen
Verè: nam haec nobis hactenus feliciter cessit
Audaciâ: atque in posterum
Successuram spero. Sed exeuntes conspicor
Illos, quibus, ut eam hîc sistant, negotium
(655) Dedimus. Iud. Ei sunt ipsi, atque eò rectâ tendunt viâ.
Nos intrò eamus, ibique illos expectemus,
Dum redeant. Mel. Ubi voles, sequor.

ACTUS III. SCENA IV.
SADOCUS, AZARIAS.
Eiusdem generis versus.

ITa me Deus amet, ut nunc Susanna vicem
Doleo, illiusque me miseret Azaria,
(660) Tantum ad eam devenisse mali: unde quo modo
Sit emersura, non herclè video. Aza. Neque
Ego profectò: cum crimen commiserit,
Nullis excusandum rationibus. Sad. Mulier
Pol illa proba admodum, & pudica habita fuit hactenus.
(665) Et nunc nihil magis miror, quàm quae res eius ingenium,
Honestè ac castè doctum, atque educatum, ad tam
Turpe facinus pellexerit: nisi quod amor,
Minimè bonus consultor, hoc
Ei suasisse videatur: qui quid valeat
(670) Non equidem ignoras Azaria. Az. Scio, sed cogitandum ei
Erat pudicitiam servandam, atque marito datam
Non esse violandam fidem.
[p. 27] Susanna
Id si in animo secum perpendisset, nunquam
In se tantum admisisset dedecus. Sad. Rectè.
(675) Peccavit illa graviter, non nego, verum
Adolescens ille, qui uxorem alterius sibi
Corrumpendam, vitiandamque putavit, pari,
Atque etiam graviori supplicio puniendus
Videtur mihi. Aza. Et mihi herclè: si modò
(680) Ille quisquis fuerit, comprehendi queat.
Sed censen’ eum etiamnunc in his esse regionibus?
Metu, ut opinor, iam pridem hinc fugit. Et sapit,
Si ubivis gentium sine periculo,
Quàm hic cum periculo esse malit. Sa. Planè assentior.
(685) Et tamen, quocunque fugerit,
Divinam vindictam effugiet nunquam. Deus
Enim, vi frequenter serò admissum ulciscitur
Scelus, ita tarditatem illam poenae gravitate plerumque
Exaequat. Sed ad Ioachimi aedes iam venimus:
(690) Ingrediamur, & in mandatu quod habemus,
Exponamus eis. Aza. Fiat. Nae illis ingratus noster
Erit adventus. Sa. Lachrymabitur affatim; atque ideò
Id alijs esse datum cupiam negotij.
Aza. Et ego certè. Nihilominus tamen exequendum erit
(695) Quod praeceptum est nobis. Qui peccat, supplicium
Se dignum, aequum est, ut ferat. Sad. Est ut dicis. quod intrivit
Ipsa, omne id erit ei exedendum. Az. Praecedo, sequere.

ACTUS IV. SCENA I.
IOACHIMUS, SUSANNA, AZARIAS,
SADOCUS.
Iambici.

[p. 28] Susanna
EHeu nos miseros! itane probri, & infamiae,
Atque adeo adulterij dedecus, & turpitudinem
(700) Ab imparis istis tibi obijci nebulonibus!
Qui quae nunquam facta sunt, facta impudenter
Clamitant. O Deus, hoccine vides, & impunitum
Relinquis scelus! Sus. Obsecro te anime mi, noli
Te macerare, & lamentari desine.
Ioa. (705) Quo pacto possem? quando nulla unquam iniuria
Cuiquam homini magis praeter meritum est obiecta, quam haec,
Quae nunc obijcitur nobis. Sus. Non aliorum iniuria, at
Nostra culpa, aut delicto aequum est nos commoverier.
Aza. Pie atque fortiter, laudo. Sus. Quia sedulò
(710) Cavi hactenus, ne à quoquam meritò culpari possem, bona
Spes habet animum meum, auxilium alicunde affulsurum.
Itaque quanquam humana destituimur ope, tamen
Non plane animum mihi despondendum puto.
Deum enim mea subventurum spero innocentia.
(715) Quod si forte omninò moriendum erit mihi,
Parvi faciam, dum ne ob malefacta morior. Nam quae ità
Perit, non penitus interit.
Sad. O mulierem fortem, constantem, ac strenuam!
Nae ego Azaria illam extra culpam esse existimo,
(720) Quam in tanto discrimine nihil videmus commoverier.
Aza. Verisimile profectò, atque adeò verum mihi
Videris dicere. Ioa. Oh, novi ego Sadoce, novi
Inquam, quam aliena illa sit ab isthoc crimine,
Cuius eam insimulant improbi: &
(725) Ob id hac mihi aegritudo maxima est. Sad. Scio
Ioachime tibi hoc multò esse gravius, atque durius,
[p. 29] Susanna
Cui sit: verum ita me Deus amet, ut ego haud minus
Moleste patior id: qui nescio, neque
Rationem capio, nisi quod tibi, vestraeque familiae
(730) Ex animo semper voluerim optime. Sed quid
Facias? In vita hominum multa eveniunt eiusmodi:
Capiunt voluptates, mox rursum miserias.
Adeo in rebus humanis nihil
Reperias diuturnum, ac stabile. Verum nimis
(735) Hic subsistimus diu. Quare properemus:
Nam iamdudum nos operiuntur, sat scio.
Aza. Sic est, pergamus. Sus. Ut lubet, praecedite, sequimur.

ACTUS IV. SCENA II.
SIMEON, MELCHIAS, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

NIhil adhuc est quod suspicere Melchia:
Haud quaquam etiam cessat, & longius hinc abest:
(740) Et nosti mores hominum; in iudicium quisque venit tardius.
Mel. Tibi ita videtur Simeon:
At ego, ne nos fallant, nimium vereor. Iud. Eadem
Me cura torquet, angitque haud mediocriter.
Nimirum ne illa hinc se subducat, atque ita
(745) Os sublinatur nobis, nam cum crimen in se admiserit,
Quod neque excusando, neque inficiando diluere
Potest, quid superest, nisi ut alicubi se abdat, aut
Fuga saluti consulat? Sim. Non fiet. Mel. Ah, parum
Tu mihi videris mulieris
(750) Istius perspexisse astutiam. Sim. Mihi
Proba, atque honesta visa est hactenus. Iud. Et mihi Simeon.
[p. 30] Susanna
Sed nunc quod praesentibus
Nobis perpetravit facinus, eam improbam,
Atque impudicam esse arguit. Me. Iam abundè detecta est
(755) Illa hactenus miris modis
Dissimulat a nequitia: qua probitatis specie
Decepit plurimos. Iud. Sic est: atque ideo hoc hominum genus ego
Odi pessime, qui se videri, quam esse,
Malunt probos. Sim. Neque mihi pol placent tales.
(760) Atqui inter hos ego nunquam illam numerandam esse censui,
Verum nunc cum ipsi eam in tam turpi crimine
Deprehendistis, opinionem illam de ea antè conceptam, haud
Parum in me labefactatam sentio. Iud. Nihil
Mirum Simeon, itaque quod modò dicebam, idem
(765) Nunc dico denuò: quia nondum adsunt, alicubi eam
Latitare, neque etiam nunc esse inventam existimo.
Atque ideò stultè à nobis factum est, qui non continuò
Eam comprehensam huc praecepimus adducier.
Sim. Benè ominare: iam iam illos hic simul omnes
(770) Adfuturos credo, quos venire iussimus.
Mel. Ioachimum, & caeteros nihil moror: modò
Ne illa elabatur clanculum.
Sim. Hem, bono animo vos esse iubeo. eccos procul
Accedentes, in ultima isthac plateâ. Iud. Sunt? an non
(775) Sunt? sunt herclè. bene est, gaudeo.
Tu illos hic praestolare Simeon, atque in praetorium
Deducito: nos ut statim istic adsimus, curabimus
Sedulò. Sim. Fiet. Deum immortalem! ex familia
Tam honesta, tam inhonestum facinus esse ortum! quid
[p. 31] Susanna
(780) Credas, aut cui posthac? Sed adsunt. Hem.
Bene facitis, quod accersiti adestis, sequimini me intrò.

ACTUS IV. SCENA III.
SOSIA, SYRA.
Eiusdem generis versus.

EHò, quid ais Syra? itane abducta hinc est hera
In iudicium? Syr. Est ut dixi Sosia. Sos. Ah, lachrymae mihi
Ex oculis erumpunt: nam eius vicem doleo miser.
(785) Sed dic mihi sodes, qui scis, aut unde id rescivisti?
Syr. Qui sciam, rogas? ipsa adfui, & vidi; & me taedet, &
Miseret illius. Nam nihil magis vereor,
Quam ne isti duo senes: magnum aliquod illi dent malum.
Sos. Prohibeat hoc Deus. Syr. Spero id futurum Sosia:
(790) Namque ego eam talem esse arbitror,
Ut criminis istius, cuius eam insimulant illi perfidi,
Expers habenda si planissime. Sos. Neque impudicam
Ego illam credidi, neque credam unquam: cum ita
Vitam instituerit hactenus,
(795) Ut suspicari tale quid de eâ, nefas
Esse duxerim. Syr. Verum dicis, proba est.
Probisque prognata, itaque opinionem istam
Prorsus ab ea amovendam censeo. Et tamen
Quo magis hanc rem mecum perpendo, hoc magis ei
(800) Ab impostoribus istis metuo: adeò astutè
Eam ab illis video labefactarier. Sos. Et mihi
Sanè curae est, quorsum hoc eventurum siet.
Quanquam illam tam scio extra noxiam
Esse: me quam vivere.
(805) Sed quid cum illis agas, qui neque quid aequum sit,
[p. 32] Susanna
Neque quid iniquum cogitant: prosint, obsint, nihil
Pensi habent, nihilque curant, aut vident,
Nisi hoc solum, quod animo collubitum est suo.
Syr. Vere tu isthac de illis mihi videris dicere: qui alteri
(810) De nihilo, & praeter meritum obijciunt contumeliam,
Cum ipsi sat habeant, quod iure illis posset obijci.
Nam quid multi, ijque laudati viri
De senibus his duobus sentiant, non te
Clam esse arbitror. Sos. Nequaquam Syra: nihilominus
(815) Tamen regnant, neque quisquam est, licet iniuria
Lacessitus, qui contra eos vel hiscere audeat.
Syr. Nihil mirum: nam quae est inscitia, Adversus
Stimulum calces? Sed satis hic fabulati, atque
Morati sumus diu. Eamus intrò, ibique catastrophen
(820) Huius expectemus fabula.

ACTUS IV. SCENA IV.
MELCHIAS, SIMEON, SUSANNA, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

SAtis iam diu cum personata hac, & cooperta adultera
Sumus locuti, velum ei detrahi iube
Simeon. Sim. Quid ita sodes? Mel. Dicam ubi vultus fuerit
Detectus, & conspicuus cuilibet, ut sorex
(825) Ipsa suo se indicio prodet: quod nocentibus
Saepe usu venire videmus. Sus. Quid isthuc perfide? an
Nondum satis magna vobis videmini
Me affecisse ignominia,
Nisi aperto etiam capite, quod matronam probam
[p. 33] Susanna
(830) Non decet, in publico conspicier ab omnibus? Iud. Vah, quam
Religiosa est meretrix. Cum in horto nudam cum adolescente te
Commisceres, tum istud cogitare debuerat.
Nunc licet conspicieris, nullum hinc tibi
Orietur dedecus, aut infamia. Mel. Eo plerumque sunt
(835) Ingenio mulieres malae, ubi pudendum
Non est, ibi illas pudet: ubi pudendum est, ibi deserit
Eas pudor. Sim. Sine Susanna, & hoc quod dicturus sum
Attentis ausculta auribus.
Quid ab his tibi sit obiectum, audivisti: crimen
(840) Videlicet grave, ac pudendum: quod nisi
Refutes firmisque rationibus falsum
Esse ostendas, tam perijsti, quam extrema, quod dici
Solet, faba. Sus. Crimen equidem est grave, uti dicis; sed neque
Me, neque familiâ nostrâ dignum: quodque ego
(845) Perpetravi nunquam. Sed illi malitiâ freti suâ,
Nostrae innocentiae cum iniuriam facere
Conarentur, neque me ad impudicitiam
Adducere possent, hoc commenti sunt facinus.
Mel. Ah, quid ais impudentissima? quod ipsi vidimus
(850) Praesentes, ac coram, inficiari flagitium haud
Potes. Iud. O audacem scelerati animi confidentiam!
Num cogitat quid dicat? num facti pudet?
Videte obsecro num eius color pudoris signum usquam indicet.
Sus. Quae non deliquit, eam oportet pro se intrepidè ac
(855) Confidenter loqui. Nocenti vertitur color.
Mel. Quid? an innocens tibi videre pessima?
[p. 34] Susanna
Sim. Rem potius ipsam dicite, ac mittite malè
Loqui. Iud. Quasi quicquam in hanc iam gravius dici possiet.
Mel. Non audita narramus, sed quae ipsi vidimus:
(860) Atque ideo nobis ut fides habeatur, aequum esse arbitror.
Iud. Rectè, atque adeò verè tu istud dicis Melchia:
Nam pluris est unus testis oculatus, quàm auriti decem.
Mel. Vetus illud dictum est Simeon, & verissimum:
Decem illi, qui audiunt, audita narrant, qui
(865) Ipsi conspexerunt, planè sciunt: atque
Ideo credendum eis esse puto. Sim. Quid tu ad haec
Ais Susanna? Sus. Aliud si scirem, quo meam
Apud vos firmare fidem possem, sanctius
Quam iusiurandum, id pollicerer vobis: nimirum
(870) Me à culpâ, cuius hi me insimulant improbi,
Esse alienissimam. Iu. Probis etiam iniuratis, improbis
Autem ne iuratis quidem fidem habendam existimo.
Sus. Simeon, quàm vos facillimè agitis, quàm estis maximi,
Potentes, dites, fortunati, nobiles,
(875) Tam maximè vos aequo animo aequa noscere
Oportet, si vos vultis perhiberi probos.
Sim. Scio Susanna, idque me facturum recipio
Tibi. Sed auribus, ut aiunt, teneo lupum:
Et incertus sum quid agam: cùm quod asserunt
(880) Hi se vidisse, tu factum esse neges: itaque
Nunc amplius super hac re mihi deliberandum censeo,
Atque adeò primores populi huc iubebo accersier.
Ut ex horum sententiâ decernatur, quod aequum
Videbitur, ac bonum. Mel. Nihil opus est ad hanc
(885) Rem populi suffragijs. Lex pro nobis facit,
Quae adulteram de medio tollendam esse praecipit.
[p. 35] Susanna
Si. Novi ego istud, tamen hoc quod dixi, melius esse arbitror.
Et de morte hominis nunquam longa satis cunctatio est.
Ehem, sequere me Susanna. Sus. Sequor, ac lubens.

ACTUS V. SCENA I.
DANIEL.
Iambici.

(890) DEum immortalem quod ego facinus audivi modò
Itane impuros illos, atque perfidos
Senes, pudicam istam mulierem, & innocentem
Tam probrosi. foedique insimulasse flagitij?
Nec insimulasse solùm, sed etiam dolis,
(895) Ac fraudibus suis obtinuisse, ut suffragijs
Populi moriendum sit miserrimae? Sed quam
Foeminam? quam equidem in vita vidi optimam.
At quid ego nunc dicam de iudicibus? tantamne rem
Eos tam negligenter agere? Ah, hoccine
(900) Est humanum factum? hoccine Magistratuum
Officium? Sed benè atque commodè accidit,
Quod rem in tempore resciverim: cum nondum, ut audio,
Ad mortem sit ducta. Itaque nunc ut ei patrociner,
Rectâ ad tribunal procedo viâ. namque haec
(905) Res digna videtur, ubi ego nervos intendam meos.
Et confido successurum divinâ gratiâ:
Nam animus mihi nescio quid praesagit boni.
Nae ego illos exercebo, ut digni sunt, mastigias.
Nam quantum potero adiutabo innocentem:
(910) Etiamsi sciam mihi inimicos capiundos
Omnes homines. Nam nullius offensam, aut gratiam
Moror. & propterea haud desinam
Unquam: Quin perfidorum istorum animos, qui gaudio,
[p. 36] Susanna
Meris mendacijs, & fraudibus parto,
(915) Diffluunt, retundam, redigam, ut quo se vortant nesciant.
Sed quosnam adventantes huc conspicio procul? nisi
Mihi oculi hallucinantur, ipsa est, quae undique
Magnâ populi circumfluente frequentiâ,
Deducitur ad necem. Nae ego
(920) Huc veni in tempore. Prodibo illis obviam.

ACTUS V. SCENA II.
IOACHIMUS, SUSANNA, DANIEL,
MELCHIAS, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

ITane tu mea Susanna nunc à me distraheris ad mortem
Nullâ tuâ culpâ? Eheu nos miserrimos!
Sus. Tace obsecro mi Ioachime, ac desiste lamentarier.
Omne malum fit levius, si leviter feras.
(925) Neque mori, sed morte dignum quid committere
Miserum est. Da. Irruam, meque opponam omnibus.
Oro te mi Deus, meos ut conatus tuâ
Secundes gratiâ. Eho, quò hanc rapitis mulierem?
Mel. Tuâ quod nihil refert, omitte percontarier.
Da. (930) Ah, itane respondes perfide? Iud. Tace puer & vide
Cui maledicas viro, atque etiam cave, si sapis,
Ne tibi magnum aliquod accersas malum. Da. Id faxo
Vobis ut mox obveniat impostoribus.
Vos modò viri, oro per Deum, subsistite
(935) Paulisper: & ad hanc rem quae attinent, pauca
Audite. Iud. Pergite quò ire coepistis: & in mandatis
Quod habetis: exequimini. Da. Nequaquam, subsistite
Inquam. Nae ego vos periuros miseris exercebo modis.
Mel. Eho, quid hoc rei est? quid hic vult nebulunculus
[p. 37] Susanna
(940) Sibi. Ioa. Obsecro Daniel, in te nobis spes est,
Opitulare innocentibus
Scio te nunquam ante hac usum nostra amicitiâ,
Gratos nos dices, atque memores. Da. Ah, aufer mihi preces.
Vel hoc unum me commovet satis, quod illam ego
(945) Nullam planè culpam commeritam scio. Iud. Satis
Iam verborum est, satisque moratum est diu.
Procedite quò estis iussi. Da. Ne facite viri:
Namque ego illam falsò accusatam assero.
Atque id quod dico, iam faxo verissimum esse re
(950) Ipsâ comperiatis. Mel. Ehem, quid hoc? an tu hîc regnum obtines?
Populi universi damnata est suffragijs,
Quando quod obijciebatur facinus, refellere
Non posset. Da. Excusavit ipsa se satis
Sed frustra: cum nemo esset, qui illi crederet.
(955) Vos, vos inquam, accusandi estis perfidi,
Qui praeter meritum insimulastis innocentem.
Iud. Apage, dilucidè expedivimus, quibus
Nos oportuit iudicibus. Tum si illud falsum fuit,
Cur non confutavit illa: Da. Obstupefactam pavore
(960) Eam fuisse credibile est, neque cogitata
Potuisse proloqui. Mel. Quin tu, qui audacior
Es, atque animo, uti videtur, forti, atque intrepido,
Magistratus adi, iudicium de eadem causa iterum
Ut reddant tibi: quandoquidem solus regnas, & soli licet
(965) Hîc de eadem causa bis iudicium adipiscier.
Da. Isthuc herclè faciam: neque sine vestro, ut arbitror,
Gravi, magnoque malo. Iu. Vah, actum aiunt ne agas.
Da. Non agam: Imò haud desinam,
[p. 38] Susanna
Donec hoc perfecero. Agitedum, sequimini me
Mel. (970) Nae tu magno conatu magnas nugas adferes.
Da. Res indicabit. Sed Simeonem eccum, exire video,
Aliosque populi primates: Opportunè admodum.

ACTUS V. SCENA III.
DANIEL, SIMEON, MELCHIAS, IUDAS, IOACHIMUS, SUSANNA.
Eiusdem generis versus.

QUid istud Simeon? itane mulierem, nihil mali
Commeritam morte mulctandam esse censuistis? ah,
(975) Siccine fieri oportet? Si. Quid ais puer? nihil
Tu commeritam audes dicere adulteram, in ipso crimina
Deprehensam? Da. Per ego te Deum oro atque obsecro
Simeon, ne illis animum inducas credere, quibus
Id maximè utile est, illam esse miserrimam.
(980) Dico, edico istud tibi, dolo malo haec illi
Commenti sunt omnia. Sim. Quid ais? Da. Verum esse quod dico,
Iam iam experiemini. Si. Ita me Deus amet, ut ego
Nunc illud à te verè cupiam dicier.
Mel. Vah, an huic tu quicquam credendum putabis
(985) Simeon? praesertim cum nos ipsi pepetrati
Sceleris oculati testes simus? Da. O senum impudentem
Audaciam! ô nunquam ante auditum flagitium!
Sed inultum istud, si vivo, non feretis improbi.
Nam tempus impendêre iam vobis denuncio,
(990) Quo vestris sceleribus dignum recipiatis
Praemium. Satis diu verba dedistis simplicibus:
Satis iam vestra miseros frustrata est perfidia. Iu. age.
Tu quemadmodum tibi commodum est loquere: tamen
[p. 39] Susanna
Quin dicamus hac uti facta sunt, nunquam nos
(995) Ullo deterrebis modo. Da. Neque verum, neque verisimile
Est, quod in illam impudenter commenti estis perfidi.
Mel. Credo ita videri tibi, qui in horto non adfueris,
Neque, quae nos coram hisce oculis conspeximus,
Videris. Da. Ego, quae vos verè accidisse dicitis,
(1000) Falsa esse mox commonstrabo omnia. Iud. Non satis
Nos pernosti etiam quales simus. Da. Egone vos?
Sed res indicabit, quam probi viri
Sitis. Sim. Eho, quid hoc novae rei est? in nullo unquam puero
Ego tantam deprehensam fuisse puto prudentiam.
(1005) Itaque quid mihi potissimum
Nunc sit faciendum plane nescio. Da. Ah, nescis
Simeon? in iudicium redite, & rem cognoscite
Exactius. Quod si culpam in se admisit, non causam
Dico, quin quod merita est ferat. Verum siquis mendacijs,
(1010) Dolo, fraudeque consutis, innocentem
Accusavit, ac vicit; ratumne id haberi oportet?
Si. Animo incerto, atque dubio ut sim, facit hic adolescentulus.
Agitedum, redeamus in iudicium. & tu quanquam puer,
Medius hîc inter nos conside: nam senilem in te
(1015) Videre mihi videor sapientiam. Da. Si ita iubes,
Faciam: quanquam aetatem id haud decet meam.
Si. Anania, tu mihi sinistrum claude latus: tum reliqui suum
Repetant locum. Da. Seiungite
Nunc alterum ab altero: atque ita
(1020) Rem vobis paucis expediam. Sim. Tu solus huc
Ad nos accede Melchia, & tu Iuda longius
Hinc abscede. Iud. Hem, fiat. Mel. Et ego prior, uti iussistis,
[p. 40] Susanna
Adsum, ac lubens quidem. Da. Nunc solum ad id respondeas
Velim: namque hoc unum nunc exquisito opus est mihi.
(1025) Sub qua arbore tu illam cum adolescente te vidisse praedicas?
Age, quid cunctaris? Mel. Video quid agas, tentatum advenis.
Da. Hem. quin respondes? Mel. Sub qua arbore rogas? quasi nesciam.
Da. Dic igitur, quid cessas? Mel. Sub lentisco, quid nunc, satin’
Planè, atque disertè hoc tibi dicere videor?
Da. (1030) Mentiris pessime: & tuo mendacio ipse te
Prodis, itaque exitium, quod mulieri huic innocenti
Moliebaris, nunc imminet tibi.
Neque impune quoslibet occidere, &
Muneribus acceptis liberos dimittere
(1035) Tibi licebit amplius. Iam pridem enim Deo
Tua exosa est nequitia. Abducite iam hunc, atque alterum
Impostorem hîc sistite. Sim. Deum immortalem! quemnam ego
Hunc dico esse adolescentulum? tristis severitas ei
Inest in vultu, atque in verbis fides. Cum vel
(1040) Aspicias, aut loquentem audias, dicas eum
Quantivis esse pretij. Da. Nunc alter mihi
Consimili decipiendus, & capiendus erit modo. Hem
Senex impurè, potin’ es mihi verum dicere? Iud. Nihil
Facilius: Veritatis enim simplex oratio est.
Da. (1045) Isthuc rectè, fac sic reliqua respondeas.
Iud. Id faciam sedulò. Da. Cedò ergo, ac sine mora,
Sub qua arbore tu Susannam moechantem conspexeris?
[p. 41] Susanna
Iud. Eho, quid isthuc? sub qua arbore? perinde expiscaris, quasi
Falsa sint quae diximus. Da. Audis quid rogem:
(1050) Tu paucis fac respondeas. Iud. Paucissimis, sub ilice.
Da. Vah, sub lentisco dixit alter, ô senes vanissimos!
Nae ipsi vos vestris proditis mendacijs.
Forma venustas in nassam vos illexit, & impunitas
Aliorum multorum scelerum, quae nullo ulciscente
(1055) Perpetrastis hactenus. Testes puellae
Sunt, ac matronae Israëlitides, quibus per vim
Vitium obtulistis saepius.
Quae tamen ne hiscere quidem adversus vos audebant, viros
Graves, magnaque auctoritate praeditos.
(1060) Hanc verò stirpe Iudae prognatam, fallacijs
Vestris circumvenire non potuistis: neque minis,
Aut blanditijs eò impellere, ut marito
Datam frustraretur fidem. Quin perimi maluit
Quàm vobis per dedecus parere nebulonibus.
(1065) Ah, eone rem devenisse, ut neque facinus,
Neque probrum, neque flagitium ullum obstet, quò minus
Magistratus, & dignitates caeteras
Obtineant, capiantque improbi!
Sim. Meritò huius temporis mores tibi displicent,
(1070) Et quod iure accusandum est, accusas Daniel.
Nunc & hos graviter peccasse, & nos etiam turpiter
Errasse confitemur: ac nos nostri dispudet.
Tum, quod fieri imprimis est aequum, Deo
Agimus gratias, qui per te hoc nobis praestitit,
(1075) Ne mulieris innocentum sanguine
Nostras inquinaremus manus. Da. Benè
[p. 42] Susanna
Facitis. Iamne igitur hanc liberam dimittitis?
Sim. Quidni? Da. Ioachime, coniugem tuam domum
Reducito: Deoque omnes simul agite gratias,
(1080) Pro magnâ ipsius erga vos clementiâ:
Simulque precamini, ut hoc vobis gaudium
Velit esse perpetuum, ac stabile. Io. Faciemus sedulò.
Sus. Pro hoc tuo erga me beneficio Daniel tibi
Gratias ago, atque actura sum, dum vixero.

ACTUS V. SCENA IV.
DANIEL, SIMEON, ANANIAS. MELCHIAS, IUDAS.
Eiusdem generis versus.

(1085) EHo, siccine tu quoqua abire paras impudens?
Atque ita te evasurum putabas? Hem, reducite huc
Et alterum senem periurum, quò sententiam
In se ferri ambo audiant: ac deinde supplicium suâ
Nequitiâ dignum luant. Si. Rectè isthuc Daniel,
(1090) Atque ita fieri oportere existimo: nisi
Quid dissentis Anania? An. Assentior, & morte ego
Homines illos nequissimos mulctandos arbitror.
Nam qui alterum accusat probri, neque id quod intendit probat,
Eodem in probro ut sit, iustum, aequumque esse censeo.
Da. (1095) Verum dicis Anania. Sed adest & alter. Hem
Scelerum caput, quid nunc? an nondum iniuriam
Mulieri innocenti factam, nondum vos
Peierasse confitemini? Mel. Per dexteram
Tuam te oro Daniel, da nobis hanc veniam.
(1100) Fatemur nos peccasse graviter, & poenam
Commeritos scimus. Nunc quantò tuus animus
[p. 43] Susanna
Est prudentior, hoc ad ignoscendum sit proclivior:
Ut stultitiae nostrae tua
Sapientia praesidio siet. Iud. Obsecro vos ignoscite.
(1105) Facilitate homini nihil melius, nihil laudabilius
Clementiâ. Da. Haccine deprecatione vos uti decet?
O impudentiam! vestri misereri nos non possumus.
Quoniam eius mulieris, quâ in tota hac civitate
Vix ullam meliorem reperias, vos miserere non potuit.
Nunc itaque nulla hîc est iam consultatio,
(1110) Quin male pereatis improbi.
Mel. Tuo arbitratu iusiurandum dabimus Daniel.
Eam probam, pudicamque esse feminam.
Nosque haec amoris causa finxisse, haud contumelia.
Da. Ridiculum, Amor homines servare, non extinguere
(1115) Nos docet. Iud. Ita pol factum est, ut dixit Melchias:
Amor impulsor fuit. An. Tacete perfidi:
Nonne vos horum pudet?
Annos sexaginta estis nati, aut plus eo,
Senectus si verecundos facit. Sed dicite
(1120) Quaeso, quid illa de vobis commerita erat mali,
Quamobrem hoc faceretis? Mel. Nihil omninò Anania: sed
Amor, ut dixi, huc nos miseros impulit. An. Non id
Ius obtinet inter homines amor, ut amantibus
Impunè facere quod lubet liceat. Sim. Sibi
(1125) Quisque habeat quod suum est: at vos sciebatis
Illam non esse vestram: haud solicitatam oportuit.
Tum si omninò vobis visa est solicitanda,
Cur obsequi negantem non missam potius
Faciebatis, quam accusaretis innocentem?
[p. 44] Susanna
Iud. (1130) Peccatum à nobis maximum est, fateor, ignoscite
Precor. Da. Apage, nullus hic clementiae est locus:
Bonis nocet, quisquis pepercerit malis.
An. Rectè verèque tu istud dicis Daniel:
Alios enim multa mala doceret tanti flagitij
(1135) Impunitas. Itaque ne quid statuamus, cuius nos
In posterum poeniteat, summa est adhibenda cautio.
Da. Sapienter, atque uti decet Anania.
Quid tibi videtur Simeon? Sim. Occidendos eos.
Ut lex iubet, ego censeo. Da. Agitedum, ratum
(1140) Esto. Sim. Hem comprehensos, atque vinctos protinus
Foras protrahite, satisque obruite, aut alto quovis modo
Sternite, proculcate, atque trucidate homines sceleratissimos.
Surgamus, nunc meque intrò, si videtur, sequimini.

ACTUS V. SCENA V.
SADOCUS, MELCHIAS, IUDAS, AZARIAS.
Eiusdem generis versus.

EHo, satis iam cessatum est, procedite, nisi
(1145) Collo obtorto malitis protrahi. Mel. Eheu me miserrimum!
Iud. Vestram fidem imploramus populares, miserescite
Nostri obsecro. Aza. Nequicquam vociferamini,
Populique inclamatis opem: cum omnes, quotquot hîc
Adesse videtis, mortem vos meruisse clamitent.
Mel. (1150) Ah, ita mihi mors non sit acerba, ut me hoc delictum
Admisisse in me, mihi vehementer dolet, & me pudet mei.
Iud. Libidinem malorum esse escam aiunt verissimè,
Quod eâ non minus homines, quàm hamo capiuntur pisces. Mel. Quin
[p. 45] Susanna
Ipsi nos perdidimus, quando mulierem innoxiam
(1155) Conabamur perdere. Iud. Est ut dicis, meritò
Haec nunc eveniunt nobis. Mel. Ego me novi, & peccatum meum,
Malo me quovis esse dignum deputo.
Iud. Nostra audacia celari iam non potuit amplius.
Me. Ne tam me mors terret, quam ipse me discruciat
(1160) Affligitque animus multorum malorum
Sibi conscius. Sad. Ohe, satis iam questi, ac lamentati estis diu.
Hîc iam moriendum erit vobis. Procumbite.
In genua. Hem, quid cunctamini?
Aza. Nunc strenuum se quisque praebeat virum.
Sad. (1165) In me nihil est morae. Mel. Heu me infelicissimum!
Adeon’ acerba es mors? Iud. Hei, mihi misero!
Aza. Quid tibi videtur Sadoce? an vivere etiam
Nunc eos existimas? Sad. Non arbitror
Hercule: ita lapidibus contusa illis capita.
(1170) Omniaque membra esse video. Sed quid, quod te rogem?
Aza. Quid? Sad. Quò abstrahemus corpora? Aza. Ea hîc relinquamus
Conspicienda, atque etiam conculcanda omnibus? Sad. Placet.

PERORATIO.
Iambici.

PEractis omnibus rursum exeo, ut paucis
Quae ad rem praesentem pertinent, vobiscum agam,
(1175) Si ludus hic, quem conspexistis, Comicus
Vobis placuit, gaudemus, & agimus gratias,
Neque solum nostro, verum auctoris nomine
[p. 46] Susanna
Potissimùm: cui favore vestro calcar additis,
Ad alias itidem conscribendas fabulas.
(1180) Namque hoc animum illius movebit maximè
Haud displicere vobis si suas intelligat
Comoedias. Itaque quamvis aetate iam ingravescente,
Atque valetudine imbecilliori, tum
Quotidiano erudiendae iuventutis labore
(1185) Satis superque prematur, nihilominus tamen
Confidimus posthac illum pro viribus
In hoc studio perrecturum: si modò sibi
Non deesse benevolentiam vestrum animadverterit,
Nunc missos vos facit: atque ut ea. qua scenico
(1190) Spectaculo exhibuit, vobiscum seriò
Perpendatis rogat. Nempe innocentiam
Tutam divino semper esse numine.
At perfidos atque impostores reliquos, cassibus
Quos alijs tendunt, plerumque irretirier.
(1195) Imò tum maximè falli, quando sibi
Cavisse videntur maximè: Deo impia
Eorum ulciscente scelera: atque innoxios
Suâ tuente gratiâ.
Nihil igitur agitis improbi, dum fraudibus
(1200) Impetitis innocentes. Quin ipsi vos perditis,
Et captores capti peritis infeliciter.
Id enim haec sacra nos monet, docetque historia. Sed
Oratione nimium longâ vos detinuisse videor:
Atque ob id intrò me recipio. Valete, & plaudite.

[p. 47] Daniel

TERENTII CHRISTIANI

DANIEL

ACTORUM NOMINA.

DANIEL,	Propheta.
CYRUS,	Rex.
LYTURGUS,	mystagogus.
PHILAX,	mystagogi adiutor,
LEONIDAS, BALTHASARUS,	}	Nobiles.
ICHTHIBOLUS, TORBELLUS, MELCHIAS,	}	Sacerdotes.
MYDA,	Danielis puer.
PHORMIO, SYRUS,	}	Lictores.
BLEPHARO, MESSENIO,	}	Fabri.

PROLOGUS.

Iambici.

RUrsus me spectatores, in proscenium
Iubet prodire choragus noster, novam
Vobis daturus Fabulam. Quid? fabulam
Dico, sacram ex sacris literis factam comoediam?
(5) Hanc fabulam dum appello, quis me non putes
Errare turpiter? Sed fabulam tamen
Eam futuram praedico: verùm sacram,
Piamque in actus concinnatam scenicos,
A Schonaeo, scholae nostrae archididascalo
[p. 48] Daniel
(10) Hic quia suos vobis probari ludos Comicos
Saepè aliàs animadvertit, neutiquam sibi
In hoc suo studio cessandum existimat.
Malevolos, qui nunc hoc, nunc illud reprehendunt, nihil
Moratur, quin pulchrum his displicuisse autumat.
(15) Abundè illi satis est, si vobis, quos bonos
Esse arbitratur, placeat. A malis autem.
Et improbis culpari mavult, quam laudarier.
Atque optimè sentit, meâ quidem sententiâ:
Quando mali non nisi malos probant, bonos
(20) Incusant, atque omnibus insectantur modis.
Quos non alio pacto ulciscaris rectius,
Quam si allatrantes negligas.
Tum operae precium est eorum audire insaniam.
Dum contempti, sese nequeunt ulciscier.
(25) Sed missos illos faciamus. Vos alloquor,
Qui cum sitis boni, bonorum industriam
Iuvare vestris gaudetis conatibus.
Adeste, auresque nobis benevolas, & candidas
Praebete cum silentio. Ecce prodeuntem, periocham
(30) Qui vobis est recitaturus comoediae.

COMOEDIAE PERIOCHA.

VEri Dei cultor, & amator Daniel,
Idolatras vivens inter Babylonios,
Neque promissis, neque precibus induci potest,
Belo Babyloniorum ut sacrificet Deo.
(5) Mox rege urgente, constanter repugnat: &
Belum non nisi inani num simulachrum esse asserens,
Eiusque sacerdotes accusat, utpote
Qui regem, populumque suis sycophantijs,
[p. 49] Daniel
Dolisque fallerent. Quod cum rationibus
(10) Certis, indicijsque manifestis comprobat,
Sacerdotes necantur, Belum Daniel
Sternit, templumque eius subvertit funditus.

ACTUS I. SCENA I.
DANIEL.
Iambici.

SUmmas tibi gratias ago benignissimè
Deus, pro maximâ tuâ erga me clementiâ.
Qui non solùm ea, quibus corpusculi necessitas
Eget, verum alia etiam plurima, quae ad gloriam,
(5) Et honorem spectant, liberaliter mihi es
Largitus hactenus. Tu insidias, & fraudes, quibus
Homines idolatrae, & impij me fallere,
Atque illaqueare conati sunt, à me avertisti procul:
Amara in dulcia, tristia in laeta, asperaque
(10) In iucunda, bonitate tuâ commutasti mihi.
Praeterea quòd regi nostro charus sim, quodque is me suis
Proceribus omnibus praepositum, ad maximos
Honores extulerit, meque intimum habeat, ac sua
Mihi consilia committat, credatque omnia,
(15) Id tibi soli acceptum ferri convenit.
Sed quid ego te praedicem, aut quid laudem mi Deus?
Nihil unquam tam magnificè quicquam dicam, quin benignitas
Longè id superet tua. Sed ut nihil est inter homines
Beatum omni ex parte. In hisce prosperis rebus,
(20) Et ex animi mei sententiâ cedentibus,
Unum hoc me angit, torquet, & affligit maximè
[p. 50] Daniel
Quod impium Beli idolum, haud secus quam verum numen
Coli videam. Cùm tu unicus, verusque sis Deus:
Qui quemadmodum coelum, terramque, & quaecunque hîc
(25) His continentur, ex nihilo quendam creasti, ita
Nunc admirabili tuâ prudentiâ
Conservas, ac moderaris omnia. Quae quidem
Quanquam certa, indubitata, multoque omnium verissima
Sunt, tamen haec aut nulli, aut paucis admodum
(30) Hîc potui persuadere hactenus. Imò ne regi quidem
Ipsi, qui nihilo caeteris prudentior,
Tuo divino numine neglecto, idolo quoque
Servit turpiter. O caecitatem abominabilem!
O impium perversumque hominum errorem! Quamdiu haec
(35) Impunita relinques Deus?
Nae tua admirabilis est clementia,
Qui vivere pateris, rebusque prosperum
Frui hos idolatras. Utinam ita divinae tuae
Voluntati visum sit, ut aut huic tam execrando malo
(40) Remedium tandem invenias, aut me aetate iam
Provectum, ex hac vitâ eximas.
Mori enim malo, quàm tàm horrendum quotidie intueri
Spectaculum, à cuius etiam
Commemoratione mens abhorrescit mihi.
(45) Sed video mystagogum prodeuntem. Hic rursus, uti
Opinor, hostias, aut epulas apparabit, ut
Belo sacrificetur cacodaemoni. Hinc amoliar
Me protinus; ne quod animo aegrè est, conspicer.

ACTUS I. SCENA II.
LITURGUS, PHILAX.
Eiusdem generis versus.

PRaecepit mihi rex, ut relictis rebus omnibus,
[p. 51] Daniel
(50) Magnificum, splendidumque sacrificium Deo
Nostro Belo apparem. Id nunc sedulò est agendum
Mihi. Sed vereor ut solus sufficiam tam arduo,
Gravique negocio. Asciscendus itaque & accersendus est
Phylax amicus noster, ut hodie operâ me iuvet suâ
(55) Sed commode herculè illum huc accedentem video.
Eum hîc praestolabor. Ph. Revisam quid meus
Agat Liturgus. At eccum, opportunè admodum.
Nihil potuit fieri commodius. Li. Prior ego
Illum compellabo. Hem Phylax, quo tibi iter est
(60) Tam manè? Ph. Ad te Liturge. Lit. Quid negotij est?
Cedò. Ph. Audio Belo apparandas esse victimas,
Easque magnas, atque splendidas. Itaque
Viso, an me adiutore tibi sit opus, quo aliàs usus es
Frequenter. Lit. Benè pol facis, & habeo gratiam:
(65) Iam enim te iussissem accersi. Ph. In tempore igitur
Me adesse gaudeo, nondum vocatum. Lit. Commodè id
Quidem mihi accidit, nam festinato opus
Est. Quare properemus. Quin rex ipse aderit: itaque
Ne quid praetermittamus, quod ad religiosum
(70) Ornatum, cultumque Dei pertinere videbitur,
Nobis magna erit adhibenda cautio.
Namque in divinis rebus negligentem,
Aut socordem esse, nequaquam decet. Ph. Sapienter pol facit
Rex, qui hunc Deum summis honoribus sibi
(75) Colendum esse arbitratur: cuius numine
Eius regnum miris est stabilitum modis:
Cuiusque auspicijs omnia hîc nobis cedunt feliciter,
A quo enim maxima beneficia accipit, ei ut gratiam
Referat, aequum esse existimat. Lit. Sapit is quidem
[p. 52] Daniel
(80) Meâ sententiâ, qui numini tam magnifico
Se gratum praebet: quique in eo honorando,
Atque alendo nullis parcit sumptibus.
Qui quanquam magni sunt, minimè tamen eos
Puto conferendos, cum infinitis, innumerisque commodis
(85) Quae huius Dei favore Babylonij
Annis sunt consecuti plurimis. Verùm nimis
Hîc cessamus diu: ad templum nos protinus
Conferamus, ut quae ad sacrificium pertinebunt,
Absque ulla mora paremus. Phy. Praecede, sequor.

ACTUS I. SCENA III.
DANIEL, CYRUS, LEONIDAS.
Eiusdem generis versus.

(90) QUanquam video mihi insidias parari
Ab hisce cacodaemonum cultoribus,
Meque illis invisum esse & ante intellexi,
Et nunc etiam multò magis intelligo; tamen
Animam relinquam potius, quàm à veri Dei
(95) Cultu me permittam avocarier. Quòd si
Omninò mihi moriendum erit, parvi aestimo:
Nam qui ita perit, minimè interit, postquam innocentibus,
Et praeter culpam damnatis, ad caelum patere
Accessum, nobis credendum sit firmiter,
(100) Quapropter nulli me adversarij sui
Terrebunt minis. Ne rex quidem ipse quicquam
Profecerit, si ad impietatem hanc me impellere
Conetur. Absit enim ut homini magis obsequar
Quàm Deo. Quanquam illo sat benevolo, commodoque
(105) Usus sum hactenus cum tamen ab idoli sui
[p. 53] Daniel
Cultu animum mihi planè abhorrere saepè senserit.
Sed ecce egredientem. ad templum illum iturum existimo.
Hic subsistam paulisper, ut, quo iter ei sit, sciam.
Cyr. Ehodum, cessatum est satis, In templo parata iam dudum
(110) Credo esse omnia, quare properemus, ne in morâ simus.
Leo. En adsumus rex invictissime, ad tua
Iussa exequenda prompti, atque expediti sedulò.
Cyr. Facitis uti decet, quando regi vestro obsequentes,
Ac morigeros vos per omnia praebetis. Sed estne iste
(115) Daniel, quem non ita procul hinc stantem conspicio? is
Est ipsus, opportunè herculè. Adoriar hominem, &
Ad templum deducam, ut mecum Deum Belum
Adoret, victimasque offerat. At nihil agam,
Si illum novi satis. Quod tamen ei faciendum erit
(120) Aliquando, si benevolentiam, atque gratiam,
Quam apud me est consecutus, stabilem & perpetuam sibi
Esse velit. Sed propius huc ad me accedit. Da. Salve plurimùm
Rex invictissime. Cyr. Salve Daniel. Quid hîc
Tibi negotij est, aut quem praestolaris? Dan. Te mi Domine
(125) Accedentem videbam procul ideoque manendum hîc mihi
Aliquantisper arbitrabar. Cyr. Fecisti benè,
Laudo. Sed scin’ quid ego te nunc facere velim?
Dan. Nescio Domine. Cyr. Dicam. Da. Ubi voles: quicquid praeceperis,
Effectum dabo. Cyr. Deo nostro Belo sacrificium
(130) Parari mandavi modò: eoque nunc me confero.
Age, sequere, ac tandem in hac re voluntati
Fac pareas meae. Dan. Prohibeat hoc Deus. Cyr. Quid ita? cedò.
[p. 54] Daniel
Da. Quia eum neque Deum esse, neque quicquam aut efficere aut
Praestare posse persuasi mihi. Cy. Antiquum
(135) Pol Daniel tuum morem obtines. At vide etiam
Sodes, ne tibi temeraria illa linguae incommodet
Audacia, ac procacitas, suamque potentiam Belus
Clade, exitioque tueatur tuo. Da. Admodum
Meticulosus sim, si illum mihi extimescendum
(140) Putem. Alium, eumque verum nos Iudaei veneramur,
Colimus, atque adoramus Deum. Qui quemadmodum
Olim creavit, ita nunc quoque moderatur omnia.
Cy. Facis ut soles, dum nostrum aspernaris Deum:
Sed ne tibios aliquando obturetur, periculum
(145) Pol maximum esse existimo.
Quod etiamsi tu non metuis, tamen (quod his
Dicendum est seriò) malè faci, qui tibi
Tuo more, & non nostro hîc vivendum putas.
Quare si me audias, mittes illam obstinati
(150) Animi pertinaciam, atque te obsequentem
In hac re praebebis mihi
Da. Si iustum, atque aequum esset, quod postulas mi domine,
Parêrem protinus: sed ad impietatem nemo me
Facilè induxerit. Cyr. Laterem, ut video, lavo.
(155) Hem, missum hunc faciamus, & ad templum properè
Accedamus. Tu cave, ne hac inconsulta temeritas
Tibi magnum aliquod pariat malum.
Nunc aliud hocce tempus postulat: post de te videro.
Da. Non me latet profectò, in quam gravibus periculis
(160) Mea versetur vita: & quam multi hîc sint in aulâ regiâ
Qui me oderunt, quique extinctum volunt: itaque omnibus
Huc viribus incumbunt, ut & honoribus,
[p. 55] Daniel
Quos apud regem sum adeptus, & vitâ spolier
Insuper. Sed nihil homines moror, modo
(165) Deum habeam propitium mihi. Quod confido fore:
Nunquam enim ille deserit suos. Sed tempus est
Ut hinc abeam. Tibi commendo vitam, & salutem
Meam Deus: tu me tuere innoxium.

ACTUS I. SCENA IV.
LYTURGUS, ICHTHIBOLUS, TORBELLUS, cum reliquis Sacerdotibus, CYRUS, LEONIDAS.
Eiusdem generis versus.

PArata, quae ad Sacrificium erant opus, sunt omnia.
(170) Ichthybole, reliquos convoca sacerdotes,
Iamdudum adest Rex. Ich. Hem, faciam pol sedulò.
Demiror quid eos remoretur. Sed adsunt. Commodè herculè,
Eho fratres, sacerdotes pij, virique
Sanctissimi: adeste. Quid vos istic obsecro
(175) Detinuit tam diu? ecce hîc apparata sunt
Omnia: regisque praesentia, sacrificium
Ut maturemus, postulat. Tor. Agedum, in nobis nihil est mora.
Cyr. Ehem Leonida, reliquique omnes, hîc quotquot
Adestis, accedamus ad aram propius, &
(180) In genua procumbamus, Belumque veneremur supplices,
Cuius auspicijs in hoc nostro regno feliciter,
Prosperèque viximus hactenus.
Pro quo illius erga nos beneficio aequum est, ut ei gratias
Agamus, oremusque ut hunc suum favorem,
(185) Ac benevolentiam perpetuam nobis ac stabilem
Esse velit. Leo. Piè, atque ut te decet Rex invictissime.
[p. 56] Daniel
Icht. Agitedum fratres, nunc cantum exordiamur mysticum.
Ego praecinam, vos succinite. Tor. Faciemus sedulò.

Cantus Sacerdotum.
	Sacris canamus vocibus, (190) Belum Deorum principem: Qui nos ab hostis impetu Suo tuetur numine. Hic est Dijs prae caeteris Honore dignus maximo: (195) Invicta cuius dextera Nos servat in periculis. Hic dignus est maioribus Noster Deus praeconijs: Hic evehi solemnibus (200) Laudem moretur cantibus. Intende nostris vocibus, Id te rogamus supplices. Hostesque nostros vindica, Tuam tuendo gloriam.

Icht. (205) Euge fratres, nisi me mens fallit, litatum est
Feliciter: nam Belus omnium Deorum
Potentissimus, annuere visus est mihi nostris
Precibus. Tor. Et mihi profectò praesagit animus
Nescio quid boni. Hinc rex invictissime,
(210) Quaecunque es aggressurus, auguror tibi
Successura ex animi sententiâ: talem
Cùm protectorem habeas Deum,
Qui quicquid vult, vel solo nutu perficit,
Cui qui repugnare, aut resistere conatur, nihil
(215) Agit: cuique ipse haud gravatè cedit Iuppiter,
Quamvis saevo timendus fulmine. Cyr. Hoc quidem
Et antè re ipsâ non semel expertus sum, & in
Posterum me experturum confido: Icht. Istud quidem
Fiet mi Domine: Verum etiam atque etiam vide
(220) Sodes, ne quod Dei Beli benignitas
Indulsit hactenus, tibi Danielis
Intercipiat impietas: quem inter principes
Tuos honore ornatum maximo, versari
Quotidie conspicimus. Cum ille tamen hunc
[p. 57] Daniel
(225) Nostrum Deum adeò non colit, ut sibi etiam eum
Illudendum, deridendumque existimet.
Quam certè ignominiam nequaquam impunitam fore auguror.
Cyr. Ego, quod in hac re me facere dignum est, invenere:
Idque propediem. Vos in utramque aurem facite uti
(230) Dormiatis. ad haec curetis sedulo,
Ne quid Belo desit. De epulis loquor apparandis:
Intellextin’ Ichtibole? Ich. Probè mi Domine.
Cyr. In aulam nunc revertamur Leonida.
Ibi quid de Daniele sim facturus, consilium
(235) Unà tecum capiam. Qui nisi morem mihi gesserit,
Veluti antè benevolentiam meam est expertus, ita
Nunc iram sentiet. Leo. Rectè. Cyr. Praecedo, sequimini.

ACTUS II. SCENA I.
CYRUS, DANIEL.
Iambici.

ESt ut dixti Daniel, peccatum à te maximum est,
Qui tam procaciter nostrum spernis Deum:
(240) Neque ullis induci potes rationibus, sententiam
Ut mutes, mihique in hac re te morigerum praebeas:
Cuius favorem, ac benevolentiam in te maximam
Hactenus es expertus. Da. Tua erga me clementia
Est maior mi Domine, quàm ut eam verbis ullis queam eloqui,
(245) Neque quicquam tam magnificè sum dicturus unquam,
Quin multò plus tua promereatur benignitas;
Quare ingratus meritò habendus sim, hominisque indignus nomine,
[p. 58] Daniel
Si ullâ in re refrager tibi.
Cyr. Cur igitur non obtemperas? aut cur, quod iam toties
(250) A te postulavi, non impetro cum gratiâ?
Age, ne tergiversare amplius. Crede hoc, inquam, mihi,
Quodcunque à me optaris, optatum feres:
Si te hîc obsequentem praebeas mihi.
Da. Abundè multa tua mihi praestitit benignitas:
(255) At proinde iure inhumanus sim, si quid expectem
Amplius. Cyr. Age sodes, sine te exorem. Da. Oh, quid me oras domine: quasi
Orando te hoc à me impetrare oporteat.
Aufer mihi preces, & iusta impera. Cyr. Ohe Daniel,
Superstitiosus es nimis. Da. Non me superstitio, at rei
(260) Turpitudo & impietas deterret. Egon’ ut sculptile,
Ac vile simulachrum pro Deo colam, idne es
Auctor mihi? Absit, absit, inquam, à me procul,
Ut tale quid mihi vel in mentem veniat; tantum abest,
Ut animum ad tam horrendum facinus inducere
(265) Queam. Cy. Vah, quae haec est ingenij obstinati pertinacia!
Nunquamne tam blandè tibi dicam, ut animum mutes?
Mihique desinas adversari? Da. Si hîc obsequar
Tibi mi Domine, Deum meum offendam gravissimè
Quod minimè ego expedire existimo. Cyr. Daniel,
(270) Praefractus es pol, atque pertinax nimis,
Quàm vereor, ne malum aliquod hac
Tua tibi pariat contumacia. Da. Solam culpam ego
Esse arbitror: hanc si efugero,
Quodcunque obtigerit, aequo animo feram. Cyr. Benè malum
(275) Isthuc, atque fortiter. Sed dic mihi
Sodes, quod te rogo Daniel. Da. Quid mi domine?
Cyr. Cùm toties tantâ affirmes confidentiâ,
[p. 59] Daniel
Belum nihil nisi statuam esse inanimam,
Hominis manibus confectam, an te hoc impune laturum
(280) Credis? neque Deum extimescis, quem tanta afficis
Contumelia? Da. Non tam ab illo mihi timeo, qui nec valet,
Nec potest quicquam, quam ab eius
Mystis atque sacerdotibus: qui nullum non movent
Lapidem, ut te infensum reddant mihi. Verùm nihil
(285) Moror. Abunde ipsa sibi patrocinabitur innocentia:
Quae quidem premi, sed opprimi haud potest.
Cyr. Ah Daniel, eò me redigis, ut nesciam
Quid faciendum mihi siet. Et vitae tuae
Timeo. Da. Quieto anime esto mi Domine, quod sors feret,
(290) Tolerabo fortiter. Cyr. Vide quid agas. Sed iam satis
Verborum est. Si sapis, vitabis infortunium.
Da. Commovi. Vae misero mihi!
Quid autem dixi? ah, erravi. Miser non est, nisi
Cui Deus propitius esse desijt.
(295) Sed ut intrò me nunc recipiam, tempus monet.

ACTUS II. SCENA II.
BALTHASARUS, LEONIDAS.
Eiusdem generis versus.

REviso quid Leonidas agat, ut de eo
Quod heri à coena inter nos agebamus, loquamur
Prolixius. Sed ipse mihi procedit obviam.
Nihil herculè potuit fieri opportunius:
(300) Accedam, & alloquar. Leo. Hei mihi,
Quàm ego nunc illi timeo, & quàm me eius miseret.
[p. 60] Daniel
Cui certum exitium impendêre video. Bal. Hem Leonida.
Quis obsecro ille est, cui timere te dicis?
Leo. Tun’ hic eras Balthasare? non praevideram
Te. Bal. (305) Credo, sed responde ad id, quod te rogo:
Et quis sit homo, cui tu timeas malè? Leo. Ah, quasi
Ignores. Daniel est qui in periculum
Vitae brevi est venturus, nisi regi morem gerat.
Bal. Ego quoque non parum metuo ne perniciem sibi.
(310) Exitiumque adferat, dum nimium praefractus, suae
Nullum patitur refragari sententiae.
Admonui hominem frequenter, atque adeò, ut sibi
Consuleret, obtestatus sum: sed nihil egi hactenus,
Leo. Ego quoque eadem inculcando, inani operâ saepè
(315) Me defatigavi. Sed quid quaeso cum illis agas,
Qui suâ sunt excoecati pertinaciâ?
Deos oremus Balthasare, ut temeraria
Haec eius confidentia, meliorem, quàm
Nos arbitramur, consequatur exitum:
(320) Namque illi ex animo benè volo. Bal. Ridiculum, an Dijs
Tu eum curae esse existimas Leonida?
Qui non solum hunc Belum, sed alios quoque Deos,
Ubicunque gentium coluntur, illudit.
Spernitque contumaciter. Leo. Verum mihi
(325) Hercule videris dicere: ob id quò haec ei
Res sit evasura nescio. Bal. Ipse viderit.
Si se servare nolit, quod quidem illi est in manu,
Pereat, intereat, nihil ad nos attinet.
Sed video huc accedentes è templo sacerdotes:
(330) Intrò igitur eamus, visamusque quem exitum
Haec res tandem sit sortitura. Leo. I prae, sequor.

[p. 61] Daniel

ACTUS II. SCENA III.
ICHTHIBOLUS, TORBELLUS, MELCHIAS.
Eiusdem generis versus.

PRô Deum atque hominum fidem! quae est, si non haec insignis est
Appellanda contumelia? Hem, quid videtur
Symmistae? Tor. Malo ego illum quovis puto dignissimum.
Mel. (335) Nihil herculè est loci segnitiae, neque socordiae,
Quantum illius ego audaciam, & impias calumnias
Audio. Icht. Vah, in cruciatum hinc illum procul abreptum oportuit:
Ut suo exemplo doceat, quid sit periculi, Deos
Contumacibus incessere convitijs.
Tor. (340) Id quidem ego propediem illi eventurum auguror,
Nisi ab insanâ hac destiterit sententiâ. Mel. At ego
Nimis vereor (ut hoc inter nos hîc dicam liberius) ne
Suâ nobis malum aliquod pariat confidentiâ:
Cùm palam, rege etiam praesente, audeat
(345) Dicere, Deum nostrum Belum nihil nisi
Simulachrum esse inanimum, ac statuam vilissimam.
Quod si semel regi fuerit persuasum, isque illius
Verbis fidem habens, huiusce rei periculum
Fecerit, actum est de nobis omnibus: perijmus funditus.
(350) Una cum uxoribus, atque liberis. Ich. Isthuc malum
Superi avertent spero. attamen nescio pol, quid mihi
Mens praesagiat infortunij. Tor. Bono
Animo simus fratres: quod ille molitur,
Facilè, ut opinor, propulsabitur: quando
(355) Graviter ei minatus est rex, nisi sententiam
Mutet, Belumque colendum, adorandumque censeat
[p. 62] Daniel
Sibi. Sin aliter fecerit, regique immorigerus esse
Perrexerit, certum paratum ei esse exitium. Nunc itaque
Mortis metu obsecuturum illum existimo. Et
(360) Sapiet, meâ quidem sententiâ, si in aula regia
Inter proceres cum honore malit vivere,
Quàm vitam per cruciatus, ac tormenta finire
Turpiter. Mel. Idem & ego futurum spero. Et tamen
Quoties praefracta hominis in mentem venit
(365) Pertinacia, animus in genua, ut aiunt, concidit
Mihi: nihilque metuo magis, quum ne nobis ille
Magnam concitet tragoediam.
Namque inter aulicos, omnesque nobiles
Quàm gratiosus sit scio: & quo pacto rex suum
(370) Animum, suaque consilia ei credat omnia.
Ich. Minimè pol vanum, Melchia, hunc tuum metum
Ego esse censeo. at contrà cum mecum cogito,
Quanti haec res sit momenti, haud arbitror regem
Dissimulaturum diutius:
(375) Cùm omnis populus uno ore passim clamitet,
Non amplius ferendas esse impij hominis calumnias,
Cui si obfirmato animo Rex pergat adversarier,
Periculum est, ne illius facilitas, cultusque divini
Neglectus, magnos in his nostris regionibus
(380) Tumultus excitet. Sed nescio quem ex aulâ regiâ
Procul egredientem conspicor. Abeamus hinc:
Et unà consilium capiamus omnes,
Quo modo adversus huius scelerati conatus nos
Tueamur, eique exitium moliamur denique
(385) Ut quieto, ac tranquillo animo vivere
Posthac liceat nobis. Tor. Placet. Pol dignus est,
Qui pessimis circumveniatur, ac pereat modis.
[p. 63] Daniel
Mel. Id ego quidem, quo pacto fieri soleat, optime
Calleo. Ich. Et ego certè. Eamus nunc, res non patitur moram.

ACTUS II. SCENA IV.
DANIEL.
Eiusdem generis versus.

(390) DIfficile atque arduum est, quod molior; & tamen
Magna spes habet animum, hanc rem mihi
Successuram ex sententiâ. Sed quoniam viribis
Humanis effici hîc nihil potest, orandus est
Mihi Deus, ut meis succurrere dignetur conatibus.
(395) Clementissime, atque benignissime Deus,
Qui solus in caelo: terrâque moderaris
Omnia: quique ex gravissimis periculi
Me saepè liberasti, oro te, atque obtestor, mihi
Ut nunc praesens adsis, tuâque gratiâ,
(400) Atque ope divinâ animum corrobores: ut in eo, quod
Tuo, ut arbitror, afflatus numine, aggredior, facinore,
Constanter perseverem. Ne permitte mi Deus,
Ut impium hoc hominum genus, impune in sanctissimum
Tuum illudat nomen: nosque tuo divino hactenus
(405) Addictos cultui, irridendos proponat sibi:
Adhaec cruciet, affligat, & vitâ tandem spoliet
Infandis excarnificatos modis. Quin pro tuâ
Erga nos pristinâ clementiâ effice potius.
Ut impostores illi perditissimi,
(410) Cassibus, quos nobis innocentibus
Tendunt, ipsi irretiti, poenas sceleribus,
Et fraudibus suis dignas luant: utque
Tandem re ipsa nobis declares, quàm nihil
Omninò adversus invictum tuam potentiam, impia
(415) Idolotrarum valeant machinae. Tum quàm miserè
[p. 64] Daniel
Insaniant, & quantopere se fallant, qui cacodaemonum
Suorum praestigijs dementati, insolenter
Contra te cristas erigunt.
Erit hoc per totum terrarum orbem memorabile,
(420) Tuoque imprimis gloriosum numini.
Si abominandus ille praestigiator, atque
Impostor Belus, non magnis viribus,
Aut gravibus rerum tumultibus, at per me senem
Imbellem, tuâ ope confirmatum, corruat
(425) Turpiter. Hoc quaeso nunc mihi sic eveniat Deus:
Ut detectâ horum nebulonum
Impietate, atque nequitia, summis tuam
Erga nos laudibus evehamus munificentiam.
Eia, benè rem successuram auguror: adeò
(430) Divino afflatus oestro, animus gestit mihi.

ACTUS III. SCENA I.
LEONIDAS, BALTHASARUS, CYRUS, DANIEL.
Iambici.

QUid nunc futurum arbitraris Balthasare? aut quomodo
Ipse evades miserrimus? cui, cum in sententiâ
Perseveret constanter, moriendum erit
Planissimè. Bal. Miseret me eius: nostramque vicem
(435) Doleo, quibus amico tam fido, & candido
Posthac erit carendum: quo facili, atque commodo
Aliquot annis usi sumus.
Leo. Rerum humanarum haec est conditio, ut si quid cuipiam
Cordi, aut voluptati sit, eo orbetur brevi.
(440) At compescenda lingua est, crepuit ostium.
[p. 65] Daniel
Eho rex ipse egreditur. Abeamus Balthasare, ne
Nos ociosè hîc offendat confabulantes.
Bal. Quin maneamus potiùs, ut audiamus, quomodo
Haec res sit successura denique. Leo. placet. Cyr. Enimvero
(445) Quando ego diligentius hanc rem mecum cogito,
Temerariamque Danielis confidentiam
Magis in animo perpendo, hoc mihi minus
Cessandum, aut connivendum hîc esse existimo.
Nam res maximi momenti est; utpote
(450) Quae ad reipublicae nostrae, atque adeò ad regni mei
Salutem, aut exitium pertineat maximè.
Ideoque prudenti mihi erit consilio opus.
Quod quidem ego in solo Daniele, de quo nunc laboro,
Et cuius vitam in dubium venisse video,
(455) Deprehendisse me puto hactenus. Quapropter haec
Res non mediocriter animum commovet meum.
Oh Daniel, quantas tuâ
Pertinaciâ paris curas, quas solicitudines,
Et quam tristem moerorem adfers mihi! Quam quidem
(460) Utcunque toleravi diu. Sed nunc eò
Res redijt, ut non sit dissimulandum ampliùs.
Obsequendum quidem amicis, sed ad aras. At Leonidam, &
Balthasarum hîc consistentes video. nihil herculè
Potuit fieri commodiùs: nam iam iam huc eos
(465) Ad me iussissem accersier. Bal. Ultrò ad nos accedit, hem,
Vultus parum placet. Solitò mihi videtur tristior.
Appellemus eum comiter
Animo commoto blanda solet mederi oratio.
Leo. Rectè isthuc. Plurima salute te tuus
(470) Impertit Leonidas Rex invictissime.
[p. 66] Daniel
Bal. Maiestatem tuam diu nobis salvam, atque incolumen
Deorum conservare dignetur benignitas. Cy. Pro isthoc
Vestro erga nos animo habeo gratiam: & si quid
Usu venerit, vicissim vobis bene faxim lubens. At
(475) Quid est, de quo hic inter vos colloquimini? seriam
Rem esse arbitror, modo fronti sit habenda fides,
Quae in vobis videtur esse parum laeta, atque hilaris.
Agite, ne celate, si quid est, quod vos solicitos
Habeat: inveniam remedium isti aegritudini.
Bal. (480) Et tu mi Domine, quàm soles videre tristior,
Quaeres animos nostros percellit maximè.
Cy. Quo pacto possem laeto esse vultu, quando tanta me
Cura, atque solicitudo premit. De Daniele
Loquor, qui cum certum sibi videat adesse exitium, tamen
(485) Non magis movetur, quam si saxum sit adamantinum.
Le. Idem, mi domine, & nobis luctum adfert gravissimum,
Atque adeò de eo hic inter nos loquimus, tantam hominis
Mirati confidentiam. At at, lupus est in fabula,
Ipse egreditur foras. Cy. Is est profecto: compellabo
(490) Eum, atque de eadem re obtundam denuò.
Da. Audire mihi visus sum vocem Regis, atque eccum:
Salve Rex clementissime. Cy. Salutem tibi
Vix ausim precari Daniel, quando salutem
Tuam ipse negligis, vitaeque periculum
(495) Videns, volensque adfers tibi. Dan. Vitae huius tacturam ego
Parvi aestimo domine, quae nullo etiam auferente,
Per se fluxa & fragilis est. Maiori mihi
Curae est animus, quem extincto corpore
Salvum atque superstitem futurum credo. Cyr. Rectè Daniel.
(500) Sed hoc sapientis esse tecum cogita,
Nunquam tam obfirmato esse animo, quin si quid aut tempus,
[p. 67] Daniel
Aut usus, aut res suadeat tibi, lubens.
Atque cupidè amplectare. Tum ut salutare
Consilium dantibus haud gravatè pareas.
(505) Quod tu quidem minimè tibi faciendum
Existimas: cum non ignores, quàm gravè
Periculum tuâ isthac pertinaciâ accersas tibi.
Dan. Si hoc quicquid est periculi, sine culpa effugere queam
Domine, nequaquam me difficilem praeberem tibi.
Cyr. (510) Quam tu mihi culpam commemoras Daniel?
Enimverò iam reticere nequeo amplius,
Nam ea quoque quae nolo, tua me loqui cogit
Pervicatia. Quoties ego tecum de eadem
Re egi, quoties pro omnibus meis in te beneficijs
(515) Oravi, atque obtestatus sum te, ut in hoc negotio
Obsequereris mihi. Cùm tamen nihil impetraverim
Unquam. Quin nunc quoque cum de eodem seriò
Tecum agam, me aversaris tam illiberaliter.
Da. Pro summâ tuâ erga me benignitate
(520) Hoc tibi debeo Domine, ut manibus, pedibusque noctes
Atque dies pro salute tuâ & regni tui
Incolumitate enitendum putem mihi: tum capitis
Periculum libenter subeam, dum prosim tibi.
Sed ad impietatem (ut tuâ pace isthuc dicam) nemo me
(525) Facilè impulerit. Cy. An impietas tibi videtur impudens,
Deo isti te praebere supplicem, à quo tanta hactenus
Beneficia consecuti sumus? & cuius numine, hoc
Nostrum regnum tot annos felicissimè
Floruit. Da. Deo vero, coeli, terraque conditori
(530) Isthuc acceptum ferri convenit: non isti Belo, qui
Neque valet, neque potest quicquam. Qui quemadmodum
Hominum manibus est fabrefactus, ita comminui,
[p. 68] Daniel
Atque in nihilum redigi poterit facillimè.
Cyr. Ah Daniel, non te ea loqui pudet? cùm & vitam, & animam ei
(535) Inesse indubitatis constet rationibus.
Da. Quibus obsecrò? Cyr. Rogas audacisssime?
Cùm tam multo cibo, potuque ei sit opus
Quotidie: Da. Ridiculum, sacerdotes, cum uxoribus,
Et liberis ea absumunt omnia. Belo nihil
(540) Opus est, inanimae, mutae, atque imbelli statuae.
Qui cùm os, oculos, nares, atque aures habeat, his
Tamen utitur nunquam. Neque enim loquitur, neque
Videt, neque odoratur, neque audit quicquam. Cyr. Quid ais omnium?
Tun’ Sacerdotes haec, quae quotidie magnis sumptibus
(545) Belo apparantur, devorare dicis omnia?
Da. Dico, dico inquam, atque assero mi domine, omnibus
Istis epulis, vinoque tua quae liberaliter
Benignitas suppeditat, noctu cum suis
Illos epulari, ac deliciari affatim.
(550) Quod nisi certis indicijs, ac rationibus
Demonstravero, nullam causam dico, quin mortis supplicium
Continuò feram. Cyr. Age, placet, periculum faciam:
Nam in eum res devenit locum, ut necesse sit experirier.
Agitedum Balthasare, ac Leonida, sacerdotes
(555) Ad me sine ullâ convocate morâ. Leo. Faciemus sedulò.
Cyr. Rem magnam esse dicite; ideoque protinus
Huc ut se conferant, curent. Bal. Fiet. Cyr. Tu Daniel
Me sequere intrò. Dan. Nihil est quod aeque fecero lubens.

[p. 69] Daniel

ACTUS III. SCENA II.
BALTHASARUS, LEONIDAS,
ICHTHYBOLUS.
Eiusdem generis versus.

NEscio profectò in quem tandem exitum haec sit evasura
(560) Tragoedia. Eho, quid tibi videtur Leonida?
Leo. Ah, quid dicam, aut respondeam planè nescio miser.
Tam perijt Daviel, quam extrema faba, ut aiunt.
Ba. Certum id quidem. Leo. O ingentem hominis confidentiam!
O inauditam animi pertinaciam!
(565) At properemus, ne regem nostrâ offendamus morâ.
Bal. Mones probè. Sed commodè eccum Ichthybolum
Nobis obviam prodire conspicor,
Leo. Is est profectò, opportunè admodum. Alloquar.
Ehem, quò tibi iter est Ichthybole? Ich. Ad regem
(570) Rectà. Bal. Quid eò? Ich. Ut quae in mandatis mihi dedit
Deus noster Belus, ei exponam. Quae quidem
Minimè iucunda, aut grata fore auguror. Leo. Quaenam illa sunt
Sodes? Narra obsecro. Ich. Minatur
Belus regi graviter, nisi Danielem,
(575) E medio tollendum praecipiat protinus.
Namque impietatem illius non ferendam esse amplius.
Bal. Quid audio? De eâdem re rex nos ad vos misit, Ich. Oh,
Beasti. dignus pol est, qui cruciatibus
Pereat gravissimis. Leo. Nos quoque hominis mirari non satis
(580) Possumus impudentiam. Sed audi Ichthybole,
Quid indubitatis argumentis ostensurum regi hodie
[p. 70] Daniel
Se dixerit, homo, omnium qui vivunt audacissimus.
Ich. Quid obsecro? Leo. Deum Belum nihil esse nisi statuam inanimam, ac
Truncum vilissimum. Ich. O effrontem hominis improbi
(585) Impietatem! Quanquam & antè illum dixisse
Idem, audivi saepius. Bal. At nunc audi quod est gravissimum.
Ich. Eho, an quicquam etiam amplius. Bal. Verò amplius. Cibum
Omnem, quem quotidie ad vos congerendum
Curat Rex, non à Belo, sed à vobis absumi, &
(590) Deglutiri asserit. Ich. Prô Deûm atque hominum fidem!
Cui unquam quicquam dictam est contumeliosius?
Leo. Nunc itaque nos misit Rex, ut te cum reliquis tuis
Symmystis ad se convocaremus. Agedum,
Propera, atque caeteros, quantum potes.
(595) Conveni: simulque omnes sequimini protinus.
Ich. Faciam herclè sedulò. Bal. Hac nos redeamus Leonida.

ACTUS III. SCENA III.
ICHTHYBOLUS, MELCHIAS, TORBELLUS.
Eiusdem rationis versus.

IAmne abierunt illi? & dicere mihi hîc quidvis
Impunè licet? Enimverò aut malè mens hariolatur mihi, aut
Hic Daniel nobis magnum adferet infortunium:
(600) Adeò nostras rationes video ab eo undique
Labefactarier. Ut Dij, Deaeque omnes eum
Perdant sacrilegum: qui tantas nobis suis
Improbis conatibus curas parit,
[p. 71] Daniel
Tantasque adfert solicitudines. Verùm nimis
(605) Hîc subsisto diu. Ad symmystas nunc mihi
Properè eundum est. Quaquam haud laetum scio me eis
Allaturum nuncium. Verùm nisi
Oculi hallucinantur, procul illos è templo conspicor
Egredientes. Ibo obviam. Mel. Quòd saepè alias
(610) Dixi Torbelle, idem nunc dico denuò:
Nisi sceleratum istud è medio tollatur caput,
Planè actum erit de nobis omnibus. To. Est ut dicis Melchia.
Quapropter summis nobis est enitendum viribus,
Ut intereat, atque extinguatur scelus. At eccum Ichthybolum.
(615) Hiccine eras Ichthybole? Non te praevideram,
Quo pacto apud regem res successit tibi?
Ecquid causa est obsecro, quod te tam citò
Conspiciamus reversum. An quia parum venisti in tempore?
Ich. Dicam, inter eundum veniebant mihi obviam
(620) Leonidas, & Balthasarus, à rege, uti
Dicebant, ad nos missi. Tor. Quâ de re? aut quid erat negotij?
Ich. Rogas Torbelle? Nescis quo in discrimine, &
Periculo simus. Mel. Quid ita sodes? Ich. Ah fratres, Daniel
Est, qui hos nobis tumultus concitat. Sed non
(625) Satis tutus mihi ad commemorandum hic videtur
Locus. Nec tempus cessandi est: iamdudum enim
Nos Rex expectat. Quare eamus: inter
Eundum rem omnem narrabo vobis: simulque consilium
Capiemus, quomodo & illum perdamus, &
(630) Nos ex isthoc extricemus malo. Mel. Placet.

[p. 72] Daniel

ACTUS III. SCENA IV.
CYRUS, DANIEL, ICHTHYBOLUS,
MELCHIAS, TORBELLUS.
Eiusdem generis versus.

VIde etiam nunc Daniel, ne temet in exitium
Temerè conijcias. Nam si ea quae magnâ asseris
Confidentiâ, vana, atque falsa deprehendantur,
Actum est, perijsti funditus. Da. Quae dixi mi Domine,
(635) Vera esse iam faxo re ipsa comperias. Cyr. Sed cave
Ne nimium tibi confidas. Da. Bono animo sis obsecro.
Omnia mea mihi meditata sunt: neque quicquam, moror
Impostores illos perditissimos:
Qui cum foris sunt, nihil illis videtur parcius,
(640) Nihilque sanctius. Verum quam luxuriosè, ac turpiter
In suis istis nocturnis se gerant
Commessationibus, quàm avidè atque intemperanter
Illic abliguriant, ac devorent, quae comedi à
Belo suo persuadent credulis, iam faxo ut omnibus
(645) Sit notissimum. Cyr. Satis quidem istud fortiter
Mi Daniel. Verùm vide sodes, ne fortitudo isthaec
In nervum erumpat tibi. Sed nescio quidnam
Sacerdotes remoretur tam diu. Da. Consilium
Inter se capiunt, quo pacto fucum suum,
(650) Dolumque occultent: tum quibus fallacijs
Me circumveniant. Sed nihil agunt. Veritas
Ad tempus obscurari, haud opprimi potest.
Cyr. Mira est in tam periculosa, atque dubia
Re, animi tui constantia.
Da. (655) Eum mihi securum reddit innocentia.
Cyr. Esto, sed video procul eos
[p. 73] Daniel
Adventantes. Hem serva: & ut tibi constes vide. Da. Deus
Meos conatus, uti spero, sua iuvabit gratia.
Mel. Satis super hac re consultavimus diu.
(660) At at, regem cum Daniele istic stantem video.
Me miserum! Mens mihi inhorrescit, & pedes
Suo vix funguntur munere, quando in mentem venit
Quid de nobis futurum sit: siquidem ille, quod
Magno conatu molitur, perfecerit.
Icht. (665) Estote animo forti, qui infirmioribus
Etiam saepe peperit victoriam. Sed alloquar:
Salus Rex invictissime. Tor. Salutem tuam
Belus, noster Deus, servare dignetur diu
Incolumem. Cyr. Quem Deum vos esse dicitis,
(670) Hic non nisi simulachrum vile, truncumque inanimum
Esse asserit. Mel. O impiam hominis impudentis
Calumniam! Cyr. Tum, quae Belo, quotidie opus esse dicitis,
A vobis devorari, atque absumi omnia.
Tor. Prô Iupiter! vereor ne tellus nos absorbeat.
Da. (675) Nihil nobis hîc tale metuendum puto.
Sed ne vobis impostoribus id accidat, periculum est
Maximum. Ich. Tun’ nos impostores appellas impudens?
Audis hoc ô Rex, atque impunitum relinquis
Scelus? Cyr. Poenas equidem mihi dabit gravissimas,
(680) Nisi id quod affirmare audet, palàm probaverit.
Sin autem illum verè haec dixisse, & vos nobis
Hactenus illusisse deprehendero: ad amplissimos
Honores illum evexero,
Vobis in cruciatus abreptis atrocissimos.
Tor. (685) Prohibeat hoc Belus noster Deus, ut nos sycophantijs,
Fallacijsque aliquem decipiamus. Tales sumus
O Rex, atque ita nos gessimus hactenus, ut nihil istiusmodi
[p. 74] Daniel
Quisquam de nobis temerè suspicari debeas.
Da. Vah, quàm religiosè, ne unquam fucum cuipiam
(690) Fecisse videantur. Mox divinâ adiuvante gratiâ,
Efficiam, ut, quam sancti viri sitis, notum sit omnibus.
Ich. Antiquam pol impietatem tuam obtines,
Quàm non diu impunitam fore, tibi nunc denuncio.
Quae quidem hoc pacto retegetur commodissimè. Apponatur
(695) Deo Belo solitus suus cibus, ac potus. Dein’
Rex templi fores suo sigillo ipse obseret:
Ne cuiquam omnino introeundi sit copia,
Quod nisi cras absumpta fuerint omnia,
Nullum deprecabimur supplicium. Da. Agitedum, ratum
(700) Esto. Ne crudelissimas
Quidem & ego recusabo pati poenas, nisi
Quod iam dixi verissimum esse demonstravero.
Cy. Ita herculè fiet. Nunc abite vos: ego,
Quae ad hanc rem porrò erunt opus, curavero.

ACTUS IV. SCENA I.
CYRUS, LEONIDAS, DANIEL, MYDA.
Iambici.

(705) LEonida, fac diligenter apponantur omnia,
Et ne quid desit cura sedulò. Leo. Effectum dabo.
Rex invictisime. Cyr. Tam vinum effice ut promatur optimum.
Le. Fiet. Cy. Eho, quo nunc animo es Daniel? nondum
Vereris, ne tibi haec res caedat infeliciter?
Da. (710) Nihil omninò Domine: Quin mens mihi, nescio
Quid, praesagit boni. Cyr. Miror me hercule:
[p. 75] Daniel
Neque, quid dicam, aut quid coniectem scio. Leo. Apposita
Nunc mi Domine, ut vides, sunt omnia. Cyr. Benè factum Leonida:
Exeamus iam. Ego fores meo sigillo
(715) Obsignabo. Da. Hem Myda, cedò cribrum, & cinerem, de quibus
Tibi dicebam modo. My. Accipe. Cyr. Quam tu rem novam
Inceptas Daniel? Da. Hac imposturâ ego
Impostores illos fallam, ac circumveniam miserè,
Ut imprudentes ipsi in exitium ruant.
Cy. (720) Causam, cur istud facias, non intelligo.
Perge, sino. Da. At faxo ut mox intelligas. Nunc si
Placet exeamus Domine. Cy. Probè, ut videtis, ostium
Est obseratum. Nullis iam fallacijs,
Technis, aut sycophantijs erit locus.
Da. (725) Illae quidem cras, nisi me fallit animus,
Manifesto deprehendentur: miraberis
Mi Domine, ubi videris. Cy. Res indicabit: Hàc
Intro me nunc sequimini. ^{________________}

ACTUS IV. SCENA II.
TORBELLUS, MELCHIAS, ICHTHYBOLUS.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Hem Melchia, iamne
Abijt Rex? Mel. Abijt Torbelle, ostio templi
(730) Accuratè obserato. Eho, viden’. To. Video, atque gaudeo.
Quin prodis Ichthybole? Ic. Nihil herclè in me est morae.
Tor. Viden’ consignatas fores? Ich. Benè habet, pol commodè
De cibo, potuque apponendo, succurrebat mihi.
Mel. Vah, callidum consilium. Manifestò tenetur sacrilegus.
[p. 76] Daniel
Tor. (735) Iam omni nos tandem exoluemus metu, in crucem
Eo abrepto scelerato. Ich. Nae ille lamentabitur,
Ubi cras omnia absumpta esse viderit.
Sed occidit sol, appetitque vespera.
Nunc intrò eamus: & per occultum istud ostium,
(740) Uti consuevimus, templum ingrediamur, &
Totam hanc noctem, unà cum uxoribus & liberis,
Sumamus hilarem: tuta enim hîc nobis sunt omnia.

ACTUS IV. SCENA III.
ICHTHYBOLUS, TORBELLUS, MELCHIAS,
cum reliquis Sacerdotibus.
Eiusdem generis versus.

Sacerdotes ingressi, per occultum templi ostium, statim rursus prodeunt.

ADeste symmistae, coenam opiperam, atque splendidam
Paratam hîc nobis esse videtis. Accumbamus, &
(745) Genio iam indulgeamus affatim. Tor. Nihil
Est aequè quod faciam lubens: nam iam dudum animus est
Mihi in patinis. Mel. Ego quoque vel lupo esurientior
Sum. Ich. Accumbe igitur. Hic in promptu est, famelicum
Quo ventrem exsatures: Eho, quid cunctamini?
(750) Paratis semper obfuit dilatio.
Tor. Verè istud à te dictum est Ichthybole. Ich. Nunc quisque arripiat, quod
Palato maximè sapit. Ego hunc armum ovillum
Distribuendum sumam mihi: ut habeant quod comedant
Mulierculae. Mel. Pol optimè facis, laudo:
(755) Atque hac spumanti patera referam gratiam:
Ich. Nae tu homo es facetus, atque lepidus Melchia.
Sed ebibe. Tor. Attingite quaecunque sunt apposita: Nam
[p. 77] Daniel
Apud mensam verecundari non decet,
Et haec nobis constant minimo: cum gratis ea Dei
(760) Beli benignitas nobis suppeditet quotidie.
Me. Ichthybole hunc tibi praebibo cyathum. Ich. Sit tibi
Saluti Melchia. Tor. Agedum uxor, matronaeque reliquae,
Praebete vos hilares. Ich. Torbelle, quo pacto tibi hoc
Villi sapit? Tor. Nunquam in vita bibi meracius.
Mel. (765) Admovete manum patinis. Hem quid cessatis? Omnia
Nobis sunt absumenda. Quisque se virum
Praebeat. To. Ego meo munere fungor sedulò. Mel. Nec me
Edacior, aut bibacior est quisquam. Ich. Eia, sic decet.
Sed pueris ne quid desit curandum est. Tor. Eam ego mihi
(770) Deligo provinciam. Hem capite. Mel. Celebrandus est
Summus noster Belus praeconijs, nobis
Qui haec largitur sine sumptibus nostris. Hem Bele, Deus omnium
Deorum maximè, hunc tibi craterem praebibo,
Plenis exhauriendum faucibus. Euge, annuere pol
(775) Capite videbatur. Totum ebibam. Te Ichthybole
Deposco, qui pro Belo respondeas mihi.
Ich. Faciam sedulò, & libenter herculè.
Tor. Agitedum fratres, hanc noctem in gaudio,
Ac laetitia degamus. Mel. Hem, accipe: & vide
(780) Ichthybole, ut respondeas, idque unico
Haustu. Ich. Nil detrecto: fauces enim ariditate crepant mihi:
Et quo plus bibo, eò sitio magis. Mel. Ha, ha, hae, aquilae
Ea est senectus. Hem Torbelle, exporrige
Frontem: videre mihi tristior. Omnem metum,
[p. 78] Daniel
(785) Omnemque ex animo eijce aegritudinem.
Cras illum ad cruciatum abripi videbimus,
Qui insidiatus nobis est hactenus. Tor. Poena
Se dignas patietur scelus.
Ich. Oh, quàm gratum atque iucundum spectaculum
(790) Praebebit nobis. Mel. Meritò herculè illi accidet,
Qui ab impietate suà nullus se passus est rationibus
Abduci. Ich. Fratres nunc abundè exaturati sumus.
Surgamus. Tor. Ubi voles, placet. Ich. Hem mulierculae,
Auferte, quae supersunt omnia: nihilque relinquite,
(795) Praeter inanes patinas. Mel. Praecede Ichthybole,
Nos te sequemur. At at, quid hoc? pedes suo
Vix funguntur munere, iam tempus est, ut ad somnum
Me componam, atque hanc edormiscam crapulam.
Tor. Me quoque vinum vicit planissimè. At mox cùm
(800) Accubabam, quàm mihi pulchre videbar sobrius.
Ich. Ohe, dormitum eamus nunc omnes. Mel. Rectè mones.

ACTUS IV. SCENA IV.
DANIEL.
Eiusdem rationis versus.

NOn me clam est, quàm duram nunc susceperim
Provinciam. Verùm mea sic est ratio, & sic
Animum induco meum, priùs meam me
(805) Amissurum vitam, quàm non perfecero,
Quod me facturum recepi: Nil impostorum minas,
Molitionesque impius moror: nihil mortis
Cruciatum, quem intentant mihi. Si moriendum est,
Pro verâ religione, proque Dei nostri
[p. 79] Daniel
(810) Nomine mori, mihi quâvis vitâ futurum est dulcius.
Dum ne ob malefacta pereo parvi aestimo.
Sed hoc quanquam planè persuasum habeo, & animus mihi
Confirmatus est satis: tamen
Humani nihil à me alienum esse sentio,
(815) Qui totam hanc noctem insomnem duxi: etsi nullo ex metu haec mihi
Oritur animi commotio: neque ex periculo,
A quo me divina, uti confido liberabit
Clementia. Quid igitur? cùm mecum cogito,
Quae crastino die impostorum istorum sit futura
(820) Lamentatio: quando miseris se videbunt
Circumventos modis: quae regis indignatio:
Quae uxorum, liberorumque eiulatio:
Quae bonorum gratulatio, quique plausus:
Tum quae rerum sit exoritura commutatio:
(825) Haec inquam, aliaque similia in animo considerans,
Ac perpendens, non est mirum profectò, si
Somnum hac nocte oculis non viderim meis. Nunc credo eos.
In suis epulis, & commessationibus
Esse totos: Atque adeò, ut iam noctis tempus est,
(830) Cibo, potuque oppletos, obrutosque altum
Stertere, impendentis securos periculi.
Dormiant: ego illos, ut merentur, excitabo
Sacrilegos: Nam mihi Deum adiutorem confido fore:
Qui per me suum famulum execrabiles
(835) Cacodaemonum regi, omnique populo revelabit
Astus, fallacias, & sycophantias.
Quibus illi simplices homines ac credulos
Miserè fefellerunt, atque illuserunt hactenus:
Praeterea cunctis maiestatem, numenque ostendet suum.
(840) Quae ut ita nunc eveniant, oro atque obtestor mi Deus.
[p. 80] Daniel
Sic tua potestas evadet celeberrima,
Si his impijs per me retectis fraudibus,
Abominabile istud idolum evertatur turpiter.
Age, age, benè rem successuram mens auguratur
(845) Mihi, ita nunc gestit gaudio. Ibo intrò, & simulac diluxerit,
Ad regem ibo, ut nihil in me esse morae intelligat.

ACTUS V. SCENA I.
CYRUS, DANIEL.
Iambici.

QUid, itane ad clarum dormivi diem? Quanquam
Maiorem noctis partem degi insomnem: adeò
Sum sollicitus, in quam tandem haec res sit evasura
(850) Catastrophen: adeoque metuo, ne Danieli
Infeliciter haec cedat confidentia.
Qui si falsò sacerdotes accusasse
Deprehendatur, nulla causa est, quin diris cruciatibus
Afflictus, miserè pereat protinus. Quod idem quoque
(855) Sacerdotibus eveniet, si fucum nobis ab illis
Factum esse constiterit: At nimium Danieli
Timeo malè: cui ex animo cupio optimè. Neque id herculè
Mirum, cum illius operâ, ac consilio hactenus
Usus sim felicissime: cumque ipso auctore nihil
(860) Unquam sim aggressus, quod non prosperè successerit.
At eccum eum exeuntem. Quam quietus, ac
Tranquillus sit vide. Da. Regem loquentem
Audire hîc videor mihi. Diem felicem & prosperum
Tibi opto Rex invictissime. Cyr. Habeo gratiam
(865) Mi Daniel, idemque tibi reprecor. Sed ne id precer
[p. 81] Daniel
Tibi frustra, nimis herculè metuo. Quod si
Nunc etiam à pertinaci, atque isthoc proposito adamantino
Recesseris, & culpam confessus, Belum mecum adoraveris,
Non solum haec, quae ingenti reipublicae tumultu,
(870) Magnoque meo dolore hactenus es molitus, tibi
Ignoscam, verùm etiam ad dignitatem maximam,
Amplissimosque honores prae omnibus reliquis
Meis te proceribus efferam.
Nihil optabis, quin optatum feres. Da. Absit
(875) Mi domine, ut vana, atque brevi rerum terrenarum gloriâ,
A vero me abduci patiar. Quanquam tuorum
Erga me beneficiorum tanta est copia, ut nihil
Addi queat. Sed ad templum nunc, si videtur,
Eamus. Ibi impostorum istorum tibi retegam fallacias.
Cyr. (880) Mirabor, si tu isthuc nobis effeceris.
Praecedamus nos Daniel, vos sequimini.

ACTUS V. SCENA II.
ICHTHYBOLUS, MELCHIAS, TORBELLUS.
Eiusdem rationis versus.

EHo, diluxit. Cesso pultare ostium
Melchiae? At ipse opportunè exit foras. Hem Melchia.
Mel. Quisnam est qui me? Tun’ hîc eras Ichthybolei
(885) Quid, hîc tam manè? qui noctu tantum biberas? Ich. Neque
Quiescendi, neque dormiendi mihi fuit
Copia: ita nobis à sceleratis Danielis machinis
Cavere nos tempus monet.
Sed eccum Torbellum. Torbelle, quid nobis
(890) Adfers? Tor. Egon? Nihil me hercule, nisi caput
[p. 82] Daniel
Nocturnâ gravatum crapulâ. Nunquam pol, quod sciam,
Coenavi delicatius, nunquam prolixiùs.
Non vinum, per Iovem, mihi videbatur,
Sed nectar merum. Ich. Valeant ista. Aliud hocce
(895) Tempus postulat. Iam, ut opinor, aderit rex.
To. Adsit ubi volet: In portu nos navigamus incolumes
Mel. Ita spero. Tor. Speras Melchia? Vah, certa res
Est. In Danielem cudetur faba. Ecce regis
Sigillum illaesum, atque integrum.
Mel. (900) Video. To. Ad hoc, consumpta intus deprehenduntur omnia.
Sed eccum regem accedentem. Ich. Cedamus illi paululum
Atque à templo abeamus longiùs. Mox huc reversi,
Exoptatum nobis conspiciemus spectaculum. Me. Fiat.

ACTUS V. SCENA III.
CYRUS, DANIEL. LEONIDAS, ICHTHYBOLUS,
cum reliquis Sacerdotibus.
Eiusdem generis versus.

AD templum venimus, cera inviolata, & integra
(905) Est. Vae tibi Daniel. Da. Nihil
Metuo quicquam domine: Confringe sigillum,
Atque ostium aperiri iube. Cyr. Hem, factum est. Ingrediamur. Da. Sequor.
Cyr. Pol magnus es Bele, neque quicquam in te est doli.
Heus, heus, adesdum Daniel. Viden’ hîc nihil
(910) Ex epulis hesternis relictum? O te miserrimum!
Da. Non ego miser Domine; sed faxo ut hos miseros
Esse fateare, qui suis technis, & fraudibus
Tibi os subleverunt hactenus. Cyr. O ingentem hominis improbi
Audaciam! Da. Ne vociferare mi Domine.
[p. 83] Daniel
(915) Quin potiùs, quaenam haec sint pedum vestigia?
Quae passim conspicis, tecum perpende sedulo. Hem,
Mane sodes; nec quoquam longiùs progredere. Cyr. Prô
Deûm immortalium fidem!
Quorum tu haec esse arbitraris vestigia.
Da. (920) Sacerdotum procul dubio, eorumque uxorum,
Et liberorum. Cyr. Siccine suspicare Daniel?
Da. Non suspicio haec est mi Domine: indubitata res
Est, ac certissima. Cyr. Videris mihi verisimile
Dicere. Vah, mihi sic verba esse data dispudet.
(925) Eho, trahite huc ad me impostores istos impios.
Hem. quid cessatis? Le. Effectum dabimus rex invictissime.
Cy. Digni sunt, qui indignis pereant modis. Leo. Vah, hiccine
Statis sacrilegi? Ich. O nos miseros! Leo. Comprehendamus mastigias.
Ich. Ah, quid peccavimus obsecro? Le. Iam id quidem factum est
(930) Palam. Ich. Quid cedò sodes. Leo. Procedite: in templo
Vos opperitur rex: ibi scietis. Quid tergiversantur
Scelesti? pugnum ijs in os nisi sequuntur ingere.
Adducimus tibi rex, quos voluisti. Cyr. Bene
Fecistis. O impostores! O homines, omnium
(935) Qui vivunt, sceleratissimos!
Ich. Haeccine sunt regis verba? Cyr. An mutire etiam nunc audes scelus?
Ich. O miseriam! Cy Siccine nos dignos arbitrati estis,
Quos ludificandos vobis praeponeretis?
Tamque sceleratis circumveniretis dolis?
Ich. (940) Quid deliquimus obsecro? Cyr. Rogas quid deliqueritis impudens?
Res manifesta est. Unde haec vestigia? Ich. Quae vestigia? Cyr. ah
Nondum vides homo impudentisimè? vestigia haec
[p. 84] Daniel
Vestrorum sunt pedum, uxorum atque liberorum
Etiam: quod satis ipsa arguit diversitas.
(945) Quod nisi statim rem, uti se habet, expedieritis mihi,
Vos omnes unà cum uxoribus, & liberis
Discruciandos tradam tortoribus. Ich. Eheu nos miserrimos!
Cyr. Vah, dicite inquam, idque ocyus, unde haec sint vestigia.
Eho, cunctamini? Rapite eos hinc ad carnifices,
(950) Ut tormentis verum exprimant. Ich. Mi domine, ne saevi
Sodes tantopere. Omnem rem indicabimus. Cyr. Loquere
Igitur. Quid cessas? Ich. Sub mensa occultum est ostium,
Per quod & ingressus in templum, & regressus
Nobis semper patuit. Cy. O nunquam auditam audaciam!
(955) Visamus Daniel. Prô summe Iupiter!
Siccine Belus quotidie multis indiget?
Vix mihi tempero, quin in capillum vobis involem
Impostoribus. Ich. Eheu, clementiam tuam
Imploramus Rex mansuetissime. Cy. Auferte mihi preces, quibus
(960) Efficietis nihil. Vinctos omnes abripite hinc, & sternite,
Proculcate, ac trucidate illos protinus.
Quin etiam intereat, quisquis vos audet remorarier.
Ich. Misereat te nostri rex clementissime.
Cy. Vah, nullus iam clementiae est locus, abripite
(965) Inquam illos ex oculis meis continuò: &, ut
Dixi, sine ullâ interimite morâ. Ich. Heu nos infelicissimos!
Cy. De uxoribus vestris, & liberis, mihi
Quid sit statuendum, mox videro. Hem, abripite tergiversantes.
Et fustes, nisi sequuntur, impingite. Da. Quid nunc tibi
(970) Videtur Domine? Cy. Daniel,
Te magni precij hominem esse, meritò semper arbitratus sum:
[p. 85] Daniel
Et posthac à me multo pluris aestimaberis.
Quem ego quidem quovis honore dignum iudico.
Nunc tibi Belum hunc in manus do, abutere
(975) Eo, uti voles. Tum templum illius, si videtur,
Evertito. Da. Gratiam tibi mi domine habeo maximam,
Cyr. Eamus hinc: pudet enim me, pigetque in hoc
Execranda loco diutius morarier.

ACTUS V. SCENA IIII.
PHORMIO, SYRUS. ICHTHYBOLUS,
MELCHIAS, TORBELLUS.
Eiusdem generis versus.

RUrsumne restitatis ignavi? Syr. Colaphos, nisi
(980) Se moverint, impingamus nequisssimis.
Ich. O nos miserrimos! Ph. Supplicium vestris sceleribus
Dignum luetis. Mel. Vae, vae nobis infelicibus!
Convincimur veris, & me mei pudet. Syr. Satis
Iam querelarum est, satisque cessatum. Pervenimus
(985) Ad locum, ubi aut lapidibus obruendi, aut alijs
Quibus libet modis trucidandi sunt perfidi.
Tor. O. miseriam! Pho. Nunc aut saxa in eos conijciamus, aut
Transfigamus nequissimos. Syr. Agitedum, strenuos
Viros nos praebeamus. Ich. Heu me miserum! Differor
(990) Doloribus. Mel. Itane mori miserum est? Tor. Maturate sodes,
Et subitâ morte perimite nos infelices. Pho. In hoc
Equidem versamur sedulò.
Syr. Collapsi in terram, extremum iam exhalarunt spiritum.
Pho. Trahamus intrò cadavera, ut sub vesperum
(995) Sepeliantur alicubi. Sy. Placet. Ph. Nunc intrò eamus, &
Hilarem hunc sumamus diem. Sy. Nil pol fecero lubentius.

[p. 86] Daniel

ACTUS V. SCENA V.
BLEPHARO, MESSENIO, DANIEL.
Eiusdem generis versus.

MIror quid sit, quod nos ad se vocari iussit Daniel:
Tum, ut vectes, atque secures adferremus. Mes. Neque ego quid
Causae sit scio: nisi quod sacerdotes Beli audio
(1000) Martis hodie esse afflictos supplicio. Bl. Sic est:
Atque ideò fortè in templo nobis demoliendum erit
Aliquid: Nam eò uti veniremus: per servulum suum
Mandavit nobis. Quare properemus ne nostra eum
Offendamus mora. Da. Nescio quid remoretur fabros,
(1005) Quos huc ad me iam dudum iussi accersier.
Sed procul huc illos adventare conspicor,
Securibus, atque vectibus probè armatos.
Mes. Hem Blepharo, Danielem video stantem ante ostium
Templi: nostrum adventum opperitur, ut arbitror.
Bl. (1010) Adeamus ad eum, atque appellemus comiter.
Mes. Salve vir honorande. Da. Salvete viri. Benè
Fecistis, quòd maturiùs adestis. Sequimini me
In templum: ibi est, in quo vestrâ mihi operâ erit
Opus. Bl. Neque hîc, neque alibi usquam in nobis erit mora.
Mes. (1015) Impera, ac factum puta. Da. Benignè dicitis.
Hoc Beli simulachrum prosternite, atque humi
Proiectum comminuite, ac conculcate protinus.
Bl. Hui Deum Belum nobis uti violemus, praecipis?
Prohibeant hoc superi. Mes. Ego herclè eo scelere meas
(1020) Non ausim polluere manus. Da. Nihil periculi est.
Non ille Deus est, sed inanima, & vilis statua, minimo
Sternenda negotio. Agite sodes, experimini, &
[p. 87] Daniel
Vectes, cuneos, atque secures illi admovete fortiter.
Mes. Tantum profectò, tamque nefandum committere
(1025) Non ausim facinus. Tu si me fortè audacior es Blepharo,
Ehodum, admove manus. Bl. Absit Messenio.
Da. Vah, quid statis meticulosi. Nihil hinc vobis mali
Eveniet. Ad me recipio. Quin templum quoque hoc
Totum evertendum erit vobis. Agite, nulla
(1030) Vos remoretur cunctatio.
Mes. Hem, vis quidem haec est. Quid? cogis nos? Dan. Cogo atque impero.
Bl. Faciamus herculè sedulò, sed hac quidem
Conditione, ut si quid fortè hinc evenerit.
Infelicius, tu accusandus sis solus, utpote
(1035) Qui nos invitos huc impuleris. Da. Ratum
Esto manus tantum admolimini. Mes. Aereus
Hic est Deus profectò, & intus planè luteus. Bl. Iupiter.
Supreme! quam ego novam rem video? Dij vos perdant sacrilegos,
Qui credulos nos vestris fucis, ac fallacijs.
(1040) Decepisti hactenus. Da. Iam dudum illi dignum suis
Sceleribus perpessi sunt supplicium. Vos pergite
Et impium monstrum prosternite, atque humi
Praecipitate strenui. Tuero te
Nunc Bele, si quid divinae in te habes potentiae.
Mes. (1045) Ha, ha, hae, praeceps in terram corruit miser. Nae ille
Ficulnus planè, atque imbellis Deus est. Bl. O nos stultissimos!
Qui truncum hunc pro Deo nobis adorandum, ac
Colendum censuimus. Da. Nunc templum aggredimini alacriter,
Totumque evertite, atque solo aequate. Quod ubi
(1050) Fuerit effectum, mercedem vestris laboribus
Dignam faxo ut habeatis protinus, Mes. Faciemus herculè
Sedulò. Da. Nae res haec mihi cessit feliciter.
[p. 88] Daniel
Sed absit ut in hac re mihi quicquam arrogem.
Quin divino potius est asscribendum numini,
(1055) Quodcunque hic est gestum. Humanum nihil potest
Ingenium, nihilque nostra valet industria.
Sed intrò eo, & fabros dum veniant, opperiar domi,
Mes. Nunc diruta, eversaque sunt omnia Blepharo:
Nil iam restat, nisi ut pretium
(1060) Nobis debitum petamus. in quo Danielem
Promptum, paratum, atque benignum fore arbitror.
Ble. Eamus ad illum & acceptâ pecuniâ, diem
Hunc laeti, atque hilares transigamus. Mes. Hem, placet.

PERORATIO.
Iambici.

HIc desistemus spectatores optimi:
(1065) Nam plura his auctor adijcienda non putat.
Cùm historia ad perfectum sit deducta exitum.
Quae autem sequuntur ibidem in sacris Biblijs,
Nimirum quo pacto dracone occiso Daniel
Obiectus sit leonibus, & divino numine
(1070) Servatus integer, salvusque evaserit:
Haec noster addenda sibi non putavit, utpote ab
Hoc argumento aliena; & ex quibus alia confici
Posset actio. Neque haec eò arbitrabitur
Nunc quisquam dicta, quòd poëtam istum alterum,
(1075) Qui ea coniunxit, reprehendendum putemus: At
Ob id solùm, ne quis, ut imperfectam, atque mutilam
Hanc nostram reijciendam censeat comoediam.
Nunc superest, ut vobis agamus gratias.
Quorum silentio, ac modestiâ, noster
(1080) Hic ludus scenicus stetit feliciter.
Quae sanè res auctori ad alias fabulas
[p. 89] Daniel
Scribendas, nobis verò ad agendas maximum
Nunc addit calcar. Neque necesse esse arbitror.
Ut huius sacrae historiae vobis mysticum
(1085) Hîc explicem sensum: cum is cunctus sit notissimus.
Nimirum hominem probum, atque pium etiam inter impios
Incolumem, ac tutum fore semper, Deo in omnibus
Rebus ei auxiliante. Hinc itaque solatium
Petemus, si fortè in homines inciderimus
(1090) Malos: rati à nullo nos posse laedi, modo Deum
Habeamus adiutorem, ac propicium. Nunc si
Quod actum est, vobis non displicuit, plaudite.

FINIS.

[p. 90] Triumphus Christi

TERENTII
CHRISTIANI.
TRIUMPHUS CHRISTI.
ACTORUM NOMINA.

THRASO, SANGA, DONAX,	} }	sepulchri custodes.
SIMALIO. MAGDALENE. MARIA. SALOME. ANGELUS. IESUS.
CAIPHAS, ANNAS,	}	Iudaeorum Principes.
PETRUS, IOANNES, THOMAS,	} }	Apostoli.
CLEOPHAS, LUCAS,	}	Discipuli.

PROLOGUS.
Iambici.

SAlute vos, huc quotquot accessistis, plurimâ
Puerorum impertit grex, auctorque ludi scenici,
Quem hîc vobis sumus exhibituri novum, pium,
Ac sacrum ex sacro Euangeliorum sumptum codice.
(5) Sed antequam, hic quis sit futurus, proferam,
Paucis mihi vobiscum agendum esse arbitror.
Poëtis veteribus, qui in arte comicâ
Sibi elaborandum putaverunt, id maximè
Fuit curae, populo, ut placerent, quas fecissent fabulas.
(10) Itaque iocis, salibus, facetijs, atque
Dicterijs, quamvis lascivioribus, saepè, ac parum
Verecundis, quaesitis, & captatum undique
Popularem conabantur aucupari gratiam.
Quod ut facerent, ipsa ilos compellebat res: nisi
[p. 91] Triumphus Christi
Explodi, quàm stare suas maluissent fabulas.
(15) Quod, praeter alios, Comicorum principi
Terentio haud semel usu venisse legimus.
Nunc nostra aetas aliam vitam, alios mores postulat.
Neque enim quae tantùm delectent, aut quae voluptatis
Illecebris in animos auditorum influant:
(20) Sed potius quae doceant, quaeque salubribus
Monitis, ac praeceptis vos meliores reddant, sibi
Poëtae aevi nostri in medium adferenda existimant.
Inter quos Schonaeus noster didascalus,
Nomen non dubitat profiteri suum: quod hactenus
(25) Talia scripsit, palamque spectanda edidit,
Ut qui inter vos animo sint benevolo, atque candido,
Illius haud facilè possint, aut debeant
Culpare operam aut industriam improbare. Felicissimus
Ille profectò esset, si omnibus placeret: sed
(30) Id quia nulli unquam contigit mortalium,
Quod proximum est, bonis nimirum cùm placet,
Abundè sufficere hoc sibi debere arbitratur: nec
Quicquam omninò sperandum, aut optandum amplius.
Sed vereor ne prolixiore oratione vos
(35) Offendam: atque ideo desino. Nunc comoedia
Huius quam sumus acturi, audite periocham.

COMOEDIAE PERIOCHA.

REviviscit Christus. Iudaeos corripit
Metus. Mox convocato concilio, ei malo
Remedium quaerunt, inductis pecuniâ
Custodibus sepulchri, ut corpus clanculum
(5) Ab eius discipulis ablatum dicerent.
Christus varijs locis suis sese exhibet
Conspicuendum. Laetantur omnes affatim.
[p. 92] Triumphus Christi
Solus Thomas, illum qui nondum viderat,
Diffidit. Cui Christus, se ostendens denuo,
(10) Animum confirmat, magnoque implet gaudio.

ACTUS I. SCENA I.
THRASO, SANGA, DONAX, SIMALIO.
Iambici.

DEum immortalem! quidnam hoc monstri, aut prodigij
Est? serva me miserum. Perij, interij planissimè.
San. O populares, date viam quâ fugere liceat,
Removete quicquid me posset remorarier.
(5) Sed neque quò fugiam, neque ubi me abscondam, neque
Dedecus hoc quomodo celem, scio infelix: ita
Tremo, ita paveo, adeoque me pudet mei.
Don. Nullus sum, totus occidi miser, genua mihi
Horrore succidunt, vox deficit, lingua
(10) Haeret faucibus. Vah, ne salus quidem
Nobis salutem adferre, si cupiat, potest.
Sim. Eho, quid haec sibi res vult obsecro? hunccine
De improviso mihi obijci metum tantum?
Ut neque quo pacto evadam, aut ubi lateam, certum fiet?
(15) Membra tremore debilia sunt, mens formidine
Planè obstupuit mihi. Nae nos missi sumus
Huc auspicio malo. Eho Thraso, quò fugis?
Siccine me solum deseris? Thr. Ego pol neque
Quo fugiam, nec quò me recipiam scio:
(20) Ita nunc penitus oblitus sum mei Simalio.
San. Prô summe Deus! unde hic tam subitò mihi oboritur timor?
Cùm non alius me soleat esse confidentior?
Ah, quid sibi vult hic tremor? quid isthuc est mali?
Nequeo satis mirari, neque conijcere, nisi
[p. 93] Triumphus Christi
(25) Me saga quaepiam suis
Excantarit praestigijs. Ah, nescio unde nunc
Vel auxilij vel perfugij mihi parem copiam.
Hem, quo pacto se res habent Thraso? Benè est,
Salvum te esse gaudeo. Thr. Non diu erimus Sanga,
(30) Nisi nos hinc statim subducamus. Sim. Fugiamus
Dum possumus, dumque incolumes sumus: nam mens
Nescio quid mihi profectò praesagit mali.
Don. Non pol temerè est, nostri quod sic obstupuerint
Animi: & nescio quis fulgor è sepulchro effulgeat,
(35) Quem oculi non ferunt mei: atque ideo in pedes
Me quantum queo. Sim. Eho Donax, siccine
Nos hîc relinquis solos? Ehem quid stamus?
Cur non & nobis prospicimus in tempore?
Th. Agitedum, quisque sibi consulat, ego neminem
(40) Moror. Tempus enim hoc praecavere me mihi, non alijs sinit.
Vos omnes obtestor, fugam
Nostram qui fortè conspexeritis, si quis nos
Consectetur, ne monstretis, quâ aufugerimus viâ.

ACTUS I. SCENA II.
MAGDALENE, MARIA, SALOME, ANGELUS.
Eiusdem generis versus.

EHo sorores, diluxit, uti conspicamini.
(45) Eamus, nullaque remoretur nos cunctatio: ut
Christi, magistri nostri corpus supremo
Decoremus munere. Mar. Rectè atque piè. ingratae enim
Essemus, atque ab omni humanitate alienae, si in eo nos
Tardas aut negligentes praebeamus. Sal. Est
(50) Uti dicis soror: neque
Quicquam est, quod aequè fecero lubens. Mag. Agite.
[p. 94] Triumphus Christi
Properemus igitur: nam res non patitur moram.
Sed ô nos infelices! quae tam benevolo,
Tamque benigno, comique magistro, atque Domino
(55) Spoliatae sumus. Ah, tum demum nostra intelligimus bona
Cùm ea, quae in potestate habuimus antè, amisimus.
Hoccine memorabile, atque credibile est? tantam
Perversitatem, invidiamque innatam esse hominibus, ut
Qui maximè ipsis consultum velit, eum oderint
(60) Insectentur, & è vita sublatum optent maximè!
O Hierosolyma, Hierosolyma, prae caeteris
Christo longè semper infestissima civitatibus!
Quid isthuc? adeon’ rem redijsse, ut qui omnia
Sibi postputarit esse prae tua salute,
(65) Eum tu tam procaciter reieceris?
Qui vitae tibi fuit auctor, ei uti malefico
Vitam ademeris? Eheu, siccine tam bene merito gratiam
Refers? Si illum tibi in crucem tollendum existimas,
Vitae qui auxilium tulit, quid facias illi qui dedit
(70) Damnum aut malum? Mar. Mirum quae illis dementia
Excecarit animam, ut tam crudele facinus.
Atque horrendum scelus perpetrare fuerint
Ausi. Sal. Dicam soror. Mala mens, malus animus.
Mag. Rectè, atque verè tu quidem isthuc: pertinax:
(75) Enim illorum procul dubio id effecit nequitia,
Ac vehemens gloriae, atque honorum cupiditas.
Nam ubi animus pravae ambitioni se semel
Obstrinxit, consilia necesse est consequi
Consimilia. Sed inultum, sat scio, istud auferent
(80) Nunquam: brevi futurum tempus auguror,
Suam cum frustra deplorabunt contumaciam:
Nolo in eos quicquam graviùs ominarier:
[p. 95] Triumphus Christi
Ipsi posterius sentient, Sed non procul
A sepulchro absumus, uti videtis. Mat. Sic est.
(85) At nescio quo pacto animus mihi magno inhorrescat metu.
Sal. Ego quoque prae formidine
Vix subsisto misera. Mag. Credo, sed quis nobis amoverit,
Saxum ingens à sepulchro? gravius est enim
Quàm ut nos queamus amolirier. Mar. Id onus
(90) Certè foemineis est impar viribus. Sal. O nos miserrimas!*
Utinam hîc esset aliquis, qui auxilium nobis ferat
Ma. Accedam proprius. Deum immortalem! quam novam
Ego rem hîc video? Mar. Eho, quid vociferare Magdalene?
Cedo sodes. Mag. Nae nos mulieres omnium
(95) Quae vivunt felicissimae sumus. Sal. Quid ita?
Eloquere amabo. Mag. Ecce amotum saxum. Mar. Deus
Bone! boni quid conspicio: Mag. Atat, quis iste, qui
E sepulcbro elucet, fulgor? & nisi
Mihi oculi hallucinantur, video adolescentes duos.
(100) Divinâ specie ac formâ resplendentes, atque fulguris
Instar coruscantes. Sal. Video & ego prae metu.*
Membra mihi tremunt miserae. Ma. Abeamus hinc sodes
Sorores, divinum istum splendorum oculi non ferunt mei.
Ang. Non est quod metuatis, aut trepidetis mulieres.
(105) Estote bono animo; quem quaeratis scio. at
Hîc illum non invenietis: iam dudum enim
Vivus è sepulchro surrexit, quem mortuum
Vos lugetis. Agitedum sodes, mittite
Formidinem. tuta, atque salva sunt vobis*
(110) Omnia. Quod eventurum saepius vester
Magister praedixit, nunc contigit, nempe
Ita decretum fuisse arcano, atque inscrutabili
Patris coelestis consilio, ut pro culpâ, & crimine
[p. 96] Triumphus Christi
Hominum moreretur: tertio tamen revicturus die.
(115) Quod accidisse ego nunc vobis nuncio.
Ecce vacuum, atque inane sepulchrum, accedite
Proprius, atque introspicite, Mar. Eho, retinete me.
Sal. Non possum misera: nam ego quoque prae formidine
Vix pedibus insisto. Ma. Ah, quantus me corrupuit metus.
(120) Neque mirum. quid enim est unquam visum prodigiosius?
O Deus! serva nos obsecro.
Mag. Eho sorores, animum recipite: nihil hîc,
Ut auguror, nobis eventurum est mali. At
Quid hoc? quò tam subitò adolescentes isti duo
(125) Ex nostris evanuerunt oculis? Mar. Mirum ni Angeli
Fuerint huc è coelo demissi. Sal. Verum mihi
Videris dicere soror: nam divina in eis,
Non humana relucebat formae gratia.
Mag. Sic est profecto. Nunc in urbem protinus
(130) Recurramus; uti ea, quae hic vidimus, nostris
Commemoremus: animumque illis expleamus
Gaudio. Mar. Placet. Sal. Nae nos laetum adferemus nuncium.

ACTUS I. SCENA III.
CAIPHAS.
Eiusdem rationis versus.

UT nihil quietis est in pectore! propter nuncium
Istum, quem ad me modo pertulerunt ex ijs
(135) Quidam, quos istius impostoris sepulchro
Servando praefecimus,
Nimirum terrore, ac repentino metu
Se perculsos, turbatosque monumentum
Reliquisse omnes. Atque adeò id existimare
(140) Certò nunc accidisse, quod de eo fuit
[p. 97] Triumphus Christi
Ante praedicatum: nempe ut tertio die
Revivisceret. Id ne nunc verè contigisse
Credant multi, periculum puto esse maximum.
Et ne istud fiat, nobis, quotquot rem curamus publicam,
(145) Enitendum est sedulò. Itaque consilium erit
Inveniendum, quo huic occuramus malo. Nam si id
Populo semel fuerit persuasum; actum est, perijmus funditus.
Quare ne quid tale eveniat, summa est adhibenda cautio.
Sacerdotum itaque & scribarum collegium,
(150) Coetumque omnem iubebo convocarier:
Ut ex eorum decreto, quod ad hanc rem opus erit,
Primo statuatur tempore ^{________________}

ACTUS I. SCENA IV.
MAGDALENE, MARIA, SALOME, IESUS.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Properate sodes
Sorores, ego praecedo, vos me sequimini.
Mar. Agedum, sequemur sedulo.
Sal. (155) Hem, Magdalene, quis is est obsecro, quem nobis obviam
Venire video? Mag. Nescio Salome. Mar. Ad nos affectat viam.
Ies. Salvete foeminae. Mag. Salve vir humanissime.
Ies. Magdalene, salve. nostin vocem auditam saepius?
Mag. At, at, quid hoc prodigij est? tu magister,
(160) Profectò tu magister meus es, salvum te esse gaudeo.
Mar. Deus bone, prae laetitiâ, atque metu quid agam nescio.
Ies. Estote animo bono. Non spectrum est, quod videtis, aut
Phanthasma. Me, me, inquam, vivum, salvumque conspicamini.
[p. 98] Triumphus Christi
Nunc itaque absque ullâ morâ renunciate
(165) Fratribus, quae vidistis: eisque uti in Galileam
Se conferant meis praecipite verbis, ibi me eos
Visuros. festinate inquam, laetoque tristes
Exhilarate nuncio, nimirum me revixisse:
Mox ad Patrem, mihi vobiscum communem, ascensurum.
(170) Deponant igitur terrenos affectus, & animum
Ad spiritualia, & coelestia erigant.
Mag. Domine Domine, siccine me relinquis miseram?
Et tecum ut colloquar amplius, negas mihi?
Sal. O Magdalene, cohibe te sodes, quid obsecro
(175) Nobis felicius? quando illum, quem extinctum, atque mortuum
Existimabamus, vivum salvumque ipsae conspeximus.
Quid rem tam prodigiosam nostris impertire fratribus
Cessamus? Ma. Non dubium est nunc nobis quin revixerit:
Cùm & Angeli antè istud factum esse dixerint,
(180) Et ipse iam conspiciendum se praebuerit nobis.
Mag. O insperatum gaudium! Sed vereor ut
Nobis fides habeatur, rem admirabilem,
Nec unquam aliàs auditam nunciantibus.
Sal. Metuo id ego quoque nam mulieribus, facilis
(185) Illa ad credendum proclivitas, apud viros
Plerumque fidem derogat. Nihilominus tamen
Ego verum id esse arbitror: adeo animus insolito
Mihi gestit gaudio. Ma. agite, pergamus: iam non procul
Ab urbe absumus: & verbis non possum eloqui,
(190) Quàm cupida sim haec nostris narrare, & per totum
Divulgare oppidum. Mag. Neque ego hoc celabo
Quenquam; etiamsi mortis periculum ex eo
Sciam oriturum mihi. Sal. Euge soror, sic decet.

[p. 99] Triumphus Christi

ACTUS II. SCENA I.
CAIPHAS, ANNAS.
Iambici.

QUid nunc agimus Anna? actum est, siquidem illi verum praedicant.
An. (195) Ego neque quid dicam, neque quid consulam scio:
Adeò me tristissimus hic perturbavit nuncius.
Vah, quid hoc monstri est? Iracundiâ vix sum
Apud me. Prô Deum immortalem! quae est si non haec maxima
In nos dicenda est contumelia. Ca. Rumor hic
(200) In ore est omni populo. Hoc ex aedibus
Mihi modò prodeunti, quot dixêre? nihilominus tamen
Ut verè haec accidisse credam, animum non possum inducere.
Quid tu Anna? certane illa esse putas omnia?
An. Dicam sanè quod sentio,
(205) Tu dijudica. Veluti cacodaemonis
Ope, atque subsidio vivus multa edidit
Miracula, ita nunc quoque suis
Praestigijs eundem illum, quo familiariter
Dum vivebat, utebatur, impium
(210) Genium illusisse arbitror custodibus.
Hinc ille terror, hinc illa trepidatio.
Ca. Verisimile profecto atque adeò verum mihi,
Ut ex animo loquar, videris dicere. An. Quod si id non fuit,
Aut si istud populo non facilè posse putas persuaderier;
(215) Habeo aliud quod magis probes.
Ca. Agedum, profer amabò: nam audire gestio.
An. Sepulchri custodes ad nos huc convocabimus,
Eisque maximâ obtrusâ pecuniae
[p. 100] Triumphus Christi
Summâ, quam ad eam rem nunc domo extuli, silentium
(220) Imponemus. Ca. Rectè laudo. An. Hem, mane & sine
Me pervenire quò volo. Ca. Perge, nihil impedio.
An. Aliud maius ab ijs extorquendum nobis existimo.
Ca. Quid? dic sodes. An. Ut vanam, inanemque metum eum
Fuisse praedicent. neque
(225) A morte surrexisse illum, sed dormientibus
Ipsis, discipulos eius venisse, atque corpus illius
Abstulisse clanculum. Quid hoc? Ca. Probè herculè.
Nunquam audivi melius consilium dari.
Neque dubium est, quin id pecunia facilè ab ijs
(230) Impetraturi simus: aurum enim, &
Argentum quid non efficit?
An. Nihil est tam sanctum, quod non violari, nihil
Tam munitum, quod non expugnari pecuniâ
Possit. Sed quosnam eos esse arbitrare, qui
(235) Huc ad nos accedunt? Ca. Nisi
Quid me fallit prospectus ex satellitibus
Sunt ijs, quibus sepulchri commissa fuit
Custodia. Ca. Nihil te fefellit visus: Thraso est, &
Sanga. Nescio quid inter se loquantur seriò.
(240) Subsistamus paulisper hic, & eos opperiamur.
Praeterea sermonem illorum clanculum
Observemus: qui procul dubio futurus est
De eadem re, quae nos quoque perturbavit graviter. An. Hac
Igitur deflectamus, mox ad eos conversi, negotium
(245) Agemus nostrum: de pecuniâ loquor
Eis donandâ, intellextin’ Caipha? Ca. Probè.

[p. 101] Triumphus Christi

ACTUS II. SCENA II.
THRASO, SANGA, ANNAS, CAIPHAS.
Eiusdem generis versus.

O Admirandum, & nullis verbis efferendum
Prodigium! Nil pol in vitâ mihi accidit
Formidabilius. Sa. Et mihi etiam nunc animus
(250) Magno tremit metu. Th. Cui posthac dubium esse poterit,
Quin iam contigerit, quod de eo fuit divulgatum antea?
Ca. Audin’ Anna quid dicat? An. Ego vero audio,
Et me audire taedet. Sed remedium, ut arbitror,
Iam inventum est ei malo. Ca. Scio, Sed quid insuper
(255) Sint dicturi, porro auscultemus. Sa. Ego quoque
Nazarenum illum, multis tormentorum cruciatibus
Afflictum, tortumque atque adeò cruci affixum,
Non mortuum iam, sed verè revixisse auguror.
Nam inusitata, atque insolita erant illa, quae
(260) Videbamus. Nec est quod somnium quisquam id
Fuisse dicat; cum vigiles, uti praeceptum erat
Nobis, omnes excubaremus.
Th. Ego certè per totam illam noctem nunquam omnino me
Dormivisse scio. Sed quid, quod te rogem?
Sa. (265) Quid? cedo. Th. Nonne tibi terribilis ille fulgor
Videbatur, qui ex monumento elucebat? quem mei
Nullo pacto ferebant oculi. Sa. Neque mei
Profectò: nec unquam memini me perturbatum magis.
Itaque in pedes, quantum poteram, me protinus
(270) Conijciebam. Thr. Non tu herclè solus Sanga, sed
Et ego, quo non alius confidentior
Fuit hactenus, tum caeteri,
[p. 102] Triumphus Christi
Quotquot eramus, magno pavore territi,
Fugiebamus omnes turpiter.
San. (275) Agnoscerem culpam, nisi necessitas,
Durum, ut aiunt, telum nos coegisset: nam paululum
Si istic mansissemus, perijssemus planissimè.
Th. Verum dicis: & ideo fugâ vitae consulere malui,
Quàm frustra repugnans interimi. San. Optimè:
(280) Nam vir fugiens pugnabit denuò. Ca. Tempus
Est interpellandi: nam garriendi
Nullum faciunt finem. accedamus propius ad
Illos. San. Hem Thraso, Annam, atque Caipham, principes
Nostros hic consistentes video. Th. Sunt? Profectò sunt; parum
(285) Mihi videntur hilares: & rectâ ad nos huc accedunt viâ.

ACTUS II. SCENA III.
CAIPHAS, ANNAS, SANGA, THRASO.
Eiusdem generis versus.

EHo, quò vobis iter est? aut quâ de re hîc fabulamini?
San. Quasi non viderimus eos antè, respiciamus
Thraso. Th. Intelligo, An. Hem. quid mussitatis inter
Vos? San. Quis hîc est, qui nos? eho, ignoscite
(290) Domini, non praevideramus vos: etiamnunc
Mens nobis planè obstupuit prae formidine.
Ca. Facessat stupor, atque omnis perturbatio.
Th. Istud quidem factu mihi esset difficillimum.
San. Ego etiam, quoad vixero, nunquam huius noctis obliviscar
(295) Infelix. Pedibus pol magnam habeo gratiam,
[p. 103] Triumphus Christi
Qui me ex tanto surripuerunt periculo.
An. Nae vos imbelles, trepidi, atque uti mulieres, estis creduli:
Ad ludicra spectra, & inania phantasmata
Turbati, atque exanimati protinus. Th. Ehò, quid
(300) Istud? Ludicrâne tu illa & vana fuisse existimas?
Totâ erras viâ, aliud profectò diceres,
Si adfuisses domine: nam nimium vera, atque certa erant
Omnia: qualia ego in vita nunquam vidi, neque videre
Cupiam unquam. Quid tu ais Sanga? in periculo
(305) Eodem qui mecum fuisti.
San. Fui herclè, & me incolumem evasisse gaudeo.
Ca. O homines meticulosos, ignavos, atque trepidos!
Animo forti, & invicto viros esse decet. Th. Non ita
Loquereris domine, si ipse praesens adfuisses.
An. (310) Nugae. Sed mittamus ea, & ad id quod rogo
Respondete mihi. Verene vos illum revixisse
Putatis? Sa. Id quidem haud dubium est mihi. An. Quid tu
Thraso? Th. Verum ego Sangam dixisse existimo.
Ca. Prodigiosa sunt quae praedicatis. dicite
(315) Sodes, quis unquam mortuus revixit? fabulas
Mihi herclè non fit verisimile, neque commentum placet.
An. Nec mihi profectò, sed auscultate. Est quod seriò
Loquar vobiscum. Sa. Hîc sumus domine: dic quae
Vis, aures ambo tibi praebemus sedulò
Ca. (320) Quomodocunque se res habet, celato opus
Est. Th. Hoc quidem factu esset difficillimum:
Cum rumor hic per totum dispersus sit oppidum.
An. Valeant ista. inveni remedium huic rei:
Atque id tale est, ut vobis adiutoribus
(325) Feliciter successurum putem: neque
[p. 104] Triumphus Christi
Ingrati erimus. Sa. Huiusmodi obsecro aliquid inveni,
Nos quidem ad vestrum exequendum mandatum erimus
Parati per omnia. Cai. Iam dudum tale quid
Inventum est: & id utile, atque fructuosum
(330) Imprimis erit vobis. Th. Oh, arrige
Aures Thraso. San. Cedo quid sit, nam audire gestio. An. Vestros
Omnes collegas absque ullâ convocabitis morâ.
Illos dico, quibus sepulcrum servandum mandavimus,
Et ne sit inter illos, qui cunctetur, aut
(335) Difficilem sese praebeat: pecuniam hanc
Omnem, qua in turgido hoc marsupio est, inter
Vos distribuetis. Eho, quid stat! accipe.
So. Hui, tam graves auri loculos? Ca. Rem acu tetigisti: parum enim
Et putum est aurum, aperi crumenam. Th. Bone Deus
(340) Cui unquam quicquam accidit felicius? An. Aurum id omne
Inter vos dividite, dein’
Foras egressi, per totum oppidum, cuilibet,
Sive is sit vir sive foemina, persuadebitis,
Quantum potestis, non illum revixisse,
(345) Sed corpus eius vobis dormientibus.
A discipulis illius ablatum esse clanculum.
Quid hoc? placet, an nondum etiam? Sa. pol callidum
Consilium, laudo: & quod iubetis sedulò herculè
Faciemus: & credo successurum: nam quo modo
(350) Id fieri soleat, callemus probè. Ca. Benignè dicitis
An. Praebete vos vires. Sa. Nunc ad sodales
Hinc rectâ properamus viâ? Ca. Agite, & hanc rem, uti vos decet
Curate gnaviter. Th. Fiet
Nae nobis hic dies illuxit felicissimè.

[p. 105] Triumphus Christi

ACTUS II. SCENA IV.
MAGDALENE, PETRUS, IOANNES.
Eiusdem generis versus.

(355) DEum immortalem! Iamne erumpere hoc mihi gaudium?
Iamne exclamare licet? Vivit, vivit profecto,
Quem nos omnes arbitrabamur mortuum.
O nos felices! quibus tam insperatum obtigit
Gaudium. O Deus! serva obsecro
(360) Haec nobis bona. Sed quos nunc mihi potissimùm,
Quibus haec commemorem optem dari? verbis enim
Vix effari possem, quàm cupida sim narrandi, quae
Apud sepulchrum, & in reditu ad urbem ipsa conspexi modo.
Quae non vana, at vera, indubitataque esse existimo.
(365) Sed video huc accedentes nescio quos: è grege
Nostro sunt, nisi me falit prospectus, paulisper hîc
Subsistam, donec propius accesserint.
Pet. O nos infelices! qui tam amabili Domino,
Atque magistro orbati sumus.
Io. (370) Heu quantâ de spe decidimus! speraveramus
Enim illum tertio revicturum die;
Quod ex eius sermone saepè me intellexisse memini.
At haec spes nos fefellit miseros, Sed adest
Magdalene. Et laeta est, nisi me fallunt oculi.
Mag. (375) Ioannes & Petrus sunt, nihil potuit fieri commodiùs, huc
Ad me accedunt. Nae illos laeto, gratoque impertiam
Nuncio. Pet. Eho Magdalene, quid tibi accidit?
Videris enim mihi esse quàm soles hilarior.
Quod equidem eò magis miror, quod quò in malo
[p. 106] Triumphus Christi
(380) Versemur, minimè ignotum sit tibi. Mag. Fratres
Salvete, nuncium adfero vobis gratissimum.
Io. Quemnam obsecro? cedò sodes Magdalene. Mag. Atqui
Ego vos oro, atque obtestor, uti auscultetis. Ex
Me faxo audiatis rem miram, atque incredibilem.
Pet. (385) Agedum, narra amabo iam dudum nos praebemus
Attentos. Mag. Ignoratis, quantum gaudium
Ego apportem vobis. Io. Ah, aufer pollicitationes;
Rem potiùs ipsam paucis eloquere. Mag. Paucissimis.
Iesum dominum, atque magistrum nostrum revixisse
(390) Vobis nuncio. Pet. Eho, vide quid dicas mulier, à morte
Tu Christum revixisse ais? Mag. Ego illum nuncium
Nunc adfero profecto, quem verissimum
Esse deprehendetis. Io. Magdalene, faxit
Deus, ut vera sint, quae praedicas. Mag. Certa
(395) Res est, frater, dubitare dudum desij.
Nam ipsa hodie cum alijs quibusdam egressa sororibus,
Sepulchrum inveni vacuum: plurimaque alia
Prodigiosa, quae nunc non est narrandi tempus.
Deinde ad urbem cùm reverteremur, ipsa
(400) Ego praesentibus alijs Christum vidi vivum: atque adeò
Cum eo sum collocuta familiariter. Pet. Sanane
Es Magdalene? Mag. Sana sum Petre, & vera
Quae dico reperietis omnia. Io. O nos felices!
Siquidem tu haec certa praedicas. Mag. Procul absit à
(405) Me, ut vos fallam: quid lucri sit mihi, si mentiar?
Aut quem aequè, ac me ipsam fefellero? Fratres, ita
Mihi Deum velim propitium, ut ego vobis
Vera, atque certa nuncio. Pet. Ioannes, ego ad
Sepulchrum ipse propero, rem inquisiturus
(410) Exactiùs: mulieri nihil fidei habeo.
[p. 107] Triumphus Christi
Io. Benè facis: matura reditum. nos te expectabimus domi.

ACTUS III. SCENA I.
CLEOPHAS, LUCAS.
Iambici.

EHò, quid ais Luca! Verane esse credis ea
Quae mulieres metu simul atque gaudio
Perculsae, nunciabant modò. Luc. Ego Cleopha
(415) Quid dicam, aut quid credam planè nescio.
Credulum mulierum genus est, quae falli atque errare
Solent facillimè. Cl. Non illa solum istud
Nobis renunciavere, at viri quidam
Etiam ex nostris, ut audio ad sepulchrum
(420) Egressi invenerunt illud apertum, & vacuum.
Luc. Scio frater. atqui eidem ille resurrexisse eum
A morte affirmare non audent: neque id
Verè contigisse omninò credunt. Cl. Haud mirum profecto:
Quid enim prodigiosius est, & quid magis
(425) Humanae naturae adversatur, quàm hominem mortuum
Reviviscere? Mag. Est ut dicis, & tamen ipse
Mortuos frequenter in vitam revocavit.
Atque huius prodigiosa rei
Nos ipsi testes oculati sumus. Cl. Verè
(430) Tu frater isthac praedicas.
Neque igitur absurdum, aut mirum videri
Debet, si quod in alijs efficere potuit, idem suâ
Virtute nunc praestiterit sibi. Luc. Utinam verum
Sit, quod augurare Cleopha, & tamen istud ita esse ut
(435) Credam, nondum possum animum inducere. Cl. Neque ego quidem.
[p. 108] Triumphus Christi
Sed satis iam, satis hîc latuimus diu,
Sacerdotum in nos odio, atque metu territi.
Nunc, si videbitur, ex urbe ambulatum eamus.
Luc. Placet. Sed quò nobis eundum existimas?
Cl. (440) In oppidulum Emauntem, non nisi spacio
Sexaginta stadiorum ab urbe dissitum.
Luc. Nihil aequè fecero lubens, properemus: vix enim
Possem eloqui, quàm cupidus sim hinc abeundi, & urbem
Relinquendi impiam. Vae vobis principes
(445) Sacerdotum, qui cùm tàm horrendum perpetraveritis.
Scelus: nondum tamen vos facti poenitet,
Nondum flagitij commissi piget. tanta est
Animi odio, atque invidiâ excoecati pertinacia.
Porrò non satis illis fuit,
(450) Hominem ab omni fraude, & culpâ alienissimum,
Planèque innoxium, atque de ipsis optimè
Meritum è medio tollere, inauditis afflictum cruciatibus,
Nisi nos insuper, quia eius discipuli sumus,
Passim insectentur, & omnibus exagitent modis.
(455) Sed ad portam devenimus. exeamus, ne
Quis fortè nos agnoscens, nostrum impediat iter,
Et in urbem retrahat. Luc. Rectè dicis, & ideò hîc,
Et alibi quoque tibi lubenter obsequar.

ACTUS III. SCENA II.
IESUS, CLEOPHAS, LUCAS.
Eiusdem generis versus.

QUae ex patris coelestis decreto, pro salute
(460) Mortalibus miseris restituenda, mihi erant
Subeunda, ferendaque toleravi, atque executus sum
[p. 109] Triumphus Christi
Omnia. Nunc hoc efficiendum restat mihi, ut animos
Discipulorum meorum, etiam nunc imbecilles,
Atque incredulos confirmem, eisque me
(465) Conspiciendum praebeam: quo
Quidem spectaculo nihil illis erit
Iucundius. Ac primum nunc me tertium adiungam
Istis duobus, non ita longe praecedentibus,
Cleophae videlicet, & Luca ita tamen, ne me
(470) Agnoscant, nisi postea, cùm fuerit opus. facilè eos assequar.
Cle. Spero hanc mihi ambulatiunculam fore
Levatione Luca: praesertim cum te dulcem via
Habeam comitem, qui pro vehiculo, ut aiunt,
Esse solet. Luc. Credo Cleopha, ego quoque non
(475) Parum colloquio delector tuo. Sed heu nos miseros!
Qui quotidiano convictu, atque sermone,
Tam pij, benigni ac prudentis magistri
Spoliati sumus. Quod posthac poterit esse nobis
Gaudium, hoc tanto orbatis bono? Cl. Ego certè mihi
(480) Insuavem, atque iniucundam vitam futuram
Scio, quando me video destitutum eo,
Qui in rebus adversis, ac tristibus solatio
Esse solebat mihi & propterea si mori
Liceret, mortem huic vitae praeferendam existimem.
(485) Sed linguam nobis comprimendam censeo.
Luc. Quid ita? Cl. Insequitur nos nescio quis: Viden’? Luc. Video.
Sed nihil ab ipso nobis expectandum erit mali.
Cl. Propiùs accedit, atque adeo, nisi fallor
Compellaturus nos videtur. Luc. Subsistamus hîc
(490) Paulisper. Ies. Quò vobis iter est viri? aut quodnam
[p. 110] Triumphus Christi
Istud inter vos est colloquium? haud laetum
Ut arbitror: nam mihi parum videmini hilares.
Si quid animo vestro aegrè est, agitedum, proferte liberè.
Credite hoc mihi amabo, aut operâ aut consilio,
(495) Aut re vos iuvero. Cl. Magnam tibi gratiam
Habemus vir honorande. Ies. Eia, ne celate quicquid
Est aegritudinis: ut dolori vestro medear, si queam.
Luc. Amicè loqueris. Cleo. Res, quae nos solicitat, omnibus
Est notissima. illis dico, qui hisce diebus
(500) Superioribus fuerunt Hierosolymis, ex quà
Civitate, cùm tu etiam, uti videtur venias,
Qui fieri potest, ut solus, veluti hospes novus,
Ignores ea, quae hîc sunt acta, pueris etiam
Notissima? Ies. Quaenam sunt ista? narrate
(505) Sodes, audire enim desidero Cl. Dicam.
De Iesu Nazareno nobis est sermo: qui
Laudatus vir fuit, & Propheta; quo non alius unquam
Dictis & factis potentior: Deo
Hominibusque iuxta charus. Hunc nostri
(510) Sacerdotes, populique principes, odio
Atque invidiâ accensi, apud Pilatum praesidem
Reum capitis peregerunt: neque desistendum sibi
Putaverunt, donec miseris vexatum, atque afflictum modis,
In crucem adegerint, hominem insontem, atque innoxium:
(515) Nos autem magnam spem de eo conceperamus,
Nempe regem illum futurum populo Israelitico:
Atque adeò Messiam, quem diversa vatum
Divinorum nobis olim promiserunt oracula.
Sed certa illius, atque ignominiosa mors,
(520) Magnificam hanc spem nobis ademit infelicibus.
[p. 111] Triumphus Christi
Cùm persuasum tamen haberemus antè,
Futurum uti post triduum revivisceret. Hodiè igitur,
Simul ac tertius illuxisset dies, mulieres
Quaedam ex nostro sodalitio, ad sepulchrum
(525) Egressae, ac postea reversae, magis etiam
Attonitos, turbatosque nos
Reddiderunt: nunciantes monumentum se apertum
Reperisse, atque vacuum. Hoc etiam addentes, sibi angelos
Apparuisse, qui affirmarent illum vivere
(530) Salvum atque incolumem: Quae cum nobis incredibilia
Viderentur, neque fidem haberemus mulieribus;
Quidam ex nostris, ut rem cognoscerent exactiùs,
Ex urbe egressi, verum deprehenderunt esse, quod
Nunciarant feminae: inane & apertum se reperisse
(535) Sepulchrum. linteamen autem, & caeteras
Vestes, quibus involutum fuerat corpus, complicatas
Et repositas se vidisse: ipsum autem Christum apparuisse
Nusquam. Ies. O vos insipientes, hebetes, ac tardos ad ea
Intelligenda, quae tot olim oraculis,
(540) Ac vaticinijs divini prophetae de
Iesu prodidere! Cur nunc mira, novaque videntur hac
Vobis, quae sacri quondam vates, numine
Coelesti afflati, eventura praedixerunt?
Cur non ea, quae iam contigerunt, cum illis confertis
(545) Potiùs, quam in luce caligatis manifestissima?
Nonne hoc docent divini spiritus afflatu prodita
Sacrae literae, sic visum coelesti Patri
Fuisse, ut Christus haec pateretur omnia?
Utque nova ratione, morte videlicet sua,
(550) Generi mortalium amissam repararet vitam?
Et per crucis ignominiam regnum atque immortalem gloriam
[p. 112] Triumphus Christi
Assereret sibi? Hac de re cum plurima
In Mysticis scriptis reperiantur, multò antè
Denunciata, vos, quos caeteris sapientiâ
(555) Praestare oportebat, tam crasso, atque stupido
Etiamnunc esse animo, ut Messiam expectetis ducem:
Qui copijs ferratis, humanisque viribus
Munitus, caede, incendijs, ac sanguine
Mundanum sibi regnum sit asserturus? An non hic
(560) Pudendus lapsus in vobis, qui Christo hactenus
Passim adfuistis? & quibus arbitris, & testibus, sua
Est executus omnia?
Aliud regnum ille affectavit, non hominum praesidiis,
Sed ab his longè diversis rationibus
(565) Stabiliendum. utque ea quae dico intelligatis,
Animum quaeso advertite. A Moise mihi exordium
Sumendum puto: qui patres vestros ex gravi,
Duraque quondam exemit servitute,
Pharaone Rege Aegypti cum universo exercitu in rubro
(570) Mari submerso. Quidnam hoc prodigium, à Deo
Vobis editum, aliud adumbrat, quàm Christum filium
Dei in mundum hunc aliquando venturum, populumque sibi
Fidentem, à supplicio aeterno liberaturum,
Et cacodaemonis tyrannidem morte
(575) Debellaturum suâ? Nam sic olim Deus
Ad Mosen, vestrosque patres est locutus:
Prophetam ex gente tuâ, atque fratribus tuis
Suscitabit vobis Dominus: quem audietis,
Et cui parebitis per omnia. De quo creditis
(580) Hoc esse dictum? Nonne de Christo? qui ex aethereo
Domicilio in terram delapsus, non tantum precibus pro ijs
Qui deliquerant, apud patrem suum
[p. 113] Triumphus Christi
Intercessit, quemadmodum Mosen fecisse
Legitis: sed suo sanguine, suâque morte
(585) Vitam, atque salutem restituit omnibus. Cl. O hominem
Exoptatum! nae tu nobis haud humana, at
Divina profers oracula, Deum tibi
Precor propitium, quiquis es,
Qui increpatione tam salubri, tamque
(590) Amica, tarditatem incusas nostram. Sed perge obsecro:
Nihil enim in vita, tua hac oratione,
Unquam iucundius fuit
Mihi. Quid tibi videtur frater? Luc. Mirum ni Deus
Nostri misertus, hunc virum reverendum huc miserit,
(595) Qui nos verbis consolaretur suis.
Ies. Possem praeterea vobis commemorare plurima,
Ex sacrorum vatum desumpta voluminibus: veluti
De Iona, qui in mare praecipitatus, & ceti
Faucibus exceptus, tertio die vivus,
(600) Salvusque in littus est eiectus, quo miraculo
Quid quaeso aliud vobis denunciavit
Deus, nisi Christum pro salute hominum mortem
Obiturum? atque dein’ tertio revicturum die?
Sed omittenda censeo, quae narrare longum
(605) Foret. Veniamus ad propiora, quae vos ipsi
Praesentes illum non ita pridem audivistis loqui.
Quorum illud inprimis vobis considerandum arbitror,
Quod Iohannes discipulis respondit, quaerentibus
An ipse esset promissus Messias, an alius esset
(610) Expectandus. Renunciate, aiebat, Ioanni
Quae audistis, atque oculis ipsi conspexistis: coeci vident,
Claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt,
In vitam mortui resurgunt, pauperes
[p. 114] Triumphus Christi
Laeto euangelij exhilarantur nuncio.
(615) An non haec eventura apertè multo antè
Denunciavit vates Esaias? Ecce, inquit, Deus
Vester veniet, & servabit vos, tunc aperientur oculi
Caecorum, & aures surdorum patebunt: tunc
Saliet claudus sicut cervus, & laxabitur
(620) Lingua mutorum. Nonne haec ipsi coràm vidistis?
An non conspexistis agnum ab Esaia
Praedictum, obmutescentem ad convitia, & probra omnia.
Quin etiam deprecantem pro mortis sua
Auctoribus? Dicite mihi
(625) Sodes, cum illum videretis cruci affixum,
Atque altè erectum, an ne tum quidem in mentem
Veniebat vobis serpens ille mysticus,
A Mose olim in stipite suspensus? ut quicunque eum
Intuerentur, morsi à serpentibus,
(630) Sanarentur protinus? Nunc ergo cum omnia haec
Inter se congruant, neque
Quicquam à Prophetis olim praedicatum sit
De Christo, quod ille non perfecerit,
Atque executus sit planissimè: quo pacto etiam
(635) Nunc, veluti dormitantes, atque somniantes
Diffiditis? Quin potius ex ijs, quae
Praecesserunt, & qua ipsi postea coràm
Conspexistis, futura colligitis? Sed abrumpendus est
Sermo prolixior. quanquam plurima sciens
(640) Omisi, quae commemorare longum foret.
Ad oppidum Emauntem iam devenimus;
Quò vos ire arbitror. mihi autem longius
Hodie est eundum, itaque vobis valedicens,
Omniaque prospera precans, oro ut hunc meum
[p. 115] Triumphus Christi
(645) Sermonem, liberum quidem, sed ex animo tamen
Benevolo, candidoque profectum, boni
Consulatis. Cl. Domine, quia dulcem hactenus,
Et iucundum te nobis praebuisti
Viae comitem, dignaberis hîc nobiscum vesperi
(650) Coenare: quo quidem nihil nobis feceris
Gratius. Ies. Non possum: nam, ut videtis, vespera
Appetit: & aliò me vocant negotiola mea.
Luc. Sine te exorari domine; commodus
Hic dabitur coenandi locus. Ie. Quanquam decreveram
(655) Longius ire, tamen, quia me oratis, obsequar.
Luc. Hem, laudo. Cl. Gratias tibi agimus maximas.

ACTUS IV. SCENA I.
CLEOPHAS, LUCAS, IESUS.
Iambici.

DOmine, accumbamus, tenuis est quidem apparatus,
Sed ad satisfaciendum naturae necessitati
Abunde tamen eum suffecturum puto.
Ies. (660) Nihil est requirendum amplius, sed antequam
Attingamus quicquam ex ijs, quae apposita sunt,
Divinae erga nos munificentiae agamus gratias.
Cl. Rectè tu istud: nam non nisi à
Precatione cibum sumendum esse arbitror.
Ies. (665) Pater coelestis, qui cibo demisso ex aethere
Maiores nostros quondam saturasti, rogamus, ut
Quae nunc beneficio tuo
Sumus sumpturi, nobis fausta, atque salutaria
Esse velis: ut animo simul & corpore
(670) Ita recreemur, ut hac vitâ defuncti, cibo
Potuque tuo coelesti tecum expleamur affatim.
[p. 116] Triumphus Christi
Luc. Cle. Amen. Ies. Attingite iam, quae nobis divina est
Largita benignitas, ac primùm hunc accipite
Panem, & satisfacite corpusculo. Cle. Hui, quid sibi
(675) Vult haec non ignota nobis panis distributio?
Atque ô prodigium! quò ille tam subitò se ex nostris subduxit
Oculis? Luc. Prae timore animus inhorrescit mihi: nec quid loquar.
Nec quid faciam scio. Cl. O nos stupidos, tardos, atque hebetes nimis!
Novus cum nobis familiariter inter eundum
(680) Exponeret ex sacris literis prophetiarum,
Atque figurarum oracula, sensimus admirabilem
Quendam ardorem in animis nostris? qualem quidem
Haud posset excitare in auditoribus
Cuiusquam alterius, quamvis facunda oratio.
Luc. (685) Est ut dicis frater. pungebat, rapiebat, atque
Adeò inflammabat illius sermo: cuius etiam
Nunc stimulos, scintillasque mihi in animo haerere sentio.
Cle. Quanta severitas erat in illius vultu?
Quanta in verbis fides? Sed iam dudum mihi
(690) Omnis perijt coenandi cupiditas surgamus, &
Statim recurramus in urbem: quò fratribus
Nostris hoc tam gratum, atque admirabile
Impertiamus gaudium. Luc. Ego quoque abundè sum satur:
Nam prodigiosum hoc me satis superque explevit
(695) Spectaculum. Cl. Vide obsecro Luca, an non eodem modo
Panem fregerit quo facere consuevit?
Ut non tam manibus fractus, quàm cultro acuto
Scissus videatur, adverte, & specta miraculum
[p. 117] Triumphus Christi
Luc. (700) Manifestum certè, atque indubitatum suae
Vitae nobis hîc signum exhibuit. Sed surgamus. Luc. In
Me nihil est morae. Praecede, consequor.

ACTUS IV. SCENA II.
CAIPHAS, ANNAS.
Eiusdem generis versus.

SAtis adhuc, ut puto, res nobis succedunt feliciter,
Atque ex animi sententiâ
(705) Quid pecunia efficiat vides. Nae illi suum
Sedulò egerunt negotium. per totam enim
Urbem iam pridem invisus ille nobis est
Sopitus rumor. Atque hoc iam passim percrebuit, &
Divulgatum est, non illum à morte resurrexisse, sed
(710) Eius corpus, dormientibus custodibus,
A discipulis clam esse ablatum. An. Gaudeo, hanc
Rem uti illis suaderemus, succurrisse nobis.
Atque ut quod sentio loquar, verisimile mihi
Hoc nostrum inventum videtur: neque in eâ
(715) Re hallucinari, aut falli nos existimo.
Quis enim non potius istud esse verum censeat,
Quàm mortuum, & per tres dies sepulchro
Inclusum vivum revixisse? Ca. Quomodocunque
Se res habet, sapienter, callideque istud
(720) A nobis esse excogitatum. nam dispendium
Pecuniae istius ego nihil moror. An. Neque
Ego profectò, quin nihil unquam cuipiam rei
Impensum esse puto utilius, ac commodius. atque
Ideò rectè vulgo dicitur: pecuniam in loco
(725) Negligere maximum interdum esse lucrum. Quanquam hoc quicquid est
[p. 118] Triumphus Christi
Iactura, aliunde facilè sarciemus propediem.
Nunc nihil aliud nobis restat, nisi ut omnibus
Enitamur viribus, ut universum istud
Hominum seditiosorum extirpetur genus.
(730) Neque est quod cuiusquam nos misereat, cum omnes
Eorum conatus eò spectare videamus.
Ut sacri nostrorum patrum tollantur ritus: & novam
Ipsi suam haeresin praestigijs, atque technis
Dispergant quolibet. Ca. Rectè, ita me Deus amet,
(735) Consulis. Nam Principiis obstandum est: & satis
Periculi iam adire coepimus. Quod si
Nos in hac re aut languere, aut cessare viderint,
Immanè, quantam illi passim turbam brevi
Conciverint! An. Id ne fiat, nobis, qui principes sumus
(740) Civitatis, summa adhibenda cautio est.
Atque ideo crastino die
Totum Sacerdotum, atque Scribarum ordinem
Curabo convocandum: ut ex eorum sententiâ
Decernatur, quod ad hanc rem pertinere videbitur
(745) Maximè. Ca. Rectè, placet. nunc intrò eamus.
Sed audi quid te praeterea velim. An. Quidnam? cedò.
Ca. Ut adesse in coena mihi digneris vesperi.
Invitavi alios etiam quosdam de nostro grege,
Tibi non ignotos. indulgebimus genio,
(750) Atque hilarem hanc sumemus noctem. An. Benignè, atque
Amicè loqueris; & ideo id tibi nullo modo
Negandum existimo, Ca. Benè facis, laudo. An. I prae, sequor.

[p. 119] Triumphus Christi

ACTUS IV. SCENA III.
IOANNES, CLEOPHAS, IESUS.
Eiusdem generis versus.

VIde etiam nunc amabò Cleopha, ut haec certa
Atque indubitata sint, quae praedicas: ne nos
(755) In breve, falsumque conijcias gaudium.
Cl. Verissima sunt, quae nuncio Ioannes; quae non ego
Solus vidi, sed frater quoque Lucas mecum.
Itaque non auriti istius prodigiosae rei,
Sed oculati testes ambo sumus. Atque quod
(760) Ego tibi renunciavi, idem illum commemorasse iam
Reliquis nostris fratribus arbitror: nam ad illos
Rectâ modò proporabat viâ. Io. O Deus!
Serva hoc nobis bonum. Cl. Frater, nunquam quoad vixero mihi
Ex animo ista excident dicta, quibus ille nos
(765) In itinere simul increpabat, atque consolabatur
Familiariter: ex sacris literis nobis
Diversa inculcans oracula. Neque ea solum,
Sed insuper alia multa, quae nobis praesentibus
Ipse aliquando prodigiosè fecit, & locutus est
(770) Salubriter. Io. Nihil profecto mirum, si vester animus
Commoveretur, cum ille loqueretur vobiscum,
Ex cuius ore non suadela, sed divinus ipse
Emanat spiritus. At eccos omnes cum Luca simul
Huc accedentes. vide sodes ut gestiant,
(775) Et quam laeti, atque alacres sient. G. Et meritò quidem,
Cùm tanto, ac tam insperato exhilarati sint gaudio.
Agite fratres, quam vobis voluptatem
Lucas impertijt, certa atque indubitata est nobis.
[p. 120] Triumphus Christi
Nunc unum hoc restat, ut Deo
(780) Simul omnes gratias agamus, pro tanto illius
Erga nos beneficio, ut probos, gratosque homines decet.
Io. Ita sanè nos facere oportet. Ies. Pacem vobis precor
Fratres. Io. Hui, quid hoc novae rei est! Deum
Immortalem! serva nos obsecro. Cleo. O prodigium! membra mihi
(785) Tremunt metu. Ies. O meticulosos! ego sum, mittite
Timorem, non spectrum videtis, aut simulachrum ludicrum,
Et vanum: sed me, me dico ipsum, non incognitum
Vobis. Vidistis antè me frequentiùs:
Eundem nunc coram conspicitis, agitedum,
(790) Accedite propiùs, atque contemplamini
Obsecro: manus inprimis, ac pedes meos,
Manifesta habentes clavorum vulnera. quid haesitatis?
Advertite mentem, oculosque intendite acriter:
Et desinite tandem existimare vos
(795) Videre spiritum. Spiritus enim nec carnem habet,
Nec ossa, quae me habere conspicamini.
Quod autem nunc videtis me, nunc inconspicuus sum
Humanis oculis; non est praestigium, aut fallacia,
Sed dos, & corporis mei praestantia,
(800) Immortalitate iam donati. Talia
Erunt, & vestra corpora, ubi supremo mundi die
Aliquando revixerint. Sed ô vos anxios,
Ac pavidos! Bono animo estote, & confidite.
Manus atque pedes clavis transfixos, modò
(805) Vobis conspiciendos praebui, nunc pectus lancea
Perforatum inspicite. Haec vulnera
Mihi servare volui, ut certissimis vestigijs,
Et signis veritatem humani corporum
[p. 121] Triumphus Christi
Mihi asseram, & vobis, alijsque probem. Sed ut
(810) Ab omni vos ambiguitate liberem (nolo
Enim quicquam in vobis residere diffidentiae)
Habetisne hîc aliquid quod edam? eia, apponite.
Nam nullum vobis exhibere possum certius
Argumentum vitae meae, atque corporis
(815) Vivi, quàm si me edentem conspexeritis.
Apponite inquam, & desinite esse increduli.
Io. Visam quid apparatus nobis siet. Ies. Exiguus, isque
Vilis erit satis. Io. Ecce partem piscis assi,
Et apiarij favi. Ies. Haec abundè
(820) Suffecerint. Io. Hui, quod novum ego miraculum
Video? haesitare dudum desij. O nos felicissimos!
Ies. Oh, nihil est quod miremini.
An nunc novi videtur vobis accidisse quippiam?
Quae iam sunt facta, eventura sacra multo
(825) Ante vobis vatum praedixêre oracula.
Et eâdem fide etiam reliqua praestabuntur omnia.
Quae ab ijsdem quondam sunt denunciata: de
Reditu videlicet meo ad Patrem: de spiritu
Coelesti mittendo: qui vos, hoc corpore
(830) In coelum sublato, consolabitur,
Et confirmabit in adversis omnibus.
Tunc Euangelium per totum terrarum orbem
Intrepidi dispergetis, neque reges, neque
Tyrannos metuentes ullos. quanquam non deerunt, qui
(835) Vobis reclamabunt, qui persequentur, qui è
Medio vos tollere conabuntur. Sed nihil
Agent, frustraque se fatigabunt. vobis enim
Divino spiritu confirmatis, neque
Nocere, neque laedere poterit quiquam. Quin idem ille
[p. 122] Triumphus Christi
(840) Spiritus eloquentiam admirabilem,
Atque animi invictam fortitudinem vobis
Infundet. Et quibuscunque sua crimina,
Ac delicta remiseritis, remissa erunt,
Quae verò retinueritis, retinebuntur omnia. Insuper
(845) Rebus prodigiosè gestis, atque editis miraculis
Gratiosos efficiet vos passim, atque celebres.
Sed iam tempus est hinc abeundi. Pacem precor.
Vobis, pacem relinquo omnibus. Io. O Summe Deus!
Cui unquam quicquam accidit admirabilius?
Cl. (850) Hui, ex oculis nostris quò se subduxit tam cito?
Io. O magnum, & nullis verbis efferendum gaudium.
Oh, vix sum apud me, ita laetitiâ, ac formidine
Mens turbata est mihi. Quam doleo Thomam hodis
Non adfuisse nobis. Cl. Ego eum tibi, ubi ubi
(855) Est, inventum dabo. Io. Age, propera, ac matura reditum. Cl. Eo.

ACTUS V. SCENA I.
THOMAS.
Iambici.

ADmirabilia profecto sunt, & novae.
Atque adeò inaudita, ac minimè verisimilia,
Quae non solum mulieres, sed omnes etiam
Fratres nostri sibi evenisse praedicant.
(860) Nimirum Christum revixisse, atque eum se vidisse
Salvum, & incolumen, quem omnes quidem scimus
Suspensum in cruce, mortuum, & in sepulchro conditum.
Ego certè nihil malim, quam id ita esse, ut asserunt.
[p. 123] Triumphus Christi
Sed quò magis istud verum esse cupio, hoc minus
(865) Ut ita credam esse, animum possum inducere.
Sed eccum accedentem Petrum, Ioannem atque Cleopham,
Reliquosque fratres. Hi eandem cantiunculam
Ad aures occinent mihi.
Sed nihil agent: obfirmavi enim animum, neque
(870) Ab hoc proposito ullis me patiar avocari
Rationibus. Silicem celerius, aut cautem Marpesiam,
Quàm me commoverint. Opperiar hîc eorum
Adventum, & quid inter se locuturi sint
Observabo sedulo. ^{________________}

ACTUS V. SCENA II.
PETRUS, IOANNES, THOMAS, IESUS.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Quanquam satis
(875) Certum atque indubitatum iam nobis est, Christum magistrum
Nostrum revixisse: & cùm nullus inter nos
Sit, qui ipsum vivum, & nobiscum loquentem,
Atque adeò comedentem (quod certissimum
Vitae est argumentum) non conspexerit: tamen
(880) Istud Thomae fratri nostro probare non
Potuimus hactenus. Quia ipse eum
Non vidit, ludificatos nos phantasmate, aut
Spectro aliquo existimat. Io. Ita est ut dicis Petre:
Ab hac persuasione abduci non potest. Pet. Ego
(885) Certè nullo modo mihi dubitandum iam arbitror
Amplius. atque hanc mentem illi etiam velim dari. Ioa. Procul
A nobis absit illa pertinacia.
[p. 124] Triumphus Christi
Atque incredulitatis culpa. Th. Audio: culpam tamen
Licet appellent, ego eam nihil moror: neque
(890) Tam pertinaciam meam, ut ex animo loquar,
Quàm illorum stultitiam, atque in credendo facilitatem
Incusandam uato: qui rei
Neutiquam credibili, continuo fidem
Sibi habendam esse existimant.
(895) Sed accedam ad eos, & quasi antea non viderim
Assimulabo. Fratres, hiccine eratis? quomodo se habent
Res? Io. Hem Thoma, opportunè nobis venisti obviam:
Nam te quaesitam egressi sumus
Foras. Tho. Quid ita, aut quâ de re? sed scio quid sit
(900) Futurum: nam idem erit, nisi quid me fallit animus,
Quo me hosce octo obtundere non desijstis dies.
Pet. Rectè coniectas: de eodem certè. quanquam te
Mutasse iam sententiam
Existimamus, neque refragaturum nobis diutius.
Io. (905) Acquiesce frater, nihil falsi renunciavimus tibi.
Ipsi vidimus, & audivimus eum loquentem,
Et comedentem insuper: quid amplius requirendum putas?
Th. Nimium profectò credulum me esse arbitrer,
Si id vobis credam. Vetus est dictum: Qui facilè credit,
(910) Facilè fallitur. Pet. Non illa credulitas
Est Thoma. patere te induci, atque assentire
Nobis. Th. Nihil agitis. Io. Eia, sine tibi istud persuaderier.
Th. Non sinam inquam, quid me de re eâdem appellatis
Toties fratres? hoc ego ex animo nunc vobis dico:
(915) Non credo illum à morte revixisse, nisi ipse eum
Vivum hisce conspexerim oculis. Imo ne oculis quidem solis
Fidem sum habiturus. Nam nisi in eius manibus, & pedibus
[p. 125] Triumphus Christi
Clavorum viderim vestigia: tum in latus,
Quod illi perforavit lancea, digitum
(920) Inseruero, nunquam credam illum vivere.
Pet. Ea nobis conspicienda exhibuit omnia.
Crede hoc mihi frater. Th. Non credam. Io. Ah, adamantinum
Propositum, nunquam divelli à sententiâ
Semel infixâ. Th. Sic sum: nec aliter uti existimem,
(925) Efficietis unquam. ne me obtundite amplius.
Ies. Pax vobis fratres. Th. Hui, quam ego novam rem video
Deum immortalem! serva me miserum obsecro.
Ies. Thoma, quandoquidem habere fidem ijs hactenus
Noluisti, qui me viderunt à morte vivum,
(930) Nisi ipse me coràm conspexisses: accede huc propius &
Insere manum in clavorum vulnera, ac inspice
Vera, atque manifesta ferri vestigia quin admove
Digitos in latus meum, & contrecta lanceae vulnus:
Et posthac noli alijs in rebus eodem incredulus
(935) Esse modo: sed fidem adhibe promissis meis.
Quae quamvis incredibilia sint fortasse humanis sensibus,
Tamen ea, neque te, neque alium
Quenquam fallent unquam: mentiri enim non est meum.
Quapropter quaecunque aut Pater
(940) Meus coelestis olim se vobis per vatum oracula
Effecturum recepit, aut
Ego eventura praedixi, illa iam maiori ex parte sunt
Exhibita & quod praeterea restat, praestabitur
Vobis. Th. Dominus tu meus es, tu Deus meus.
(945) Eheu me infelicem! ut nunc totus displiceo mihi
Qui tam incredulus, ac pertinax fui hactenus.
[p. 126] Triumphus Christi
Quàm me pudet mei! malo
Equidem me dignum quovis deputo.
Ies. Recipe animum Thoma, quia
(950) Vidisti me, & loquentem audivisti insuper,
Tandem credis. Quàm putas eos fore
Beatos, qui cum me non viderint, neque
Audierint, credituri sunt tamen. valete.
Pacem vobis commendo, & concordiam: quibus
(955) In hoc muudo felicius
Reperitur nihil. ^{________________}

ACTUS V. SCENA III.
THOMAS, PETRUS, IOANNES.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Bone Deus! totus horreo, ac tremo:
Membra metu debilia sunt, genua labant mihi:
Tum in pectore nihil consilij consistere
Potest. Et tamen ut pertinacia, atque incredulitas
(960) Mentem meam occupavit hactenus ita nunc
Postquam illa diffidentia
Est exempta, animus planè confirmatus est
Mihi. Pet. Divina id in te frater, gratia efficit:
Quam nos quoque experimur affatim. Th. Mi Petre, sentio,
(965) Sentio inquam, coelestem in me operantem spiritum.
Sed ipse me nunc execror,
Ac detestor, qui nulli omnino auscultans, tam
Praefractum, durum, & pertinacem me hactenus
Praebuerim. Quod quidem peccatum esse fateor gravissimum:
(970) Eiusque ex animo iam me poenitet. Sed gaudeo
Tamen, cùm hoc delictum remissum sit mihi.
Eho, quis obsecro me vivit felicior?
[p. 127] Triumphus Christi
Nemo certè quisquam. O quibus praeconijs
Divinam erga me praedicabo munificentiam?
(975) Hoc satis certò scio,
Nunquam me quicquam dicturum tam magnificè,
Quin Christi Domini, atque Magistri mei longè id
Superet clementia. Pet. Piè hoc abs te frater, &
Verè dicitur: Humanae enim naturae magna est fragilitas,
(980) Atque omnes, ad deteriora proclives sumus.
Ideoque actum esset de nobis, nisi Deus
Suâ nos confirmaret gratiâ. Tho. Istud ut
Verum esse confitear, res ipsa me compellit. Nunc
Hoc nobis restat fratres, ut Deum simul
(985) Laudemus, eique gratias agamus, pro
Maximis ipsius erga nos beneficijs.
Ioa. Rectè tu istud Thoma, & uti te decet: Sed sub
Noctem fratribus, ac sororibus omnibus
Convocatis, id fiet tutius, & commodius. Th. Placet.

PERORATIO.
Iambici.

(990) HIc spectatores, auctor sibi desistendum putat:
Cum ascensus Christi ad caelum, qui nunc restat, scenica
Aptè exhiberi non possit choragio.
Sed antequam domum hinc eatis, paucula
Audite quaeso, quae ex usu vobis fore
(995) Confido, & unde magnum gaudium, ac voluptatem
Non mediocrem vos percepturos arbitror.
Estote igitur paulisper attenti, mihique aures
Arrectas, & animos praebete benevolos,
Ex omnibus quaecunque sacris continentur literis,
(1000) Una haec nobis consideranda maximè,
[p. 128] Triumphus Christi
Ac perpendenda est historia: quae nos docet
Christum, ut patrem coelestem nostro crimine
Offensum, placatum, ac propitium nobis redderet,
Humanam carne indutum, mortem morte vicisse
(1005) Suâ: & ex miserrimo, atque aeterno servitio
Nos in libertatem asseruisse sibi. O victoriam,
Cum qua nullus Triumphus posset compararier!
Quae nobis clausam ad coelum reseravit viam,
Salutemque amissam restituit omnibus.
(1010) Ubi iam tua Mors sunt spicula,
Quibus hactenus impunè impetijsti quoslibet?
Ubi lethalis morsus? ubi Tartareae faces?
Sanguineum iam tibi est contusum, atque obtritum caput:
Vis elanguit omnis, quaeque ante millia
(1015) Multa hominum crudeli tua premebas
Tyrannide, nostrisque illudebas calamitatibus,
Nunc ipsa obtorto collo in vincula, atque carcerem
Protracta, luges, lamentaris, eiulas.
At nos contra triumphamus, gaudemusque affatim,
(1020) Ergastulo, atque faucibus cacodaemonis
Exempti. Nunc itaque nihil superest, nisi ut
Assertorem, atque vindicem Christum, Deum,
Dominumque nostrum, summis efferamus laudibus:
Eique gratias agamus supplices,
(1025) Pro immensa ipsius erga nos clementiâ.
Quod sedulò ut pro se quisque faciat, hinc domum
Digressus, vos omnes oramus. tum id quoque
Ut, si quod egimus placuit, plaudatis comiter.

FINIS.

[p. 129] Typhlus

TERENTII
CHRISTIANI
TYPHLUS.

ACTORUM NOMINA.

TYPHLUS.
SIMEON.
ANNA.
IESUS.
IOANNES.
PETRUS.
IGNATIUS.

MYDA.
MELCHIAS.
IUDAS.
CLEOPHAS.
ISACHAR.
AZARIAS.

PROLOGUS.
Iambici.

EIa, benè se habent principia: gaudeo,
Et rem nobis feliciter successuram auguror:
Quando magnam undique hominum multitudinem huc
Confluxisse video, spectatum scenicos
(5) Hos nostros ludos. Quid? ludos appello? cùm,
Quod sumus exhibituri, castum futurum sit,
Pium, ac sacrum, ex sacris depromptum literis.
Profectò tale erit, haud profanum, aut ludicrum,
Quapropter ut attentos vos praebeatis oro. Nil
(10) Nisi quod aequum est postulo: atque ob id spero
In hac re vos morem gesturos mihi: quos candidos,
Atque humanos esse arbitror.
[p. 130] Typhlus
Nigros verò, & malevolos istos Zoilos
Facilè contemnimus, bonorum adiuti ope.
(15) Quibus, si placeamus, nihil nobis nocere
Poterunt mali, nihil invidi: qui quaelibet sibi
Carpenda censent, etiam quae limata sunt probè.
Itaque totâ mihi errare videntur viâ
Qui curiosis istis criticis se satis
(20) Facturos unquam existimant.
Quare hos missos facio. Facessant improbi,
Qui crucientur magis. Quod tum illis evenit,
Quando se despici, atque negligi vident.
Sed satis est verborum. Nunc quam acturi sumus.
(25) Puer hîc, quem exire videtis in proscenium,
Paucis vobis commemorabit comoediam.
Auscultate oro, atque animum advertite sedulò.

PERIOCHA.

QUi caecus erat natus, Iesu beneficio
Visum accipit. Ingens admiratio, ac stupor
Homines capit. Pharisaei ringuntur: boni
Plaudunt, caecoque de visu sibi dato,
(5) Amicè gratulantur. Atque is oppidum
Totum perambulans, ubique praedicat
Iesum. Qui illum à Iudaeis reiectum, in suum
Statim benignè, & comiter recipit gregem.

ACTUS I. SCENA I.
TYPHLUS.
Iambici.

NAe ego hominum qui vivunt sum infelicissimus!
[p. 131] Typhlus
Neque usquam gentium quenquam reperiri posse existimo,
Cui omnes vitae commoditates aequè adversae sient,
Utpote qui non solum perpetua caecitate (qua
(5) Nullum homini gravius accidere potest malum)
Sed paupertate etiam, rerumque omnium
Inopiâ discruciatus fuerim hactenus.
Deum immortalem! quâ ego culpa commerui, ut me
Ad hunc afflictares modum? Utinam divinae tuae
(10) Voluntati visum sit, ut me ex hisce calamitatibus,
Aerumnisque eximas iam pridem enim vitae
Me piget meae. Nam quis non perpetuam hanc
Noctem durissimamque egestatem pertaesus, aboleri
Malit, quam vivere? Mihi certè mors quovis
(15) Beneficio esset gratior. Neque
Mirum profectò, cum omnibus vitae caream
Voluptatibus: & semper in luctu atque moerore
Vivendum sit mihi. Quod si accipiendi visus
Spes aliqua alicundè affulgeret, eâ utcunque animum
(20) Consolarer meum, quae nunc quia nulla est, quid aliud
Restat: nisi ut dum vivam sim miserrimus? O dolor
Multò omnium gravissimus!
Sed crepuit ostium. tacebo, ut qui sit qui exit, audiam.

ACTUS I. SCENA II.
SIMEON, ANNA, TYPHLUS.
Iambici.

AUdire visus sum mihi vocem filij,
(25) Lamentantis & calamitatem deplorantis suam.
[p. 132] Typhlus
An. Ea quidem querela illi quotidiana est.
Sim. Nihil mirum, cum iusta querendi causa ei semper
Sit misero. At eccum illum hic stantem, accedamus propius,
Ei consolando, & commodè loquendo animum
(30) Et confirmemus. An. Nihil aequè fecero lubens.
Ty. Nisi me aures fallunt, patrem, & matrem foras
Egressos inter se loquentes audio.
Sim. Quasi non ante viderim assimulabo. Eho,
Quem ego hîc lamentantem audio? filium
(35) Esse arbitror. Atque is est ipsus. Mi fili, animo
Uti quieto sis, querique desinas
Obsecro. Ty. Quo pacto possim pater?
Qui quovis misero sum miserior. An. Mi fili, non nos latet
Quam indigna perpetiare. At quid vanis tibi
(40) Prodest animum excruciasse querimonijs?
Ty. Facilè cùm valemus, recta consilia aegrotis damus
Tu si hîc sis mater, aliter sentias. Sim. Istud quidem
Verè dicis fili, cuique suum malum grave est,
Non item alijs: quando non nisi qui calceum
(45) Induit, sentit quâ parte pedem urgeat.
Atqui ita me Deus amet, ut hoc infortunium
Tuum haud minori mihi dolori, atque aegritudini,
Quam tibi fuit hactenus. Ty. Credo pater,
Sed quid mihi nunc adfers, cur expectem, aut sperem hanc meam
(50) Vitam non perpetuo miserrimam fore?
Sim. In hac re fili polliceri possum nihil.
Hoc tantùm oro, ut quod ferendum est, aequo animo feras.
Cùm questubus, lachrimisque nil nisi malum
Conduplices tuum. Ty. Scio pater. Sed quis in
(55) Tantis miserijs à querendo & flendo temperet?
[p. 133] Typhlus
Sim. In Deo ommis spes sit tibi: cui quid tuae
Saluti expediat, exploratum est maximè.
Qui neque quenquam solet affligere temerè, neque
Nostram quaerit perniciem, aut exitium, sed salutem
(60) Potiùs. Et quanquam aspera, duraque sunt, quae in hac
Vitâ nobis eveniunt, nequaquam tamen
Accusandus est ille: utpotè qui optimè
Novit, quid cuique conducat potissimum.
Atque ideo quemadmodum probus medicus, non dulcia,
(65) Sed amara frequenter nobis praebet pharmaca.
Ty. Non inficior haec à te & verè, & piè dici pater:
Neque Deum accusandum unquam existimavi
Mihi, queror tantùm & lamentor mecum saepius,
Quando, in quibus miserijs vivam, cogito
(70) Infelix. An. Id quidem concedendum videtur
Tibi. Quanquam & nos parcè, atque duriter vitam
Egimus hactenus? pater quotidiano, gravique
Labore, ego lanâ, ac telâ victum quaeritans.
Quapropter quod sors fert, patienti animo ut feras
(75) Oro: laturus aliquando patientiae
Tuae abundè magnum praemium.
Brevis est haec vita, quam in aerumnis, atque calamitatibus
Exigimus. Ad alteram illam aspiremus, quam uti
Aeternam, ita gaudio, ac voluptate undique
(80) Plenam esse credimus. Hac spe ut nos consolemur decet.
Sim. Piè hoc quidem mater dicit tua: quapropter
Moderatè, quod ferendum est, patere. Ty. Dabo operam.
An. Hem puer, ad templum, ut soles, eum deducito: ac
Deinde redi. est quod mandem ampliùs.

[p. 134] Typhlus

ACTUS I. SCENA III.
IESUS, IOANNES, PETRUS.
Eiusdem generis versus.

(85) APud improbum hoc, & pertinax Pharisaeorum genus, nihil
Effectum est hactenus, nec unquam me quicquam
Effecturum arbitror. Altiùs illorum animis
Insedit superstitio, atque adeò impietas, quàm ut
Ullis admonitionibus eximi queat.
(90) Si induci possent, ut morbum suum agnoscant,
Sanabiles essent. Nunc si remedium eis
Adhibeas, nihilo plus agas, quàm si adversus
Stimulum calces. Et tamen omnibus enitar modis,
Ne quid, quod ad salutem ipsorum pertinet,
(95) Praetermissum à me intelligant.
Ioa. Quid facias magister, cùm inter illos vix ullus
Sit tuis praeceptis qui aures praebeat?
Quin pro maximo beneficio tibi maleficium rependere
Conantur maximum. Quis homines tam impios
(100) Tuâ non indignos fateatur gratiâ?
Ies. Meritò quidem reijciendi, ac contemnendi
Sunt, qui ad meliora monentem spernunt pertinaciter. verùm
Plus quam merentur praestabitur illis: ut sibi per omnia
Satisfactum sciant: neque quicquam praeter contumaciam
(105) Suam possint causari. Nam quot verbis nondum inflectere
Potui, experiar an miraculis
Commovere queam. Atque hîc statim ad eam rem
Opportunitas offertur mihi. Videtisne
Caecum illum, non procul à foribus templi sedentem?
[p. 135] Typhlus
Pet. (110) Videmus Domine. Quin eundem hîc aliàs
Frequenter considentem, ac mendicantem
Conspeximus, cui caecitas, ut multos dicere
Audivi, nullo contigit infortunio:
Sed ita ex matre illum natum esse asserunt, ut lucem viderit
(115) Nunquam, quo quidem homini nihil accidere potest
Miserius. Ies. Mentis caecitas, quae hoc Pharisaeorum
Genus corripuit, multò gravius est malum.
Ioa. Credo. Sed cùm non ita pridem paralytico,
A te sanato dixeris: vade & vide
(120) Ne posthac pecces ampliùs; ne quid gravius
Accidat tibi: peccatum morbi causam fuisse
Indicabas, ut opinor. Itaque hinc mihi
Nunc in animum haec incidit meditatio:
Nimirum cuius culpâ homo hic in tam grave
(125) Incommodum sit illapsus. Non ipsius
Opinor: quando nullus, antequam natus.
Est, peccat, atque ideo parentum vitijs hoc
Illi accidisse videtur malum. Ies. Neque hic
Suo delicto commeruit, ut caecus nasceretur,
(130) Neque parentes eius. Non enim ob parentum
Peccata Deus punit liberos, ut lex docet, nisi
Illi vitam parentum imitentur impiam.
Verùm huic casu, non culpâ, alicuius, caecitas
Contigit, uti multa multi in vitâ accidunt
(135) Mortalibus. Et tamen per huius infelicitatem
Dei celebrabitur potentia: cui hi, plus
Quam caeci Pharisaei reclamant, atque
Resistunt pertinaciter. Et quia hoc malum
Eius generis est, ut humana ei mederi
Nequeat industria, Dei gloria illustrabitur
[p. 136] Typhlus
(140) Magis, ubi meâ operâ immedicabile hoc vitium
Homines sublatum esse viderint:
Ob id enim in terram sum missus, uti factis talibus
Incredulis probem, me vera loqui: utque à caecitate
Animi sanentur, qui verbis fidem
(145) Habituri sunt meis. Atque id quidem
Dum dies est, exequendum erit mihi. Nox ad
Opus est inutilis. quae tamen aderit brevi. Tum qui
Operari maximè volent, efficient nihil. Atque haec
Non nisi ex me oritur lux. Itaque enitendum est
(150) Omnibus, ut dum ego eis praesens adsum, salutis
Suae negotium peragant. Et huc certè
Mei tendunt conatus: nimirum, ut cuncti
Caecitate ex animis eiecta, videant
Atque agnoscant Deum: meque eius filium, in
(155) Hunc terrarum orbem missum. Quem tamen
Non habituri sunt diu. Aderit propediem
Tempus, quo hinc discedam. Nunc praesentem oderunt,
Quem sibi reddi frustra optabunt postea. Neque haec eo
Nunc dico, quasi post discessum meum
(160) Nulli ad salutem sit futurus accessus.
Diem, atque lucem hanc vos praestabitis cuilibet:
Tum sacrae litera, quae copiam, ac facultatem
Ea operandi praebebunt, quae ad salutem pertinent.
Sed ad caecum nunc accedamus. Faxo ut prodigiosum, &
(165) Nunquam antè auditum videatis miraculum.

ACTUS I. SCENA IV.
TYPHLUS, IESUS, IGNATIUS, MYDA.
Iambici.

EHodum, adeste oro populares, & munusculo
Dato succurrite infelici. Ies. E terrâ eum
[p. 137] Typhlus
Erigite paulisper. Ty. Quis is est, qui me attingit? &
Quem ego hîc audio loquentem? Ies. Postea scies.
(170) Nunc te contrectandum atque sanandum praebe. Ty. Nihil
Est quod fecero lubentius. Ies. Oculos tibi
Luto oblitos, ut opinor, sentis. Ty. Sentio,
Et ut mihi prosit opto. Ies. Bono fac sis animo: & vide,
Ne quod Deus largiri dignatur, tua
(175) Tibi intercipiat diffidentia. Ty. Nihil quidem
Diffido, & animus nescio quid mihi praesagit boni.
Ies. Ad piscinam Siloe, absque ullâ te confer
Morâ, atque illic, oculis quod illevi, lutum ablue.
Ty. Ibo statim, & praeceptis parebo tuis.
Ies. (180) Fac ita. Vale. Ty. Vale & tu vir honorande.
Sed ô me miserum! Quis me eò deducet? puer abest,
Nec est rediturus ante vesperum. Ig. Ego tuum
Istum puerum, ubi ubi est, quaeram: atque adeò tibi
Inventum dabo: aut si eum reperire nequeo,
(185) Ipse te istuc deducam. Operire me
Hîc paulisper, iam iam redeo. Ty. Nunquam in vitâ
Animus, ut nunc, exhilaratus fuit mihi.
Neque, quae sit causa scio: nisi quod ab hoc homine,
Qui oculos luto oblevit, quique ad piscinam me
(190) Ire iussit, aliquid expecto boni. O Deus!
Si hoc mihi tuo beneficio contingat, ut
Videam, atque ex his perpetuis tenebris eximar,
Quis me homo erit felicior? & confido fore,
Adeò animus insolito mihi gestit gaudio.
Ig. (195) Hem tibi puerum. Opportunè eum
Inveniebam domi. Ty. Benè fecisti quisquis
Es, & habeo gratiam. Ehem, adesdum Myda. My. Adsum.
Ty. Ad piscinam Siloe rectâ me deduces viâ. My. Faciam.
[p. 138] Typhlus
Ig. Utinam tuo id fiat bono. Ty. Fiet. Bene vale. ^____________

ACTUS I. SCENA V.
IGNATIUS, MELCHIAS, IUDAS.
Iambici.

^{________________} Quàm velim
(200) Ut quod sperat, eveniat misero. Mel. Hem, quò abire
Paras Ignati? Ig. Non ita procul. Mel. Paulisper mane,
Atque huc ad nos accede propius, est quod tecum agamus.
Ig. Non herculè otium est nunc mihi: nam aliò me mea
Vocant negotia. Tamen si quid est, quod me vis, dic paucis.
Mel. (205) Paucissimis. Vidisti una nobiscum, quid
Caeco isti sit factum: & quò ille ire sit iussus.
Ig. Scio. Mel. Sed dic sodes, num ex vili, sterilique istâ aquâ
Remedium ei sperandum existimas?
Ig. Id equidem certò illi non ausim pollicerier.
(210) Et tamen bona spes habet animum meum.
Non frustra eum istuc iturum. Mel. Ridiculum.
Meâ quidem sententiâ planè errat, qui
Innatae caecitatis vitia ab aqua sibi
Remedium quaerendum arbitretur. Iu. Planè assentior
(215) Tibi Melchia: & quemadmodum abijt istuc, ita
Eum reversurum puto. Mel. Id quidem haud dubium est mihi.
Ig. Sit ita. Tamen bene mihi fecisse videtur,
Qui ad piscinam iussus ire,
Sibi obsequendum existimavit, cùm
(220) Id factu sit facillimum, & nullius impendij.
Quod si aliud gravius illi imperasset,
Anne patendum fuisset ei? Iud. Nequaquam:
Quid enim necesse erat inanem sumere operam,
[p. 139] Typhlus
Ignat. Qui istuc sciat, nisi periculum sit factum. Mel. Qui
(225) Tale quid periclitatur, quid aliud quam se ludos populo,
Deliciasque facit? Quod quidem huic homini stulto
Iam iam est eventurum, ubi deceptus à piscina redierit
Miser. Ig. Arbitrarer id futurum
Nisi audivissem ab eodem ille Iesu alia etiam
(230) Prodigiosa esse exhibita miracula. Mel. Quae sunt ista? Ig. Ah
Quasi nescias. Paralyticum dico sanatum, qui malo
Isto annos discruciatus fuerat plurimos.
Praeterea hominum millia paucis panibus, atque exiguo
Obsonio exaturata affatim. Et aquam insuper
(235) In vinum commutatum in nuptijs. Quid, an
Non haec divinâ quadam virtute ab eo effecta
Videntur? Iud. Minimè herclè, cacodaemonum
Ope illa fecit: hos sibi habet amicos, &
Familiares, atque adeò adiutores sibi: utpote
(240) Ex illorum grege profectus. Ig. Id equidem aliquoties
Illi obiecistis. Sed quid ipse? an obmutescebat ad ea?
Haudquaquam profecto. Verum os obturabat
Vobis planissimè. Adeò ut prae pudore cederetis,
Nihil invenientes, quod respondere poteratis.
(245) Atque huius rei ego oculatus sum testis, aderam
Enim, & pudebat me vestri. Nihilominus
Tamen non acquiescitis,
Pertinaciâ, ut mihi videtur, excoecati.
Mel. Apage, nihil nobis commercij tecum
(250) Esse volumus, cum à scelerato illo stare videaris.
Ig. Ut lubet. Nihil & ego vos moror.

[p. 140] Typhlus

ACTUS II. SCENA I.
TYPHLUS, IGNATIUS.
Iambici.

DEum immortalem! ecquis me vivit fortunatior?
Atque adeò venustatis voluptatisque plenior?
Nemo herclè quisquam. Nam Deus
(255) Potestatem in me hodie planè ostendit suam.
Sed quae ego nova video prodigia? quae miracula?
Nunquam ante visa mihi? itaque adeò ne cogitata,
Aut animo concepta unquam? O coelum, ô terra, quàm
Vos aspicio lubens! Quae ideo iam estis gratissima,
(260) Quod hactenus ignota fuistis mihi. Prae gaudio
Neque ubi sum, neque quid ago, neque quid loquor scio.
Oh, cui unquam in vita quicquam accidit felicius?
Aut quis me nunc non beatum praedicet?
Facessat aegritudo, valeat moeror, omnesque
(265) Cedant curae. Iam nihil posthac intervenire
Poterit, quod hoc mihi gaudium ex animo eximat.
Sed quid? nemo gestientem me videt?
Nemo gratulatum accurrit?
Ig. Reviso quomodo illi caeco cesserit
(270) Res: quem nunc à piscina redijsse, aut iam iam
Rediturum existimo. Sed nisi mihi oculi
Hallucinantur, video eum huc accedentem:
Atque adeo sine ductore: nam illum haud ducit, sed sequitur puer.
Deus bone! quam ego rem novam conspicio? Ibo
(275) Ei obviam, atque compellabo. Ty. Eho populares,
Accedite sodes, ut videatis, quae mihi praestitit Deus.
Ig. Ehem, quid gestis, aut quid laetus es mi homo?
Ty. Quid laetus sim rogas? Sed ausculta obsecro.
[p. 141] Typhlus
Quis tu sis nescio, at me, ut opinor, antè novisti,
(280) Et conspexisti saepius.
Ig. Novi equidem caecum quendam, tibi non dissimilem:
Quem apud templum sedentem, & mendicantem
Vidi frequenter. Ty. Is ego sum ipsus, ô bone.
Tunc oculis orbatus vivebam miserè: nunc
(285) Visu accepto, nullum hominem me feliciorem censeo. Ig. O
Admirandam divini numinis potentiam!
O prodigium, ante hac auditum nunquam! Ego te vidi euntem
Ad piscinam caecum, nunc redeuntem, bone
Deus, quem, qualemque video? Ty. Amice dicam:
(290) Conspicientem, atque perfectè intuentem
Omnia. Quâ quidem voluptate
Nihil mihi potest esse gratius. Ig. Credo,
Idque tibi contigisse ex animo gaudeo.
Nae illi divinâ virtute praeditus
(295) Est homo, qui quod neque auditum, neque
Visum est unquam, praestare potuit. Ty. Id quidem
Haud dubium est mihi. Nunc rectà me ad parentes confero
Quos ego iam delibutos reddam gaudio,
Simulac apertis oculis me omnia intuentem, atque
(300) Cognoscentem videbunt. Ig. I sanè, nae tu illis nuncium
Adferes laetissimum.
Ego ad forum hinc eo: deinde aliò:
Per totam urbem hoc ut dispergam prodigium. Atque
Opportunè huc video accedentes Iudam, & Melchiam.
(305) Nullos aequè atque hos nunc mihi cupiam dari obvios.

ACTUS II. SCENA II.
IUDAS, MELCHIAS, IGNATIUS.
Iambici.

NUnc verba sibi data, osque sublitum caecus
[p. 142] Typhlus
Ille novit optimè. Mel. Illudetur passim ab omnibus,
Et merito, qui isti impio seductori sibi
Parendum arbitratus est. Sed video Ignatium huc
(310) Venientem, quem offensi missum faciebamus modò.
Quid homini acciderit nescio. Laetus est, & huc
Ad nos accedit. Ig. Appellabo ego eos prior.
Eho boni viri, etiam nunc Iesum illum spernendum,
Aut accusandum vobis arbitramini?
Mel. (315) Quid ita? cedo. Ig. Hoc equidem primum. Hominem ego
Illum divinum esse existimo, quem vos odistis, &
Hactenus estis persecuti. Iud. Ah, quid sibi
Haec vult oratio? Ig. Caecus ille à piscina reversus est,
Oculis apertis perfectè videns, atque
(320) Cognoscens omnia. Mel. Nae tu mihi parum videre sobrius.
Ig. Quid ita? Me. Quia neque verum, neque verisimile est,
Quod praedicas. Ig. Immo nihil verius. Ipse hominem
Vidi, atque adeò cum ipso locutus sum diu.
Iud. Erras profecto: alius is, quem vidisti,
(325) Fuit. Caeco isti oculi aperientur nunquam. Ig. Quin
Eundem istum, non alium vidi, & visu praeditum
Compellavi, atque oculis probè utentem suis.
Iud. Fabulae sunt, quas adfers: quibus
Ego fidem minimè habendam puto. Ig. Tun’ fabulas
(330) Me adferre dicis? Nihil eo unquam reperietur verius,
Aut certius. Sed satis hîc sum moratus diu. Abeo,
Totumque perambulo oppidum:
Hoc tam prodigiosum factum narraturus quibuslibet.

ACTUS II. SCENA III.
IUDAS, MELCHIAS.
Iambici.

ABijt tandem, atqe utinam revertatur nunquam.
[p. 143] Typhlus
(335) Invisus ille, atque odiosus homo nobis hoc
Toto occurrit die. Sed est quod te rogem
Melchia. Mel. Quid cedò. Iud. Verumne tu isthuc esse
Credis, quod ille nobis persuadere conabatur?
Mel. Nequaquam. Iu. Neque ego ita esse puto. Et tamen
(340) Quia ipse se illum vidisse aiebat, magnus mihi
Scrupulus est iniectus. Mel. Facessant scrupuli.
Si omnino videt ille caecus, quod tamen
Minimè ita esse arbitror, non id divinâ ope,
Sed cacodaemonis astu illi contigit. Per hunc
(345) Ille sua exequitur omnia. Iud. Idem & mihi videtur:
Nam homo improbus est, ad concitandas turbas,
Atque tumultus movendos natus. Quem nisi
E medio sustulerimus, magnum herclè nobis
Pariet malum. Mel. Huc ut omnibus
(350) Viribus incumbamus necesse est. Iud. Hac in re
Bonam me spero navaturum operam. Et quo pactò istud fieri
Solet, probè calleo. Neque id factu difficile erit
Nobis, cum adiutores habituri simus plurimos.
Omnes enim nostri illum oderunt: atque ob id
(355) E medio sublatum volunt.
Mel. Id certè fiet propediem. Et nisi fiat, perijmus, &
Planè actum erit de nobis. Quando eò
Omnes ipsius conatus tendunt, ut nostra
Auctoritate ac dignitate sublata,
(360) Ipse novam in has regiones religionem
Inferat: atque adeò populi se regem faciat.
Non multum abesse mihi, quod dicis, à vero
Videtur Melchia: audio enim discipulos illius
Inter se dicere, eum esse Messiam, Prophetarum
(365) Sacrorum oraculis olim promissum nobis.
[p. 144] Typhlus
Quod si semel, populo fuerit persuasum, omnes
Maiorum nostrorum ritus, omnesque ceremoniae
Spernentur, atque pedibus conculcabuntur
A quibuslibet. Interim nos contempti, & sine
(370) Honore ullo cuncti vivemus. Id ne eveniat, an
Non in tempore providendum est nobis? Mel. Est. Res
Enim nullam patitur moram: nam principijs
Est obstandum. Quod si nos ociosos cessare,
Aut languere intellexerit, continuò aderit ferocior,
(375) Suorum, quos corrogat undique confisus, multitudine.
Iud. Quò magis rem mecum perpendo, hoc periculum
Puto nobis impendere gravius: itaque ut huic malo
Remedium statim quaeramus, inprimis est
Opus. Mel. Agedum, laudo consilium tuum. Eamus
(380) Nunc intrò, & super hac re civitatis principes
Consulamus: praeterea totum sacerdotum ordinem:
Quos, quo volumus, facile impulerimus. Iud. Placet.

ACTUS II. SCENA IV.
SIMON, TYPHLUS, ANNA.
Iambici.

DEum immortalem! quod ego novum video spectaculum,
Siccine te à caecitâte liberatum esse
(385) Fili? Quis unquam in vitâ tale, & tam mirum vidit
Prodigium? Ty. Nemo unquam pater.
Atqui id mihi nunc primùm accidisse, multo
Omnium est gratissimum.
Oh, quibus ego verbis hanc meam felicitatem proloquar,
(390) Quae ex improviso, & praeter omnem opinionem accidit
Mihi? Tum maximè quibus praeconijs.
Et laudibus illum celebrabo, qui tantum in me
[p. 145] Typhlus
Contulit beneficium? Id quidem scio, nihil
Me unquam tam magnificè quicquam dicturum, quod
(395) Non illius erga me superet munificentia.
Qui me ex morte in vitam revocavit. Non enim
Nisi mors vita illa, quam vixi hactenus,
Erat appellanda. An. Credo fili: & propterea magis
Tibi gratulamur: atque nobis etiam, qui ex
(400) Gravissimâ miseriâ & calamitate te exemptum
Conspicimus. O Deus! serva obsecro hoc nobis
Gaudium. Sim. Mi fili, quantum moerorem mihi tua
Caecitas antè attulit,
Tantum nunc in animo percipio gaudium:
(405) Cùm te tristissimo hoc incommodo video
Liberatum. Sed quid obsecro
Ei reddemus, qui hoc tibi beneficium praestitit?
Aut quo munere hanc erga nos compensabimus
Beneficentiam? Ty. Nescio profecto: nil enim
(410) Vulgare debetur ei. Et quae paupertas nostra sit
Scio. An. De eo minimè nobis laborandum arbitror:
Nam audio hominem illum nulla expetere munera,
Parvo contentum. Si. Audivi & ego illud. Tamen etiam
Atque etiam erit nobis videndum, ne culpam
(415) Ingratitudinis, quâ nullum detestabilius
Vitium esse censeo, incurrisse videamur.
Si gratiam ei referre haud possumus, agere
Certè possumus: idque primâ oblatâ occasione
Nobis faciendum existimo. Ty. Ita quidem decet.
Sim. (420) Eamus nunc intrò: & Deo inprimis pro tam
Insigni, & inaudito in nos beneficio gratias
Agamus. Ty. Rectè, atque piè. Sim. Praecedo, sequimini.

[p. 146] Typhlus

ACTUS III. SCENA I.
CLEOPHAS, IGNATIUS.
Iambici.

MIra atque prodigiosa sunt, quae commemoras
Ignati. Sed vide sodes ne in falsum me
(425) Conijcias gaudium: nam nihil est quod malim omnium,
Quàm hac nunc verè à te dicier. Ig. Age, age, sequere
Me, ipse te ad eum deducam, ut videas, & loquentem
Audias: nam ubi habitat scio. Cl. Si id feceris,
Gratissimum erit mihi. Cupio hominem intueri
(430) Oculatum, quem caecum miseratus sum frequentiùs:
Cupio cum eo colloqui, eique hoc tantum bonum
Gratularier. Ig. Eamus ergo. Sed quid tibi
Videtur de isto Iesu, cuius ope visum
Suum caecus est consequutus? Cl. Planè divinum, &
(435) Quovis homine praestantiorem illum esse censeo,
Huc ad nos à Deo missum. Talem & ego eum
Esse arbitror: cùm ea faciat, quae humanâ arte, aut
Industriâ fieri nullo possunt modo.
Cl. Est ut dicis, Deum habet adiutorem sibi:
(440) Nihilominus tamen nostri Pharisaei, atque
Scribae, nihil omnino his rebus commoti, pertinacibus,
Et offirmatis animis illi adversari non desinunt.
Ig. An hoc tibi mirum videtur Cleopha?
Oderunt hominem, utpote qui simulatam illorum
(445) Sanctimoniam passim reprehendit, eosque
Traducit liberè. Viri illi habiti fuerunt hactenus
Pietatis opinione reverendi: & tales etiam
Nunc haberi se volunt.
Ille autem fucatam istam, quam sibi induerunt,
[p. 147] Typhlus
(450) Personam, eis detrahit, & quales sunt, conspiciendos,
Cognoscendosque manifesto proponit omnibus:
Non sine magno ipsorum dedecore, ac ignominiâ. Hinc
Illae lachrymae. Cl. Probè intelligo: & idem
Suspicari saepius in mentem venit mihi
(455) Honorem & dignitatem, in qua nunc sunt, ne amittant
Metuunt: & propterea quae benè sunt facta, & quae
Laudem merentur, ut malefacta reprehendunt:
Et semper sibi aliquid in ijs calumniandum existimant,
Quanquam nihil est quod dicunt, & propterea ad ea,
(460) Quae ille ipsis obiecit saepè, obmutuerunt turpiter.
Ig. Nihil mirum: nam veritatis simplex est oratio: &
Fucus suo se indicio prodit. Cl. Id quidem
Verè dicis. Sed cum semper in egregijs ipsius
Factis causati sint aliquid, an & hîc etiam
(465) Invenient, quod culpandum censebunt sibi?
Ig. Nihil, ut ego quidem existimo. Cl. Et tamen audio
Illos mussitare aliquid. Quod tamen nihil
Est. Ig. Quid obsecro? Cl. Dicam. Sed nescio
Quem huc nobis obviam venientem conspicor.
(470) Nisi oculi me fallunt, ipse est quem quaerimus.
Ig. Profectò is est ipsus. Probè hominem novi.
Paulisper hîc subsistamus, & operiamur eum accedentem.

ACTUS III. SCENA II.
TYPHLUS, IGNATIUS, CLEOPHAS.
Iambici.

SAtis diu domi desedi: in publicum
Prodire nunc lubet mihi:
(475) Ut me felicem videant, qui infelicitatem
[p. 148] Typhlus
Saepè antè deploraverunt meam. Neque
Quicquam reticebo: atque hoc à quo mihi profectum est
Bonum, & quo pacto id consequutus sum, celabo neminem. at
Video non procul hinc stantes nescio quos, eos
(480) Adoriar, atque compellabo. Ig. Viden’ eundem esse
Cleopha? caecum illum dico mendicum. Cl. Est is ipsus.
Ad nos huc accedit. Ig. Oh, benè
Se res habet. Nihil mihi potest evenire gratius.
Ty. Eho boni viri, novistis qui fui antea?
Cl. (485) Probè: nimirum caecus ille, non ita
Procul à templo mendicare solitus. Ty. Benè
Dixisti: is sum ipsus. Cl. Prô Deum immortalem! quam
Ego novam rem intueor? Quoties ego te vidi
Caecum? quoties tua calamitas doluit mihi?
(490) At nunc hanc tantam felicitatem ex animo
Tibi gratulor: Deumque oro, ut bonum hoc tibi
Perpetuum, atque stabile esse velit. Ty. Habeo gratiam
Vir humanissime. Sed ubi ego nunc illum reperiam,
Qui oblitis luto oculis, ut viderem, auctor fuit
(495) Mihi? Ille huius mei inventor, perfectorque
Est gaudij. Huic uni acceptum fero, mihi
Quod evenit bonum. Et quanquam ea mea est paupertas, ut
Illi pro merito gratiam referre nullo
Queam modo: tamen non committam, ut beneficij
(500) In me collati immemor esse videar. Ig. Id quidem
Ut facias aequum est: & nisi feceris, peccaveris
Gravissimè. Ty. Scio hoc, scio amice: & propterea à
Parentibus statim digressus, eum, ubi ubi est,
Ut quaeram, prodij foras. Et spero illum mihi
(505) Obviam alicubi venturum. Cl. Idem & nos speramus. vale.
Ty. Valete viri. Sed quò, aut quâ ego nunc pergam via?
[p. 149] Typhlus
Aut ubi hominem istum reperiam? profectò nescio:
Quando illum neque novi, neque conspexi unquam. Sed
Video non ita procul hinc stantes, nescio
(510) Quos. Ad eos ibo, atque rogabo, ut hominem istum commonstrent mihi.

ACTUS III. SCENA III.
IUDAS, MELCHIAS, TYPHLUS.
Iambici.

ESt ut dixi Melchia. per totum hic rumor est
Dispersus oppidum. Ad te eunti quot mihi
Dixere: in ore est omni populo. Neque quod remedium
Huic malo quaeramus, scio. Adeo haec res consilia
(515) Mihi perturbavit omnia. Mel. Ego quoque quibus
Modis obturari vulgò poterit os, planè nescio.
Iud. Reperiendum tamen, atque excogitandum erit aliquid.
Sed quisnam est ille, quem huc venientem conspicor? videtur nos
Compellaturus. Mel. Hui, quem ego istum hominem esse dicam?
(520) Nescio quid mali animus auguretur mihi. Ty. Satis
Hîc substiti diu. Adoriar illos. Heus boni viri.
Oro ut, quae paucis sum dicturus, audiatis. Mel. Quid
Est? Ty. Cupiam mihi monstrari istum hominem, quem Iesum
Appellant. Id si praestiteritis, magnum me à vobis
(525) Confitebor accepisse beneficium. Iud. Quid cum illo
Negotij est tibi? aut cur visum, aut auditum
Eum expetis? Ty. Nihil profectò mihi esset gratius,
Nihil iucundius, quam illum videre, quem
Ego quovis honore dignum deputo: &
(530) Cui gratias libenter egero. Me. Quamobrem? Ty. Rogas?
Ille mihi aperuit oculos atque caecitatem
Ademit. Iu. Quis tu igitur es? cedo. Ty. Quis? caecus ille, quem
[p. 150] Typhlus
Apud templum sedentem, & mendicantem saepè vos
Conspexisse arbitror. Mel. Tun’ is es? Ty. Is sum. contemplamini
(535) Me, an sim, nec ne. Iud. Videris esse: nihilominus tamen
Te eundem esse ut credamus animum inducere non possumus.
Ty. Desinite obsecro dubitare viri: idem ego ille sum
Mendicus qui, coeli luce carui hactenus.
Quam ut magno gaudio, ac voluptate viderem.
(540) Effecit ille, quem nunc quaero. Mel. Ehem, quo abis?
Mane paulisper, & dic sodes, quo modo visum
Acceperis tuum. Nullisne est usus pharmacis?
Ty. Nullis planè: tantum lutum, quo ille mihi obleverat
Oculos, in piscinâ eluebam. Atque istuc simul ac fecissem.
(545) Visum accipiebam protinus: quaeque anteà
Non videram, conspiciebam omnia. Iud. Mira sunt
Qua commemoras. Ty. Sunt fateor: sed verissima.
Iud. At ubi tibi istum hominem quaerendum existimas?
Ty. Hoc me nescire iamdudum dixi vobis.
(550) Atque ideo orabam ut eum monstraretis mihi.
Sed videor nihil apud vos effecturus: &
Nescio quos huc procul adventantes conspicor.
Ad illos accedam. Valete. Me. Ah, quid properas? mane.
Ibimus unà tecum; nam qui sint, me novisse existimo.
Ty. (555) Eamus igitur illis obviam.

ACTUS III. SCENA IV.
ISACHAR, AZARIAS, MELCHIAS, IUDAS, TYPHLUS.
Iambici.

AUt me animus fallit, aut hic impostor magnum
Aliquod nobis adferet incommodum. Ille est, qui
Turbas has excitat: & qui, quae certa habuimus hactenus
Incerta, atque infirma ut sint, efficit omnia.
[p. 151] Typhlus
Aza. (560) Deus istum seditiosum perdat hominem, ad nos
Vexandos, atque cruciandos natum. Sed Iudam & Melchiam
Huc accedentes video. Isa. Video & ego. Verùm ille tertius
Qui eos comitatur, quis sit nescio,
Eamus illis obviam, ac compellemus. Viri
(565) Honorandi, salvete. Mel. Salve & tu Isachar.
Hem, tun’ quoque hîc eras Azaria? Aza. Eram. Sed quis
Ille? Ty. Oh, qui sim rogas? An ignoratis me,
Qui omni populo hactenus fui notissimus?
Isa. Ego herclè qui sis planè nescio. Ty. Caecum
(570) Illum atque publicum mendicum apud fores
Templi sedentem, an non vidistis unquam? Az. Vidimus
Equidem illum. Sed ad quid istud? Ty. Ah, rogas?
Is ego sum. Contemplamini me amabò:
Praeter oculos nihil in me mutatum reperietis.
Isa. (575) Utinam verum sit, quod praedicas. Sed unde
Tibi ista profecta est oculorum commutatio?
Unde visus, quo caruisti hactenus? Ty. Ab homine
Ignoto, quem Iesum appellari audivi saepius.
Quem utinam mihi contingat videre, & colloqui.
Isa. (580) Quid is fecit tibi? Ty. Frequenter iam dixi,
Et idem, si vultis, dicam denuo. Nam quod pulchrum est
Et profuit, repetere saepius lubet. Oblinebat
Ille mihi oculos, utque in piscinâ Siloe
Abluerem eos iubebat. Quod simulac fecissem,
(585) Continuo apertis oculis intuebar omnia.
Quid hoc, an non prodigiosum, atque inauditum
Facinus videtur vobis? Ego quidem non nisi divina ope
Tale quid quenquam efficere posse arbitror.
Iud. Erras mi homo. Non ille talis est, qualem
(590) Tu eum esse existimas. Patrem quidem Deum
[p. 152] Typhlus
Habet in ore, & ab eo se huc missum praedicat,
Sed commentum est merum. Nam si pater illi esset Deus,
Ut gloriatur impudens, nihil die sabbato,
Quo cessandum ab omni opere est nobis,
(595) Sibi moliendum existimaret. Isa. Rectè tu isthaec Iuda.
Nam apud maiores quoque nostros violare sabbatum
Scelus habitum fuit gravissimum. Atque id non
Humanum inventum est, aut commentum, sed Dei
Praeceptum, cui ut dicto obedientes simus, aequum esse arbitror.
(600) Quod is nequaquam fecit hactenus: Atque ideo Deo,
Non illi, quod tibi contigit, acceptum feres.
Sed dic mihi sodes: quid sentis de illo? Ty. Oh, quid sentiam
Rogas? Propheta magnus, insignisque vir
Mihi videtur: cuius ego virtutem in me
(605) Expertus sum planissime. Aza. Abi hinc, & quaere illum
Si is tibi quaerendus videtur. Ty. Hoc quidem faciam, & eum
Me aliquando inventurum spero. Isa. Iamne abijt ille?
Et liberè hîc nobis loqui
Quae volumus licet? Enimvero aut animus me fallit,
(610) Aut hîc homo magnam nobis est excitaturus
Tragoediam: cuius conatibus improbis
Nisi resistamus, video miseram huius fabulae
Nobis expectandam esse catastrophen. Mel. Est ut dicis:
Et quò haec res sit evasura metuo. Aza. Idem &
(615) Mihi curae est maximè. Et tamen, si salvi esse volumus,
Remedium adversus hoc malum inveniendum erit
Nobis. Isa. Id equidem effectum reddam sedulò.
Eamus nunc intrò. Universum nostrorum ordinem
In crastinum diem iubebo convocarier.
(620) In quorum conventu super hac re consultabimus.
[p. 153] Typhlus
Quod quidem, ut opinor, magno eius fiet malo.
Mel. Fiet procul dubio. Atque ubi isthuc acciderit,
Nullus erit, qui non meritò hoc illi evenisse
Sit dicturus. Quin laudabunt conatus nostros, qui eo
(625) Sublato, cunsuluimus nobis. Is. Sic est. praecedo, sequimini.

ACTUS IV. SCENA I.
CLEOPHAS, IGNATIUS.
Iambici.

REviso quid noster agat Ignatius, ut cum
Eo de hac re confabuler, quae ut nullum hac nocte somnum in
Oculis perceperim, effecit mihi. Plurima
Occurrunt, quae me diversum trahunt. Magis
(630) Tamen huc inclinat animus, ut ea quae facit
Hic Iesus, divinâ virtute potius, quam
Ope cacodaemonis fieri, ac praestari existimem.
Reclamant illi civitatis nostrae principes,
Et omnibus resistunt viribus. Verùm
(635) Parum, aut nihil potius mihi videntur dicere.
At quisnam iste est, quem huc advenientem conspicor?
Nisi mihi hallucinantur oculi, Ignatius
Est. Nihil herclè potuit fieri opportunius
Ig. Bone Deus! quantus civitatem implevit rumor? &
(640) Quam magna inter homines dissentio est? Cl. Propiùs
Ad illum accedam, ut quae loquitur intelligam.
Ig. Quanquam insigne illud factum laudant plurimi,
(Quod equidem summis est celebrandum praeconijs)
Tamen totus Pharisaeorum, atque Scribarum
(645) Ordo id omnibus vituperat, culpat, atque calumniatur
Modis. Cl. Idem illum, quod me, solicitum habet. Sed alloquar.
Hem Ignati, commodè mihi venis obviam?
[p. 154] Typhlus
Nam ad te ibam. Ig. Et ego ad te. Verùm dic mihi sodes quid tandem
Futurum existimas? Conspirant Pharisaei,
(650) Consiliumque ineunt, atque omnem dant operam, ut hunc Iesum
Dolis fallant, laqueisque irretiant suis.
Cl. In eo viros se praebent strenuos. Neque
Tam religio, quam invidia, odiumque eos stimulat.
Nam contra illum quod adferunt, ego quidem
(655) Leve, & nullius momenti esse censeo.
Nimirum istud factum esse sabbatho. Hoc solum
Est, quod calumniantur, & in quo disputant.
Et valdè errant, meâ quidem sententiâ,
Qui illum, qui, quamvis festo die, bonum,
(660) Piumque aliquod exequitur opus, culpandum arbitrantur sibi
Ig. Hîc tibi planè assentior, & tamen vereor,
Ne illi, quâ sunt malitiâ, hominem fallacijs
Ac technis circumveniant innocentem. Nam
Huc omne studium, omnem operam, omnesque conatus suos
(665) Conferunt. Cl. Verum dicis. Sed quaenam ista est perversitas,
Aut caecitas potius, ut ab eo sibi metuant,
Qui ipsis consultum vult maximè?
Eum oderint, qui bene monendo, ac consulendo
Salubriter, optimè de illis meritus est hactenus?
(670) Caecus quidem fuit antè hic mendicus; sed oculorum illa erat
Caecitas; mens visum habebat
Suum. Hi verò Pharisaei, cum oculos habeant
Apertos, animum pertinaciâ, atque malevolentiâ
Excaecatum gerunt. Sed quosdam huc accedentes conspicor.
(675) Pharisaei, & Scribae mihi videntur. Abeamus sodes
Hinc. Nolim mihi tum illis quicquam commercij
Esse. Ig. Ego quoque hoc hominum gens odi pessimè.

[p. 155] Typhlus

ACTUS IV. SCENA II.
ISACHAR, IUDAS, SIMEON, ANNA.
Iambici.

DE caeci istius ad nos vocandis
Parentibus, consilium probo: itaque famulo meo id
(680) Dedi negotij, ut accersat eos huc ad nos.
Iud. Bene fecisti: ex illis enim facilè
Intelligemus, quod scire volumus, & de quo
Laboramus. Namque ut quod sentio loquar,
Non arbitror hunc eorum filium esse, qui
(685) Visum se accepisse passim praedicat.
Sed video illos huc accedentes. Commodè,
Atque adeò in ipso tempore profectò. Hem, viden’?
Isa. Video & servum meum una redeuntem. Iu. Hîc eos
Opperiamur. Fiat. Sim. Non de nihilo est, quod Pharisaei*
(690) Et civitatis principes,
Ad se nos vocaverint. An. Quae eius rei
Causa sit, probè me intelligere arbitror.
Neque te latet, ut opinor, de quo nobiscum sint
Acturi. Sim. Scio quid dicas: nimirum de filio.
An. (695) Idipsum. Sim. Eam rem, si scire volent, explicabimus
Eis planè, atque apertè, nulla circuitione
Usi. Sed video ego illos non procul hinc consistentes.
An. Sunt? certè sunt. Accedamus ad eos, ac comiter
Salutemus. Sim. Sic herclè faciendum est nobis.
(700) Salvete viri honorandi. Isa. Salvete & vos. Sed
Nostin’ causam cur te unà cum uxore ad nos iusserimus
Accersier? Sim. Non. Quanquam quid suspicari
Mihi videor propemodum. Iu. Itane? Sim. Ita. Isa. Dic igitur
Cur vos huc à nobis vocatos arbitremini.
[p. 156] Typhlus
Sim. (705) Nisi quid me fallit mens, rumor iste, qui de filio
Nostro per totum est dispersus oppidum,
Vos commovit, ideoque nos accersendos
Existimastis. Isa. Rem tetigisti acu. Sed dicite
Mihi sodes, estne ille vester filius,
(710) Qui caecus natus, nunc apertis videt oculis?
Sim. Idem est. Isa. Mira hercle narras. Quid tu mulier, quem
Eum esse dicis? An. Non alienum, sed meum:
Quem ego ex hoc concepi, & peperi. Isa. Neque verum, neque verisimile
Mihi dicere videmini. Sed unde haec tam repentina
(715) Illi accidit mutatio? Sim. Hoc quod scimus, ut
Indubitatum, certumque testari possumus:
Nimirum eum esse filium nostrum, & caecum
Fuisse natum: Sed quo pacto, aut per quem visum acceperit,
Ignoramus planissimè.
(720) Hoc ille vobis melius, certiusque dicet, quam
Nos. Neque enim puer est, ut quid acciderit sibi, nesciat.
Vocate eum potius, & nos missos facite.
Ipse loquatur de se quae novit. Isa. Ubi nunc est
Ille? An. Domi erat modò. Isa. Revertimini igitur
(725) Istuc, ac dicite ei, ut huc ad nos absque ullâ
Veniat morâ: namque hîc illum expectabimus.
Ehem, properate, quid statis. Abierunt nunc quidem
Illi, & veniet is fortasse. At ne nihil omnino
Efficiamus metuo. Loquentem enim illum audivimus antea,
(730) Neque profectum est quicquam. Idem
Et nunc futurum existimo. Et tamen ut ab hoc
Iesu nobis caveamus, idque in tempore ipsa res
Nos monet. Nam si cessare, aut languere
Coeperimus, hui, quantam fenestram illi ad
[p. 157] Typhlus
(735) Audaciam aperuerimus. Quodcunque lubebit,
Licere sibi arbitrabitur, homo sceleratissimus.
Iud. Sic se res habet, ut dicis. Confidentia,
Atque improbitas eius nobis satis, superque
Nota est omnibus. At eccum huc advenientem, quem
(740) Vocari iussimus. Isa. Video. Hui tam citò?

ACTUS IV. SCENA III.
TYPHLUS, ISACHAR, IUDAS.
Iambici.

QUantum mihi negotij facessunt hi
Pharisaei. Quando semel ijs apertè rem
Omnem commemoravi, quid est quod me revocant?
An nunc negaturum me, quod dixi antè, existimant?
(745) Prohibeat hoc Deus. Sed video eos
Hîc stantes. Accedam. Eho siccine me revocandum
Putastis, quem parum amicè hesterno reiecistis
Die? Isa. Ita visum fuit nobis. Nunc seriò
Ad ea, quae percontabimur, fac ut respondeas.
(750) Quid ille fecit, aut quomodo oculos tibi
Aperuit? Ty. Vah, ridiculum. Heri satis dilucidè
Vobis commemoravi omnia. Non necesse igitur
Esse puto, ut eâdem hîc narrem denuò. Nihil
Enim vobis à me requirendum arbitror amplius.
(755) Si syncero animo percontamini, ea quae
Dixi sufficere debent vobis. Sin aliud
Est, quod vos movet, eandem cantionem
Ut recantem, haud facilè me induci patiar,
Quod si rem ob id inquiritis exactius, ut eius
(760) Disciplinam sequamini, per quem Deus
Tanta operatur, & cuius ego virtutem in me
[p. 158] Typhlus
Sum expertus, laudo. Sed aliud est quod vos stimulat.
Isa. Apage sis. Quid hic vult mendicus sibi?
Tu cum homo sis improbus, atque scelestus; istius
(765) Scelerati esto discipulus. Nos talem detestamur
Magistrum, utpote Mosis discipuli: cum quo Iesus iste
Nequaquam est conferendus. Mosen quondam cum Deo
Locutum certò scimus. Itaque quicquid ab
Illo nobis est praescriptum, religiose
(770) Observandum censemus. Istum autem alterum
Ut audiamus, minimè nobis expedit:
Neque est necesse: cùm unde profectus sit, planè
Ignoremus. Ty. Divinam suam potentiam
Satis, superque tum in me, tum in alijs multis
(775) Saepè ostendit. Nihilominus tamen vos etiamnunc ei
Aures occluditis. Quin quod piè factum est, uti
Malefactum calumniamini. Sed est quod vos rogem, an
Deum hominis improbi vota, aut preces exaudire
Putatis? Id quidem nemo mihi facilè persuaserit.
(780) Verum qui ipsum religiosè, ac piè colit,
Eiusque praeceptis paret, eum audit, ut ego
Quidem arbitror. Quod si Deus
Per hunc Iesum caecitatem mihi ademit,
Quanquam divinae totum hoc acceptum ferri
(785) Debet munificentiae, tamen Deo
Gratus, & amicus sit oportet, quo ministro
Tam insigne beneficium praestitit mihi.
Neque enim vulgare, quod in me factum esse videtis, miraculum
Est. Prodigia quidem multa olim maioribus
(790) Nostris spectanda exhibuit Deus:
At non per improbos, sed sanctos, ac pios viros.
Verùm quis obsecro fuit
[p. 159] Typhlus
Unquam, qui homini à nativitate caeco
Aperuit oculos? & depulsâ perpetuâ
(795) Nocte, lucem infudit? quod nisi hic
Iesus profectus esset à Deo, nisi
Divina virtus illi adesset, nihil profectò
Posset istiusmodi. Dei
Enim ope, non humanâ hoc mihi praestitum est industriâ. Iud. Ah,
(800) Tace impudens. Tu qui in peccatis natus es
Totus, quique homo vilissimus es, atque omnium
Rerum imperitus, nos docebis? O facinus
Indignum! In malam hinc abi crucem
Furcifer. Nae tu haec magno tuo malo
(805) Dixisse scies propediem. Ty. Nihil ego vestras minas moror.

ACTUS IV. SCENA IV.
ISACHAR, IUDAS.
Iambici.

DEum immortalem! quanta est in ijs animi obfirmati
Pertinacia, quos nova haec superstitio,
Atque haeresis corripuit. Iud. Id herclè quotidiana nos
Abundè docet experientia. Nonne videmus homines.
(810) Simulac huic impostori auscultare coeperint,
Ira mutari, ut non cognoscas eosdem esse?
Isa. Tales ego novi plurimos.
Et plures erunt brevi, nisi
Cohibeamus, atque adeò planè tollamus, &
(815) Radicitus extirpemus pestiferum hoc hominum genus, à quibus
Nisi nobis caverimus, certum exitium universo
Nostro est oriturum Ordini. Iu. Vere isthaec à te dicta sunt
Isachar: & quò haec res nobis evasura sit,
[p. 160] Typhlus
Nimis vereor. Isa. Agedum, malo
(820) Nodo malus nobis quaerendus erit cuneus.
Idque ut tandem faciamus, ipsa res, ac tempus nos monet.
Nam nimia nostra erga illos indulgentia hoc
Nobis peperit incommodum: Itaque pessimè
Eo pacto in rempublicam consuluimus,
(825) Qui tam leni animo nos esse ostendimus
Hactenus. Nunc itaque expergiscamur, &
Quod antè lenitate est commissum, severitate
In posterum compensemus. Nam improbis
Hominis huius seditiosi conatibus
(830) Ut obsistamus, omninò est necesse. Idque
Adeò quam fieri poterit ocyssimè. Deteriores enim
Omnes sumus licentiâ.
Quam nisi ei, eiusque discipulis adimamus, quicquid illis in
Mentem veniet, volent: neque
(835) Id pravum, an rectum, aequum, au iniquum sit cogitabunt.
Quodcunque lubuerit, sibi licere existimabunt
Homines nequissimi. Iud. Est ut dicis Isachar.
Quapropter dum licet, atque consulendi tempus est,
Perniciosissimum huius cohibeamus
(840) Inceptum: ulciscamur eum, qui exitium nobis
Molitur omnibus. Atque adeò perdamus
Totum illum sceleratorum, atque impiorum hominum gregem.
Isa. Ita fiet. neque enim conquiescam unquam, neque desinam
Donec hoc perfecero. Iud. Eho, laudo: isthuc tene.
Isa. (845) Ego, quod in illos me facere dignum est invenero,
Intrò nunc concedamus. Iud. Ubi voles, I prae, sequor.

[p. 161] Typhlus

ACTUS V. SCENA I.
IGNATIUS, CLEOPHAS.
Iambici.

O Homines perversos, ac pertinaces! Cùm
Tam multis miraculis, & prodigijs
Iesus hic Deum sibi propicium, atque adiutorem
(850) Esse manifestò declaraverit: nihilominus
Tamen totus Pharisaeorum & Scribarum
Ordo insontem, atque hominem pium omnibus
Insectatur modis. Ah, itane fieri oportet? Quid
Tibi videtur Cleopha? Cl. Dicam hîc liberè,
(855) Quoniam tutò licet, & soli sumus. Ego & ea
Quae alijs antè, & potissimum quod nunc huic praestitit
Caeco, non nisi divino auxilio eum fecisse iamdudum
Persuasi mihi. Quis enim homo tale quid
Effecit unquam? Ig. Nemo certè. Quare moliantur quod
(860) Volent calumniatores isti improbi,
Nihil tamen invenient in eo, quod culpare aut reprehendere
Iure queant. Nugae sunt, & frivola, ac planè
Absurda, quae adferunt. Quoniam factum tam praeclarum,
Atque insigne inficiari non possunt, ex sabbato
(865) Violato sibi sumunt calumniam. Sed audistin’
Quantâ confidentiâ ijs se opposuerit ille, cui
Iesus aperuit oculos? Cl. Non, sed narra obsecro:
Nam audire gestio. Ig. Non solum apertè apud
Ipsos confessus est, à nullo se nisi à
(870) Iesu hoc accepisse beneficium, sed severâ
Insuper oratione intrepidè, quicquid ab
Eis obijciebatur confutavit. Cl. Oh, quid audio?
Ig. Planèque illis os obturavit. Cl. Benè, ita me
Deus amet, factum, gaudeo. Ig. Quo res evaserit
[p. 162] Typhlus
(875) Audi. Cùm veritate convicti, nihil
Haberent, quod responderent, mendicitatem homini
Obijciebant suam. Cl. Ridiculum. Ig. Sceleratum etiam eum
Esse dicebent, & in peccatis natum.
Praeterea indoctum, atque omnium rerum imperitum. Ut in
(880) Pauca conferam, pudore tandem affecti,
Iraque concitati, illiberaliter
Eum reiecerunt, dira minantes. Cl. O impium
Hominum genus! At quis est, quem huc accedentem conspicor?
Ig. Ubi? Cl. In ultimâ isthac plateâ. Ig. Video. Sed quem eum
(885) Esse arbitraris? Cl. Eundem de quo hic loquimur. Ig. Is
Est certè. nihil potuit accidere opportunius.
Appellabimus eum, ubi propius accesserit.

ACTUS V. SCENA II.
TYPHLUS, CLEOPHAS, IGNATIUS.
Iambici.

AH, quàm me illi Pharisaei reiecerunt contumaciter?
Quàm atrocia sunt minati? Verùm parvi ego
(890) Minas illorum facio. Cl. Audin’ quid dicat? Ig. Propemodum.
Taceamus, ut audiamus caetera. Ty. Ex sua quidem
Synagogâ me eiecerunt, quid tum? à Deo
Me non reiectum existimo, qui tantum beneficium
Praestitit mihi. Cl. Nunc planè quae loquitur audio.
Ty. (895) Sed quinam sunt isti? Non praevideram
Eos. Compellabo: nam non omninò ignoti sunt mihi:
Quando antè cum illis sum locutus. Salvete
Viri. Ig. Salve & tu. Sed quo pacto tibi res successit
Cum Pharisaeis? de eo enim adveniens videbaris
[p. 163] Typhlus
(900) Dicere aliquid. Ty. Facessant Pharisaei & Scribae, impium
Hominum genus. Aliud nunc ago. Cl. Quid sodes? Ty. Quaerendus
Mihi est Iesus iste, quem invenire non potui hactenus.
Dicite mihi obsecro, vidistisne eum uspiam?
Aut si scitis, ubi sit, oro ut monstretis mihi.
(905) Nam nihil malim, quàm eum videre. Neque videre
Solum, sed pro tam insigni erga me beneficio
Gratias illi agere, & adorare insuper.
Ig. Amice, gaudeo non solum corporis,
Sed mentis insuper tibi apertos esse oculos.
(910) Namque hoc ex oratione tuâ mihi deprehendere
Videor: quae ut cuiusque est animus, declarat maximè.
Ty. Quid vobis dicam viri? Non solùm visum accepi,
Sed totum me intus commutatum sentio.
Cl. O hominem felicissimum! Ty. Sed dicite
(915) Amabò, ubi me Iesum istum inventurum arbitramini?
Abundè nunc quidem sum foelix: at tum demum longè me
Putabo felicissimum.
Ubi conspiciendi, & adorandi illius mihi
Data erit copia. Agitedum, adiuvate me obsecro, &
(920) Per totum eum quaeramus oppidum. Ig. Quanquam est
Quòd agam domi, tamen libenter tibi meâ
Subveniam operâ. Cl. Ego quoque unà eo:
Et spero nos eum inventuros alicubi.

ACTUS V. SCENA III.
IESUS, IOANNES, PETRUS.
Iambici.

QUanta, & quam pertinax Pharisaeorum sit contumacia,
(925) Quantaque impietas, audivistis modo. Sed ille laudandus
[p. 164] Typhlus
Est, & dignus eo, quod consequutus est,
Beneficio: qui divinam in se gratiam
Agnoscens, impijs illis confidenter se opposuit
Calumniatoribus. A quibus etiam si est reiectus,
(930) Deum tamen propicium habet sibi. Et ex commercio, ac
Communione hominum improborum si quis eijcitur,
Non ignominia afficitur, sed laudem potius
Consequitur. Nam ut bonis probari, ita malis displicere
Laudabile est. & quem impij oderunt, Deo charus
(935) Est. Itaque gratiam hominum contemnendam existimate,
Et adnitimini, uti divina vobis
Opituletur benignitas: cuius subsidio quaslibet
Malevolorum hominum molitiones, conatusque
Declinabitis facillimè. Ioa. Verissimum
(940) Esse illud, quod dicis magister, saepius
Re ipsâ experti sumus. Sed nescio quos huc
Venire conspicor. Pet. Inter illos est, nisi
Fallor, cui tu oculos aperuisti Domine.
Et de quo hic nobiscum es locutus. Ies. Is
(945) Est ipsus. Subsistamus paulisper, eumque opperiamus
Accedentem, Nam me quaerit, meque sibi dari expetit.

ACTUS V. SCENA IIII.
TYPHLUS, CLEOPHAS, IESUS,
MELCHIAS.
Iambici.

QUid isthuc esse dicemus, quod cùm totum oppidum
Perambulaverimus, nusquam illum invenerimus tamen.
Cl. Aliàs quidem ille mihi saepè obviam venit:
[p. 165] Typhlus
(950) Atque ideo cur idem nunc non sit factum, vehementer
Miror. Sed quinam isti sunt, quos non ita procul
Hinc consistentes video? Oh, amice, gaude. habes
Hominem, quem quaeris. Probè eum, eiusque discipulos
Novi. Ty. Utinam verum sit quod praedicas. Cl. De eo
(955) Quidem haud dubium est mihi. Ty. Quid igitur cessas? Hem, rape
Me ad eum sodes: nam nullus est, quem aequè conspexero
Lubens. Cl. Agedum, ad illum rectâ te ducimus viâ:
Sequere. Ty. Sequor. Sed hoc primum dic sodes, quis
Eorum sit, qui oculos aperuit mihi? quo tanti in me
(960) Collati beneficij auctorem cognoscam, &, ut
Aequum est venerer. Cl. Eum ego tibi monstrabo, ubi
Propius accesserimus. Ies. Ad nos huc properat. Obviam
Illi procedamus. Cl. Ipse huc se convertit.
Ty. Dic, inquam, quis sit, quem quaero? Cl. Quietus ut
(965) Sis oro, iam iam scies. Ies. Eho, accede propius
Huc ad me ô bone: est quod te rogem.
Ty. En adsum, & lubens quidem. Ie. Credisne in filium
Dei? Ty. Credo vir reverende. Sed eum nondum
Novi: itaque rogo, ut quis is sit, commonstres mihi.
Ies. (970) Quem videre optasti, & quem quaesivisti,
Et qui nunc loquitur tecum, ipse est, qui tibi oculos
Aperuit, & in quem credere
Te oportet. Ty. Credo, credo mi Domine, teque Dei filium
Esse, ad genua tibi supplex accidens, confiteor, &
(975) Agnosco lubens. Eho siccine te tandem
Reperi, quem per totam urbem quaesivi hactenus?
Oh, divine vir, fili Dei, mearum
Omnium voluptatum inventor,
Atque auctor: quibus ego te nunc laudibus efferam?
[p. 166] Typhlus
(980) Nescio certè. Vides in quibus sim gaudijs. Vides
Oculos planè esse apertos mihi. Nulla mihi res
Poterit tanta intervenire posthac, ut
Aegritudinem pariat. Ies. Benè facis, qui beneficij
Accepti memor, te gratum praebes. At surge
(985) Iam, & vide ut affectibus moderêre. Nam ut virum
Decet fortem, res adversas aequo pati
Animo, ita Deo nihil displicet magis, quàm si
Qui dulci fortunâ ebrias, se immoderatè efferat.
Ty. Credo mi Domine. Sed ut ignoscas obsecro.
(990) Prae gaudio neque quid facio, neque quid loquor scio.
Ies. Humanum istud quidem, cùm non vulgare sit,
Per me tibi quod contigit.
Ego, qui lux sum mundi, huc ad vos veni, non aliam
Ob causam, nisi ut invertantur rerum vices:
(995) Utque proditâ, per lucem Euangelicam, falsâ
Fucatae religionis specie, qui antè non
Videbant, nunc videant: & qui vident, visum
Perdant suum. Caecus quidem corpore fuit
Hic: sed animi caecitas, qua hoc tempore
(1000) Correpti sunt plurimi, vitium est multò gravius
Mel. Ohe, quid ais? Num & ego, & nostri ordinis homines
Caeci sumus? Ies. Si caecitatem mentis
Agnosceretis, remedium vestro morbo facilè
Reperiri posset. Nunc quando à vitio illo vos
(1005) Alienos, & multò alijs sapientiores
Esse creditis, nullo modo sanari
Potestis. Hic cùm caecus esset, corporis
Vitium agnovit, & propterea lucem est consequutus.
Hominum vulgus, in erroribus
(1010) Vobiscum versans, conspectis miraculis, meisque
[p. 167] Typhlus
Auditis sermonibus, Euangelicae veritatis
Lucem, amota mentis caligine, cupidè
Amplectuntur. Vos autem cognitione legis turgidi
Atque arrogantes; cum oppugnatis legis auctorem,
(1015) Planè estis caeci, totâque erratis viâ.
Populus citius visum accipit, quia facilè
Induci potest, ut se minus
Perspicacem esse fateatur,
Erroremque agnoscat suum. Atque ideo quae in illis est
(1020) Caligo, ruditas potius est appellanda,
Quàm malitia. Caeterum vos, qui quovis caeco
Caeciores estis, & nihilominus doctores
Plebis esse vultis, id est caecorum duces,
Adeo caecutitis, ut qui vobis remedium
(1025) Adhibere paret, nihil agat. Nam & ipsi lucem aspernamini,
Falsâque specie sanctimoniae
Alios seducitis: non hominum consulentes
Saluti, sed vobis prospicientes potissimùm.
Mel. Vah, quod ante dixi saepius,
(1030) Idem nunc dico denuò Homo es ad maledicendum, &
Convitiandum natus. Sed parum feliciter,
Ut auguror, haec tibi caedet improbitas. Apage, tuae
Virulentae orationis
Iamdudum me cepit satietas. Ies. Abijt ille: neque
(1035) Mirum: nam quae ex me audivit, ingrata illi fuere omnia.
Ty. Mi Domine, abeant qui volent. Ego si me recipere
Digneris, tibi, tuisque me lubenter
Addixero: neque à te unquam recessero. Ie. Euge, bene facis,
Laudo. Sequere. Ty. Sequor, ac lubenter herculè.
(1040) Vos interim spectatores valete, & mecum plaudite.

FINIS.

[p. 168] Pentecoste

TERENTII CHRISTIANI PENTECOSTE. ACTORUM NOMINA.
	AZARIAS. HANANUS. SIMEON. MELCHIAS. PETRUS. ALEXANDER. ANNAS.	CAIPHAS. IACOBUS. IOANNES. ACHIOR. SYRUS. IOSEPHUS.

PROLOGUS.

Iambici.

A Lectionibus scholae gravioribus,
Studijsque severioribus ad tempus breve
Cùm essemus liberati, in otio tamen
Ut planè versaremur, noster noluit
(5) Didascalus. Novam itaque hanc, & sacram suam
Nobis discendam, agendamque dedit fabulam.
Neque quisquam, ut opinor, hîc adest, qui me sibi
Confutandum, vel reprehendum cogitet,
Quod historiam, non profanis sed mysticis
(10) Ex literis sumptam, appellare fabulam
Sim ausus. Ita ego illam nomino: sed sacram, & piam.
Non talem, quales Ethnicorum fabulae,
[p. 169] Pentecoste
Fuerunt plurimae, lascivis ac turpibus
Plenae probris: foeda meretricum, & adolescentium
(15) Palam narrantes crimina. Deorum quoque
Adulteria, & incestus. Nihil tale hic sibi
Noster choragus exhibendum existimat:
Iuventuti sibi commissae, veluti decet,
Ac par est, consulens. Itaque in scriptis suis
(20) Spurcos & inverecundos iocos, cane
Peius, & angue devitat. Sed eccum adest
Qui periocham comoediae quam hîc acturi sumus,
Vobis narrabit. Attentis quaeso auribus,
Animisque eum auscultate. Audito, & cognito
(25) Argumento, facilius percipietis caetera.

PERIOCHA.

Iambici.

APostoli divino imbuti spiritu.
Linguis loquuntur varijs. Quotquot audiunt,
Mirantur. Ebrios quidam illos asserunt.
Quos Petrus confutat. Tria hominum millia
(5) Ad Euangelicam se convertunt fidem.
Sanatur claudus. Optimè meritis mala
Refertur gratia. Deinde gravibus minis
Interdicitur illis, ne Christum praedicent
Usquam: quas illi nihil morantur. Ad pedes
(10) Apostolorum Iosephus pecuniam
Pro fundo acceptam, effundit liberaliter.

[p. 170] Pentecoste

ACTUS I. SCENA I.
ALARIAS, HANANUS, SIMEON,
MELCHIAS.
Iambici.

DEum immortalem! quidnam hoc est novae rei?
Nonne omnes hi loquentes quos audivimus
Dudum, Galilaei sunt? Ha. Certè sunt. Az. Quid igitur
Mihi accidit, quod, quae loquebantur, planè intelligerem?
Ha. (5) Ego quoque nostrates me audire existimabam.
Sim. Non illi suo sermone sed nostro videbantur
Uti. Az. Oh, quis tale, quid factum unquam audivit? Haud
Humanum illud beneficium, at divinum esse arbitror.
Mel. Nae vos tota erratis viâ.
(10) Ebrij sunt, ac musto pleni hinc facundia
Illa. Ha. Non vinum, ut quod sentio loquar,
Sed aliud herclè eos disertos efficit.
Verùm quid aut quale istud sit, me nescire fateor.
Mel. Vah, temulentia mera est. Sim. Ne ita
(15) Loquare ô bone. Nimis vile esset vinum, si ebrietas
Homini tale quid praestare posset.
Vidisti, & audivisti, opinor, ebrios
Loquentes saepè. Dic mihi
Sodes, an tam prudenter, atque sobriè
(20) Loqui unquam visi sunt tibi?
Loquaces ebrios videas multos, sed eloquentem
Nullum. Ex ore autem horum quae proveniebant, qualia
Et quàm pia, ac magnifica erant?
Quae quidem animum planè commoverant meum.
(25) Itaque divino illos spiritu afflatos puto.
Az. Idem & ego iamdudum persuasi mihi. Ha. Et ego
[p. 171] Pentecoste
Neque hanc opinionem à quoquam mihi velim eximi.
Sim. Me quoque si in diversam quis pellicere sententiam
Conetur, nihil agat: nam sana, quae audivi, mihi visa
(30) Sunt omnia. Mel. Ohe, credite hoc mihi, erratis,
Erratis procul dubio. Quod antè dixi,
Idem nunc dico denuo: ebrij sunt, &
Musto impleti. Aza. Neque verum, neque verisimile
Mihi videris dicere. Sed egreditur unus
(35) Ex illis, & huc accedit. Videtur nos
Compellaturus. Subsistamus hic sodes,
Illumque si quid fortè est dicturus, audiamus.
Aza. Sequntur & alij, quid sit futurum nescio.

ACTUS I. SCENA II.
PETRUS, AZARIAS, SIMEON, HANANUS.
Iambici.

SEquimini me fratres, atque ad eos quos videmus hîc
(40) Stantes, eamus, illosque alloquamur. Eho viri,
Quicunque, estis, adeste huc, & ad ea, quae dicturus sum,
Aures accommodate attentas, dociles, atque benevolas:
Et rem, uti se habet cognoscite.
Id enim vestra potissimum refert. Aza. Dic quod tibi
(45) Placet: auscultabimus libenter, tuaque oratio (ut
Pro alijs etiam loquar) grata admodum nobis erit.
Pet. Exordiar igitur. Hi Galilaei, qui apud
Me consistunt, non ebrij
Sunt profectò, ut quidam existimant:
(50) Cùm hora sit diei tertia: quo quidem
Tempore nullos, aut paucos admodum ebrios
In hisce nostris conspicimus regionibus.
Sed quod per Ioëlem vatem olim est denunciatum
[p. 172] Pentecoste
Id nunc accidit. Nam sic locutus est vir ille
(55) Divinus, ac coelesti afflatus numine:
Temporibus ultimis, inquit Dominus, meo
Spiritu omne hominum genus perfundam largiter.
Nam vestri filij, atque filiae vaticinabuntur, &
Iuvenes, senesque somnijs docebuntur.
(60) Servi mei, atque ancillae numine
Concitati divino, admiranda prodigia
Denunciabunt. Sed prius quam haec fient, plurima
Virtute meâ exhibita conspicietis miracula, in
Coelo, atque terrâ: sanguine
(65) Nimirum, & igne, fumidoque vapore. Interim
Sol, qui omnia illustrat, caligine obscurabitur:
Et luna sanguine: antequam
Magnus, atque illustris ille Domini veniet
Dies. Quicunque autem nomen Dei invocaverit,
(70) Salvus erit. Haec ante tot secula nobis sacer
Vaticinatus est propheta
Ioël. Nunc vobiscum ut rem perpendatis obsecro.
Quod de mittendo, atque infundendo spiritu suo
Praedixit, palàm hodie hîc exhibitum vidistis.
(75) Reliquorum quaedam magno terrore exanimati,
Tum conspiciebamus, quando in cruce
Iesus pendens, animam exhalabat. Quod autem
Restat, simili praestabitur fide. Atque ob id
Nihil est quod desperetis: certam enim ille vates
(80) Salutis commonstrat viam,
Cùm periculum denunciat. Quin insuper
Addit, quid vobis faciendum siet. Neque
Grave, aut molestum est, quod iubet,
Sed factu facilè. Dei, ait, nomen implorate, &
[p. 173] Pentecoste
(85) Parata vobis est salus.
Porrò quo pacto nomen Dei sit invocandum,
Audite nunc viri Israelitae. Multos ego
Inter vos esse existimo,
Qui novistis Iesum Nazarenum, quem Deus
(90) Varijs sacrorum vatum oraculis olim
Promissum, non ita pridem coram conspiciendum.
Atque audiendum exhibuit nobis: miraculis,
Rebusque prodigiosè gestis, omnibus
His commendatum regionibus. atque haec ille omnia
(95) Divinâ effecit ope, praesentibus vobis.
Quapropter non arbitror, necesse esse,
Ut eâ hîc oratione longiori
Commemorem. Quis enim vestrum est qui ignorat homines
Aegro, infirmoque corpore, ab
(100) Ipso sanatos plurimos? caecis suum
Restitutum visum? leprosos mundatos?
Eiectos cacodaemonas? atque adeo mortuos
In vitam revocatos? Nemo inter vos, ut opinor, est,
Qui haec, & multa insuper alia,
(105) Ab eo facta inficietur. Notiora enim sunt, quàm ut queant
Negari. Talem igitur hunc cùm nobis largitus est Deus:
Non casu, aut fortuitò, sed certo ipsius consilio,
Ad conservandam gentem Israëliticam,
Eum vos impiorum hominum operâ
(110) Comprehensum, cruciatibus ac tormentis gravissimis
Afflixistis. Neque eo contenti, in crucem, uti hominem
Sceleratum, sustulistis innocentem.
Deus autem, quemadmodum illum vobis tradiderat
Occidendum, ita, (quod divinorum vatum oraculis
(115) Eventurum multo antè praedixerat) in vitam tertio
[p. 174] Pentecoste
Revocavit die. Nunc audite oro, quae
De illo dixit David, coelesti spiritu
Afflatus: Propositum mihi
Dominum ante oculos semper habeo:
(120) Atque illo propitio, & adiutore, nulla
Re commoveor. Nec mens mihi
Eam ob rem solùm gestit gaudio: at multò magis
Quod planè persuasum habeam, illum apud inferos
Animum non derelicturum meum: neque permissurum, ut is
(125) Qui suâ ei pietate placeat,
Intereat unquam: sed commonstraturum illi potius
Rectam vitae viam; ne aberret uspiam.
Fortasse sunt inter vos, qui hoc oraculum
Ad Davidem potiùs, quàm ad Iesum referendum existimant.
(130) Novi ego quàm magnificè sentiatis
De illo vestro Patriarcha. In quo quidem
Reprehendendi nullo modo videmini mihi.
Fuit ille certè vir pius,
Sanctus, atque Deo charus. Sed, ut de eo
(135) Vestro patre loquar liberiùs, minimè illud est ei
Attribuendum, quod de Messia est dictum. Mortem enim
Obijt David, & sepultus est,
Neque revixit unquam. Atque id verum esse declarat
Eius sepulchrum, quod etiam nunc est apud
(140) Nos: in quo nihil, nisi ossa illius squalida,
Ac sicca supersunt. Verùm cum esset spiritu
Divino illustratus, certoque crederet
Eventurum, quod Deus ipsi se facturum.
Recepisset: nimirum Christum ex ipsius
(145) Stirpe, secundum carnem, oriturum, illumque fore immortalem,
[p. 175] Pentecoste
Et perpetuò cum Patre moderaturum omnia:
Non ad se vaticinium illud arbitratus est esse
Detorquendum, sed ad hunc Iesum, qui mortuus
Revixit. Atque huius rei
(150) Nos oculati testes sumus: qui non modo
Cum illo vivo familiariter
Viximus, & res ab eo prodigiosè gestas conspeximus,
Sed postea cùm à morte revixisset: vidimus
Eum saepè. Neque vidimus
(155) Solùm, sed faciem illius agnovimus. tum vulnerum
Vestigia contrectavimus.
Nobis itaque ut in hac re fidem habeatis, par, atque
Aequum esse arbitror. Ab hominibus
Quidam ad extremam deiectus est ignominiam,
(160) Sed à Deo ad supremam gloriam est evectus. Nunc itaque
Ab eo profectum est nobis hoc beneficium,
Planè novum, atque inauditum hactenus:
Nimirum quod nos audiveritis linguis loquentes
Varijs, à vobis intellectis omnibus.
(165) Porro veluti ad Davidem, hoc quod dictum est oraculum,
Qui mortuus est, neque revixit, accommodari
Nequit, ita multo minus reliqua videlicet
De ascensu illius ad coelum, de consessu ad Dei
Patris dexteram, de regno coelesti,
(170) Quod in aeternum illi est promissum. Id quoque quod David
In Psalmo loquitur mystico: Dixit Dominus Domino meo,
Sede ad dextram mihi: donec eos, qui tibi
Adversantur, pro scabello pedibus subiecerim tuis:
Non de se est profatus, verùm de Christo, Dei
(175) Filio, Iesu isto Nazareno, quem in crucem
Sublatum, summâ infamiâ
[p. 176] Pentecoste
Afficiendum vobis esse putastis. Quanquam nihil
Effecistis, operamque in eo lusistis omnem. Nam
Revixit ille, atque in coelum, unde venerat,
(180) Ascendit, nobis rem tam admirabilem
Coram conspicientibus. Sim. Commovit nos tua
Tam cordata oratio. Sed quid faciemus viri
Fratres, peccavimus graviter, & poenam nos
Meruisse fatemur. Quod factum est, infectum reddi non potest.
Pet. (185) Scio ego isthuc. Sed id non imputabitur
Vobis, si verè peccati vestri vos poeniteat,
Et sacrosancto baptismi lavacro in nomine
Iesu abluamini. Quod ubi fuerit factum,
Vobis gratia sancti infundetur Spiritus,
(190) Quâ nos iam donatos conspicamini,
Neque nunc, qualia sint, quae antè perpetavit
Quis quam secum meditabitur:
Sed hoc sibi persuadebit, totum esse gratuitum
Quod largitur Deus, omnium
(195) Delictorum vestrorum planè oblitus. Ad
Vestram enim gentem Ioëlis propriè pertinet
Oraculum. quanquam & ad alios innumeros, quos
A verâ religione nunc
Alienos, Deus sua clementia, in
(200) Regni sui consortium
Convocabit. Atque id ex verbis, quae apud eundem sequuntur
Vatem, intelligitur facilè. Namque haec subijcit:
Quicunque invocaverit nomen Domini,
Salvus erit, itaque in mandatis dedit nobis Deus,
(205) Ut vobis primùm hanc gratiam
Denunciemus: ac deinde ut gentes quoque
Eodem invitemus: quibus ille salutis viam
[p. 177] Pentecoste
Per eandem fidem patêre
Voluit. Siquidem hoc munus non ex hominum meritis,
(210) Sed ex Dei gratuitâ beneficentiâ,
Atque liberalitate donatur nobis.
Nunc itaque videte fratres, ut tam insignem, tamque obviam
Divini numinis in vos amplectamini
Clementiam. Ha. Oh, iam dudum eam
(215) Amplectimur reverende vir, atque peccasse nos poenitet.
Nunc ergo quicquid tu posthac nobis praeceperis,
Exequemur sedulò.
Pet. Hem, laudo. Eamus iam intrò. Quae ad salutem
Porrò vobis erunt opus, illic peragentur omnia.

ACTUS I. SCENA III.
ALEXANDER, MELCHIAS.
Iambici.

(220) EHo, quid tibi de eo videtur Melchia,
Quid longiori oratione multorum
Commovit animos? & quem sunt sequuti plurimi,
Assentientes illi per omnia. Mel. Equidem
Quid dicam planè nescio:
(225) Nisi hoc unum, quod auditu tibi minimè
Erit iucundum: nimirum hanc rem ad perniciem
Nostram pertinere, & ad exitium religionis,
Quàm à maioribus olim nobis traditam,
Inviolatam, atque incorruptam servavimus hactenus.
Al. (230) Metus ille tuus haudquaquam vanus mihi videtur:
Nam, nisi me fallit animus, id unum moliuntur
Homines illi seditiosi, atque huc omnibus
Incumbunt viribus. Quorum conatibus
Improbis nisi restiterimus, nisi eorum
[p. 178] Pentecoste
(235) Cohibuerimus audaciam, idque primo tempore,
Quam illi nobis tragoediam, quas turbas, &
Tumultus concitabunt? Mel. Neque visos, neque
Auditos unquam. Nam operae precium est herculè
Advertere, quòd palam, coramque omni populo
(240) Dicere non erubescant, Nazarenum istum,
Quem iure nos occidimus, Dei fuisse filium,
Et Messiam, sacrorum vatum oraculis
Nobis olim promissum: illumque tertio
Revixisse die: atque in coelum, unde venerat,
(245) Reversum esse insuper. Eho, quid videtur? an
Non seditiosa haec est oratio?
Nonne talibus verbis invidiam, atque odium
Populi in nos facilè concitent?
Al. Facillimè. Nam cui persuasum est, virum
(250) Eum pium fuisse, & innocentem,
Atque adeo filium Dei, quem nos ut maleficum
E medio sustulimus, quo animo illum esse, & futurum
In nos arbitraris? Mel. Pessimo herculè.
Atque ideò ne fides eis
(255) In hac re habeatur, prospiciendum nobis erit
Gnaviter. Atque id ni fecerimus, actum est: nihil
Nos morabuntur, ubi se superiores
Esse senserint: atque ideo haec res mihi curae est maximè.
Al. Et mihi quidem: nam de nostra omnium
(260) Auctoritate, ac dignitate agitur: quam illi sibi
Planè contemnendam arbitrabuntur, simul
Ac victores evaserint.
Quod ne fiat summa nobis est adhibenda cautio.
Mel. Rectè tu quidem isthuc: itaque in hac re me lubenter
(265) Praestabo adiutorem tibi.
[p. 179] Pentecoste
Alex. Hem, laudo. Nunc ad civitatis principes,
Sacerdotesque rectà concedamus, ut
Super hac re consilium unà capiamus, quomodo
Et illos ulciscamur, &
(270) Nobis caveamus in tempore. Mel. Placet. Praecede, sequor.

ACTUS II. SCENA I.
ANNAS, MELCHIAS, CAIPHAS,
Iambici.

MIra profectò sunt, quae nobis intus narrasti Melchia.
Quanquam illa audiveram antè. Sed
Si vixero, nunquam istud impunitum
Relinquetur. Quin seditiosum hoc, atque maledicum
(275) Hominum genus eò redigam, ut neque quò fugiant, neque
Ubi tutò delitescant, usquam sint locum
Inventuri. Quod ubi evenerit, meritò
Id illis accidet: qui sibi quicquid lubet,
Faciendum existimant. Atque id an aequum sit, an
(280) Iniquum, nihil vident, nihilque pensi habent.
Mel. In illos & ego graviter animadvertendum arbitror:
Quando id culpâ commeruerunt suâ. Ca. Istud herculè
Fiet propediem. Dormiunt,
At ego eos, uti merentur, excitabo sacrilegos.
(285) Qui se nullis teneri legibus, nosque
Sibi contemnendos, atque illudendos putant.
Mel. Id ut facias, te dignum est Caipha. Planè enim
Perijmus, nisi audacissimum
Illorum cohibeamus incoeptum: tantumque dedecus,
(290) Ac probrum à nobis propulsemus: technis, ac dolis
Consuta illorum refellamus mendacia.
[p. 180] Pentecoste
An. Ehò, rectè. Quis enim ferat,
Quae nobis obijciunt homines vilissimi?
Quos à retibus, telonioque impostor ille
(295) Ascivit sibi. Qui nunc, nescio quâ freti confidentiâ,
Turbas atque tumultus passim excitant: novosque
Ritus commenti, religionem à maioribus
Nobis traditam, abolendam existimant.
Ridiculum, an illos prudentiores
(300) Nobis esse arbitrabimur?
Qui divinas vel memoriter tenemus literas?
Mel. Facessant illi idiotae, sacrorum mysteriorum
Planè rudes: nobisque ea explicanda
Relinquant, qui omnem aetatem in hoc studio contrivimus.
(305) Illi se ad relictum referant opus: neque
Quae supra illos sunt inquirenda putent sibi.
Ca. Id nisi faciant, magnum aliquod eis brevì eveniet
Malum. Atque ita me Deus amet, ut ego,
Quod in hac re vehementior sum, non animi
(310) Atrocitate commoveor, sed impudenti
Illorum audaciâ, quâ quidvis sibi licere
Impunè existimant. Mel. Ea
Inprimis erit nobis cohibenda, si salvi
Esse volumus. An. Istud igitur decretum sit, nec
(315) Ab eo nos ullis patiamur avocari
Rationibus. ^{________________}

ACTUS II. SCENA II.
IACOBUS, IOANNES, PETRUS.
Iambici.

^{________________} Deus bone! quanta commutatio
In nobis hesterno est facta die? & quàm feliciter
[p. 181] Pentecoste
Nostrum succedit negotium? Deus procul dubio
Adiutor est nobis. Nam non nisi illius
(320) Auxilio talia nos praestare potuissemus. Ioa. Est
Ut dicis frater: tria enim hominum millia,
Aut paulò minùs eo, Petri oratione
Commoti, ad fidem se converterunt euangelicam.
Quod quidem haud nobis, sed soli asscribendum est Deo:
(325) Cui totum hunc profectum acceptum ferre debemus:
Cùm nostrâ industriâ hic effectum sit nihil.
Ia. Verè tu istuc, atque piè. Quid enim nos possemus homunculi,
Nisi adiutorem, atque propicium nobis haberemus
Deum? Ab eo enim ad nos proficiscuntur omnia.
(330) Ille est, qui nos suâ benignitate ad hoc
Munus vocavit; quique nos suâ dignatus est
Clementiâ. Itaque nobis ille laudandus,
Atque omnibus est celebrandus modis.
Sed eccum Petrum accedentem. Pet. Deo
(335) Maximas ago gratias, cum pro insigni illius
In nos heri collato beneficio, tum pro
Tam foecundo, copiosoque profectu, quem praeter
Opinionem consequuti sumus. At Iacobum, & Ioannem
Hîc stantes conspicor. ad eos
(340) Accedam. Eho, hiccine eratis fratres? Salvete.
Ia. Salve Petre. Nae nos hominum qui vivunt sumus
Felicissimi, quibus tanta Deus praestitit.
Pet. Laudari ille à nobis satis
Nullus unquam poterit modis.
(345) Nostis quot sua confessi crimina, &
Sacrosancto baptismi lavacro abluti,
Doctrinam sint amplexi euangelicam. Ia. Oh, scimus,
[p. 182] Pentecoste
Et hîc de eo loquebamur. Io. Quis hoc
Eventurum dixisset unquam?
(350) Metu hactenus delituimus,
Neque prodire ausi fuimus in publicum.
Nunc autem id divina nobis praestitit
Gratia, ut omni timore liberati, neminem
Formidandum nobis arbitremur. Sacerdotum
(355) Enim minas iam nihil moramur, qui nobis
Divino numine confirmatis, neque
Nocere, neque obesse queunt. Pet. Sic est: nam Deo
Protectore satis erimus muniti. Sed hoc
Inter caetera mihi mirum videbatur,
(360) Quod omnes illi, quotquot Iesum essent professi,
Communia sua statim facerent omnia, nihil
Proprium servantes sibi. Haec sunt Euangelici
Proventus felicissima exordia. Id autem velim
Nunc ut vobiscum perpendatis fratres, quo pacto
(365) Res novi testamenti conveniant cum figurâ
Veteris. Moses, ut nostis omnes, quinquagesimo à
Pascha die primitias iussit efferri Deo. At
Nunc non spicarum, sed animorum primitiae Domino
Sunt consecratae. Ia. Intelligo probè.
(370) Quanquam non nisi rudimenta euangelicae pietatis ego
Haec esse existimo. Quod hactenus est traditum,
Primae doctrinae lac est: posthac ad solidum
Erit proficiendum cibum.
Pet. Utrumque necesse est ut paratum habeamus: cùm
(375) Praeceperit nobis Dominus, ut gentes doceamus
Omnes, eiusque illis proponamus praecepta.
Quibus qui non paruerit, quamvis sit aquâ tinctus,
Tamen salutem consequetur nunquam.
[p. 183] Pentecoste
Io. Verum isthuc est, quod dicis. aqua per se nihil
(380) Potest. Firma in Deum fiducia
Nos salvos facit. Pet. Oh, rectè Ioannes,
Sed ne immemores tanti erga nos simus beneficij,
Convocatis fratribus Deo
Gratias agamus, illumque oremus,
(385) Ut quod incoeptum est feliciter, suâ
Benignitate etiam uberius provehere, ac secundare
Dignetur. ^{________________}

ACTUS II. SCENA III.
HANANUS, AZARIAS, SIMEON.
Iambici.

^{________________} O nos felices! qui ex tenebris, in quibus
Versati fuimus hactenus,
Exempti, & ad lucem euangelicam perducti sumus.
(390) Maximam tibi ô Deus habemus gratiam,
Qui hoc singulare, atque eximium beneficium,
Praestitisti nobis. Aza. Euge, piè, atque ut te decet
Frater: quandoquidem ille per suum
Filium Iesum, haec nobis effecit omnia.
Sim. (395) Ita est profectò: at verbis eloqui
Non possum, quam commutationem.
Quantamque alacritatem in animo sentiam.
Neque id aliundè, quam ex divinâ beneficentiâ
Mihi evenire existimo.
Ha. (400) Eandem gratiam ego quoque in me experior affatim,
Oh, quam tranquillo ego nunc sum animo. Nihil.
Posthac erit, quod curae, aut aegritudini
Mihi sit futurum. Quae hactenus.
Possedi, lubenter in medium omnia
[p. 184] Pentecoste
(405) Contuli. Aza. Idem & mihi statim faciendum censebam. Nam quod
Nobis superest, cum tenuioris fortunae fratribus
Ut communicemus, aequum esse arbitror.
Ha. Nihil ego pecuniam, aut agrum, aut villam moror.
Dei benignitate abunde divitem
(410) Me fore confido. Sim. Mihi quoque
Persuasionem eandem iam dudum indui:
Nam parvo contentis necessaria desunt nunquam.
Sed bone Deus, quanta inter nos est animorum concordia?
Quantus consensus? Idem & volumus, & nolumus
(415) Omnes. Az. Nullum est dissidium, aut controversia,
Ubi pacificus ille spiritus animos
Arbitratu moderatur suo.
Atque hîc demum est verum gaudium, ubi mens est benè sibi
Conscia, certaque de divinis promissis fiducia.
(420) Sed quid de illis futurum est, qui suâ
Excaecati pertinaciâ,
Neque ullis commoti prodigijs, Deo
Etiam nunc obfirmatis resistunt animis?
Ha. Ipsi viderint: nam tantam pervicaciam,
(425) Atque impietatem nunquam impunitam relinquet
Deus. Si. Nisi resipuerint, culpamque suam agnoverint,
Vae illis. Sed nolo in eos quicquam ominari
Gravius. Deum oremus potius,
Ut quibus nunc mundanarum cupiditatum
(430) Caligine caecutiunt oculi, illos suâ
Illustret clementiâ.
Ha. Utinam istud fiat. Sed ne id frustra optemus
Vehementer metuo, nam ubi animus
Semel se cupiditate devinxit mala,
[p. 185] Pentecoste
(435) Consilia necesse est sequi consimilia.
Quid enim effeceris adversus hos
Qui scientiae opinione turgidi,
Atque elati, prae se contemnunt quoslibet?
Qui, nisi quod ipsi faciunt, nihil rectum putant.
Aza. (440) Pro illis tamen nobis orandus est Deus.
Sim. Rectè sentis. Sed intrò nunc ad fratres, &
Sorores redeamus: nam conspicio huc procul
Adventantes nescio quos: & ut hinc
Abeamus, tempus nos monet.

ACTUS II. SCENA IV.
ANNAS, CAIPHAS, MELCHIAS.
Iambici.

(445) ENimverò Caipha, nihil loci est segnitiae, nec
Socordiae, quantum & modo,
Et alias seditiosorum istorum nebulonum
Intellexi audaciam,
Quam nisi omnibus conatibus
(450) Cohibeamus, profectò magnum aliquod malum
Nobis excitabunt. Ca. Id fiet procul dubio.
Video enim quam rem agant: ut nostra auctoritate
Contemptâ, ipsi regnent. Huc affectant viam.
Errant, si nos sui consilij ignaros arbitrentur.
(455) Quare ut improbis horum conatibus
Obsistamus, videndum est sedulò. Mel. Rectè,
Laudo. Huc enim nobis est incumbendum, idque
Sine ulla mora. Nam quàm multos falsa
Religionis opinione, & simulata pietatis specie
(460) Ad se pellexerint, satis, superque notum est omnibus.
[p. 186] Pentecoste
An. Ita me Deus amet, si vivo, non auferent
Inultum; ut & ipsi ne quid tale posthac audeant,
Et alij ad simile facinus sint tardiores.
Ca. Ah, mala multa hactenus illos nostra docuit facilitas
(465) At nunc faxo, ut hanc animi nostri lenitatem
Sibi in crudelitatem commutatam sentiant.
Malo enim nodo, ut dici solet, malus
Est quaerendus cuneus. Itaque à nullo me exorari sinam,
Quin pro tam insigni isthac confidentiâ,
(470) Illos uti dignum est, ulciscar mastigias.
Malim me inhumanum, quàm in tam gravi periculo
Aut negligentem, aut socordem viderier. Mel. Probè:
Isthuc tene. Quae enim in tantâ sceleris immanitate
Coercenda esse potest crudelitas?
(475) Nam nisi audacissimis horum conatibus
Maturè restiterimus, & execrandam hanc haeresin
Radicitus extirpaverimus, propediem arma
Quoque ad evertendum religionis nostrae statum,
Corripient homines isti, omnium
(480) Qui vivunt, aut vixerunt unquam, perditissimi.
An. Tales sunt herculè. Itaque neque metus à periculo,
Neque pudor à turpitudine, neque ratio
Ab hac suâ malitiâ, atque impietate eos
Avocare potuit hactenus.
(485) Quorum cum blanditijs condîta est oratio,
Minimè profectò mirandum est, si phaleratis suis
Dictis circumveniant, fallantque plurimos.
Vah, nescio quos illi nos homines esse existimant,
Qui tantum scelus, atque flagitium se impunè
(490) Laturos arbitrantur. Sed uti diei tempus est,
Eamus nunc intrò. Cras admodum diluculo
[p. 187] Pentecoste
Ex communi omnium decreto statuetur,
Quo pacto imposterum in eos animadvertendum siet.

ACTUS III. SCENA I.
PETRUS, IOANNES, ACHIOR.
Iambici.

EAmus nunc in templum Ioannes, sacris uti
(495) Vacemus precibus. Io. Age, placet.
Pet. Quamvis nusquam precationes
Nostras aspernetur Deus,
Tamen hic aures supplicantibus
Praebet maximè. Ach. Totam ferè
(500) Hîc desedi diem miser: & quod accepi
Exiguum est admodum. Sed quinam sunt isti,
Quos huc accedere conspicor?
Ab his spero me accepturum aliquid: quandoquidem viri
Humani mihi videntur. Subvenite mihi obsecro,
(505) Quicunque estis ô boni, qui
A natali claudus fui die: & cui
Cum extremâ paupertate res fuit hactenus.
Pet. Aurum aut argentum, quod tu expectas non habeo.
Aliud, quod gratius erit, atque optabilius,
(510) Dabitur tibi. Quod cum consequutus fueris, non mihi,
Sed divinae id acceptum feres clementiae,
Quod enim hodie eveniet tibi,
Non humanâ arte, aut industriâ fiet,
Sed solus id in te suâ virtute operabitur
(515) Deus. Ach. Mi homo, utinam ratum sit, quod praedicas.
Pet. Bono animo esto: & vide ne quod Deus
Est largiturus, tibi tua
Eripiat diffidentia.
[p. 188] Pentecoste
Ach. Nihil diffido quicquam, & nescio
(520) Quàm insolito animus mihi gestiat
Gaudio. Pet. Nihil mirum. Sed agedum, in nomine
Iesu Nazareni surge, & quocunque lubet ambula.
Ach. Deum immortalem! quodnam hoc est prodigium?
Pedes, talosque mihi planè confirmatos,
(525) Atque solidatos esse sentio. Oh, quis me
Homo vivit fortunatior? nemo herculè
Quisquam: nam in me Deus hodie
Potestatem ostendit suam. Prae gaudio
Equidem, neque quid loquor, neque
(530) Ubi sum scio: quia praeter spem, atque incredibile hoc mihi
Accidit. Eho divine vir,
Quo ego munere tantam erga me compensabo beneficentiam?
Aut quo pacto tibi tam benè de me meritò gratiam
Referam? Pet. Itane statim oblitus es,
(535) Tibi quod dicebam modò? Ach. Quid isthuc? Pet. Hem, rogas?
Ut neque mihi, neque cuiquam alij, sed soli Deo,
Quod esses consequuturus beneficium, tibi
Asscribendum esse crederes.
Ach. Memini probè. & scio non nisi coelesti gratiâ
(540) Adiutum, te tantam rem efficere potuisse.
Pet. Rectè: opus enim istud maius est.
Quàm ut humana hîc quicquam sibi adscribere queat
Industria. Hoc tantum nunc faciendum tibi
Arbitror, ut templum nobiscum ingressus, Deo,
(545) Pro beneficio in te collato, agas
Gratias. Ach. Nihil est quod aequè fecero lubens.

[p. 189] Pentecoste

ACTUS III. SCENA II.
SIMEON, AZARIAS, PETRUS.
Iambici.

PRô summe Deus! quodnam ego portentum, atque prodigium
Conspexi modò? Homini à nativitate claudo corporis
Firmitatem tribui, idque unico
(550) Verbo, quis obsecro tale quid aut vidit, aut
Audivit unquam? Aza. Monstri simile: atque ideo quid
De eo dicam planè nescio. Sim. Neque ego quidem.
Nisi quod divino eos credo illustratos numine.
Aza. Idem & ego iamdudum persuasi mihi.
(555) Sed in templum sequamur illos, ut quid praeterea ibi sit
Futurum cognoscamus. Sim. Fiat. Pet. Agitedum viri
Israëlitae, audite me obsecro loquentem. Nescio
Profectò quid dicam, cur id, quod modò divina gratia
In hoc claudo exhibitum est miraculum,
(560) Tantopere animos commoverit vestros. Quasi
Non alia, eaque maiora, antè conspexeritis
Prodigia. Nec est quod nos intueamini,
Quorum virtute est effectum nihil. Hic quidem,
Quem claudum vidistis hactenus,
(565) Nunc in templo, ut coram videtis, obambulat,
Sano, integroque corpore.
In eo, atque alijs multis iam vobis Deus
Conspiciendum praebet, quod olim
Divinis vatum oraculis
(570) Eventurum praedixit. Itaque novum videri
Non debet, quod multò ante est denunciatum.
Vos equidem religiosè colitis Abrahami, Isaci,
[p. 190] Pentecoste
Atque Iacobi Deum. Sed hunc Dei, ad vos missum, filium
Adeò non excepistis amicè, ut latroni
(575) Postpositum, indignis afflixeritis modis:
Atque ut maleficum, reclamante etiam Pilato praeside,
Interficiendum decreveritis vobis. Caeterùm
Deus humanâ malitiâ abiectum filium, ad
Supremam evexit gloriam:
(580) Atque à morte revocatum immortalitate
Donavit. Cuius rei nos testes sumus:
Qui eum à morte redivivum conspeximus;
Audivimus atque contrectavimus insuper.
Ac deinde in coelum etiam ascendentem vidimus.
(585) Nunc autem virtute illius non solùm hoc quod modò
Contemplati estis miraculum,
Coram vobis hîc exhibuit Deus,
Sed alia insuper plurima: quae ut hîc commemorem
Non est necesse, quando minimè ignota sunt
(590) Vobis. Neque haec eò dicta velim fratres, ut
Vos ad desperationem
Adigam, cùm divino consilio id sit factum:
Itaque peccatum vestrum, utcunque excusat ignorantia.
Nesciebatis enim sub formâ humanâ,
(595) Eaque vili, & contemptâ, divinam illam
Latere naturam. Nunc igitur restat, ut Dei
Imploretis clementiam:
Quae parata, atque obvia
Erit vobis, siquidem ex animo, atque seriò
(600) Vestrae culpae vos poeniteat: & Iesum, quem prius
Agnoscere noluistis, nunc Dominum vestrum,
Deique filium esse confiteamini.
Qui veluti hîc inter vos versatus est aliquot
[p. 191] Pentecoste
Annos, ita reversurus est, ut vivos, atque mortuos
(605) Iudicet. Neque id qua tempore sit futurum
Scimus. Oportet enim prius per universum
Terrarum orbem Dei euangelium praedicari.
Quod eventurum omnes divini olim denunciaverunt
Vates. Inter quos Mosis gravissima
(610) Apud vos est auctoritas.
Quo duce Aegyptum reliquistis:
Et mare, per quod nulli unquam patuerat via,
Transijstis: deinde peragrastis desertum, atque
Legem accepistis. Atqui ille hunc Iesum ad vos venturum
(615) Praedixit. Ita enim loquitur, quemadmodum
Omnes nostis: Prophetam vobis excitabit
Dominus Deus vester: non ex alienis, ast ex fratribus
Vestris: cui parebitis per omnia.
Quod si quis erit, qui ei auscultare noluerit,
(620) Ex universo populi caetu eijcietur. Neque
Moses solus de Iesu est vaticinatus, sed
Prophetae etiam reliqui à temporibus Samuelis,
Usque ad Ioannem Baptistam, exactè de eius
Nativitate, doctrinâ, miraculis,
(625) Morte, resurrectione, atque ascensu ad coelum
Nobis praedixere omnia. Recordamini
Obsecro, vos Prophetarum, atque Patriarcharum esse
Filios, quorum Princeps fuit Abraham:
Cum quo pactum, foedusque inijt Deus:
(630) Nempe ut per illius semen, salutem
Per totum terrarum orbem consequerentur omnes.
Vos tamen prae caeteris sibi eligendos
Putavit: ad quos filium suum misit:
Non alio consilio, nisi ut ab erroribus
[p. 192] Pentecoste
(635) Revocatos, vitae aeternae vos participes efficeret.
Quapropter si sapitis, amplectimini hanc oblatam gratiam.
Sed veniunt huc Sacerdotes, atque magistratus
Templi. Sim. Saducaei etiam adsunt. Ne quid mali
Faciant nobis metuo. Pet. Bono esto animo. Nihil
(640) Mali, saluâ innocentiâ accidere poterit nobis. Neque
Dubito, quin nos sint appellaturi. Malè
Enim eos habet, quod de sanato claudo per totum oppidum
Est divulgatum. Maneamus hic atque expectemus
Quid sit eventurum denique.

ACTUS III. SCENA III.
ANNAS, CAIPHAS, IOANNES, PETRUS.
Iambici.

(645) QUò nos magis seditiosum hoc hominum genus
Extirpare, atque perdere
Conamur, hoc proficimus minùs. Et nescio
In quam catastrophen haec nobis evasura sit
Tragoedia. Ca. Infelicem mihi animus auguratur exitum.
(650) Audivimus sanatum claudum, & quomodo
Ad ipsos quotidie concurrant plurimi.
Sed prô Deum immortalem! quantam ego hîc video hominum
Multitudinem? An. Impostores etiam istos
In medio eorum conspicor. Hem, sequimini me, ut impium
(655) Eorum interturbemus conciliabulum.
Ca. Praecede, nihil in nobis est morae. Ioa. Huc se conferunt.
Pet. Video, sed nihil omnino me illorum terret
[p. 193] Pentecoste
Accessus. Audiamus quid sint dicturi.
An. Eho, audite quid in mentem nunc veniat mihi.
Ca. (660) Quid? dic sodes. An. Cum illis ut loquamur expedire
Non arbitror: sed statim eos comprehendamus, atque in vinculis
Asservandos curemus sedulò. Ca. Rectè:
Nam altercando cum illis proficiemus nihil.
An. Ehem, comprehendite duos istos populi seductores:
(665) Eos dico, quos in medio omnium videtis
Consistentes. Euge, bene fecistis. Io. Quidnam hoc sibi
Vult? Itane apprehendi iubetis innocentes?
Proque beneficio maleficium rependitis
Nobis? Ah, siccine fieri decet? Ca. Beneficia
(670) Illa vestra nihil moramur. Eho, quid cessatis?
E templo eos abripite, & asservate sedulò.
Causam illorum crastino cognoscemus die.

ACTUS III. SCENA IV.
HANANUS, SIMEON, AZARIAS.
Iambici.

O Indignum facinus! Haeccine vides, atque pateris
Deus? nae tua nimis magna est clementia.
(675) Spero tamen illos non impunè laturos tantum scelus.
Sim. Cohibe te frater, ac moderare affectibus.
Tarda est quidem divina vindicta,
Sed tarditatem supplicij gravitate saepè
Compensat. Az. Verè tu isthuc dicis Simeon: Impietatis suae
(680) Ultorem aliquando sentient Deum. Nolo
In illos quicquam gravius dicere:
Ipsi se deliquisse intelligent
[p. 194] Pentecoste
Posteà, idque serò, cum nullus resipiscendi
Erit locus. Han. Id quidem fiet proculdubio.
(685) Praeterea spero nostris eras subventurum Deum:
Cuius ope adiuti, universo Pharisaeorum,
Et Saducaeorum gregi os
Obturabunt facillimè. Nihil enim hîc est,
Quod aut reprehendere, aut calumniari
(690) Queant. Res est peracta subitò: neque clam aut in
Occulto, sed palam pro templi foribus:
Non magicis artibus, sed invocato nomine
Iesu, quem illi extinctum planè persuadent sibi.
Sim. Mirùm certè est, hominibus istis tantam inesse
(695) Ingenij pertinaciam, animique malitiam, ut ea
Sibi incusanda, atque vituperanda existiment,
Quae laudem promerentur maximam.
Quid enim favorabilius, aut quid laudandum magis,
Quam gratis auxiliari miseris? Ah, talemne de
(700) Se benè meritis referendam gratiam putant?
O homines ingratissimos!
Az. Quem saepè claudum viderunt sedentem pro foribus
Templi, nunc cum valido, confirmatoque corpore
Coràm ambulantem conspiciant: non desinunt
(705) Tamen calumniari, atque incusare tam pium, &
Tam divinum opus. Ah, quae est, si non haec ingratitudo
Est appellanda maxima?
Han. Non herclè ingratitudo illa, at mera est
Perversitas, atque malitia, animique obfirmati
(710) Caecitas voluntaria. Sim. Verum dicis. Sed quid
Moveat illos, satis, superque notum esse arbitror.
Vident populum miraculis
Commotum, ad nos concurrere undique
[p. 195] Pentecoste
Iesuque nomen, quem ipsi, ut sceleratum, atque maleficum
(715) E medio sustulerunt, confiteri plurimos:
Et numerum quotidie augeri credentium.
Hoc illos malè habet impios,
Animosque eorum torquet, atque affligit maximè
Hinc illa plus quam hostilis in
(720) Nos simultas, atque odium. Aza. Vera herclè sunt
Quae praedicas. Sed iamdudum sol occidit,
Et vespera appetit. Eamus nunc intrò, atque Deum oremus, ut
Cras illis subvenire suâ dignetur gratiâ. Et
Quod incoeptum est feliciter,
(725) Ad bonum perducat exitum. Han. Rectè mones.

ACTUS IV. SCENA I.
ACHIOR, ANNAS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

REviso quid futurum sit de illis viris
Probis, pijsque quos heri
Pharisaeorum, atque Sacerdotum principes
E templo trahi iubebant,
(730) Satis, ut mihi quidem videbatur, inhumaniter.
Quod si quid in eos fortè statuant durius,
Graviusve, palam me illorum opponam tyrannidi:
Etiamsi mortem intentent, atque minentur mihi.
Quam herculè pati malim, quàm eos, qui tam benè
(735) De me sunt meriti, tractari patiar indignius.
Sed quid hoc! omnes eos foras egressos conspicor.
Petrus quoque & Ioannes adsunt. Oh, benè est.
Gaudeo. propiùs ad illos accedam, ut videam,
[p. 196] Pentecoste
Quid sit hîc eventurum, hoc agam.
An. (740) Eho, respondete ad ea iam nobis,
Quae interrogaturi sumus.
Pet. Percontamini quae vultis, speramus nos
Satisfacturos vobis. An. Confidenter id
Quidem satis. Io. Qui non deliquit, illum
(745) Pro se intrepidè, atque liberè loqui decet.
An. Ecce autem alterum: in eodem ludo eos
Ad nequitiam edoctos dixeris.
Si unum noris, omnes cognoveris. Verùm
Mittamus illa, & de hoc, quod decretum est agamus seriò.
Pet. (750) Placet. An. Nunc itaque dicite mihi, cuius nomine,
Aut virtute claudo sanitatem
Hesterno restituistis die?
Pet. Populi principes, & seniores, attentis auribus,
Animusque benevolis audite me obsecro. An. Age, loquere:
(755) Sed vera nobis dici volumus, mendaces
Pessimè odimus. Pet. Quae ex me audietis, vera
Erunt omnia: mentiri enim non est meum.
An. agedum, auscultamus. Pet. Mirabar equidem cur nos
Comprehensos in custodiam
(760) Heri deduci mandabatis; cùm nihil
Mali commisissemus. Locus ille maleficis,
Non innocentibus paratus est. Ach. Oh vir
Reverende, ego quoque hîc adsum, beneficio tuo
Sanitatem consequutus. Pet. Bene fecisti. Sed tace
(765) Aliud enim iam hîc agendum est nobis. Vos appello, qui
Primates populi estis. Videtis hunc hominem,
Contractis membris antè debilem,
Atque à baiulis gestari solitum, nunc sanum,
[p. 197] Pentecoste
Atque integrum. Vos quaeritis
(770) Cuius virtute sit factum. Non magicis artibus,
Neque humanâ ope, neque nostrâ industriâ
Id est effectum. Solius Iesu Nazareni
Virtute hoc illi contigit bonum. Quem vos
Ut hominem sceleratum atque nefarium occidistis. Quem Deus
(775) A morte tertio die
In vitam revocavit, & immortalitate
Donatum, rebus praefecit omnibus.
Itaque nunc ille suâ virtute per nos efficit
In aegris infirmisque sanandis, quod ipse, dum in
(780) Terris nobiscum erat, permultis praestitit.
Atque huc procul dubios referendum est, quod
In Psalmis legimus Davidicis:
De lapide nimirum ab hominibus reijciendo,
Qui tamen à Deo ad summum esset subvehendus
(785) Honorem. Praesentem illum vidistis contemptum ab omnibus.
Nunc contra per hunc, ad maximam
Dignitatem sublatum. Deus salutem
Offert vobis, quàm quaeso ut amplectamini,
Dum tempus est, veniaque criminum suorum
(790) Parata est cuique. An. Verba equidem haud tibi desunt,
Sed an sint vera, quae dixisti, nescio.
Secedite hinc paulisper, donec vos revocavero.

ACTUS IV. SCENA II.
ANNAS, CAIPHAS, ALEXANDER, SYRUS.
Iambici.

QUid ais Caipha, aut quid in hac re nobis faciendum
Censes? Inficiari non possumus quòd ab
[p. 198] Pentecoste
(795) Illis est factum. Cai. Sic est, & quod praestiterunt
Minimè vulgare est. An. Verum dicis: atque ideo in eos
Nihil hoc tempore durius decernendum arbitror:
Ne inclementes, & iniqui videamur. Al. Quid igitur,
Faciemus? cedo sodes. An. Dicam. Revocabimus
(800) Eos ad nos, & gravibus interdicemus minis,
Ne posthac apud quenquam Iesu istius
Mentionem faciant, aut usquam de eo
Loquantur. Ita fiet, ut illis tacentibus,
Populus formidine territus,
(805) Deficiat, atque dilabatur propediem.
Cai. Si id nobis expedire videtur tibi, age, assentior:
Nisi quid dissentis Alexander. Al. Sententiam
Annae probo: atque ita ut fiat velim. An. Fiet.
Ehem, huc eos ad nos statim reducite. Syr. Effectum dabimus
An. (810) Nunc intrò, si videtur, paulisper eamus,
Dum redeant. Cai. Placet. I prae, sequimur.

ACTUS IV. SCENA III.
PETRUS, IOANNES, SYRUS.
Iambici.

DEo nobis frater, magna est habenda gratia,
Qui tantam nobis loquendo largitur
Confidentiam, nostrosque animos ita
(815) Confirmat, ut metuamus neminem.
Io. Eam certè constantiam, atque fortitudinem à
Deo nobis infundi planè existimo:
Nullus enim posthac unquam me suis
Terrebit, aut eò inducet minis.
(820) Ut Christum Iesum servatorem nostrum confiteri, &
[p. 199] Pentecoste
Celebrare desinam. Non si atrocissima
Intentent supplicia: atque adeò mortem si quis
Minetur mihi. Pet. Mihi quoque
Pro Christi nomine, atque verâ religione
(825) Iucundum, ac dulce erit mori: nam qui ita perit, minimè interit.
Sed ex hac calamitosâ vitâ in aeternam requiem
Commigrat. Io. O quàm illi sunt felices, quibus
Ad coeleste istud domicilium accessus patet:
Ubi plena gaudiorum sunt omnia. Pet. Eò nos
(830) Aliquando hinc profecturos, bona
Spes animum habet meum. Io. Neque de eo dubium est mihi, at
Priùs quae in mandatis habemus, exequenda sunt
Nobis. Deinde praemium
Expectamus, divinâ gratiâ nobis
(835) Decretum. Sed ministros Pharisaeorum ad nos
Venire conspicor. revocabunt nos, ut arbitror.
Pet. Id erit: Satis enim iam deliberaverunt diu.
Syr. Eho viri, salvete, ut vos ad Principes
Sacerdotum reducamus, mandatum est nobis.
Io. (840) Parati sumus. Hem, praecedite, sequimur. Syr. Benè dicitis.

ACTUS IV. SCENA IV.
ANNAS, CAIPHAS, IOANNES, PETRUS.
Iambici.

EGrediamur rursus, nam illos iam iam adfuturos arbitror.
Atque eccos. Ca. Benè se res habet:
Ego eos prior compellabo: tu orationi
[p. 200] Pentecoste
Meae, si quid defecero, ut subservias
(845) Vide. An. Faciam herclè sedulò. Ca. Adeste huc viri,
Et advertite ad ea, quae dicturi sumus
Vobis. Pet. Iamdudum nos praebemus attentos.
Ca. Expendimus nobiscum diligenter
Causam vestram. quae minimè probatur nobis.
(850) Nam quae molimini, ad rempublicam nostram
Turbandam, atque ad commovendos
Tumultus spectant omnia.
Quapropter quamvis poenam meriti estis gravem, tamen
Clementer vobiscum nunc nobis agendum
(855) Existimavimus. Missos itaque iam vos facimus:
Sed eâ conditione, atque lege, ne cui
Mortalium usquam posthac vel clàm, vel palàm
Christi doctrinam praedicetis;
Neque publicè aut privatim de eo apud quenquam
(860) Loquamini. Quod si hoc concilij nostri decretum
Vobis aut negligendum, aut contemnendum existimabitis,
Remedium isti pertinaciae
Inveniemus; neque sine vestro, ut arbitror,
Magno malo. An. Id quidem futurum est:
(865) Itaque cavete vobis, si sapitis. Pet. Deus bone!
Quodnam hoc est edictum? Ig. Ah, iniquum planè est, quod à
Nobis exigitis. An. Quod iniquum vos esse dicitis,
Visum est nobis aequissimum. Quibus nisi
Parcatis, incolumes & salvi non eritis diu.
Pet. (870) Ut me patienter audiatis obsecro,
Pauca loquentem. An iustum, aequumque putatis, nos in
Dei conspectu, vestris iussis obsequi
Potiùs, quàm mandatis divinis? penes
[p. 201] Pentecoste
Vos, qui legis tenetis praecepta, huius
(875) Rei iudicium esto. Nostis quae eventura
Divina vatum olim praedixerunt oracula. Et
Nos scimus, quid Christus Dei
Filius in mandatis dederit nobis, quid Spiritus
Coelestis, quem ille à Patre suo misit, animis
(880) Nostris infuderit: Id nimirum, ut omnibus
Nomen Domini nostri Iesu praedicemus:
Utque ea, quae nobis praesentibus
Locutus est, & fecit, neminem
Celemus. Vos ipsi, si quod rectum est decernere
(885) Volueritis, sententiam mutabitis:
Quodque in mandatis habemus, nos sinetis exequi.
Id si à vobis cum gratiâ impetrare non
Poterimus, quicquid de nobis statueritis,
Aequo, ac patienti animo feremus. Nam quae vidimus,
(890) Et quae audivimus, nullo nobis tacenda sunt modo.
Praesertim cùm Deus qui hominibus omnibus
Est praeferendus, praedicare ea passim velit.
An. Vah, antiquam profectò vestram pertinaciam
Obtinetis. Apagite. Quia nihil
(895) Lenitate profecimus hactenus, iram
Nostram sentietis propediem. Ioa. Quicquid
In nos decreveritis, patiemur fortiter.

ACTUS V. SCENA I.
CAIPHAS.
Iambici.

TOtam hanc noctem insomnem duxi, nihilque etiam nunc
Quieti est in pectore.
(900) Modo admodum diluculo, soleque nondum exorto, è gravi
[p. 202] Pentecoste
Expergiscebar somnio.
Mox cepi mecum rem aliam ex aliâ cogitare, &
Omnia in peiorem partem, uti fieri solet,
Ubi quid molestiae est in animo. Quid multis moror.
(905) Lectum tandem relinquo, atque huc me proripio foras.
Nunc itaque quo magis horum audacissimorum hominum
Mecum perpendo confidentiam, hòc magis metuo,
Ne illi nobis tumultus excitent gravissimos:
Adeò execranda haec plurimos passim corripuit haeresis.
(910) Quod claudo contigit, populus miratur, &
Summis tollit laudibus. Quod & ego quidem mihi
Faciendum putarem, si divinâ virtute id
Effectum crederem. Nunc cum illos eo animo.
Esse videamus, ut quae nobis à maioribus.
(915) Sunt tradita, omnibus abolere conentur.
Viribus: cùm reiectis patrum nostrorum
Decretis, nova, inusitata, & inaudita
Comminiscantur, plebemque passim ad seditionem
Concitent, quis eos tolerandos censeat?
(920) Sed video huc accedentem Alexandrum. Vultus
Herculè non placet, nam est tristior,
Idem illum quod me, ut arbitror, torquet malum.
Subsistam hîc, ut, quid sit dicturus, audiam.

ACTUS V. SCENA II.
ALEXANDER, CAIPHAS.
Iambici.

DEum immortalem! quam turbatus est mihi
(925) Animus: neque die, neque nocte quiescere possum
Unquam: adeò me sollicitat horum nebulonum audacia.
Quam nisi coërceamus, metuendum est, ne magnum aliquod
[p. 203] Pentecoste
Nobis pariant incommodum.
Neque quo pacto adversus eos quicquam profecturi
(930) Simus video, cum increpationes, & minas
Nostras nihili faciant. Ca. Facilè divinabam id fore.
Sed compellabo. Eho, hiccine eras Alexander?
Non praevideram te. Alex. Neque ego te Caipha.
Cai. Credo. Sed quidnam est istud, quod mihi solitò
(935) Videare tristior? Quanquam quid torqueat te propemodum
Scio: eadem enim res & me malè habet maximè.
De quâ, dum tu huc accedebas, mecum loquebar
Modò. Sed quod remedium huic inveniemus malo?
Al. Nescio equidem: nam pertinax
(940) Hominum genus est: quos neque minando,
Neque commodè loquendo commoveas magis
Quam cautem, aut silicem. Et crescit eorum numerus quotidie,
Et audio esse, qui possessionibus omnibus suis
Divenditis, pecuniam ex his collectam
(945) In commune, nihil sibi servantes, conferunt.
Cai. Idem & mihi narravit quidam, cui credo satis.
Deus bone! quid non efficit simulata, ac fucata religio,
Miseret me eorum, qui se decipi
Ad istum patiuntur modum. Hoc velim credas mihi:
(950) Nihil in speciem fallacius est, quàm prava religio,
Ubi divinum numen praetenditur sceleribus. Al. Hem,
Rectè, nihil in vitâ audivi dici prudentius.
Sed quomodo illos tandem cohibebimus? aut quid
Consilij das Caipha? Cal. Quasi nobis desint carceres,
(955) Et vincula. His eos coërcendos existimo.
Al. Oh, laudo. Cai. Neque iis contenti, termentis, cruciatibus, &
[p. 204] Pentecoste
Supplicijs illos affligemus atrocisimis.
Neque quicquam in illos decernemus tam crudeliter,
Quin peiora etiam eos meruisse dicant omnes;
(960) Exceptis illis, qui eiusdem mali contagio
Correpti, atque suis excoecati affectibus,
Quod maximè culpandum est, laudant maximè.
Sed tales nihil moramur, illisque os facilè obturabimus.
Al. Id ut faciamus, equidem res, & tempus nos monet.
Ca. (965) Immo necessitas? Nam nisi eorum obstiterimus
Audaciae, nisi impudentem confidentiam
Cohibuerimus, actum est de nobis omnibus.
Ubi semel superiores evaserint,
Frustra illorum impediemus conatus, & quo
(970) Res spectet, quidque illi moliantur, notum est omnibus.
Al. Sic est profectò. Ca. Eamus nunc intrò. Simul
Ac cras diluxerit, ad Annam ibo, atque hac de re cum illo loquar
Seriò. ^{________________}

ACTUS V. SCENA III.
IOANNES, PETRUS.
Iambici.

^{________________} Eho frater, quid tibi videtur?
Missos quidem illi nos hesterno fecerunt die: at
(975) Graviter interminati, ne de Christo apud
Quenquam verbum faceremus ullum: quo quid obsecro.
Praecipi potest iniquius?
Pet. Dictum id quidem à nobis est satis: at surdo fabuIam, ut
Aiunt, canebamus. Verum nihil minae
(980) Illorum me terrent, cùm Deum
Habeamus adiutorem, ac propicium nobis.
[p. 205] Pentecoste
Ioa. Idem planè est animus mihi. Nam quis unquam cum Deo
Pugnavit feliciter? Pet. Nemo frater, quid enim valent
Adversus divinum consilium humanae vires,
(985) Donec Deus aderit nobis, nihil calumniae,
Nihil doli efficient quicquam. Nam veritas
Tegi, ant premi ad tempus potest, sed opprimi nullo modo.
Comminiscantur, fingantque quod volent,
Nihil efficient tamen. Nam nostra, quae divinâ gratiâ
(990) Adiuti facimus opera, manifesta atque aperta sunt:
Et talia, quae nemo culpare, aut reprehendere queat.
Atque interim tamen hi Pharisaei intentatum nihil
Relinquunt, ut Christi doctrinam tollant, &
Aboleant, extirpentque funditus. Ioa. Id quidem
(995) Illis puro fore difficillimum.
Quanquam sibi confidunt, nosque ut idiotas,
Atque indoctos contemnunt, nihil ego id moror.
Falsa illos seducit persuasio. Qualis
Ipsorum sit vita, quae impietas, quantaque nequitia,
(1000) Non solùm nobis, sed pluribus
Alijs etiam est notissimum,
Pet. Quaerunt honorem ac dignitatem, primumque in convivijs
Locum: & omnibus se praeferri volunt.
Io. Iampridem illorum innotuit fucus. At,
(1005) Nisi me fallunt oculi, video quosdam ex fratribus
Huc accedentes. Illos hîc opperiamur. Pet. Placet.

ACTUS V. SCENA IV.
AZARIAS, HANANUS PETRUS IOANNES.
Iambici.

EX animo gaudeo frater, Petrum, & Ioannem ex
[p. 206] Pentecoste
Pharisaeorum salvos evasisse manibus.
Verebar enim ne quid inhumanius in eos
(1010) Decernerent. Ha. Idem & ego metuebam Azariae.
Sed quid ei obsecro potuissent obijcere?
Claudum sanatum? Az. Ridiculum. Non nisi
Maleficium cuiquam imputari, aut obijci solet.
Sed utrumque huc accedentem conspicor. Viden’?
Han. (1015) Video. Pet. Hananus est & Azarias. Opportunè,
Atque in ipso tempore hic illi nobis veniunt
Obviam. Az. Eho fratres, salvete. gratulamur
Vobis, quod incolumes à Pharisaeis estis
Dimissi & hinc inter nos gaudium
(1020) Exortum est maximum. Nam quanquam nihil habebant,
De quo vobiscum iure expostulare
Possent; tamen ne quid odio, aut malevolentiâ
Impulsi, iniquius, aut crudelius
In vos decernerent, metuimus admodum.
Pet. (1025) Credo frater. Sed audivistis, ut opinor,
Quantopere nobis sint interminati, ne
Christi nomen praedicemus uspiam.
Han. Audivimus: atque ea res magno dolori,
Atque aegritudini est nobis. Io. Facessat aegritudo,
(1030) Valeat dolor. Nihil nobis metuendum existimo:
Dei enim praesidio abunde muniti sumus.
Pet. Verè tu isthuc frater, atque fortiter.
Oh, laudo. Ab eo quod Christus nobis praecepit,
Neque minis, neque tormentis nos patiemur avocarier.
(1035) Quamquam mortem intentant, in morte nihil est, quod
Magnopere nobis metuendum arbitror. Et Deo
Gratiam habeo, cuius numine haec in animos
Nostros infunditur constantia.
[p. 207] Pentecoste
Io. Non aliundè profecto. Quam enim infirmi fuerimus antè,
(1040) Probè scimus. Sed eccum huc accedentem Iosephum:
Quem nos propter eximias, quas in illo deprehendere
Nobis videbatur animi dotes,
Barnabam appellandum existimavimus.
Paulisper maneamus, donec huc accesserit. Pet. Fiat.

ACTUS V. SCENA V.
IOSEPHUS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

(1045) FUndum quem habebam in Cypro vendidi: & pecuniam,
Quam emptor numeravit, non mihi
Soli servandam censeo, sed caeteris
Etiam impertiendam fratribus.
Atque id ut aequaliter fiat, totam hanc summam ad
(1050) Pedes Apostolorum effundam. Nihil enim
Proprium mihi, sed quod habeo, omnibus ut commune sit volo.
Pet. Audin’ quid dicat? Ioa. Oh, audio, & animus mihi
Exhilaratur gaudio. Sed alloquamur.
Pet. Ehem Iosephe. Ios. Quis est qui me? Eho fratres, non praevideram
(1055) Vos. Pet. Credo. Sed unde nobis ades, aut ubi delituisti hactenus?
Iam enim aliquot sunt dies, quod te non vidimus.
Ios. In Cypro mihi negotium fuit, ubi agrum vendidi.
Pecuniam ex eo quam accepi, huc adfero.
Distribuite illam inter fratres, ut cuique opus
(1060) Erit. nolo mihi quicquam esse peculiare, aut proprium.
[p. 208] Pentecoste
Pet. Hem, laudo. Ita fieri decet,
Io. Idem & alij fecerunt multi; & plures facturos
Confido. Vilia illa sunt,
Et contemnenda: neque nobis servanda, sed
(1065) Liberaliter communicanda cum indigentibus.
Maiora, atque excellentiora expectamus, quae post brevem
Hanc vitam se donaturum nobis pollicitus est Deus.
Ios. Istud ego praemium expecto, idque unum desidero.
Reliqua facile contempsero. Pet. Euge istud tene.
(1070) Sed nostin’ quid te absente hîc nobis interim
Evenerit? Ios. Nihil omnino. at narra obsecro.
Pet. In carcere desidendum nobis fuit, unâ tamen
Non amplius nocte. Ios. Quid in carcere? quodnam ob facinus? Pet. Non
Est nunc narrandi tempus. Eamus intrò, ibi
(1075) Omnia memorabimus tibi:
Simulque convocatis fratribus, atque sororibus,
Divinam in nos celebrabimus
Munificentiam. Ioa. Admones probè: ita enim nos facere decet.
Ios. Hîc finem sibi faciendum censuit didascalus
(1080) Noster. Valete omnes, & si meruimus, plaudite.

FINIS.

[p. 209] Ananias

TERENTII
CHRISTIANI
ANANIAS.

ACTORUM NOMINA.

ANANIAS.
SAPHIRA.
PETRUS.
IOANNES.
IONADAS.
EUSTACHIUS.
MACARIUS.
NOSOPONUS.

SIMEON.
ANNAS.
CAIPHAS.
MELCHIAS.
ANGELUS.
SANGA.
SYRUS.
PHILAX.
GAMALIEL.

PROLOGUS.
Iambici.

SAlutem vobis spectatores omnibus
Nostrae precatur Archididascalus Scholae.
Totusque puerorum grex, qui frequentes huc
Convenistis, nostros visuri scenicos
(5) Ludos, quos vobis exhibebimus statim,
Ubi paulò plures accesserint. Loca
Enim vacua etiam nunc esse conspicor,
At non ita multa. Et paulatim undique
Augetur numerus. Gaudeo, atque gratulor
(10) Chorago nostro: cuius comoediae vobis
Placent, quod hinc mihi videor potissimùm
Colligere, quod libenter eas spectatis, &
[p. 210] Ananias
Ad illas, quando aguntur, magnâ accurritis
Alacritate, atque studio. Euge, pergite
(15) Arti favere musicae: Praesertim ei
Quae turpibus, atque lascivis iocis carent,
Praecepta vobis instillat salutaria:
Quae improbitatem detestans, à vitijs animum
Deterret, & ad vitam in melius commutandam excitat.
(20) Talis erit haec nostra actio. Attentos igitur
Ad eam vos praebete. Eccum adest, qui Periocham
Vobis recitabit. Auscultate sedulò.

PERIOCHA.

ANanias, eiusque uxor, cùm Spiritum
Sanctum defraudassent, subitâ pereunt nece.
A simili fraude deterrentur caeteri.
Sanantur aegri. Pharisaei indignantur: at
(5) Gaudent boni. Augetur numerus credentium.
Angelus Apostolos è carcere liberat.
Mox è templo revocati, obiurgantur. Dein’
Virgis caduntur. Gamalielis posteà
Consilio evadunt, & restituuntur suis.

ACTUS I. SCENA I.
ANANIAS, SAPHIRA.
Iambici.

GAudeo, Saphira, fundum nostrum ex animi sententiâ
Esse venditum. Putaveram enim nullum fore
Qui tanti eum licitaretur. Sap. Bona
Merx emptorem facilè invenit suum; Foecundus est,
(5) Et fertilis admodum, itaque copiosos
Fructus quovis anno protulit.
[p. 211] Ananias
Idque satis notum erat omnibus.
An. Est ut dicis. Sed quid quod te rogem?
Saph. Quid? An. Totamne hanc pecunia
(10) Summam, an partem eius aliquam conferemus in
Commune? Scio Iosephum aliosque plurimos
Nihil sibi servasse: verùm ad Apostolorum
Pedes effudisse omnia.
Sed an idem expediat nobis, nondum satis scio.
Saph. (15) Ego quoque quid hîc tibi consilij dem, nescio.
Aliorum liberalitas placet mihi:
Nihilominus tamen, quid ex usu nobis siet,
Etiam atque etiam videndum est. Ubi semel omnibus
Facultatibus erimus orbati, ab alijs
(20) Ut pendeamus erit necesse. An. Idem illud me movet:
Itaque super hac re amplius deliberandum
Mihi tecum esse censui. Saph. Benè fecisti:
Temerè enim faciendum est nihil.
An. Rectè. Sed quid hîc mihi succurrat exponam tibi.
Sap. (25) Quid obsecro? cedo. An. Non nisi tertiam partem
Dandam arbitror. Quod supererit servabimus
Nobis. Neque plus accepisse, ut opinor, suspicabitur
Quisquam. Sap. Benè, atque ex animi mei sententiâ
Isthuc in mentem venit tibi: itaque consilium tuum
(30) Probo. quid enim est necesse, ut ita nos spoliemus,
Ab alijs ut statim subsidium sit petendum
Nobis. Lubenter indigentibus subvenero:
Ita tamen ne ipsi egeamus. An. Rectè, assentior:
Proximus enim quisque est sibi.
(35) Atque id quidem naturae lege sancitum est,
Ut quisque sibi melius esse malit, quam alteri.
Quanquam ex eo, quod servandum nobis proposuimus,
[p. 212] Ananias
In alios, si quando opus erit, liberales
Esse poterimus. Sap. Est ut dicis. An. Quin hoc quoque
(40) Subinde vereri in mentem mihi venit: videlicet
Ne Pharisaei, invidiâ atque odio concitati,
Hunc nostrum coetum aliquando interturbent, & Apostolos
Gregis nostri pastores; ex regionibus
His eijciant, atque è medio etiam tollant.
(45) Quae enim adversus eos moliti antè, & quàm
Atrocia sint minati, nobis notum est omnibus.
Quod si adversi quippiam eis fortè evenerit, vel si
E medio, quod Deus prohibeat, fuerint sublati,
Non video qui deinde aequè nobis consulant fideliter.
Sap. (50) Eho Anania, isthuc est sapere, non solum quod praesens
Est videre, sed ea quoque quae nondum adsunt, &
Tamen fieri possunt, multò antè prospicere.
An. Istud si acciderit, quod tamen non eventurum existimo,
Supererit, unde ad tempus prospiciamus nobis,
(55) Sed intrò nunc eamus, ut pecuniae
Huius partem tertiam toti summae
Detrahamus: eamque mox reversi, Apostolis
Offeramus. Sap. Ut lubet. Praecede, consequor.

ACTUS I. SCENA II.
PETRUS, IOANNES.
Iambici.

DEo nobis sunt magnae agendae gratiae
(60) Frater, qui quaecunque egimus hactenus, suâ
Secundârit clementiâ.
Videmus quotidie negotij Euangelici maximum
[p. 213] Ananias
Profectum. Accurrunt undique plurimi.
Neque tenuioris solum, sed lautioris
(65) Etiam fortunae homines: qui facultates suas
Omnemque rem familiarem ad nos deferunt,
Nihil inde servantes sibi.
Io. Bene dicis frater: nam soli Deo
Acceptum id ferri convenit. Itaque nihil tam
(70) Magnificè dicere possumus,
Quin eius in nos id longè superet benignitas:
Qui nobis praesidio est in rebus omnibus.
Moliuntur quidem adversus nos Pharisaei, atque Saducaei,
Verùm nihil efficiunt quicquam. Neque mirum. Quid
(75) Enim adversus Deum humana valet industria?
Quid ingenia, licet vafra atque callida, &
Ad fallendum instructa? Nihil omnino, Itaque divino
Auxilio adiutis, nulli unquam nobis suis
Calumnijs nocebunt. Ineant consilia,
(80) Et comminiscantur quicquid volent: nihil
Tamen illis succedet: sed irrita,
Quaecunque conantur, erunt omnia.
Pet. Certum, atque indubitatum id quidem est mihi.
Perpendamus nobiscum obsecro,
(85) Quàm varijs nos circumvenire conati sint
Modis: & quos nobis tetenderint laqueos:
Tum quo pacto manus in nos iniecerint
Frequenter, dira, atque atrocia minitantes.
Sed quid profecerunt? Io. Nihil
(90) Omnino. quin ipsi suis, quibus irretire nos
Parabant, cassibus involuti, non nisi
Probrum, atque ignominiam accersiverunt sibi. Pet. O
Dei clementiam! ô benignitatem divinam,
[p. 214] Ananias
Nunquam nobis satis dignis celebrandam laudibus?
(95) Is nos rudes, atque idiotas ad magnificum hoc
Euangelica legationis munus provocavit,
Nostrosque animos suo numine ita confirmavit, ut
Nullum omnino nobis formidandum arbitremur.
Io. Eam ego constantiam divinâ gratiâ
(100) Animo meo infusam sentio, nam mortem, quâ nihil
Plerisque videtur terribilius, facilè,
Et patienter feram: siquidem in hoc munere,
A Christo nobis commisso, mori concedatur mihi.
Pet. Idem ut & mihi eveniat frequenter opto.
(105) Nam qui ita perit, minimè interit.
Quin hac una ad immortalitatem nos deducet
Via. Sed eccum Ananiam huc advenientem. Io. Est is ipsus.
Opperiamur eum paulisper, dum accesserit.

ACTUS I. SCENA III.
ANANIAS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

VEluti mihi cum uxore convenit, sic faciendum puto.
(110) Adfero itaque non nisi tertiam partem. Atque id satis esse arbitror.
Sed Petrum & Ioannem non ita procul hinc stantes video.
Opportunè admodum: Accedam ad eos. Pet. Huc rectà
Ad nos se confert. An. Salvete viri honorandi.
Pet. Salve Anania. Quo pacto tuae
(115) Tibi succedunt res? & quo animo ab eo fuisti tempore,
Quo te nostro addixisti gregi?
An. Tranquillo, ac quieto admodum. Io. Hem benè est, isthuc tene.
An. Spero id futurum: atque ideo agrum, quem habebam, vendidi:
[p. 215] Ananias
Pecuniamque quam emptor numeravit mihi
(120) Ad vos defero. quod item alij fecere plurimi.
En accipite. Lectum est, conveniet numerus, quantum accepi.
Pet. Itane ais Anania? Ana. Ita nam tanti vendidi.
Pet. Eheu, doleo vicem tuam. Ana. Qui sic? cedo.
Pet. Rogas? Cùm Spiritui sancto semel te addixeris,
(125) Cur obsecro mendacio
Utendum existimasti tibi. Neque, dolis, neque fallacijs
Circumveniri ille potest. Cacodaemon, qui nostram
Nobis salutem invidet; & qui hoc sacrosancto negotio
Modis obsistit omnibus, hoc ut diceres
(130) Persuasit tibi: nimirum ut pernitiosissimum
Istud fraudis exemplum in nostrum hunc coetum
Per te, induceret. Nemo te ad vendendum quicquam impulit,
Ut ipse probi nosti. Nunc cùm ultrò fundum vendideris,
Ad quid benignitatem simulans, uteris
(135) Mendacio? Laudatur eorum liberalitas,
Qui quod habent, in medium conferunt. Neque interim
Reijciuntur, qui sua sibi servanda existimant: ut alijs inediâ
Laborantibus ipsi succurrant. Unde igitur tibi in
Mentem venit, in hoc tam sancto fucum facere negotio?
(140) Deo, non hominibus es mentitus. Atqui ille
Mendacijs haud fallitur. Ana. Ah, peccasse me
Confiteor. Sed quid mihi tàm subito eveniat nescio.
Animo malè est: & sentio
Mortem imminere mihi. Eho, sustinete me.
Ioa. (145) Collapsus in terram, expiravit animam. Pe. Eheu, doleo
[p. 216] Ananias
Vicem eius. Atque utinam fraus illa nunquam ei
Succurrisset. Nos frater oremus Deum, ut
Quod ipse, humano falsus affectu,
Commisit, suâ ei dignetur remittere
(150) Clementiâ. Eho adolescentes, auferte hoc corpus hinc,
Ac sepelite. Io. O dolor gravis! Quo non pecuniae
Cupiditas hominem impellit? Pe. Eâ adversarius noster
Cacodaemon homines seducit, fallitque plurimos. Io. Est ut
Dicis. Pet. Eamus nunc intrò, & quod contigit Ananiae,
(155) Notum faciamus omnibus.

ACTUS I. SCENA IV.
SAPHIRA.
Iambici.

MAritus meus Ananias, cùm modo exiret
Ad Apostolos, ut se sequerer praecipiebat mihi.
Nunc itaque ob eam causam egredior foras,
Sed sapienter, meâ quidem sententiâ,
(160) Fecimus, qui non nisi partem tertiam
In medium nobis esse conferendum existimavimus:
Ut ipsi habeamus, quo utamur, si fortè necessitas
Nos urgeat. Vetus est dictum: nequicquam eum sapere, qui non
Sapit sibi. Mea quidem est haec ratio, & sic animum induco meum;
(165) Quod nobis superest, indigentibus id esse
Impertiendum: ita tamen, ne ipsi, nostris
Facultatibus omnibus effusis, ad inopiam, &
Egestatem redacti, rebus illis careamus,
Quibus corpusculi indiget necessitas.
(170) Divitias nunquam expetivi magnopere: & tamen
Paupertas semper mihi visa est onus miserum, & grave.
[p. 217] Ananias
Atque ideo eam vitandam, quoad fieri potest,
Censeo. Sed nimis hîc subsisto diu. Isthuc nunc
Illum sequor. At opportunè atque in ipso tempore
(175) Petrum & Ioannem egressos video. Accedam ad illos, &
Ubi meus sit maritus quaeram: quem hîc me inventurum arbitror.

ACTUS I. SCENA V.
PETRUS, IOANNES, SAPHIRA, IONADAS.
Iambici.

DEum immortalem! quantus scrupulus,
Quantusque est omnibus iniectus metus,
Intellectâ tam repentinâ Ananiae morte.
(180) Cavebit, opinor, posthac quisque, ne simili
Fraude utatur. Unum istum perire voluit
Deus, ut multorum saluti consuleretur.
Ioa. Ego quoque ob id istud ita factum esse existimo.
Sed eius uxorem huc accedentem video.
(185) Mirum ni rescivit, quod marito contigit.
Pet. Non arbitror: nam nullum in eius vultu moerorem
Conspicere mihi videor. Sed rectà huc ad nos accedit.
Sap. Hem, hiccine eras Petre? & tu quoque Ioannes? Bene
Se res habet. Ad vos ibam. Io. Quâ de re. Sap. Agrum
(190) Nostrum vendidit maritus;
Pecuniamque illum ad vos detulisse existimo:
Id enim facturum se dicebat modo: & uti
Mox sequerer mandabat mihi. Pet. Credo. Et fuit
Ille hîc. Sed dic mihi seriò sodes; an non
(195) Pluris agrum istum vendidistis, quàm maritus
[p. 218] Ananias
Tuus dixit nobis? Sap. Minimè: nam quid accepit,
In medium sibi conferendum esse arbitratus est:
Idque meo consensu. Pet. Siccine ais mulier? non te pudet.
Vanitatis? Itane inter vos conspirastis, ut
(200) Spiritum Domini mendacio
Falleretis, quem per nos videtis operantem?
Nunc quia conscia es fraudis, fucique quem fecit maritus,
Eique in hac simulatione socia, atque adiutrix
Fuisti, etiam moriendum erit tibi. En pedum vestigia
(205) Eorum, qui virum sepelierunt tuum.
Eidem te quoque efferent. Sap. Hui, quid tam celeriter.
Mihi accidit? genua labant, vox deficit,
Tum oculi vident nihil. O Deus!
Respice me morientem. Io. Concidit & illa mortua,
(210) Miseret me eius. Pet. Divinae eam commendemus clementiae.
Sed opportunè adsunt adolescentes illi,
Maritum illius qui sepelierunt modò,
Quibus ut hanc quoque efferant, mandabimus.
Eho, iuvenes, mulierem istam, quam mortuam
(215) Humi iacere conspicitis, auferte hic, atque apud
Ananiam ipsius maritum, sepelite. Ion. Neque hîc neque alibi in
Nobis erit mora. Pet. Mortem obierunt illi, sed sua
Culpâ quid enim in tam gravi negotio
Simulatione erat opus? Ioa. Idem & ego arbitror.
(220) Horum exemplo Deus toti suo gregi
Consulendum existimavit.
Pet. Rectè, & piè. Nunc, ut diei tempus est,
Intro nos recipiamus, & negotium, quod à Deo
Nobis est commissum, exequamur sedulò. Ioa. Fiat.

[p. 219] Ananias

ACTUS II. SCENA I.
EUSTACHIUS, MACARIUS.
Iambici.

(225) EHo frater, audistin’ quid contigerit Ananiae?
Mac. Audivi, & ea res mihi doluit maximè.
Eu. Et mihi certè: nam magna cum illo à pueritiâ mihi fuit
Familiaritas. Mac. Ego quoque amico illo usus sum diu.
Eu. Scio. Sed quid uxori insuper illius
(230) Evenerit audivisse te etiam existimo.
Mac. Nihil omninò. Sed dic mihi sodes, an &
Ei quicquam accidit malè?
Eu. Verò malè. Mac. Quid audio? Eu. Illa paulo post secuta,
Et non plus, quàm maritus ad Apostolos
(235) Detulerat, sese ex fundo vendito accepisse seriò
Confessa, mortua etiam in terram protinus
Est collapsa. Mac. O prodigium! Eho frater, etiam
Atque etiam videamus, ne ad istum peccemus modum.
Ego certè à tali fallaciâ me temperaturum
(240) Spero, alieno periculo edoctus. Eu. Rectè. Deus
Enim cui nota sunt omnia, fraude, aut astutiâ
Cuiusquam falli haud potest. Mac. Est ut dicis: namque intimi
Animorum nostrorum illi patent recessus.
Et propterea si quis quid agere conetur,
(245) Quod se Deum celare posse cogitet,
Errat profectò, & desipit planissimè.
Omnem ille veluti palam intuatur,
Ita odit dolum, & aversatur fallaciam.
Eu. Sic est: Syncera animi simplicitate oblectatur maximè. At
(250) Quid isthuc esse dicam, quod magnam huc procul
[p. 220] Ananias
Adventare conspicio hominum multitudinem?
Abeamus hinc. Mac. Hem maneamus paulisper, dum
Propius accesserint. Eu. Nisi me oculi fallunt,
Infirmum incumbentem grabato baiulant.
Ma. (255) Nihil te fallit prospectus. Fama, ut opinor,
Earum rerum excivit illos, quas Deus
Hisce superioribus diebus per Petrum, aliosque
Apostolos palam conspiciendas exhibuit omnibus.
Eu. Id est ipsum. Huic quoque corporis
(260) Sanitatem ex his expectandam esse existimant.
Mac. Sanabitur & ille proculdubio, si ex animo, &
Firmâ fide id sibi praestari cupiat. Quae enim
Divinâ gratiâ antè per Apostolos
Effecta sunt, non solùm nobis, sed alijs
(265) Quoque nota sunt multis. At eccum Petrum, & Ioannem.
Opportunè profecto. Secedamus hinc
Istorsum, & procul spectemus, quidnam eventurum siet.

ACTUS II. SCENA II.
PETRUS, IOANNES, NOSOPONUS,
SIMEON.
Iambici.

QUaecunque hactenus egimus frater, abundè
Nobis Deus sua secundavit clementia,
(270) Neque vulgaria ea sunt, quae per nos ille multis
Praestitit: sed nova, inaudita, prodigiosaque omnia.
Sed rursus accedentes conspicio plurimos.
Quin aegrum gestant lecto incumbentem. Hîc eos
Opperiamur. Spero & nunc divinam nobis
(275) Non defuturam gratiam. Nos. Me miserum, quàm diu
Ego cum hoc colluctatus sum malo? Sim. Tace
[p. 221] Ananias
Sodes fili, & quod est ferendum, patere fortiter.
Querimonijs enim nihil nisi malum conduplicas tuum.
Nos. Eheu pater, facilè ipsi cùm valemus,
(280) Recta consilia aegrotis damus:
Tu si hîc sis aliter sentias. Sim. Credo fili. At bono
Animo esto. brevi tuis cruciatibus
Finem futurum spero. Nos. Faxit ita Deus,
Sim. Faciet. Tu modò ut quietus sis vide.
(285) Sed commodè, atque in ipso tempore video
Huc venientes, quorum operâ, ac beneficio
Te sanitatem recuperaturum confido. Pet. Nunc
Accedamus propiùs. Sim. Ultrò huc se conferunt.
Oh, gaudeo. compellabo illos comiter.
(290) Ehodum boni viri, salvete. Vos quaerebamus:
Pet. Quid ita? Sim. Dicam. Hic quem decumbentem cernitis,
Meus est filius. Morbo autem, quo annos plurimos
Est discruciatus, nemo potuit mederi
Hactenus. Nunc itaque ad vos confugimus
(295) Viri honorandi, ut malum hoc, quod ope humanâ tolli nequit,
Quodque medici uno ore insanabile esse praedicant,
Vos illi divino auxilio adiuti, adimatis.
Pet. Est quod quaerendum existimo. Hem tibi dico,
Qui aeger decumbis. Nos. Divine vir, quaere
(300) Quod vis, respondebo lubenter. Pet. Si firmo,
Sanoque corpore valetudinem hodie
Consequaris pristinam,
Credesne id tibi Iesu virtute contigisse?
Nos. Credam bone vir: & illius nomen, quoad vixero,
(305) Professurum me polliceor tibi. Pet. Oh, laudo:
Surge, & quocunque lubet ingredere. Nos. Periculum
[p. 222] Ananias
Faciam: atque successurum confido. adeo animus
Mihi gestit gaudio. Sim. Deum immortalem! quod
Ego novum spectaculum video? Hem, cave
(310) Nimium tibi confidas, fili. Nos. Mitte me
Sodes pater, nullo unquam tempore melius
Valui, quàm nunc. Deus bone, cui unquam quicquam accidit
Felicius? Reverende vir, quo ego beneficio hanc tuam
Erga me compensabo munificentiam? Hoc
(315) Satis certè scio, nihil me tam magnificè unquam
Dicturum, quin benignitas id superet tua.
Pet. Non nobis, sed divinae clementiae,
Quod tibi accidit, acceptum feres. Humana enim
Ope, aut industriâ nihil hîc est effectum.
(320) Nos. Oh, quantam ego commutationem in me factam esse sentio.
Sim. Prae laetitiâ ex oculis lachryma erumpunt mihi.
Sed ne tanti erga nos videamur immemores
Beneficij, aequum esse arbitror, ut aliquo munusculo
Me gratum praebeam. Io. Nihil moramur munera.
(325) Dei benignitate abundè divites sumus. Satis
Magnam gratiam relatam nobis arbitramur,
Si quae de Christo nostrae salutis auctore,
Praedicamus, vera, certaque esse credideritis.
Nos. Verissima ego illa confiteor esse omnia.
(330) Atque ut ita sentiam, ipsa res me compellit. Scio
Quibus tormentis, & quibus cruciatibus
Annos afflictus fuerim plurimos. Nunc cum
Omnis doloris expers, me Christi istius,
Quem vos praedicatis, auxilio
(335) Planè confirmatum sentiam,
[p. 223] Ananias
Ingratus, atque inhumanus sim, nisi in eum
Certam fidem, atque spem salutis
Mihi conferendam existimem. Ioa. Euge, laudo.
Fac perseveres in eo. Sim. Me quoque res tam prodigiosa
(340) In eandem pertraxit sententiam. Atque ut in hoc
Proposito constanter persistam, Deum
Oro. Pet. Benè facis: nam ille solus nobis est
Orandus: ab eo enim omnia bona, atque salutaria, ad
Nos proficiscuntur munera. Ille per suum
(345) Filium Iesum haec tam mira, & inaudita operatur,
Et genti palam conspicienda exhibet
Israëliticae. Nos. Id equidem, ut dicis, ita esse credimus.
Nunc vos rogamus supplices,
Ut vestris precibus nos Deo commendetis.
Pe. (350) Faciemus sedulò. Sim. Valete viri reverendi. Nos. Non ego
Illis valedico, sed quocunque eunt,
Aut ituri sunt, sequar. Ita enim de me sunt
Meriti, ut quoad vixero, mihi
Illos nunquam relinquendos existimem.
(355) Idem & tu uti facias velim pater. Sim. Faciam
Fili, atque lubenter. Pet. Euge, laudo. Sequimini.

ACTUS II. SCENA III.
ANNAS, CAIPHAS, MELCHIAS.
Iambici.

ESt ut dixti Caipha. Inveniendum planè est nobis huic malo
Remedium. cùm tam protervè atque contumaciter
Illudendos nos sibi proponat hoc
(360) Seditiosum hominum genus. Ca. Ah, nescio profectò, quò
[p. 224] Ananias
Horum tandem evasura sit audacia:
Quando neque carceribus, neque verberibus quicquam
Profecimus hactenus. At eccum subito accurrentem Melchiam.
Quàm vereor ne & is aliquid nobis mali adferat.
An. (365) Idem ego metuo: nam tristior
Videtur. Ca. Praestolemur hîc
Eum & quid dicturus sit auscultemus.
Mel. Defessus sum currendo, principem nostrum
Annam dum per totum quaero oppidum. Ca. Te nominat.
An. (370) Audio. Mel. Tibi meritò cum tua monstratione.
Iratus sum Syre, qui me isthuc eum quaesitum ire
Iusseris, ubi nemo illum toto vidit die.
Sed opportunè herculè cum Caipha hîc illum stantem conspicor.
Nihil potuit fieri commodius. Iam tandem mihi
(375) Concedetur quiescendi copia. Quanquam haud laetum adferam
Nuncium. Ca. Audin’ quid dicat? An. Quid ni audiam.
Sed alloquar. Ehem, quem te quaesivisse dicis Melchia?
Mel. Te mi Domine. An. Quid erat causae? Mel. Ah, rogas? nescis
Quas turbas illi seditiosi concitaverint modò.
An. (380) Quas obsecro? Mel. Infirmum quendam, diu gravi
Discruciatum morbo, ab eis sanatum esse, in ore
Est omni populo. Id te quaerenti quot mihi
Dixere. Totam civitatem huius facti fama
Implevit. An. Credo isthuc. Nam talia & aliàs
(385) IFecerunt. Sed non divinâ virtute, quâ
Illi se sua exequi ubique iactitant;
Sed cacodaemonis fraude, ac vafritie faciunt omnia.
[p. 225] Ananias
Cai. Nihil eò certius. Itaque ut improbos eorum
Conatus omnibus viribus impediamus.
(390) Enitendum nobis est sedulò. An. Id quidem
Fiet propediem: nam in crastinum diem universum
Nostri ordinis concilium convocari
Iubebo: quodque eorum auctoritate tum
Decernetur, exequendum
(395) Curabo protinus. Eamus nunc intro. Ca. I prae, sequor.

ACTUS II. SCENA IV.
MACARIUS, EUSTACHIUS.
Iambici.

DEum immortalem! quanta, & quàm admiranda Deus
Quotidie per Apostolos nobis conspicienda,
Exhibet prodigia? quae miracula?
Nunquam exaudita, aut visa hactenus. O Deus! serva obsecro
(400) Haec nobis bona. Sed estne Eustachius iste, quem
In ultimâ isthac plateâ stantem conspicor?
Is est ipsus. Quin huc accedit. Commodè
Profecto. Nullus est, quem malim nunc mihi obviam
Venire. Eu. Admirandis rumoribus,
(405) Varioque populi sermone excitus prodeo:
Domi enim me haud potui continere diutiùs.
Ad Macarium hinc rectà me confero
Viâ. Sed eccum eum. Nihil potuit fieri opportunius.
Eho, salve Macari. Ma. Et tu Eustachi. Sed quid fertur?
(410) Aut quidnam adfers novae rei?
Eu. Verbis profectò non possum eloqui, quae quotidiè
Evenire audio: mira, ac prodigiosa omnia.
Oh, frater, nunquam à nobis laudari satis
Poterit Deus, qui per suos
[p. 226] Ananias
(415) Tanta hominibus dignatur praestare. Sed
Dic mihi quaeso, audistin’ de aegro illo qui sanatus est
Modo? Mac. Audivi. Quin istius rei rumor
Per totum est divulgatus oppidum. Eu. Minimè
Miror. Sed quid Pharisaei? Ringuntur, crucianturque in animo.
(420)Neque quiescunt tamen, & nihil non moliuntur. Sed
Frustra ipsi se fatigant, nihilque efficiunt: nam
Absurda, atque ridicula sunt quae adferunt.
Quae cum refelluntur, magicas ad artes, &
Cacodaemonum astus sibi confugiendum putant,
(425) Quasi Deus per impios, atque maleficos sua
Mortalibus ediderit miracula.
Olim Patrum nostrorum tempore, per Mosen,
Aliosque Prophetas multa divinitus exhibita sunt.
Prodigia. Sed dic mihi sodes, talesne isti fuerunt
(430) Viri, quales hi nostri sunt Pharisaei? Ma. Minimè. Probi,
Pijque erant illi. Hi contra improbi, qui non
Quod populo, sed quod sibi conducat, quaerunt maximè.
Eu. Verum dicis Macari. At quid facias adversus hoc*
Hominum genus, qui falsâ sanctimoniae, ac
(435) Scientiae opinione elati, quosvis prae se spernendos
Existimant? Itaque magni passim fiunt,
Atque coluntur ab omnibus. Hanc dignitatem ne
Amittant, metuunt. Neque enim ipsos latet,
Non vera, sed simulata & fucata esse, quae
(440) Faciunt omnia: Atque ideo sibi timent,
Mac. Sic est profectò. At, ut intrò eamus, nos
Tempus monet. Eu. Agedum, ut lubet.

[p. 227] Ananias

ACTUS III. SCENA I.
ANNAS, CAIPHAS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

QUod publico decreto constitutum est, id
Nunc exequendum est nobis: nimirum ut eos
(445) Comprehendamus sacrilegos, atque in carcerem
Conijciamus. Cai. In eo fidum, atque strenuum
Adiutorem me praebebo tibi. Sed astu ut rem
Aggrediamur necesse erit, ne elabantur,
Aut clanculum evadant. Ad suffugia enim eis
(450) Mille patent rimae. An. Scio ego isthuc & propterea
Domum, in quâ esse solent, dispositis praesidijs
Undique cingi, atque observari iubebimus.
Dein’ vi effringemus fores.
Quod si quis fuerit, qui se defendere, aut opponere
(455) Audeat nobis, faxo ut malè pereat protinus.
Cai. Rectè, laudo. An. Nobis, qui res curamus publicas,
Quibus, ut maiorum decreta inviolata, atque integra
Serventur, est commissum, tum quibus populi
Curae est salus, eo incumbendum est sedulò,
(460) Ne detestanda haec haeresis
Serpat latiùs. Atque id me consequuturum spero.
Cai. Factu id quidem nobis erit facillimum. At
Satis iam consultum videtur mihi. maturè facto opus
Est. An. Benè dicis. Nunc igitur isthuc recta concedamus. At
(465) Eccos quos quaerimus huc procul adventantes.
Cai. Ubi illi sunt? An. Ah, adeone tibi hallucinantur
Oculi? Cai. Nunc video. Oh, nihil potuit fieri opportunius.
[p. 228] Ananias
Sed ne ubi nos viderint, aliò
Se proripiant metuo. An. Id si fecerint, facilè
(470) Eos nostri assequentur: Sed nihil nunc ut
Arbitror, quisquam illorum suspicabitur mali.
Nam quod de illis inter nos est decretum,
Planè ignorant. Secedamus hinc paululum
In hanc plateam, unde illos ex improviso
(475) Adoriemur praetereuntes. Cai. Eho, callide. Placet.
Pet. Pro tam multis, tantisque erga nos beneficijs nunquam Deum
Laudare poterimus satis. Promisit ille se
Nobis effecturum magna, & minimè vulgaria: At
Multò maiora praestat quotidie. Ioa. Verè tu isthuc
(480) Dicis frater: nam mira, atque nunquam antè audita,
Aut visa per nos ille operatur. Pet. Sic est: non enim
Verbis solùm, sed etiam corporis nostri
Umbrâ, aegros sanatos esse vidimus.
Quo quid unquam contigit
(485) Prodigiosius? An. Ehem, adsunt. Comprehendite, &
In carcerem illos absque ullâ deducite
Morâ. Vah, quid cunctamini? Pet. Itane nobiscum
Agendum existimatis? Ioa. Quid commeruimus mali?
An. Rogas quid commerueritis impudens? notissimum
(490) Id equidem est omnibus. Io. Quid? dic sodes. Ego
Certè nulli me unquam nocuisse existimo.
Pet. Neque ego. Nisi fortè dum aegrotis medemur,
Infirmis pristinum vigorem corporis
Restituimus, nos peccare arbitremini.
Cai. (495) Nihil nos illa moramur, in quibus cacodaemon est
Adiutor vobis. Pet. Deus hos prohibeat. Quod nobis obijcitis,
[p. 229] Ananias
Idem antè obiecistis Christo. Quanquam id nullis
Probare unquam potuistis rationibus. Et nihil
Certè dici potest absurdius,
(500) Aut à vero alienum magis. Nam cacodaemon neque
Per se, neque per alium efficere potest talia.
Solâ illa divinâ fiunt virtute. An. Ohe,
Satis superque iam verborum est. Abripite hinc eos,
Atque asservandos curate sedulò.
Io. (505) Ah, siccine fieri oportet? An. Abripite inquam: quid
Statis? Quoties idem dicendum erit vobis?
Age, sic dabo. Nunc nos, qui volet, lacessito: faxo
Eodem illum, quisquis erit, mactutum infortunio.
Cai. Istud quidem ut faciamus illorum
(510) Nos cogit audacia: quae, si, salvi esse volumus,
Pro viribus cohibenda est nobis. An. Ita quidem
Fiet. Lenitate nihil effecimus
Hactenus. Nunc ira nostra quid valeat
Experientur propediem. Cai. Ita nos facere decet.

ACTUS III. SCENA II.
SANGA, SYRUS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

(515) EHo, quid restitatis, aut cunctamini improbi?
Sequimini, iam satis moratum est diu. Sy. In eum
Vos deducemus locum, ubi seditionis aut
Tumultus excitandi nulla vobis, copia
Erit. Pet. Neque tumultus, neque seditiones concitavimus
(520) Unquam. Id enim ne faceremus, semper nos docuit
Christus. Concordiam autem, pacemque omnibus
Commendavit nobis. Sa. Unde igitur per totum oppidum
[p. 230] Ananias
Tanta exorta est per vos turbatio. Ioa. Non illa, ô bone,
Turbatio est, sed ex ijs, quae ad filium
(525) Suum celebrandum nobis exhibet Deus,
Magna inter homines passim existit admiratio.
Nemo est nostrum, qui reipublicae statum
Unquam turbandum existimavit sibi. Benè
Meriti sumus de multis: quod vobis etiam notum est satis.
(530) Nec est, ut opinor, quisquam, qui à nobis iniuriam
Sibi factam esse queratur. Syr. Nostri Principes.
De vobis queruntur omnes: utpote
Qui simplicem, atque credulum populum fallacijs
Circumvenitis. Pet. Non circumvenimus, sed,
(535) A quâ aberrarunt, in rectam reducimus viam.
Idque ut faciamus, à Deo
Praeceptum est nobis. Hinc nos abduci nullis.
Patiemur rationibus: etiamsi Principes
Vestri mille nobis intentent cruces.
(540) Dum ne ob malefacta perimus, nihil moramur.
San. Magna admodum est vobis animi constantia:
Sed ne ea in nervum erumpat, videte sedulò.
Ioa. Mortem contemnenti nihil in hac vitâ unquam accidere
Potest mali. Syr. Satis quidem tu id fortiter:
(545) Sed an ex animo loquaris nescio. Sapientes
Ipsi, mortem omnium rerum terribilium
Maximè terribilem esse asserunt.
Pet. Sapientes illi planè desipiunt; qui animum
Unà cum corpore interire existimant,
(550) Nobis, qui post brevem hanc vitam aeternam requiem,
Atque imnortalitatem expectamus, vivere
Iniucundum, mori dulcissimum
[p. 231] Ananias
Videtur. Quid enim haec vita habet voluptatis?
Quid non potius laboris ac molestiae?
(555) Atque ideo quis non malit ad coeleste istud domicilium
Hinc emigrare, quàm in his corporis
Detineri vinculis? San. Confidenter tu
Quidem isthuc. Sed aliud te dicturum arbitror,
Si moriendi inciderit necessitas.
(560) Eâdem ego alios audivi loquentes confidentiâ:
At, Deus bone, quàm sui dissimiles
Erant, cum iam mortem imminere conspicerent sibi.
Ioa. Humanae naturae imbecillitate id accidit.
Sed divinâ adiuti ope, quid est
(565) Obsecro, quod non efficere queamus?
Pet. Nihil omnino. Syr. Credo. At nimium hîc morati
Sumus diu. Eho Sanga, in carcerem tu eos
Deducito, & asservandos cura sedulò.
Ego te interea hic opperiar foris. San. Ehem, sequimini.
Ioa. (570) Nulla in nobis est mora. ^{________________}

ACTUS III. SCENA III.
SANGA, SYRUS.
Iambici.

^{________________} Ita me Deus amet, ut
Ego nullos unquam in vitâ audivi loquentes
Animosius, Atque hanc animi fortitudinem
Re ipsâ praestant: nam torti, atque cruciati, adeò
Non ingemiscunt, aut lamentantur,
(575) Ut sensu eos carere dixeris.
Ad quorum mentionem nobis horrescunt animi,
[p. 232] Ananias
Haec illi patienter, magnâque animi constantiâ
Ferunt. Tum divitias, opesque quarum cupiditate
Omnes, quotquot sumus, nihil non & facimus
(580) Et patimur, Deum immortalem! quàm facilè
Contemnunt, paupertate suâ contenti. Sed video
Redeuntem Sangam. San. Eho, facite ut iussi, asservate eos
Diligenter. Carceris ostium
Ut omnibus repagulis occludatur,
(585) Etiam atque etiam videte. Praecipuè autem hoc edico vobis,
Ut alienum ad eos intromittatis neminem:
Ne os sublinatur nobis. Syr. Ohe Sanga, quid
Te isthic remoratum est tam diu?
San. Constringi, servarique illos praecepi sedulò.
Syr. (590) Benè fecisti: nam ne elabantur, summa adhibenda cautio est.
San. Id ne fiat, praefecto carceris.
Est providendum. Nos illos ei tradidimus. Si suo
Is malè fungatur officio, nihil nostra refert:
Ipse viderit. Syr. Rectè. Sed quid tibi
(595) Videtur de illis? aut quales tu eos esse
Existimas? velim loquaris liberè:
Nam soli hîc sumus. San. Ut quod sentio loquar Syre,
Neque malos, neque improbos ego
Illos esse arbitror. Id enim ex oratione
(600) Eorum, quae, quo animo sit quique maximè
Declarat, mihi perspexisse videor. Syr. Tales
Et ego eos esse iudico: ab omni fraude, atque malitiâ
Alienos. San. Hîc tibi planè assentior: nulli
Enim nocuisse illos audivimus
(605) Unquam: sed contra profuisse plurimis.
Syr. Id equidem notius est, quàm ut quisquam inficiari queat
[p. 233] Ananias
Nihilominus tamen Pharisaei, Principes
Nostri cane peius, & angue eos oderunt omnes:
Atque adeò in exitium illorum totis incumbunt viribus.
San. (610) Scio istud. Verùm an rectè faciant, ipsi viderint.
Amore ego eos, & benevolentiâ dignos,
Non iniuria, aut contumelia afficiendos arbitror.
Syr. Mecum sentis. Nam si illos, qui bene faciunt,
In vincula conijciendos putamus, quid eis
(615) Faciemus, qui dederint damnum, aut malum?
San. Cuique, ut aut benè, aut malè meretur, referenda est gratia.
Bonis probitatis proemium, poena improbis
Debetur. Syr. Sic est. Sed aliàs inter nos latiùs de eo
Loquemur. Nunc intrò concedamus. San. Placet.

ACTUS III. SCENA IV.
EUSTACHIUS, MACARIUS.
Iambici.

(620) PRô summe Deus! quid est, si non haec appellanda iniuria est?
Homines innoxios, & optimè meritos in carcerem,
Uti maleficos, detrudi? an non ipsos pudet?
Quis unquam audivit quicquam factum indignius?
Vae vobis Pharisaei: Deus enim tam impium,
(625) Tamque nefarium nunquam impunitum relinquet scelus.
Quid tibi videtur Macari. Mac. Divinam equidem
Vindictam eos non evitaturos satis
Certè scio. Sed interim
Me illorum miseret, qui cum nihil mali commeruerint,
(630) In carcerem sunt coniecti: & quibus pro beneficio
[p. 234] Ananias
Tam mala rependitur gratia. Quo eos animo
Iam esse credis, qui obscuro, foedoque inclusi ergastulo,
Ab hominibus semoti; ac distracti sunt omnibus?
Et ne inediâ conficiantur metuo, Eu. Deum,
(635) Quem sibi propicium habent, eis
Subventurum confido. Is animum illis suâ
Confirmabit gratiâ. Mac. Idem & ego futurum
Spero. Sed in quem tandem finem haec res nobis
Evasura sit nescio. Quo odio nos totus
(640) Pharisaeorum grex persequatur, &
Quàm infensi sint nobis, probe nosti. Eu. Scio,
Scio frater, hoc inter ipsos esse decretum,
Ut nos quotquot Christi nomen profitemur, omnibus
Exagitent, vexent, atque torqueant modis.
(645) Neque cessaturos, donec nos ex hisce eiecerint
Regionibus. Mac. Id quidem illi moliuntur: Sed Deus,
Nisi me animus fallit, eorum impios frustrabitur
Conatus. quem dum fautorem, benevolumque
Habemus, nihil nobis est metuendum mali.
(650) Quis enim cum Deo unquam pugnavit feliciter?
Eu. Nemo frater: nam adversus illius potentiam
Nihil omnino humanae valent vires: nihil
Dolus, fraus, aut calumniae. Iusserunt illi eos
Comprehendi, & in custodiâ asservari: sed
(655) Ne quid durius insuper in illos statuant,
Spero prohibiturum Deum.
Mac. Eadem spes & mihi animi lenit aegritudinem.
Scimus quae nobis praestitit hactenus: eiusque benevolentiam
Perpetuam erga nos fore confidimus: idque ex illius
(660) Promissis: quae neque quenquam fefellerunt, neque
Fallent unquam. Sed ut diei tempus est,
[p. 235] Ananias
Intrò nunc concedamus, & Deum oremus,
Ut gregi, quem sibi ad euangelicum negotium
Eligendum censuit, suâ
(665) Consulere, ac prospicere dignetur clementiâ.
Eu. Benè mones. Idem uti simul omnes faciant hortabor sedulò.

ACTUS IV. SCENA I
ANGELUS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

DEi supremi ego sum nuncius, (ne quis
Fortè hominem me esse existimet)
E coelo in terram missus: ut hos pios viros,
(670) Quos Pharisaei comprehensos in vinculis tenent,
E carcere educam: & quolibet eundi faciam copiam,
Clausum videtis ostium, seramque sedulò
Obsignatam praeterea repagula foribus
Obiecta. Quae quidem homines arcent: at ea ego
(675) Nihil moror. Iam faxo ut amotis impedimentis
Omnibus, carcerem apertum conspiciatis.
Adeste, atque intuemini prodigium. Eho, satis.
Hîc in tenebris desedistis diu.
Prodite, ecce fores vobis reclusas. Pet. Deum
(680) Immortalem! quam ego vocem audio? animus
Laetitiâ exhilaratur mihi. Io. Et mihi. Sed eccum ostium
Apertum. Bone Deus! quid istud est novae rei?
Egrediendi praebetur copia, cum nihil nos iam
Remoretur. Pet. Divino id nobis beneficio
(685) Contigit. Humanâ enim operâ hic effectum est nihil.
Ang. Verè tu quidem istud. Ioa. At, at, serva nos obsecro.
[p. 236] Ananias
Mi Deus. Ang. Estote bono animo. Is suo
Subsidio salvos facit.
Pet. O immensam divini numinis clementiam!
(690) Deum tibi propicium opto ô bone, quisquis es:
Non homo, sed ex Patris coelestis nuncijs
Mihi videris esse aliquis. Ang. Rectè coniectas: ille enim,
Ut è carcere vos educam, huc me misit. Exite
Itaque, & templum ingressi, praedicate cuilibet,
(695) Quae ipse per totum terrarum orbem divulganda
Mandavit vobis. Quae hactenus fuerunt
Occulta, nunc uti revelentur necesse est.
Pet. Faciemus sedulò. At quid istud? quò ille tàm
Subitò se ex nostris subduxit oculis? Animus mihi
(700) Metu atque gaudio turbatus est totus.
Io. Et mihi frater. Pet. O Deus! quibus praeconijs, quibus
Te efferemus laudibus?
Nihil tam magnificè dicturi sumus unquam, tua
Quin id erga nos longè superet benignitas.
Io. (705) Quem posthac metuemus, Deum cum in rebus omnibus
Nobis adiutorem esse experti sumus hactenus?
Pe. Planè nullum. Oh, quantum inter nostros erit
Gaudium? contra, quanta indignatio,
Quantusque metus inter Pharisaeos & Scribas; ubi
(710) Nos è custodiâ eductos, & vinculis
Exemptos viderint? Sed discedamus hinc,
Et in templum, uti sumus iussi, recta nos conferamus:
Iam enim diluxit. Ioa. Benè mones.
Deum immortalem! quanta erit populi admiratio?
(715) Quantus concursus? ubi nos non à Pharisaeis
Dimissos, sed divinâ ope ex ergastulo
Liberatos intellexerint.
[p. 237] Ananias
Pet. Stupor procul dubio illos capiet maximus.
Omnesque laudabunt Deum.
(720) Pharisaeorum quoque animos, ut spero, hoc miraculum
Movebit; quando secum cogitabunt, quàm
Ille locus, in quo nos concluserant,
Undique sit munitus, & quopacto isthinc evadendi
Nulli pateat facultas, nullum suffugium: &
(725) Tamen nos compedibus solutos, & custodiâ
Tam arctâ exemtos, in templo populum docere, ut antè
Consuevimus, conspiciant. Quod nisi
Meliorem mentem eis ademerit perversitas,
Ac pertinacia, divinis tandem prodigijs
(730) Convictos, mitiores posthac illos in nos
Futuros spero. Sed sol iam est exortus, &
Templi ostium apertum video. Ingrediamur. Io. Sequor.

ACTUS IV. SCENA II.
MACARIUS, EUSTACHIUS.
Iambici.

EHeu quanta mihi solicitudo perturbat animum?
Totam hanc noctem insomnem duxi: atque nunc quoque
(735) Ut sim quietus, nemo facilè effecerit.
Quoties enim mecum cogito, Petrum & Ioannem, qui meâ
Vitâ chariores sunt mihi,
In carcere detineri, nihil mali commeritos, non
Possum quin commovear, atque illis irascar,
(740) Qui laudatos istos, & optimos viros,
Sibi torquendos, atque affligendos existimant.
Vident illi quotidie, quae Deus
Per eos operatur, haud vulgaria
[p. 238] Ananias
Profectò: sed neque visa, neque audita hactenus.
(745) Nihilominus tamen odio, atque invidiâ concitati,
Adeò non commoventur, ut eorum in nos acerbitas
Indies exasperetur, atque inardescat
Vehementius. Sed quidnam Eustachius agat visam: non enim
Procul ab illius aedibus absum. Accedam propiùs, &
(750) Pulsabo ostium. At eccum foras eum prodire conspicor.
Nihil potuit fieri opportuniùs. Paulisper hîc
Subsistam, ut quid loquuturus sit, audiam.
Eu. Deus malè perdat impium hoc Pharisaeorum genus:
Qui tam benè de ipsis meritis, tam malam referunt
(755) Gratiam. Ah, itane fieri decet? O ingratitudinem!
Sed quisnam iste? hem, benè habet: Macarius
Est. Commodè admodum: nullus enim est, quem nunc obviam
Malim venire mihi. Alloquar.
Ehem Macari, quid te è lecto tam manè
(760) Evocavit? Mac. Quid? Tun’ hîc eras
Eustachi? Eu. Eram. sed responde sodes ad id
Quod te rogo. Mac. Dicam, neque dormiendi, neque quiescendi
Totâ hac nocte mihi fuit copia: neque
Tranquillo animo prius ero, quàm innocentes
(765) Illos ex carcere, in quo nunc affliguntur miserè,
Exemptos esse videro. Eu. Spero id futurum
Propediem: nam Deum & ipsis, & nobis subventurum
Confido, cuius, quo nobis res desperatior
Est, hoc propius est subsidium, quod saepius
(770) Re ipsâ experti sumus. Sed ad templum devenimus
[p. 239] Ananias
Ubi nobis orandus erit Deus, ut suo
Arbitrio, non nostra voluntate exequi
Dignetur omnia. Mac. Rectè tu isthuc frater, laudo.

ACTUS IV. SCENA III.
PETRUS, IOANNES, EUSTACHIUS, MACARIUS.
Iambici.

NUnc post gratias Deo actas, aliud insuper
(775) Est exequendum nobis: nimirum ut quae
In mandatis nobis data sunt à Christo, & hîc
In templo, & alibi, atque adeo per totum terrarum orbem
Intrepidi praedicemus. Ioa. Id absque ullo metu
Me effecturum spero. Pet. Deus nostros conatus
(780) Suâ secundabit clementiâ. At soli hîc satis diu
Colloquuti sumus: ubi nemo nos hactenus
Conspexit. Accedamus ad illos, quos in medio
Templi orantes videmus, eisque animum impleamus gaudio.
Ioa. I prae, sequor: sed placido, ac suspenso gradu, ut
(785) Ex improviso illis superveniamus. Pet. Age, placet.
Sed visi ac cogniti sumus.
Hîc subsistamus. Eu. Eho fratres, suspicite,
Et qui huc ad nos veniant, advertite obsecro.
Petrus & Ioannes sunt. Mac. Quid ais? ij sunt
(790) Ipsi. Quo pacto evaserint è carcere nescio.
Eu. O rem mirabilem! Pet. Fratres, Deo inprimis
Agite gratias; dein nobis gratulamini,
Qui divinâ ope liberati è carcere
[p. 240] Ananias
Sumus. [Mac. Oh, quid hoc novae rei est?]*
(795) Hiccine eratis, quos arctis compedibus vinctos
Esse in custodia putabamus? Quid istud esse
Dicam? An Pharisaei, mutata in melius sententia,
Vos missos fecerunt? an aliud quippiam
Divinitus accidit vobis? Id ut nobis
(800) Narretis obsecro. Pet. Invitis atque inscijs
Illis, nobis carcerem aperuit Deus.
Nunc itaque vos oro fratres, ut ea, quae sum
Dicturus, attentè, atque seriò audiatis.
Vidistis quae nobis frequenter antè, & quae nunc praestitit
(805) Deus. Quis obsecro homines metuendos sibi
Existimet, cui tam praesens adest divinum subsidium?
Moliantur isti quicquid voluerint, nihil
Tamen unquam sunt effecturi. Namque hoc mihi
Credite fratres; frustra se defatigat, qui adversus Deum
(810) Pugnam suscipit. Quos ille salvos esse vult,
Eis neque nocere, neque incommodare
Poterit quisquam. Ioa. Id quidem iam pridem persuasum fuit
Mihi: neque errare in eâ re me arbitror. Pet. Rectè:
Isthuc teneamus fratres: & quicquid nobis evenerit,
(815) Feramus fortiter. Brevis & incerta haec est vita,
Et diversis subiecta casibus.
Ad immortalitatem, quae promissa est nobis,
Aspiremus gnaviter. Ehodum fratres, quotquot hîc
Adestis, idem ut faciatis obsecro. Eu. Faciemus sedulò:
(820) Et ab hoc proposito nemo nos suis deterrebit minis.
Pet. Euge, laudo. Nunc hîc maneamus, Deoque
Simul omnes pro ipsius erga nos benignitate
Agamus gratias. Ioa. Fiat. Nusquam id fecerimus
Commodiùs. ^{________________}

[p. 241] Ananias

ACTUS IV. SCENA IV.
ANNAS, CAIPHAS, SANGA, SYRUS.
Iambici.

^{________________} Quid isthuc? itane ad clarum dormivi diem?
(825) Sed video huc accedentem Caipham. Ca. Somnum herculè hac
Nocte oculis non vidi meis: adeò quò haec res
Nobis evasura sit metuo. Sed eccum Annam. An. Ehem Caipha,
Salve: & ut felix diei huius exortus tibi
Sit opto. Cai. Gratiam habeo, idemque tibi vicissim
(830) Precor. Sed de illis, quos in carcerem coniecimus,
Quid nobis decernendum existimas? cedo
Sodes. An. E medio ego illos continuò tollendos censeo.
Nam id nisi fecerimus, neque tranquillo, neque
Quieto animo erimus unquam. Cai. Rectè consulis:
(835) Itaque hîc ego tibi lubenter obsequor.
An. E carcere igitur eos ad nos reduci
Iubeamus, causamque illorum cognoscamus
Exactiùs: neque desinamus, donec hoc
Seditiosum hominum genus extirpaverimus funditus.
(840) Sed Sangam, atque Syrum huc commodè accedentes conspicor.
Id eis negotij dabo. Heus heus, quo vobis iter
Est? San. Eho, hiccine eratis domini? non praevideramus
Vos. An. Credo. Sed ad id quod te rogo, mihi
Responde. San. Ambulatum ire constitueramus.
An. (845) Aliud nunc erit faciendum vobis. Syr. Quid? cedò
Domine. quicquid praeceperis, effectum dabimus protinus.
[p. 242] Ananias
An. Quos in custodiam heri nostro iussu deduxistis,
Reducite huc ad nos. Syr. Faciemus sedulo.
Cai. Ite, & maturate reditum. Tantisper hîc
(850) Vos opperiemur, dum reditis. An. Quod semper
Dixi, idem nunc dico denuò. Nisi improbos
Hos, atque audacissimos homines cohibuerimus, nisi
Impijs horum conatibus
Omnibus obstiterimus modis, neque
(855) Salvi, neque incolumes erimus diu. Cai. Idem & mihi
Praesagit animus. Nam si superiores
Semel evaserint, nihil illis in mentem veniet,
Quod non audebunt homines sceleratissimi.
An. Id ne fiat, nobis magna est adhibenda cautio:
(860) Quibus religio, ac populi commissa est salus.
Quapropter ne languentes nos in hac re, aut
Socordes esse sentiant, videamus sedulò.
Sed redeuntes eos huc conspicor solos.
Quid causae sit miror. San. Prô summe Deus! quid hoc
(865) Novae rei est? Fores repagulis obiectis vidimus
Occlusas: custodes ante carcerem probè
Officio fungentes suo. Mox ostio
Aperto, intus reperimus neminem.
Ca. Audin’ quid dicat? An. Audio, & discrucior animo.
Syr. (870) Minimè laetum adferemus nuncium, atque eccos.
An. Eho, quid ita? soline reditis? Syr. Soli, uti
Videtis Domini: namque in carcere neminem
Invenimus: & nihilominus tamen clausum
Erat ostium, & custodibus probè munitum.
An. (875) Quid audio? monstri simile. Eho, quid ais Syre?
Reperisti carcerem vacuum? Syr. Est ut dixi domine. An. Et occlusas
[p. 243] Ananias
Fores? San. Verè vobis hoc nunciamus. Sed
Quis iste, qui huc celeri properat gradu?
Cai. Phylax est, nisi mihi oculi prospiciunt parum.
An. (880) Is est ipsus. Idem nunciatum, ut opinor advenit.
Quid sit dicturus audiamus.

ACTUS IV. SCENA V.
PHILAX, ANNAS, CAIPHAS, SYRUS, PETRUS.
Iambici.

PRô Deum immortalem! quidnam istud prodigij
Est? Quos heri in custodiam
Pharisaei civitatis nostrae principes,
(885) Deduci iusserunt, in templo populum
Docentes conspexi modò: & mirabar sanè. An. Oratio
Haec planè animum perturbavit mihi. Alloquar.
Eho Phylax, quid ais? Phy. Hiccine eratis domini?
Nescitis quem ego nunc vobis nuncium adferam.
Cai. (890) Quemnam obsecro? Phy. Mirum profectò. Petrus, &
Ioannes, quos hesterno comprehendi iussistis die,
In templo sunt: Neque illi soli, sed alij insuper
Multi; ad ea, quae docent, aures accommodantes sedulò.
An. Quid ais Phylax? Vidistin’ ipse, an
(895) Audita nuncias? Ph. Hisce oculis Domine.
Cai. Ah, quid audio. Ehodum, quid ais Anna? Si
Neque carceribus, neque vinculis, adversus eos
Proficimus quicquam, quid tandem futurum
Censes? An. Nescio, & tamen
(900) Remedium erit quaerendum huic malo. Hem Syre.
[p. 244] Ananias
I unà cum Sanga in templum, atque eos ad nos
Huc reducite: sed sine ullâ vi, ne inter populum
Tumultus exoriatur. Belluam enim illam multorum capitum
In nos ut provocemus, expedire haud arbitror.
Ca. (905) Sapis. Crabrones enim, ut aiunt, non sunt irritandi;
Qui etiam non concitati, laedunt satis. An. Ita
Est. Sed properate vos, atque revertimini protinus.
Syr. Faciemus herclè sedulò.
An. Adducent illi quidem eos, ut arbitror:
(910) Sed neque quid in illos statuemus, neque quo modo
Nobis consulemus scio. Cai. Neque ego quidem:
Nam quae adversum illos fecimus hactenus, infeliciter
Nobis cesserunt omnia Et
Tamen non ope divinâ, ut illi gloriantur, sed
(915) Cacodaemonis fraude haec ego fieri arbitror: An. Id quidem
Certum, atque indubitatum est mihi. Sed video omnes simul
Huc accedentes. Verùm audi quid in mentem veniat mihi.
Cai. Quid? cedò. An. Hodie neque loquendum cum eis, neque
In illos decernendum nobis esse quicquam: nam
(920) Pauci hîc nunc sumus, & consulto est opus. Ca. Rectè,
Placet. Pet. Itane rursus nos ad se vocari
Iusserunt Pharisaei? Syr. Est ut dixi. sed non ut noceant
Vobis, aut incommodent:
Sed aliud sibi vobiscum nunc agendum esse
(925) Dixerunt nobis. Pet. Quicquid erit, sequimur: nam publicam
Potestatem nullo modo contemnendam arbitror
[p. 245] Ananias
Quanquam nihil boni ab ipsis expectandum
Est nobis. Syr. Res indicabit. Hem domini
Adsunt, quos ad vos adduci voluistis: An. Benè
(930) Fecistis. unà cum illis intrò abite:
Mox aut sequemur, aut huc ut redeatis
Iubebimus. Ingressi sunt illi. Nunc id restat, ut
Nostri quotquot sunt ordinis,
Convocentur omnes: ut consilium unà
(935) Capiamus, quid in hac periculosâ, atque
Implicatâ re nobis faciendum siet. Ca. Eamus ad
Nos: ibi istud fiet commodissimè An. Placet.

ACTUS V. SCENA I.
ANNAS, CAIPHAS, PHILAX, PETRUS,
GAMALIEL.
Iambici.

VEtus dictum est, priusquam incipias consulto, ast ubi
Consulueris, maturè facto opus est. Quare, nisi
(940) Quid dissentitis, huc illos ad nos statim
Vocandos arbitror. Ca. Esto, placet. An. Ehem Phylax,
Intrò te confer, & Syro, Sangaque nostris praecipe
Verbis, ut Petrum & Ioannem huc educant. Phy. Curabo sedulò.
An. Lupum planè, ut fertur, tenemus auribus:
(945) Nam neque quo pacto illos retineamus, neque quo modo
Honestè ac tutò missos faciamus video.
Interminati illis antè sumus graviter, ne istius
Christi mentionem usquam facerent. Quàm paruerint
Nobis, notum est omnibus. At egressos eos
(950) Conspicio. Heus heus, adeste, atque auscultate
Viri. Scitis quid superioribus diebus
[p. 246] Ananias
Praeceptum sit vobis: idque ex totius consilij
Auctoritate: videlicet
Ne posthac populum doceretis, neque
(955) Iesum istum vestrum usquam praedicaretis,
Quando nomen eius planè aboleri volumus:
Ut tum verbis vobis edicebamus pluribus.
In qua quidem re adeo non obsequuti estis
Nobis, ut multo audaciùs etiam id vobis
(960) Faciendum arbitrati sitis. Ita ut tota civitas
Per vos concitata, varijs aestuet
Rumoribus. Quin vestra illa haeresis passim
Per vicinas divulgata est regiones: cum
Malitioso, impioque studio, adhaec calumnijs
(965) In nos confictis, Christum illum, quem nos occidimus,
Planè innocentem, atque pium hominem fuisse, &
Nihil unquam commeritum mali confidenter
Asseverare audeatis. Praeterea Dei
Filium, & Messiam, oraculis Prophetarum
(970) Olim promissum nobis. Quo quidem modo
Quid aliud quam nos apud populum traducitis?
Atque impietatis insimulatis? qui talem
Occidendum nobis censuimus. Pet. Audivi,
Satisque intellexi, qua nobis obijcitis. Ad ea
(975) Nunc ego vobis haec respondeo. Nos neque
Auctoritatem vestram aspernamur, neque dignitatem
Contemnimus: divina tamen praecepta vestris mandatis
Anteferenda nobis esse censemus. Neque
Puto quenquam esse inter vos, qui aequum esse existimet,
(980) Ut, neglecto Deo, hominibus parcamus. Quod
Si quae vos edicitis, cum divinis praeceptis
Consentirent, lubenter vobis obsequeremur
[p. 247] Ananias
Per omnia: Nunc cum iussa vestra ijs, quae in
Mandatis à Deo habemus, omnino repugnent, dicite
(985) Sodes mihi, vobisne, an Deo obsequendum sit nobis?
Quin vobis etiam expedit, ut vestram auctoritatem
Divino submittatis arbitrio. Profectò nescio
Unde vestra illa in nos invidentia,
Unde odium oriatur: quando eundem colimus, &
(990) Reveremur Deum. Atque hic filium suum
Iesum, quem vos è medio sustulistis, à
Morte revocavit, & ad tantam gloriam evexit,
Ut non nisi ex eo salus speranda sit
Mortalibus: ijs videlicet, qui se deliquisse
(995) Confessi, divinam supplices
Implorant clementiam. Atque huius rei
Tam prodigiosae nos oculati testes sumus,
Qui familiariter cum illo viximus diu,
Antequam moreretur: atque à morte vivum eum
(1000) Conspeximus frequentius: & paulò post in
Coelum, unde venerat, rursum ascendentem. Quod si nos
Contemnitis, & his verbis fidem haud
Habendam esse putatis, sancto saltem spiritui credite,
Qui ea per nos operatur, quae nemo vidit, aut
(1005) Audivit unquam. Gam. Ehodum fratres, est quod vobiscum agam
Secretiùs; quare paulisper ut hinc eos.
Abire iubeatis velim. An. Eho, intrò rursus secedite,
Atque ibi, donec revocamini, manete. Nunc
Quod dicendum tibi videtur, dic sodes Gamaliel.
Gam. (1010) In medium proferam, quod sentio. Viri
Israëlitae, etiam atque etiam videte, ne
[p. 248] Ananias
Quid temerè decernatis in hos, cuius vos postea
Poeniteat: quando quod factum erit, infectum reddi non poterit.
Ex ijs, quae non ita pridem vidistis, vobis pauca
(1015) Commemoranda putavi, Theudas ille impostor,
Multa iactitando, & prodigiosa pollicendo.
Magnam hominum multitudinem ad se attraxerat.
Sed quem quaeso eius nequitia sortita est exitum?
Perijt infeliciter: & quotquot illius
(1020) Erant socij, capti, atque interfecti sunt omnes.
Atque ita tota haeresis illa extirpata est radicitus.
Paulò post Iudas Galilaeus est exortus,
Eo tempore, quo ex edicto Caesaris Augusti
Totus terrarum orbis describebatur. Cuius cum
(1025) Popularis esset, atque grata oratio;
Nimirum plebem Deo dicatam, non oportere
Tributa pendere principibus idolatris:
Dictu mirum, quantam hominum copiam brevi
Sibi conciliaverit. Sed eodem, quo alter ille
(1030) Perijt modo. Neque solus, at alij quoque
Omnes, ipsius partes sequuti. Quapropter benè,
Atque sapienter vos facturos arbitror,
Si homines istos missos faciatis: quando neminem
Etiam nunc laeserunt usquam. Si quae illi moliuntur,
(1035) Ex humano profecta sunt consilio, nihil
Ipsorum efficient conatus: ipsique se
Suo prodent fuco. Sed si Deus negotij
Istius auctor est, nefas, atque impium
Fuerit, id impedire velle. Quae mea
(1040) Sit sententia, intellexistis satis,
Ut opinor. Si quid habetis, quod magis ex usu nobis fore
[p. 249] Ananias
Existimatis, agite, quisque quod sentit,
Eloquatur liberè, ut in concilio fieri decet.
An. Quod faciendum hoc tempore putas Gamaliel,
(1045) Probo: nisi sint qui dissentiant. Ca. Ratum
Esto: sed eâ conditione, ut non nisi virgis
Caesi dimittantur. Idque eò, ut poenâ aliquâ affecti,
Se deliquisse intelligant: & porrò caveant, ne
Quid tale posthac committant unquam. An. Placet.

ACTUS V. SCENA II.
EUSTACHIUS, MACARIUS.
Iambici.

(1050) VEluti animus mihi gestiebat gaudio,
Quando fratres nostros è carcere liberatos, &
Docentes in templo videbam; ita nunc, cùm eos
Pharisaei ad se rursus vocaverint, ne quid mali
Illis eveniat metuo. Mac. Idem & me solicitat.
(1055) Sed quando, quae illis praestitit Deus, mecum
Cogito, eosque nunc in liberâ custodiâ
Esse, animum recipio, & cura illa me torquet minus.
Eu. Ego quoque recordatione eorum, quae nobis
Evenerunt hactenus, utcunque me consolor. Mac. Oh
(1060) Frater, spes illa certa, atque indubitata sit
Nobis. Divino auxilio abundè muniti sumus.
Eu. Piè atque recti. Id si nobis persuasum esset semel,
Nullius minas, nullumque supplicium
Metueremus. Nunc naturae humanae imbecillitas
(1065) Aliò nos impellit frequenter. Itaque Deus
Nobis orandus est, ut animosos & constantes,
In omnibus, quaecunque eveniunt, nos suâ
[p. 250] Ananias
Efficere dignetur clementiâ. Mac. Benè
Mones: ab eo nobis petenda sunt omnia.
(1070) Verum hoc etiam atque etiam videamus, ut
Non nisi salutaria ab ipso petamus. Non
Semper expedit, quod quisque
Sibi praestari cupit. Deus, quid nobis conducat,
Novit optimè. Itaque quicquid ille immittit,
(1075) Aequum est ut patienter feramus. Novimus
Quid ab ipso Christo nobis sit praedictum: nempe nos
In miserijs, atque aerumnis futuros
Frequenter: se tamen nostri obliturum nunquam. Et quod
Denunciavit, quotidiè evenire conspicimus. Nihil
(1080) Non adversus nos moliuntur Pharisaei,
Calumniandi occasionem quaerentes
Undique & tamen quo se magis
Defatigant, atque discruciant, hoc proficiunt minus,
Admodum caeci atque ingrati simus, si divinam hîc
(1085) Non agnoscamus, atque confiteamur gratiam. Eu. Est
Ut dicis frater: eius solius ope salvi,
Tutique fuimus hactenus, & in posterum
Futuros confido. Mac. Idem & ego spero. Sed ad
Nostros, à quibus abiimus, iam revertamur:
(1090) Ut, quantum possumus, eos consolemur. Spes bona
Habet animum, Apostolos mox adfuturos
Ipsos. Id ut fiat rogo, atque obsecro te mi Deus.

ACTUS V. SCENA III.
ANNAS, CAIPHAS, SYRUS, PETRUS, IOANNES.
Iambici.

NUnc cum virgis in illos sit animadversum satis,
[p. 251] Ananias
Ut prodeant iubeamus, eosque missos faciamus:
(1095) Sed eâ conditione, quam severè, atque graviter
Proposuimus ipsis. Cai. Age, sit ita: placet. An. Hem Syre,
Viros istos, virgis modo intus caesos, huc foras
Ad nos educito. Syr. Faciam herculè sedulò.
An. Spero illos hoc supplicio ab audaciâ
(1100) Suâ deterritos, post hac melius consulturos sibi.
Cai. Ah Anna, nondum mihi satis perspexisse
Illorum videre malitiam,
Animique obstinati pervicaciam.
An. Perspexi satis. At nisi nostris edictus pareant,
(1105) Mox faxo atrociora sentiant: atque
Adeò ludum hunc fuisse dicant,
Prae ijs, quae in illos decernentur postea. At
Egressos conspicor. Ehodum viri, levi,
Atque moderata poena avimadvertendum hodie
(1110) In vos censuimus. Nunc quod vobis modò
Edictum est, videte ut reminiscamini,
Nam nisi praeceptis nostris obsequuti fueritis,
Magnum aliquod malum accersetis vobis. Pet. Nullum ego
Malum praeter culpam homini unquam accidere posse arbitror.
Cai. (1115) Ohe; an non dixi hoc futurum? An. Dixisti.
Verum si aliter, quam sunt iussi, fecerint,
Nequaquam impunè ferent. Quin faxo ut lenitatem hanc
Nostram sibi in crudelitatem mutatam esse sentiant.
Abite nunc, & quae praecepta sunt vobis, videte
(1120) Ut faciatis. ^{________________}

[p. 252] Ananias

ACTUS V. SCENA IV.
IOANNES, PETRUS, MACARIUS,
EUSTACHIUS.
Iambici.

^{________________} Quid ais frater? jussisne illorum
Nobis parendum, an quod à Deo
In mandatis habemus, exequendum existimas?
Pe. Divina ego mandata humanis longè anteponenda, arbitror:
Cum quod Deus mandat, non nisi iustum, legitimum,
(1125) Atque salutare sit: homines contra suis
Excaecati affectibus, quod expedire
Sibi putant, plerumque imperent.
Neque id aequum, an iniquum sit vident. Io. Verum dicis.
At interim illi nos insectari, non desinent.
Pet. (1130) Istud quidem fiet; sed adversus molitiones,
Et impios eorum conatus, animum
Nobis, uti spero, confirmabit Deus.
(1125) In hunc si spem omnem conferamus, eiusque
Promissis si constanter fidamus, nullus nocere,
Aut officere poterit nobis. Iussêre illi quidem
(1135) Nos virgis caedi, ut maleficos: putantes id
Nobis ignominiae, dedecorique futurum. at mea
Sic est ratio, atque ita animum induco meum:
Qui pro Christi nomine
Affligitur, non contumeliâ, sed honore
(1140) Afficitur maximo. Et propterea cum tale
Quid accidit, haud morendum nobis, sed gaudendum censeo.
[p. 253] Ananias
Recordare obsecro, quae Christus eventura saepe
Praedixit nobis: atque hoc inprimis: beatos tum
Nos futuros, quando homines malè de nobis essent
(1145) Loquuturi, aut indignis nos excepturi modis.
Atque ideo tunc non tam dolendum, quàm gaudendum esse, ob
Mercedem copiosam, in coelo obventuram nobis.
Ioa. Memini, neque eius nos fallent promissa. Sed
Macarium atque Eustachium foras egressos conspicor.
(1150) Gaudebunt. sat scio, ubi nos salvos esse viderint.
Accedamus ad eos. Mac. Ah frater, quia nondum redeunt,
Quot, & quàm varijs mens mihi solicitatur modis.
Multa occurrunt, quae animum diversum trahunt,
Et quae quietum me esse non sinunt. Eu. Idem
(1155) Quoque aegrè est, atque dolet mihi. Sed quos ego
Huc accedentes conspicio? Mac. Quos? Eu. Oh, rogas?
Illos ipsos, de quibus soliciti fuimus hactenus.
Mac. Eho, sunt? certè sunt. Occurramus eis obviam:
Ioan. Celeri huc ad nos properant gradu.
Eu. (1160) Hem fratres, tandemne ex istorum improborum
Hominum manibus evasistis? Deo equidem habeo gratiam,
Suâ qui vos conservavit clementiâ.
Pet. Benè facis. Illi soli acceptum ferri convenit,
Si quid nobis ex animi succedit sententiâ.
Io. Quibus Deus propitius est fratres, nihil
(1165) Eis obesse poterit unquam. Pet. Istud verissimum
Esse, ipsâ re experti sumus satis. Eu. Sic est.
Sed commemorate nobis obsecro, quidnam
[p. 254] Ananias
Rursus sit actum, & quo pacto elapsi sitis.
Pet. (1165) Commodius id fiet intus, caeteris
Nostris praesentibus. Sed inprimis Deo nobis
Erunt agendae gratiae,
Pro immensâ eius erga nos misericordiâ. Ioa. Id
Quidem fieri oportet. Praecede Petre, sequimur.
Mac. (1170) Valete spectatores, atque plaudite.

FINIS.

[p. 255 - 256: blanco]

[p. 1] Pars tertia

CORNELII
SCHONAEI
GOUDANI, GYMNA-
SIARCHAE HARLEMEN-
SIS, LUCUBRATIO-
NUM
Pars Tertia.
QUA CONTINENTUR
BAPTISTES.
DYSCOLI. CUNAE.
VITULUS,

PSEUDOSTRATIOTAE.
Quibus adiecti sunt
LIBER ELEGIARUM, ET AL-
ter Epigrammatum.

[Vignet: Post nubila Phoebus]

COLONIAE
Excudebat Gerardus Grevenbruch.
^{____________________________}
ANNO M. DC. XVIII.

[p. 2: blanco] Pars tertia
[p. 3] Pars tertia

REVERENDO
D. DOMINO TILMAN-
NO à WOU, RHODIANO-
RUM DOMINORUM APUD
HARLEMENSES PRAE-
SULI.
Cornelius Schonaeus S.

TERTIAM hanc lucubrationum mearum partem, Praesul Reverende, vestrae Dignitatis auspicijs mihi in lucem esse edendam existimavi, qualecunque tuorum erga me beneficiorum monumentum. Quod utinam tale esset, ut neque honorem istum, quem tua virtute es consequutus, dedecere neque quam de me concepisti existimationem fefellisse videatur. Quanquam hic non nisi duae sunt actiones novae, Baptistes videlicet, & Dyscoli: quas quidem scripsi eo tempore, quo tam imbecilla eram valetudine, ut iucundiori studio reficiendus magis, quam exactiori scribendi cura aut exercendus, aut gravandus essem. Et tamen spero candidum lectorem in his etiam meam hominis aegri, & senis operam [p. 4] non improbaturum: immo facilè ex filo orationis, & phrasi intellecturum, ex eadem officina eas unde aliae superiores prodierunt; emanasse. Quamvis contra non mediocriter mihi metuendum arbitror, ne malevoli, quorum semper passim & fuit, & erit ingens frequentia, hic requirant, quod ut inelegans, atque ineruditum vituperent, atque adeò mordaci, invidoque dente sibi corrodendum putent. Quibus nihil habeo quod respondeam, nisi quod oratos eos velim, ut ipsi quid elimatius, doctiusque ex foecundo, ac divite suo penu depromant, & hoc quicquid est studij, aut industriae nostrae, ingenij sui splendore obscurent. Quanquam ut non magnopere me terreat, moveatque curiosa, atque invida horum improbitas, facit sapiens ille, qui olim interrogatus, an operaepretium se in studijs fecisse putaret, negabat: hanc addens causam, quod nullus adhuc esset, qui ipsi invideret. Qui quidem & rectè, & sapienter mihi sensisse videtur. Nam ita se res habet: donec otio torpentes, nihil laude dignum meditamur, facile Zoilorum istorum morsus evitamus: ve- [p. 5] rum simul ac animum ad res praeclaras, laudandasque applicuerimus atque in his profectum aliquem consequuti videmur, continuò advolant, qui nos pulchris istis coeptis improba atque malitiosa linguae procacitate avocare, atque adeò deterrere conantur. Quos non alia ratione ulciscaris melius, quam si allatrantes contemnas obturatisque auribus praetereas. Sed ne longiori oratione Dignitatem Tuam gravioribus negocijs occupatam, detineam, finem faciam, si hoc oravero, ne vile nostrum munusculum, & Tua erga me benevolentia, non satis dignum asperneris: sed pro animi tui candore, expedita, ac promta manu excipere digneris.

Vale Praesul Reverende, Schonaeumque
tuum, quo soles amore perge
prosequi. Harlemi, ipsis
Calendis Ianuarij,
Anno 1603.

[p. 6] Pars tertia

AD CORNELIUM SCHO-
naeum Praeceptorem olim
suum.

DUM mea mens varijs moerorum quassa procellis
Strata iacet miseris exanimata modis:
Tempore tam tristi, quo nil nisi funera cernas,
Et cineres eheu, ossaque sparsa legas:
(5) Tu cui ter frontem Peneea serta ligarunt,
Terque hedera doctas circumiere comas,
O Schonaee Pater, tacta mihi molliter aure,
Lugentem suades ad sacra prisca vehi;
Ad Phoebum, dulcesque illas ante omnia Musas,
(10) Fortiaque Andinâ carmina flare tubâ.
Comica.
Scilicet ut plenis laudem tua carmina velis,
Carmina quae Plautus, quae tuus Afer amet.
Elegiae, &
Carmina Cyrrhaeo, quae lavit Musa subantro,
Carmina quae toto mersit in amne Charis.
Epigrammata.
(15) Quid referam arguto connexa Epigrammata nodo,
Quae superent naso rhinocerota suo?
Se legit hic Rufus, se comptis Galla capillis,
Fervidaque extincto Gellia iuncta viro.
Hîc iocus, hîc blandi sedem posuêre lepores,
(20) Fida tuos semper turba sequuta lares.
Haec ubi laudari? meque ista poëmata tantae
Dicere, seu versu condecorare meo?
Quae nec Aristarchus verubus iugulare sinistris,
Aut etiam Momus vituperare queat?
(25) Desine, si nescis, candelam accendere soli,
Anticyramque ohe, me paterire iubes.

PETRUS SCHRIVERIUS Harlemensis.

[p. 7] Pars tertia

EPIGRAMMA.

IN TERTIAM LUCUBRATIO-
num Cornelij Schonaei partem.

FEsta coronatis niteant aulaea theatris,
Et spirent liquidum pulpita rubra crocum;
Comptaque purpureà procedat veste Thalia,
Vincta imos socco candidiore pedes.
(5) Ecce calens sacro Schonaeus pectora thyrso,
Materiâ ludos uberiore canit.
Assiduoque novos studijs felicibus edit
Ingenij faetus, pignora docta sui.
Grandaevoque licet laxantur viscera rugis,
(10) Decolor & barba est, & nive sparsa coma:
Haud tamen effoeto tua Musa vigore fatiscit,
Magne senex, potior pars viget illa tui.
Nec pereunt steriles, vacuique laboribus anni,
Et nulli uberius provenit ista seges.
(15) Tertia Goudano debetur palma Menandro:
Haec est à primis tertia cura modis.
At cum scaena tuis vigeat Schonaee Camoenis,
Et salibus solvas tota theatra tuis:
Magnâ (si qua fides) scaenâ spectabere, & orbis
(20) Vix capient nomen tota theatra tuum.

Theodorus Schrevelius.

[p. 8] Baptistes

BAPTISTES
SACRA ET NOVA
TRAGICO COMOEDIA.

Dramatis personae.

IOANNES.
AZARIAS.
SIMEON.
IONADAS.
THRASO.
STRATO.
SADOCUS.
LABRAX.

HERODES.
LEONIDES.
HERODIAS.
SYRUS.
SANGA.
SALOME.
MELCHIADES.
LYCONIDES.
TAMIAS

[p. 9] Baptistes

ARGUMENTUM IN BAPTI-
sten, Carmine heroico redditum.

ILLE salutiferi vocalis buccina Regis,
Divinus Triton, baptismi haud futilis auctor,
Deserit incultos, salebrosa cacumina, saltus:
Perque Palestinae tendens nemora avia syluae,
(5) Conscia Iordanis vestigia ducit ad undas.
Illic fatidicus dispensat mystica vates
Dogmata, & intenta proclamat ad aetheram voce:
Complanate vias Domini, atque immania terrae
Dorsa aequate solo, ut pateant lato aequore montes.
(10) Iamque fidem, vitaeque suae delicta professos
Edocet, & sacro ter fluminis irrigat imbre.
Sed nec Idumaeo parcens magis ille Tyranno.
Incestas damnat temerato foedere taedas
Coniugij, tristesque Dei denunciat iras,
(15) Vatem infelicem duri custodia claudit
Carceris, occulto saeva dum pellicis astu
Truncatum est cervice caput, lancique repostum.

Theodorus Schrevelius.

[p. 10] Baptistes

PROLOGUS.

Iambici.

SAlvete quotquot hîc adestis. En rursus scholae
Nostrae Archididascalus Schonaeus fabulam
Sibi novam conscribendam putavit, quam
Hodie nobis dedit agendam, quae talis est,
(5) Ut neque Tragoedia, neque Comoedia queat
Appellari, cum Comicâ
Oratione argumentum sit scriptum Tragicum:
Quod insolens est, & rarò usurpatum antea.
Thyestae enim coena, ut asserit Horatius,
(10) Privatis, & socco propè dignis versibus
Narrari indignatur. Noster hoc negligens,
Historiam sacram non sublimi, aut concitato, sed
Sedato ac modesto orationis genere
Sibi explicandam est arbitratus; sermone
(15) Nimirum argumento pio conveniente.
Unum istum finem proponens sibi, ut suam
Hanc actionem, qualiscunque ea est, iuventus cum
Profectu pietatis discere, deinde publicè
Agere, & populus eandem cum oblectatione
(20) Spectare posset. Reprehendant quicquid volent
Malevoli. Nihil eos moratur. Candidis
Modò si probetur, consequutum se satis putat.
Nihil unquam proferetur, quod non carpant invidi.
Qui in scriptis alienis sunt Lincei, in suis quovis
(25) Tyresiâ caeciores. At valeant isti improbi.
Nunc huius audite argumentum fabulae.

[p. 11] Baptistes

PERIOCHA.

IOannes solitudinem relinquit, ad
Iordanem se se conferens. Ubi populum
Docet, Christoque viam parandam praedicat:
Et baptismi lavacro tingit plurimos.
(5) Herodis incastas reprehendit nuptias.
In carcerem mox conijcitur. Dein’ caput
Illi praecidi rex iuratus praecipit.

ACTUS I. SCENA I.
IOANNES.
Iambici.

HActenus in vasta vitam exegi solitudine,
Ab humano procul amotus commercio.
At nunc divini instinctu spiritus, hominum
Invisam coetus: non ut me illorum similem
(5) Praebeam: verum ut ab impietate,
Quâ iam corrupti sunt multi, illos avocem, ac
Deterream pro viribus. Te itaque oro, atque obsecro mi Deus,
Meos ut conatus tuâ secundare
Digneris gratiâ. Nihil est quod non facilè
(10) Effecero, tuâ ope, atque subsidio adiutus.
Nec quisquam erit, quanquam potentior, qui aut
Obesse, aut se opponare poterit mihi. Quod etiamsi
Quis conetur, nil aliud egerit, quàm si adversus
Stimulum calcet, aut laterem lavet.
(15) Caeterùm inprimis id faciam, in mandatis quod
Dedisti mihi: nempe ut filio tuo,
Servatori nostro viam
[p. 12] Baptistes
Praeparem. Quam rem multo omnium dignissimam
Puto, ubi ego nervos intendam meos. Atque id
(20) Feliciter successurum arbitror. Propiùs
Ad Iordanem me recipiam; ubi non defuturos credo, apud
Quos huius meae legationis fundamenta
Iaciam, atque munus exordiar, à te, ô Deus,
Commissum mihi. Sed nescio quos huc conspicor
(25) Accedere, eos adoriar, quamvis ignotos.

ACTUS I. SCENA II.
AZARIAS, SIMEON, IOANNES.
Iambici.

OPportunè egressi sumus. Caeli serenitas
Ad deambulandum nos invitat: Sed quis iste, qui
Rectâ huc ad nos pergit viâ?
Sim. Ubi is est? Aza. A dextra. Eho viden’. Sim. Video.
Unde hic homo prorepserit
(30) Miror. Aza. Gravis severitas ei est in vultu; &
Cultus, habitusque corporis planè horridus.
Eremi cultorem esse oportet. Subsistamus hîc
Paulisper. Videtur nos compellaturus.
Sim. Placet. Ioa. Nunc tempus accedendi esse arbitror.
(35) Eho viri boni, salutem
Vobis precor: neque tantum precor, ac etiam re ipsa eam
Praestabo vobis, si aures attentas mihi
Praebeatis, & fidem habeatis ijs,
Quae ego vobis instillabo seriò. Quare
(40) Animum advertite sodes, & auscultate sedulò.
Aza. Faciemus id lubenter: nam bonum, probumque te
[p. 13] Baptistes
Esse, tua indicio est oratio; quae, quo quisque
Ingenio est, declarat maximè.
Nunc ergo si quid habes, quod nobis ex usu fore
(45) Arbitraris, age, deprome. tua oratione nihil
Gratius erit nobis. Ioan. Benignè dicitis:
Gaudeo. Hoc inprimis quod dicam, vobis esse
Debet gratissimum. nimirum tempus illud, à
Maioribus nostris cupidè votisque ardentibus
(50) Expectatum hactenus, nunc advenisse. Natus est
Enim iam, atque adeò praesens est Messias
Ille, quem à Patre coelesti venturum olim
Divina vatum praedixêre oracula.
Sim. Hui, quae ego nova audio! Ioan. Tace sodes,
(55) Et sine me pervenire, quo volo. Sim. Perge
Divine vir: non te interpellabo ampliùs.
Ioan. Quod dixi, verum esse ipsa re experiemini
Propediem: mentiri enim non est meum.
Sim. In hac quidem re verbis credimus tuis.
(60) Perge obsecro. Ioa. Quod modò dixi, idem nunc dico denuò:
Tempus illud multis precibus à nobis,
Nostrisque optatum, nunc adesse. Restat itaque utî vos ad
Istius servatoris adventum paretis:
Eiusque vias rectas faciatis. Quod quidem
(65) Hac ratione fiet commodissimè,
Si anteactae vitae exosi crimina, ad pietatem, atque
Verum Dei cultum vos conferatis, oblatam hanc
Divinitus opportunitatem amplectentes
Sedulò. Nec est quod quisquam indignum hac gratia
(70) Se existimet. Quanvis peccatis sit gravatus,
Absit tamen ut desperet, aut animum despondeat:
[p. 14] Baptistes
Sed enitatur potius, ut quod vitij, aut labis est
Contractum, in posterum, commutatâ in melius vitâ, eluat.
Id si nunc vobis faciendum statueritis,
(75) Divina non deerit clementia,
Quae maior est profectò, quàm ut humanis sensibus
Comprehendi, aut percipi queat. Et tamen hoc mihi
Credatis velim, si pergatis, uti coepistis.
Oblatamque hanc gratiam contemnatis,
(80) In vita persistentes improba, Deus
Impietatem exosus, vos puniet gravissimè:
Nec ullus erit deinde resipiscendi locus.
Sim. Vera ea esse quae dicis, reverende vir, ut fateamur, ipsa nos
Compellit conscientia. Ioa. Euge, benè succedunt principia:
(85) Nam quemadmodum causam morbi novisse,
Ad sanitatem gradus est, sic ad criminum,
Delictorumque veniam impetrandam, nihil
Aequè valet, quam si se quis peccasse confitens,
Divinam imploret gratiam. Aza. Nihil
(90) Fecerimus lubentius. Atque ideo oramus te, ut
Tuo nos consilio iuves: eaque nobis infundas, quae ad
Salutem nostram spectare arbitraberis.
Quicquid praeceperis, exequemur gnaviter.
Ioa. Benè dicitis: atque ita vos facturos confido.
(95) Primum itaque divinae magnificentiae
Memores, benignos, atque liberales vos
In eos praebebetis, quos media
Periclitari conspicitis, namque hoc in pauperes
Beneficium Deo est gratissimum. Sim. Faciemus quae iubes,
[p. 15] Baptistes
(100) Magister: tu modò Deum ora, ut nostros conatus
Secundare sua dignetur clementia.
Io. Faciam equidem lubenter. Caeterum quid praeterea
Agendum, & quo pacto vobis vita emendanda sit,
Aliàs pluribus dicemus verbis. Hoc unum nunc
(105) Superest, ut sacrosancto baptismi lavacro animus,
Qui vitijs est inquinatus, mundetur vobis.
Id enim in mandatis est datum mihi, ne quem
Ad hanc praesentem admittam gratiam; nisi
Aqua ablutum. Aza. Ut lubet: parebimus per omnia.

ACTUS I. SCENA III.
THRASO, STRATO, IOANNES,
SIMEON, AZARIAS.
Iambici.

(110) IAm sudum est Strato: atque ideo ex urbe rus eundum
Mihi videtur. Str. Placet. Sed ad fluvium Iordanem eamus: in
Cuius ripa hoc tempore versari iucundisssimum
Erit. Thr. Agedum, ut lubet: sequor.
Istic enim nunc esse malim
(115) Quam in urbe: tum hic offendat fumus, populique strepitus;
Illic vernent ac rideant omnia. Str. Verum dicis. Neque
Nobis solum ambulatio
Grata est, sed alijs etiam plurimis.
Magnam enim ubique video hominum multitudinem.
(120) Apud Iordanem quoque nequaquam solitudo erit.
Eò rectâ contendamus viâ. Thr. Nihil
Detrecto. Ioa. Nunc cum sacro lavacro abluti
Estis, cavete sedulo
Ne ad eundem, ut aiunt, lapidem impingentes, novi
(125) Criminibus Deum offendatis: sed enitimini potius,
[p. 16] Baptistes
Ut quod hactenus imbecillitate humanae naturae
Commissum est, probitate atque integritate vitae
Posthac compensetis. Sim. Et hic & alibi tibi
Lubenter gesserimus morem. Aza. Dabimus operam,
(130) Ne haec frustra nos monuisse videare. hoc tantum
Oramus, ut tuae preces apud Deum
Nobis auxilio sient. Ioan. Ita fiet. Sed video
Huc accedentes nescio quos: ensibus,
Hastisque armatos. Milites
(135) Sunt, ex urbe ambulatum, ut arbitror, egressi.
Thr. Quid isthuc Strato, quod non ita procul hinc video
Stantem hominem, incultum, squalidum, & nunquam antè
Visum? mirum ni ex solitudine quapiam
Emerserit. Stra. Video & ego, adsunt item alij
(140) Nonnulli. Ioa. Accedam ad eos propiùs. Valete vos,*
Et ad me, ubi visum fuerit, revertimini. Huc, nisi
Quid me fallunt oculi, se conferunt. Quanquam
Sunt milites, quorum multi improbi, tamen
Opperiar eos: & si quid potero commodè
(145) Loquendo, atque monendo salubriter, non comittam, ut
Videar officio defuisse meo. Thr. Ego illum
Quisquis est, compellabo. Vir honorandè,
Salutem tibi precamur plurimam.
Ioan. Benignè, laudo. Sed quae vos huc causa compulit?
Stra. (150) Caeli clementia, atque amoenitas nos ex
Urbe pellexit. Ioan. Benè fecistis. Quin commode
Id contigisse existimo: Nam magna spes
Habet animum, non sine fructu vos hinc discessuros.
[p. 17] Baptistes
Thr. Faxit ita Deis. Ioan. Faciet procul dubio, modò
(155) Meis admonitionibus obsequamini.
Stra. Parebimus per omnia,
Si quae ad salutem nobis sunt futura
Proposueris. Sed milites, uti vides, sumus.
Nec te latet, qualis vita soleat esse militaris.
Ioa. (160) Scio. Nihilominus tamen nec vobis spem salutis
Abijciendum arbitror. Peccata quidem hominum
Plerumque gravia sunt, maior tamen Dei est
Clementia. Thr. Istud à te verè credo dicier.
Sed hoc expedi amabò: quo pacto nobis propitium
(165) Reddemus Deum? Ioan. Dicam, quando bono
Animo atque seriò, ut mihi quidem videtur,
Id percunctamini. Inprimis cavebitis,
Ne cui sua eripiatis, neve plus à quopiam
Exigatis, quam vobis est commissum, stipendijs
(170) Vestris contenti. Reliqua, quae cognoscenda insuper
Sunt vobis, aliàs si ex me quaeratis, nihil
Vos celabo. Str. Habemus gratiam vir reverende.
Ioa. Nunc, si videtur, abite: & quando quotiesque
Vobis commodum erit, huc redite. Tum quae ex me
(175) Audivistis, alijs etiam impertimini.
Thr. Faciemus herclè sedulò.
Ioan. Nunc isthac ut secedam, rei, atque tempus me monet.

ACTUS I. SCENA IV.
SADOCUS, IONADAS.
Iambici.

QUid isthuc esse dicam Ionada, quod modò mihi
Commemoravit vicinus noster Azarias?
[p. 18] Baptistes
(180) Vix credas quantopere id animum commoverit
Meum. Ion. Narra sodes istud mihi, nam audire gestio.
Sad. Faciam lubenter. Dicebat se apud Iordanem hominem
Quendam vidisse, atque etiam loquentem audivisse
Planè nova, & non audita hactenus.
(185) Nimirum Messiam olim nobis promissum,
Iam advenisse, viamque eius nobis esse praeparandam:
Aliaque multa, quae nunc non est narrandi locus.
Quanquam haud scio, an quae ille mihi dixit, vera sint
Omnia: & ob id Iordanem rectâ pergo viâ.
(190) Ibi enim novum istum doctorem futurum aliquot
Aiebat dies. Quin hoc addebat insuper,
Non se solum audivisse illum, sed multos etiam alios.
Quos cum attentos, atque dociles videret,
Iussisse, ut redirent, quando vellent. Quod quidem
(195) Futurum ipse putabat; quando permotos illius
Oratione suos faterentur esse animos.
Ion. Quid audio? Sed si tibi
Isthuc eundum esse arbitraris, ibo unà tecum.
Sad. Gratum id quidem erit mihi. Ion. Properemus igitur. Sad. In
(200) Me nihil est morae. Sed aliud est praeterea,
Quod ille vicinus noster se illic conspexisse
Aiebat. Ion. Eho, an quicquam etiam amplius?
Sad. Verò ampliùs. Ion. Quid obsecro? Sad. Novos
Illum praedicare ritus: poenitentiae
(205) Baptismum, atque hinc delictorum omnium remissionem
Ac gratiam. Ion. Bone Deus! mira sunt quae narras. Sed
[p. 19] Baptistes
Erant qui ei, tam prodigiosa docenti, aures praeberent? aut
Talia loquentem audire dignarentur? Sad. Ah,
Rogas? non solum illum cupidè audiebant, ut
(210) Is dicebat, sed quidam etiam illius
Oratione moti, patiebantur aquâ sibi
Caput aspergi. Ion. Superstitionem ego impiam
Illam esse puto. Ut circumcidamur, non ut abluamur,
Praeceptum est nobis. Sad. Verum dicis Ionada.
(215) Sed non ita procul iam à Iordane absumus.
Ion. Si est. Brevem nobis viam hanc nostrae efficere fabulae.
Sed quid istud? Sad. Quid? Ion. Videor mihi
Videre non ita procul à ripa magnam
Hominum multitudinem. Sad. Video & ego. Ion. Eò accedamus,
(220) Utî sciamus quid isthic monstri alatur: atque adeò ut
Interturbemus caetum istum impium. Neque
Enim dubium est, quin doctorem illum isthic reperturi
Simus. Sad. Verisimile est quod dicis. Ion. Hem, sequere.

ACTUS I. SCENA V.
IOANNES, SADOCUS, IONADAS,
Iambici.

QUAE ex me modo audivistis, facite utî recordemini, ad
(225) Salutem enim ea vobis conducent omnia.
Sed video huc nescio quos accedentes. Improbi
Sunt, nisi me fallit animus: qui non ut doceantur, at
[p. 20] Baptistes
Ut me carpant, ac calumnientur, huc sibi
Veniendum putant. Sed nihil illorum improbitatem moror.
(230) Dei subsidio abundè me munitum existimo.
Quem donec habeo propitium, nihil agent, qui meis
Conatibus obesse molientur. Sad. Hem, viden’
Illum Ionada? Ion. Quid ni. ipse sese suo inculto
Prodit habitu. Sad. Accedamus ad eum propius. at
(235) Quid hoc? suis relictis ad nos se confert.
Ion. Sic est. audiamus, quid sit dicturus.
Ioan. Eho, quid vobis hîc negotij est? Sad. Quî sic
Magister? Ioa. Ne me appelletis magistrum, qui
Doceri non vultis. Ion. Volumus equidem, modò ex
(240) Usu quod sit futurum nobis, adferas.
Ioa. Non ex animo hoc à te dictum est hypocrita. Viperarum
Istarum ego progeniem novi. Novi & vos, qui patrem
Abrahamum semper in ore habetis; cum tamen
Mores, probitatemque illius minimè imitemini: &
(245) Voluptatibus indulgentes, quae vobis à Deo
Praecepta sunt, contemnatis. Frustra profectò
Parentem vestrum Abrahamum iactitatis,
Nisi vos similes eius praestiteritis. Sed ab
Illo degenerastis procul. Nihilominus tamen
(250) Ea est Dei potentia, ut vel ex lapidibus filios
Abrahami suscitari queat sibi. Interim hoc
Velim sciatis, iam securim esse admotam arbori,
Ut quae fructum non proferat bonum,
Extirpetur, & in ignem conijciatur protinus.
Sad. (255) Abeamus hinc Ionada, nescio quae intemperia hunc hominem
[p. 21] Baptistes
Agant. Ion: Ad res omnes perturbandas eius tendit
Oratio. Ioa. Credo ita videri vobis, qui non
Tam populi salutem, quàm mundanam gloriam,
Et commodum vestrum quaeritis. Apagite, cum
(260) Talibus nolim mihi quicquam esse negotij.
Sad. Itane nos deserit, atque contemnit?
Ion. Non solum contemnit, sed verbis insuper
Incessit atrocissimis. Sad. Probè herclè meminero:
Neque impunè feret. Ion. Ita fieri oportet. Sad. Facessat
(265) Homo procax atque impius.
Nae haec infeliciter illi cedet confidentia.

ACTUS II. SCENA I.
SIMEON, AZARIAS, IOANNES.
Iambici.

NUllis equidem verbis effari possem Azaria,
Quantoperè me commoverit
Cordata, piaque hominis istius oratio:
(270) Cuius aculeos etiamnunc in animo mihi,
Haerere sentio. Aza. Nihil mirum profectò:
Divino enim, non humano ore loqui videbatur.
Si. Deum immortalem! quanta gravitas erat in illius
Vultu? quanta in verbis fides? Saturari herculè
(275) Non poteram sermone eius. Itaque nunc eodem
Propero. Aza. Ego quoque isthuc mihi redeundum existimo.
Sim. Eamus igitur absque ullâ morâ, nusquam
Cunctantes. Ioa. Gratiam tibi habeo maximam
Clementissime Deus, quod negotium,
[p. 22] Baptistes
(280) Tuo divino iussu susceptum, satis
Mihi secundas feliciter. bene enim se habent
Principia, & prosperè reliqua cessura confido omnia,
Quando tuâ benignitate conatus
Meos iuvari sentio.
(285) Atque id nisi esset, quid quaeso efficere nostris
Possemus viribus? Si quid boni est in nobis, si quis ad
Probitatem profectus, id tuae divinae gratiae
Acceptum ferri convenit. Sed accedunt
Huc quidam non ignoti, ut me audiant docentem: in qua
(290) Re non committam, ut quis frustra videatur
Operam expetijsse meam. Aza. Opportunè huc venimus
Simeon. Ecce illum in ripa obambulantem. Sim. Commodè
Profectò. Eamus ad eum. Io. Qui sint video nempe ij
Qui hesterno à me sunt baptizati die.
Sim. (295) Salve magister. Io. Salvete viri. Gaudeo
Quod huc redeatis: hinc enim, quae ex me audivistis,
Vobis grata fuisse auguror. Aza. Gratissima
Divine vir. Dignaberis
Nunc ea quae praeterea ad salutem nostram pertinere
(300) Putas, nos edocere. Io. Faciam sedulò,
Quod baptismi lavacro heri vos tinxerim,
Non ideo id a me factum esse arbitramini, quod externâ
Ablutione illâ peccata vobis eluenda
Putarint omnia. Aqua vim illam non habet. aliud
(305) Est quod requiritur magis:
Nimirum ut vitae vos prioris ex animo
Poeniteat, atque mores commutetis in
Melius. Dein’ pietatis vit exerceatis officia.
Quae quidem in his sunt sita, ut benignos, atque misericordes vos
[p. 23] Baptistes
(310) In eos praestetis, quibus vestro subsidio erit
Opus. Praeterea ut patientes in rebus adversis,
In prosperis modesti, ac continentes
Sitis. Discordiam omnibus
Modis vitetis, pacemque amplectamini:
(315) Quâ caelesti vestro Domino nihil est gratius.
His meis praeceptis si obsequamini,
Divina vindicta minimè extimescenda, at
Contrà, vita aeterna expectanda erit vobis.
Sim. Oh, quam grata mihi illa est oratio? quâ ego
(320) Me totum intus commutari sentio.
Aza. Mihi quoque in animo iamdudum novus
Est exortus vigor, atque insolita alacritas.
Ioa. Euge, benè habet, felicia vobis ominor
Omnia. Pergite modo ut coepistis, & nihil
(325) Mea vos fallent promissa. Sim. Dabitur opera divine
Vir: hoc tantum te oramus supplices, tuis
Ut precibus nobis subvenire apud Deum
Digneris. Io. Fiet. ^{________________}

ACTUS II. SCENA II.
HERODES, LEONIDES.
Iambici.

^{________________} Vera profectò, & veriora etiam
Quam velim, ego ea esse puto, quae de novo doctore illo
(330) In ore omni sunt populo: nimirum ex solitudine
Illum progressum, sentum, incultum, atque horridum,
Docere inusitata, neque audita hactenus.
Nihilominus tamen magnam illius verbis haberi
[p. 24] Baptistes
Fidem atque adeò rem eò iam devenisse, ut non pauci
(335) Oratione eius commoti, aquâ
Se tingi sint passi: certam hinc salutem sperantes sibi.
Leo. Ridiculum. Nae illi tota errant viâ, qui aquâ,
Animum vitijs inquinatum emendari sibi
Posse putant. Fabulae. Ego quidem id
(340) Neque verum, neque verisimile esse existimo:
Neque mihi commentum placet. Atque ideo ut huic occurras malo,
Tibi sedulò erit providendum domine. Her. Istud quidem
Fiet. Sed non ita procul nunc à Iordane absumus:
Apud quem, ut opinor, illum inveniemus. At nisi
(345) Me oculi fallunt, video ipsum ambulantem. Leo. Ubi?
Her. Istic ad sinistram. Ehem, viden’? Leo. Video hercule.
Her. Vir est severus, atque gravis admodum. Eamus
Ad illum, cupio eum audire, cupio colloqui.

ACTUS II. SCENA III.
IOANNES, HERODES, LEONIDES.
Iambici.

O Summe Deus! quanta huc intra paucos dies
(350) Confluxit hominum copia?
Neque id sine fructu: probitatis enim maximum
Profectum in multis mihi deprehendisse videor.
Quod non nisi tuae clementiae est asscribendum
Mi Deus: sine qua nihil humana valet opera,
(355) Nihil industria. Sed venit huc nescio quis. Satrapes
Videtur quispiam, adeo magno comitatu incedit.
[p. 25] Baptistes
Tum auro, gemmisque splendet undique. Expectabo eum,
Ut quid velit audiam. Her. Ego illum compellabo, tu
Orationi utî subvenias vide Leonide.
Leo. (360) Faciam, atque advertam diligenter rex clarissime.
Ioa. Nisi me animus fallit, hic rex est Herodes,
Suis stipatus aulicis: opportunè admodum:
Nam est de quo cum ipso expostulem. Neque illud me movet
Quod rex sit. Alium ego veneror, & colo regem:
(365) Qui in omnes reges imperium habet. Illius
Praeceptis ut obsequar necesse est. Her. Salve
Magister. Ioan. Haud gravatè tibi salutem reprecer, si
Ipse saluti tuae tibi consulendum existimares. He. Quid
Istud? an quemquam usquam reperias, qui suam
(370) Salutem negligendam arbitretur sibi?
Ioan. Multis non est opus ut hîc commemorem. te esse
Dico illum: atque id certis tibi probabo rationibus.
Leo. O hominem audacissimum! Ah, vide cui
Maledicas viro. Ioa. Nulli sunt qui magis
(375) Maledicunt Regibus, atque etiam nocent, quàm qui
Eis parent, atque obsequuntur
Per omnia. Qui celant honesta, suadent turpia.
Atque in eorum numero ne tu etiam iure haberi
Queas. Leo. Et tu vide, ne lingua isthaec tua
(380) Nimis libera, malum aliquod pariat tibi. Io. Nullum ego malum,
Praeter culpam esse censeo: quâ si caream, quicquid
Acciderit, aequo animo feram. Her. Rectè quidem
Tu istud, nihilominus tamen quidnam loquaris, aut
In quem dicas, videndum est tibi. Io. Facio illud sedulo,
(385) Probitatem laudo, vitia detestor, & ad mutandam
[p. 26] Baptistes
In melius vitam exhortor quoslibet. Neque
In eo quenquam respiciendum, aut metuendum puto
Mihi. Her. Satis tu quidem illa confidenter. Sed
Dic sodes, in quo tu meam arbitrare me
(390) Salutem negligere? Id quidem lubens nunc ex
Te audiero. Io. Dicam apertè, nullis verborum
Utens ambagibus. Her. Agedum ausculto. Io. Quod uxorem
Fratri eripueris, incestisque nuptijs
Fruare, in eo quis non dicat te peccare graviter?
(395) Quaeque ad tuam salutem pertinent, parum
Te curare? utpote qui non quod Deus iubet,
Sed quod tua tibi libido suadet, faciendum putas.
Haec ego tibi nunc dico liberè. Atque utinam is animus
Esset omnibus ijs, qui in aulis versantur principum,
(400) Ut vera loqui malint, atque salutaria,
Quam blanda & noxia. Her. Ohe, quid isthuc? tun’ mihi
Quid agam, praescribes impudens?
Leo. Vah, rebus te immiscere regijs, eaque uti
Audaciâ, an non te pudet? Io. Taco adulator, qui non nisi
(405) Ad gratiam didicisti loqui. Utinam sapiant
Reges, talesque ex aulis expellant suis.
Leo. Abeamus hinc rex illustrissime,
Hominemque fugiamus maledicum: qui ut rabidus canis
Impetit, atque lacessit quoslibet. Her. Placet.

[p. 27] Baptistes

ACTUS II. SCENA IV.
IOANNES.
Iambici.

(410) ABijt ille iratus, commotusque admodum.
Sed neque iram cuiusquam, neque gratiam moror.
Abunde multos fautores habet, qui
Rectè facit: neque ei nocere potest quisquam cui
Deus est propitius. Admonui quidem illum liberius:
(415) Quod apud quosvis mihi faciendum existimo. Hunc
In me animum ut confirmes, oro te mi Deus.
Nunc in vallem istam hinc secedam: ibique requiescens
Opperiar, quos huc modo venturos arbitror.
Qui neque superbia elati, neque suâ, qua alijs se
(420) Praestare credunt, nobilitate turgidi,
Sed animo demisso, bonis, salubribusque
Admonitionibus libenter parent. Tales cùm
Accedentes video, laetitia animus exhilarescit mihi.
Fastosos illos satrapas,
(425) Aliosque falsâ. sanctimoniae specio
Sibi placentes, missos facio lubens.

ACTUS II. SCENA V.
HERODES, IOANNES.
Iambici.

QUanquam tam libera hominis istius mihi non parum
Molesta modo erat oratio, tamen in animo
Nescio quem scrupulum sentire videor. Quae
(430) Dicebat ille, parùm quidem iucunda erant mihi,
[p. 28] Baptistes
Sed vera tamen, atque salutaria fore existimarem, si
Possim exequi: & nisi alio me libido trahat. cui
Si obsequar, eius reiectis, atque contemptis
Admonitionibus, periculum est, ne ipse
(435) Malum accersam mihi. Quapropter clanculum
Cum illo solo de hac re agere proposui, atque ob id
Missum feci Leonidem. Heus heus, vos me, quò
Sum iturus, sequimini. Ioa. Ad littus mihi rursus
Redeundum puto, cum iam quieverim satis.
(440) Sed quos huc procul adventantes conspicio? subsistam
Hic, atque expectabo, donec propiùs accesserint.
Her. Ehem, hac me sequimini. Quem quaero, & quicum colloqui
Cupio, non ita procul hinc stantem conspicor.
Io. Idem est, qui hic ante fuit; nimirum rex Herodes: sed
(445) Non ita magno comitatu, atque strepitu. Opperiar eum
Ut, quid dicturus, aut quid petiturus sit, audiam.
Her. Vos isthuc secedite paulisper. Est quod cum
Hoc homine agam. Magister, redeo ad te, ut vides:
Quanquam asperioribus tuis verbis modo haud parum
(450) Offensus. Ioa. Aspera videri non debent, quae
Salutaria sunt. Ita me Deus amet, cui ego inservio, ut ea
Non aliquo affectu concitatus tum dicebam, sed
Utî saluti consulerem tuae. Nam si
In hoc vitae statu tibi perseverandum
(455) Esse arbitraris, actum est, perijsti: divinam enim
Non evitabis vindictam. Quae quò tardior
Veniet, eò veniet gravior. Et tunc quidem
Nullus erit poenitentiae locus, neque
[p. 29] Baptistes
Malefactorum venia: quae hoc tempore divinâ
(460) Benignitate offertur cuilibet. Her. Non absurda
Omnino sunt quae dicis: Sed quae te facere audio,
Minus placent? quod nova, & inaudita sint omnia.
Ioa. Haec eventura aliquando olim divina vatum
Praedixere oracula. Praesens hoc tempus, quod
(465) Ab aevo maiorum nostrorum planè degeneravit, hanc
Rerum commutationem postulat.
Her. Sit ita. Sed quid prodigiosi tui sibi volunt
Ritus? Quae nunquam antea apud maiores nostros
(470) Aut visa, aut audita corporis ablutio? Ioa. Id ut
Inprimis facerem, is qui me misit, cuius
Sum minister, praecepit mihi. Huic venienti ego
Iter praeparo, clamans identidem: Parate viam Domini, &
Rectas facite eius semitas. Her. Nae tu mihi mira
(475) Narras. Ioa. Vera tamen. Her. Sed quid quod te rogem?
Ioa. Quid? Her. Uxorem ut relinquam, etiam nunc auctor es
Mihi? Ioa. Id quidem planè faciendum erit tibi.
Fratris enim ea est uxor, non tua. Her. Factu istud difficillimum
Esset mihi. Ioa. Humana illud ratio, & lex naturae dictitat,
(480) Ut quisque habeat suam: idem divina à nobis
Praecepta exigunt. Her. Videbo quid potero. Vale.
Heus heus, accedite rursus, meque sequimini.

[p. 30] Baptistes

ACTUS III. SCENA I.
HERODIAS, HERODES.
Iambici.

ME miseram! neque, quid dicam, neque, quid suspicer
Scio, quod rex, meus maritus, aliquot
(485) Dies solitò fuerit tristior, atque adeò, quod
Sui amoris pristini oblitus, minus amicè, atque blandè me
Compellet, multoque infrequentius, quàm ante
Solet, complectatur. In alium hominem
Eum commutatum dicas. Sed commodè
(490) Egressum illum video. Nihil potuit fieri opportuniùs.
Accedam, & id quod animo aegre est, exponam ei. Satis
Iam, satis tacui diu. Her. Ut nunquam mihi
Quietus est animus, plumbum, aut si quid plumbo gravius
Est, mihi gestare videor in pectore: & ob id
(495) Neque lusus, neque voluptates ullae recreare me
Quicquam potuere ex illo tempore, quo novum
Illum concionatorem, quem baptistam nominant,
Loquentem audivi. Herod. Oratio
Haec me infelicem planè exanimavit metu.
Her. (500) Quid istud? cuius ego hîc vocem audio? uxor est. ne quae
Locutus sim audierit, metuo. Appellabo eam
Comiter. Hem suavium meum, mea unica
Voluptas; hiccine astabas? non te praevideram.
Herod. Gaudeo, quòd nunc me compellas amiciùs
(505) Atque blandiùs. Her. Quid ita? Herod. Ah, quasi nescias.
Her. Suspiciones omnes mitte meum corculum.
Herod. Quid mittam? Utinam mihi pars aequa amoris esset
[p. 31] Baptistes
Tecum: aut ut hoc tibi itidem doleret, ut mihi
Dolet: aut ego istud à te factum parvi penderem.
Her. (510) Ne lachryma obsecro. idem mihi erga te est animus,
Qui antè fuit. Herod. Utinam id verè dicas. Her. Verum dico, ita
Deum habeam propitium mihi. Herod. Sit ita. sed est tamen
Quod te torquet, teque dissimilem effecit tui,
Her. Quando me urges mea vita, non te celabo
(515) Quod animum malè habet meum. Herod. Agedum,
Dic sodes. Her. Populari rumore, ac sermone
Vulgi excitus, diebus superioribus ad novum
Istum exibam concionatorem. Herod. Eheu,
Quam timeo quò haec evadet oratio. Her. Reperio hominem
(520) Hirsutum, ac tergore cameli indutum. Herod. Quid ex eo
Audisti, quod animum contristavit tuum?
Her. Non admodum mihi displicebat eius
Oratio: unum tamen erat, quod me movebat maximè.
Herod. Quidnam istud obsecro! Her. Reprehendebat quod inter nos
(525) Est coniugium. Herod. Me miseram! perij. Sed quid causae adferebat,
Et quibus huc te perduxit verbis, ut minus
Nunc me, quàm soles, ames? Her. Avertat istud
Deus. Herod. Ah, ne inficiare. deprehendi hoc satis.
Graviter advertunt amantes, etiam quae non sentias:
Her. (530) Oh, Valeat ea suspicio, nulla est quam aequè diligo.
Herod. Utinam istud ex animo dicas. Her. Dico herculè.
Nihil hominis istius obscuri, atque incogniti
[p. 32] Baptistes
Verba moror Rex sum: regi, quod lubet, licere existimo.
Herod. Hem, laudo: isthuc tene. Her. Praeterea nisi quiescat, &
(535) De nobis desinat loqui, mox faxo ut sentiat
Quid sit, se principum immiscere negotijs,
Regemque maledictis incessere. Herod. Eia si vis ut ex
Animo à te dicta credam, da mihi dexteram,
Et osculum meum insuper meum suavium.
Her. (540) Et hoc, & si quid amplius à me postules,
Dabitur tibi delicium meum. Herod. Nunc animus mihi redijt,
Et dolor ex pectore excessit. Her. Id audire mihi
Gratissimum est. Eamus nunc intrò, & hilarem
Hunc sumamus diem. Herod. Placet.

ACTUS III. SCENA II.
IOANNES, SIMEON, AZARIAS.
Iambici.

(545) QUaecunque ad vestram salutem pertinent,
Satis nunc me exequutum censeo. Si quid
Est quod restare existimatis, aut si quem
Scrupulum vobis in animo superesse arbitramini,
Agite, loquimini liberè:
(550) Dabo operam, ut illum vobis eximam. Sim. Nihil
Planè magister nos movet amplius: abunde
Enim tua tam cordata, divinaque nobis satis fecit
Oratio. Ioan. Benè est, gaudeo. Sed in eo ne erretis, etiam
Atque etiam videte. Aza. Quid est isthuc? Ioan. Ne quid mihi
[p. 33] Baptistes
(555) Asscribatis: sed hoc quod vobis contigit,
Divino numini feratis acceptum. Nihil
Enim hac in re nostra efficere potuit industria.
Sim. Scimus divine vir, scimus te id praestare haud
Potuisse, nisi caelesti adiutum gratiâ.
(560) Sed tamen bonum hoc, quod nobis accidisse
Gaudemus, monitore, atque auctore te sumus
Adepti. Ioa. Bene facitis, quando memores estis beneficij
In vos collati. abite nunc, & quae ex me audivistis,
Impertimini cuilibet. Ara. In eo bonam
(565) Navabimus operam. Tu modò dignaberis Deum
Precari, ut gratiam suam
In nos confirmet. Ion. Faciam sedulò. Sim. Vale vir sanctissime.

ACTUS III. SCENA III.
SADOCUS, IONADAS, IOANNES.
Iambici.

QUò ego hanc rem, qua nobis à civitatis principibus
Est iniuncta, mecum perpendo exactiùs, hoc ut eam
(570) Bene exequamur metuo magis. Ion. Provinciam
Suscepimus duram. periculum est enim
Ne nos suis protelet verbis, & vero
Convincat. Sad. Idem & ego metuo. Quanta enim in homine
Sit prudentia, tum quanta in verbis gravitas, aliàs experti
(575) Sumus satis. Sed ad Iordanem venimus:
Emersurum illum hic alicunde arbitror. nunquam
Enim ab hoc fluvio digreditur longiùs. atque eccum
[p. 34] Baptistes
Non ita procul ambulantem. Prior ego illum compellabo, tu,
Si quid defecero, vide ut succurras mihi.
(580) Ion. Faciam herclè sedulò. Ioa. Profectum experior, mi
Deus in hoc munere, quo te auctore fungor,
Satis uberem, atque foecundum. Quanquam accedunt quidam,
Non ut doceantur, verum ut me laqueis irretiant
Suis. Quibus tua ope adiutus, ita os obturavi hactenus,
(585) Ut cum pudore, ac dedecore hinc illis fuerit
Abeundum. Sed rursus huc accedunt duo: ex
Sacerdotum, aut Levitarum grege profecti.
Quid dicturi sint nescio. Sad. Salve vir reverende.
Ioa. Salvete & vos. Sed ad quid huc venistis? Ion. Non
(590) Ob aliud, nisi ut doceamur. Quanquam enim
Ante tua parum nobis placuit oratio,
Tamen cum ea, quae tum nobis proponebas, postea
Nobiscum meditaremus diligentius,
Non omnino à vero aliena videbantur. At
(595) Unum est, quod expediri cupiamus nobis.
Atque illud eius generis est, ut non solum
Nos, sed plerosque etiam civitatis principes
Suspensos, atque dubios teneat, an tuam
Doctrinam recipiendam, an reijciendam existiment.
Ioa. (600) Quamvis sub agnina pelle videam lupum,
Nihilque malitiae tuae
Dissimulatio me fallat, tamen ut loquar
Vobiscum, animum induxi meum. Itaque exponite
Mihi, quid & illi, & vos ex me cognoscere
(605) Velitis. Sad. Dicam paucis. Qui tu sis, scire cupiunt
Omnes: namque in eo haerent, & passim disputant.
Christusne es tu ille, quem ad nos venturum divina olim
[p. 35] Baptistes
Praedixêre oracula? Ioa. Non sum. procul enim absit,
Ut tale quid de me unquam praedicem. Ion. Elias
(610) Igitur opinor es. Ioa. Neque is quidem, verum
Enim ut confitear me decet. Sad. Propheta ergo aliquis
Divinitus huc ad nos missus. Iqa. Neque Propheta
Quidem, ne quid simulem. Ion. Quid audio? nihilominus
Tamen te oramus, ut quis sis, dicas nobis; utî
(615) Sciamus, quin de te decernendum siet.
Ioa. Si omnino quis sim cognoscere velitis, agitedum,
Dicam: quanquam idem & aliàs dixi frequentius.
Vox ego sum in deserto clamans, parate, atque
Expeditam reddite viam Domini: rectasque eius
(620) Efficite semitas, ut vates quondam praedixit
Esaias. Sad. Eho, quid ais? Si tu neque Christus es,
Neque Helias, noque Propheta quispiam, quâ auctoritate hoc
Tibi vindicas, ut inusitatos, ac novos
Ritus in has nostras regiones inferas,
(625) Populumque lavacro baptismi abluero audeas?
Ioa. Ego quidem tingo aquâ, quos delictorum poenitet:
Verum non ita pridem in medio vestrûm consistentem
Vidi (etiamsi ille vobis erat ignotus) è coelo
Huc à Deo missum, quo nullus unquam nec fuit
(630) Nec erit sanctior, cum quo ego si conferar,
Nihil sim, nisi servus vilissimus,
Et calceos cui exuam planè indignus.
Hic post me venit, cum tamen ante me sit factus. Is
Suo baptismo animos purgabit vobis, peccatis
(635) Remissis omnibus. Commemorate haec quibuslibet
Ion. Faciemus ita magister, quanquam haec mira videntur mihi.
[p. 36] Baptistes
Sad. Et mihi quidem, quae dixisti, minimè probantur omnia.
Ioa. Nihil miror, cum alim robis aliud instillet spiritus.

ACTUS III. SCENA IV.
SADOCUS, IONADAS.
Iambici.

IAmne abijt ille? Ion. Abiit. Sad. Miror quid hic homo
(640) Sibi velit: neque quid de eius doctrina dicam scio.
Ion. Doctrinam mitto. Sed quod reiectis legis
Nostrae ceremonijs, sacrisque ritibus, à maioribus
Traditis, novam religionem invehere conetur,
Id displicet mihi maximè, Atque ea res, ut auguror.
(645) Malè cedet illi. Sad. Tum illud quoque, quod regem ipsum
Herodem palam reprehendere sit ausus, eiusque
Coniugium multis insectatus sit convitijs,
Quo illius animum planè à se alienavit: tum
Herodiadem, eius uxorem, iratam, infensamque reddidit
(650) Sibi. Ion. Civitatis quoque principibus, ac nostrae
Religionis praesulibus, nihil omnino parcit. Quae quidem
Res eò iam evasit, ut hominum vulgus
Auctoritatem eorum incipiat dispicere,
Antiqua aspernari, sequi nova. Quapropter nisi
(655) In tempore huic malo consuluerimus, actum est
De religione nostra. Sed spero non defuturos, qui
Hanc à nobis avertent perniciem. In quo & nos
Omnem operam navare decet. Sad. Id ego quidem faciam
[p. 37] Baptistes
Lubens, modò te hîc adiutorem praebeas
(660) Mihi. Ion. Faciam herculè sedulò.
Cras ea quae ex illo audivimus, ad Sacerdotes
Atque Levitas referemus omnia. Sad. Age, placet.

ACTUS IV. SCENA I.
HERODES, HERODIAS.
Iambici.

BOno animo esto anime mi, quanquam hîc novus doctor
Connubium nostrum improbat, non tamen eò
(665) Me unquam perducet, ut te deseram, maior
Enim meus erga te est amor, quàm ullo ut dirimi queat modò.
Herod. Si ex anima te haec loqui arbitrarer, quidvis possem perpeti.
Her. Verissime illa me dixisse credito.
Male pereant, qui inter nos dissidium quaerunt.
Herod. (670) Atqui his eò totis incumbit viribus.
Her. Scio. Sed nihil apud me effecit hactenus:
Nec unquam efficiet quicquam. Herod. Istud quidem ita futurum
Spero. Sed interim vide sodes, ne regiam
Auctoritatem à quoquam contemni patiare. quod
(675) Novus ille concionator totis molitur viribus.
Qui cum te peccati insimulat, connubiumque
Nostrum palam reprehendit, quid quaeso aliud, quàm
Populum contra te concitat?
Her. Ab inermi turbâ nihil periculi mihi
(680) Metuendum censeo. Hero. Si illi arma semel ceperint,
Quod propediem futurum existimo,
[p. 38] Baptistes
Nae tu illa haud facilè è manibus extorseris.
Atque adeò si & tibi, & mihi consultum velis,
Principijs statim obstabis: neque permittes
(685) Malum hoc dispergi latius. Her. Quieta esto obsecro,
Nihil metuo quicquam. Herod. Ah, nihil? Quò quotidiana illa
Conventicula, quò isti rumores, atque fabulae
Etiam de nobis, quò seditiosi illius
Sermones spectent, ipsi ut tecum cogites
(690) Oro. Her. Moderare sodes affectibus uxor. Fuit
Ille hîc apud nos non paucos dies:
An unquam quicquam ex illo audivisti, meritò
Quod reprehendi queat? An non ita vitam instituit,
Ut ea nobis sit laudanda omnibus? Herod. Nihil
(695) Refragor. Quanquam ego illum audivi rariùs.
Sed hoc ut tecum cogites velim, quàm sit
Is vir probus, quàm laudatus, qui pro beneficio,
Maleficium reddit nobis. Her. Quodnam est istud? Herod. Rogas?
An non eò summis incumbit viribus,
(700) Ut nos distrahat, meque ex domo eijciat tua?
Her. Istud quidem inficiari haud possum. Verùm eò
Me inducet nunquam. Quin potius, nisi desinit
Hanc posthac canere cantiunculam, à me illum
Relegabo procul. Herod. Tanto magis ac liberiùs
(705) Os laxabit suum. Her. Quid igitur faciendum censes?
Herod. Dicam quod ex usu nobis futurum existimo.
At frustra hoc meum consilium exposuero tibi,
Si illi potiùs, quam mihi auscultare pergas:
Ut magno animi mei dolore fecisti hactenus,
Her. (710) Ah, ne lachryma, sed dic potius, quid me facere velis.
[p. 39] Baptistes
Herod. In vinculis eum asservandum censeo.
Her. Quid ais? in vinculis? quam ob culpam? Herod. Est ea quidem
Magna satis. Sed ut meam sententiam
Intelligas non illum in arctâ, verum in libera
(715) Custodia teneri velim, ob id tantum, ne
Nos pergat traducere. Her. Si id fecero, metuo
Ne quam mihi populus tragoediam excitet.
Herod. A plebe inermi nihil periculi tibi
Esse expectandum, ipse dicebas modo.
(720) Te regem esse cogita, atque regiam
Maiestatem conservandam tibi. Eia
Anime mi, si me amas, & si quid unquam dulce tibi fuit
Ex me, oro ut in hac re pareas mihi.
Her. Quanquam durum, atque iniquum est quod petis, tamen
(725) Faciam. Charior enim es mihi, quam ut tibi quicquam
Negandum existimem. Sed ea conditione, ac modo,
Ne quid gravius in eum statuatur unquam. Herod. Nihil
Est quod velim amplius. At quando tandem id fieri
Iubebis? Her. Propediem. Herod. Ah, differs? Cur non statim
(730) Potius? Her. Age, quia ita tibi placet, faciam.
Herod. Habeo gratiam anime mi. Da sodes osculum,
Quo, quod te facturum promittis, confirmes mihi.
Her. Lubenter herclè: Tu nunc intrò te confer. Ego iam
Hoc effectum dabo tibi. ^{________________}

[p. 40] Baptistes

ACTUS IV. SCENA II.
HERODES.
Iambici.

^{________________} Iamne abijt illa? & dicere
(735) Hîc quod lubet licet? Enimvero invitus admodum
Faciam, ad quod uxor importunitate me impellit suâ.
Nihil enim unquam in homine reperi,
Quod vituperari ullo queat modo. Vita integra est,
Victus parcissimus, mores planè incorrupti. tum
(740) Doctrina talis, ut nihil
In ea reperias ulla ratione reprehendendum. Quod
Si coniugium nostrum non suggilasset, atque hulcus
Istud non tetigisset, melius consuluisset sibi:
Meamque benevolentiam
(745) Nunquam in se sensisset claudier.
Quod, quia saepius admonitus, facere noluit,
Cumque eius pertinacia magnum nobis pepererit
Dedecus, & maiorem ignominiam videatur
Allatura propediem, uxori hac in re mihi
(750) Nunc obsequendum arbitror. Ingrediar itaque, ut illum
Comprehendi iubeam: sic tamen ne in vinculis
Tractetur inhumanius.

ACTUS IV. SCENA III.
IOANNES, SYRUS, SANGA, AZARIAS.
Iambici.

PRaesagit animus nescio quid mihi imminere tristius.
Quanquam ego nihil triste homini accidere posse existimo,
[p. 41] Baptistes
(755) Si culpâ careat. Et in ea sententia
Ut me confirmes, obsecro te mi Deus.
Fui hic quidem apud Herodem aliquot dies,
Omnemque abhibui operam, ut à coniugio isto illicito eum
Deterrerem: sed nihil effecisse videor mihi.
(760) Audivit is quidem me saepè satis patienter: at
Aliò statim illum amoris impellebat impotentia.
Sed nescio quos huc accedentes conspicio. Subsistam
Paulisper, ut qui sint, aut quid velint sciam.
Syr. Ex animo doleo Sanga, hoc nobis à rege
(765) In mandatis datum esse, ut Iohannem comprehensum
In carcerem deducamus. Qui mihi quidem
Vir probus, atque adeò pius est visus hactenus. Sang. Ego quoque
Illum moribus incorruptis, vitaeque sanctimoniâ
Semper putavi praeditum. Sed quid regem moveat
(770) Propemodum me scire arbitror. Syr. Quid obsecro?
Sang. Incestas illi palam saepius exprobravit nuptias,
Quò non solum regem, sed eius uxorem
Quoque offendit gravissimè.
Syr. Vere tu istud dicis. Sed eccum hominem. Pol commodè
(775) Ego eum adoriar. tu cum reliquis, si fuerit opus,
Mihi statim ut subvenias vide. Sang. Fiet. Io. Animo
Offirmato huc accedunt: neque amici, sed hostes
Esse videntur. Verùm nihil moror. Quicquid
Eventurum est, feram fortiter: etiamsi moriendum siet
(780) Mihi. Dum ne ob malafacta morior, parvi aestimo.
Sed alloquar. Eho, ad quid venistis huc armati? Quid
Obticuistis? causam velim commemoretis mihi. Syr. Dicam
[p. 42] Baptistes
Magister: at hoc primum praefatus, ne aut me, aut alios hos meos
Sodales tibi culpandos censeas. Servi sumus,
(785) Quod rex iubet, nos exequi
Necesse est. Ioa. Sit ita. Sed quid ille praecepit
Vobis? Syr. Invitus herclè dicam: at dicendum est tamen.
Herodes rex in mandatis nobis dedit,
Ut te comprehensum ad carceris
(790) Praefectum deducamus. Ioa. Si id praeceptum est vobis, agitedum,
Sequor ultrò. Vos animo uti quieto sitis obscero
Aza. O indignum facinus! Si hunc in carcerem
Sibi conijciendum putat, qui illi optimum ad
Salutem consilium dedit, qui monuit, &
(795) Bene praecepit, quae potuit omnia: quid faciet ei, qui dabit
Damnum, aut malum? Ioa. Oh, valeant querimoniae.
Abunde me tutum Deus sua servabit gratia.
Hem, pergite viri: in me nihil est morae.

ACTUS IV. SCENA IV. *
HERODES.
Iambici.

TUrbatus etiam nunc mihi est animus, in carcere
(800) Quod eum iussi concludier. Utinam nostrum
Connubium reprehendisset nunquam. Reliqua illius
Facilè tolerassem dogmata, quanquam nova & inaudita.
Tantum apud me valuissent hominis mores
Incorrupti, & vita integra. Sed quia neque admonitionibus,
[p. 43] Baptistes
(805) Neque precibus obsequi voluit meis, aequum est
Ut ipse sibi, haud mihi hos malum imputet.
Non nisi reverenter de regibus loqui
Convenit. Id quia non fecit, dignam suâ
Pertinaciâ poenam luit.
(810) Sed valeat ille. Aliud nunc curandum est mihi:
Quod ad regnum meum stabiliendum, praeterea ad gloriam,
Et dignitatem spectat maximè.
Cras natalis erit mi dies, quo superioribus
Annis regni nostri principes
(815) Ad convivium invitavi
Hactenus. Idem & nunc mihi faciendum existimo;
Itaque multis ex famulis praecepi meis,
Ut omnes illos huc in crastinum vocent diem,
Quem quidem ego planè hilarem mihi sumendum puto.
(820) Efficiam herclè, ut quotquot erunt convivae, se regio
Apparatu exceptos dicant, hoc agam.

ACTUS V. SCENA I.
HERODIAS, HERODES.
Iambici.

GAudeo profecto quod ille concionator ex
Nostris sit eiectus aedibus, hem sic dabo.
Age, nunc me, qui volet, lacessat, aut nostrum
(825) Coniugium culpet, aut reprehendat, faxo eum tali
Mactatum, atque hic est, infortunio. Quando neque
Bene monendo, neque commode loquendo quicquam
Est effectum hactenus, ad malum hoc
Extremum, atque necessarium nobis confugiendum fuit.
(830) Sed rex, maritus meus, exit. solito mihi ridatur
[p. 44] Baptistes
Hilarior. Her. Uxoris vocem audio: alloquar.
Salve voluptas unica.
Herod. Salve & tu anime mi. ut te aspicio lubens!
Her. Gaudeo. Sed quid nunc tibi videtur? an non, quod
(835) Me facturum recepi, praestiti? Herod. Gratiam habeo maximam.
Sed iamne eos invitari iussisti, quos die
Tuo natali splendido excipere soles convivio?
He. Iamdudum. Tu fac ut apparatus sit magnificus, &
Maiestate nostra regia
(840) Dignus: & ut quisque officij admoneatur sui.
Ego hîc paulisper opperiar foris. Herod. Effectum dabo sedulò.
Her. Omnis hodie aegritudo, & cura ex animo eijcienda est mihi,
Genio ac voluptatibus indulgendum iam erit
Nobis. Sed quid convivas nostros remoretur nescio.
(845) Credo, ut fit in apparando, atque ornando se tempus conterunt.
At opportunè eos simul accedere conspicor. bene
Se res habet. Opperiar illos hic ante ostium.

ACTUS V. SCENA II.
MELCHIAS, TAMIAS, LYCONIDES, HERODES.
Iambici.

NImis herclè cunctati sumus diu: & metuo
Ne regem nostra offenderimus mora. Tam. Non arbitror.
[p. 45] Baptistes
(850) Sed eccum eum consistentem foris. Lyc. Nostrum,
Utî videtur, opperitur adventum.
Her. Prior ego illos appellabo, atque comiter
Adventum gratulabor. Hem salvete principes,
Virique illustres. Adventus vester longè omnium
(855) Mihi est gratissimus. Ingrediamur, atque accumbamus statim.
Mel. In nobis, rex clarissime, nihil est morae.
Her. Sequimini igitur. Eho puer, cape guttum, ac manibus cedo
Aquam. Nunc accumbamus. Quisque deligat
Sibi locum, seseque praebeat hilarem: nam diem
(860) Hunc in laetitia degere est animus. Agite,
Admoveto manum patinis, & sumite
Quod palato maximè sapit.
Hem Melchia, hunc tibi praebibo cyathum. Mel. Ut tibi
Saluti sit, precor Rex illustrissime.
(865) Eho Lyconide, scyphum hunc tibi plenis propino faucibus,
Id est hausto unico, ut intelligas. Lyc. Nihil
Recuso, sed ad fundum ebibe. Mel. Quid videtur? Lyc. Strenuum
Herculè te praebuisti virum. Ehem Tamia,
Eundem hunc, veluti accepi, ita
(870) A me expectes velm. Tam. Nihil lubentius.
Her. Euge, laudo. Indulgeamus genio, & simus hilares.

[p. 46] Baptistes

ACTUS V. SCENA III.
HERODIAS, SALOME.
Iambici.

EHo Salome, filia mihi charissima,
Iam tempus esse puto, ut nostrum negotium
Agamus. incipiunt esse hilares. Sal. Iamdudum
(875) In eo sum mater. Herod. Ingredere, & festina atque lepida
Regi, & convivis omnibus animum saltatione
Exhilara. Sal. Faciam sedulò. Herod. Tuas exprome artes,
Et ad nutum patris te accommoda potissimum.
Nosti quibus ille delectetur maxime. Sal. Fiet.

ACTUS V. SCENA IV.
SALOME, HERODES, MELCHIAS, LYCONIDES, HERODIAS.
Iambici.

(880) SIt tibi, rex clarissime, vobisque quotquot hic accumbitis
Principes, convivium
Hoc felix atque faustum. Her. Ehodum Salome,
Gaudeo te adesse. Quid remoratur matrem? Sal. Iam iam aderit.
Her. Accede propius, & nobiscum hîc accumbe, &
(885) Te praebe hilarem. Sal. Id quidem fiet. Sed aliud est
Quod ut prius faciam mihi concedas velim.
Her. Quid istud est? Sal. Saltatione te mi
Domine, omnesque tuos convivas exhilarandos
Putavi mihi. Her. Non solum id tibi licebit per
[p. 47] Baptistes
(890) Me, sed ut facias etiam atque etiam te oro. Sal. Incipiam itaque
Ly. Deum immortalem! tam mirum, iucundumque in vitâ
Non vidi spectaculum. He. Eho, iam iam vivere lubet mihi.
Mel. Nae ille adamante durior esset, quem tam artificiosa non
Delectaret saltatio. Her. Nihil ita me Deus
(895) Amet, mihi fuit unquam gratius, nihilque quod
Animum magis movit meum. Sal. Quod potui, praestiti, ut boni
Meos conatus consulatis, vos omnes rogo. Her. Ut boni
Consulamus oras? Non solum boni
Consulo, ac pro delectatione ista tam insigni,
(900) Tamque admirabili non contemnendam herclè tibi
Referam gratiam. Age per summum hoc iuro Deum,
Quodcunque optaris, optatum feres.
Etiamsi dimidium regni mei dari velis tibi.
Sal. Gratiam habeo rex illustrissime. Ly. Merita est, ut ei
(905) Benefaxis lubens. Her. Agedum, dic liberè,
Et quicquid vis postula. Sal. Ut mihi breve
Deliberandi tempus concedas rogo.
Paulisper hinc abeo, reditura protinus.
Her. Placet. Hem, revertere quàm poteris ocyssimè.
Herod. (910) Reviso quàm mox huc redeat filia. Sed eccam. commodè
Profecto. Mirum ni res illi cesserit
Feliciter: adeò laeta, hilarisque videtur mihi.
Sal. Nae isthaec saltatio planè ex sententia
Cessit mihi. Sed matrem foras egressam conspicor.
Herod. (920) Hem filia, quo pacto se habent res? Sal. Nihil potuit
[p. 48] Baptistes
Neque tibi neque mihi evenire gratius,
Magisque optandum, quam quod accidit. Herod. Quid audio?
Sal. Rex saltatione meâ vehementer delectatus,
Iuramento, sancteque promisit, daturum se mihi,
(925) Quicquid sim petitura: etiam si regni ipsius
Dimidium postulaverim. Nunc ad te prodij,
Ut consilium unà tecum capiam, quid mihi
Petendum siet. Herod. Oh, gaudeo. Dicam paucis. nihil
Aliud, nisi ut tibi tradi iubeas in disco caput
(930) Ioannis Baptistae. hominis planè seditiosi: qui
Ut hoc me coniugio privaret, & ex his aedibus
Eijceret, omnibus viribus incubuit hactenus.
Eo sublato nihil posthac nobis metuendum erit
Mali. Sal. Et hîc, & alibi lubens tibi obsequar
(935) Mater. Herod. Bene facis, laudo. Sal. Nunc intrò me rursus confero.

ACTUS V. SCENA V.
HERODES, TAMIAS, MELCHIAS, SALOME, SANGA.
Iambici.

EHo Tamia, itane nec edis, nec bibis quicquam?
Ta. In eo bonam herclè navo operam, in convivio
Enim verecundari neminem decet.
Her. Rectè. Sed eccam Salomen reversam. Mel. Sic
(940) Est. Ut ego iuvenculam illam tam festivam, atque lepidam
Aspicio lubens, Her. Oh, bene fecisti, quòd statim
Reversa es Salome. Nunc coram his omnibus
[p. 49] Baptistes
Principibus dic confidenter, quid tibi dari
Velis: satis enim iam deliberasti
(945) Diu. Sal. Id quidem faciam rex illustrissime.
Neque aurum, aut argentum, aut partem regni tui
Petam: sed aliud, quod minori impendio
Praestare poteris mihi. Her. Quid isthuc est? cedo
Sodes. Sal. Caput Ioannis Baptistae ut mihi
(950) In disco tradi iubeas, hoc est quod postulo.
Her. Ah Salome, iniquum est quod petis. Nihilne aliud
Quod postulares occurrit tibi? Mel. Hem, regi
Fides est praestanda. Her. Scio. Sed nihil tale
Petendum erat ei. Tam. Age, acquiesce sodes, &
(955) Simus hilares. Her. Faciam, quandoquidem eò me compellit
Necessitas, durum telum. Ehodum Sanga, spiculatori
Meis edic verbis, ut Baptistae caput
Praecidat, atque in lance positum huic tradat.
Id enim ex solemni promisso meo debetur ei.
San. (960) Faciam rex clarissime. Salome, ego rectâ
Ad spiculatorem pergo viâ. Sed quò
Vis deferri caput? Sal. Adme, sive ad matrem. San. Intelligo.

ACTUS V. SCENA VI.
HERODIAS. SALOME, SANGA.
Iambici.

REviso quam mox huc se referat filia.
Atque eccam. Oh, redijsti Salome? Quo pacto cessit res?
Sal. (965) Planè ex sententia mater: nam Sangam misit rex
Ad spiculatorem, utî Ioanni praecidat caput:
Atque id huc ad me deferat. Herod. Euge, bene, Ita me
[p. 50] Baptistes
Deus amet, factum. Sal. Eum hîc opperiar, dum redeat. Herod. Nae tu
Me, mulierum quae vivunt, effecisti felicissimam:
(970) Siquidem ille regis mandatum exequatur: improbumque illud
Huc deferat caput. Sal. Istud fiet: ne dubita mater.
Herod. Quam securo ego futura sum animo, maledico
Illo homini sublato! Summa inter me, & maritum erit
Concordia: nec quisquam nos posthac lacessendos,
(975) Aut irritandos arbitrabitur sibi.
Sal. Ita quidem fiet mater. Nunc re ipsa vetus
Istud dictum verum esse deprehendimus,
Nempe malum consilium consultori esse pessimum.
Herod. Verè tu isthuc dixisti Salome; nam si
(980) Ille quievisset, neque suis nos provocasset
Convitijs, nihil illi unquam evenisset infortunij.
Nunc quod intrivit, ei ipsi exedendum erit.
Sed quid Sangam aut spiculatorem remoretur
Nescio. Sal. iam iam eum adfuturum crede. Herod. Utinam
(985) Ego illum hîc cum scelerato illo capite conspiciam: quo quidem
Spectaculo nihil mihi possit esse gratius.
Sed quis ille est, quem hinc procul accedentem conspicor?
Sal. Salva es mater, Sanga est, caputque Ioannis ad
Nos huc adfert. Herod. Utinam verum augurere filia.
Sal. (990) Verissimum id esse, scies statim. San. Occidi quidem
Illum iussit Rex, sed planè praeter meritum, ut mihi
Videtur. Nihil enim in homine erat, quod iure quisquam
Reprehendere posset. Sed quid facias? regibus
[p. 51] Baptistes
Est parendum, etiamsi mala imperent. Caput
(995) Eius, veluti sum iussus, deferam
Ad Salomen. Atque eccam cum matre pro
Foribus stantem conspicio. Sal. Eho mater, viden’ caput
Huc adferentem? Herod. Video Salome; video,
Animusque laetitia gestit mihi. San. Ehem Salome.
(1000) Accipe Baptistae caput: quod rex utî tibi
Darem, praecepit mihi. Sal. Benè
Fecisti: & referam gratiam. Herod. Nullum mihi
Spectaculum unquam est exhibitum iucundius.
Sal. Accipe mater. Herod. Lubenter. Ut etiam nunc improba
(1005) Illa contumacia ei ex vultu elucet.
O sceleratissimum caput! Nae tu dignas tuis
Factis luisti supplicium.
Agedum, iam dissidium inter amantes concita:
Iam pectora arctissimo amoris coniuncta vinculo,
(1010) Distrahe: iam regem instiga, ut me ex regno eijciat suo.
Ipse exitium conscivisti tibi. Posthac à te nihil
Nobis erit expectandum mali.
Sal. Verè tu istud dicis mater: nam mortui,
Ut aiunt, non mordent. Herod. Facete, atque lepide.
(1015) Eamus nunc intrò, ibique triumphum agamus. Sal. Ut lubet.

ACTUS V. SCENA VII.
SIMEON, AZARIAS.
Iambici.

DEum immortalem! quodnam est, si non hoc facinus
[p. 52] Baptistes
Est dicendum indignissimum? Siccine hominem
Insontem sibi perimendum existimat? vitamque ei eripit,
Qui ipsi vitae in melius commutandae semper fuit
(1020) Auctor? qui quae ad salutem ipsius pertinebant
Monuit, beneque consuluit omnia? O Deus!
Hoccine vides, atque impunitum pateris scelus?
Aza. Non equidem impunè istud feret, Simeon. Deus
Procul dubio tam horrendum flagitium ultiscetur. Sim. Heu
(1025) Miseriam! ut mihi animus dolet,
Cùm mecum perpendo, quàm pio magistro
Spoliatus sim miser! Aza. Idem iste dolor & mihi est
Gravissimus. Sed quid facias? neque lachrymis,
Neque querimonijs nostris in vitam revocari potest,
(1030) Alius nunc nobis dispiciendus erit magister. Sim. Quis obsecro?
Aza. Ille, toties quem Ioannes commendavit nobis:
Quemque omnibus semper sibi praetulit modis.
Cuius res prodigiosè gestas novimus.
Sim. Scio quem dicas. Ei posthac me adiunxero lubens.
(1035) Sed truncatum illius, quod huc detulimus, corpus in
Loculo collocemus, ut sub noctem convocatis
Alijs quibusdam ex nostris fratribus,
Honorificè, ut decet, sepeliamus. Aza. Placet.
Valete omnes, & si meruimus, plaudite.

FINIS.

[p. 53] Dyscoli

DYSCOLI
COMOEDIA NOVA.
ACTORUM NOMINA.

BROMIA.
PSEUDOLUS.
LESBIA.
MYDA.
EUGENIUS.
HARPALUS.
PAMPHAGUS.

PHORMIO.
SANNIO.
CHREMES.
SYRUS.
SANGA.
LEONIDES.
EUBULUS.

PROLOGUS.

EN rursus exeo in proscenium, à didascalo
Nostro Schonaeo missus. Caeteris, antè
Quas scripsit, hanc, quam nunc sumus acturi, sibi
Adijciendam putant fabulam, pueris rudioribus,
(5) Non doctis scriptam. Ignoscite
Itaque si quid fortè in ea occurrit, quod placeat minus,
Lusisse eum putate. Quanquam lusus hic
Rei etiam seriae adferet aliquid. Indulgentia
Stultarum matrum quam multi, probo etiam ingenio,
(10) Atque indole praediti adolescentuli, passim
Corrumpantur, notum vobis est omnibus.
Quapropter exemplis nihil est opus, quibus
Repleta sunt omnia. Nihilominus tamen
Conficto dramate, aut actione Comica.
(15) Vobis id exhibendum censuit sibi.
Adeste sodes, atque cum silentio
[p. 54] Dyscoli
Auscultate, strepitum omnem prohibentes, uti vos decet,
Qui liberalibus studijs, & literis
Addicti, arti favetis Musicae. Vestram
(20) Implorat opem, indoctorum hominum suffragia, quin etiam
Calumnias, & malevorum scommata,
Atque obtrectationes ne flocci quidem facit
Choragus noster, dum modò vobis placeat bonis.
Atque huc sibi incumbendum existimavit hactenus.
(25) Neque eum suus frustratus est
Conatus. Sed satis iam vos remoratus sum diu.
Nunc huius argumentum audite fabulae.

PERIOCHA.

Duo adolescentes praeceptori literis
Traduntur formandi. Mox indulgentiâ
Matrum corrupti, seducuntur ab improbis
Ad compotationem, lusumque aleae.
(5) Amissâ re, telam surripiunt rustico,
In quo facinore deprehensi, in carcerem
Conijciuntur. Damnati postero die, ac
Necandi, auctoritate virgae atque ferulae, à
Didascalo morti eximuntur: & in scholâ
(10) Castigati, suis redduntur matribus.

ACTUS I. SCENA I.
BROMIA, PSEUDOLUS.
Iambici.

ADesdum fili, paucis te volo. Pseu. Dictum puta
Mater, nempe ut rectè curetur, quòd modò mihi dabas
[p. 55] Dyscoli
Negotij. Bro. Immo aliud. Pse. Quid? an est, quod eo amplius
Efficere possem? Bro. Intrò te confer, & effer quos in musaeo habes
(5) Libros: nam his tibi iam erit opus. Pse. Quid ita? Bro. Eho, rogas?
In scholam ego te deducam hodie. Pse. Hui in scholam?
Bro. Quid ni: cum iam satis diu luseris. Pse. Parum
Herculè me delectant studia. Sed si tibi
Ita videtur mater, agedum, obsequar. Bro. Facis
(10) Ut te decet, cum istuc à te impetro cum gratia.
Pse. Ita quidem fieri oportet. Sed cui magistro me
Instituendum trades? Orbilioni isti plagoso?
Cui omnis noxia capitalis est: quique non magis
Puerorum parcit natibus, quàm si corium sit bubulum.
Bro. (15) Nequaquam. Sed praceptorem tibi placidum,
Comemque dispiceam, atque facilem: qui monendo commodè,
Et blandiendo, haud verberando iuventutem docet.
Pse. Eia, laudo mater. Bro. Verùm quia paucos, qui in hac
Civitate docent, novi magistros,
(20) Vicinam nostram Lesbiam super hac re consulam,
Quae filium quoque habet, quem liberalibus
Artibus, ac literis instituendum se tradituram
Hesterno mihi dicebat die.
Sed estne haec, quam cum filio
(25) Huc accedentem conspicor?
Ea est ipsa: opportunè, atque adeò in tempore.
Nihil aedepol potuit fieri commodiùs, hîc
Paulisper subsistam, atque ubi propiùs accesserit alloquar.

[p. 56] Dyscoli

ACTUS I. SCENA II.
LESBIA, BROMIA.
Eiusdem generis.

VEnio ex macello, cara ubi sunt omnia.
(30) Nunc me domum recipio. Sequere me Harpale.
Sed quaenam illa est, quam non ita procul hinc stare video? Pol Bromia est:
Me, uti videtur, opperitur, accedam
Propius. Bro. Nunc compellandi tempus est. Hem Lesbia,
In tempore huc venisti, te volebam. Lesb. Quid rei est?
Bro. (35) Quia prudens, circumspecta mulier mihi
Semper visa es, libenter consilio nunc uterer tua. Les.
Si quid est, in quo tibi ex usu fore
Me arbitrare, paucis eloquere: morigera,
Atque obsequens tibi ero per omnia. Bro. Filium hunc
(40) Meum bonis institui cupiam literis.
Les. Idem & ego de meo statui, ut tibi dixi
Heri. Sed cui eum committam, nondum satis scio.
Bro. Magistrum mansuetum velim, comem, ac facilem,
Qui blandis verbis, non verberibus suos
(45) Instituit. Les. Talem & ego mihi optarim dari.
Plagosos istos odi pessimè. Habitat in
Vicinia hac quidam, ut audio, qui auctoritate
Potiùs, quàm flagris pueros erudit. Bro. Nostin’ hominem.
Les. De facie utcunque; at praeter auditum habeo nihil.
Bro. (50) Eamus ad eum, cupio hominem videre & colloqui.
Les. Praecedo, sequere. ^{________________}

[p. 57] Dyscoli

ACTUS I. SCENA III.
LESBIA, MYDA, EUGENIUS, BROMIA.
Iambici.

^{________________} In his ego aedibus habitare eum
Existimo. pulsabo ostium. Heus heus, nemon’ huc
Prodit. My. Quis tam graviter nostras pepulit fores?
Familiarem esse oportet. Hem Matronae vosne pulsastis?
Les. (55) Pulsavimus. Myd. Qua de re quaeso? Les. Cum Magistro
Cupimus loqui. Estne ille intus? Myd. Est. Les. Accede eum,
Et ut paulisper prodeat, nostris verbis roga.
Myd. Faciam herculè sedulò. Sed commodè ipse exit.
Hem praeceptor, mulieres hae te conventum expetunt.
Les. (60) Salve magister. Eug. Matronae salvete. Sed
Quid est, quod me vultis? Les. Dicam, videsne hos
Pueros? Alter meus est, alter huius est
Filius: eos in discipulorum tuorum
Gregem receptos, rectis moribus, bonisque literis
(65) Fideliter ut instituere digneris
Oramus. Stipendium dabitur tuâ
Operâ, atque labore dignum. Eug. Rem omnem mihi committito,
Efficiam ut me probè meo officio functum
Dicatis. Bro. Sed placidè ac comiter id ut fiat
(70) Petimus: nam verbera nimis metuunt, ut pueri solent.
Eug. Ita fiet, si probos se praestiterint. Quid illis expediat
Novi probè. Hem Myda, in scholam eos deducito.
My. Faciam praeceptor. Br. Libros, quos habent domi, cras adferent.
[p. 58] Dyscoli
Tu interim quid in studijs profecerint,
(75) Fac periculum. Eug. Fiet. Sed ne à schola
Saepè absint, cavete sedulò:
Nam parùm in studijs proficiunt, qui ad alia
Distracti, rariùs adsunt. Lesb. Curabitur.

ACTUS I. SCENA IV.
BROMIA, LESBIA.
Eiusdem generis.

HUmanus ille pol mihi vir esse videtur Lesbia.
(80) Aliorum ludimagistrorum multum dissimilis:
Qui ubi torvo vultu, & truculenta voce miseram
Terrent iuventutem, magnos, reverendosque
Viros sese esse existimant,
Virga, atque ferula formidabiles. Les. Est ut
(85) Dicis, & propterea gaudeo,
Filijsque nostris gratulor, quod hunc
Talem nactae sumus. Sed aliud est quod te rogem.
Bro. Quid? Les. Quot sunt anni, quod tuus mortem obierit
Maritus? Bro. Anni? vix menses sunt tres. Les. Quid audio.
(90) Lugubri igitur veste, etiam nunc te indutam esse
Conveniebat. Bro. Iampridem ego omnem unà cum amictu,
Ex animo mihi luctum eijciundum censui.
Les. Hui, quid ita? Bro. Quia ille me,
Non ut uxorem, sed ut servam exercendam
(95) Putabat sibi: Domi mihi erat manendum à
Summo mane usque ad vesperum: cum ille interim
Foris quotidie, quae lubebat, faceret omnia.
[p. 59] Dyscoli
Omitto quod mei oblitus, cum alijs frequenter
Potabat, atque genio indulgebat meretricibus.
Les. (100) Bona verba. Br. Est ut dixi: & propterea non nisi
Dierum paucorum meus erat dolor: & is quidem
Simulatus: nam mortem eius optaram saepissimè.
Sed estne diu, quod tu tuum
Amiseris? Les. Annus erit propediem. At dic mihi,
(105) Non tangeris desiderio repetendi matrimonij?
Br. Non admodum. Les. Atqui me, ut quod sentio loquar,
Iampridem viduitatis capit taedium.
Sola domi totos desideo dies, adhaec
Noctu negotium mihi
(110) Facessunt insomnia. Bro. Ego quoque mihi destituta
Videor, quanquam tali, qualis ille meus fuit,
Libenter pol caream viro. Les. Meus quoque
Mihi per omnia non placebat. Sed quid agas?
Connivendum ad multa est uxoribus: & nihil
(115) In rebus humanis perfectum est omni ex parte. Toleranda
Illis quoque sunt non pauca in nostris moribus:
Habent enim & suos naevos mulieres. Bro. Id quidem
Inficiari haud possum. At tempus est, domum
Ut redeamus. Sed est quod te rogem. Les. Quid? Br. Ut
(120) Hodie mecum coenes. Credo sub vesperum
Adventuros, quos tibi contemnendos minimè
Putabis. Les. Si ita tibi videtur, faciam: at eâ
Conditione, ut tu perendino die mihi
Rursus sis conviva: cupio enim hanc nostram
[p. 60] Dyscoli
(125) Familiaritatem perpetuam esse. Bro. Spero ita
Futurum. Les. Bene vale. Bro. Et tu, in vesperum. Sed ut
Maturius adsis vide. Les. In me nihil erit morae.

ACTUS I. SCENA V.
HARPALUS, PSEUDOLUS.
Iambici.

NAe nos hominum, qui vivunt, felicissimi
Sumus, istius tyranni qui manus evasimus.
Pse. (130) Simul ac tu te in pedes conijciebas, ego
Sequendum continuò putabam mihi. Har. Sapienter herculè
Faciebas: nam nisi fugissemus, actum de pelle
Nostrâ fuisset: lectionem enim nostram
Planè ignorabamus. Et antea praeceptori
(135) Perpetuis fabulis negotium facesseramus:
Et saepius admoniti, non desistebamus tamen.
Ps. Est ut dicis. Sed quid nunc vobis faciendum putas?
Ibimusne statim domum? an ludendum hîc nobis
Aliquantisper arbitrare? cùm hora nondum
(140) Sonuerit decima. Har. Domum ut eamus non expedit:
Nam non nisi post undecimam è schola dimittere
Nos consuevit didascalus: quod matribus
Nostris non est ignotum. Quapropter maneamus hîc,
Et horam, quae restat, ludendo transigamus.
Pse. (145) Fiat. Sed quod genus lusus potissimum placet?
Har. Quod? aleae Pse. Placet & mihi. Sed ubi tesserae?
Har. Sunt in promptu. Pse. Bene est: profer. Har. Faciam, accipe.
Pse. Quanti certabimus: Ha. Victus perdet sestertium.
[p. 61] Dyscoli
Ps. Assentior: sed sortiamus uter
(150) Prior sit incepturus. Har. Esto tu Prior.
Ego malim esse Abbas. Pse. Accipio quod offers:
Atque adeo mittò. Observa sedulò. Hem, viden’!
Novem. Har. Sic est. Nunc est meum. Hem tibi, undecim.
Vinco. Pl. Fateor. Utinam tam esses sapiens, quàm es
(155) Fortunatus. Sed mitte rursus. Har. Accipe.
Septem. Ps. Ha ha he. Har. Quid rides? an ignoras
Numeros esse minores! Pse. Scio.
At hîc, ut opinor, fortuna favebit mihi.
Mitto itaque. Har. Eho nunc ridendi tempus est, numerum
(160) Video omnium minimum: binarium videlicet.
Pse. Ita est, non possum refragarier.
Har. Sic fieri decet. At solve pactum praemium.
Pse. Quodnam obsecro? Har. Rogas? duos sestertios:
Nam bis vici. Pse. Quid auferes illi, qui nihil habet
(165) In loculis? Har. Vah, quid ais scelus? vix me contineo, quin
Involem tibi in capillum. Sed dic serio,
Solves, nec ne? Pse. Nihil planè. Har. ae herculè, nisi
Vapulare velis. Pse. Quid, vapulare? huc si quid
Lubet. Har. Quid istud? etiam verberas? Nae ego
(170) Par pari referam: & faxo ut pugnos etiam mihi
Non deesse sentias. Ps. Ohe, desine: satis iam
Pugnatum est. Ego me in pedes, quantum queo.
Qui fugit, ut aiunt, pugnabit denuò.
Har. Nae tu homo es ignavus, qui à pedibus opem tibi
(175) Quaerendum existimas. ^{________________}

[p. 62] Dyscoli

ACTUS II. SCENA I.
EUGENIUS, MYDA.
Eiusdem generis.

^{________________} Duo isti pessimi
Sunt nebulones, qui nihil aliud quam ludunt: neque
De lectione discenda unquam cogitant.
Evaserunt illi modo ex meis
Manibus: at faxo ne posthac ad istum elabantur modum.
(180) Quando neque bene monendo, neque increpando, atque
Adeò minitando quicquam profeci hactenus,
Aliud remedium quaerendum erit mihi.
Phrygum mihi similes esse videntur, qui non nisi
Verberibus consueverunt emendarier.
(185) Sed adest Myda. quid dicturus sit nescio.
Myd. Salve Praeceptor. Adfero
Alia duorum istorum nebulonum delicta. Eug. Quae
Myda? Myd. Aleâ ludebant modo. mox iurgio
Inter eos exorto, pugnabant insuper.
Eug. (190) Non herculè impunè ferent. In scholam rectà
Eo: ubi illos me inventurum existimo. Tu ostium
Observa diligenter, ne rursum effugiant. Myd. Dabo
Operam. In tota civitate haud arbitror
Duobus illis peiores reperirier.
(195) Ad nequitiam eos natos esse dixeris. Atque ideò
Adversus illorum improbitatem nihil unquam
Praeceptorem profecturum arbitror. Sed quid
Hoc? è schola uterque erumpit. Solus ego eos
Retinere nequeo, cedam itaque. Eug. Fugerunt illi quidem,
(200) Quanquam non nisi leviter castigati. Verùm
[p. 63] Dyscoli
Graviorem poenam, ut auguror, non effugient:
Nam nunquam frugi ego eos futuros arbitror.
Facessant improbi: in scholam
Herculè ego illos nunquam recepero.

ACTUS II. SCENA II.
HARPALUS, PSEUDOLUS. BROMIA.
Eiusdem generis versus.

(205) HEM Pseudole, quo pacto tuae se habent nates?
Pse. Tyrannum istum malè perdat Iupiter, qui tam
Crudeliter corpus dilaceravit mihi.
Har. Non ille ludimagister est appellandus,
Sed carnifex potius, qui tam inhumaniter
(210) Nos tractavit. Pse. Animus mihi
Inhorrescit, quoties scholae istius mihi
In mentem venit: ubi nil nisi verbera, & fletus
Audiuntur. Nunc domum rectà hinc eamus,
Et matribus commemoremus, quantâ saevitiâ
(215) Ille in nos debacchatus sit plagosus. Har. Ut
Lubet. Sed opportunè, atque isto in tempore
Tua huc accedit mater. Hem,
Serva. Vultus nunc nobis est sumendus tristior,
Verbisque simulandus dolor. Pse. Rectè mones.
Har. (220) Hei mihi misero, quanta hodie verbera perpessi sumus!
Pse. Eheu me infelicem! etiam nunc nates dolent mihi.
Bro. Quas ego querimonias, questusque hîc audio?
Tun’ hîc eras Pseudole? Pseu. Eram mater. Bro. Eho, tu
[p. 64] Dyscoli
Quoque hîc es Harpale? Har. Ah, sum Bromia. Bro. Quid vobis deest?*
(225) Aut quid querimini? Ps. An non querar mater? qui tam crudeliter
Virgis sum laceratus. Bro. Quid ais! virgis? Ps. Est ut dico.
Bro. Quid commiseras? Pse. Nihil
Omnino mater. innocentes vapulavimus
Atrociter. Bro. Et tu Harpale? Har. Eho, rogas Bromia?
(230) Tota cutis lacerata est mihi.
Bro. Me miseram! quam iniqui sint plagosi isti mastri
In suos discipulos iudices! qui aequum esse existimant,
Iam illicò à pueris eos nasci senes: & qui graves
Pro levibus noxis poenas exigunt. Mitte lachrymas
(235) Fili, & tu Harpale. Sed vide huc accedentem nescio
Quam, & nisi me fallunt oculi, Lesbia est, tua
Mater Harpale. Ipsa est, gaudeo. nihil potuit
Fieri opportuniùs. ^{________________}

ACTUS II. SCENA III.
LESBIA, BROMIA, EUGENIUS.
Eiusdem generis.

^{________________} Praesagit animus nescio
Quid mihi imminere tristius:
(240) Et quid filium remoretur ignoro:
Nam iamdudum è schola suos
Magister dimisit. Videbam enim modò,
Cùm isthac irem, exeuntes multos. Sed meum
Nusquam. Qui quoniam cessat, & nondum domum
[p. 65] Dyscoli
(245) Venit, quae cogito? quibus nunc solicitor
Curis? At commodè aedepol huc Bromiam
Accedere conspicor cum filio. Quin Harpalus
Quoque meus adest, nisi mihi hallucinantur oculi.
Oh, Bene se res habet. Bro. Iam compellandi tempus est.
(250) Hem Lesbia, in tempore mihi venis obviam.
Les. Quid rei est? Bro. Ah rogas? Verbis equidem eloqui
Non possem, quam crudeliter nostros in filios
Plagosus ille saevierit didascalus.
Les. Hei mihi miserae! Non de nihilo animus mihi
(255) Iamdudum fuit tristior. Et hanc ego nunc causam fuisse
Existimo, quod domum non venisti Harpale.
Har. Ea ipsa est mater. Les, Vah, si vivo, non feret
Impunè. Bro. Accedamus ad illum, atque hanc filijs
Nostris illatam iniuriam
(260) Ulciscamur. Les. Placet. Eug. Docendo defatigatus
Prodeo foras. Nae nos duram suscepimus provinciam,
Quotquot iuventutem formamus, hoc praesertim tempore.
Bro. Iam non procul ab aedibus illius absumus.
Et commodè eccum illum egressum conspicor. Ego
(265) Eum adoriar prior; tu orationi
Mea uti subservias vide. Les. Fiet. Bro. Deus
Te malè perdat carnifex. Eug. Blanda, atque amica
Herclè salutatio. Bro. Non alia immo peiore etiam
Te dignum arbitramur, qui praeter meritum in filios
(270) Nostros saevijsti tam inhumaniter. Les. Vix me
Contineo, quin tibi involem in capillum, aut hoc sandalio
[p. 66] Dyscoli
Caput demulceam. Eug. Bona verba. Bro. Etiam rides?
Eug. Muliere iniqua nihil est quicquam iniquius.
Quamquam non est quod mihi succenseatis.
(275) Poenas quidem luerunt illi, sed sua
Nequitia minime dignas. Itaque de saevitia mea
Non est quod queramini. Severum ego
Praeceptorem non saevum debere esse arbitratus
Sum semper. Les. Ista tua crudelitas satis superque
(280) Iampridem innotuit omnibus.
Eug. Erratis mulieres, vestraque in liberos
Vobis imponit indulgentia,
Atque hoc pacto in eos consulitis pessimè.
Cum nimiâ deteriores reddantur licentiâ:
(285) Quae ne & vobis, & illis in nervum erumpat,
Videte sedulò. Bro. Quid tu nobis mali
Auguraris improbe?
Probi sunt, & rectè à nobis domi instituti. Eug. Res
Indicat. Ego illis peiorem in schola mea habui neminem.
Les. (290) Quid ais scelus? Eug. Quid istud? etiam verberas?
Heus heus, prodite pauperes.
Mulieres has in scholam rapite, ut virgis illis eam,
Qua correptae sunt, excutiam dementiam.
Les. Ne feceris magister, & quid te deceat
(295) Cogita. Bro. In pueros tibi imperium est, non in nos.
Eug. Neque vobis in me. Itaque dignae estis, quae indignis
Excipiamini modis. Sed ego clementiae ac
Facilitatis meae memor, vos missas facio. Abite quo
Lubet: vestrosque instituite filios:
[p. 67] Dyscoli
(300) Cum talibus enim nolim mihi quicquam esse negotij.

ACTUS III. SCENA I.
PAMPHAGUS, PHORMIO.
Iambici.

NAe ego cutem heri curabam molliter,
Genioque indulgebam laute; atque prolixe,
A summo mane usque in multam noctem. Ebrius
Etiam nunc videor mihi & caput dolet,
(305) Stomachus nauseat. Tales mihi optarim
Compotationes obvenire saepius,
In quibus mea symbolum
Faciat alea. Sed eccum Phormionem,
Meum compotorem. Gaudeo: nam nullus est
(310) Quem nunc mihi malim dari obvium. Phor. Hesternam
Herculè nondum satis edormivi crapulam: &
Doleo loculos esse exhaustos. Nunquam profectò
Alias mihi infelicius cecidere tesserae.
O fortuna, ut nunquam perpetuo es prospera!
(315) Sed ea iactura aliquo modo
Hodie erit sarcienda. Pam. Solito mihi videtur tristior.
Compellabo. Salve Phormio. Phor. Et tu Pamphage.
Pam. Quid tibi accidit? Phor. Quid ita? Pam. Quia vultus non placet.
Aliquid tibi videtur evenisse incommodi.
Phor. (320) Rectè coniectas. Pam. Quid istud est? Phor. Hesternus
[p. 68] Dyscoli
Planè mihi adversus fuit dies. Pam. Qui sic?
Phor. Quia nunquam mihi minus favit alea:
Quanquam dolo utebar non raro. Pam. Artes tuas,
Fraudesque satis novi. Phor. Sed illae nihil heri mihi
(325) Profuerunt omnino. Pam. Varia ut est Martis, ita & lusus
Alea. Phor. Id equidem ego expertus sum saepissimè.
Pam. Et ego certè. Verum heri fortunatus fui
Satis: & hodie etiam futurum me confido: nam
Animus nescio quid mihi praesagit boni.
(330) Atque huius, quicquid erit, felicitatis, te
Participem fore promitto. Phor. Promissis quis non dives
Esse possit? ex quibus
Si quam spem in animo conceperim,
Ne id stultè fecisse videar, metuendum erit
(335) Mihi. Pam. Bono animo esto. Sed quos huc ad nos venire
Video? adolescentuli sunt, ex illis nobis praedam
Sperare ausim. Praestolemur eos accedentes, &
Quid sint loquuturi observemus sedulò. Phor. Placet.

ACTUS III. SCENA II.
HARPALUS, PSEUDOLUS, PAMPHAGUS, PHORMIO.
Eiusdem generis.

ECquis me est fortunatior? cui ex voto contigêre
(340) Omnia. Pse. Quis hic beatum se venditat?
Tun’ Harpale? Har. Ego ipse Pseudole. Pse. Quid tibi accidit,
Quod solito es hilarior? Har. Rogas?
[p. 69] Dyscoli
Videsne novis me indutum! Pse. Video, &
Formosior mihi nunc esse videris, quam dudum.
Har. (345) Vestes formam commendant. Pse. Verum dicis. at
Aliud est, quod te rogem. Har. Quid? Pse. Ut valet
Crumena? Har. Eam mihi mater planè turgidam
Reddidit. Aspice. Pse. Hui, unde tanta ei liberalitas?
Har. Arte tractavi doli
(350) Ignaram. Pse. Ego quoque meam ad eundem fefelli
Modum. Hem, appende. Pam. Audin quid dicant? Phor. Audio
Et gaudeo. Pam. Praeda haec nostris digna est unguibus.
Pho. Nihil herculè posset nobis accidere opportunius.
Pam. Quid ais? an nunc etiam, quod dicebam modo,
(355) Nobis hodie eventurum boni,
Vanum atque contemnendum existimas? Phor. Nullo modo.
Accedamus ad eos, atque appellemus comiter.
Pam. Praecedo, sequere. Nae ego loculos, quos turgidos
Se habere gloriantur, planè exhausero. Phor. Credo
(360) Futurum, nam quo pacto id fieri soleat, calles optimè.
Har. Eho Pseudole, satis iam hîc substitimus diu.
Ad diversorium nos recipiamus, &
Diem hunc laetum atque hilarem sumamus. Pam. Iam
Alloquendi tempus est.
(365) Hem, salvete adolescentuli, quò vobis est iter?
Pse. Extra urbem prodeambulare lubitum est longius.
Nam ruri hoc tempore esse malumus, quam in civitate, ubi
Populi passim offendit concursus, & frequentia.
[p. 70] Dyscoli
Pam. Nos vobiscum ibimus, si admittitis. Pse. Quidni?
(370) Iucundus, ut dici solet, comes pro vehiculo est.
Phor. Rectè, nihil potuit dici festivius.
Har. Ubi ambulando acuerimus
Stomachum, potatum, ac commessatum aliquo divertemur.
Pam. Idem & nos facere proposueramus. Ps. Eia gaudeo.
(375) Compotores tam commodos
Nobis evenisse. Sed iam deambulavimus
Satis, & animus iamdudum est in poculis.
Ha. Ego quoque sitim mihi contraxi. Sed quonam ibimus?
Pho. Hospitem probum dabimus, ubi
(380) Potandi atque commessandi commodus
Erit locus. Pse. Nihil herculè est, quod cupimus magis:
In laetitia enim, ac gaudio hunc diem exigere
Certum est nobis. Pam. Pervenimus
Quò ire constitueramus. Sequimini, pulsabo ostium.
(385) At eccum commodè exeuntem cauponem, alloquar.

ACTUS III. SCENA III.
PAMPHAGUS, SANNIO. PHORMIO,
HARPALUS, PSEUDOLUS.
Eiusdem generis.

SAlve Sannio. San. Salvete boni viri, & vos adolescentuli,
Adventus vester nobis est gratissimus.
Intrate. Phor. Praecede, sequimur. Har. Nunc cantharum promi iube:
Nam me iamdudum torquet sitis. San. Faciam herculè sedulò.
Pse. (390) Pol aptum hic commessandi nacti sumus
[p. 71] Dyscoli
Locum. Pam. Nullum usquam reperias commodiorem. San. Cerevisia haec
Sit fausta vobis omnibus. Phor. Euge, bene fecisti, qui mihi
Dedisti cantharum: ariditate enim fauces
Crepant mihi. Praebibo adolescens. Sed quod tibi
(395) Est nomen: Har. Harpalus. Phor. Quod tibi? Pseud. Pseudolus.
Pam. Rectè, nomina conveniunt. Phor. Tibi igitur Harpale.
Har. Ut saluti sit precor. Sed ebibe
Dimidium. Phor. In eo te decipiam minimè. Hom, viden’?
Har. Video Phor. Responde igitur. Har. Faciam idque sine mora. Hem.
(400) Tibi Pseudole. Pse. Sit salutiferum, at ebibe. Har. Eho, quid videtur.
Pse. Virum te praebuisti strenuum, laudo.
Agedum hospes, prome alterum. San. Fiet. Har. Nunc genio indulgeamus.
Et simus hilares. San. Felix sit vobis hic potus. Har. Hem,
Tibi debetur Pseudole. Pse. Scio. Tibi Pamphage:
(405) Sed eadem qua accepi conditione. Pam. Nil recuso.
Pse. Accipe, & si quid fefelli, redde cantharum.
Pam. Non herclè reddam: nam probe
Officio functus es tuo. Sed agedum Sannio,
Mensam insterni, & opiparum nobis hic apparari
(410) Iube convivium: neque enim potandum solum,
Sed edendum erit nobis. Quin vinum quoque ut
Promatur effice. San. Faciam.
[p. 72] Dyscoli
Vos modo confidite; faxo ut iam iam parata
Sint omnia. Pam. Nunc omnes ex animo nobis sunt
(415) Eijciendae aegritudines. Phor. Hanc unam ob caussam huc venimus.
Agitedum, admoveamus manus patinis. Quisque capiat.
Quod palato maxime sapit suo.
De armo hoc ovillo mihi partem sumam: videtur
Enim probè atque diligenter assus. Me
(420) Imitamini, & quisque sibi consulat. San. Felix
Faustumque hoc vobis sit vinum. Pse. Optimè herculè
Factum, nam vinum bibo libenter. Pho. Atque ego vinum
Cuivis facile antepono cerevisiae. Har. Nae tu mecum
Sentis Phormio. Pse. Harpale, hunc vini tibi
(425) Praebibo cyathum. Har. Laetus herculè accipiam, & ebibam
Laetior. Ego tibi Pamphage. Pam. Prosit Harpale.
Phor. Eho, quid istud? an ego vobis hic ignotus sum omnibus?
Pam. Quid ita? Phor. Quia nemo mihi praebibit. Pam. Id herculè
Nostrâ culpâ accidit. Sed quod dispendij
(430) Est factum, sarciam. Tibi Phormio. Phor. Habeo gratiam.
San. Agite, ne parcite sodes, quae apposuimus ferculis.
Apparatus tenuis est. Quod si ante scivissemus
Vos huc venturos, obsonati fuissemus
Largius. Phor. Quae apposita sunt, abunde nobis
(435) Sufficient. Praebibo tibi Sannio. San. Ut faustum tibi
Sit opto. Quo pacto vobis sapit vinum? Har. Optime.
[p. 73] Dyscoli
San. Lubenter istud audio. Pse. Ohe, potatum est satis:
Ludendi iam tempus est. Pam. Placet.
Sed quanti ludemus. Pse. Floreno. Pam. Fiat: San. Ecce vobis
(440) Fritillum, & tesseras. Pho. Nihil
Opus erit Fritillo. Solae tesserae
Sufficient nobis. Pam. Sic est. Sed pecuniam
Deponamus praesentem. Har. Ita fieri oportet.
Pam. In ludendo socius erit mihi Phormio. Har. Placet.
(445) Tu mihi Pseudole. Pse. Agite, sit ita. Sed pecunia
Utrimque deponatur. Phor. Fiet. Ego, quia tesseras
Mihi tradidit hospes, bonis avibus exordiar
Lusum nisi quid dissentitis. Har. Concedimus.
Pho. Ecce vobis quatuor. Pse. Sic est. Phor. Nobis Septem.
(450) En rursus septem, vicimus. Aliam pecuniam
Deponite. Har. In promptu est. Sed nunc mihi tesseras
Tradi velim. Pho. Accipe. Har. Quod cadet
Vestrum erit. Novem, videtus?
Pam. Probè. Har. Nos octo habemus. Pam. Perge. Eho novem
(455) Rursus. Vicimus & hoc. Pse. Fatemur, ne ride.
Fortuna inconstans, & varia est. Pho. Fateor. Har. Nunc plus erit
Deponendum. Pho. Quantum lubet. Har. Quatuor hos aureos
Ego depono vos adijcite totidem. Pam. Nimium id quidem
Sed nihil refragamur. En & nostros quatuor. Pse. Nunc mihi
[p. 74] Dyscoli
(460) Tesseras dari velim. Phor. Placet.
Pse. Advertite. Vobis quinque, nobis sex. Pam. Video.
Euge, bene cecidere tesserae,
Quinque sunt. Et haec nostra est pecunia.
Har. Nae nos infortunati sumus.
(465) Sed iam à ludendo desistendum existimo,
Cum non ita multum nobis restet in marsupijs.
Pam. Pergamus: & quicquid vobis superest pecuniae,
Deponite. Non semper adversabitur
Fortuna. Har. Quid videtur Pseudole. Pse. Deponamus omnia.
Pam. (470) Nos tantundem. Ego nunc, quid Fors sit allatura,
Experiar. En duodecim vobis: nobis undecim. Rursum
Ecce undecim. Quid nunc vobis videtur? Haec
Nobis cedunt omnia. ^{________________}

ACTUS III. SCENA IV.
SANNIO, PAMPHAGUS, PHORMIO, HARPALUS, PSEUDOLUS,
Eiusdem rationis versus.

^{________________} Crucior hos nihil aliud
Quam ludere: potare eos malim. Pam. Commodè
(475) Ingreditur hospes. Eho, rationem subduc Sannio.
San. Hui, tam citò? Phor. Aliò nostra nos vocant negotia. San. Ut
Videtur. Quatuor floreni mihi debentur. Parm. Hem,
Bene me herculè. cuique solvendus erit unus.
San. Ita est. Pam. Accipe nostros duos. San. Habeo pol gratiam.
(480) Valete viri boni. Phor. Vale Sannio. San. Ehodum
[p. 75] Dyscoli
Adolescentuli, an non & vos solvetis? Har. Quid
Solvemus miseri cum ne obulus quidem nobis
Supersit in loculu. San. Quid ita sodes? Ps. Quia
Nobis planè adversa fuit fortuna. San. Quid istud mea?
(485) Solvite. Har. Quid quaeso adimas nudis? San. Nudi herculè
Nondum estis. Agite, superiores protinus
Exuite vestes. Vah, quidnam cunctamini?
Fas mihi donec solveritis, servavero.
Exuite inquam, nisi vapulare malitis.
Pse. (490) Vis quidem haec est. San. Nunc abite
Quo vultis. Pse. Ah, itane fieri oportet? San. Nondum
Abijstis improbi? Hoc vobis accipite. Har. Prô summe
Deus! quaenam haec est contumelia? Non satis
Erat nos vestibus exui, atque indignè ex aedibus
(495) Exturbari, an lotio nos insuper
Perfundant? San. Sic tractari eos oportet, qui
Rem decoquunt. Har. Me miserum! quid nunc agimus Pseudole?
Pse. Nescio me herculè, nam unà cum pecunia
Omne mihi perijt consilium; & me mei pudet.
Har. (500) Ego quoque cum crumenam exhaustam, & vestibus
Me spoliatum video, arborem suspendio
Mihi quaerendam arbitror. Pse. Et me vitae iamdudum piget
Meae. Har. Aliquid tamen nobis erit
Inveniendum, neque planè despondendus animus. Sed
(505) Abeamus hinc: mox tibi meum consilium aperuero.

[p. 76] Dyscoli

ACTUS IV. SCENA I.
CHREMES, HARPALUS, PSEUDOLUS, SANNIO.
Iambici.

DE via profectò defatigatus sum
Planissimè. Hic quiescendi mihi commodus
Datur locus. Modo quod superest, perficiam iter. Sed
Ne quis mihi hanc telam eripiat, cavebo. Nam
(510) Scio hic passim multos vagari nebulones,
Impostores, ac sycophantas: ij ne me
Fallant, videndum est sedulò. Har. Quid tibi de eo
Videtur, quod modo dicebam Pseudole? Pse. Placeret, nisi
Cum periculo esset coniunctum. Har. Vah, indigentibus
(515) Nullum pol fugiendum est periculum. Audaces
Fortuna iuvat. Pse. Sed ne audacia ea nobis in
Nervum erumpat metuo miser.
Har. Ah, meticulosus es nimis. Bene ominare, rem
Ex animi confido successuram sententia.
(520) Sed video non procul hinc in gramine rusticum
Iacentem. Pse. Video & ego. Quid tum? Har. Rogas? telam
Habet, & dormit. Pse. Sic est. Har. Superi me perdant, nisi
Eam illi eripuero furcifero. Hem, circumspice,
An tuta satis sint omnia.
Pse. (525) Tutissima. Har. Praeda haec nostra est, altum dormit.
Hem quid videtur? Pse. Mirum ni Dea Laverna propitia
[p. 77] Dyscoli
Sit tibi. Har. Nae ille, ubi mox fuerit experrectus, eiulabit, cum
Telam sibi ereptam conspexerit. Revertamur
Nunc ad cauponem, atque hac nostros redimamus
(530) Vestes. Pse. Rectè. Nunquam audivi melius consilium dari.
Eamus. Opportunè, atque adeo in ipso tempore
Hic nobis est oblatus rusticus. Har. Nihil
Potuit fieri commodius. Sed clausas video fores.
Pulsabo. Heus heus Sannio, prodi ocyus. San. Quid vis tibi?
Har. (535) Aperi inquam, atque egredere protinus.
Ut vestes redimamus huc redijmus. San. Unde
Vobis pecunia tam cito? Pse. Tua quod nihil refert,
Desiste percontarier.
Hanc accipe telam, & vestes nobis reddito.
San. (540) Eho telam, hanc, ut opinor, surripuistis alicui. At
Mea nihil interest. Sequimini me intrò: tibi
Vobis restituentur vestes. Pse. I prae, sequimur.

ACTUS IV. SCENA II.
SYRUS, SANGA, CHREMES.
Eiusdem generis versus.

QUia undique quotidie ad dominum nostrum agricolarum
Querela deferuntur, quod nihil tutum
(545) Sit ipsis à praedonibus, alijsque furibus:
Omnes huic urbi vicinos pagos ut visamus, nobis
Praecepit. Et si quos istius generis homines alicubi
Inveniremus, eos comprehensos ad se statim
Pertraheremus. Id nunc exequendum erit
[p. 78] Dyscoli
(550) Nobis. Hem Sanga, & Geta praecedo, sequimini me. Chr. Hui,
Dum defessus quiescere
Tantum statueram, planè obdormivi. Nunc tempus est
Surgendi, ac progrediendi longius. At at, quid
Hoc? ubi tela est? Eheu, dormienti adempta est
(555) Mihi. Deus istum perdat sacrilegum, qui me
In publica via ausus est spoliare. O miseriam!
Quid nunc agam, aut quo me recipiam nescio.
Syr. Quid ille suo questu sibi vult rusticus?
Accedamus ad eum propiùs. Chr. Nae ego hominum
(560) Qui vivunt sum infelicissimus.
Syr. Eho, quid vociferare? aut quid eiulas? Chr. Quid eiulem
Rogas? equidem perij. San. Quid ita? Ch. Telam quam in civitatem
Deferre proposueram, hîc erepta est mihi.
Syr. Quando istud est factum? Chr. Modò. San. Quo pacto? an palam
(565) Per vim? Ch. Non, sed dum longiori itinere defatigatus,
Quiescere hic parabam paulisper, somnus
Me oppressit. Mox experrectus, telam mihi
Ereptam invenio miser. San. O praedonem audacissimum,
Sequere nos. Est non ita procul
(570) Hinc prostibulum, quo nebulones, alijque malefici
Diverti plerunque solent: ibi eum reperiemus forsitan,
Qui telam tibi ademit. Chr. Id ut fiat, faxit Deus.
Sy. Rectà eò properamus. tu interea nos hic
Praestolare. Chr. Faciam. Hei mihi!
(575) Quid agam, siquidem haec tela perierit mihi! Ah, in qua
Tempora incidimus? quibus furari, rapere, atque
[p. 79] Dyscoli
Praedari quisque licere existimat sibi.
Sed considebo hic paulisper, donec redeant.

ACTUS IV. SCENA III.
SYRUS, HARPALUS, SANGA, PSEUDOLUS, CHREMES.
Eiusdem generis versus.

QUid hoc? hiccine vos reperimus nequissimi!
Har. (580) O populares! ferte miseris auxilium subvenite
Innocentibus. San. Etiam subsidium implorare
Audetis sceleratissimi? Syr. In ipso crimine
Deprehensi vos innocentes
Dicis scelus? Har. Me miserum! in crimine
(585) Quonam obsecro? San. Vah, quaeris impudens? unde
Hanc nacti estis telam? aut cui eripuistis? Pse. In
Me pol tale non cadit facinus. Har. Neque
In me. Syr. Mentimini. Is cui adempta est, hic adest.
Hem rustice, respira: ecce telam. Chr. Quid, talam? Oh, beastis me.
San. (590) Sequere. Chr. Istud quidem facio lubens. Syr. Movete vos,
Malefici, nisi obtorto collo malitis protrahi.
Har. Ah, siccine nobiscum agitis? San. Vapula trifurcifer.
Har. Eheu me infelicem! etiam verberas? Sy. Eho,
Quid pugnos frustra laedis Sanga: non sentit nisi
(595) Fustem mastigia. San. Crucior mihi baculum
Deesse, quo isti latera conteram improbo.
[p. 80] Dyscoli
Pse. O nos miserrimos! Syr. Tace nequam, ac progredere. Sed
Herum eccum egressum conspicor.

ACTUS IV. SCENA IV.
LEONIDES, SYRUS, SANGA, CHREMES.
Eiusdem rationis versus.

REviso quam mox huc mei redeant ministri, quos
(600) Quidem sine praeda non reversuros existimo.
Tantam audio passim esse nebulonum,
Ac furum multitudinem.
Quorum audacia ne impunita relinquatur, maxima
Nobis adhibenda est cautio. Sed video huc eos
(605) Accedentes. Et nisi me oculi fallunt, duos
Huc ligatos pertrahunt. Manebo hîc, donec
Propius accesserint. Syr. Salve here. non infeliciter.
Uti vides, haec nobis successit venatio.
Adducimus ad te praedam. Leo. Hem, bene fecisti. laudo.
(610) Sublimes eos intrò rapite, atque vinctos sedulò
Asservandos curate, ne qua copia
Sit elabendi. Syr. Curabitur here.
Heus tu, quid stas rustice? Praetorem sequere, ac telam tuam
Esse dic. Chr. Nihil est quod aequè fecero lubens.

ACTUS V. SCENA I.
BROMIA, EUBULUS, LESBIA.
Iambici.

(615) PErij, interij miserrima! Siccine filium
Meum unicum coniectum in carcerem mihi
[p. 81] Dyscoli
Nuncias cognate Eubule? Eub. Sic est herculè
Factum ut dixi, remque itaque se habere intelliges.
Bro. Qui scis, aut unde istud rescivisti obsecro.
Eub. (620) Hisce oculis vidi, ac statim deinde id tibi
Ut nunciarem huc properandum putabam
Mihi. Bro. Nae tu tristissimum mihi adfers nuncium.
Eub. Neque solum istum tuum, sed alium insuper
Cum illo adolescentulum in vincula vidi deducier.
Bro. (625) Eheu me miseram! mirum ni Harpalus is fuerit, eius
Sodalis. Sed quam huc ad nos exanimatam accurrere
Video. Nisi mihi hallucinantur oculi, Lesbia est.
Eub. Ea est ipsa. Bro. Ah, quam perturbata sit vide!
Les. Hei mihi miserae! actum est, siquidem verum est, quod audivi modò.
Eub. (630) Audin’ quid dicat? Bro. Audio, & animus metu, ac
Tremore inhorrescit mihi.
Compellabo. Eho Lesbia, quidnam est istud, quod
Te audisse praedicas? & quod animum perturbavit tibi?
Les. Quid? hiccine eras Bromia? Non praevideram
(635) Te. Nae nos omnium, qua vivunt, mulierum sumus
Infelicissimae. Bro. Quid ita? cedo. Les. Filij nostri
Comprehensi sunt, atque à praetore in carcerem
Detrusi. Bro. O miseriam! Idem & hic cognatus noster
Eubulus nunciavit mihi. Les. Credo, sed dic mihi
(640) Quaeso, quid perpetraverant?
Aut quodnam ob facinus capti dicebantur? Rusticum
[p. 82] Dyscoli
Quendam ab ijs spoliatum aiebant. Sed certi habeo nihil
Les. Eheu, quae est, si non haec miseria est appellanda maxima!
Iam vitae me taedet meae. Nunc accidit
(645) Quod praeceptor nobis eventurum praedixit. Bro. Ah,
Memini, & me illi non obsequutam doleo. Sed
Frustra. Eub. Desinite flere, & lamentarier:
Sed potius, quod ad hanc rem attinet,
Mecum consulite. Bro. Consilij in me reperio
(650) Nihil. Eub. Dicam mihi quod in mentem venit.
Vos dijudicate. Les. Quid isthuc? Eub. Virgae, atque
Ferulae auctoritate ego illos liberandos
Esse arbitror. In quo quidem pecuniae vobis
Non erit parcendum. Bro. Eubule pecuniam
(655) Nihil moramur, si modo filij servari eâ
Possent. Eub. Poterunt. Ludimagistrum, qui eos
Docuit, statim accedite, eumque orate, ut vobis
Auxiliari dignetur. Quod quidem facilè
Ab eo impetrabitis, si hominem novi satis.
Les. (660) Eho, quid faciemus Bromia? Br. Quid aliud, quàm
quod nos facere cogit necessitas, durum,
Ut aiunt, telum. Les. Eamus igitur. ^{________________}

ACTUS V. SCENA II.
EUGENIUS, LESBIA, BROMIA.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Grave profecto est
Docendi minus, multoque molestissimum.
Non tam ob perversos iuventutis mores, &
(665) Ingenia ad nequitiam prona, quam ob stultam matercularum
[p. 83] Dyscoli
Indulgentiam suos quâ perdunt liberos:
Laboremque hunc nostrum longè omnium reddunt
Difficillimum. Nae ego hoc saxum satis
Volui diu. At quid hoc? accedunt duae
(670) Istae mulieres, cum quibus
Non ita pridem iurgium fuit mihi. &
Videntur esse tristiores. Mirum ni
Earum filij, qui pessimi sunt nebulones,
Aliquid perpetrarint mali. Opperiar eas
(675) Hîc ante ostium. Les. Ehem Bromia, video didascalum
Stantem pro foribus. Bro. Commodè aedepol. Salutemus
Eum comiter, atque in genua procumbamus,
Oremusque supplices, ut subvenire
Nobis dignetur. Les. Ita nos facere decet. Bro. Ego
(680) Illum compellabo prior
Tu, si quid fortè defecero, uti orationi
Meae subservias vide. Les. Curabitur.
Eug. Nescio quid secum mussitent. Bro. Salvere te
Iubemus vir honorande: Eug. Vah, insidiosa herculè
(685) Haec est civilitas. Satis superque salveo:
Paucis dicite, si quid est, quod me velitis.
Bro. Si qua in re te unquam offendimus,
Nostrae ut id imprudentiae, atque inscitiae
Asscribas, nobisque pro tua clementia
(690) Ignoscas, vehementer te oramus. Praeterea ut in his
Nostris aerumnis, atque calamitatibus,
Opitulari nobis digneris. Eug. Agitedum surgite:
Et, in quo mea opera vobis sit opus, dicite.
[p. 84] Dyscoli
Bro. Faciam, quanquam me dicere pudet: & dicendum est tamen,
(695) Filij nostri periclitantur de vitâ, ni ope,
Vir humanissime, serventur tuâ.
Eug. Quid commiserunt? Bro. Furti eos
Accusari audivimus modo.
In quo quidem facinore deprehensi ante sunt
(700) Nunquam. Les. Est ut dicit Bromia.
Eug. Quid, an non dixi hoc eventurum? Les. Dixisti ô bone,
Et peccatum à nobis est maximum. Nunc in
Te uno omnis spes est nobis. Ad te venimus,
Subsidium expetentes supplices.
Eug. (705) Quid vultis ut faciam? Bro. Virgae, ac ferulae tuae
Auctoritate ut illos liberes. Eug. Quo pacto istuc queam
Cum iam meam reliquerint scholam. Les. Sic est. Sed hoc
Tecum cogita, eos nonnisi paucos abfuisse
Dies. Bro. Misereat te nostri. tuaque ope
(710) Succurre nobis infelicibus Gratas
Nos dices, atque memores. Les. Moveant te nostrae lachrymae.
Bro. Puerilis aetatis te moveat imprudentia.
Les. Adhaec viduas, atque pupillos tibi defendendos cogita.
Eug. Desinite orare. Quanquam haud bene de me estis
(715) Meritae, tamen experiar, quid hac
In re efficere queam. Iniuriae
Oblivisci decet. Bro. Non solum gratiam tibi
Habemus vir colende, sed referemus etiam maximam.
[p. 85] Dyscoli
Eug. Sequimini me intro, atque ibi paulisper expectate, dum
(720) Me paro. Bro. Eho Lesbia, sequamur. Confido ego
Eum aliquid effecturum boni.

ACTUS V. SCENA III.
LEONIDES, SANGA, HARPALUS, PSEUDOLUS.
Eiusdem generis.

EHo, perducite huc è carcere duos illos improbos,
Morte ex iudicum sententia
Mulctandos. San. Curabimus here. Leo. Digni meherculè
(725) Sunt qui indignis pereant modis: nam tales in Republica
Bene instituta, nequaquam sunt tolerandi.
Syr. Procedite scelesti, atque etiam restitatis?
Har. O miseriam! nullusne nobis auxiliabitur
Infelicibus? Pse. Hei mihil nemo est quem nostri
(730) Misereat? San. Tacete, ac pergite:
Dignum vestris sceleribus luetis supplicium.
Syr. Adducimus ad te here, quos voluisti. Leo. Bene fecistis. Hem, ad
Precandum vos componite,
Et in genua procumbentes, Deum orate, ut
(735) Animis vestris propitius esse dignetur.
Har. Ut te nostri misereat obsecramus supplices.
Leo. Nullius me miseret, infelicitatis
Qui ipse est auctor sua: Bonis nocet, quisquis
Pepercerit malis. Pse. Vae nobis infelicibus.
[p. 86] Dyscoli
(740) Adeste huc adolescentuli
Et ad hoc triste concurrite spectaculum.
Ex nobis exemplum capite, vobis quod ex usu
Erit. Felices sunt aliena quos
Emendant infortunia.
Har. (745) Parentum praeceptis, atque magistrorum ne
Adversemini videte sedulò. Improborum
Consortium fugite, atque à furto, alijsque rebus
Malis, ac vetitis temperate: ne in idem,
Quod nobis nunc impendet, exitium illabamini.
Leo. (750) Ohe, mittite lamentationes,
Et ad moriendum vos parate, Deo animorum vestrorum
Salutem commendantes supplices Har. Eheu,
Quam miserum est mori? ^{________________}

ACTUS V. SCENA IV.
EUGENIUS, BROMIA, LESBIA, HARPALUS, LEONIDES, PSEUDOLUS.
Eiusdem generis.

^{________________} Eug. Hem puer,
Sequere me cum virga, & ferula: & vos mulieres.
(755) Ad praetorem rectâ nunc procedo viâ.
Bro. Immo in forum potius: nam eò
Illos modo deductos audivimus. Eug. Ut lubet.
Les. Sed ne serò veniamus metuo. Bro. Idem mihi
Curae est maximè. Eug. Bono
(760) Animo estote. Sed maturemus. Magnam in foro
Conspicio hominum frequentiam, ut fieri solet,
Quando de maleficis supplicium sumitur.
[p. 87] Dyscoli
Bro. Heu me infelicem! nulla sum: perij, interij miserrima,
Scalas erectas ad patibulum conspicor.
Eug. (765) Eho. respirate, atque animum recipite. Venimus
In tempore. Les. Vocem tollam. Heus heus, omittite
Paulisper, quod agere coepistis: quidque hic didascalus
Sit dicturus, audite obsecro. Har. Matris vocem mihi
Audire videor. Illam oro, ut mihi alloqui
(770) Liceat, priusquam morior. Leo. Eho, quid haec res vult sibi?
Eug. Salve Domine praetor. Leo. Et tu bone vir. Eug. Oro,
Ut tantisper quod instituisti, intermittere
Digneris, dum pauca loquentem audiveris.
Leo. Fiat, concedo. Eug. Hem matrona, praetori supplices
(775) Ad genua accidite. Quos huc, in crucem suspendendos
Duci iussisti, harum viduarum filij
Sunt, meique discipuli. Leo. Credo: sed in furto tamen
Deprehensi. Eug. Non inficior. Sed quoniam inscijs,
Atque adeò invitis matribus, non plus quam triduum
(780) Ab improbis seducti, nequitiae sese dedidere, neque
Antea tale quippiam ab eis perpetratum est unquam, ut
Tu publici illos morte punias, neque
Dicere, neque licere tibi arbitror: quando
Scholarum privilegia illos ex huiusmodi
(785) Poena, veteri, ac laudabili
Consuetudine, atque more liberant:
Ut antè saepe factum novimus. Quare
[p. 88] Dyscoli
A te petimus, vir honorande, ut puerilis
Incogitantiae, at fragilitatis misertus, eos
(790) Nobis puniendos tradas. Gratas non solum tu has
Duas matres, sed famuli etiam tui esse sentient.
Leo. Oratione tua tam cordata, ac gravi,
Tum adolescentium imperitia
Commotus, tibi eos tuo arbitratu castigandos
(795) Trado vir humanissime. Hem
Matronae surgite. Bro. Gratiam tibi habemus, ac
Referemus etiam, praetor clementissime.
Tum huius erga nos beneficij, quoad vixerimus,
Memores erimus. Leo. Solvite eos, ac praeceptori committite.
Eug. (800) Nunc in genua procumbite, atque gratias
Praetori agite. Har. Maximas tibi praetor
Benignissime ago gratias,
Qui me ex morte liberatum vita donasti. Pse. Et
Ego quoque mitissime Domine, meam salutem
(805) Tibi acceptam refero. Leo. Bene facitis, quando
Gratos vos praebetis. Sed etiam atque etiam videte, ut posthac
Ab omni maleficio abstineatis, ne rursum in manus
Nostras illabamini. Har. & Pse. Curabitur
Sedulo. Eug. Spectatores, non est quod hîc moremini
(810) Diutius. Quod restat, in schola peragetur, ibi
Poenas, qui deliquerunt, luent. Valete, & plaudite.

FINIS.

[p. 89] Pseudostratiotae

PSEUDOSTRA-
TIOTAE.
Fabula Ludicra.
ACTORUM NOMINA.

PHORMIO,
DORIO,
PERILLA,
BROMIA,
LESBIA,
SYRA,
CHREMES,
NISA,

Vietor.
Ahenarius faber.
Phormionis uxor.
Dorionis uxor.
Caupona.
Lesbiae Ancilla.
Agricola.
Chremetis uxor.

PROLOGUS.

Iambici trimetri.

PAcem & quietem vobis, atque publicam
Tranquillitatem grex exoptat scenicus.
Quicunque huc confluxisti, fabulam hanc novam
Hodie vestra decoraturi praesentia.
(5) Vos appellabo, quicunque liberalibus,
Atque ingenuis animum excoluistis artibus:
Et candida qui humanitate praediti,
Ad studia bonorum provehenda sedulò
Incumbitis, nigrosque odistis Zoilos.
(10) Malevolos nihil moramur: qui dum industriam
Nostram culpant, suam produnt inscitiam.
Nunc quam sumus exhibituri audite fabulam:
Non sacram, aut seriam. ut consuevimus hactenus:
[p. 90] Pseudostratiotae
Verum festivam, iucundam atque ludicram.
(15) Iocos hoc tempus postulat, & facetias,
Salesque sed castos tamen atque innoxios.
His nos iam ludere permisit didascalus.
Neque id sibi vitio vertendum existimat.
Bonorum habet exemplum, quo se defendere
(20) Facile queat ab invidorum morsibus.
Valeant igitur malorum hominum calumniae:
Quos non melius ulciscaris, quam si auribus
Obturatus praetereas, nihilque aestimes.
Abunde sibi satis factum putabit, si suam
(25) Operam vobis non displicere senserit.
Cui hoc solum est in votis, ut quas hactenus
Et fecit, & posthac facturus est, bonis
Probet Comoedias: sive illae sint sacrae,
Seu sunt futurae ludicrae. Verum satis
(30) Prolixa oratione praefatus mihi
Videor. Agitedum, ad argumentum fabula
Attenti quaeso estote, absque ullis fabulis.

PERIOCHA.

DUo combibones admodum diluculo
Foras unà egressi, ad potandum commeant.
Uxores per totum illos quaerunt oppidum
Mox deprehensos plagis contundunt plurimis.
(5) Hi postea sese simulantes milites,
Ruri adoriuntur rusticum, miserisque eum
Exercent, & cruciant modis. Qui sumptibus,
Magnisque impendijs gravatus, coniugis
Subsidio ex aedibus ambos exturbat, probe
(10) Suggillatos. Compulsi mox inopia,
[p. 91] Pseudostratiotae
Domum se recipiunt: & confessi suam
Culpam, cum uxoribus redeunt in gratiam.

ACTUS I. SCENA I.
PHORMIO.
Iambici.

NAe ego hominum qui vivunt sum infelicissimus,
Cui praeter alia, eaque innumera incommoda, tam procax,
Difficilis, tamque imperiosa uxor contigit.
Cum Furia quapiam infernali vitam agere mihi
(5) Videor, adeò suis dies noctesque me exagitat,
Cruciatque praestigijs. Quanquam operi sedulò intentus.
Usque officio meo perfungar gnaviter,
Nunquam tamen suis me rixis atque iurgijs
Obtundere, & enecare cessat bellua.
(10) Mirum est profecto etiamnunc animi compotem esse me,
Neque iam pridem redactum esse ad dementiam,
Qui cum tali Tisiphone annos iam vixi plurimos.
O me temerarium, atque hominem multò omnium
Stultissimum, qui tam duro, & inamabili
(15) Capistro collum irretiendum praebui: unde quo
Pacto me expediam, aut quibus rationibus
Exolvam, planè nescio miser: tam arcto,
Tamque insolubili nodo illigatum me esse sentio.
Sed quid agas? quod factum est, infectum reddi non potest.
(20) Cui cum cacodaemone, ut aiunt, navem ingredi
Contigit, ei inter navigandum mares illius,
Omnesque sunt ferendae iniuriae: non diutius.
Tamen, quam cum in portum sit perventum tum eo
[p. 92] Pseudostratiotae
Relicto, liberum est abire quo libet.
(25) Sed quàm procul ego adhuc ab illo portu absum miser?
Neque de ulla re sum sollicitus magis, quam ne
Ad eum nunquam accessus concedatur mihi:
Nisi quis Deus ἀπὸ μηχανής, uti dici solet,*
Apparens, de medio hanc tollat veneficam.
(30) Tum ego me quovis homine feliciorem deputem. At
Nequaquam pol hoc sperandum est mihi, cum ultra
Nestoreos annos illa sit victura sacrilega.
Sed quemnam huc procul accedentem conspicor?
Estne hic Dorio, familiaris meus, ac fidissimus
(35) Compotor? is est ipsus, commodè herculè.
Hic illum praestolabor, dum propiùs accesserit.

ACTUS I. SCENA II.
DORIO, PHORMIO.
Eiusdem generis.

MIrum ni mihi mater fuerit Ignavia,
Paterque Lethargus, ita laborem corpus extimescit
Meum: adeòque nihil ocio dulcius est mihi. Itaque
(40) Relictâ, quae me iam satis superque defatigavit,
Officinâ, atque uxore, quam habeo domi
Quavis molestiorem Xanthippe, lebete, ac cacabo
In humeros sublato, opportuno hoc tempore,
Quo omnia passim laetitia, commessationibus,
(45) Convivijsque perstrepunt, hinc longius
Abire decretum est mihi ubi mea me haud facilè
Est inventura blitea. Satis iam diu
Non secus ac claudus sutor desedi domi. At
[p. 93] Pseudostratiotae
Eccum sodalem Phormionem non procul
(50) Hinc stantem conspicor, ad iter quoque instructum,
Uti videtur. Nullum ego nunc obviam
Mihi dari malim. Accedam, atque alloquar. Hem, hiccine
Astabas Phormio? oh, ut te aspicio lubens!
Pho. Tuus quoque per Iovem conspectus Dorio,
(55) Mihi est gratissimus: atque ob id procul
Te huc accedentem conspicatus, substiti herculè
Lubenter, & adventum expectavi tuum.
Dor. Facis amice. atque ut te decet. Sed quò nunc est iter,
Aut ubi quaestum tibi futurum existimas?
Phor. (60) Ego hoc tempore, ne quid amicè simulem, nullo
Labore me fatigare statui: à quo aliàs quoque
Non mediocriter abhorrere soleo, sed quod
Dies hi postulant, curandam cuticulam
Mihi esse duxi, genioque indulgendum affatim.
Dor. (65) Cur igitur haec circumfers, aut quare ad opus te paras?
Pho. Vis dicam Dorio? ut os uxori sublinam.
Dor. Ha, ha, hae, ad eundem modum ego quoque, non rarò fallo meam.
Sed quid, quod te rogem? Pho. Quid obsecro? Dor. Non sitis?
Pho. Utinam sit qui istuc cupiat experirier,
(70) Mihique cantharum offerat. male peream
Nisi totum, quantumvis capacem, protinus unico
Haustu ebibam. Dor. Mihi quoque ex compotatiuncula
Quam in multam noctem producebamus heri,
Fauces ariditate crepitant. Pho. Eamus ergo, quid
(75) Stas? Sed ubi nunc cerevisiam arbitrare nos
[p. 94] Pseudostratiotae
Inventuros bonam? Do. Non procul hinc, hem sequere
Rectâ istuc iam te diducam viâ. Phor. Quò? Dor. Ad Lesbiam.
Pho. Festivamne illam mulierculam, quae in proximo
Hoc habitat vico? Bro. Eam ipsam. Pho. Eamus ergo: nam
(80) Nimis vereor, ne, si hic subsistamus diutius,
Uxor obtorto collo me intrò retrahat. At at, crepat
Ostium: in pedes nos conijciamus quantum possumus.

ACTUS I. SCENA III.
PERILLA.
Eiusdem rationis versus.

EHo, quid hoc monstri est? quò tam subitò me
Hinc se subduxit furcifer? credo hic eum
(85) Aliquem conspexisse cacodaemonem, adeò
Has horret aedes, adeoque invitus est domi.
Non tamen illum puto hinc tam citò abijsse longius;
Sed alicubi hic astare ociosum pro foribus,
Et cum victnis de rebus frivolis, nihilque ad
(90) Farinam conducentibus confabularier,
Aut percontari res novas: quod aedepol multo facit
Lubentius, quam opere se exercet suo. At
Quid hoc? nusquam hic ego illum conspicio misera.
Perij, mirum ni se rursus aliquò abdiderit
(95) In diversorium, aut prostibulum potiùs.
Eheu, nullam me mulierem infeliciorem existimo.
Quocunque me verto, luctus, atque miseriae
Me urgent, premuntque undique. Tum paupertas, grave
Profecto onus, & liberorum grex inops,
(100) Nudus atque famelicus, eò me redigunt infelicem,
[p. 95] Pseudostratiotae
Ut quo me vertam, aut quid agam planè nesciam. At
Frustra hic ego lamentando consumo diem.
Quin potius missas facio querimonias,
Quibus proficio nihil: atque me ita comparo,
(105) Non perpeti diutius nebulonis contumelias.
Quem iam, ubi ubi est, per totum quaeram oppidum, inventumque ita
Exercebo atque ulciscar sacrilegum, ut huius
Diei, meique quoad vivet, memor fiet.
Et primum visam apud Dorionem vicinum hunc, ubi
(110) Eum nunc esse cogito: nam cum illo potitat
Lubenter. dignum pol patellâ operculum:
Adeo ille huic nostro est similis per omnia.
Ignavus, iners, tardus, stipes, potator strenuus.
Unum si noris, alterum cognoveris:
(115) In eodem mihi videntur ludo edocti ad nequitiam.
Sed eccam Bromiam eius uxorem, hanc adoriar.

ACTUS I. SCENA IV.
BROMIA, PERILLA.
Eiusdem rationis.

UBi ille scelus est? vah, nusquam est: heu me miseram! occidi,
Rursus tam manè? ut illum dij deaque perdant, qui
Tot mihi curas, tot solicitudines parit.
Per. (120) Irata est, neque qua loquitur intelligo satis.
Accedam propius, atque compellabo. Hem Bromia,
Quid est, quod hic stomachare ante ostium? aut quid accidit
Tibi? satin’ salvae res? Bro. Hem Perilla, tun’
Hic astabas? ignosce, non provideram*
[p. 96] Pseudostratiotae
(125) Te. Per. Credo, sed quid tristis es, aut quem incusas? age,
Dic sodes Bromia. Bro. Quem incusem rogas? quem nisi meum?
Per. Maritum? Bro. Eum ipsum, qui nunc si detur, faxo meas
Experiatur manus, ostenderem quid sit, dolis,
Ac sycophantijs uxorem fallere.
Per. (130) Tu pol mecum in eodem luto haeres Bromia.
Sed quid tuus ille designavit? aut ubi nunc est obsecro?
Bro. Credo hinc illum abijsse in malam crucem: & utinam
Revertatur nunquam. Per. Ego quoque idem saepe imprecata sum
Meo. Sed cedo quod te rogo.
Bro. (135) Dicam. Cum heri totum potando exegisset diem,
Tandem multa nocte reversus domum, Deum
Immortalem, quam ille temulentus excitat
Ibi nobis tragoediam! quas turbas & tumultus
Ciet! nunc quoque cum ego illum operi intentum puto,
(140) Nescio quò se clam subduxit modò. Per. Facilè,
Ita me Deus amet, id esse divinabam: eosdem enim
Ludos hodie meus me fecit furcifer:
Et propterea huc illum quaesitum egressa sum foras.
Bro. Quid ais? ô nos infelices, quae talibus
(145) Maritis nupsimus, quid restat obsecro,
Nisi ut perpetuò simus miserae? nam meus quidem
Frugi futurus est nunquam. Per. Neque de meo
Quicquam spei est reliquum mihi.
Adeo in naturam iam pridem illi versa est malitia.
(150) Tamen inultum, quod mihi fecit hodie, nunquam auferet.
[p. 97] Pseudostratiotae
Nam pergam cum porrò in omnibus quaerere diversorijs.
Pugnos, si vivo, non evitabit meos,
Ad manes imos etiamsi confugerit. Mori
Me malim, quam non tantam ganeonis illius
(155) Ulciscar impudentiam. Atque idem Bromia tibi quoque
Faciendum censeo, facilitate enim nihil
Effectum est hactenus: atque adeò tales eos
Nobis nostra reddimus indulgentia. Dictum est vetus,
Phryx non nisi verberibus emendari solet.
Bro. (160) Agedum placet. Malo nodo malus nobis
Quaerendus est cunem. Per. Rectè laudo. Bro. Sequar
Quocunque praecesseris: Per. Ungues mihi pol pruriunt.
Vae illis, siquidem in nostras hodie inciderint manus.

ACTUS II. SCENA I.
PHORMIO, DORIO, LESBIA, SYRA.
Eiusdem generis versus.

HEM Dorio, quo pacto se tua habent fauces, & quomodo
(165) Valet stomachus? Dor. Eho, rogas Phormio? guttur siccitate
Iamdudum exaruit mihi: & lupo esurientior
Sum. Pho. Mihi quoque sitim non parvam haec concivit ambulatio.
Dor. Vae cantharo illi, qui ori primus occurret meo:
Nam pumice aridior, & quavis spongiâ
(170) Siticulosus sum magis. Sed eccam Lesbiam
Foras conspicio prodeuntem. Iupiter
[p. 98] Pseudostratiotae
Sumere quam elegans, & quam venusta est formae gratia!
Venerem superat ipsam. Les. Demiror nullum ex civibus
Huc etiamnum divertisse ad ientaculum,
(175) Praesertim hoc bachanaliorum tempore,
Quo adventuros sperabam plurimos. Praeter
Opinionem istuc mecastor accidit mihi.
Sed credo ut fit, frugalitatem, ac temperantiam
Multos docet penuria: & hoc bellum, quo plurimos annos
(180) Hae nostrae regiones miseris iam divexatae sunt modis,
Multorum loculos exhausit penitus: hinc noster quaestus est
Frigidior. Nihilominus tamen credo adfuturos, à quibus
Lucellum aliquod nunc expectandum sit mihi.
Sed eccos quos volebam: pol Salus me servatam cupit:
(185) Non alios magis ego nunc optarim mihi:
Nam belli sunt homunculi, faceti, atque lepidi.
Pho. Accedamus, eamque appellemus comiter.
Quem hic ante aedes praestolare Lesbia,
Suavium, atque delicium meum? Oh, ut te amplector lubens.
Les. (190) Vos operiebar advenientes. Dor. Facis amicè, & ut
Te decet. Les. Adventus vester multò omnium
Mihi est gratissimus. Dor. Vis ut id ex animo existimem
A te dici Lesbia? age, da mihi osculum mea
Festivitas. Les. Nihil detrecto: tale enim
(195) Quid vobis negare, aut eo etiam amplius, religio
Mihi esset maxima. Sed intrate sodes, atque sarcinas
Deponite, ut hilarem, laetumque hunc sumamus diem.
[p. 99] Pseudostratiotae
Pho. Placet, sed cantharum promi, & mensam insterni iube.
Les. Nihil in me erit morae. Hem Syra, ocyus exi Syra.
Syr. (200) Adsum; quid me facere iubes hera? Les. Insterne
Mensam. Dor. Primo omnium amabo cerevisiam
Promi iube, nam ingens fauces meas urget
Ariditas. Les. Nae tu antiquum Dorio obtines.
Age Syra, prome cantharum. Do. O dulcissimam
(205) Cantiunculam. Les. Tales mihi hospites
Gratissimi esse solent: nam edaces illos pamphagos
Nihil moror. Syr. Sit fausta vobis haec cerevisia.
Do. Habeo gratiam Syra:
Tu vicissim bene faxim lubent, praebibo tibi
(210) Dimidium Phormia. Phor. Perge, quid cunctare cessator?
Nam siti herculè iamdudum enecor, ut Dij
Deaeque te omnes perdant, totum exhauris impudens.
Do. Quaeso ne aegrè feras, nam imprudens ebibi.
Mirum ni mihi favillae, aut prunae inhaereant in gutture.
(215) Nam vix etiam nunc me bibisse sentio.
Les. Mitte isthaec Syra, & sine mora alium prome
Cantharum, atque audin’, fac diligenter annotes.
Syr. In hoc profectò obliviosa neutiquam
Esse soleo. Phor. Vah, quid moraris pessima?
(220) Non verba tua, sed cerevisia meam mihi
Restinguet sitim. Les. Quietus esto, iam iam
Aderit: atque eccam: Sy. Hem accipe.
Dor. Ut haurit helluo. Bithum cum Bacchio
Commissum dixeris. Les. Agite, apparata iam sunt omnia,
[p. 100] Pseudostratiotae
(225) Ubi voletis accumbite. Phor. Accumbamus Dorio,
Hic ego mihi locum deligo. Eho Lesbia,
Tu dexterum mihi claude latus. Tum ut Syra nobiscum quoque
Accumbat iube. Les. Syra cape sedem & Dorioni
Te adiungito. Syr. Nihil est quod aeque fecero
(230) Lubens. Les. Ehodum Phormio, hunc
Tibi praebibo cantharum. Phor. Ut saluti sit precor
Mea Lesbia, mea voluptas unica. Do. Hem Syra,
Videre mihi subtristior.
Num quid te torquet, aut solicitat? cedo. Syr. Nihil
(235) Omnino anime mi. Dor. Frontem igitur exporrige,
Ac te praebe hilarem. Syr. Id pol hoc tempus, atque locus hic postulat.

ACTUS II. SCENA II.
PERILLA, BROMIS.
Eiusdem rationis.

OPportune aedepol isthaec vicina Glycera
Nobis veniebat obviam, nostros maritos quae
Ex urbe egressos se vidisse dicebat modò.
Bro.(240) Percommodè, ac feliciter sanè: ista enim
Nisi hoc nobis indicium fecisset, per oppidum
Totum hunc frustra illos quaesivissemus diem.
At nunc eò rectâ contendimus viâ.
Per. Novi ego prostibulum isthuc, ad quod frequenter commeant.
Bro. (245) Ubi illud est? Per. Non itae procul ab urbe. Bro. Quod est nomen hospitae?
Per. Lesbia. Bro. Vah, Lesbia? impurissima
Illa est meretrix. Per. Tenes. Tum ancillam habet Syram,
[p. 101] Pseudostratiotae
Nostin’? Bro. Quid ni? non arbitror in toto oppido
Scortum usquam esse impudentius: adeo similes habent labra
(250) Lactucas. Sed quid quod te rogem? Per. Quid? Bro. hiccine
Nos illos inventuras autumas? Per. Non est dubium id quidem,
Nam illic frequenter potitant. Hem Bromia,
Para ungues, non procul enim nunc ab aedibus absumus.
Bro. Non ungues modò, sed dentes etiam exacui meos,
(255) Nunquam mecastor quisquam hic me exorabit, quin meum
Istum hodie, uti meretur, ulciscar mastigiam.
Per. Meum quoque vah, quibus exercebo modis!
Nae ille sibi cum viragine rem esse dixerit.
Sed placidè accedamus, ne praesentiant.
(260) Ego praeibo, tu subsequere Bromia. Bro. Hem sequor.

ACTUS II. SCENA III.
PHORMIO, DORIO, LESBIA.
Eiusdem generis.

OHe Dorio, iam abunde satisfactum est stomacho,
Nunc hauriamus, ac potemus strenui.
Hem, quid tibi vis Syra? cantharus vacuus est, quid si hoc rerum statu
Incendium contingat, quo pacto restingueremus? Les. O
(265) Periculosum facinus! Hem, vola. Pho. Mea Lesbia,
Quantò mihi nunc formosior videre, quàm
Dudum! Les. Certè quidem tu multo es hilarior.
Pho. Da sodes osculum, meum suavium.
[p. 102] Pseudostratiotae
Do. Bene herculè fecimus, quod longiusculè ab oppido
(270) Sumus digressi. nam hîc, ut opinor non facile nos
Invenient uxores. Pho. Quid si invenerint:
Ego nihil moror feminam, Les. Eia sic decet.
Viros vos esse iudico. Do. Hem praebibo tibi Phormio.

ACTUS II. SCENA IV.
PERILLA, BROMIA, DORIO, PHORMIO.
Eiusdem rationis.

O Coelum, ô terra, ô facinus indignissimum!
Bro. (275) Quid vociferare Perilla? Per. O Iupiter! haeccine
Vides, & pateris? Bro. Hem, quid est? Per. Ambo probè
Poti, inter meretrices duas hîc accubant.
Pudet me commemorare quae vidi, per ostij
Rimas prospiciens clanculum. irruamus Bromia.
Bro. (280) Agedum, praecede, sequor. Ego meo, tu tuo
In faciem unguibus invola venefico.
Pe. Hiccine sedes sacrilege? Bro. Hiccine quaerendus oras nequissime?
Dor. Me miserum! succurrite populares. Phor. Hei mihi!
Perimor infelix: subvenite inopi. Bro. Etiam
(285) Subsidium imploras furcifer? Dor. Ignosce obsecro.
Si aliàs unquam pedem foras extulero, occidito.
Bro. Id nunc faciam. Pho. Eheu, parce quaeso mea Perilla. Per. Vah!
Tibi ego parcam omnium? Do. O me infelicissimum!
Pho. Ah, siccine me uxor strangulas? Per. Hem Bromia
(290) Crumenas illis eripiamus, deinde abeant, vel in malam
[p. 103] Pseudostratiotae
Crucem impurissimi. Bro. Hoc ago: Nunc quo dignus es
Abi scelerate. Per. Sic exercendi sunt, qui rem decoquunt.
Bro. Qui meretrices impuras plus amant, quam coniuges.
Per. Quod si omnes uxores suos maritos, rem malè
(295) Gerentes, ad eum tractarent modum, non tam
Multi passim invenirentur decoctores, & adulteri.
Nunc ad quaevis facinora illos impunitas
Illectat. Sed satis iam hic remoratae sumus diu.
Ad urbem redeamus. Propediem supplicantes
(300) Aderunt famelici. Sed nihil agent, me mortuam
Malim, quàm cum tali marito vivere.
Bro. De isthoc quid sit futurum, consilium unà capiemus domi.

ACTUS II. SCENA V.
PHORMIO, DORIO, LESBIA.
Eiusdem generis.

QUid nunc agendum nobis censes Dorio?
Audebimusne foras egredi? Dor. Circumspice
(305) Etiam sodes, anne alicubi hic haereant.
Phormio. Pho. Perij, ut etiam nunc timeo miser.
Dor. Circumspicito inquam, ne rursus ex insidijs
Nos adoriantur harpyiae obscoenissima.
Me miserum! differor doloribus, membra
(310) Laxata sunt omnia, genuaque labant mihi.
Pho. Mea quoque caput totum mihi tuber reddidit
Venefica. Les. O viros fortes, ac strenuos!
Eho, quo pacto vobis hoc sapit ientaculum?
[p. 104] Pseudostratiotae
Phor. Etiam rides pessima? Les. Pol iam defessa sum
(315) Vos ridendo. Dor. Pergis inepta? Les. Eia, pugnatum est fortiter,
Quid restat, nisi ut triumphum agatis? Dor. Mitte sodes
Iocari Lesbia: satis nos cruciat infortunium
Nostrum, etiamsi tu istud tuis dicterijs
Atque iocis non conduplices. Les. Prô Iupiter!
(320) Quam velim me non vidisse tantum dedecus.
Viros vos caedi ab uxoribus ut pueros? ô inauditam
Infamiam, atque turpitudinem! at satis
Iam verborum est, iam me cum talibus viris
Loqui pudet. Agite, numerate pro ientaculo.
Pho. (325) Eho, quid numerabimus miseri, quibus
Adempta sunt marsupia? Les. Quid isthuc meâ?
Numerate inquam. Dor. Id quidem nihil habentibus
Difficillimum. Les. Isthaec verba sunt, quibus
Nihil moveor. Scio quid agam? Hem Syra, cacabum
(330) Hunc, atque lebetem intrò aufer. Pho. Hem, siccine agis Lesbia?
Les. Quid ni? ubi persolveritis quod debetis, reddentur protinus.
Valete. Pho. Quid nunc agimus Dorio? Dor. Nescio hercule,
Nam cum crumenam adimebat uxor, consilium etiam
Omne eripiebat mihi. Pho. Tamen inveniendum est remedium huic malo:
(335) Et damnum hoc ratione aliqua sarciendum existimo.
Do. Nihil malim siquidem quid tale posset invenirier.
Sed ne frustra quaeras nimis metuo miser.
Phor. Ad uxores redeamus, culpamque fateamur supplices.
[p. 105] Pseudostratiotae
Do. Rides? egon’ isti supplicabo sacrilege?
(340) Nunquam faciam. Pho. Durum telum necessitas.
Do. Suadere noli: nam inedia mori malim,
Quàm dominam tam difficilem, & tam imperiosam perpeti.
Pho. Age, ausculta. inveni aliud, quod magis probes.
Do. Quid? Pho. Dicam. nosti opinor quam multi, hoc praesertim tempore,
(345) Passim per pagos, vicosque vagentur milites,
Nihil non impunè perpetrantes. Do. Illorum herculè
Iam ingens ubique est copia. At quorsum isthaec. Pho. Milites
Quoque nos esse assimulabimus:
Atque hoc praetextu spoliabimus
(350) Rusticos. Do. Dicis probè, si pro sepulchro
Crucem statui velimus. Pho. Vah, nihil
Periculi est. Quasi non multò graviora ubique
Tolerentur scelera & flagitia inter arma
Silent leges. Do. Pol vera praedicas. sed unde nobis
(355) Arma? quibus & ab alijs dignoscuntur, & agricolis
Terrori esse solent milites. Pho. Si mutuò non possumus,
Sumemus alicunde foenore. Do. Hem placet
Consilium: itaque & hîc, & alibi tibi lubens
Obtemperavero. Pho. Benignè dicis, sequere me.

ACTUS III. SCENA I.
NISA.
Eiusdem rationis versus.

(360) MIseram me, quàm dura, asperaque vitae conditio.
Nobis obtigit agricolis, quibus a sceleratissimi
[p. 106] Pseudostratiotae
Nihil usquam tutum est militibus: qui sibi licere in nos
Quicquid lubet putant. Aequum sit, an iniquum quod imperant,
Nihil morantur, aut vident: nihilque pensi habent.
(365) Tum nisi protinus ad nutum illis inservias
Sacrilegis, si quid eorum, quae impudenter exigunt,
His denegaveris, cadunt, spoliant, milleque nos
Affligunt, & cruciant modis. Nae illi admodum
Fortunati, atque felices sunt, qui hoc rerum statu
(370) In urbibus, & intra muros vitam exigunt:
Qui portis, atque moenibus à se arcent hoc impium
Execrabileque hominum genus, cum ruri apud
Nos illis pateant omnia: ubi plerunque ianua,
Fenestraeque ruinosis desunt tugurijs,
(375) Nunc quoniam quo portaveram
Ad mercatum, ova, gallinas, atque caseos satis
Vendidi feliciter, pecuniaque
Loculos oppletos gero, rectâ domum propero.
A quâ cum absum diutius, neque maritus, neque
(380) Liberi satis officium faciunt suum.
At at nescio quos procul adventantes conspicere
Milites sunt, nisi oculi mei prospiciunt parum.
Abeo, atque in pedes hinc me quantum queo.

ACTUS III. SCENA II.
DORIO, PHORMIO.
Eiusdem generis.

EHo Phormio, quo pacto nunc tibi instructus
(385) Esse videor hasta, atque gladio? Phor. Probè admodum:
Nam nisi qui sis nossem, veteranum quendam militem
[p. 107] Pseudostratiotae
Te esse dicerem. Sed circumspice sodes, satin
Mihi hic thorax, galeaque conveniant. Dor. Pol formae gratiâ
Evenit, ut quidquid indueris, te deceat maximè.
Pho. (390) Derides? Dor. Nequaquam, quod res est dico. Sed
Meus hic ensis totus rubet ferrugine:
Intra annum nec mundatum, nec detersum esse dixeris.
Pho. Nihil refert, cruore eum rubere credent rustici.
Dor. Ha, ha, he, scite herculè. Pho. Sed caetera quoque an me deceant, vide
(395) Obsecro. Dor. A capite usque ad talos miles mihi
Videre strenuus. Pho. Utinam
Ita armati hesterno fuissemus die,
Cum in diversorio nos adorirentur coniuges:
Nunquam vivae è manibus nostris evasissent veneficae.
Dor. (400) Phy: tam periissent, quam extrema faba, quod dici solet.
Sed ubi praedam paratam nunc nobis fore
Putas Phormio? nam iamdudum stomachus latrat mihi.
Pho. In proximo hoc vico, ibi cadaver erit, quod involabimus
Vultures. Dor. Itane arbitrare? Pho. Certè. Do. Sed vide
(405) Etiam, ne te isthac fallat spes: neve quis ibi sit, cui
Fucus suboleat, nosque agnoscat: atque ita fabula
Fiamus vulpi, ac risus simus omnibus.
Pho. Non fiet: Tu modò fac sis animo bono,
Ut fortem militem decet.
(410) At satis hîc iam cunctati sumus. Eamus, ac bonis
Avibus Martis experiamur aleam. Dor. Placet.

[p. 108] Pseudostratiotae

ACTUS III. SCENA III.
CHREMES, NISA.
Eiusdem generis.

NAe ego agricolarum qui vivunt sum infelicissimus,
Cui nulla unquam conceditur quies, nullum ocium.
Tam imperiosam habeo uxorem, tamque difficilem,
(415) Ac morosam. Quae cum ipsa dies totos domi
Desideat ociosa, aut cum vicinis garriat
Non magis parcit marito, quam si asinum illum iudicet,
Mercede conductum: adeo neque quid imponat, neque
Quid imperet mihi, unquam cogitat: neque
(420) Me respicit, neque aetatem meam. At lupum eccum in fabula.
Hui, tam citò è mercatu? Vae mihi, perij miser:
Vapulabo largiter: nam nondum, quae modò
Imperabat exiens, curata sunt
Omnia. Haec mihi restant eluenda mulctralia: id agam.
Nis. (425) Hei miserae mihi: genua labant, vox deficit:
Tum aeger fatiscit spiritus. Deum immortalem! quam ferè
Ego in istorum praedonum incideram manus.
Pedibus pol haheo magnam gratiam, qui me ex
Tanto surripuerunt periculo. Sed ab aedibus
(430) Nostris me non procul iam abesse gaudeo.
Atqui ut hic quoque satis tuta sim vereor misera.
Chr. At at, quid ego illam turbatam, & metu exanimatam conspicor?
Compellabo. Hem uxor, quid sibi vult hic timor?
[p. 109] Pseudostratiotae
Aut quid expalluisti? quidve respicis
(435) Identidem? satin’ salva res? quid taces?
Nis. Actum est. Chr. Quid ita? cedo sodes. Nis. Nostra aedepol
In dubio vita est. Ch. Quin dic quid sit: Nis. Paululum
Sine ad me ut redeam. Chr. Me miserum! quam timeo, quem
Tu nuncium nunc allatura sis mihi.
(440) At omissis ambagibus rem paucis expedi
Amabo. Sed quid hoc? video huc procul adventare nescio
Quos, hastis, gladijsque armatos. O Iupiter.
Serva nos obsecro. Nis. Hem, viden’?
Illi me praedones per totum iter insequuti sunt
(445) Hactenus: & nunc nihil magis metus misera,
Quam ne huc divertant, nosque suo crucient, atque affligant modo.
Quare ocyus intrò nos recipiamus Chreme,
Atque occludamus ostium. Chr. Ne feceris Nisa.
Namque hoc pacto multo illos irritaveris magis: & fores
(450) Perfringent, aut irrumpent per fenestras
Potius, quam se sinent excludier. Nis. Quid ergo
Faciendum existimas, aut quid das consilij Chreme?
Chr. Operiamur hîc eos ante ostium,
Et comiter appellemus; fortasse uti
(455) Praetereant, impetrabimus cum gratia.
Nis. Utinam id fiat. Sed animus mihi nescio quid praesagit mali.
Chr. Benè ominare, res succedet opinione melius:
Nam spero adiuturum Deum: tu modò fac sis animo bono.

[p. 110] Pseudostratiotae

ACTUS III. SCENA IV.
PHORMIO, DORIO, NISA, CHREMES.
Eiusdem generis versus.

NUnc vultus nobis est sumendus Martius,
(460) Et non nisi castrensia proferenda verba,
Do. Sesquipedalia, pullosque Bellonae decentia, ut
Viros graves, ac fortes milites decet.
Pho. Rectè nam severitas auctoritatem, facilitas
Contemptum parit. Do. Verùm mihi herculè videris dicere:
(465) Hoc enim pacto fiet, ut & nostra iussa rustici
Statim capessant, & nobis ad nutum praebeant
Omnia: tum ut quidvis impunè faciamus. Nam qui eâ
Audaciâ est, licet indignis sit exceptus modis, ut de
Iniuriâ sibi illatâ à milite, queri audeat?
(470) Aut si id faciat, quid obsecro nisi malum conduplicat suum?
Sed iam satis hîc remorati sumus, domum
Hanc adoriamur proximam. quicunque hîc habitat rusticus,
In primis à nobis comedetur, atque exhaurietur
Planissimè. Sed eccum eum pro foribus stantem conspicor.
Nis. (475) Ehem Chreme, rectâ hac ad nos affectant viam.
O nos infelicissimos!
Nimirum consilium illud rectum est, de occludendis aedibus.
Chr. Mitte id. nihil inquam iuverit: imo oberit magis,
Non sunt irritandi crabrones, quot cum volueris
(480) Placare nequeas. Prior ego illos compellabo. Salvete
Viri boni. Pho. Proba salutatio ex animo
Si proveniat bono. Chr. Ita me magnis servet Iupiter,
[p. 111] Pseudostratiotae
Ut hoc ex animo à me est dictum. Dor. Apage rustice
Vulpem annosam non facilè laqueo ceperis.
(485) Scimus quam nos invisi vobis simus milites.
Chr. Ego certè odi nullum, nisi
Eos, qui nostra nobis adimunt. Ph. Hem. quid ais scelus?
An hoc videtur iniquum? & militem tibi
Incusandum putas, si coactus inopiâ,
(490) Opulentum spoliet rusticum?
Dor. Ha, ha, he, id nobis quotidianum est, sed satis
Hîc nos detinuisti diu, mensam protinus
Insterne, prandiumque nobis appara.
Chr. Paramus sedulò, vos modo desinite stomacharier.
Nis. (495) Quicquid in aedibus est nobis, apponemus liberaliter.
Pho. Hoc etiam atque etiam cogitate, militem vobis
Esse excipiendum regium: quapropter ne vulgaris, aut
Quotidianus apparatus sit, cavete sedulò
Eho, quid tu nobis panem atrum adfers blitea?
(500) Album apponito, eumque recentem, nisi cerebrum
Tibi velis hic dispergier.
Tum petasonem, lardum, aut fumo induratas carnes nolumus.
Servate isthaec vobis, nam talibus noster
Non assuevit stomachus. Nis. Atqui nihil praeter
(505) Illa est nobis usquam in penario. Do. Apage in
Malam crucem garrula, vinum etiam ex oppido adferri
Nobis volumus in vesperum.
Chr. Hui. Pho. Praeterea armum ovillum, capum aut leporem potius, haec
[p. 112] Pseudostratiotae
Nisi maturè parata, atque probe assa fuerint
(510) Omnia, vae vestris capitibus, atque scapulis.
Hac conditione contenti nunc hisce erimus vulgaribus.
Nis. Eheu, ad restim iam nobis res redijt planissimè.
Pho. Quid mussitas pessima? quod praeceptum est tibi,
Fac exequare protinus, etiamne respicis?
Dor. (515) Hem furcifer, ubi sunt oculi? videsne cantharos
Esse vacuos? Chr. O me miserum! Pho. Quid stas stipes? vola.
Probè ut arbitror, se habent principia. Dor. Rusticum
Hic nacti sumus satis opulentum, ac divitem.
Pho. Sciebam ego istuc, & propterea te potissimum
(520) Huc deducebam. Dor. Fecisti probè, sed eccum
Accedentem. Chr. Sit faustus, ac
Felix vobis hic potus. Dor. Aconitum esse optes, ut arbitror,
Quò his exonereris sumptibus.
Chr. Deum immortalem, quis me est infelicior?
(525) Has tantas impensas quis ferat vel satrapes?
Dij perdant hoc imperiosum, superbum, atque intolerabile
Militum genus! qui, cum domi sunt, vix habent
Quo ventrem exaturent famelicum, apludem vorant,
Vappam bibunt; tum nuditate horrent, ringunturque inedia,
(530) Mox vili stipendio ad lanienam conducti, haud secus
Ac heroes, se coli, & honorari volunt. Atque ob id eos
Odi pessimè. at metuo ne hic me audiant
Querentem, abibo, quando praesens proficio parum.

[p. 113] Pseudostratiotae

ACTUS III. SCENA V.
PHORMIO, DORIO,
Eiusdem generis versus.

OHe, nunc affatim expleti sumus, surgamus, &
(535) Ambulando in vesperum exacuamus stomachum.
Tum visamus quot vaccas hic rusticus habeat in stabulo.
Do. Quin aedes perscrutemur omnes, omnes arculas,
Scriniaque omnia denique involemus, atque
Auferamus etiam quae usui nobis futura sunt.
Pho. (540) Quo iure? Dor. Bellico. Pho. Placet, militibus enim,
Quodcunque lubet, licet neque pol iniuria:
Nam in rempublicam merita illorum sunt maxima.
Propulsant hostem, pugnant pro patria,
Pro aris, ac focis, pro libertate publica.
(545) Hi si quid cuipiam ademerint, si quem spoliaverint?
Si quid perfregerint, incusandi, aut culpandi erunt?
Dor. Nequaquam, nam cum ex illis maxima percipiantur commoda,
Ad haec levia connivendum est incommoda.
Pho. Rectè dicis, sed pergamus, quò perlustremus singula.

ACTUS IV. SCENA I.
CHREMES, NISA.
Trochaici, partim catalectici, partim acatalectici.

(550) PRô Deûm fidem! minimè miror si homines
Insanire incipiant ex iniuria.
[p. 114] Pseudostratiotae
Nis. O mores, ô flagitia, ô inauditam impiorum
Audaciam! mori malim, quam in tantis calamitatibus
Vivere, & tam acerba perpeti. Chr. Non perpetiar
(555) Amplius: atque adeò animam relinquam potius quam non hos utî
Merentur ulciscar mastigias. Magnum est quod molior
Et spero adiuturum Deum.
Nis. Quid Chreme! Ch. Vi ego illos pellendos, atque ex aedibus
Exturbandos censeo: quandoquidem blandiendo,
(560) Et benefaciendo, omniaque tolerando, nihil
Hactenus profecimus. Hac non successit, rem aliâ
Nunc experiar viâ. Nis. Laudo. Sed ne supra vires tuas
Sit quod conaris, fac videas Chreme. Chr. Nihil moror.
Non fit sine periculo facinus magnum, ac memorabile.
(565) Audendum est. nemo ignaviâ victoriam
Est consequutus unquam. Prima coitio est acerrima, hanc
Si sustinueris, post illas ut lubet ludas licebit.
Itaque hoc quicquid periculi, magnarum erit
Remedium aegritudinum. Nam posthac incolumes.
(570) Sat scio fore nos, si semel infracto animo iniuriam
A nobis propulsaverimus. Nis. Ne hercules
Quidem contra duos. Ch. Vah, quasi tibi desint manus.
Nis. Euge rem feliciter successuram auguror. at
Eccum foras utrumque prodeuntem. Tu
(575) Accede ad illos, ac primum quidem experire
Si quid cum gratia impetrare queas. nam quod cavere
[p. 115] Pseudostratiotae
Potes: stultum est admittere. Quod si comiter
Blandeque loquendo nihil effeceris, nosque
Affligere, cruciare, atque verberare porrò
(580) Pergant, memento te virum esse. Ego intrò eo, ut
Quae ad pugnam opus erunt, parem; reversura è vestigio.

ACTUS IV. SCENA II.
DORIO, PHORMIO, CHREMES, NISA.
Eiusdem generis.

QUid isthuc? itane ad clarum dormivimus diem?
Multa nox meis adhuc est oculis. Pho. Hic veternus
Herculè est pellendus ab animo. Sed nausea
(585) Quae tanta stomacho? Quidnam haec sibi vult oscitatio?
Extendere nunc demum nervos iuvat, iuvat
Ab oculis propellere somnum. Do. Quid? an ructas
Hesternam crapulam. Pho. Id quidem facio insolens: nam vel
Ad cruda concoquenda stomachus mihi valet satis.
Do. (590) Sic indulgere iuvat genio. Pho. Sic curanda est cuticula.
Ch. Mortuum ego me malim, quàm hoc vobis de meo
Contingat saepius. Pho. Io Liber pater!
Dor. Io Ceres! quis nobis fortunatior?
Chr. Dij vestris sceleribus dignum vobis reddant praemium.
Nis. (595) Chreme, in promptu sunt quae parari jusseras.
Chr. Bene fecisti. Pho. At eccum furciferum cum coniuge.
Quid tu nos sequeris, aut observas pessime?
[p. 116] Pseudostratiotae
Chr. Blanda atque herculè amica salutatio. Phor. Quid mussitas scelus?
Chr. Vos hîc demirabar tam manè, qui heri
(600) Tantum biberatis. Do. An tibi id nimium videbatur
Sacrilege? An nos vento aëreque victitare
Credideras? Nis. O homines luxu perditos?
Pho. Eho venefica, ego tibi, nisi taces
Istam linguam praecidam impurissimam.
(605) Abi ad macellum, emptura quae appares in prandium.
Chr. Hui, etiam prandere hîc statuistis? itineri ego vos
Accinctos putabam. Dor. Ha, ha, he, tota erras via,
Neque hodie, neque cras, neque perendino hinc discedimus
Die. Quare absque mora ad urbem te confer, ibique eme
(610) Quae parato opus erunt, atque vide ne quid desit, nisi
Vapulare mavis sceleratissima. Chr. Ex
Coena hesterna non pauca supersunt: ea
Vobis toto hoc sufficient die. Pho. Servate vobis
Liberisque frusta illa, atque reliquias:
(615) Nos recentia, integraque volumus. Chr. Recentia?
Dor. Recentia inquam, atque integra: quoties idem
Dicendum erit trifurcifer. Chr. Pecuniam
Igitur numerate, quâ emantur recentia.
Pho. Pecuntam? Hem tibi mastigia. Do. Accipe
(620) Sacrilega. Chr. Etiam verberare audetis pessimi?
Hem uxor, ad arma, ad arma: insonuit buccina.
Ni. In me nihil erit mora. Pho. Etiam referire paratis
Audacissimi? huc, si quid lubet. Non herculè
Vivi è manibus nostris evadetis hodie. Chr. Siccine
(625) Ais canis? Pho. Eho populares, succurrite
Atque auxilium ferte miseris. Nis. Hem Chreme, virum
[p. 117] Pseudostratiotae
Te praebe. Do. Vae mihi. Pho. Interimor infelicissimus.
Chr. Sic, sic vobis apparamus integra.
Nis. Sic mercamur recentia. Ch. Eho Nisa, vide
(630) Ne istum elabi sinas scelus, ego huic spiritum
Intercludam. Nis. Vapula impurissime.
Do. Perij miser. Pho. Interij. Nis. Quo pacto hae vobis placent
Cupediae? Chr. Quomodo hoc villi sapit? Do. Hei mihi,
Etiam illuditis? Chr. Hem Nisa, arma illis eripiamus
(635) Atque ex aedibus exturbemus sceleratissimos.
Nis. Non pol vivi extrudentur hodie, sed efferentur
Mortui. Do. Misereat vos nostri obsecro.
Chr. Apagite, apagite. Nis. Indigni qui vivant tamen.
Chr. O fortes; atque strenuos
(640) Milites! Nis. O insuperabilem ferociam!
Chr. Eia pugnastis fortiter. Egregiam pol laudem, & spolia
Ad commilitones referetis pulcherrima.
Pho. Fugiamus, fugiamus dum evadendi datur
Copia. ^{________________}

ACTUS IV.* SCENA III.
CHREMES, NISA.
Iambici.

^{________________} Iamne abierunt Nisa? Nis. An abierunt rogas?
(645) Imò simul ac elabendi facultas
Dabatur, non secus se conijciebant in pedes
Homines timidissimi, quàm lepores, aut damae aufugare solent,
[p. 118] Pseudostratiotae
Conspectis canibus venatorijs. Chr. Non herculè
Reversuros illos credo propediem. Nis. Sic, sic
(650) Exercendum est sceleratum hoc militum genus.
Quod si omnes à se iniuriam, & violentiam
Ad hunc propulsarent modum, non quoslibet
Tantâ audaciâ, tamque intrepidè passim lacesserent.
Despoliarent atque cruciarent improbi. Chr. Est
(655) Istud quidem ut ais Nisa. Verum nunc quia
Hoc praelium nobis ex animi successit sententiâ,
Eamus, atque triumphum agamus intus. Nis. Ità certè decet.

ACTUS V. SCENA I.
DORIO, PHORMIO.
Trochaici.

QUid nunc consilij capiemus Phormio?
Aut quo pacto tantum dedecus celabimus?
Pho. (660) Neque quid dicam, neque quò me recipiam, neque quid agam scio.
Nam ad restim iam nobis res redijt planissimè:
Dor. Nil meherculè aliud restare vigeo: deligenda
Arbor est suspendio.
Pho. Utinam hîc aliquid esset, quo me praecipitem darem:
(665) Nam vitae iamdudum me taedet meae.
Do. Neque ego quicquam malim, quam in hac re defungier:
Adeò totus displiceo mihi. Pho. Vah, crucior
Bolum tantum tam subitò nobis ereptum esse è faucibus.
Do. Quartâ herculè lunâ nos natos esse arbitror, quibus
[p. 119] Pseudostratiotae
(670) Tot calamitates, ac tanta eveniunt infortunia. Pho. Quot à
Lunâ nati simus, equidem nescio:
Hoc certè scio, nos natos esse ad verbera. Sed ea
Mittamus, & consilium potius capiamus,
Quid posthac nobis faciendum siet. Pho. Neque
(675) Pol consilium habeo, neque auxilij copiam.
Actum est, nihil restat, nisi ut inediâ pereamus miseri.
Do. Durissimum id quidem mortis genus: quare
Quidvis malim & facere, & pati, quam vitam in
Tantis finire calamitatibus. Pho. Et mihi quoque
(680) Onus quamvis grave imponi sinam,
Siquidem istud effugere liceat infortunium.
Do. Hei mihi! nunc cupiam esse frugi, atque opere exercendo
Totos defatigari dies: nisi
Frustra id cupiam infelix. Pho. Ah, quis nos inopes
(685) Tecto dignabitur? quis ventrem saturabit famelicum?
Nam postliminio ad uxores revertendi nullam herculè
Spem nobis superesse conspicio. Do. Et tamen nisi
Illae recipiant, actum est, periimus funditus,
Cùm ne unus quidem obulus nobis sit reliquus.
Pho. (690) Quàm velim nobis esse, precatorem, aut patronum aliquem,
Qui blandè, ac commodè loquendo, illis animum
Emolliat, & nos restituat in gratiam.
Dor. Quin ipsi potius ad illas accedamus, & veniam
Precemur supplices. Pho. Non improbarem
[p. 120] Pseudostratiotae
(695) Consilium tuum, si ausim experirier.
Sed qua fronte obsecro isthuc tentabimus?
Dor. Perfricanda frons est, & pudor omnis est
Abijciendus egentibus, exorabiles
Facilesque illas fore confido. Nam feminae
(700) Quemadmodum leves ob causas saepè ad iracundiam
Provocantur, ita si quis modo paullulum
Blandiatur, deliniuntur, ac placantur facilè.
Pho Age, age, mos gerendus est tibi, quandoquidem
Eò nos compellit necessitas. At nescio
(705) Quas istic procul stantes video, hem, mane.

ACTUS V. SCENA II.
PERILLA, BROMIA.
Eiusdem rationis.

ESt ut dicis Bromia, pro gravissimo mariti
Crimine paullulum supplicii uxori debet esse
Satis: nunc verò nostra austeritate, ac saevitia
Ita illos hinc alienatos video, ut reditum sibi
(710) Ad nos non audeant sperare. Bro. Non iniuria.
Nam nimis pol duriter, neque ut uxores decet.
Nos illos tractavimus Perilla. Per. Verum
Dicis: nostra culpa haec turba, atque abitio
Evenit. Quapropter si contingat nunc meum
(715) Redire, & si frugi se in posterum fore
Promittat, ne ego libenter illum reciperem.
Bro. Ego idem quoque mihi faciendum arbitrarer.
Neque ideò certè, quod non facilè vel perpetuo. si opus
Sit, carere illo possem: sed quod communes me movent
(720) Liberi, quibus alendis ego me imparem esse sentio.
Tum molesta, iniucunda, atque tristis est
[p. 121] Pseudostratiotae
Solitudo. Per. Eadem me cura torquet Bromia.
Nam ni id esset, nunquam me exoraret quispiam,
Quin perpetuo sola esse malim, quàm tam multa apud virum
(725) Perpeti. Sed quosnam quaeso eos dicam esse, quos procul
Hinc consistentes video? Bro. Viri nostri sunt, de quibus
Loquimur Perilla. Per. Pol eos esse auguror,
Adeò ad occursum illorum mihi commovetur
Animus. Bro. Ii sunt ipsi, procedamus illis obviam,
(730) Atque excipiamus comiter. Non licet hominem
Saepe esse ut vult, si res non sinit: ita tempus est
Nunc, ut mihi virum restitui gaudeam,
Nuper nihil minus. Per. Mane, mane, isthoc pacto in ipsos,
Atque in nos pessimè consuluerimus, si tam
(735) Leni, atque victo animo nos esse ostenderimus.
Bro. Qui sic? cedo: non enim intelligo. Per. Non? at faxo ut
Intelligas. In nequitiam citò relabentur pristinam,
Si nos cupidas esse sui intellexerint.
Bro. Quid igitur faciendum censes Perilla?
Per. (740) Subsistamus hîc, atque ultrò illos ad nos sinamus
Accedere, ac primum quidem quanquam orant, atque supplicant,
Tamen vultu ad severitatem composito
Simulemus nos illas recipere nolle, tandem
Cum obsecrandi finem non facient, quasi
(745) Precibus victae, aegrè culpam, illis ignoscemus, atque
Recipiemus in gratiam, ita firmius
Illos alligaverimus: neque iterum audebunt, quod semel
[p. 122] Pseudostratiotae
Experti, sibi cessisse sciunt infeliciter.
Bro. Consulis probè: aetque ob id tibi lubens paruero.

ACTUS V. SCENA III.
PHORMIO, DORIO.
Eiusdem rationis versus.

(750) HEM Dorio, nisi quid mihi hallucinantur
Oculi, uxores istae sunt nostrae, quas hinc procul
Colloquentes vidimus hactenus. Do. Sunt herculè
Sunt. Animus mihi tremit formidine.
Pho. Et mihi herclè pavore totum corpus inhorruit.
(755) Abeamus Dorio, nam in illarum conspectum ego
Prodire ausim neutiquam. Do. Eho, quò fugis
Stulte? resiste. Phor. Non ausim: nam minus ego à mea
Mihi timeo infelix. Do. Resiste inquam. Pho. Nihil agis,
Do. Nullam ego nobis aliam viam ad salutem esse video.
(760) Audendum est. Pho. Vide obsecro quid agas. Do. Nimirum quod ipsa res
Tempusque hoc postulat, id ago Phormio. Pho. Nondum satis
Illarum videre perspexisse contumaciam.
Do. Ah, non desines? neque unquam auscultabis mihi?
Pho. Libenter auscultavero,
(765) Si modò quae ex usu sunt futura consulis. Do. Quasi
Isthic minus mea res agatur quàm tua: &
Ullum alium praeter hoc nunc nobis restet refugium.
Quod si tu quid melius invenire queas, quo
Nobis prospiciamus, vitamque tueamur ab inediâ.
[p. 123] Pseudostratiotae
(770) Age, profer, parebo lubens. Sed si nusquam alia
Nobis superest spes, si ubique excludimur,
Si invisi, atque exosi passim sumus omnibus,
Quid aliud faciemus miseri? Pho. Miseri profectò, utcunque res
Cesserit. novi ego meam, quàm difficilis, superba,
(775) Morosa, contumax sit: tum quàm durum atque molestum mihi
Fuerit hactenus, illius intolerabile
Imperium pati. Do. Iugum ego quoque me scio.
Suscepturum minimè amabile, sed quid facias? è duobus
Malis, cum utrumque declinari non potest,
(780) Quod minus, leviusque est eligendum censeo.
Pho. Dicis sapienter, atque ideo morem geram tibi.
Dor. Bene facis, laudo. Nunc igitur absque ulla mora
Ad eas accedamus, dum solae sunt, dumque occasio
Offertur: nam in tempore venire, omnium
(785) Rerum solet esse primum. ^{________________}

ACTUS V. SCENA IV.
PERILLA, BROMIA, DORIO, PHORMIO.
Iambici.

^{________________} Viden’ eos Bromia
Accedentes propiùs? Bro. Oh, video Perilla,
Et gaudeo. Pe. Hem, serva. tristis severitas
Sit in vultu. Bro. Teneo. Per. Tum in verbis gravitas atque constantia.
Bro. Memorem monuisse te dices. Per. Toti pallent metu,
[p. 124] Pseudostratiotae
(790) Terramque prospectant identidem. Bro. Mirum
Ni frugi posthac sint futuri, siquidem
Re ipsa iam deprehenderunt satis, quid sit
Apud alienos, atque ignotos vivere.
Do. Sequere me Phormio: ego prior illas adoriar.
Pho. (795) Prae pudore ita me Deus amet, vix caput
Attollere audeo. Do. Abijciendus est pudor
Inutilis. Sed heus, orationi fac subservias.
Ut si quid fortè ego defecero, tu succurras. Phor. Dabo
Operam. Per. Ehem Bromia, accedunt, simulemus nos velle abire,
(800) Sequentur, atque revocabunt nos, sat scio.
Do. Eho, siccine maritos fugitis uxores? Per. Quasi
Non praevideris, ad illos respice. Quis est qui nos? Hem hiccine
Eratis perditi? Bro. Itane in conspectum nostrum venire
Audetis impurissimi? Do. Hanc unam nobis ignoscite
(805) Culpam, si aliam unquam admiserimus ullam, occidite.
Pho. Misereat vos nostri obsecro. Pe. Abite quò digni estis furciferi.
Bro. Satis diu verba dedistis nobis, apagite.
Do. Quod est peccatum, corrigemus sedulò.
Bro. Nempe, ut soletis. Do. Certè mea Bromia. Bro. Non audio.
(810) Scio ego quàm non sit tutum vobis credere.
Per. Vetus dictum est: decipienti semel me Dij faxint benè,
Dij faxint malè, si bis idem deceperit.
[p. 125] Pseudostratiotae
Pho. Eia, sine te exorem meum suavium.
Do. Da veniam obsecro mea voluptas unica.
Bro. (815) Ut nunc blandiuntur sceleratissimi.
Per. Ut adulantur impostores. Verum talibus
Non facilè nos circumvenietis fallacijs.
Do. Eheu nos miseros! Bro. Neque lachrymis, neque querimonijs,
Neque precibus vestris fidem habemus, itaque nihil
(820) Agitis, si his nos flecti posse cogitatis.
Pho. Commoveant vos quaeso communes liberi.
Do. Commoveat tempus illud, quo voluptati
Vobis aliquando fuimus. Per. Quid isthuc? video Bromia
Nobis non licere, uti coeperamus, hoc pertendere. Hac
(825) Conditione vos nunc recipiemus in
Gratiam. si feceritis, quae vos facere
Aequum est. Do. Faciemus omnia: imperate. Bro. Ego
Vobis leges, quibus erit parendum, recitabo:
Auscultate, atque animum advertite sedulò.
(830) Principio, ne unquam posthac iniussu nostro foras
Pedem efferatis. Do. Hem, placet. Bro. Nullum ingrediamini
Diversorium. Pho. Ratum esto. Bro. Festo autem die,
Cùm ab opere vacandum erit, usque domi desideatis:
Nobis verò exire, quò lubeat, ius, atque aequum esto. Do. Age,
(835) Nihil refragamur. Bro. Tum ut pecunia, rei
Familiaris, atque facultatum omnium
Penes nos administratio sit, & custodia.
Do. Isthuc quanquam durum, concedimus tamen,
[p. 126] Pseudostratiotae
Nisi quid dissentis Phormio. Pho. Agedum, placet.
Bro. (840) Postremo obiurgati, & pulsati etiam, patienter feratis,
Omnisque vobis mussitanda sit iniuriae.
Pho. Hui! iniquum id quidem. Per. Iniquum? Hem, ut lubet, nihil
Moramur. Dor. Mea Perilla, quiesce, patiar omnia.
Per. Nihil etiam audio ipsum. Pho. Perij. Per. Hem, quid taces? Pho. Age,
(845) Assentior, siquidem huc me res ipsa impellit. Bro. Iovem
Igitur lapidem iurate, vos
Haec religiosè servaturos omnia.
Dor. Iuramus; firma atque inviolata sunto. Br. Nunc
Domum rectà hinc concedite,
(850) Et apud vos conferte, nos sequemur protinus.
Per. A nobis exemplum sumite mulierculae,
Quae ignavos, aut decoctores habetis
Maritos: & quo pacto emendandi sint, discite.
Sic tandem ludicra haec spectasse proderit
(855) Vobis. Bro. Nihil est quod expectetis amplius:
Facta, & transacta iam sunt omnia. nos maritos
Sequimur. Valete, & si placuimus, plaudite.

FINIS.

[p. 127] Cunae

CUNAE FA-
BULA LUDICRA.

ACTORUM NOMINA.

PAMPHILUS,	adolescens.
CHREMES,	senex.
PERILLA,	anus.
NISA, SYRUS,	puella, adolescens.	} Chremetis liberi.
LESBIA, BROMIA	} ancillae.

PROLOGUS.
Iambici.

PAcem firmam, atque perpetuam concordiam
Exopto vobis spectatores omnibus.
Neque illam solam publicam, quâ caruimus
Diu, verùm domesticam,
(5) Et priuatam multo magis. Nequicquam enim
Est pax foris, si bellum nobis est domi.
Miramini fortasse hoc dictum quid sibi velit.
Atqui id verissimum esse confitebitur,
Cui rixosa ac inquieta coniunx obtigit,
(10) Cum qua illi totos pugnandum est dies, nisi
Servire fortè malit, illique obsequi
[p. 128] Cunae
Per omnia. Quod si inter vos nullus est, qui cum
Huiusmodi colluctatur malo: equidem gaudeo,
Vobisque gratulor. At ne frustra pluribus
(15) Sim gratulatus, non mediocriter metuo.
Nam haudquaquam me latet, quàm multae in oppido
Hoc nostro passim reperiantur foeminae
Procaces, difficiles, morosae, atque improbae.
Quae ut mancipijs maritis utantur suis:
(20) Aequum, an iniquum sit, quod imperant, nihil
Vident quicquam, nihilque pensi habent.
Quibus quoties repugnas, irritas magis.
Nunc itaque qui tales sunt uxores nacti, his ego, ut
Bono, ac tranquillo sint animo impero. Inventum
(25) Est remedium huic incommodo. Gaudete. Seriò
Loquor, nec quenquam ludos faciendos puto.
Alienum id à nostris est moribus. Bonis
Prodesse, nulli obesse studuimus hactenus.
Nisi fortè mulieres malae hic se laedi existiment,
(30) Quando ex improbis probae, ex incommodis
Redduntur commodae. Iniquum id atque iniurium
Ego esse existimo: neque dubito quin in hac
Re omnes assentiamini mihi. Nunc remedium
Quod adfero, non verbis vobis eloquar,
(35) Sed lepidâ festivâque hic exhibebitur
A nobis fabulâ. Auscultate sedulò,
Et Comico favete omnes choragio.

PERIOCHA.*

NIsam, puellam rixosam, ambit Pamphilus.
Pater, cui nota erat improbitas filiae,
[p. 129] Cunae
Ei adversatur, impeditque nuptias.
Ille instat, nullumque precandi finem facit.
(5) Tandem parentes exorari se sinunt,
Retectis moribus, indoleque filiae.
Mox fiunt nuptiae. Illa ad ingenium redit
Haud multò post, domique magnas concitat
Turbas. At Pamphilus eius iracundiae
(10) Remedium quaerens, in cunis illam probè
Vinctam agitat, versatque neque prius inde exemit.
Quam culpam supplex confessa, ad frugem redit.

ACTUS I. SCENA I.
PAMPHILUS.
Iambici.

NAE ego quartâ lunâ, aliove infelici sidere
Natus sum, qui cum amore flagrem, atque ardeam,
Tamen illam quam amo, & cuius cupiditate,
Desiderioque tabesco, atque maceror miser,
(5) Neque pretio, neque precibus obtinere potui hactenus.
Neque illud tam meae Nisae imputandum esse arbitror,
Quae ex animo me redamat: quam eius parentibus,
Qui ad hunc usque diem petitionibus meis
Restiterunt, quod quantopere meum animum commoveat,
(10) Quamque aegrè isthuc feram, verbis equidem eloqui
Non possum. Et quis sibi non graviter hoc dolendum existimet?
Si cum ambiat puellam neque opibus, neque
Dignitate se praestantiorem, imò inferiorem
Etiam, suo tamen voto nequeat potirier?
[p. 130] Cunae
(15) Placet illa mihi: neque ego illi displiceo, veluti
Ex comi, blandaque eius oratione
Mihi coniectare videor. nullus enim est adolescentium,
Cum quo libentius confabuletur, vel
In multam noctem, si lubeat mihi. Quamvis
(20) Colloquium nostrum ab illius parentibus
Interturbatum nobis fuerit saepius,
Non sine utriusque nostrum maximo dolore:
Quibus totam noctem vigilare dulcius,
Iucundiusque fuisset, quàm quiete, vel
(25) Somno frui placidissimo. Sed, me nisi
Oculi fallunt, eius patrem, atque matrem pro foribus
Consistentes prospicio: opportunè herculè.
Adoriar illos rursus, quanquam saepius
Repulsam passus sum miser.

ACTUS I. SCENA II.
CHREMES, PERILLA.
Eiusdem rationis versus.

(30) FElices herculè sunt parentes, ut modò
Aiebas uxor, quibus morigeri, perque
Omnia obsequentes contigere liberi.
Per. Istud quidem mi vir re ipsa satis, superque iam
Experti sumus. Chr. Est ut dicis Perilla: atque illa res
(35) Aegritudini est mihi maximae: nec quodnam huic
Malo remedium inveniam scio. Per. Neque ego quidem.
Chr. Una est filia, sua procacitate, moribusque
Improbis hanc qua nobis movet tragoediam,
Quaeque, hos luctus parit. De filio enim, atque filiâ
[p. 131] Cunae
(40) Natu minore, nihil est quod meritò queramur: qui
Se satis obsequentes nobis praebuerunt hactenus.
Illa aetate maior, sola est quae nunquam quieta,
Aut placata, omnem nostram familiam suis
Vexat, perturbat, exagitatque iurgiis.
(45) Alecto, aut Tisiphonem esse dixeris: adeò
Ad commovenda, concitandaque omnia
Nata esse videtur. Procax, maligna, contumax,
Nulli cedens, adversa omnibus. Per. Pol vera sunt
Quae narras Chreme, peiorem puellam vix in
(50) Toto reperias oppido. Et tamen quoties
Pamphilus eius procus ad eam confabulatum
Venit, miris modis hanc naturae suae malitiam,
Improbitatemque & tegere, & dissimulare novit pessima;
Comiter ac blandè cum illo usque colloquens.
Chr. (55) Istud quidem adverti saepè, & ea res mihi
Admirationi fuit aliquoties.
Sed etiam atque etiam nobis est videndum, ne ille, qui
Bonus est adolescens, optimisque parentibus
Natus, fictis eius circumveniatur blanditijs.
Per. (60) In eo sedulam uterque operam hactenus navavimus.
Chr. Iniurij profectò essemus, planèque improbi,
Si eum nostrâ culpâ falli, atque decipi
Sinamus. Quin potius, ut ante fecimus, in eâ
Despondenda difficiles, atque inexorabiles
(65) Nos illi praebeamus: neque verbis ullis
Neque precibus commoveri nos, flectique patiamur:
[p. 132] Cunae
Neque eo miserum inducamus, unde postea
Se nullis expedire queat rationibus.
Per. Dixti probè. Illud enim bonorum officium esse arbitror.
(70) Sed estne hic ille de quo agimus, quem non ita
Procul consistentem video? Chr. Est is ipsus: nos,
Uti videtur, opperitur, mirum ni de eadem re
Acturus est nobiscum denuò. Per. Id quidem
Futurum ego auguror, verum nihil efficiet,
(75) Idque adeò suo magno bono, atqui isthuc nunc
Non intelligit. Chr. Neque nos, ut postea
Intelligat, frustraque doleat, permittemus
Perilla. Per. Laudo, sed propius huc ad nos accedit
Audiamus quid velit. Chr. Placet, ehem orationi
(80) Meae uti subservias vide, si quid fortè ego defecero.

ACTUS I. SCENA III.*
PAMPHILUS, CHREMES, PERILLA.
Eiusdem generis.

NUnc accedendi ad illos, atque comiter,
Appellandi tempus esse existimo.
Quanquam vereor ne nihil rursum efficiam miser.
Attamen experiendum erit. Nam cum semel
(85) Arbori securim admoveris, ac caedere
Inceperis, non nisi ea eversa desistendum censeo.
Eho, mi Chreme, meaque Perilla, matrona optima,
Salvete plurimum. Chr. Ehem, tun’ hic eras Pamphile?
Salve. Per. Prospera tibi precamur omnia.
Pam. (90) Benignè herculè, utinam & ad caetera, quae à vobis
[p. 133] Cunae
Sum petiturus, eodem mihi respondeatis
Modò. Chr. Propemodum scio quid dicas Pamphile.
At non statim cuique concedenda sunt
Omnia: cum frequenter is, qui quid cupit,
(95) Planè aut ignoret quale istud sit, quod petit:
Aut sibi etiam nocitura imprudenter postulet.
Pam. Nihil hîc mihi tale metuendum censeo:
Vos modò precibus nunc annuite meis. Chr. Tace
Sodes Pamphile: quasi te hoc orando à nobis
(100) Impetrare oporteat: mitte preces obsecro.
Si in rem tuam esset, & nisi metuerem, ne quàm
Id nunc tibi sedet cordi, tam displiceat postea,
Libenter tibi morem geram: nam ego te probum
Adolescentem esse iudico,
(105) Bonisque prognatum: quare non gravatè herculè
Tibi nostram in uxorem daremus filiam,
Nisi quid esset, quod nos deterreret. Per. Est
Ut dicit Chremes: nam nulli eam
Locaremus lubentius, si hoc coniugium tibi
(110) Ex usu fore confideremus: quare mitte hanc obsecro,
Aliasque nuptias, & affines commodiores tibi
Quaerito. Pam. Itane eandem nunquam mihi
Desinetis canere cantiunculam?
Nuptiae hae, affinesque placent, ut qui maximè.
Chr. (115) Rationem potius, quàm amorem, qui malus
Plerunque consultor est, in consilium adhibe Pamphile:
Ea procul dubio id tibi dissuadebit, ad quod
Caecus amor, nimiumque vehemens animi Cupido te
Nunc impellit. Diu deliberandum est in eo, quod semel
(120) Coeptum rescindi non potest.
[p. 134] Cunae
Quare videndum tibi erit sedulò, ne hoc calidum sit nimis:
Neve nunc temerè aggrediare, quod te fecisse
Poeniteat postea. Pam. Non fiet, desponde modò.
Chr. Neque hîc, neque alibi refragarer Pamphile,
(125) Si has nuptias tibi profuturas crederem.
Quare si nondum animum penitus ab illâ
Potes avocare, fac id quod potes. Pam. Quid isthuc obsecro?
Chr. Age dicam. Aliquot hanc rem saltem differ dies:
Interea diligentius tecum perpendendo omnia,
(130) Mutabis, ut opinor, sententiam: nobisque, qui
Non statim tibi obsecuti sumus, gratias ages.
Quod si tum etiam idem tibi fortè fuerit animus
Non amplius voluntati obsistam tuae.
Pam. Quanquam durum est, quod postulas Chreme, tamen
(135) Quia hoc tuum consilium ex animo benevolo
Mihi provenire videtur, agedum, parebo: vos modo
Facite, uti promissis stetis. Per. Fiet, bono
Animo esto Pamphile. Pam. Rus hinc nunc concedo, ibi
Me aliquot macerabo dies. Chr. Hem, bene facis. vale.

ACTUS I. SCENA IV.*
NISA, CHREMES, PERILLA.
Eiusdem rationis.

(140) AUdire visa sum mihi vocem patris,
Atque eccum, quin opportunè quoque adest mater: voce pol
[p. 135] Cunae
Opus est mihi. Prô Deum atque hominum fidem!
Quae est, si non haec insignis est iniuria!
Chr. Antiquum herclè obtinet. compellabo. Quid obsecro
(145) Tecum stomacharis Nisa? aut quam tibi illatam
Quereris iniuriam? ne retice, ut offensae
Medeamur. Nis. Vah, rogas quid sit pater? soror
Est, quae me non toleranda affecit contumelia.
Chr. Quid, soror? Nis. Soror inquam, cui mox in capillum
(150) Involabo sacrilegae. Per. Quid illa fecit obsecro?
Nis. Quae me non sororem, sed servam sibi esse deputat.
Per. Missa haec nunc facito mea Nisa, & qua re te illa
Offenderit, narra potiùs.
Nis. Age mater, dicam, ausculta. Cum ego totum hunc diem
(155) Diversis, gravibusque occupata fuerim negotijs:
Illa in triclinio ociosa desidens,
Cum fratre, alijsque quibusdam adolescentibus
Fabulata, nugataque est hactenus.
Chr. Nae tu magno conatu magnas nugas adfers Nisa. Nis. Vah,
(160) Siccine & tu isti ociosae
Patrocinare pater? neque te mei miseret, quae me gravi
Labore defatigavi? Iam video quid mihi
Faciendum siet, à vobis quando deseror,
Ipsa hanc iniuriam, atque ignominiam, mihi
(165) Pugnis, unguibusque vindicandum censeo.
Neque quisquam me hodie exorabit, quin illam, uti
[p. 136] Cunae
Merita est, ulciscar impurissimam. Chr. Eho, siccine
Abis Nisa? Per. Mane obsecro. Chr. Abijt,
Turbas excitatura intus maximas.
(170) Non arbitror magis morosam, atque irritabilem
Puellam usquam reperirier. Atque ideò prudenter herculè
Facimus, qui bene morato isti adolescenti eam
Nuptum locare noluimus. Quod si ille eam satis
Nosset, nos missos faceret protinus, & à tam
(175) Gravi malo sibi cavendum esse putaret sedulò.
Per. Verum dicis Chreme. Sed eam
Intrò statim sequamur: nam nisi nos in tempore
Adfuerimus, metuo mecastor, ne gravissimos
Istic tumultus concitet.
Chr. (180) Probè mones, itaque lubens obtempero.

ACTUS II. SCENA I.
SYRUS, NISA.
Trochaici.

PRô supreme Iupiter! quas intus nostra
Nisa concitavit turbas? quam illaudabile
Exhibuit spectaculum? quod nisi pater, &
Mater eam cohibuissent, sororem nihil mali
(185) Commeritam, & puellam longè, quàm ipsa est, meliorem,
Interemisset planissimè. Non mulier per Iovem,
Sed Furia infernalis videbatur mihi:
Quam neque blandè, commodèque loquendo magis placaveris.
Quam si adversus stimulum calces, aut laterem laves.
(190) Nae ille omnium hominum qui vivunt, futurus est
[p. 137] Cunae
Infelicissimus, qui eam uxorem ducet domum.
Ego herclè perpetuo celebs vivere malim, quàm à tam
Improba quotidie vexari, & cruciari femina.
Sed quid caecus, atque inconsultus amor valeat
(195) Advertite obsecro. Pamphilus hic noster vicinus
Eam deperit, amatque perditè. Nae ille
Haud mecum sentit. Sed ignorat miser,
Qualis ea sit, quam ambit, quamque uxorem sibi dari petit.
At at, eccam ipsam foribus erumpentem conspicor.
(200) Ut etiam nunc insaniat, videte
Obsecro, mirum ni me quoque hic sit aggressura, quâ
Est audaciâ. quod si fiat, eficiam, ut
Cum viro non muliere sibi certamen susceptum esse sciat.
Sed eventurum herclè, quod dico mihi auguror: quia in
(205) Iurgio sorori adiutor fui. Nis. Ubi ille scelus est,
Qui mihi adversus sororem obstitit, atque repugnavit
Tam contumaciter? cum tamen illa esset digna, quae
Pessimis exciperetur modis. Sed opportunè
Hic illum pro foribus consistentem invenio.
(210) Adoriar. Hem, hiccine stas furcifer? Syr. Tun’ me furciferum
Appellabis pessima? Nis. Vah, quid dixti nequam?
Itane & nunc patrocinare sorori, quam modò
A patre, & matre adiutus, mihi è manibus
Surripuisti? Nae ego te pro isthac audacia
(215) Exercebo probè. Syr. Apage sis, nihil tuae me terrent minae:
Neque mihi periculum admodum videtur
Metuendum, quod ab hoste sit denunciatum
[p. 138] Cunae
Antea. Nis. Non pol denunciabo, sed dabo malum.
Syr. Siccine agis venefica? Heu me miserum! succurrite
(220) Populares, auxiliumque innocenti ferte
Mihi. Nis. Etiam vociferaris nequissimè?
Crucior fustem mihi deesse, quo tibi
Scapulas conteram mastigia. Syr. O puellam
Omnium quae vivunt sceleratissimam! at
(225) In pedes hinc me quantum queo: nolim mihi
Rem esse cum isthac Tisiphone. Nis. Ha, ha, he, aufugit
Ignavus, non alio telo, quam unguibus
Et pugnis superatus. Nae ille consecutus
Est triumphum magnificum. Age, nunc me lacessat:
(230) Qui volet, faxo illum tali, atque hic est, mactatum malo.

ACTUS II. SCENA II.
PAMPHILUS, NISA.
Eiusdem generis versus.

UT nihil est tam facilè: quin difficile fiat,
Si invitus facias. Hoc adeò ex hac re mihi
In mentem venit. Diebus hisce superioribus
Commoratus sum ruri: neque herclè incommodè.
(235) Nam praeterquam quod verno tempore nunc illis floreant
Atque iucunda, & amoena sint omnia,
Quotidie cum amicis, atque sodalibus quibusdam
Commessabar, genioque indulgebam affatim,
Nihilominus tamen pauci hi dies, totus
(240) Annus, aut eo amplius etiam visus est mihi.
Credo ut fit: quia aberam ab illa quam amo, breve
[p. 139] Cunae
Etiam tempus fuit longissimum. Sed quid
Nunc agam, aut quid consilij capiam, equidem nescio.
Conveniamne iterum parentes,
(245) An ipsam potius? quod quidem fecero lubentius:
Quando illam benevolam, parentes autem illius expertus
Sum mihi adversos esse hactenus. Sub vesperum
Itaque cum illa loquendi
Opportunitatem quaeram: quam hoc tempore.
(250) Non defuturam puto. Sed nescio quam huc procul
Adventantem video. aut illa est, aut oculi mihi
Prospiciunt parum, profectò ipsa est. Salus
Me servatum vult. Eam hic praestolabor.
Atque appellabo comiter. Nis. Satis superque iam
(255) Me sum ulta: haud arbitror, quenquam futurum, qui
Me convitijs suis posthac sit provocaturus.
Et sapient mea quidem sententia,
Si crabrones sibi non esse irritandos putent:
Qui ultrò, & non lacessiti, satis nocent
(260) Porrò quod me procacem, iracundam, malamque esse
Praedicant, id equidem minimi facio: cum mulier mala
Vulgari etiam proverbio, longè anteferenda sit
Fatua. At quisnam ille est, quem me accedentem conspicor?
Pamphilus est, nisi oculi hallucinantur, ut ego illum
(265) Aspicio lubens. Pam. Hem, siccine hîc mihi
Obviam venis mea Nisa, mea voluptas unica?
Quò tibi iter est? Nis. Ad macellum propera, emptura, quae
Nobis apparanda erunt in vesperum. Pam. Bene
[p. 140] Cunae
Facis, ac subsistamus hîc paulisper: est quod tecum agam
(270) Seriò. Nis. Si quid, quod me velis, est Pamphile,
Agedum sodes, atque confer tua verba in compendium,
Nam properato opus est mihi. Pam. Expediam paucissimis.
Longè me omnium fortunatissimum putarem,
Si tu uxor contingas mihi.
(275) Quem meum erga te animum, ut ante cognovisse,
Atque perspexisse te saepe arbitror,
Ita nunc rursum eundem tibi aperio, retegoque planissimè.
Age sodes mea Nisa, desine tergiversari.
Nis. Quid vis faciam? Pam. Quid? amantem redama. Nis. Amo te
(280) Mi Pamphile: neque quisquam alius est uspiam
Adolescens mihi charior. Quin tute ipse scis,
Quam intimum habeam te, & mea consilia ut tibi
Credam omnia. Pam. Benignè dicis, gaudeo.
In toto hoc oppido nulla herculè puella est, quam ego
(285) Magis diligo quàm te, meum suavium,
Delicium meum: prae qua ipsa Venus parum venusta,
Elegansque videretur mihi. Nis. Tu pol quoque
Adolescens mihi videre facetus, atque
Formosus satis. Pam. Credo, verum haec nihil
(290) Ad rem: & hactenus quamvis inter nos familiariter
Saepè locuti sumus, effectum tamen est nihil.
Nis. Non id mihi imputandum est Pamphile, sed tibi
Potius, qui cum parentibus meis de eo
Nondum tibi agendum putasti seriò.
Pam. (295) Egi quidem de hac re cum illis saepissimè:
Quin non ita pridem instabam, atque urgebam sedulò.
Sed parum etiam nunc profecisse videor mihi.
[p. 141] Cunae
Nis. Bono animo esto, rursus illos conveni:
Credo te impetraturum, nisi ipse tibi desis.
(300) Non uno, ut vulgo aiunt, ictu arbor concidit:
Instandum usque, ac perseverandum erit tibi:
Ita victor tandem evades. Pam. Faciam herculè.
Nis. Ego nunc ad macellum, quò constitueram ire pergo:
Tu vide ut in tempore, quod omnium rerum primum est, patrem
(305) Rursus adoriare, atque matrem etiam meam, si
Potes: me equidem morigeram experieris tibi.
Pam. Faciam ut mones, Vale mea Nisa. Nis. Pamphile mi, vale.

ACTUS II. SCENA III.
CHREMES, PERILLA.
Eiusdem rationis versus.

SOmnum ego hac nocte oculis non vidi meis;
Neque animo tranquillo toto hoc potui esse die:
(310) Adeò nostra Nisa, puellarum, quas ego quidem
In vita vidi, pessima, suis me turbarat iurgijs.
Mitto iurgia, atque rixas: verbera
Etiam cuivis impingere audet sceleratissima:
Ne fratri quidem cedens ipsi. tanta est animi
(315) Iracundi, atque procacis impotentia.
Caeterum sororem non pluris facit,
Quam mancipium aut vernam vilissimam.
Quam quidem hisce diebus superioribus
Planè occidisset, nisi ex furiosae manibus
(320) Illam extorsissem miseram. Pol omnium
Hominum infelicissimum me haec efficit
Filia, quam iratam placare si coneris,
[p. 142] Cunae
Nihilo plus agas, quam si des operam, ut cum illa insanias.
Sed ostium crepat quis exiturus sit
(325) Videro. uxor est. Per. Eho, hiccine astabas Chreme?
Te quaerebam. Chr. Me? quid est? eloquere paucis.
Per. Pamphilum rure redisse narravit, modò
Mihi quaedam, cui credo satis. Chr. Quid tum? Per. Sibique
Ab eo negotium esse datum aiebat, utî nos
(330) Conveniret, seriòque ageret de nuptijs
Filiae: ipsum iam quidem deliberasse satis:
Neque interea commutatum esse eius animum:
Ac proinde orare, ut tergiversandi finem
Tandem faciamus. Chr. Me miserum! Neque quid agam?
(335) Neque quid responsurus sim scio. Auribus enim,
Ut dici solet, teneo lupum: cuius nec retinendi, nec
Amittendi mihi datur copia. Per. Quin missam
Faciamus, & elocemus pessimam: ut tandem
Perpetuis nos, nostramque familiam rixis,
(340) Iurgijsque liberemus. Chr. Egon’ id conari queam?
Egon’ adolescentem nihil de nobis mali
Commeritum, indignis circumveniam modis?
Tum me hominem durum, & inhumanum esse deputem.
Per. Quid igitur faciendum censes? cedo Chreme.
Chr. (345) Neque ei ego illam do, neque cuiquam dandam existimo.
Sed lupus est in fabula: vox comprimenda est.
Per. Quis est? Chr. Viden’ accedentem? Per. Quem obsecro! Chr. Rogas?
[p. 143] Cunae
Pamphilum. Per. Ipsus est profectò: huc affectat viam.
Chr. Taceamus, sermonemque eius aucupemur
(350) Eminus. Per. Placet. ^{________________}

ACTUS II. SCENA IV.*
PAMPHILUS, CHREMES, PERILLA.
Eiusdem generis versus.

^{________________} Vetus dictum est: Quod ipse per
Te efficere potes, ne committas alteri.
Atque id quidem iam hinc succurrit mihi. Hesterno die
Cum vicina nostra Lesbia egi sedulò,
Ut Chremetem nomine meo conveniret,
(355) Cumque illo de filiae ageret nuptijs,
Quam frustra miser ambivi hactenus: verum illam
Et mei, & negotij suscepti planè oblitam
Esse arbitror, utpote quam toto hoc nusquam vidi die.
Ch. Audin’ quid dicat Perilla? Per. Audio Chreme.
Chr. (360) De eadem re nobiscum acturus videtur denuo.
Pam. Nunc itaque ut ipse mihi Mercurius sim, res tempusque
Postulat: quare recta ad eos accedo via:
Quandoquidem satis iam diu rem dilatam arbitror.
Et inutilis homini est pudor dum urget necessitas:
(365) Atque adeò amor, quavis necessitate vehementior.
Sed eccos quos volebam. nihil herculè fieri potuit
Opportunius, propius accedam, atque alloquar.
Salvete, ad vos ibam. Chr. Qua de re? Pam. Ah, rogas? quasi
[p. 144] Cunae
Nescias Chreme, & non antea frequenter
(370) De eodem vobiscum egerim. Quid, an diutius
Me ruri mansurum arbitrabimini?
Cuius animus hic in amore est occupatus totus?
Chr. Affectibus moderare sodes Pamphile:
Et quid ratio tibi praecipiat sedulò
(375) Observa. Pam. Senes rationi pareant; alius
Nos adolescentes urget stimulus, quanquam hunc animi
Mei affectum non ex iuvenili levitate, aut stultitia, sed
Ex sano consilio, ac deliberatione
Longiori esse profectum existimo.
(380) Quare desponde, obsecro, atque tergiversandi
Tandem finem face. Chr. Vis quidem haec est, quanquam ipse,
Quid petas, ignoras infelix. Nunc itaque, ne
Te circumvenisse dicar postea
Proferam quod te celavimus hactenus:
(385) Nam gener, & affinitas placent: sed est quod
Nos deterreat. Pam. Quid obsecro? Chr. Non ausim dicere,
Tu huic dic Perilla. Per. Proferendum est: namque eò
Iam res redijt, ut non dissimulandum amplius.
Sed parum tutus hic est ad narrandum locus:
(390) Quare intrò eamus: ibi quomodo se res habeat,
Tibi commemorabimus. Pam. Ut lubet, praecedite,
Sequor. ô me felicem! nisi vestra postrema haec
Oratio mihi animum exanimasset metu.

[p. 145] Cunae

ACTUS III. SCENA I.
LESBIA, BROMIA.
Iambici.

Quid ais Bromia? daturne illa hodie Pamphilo nuptum?
Bro. (395) Est ut dico Lesbia. Les. Quî scis, aut unde istud
Audisti obsecro? Bro. Hera mihi modo narravit intus.
Les. Quid audio? illamne procacem, iracundam, atque
Morosam puellam adolescenti dabunt
Tam amabili, ac generoso? vah, vide quid agant homines
(400) Prae studio, dum isthuc quod volunt efficiant, ô senem
Audacem! ô infortunatum adolescentulum!
Cui si exitium moliaris, quò nisi
Huc instiges infelicem? Bro. Miseret me eius:
Nam liberalis, & honestus visus est mihi.
Les. (405) Non ille uxorem ducet domum, sed inquietam
Rixosamque Furiam, ac pugnacem bestiam: cum quâ
Illi totos erit rixandum, & pugnandum dies.
Bro. Mirum est adolescentem tam obesis esse naribus,
Ut consuetudine longiore, crebrisque colloquijs
(410) Improbos eius mores, atque indolis ferociam
Non animadverterit. Les. Amor quem semel corripuit Bromia, hunc
Coecum facit: ut medio etiam die hallucinetur,
Erretque turpiter. Bro. Ita me Deus amet, ut mihi
Verum videris dicere, nam ni ita esset, quamvis
(415) Indotatam, atque inopem huic praelaturum eum
Fuisse facilè crediderim. Les. Vicem pol eius doleo
Bromia. Quantopere huius stultitiae, ac temeritatis
[p. 146] Cunae
Illum poenitebit postea, cum tam infelicibus
Nuptijs sese impeditum, atque illigatum
(420) Esse sentiet. Bro. Sera erit illa hominis imprudentis,
Atque inconsulti querimonia: cùm ex eo malo
In quod sua se stultitia coniecit, nulla erit
Emergendi copia. Sed verba hic facimus, quasi nihil
Sit quod agamus intus: cum omnia in culina
(425) Perstrepant tumultibus, ingrediamur potius
Lesbia: ne nos hera hîc ociosè garrientes
Inveniat. Les. Probè mones, I prae, sequor.

ACTUS III. SCENA II.
CHREMES, PERILLA.
Eiusdem rationis versus.

MUlta quidem in vita adversa, atque tristia
Mihi contigerunt: ex quibus aegritudinem,
(430) Gravemque molestiam animo meo obortam memini
Saepissimè: sed ex nulla alia re maior unquam
Mihi provenit dolor, quàm ex filiae huius, quae
Iam sponsa est, indole procaci atque moribus
Minimè amabilibus. Atque id adeo mirari
(435) Nunc in mentem venit mihi, cur Pamphilus
A me, uxoreque mea edoctus, praemonitusque sedulò,
Non eam sibi reijciendam sit arbitratus:
Et non tenuioris fortunae uxorem duxerit
Potius, cum qua & hilariter, & commodè vitam
(440) Potuisset exigere: cum ex nuptijs his, nihil
Nisi lites & iurgia ei sint exoritura
Infelici, cuius me miseret, vicemque doleo:
Atque adeò ipse me accuso, atque iniuria
Condemno, qui ei auscultaverim, moremque gesserim.
[p. 147] Cunae
(445) Fuisset tum quidem ei molestum, pertinaciter
Si denegassem verum non nisi bidui,
Aut tridui haec fuisset aegritudo: post
Rem secum rectâ reputasset viâ, at fores
Crepuere, quis sit exiturus nescio.
Per. (450) Mirum quò se noster Chremes hinc longius
Subduxerit, praesertim cum sciat, quam multa sint
Nobis apparanda in vesperum. Chr. Perilla hîc
Ego sum, quem abijsse suspicare longius.
Accede, est quod tibi dicam. Per. Non iam vacat
(455) Hîc ociosè fabularier: intrò me sequaris
Velim. Chr. Mane sodes paulisper. Per. Hem maneo.
Chr. Quid arbitrare? in quem tandem finem hoc nobis
Evasurum est coniugium? Per. Nescio mi vir,
Et metuo: ne illa antiquum obtinens,
(460) Magnam suo marito sit brevi excitatura
Tragoediam, gravesque tumultus, ac turbas domi
Concitet: qua est improbitate, & contumacia.
Chr. Metuo id ego quoque. Verum si quid tale evenerit,
Non nos, sed ipse se Pamphilus incuset, ac
(465) Culpet licebit: qui suis affectibus,
Animoque gerens morem, quae ei praediximus
Eventura, nihili fecerit. Per. Istud rectè. Nae ille
Plorabit, sat scio, siquidem ipsa, quod ne contingat, nimis
Vereor misera, ad ingenium redierit. Chr. Ad illum
(470) Iam solum rerum summa redit. Ipse quod
Intrivit, omne id erit ei exedendum. Sed
Melius fortasse, quam nos suspicamur,
Res succedet. Eamus nunc intrò, omniaque ad nuptias
Quae erunt opus, paremus sedulò. Per. Bene
(475) Mones, & propterea tibi libenter obsequor.

[p. 148] Cunae

ACTUS III. SCENA III.
PAMPHILUS.
Eiusdem generis.

NUptias mihi parari, meque iam Nisam
Uxorem ducturum, iampridem in ore est omni
Populo. vicem omnes deplorant meam, qui tam
Infausto me irretivi connubio: adeò
(480) Eius improbitas innotuit omnibus.
Ego tamen contra opinionem hominum, has nuptias
Mihi confido eventuras ex sententia: nam si
Illa secus, quam bonam decet matronam, sese gesserit,
Sique ego salutaribus admonitionibus,
(485) Commodeque loquendo nihil effecero,
Inveniam, opinor, eius improbitati remedium:
Et malo nodo malum mihi quaeram cuneum,
Sed fortasse ipsa posthac sese emendabit,
Et ad frugem redibit denique. At poëta
(490) Iste, haud mediocriter mentem terret mihi,
Qui odorem, quo semel est imbuta, recentem
Testam servare diu asserit. Sed non statim
Velut ex tripode profecta, habenda sunt oracula,
Quae poëtae chartis illinunt: apud
(495) Quos mendaciorum plena sunt omnia.
Mea sic est ratio, & sic animum induco meum,
Quod quis nescit, an sit eventurum, id antequam
Acciderit, vehementer si timeat meticulosus homo
Is sit necesse est. In rebus dubijs spe fulciendus est
(500) Animus: neque committendum, ut ante tempus videamur
Miseri, ita facere certum, ac decretum est mihi.
Nunc, ut me parem, domum eo, reversurus sub vesperum.

[p. 149] Cunae

ACTUS IV. SCENA I.
CHREMES, SYRUS.
Eiusdem generis.

ADhuc tranquilla res est: & spero inter eos
Conventurum Syre. Syr. Spero ego herculè quoque pater.
(505) Sed vereor infelix, ne nos haec spes fallat.
Chr. Ego etiam, quoties eius ingenium, indolemque
Mecum perpendo, non mediocriter timeo: meque
Adolescentis miseret: qui neque nostris, neque
Aliorum admonitionibus, consilijsque
(510) Acquiescens, sese in tantum coniecit malum,
Unde in posterum nullis rationibus
Emergere poterit. coniugium enim semel
Contractum, dirimere si quis conetur, nihil
Agat. Syr. Est ita ut dicis pater? Chr. Quod de inferis
(515) Poëtae fabulantur, facilem scilicet
Ingressum ad eos patere cuilibet: verum
Regressum nullum: id herclè mihi evenire
Videtur matrimonio iunctis: qui compede
Arctiori sunt vincti, quàm ut unquam distrahi
(520) Queant, & quamvis eveniat (quod interdum
Accidere videmus) discessio: tamen maritus, &
Uxor maneant necesse est. Nihil enim inter eos
Intervenire potest tantum, ac tam grave, quod istam
Societatem dirimere queat unquam. Syr. Verè id quidem
(525) A te dictum est pater. Chr. Tu itaque fili vide
Sedulonequid tale unquam usu veniat tibi, vafrae,
[p. 150] Cunae
Callidaeque sunt puellae: ad sua tegenda,
Dissimulandaque vitia miris ingeniosae modis.
Quae cum amatore quoties confabulantur,
(530) Nihil illis videtur blandius, nihil
Iucundius, nihilque amicius: verum
Cum ductae sunt domum, cumque uxores factae sunt,
Tum operaeprecium est videre illarum contumaciam,
Moresque subito commutatos, tum pro blanditijs
(535) Rixas, & iurgia ingerunt, ne à verberibus quidem
Subinde temperantes, quae quidem iniuria probis
Est mussitanda viris. nam si reluctari
Pergas, ex insana insaniorem eam reddas tibi.
Tu itaque periculum ex alijs facito Syre,
(540) Tibi quod ex usu siet.
Syr. Spero ego mihi obventuram commodam. Chr. Spero
Ego quoque. Neque eo haec dicta volo, ut à connubio
Te deterream: sed ut probam
Beneque moratam dispicias: ac prudenter deligas,
(545) Quam diligendam tibi putes. Syr. Dabo operam
Pater: habeoque gratiam, qui filio
Consulendum existimas. Chr. Probè facis,
Atque ut te dignum est. Eamus nunc intrò,
Iamdudum mater tua nos expectat domi. Syr. Fiat.

ACTUS IV. SCENA II.
PAMPHILUS, NISA.
Eiusdem rationis.

(550) CUm uxore utcunque mihi convenit hactenus,
Nisi quod modo, cum egissem nescio quid parum
Ex ipsius sententia, stomachari inceperit.
Ego eius iracundiae concedens, huc foras
[p. 151] Cunae
Abibam tacitus. Id enim facere malebam,
(555) Quam maiorem excitare tragoediam; & oleum
Camino addere. Quod ego quidem boni mariti
Officium esse arbitror. Infirmae sunt feminae,
Atque irritabiles: quae blandè, commodèque
Loquendo, meliores redduntur saepius.
(560) Quod mihi faciendum puto, neque id molestè
Aegrèque ferendum, si ex qua voluptatem
Capio, eius incommoda mihi toleranda etiam sient.
Sed nescio quid à nobis crepuit ostium?
Ipsa est, quae exit, hui, vultus non placet, commota etiam
(565) Nunc videtur. quare comiter mihi
Erit appellanda: Namque animo irato blanda
Solet mederi oratio. Nis. Ubi nunc ille est improbus?
Qui modo, dum verbera sibi parata esse videret,
Foras efugit clanculum. Sed commodè
(570) Pol hîc eum stantem reperio. Iam faxo
Ne ad consimilem fugiat modum, accedam. Hem, bone vir.
Columen verò nostrae familiae, siccine
Te hîc ociosè stantem rursum invenio? Nae
Ego mulier sum misera, quae tibi, viro
(575) Tam desidi, tardoque nupsi. Pam. Oh, Nisa, desine
Sodes stomacharier: si quâ in re deliqui, non causam
Dico, quin quod meritus sum feram. Nis. Nihil tuas
Blanditias moror: neque verbis hoc persolves unquam,
Quod re mihi fecisti malè.
Pam. (580) Si quid peccatum est, age, curabo ut sarciam.
Tu modo quieto animo sis. fac obsecro.
Nis. Tun’ mihi quieto ut anima sim imperas scelus?
[p. 152] Cunae
Vah, vix me contineo, quin in oculos tibi involem.
Pam. Ah, ne saevi tantopere: & quicquid illud est,
(585) Quo te offendi, ignosce amabo. Homo sum, nihil
Humani à me alienum puto. Nis. Haud me sic placabis furcifer.
Novi ego maritorum mores: qui cum sua
Delicta sibi volunt remitti, supplices
Sunt uxoribus: ubi vero istud impetraverint,
(590) Continuo ex supplicibus contumaces, ex bonis
Redduntur pessimi. Pam. Bona verba mea Nisa.
Nis. Etiam rides, meque illudis mastigia?
Crucior mihi deesse baculum, quo tibi
Scapulas, caputque diminuam impurissime.
(595) Sed neque manus, neque ungues desunt, arma semper
Parata mulieribus. Pam. Ah, siccine me Nisa verberas?
An te hoc decere arbitraris? non te dignum facis.
Nis. Tace, neque me amplius lacesse, aut provoca impudens:
Quam cum voles, placare nequeas. intrò ego
(600) Hinc concedo, tu nisi sequaris protinus,
Vae scapulis tuis. Pam. Hui, quam iracundo, quamque
Praecipiti animo est: uno aliquo verbo ad stomachandum,
Atque adeo verberandum eam facilè conciveris.
Quod moderatè quidem ferendum nunc putavi
(605) Mihi. Quod si patientiâ meâ sibi
Abutendum esse existimet, nae illa vehementer
Errat, si me tam leni, placidoque animo semper
Futurum censeat. Inveniam remedium.
Illius iracundiae: quo non utar tamen,
[p. 153] Cunae
(610) Nisi necessitate coactus. atque erit
Isthuc extremum praesidium mihi: quemadmodum
Nautae omnibus rebus desperatis, sacram
Ad anchoram confugere consueverunt. Sed Syrum
Eccum uxoris fratrem huc accedentem è foro
(615) Conspicio, non hîc illum praestolabor: at
Intrò statim mihi eundum esse arbitror.
Sequatur ipse, si quid est, quod nos velit.

ACTUS IV. SCENA III.
SYRUS, NISA.
Eiusdem generis.

REviso quid agat Nisa, soror mea: & quo pacto
Ipsi conveniat cum marito: cuius ego vicem
(620) Ex animo doleo, cui tam rixosa, & procax
Uxor contigit. Pol dignus est fortuna meliore:
Nam liberalis est: ingenio, ac moribus
Commodis. Nostra autem imperiosa, proterva, atque contumax
Est: quam ego mihi uxorem nolim, etiamsi principis,
(625) Aut satrapae alicuius sit filia. Sed video eam
Foras egredientem. Hic ego subsistam paulisper, ut
Quidnam dictura sit audiam.
Nis. Nae mihi multae mulieres desipere admodum
Videntur, quae, veluti pueri magistros, ita
(630) Maritos observant, atque metuunt suos.
Ego alio ingenio me natam esse gaudeo,
De quo tamen omnes nostri questi sunt hactenus:
Et quam ob causam me parentibus etiam minus
Charam fuisse probè animadverti. Verum
(635) Nihil moror, malo me utî improbam incusent,
[p. 154] Cunae
Quam ut fatuam contemnant, ac derideant.
Syr. Prô summe Iupiter! quis non eam mulierum, quae
Vivunt, arbitretur pessimam? quae de malitia,
Atque improbitate sua non erubescit gloriarier?
(640) Sed compellabo. Hem Nisa, quo pacto novum
Tibi placet connubium? satin’ ex sententia?
Nis. Tun’ hîc eras Syre? non praevideram te, quò
Tibi est iter? Syr. Aliud respondes, quam quod te rogo.
De coniugio quaero: quod quia novum est, gratum
(645) Tibi, iucundumque esse auguror.
Nis. Utinam augur sis verus. Syr. Quid? an quicquam te tam citò
Potuit offendere? praesertim cum maritum
Commodum sis nacta? Nis. Tibi talis videtur:
At non nisi quae calceum induit, sentit quâ parte
(650) Pedem urgeat. Syr. Mihi herclè eius mores placent.
At tibi videndum est, ne tuâ culpâ incipiat
Esse sui dissimilis. Nis. Apage sis furcifer,
Nihil dicis: nec mihi vacat tuas audire naenias.
Syr. Abijt commota idque unico verbo, quanquam decreveram
(655) Eos visero, tamen ingrediendum iam mihi
Non puto: alias id fiet opportunius.

ACTUS V. SCENA I.
NISA, PAMPHIIUS.
Iambici.

QUotquot in hac nostra sunt urbe, omnes me felicem tamen
Uno ore esse asserunt, measque praedicant
Fortunas, quae hunc nacta sum maritum. In quo
(660) Errare, fallique nimium videntur
Mihi. Nam quem illi probum, solertem atque impigrum
[p. 155] Cunae
Esse putant, stupidus est, iners, & caudex insulsissimus.
Quare parum inter nos convenit hactenus:
Neque conventurum posthac unquam existimo.
(665) Sed eccum prodeuntem, iurgio aut pugnis
Potius erit mihi excipiendus: ut sciat
Nondum excidisse mihi verba ista contumacia,
Quibus me modò lacessebat. Pam. Satis iam,
Satis diu me bonum maritum praebui,
(670) Palpandi, ac blandiendi finis faciendus
Nunc est mihi. Nis. Quid ais omnium? Pam. Hiccine astabas?
Ego te nunc, ut digna es, exercebo pessima.
Ain’ vero canis? siccine agis? huc si quid lubet.
Pam. Non herculè altercandi, aut concertandi tecum nunc ocium
(675) Est mihi. mox faxo aliam nobis utî canas cantiunculam.
Nis. Quid tecum mussitas mastigia? sed fugit
Homo ignavissimus, ante tubam inani pavore territus.
Sed fugiat quò volet, non tamen effugiet infortunium,
Nam domum reversa ita illum exercebo, ut
(680) Huius diei, meique semper meminerit.
Nunc ad Fabullam vicinam hanc fabulatum eo:
Ubi domum rediero, sentiet pugnos, unguesque meos.

ACTUS V. SCENA II.
CHREMES, PERILLA, PAMPHILUS.
Eiusdem generis.

AUdio Perilla quotidianas inter filiam,
Generumque nostrum Pamphilum esse turbas: quae
[p. 156] Cunae
(685) Res quantopere mihi doleat, verbis equidem nequeo eloqui
Per. Meo quoque animo, mi Chreme, aegritudo haec maxima est,
Sed eccum Pamphilum, cunas gestantem: hui,
Quid istud est novae rei? sed aliò deflectit viam,
Revocemus. Hem Pamphile. Pam. Quis est qui me vocat?
(690) Socer est, socrusque, opportunè herculè, his nunc consilium
Aperiam meum: simulque adiutores in hoc
Negotio mihi ut sint orabo. Chr. Quid istud esse
Dicam Pamphile? quo defers has cunas? an parturit
Uxor? Pam. Parturit illa quidem: quin potius parit
(695) Quotidie. Chr. Eho, quid isthuc monstri est? Pam. Iurgia,
Rixas, turbas, tumultus, cui malo remedium ego nunc mihi
Quaeram. Chr. Quod remedium Pamphile? narra obsecro,
Nam audire gestio. Pam. Tam placidam atque mitem eam
Reddam, quàm ovem. Per. Quo pacto amabo? Pam. Non est nunc
(700) Narrandi tempus. Eamus intrò: ibi meas
Artes vobis commemorabo. Chr. Ubi illa nunc est?
Pam. Foras confabulatum cum vicinis exibat modò;
Neque eam reversuram arbitror ante vesperum:
Adeo iucundae, dulcesque illi sunt inanes fabulae.
Chr. (705) Praecede, sequimur, ^{________________}

[p. 157] Cunae

ACTUS V. SCENA III.
NISA, CHREMES, PAMPHILUS, PERILLA.
Eiusdem generis.

^{________________} Nunc tandem lepidis saturata fabulis,
Sub coenae tempus, utî mos est mihi, redeo domum:
Ubi nisi omnia à meo furcifero reperiam
Parata, vae capiti, oculisque illius! Faxo ne
Iam elabatur, utî modo, cui si in capillum
(710) Semel involavero, eò redigam miseriarum, ut
Perpetuò sit miser. Chr. Quae nobis Pamphile
Dixisti, probè intelleximus omnia.
Sed dic seriò sodes, putas successurum,
Si ad eum rem aggrediaris modum. Pam. Non est dubium id
(715) Quidem. Vos modo facite ut adiutores sitis mihi.
Chr. Faciemus herculè sedulò, sed eccam, adest.
Pam. Video, continuò, nisi fallor, me iurgio
Adorietur. vos intrate paulisper: & mox ad meam
Vocem exilite protinus. Chr. Fiet. Pam. Nunc te virum
(720) Praebe Pamphile: neque ungues, neque pugnos eius time.
Nis. Vah, siccine rursum te ociosum hîc stantem reperio
Scelus? Pam. Eho, blanda atque amica salutatio.
Nis. Etiam rides pessime? nae ego te pro istis dictis,
Ac factis exercebo, ut ne impunè in me
(725) Illusisse videaris. Pam. Non agnosco te tam
Superbam, atque efferam. Nis. Rursusne irrides pessime?
[p. 158] Cunae
Hem, quid cesso? aut cur non in oculos illi involo
Sacrilego? Pam. Age, si quid lubet. Nis. Praesto sum. Vapula
Trifurcifer. Etiam referire audes sceleratissime?
Chr. (730) Quid hae sibi turbae volunt? Nisa, cohibe iracundiam:
Et contendere cum marito, matronae indecorum,
Ac turpe esse existimo. Nis. Nihil ego moror
Talem maritum: cui iam spiritum interclusero,
Ne me lacessat amplius. Quid istud? ah
(735) Scelerate, quò me abripis? Pam. Hem, subveni pater.
Chr. Adsum. Pam. Nunc lepidum faxo ut videatis spectaculum,
Nis. O populares! succurrite, atque opem ferte miserae.
Pam. Iam ego procacitatem te docebo tuam.
Nis. Subvenite sodes vicinae. Vah, haeccine
(740) Fieri in civitate liberâ?
Subvenite, subvenite mihi obsecro.
Pam. Iam constricta, vinctaque est satis. Nunc agitanda
Usque est mihi, ut hanc furiosae mentis edormiscat
Insaniam. Per. O spectaculum novum, & nunquam
(745) Visum antea! Nis. Prô Superi, atque inferi omnes! Pam. Oh, quiesce
Sodes mea Nisa, & temet ad somnum compone.
Nis. Ut te supremus perdat Iupiter. Pam. Dormi,
Dormi inquam: somnus herclè medebitur tibi.
Chr. Nae tu nugator es facetus Pamphile.
Pam. (750) Hoc unum deerat illi pater: in cunis olim eam
Infantem non agitastis satis: hinc illa oritur morositas.
Nis. Ego pol modo te occidam sacrilege. Pam. Quiesce
[p. 159] Cunae
Mea Nisa: mox animi redibit sanitas.
Nis. O miseriam! nemo me audivit vociferantem?
(755) Nemo infelici subvenit mihi? Pam. Ego mox subveniam,
Ubi morbum tuum edormieris. Nis. Vae tibi
Mastigia, nam nemo me exorabit, quin te uti
Dignus es, iam iam ulciscar. Neque quisquam erit,
Qui non hoc merito à me factum dixerit,
(760) Cum tanta me hac affeceris contumelia.
Pam. Alijs tibi verbis erit utendum, siquidem
Hinc eximi velis. Nis. Quid? an etiam me tibi
Supplicaturam arbitraris sceleratissime?
Dissolve me, dissolve inquam. Vah, discrucior mihi
(765) Cultrum deesse, quo haec praecidam vincula:
Et quem deinde in pectus tibi recondam, hominum
Quos terra sustinet nequissimo. Per. Mitte
Minas mea Nisa, ac desine stomacharier:
Ego iam faxo ut solvaris. Pam. Nemo illam hinc liberabit,
(770) Aut eximet mater, nisi prius frugi
Se in posterum futuram mihi promiserit.
Ni. Egon’ tibi illud promittam impudens? Vah toxicum
Tibi praebuero lubentius. Chr. Age mea nata, promitte,
Ego te solvam protinus.
Nis. (775) Suadere noli; nunquam faciam, quin mori malim,
Quàm non hanc tam insignem in me iniuriam ulciscar.
Pam. Et tamen id erit faciendum tibi, si his liberari
Vinculis velis. Chr. Age Nisa. Nis. Non possum pater.
Chr. Potes: sic te rediges in gratiam. Nis. Parvi
(780) Ego eius gratiam facio, qui mecum agit
[p. 160] Cunae
Tam illiberaliter. Per. Eia, quiesce, atque ausculta mihi.
Tu te probam praesta posthac, ego tibi
Illum maritum fore polliceor commodum.
Nis. Verba isthaec sunt. Chr. Fiet procul dubio. Ad me recipio.
(785) Tu modò tuae fac utî modereris iracundiae.
Nis. Vah, egon’ me induci patiar, ut huic
Supplex fiam? non pol faciam. Per. Nihil isthoc erit opus:
Tantum te officio probae matronae facturam
Promitte in posterum. Pam. Imo nisi sua se delicta
(790) Posthac correcturam, mihique per omnia
Morigeram, atque obsequentem fore receperit,
Nunquam illam hinc eximam. Nis. Os durum. Pam. Tum contumaciae, &
Tuae procacitatis, quâ in me es hactenus
Usa, veniam velim preceris, coram his tuis
(795) Parentibus. Nis. Etiamne amplius? Pam. Delibera,
Tecumque statue, quid tibi faciendum siet.
Per. Ne tergiversare mea Nisa, faciendum est, nam in eum
Iam res devenit locum. Nis. Ah, desine: nam nihil agis
Mater. Chr. Non poenitebit te facti, & nobis
(800) Qui consiliùm dedimus, gratias ages
Postea. Nis. Heu, quò inducitis miseram! Pam. Faciat quod vult, nihil
Moror. Per. Faciet Pamphile. Nis. Age, age, faciam: solvite
Modo me, atque his liberate vinculis: pudet
[p. 161] Cunae
Enim me, atque piget huius tantae infamiae.
Chr. (805) Hem. laudo, faciemus sedulò, soluta es, exili.
Pam. Nunc quod promisisti, praestandum est tibi.
Nis. Quid? Pam. Eho, rogas? procumbe in genua,
Et tuorum delictorum nos veniam precare.
Hem, cessas? in cunas te per Iovem rursus
(810) Conijciam, ni id quod pollicita es effeceris:
Neque toto te hinc eximam die. Per. Obsequere
Nisa, facile factu est, quod maritus imperat.
Nis. Non video quo pacto hinc elabar, improbae
Eius voluntati nisi morem gessero:
(815) Itaque faciendum erit. Chr. Nunc te amo mea Nisa. Nis. Ignosce Pamphile,
Et vos mei parentes, quod peccatum est, sarcietur in
Posterum. Per. Euge, iam mihi places mea
Nata. Pam. Si tu te probam mihi uxorem praestiteris,
Ego me tibi commodum maritum polliceor
(820) Futurum. Praecedite vos nunc intrò, ego iam iam sequar.
Advertite obsecro spectatores quàm lepido,
Facilique invento hanc actionem vobis ex Tragoedia,
Commutaverim in Comoediam. Vos iam appello viri,
Qui morosas, difficilesque uxores habetis
(825) Domi: à me exemplum capite, non aliâ eas
Ratione, aut modo emendaveritis melius.
Nunc, si quod actum est vobis placuit, plaudite.

FINIS.

[p. 162] Vitulus

VITULUS. FA-
BULA LUDICRA.

ACTORUM NOMINA.

COROEBUS,	rusticus.
CANTHARA,	Coroebi uxor.
BACCHIS, SYRA,	}	meretrices.
CHREMES,	rusticus.
PINALDUS,	Lanio.
DORIO,	Pinaldi famulus.
SOSTRATA,	Chremetis uxor.
BERARDUS,	Exorcista.

PROLOGUS.

Iambici.

SAlutem vobis plurimam precor, viri,
Ac feminae, huc quotquot venistis, scenicos
Spectatum ludos: quos nunc exhibebimus
Iocosos, atque ludicros: castos tamen,
(5) Atque verecundos. Obscoenos enim iocos,
Salesque inurbanos noster didascalus
Cane peius, & angue fugiendos sibi putat.
Nihil turpe est rudi instillandum testulae,
Quae odorem, quo semel imbuitur, servat diu.
(10) Et quanquam id hactenus cavisse sedulè
Se existimat; haud desunt tamen, qui in illius
[p. 163] Vitulus
Comoedijs quaedam parum pudica esse asserunt.
Qui falli, & tota mihi videntur errare
Viâ. Rerum, ac verborum castimoniam,
(15) Et puritatem amat choragus noster, at
Superstitionem morosam, & nimis anxiam,
Tetricamque curiositatem plane despicit.
Aequis hominibus, atque candidis suam
Probari cupit industriam. Dedit aliàs sacras,
(20) Ex mysticis vobis depromptas litteris.
Iam ludicram, ac profanam accipite fabulam.
Iocos, facetiasque hoc tempus postulat.
Advertite animos, atque cum silentio
Auscultate obsecro argumentum fabulae.

PERIOCHA.

Trimetri Iambici.

COroebus ab uxore ad mercatum mittitur.
Qui de via fatigatus, divertit in
Cauponam: ubi à meretriculis potu obrutus,
Vitulino tergori insuitur, atque ebrio
(5) Chremeti venditur pro vitulo. Accersitur
Manè lanio: qui voce Coroebi territus,
Fugit: dein’ exorcista vocatur, ut suis
Furentem incantamentis placet belluam.
Hic quoque metu tremens abit. Mox cognito
(10) Fuco, ridetur affatim. Coroebus à
Chremete, & Sostrata domum ductus, redit
In gratiam cum uxore decepta dolo.

[p. 164] Vitulus

ACTUS I. SCENA I.
COROEBUS.
Iambici.

NAe ego hominum, qui vivunt, sum infelicissimus,
Cui tam molesta, ac rixosa uxor contigit.
Quae non humaniter me, atque ut bonam uxorem
Decet, tractat, sed quae miserum durissimis
(5) Quotidie, atque adeo indignis exercet modis.
Non maritum me suum esse deputat,
Sed vernam potius, aut mancipium vilissimum.
Nulla mihi per eam quies, nulla intermissio
Conceditur laboris: neque me respicit
(10) Quicquam, neque aetatem meam.
Molesta, superba, procax, morosa, contumax.
Aequum sit, an iniquum, quod imperat, nihil
Videt, nihilque pensi habet.
Cui si pergas repugnare, irrites magis.
(15) A solis ortu usque ad occasum, aut domi,
Aut in agro sudandum, & laborandum est mihi.
Nunc sunt mulgendae vaccae, nunc curandi equi,
Nunc frumentum flagellandum; nunc defricanda
Mulctralia, nunc purgandum stabulum. Denique
(20) Nullum ocium datur mihi: neque eam miseret mei
Unquam. Verum hoc unum illi curae est maximè, ut
Sibi sit benè, cum mihi est malè.
Porrò ad mala haec isthuc quoque accedit, mihi
Quod multò omnium est gravissimum:
(25) Nimirum quod me illa utî hominem insulsum, atque fatuum
[p. 165] Vitulus
Contemnendum, atque adeo illudendum proponat sibi.
Me caudicem, bardum, stupidum, insipidumque esse, usque clamitans.
Quae nisi omnia patienter feram; aut si me unico
Saltem verbo excusare, aut illam refellere
(30) Parem, ex insana insaniorem eam reddo mihi.
Cui ego malo quod remedium inveniam, planè nescio.
Sed crepuit ostium, at at, ipsa exit foras.
Vae capiti, scapulisque meis, nisi me sedulò
Laborantem conspiciat. Mulctrale igitur hoc
(35) Mihi defricandum, ac abluendum sumam. Sic agam.

ACTUS I. SCENA II.
CANTHARA, COROEBUS.
Eiusdem rationis versus.

PRoviso quid meus agat cessator: quo non puto
Alium magis esse ignavum, tardum, ac desidem
Usquam stipitem, non hominem esse dixeris.
Hebes est, iners, vecors, ac stolidus, stertit noctes & dies.
(40) Nae ego infelix sum, quae tali marito nupserim.
Sed eccum caudicem adoriar.
Probè, ut putat, officio nunc fungitur suo:
Qui cum se maximè movet, nihil promovet.
Hem, quid agis furcifer? Cor. Blanda herculè salutatio.
Can. (45) Quid tecum mussitas mastigia? Cor. Nihil mea Canthara.
Can. Nihil? hem, negas? Quid de salute garriebas impudens?
[p. 166] Vitulus
Cor. Salutem tibi precabar plurimam. Can. Credo ut soles.
Sed ausculta, ut scias, quid absque mora sit agendum tibi.
Cor. Quid, an rursus me ablegare paras quopiam?
Can. (50) Itane statim responsas? vah, crucior mihi
Fustem deesse, quo scapulas tibi conteram ignavissimo.
Cor. Hem, perge sodes mea Canthara. Can. Faciam, at vide, ne me
Ad eundem interturbes modum. Cor. Non fiet. Can. in oppidum
Tibi est eundum protinus. Cor. Eho, in oppidum?
(55) Mulctrale igitur hoc deponam, sed quid eò? dic mihi Canthara.
Can. Tergus vitulinum, & ova, quae collegi plurima ad
Mercatum deferes, praeterea ex gallis alterum.
Cor. Quid gallum? quamobrem quaeso? Can. Quia nihil aliud
Quam totos pugnant dies. Neque mirum, cum unicum
(60) Arbustum non alat duos erithacos.
Cor. Quid hoc sibi vult proverbium? Can. Tace stolide, &
Tuâ quod nihil refert, omitte percontarier.
Cor. Probè herclè intelligo. quanquam tuum arbustum
Non admodum gravatè aluerit duos. Can. Tace inquam,
(65) Et ad iter te accinge, ac perones indue. I
Intrò, parata tibi reperies omnia.
Me miseram! quàm vereor ne haec etiam malè curet, factu tamen
Quae sunt facillima: adeo nil sapit caudex.
[p. 167] Vitulus
Et animus, nescio quid mihi praesagit mali.
Cor. (70) En redeo uxor probe uti conspicis, ad viam
Instructus. Can. Video: sed ubi tergus vitulinum cedo?
Cor. Quia non potui simul omnia. Can. O hominem ignavissimum!
Ehem, adfer ocyus. Cor. Hic est. Sed quomodo,
Gestabo cuncta haec, quae vix asinus, aut mulus ferat?
(75) Et, ne ova frangam, metuo, Can. Quid cessas tardissime?
Ego tibi modum, quo facile gestes, ostendero.
Demitte caput. Cor. Quid tum nunc inceptas? Ca. Ita
Gestabis commodè, sine. Co. Hem, sino. Quis nunc tibi
Videor? Can. Quis alter Hercules:
(80) Non leonis, sed vitulino tergore
Formidabilis. Cor. Clavam insuper mihi
Da, ex qua corbem suspendam gallinariam.
Can. Rectè dicis. Hem tibi. Co. Sic incedam commodè
Et, ne ova frangam, nullum iam erit periculum.
(85) Sed dic mihi, quanti haec vis vendi omnia? Ca. Singula
Vendes stupide, non omnia simul. Cor. Etiam ova?
Can. Garris? de gallo, & tergore loquor. Cor. Nunc intelligo.
Sed quanti vendam? cedo sodes. Can. Gallum decem,
Tergus triginta, si potes, sestertijs.
Cor. (90) Curabo sedulò. Can. Sed audin’? pluris indica.
Co. Scio. Iniquum petam, ut quod est aequum feram,
Can. Tenes. De ovis nihil habeo quod mandem tibi,
In his vendendis fac foro te accommodes.
Cor. Memorem dices te monuisse mea Canthara. At
(95) Priusquam me in viam dem, lactis obsecro
[p. 168] Vitulus
Mihi adfer cymbium. Can. Adferam. Cor. Benigne
Dicis. Nunc te laudo. Can. Hem, ad saturitatem iam bibe.
Cor. Non herclè est ferenda sitis. Nectar hoc mihi sapit
Lac. Can. Cessatum est satis: i, & negotium tuum
(100) Fac exequare gnaviter, quodque alias est
Peccatum, nunc ut sarcias vide. Cor. Dabo operam sedulò:
Vale. Can. Vale, ac matura reditum, audin’. Cor. Cras admodum mane
Faxo reversum me videas. Can. Hem, quid ais? pessime
Excipieris, nisi revertaris vesperi.
Cor. (105) An avem me nunc esse putas, quom testudinem
Appellare soles? ^{________________}

ACTUS I. SCENA III.
CANTHARA.
Eiusdem generis.

^{________________} Abijt tandem furcifer:
Atque utinam redeat nunquam. Ego aedepol eam
Iacturam parvi momenti esse deputem.
Nam quam quaeso mulierem usquam reperias, quae non
(110) Libenter, atque adeò cupide tali careat viro?
Non arbitror in toto hoc vico similem huic invenirier:
Adeo eius stultitia, atque socordia superat omnia.
Atque ideo nihil est, quod tuto illi commiseris.
Quare non mediocriter vereor, ne hoc quoque negotium
[p. 169] Vitulus
(115) Nunc male curet stupidus. Tum cauponas metuo,
Quae simplicibus insidiari solent agricolis.
A quibus hic noster quamvis delusus sit saepius,
Tamen, ne rursus illi verba dent, periculum
Esse puto maximum, namque os illi subleverint
(120) Facillimè: praesertim si vel unicum
Cerevisiae biberit cantharum. Itaque lactis cymbium
Illi dabam libenter, ne sitiret in via.
Nunc ad vicinam hanc ibo Lesbiam, atque de optima
Ut mihi cerevisia promat iubebo. mox
(125) Sub vesperum domum redeo. Quo tempore
Si nondum reversum nostrum cunctatorem reperero,
Vae illius scapulis, quas tam molles, atque pultem reddam ei.

ACTUS I. SCENA IV.
COROEBUS.
Eiusdem generis.

DE via, atque his baiulandis oneribus
Plana me defatigatum esse sentio.
(130) Neque id mirum profecto, cum & gravissimum
Pondus sustineam, & solis aestus hactenus
Perpetuo tolerandus fuerit mihi. Nunc ad
Urbem me tandem devenisse gaudeo: ibi ut existimo,
Quiescendi dabitur locus. Atque utinam emptorem statim
(135) Inveniam: ut ante vesperum mihi domum
Reverti liceat. Atque istud ni fiat, vae capiti meo:
Quod totum uxor mihi tuber reddet undique.
Quanquam id iam defessum est satis,
Etiamsi verberibus non contundatur insuper.
[p. 170] Vitulus
(140) Utinam hic esset aliquis, qui hoc tergus mihi exuat.
Sed solus sum, neque quenquam huc accedere
Conspicor: ipse ut mihi sim adiutor necesse est. Id agam.
Nunc hinc recta via ad forum me confero.

ACTUS II. SCENA I.
BACCHIS, SYRA.
Iambici.

PErpaucos pol Syra reperias meretricibus
(145) Fideles evenire amatores, vel Phormio
Hic vicinus noster, quoties iurabat Bromiae,
Quam sanctè, ut quivis facilè posset credere.
Se nunquam illa viva aliam ducturum domum.
Hem, duxit. Sy. Scio, peccatum ab ipso maximum est.
Bac. (150) Id illi nil morantur perfidi: huc tantum
Incumbunt, ut blanditijs suis precio
Quam minimo voluptatem suam expleant.
Nam formâ impulsi vestrâ, vos illi colunt.
Haec ubi mutata est, aliò animum continuò conferunt.
(155) Nisi prospectum est interea aliquid vobis, deserta vivitis.
Syr. Verum mihi videris Bacchis, dicere.
Bac. Nunc itaque te moneo, atque exhortor sedulò,
Ne cuiusquam istorum te unquam misereat, quin
Spolies atque mutiles, quemcunque nacta sis.
Syr. (160) Itane, ut eximium neminem habeam? Bac. Neminem.
Nam veluti vos illi ex animo non diligunt,
Sic à vobis pecuniam illorum potius quam eos
Amari convenit. Fragile, fluxum, ac fugax
Bonum est forma haec priusquam deperit, tibi
[p. 171] Vitulus
(165) Consulas necesse est. Syr. Memorem dices te monuisse. Quin
Et me, & meum amorem, & vitam permitto tibi.
Te, quae aetate, & prudentia me maior es,
Operâ, atque tuo consilio ut me adiuves, rogo.
Bac. Faciam pol sedulò: tu dicto pareas vide.
Syr. (170) Pro viribus enitar mea Bacchis, ut per omnia
Tuis me admonitionibus obsequentem praebeam.
Bac. Facis ut te decet. At miror huc nullum hodie ex civibus
Potatum divertisse, cum tamen magnus
Toto hoc die fuerit aestus. Syr. Penuria ac
(175) Annonae caritas frugalitatem nunc docet
Plurimos. Bac. Est ut dicis. Spero tamen
Ex ditioribus adolescentes aliquot, aut rusticos
Bene nummatos, huc venturos sub vesperum.
Syr. Ego agricolas non minus opto, quam cives: ex quibus
(180) Lucrum plerumque nobis provenit uberius.
Bac. Verè tu istud. Sed nisi quid me fallunt oculi, procul
Video adventare, nescio quem, onustum probè.
Syr. Nihil fefellit te prospectus: rusticus
Est aedepol. sua, quae non potuit vendere,
(185) Ex urbe domum refert. Bac. Illam praedam nostram fore
Spero. observemus quid sit acturus. Si longius
Ire pergat, blanditijs eum, atque commodè
Loquenda detinebimus. Syr. Oh, rectè, placet.

[p. 172] Vitulus

ACTUS II. SCENA II.
COROEBUS.
Eiusdem rationis versus.

UT te Dij Deaeque uxor perdant, quae me à prandio
(190) Hodie ad mercatum miseris. Meque adeò, qui
Tibi paruerim & non flocci, nihilique fecerim.
Credo ego fecisse illam hoc de industria, quo me
Ultro citroque currendo fatigaret miserum:
Aut quod sola voluit esse domi: aut ad Lesbiam
(195) Vicinam nostram potatum ire, quo inscio
Me saepè commeat. Nam nisi tale quid esset, cur obsecro.
A meridie me ablegasset? quo tempore
Alcedonia in foro esse solent. Sedi ibi diu:
Cum interea nec licitator, nec emptor ad me quispiam
(200) Veniret. Tandem cum spes nulla vendendi mihi
Istic superesse videretur surgo, ac totum oppidum
Perambulo: neque emptorem invenio tamen.
Nunc itaque domum reverti certum est: non tamen
Prius, quam in diversorio
(205) Hoc proximo famem, ac sitim sedavero.

ACTUS II. SCENA III.
BACCHIS, SYRA, COROEBUS.
Eiusdem generis.

SAtis istis substitit diu, nunc huc viam affectat:
Praeda haec pol nostris digna est unguibus. Blande
Hominem compellabo: tu orationi fac
Subservias. Syr. Faciam; nam quo modo id fieri soleat
[p. 173] Vitulus
(210) Calleo. Cor. Cauponam eccam cum ancilla ante ostium
Stare video, commodè herculè. Bac. Noster est, huc se
Deflectit, atque adeò is est, quem nunc maximè
Nobis dari velim. Syr. Nostin’? Bac. Probe. Coroebus est,
Homo stolidus, & insulsus: praesertim cum adbibit
(215) Plus paullulò: quod pol libenter, & cupidè facit.
Cor. Salvete matronae. Bac. Coroebe salve. Cor. Quid? Nostin’
Me, & quo appellor nomine? Bac. Quidni, cum non semel
In aedibus his nostris potaveris. Cor. Iam etiam sitis
Ingens me torquet, nec minor fames. Bac. Benè
(220) Habet: ego isti malo remedium facilè invenero.
Ingredere, atque onera haec depone. Cor. Non est tempus
Ingrediendi, appetit vespera, & iter mihi
Restat longius. Syr. Hem, intra sodes. Cor. Non herculè
Faciam. Hic pro foribus considebo. tu cerevisiae
(225) Mihi prome cantharum, ipse, quod comedam, mecum attuli.
Bac. Nae tu frugalior es, quàm par est. Quod si tales caeteri
Essent agricolae, ad restim propediem cunctis
Iam deventura res esset cauponibus.
Cor. Magnum vectigal parsimonia est. Bac. Etiam sententias
[p. 174] Vitulus
(230) Tenes Coroebe? Cor. Teneo. Sed verborum iam est satis.
Prome potius: fauces enim ariditate crepant mihi,
Ego merenda, quam attuli domo, super
Scabellum hoc apponam. Ba. Abi Syra, ac prome ocyus.
Cor. Non herclè sapit cibus, nisi prius aridum
(235) Guttur potu colluero. Syr. Coroebe, haec fausta sit
Tibi cerevisia. Cor. Euge, beasti, cedo cantharum
Sodes. Syr. Accipe. Bac. Quo pacto illa tibi sapit cerevisia? Cor. Ut
Nectar merum. Bac. Bibe largius. Cor. Quid etiam largius?
Totum ebibi. Bac. Hem, bene fecisti, laudo: Syra
(240) Prome iterum, atque audin’, diligenter annota. Syr. In
Hoc obliviosa, aut tarda soleo esse minimè.
Cor. Nunc mihi cibus sapere incipit meliuscule.
Syr. Hem, accipe Coroebe plenum cantharum. Cor. Bene
Facis: nam etiam nunc sitio. tanta est sicci gutturis
(245) Ariditas. Bac. Quin bibe largiter, cerevisia optima est.
Cor. Talis herclè videtur mihi. Quod est tibi
Nomen? Bac. Mihi? Bacchidem appellant. Cor. Hem, Bacchidem,
Ego pol talem Bacchidem, quàm Bacchum malim. Sy. Eho, benè,
Atque facetè. Cor. Quod tibi iuvencula? Syr. Syra. Cor. Meminero
(250) Probè. Praebibo tibi Bacchis. Bac. Sit saluti
Coroebe. Indulge genio, atque hilarem te praebe. Cor. Syra,
[p. 175] Vitulus
Micas istas da gallo: ac potum etiam admove:
Ne, dum ego satur sum, ille pereat inediâ. Syr. Curabitur.
Bac. Estne hic gallus venalis? Cor. Est, & caetera
(255) Etiam: tergus nimirum vitulinum, atque ova omnia.
Bac. Quanti indicas? Cor. Singula non omnia simul ut
Vendam, mea mihi praecepit Canthara. Syr. Valeat
Illa: an tu, cum vir sis, mulieri parendum tibi
Putabis stultè? Vah, magna pol te, & alios viros
(260) Ignominia afficis. Quanti? indica sodes. Cor. Non herculè
Faciam: memini enim in mandatis quid sit datum mihi.
Bac. Hem, praebibo tibi Coroebe. Cor. Habeo gratiam
Mea Bacchis. Bac. En, totum ebibi. tu uti respondeas
Vide. Cor. Bonâ fide? Bac. Optimâ. Cor. Bene fecisti, cedo cantharum.
Syr. (265) Promam. Cor. Quid cessas? non herculè committam à muliere
Ut superatus videar. Syr. Hem tibi. Cor. Quid nunc ais Bacchis?
Quid tu autem Syra? Syr. Virum te praebuisti strenuum: laudo.
Cor. Nunquam etiam usquam fui, quin omnes me laudarent plurimum.
Bac. Nihil mirum: nam merito istud semper tibi accidit tuo.
Cor. (270) Oh, rectè Syr. Non sentit caudex sibi palpum obtrudier
Bac. Coroebe, quo nunc animo es? nondum has tuas
[p. 176] Vitulus
Vis vendere merces? Cor. Ova primum à me emite, mox
De reliquis videro. Ecce contemplamini,
Recentia sunt omnia. Syr. Coroebe, praebibo
(275) Tibi dimidiatum hunc cantharum. Cor. Totum ebibe.
Syr. Lubens id fecero, si idem te facturum promittas mihi.
Cor. Promitto, quid cessas? Syr. Hem tibi. Cor. Bene fecisti Syra.
Syr. Coroebe, recentem tibi promam cantharum.
Bac. Propera. Cor. Mea Bacchis, mea festivitas, quanto
(280) Nunc mihi formosior videre, quam dudum.
Bac. Et tu pol multo hilarior. Sine Cerere,*
Et Baccho friget Venus. Cor. Euge osculum mihi
Da mea vita. Bac. Neque hoc, neque si quid aliud amplius
A me petas, tibi negandum existimem,
Syr. (285) Accipe Coroebe, atque ebibe. Cor. Nihil est quod aequè fecero
Lubens. Bac. Ut bibit helluo. nae nos te, ut dignus es,
Exercebimus. Cor. Oh, nunc demum mihi vivere
Lubet. amplectere me Syra cum suavio.
Syr. Faciam & lubenter aedepol. Cor. Non tam nectar sapit,
(290) Quàm istud osculum. Sed vespera appetit.
Abeundum nunc erit mihi: si modo domum
Luce venire velim, & metuo ne uxor ebrium
Me esse sentiat. Syr. Manebis hic Coroebe,
Si nos audias: neque sub noctem te dederis in viam.
[p. 177] Vitulus
Cor. (295) Nihil agitis subducatur ratio, quod cantharos
Promsisti Syra? Bac. Mitte isthuc, ac bibe largius.
Eho, propino Coroebe. Cor. Sit salutiferum mea
Bacchis. Sed tamen abeundum est mihi: quo meo animo nihil
Est aegrius. Syr. Valeant ista, & nobis bene consulentibus
(300) Obsequere sodes. Quam non sit tutum, de nocte per
Viam ire hominem solum, nosti. Cor. Surgendum est tamen. At at, quid hoc?
Vicit cerevisia quam bibi. Syr. Nimirum hoc Bacchidis
Consilium rectum erat: ut apud nos hîc maneres
Coroebe. Cor. Agitedum, si id mihi arbitramini
(305) Expedire, faciam. mos gerendus est
Bacchidi. Bac. Coroebe nunc mihi videris
Sapere. Hem, sessum illum recipe Syra. Syr. Hic mihi latus
Dextrum claude Coroebe. Cor. Osculum mihi da, mea
Vita. Bac. Hem tibi cantharum. Cor. Iucunda oratio.
Syr. (310) Pol ebrius est totus. Bac. Iam iam in nassam incidet:
Nunquam enim hodie casses evaserit meos.
Syr. Tota haec praeda est nostra. Cor. Ut sapiunt ova mea? Bac. Labitur:
Hem, sustine illum Syra. Syr. Ego eum nihil moror.
Labatur furcifer. Bac. Ha, ha, he in cacabum incidit.
(315) Aqua repletum sordidas ut abluat nates.
Sy. Spectaculum risu dignum. Ba Extrahamus pecus.
[p. 178] Vitulus
Ne fortè expergiscatur, frigus sentiens.

ACTUS II. SCENA IV.
BACCHIS, SYRA.
Eiusdem rationis.

QUid? quid venire in mentem nunc posset mihi?
Quidnam? quo ludos hic aliquem faciam lepidos?
(320) Si modo fortuna se secundam praebeat
Mihi. Syr. Quid istud obsecro? Bac. Ridebimus affatim,
Ut opinor. Nec ea res nobis incommodo
Erit Syra. Syr. Oh, quo pacto? dic sodes. Bac. Age,
Dicam, at primum tu gallum, atque ova intrò aufer. Haec
(325) Ut nobis cedat praeda, efficiam callide.
Syr. Eo quanquam, quid incoeptes, non intelligo.
Bac. Quin maius hinc nobis spero lucrum, si Fors
Modo faverit. Ut stertit sterquilinium. Nae ego
Te exercebo probè. Syr. Hem, redeo. Nunc quid facere
(330) Constitueris, dic mihi amabo. Bac. Ausculta, Ebrium
Hunc tergori involvemus, & consuemus undique,
Eumque modo sub noctem rustico alicui
Poto, venum obtrudemus pro vitulo. Syr. Vah, callidum
Consilium, modo venerit aliquis. Bac. Bene ominare: non
(335) Diu erit, quin mirum conspicias spectaculum.
Hem, tu filum, atque acum mihi expedi. Syr. Effero.
Bac. Credo hanc rem nobis successuram ex sententia
Adeo mens mihi, nescio quid praesagit boni.
[p. 179] Vitulus
Sy. Hem Bacchis, accipe acum, & filum satis longum,
(340) Ut arbitror. Bac. Tu hic nunc esto adiutrix mihi.
Syr. Iuvabo sedulò. Bac. Crumenam ei primum adimam: Nihil
Omnino sentit caudex: mortuum illum dixeris.
Quid cras futurum arbitrare Syra, crapulam
Cum edormierit? Sed video huc adventare, nescio
(345) Quem. Dij nos respiciunt Syra. Is pol ebrius
Est quoque, nisi oculi hallucinantur mihi. Syr. Bene
Mecastor factum, gaudeo. Hic iam colligatus, &
Consutus est satis. Vide obsecro Bacchis,
Malè peream, nisi vitulum esse putaveris.
Bac. (350) Rectè. Sed aliud est, quod nunc ago. Viden’
Accedentem? Syr. Quidni. Ebrius est totus. Bac. Ego
Meo hunc circumveniam modo.

ACTUS II. SCENA V.
CHREMES, BACCHIS, SYRA.
Eiusdem generis.

NAE nos cutem curavimus, genioque indulsimus
Lautè, atque prolixè, à summo mane usque ad vesperum.
(355) Utinam talis mihi saepe eveniat compotatio.
In qua me planè asymbolum
Fecit vacca, multò pluris, quàm emeram,
Vendita. Bac. Audin’ quid dicat Syra?
Syr. Audio. Vaccam se gloriatur ex sententia
(360) Vendidisse. Bac. Ita est. Chr. Sed antequam domum
Me conferam, vicinae hae mihi mulierculae
Sunt compellanda, atque ab ijs osculum petendum.
[p. 180] Vitulus
In quo quidem minimè difficiles fore eas arbitror.
Bac. Prô Iupiter! vicinus hic noster Chremes
(365) Est. nullum nunc mihi magis optarim dari,
Hic faceto erit nobis illudendus ioco.
Namque hominem magis emacem, ac vendacem illo invenias neminem.
Chr. Sed eccam commodè pro foribus stare utramque conspicor.
Quod de Syrenibus poëtae fabulantur, id
(370) Hîc praetereuntibus accidit quotidie, quos suis
Blanditijs illae in fraudem illectant, ac malis
Gravibus mulctant saepissimè. Sed ego mihi
Ab eis cavero, nam non ingrediar: at foris
Cum illis paulisper fabulans
(375) Non nisi unum mihi promi iubebo cantharum,
Dein’ domum rectâ me recipiam viâ. Bac. At
Nos te tractabimus ut mereris furcifer.
Huc te qui contulisti in tempore, Lux dubia dolis,
Ac fraudibus est accommoda. Alloquar. Salve
(380) Chreme. Chr. Eho, salvete mulierculae. Quem ante ostium
Hic praestolamini tam vesperi? Bac. Lucri
Bonus odor evocavit nos foras. Chr. Rectè. Sed osculum
Ab utraque mihi volo. Syr. Nihil detrectamus. Chr. Bene
Herculè fecistis, laudo: prome cantharum.
Syr. (385) Fiet. Bac. Hilaris pol nunc planè mihi videris
Chreme. Credo hunc tibi diem illuxisse prosperè.
Chr. Prosperrime, tales ego mihi optarim plurimos.
Bac. Et nobis quoque felix, faustusque fuit satis.
[p. 181] Vitulus
Syr. Chreme, accipe cantharum. Chr. Cedo. Sed dic mihi
(390) Sodes Bacchis, quidnam id sit, quod vobis hodie accidit
Feliciter? Bac. Dicam. Vitulum emimus modò,
Bene admodum saginatum, ex sententiâ.
Chr. Ubi iste est? Bac. Eccum eum. Chr. Crassus herclè, ac pinguis
Est totus. Sed rursusne hunc vultis vendere?
Bac. (395) Volumus, si emptor contingat commodus. Chr. Mihi
Eum vendite: pecuniam numerabo protinus.
Bac. Placet. Chr. Quanti indicas? Bac. Florenis quatuor. Chr. Ah,
Nimio profectò. tres dabo. Bac. Vah, itane Chreme
Licitare? mirum ni esse furtiuvm putes.
Chr. (400) Age, age, decem adijciam sestertios. Satis
Id sit vobis. Bac. Sed praesentem pecuniam,
Ut dixti, numerari nobis volumus. Chr. Dabitur statim.
Bac. Agedum, ratum esto. Chr. Nunc tibi praebibo Bacchis.
Bac. Bibe largiter. Chr. Bona herculè est cerevisia.
(405) Sed vitulum statim à vobis velim
In haram hinc abducier, cras admodum mane
Iubebo vocari lanionem. Bac. Pecuniam
Prius numera. Chr. Accipe, lectum est, conveniet numerus,
Quantum promisi. Quin duo sesterti
(410) Supersunt, quos pro cerevisia datos puta. Bac. Adiuva
Me Syra. Syr. Praesto sum. Bac. In hara concludamus pecus.
[p. 182] Vitulus
Chr. Ibi te oblecta supremum supplicium crastino
Lues die. Bac. Nunc intrò abeamus hinc Syra.
Nae nobis hic ludus cessit feliciter.
(415) Dij boni, quantus cras populi erit risus,
Ubi noster hic innotuerit fucus. Nunc ostio
Clauso, nos ad somnum componamus. Syr. Rectè mones.

ACTUS III. SCENA I.
CANTHARA.
Iambici.

ME miseram, vix sum compos animi, ita ardeo iracundiâ.
Neque, somnum hac nocte oculis vidi meis. Quin nescio
(420) Quid suspicer, aut quid ei evenisse cogitem.
Sed dubium non est, quin in ganeum aliquod se immerserit,
Ubi totam hanc noctem inter meretrices degit suaviter.
Nae ego illum modo domum ubi redierit, ut dignus est,
Exercebo mastigiam. Ah, quam nunc illum mihi
(430) Dari velim, ut in eum hanc animi evomam aegritudinem:
Utque in capillum illi involem, oculosque unguibus
Exsculpem sceleratissimo. Qui me sibi
Tam audacter, & imprudenter illudendam existimat.
Mox supplicans: opinor, aderit. Sed nihil
(435) Aget, nimium pol errat, si me precibus, aut
Lachrymis placari posse putat. Satis, satis
Iam uxor lenis, ac placabilis fui.
Iram nunc eius faxo, ut sentiat, cuius patientia,
[p. 183] Vitulus
Ac lenitate turpiter est abusus hactenus.
(440) Si ille sibi in prostibulis, & diversorijs
Consumendum arbitratur, quod comparcimus
Nos, nostrum defraudantes genium: ego vicissim
Eum probe ulta, in tempore prospiciam mihi.
Sed fortasse aliud erit, quod illum sit remoratum tam diu.
(445) Istud quidem velim, quanquam, ne sit quod suspicor,
Nimium vereor: ubi ubi est, celari non poterit diu.

ACTUS III. SCENA II.
CHREMES, PINALDUS, DORIO, COROEBUS.
Eiusdem rationis versus.

QUid isthuc? itane ad clarum dormivi diem?
Et tamen adhuc nox multa oculis inest mei:
Neque hesternam etiam nunc satis edormivi crapulam,
(450) Nimis herclè largiter potaveram, & gulam
Ad summum oppleram luxu dapsili. Neque
Sine magno etiam meo lucro, atque commodo.
Mitto iam vaccam, nimio venditam. Vitulum insuper
Emi à vicinis his meretriculis, bene
(455) Saginatum, ac pinguem, precio admodum vili:
Quem iam mihi mactandum puto. Itaque lanio nunc
Huc erit accersendus Pinaldus. Quin Syro,
Famulo nostro id dabo negotij. Sed commodè, &
Per tempus video eum huc accedentem cum servulo,
(460) Securi, alijsque armis probè instructum. Nihil
Posset mihi nunc accidere opportunius.
Pin. Move te Dorio. Dor. Moveo meherclè sedulò.
[p. 184] Vitulus
Pin. Credo sed aut nihil, aut parum
Promoves, non cogitas iamdudum septimam
(465) Praeterijsse horam? Sed Chremetem ante ostium
Consistentem video. hui, tam mane, qui heri
Tantum biberat. Chr. Hem, salve Pinalde. Pin. Eho, Chreme
Quid te tam diluculo è lecto evocavit?
Res seria sit oportet, non tibi dolet caput?
Chr. (470) Mitte isthuc, aliud nunc agendum erit tibi,
Pin. Si quâ in re meâ operâ tibi fortè est opus,
Age, impera, ac factum puta. Chr. A vobis heri
Digressus, emebam vitulum. Pin. Quid, vitulum tam vesperi? Chr. Hunc
Velim nobis mactes. Pin. Quanquam aliò propero, tamen quia
(475) Amici sumus, effectum id tibi dabo statim.
Sed ubi est vitulus? Chr. In hara reperies. Pin. Extrahe Dorio.
Ego cultros expediam. Dor. Faciam herculè sedulò
Hu, hu, erige te. Cor. Quid vis tibi? Dor. Prô Iupiter!
Quid isthuc est monstri? succurrite obsecro.
Pin. (480) Quid vociferare, aut quidnam expalluisti Dorio?
Dor. Formidine pol me iste exanimavit vitulus. Si modò
Vitulus dicendus est, & non potius cacodaemon quispiam:
Chr. Dij meliora Dorio Pin. Ipse eum adoriar,
Hem, surge, surge: & progredere. Cor. Sine, sine me. Pin. Deum
[p. 185] Vitulus
(485) Immortalem! quid hoc est prodigij? metu
Animus planè obstupuit mihi. In malam crucem
Chreme hinc abi tuo cum vitulo, Dorio, sequere
Me: nolim mihi cum isthoc monstro quicquiam esse negotij.

ACTUS III. SCENA III.
SOSTRATA, CHREMES, COROEBUS.
Eiusdem generis versus.

QUas excitari hîc turbas audio? Chreme,
(490) Quid extimuisti? aut quid palles? satin’ salva
Res. Hem taces? Chr. Quid ego tibi dicam miser?
Quem heri vitulum emi, eum negant esse vitulum
Sos. Quid igitur? Chr. Quid? cacodaemonem. Sos. prohibeant hoc
Superi. Chr. Lanio cum famulo aufugit territus.
Sos. (495) Mira praedicas. Chr. Atqui verissima.
Quod si fortè mihi non credis, rem ipse experire,
Haram ingressa. Sos. Ah, tun’ me quod ipse non audes,
Facere iubes? Chr. Bis iam tentatum est, neque sine
Magno periculo. Sos. O viros fortes, ac strenuos!
Chr. (500) Siccine ais? accede propius, si tuto te id facturam putas,
Sos. Nae ego formidolosa sim, vitulum mihi
Si metuendum esse existimem. Her, her, satis dormivisti diu,
Surge hic dies tuae neci
Est destinatus. Cor. Vah, sine dormiam. Sos. Dij boni!
(505) Servate me obsecro, Chreme, succurre miserae
[p. 186] Vitulus
Mihi. Chr. Quid nunc ais Sostrata? satin’ credis
Non esse vitulum? Sos. Eheu, me infelicissimam!
Genua terrore mihi succidunt. Hem sustine
Me oro Chreme. Chr. Nae ego hunc vitulum emi auspicio malo!
Sos. (510) O rem prodigiosam! Quid agimus nunc? aut qui das consilij?
Chr. Neque quid dicam herclè, neque quid consulam scio:
Ita mihi mentem ademit hoc inexpectatum
Malum. Sos. Tamen consilium nobis erit inveniendum Chreme.
Chr. Quid si exercistam huc accersi iubeamus, ut
(515) Pecudem incantet, malumque istum genium, qui eam
Exagitat, expellat. Sos. Placet: namque incantationibus
Magnam atque admirabilem vim inesse praedicant.
Chr. Ego ad illum eo, tu me domi operire, dum
Redeo. Sos. Propera. Enimvero quid suspicor,*
(520) Aut quid coniectem nescio: nisi à Deo
Nostris criminibus offenso, hoc incommodum
Esse immissum! nam ex qu alia causa tam grave
Nobis oriretur malum?
Quale in vita ego nulli unquam evenisse memini.
(525) Ibo intrò, neque toto hoc die foras quoquam pedem efferam.
Nolim mihi rem esse cum incantationibus.

[p. 187] Vitulus

ACTUS III. SCENA IV.
BERALDUS, CHREMES, COROEBUS.
Eiusdem generis.

INcredibilia sunt, quae praedicas Chreme,
Chr. Nil falsi dixi Beralde. Ber. Quis vitulum loqui
Humanâ voce audivit unquam? Chr. Ego quidem
(530) Praeterquam nunc, aliàs nunquam. Miraberis,
Ubi audieris. Ber. nihilominus, nisi me meae
Fallunt artes, remedium isti inveniam malo.
Chr. Faxint ita superi. Hem, isthaec hara est, in qua
Fascinatum reperies pecus. Ber. Tu cereum
(535) Accende, ego exorcismum, qui hac accommodus
Ad rem maxime erit, quaeram. Chr. Faciam sedulò.
Bene habet: inveni herclè satis efficacem: quo
Vel tres ad inferos facile pepulero cacodaemonas.
Chr. En cereum accensum tibi. Ber. Cedo, exordiar.
(540) Adiuro te cerita pecus, per. Cor. Quid tibi rei
Mecum est? aut quid vis? Ber. Prô Deum atque hominum fidem!
Quid hoc monstri est? pavore animus tremit mihi,
Chreme, male tibi sit cum tuo vitulo. Vale.
Chr. Quid nunc faciam infelix? Exorcista aufugit,
(545) Et totus etiam pauco atque horreo formidine,
Mirum quae saga nobis praestigijs suis
Hanc excantarit pecudem. Quicquid est, ego
Hinc me intrò conijcio: neque fenestras, neque ostium
Toto hoc aperiam die, etiamsi pulsent plurimi.

[p. 188] Vitulus

ACTUS IV. SCENA I.
COROEBUS.
Iambici.

(550) DIsperii, quid agam, quò me vertam, aut in quem hominem
Commutatus sum infelix? Nae haec mirabilis
Est metamorphosis. Dij meretriculas illas
Malè perdant, quae mihi os subleverunt tam turpiter,
Quae me vitulino tergori insutum, ludos
(555) Ac delicias fecere sibi. Circumspice
Coroebe, an te hic habitus, & vestitus satis
Deceat. O me miserrimum! vah, dispudet
Mihi sic data esse verba. ubi marsupium?
Ubi ova, ubi gallus meus? Perierunt omnia.
(560) Quid dicet uxor, ubi domum rediero, oculos
Sat scio, ex capite eruet mihi. Malè herculè
Potatum est. Sed quò me nunc recipiam? namque hîc
Si maneam, risui, ac ludibrio ero omnibus.
Ad proximas has aedes accedem, in quibus
(565) Chremetem habitare existimo. Sed ostium
Clausum est, pulsabo. Nam verecundia homini inutilis
Est, dum necessitas urget, durum, ut ferunt, telum.

ACTUS IV. SCENA II.
COROEBUS, CHREMES
Eiusdem generis versus.

HEus, heus, aperiat sodes aliquis ostium.
Quid istud? nemon‘ prodit? Non pol desinam
(570) Pulsare. hui, quid hoc? an calcibus fores
[p. 189] Vitulus
Erunt effringendae? altum hîc omnes dormiunt:
Quanquam iamdudum clarus illuxit dies.
Pulsabo denuo: neque finem faciam, donec prodeat
Aliquis. Chr. Quis toties, atque tam graviter nostras pepulit fores?
Cor. (575) Eho, fenestram potius, quam ostium aperis Chreme?
Chr. Quis tu homo es? aut quid apud has aedes negotij est
Tibi? Cor. Aperi ostium sodes, ac me intromitte. Chr. Papae.
Unde hic emergit homo, vitulino tergore
Indutus! Cor. Ostium aperi: id te quaeso mi Chreme.
Chr. (580) Ignotum ego intromitto neminem. Quis es?
Cor. Coroebus sum, minimè ignotus tibi. Chr. Deum
Immortalem! est is ipsus, mira hîc nobis accidunt.
Cor. Quin ostium aperi: quid cessas? an diutius
Hic mihi morandum erit? Chr. Faciam, atque ipse ad te prodibo foras.
Cor. (585) Propera. Chr. Quid, audebone progredi? Cor. Quidni.
Nihil tibi à me erit expectandum mali.
Chr. Mirum ni tu hoc fueris monstrum, quod nos exterruit
Hactenus. Cor. Ego nemini terrori, quod sciam,
Fui: at ne risui, & ludibrio plurimis
(590) Fuerim, metuo miser. Chr. Miris certè modis
Hic terruit nos vitulus. Quid tibi contigerit nescio.
Cor. Quid audio? vos vitulus terruit? ubi iste
Erat? dic mihi amabo. CH. Rogas? in isthac nostra hara.
[p. 190] Vitulus
Cor. Quid ais, in hara? atqui ex illa ego prorepsi modò.
Chr. (595) Tun’ ex hara Coroebe? Cor. In ea hac nocte diversorium
Fuit mihi. Chr. Nae tu nos horrendo perterruisti
Metu. Sed commodè eccum huc redeuntem lanionem conspicor:
Eum mihi operiri certum est, ut mirabilem
Hanc rem illi impertiam. Cor. Ego intrò eo, nolo me quispiam
(600) Amictu hoc involutum conspiciat: nam me pudet mei.

ACTUS IV. SCENA III.
PINALDUS, CHREMES, BERALDUS.
Eiusdem generis.

HAc nunc domum redeo, ut visam quid agat Chremes:
Et quo pacto res cesserit ei cum execrabili
Isthoc vitulo, qui me plane exanimaverat metu.
Sed eccum pro foribus eum consistentem video.
(605) Multò nunc quam modo erat, est hilarior.
Quid illi acciderit miror. Compellabo hominem.
Hem, quo modo se res habent Chreme? satin’ ex sententia?
Chr. Eho Pinalde, te hic praestolor accedentem:
Nam nullus est nunc omnium, quem ego mihi
(610) Malim dari quam te. Pin. Quid ita sodes? cedo.
Chr. O nos stultè meticulosos, qui eum nobis
Vitulum tantopere fugiendum putavimus!
Pin. Qui sic Chreme? certo mihi videbatur formidandus nimis.
[p. 191] Vitulus
Sed quid rides, aut quid accidit obsecro?
Chr. (615) Iocularium in malum herclè incidimus inscij.
Pin. Hem, quid factum est? ne retice, ut tecum rideam. Chr. Nihil
Unquam risu magis dignum cuiquam evenisse arbitror.
Pin. Quin dic, quid est? Chr. Dicam, sed rideo accedentem Beraldum,
Hic quoque incantationibus suis modo
(620) Aggressus pecudem, subitò correptus metu
Aufugit turpiter, ut nunc etiam palleat
Vide. ô exorcistam animosum, atque strenuum!
Ber. Deum immortalem! ut me laruatus ille terruit
Vitulus? & vix etiam nunc confirmatus sum satis.
(625) Nihilominus tamen cupio cognoscere,
Quam tandem haec res sit sortitura catastrophen.
Ob id itaque nunc huc speculatum revertor. Sed
Video Chremetem stare ante ostium: Quis ille alter?
Pinaldus est lanio, qui territus quoque
(630) Fugit, accersitus ad mactandum belluam.
Sed quid hoc? nihil aliud quam rident: quid acciderit
Miror: accedam, ac compellabo. Hem Chreme,
Quid agitur? rides? Eho Pinalde, tu quoque hîc
Eras? ubi execrandus iste vitulus? Chr. Ex hara
(635) Erupit, evasit. Ber. Abeat in malam crucem.
Sed quid rides? an risu digna ea res tibi
Videtur? Chr. Defessus iam sum ridendo. Ber. Quid accidit?
Cedo, hem taces? Chr. Multum tu hercule vales tuis
Incantationibus Beralde. Ber. Siccine
(640) Ais, & ludis? Chr. Qui vitulum in homimem commutaveris
[p. 192] Vitulus
Nobis. Pin. Quid audio? Ber. Irrides? referam herclè gratiam.
Chr. Nequaquam: quod res est loquor. Pin. Dic seriò
Chreme, & iocari desine. Chr. Non equidem iocor.
Iam faxo ipsi hominem esse videatis, qui vitulus erat
(645) Modò. Pin. Nae tu nugator es facetus, sed
Mitte iocos, & quid acciderit narra obsecro.
Chr. Faciam, atque libenter herculè: namque ego vobis
Commemorare id malo, quam vos qui percontamini, scire.
Ber. Quin igitur incipis, an nondum etiam solus risisti satis?
Chr. (650) Heri mihi probè poto festive admodum
Os subleverunt vicinae hae meretriculae.
Ber. Quo pacto? cedo: nam audire gestio. Chr. Ebrium
Coroebum, atque vitulino insutum tergori,
Pro vitulo, ebrio vendidere mihi. Pin. Ha, ha, he, nihil
(655) In vita audivi factum festivius:
Nihilque facetum, atque lepidum magis. Ber. Quid ais Chreme?
Coroebum pro vitulo. Chr. Sic est factum, quanquam mei
Me pudet. Pin. O rem novam, atque auditis iucundissimam!
Abeo. per urbem totam hanc dispersurus fabulam.
(660) Valete. Chr. Tu me intrò sequere Beralde: ibi
Faxo magis rideas. ubi vitulum videris, tuo
[p. 193] Vitulus
Exorcismo in hominem commutatum nobis. Ber. Sequor.

ACTUS IV. SCENA IV.
SYRA, BACCHIS, PINALDUS.
Eiusdem rationis versus.

FAcetè pol Bacchis, lepideque rusticos
Illos duos fefellimus:
(665) Neque in toto, ut opinor, reperias oppido
Quenquam, qui non isthuc à nobis, & benè
Dicat factum, & laudet maximè, neque
Dubito, quin modò huc confluxuri sint plurimi,
Totam rem à nobis ut exquirant exactius.
Bac. (670) Isthuc quidem non est dubium mihi. Syr. Ridebitur
Pol affatim. Sed lanionem Pinaldum commodè
Huc accedentem video: rectâ ad nos pergit viâ.
Pin. Conveni aliquot ex nostris compotoribus,
Illisque rem omnem commemoravi ordine. Quis risus, &
(675) Cachinnus passim exortus sit, verbis meherculè
Effari non possem. Nunc mihi negotium
Dederunt, ut apud has meretriculas ientaculum
Iubeam apparari: atque omnes symbolis datis
Sequuturos se promisere protinus.
Bac. (680) Audin’ tu Syra quid dicat? Syr. Oh, audio,
Et in sinu gaudeo. Pin. Sed opportunè eas
Pro foribus stantes conspicor, alloquar; hem mulierculae,
Vitulum vos hîc habere venalem, bene
Saginatum, mihi quidam ex vicinis dicebat modo.
[p. 194] Vitulus
Bac. (685) Eum ex sententia vendidimus heri. Sed furijs is hodie
Coepit miserè exagitarier. Pin. Quid audio? Syr. Oh,
Quasi nescias, cum exanimatus formidine,
Vix effugeris insanientem bestiam.
Pin. Tacete obsecro, iam ridendo omnes defatigati sumus.
Bac. (690) O fortes, strenuosque animos! O confidentiam
Ingentem! quid autem exorcista? ille se virum
Praebens, furiosam pecudem tam placidam, atque ovem
Suis reddebat incantationibus.
Pin. Tace sodes mea Bacchis: rem omnem, ut audio,
(695) Nostis. Nae vos lepidam meditatae estis fallaciam,
Quae per totum iam divulgata est oppidum,
Et quae risum passim excitavit maximum.
Sed nunc qua gratia huc veni, dicam. Ientaculum
Erit apparandum tibi. Mox belli aderunt homunculi.
Bac. (700) Nihil est, quod aequè fecero lubens. Pin. Totus
Hic nobis ridendo, atque iocando tranfigendus est dies.

ACTUS V. SCENA I.
BERALDUS, CHREMES.
Iambici.

AD satietatem iam risimus Chreme:
Ut tandem hinc abeam me tempus monet. Sed quid?
Audebimusne posthac quoquam prodire? Chr. Quid ita?
Ber. (705) Rogas? quia risui erimus omnibus. Tu qui
Hominem ebrium pro vitulo mercatus es ebrius: ego
Qui tam stultus fui, ut eum tanquam bestiam
[p. 195] Vitulus
Furijs exagitatam, incantandum existimaverim mihi.
Chr. In ore erimus omni populo. tum in diversorijs
(710) Fabula compotoribus. Ber. Ebrietas te Chreme
Utcunque excusabit, sed quid de me futurum est, qui
Mane sobrius illudendum me tam turpiter
Praebuerim. Chr. Ut dij Deaeque istas meretriculas
Malè perdant. Vah, pudet sic verba data esse mihi.
(715) At, si vivo, mox referam gratiam: ne me
Impunè sycophantijs, & fraudibus suis
Circumvenisse videantur. Ber. Ego quoque quid imprecer
Eis mali, pol nescio. Chr. Imprecationes
Nostras illae nihil morantur improbae.
(720) Inveniendum mihi erit aliquid, quo par pari
Referam: ne illae suos dolos feliciter
Sibi cessisse glorientur diu. Ber. Huiusmodi
Obsecro aliquid inveni. Chr. Meditabor herculè sedulò.
At uxorem eccam cum Coroebo exire conspicor.
(725) Be. Tu eas hîc operire, ego domum rectâ
Eo viâ: nec toto hoc quoquam progrediar die:
Ita me pudet mei. ^{________________}

ACTUS V. SCENA II.
SOSTRATA, COROEBUS, CHREMES
Eiusdem rationis versus.

^{________________} Esto animo bono Coroebe, ego
Domum ipsa te reducam, atque ut cum uxore in gratiam
Redeas, enitar sedulò. Neque dubito,
[p. 196] Vitulus
(730) Quin id reddam effectum tibi.
Tu tantum ne ipse tibi desis, etiam atque etiam vide. At
Eccum nostrum Chremetem, cuius opera in hac re opus
Erit mihi. Cor. Compella, ne quò hinc abeat longiùs.
Sos. Hem, quò parabas ire Chreme? an rursus potatum quopiam.
Chr. (735) Minimè: satis heri potavi infeliciter.
A potu mihi posthac temperandum censeo.
Sos. Siquidem possis, nihil prius, neque melius:
Verum si incipias, neque perficias gnaviter,
Metuo ne error postremus sit futurus pessimus.
Cor. (740) Valeant ista mea Sostrata, atque consilio me, utî
Promisisti, adiuva miserum. uxor improba
Mihi est domi: quam quâ ratione placem, nescio
Infelix. Chr. Memineris te esse virum. Eho, tun’ feminam
Tibi metuendam existimas? Cor. Non satis qualis
(745) Ea sit, nosti Chreme, non mulierem, sed Tisiphonem, aut
Aliam infernalem Furiam esse dixeris,
Si cum illa res sit tibi. Chr. Apage sis, nimis herculè
Formidulosus es Coroebe. Quin cave potius,
Ne femina imperet tibi. Nodo malo
(750) Malus est quaerendus cuneus. Cor. Hei misero mihi!
Si id solum consulis Chreme, sat consilij habeo. Sos. Quiesce, ego
Huic malo remedium quaeram. Sed tuo mihi
Ad hanc rem, quam paro, opus erit auxilio Chreme.
[p. 197] Vitulus
Chr. Hic sum, utere: namque huic benefaxim lubens.
Cor. (755) Habeo gratiam, & habiturus sum, quoad vivam maximam.
Scio vos antea nunquam usos amicitia mea,
Gratum dicetis me, atque memorem. Sed cedo
Quid habes consilij Sostrata? eloquere obsecro.
Sos. Vitulino tergore rursus te indutum, domum
(760) Ducemus, atque in itinere à venefica,
Aut saga quapiam commutatum in vitulum
Dicemus: quemadmodum à Circe Ulyssis socios ferunt
Conversos esse in porcos. Cor. Etiam rides Sostrata?
Sos. Nequaquam. Eamus intrò, ac tergus indue.
(765) Nae ego eadem impostura fallam uxorem tuam,
Qua heri lepidè huic imposuerunt meretriculae.
Chr. Inepta. mitte nugas, & aliud inveni.
Sos. Iamdudum inveni. Cor. Quid sodes mea Sostrata?
Sos. Quod uxor tua credet facilè. Cor. Age, commemora obsecro:
(770) Nam audire gestio. Sos. Scis quam non sit usquam hoc tempore.
Tutum à praedonibus. Cor. Scio, perge. Sos. In eorum manus
Te dicemus incidisse. Cor. Rectè. Sos. Eos tibi
A mercatu redeunti omnem eripuisse pecuniam.
Chr. Verisimile id erit. namque illud saepius
(775) Evenisse memini. Sos. Insuper te vapulasse usque ad necem.
Chr. Lepidum, ita me Deus amet, commentum. Sos. Tu id ita factum esse assere:
[p. 198] Vitulus
Et membra verberibus assimula tibi contusa esse omnia.
Cor. Hem, laudo, nunquam vidi melius consilium dari.
Sos. Idem nos factum esse affirmabimus: idque non procul
(780) Ab aedibus nostris. Cor. Agite, vos me domum
Deducite. pedibus enim iam insistere nequeo, plané
Delumbatus, à praedonibus. Chr. Oh, rectè. isthuc tene.

ACTUS V. SCENA III.
CANTHARA.
Eiusdem generis.

HActenus ego meum Coroehum in diversorio,
Aut in ganeo aliquo potare suspicata sum:
(785) (Mulieri enim haud ferè fidelem reperias virum)
Sed cum ne nunc quidem domum reversus sit,
Ne quid ei adversi acciderit in via, nimis
Timeo infelix. Plurimae occurrunt mihi
Suspiciones, quae hunc meo animo exaugent metum.
(790) Stultè profectò à me factum est, quae heri illum tam
Serò ad mercatum miserim, ut redire vix
Potuerit vesper: tum quae ipsa hodie non iverim
Potius. Nunc quoniam ille hac totâ nocte abfuit
Domo, quae cogito? quibus sollicitor curis? quod nisi
(795) Aliquid ei evenisset infortunij.
Iamdudum hîc scio adesset. Neque, ego nunc de tergore,
Aut de gallo, aut de ovis tam sum solicita, quàm
Eius saluti, vitaeque metuo misera.
Et nescio profectò, quid mihi animus praesagit mali.
[p. 199] Vitulus
(800) Quapropter non malè me facturam existimem,
Si eadem, quâ illum ivisse, & redijsse arbitror,
Statim iam ad oppidum pergam viâ. At primùm
Hinc ingrediar, ancillae ut isthuc indicem:
Dein continuò rursus prodibo foras.

ACTUS V. SCENA IV.
SOSTRATA, COROEBUS, CHREMES, CANTHARA.
Eiusdem generis.

(805) NUnc non ita procul ab aedibus tuis Coroebe
Absumus, incumbe humeris nostris quantum potes,
Et te pedibus consistere non posse assimula:
Idque adeò cautè, ne si uxor fucum intelligat,
Tu quasi sorex tuo indicio hodie pereas:
(810) Magnumque pudorem incutias nobis. Cor. Sostrata,
Memini probe. mea res agitur: quae si malè cesserit,
Actum est, perij. Chr. Hem, serva, uxorem egressam video foras.
Can. Ad oppidum nunc rectâ propero. at at, quid hoc?
Accedunt huc, nescio qui ebrium, uti videtur, aut
(815) Infirmum, aut mente captum quempiam trahunt.
Mirum ni Coroebus sit meus, adeò ad
Accessum eorum mens inhorrescit mihi.
Sos. Hem stipes, vah obmutuisti? ipse te prodes.
Suspira, vociferare, atque viam comple questubus.
Cor. (820) Me miserum! differor doloribus, genua labant,
Et membra mihi luxata, confractaque sunt omnia.
[p. 200] Vitulus
Ecquis me vivit infelicior! Sos. Rectè.
Sic perge. Can. Is est ipsus, me nulla pol miserior est.
Cor. Haeccine fieri flagitia? nihilque à grassatoribus
(825) Usquam esse tutum? atque adeò in publica via: ô
Supinam legum, atque magistratuum oscitantiam!
Per quam nunc tanta perpetrantur facinora. Chr. Probè,
Ni rem nossem, crederem verè hunc queri.
Can. Hem, quae te agitant intemperiae? aut quid eiulas,
(830) Quererisve furcifer? aut quid est causae, cur aeger huc
Nunc reducaris, qui sanus heri nostra exibas domo?
Cor. Ut summus Iupiter te perdat Canthara,
Quae me ad mercatum hesterno die extrusisti à prandio,
Ut luce redire nequiverim domum. Can. Quid, an
(835) Mihi hic quicquam imputandum esse putas impudens?
Chr. Ah, desine male loqui: satis ipsum Canthara
Cruciat suum infortunium,
Etiamsi tu id maledictis non conduplices.
Can. Quid illi accidit? aut cur pedibus nequit ingredi?
(840) Nae ego illi hunc lethargum excutiam, si fustem sumpsero.
Sos. Vide quid dicas Canthara, satis est miser
Tuus Coroebus: itaque parce malè loqui, ac
Minarier. Can. Quid illi deest? Sos. Eho, rogas?
Vix membra trahit infelix. Co. Eheu, me miserrimum.
Can. (845) Unde hoc illi accidit? cedo. Sos. Cùm heri sub vesperum
[p. 201] Vitulus
Domum rediret, adorti sunt eum in viâ
Praedones aliquot, qui non modò pecuniam
Illi eripuerunt omnem, verùm usque ad necem
Etiam verberibus multis mulctarunt infelicissimum.
Cor. (850) Sic herclè est factum, huiusmodi negotia
Mihi comminisceris semper, quibus me excarnifices, habes
Quod petijsti, nempe ut aliquo occiderem modo.
Ca. Quid isthuc? an ego tibi culpanda videor improbe?
Chr. Neque, tu, neque ille Canthara.
(855) Verùm, quia quod factum est, infectum reddi non potest,
Mitte iurgia: & quod ad hanc rem opus est, consule.
Multa multis eveniunt incommoda,
Bonis etiam, atque industrijs, quapropter, ut
Alia tua facta sunt, hoc quicquid est mali
(860) Aequo animo patere. At nimium hîc cessamus diu.
Tu, si sapis intrò deductum illum cura sedulò,
Dum spes est vitae. Can. Perij, quid posthac solatio aut
Voluptati poterit esse? siquidem hoc quod restat aetatis
Cum claudo, atque elumbi exigendum erit mihi. Chr. Magna
(865) Adhuc spes est. in tepido illum lecto repone. Ca. Praecedo,
Ut apparem vos me sequimini. Sos. Abijt illa, bene pol
Tibi se habent principia. Cor. Superis magnas ago gratias,
Et vobis, quorum ope, atque consilio magnum evasi malum.
Nae ego lepidâ imposturâ hodie os uxori sublevi meae.
(870) Valete spectatores, atque mecum plaudite.

FINIS.

[p. 202] Elegiae

LIBER ELEGIARUM.

DIALOGUS
AUCTORIS ET
LIBRI.

ELEGIA I.

Auct. QUò procul ire paras tacito liber improbe gressu,
Audaci fugiens limina nostra gradu?
Quid rubet insueto facies suffusa pudore?
Quid trepido mussans lingua timore silet?
(5) Cur circumspectas, aut cur discedere gestis?
Praeproperum, iubeo, siste proterve gradum.
Et toties tandem pavido refer ore rogatus.
Quò te transversum mens malesana trahat.
Lib. In lucem, tenebras exosus, repere conor:
(10) Nam lux obscura plus mihi nocte placet.
Quid melius Phoebo, nitidis quid gratius astris?
Quid rutilo clari pulchrius axe poli?
Abstruso contra quidnam deformius antro?
Quid poterit nigro tristius esse pecu?
(15) Tu me dum piceo conclusum carcere servas,
Innumeros memini praeterijsse dies.
Optavique semel caeli convexa tueri,
Et vaga syderij signa videre poli.
Sed miser occlusae latitans in pulvere cistae,
(20) Me longo flebam computruisse situ.
Et mihi dilectae differri gaudia lucis,
Lugebam totos voce gemente dies.
[p. 203] Elegiae
At nunc optatas tandem progressus in auras,
Est animus laxo quolibet ire gradu.
(25) Quare mitte minas, frustra remoratus euntem,
Impedies votis saepe petita meis.
Nam quoties nitidi contemplor lumen Olympi.
Hactenus in tenebris me latuisse piget.
Auct. Heu, quae fallaci tandem vox excidit ore?
(30) Quis furor insanum perfide pectus agit?
Cerne quid incoeptes facinus quantumque pudoris
Hoc pariet nobis insidiose scelus.
Quis te versuto tales in pectore technas,
Aut tantos credat nectere posse dolos?
(35) Quò domini vesane tui tibi cura recessit?
Quò data syncero non violanda fides?
Eheu, quas lachrymas demens, quos stultè dolores,
Quae mihi perfidiae crimine damna feres?
Lib. Parce precor saevis miserum proscindere dictis,
(40) Parce truces dirâ voce creparo minas.
Haec etenim nullum tibi confidentia luctum,
Sed pariet magnum, me modò mitte, decus:
Carmine sacrorum creverunt nomina vatum,
Quorum cum libris fama perennis erit.
(45) Hinc suprema viget vivax post funera virtus.
Et nullo pietas interitura die.
Nos quoque, ni falsam ludunt praesagia mentem,
Artibus ingenuis gloria parta manet.
Quae fera funestae declinans spicula mortis,
(50) Extremo faciet te superesse rogo.
Auct. Quid cupido temulente meram spem pectore pascens,
Promittis nugis nomen inane tuis?
Vanaque magnificis ostentas praemia verbis?
[p. 204] Elegiae
Et credis versus vivere posse tuos?
(55) Quid si promissa nobis pro laude pudorem,
Plenaque lugubri probro dolore feras?
Dum sua facundus promulgat carmina Naso,
Ingenij patitur tristia damna sui.
Occidit Annaeus crudeli morte poëta,
(60) Dum canit ardenti Caesaris arma chely.
Ergo domi praestat vili latuisse cavernâ,
Ingratas hominum quàm subijsse manus.
Lascivoque levis deludi scommate vulgi,
Multaque non aequâ sorte dolenda pati.
Lib. (65) Dura quidem gelidum missus Pelignus ad Istrum
Pertulit, ingenuo non toleranda viro.
Dum miser Ausoniâ nimium semotus ab urbe
Sarmatici sentit frigora saeva soli.
Dum se dilecta teneram cum coniuge natam,
(70) Et patrios luget deseruisse lares.
Aspera dum metuit pharetratae praelia gentis,
Quaeque venenoso spicula felle madent.
Attamen hic omni vixisset tempore felix,
Romanis charus, conspicuusque suis:
(75) Lascivo versus si non dictasset Amori,
Et gratum Veneri composuisset opus.
Nec tamen is turpi solum peccaverat arte,
Laesus & occulto crimine Caesar erat.
Perdidit Annaeum sic coniuratio vatem,
(80) Dum ferus eludit retia vana Nero.
Nos castos canimus pudibundo pectore versus,
Quaeque nigro Momi carmina felle carent.
Nec spurco quicquam, rabidove lacessimus ore,
Pangimus innocuos, & sine dente sales.
[p. 205] Elegiae
(85) Multa quidem fateor, regeris non absonavero,
Attamen ut lateas tutius esse puto.
Auct. Firmior est sero quae gloria tempore crescit:
Si sapis, hanc elegis opperiere tuis.
Sed tibi iampridem manet immutabile pectus,
(90) Nec cupidum quicquam te mea verba movent.
Iam iam tempus erit, cum te malesane pigebit,
Tam subitò dominum destituisse tuum.
Et meditans revocare pedem, frustraque reverti,
Musaei cupies claustra subire mei.
(95) Dum miser aut atrum latebrae proiectus in antrum,
Cogêris tineis turpibus esse cibus:
Aut novus amotas hospes delatus in urbes,
Ignotis myrrham, thusve piperve feres.
Adde quod effusum Criticorum turba cachinnum
(100) Tollet inurbanum te stupidumque vocans.
Mordacique tuos illudet scommate versus
Te turpis faciet barbariaeque reum,
Haec subsannantis ludibria tristia linguae
Tene putas aequo pectore posse pati?
(105) Certè ego perpetuo concludi carcere malim,
Et decies, quàm tot probra tulisse, mori.
Sed tua quandoquidem nequit haec vesania flecti,
Esque procax, durus, propositique tenax:
Sume Thenoninum minuentia pharmaca morsum,
(110) Haec mea solerti pectore dicta notans.
Quae nisi purgata penitus perceperis aure,
Nil profecturo saepe dolore gemes.
Quare morosi cum iam teris ostia vulgi,
Te memorem sortis convenit esse tuae.
(115) Absit sublati truculenta superbia vultus,
[p. 206] Elegiae
Et corrugatis frons caperata genis:
Casta verecundo sint lumina plena pudore,
Sythoniâ pectus candidiusque nive.
Non te nasutae moveant dicteria plebis,
(120) Te bardum quamvis, illepidumque vocet.
Mutua nec reddes unquam convitia cuiquam,
Etsi quid merito, quòd stomacheris, habes.
Exornent alios decoratae murice vestes,
Tinctaeque Sicanio pepla colore libros?
(125) Te velis velet detritae lana lacernae,
Sic tamen ut nullo sit maculata luto.
Haec si percipias memori modo pectore dicta.
Et docilis monitis erudiare meis,
Saepe venenosi vitabis vulnera dentis,
(130) Vulnera non segni suffugienda pede,
Et turpis veniam probitate merebitur error,
Asperius si quid, rusticiusve sones.
Sed te fers aegrè longo sermone teneri,
Et clandestinam iam meditare fugam.
(135) Non te praeceptis remorabor pluribus, ito
Quò te praecipitem mens malesana rapit.
Haec utinam melius tibi confidentia cedat
Quàm reor, aut quàm tu stulte merere, vale.

IN POLYCANTHARUM,
CARMEN IOCOSUM.

ELEGIA II.

SI mirere satis quare Polycanthare vexet
Perpetuâ fauces ariditate tuas:
Et cupis occultam morbi cognoscere causam,
Ignarus tanti quae sit origo mali.
[p. 207] Elegiae
(5) Attento nostros hos perlege pectore versus,
Indicio fiet res tibi nota meo.
Nuper apud Bavium dum tu conviva vocatus,
Exsorbes liquido cymbia plena mero.
Extemplò positis succedunt gaudia curis,
(10) Exporrecta novo fronsque colore nitet.
Mox vini fervore calens, & percitus oestro,
Ingenio gaudes liberiore frui.
Tunc tua de magnis mens disserit ebria rebus,
Et gravibus nectit lemmata digna sophis.
(15) Verbaque contemnens Latiae vulgaria linguae,
Incipis Argolico cultiùs ore loqui.
Iamque tuis totae resonant clamoribus aedes,
Altaque rixoso tecta fragore strepunt,
Litibus offensi tandem fremituque sodales.
(20) Te clandestina deseruêre fuga.
At mox immodico Lenaei munere victus,
Duceris à puero, matre iubente, domum.
Nunc huc, nunc illuc passu fallente vacillas,
Et negat officium mensque pedesque suum.
(25) Saepius in terram prolaberis inter eundum,
Dum tremulo titubant ebria membra gradu.
Heu, quoties, prono dum te puer ore iacentem
Erigit, implorat praetereuntis opem!
Ac tandem permensus iter, tua limina tardè,
(30) Membra trahens coeno dedecorata subis.
Exceptum crebrò suggillat verbere coniunx,
Te decoctorem voce minante vocans.
Contunditque tuos crepitanti forcipe lumbos,
Et miseras saevo dissecat ungue genas.
[p. 208] Elegiae
(35) Hîc tu formidans expertam saepius iram,
Procidis offensae coniugis ante pedes.
Extendensque tuas ad coeli sidera palmas,
Iratam tali flectere voce paras.
Hanc ignosce mihi coniunx charissima culpam,
(40) Et scapulas quaeso parce ferire meas.
Quid miserum plagis me delumbasse iuvabit,
Aut manibus nostram dilacerasse cutem?
Parce viro coniunx coram sua crimina fasso,
Exigit hoc thalami, coniugijque fides.
(45) Dum mihi nunc hospes, nunc praebibit hospitis uxor,
Obrepsit validi vis violenta meri.
Sic quanquam supplex lachrymosa voce precaris,
Illa tamen diris increpat usque minis.
Et te terribili trepidantem lumine spectans,
(50) Vesano profert talia verba sono.
Quid delire mero, turpi quid perdite luxu,
Crimina fallaci foeda colore tegis?
Non tua me posthac unquam mendacia fallent,
Nec capiar technis ebrie scurra tuis.
(55) Siccine tu nostram consumes prodige dotem?
Siccine communes dilapidabis opes?
Nec subeunt teneri, charissima pignora, nati?
Pignora subsidio semper alenda patris?
Quem modò, sed nimium praestat cohibere furorem,
(60) Ne noceant coeptis verba profusa meis.
Haec effata gravem commoto pectore fustem
Impingit scapulis terve quaterve tuis.
Tristia digrediens in terram lumina flectis,
Moxque petis moestum voce gemente torum.
(65) Tum Phlegetontaeo coniunx lymphata furore,
[p. 209] Elegiae
Implorat Stygias in sua vota Deas.
Praesentesque novis rogat ut conatibus adsint,
Quò melius coeptum perficiatur opus.
Nec mora, Circaeas sese convertit ad artes,
(70) Pestiferum demens aggrediturque nefas.
Plurima corradit siccas urentia fauces,
Quaeque cient magnam semina pota sitim:
Rugosumque piper multò sale sedula condit,
Et calidam torrens zinziber acre gulam.
(75) Nec terrae desunt, Pontus quas procreet, herbae,
Terraque quas tepidis gignit Ibera iugis.
Insuper atroci metuenda procamina voce,
Et magicos diro mussitat ore modos.
Sic sua miscebat quondam medicamina Colchis,
(80) Dum revocat socero lustra peracta suo.
Mox simul haec tereti paullatim trita bacillo,
In nitido solers cuncta lebete coquit:
Quae tibi dum noctu sitienti pharmaca praebet,
Mordaci profert talia verba ioco.
(85) Si pix ardentem restinguit fervida flammam,
Haec adiment avidam pocula sumpta sitim:
Dixit, & infausto plenum cratera liquore
Obtrudit manibus femina dira tuis.
Oblatum, ignarus sceleris, cladisque futurae,
(90) Exhauris cupido protinus ore scyphum.
Mox tua terribilis torret praecordia fervor,
Et siccâ faucas ariditate crepant.
Quemlibet exhauris sitienti gutture potum,
E putri quamvis sumpta sit unda lacu.
(95) Non tamen haec ullo sedatur flamma liquore,
Ferventi quamvis largius ore bibas.
[p. 210] Elegiae
Ah, miser à vafra deceptus coniuge luges,
Et fles feminei crimina foeda doli.
Illa levem tollens mordaci voce cachinnum,
(100) Improba dissolvit talibus ora iocis.
Tu dignos pateris cruciatus perdite luxu,
Et sceleri tandem poena reperta tuo est.
Nunc age funde merum, nunc, ut potes, impiger hauri,
Nunc avidis sorbe pocula plena labris.
(105) Quamvis saepe bibas, nullo satiabere potu,
Vasaque dum siccas plurima, plura petes.
Sic sitit in medijs sceleratus Tantalus undis,
Impia sic Titij viscera vultur edit.
Sic illuduntur pertusis Belides urnis,
(110) Sic miser assiduum Sisyphus urget onus.
Talia ridenti profundens scommata voce.*
Te gaudet technis succubuisse suis.
Nec lachrymis, precibusve ferox, gemituve movetur,
Sed fruitur, qua tu discruciare, siti.
(115) Haec tibi femineae miseratus crimina fraudis,
Indicio volui significare meo.
Ut nota penitus latitantis origine pestis,
Succurras morbo luxuriose tuo.
Proderit occulti causam novisse doloris,
(120) Proderit haec lepido me monuisse ioco.
Nam quis languenti rectè medicabitur aegro,
Noxia si lateat nata sit unde lues?
Ergo age sume gravem solventia pharmaca ventrem,
Atque intestinis eijciatur onus.
(125) Quod nisi prima mali tollatur corpore causa,
Restinguent avidam flumina nulla sitim.

[p. 211] Elegiae

QUERIMONIA FORTUNAE.

ELEGIA III.

OMnia cum summi moderetur rector Olympi,
Cur me mortales dicitis esse Deam?
Cur mihi divini tribuuntur thuris honores?
Cur cadit arte meos victima crebra focos?
(5) Quae precor eripuit vobis insania mentem?
Quis dementavit pectora vestra furor?
Siccine syderei neglecto numine coeli,
Illicita colitis nomina vana prece?
Meque nocere alijs, alijs prodesse putatis?
(10) Aut aliquid numen posse, vel esse meum?
Quae vos saga suis ludit, fallitque venenis?
Quo vos transversos impius error agit?
Navita spumoso dum solvit littore puppim,
Aequoream blando me vocat ore Deam.
(15) Pacarique maris per me vada concita credens,
Sollicita nostram mente precatur opem.
Ancipiti miles subiturus proelia Marte,
Auxilium implorat voce rogante meum.
Et mihi sanguineas tribuens Tritonidis artes,
(20) Dira putat nostro bella favore geri.
Pinguia committit dum sulcis grana colonus,
Dumque secat gelidam bubus arator humum.
Erectum tollens ad coeli sydera vultum,
Orat, me multa sollicitatque prece.
(25) Interea pauci curvato poplite Christum,
Syncerove colunt mentis amore Deum.
In rebus dubijs magicas plebs consulit artes,
Hinc sibi praesidium, consiliumque petens.
[p. 212] Elegiae
Fertur in adversis graviter Rhamnusia rebus
(30) Cladibus humanum sollicitare genus.
Et mox oppressis, animi pertaesa prioris,
Divitias larga suppeditare manu.
Quin eadem celerem versando fingitur orbem,
Instabiles rerum praecipitare vices.
(35) Hunc è sublimi subitò deturbat ad imum,
Ut fleat amissas, rex modo, pauper opes.
Illum deiectum relevat tollitque iacentem,
Quo simili pessum turbine stratus eat.
Heu, vanos spectare iuvat quid homuncio lusus?
(40) Quid metuis numen, nomen inane meum?
Qui Deus ex nihilo coelum, terramque creavit,
Divino laxans ora verenda sono:
Haec eadem certa solus ratione gubernat,
Interitus expers, principioque carens.
(45) Illius imperio subiectum est, quicquid Olympus,
Quicquid & Oceanus, terraque quicquid habet.
Seu tua procedat felici cymbula vento,
Seu miser adversis excruciere malis:
Semper constanti laudabis mente Tonantem;
(50) Teque quod afflictat commeruisse puta.
Sive tuae saltem sic expedijsse saluti:
Et leve, quo premeris, iam tibi fiet onus.
Namque ut Paeoniae vir callentissimus artis
Dissimili morbis saepe medetur ope:
(55) Incidit venas alijs, his proluit alvum,
His studet eduri sistere ventris onus:
Nunc aegrum vigilare iubet, nunc carpere somnum,
Lassaque iucundo membra sopore frui:
Nunc cupidis gratam subducit faucibus escam,
[p. 213] Elegiae
(60) Nunc fastiditos ingerit ore cibos:
Saepe recusantes ad potum cogit, & idem
Saepe iubet longae taedia ferre sitis.
Sic Deus omnipotens, quo non sapientior alter,
Ad se dissimili vos ratione vocat.
(65) Hunc ad praeclaros sublimem tollit honores,
Megnificis placidus muneribusque beat.
Scilicet ut foveat nudos, succurrat egenis,
Aut simili praestet se pietate probum.
Hos mendicatis patienter vivere frustis,
(70) Et frigus mavult pauperiemque pati:
Ut miseros spectata malis in rebus egestas
Ducat ad aetherei regna beata poli.
Ille quid expediat, vestrae prositque saluti,
Sublimi residens desuper arce videt.
(75) Si cursu cedant hominum res usque secundo,
Impulsa vento prosperiore rate:
Rideret numen dives lascivus inerme,
Et plebs felici sorte proterva foret.
Nunc bona cum celeri pereant fallacia casu,
(80) Cumque leves subitò surripiantur opes:
Mortales utcunque mali formido coërcet,
Et sacra conceptum praepedit ira nefas.
Quare seu zephyris volitent tua vela secundis,
Seu ratis adverso turbine quassa gemat:
(85) Constantem forti fac serves pectore vultum,
Qui nimio luctu, laetitiaque vacet.
Si tibi quo premeris pondus videatur iniquum,
A Christo placida voce rogabis opem.
Ille gravi poterit solus te fasce levare,
(90) Nil ego, nil veterum numina falsa valent.

[p. 214] Elegiae

AD HADRIANUM SNOUKIUM

ELEGIA IV.

SI quaeris rerum quae sit fortuna mearum,
Aut hic quid faciam dulcus amice rogas:
Nil equidem, nulloque mihi bona tempora fructu
Labuntur, multi praetereuntque dies.
(5) Nam miser assiduo capitis tabesco dolore,
Et crucior tristi conficiorque lue.
Nulla ferè spes est unquam me posse reverti,
Desine Schonaeum velle videre tuum.
Exucco quem si squallentem corpore cernas,
(10) Non dubito quin haec unde sit umbra roges,
Duraque mox noti deplores fata sodalis,
Et mea turbato pectore damna gemas.
Eheu, quanta parit nostris dispendia musis
Me crucians totos carnificina dies.
(15) Nulla gravem misero lenit medicina dolorem,
Crebraque nil prorsus pharmaca pota iuvant.
Cum latet in peius morbi gliscentis origo,
Ignotum medica plus valet arte malum.
Perpetuis tandem didici languoribus aeger,
(20) Possideat quantas corpore sanus opes.
Non tamen amissam penitus despero salutem:
Aethera non semper nubila nigra tegunt.
Gratius amota coelum caligine fulget,
Tristis & exorto sole recedit hyems.
(25) Sic Deus, infanda qui me scit peste teneri,
Hoc rursum poterit me relevare malo.
Illius arbitrio nostram committo salutem,
Quo sine nil herbae, nil medicina iuvat.
[p. 215] Elegiae
Sed satis est: fessas prolixis versibus aures
(30) Iam forsan tecum quid remoraris ais:
Quas tetricus crebro Stagirita sophismate torquet:
His nugis studij conduplicatur onus.
Desino, tu gryphos, argutaque lemmata necte,
Ut celebris nobis efficiare sophos.

NAUFRAGIUM.

NAUFRAGUS LOQUITUR.

ELEGIA V.

QUi celsa residet caeli sublimis in arce,
Horibili torquens fulmina saeva manu,
Et cui caerulei cesserunt iura profundi,
Quique tenet Stygij sceptra tremenda lacus:
(5) Tum quae praeterea toto sunt numina mundo,
Diversis gaudent me cruciare malis.
Saevorum rabies utinam violenta Notorum
Me quoque fluctivomis enecuisset aquis.
Sic brevis aeternum finisset poena dolorem:
(10) At me nunc lenta tabe perire piget.
O Neptune fero nimium metuende tridenti,
O domino longe saevior unda tuo.
Audaci pereat primus quicunque carina
Infidas olm sollicitavit aquas.
(15) Qui terram, montes, valles, sylvasque perosus.
Obtulit insanis vela ferenda Notis.
Nec dirae timuit latrantia monstra Charybdis,
Antrave Scyllaei non adeunda lacus.
Protulit imnumeras haec confidentia clades,
(20) Dum repetunt poenas aequora saeva suas.
Saepe perit medijs audax nauclerus in undis,
[p. 216] Elegiae
Fertque, voraturis pabula grata feris.
O tristes pelagi gaudentis funere casus!
O formidandi dura pericla vidi!
(25) Nil mihi venturam solventi littore puppim
Quod tempestatem significaret, erat.
Puniceum claro linquebat lumine coelum,
Dum nitido Phoebus tingeret ora freto.
Abdita delituit nemorosis ardua sylvis,
(30) Et monitor pluviae graculus ales aquae.
Nec nigra caeruleas ludens loligo per undas,
E summis unquam prosiliebat aquis.
Quin virides imo delphines gurgite nantes,
Coenoso taciti delituêre vado.
(35) Indicio saltem me tempestatis echine
Praescie, debueras admonuisse tuo.
Praemonitus citius pelagi loca tuta petissem,
Quam Notus, aut praeceps orta fuisset hyems.
Heu quoties recolo rapidi quo turbine venti
(40) Carbasa quassatae dissecuêre ratis:
Horresco, gelidaque tremit formidine corpus,
Anxia sollicito mensque timore pavet.
Tempus erat nullum quo praebet Cynthia lumen,
Quoque supraposito pressa nitore latet:
(45) Et iam flammipedum Phoebus moderator equorum,
Mergebat liquido plaustra corrusca freto.
Mox subito coelum conscendunt sydera motu,
Terraque luminibus cingitur atra novis.
Inscius exitij, tempestatisque futurae,
(50) Dirigo fluctivagam per vada salsa ratem.
Dumque tenens clavum coeli loca singula lustro,
Obtulit horribilis se mihi forma mali.
[p. 217] Elegiae
Infestum vidi timidis Oriona nautis
Oceano minitans exeruisse caput.
(55) Saevit, & atroci portendit lumine cladem,
Et stricto rutilum concutit ense polum.
Insuper oblongo post tergum syrmate lucens,
Exoritur gelido noxia stella vado.
Et torvo nitidum contristans aethera vultu,
(60) Nunciat horrendam, terribilemque luem.
Haec mihi, vociferor, quidnam portenta minantur?
Perturbant animum cur nova monstra meum?
Occultate feros, procul ô, procul abdite vultus,
Cedite vicini signa tremenda mali
(65) Aspectus vester nimium mea lumina terret,
Qui varijs plenus cladibus esse solet.
O Venus orta mari, vos ô quibus aequora curae
Dij, desperatae ferte salutis opem.
Talia dum tristi stupefactus voce loquebar,
(70) Aequoreos vocitans in mea vota Deos:
Ecce repentinis nigrescit nubibus aether,
Et removent vultus sydera tecta suos.
Hippotades rapidos emittit carcere ventos,
Eurum cum Boreâ praecipitemque Notum.
(75) Qui maris adverso geminantes turbine fluctus,
Aequant sydereo flumina cana polo.
Illa Lycaoniam navim propellit ad Arcton,
Hic istuc, lassos sol ubi mergit equos.
Mox alius Lybicas nos vi deturbat ad oras,
(80) Aequore curvatos concutiente foros.
Sentinam frustra natorum maximus haurit,
Et celer immissas eiaculatur aquas.
Contraho nequicquam constricto lintea nodo,
[p. 218] Elegiae
Subducens trucibus stridula vela notis.
(85) Nam superant artem, vires, & robora nimbi,
Saevaque terrifico turbine bella gerunt.
Horribiles vincunt clavi moderamina venti,
Perque maris fluctus carbasa rupta volant.
Dum sic huc illuc violentis voluimur undis,
(90) Haesit saxoso quassa carina vado.
Haesit & horribili sonitu gemuêre cavernae,
Spumosum scopulis hausit & icta fretum.
Veliferi subito crepitantia robora mali
In mare praecipiti turbine fracta ruunt.
(95) Rumpitur immani quassatus gurgite clavus,
Iamque suae rector desinit esse ratis.*
Non ita commovit liquidi rex aequoris undas,
Nec reor insanum sic tumuisse vadum:
Dulichius quando fatis agitatus iniquis,
(100) Pronus in aequoreas excuteretur aquas.
O quos tunc gemitus, ô quae suspiria duxi,
Spes postquam vitae nulla relicta foret.
Eheu moesta suis coniunx circundata natis,
Haeret in amplexu mox moritura meo.
(105) Irroratque mihi lachrymarum flumine vultum,
Verbaque lugubri talia voce refert.
Quò validis rapimur vir dilectissime nimbis?
Quo nos transversos sors inimica trahit?
Aut quid tam celeri texit caligine coelum?
(110) Quid freta tam subito murmure cana ciet?
Imminet horribili nobis lux ultima fato,
Effugio nullum conspicor esse locum.
Mors nos certa manet, pariter pereamus oportet,
Undaque mox nostram merget iniqua ratem.
[p. 219] Elegiae
(115) O fera tempestas, rabidis crudelior ursis?
O freta non ullis exaturanda malis!
Terribiles quaeso cohibe rex Aeole ventos,
Tristia concludens carceris antra tui.
Quid laceram: quassamque iuvat submergere puppim,
(120) Tantane caelestes corripit ira Deos?
Ergone produxi natos in luminis auras,
Turpibus ut tandem piscibus esca forent?
Sed queror, heu, frustra, spernunt mea vota procellae,
Aequora nec quicquam nostra quaerela movet.
(125) Iam iam filioli, iam chare marite valeto,
Iam vos postremum lumina nostra vident.
Haec conquesta gravi gemitu, lachrymisque profusis,
Contundit pugnis pectora moesta suis.
Nequicquam dictis tristem consolor amicis,
(130) Exuperat vehemens dulcia verba dolor.
Hinc me sollicitat natorum cura meorum,
Hinc animum consors angit amata tori.
Hinc misero gelidum mors incutit atra timorem,
Sanguine visceribus diffugiente meis.
(135) Nos pater, exclamant, perituros protege, nati.
Auxiliatrices porrigitoque manus.
Ne tua dilanient deformes pignora phocae,
Turpiter in tumidum praecipitata fretum.
Et mea dispassis complectens colla lacertis,
(140) Supplicibus votis expetit uxor opem.
Exclamo frustra nostras obtunditis aures,
Conatus superat saeva procella meos.
Et vicêre feri, turbantes omnia, venti;
Nil ars, nil vires, nil mea dextra iuvat.
(145) Quam vellem thalami charissima pignora nostri.
[p. 220] Elegiae
Hanc fragilem tecum non subijsse ratem.
Sic ego cum teneris uxore superstite natis,
Non verear Stygios solus adire lacus.
At nobis eadem iam iam mors omnibus instat,
(150) Nullus & accepta tutus abibit ope.
O fortunatos, ô terque quaterque beatos,
Optato quos mors enecat atra loco!
A charis quorum decoratur funus amicis,
Lugubrem madido flentibus ore rogum.
(155) At nos illisa proiecti puppe per undas,
Cogimur aequoreis piscibus esse cibus.
Talia dum querimur, ferientes pectora palmis,
Moestaque dum largis ora rigamus aquis:
Terribili Boreas solvit stridore carinam,
(160) Membra per immensum diripuitque fretum.
In fera praecipites devolvimur aequora cuncti,
Nosque furens operit fluctibus unda suis.
Emergens iterum sublato vertice ponto,
Saeva celer manibus flumina tundo meis.
(165) Vestigansque meos chara cum coniuge natos,
Fortiter aequoreis erigor altus aquis.
Sed quocunque caput salso grave gurgite flecto,
Apparent oculis corpora nulla meis.
Tum tremulus miseros horror complectitur artus,
(170) Sollicitum gelido corque timore pavet.
Nequicquam lachrymans gemibunda voce vocabam,
Uxor in amplexu non moriere meo?
Secernentque tuo corpus freta corpore nostrum?
Diraque nos tandem distrahet unda duos?
(175) Quid precor esse potest poena crudelius ista?
Quid gravius tali conditione necis?
[p. 221] Elegiae
Talia caelicolae patiuntur talia Divi?
Haeccine quos colimus facta probare Deos?
Dum sic clamosa commotus voce loquebar,
(180) Incusans magni numina dura poli:
Eminus effractae video quassata carinae
Pauca per immensum ligna natare fretum.
Huc feror, ingenti contundens aequora nixu,
Caeruleumque meo corpore findo vadum.
(185) Ignea trananti praebent mihi fulgura lumen,
Fulgura terribili praecipitata sono.
Suppeditant animum, redduntque pericula fortem,
Et renovat vires mors obeunda meas.
Sic quondam secuit iuvenis freta naufragus Helles,
(190) Dum petit amplexus Sesta puella tuos.
Quo simul ac longo defessum gurgite corpus.
Pulsantes tulerant aequora cana manus:
Corripio mali confracti turbine partem,
Quam mare spumiferis exagitabat aquis.
(195) Hanc superincumbens firmis circundo lacertis,
Impiger algentes concutioque pedes.
Arbitrio pelagi nunc huc, nunc voluor & illuc,
Morte mihi varios inijciente metus.
Saepè tumescentes feriunt mea terga procellae,
(200) Saepe meum saliens obruit unda caput.
Nunc insurgenti sublimis in aëra fluctu,
Nunc considenti Ditis ad antra feror.
Crudelem misero minitantur singula cladem,
Diraque terribilem praemonet unda necem.
(205) Vociferor lachrymans, tandem miserescite Divi,
Meque precor tantis eripitote malis.
Tandem praecipitem cohibe Neptune furorem,
[p. 222] Elegiae
Te moveat thalamis uxor adempta meis.
Te tria commoveant orbati pignora lecti,
(210) Illisa quae trux obruit unda rate.
Sit satis infandos pelagi tolerasse labores,
Sit satis indigna morte perisse meos.
Haec ubi questus eram tenues moribundus in auras,
Inclamans humili numina sacra prece:
(215) Considente parum mitescunt aequore fluctus,
Sedaturque Noto deficiente fragor.
Et modo quae densa circundata nube latebant,
Depromunt vultus astra corusca suos,
Apparet nulla lethalis parte cometes,
(220) Nec qui stelliferum verberat ense polum.
Triste nec obiectum flamma ferit aëra fulgur,
Nec ferus aethereus Iupiter axe tonat.
Sed nitidum praebent placidissima sydera lumen,
Undaque iam nullo flamine mota silet.
(225) Et mox producens roseum Thitonia vultum,
Vicinum terris nunciat esse diem.
Iamque suum recipit solitum res quaeque colorem,
Et se dant oculis multa videnda meis.
Sed miser ob longum iam vix me tollo laborem,
(230) Fessaque mordaci frigore membra stupent.
Per medios tandem voluenti lumina fluctus,
Tristeque flectenti per vada salsa caput.
Ecce procul celeri proscindens aequora cursu,
Apparet medio vasta carina freto:
(235) Tum nova defessum ceperunt gaudia pectus,
Gaudia ferventi saepe petita prece.
Mox claram tollens ad caeli sydera vocem,
Eminus erecta pelliciensque manus
[p. 223] Elegiae
Huc iter, exclamo, precor huc deflectite cursum,
(240) Huc volucrem subito dirigitote ratem.
Illi laxatis vertentes Carbasa loris,
Ad me continuo corripuêre viam.
Et me, quod Superi, quod numina laeva negarant,
A tristi grata morte tuentur ope.
(245) Sic ego fallaci nuper subreptus ab unda,
Vicinae fugi dira pericla necis.
Degere tranquillum quicunque suaviter aevum,
Et gaudes animo liberiore frui:
Aspera fac vites dubij discrimina ponti,
(250) Et rapidum Boream, praecipitemque Notum.
Et tristes Hyadas, nimbosi sydera Tauri,
Exemplo tandem disce cavere meo.
Alterius damno felix quicunque docetur,
Quem circumspectum sors aliena facit.
(255) Non me fallaces unquam nova puppis in undas,
Nec lucri rursus spes malesana trahet.
Sed rapidum tumidi formidans aequoris aestum,
Piscator posthac cautior ictus ero.

AD QUIRINUM TALESIUM.

ELEGIA VI.

HOs mea Musa tibi xenij pro munere versus
Imparibus nectit vir reverende modis.
Cunctantique mihi removet de fronte pudorem,
Hic nihil est certè quod verearis, ait.
(5) Tu tantum pavidae posita formidine mentis,
Threiciam blando pollice tunde chelyn.
Nos lepidum dulci carmen modulabimur ore,
Facundumque dabunt barbita pulsa sonum,
[p. 224] Elegiae
Hic etenim nostri reveretur numina fontis,
(10) Et sacra Parnassi culmina montis amat.
Cumque sit innumeris, quas fert respublica, curis
Obrutus, & vastum vertice gestet onus:
Nemo tamen doctas adamat flagrantius artes,
Nemo pari Musas relligione colit.
(15) Quid tua profuerit caecis abiecta cavernis
Carmina limoso computruisse situ?
Si squallente tui corrupti pulvere versus,
Perpetuo tineis praeda parata latent,
Dircaeum quamvis vincas Amphiona cantu,
(20) Orphaeam superent & tua plectra lyram:
Nulla tamen tacitis referetur gratia chordis,
Cassaque lucifugae gloria vatis erit.
Fama foret magni cunctis ignota Maronis,
Linguaque laurigeris suspicienda viris:
(25) Si turpi quondam perijsset pulvere codex
A Phrygio clarum qui duce nomen habet.
Quid referam gelidi doctum Sulmonis alumnum,
Qui facili pepigit carmina multa manu?
Claraque quem genuit generosum Corduba vatem,
(30) Et celebrem Latia te Venusine chely.
Aspera quique refert Thebanae praelia gentis,
Mistum femineis Aeacidemque choris.
Armaque Punicei qui cantat saeva tyranni,
Fracta salutaris calliditate morae.
(35) Raptaque cui tribuit magnum Proserpina nomen,
Tristia Ruffino bellaque gesta Duce.
Quorum si furvis latuissent scripta cavernis,
Optatus blattis turpibus usque cibus:
Non foret illorum totum vulgata per orbem,
[p. 225] Elegiae
(40) Aut in diversis cognita fama locis.
Hic ego subridens, nostras temeraria nugas
Tam doctis audes aequiparare libris?
Tu mihi Peligni versus, magnive Maronis
Commemoras: nunquam quod morietur, opus?
(45) Aut alios, quorum sacro labra tincta liquore,
Aeterno dignum carmen honore canunt?
At mea tam doctis non assimulanda poëtis,
Rustica Pierio Musa lepore caret.
Hos ait illa tamen sequeris pro viribus, errent
(50) A posito quamvis spicula vestra scopo.
In medio fas est fessum consistere cursu,
Qui petit ardenti maxima quaeque gradu.
Nec virtute sua quae sunt confinia primis,
Nec dos promerita proxima laude caret.
(55) Dulcia sic gracili modulatur carmina voce,
Indoctus nuper qui cytharoedus erat.
Aspice quam varij diversa poëmata vates
Dissimili quondam concinuêre sono.
Ille Sophoclaeos sublimi voce cothurnos,
(60) Hic Colophoniaco bella fragore crepat.
Terribiles alius lituos, pugnasque perosus,
Disparibus nectit dulcia verba modis.
Hi stolidum ludunt mordaci carmine vulgus,
Et retegunt falso facta pudenda ioco.
(65) Sunt quos pressa levi delectant pulpita socco,
Miranturque tuos Plaute diserte sales.
Lascivo quidam scribunt epigrammata versu,
Foedaque crispanti crimina nare notant.
Hic sacros lyrico celebrat vel pectine Divos,
(70) Vel caeco laesum pectus amore gemit.
[p. 226] Elegiae
Qui quamvis uno passim simul ore probantur,
Aeternumque sibi promeruêre decus:
Non tamen his eadem facundae gratia linguae,
Nec docti cunctis par nitor oris adest.
(75) Bilbilicum Andaeo confer cum vate poëtam,
Qui modo facundus, iam prope mutus erit.
Immortale tamen vates hic carmine nomen,
Claraque perpetuae praemia laudis habet.
Ergo supervacuum remove de fronte pudorem,
(80) Ecce tibi faciles concrepuêre fores.
Quid miser attonito stupefactus pectore palles?
Quid timida infelix anxietate paves?
Haec pariet summam tibi confidentia laudem,
Versibus hunc poteris demeruisse tuis.
(85) Dixit, & arrepta lepidum testudine carmen
Ludit, & Aonidum succinit ore chorus.
His stimulis tandem me Calliopeia coëgit
Confidente tibi carmina ferre manu.
Carmina tam docto nequaquam digna palato,
(90) Nec meritis in nos aequiparanda tuis.
Non tamen idcirco torvo mea munera vultu
Spernes, sublatis despiciesve genis.
Saepe vaporifero caelestia numina thure
Divinus sacra flamen in aede colit.
(95) His gaudent donis, his delectantur amici,
Qui pia Gorgonei numina fontis amant.
His commotorum mulcentur pectora regum,
His ponit bilem mens furiosa suam.
His è saxosis rapiuntur montibus orni,
(100) Hac saevi rabies arte moventur apri.
Hoc formidandus cicuratur munere pardus,
[p. 227] Elegiae
Diraque quae nostrum fingit hyaena sonum.
Haec immortalem pariunt munuscula famam,
Et faciunt avidis nos superesse rogis.
(105) Hos igitur versus, mansuri pignus amoris,
Accipies placido Consul amice sinu.
Dumque sinunt gravium diversa negotia rerum,
Perlege, & exigui muneris instar habe.
Sic ego Pieriae laudis succensus amore,
(110) Facundo posthac cultius ore canam.

CALAMITOSAM CHRISTI
VITAM DEFLET.

ELEGIA VII.

QUid mea tam subito contristat pectora luctu,
Moestaque sollicito membra dolore gravat?
Quae nitidis quondam frontem decorata corollis
Dulce mihi cecinit saepe Thalia melos:
(5) Nunc nisi funestae folijs redimita cupressi,
Imparibus nectit tristia verba modis.
Pulsaque flebilibus resonant mea, barbita nervis,
Et chelys illepido perstrepit icta sono.
Hei mihi quid solitae languent in corpore vires?
(10) Quid mea profusis fletibus ora madent?
Mors tua Christe meum transfixit vulnere pectus,
Hanc mea lugubri Musa sonore gemit.
Quas non sensisti lacerato corpore poenas?
Innocuus dum tu crimina nostra luis?
(15) Dum pius amissam mundo reparare salutem,
Nosque tuo patri conciliare paras.
Tristia praevertit gravis incunabula luctus,
[p. 228] Elegiae
Dum fert optatum te pia mater onus.
Nulla patent charae praegnanti tecta parenti,
(20) Hospite differtos obijciente lares.
Cogitur agrestis sordentia limina villae,
Et perstillantis tigna subire casae.
Apparat hic laceros enixa puerpera pannos,
Et tua linteolis membra tenella ligat.
(25) Hybernum nullo frigus depellitur igni,
Sed ligno languet deficiente focus.
Obijceris stolidis asinis, bubusque fovendus,
Ne gravis algentem frigore laedat hyems.
Qui modo flammigeris residebat celsius astris,
(30) Imperium cogens cuncta subire suum:
Nunc infans vili strictim centone ligatus,
Inter ruricolas alget, egetque boves.
Heu diversarum quae commutatio rerum,
Quis madido tales non fleat ore vices?
(35) Attamen humana pecudes ratione carentes,
Senserunt numen rex venerande tuum.
Frigida iucundo recreant tua membra calore,
Quo tantum possunt, officioque iuvant.
Hinc tener octavum dum cernis pusio solem,
(40) Purpureo gelidam sanguine spargis humum.
Mox rabido genitrix regis turbata furore,
Cedit Idumaeo voce gemente solo.
Quid precor insontes furijs agitare puellos
Praepropera passim morte tyranne necas?
(45) Dirorum cohibe stragem furibunde latronum,
Talis in evictos saeviat ira reos.
Ille tuis pridem concessit finibus infans,
Crudelem frustra cui meditare necem.
[p. 229] Elegiae
Tune putas summum te fallere posse Tonantem?
(50) Aut quamvis vafris illaqueare dolis?
Evanescentem complecti niteris umbram:
Vivit, & insidias nil timet ille tuas.
Mox patiere tuo meritas pro crimine poenas,
Dignaque crudeli praemia caede feres.
(55) Te tamen alme puer bilem frustrate tyranni
Anxietas inopem tristitiaeque manent.
Dum tener ignotas hospes Memphitidos oras
Invisis patrium destituisque solum.
Quis negat exanimem lachrymis maduisse parentem?
(60) Et roseas fletu saepe rigasse genas?
Virgineo dulcem dum lactans ubere natum,
Invehitur tergo vilis aselle tuo.
Nequicquam flentem flens consolatur Ioseph,
Immensus superat dulcia verba dolor.
(65) Inde Palaestinas rursus revocatus ad urbes,
Vitatos repetis per loca vasta lares.
Hinc tua bissenos aetas cum viderat annos,
In sacra canos imbuis aede senes.
Grandaevi stupuêre sophi legumque magistri,
(70) Abdita facundo dum puer ore doces.
Posthaec labanti factus robustior aevo,
Infracta gaudes aspera mente pati.
Effugiens hominum coetus, mundique tumultus,
Mordaci subigis sobria membra fame.
(75) Saepe pruinosae glaciali frigore brumae,
Saepe valescenti tostus ab igne gemis.
Aspernaris opes, hominum quas vulgus adorat,
Mollitiem, luxum, delitiasque fugis.
Non tibi marmoreis decoratae postibus aedes,
[p. 230] Elegiae
(80) Non arx aërijs turribus alta placet.
Despicis oblatos, parvo contentus, honores,
In vili sitiens, esuriensque casa.
Attamen amotas longe tua fama per urbes,
Sis licet abiecta conditione, volat.
(85) Pallida dum solo medicaris corpora tactu,
Dum Stygios valido daemonas ore fugas.
Dum tumidos pelagi mandas subsidere fluctus,
Et posita rapidos bile silere Notos.
E putribus revocas dum mortua corpora bustis,
(90) Plebe potestatem suspiciente tuam.
Sed quae pro tantis retulit tibi praemia donis
Gens ementitâ relligione tumens?
Quo magis ingratis Solymis prodesse laborat,
Hoc odio fervent asperiore tui.
(95) Infensaque pium sitientes mente cruorem,
Te varijs tentant illaqueare dolis.
Obijciunt purae falsissima crimina vitae,
Factaque quae laudem promeruêre, notant.
Saepe vafris dum te nituntur fallere technis,
(100) Constricti laqueis erubuêre suis.
Attamen illusi non unquam segnius adsunt,
Suppeditant fraudes ira furorque novus.
Nec prius infandis statuunt desistere coeptis,
Quam turpi cernant te perijsse nece.
(105) Huc indefessis incumbunt viribus omnes,
Huc studium confert tota caterva suum.
O dementatae crudelia pectora gentis,
Pectora montanis asperiora feris!
Hic te posthabitis elegit gentibus unam,
(110) Consortem regni participemque sui.
[p. 231] Elegiae
Talia pro meritis illi nunc dona rependis?
Sunt haec munifico praemia digna Deo?
Quid precor infestus posset crudelius hostis?
Hostiles superas impietate manus.
(115) Nec mora, ferratas Iuda monitore phalanges
Huc, ubi noverunt te fore, nocte trahunt.
Incensis laeti radiant funalibus agri.
Raucaque terribili scuta sonore fremunt.
Occurris placidus saevis praedonibus vitro,
(120) Pro nostra gaudens impietate mori.
Crudeli teneras constringunt compede palmas,
Sanguine de digitis usque fluente tuis.
Praesulis hinc trios Caiphae protractus in aedes,
Cogeris atroci digna latrone pati.
(125) Hic sacrum saevo suggillat verbere vultum,
Ille tuum turpi conspuit ore caput.
Mox tua nodosis conscindunt viscera loris,
Molliculam virgis dilacerantque cutem.
Vulnificis alius cingens tua tempora sertis,
(130) Ludenti regem te vocat ore suum.
Non ita villosis laniatur cervus ab ursis,
Agnave sanguineis obvia facta lupis.
Nec satis hoc, nulla gens exaturanda cruore,
His tibi tormentis asperiora parat.
(135) Affigit rigido liventia brachia malo,
Cuspide divinos perterebratque pedes.
Et lacerum tollens erecto stipite corpus,
Infigit gelido robora dura solo
Quassata roseus distillat ab arbore sanguis:
(140) Tortaque terribili membra dolore crepant.
Interea crebro morientem scommate ludunt,
[p. 232] Elegiae
Probrosae poenam conduplicantque necis.
O nimium tristes hominum miserate labores,
Tu mea crudeli crimina morte lues?
(145) Nostraque purpureo delicta cruore piabis?
Foedaque pro mundi fata salute feres?
In nos convertat rabies Iudaica ferrum,
Et veros praeceps puniat ira reos.
Nos vetitâ dulces decerpsimus arbore fructus,
(150) Spernentes summi iussa verenda Dei.
Fas est, te salvo quid nil deliqueris, ipsos
Qui poenam vitijs commeruêre pati.
Quis pastor simili caulam dilexit amore?
Quis sibi commissas sic adamavit oves?

AD D. PHILIPPUM AB HOGEN-
STEIN, RHODIANORUM DOMI-
norum, apud Harlemenses
Praesidem.

*ELEGIA VIII.**

IPsis solus eram reverende Philippe Calendis,
Quae vetus à Iani nomine nomen habent.
Cum facunda novem modulari turba sororum
Carmen Appollineis est mihi visa modis.
(5) Illa ferit blando resonantes pectine chordas,
Haec nova vocali carmina voce canit.
Festivas aliae gaudent agitare choreas,
Cogentes tremulos ad sua verba pedes.
Iamque ego Phoebeo coepi flagrare calore,
(10) Et solitò dulci cultius ore loqui.
Attonito miror fluitantem pectore venam,
Iamque mihi certum numen adesse reor.
[p. 233] Elegiae
Mox ubi contenta siluissent voce Camoenae,
Haec ego disparibus profero verba modis.
(15) Nunc agedum gracili pulsans tua pollice plectra,
Edito dulcisonum Calliopeia melos.
Priscaque commemorans veteris primordia Iani,
Dic mihi bifrontis quae sit origo Dei.
Qui procul ancipiti venientia tempora vultu,
(20) Lapsaque Saturno sceptra tenente videt.
Cui sacra Martigenae fecerunt prima Quirites,
Fundentes liquidum per loca festa merum.
Has ignotarum causas cognoscere rerum
A te facundo carmine Musa velim.
(25) Tum Dea nectaream promens è pectore vocem,
Hos mihi festivo protulit ore sonos.
Accipe Thesbiadum charissime mysta sororum,
Tempore quod de me conveniente petis.
Rex fuit antiqua prognatus origine Ianus,
(30) Vir praecellenti calliditate sagax.
Hic fera prudenti subigens modoramine regna,
Oenotrio rigidos rexit in orbe duces.
Grandia turrigeris munivit & oppida muris,
Et tulit in tristi publica iura foro.
(35) Turpia punivit scelerosi crimina fontis,
Protexitque probos integritate viros.
Concubitusque vagos prohibens, effecit ut essent
Legitimo iuncti vir mulierque toro.
Insuper ardenti Divis molimine templa
(40) Primus in Hesperijs aedificavit agris.
Cornupetasque boves sacras adolevit ad aras,
Flagranti venerans relligione Deos.
Aedibus inde suos debere praeesse penates
[p. 234] Elegiae
Censuit, & tepidis numen inesse focis.
(45) Praeficiens igitur domui sua numina cuique
Creditur aedicolas instituisse lares.
Tanta fuit Iano sacrorum cura Deorum,
Tantus honestandae relligionis amor.
Post ubi transacta defunctus munere vitae,
(50) Inque rogo veterum more crematus erat:
Omnis ei partae meritos pietatis honores
Decrevit Regem plebs venerata suum.
Et dignas retulit tanto pro munere grates,
Hunc inter superos constituendo Deos.
(55) Ancipitique duas tribuit cum lumine frontes,
Praeterijt quicquid quodque futura videt.
Per quod quanta suo fuerit sapientia regi,
Oenotrios olim significasse ferunt.
Huic Numa magnificum longo post tompore fanum
(60) Fertur in Ausonio constituisse solo.
Et quia prima sacris quondam libamina Divis
Obtulit, & coluit primus honore Deos:
Huic nova decrevit prima sacra mense sacerdos,
Inijciens tepidis thura merumque focis.
(65) Accessum per quem coeli loca laeta colentes,
Ad reliquos facilem credidit esse Deos.
Utpote qui rutili residens ad limen Olympi,
Marmoreas servet nocte dieque fores.
Has ubi melliflua respondit voce loquelas
(70) Gloria Pieridum Calliopeia chori:
Dulcia Castalidis demirans verba puellae,
Talia laxato protinus ore loquor.
Quas tibi magnanimi soboles Iovis inclyta laudes,
Hoc tanto dignas munere Diva canam?
[p. 235] Elegiae
(75) Quae lepido retegens abstrusas carmine causas,
Imbuis Aonio pectus amore meum.
Enarrasque tuo rerum primordia mystae
Et me sacrorum non sinis esse rudem.
Haec mihi donec erit cum corpore vita superstes,
(80) Te semper grato pectore Musa colam.
Et sacra Gorgonei venerabor numina fontis,
Dum mea vitalis viscera sanguis alet.
Haec tibi de Iano revoluti tempore solis,
Imparibus cecini vir reverende modis.
(85) Qui docili tantum naturam mente sequutus,
Exuperat nostros integritate duces.
Ex hoc prisca liquet quantâ pietate vetustas
Caelicolas olim sit venerata Deos.
In nobis contra pietas, virtusque refrixit,
(90) Et cum syncera relligione fides.
Quin sacra supremi spernentes iussa Tonantis,
Sectamur caecos impietate duces.
Alter in alterius grassatur cuspide vitam,
Quodlibet aggrediens mente furente nefas,
(95) Et sua quisque truci tutatur dogmata ferro,
Et fera pro Christi nomine bella ciet.
Interea illicito violantur crimine leges,
Spernuntur iusti iura sacrata fori.
Heu caecum mortale genus, perversa furore
(100) Pectora, coelesti gens inimica Deo!
Quam tua praeceptis respondent scita Tonantis,
Pro quibus infesto praelia marte moves?
Qui iubet illato blandam pro scommate vocem,
Et placida comem mente referre sonum.
(105) Qui docet immeritas patienti pectore poenas,
[p. 236] Elegiae
Oblatoque suos corpore flagra pati.
Aspice quò cecidit periuri daemonis astu
Sydereo quondam turba creata polo.
Hanc quis non doleat lachrymarum flumine cladem?
(110) Quis madido talem non fleat ore luem?
Ne tamen attonita miremur talia mente,
Cum constet tanti quae sit origo mali.
Hanc prius è summo mittens Deus aethere pestem,*
Vindicat ultrici crimina nostra manu.
(115) Crimina divinam quibus irritavimus iram,
Crimina coelesti non toleranda Patri.
Nil igitur restat (flectunt pia vota Tonantem)
Quam prece clementem sollicitare Deum,
Ille repentina mutabit schismata pace,
(120) Et verâ tollet dogmata falsa fide.
Ergo salutiferi venerantes numen Iesu,
Tundamus tristi pectora nostra manu:
Foedaque deflentes sceleratae crimina vitae,
Abiectâ placidam mente petamus opem.
(125) Sed tibi ne longum pariat fastidia carmen,
Desino, tu felix incolumisque vale.

AD CHRISTUM, PRO PACE,
ET CONCORDIA ECCLESIAE.

ELEGIA IX.

OMnipotens pie Christe Deus, rex maxime regum
Interitus expers, principioque carens:
Qui genus humanum probroso crimine lapsum
Infenso gaudes conciliasse Patri:
[p. 237] Elegiae
(5) Et cacodaemonia nimium feritate gravatum
Ex antro Stygij surripuisse lacus:
Aspice dilectam pacato lumine sponsam,
Cuius es infami fixus amore cruci:
Quam malus huc illuc dispersam distrahit error,
(10) E Phlegetontaeis excitus error aquis.
Quaeque feri penitus devicta tyrannide Ditis,
Auxiliatrices invocat usque manus.
Eripe sanguineis laceratum faucibus agnum,
Ne rabido totum devoret ore lupus.
(15) Hei mihi Tartarea quantos ciet arte tumultus,
Decipit incautas dum veterator oves.
Quas non versuto meditatur pectore technas?
Simplicibus ficta dum pietate nocet.
Dum detestandis terras erroribus implens,
(20) Insidias, fraudes, bella, dolosque serit.
Dum circumventos atrum protrudit in Orcum,
Laturos factis praemia digna suis.
Nec tamen ille tuum solus populatur ovile,
Sed pravae socios impietatis habet.
(25) Instructos simili non paucos fraude ministros
In caulam misit pastor amande tuam.
Qui mala fallaci spargentes dogmata mente,
In sua mortales retia mille trahunt.
Obijciunt gratos, sed adunca cuspide, bolos,
(30) Et dulcem nigro non sine felle cibum.
Omnibus est idem simulato Christus in ore,
Sacraque cum vera relligione fides.
Et cum mortiferus lateat lupus intus, ovilla
Execranda vafri crimina pelle tegunt.
(35) Quin divinorum veracia verba librorum,
[p. 238] Elegiae
Ad sua corruptè somnia quisque rapit.
Dementant caeca multorum pectora fraude,
Pestiferis miseros decipiuntque dolis.
Dulcibus inculcant decreta conentia verbis,
(40) Diraque fragranti melle venena tegunt.
Et cum mendaci doceant pugnantia voce,
Nil hos quod referunt verius esse volunt.
Si quis ad externos oculos converterit actus,
Numine lustratos credat adesse viros.
(45) Saepius hoc flexo prostratos corpore cernas
Coelestem votis sollicitare Patrem.
Subveniunt inopi, consolanturque dolentes,
Obiurgant sontes, erudiuntque rudes.
Et tetricam ficto faciem pallore colorant,
(50) Rugosam macie dedecorantque cutem.
At si perspicias latitantes pectore fraudes,
Iam verae pestes relligionis erunt.
Venantur vanos specie pietatis honores,
Syrmate contectum dissimilante dolum.
(55) Commissumque pecus pastoris nomine glubunt,
Clam Veneri, ventri, luxuriaeque vacent.
Dumque tuo passim se duci numine iactant,
Quisque sibi populum legit habere fidem.
Hos dixti falsos orituros Christe Prophetas
(60) Venturi gnaro temporis ore tuis.
Dum personatos agnino tergore mandas
Vetari cauta sedulitate lupos.
Dum spectare iubes quos fructus proferat arbor:
Ut tecti pateant crimina foeda doli.
(65) Nos tamen immemores patulas praedonibus aures
Praebemus, monitus despicimusque tuos.
[p. 239] Elegiae
Lubrica pro certis, pro veris falsa probamus,
Caecaque iudicio mens hebet orba suo.
Blanditur stolido pietas simulata popello,
(70) Et fraus mendaci compta colore iuvat.
Insipido sapiunt tantummodo grata palato,
Aegraque languenti lingua sapore stupet.
Nemo venenosi lenit sibi vulneris ictum,
Sed medicas horret quisque fugitque manus.
(75) Ut, quae dispersis late radicibus haeret,
Non facile ex veteri pellitur arbor humo.
Sic assueta rudi nequaquam dogmata vulgo
Evelli passim peste vagante, queunt.
Me miserum, quanta nostrae caligine mentes,
(80) Quam detestandis obstupuêre malis!
Siccine Lethaeis patieris Christe lacunis
Humanum mergi daemonis arte genus?
Siccine Tartareus caulam populabitur hostis,
Pro qua te gaudes sustinuisse necem?
(85) O semper tristes hominum miserate dolores,
Optatam toties ferto salutis opem.
Confice lethiferis mordacem dentibus ursum,
Ne simul illaesae dilanientur oves.
Repentemque feri cohibe cacodaemonis aestum,
(90) Ne serpat Stygia latius arte malum.
Excute terrenas stupidis è mentibus umbras,
Divinaque tuos effice luce frui.
Et piceam lippis oculis evellito nubem,
Ut pateant technae perfide praedo tuae.
(95) Ne permitte trucem nobis cedentibus hostem
Effera victrici ferre trophaea manu.
Te sponsae flectant lachrymae gemitusque piorum,
[p. 240] Elegiae
Te nostrae vincant, commoveantque preces.
Ultricem nunquam Sodomae plebs impia dextram
(100) Sensisset, vitijs dignaque fata suis:
Si modo nequitijs habuisset perdita tellus
Spectata paucos integritate viros.
At nunc permulti passim Deus alme supersunt,
Qui te syncera relligione colunt.
(105) Quique tuam casto profitentes pectore nomen,
Promissam lachrymis opperiuntur opem.
Ad quorum gemitus tandem precor exere dextram,
Sentiat ultrices bellua tetra manus.
Quae varijs totum complens erroribus orbem,
(110) Iurgia cum rixis, dissidiumque ciet.
Quod si tu lapsis renuas succurrere rebus,
Mox erimus rabido praeda petita lupo.
Quod petimus praestare potes Deus optime nutu,
Imperio cum sint subdita cuncta tuo.
(115) Aethereus flexo tibi paret poplite coetus,
Et quicquid tellus, & mare quicquid habet.
Quis non horrescat, dum talia mente revolvit,
Rex Maiestatem devenerande tuam?
Et post mortales coelo delapsus in artus,
(120) Multa stupescenti mente notanda facis.
Infestos abigis sacro cacodaemonas ore,
Fessaque terribili membra labore levas.
E putribus revocas defuncta cadavera bustis,
Te populo verum vociferante Deum.
(125) Restituisque suo spoliatis lumine visum:
Paeonia tollens doctius arte malum.
Cum tempestatem socij, mortemque timerent,
Aequore curvatos transiliente foros:
[p. 241] Elegiae
Te divinorum somno sacra scripta librorum
(130) Languida defessum membra levasse ferunt,
Ad gemitum tandem sed surrexisse tuorum,
Mox pelagus monitus extimuisse tuos.
Canaque confestim pacatis aequora ventis,
Et rabidi murmur conticuisse vadi.
(135) Attamen is tantum paucorum corpora nimbus
Submersa tumidis puppe necasset aquis.
Innumeros furor hic animos deturbat in Orcum,
Totius pestis, perniciesque gregis.
Quod nisi tu diros compescas daemonis ausus,
(140) Spes desperatae nulla salutis adest.
Terrificis ibit pessum divulsa procellis,
Ni quassa clemens auxiliere rati.
Quae varijs vexata malis, & fluctibus acta,
Implorat numen voce gemente tuum.
(145) Horrendis tandem pelagi subrepta periclis,
Optatum teneat fessa carina solum
Ad te confugimus, nos deliquisse fatentes,
Commissum fassis auxiliare reis.
Hos caeli nobis pepererunt crimina nimbos,
(150) Vitaque diversis undique plena malis.
Nec peiora tamen nos commeruisse negamus,
Et levius meritis esse fatemur onus.
Est tua nam quovis clementia crimine maior,
Nec certum veniae continet illa modum.
(155) Quid tandem humanae sator, assertorque salutis
Pro nobis quod non aggrediaris, erit?
Quid Deus indutus terreni corporis artus,
Probrosam tacito passus es ore necem.
Qui, vetus ut quondam coluber, sublatus in auras,*
[p. 242] Elegiae
(160) Sensisti rigidae vulnera dira crucis.
Aspera pro quorum subijsti fata salute,
Hos Stygia rursus fraude perire sines?
Non ita: nam saevis quamvis tua cymba procellis,
Et rapidis pelagi concutiatur aquis:
(165) Non tamen atroci ventorum turbine sidet,
Sperata tandem sed potietur humo.
Cladibus optatum varijs exercita portum,
Divina iam iam tuta subibit ope.
Hanc venerande fidem delectis Christe dedisti,
(170) Dum dubia tristes anxietate levas.
Quae tua mox nobis coram promissa patebunt,
Si modo quod petimus iusseris esse ratum.

TRISTEM SUI TEMPORIS
DEPLORAT STATUM.

ELEGIA X.

QUis non haec largo deploret tempora fletu,
Tempora mortiferis undique plena malis?
Relligionis amor, pietas, virtusque refrixit,
Improbitas passim frausque nefanda vigent.
(5) Crudelique ferox complet Mars omnia luctu,
Obruta sub pedibus paxque quiesque iacent.
Maxima pars hominum turpi lymphata furore,
Praecipiti rapitur per scelus omne gradu.
Tanta est impietas, peccandi tanta libido,
(10) Ut nihil illicitum, nil vetitumque putent.
Alma fides terras nunquam reditura reliquit,
Pro qua perfidiae regnat ubique dolus.
[p. 243] Elegiae
Diversos diversa iuvat delicta patrare,
Nec credunt vitijs crimen inesse suis.
(15) Hi fera crudeli sectantes pectore castra,
Tristia profuso bella cruore gerunt.
Exurunt passim segetes, magalia, villas,
Et sibi quod prodest omne licere putant!
Despoliant miseros, & depopulantur inermes,
(20) Atque illis, nunquam qui nocuêre, nocent.
Invigilans alius cumulatis undique gazis,
Pro Christo fluxas deveneratur opes:
Quas dum corradit, miseros frustratur amicos,
Mentitur, fallit, depositumque negat.
(25) Dulcis odor lucri, nimiumque suavis habetur,
Hoc recreat nares exhilaratque suas.
Et quanquam plenas nummorum possidet arcas,
Divitijs fruitur non tamen ille suis.
Sic circumfusis taciti vulgator in undis
(30) Arenti semper Tantalus ore sitit.
Hic tumidi fluctus pelagi, scopulosque pererrans,
Horrida fallaci lintre pericla subit.
Non illum terrent Hyades, non tristis Orion,
Districto nitidum qui ferit ense polum.
(35) Fulgura centemnit, motique tonitrua coeli,
Non aestus cupidum, non remoratur hyems.
Terribiles perfert invicta mente procellas,
Insanum Boream, praecipitemque Notum.
Utque suas nummis fallacibus impleat arcas,
(40) Non dubitat vitae mille pericla pati.
Omne scelus lucri si spes affulserit, audet,
Et sibi, quae prosunt, cuncta licere putat.
Plenaque versutis nectit mendacia technis,
[p. 244] Elegiae
Ne partum pereat fraude doloque lucrum.
(45) Turpiter hic contra luxurem decoquit omnem,
Profusus patrias & malè perdit opes.
Ebrius in medias profert convivia noctes,
Et Paphiae sequitur turpia castra Deae.
Allatura famem donec succedat egestas,
(50) In desolatae prodiga tecta casae.
Tum vacuum exhausto frustra dolet aere crumenam,
Infortunatum seque suosque vocat.
Sed tibi nil questus, nil prosunt stulte querelae:
Eveniunt factis praemia digna tuis.
(55) Ast alius Tyrio residens sublimis in ostro,
Magnifico passim gaudet honore coli.
Et se patricio prognatum sanguine iactat:
Unde sibi nullum cogitat esse parem.
Elato quemvis audet contemnere vultu,
(60) Stemmatibus clarus, conspicuusque suis.
Sed mox divitijs exutus, pauper, & expes,
Irus fit subito, qui modo Croesus erat.
Tum miser elapsos sero miratus honores,
Instabili queritur se cecidisse gradu.
(65) Improba Vesano multos Venus urit amore,
Quo solet obscoenos exagitare canes.
Imaque lascivis torret praecordia flammis,
Ut penitus mentis iam ratione vacent,
Hinc turpi vetitis inhiantes corpore stupris,
(70) Legitimos gaudent contaminare toros.
Et faciunt quodcunque iubet furiosa voluptas,
Dum mens iudicio fronsque pudore caret.
Sed mox praeproperae languor, tabesque senectae,
Membraque nequitijs debilitata suis.
[p. 245] Elegiae
(75) Admisso tristes poscunt pro crimine poenas.
Et miserum torquent, discruciantque senem.
Mollibus hic recumbans prostrato corpore plumis,
Sectatur vitam Sardanapale tuam.
Femineaque levas indutus veste choroeas
(80) Ducit, & amotis ocia rebus agit.
Nullum illi studium cordi est, horretque laborem,
Indulgens genio luxuriaeque vacans.
Nilque viro dignum praestat, sed stultus & excors,
In latebris gaudet delituisse suis.
(85) Ingenij spernit dotes, contemnit & artes,
Et curam tumidi nil nisi ventris agit.
Mente voluptates tota venatur, ut illum
In stolidum dicas degenerasse pecus.
Sunt alij, bona potando qui tempora perdunt,
(90) Quique dicant totos se tibi Bacche dies.
Hi dum crebra avidis vacuant carchesia labris,
Multaque dum sorbent pocula, plura petunt.
Tanta est ariditas, & sicci gutturis ardor,
Tanta est ingluvies, luxuriesque gulae.
(95) Illicito nudat permultos alea lusu,
Alea fallaci saepe voluta manu.
Hinc veniunt rixae, periuria, iurgia, caedes,
Offensae fraudes, perfidiaeque malum.
Subijcit incertis hic totum casibus orbem,
(100) Divina credens nil ratione geri.
Sed solam verso Fortunam somniat axe,
Instabiles rerum praecipitare vices.
Omnibus hanc igitur sibi devincire laborat
Officijs, precibus, blanditijsque Deam.
(105) Nec subit aethereum votis placare Tonantem,
[p. 246] Elegiae
Aut querula summum voce rogare Deum.
Fastidit miseros dives morosus egenos,
Confidens opibus, divitijsque tumens.
Omnibus opprobrium paupertas grande putatur,
(110) Laudati quondam qua viguêre Duces.
Si quis Fabritij parvas modo viderit aedes,
Sperneret angustae sordida tecta casae.
Despicitur vili Curiorum mensa salino,
Et non condito nobilitata cibo.
(115) Rex cum fictilibus ridetur Porsena vasis,
Et sordent Samio pocula facta luto,
Si quis Serranum sudantem cernat aratro,
Digna parum tanto consule rastra putet.
Denique ne multis referamus singula verbis,
(120) Omnia sunt varijs undique plena malis.
Et vix conspicias multis è millibus unum,
Quem culpa pudeat, poeniteatque suae.
Cernimus in peius iampridem singula verti,
Proque malis passim pessima quaeque vigent.
(125) Impia conduplicant proavorum facta parentes,
Et sceleri gaudent accumulasse scelus,
Degenerisque pater superatur crimine nati.
Deteriorque eius vita nepotis erit.
Nulla unquam tales viderunt saecula mores:
(130) Quis procul extremum credat abesse diem?

AD HENRICUM à WAERT.

ELEGIA XI.

QUod tua me blandis solatur epistola verbis,
Consilioque iuvas dulcis amice tuo.
[p. 247] Elegiae
Rem mihi pergratam praestas, animoque revellis
Tempore tristitiam conveniente meo.
(5) Addis praeterea, me dum sors dura fatigat,
Persequar ut casus versibus ipse meos.
Tristibus exemplum proponit tale poëtis
Naso Tomitana conditus exul humo.
Sed non est eadem nobis sententia: voce
(10) Quos tacita video tristia ferre, probo.
Hos quoque tu crebro coram laudare solebas,
Amotis referens seria verba iocis.
Ergo licet moestam crucient haec tempora mentem.
Est tamen in scriptis nulla querela meis.
(15) Sit quicunque volet lachrymosi carminis auctor:
Nostra nequit tristi pagina voce queri.
Stulta suos frustra deploret femina casus,
Infortunatam se, miseramque vocet.
Dedecet ingenuum mollis querimonia pectus:
(20) Fortiter impositum vir patiatur onus.

AD GEORGIUM.

ELEGIA XII.

QUid miser adversa macrescis sorte Georgi,
Evulsis luctum significasque comis?
Siccine te vilis mergit iactura lucelli?
Sic propter fluxas excruciaris opes?
(5) Quam multos angant graviores respice casus,
Mitius infelix & tua damna feres.
Dum tibi blanditur rebus fortuna secundis,
Gnaviter affectus fac moderere tuos.
Quod si fallacem mutaverit improba vultum,
[p. 248]Elegiae
(10) Mens successura se tueatur ope.
Instabili passim mutari singula lapsu,
Cunctaque praecipiti cernimus axe rapi.
Qui modo Sarrano residens sublimis in ostro,
Reddebat timidis publica iura reis:
(15) Plurima, cui praeerat quondam, semotus ab urbe,
Cogitur à turpi tristia sorte pati.
Et miser elapsos frustra miratus honores,
Ieiunio vilem corrogat ore cibum.
Contra mendicos, nullisque parentibus ortos
(20) Eiecti videas principis arce frui.
Hunc inconstantis fortunae spernito lusum,
Et leve quod defles efficietur onus.
Contrahit adducto sua carbasa navita nodo,
Dum rapitur vento prosperiore ratis.
(25) At si sedato mitescant turbine fluctus,
Solerti laxat lintea stricta manu.
Sic nimios animi prudens moderaberis aestus,
Dum tibi multijugas Copia fundit opes.
Fortis in adversis nec consternabere rebus,
(30) Si mutet vultum sors malefida suum.

EPITHALAMIUM.

ELEGIA XIII.

QUi vaga caerulei moderatur sydera caeli,
Interitus expers, principijque Deus.
Felices vobis hic discumbentibus escas
Praebeat, & liquido pocula plena mero.
(5) Sed tibi prae reliquis multam nove sponsa salutem
Optat disparibus nostra Thalia modis.
[p. 249] Elegiae
Et tibi coniugium felix faustumque precatur,
Praeterea casti pignora multa tori.
Adducitque suas huc ad tua festa sorores,
(10) Virgineos coetus, Aoniosque choros,
Quos divinus Amor, Concordia, Paxque sequuntur,
Et iunctura pio corda calore Fides.
Inter quas Charites redimitae tempora sertis,
Coniugio dictant prospera fata tuo.
(15) Has Hymenaeus agit turmas, & pulcher Apollo,
Et praeses casti diva Gabina tori,
Hinc tibi iucundi dulcissima pignora lecti
Auguror, & thalami gaudia mille novi:
O te felicem tam pulchra coniuge sponsum,
(20) Haec tibi divina contigit uxor ope.
Quae sit forma vides, quam rara modestia vultus,
Ut deceat nulla factus ab arte color.
Si propius spectes oculos frontemque genasque,
Nympharum certe dixeris esse genus.
(25) Quae velut aequoreis exortus Cynthius undis.
Obscurat radijs sydera cuncta suis:
Sic alias superat vultu splendente puellas:
Inter virgineos gratia magna choros.
Adde quod ingenuis, clarisque parentibus orta,
(30) Ornabit thalamum virgo pudica tuum.
Non probitas ignota tibi, pietasque parentum,
Et clarum veteri nobilitate genus.
Aemula virtutes imitabitur illa paternas,
Praestabit matris se similemque suae.
(35) Tum te praecipue venerabitur usque maritum,
Femina coniugio digna reperta tuo.
Et subito faciet pulchra te prole parentem,
[p. 250] Elegiae
Foecundique dabit pignora coniugij.
Tu modo te praesta iuvenis generose maritum,
(40) Dum vires, aetas, mens, animusque vigent.
Te quoque legitimi consors nova nupta cubilis,
Officij memorem convenit esse tui.
Nosti qua ducat te cenditione maritus,
Et cur sis iuveni iuncta puella viro.
(45) Utere coniugio, complexibus utere castis,
Ut fiat vestra stirps numerosa domus.
Sic vos verus amor, sic gratia mutua iunget,
Et dulci nectet corpora bina iugo.
Sed nova ne longum remoretur gaudia carmen,
(50) Hic numeris statuo carminibusque modum.
Intermissa suis referantur cymbia mensis,
Ismario cedant cura dolerque Deo.

Finis Elegiarum.

[p. 251] Epigrammata

LIBER EPI-
GRAMMATUM.

PROBITATE, ATQUE ERUDITIONI

Insigni, EUGENIO PEREBOMIO Goudano,
Cornelius Schonaeus S.

ANte aliquot annos, ut probe etiam nunc te meminisse existimo, Eugeni amicorum multo omnium charissime, mittebam ad te libellum Epigrammaton: quorum maiorem partem scripseram admodum adolescens, exercendi ingenij, atque animi recreandi gratia. In qua quidem arena te quoque non modo libenter, sed feliciter etiam versari iam ante cognoveram. Quod tunc eam ob causam faciebam potissimum, ut tua lima & dolabra levigatus politusque emendatior ad me rediret Libellus. Non enim ignorabam scriptoribus idem fere evenire, quod Flaccus amatori contingere scribit: quem amica turpia decipiunt caecum vitia, aut etiam ipsa haec delectant, veluti Balbinum polypus Agnae. Quod idem Socrates scite admodum, atque eleganter indicans, artificis opus ingenij quendam foetum esse dicebat, de quo obstetrix melius iudicaret, quam mater ipsa. Haec enim, ut magno prolis suae a- [p. 252] more tenetur, ita si quid in ea est vitij, non facile animadvertit: aut si animadvertat non magnopere offenditur, imo etiam excusat, atque extenuat. Hinc itaque strabonem filium, paetum appellat pater, ut idem inquit Poëta. Ad eundem modum & nos in aliorum naevis perspiciendis ipso Lynceo oculatiores esse solemus: ad nostra vero vitia, quae in mantica à tergo pendente circumferimus, quovis Tiresia caeciores. Atqui eo tempore memini tibi non displicuisse haec mea Epigrammata: & postea ad scribendum plura, te saepius me exhortatum esse sedulò. In qua quidem re quemadmodum tanta diligentia, atque alacritate, quantam tu desiderabas, hactenus me non elaborasse minime diffiteor: ita tamen huc mihi enitendum semper arbitratus sum, ut aliqua ex parte amici admonitionibus obsequutus esse viderer. Nunc itaque mitto libellum, tui nominis auspicijs in lucem editum. Sed videor mihi non inscite facturus, si epistolam hanc, ad te scripto Epigrammate, finivero.

HAec immaturis Epigrammata lusimus annis,
Cum tenerae nondum prima lanugine malae
Vernarent, doctique puer dum mente magistri
Percipio docili praecepta severa, coactas
(5) Subijciens trepida ferulae formidine palmas.
Hinc est, ingenuis Perebomi dedite chartis.
Quod mea fulta rudi nequicquam poplite Musae,
Inspergat turpes puerili carmine naevos:
[p. 253] Epigrammata
Praecocis uva caret grato dulcore racemi,
(10) Nec molli sapiunt poma immatura palato.
Quae nunc si tetrico non spernas ludicra vultu,
Pieriae posthac laudis succensus amore,
Sublimi forsan cantabo digna cothurno.

IN DIODORUM.

EVulgare meos quoties ego cogito versus,
Ne faciam toties me Diodore rogas.
Utque levis vitem mordacia scommata vulgi,
Sollicito dubium saepius ore mones.
(5) Inculcansque eadem verbis obtundis ijsdem,
Nec me tranquilla scribere mente sinis.
Si versus edas, inquis, res ista periclo
Non caret: ast aliud te Diodore movet.
Non adeò nobis bene vis, ut talia cures:
(10) Id metuis, ne sit qui mea scripta probet.

AD VICTOREM.

INter multorum non pauca poëmata vatum,
Diversis veteres quae cecinêre modis:
Docta Venusini, numerosaque scripta poëtae
Maxima promeritae praemia laudis habent.
(5) Seu Lyrico tundat vocales pectine chordas,
Seu notet obliquis turpia facta iocis.
Hunc ego pro strenae tibi mitto munere vatem,
Voluendum totos Victor amice dies.

IN BATTUM.

SI quantum lingua, tantum ratione valeres,
Me credam docto cum Cicerone loqui.
[p. 254] Epigrammata
Sed neque luxurians multis oratio nugis,
Nec sine iudicio verba profusa placent.
(5) Mitte meas vanis obtundere vocibus aures,
Ne pro facundo Batte vocere loquax.

DE VARO.

QUod mea iampridem Varus consortia vitat,
Sollicitusque novas quaerit amicitias,
Non equidem miror satis est mihi cognita causa,
Offendi dicto liberiore timet.
(5) Assentatores Varus non quaerit amicos,
Qui nisi plaudenti dulcia voce sonent.
Qui stolidum laudent, & demirentur asellum,
Foedaque fallaci crimina mente probent.
Hos putat esse bonos, hos veros credit amicos,
(10) His larga donat munera multa manu.
At mea (nam verum quare proferre recusem?
Nescit adulari libera lingua malis.

AD MARIANUM.

MAxima saepe tuis promittis munera amicis,
Sed nulli quicquam das Mariane sapis.

AD GRATIANUM.

FRugalis ista Gratiane coenula
Humanitas qua nos tua
Excepit hesterno die, quovis mihi
Et sumptuoso & splendido
(5) Convivio fuit suavior. Nihil
Enim moror turdos, nihil
Lepores, nihil rhombos, nihil quae non nisi
Magno parantur ostrea.
[p. 255] Epigrammata
Magis iuvant me literatae fabulae,
(10) Aut eruditi lectio
Scriptoris. His mi Gratiane ferculae
Condire si quando tua
Rursum voles, fac ut sciam, nihil morae est,
Quin invocatus advolem.

IN SCAEVOLAM.

ABsens obtrectas, blandiris Scaevola praesens,
Et tamen hanc veram credis amicitiam.
Nil mihi cum tali, Deus hunc male perdat amicum,
Tristia qui dulci toxica melle tegit.

IN PONTILIANUM.

DUm mea mordaci corrodis carmina dente,
Mendosum, bardum, me stolidumque vocans:
Nil profecturis proscindis littora tauris,
Et latorem frustra Pontiliane lavas.
Nam tua ridenti contemno scommate vultu:
Laus est, crede mihi, displicuisse malis.

AD PONTICUM.

MIttam semper ais, nec mittis Pontice quicquam,
Speque levas miserum discruciasque metu:
Illam pollicitis nutris, hic fomite crescit,
Dum celeres rapiunt irrita verba noti.
Non promissa mihi, sed munera missa probantur;
Promittas alijs Pontice, mitte mihi.

[p. 256] Epigrammata

DUORUM DE LIBERO ARBITRIO.
ALTERCATIO IOCOSA.

RIxa duos inter nuper fuit orta sodales,
(Res est festivo commemoranda ioco)*
Num quae libertas sit mentibus insita nostris,
An tantum ut plastae vim patiantur opus.
(5) Hic ait, ille negat, multum clamatur utrinque.
Neutro decretum destituente suum.
Assertor donec ferventi bile tumescens,*
Talia turbato pectore dicta refert:
Re praestat stolidum, video, convellere dogma:
(10) Praefectus* parvi nam mea verba facis.
Hunc cupidi certe moderari pectoris aestum
Possem, sublatas & cohibere manus.
Si potes has simili plagas ratione refelle:
Dum ferio mentis num mihi velle deest?
(15) Dixit, & impingens metuenti verbera pugnum,
Aversum pulsat terve quaterve caput,
Ast alter cursu dum plures effugit ictus,
Clamoso tales protulit ore sonos.
An te nunc etiam servum miser esse negabis?
(20) Ad tantum postquam te trahat ira nefas?*

DE EUCLIONE.

TYmpore* thyrsigerum quo plebs colit ebria Bacchum,
Fervente laeta caecubo:
Quatuor obsonat profusior Euclio numis,
Et vult videri splendidus
[p. 257] Epigrammata
(5) Insolitos hilari mirantur pectore luxus
Ancilla, coniunx, liberi,
Et crudas inhiant ieiunis faucibus escas,
Tardoque succensent coquo.
Adfertur fatui tandem pars rancida lardi,
(10) Vilisque caulis Brassicae.
Praeterea potus crassae sex infima vappae,
Scypho bibenda ligneo.
Exaturat vacuum mox turba famelica ventrem,
Cutemque curat insolens.
(15) Insuetis totae resonant clamoribus aedes,
Magno refertae gaudio.
Solus demisso tristis sedet Euclio vultu,
Tantis gravatus sumptibus.
Et quo tam magnum compenset foenore damnum.
(20) Moesto volutat pectore.
O turpem, miseramque domum! ieiunia malim,
Quam vestra Bacchanalia.

AD MARULLUM.

FOrtunae minimo palles, horresque tumultu,
Et consternata mente repente cadis.
Te tamen intrepido constantem pectore iactas,
Adversis frangi teque Marulle negas.
(5) Nullus erit tibi dicenti qui talia credet:
Reclamat verbis res, ratioque tuis.
Crudeles toto Mavors grassetur in orbe,
Longaque mordaci saeviat ore fames.
Tum melior rapiat dirae contagio pestis,
(10) Et tristem intentent undique cuncta necem,
Vir constans spernit, ridetque haec omnia secum,
Et praeter culpam nil putat esse malum.

[p. 258] Epigrammata

IN TABULAM QUANDAM.

DUlcia dum libant admotis oscula labris,
Et placidas iungunt Pax & Concordia vultus,
Dirus ad Odrysias Mars territus aufugit oras:
Mox subit alma quies, hilari gratissima fronte.

DE ADULTERIO MARTIS
ET VENERIS.

UT Phoebus nitido lascivum lumine Martem,
Et Paphiae prodit turpia furta Deae:
Sic fucata Deus fallacis crimina vitae
Cernit, & occultum non sinit esse nefas.

IN IULIUM.

SCribere me nullo clamas epigrammata marte,
Insulsosque vocas carmina nostra iocos.
Et tamen ipse nihil quicquam praeclarius edis,
Sed procul amotis ocia rebus agis.
(5) Incusare meos Iuli vel desine versus:
Vel tua fac scriptis sint meliora meis.

AD LAEDAM.

CUr alias tetrica fastidis fronte puellas,
Damnoso formae munere Laeda tumens?
Saepe nocet casto facies formosa pudori,
Nec sinit illaesa virginitate frui.
(5) Effera splendenti dum Sidonis ore superbit,
Facta est infido sarcina grata bovi.
Aeratâ Danae quanquam iacet abdita turri,
Auratum fallit non tamen illa Iovem.
[p. 259] Epigrammata
Candorem nitidi culpat Virginia vultus,
(10) Ipsa sui patris iam moritura manu.
Quid referam teneri matrem Cadmeida Bacchi:
Elatum flavis Anthiphilamque comis.
Innumerasque alias praestanti corpore nymphas,
Pulchra quibus minuit forma pudicitiam,
(15) Sublatas igitur temeraria ponito cristas,
Et monitis posthac cautior esto meis.
Forsitan haec cunctis qua te praestare puellis
Credis, erit magni dos tibi causa mali.

IN PONTICUM.

SI quando iubeo coenes ut Pontice mecum
Te facilem praebes, morigerumque mihi.
Accumbens lepidis recreas sermonibus omnes,
Edulcasque tuis fercula nostra iocis:
(5) Ad te sed quoties cupio conviva vocari,
Te durum praestas, difficilemque mihi.
Tum si forte frequens, aut importunior insto,
Me tristi tandem voce venire iubes.
Accumbis tacitus demisso Pontice vultu,
(10) Et frons subductis est caperata genis.
Risus abest, periêre sales, solitique lepores.
Quique erat in blando plurimus ore iocus.
Tu mecum posthac coenabis, non ego tecum,
Te quoties hilari fronte videre volo.

DE RUFO.

DUm se praeclarum Rufus putat esse poëtam,
In medio recitans scripta aliena foro:
Attollit clarum quidam de plebe cachinnum,
Verbaque mordaci talia voce refert:
[p. 260] Epigrammata
(5) Nec nos culpamus quos iactas improbe versus,
Ast hic est nullus qui putat esse tuos.
Abijce furtivas abs te cornicula plumas,
Et subito nudus, nunc bene comptus, eris.
Ex pulchro veram si quaeris carmine laudem,
(10) Fac proprio posthac membra colore tegas.
Nec tam mucosis nos naribus esse putato.
Ut speres furtum posse latere tuum.

IN TABULAM QUANDAM.

INcertum veteres sinuoso tramite gressum
Ferre per obliquum compulit error iter.
In quo cum varijs illis est lucta periclis,
Devia distorto dum loca calle petunt.
(5) Atque ita vix tandem multis è millibus unum,
Optata coeli conspicis arce frui.
Nos quibus abiectis Christus praefulget in umbris,
Imbuti vera cognitione Dei,
Aetheream rectà coeli, conscendimus arcem,
(10) Differtam vitijs praetereundo viam.
Hic tamen infesti non pauca pericula Ditis
Solerti nobis sunt fugienda pede.
Cuius si patiens constantia luserit astus,
Mox capiet meritis praemia digna suis.

AD LESBIAM.

MEtuus iste licet delectet Lesbia vultus,
Quique decet roseo pulcher in ore color.
Et laudem nitido pendentes vertice crines,
Membraque brumali candidiora nive:
(5) Tum nostri quamvis tangi videaris amore,
Meque tuam vitam delitiasque voces:
[p. 261] Epigrammata
Te redamare tamen nequeo: si Lesbia causam
Ignoras, dicam: garrula lingua facit.

IN FABULLAM.

MIrum parentes ni futuram garrulam
Te noverint, nomen Fabullae qui tibi
Olim esse noverunt tuis accommodum,
Aptumque plane moribus: Loquacior
(5) Enim, magisque futilis te femina
Nullà invenitur. Itaque totos eximis
Dies frequenter garriendo: quin bona
Noctis etiam pars fabulis impenditur,
Nunquam taces, nunquam quiescis garrula.
(10) Miserum domi loquacitate coniugem
Obtundis, enecasque liberos. Foris
Quemvis fatigas obvium, sive ille sit
Vir, sive femina, notus, aut nunquam anteà
Visus, nihil vides, nihilque pensi habes.
(15) Meditantem abire detines: tum clanculum
Si quis fugam paret, praehensum pallio
Retrahis, tuasque audire cogis naenias.
Et non nisi integra absoluta fabula
Unquam cuiquam fit abeundi copia.
(20) Quapropter ut rabidum canem omnes te timent,
Ut aspidem fugiunt, ita ut, quocunque te
Confers, ubique solitudo appareat
Ingens, fugaeque maxima trepidatio.
Quod si relictae, ac destitutae ab omnibus
(25) Omnino nullus sit tibi confabulo,
Tecum ipsa fabularis usque garriens.
Tam te iuvant loquax Fabulla fabulae.

[p. 262] Epigrammata

IN NAEVOLUM.

LAscivos scribas cum nil nisi Naevole versus.
Plenaque cum spurcis sint tua scripta iocis:
Esse tamen castos audes tibi dicere mores,
Et vitam turpi labe carere tuam:
(5) Quod quamvis crebro sancte mihi Naevole iures.
Aetherei testans numina sacra poli:
Non tamen idcirco credam te dicere verum,
Namque aliud certa res ratione docet,
Esse solet sermo mentis verissimus index,
(10) Et vitium nescit dissimulare suum.
Arguit impuros petulans oratio mores,
Nec tacito quicquam corde latere sinit,
Sic puro casti manant è pectore versus,
Ingenio scriptis conveniente suis.

DE LESBIA.

LEsbia coniugium, tedasque exosa iugales,
Se dicit nulli nubere velle viro.
Non quod amet castam sine coniuge degere vitam,
Atque illibata virginitate frui:
(5) Ast uno potius quod non contenta marito,
Diversos malit luxuriosa proces.

IN GALLAM.

CUm sis deformis, cur vis formosa videri,
Adscitoque tibi Galla colore places?
Ut frontem, mentumque linas, nasumque genasque,
Nec visi compositis ingrediare comis:
[p. 263] Epigrammata
(5) Praeterea varijs niteat, caput undique gemmis,
Tinctaque te Tyrio murice laena tegat:
Te tamen in pulchra deformem veste vocabo,
Nec fucis capiar, decipiarve tuis.
Me neglecta iuvat nativae gratia formae,
(10) Gratia muneribus sat decorata suis.
Hanc tibi difficilis quoniam natura negavit,
Non poteris, quamvis compta placere mihi.

AD LYCORIM.

ES formosa satis, fac sis modo casta Lycori,
Hac mihi praecipue dote puella placet.

IN POLYDORUM.

ET merito, & summo Polydorus iure vocaris,
Ex re te dignum prodige nomen habens.
Quaelibet in quemvis profusus munera confers,
Indignus donis sit licet ille tuis.
(5) Qui modo te dominum simulatâ voce salutat,
Aut tibi nudato vertice dicit ave.
Protinus is magno censetur munere dignus,
Susidiumque sibi demeruisse tuum.
Hinc est non pauci quod te comitentur amici,
(10) Hinc leve te celebri vulgus honore colit.
Donec erit quod des, hi te Polydore sequentur,
Et multi qui te devenerentur, erunt.
At si desieris vacuâ donare crumenâ,
In medio solus conspiciêre foro.
(15) Si cupis usque frequens ut te comitetur amicus,
Fac ut inexhaustae sint tibi semper opes.
Quae citò, crede mihi, vilem redigentur ad assem,
Ni discas monitis parcior esse meis.

[p. 264] Epigrammata

AD AULUM, DE MARTIALI.*

QUod tibi Bilbilici placeant Epigrammata vatis,
Argutosque probes illius Aule sales:
Prudenter, recteque mihi sentire videris:
Nam quis tam doctum vituperaret opus?
(5) Lectori gratâ recreat dulcedine mentem,
Dum miscet varijs seria multa iocis.
Et facilem monstrat pangendi carminis usum,
Nosque facit Latio doctius ore loqui.
Non est ille tamen pueris accommodus auctor,
(10) Sed vult matura cum ratione legi.
Degere qui gaudet puram sine crimine vitam,
Hos puer enitet sedulus usque libros.
Corrumpunt obscoena bonos epigrammata mores,
Et tacit â menti transitione nocent.

AD EUNDEM.

SI te Bilbilice iuvant poëtae
Mordacesque ioci facetiaeque,
Fessas ille quibus frequenter aures
Oblectat, reficit, movet, rapitque,
(5) Quintum prae reliquis leges libellum,
Qui foedos calami procacioris
Lusus atque sales nigros perosus,
Castè cum Domino suo iocatur.

AD M. IOANNEM ZURENUM.

DUm facis agricolâ Ciceronem voce loquentem
Rem Litterariam iuvas:
[p. 265] Epigrammata
Et Phoebo, Musisque novem sacraeque Minervae,
Praestas opus gratissimum:
(5) Cultaque Cecropiae collaudant scripta Camoenae,
Probantque conatus tuos.
Quare ne pigeat pulchris incumbere coeptis,
Tuisque nos laboribus
Devincire tibi, plausum laudemque mereri
(10) Zurene vir doctissime.

IN PONTILIANUM.

CUr tua ferratis coniunx quasi vincta catenis,
Progreditur nunquam Pontiliane foras?
Ne quis eam moechus, ne quis corrumpat adulter,
Hic te discruciat nocte dieque metus.
(5) Idque studes totis annixus viribus unum,
Ut sint legitimi pignora certa tori.
Quare per totas positis custodibus aedes,
Usque licet nolit, cogitur esse domi.
Sollicitat pia cura tuam vir provide mentem,
(10) Displicet uxori sed tamen ista tuae.
Quae se perpetuo concludi carcere luget,
Quodque suam praestet non tibi sponte fidem.
Anxia ne quicquam cohibet custodia castam,
Quae mavult proprijs moribus esse proba.
(15) Nec bene zelotypo servatur moecha marito,
Evadit technis ingeniosa suis.

IN CAECILIANUM.

QUod sis formosus, clarisque parentibus ortus,
Stulte tibi nimium Caeciliane places.
[p. 266] Epigrammata
Nam neque nobilitas, neque formae gratia prodest,
Ingenuis si mens artibus aegra vacat.

EPIGRAMMA CRATETIS.

PErgis adhuc hominum felicem dicere vitam,
Cum sit diversis undique plena malis;
Attentus mecum circumspice singulae, quo te
Erroris pudeat, poeniteatque tui.
(5) Clamosam rigidi subeas si iudicis aulam,
Te cruciat rixis protinus illa suis.
Inde tuas si quando redis commotus ad aedes.
Exosus rauci iurgia crebra fori:
Invadunt miserum curae, moestique dolores
(10) Affligunt animum nocte dieque tuum:
Exercent duri viventem rure labores,
Dum subigis gelidam bubus arator humum.
Exhorres fluctus, & saevos navita ventos,
Terribili quatitur, dum tua cymba noto.
(15) Tum si forte gravem circumfers aere crumenam,
Ingressus longum mobilis hospes iter:
Attonitam terrent diversa pericula mentem,
Et pavido vanos incutit umbra metus.
Si desunt numi, miserum torquebit egestas,
(20) Et quocunque venis eijciere foras.
Si te coniugij capiendum compede praebes;
Haec quoque res varijs plena doloris erit.
Vivere si celebs, & si sine coniuge mavis,
Offendunt orbae taedia moesta domus.
(25) Formosa est uxor, ne non sit casta vereris,
Neve alium quam te plus amet, usque times.
Si deformis erit, iam te duxisse pigebit,
Impatiens alio teque vocabit amor:
[p. 267] Epigrammata
Moerorem soboles, curasque parentibus adfert:
(30) Si proles desit, moestior orbus eris.
Si iuvenis fueris florentibus integer annis,
Obruitur vitijs caeca iuventa suis.
Tum senibus gravis est, atque intolerabilis aetas,
Ut vix se tantum ferre querantur onus.
(35) Postremo multis ne persequar omnia verbis,
Res queruli causam quaeque doloris habet.
Nil igitur malim quam nunquam nascier, & quàm
Humanâ nunquam conditione frui:
Aut simul ac matris fuero progressus ab alvo,
(40) Praecipiti vitam destituisse fuga.

ALIUD METRODORI SUPERIORI
E DIVERSO RESPONDENS.

AN vitam prohibes dici malesane beatam?
Cùm sit diversis undique plena bonis.
Excute tu potius pradentiùs omnia mecum,
Errorem tandem quò fateare tuum,
(5) Magnificum pariunt fora iudicialia nomen,
Et loca materiam publica laudis habent.
Si placidum mavis traducere molliter aevum,
Dulcia semotis ocia rebus agens:
Plurima tranquillae domus oblectamina vitae,
(10) Certaque securae gaudia mentis habet.
Maxima delectat viventem rure voluptas,
Arrident oculis hic ubi cuncta tuis.
Unde tibi varios producit Copia fructus,
Et largas magno foenore reddit opes.
(15) Plurima caeruleus largitur commoda pontus,
[p. 268] Epigrammata
Non contemnendum suppeditatque lucrum.
Si bene nummatus peregrinas viseris urbes,
Percipies placidae gaudia multa viae.
Ingrederis vacuus per iter si fortè viator,
(20) Perterrent animum nulla pericla tuum.
Tutus es, insidias tibi nec struit ullus egenti,
Nec res sollicitos incutit ulla metus.
Exhilarat thalamum coniunx formosa iugalem,
Securum reddit non bona forma virum.
(25) Coniugium exosus si celebs vivere mavis,
Aetatem curis exoneratus agis.
Dulcia foecundi si sint tibi pignora lecti,
Iucundae crescunt gaudia laeta domus.
Si fueris orbus sine sollicitudine vivis,
(30) Nec cruciant mentem cura timorque tuam.
Commendant hilarem vires, roburque iuventam:
In precio est annis cana senecta suis.
Denique ne longis referamus singula verbis,
Nil est quod propriâ commoditate caret.
(35) Insanis igitur, qui nunquam nascier optas,
Et nunquam vitae conditione frui.
Aut simul aethereas fueris prolapsus in auras,
Praeproperâ lucem destituisse fugâ.

EPITAPHIUM I. MASDAMII.

SUblimi solitus scrutari sydera mente,
Aëriasque domos, coelique volubilis orbes,
Hac humili recubat tandem Masdamius urnâ.
Vir morum probitate gravis senioque verendus,
Relligionis amans, liquidi contemptor Iacchi.
Pons tumescentem mortalis homuncio cristam,
[p. 269] Epigrammata
Et sortem perpende tuam: mollesque perosus
Delitias carnis, mortis memor esto propinquae.

IN ZOILUM.

CUr falsum nobis obiectas Zoile crimen?
Meque Theonino laedere dente paras?
Nil purae phalerata dolis fallacia vitae,
Nil fraus mendaci compta colore nocet.
(5) Si mea nullius mens sit sibi conscia culpae,
Semper ab intento crimine tutus ero.

AD IOANNEM PUTTENUM.

SCire cupis quid agam Puttene? epigrammata cudo,
Et lepidis fallo tempora moesta iocis.
Quaeque levi nuper calcabat pulpita socco,
Imparibus ludit nunc mea Musa modis,
(5) Et mox festivos aliorum perlego versus,
Et teritur manibus saepe poëta meis.
Dulcia sollicitos minuunt mihi carmina luctus.
Constantique docent tristia mente pati.
Has nobis peperit fidei discordia turbas,
(10) Dum sequitur sectae dogmata quisque suae.
Qui nisi divino sedentur numine motus,
Praeteritis venient deteriora malis.

AD DIODORUM.

QUod mea compositis laudas epigrammata verbis,
Iucundosque voces carmina nostra sales:
Est equidem gratum: sed multo gratius esset,
Si credam ex animo te Diodore loqui.
(5) Non me ventosae iuvat assentatio linguae,
Noxia quae dulci melle venena tegunt.
[p. 270] Epigrammata
Sed quae non falso manant è pectore voces,
Verbaque syncero corde profecta, placent.

IN POMPILIANUM.

QUod scelerata mali suggillans crimina vulgi,
Commissum carpis Pompiliane nefas:
Sacrorumque doces quae sint praecepta librorum,
Et qua placandus sit ratione Deus:
(5) Quodque canis summo laudes, hymnosque Tonanti,
Inque sacrâ totos cerneris aede dies:
Est ea laude quidem res digna, probeque putaris
Officio fungi Pompiliane tuo.
Sed quod nulla tuos emendat regula mores,
(10) Plenaque quod varijs est tua vita probris:
Laedere quod gaudes famam, nomenque bonorum,
Natura fallax, ingenioque levis.
Tum quod magna avidis sorbes carchesia labris:
Quodque gulae, Veneri, luxariaeque vacas:
(15) Non video quenquam qui laudet, vel bene qui te
Officio fungi Pompiliane putet.

AD AULUM DE COELIO.

ILle velut fidus qui te sectatur Achates,
Coniunctus lateri Coelius usque tuo:
Magnificisque tibi percellit vocibus aures
Aegidae crepitans. Pyrithorique fidem:
(5) Est parasitus edax, & personatus amicus:
Nec te sed mensam diligit Aule tuam.

[p. 271] Epigrammata

IN MATHONEM.

QUi te coniugio novo beatum
Felicemque soles Matho vocare,
Quod noctu lepidam tuo teneres
Ferventemque sinu senex puellam,
(5) Algentes tibi quae fovebat artus,
Et curas animi molestiores.
Aetatisque graves levabat annos,
Dulci Gallia basiatione:
Cur nunc te miserum vocas? & antè
(10) Laudatum toties thorum perosus,
Hanc, quam delitias suaviumque
Solamenque tuae Matho senectae
Quondam laetus ubique praedicabas:
Nunc contra querulus, gravis, molestus,
(15) Oblitus solitos iocos, lepores,
Lusus, blanditias, facetiasque,
Appellas vomicam, crucem, barathrum,
Pestem, perniciem veneficamque?
Insanis equidem senex, opemque
(20) Demens hellebori caput requirit.
Ni de te meruit puella tantum,
Nec culpanda tibi, nec execranda est.
Verum te merito, bonoque iure
Incusare potest, querique de te
(25) Uxor iuncta tibi parum marito,
Qui pridem gelida tremens senecta,
Munus non potes exequi virile.
Quare nec grave, nec tibi molestum
Sit, cum tu miseram Matho puellam
(30) Fraudes, illa virum senem perosa,
Si quaerat iuvenem salaciorem;
[p. 272] Epigrammata
Qui quod tu fugis expleat, tuisque
Iungatur vicibus, novumque prole
Pulchra te faciat Matho parentem.

EPITAPHIUM IOANNIS
CAESARII MUSICI.

=== EXcute spem vanam mortalis homuncio, qui te
Confidis multos vivere posse dies.
Ut brevis Hyblaei marcescit gratia floris,
Sic subito fugiunt tempora nostra pede.
(5) His tibi Caesarius florentibus integer annis,
Exemplo, celeri morte peremptus erit.
Cui dum crudeles abrumpunt stamina Parcae,
Amisit magnum Musica turba decus.
Nil illi vitae candor, nil profuit aetas,
(10) Nil flagrans vitae relligionis amor.
Quare vicini lector memor usque pericli,
Sic vives, ut mox sit tibi dulce mori.

AD IOANNEM VOCCINIUM.

ESse tuos inter Voccini chare sodales
Contigit ingenti commoditate mihi.
Nam quod erat socio iuvenis Rhocaeus Oresti,
Hoc tu Schonaeo niteris esse tuo.
(5) Cumque alij verbis me consolantur amici,
Tu praestas ipsa re mihi promptus opem.
Spiritus hos igitur donec moderabitur artus,
Et mea vitalis viscera sanguis alet:
Tu mihi prae reliquis multum venerandus amicis,
(10) Et memori semper mente colendus eris.
[p. 273] Epigrammata
Quin mea saepe tuas celebrantia carmina laudes,
Efficient cineri te superesse tuo.

AD THEODORUM
BERGIUM.

INter castrorum turbas bellique tumultus
Hic quid agam si me nunc Theodore roges:
Ut soleo, docilem formo moderorque iuventam,
Nec ferus hoc nostrum Mars remoratur opus,
(5) Consumoque breves scribendis versibus horas,
Oblectans studijs me recreansque meis:
Nec cessere metu, nec diffugere Camoenae,
Experior faciles in mea vota Deas.
Iam didicit mea Musa tubam contemnere, nec me
(10) Horribilis litui terret ut ante sonus.
Quid non ferre docet nos consuetudo? molestas
Edulcat curas, diminuitque metus.

AD POPULUM CUM ESSET EX-
HIBITURUS COMOEDIAM SUAM
Nehemiam.

QUâ patrium pietate solum Solymosque penates
Dilexerit Nehemias:
Et quibus eversam lachrymis defleverit urbem,
Tristi gravatus nuncio:
(5) Tum quos invicta passus sit mente labores,
Dum strata reficit moenia:*
Dum validis spernit pollentes viribus hostes,
Fretus Deo, non copijs,
[p. 274] Epigrammata
Mox ubi se medio declinat Phoebus olympo,
(10) Grex exhibebit Comicus.
Ingenuas quotquot venerantur in urbe Camoenas,
Huc se frequentes conferant.

AD MARCELLUM.

Quod curas, animique graves Marcelle dolores,
Exiliumque tibi pocula crebra levant:
Et moestum gaudes potando fallere tempus,
Te dulci recreans, exhilaransque mero:
(5) Non omnino tibi male consuluisse videris,
Egeritur quavis dum ratione dolor.
Ast ea difficilis magno medicina paratur,
Et nimio quovis est renovanda die.
Dissimilis nobis, parvoque parata voluptas
(10) Diluit aerumnas, tristitiamque fugat.
Hanc mihi suppeditant doctorum carmina vatum,
Tum quoque cum numis nostra crumena vacat.

AD IOANNEM PUTTENUM.

IN Batavis agitet quid miles regius oris
Desiste percontarier.
Nam piget (ut verum fatear) Puttene pudetque
Hic quae geruntur scribere.
(5) Nullum iampridem facinus memorabile cerno,
Tantisque dignum copijs.
Vi capere hostiles non est qui cogitat urbes;
Virtusque cessat bellica.
Ne tamen ignavus tam fortia pectora torpor,
(10) Turpisve languor occupet:
Infertur bellum bubus, miserisque iuvencis,
Per cuncta latè pascua.
[p. 275] Epigrammata
Stringit in hanc praedam sua quisque ferociter arma,
Vaccis timendus hostibus.
(15) Impunita manent manifesti crimina furti,
Nullumque non licet scelus.
Hinc sibi, qui spoliat, qui nos populatur amicos,
Miles videtur strenuus.
Quid patrare ferus posset crudelius hostis?
(20) O barbaram tyrannidem!

DE COLACE.

CUm nuper patrijs mecum distractus ab oris,
Tristis in ignota viveret urbe Colax:
Congerro melior nec erat, nec blandior alter,
Commodus, & facilis, morigerusque suis.
(5) Quare prae reliquis multum mihi charus amicis,
Iunctus erat lateri saepius ille meo.
Nunc postquam in patriam meliori forte reversus,
Fortuna coepit commodiore frui:
Nec mihi se facilem, nec se mihi praestat amicum,
(10) Mite nec ingenium, quod fuit ante manet.
Sed veterem toruâ contemnens fronte sodalem,
Obliquum vertit praetereundo caput,
Dignus cui tumidum vindex Rhamnusia fastum
Extundat, mores dedoceatque feros.

AD D. TILMANNUM A WOU,
RHODIANORUM DOMINORUM APUD
Harlemenses Praesidem.

NE magnâ nimium Praeses reverende tuarum
Iacturâ doleas rerum, sed pectore tantum
[p. 276] Epigrammata
Infracto patiaris onus, sapientia praestat
Commonstratque tibi: qua cum sis praeditus, omnes
Humanos profers casus patienter, amaros,
Emollitque tibi constans tolerantia luctus:
Et quasvis subito facit evanescere curas,
Impositum recto sustentans vertice pondus.

AD EUNDEM.

TRistis ut eversae Solymorum nuncius urbis
Pervenit ad Nehemiam:
Qui regi procul à patria regione remotus,
Inserviebat Persico:
(5) Longinquum permensus iter, variosque labores
Perpessus, ad suos redit.
Dumque solo turres, aequataque moenia cernit,
Multis madescit lachrymis.
Mox sacram totis instaurat viribus urbem,
(10) Nil hostium minas morans.
Altera portat onus, gestat manus altera ferrum,
Et quisque se praebet virum,
Sic dum strata tui, convulsaque rudera templi,
Postesque collapsos vides:
(15) Ingemis, & tantam moerenti pectore cladem
Quanquam doles, minime tamen
Despondes animum: quin protinus omine fausto
Reparare cuncta cogitas.
Conatus Deus ipse tuos, hominumque bonorum
(20) Applausus, & favor iuvant.
Perge pijs igitur Praeses incumbere coeptis,
Opusque sacrum perfice.
[p. 277] Epigrammata
Unde decus, laudemque tibi, famamque perennem,
Christo parabis auspice.

AD DEUM.

TE quando nostri flectent Deus optime fletus,
Quos madido totos fundimus ore dies?
Submissi veniam petimus, culpamque fatemur,
Supplicibus clemens auxiliare reis.
(5) Horribiles tollat pax exoptata tumultus,
Et sistant rabiem tristia bella suam.
Ut totus, demptis cunctis erroribus, orbis
Te vera tandem relligione colat.

AD M. PETRUM BLYENBURGUM.

HEU quos dissidij novi tumultus
Insanum Furiae cient per orbem?
Heu quanta rabie, quibusque turbis
Humanas agitant ubique mentes!
(5) Legum iura nefas furorque praeceps
Oppressit, pietas refrixit, omne
Regnat nequitiae genus, removit
Almum perfidiae dolus pudorem.
Fallor, non Furiae movent tumultus
(10) Hos, sed nequitiam scelusque nostrum
Exosus graviter Deus nocentem,
Ultrici populum manu flagellat.
Illi seu Zephyris tuae secundis
Res cedant, validae ratis procellae
(15) Seu vi dissiliens gemat, sereno
Persolves patienter ore grates.

[p. 278] Epigrammata

IN POLYCANTHARUM.

INdidit hoc nuper tibi qui Polycanthare nomen,
Facetus, atque perspicax,
Et minime vanus fuit is, quicunque ligonem
Potuis ligonem dicere.
(5) Nam neque conveniens magis, aut te dignius ullum
Posset tibi nomen dari.
Utpote cui siccas non unus cantharus explet
Fauces, sitimque reprimit:
Sed multis opus est cyathis, magnisque culullis,
(10) Largo repletis cacubo.
Nec tamen iste tui sedatur gutturis ardor,
At plura semper appetis.
Quid mirum medijs sitiat si Tantalus undis,
Fallente lassus flumine?
(15) Cum tu multa avidis exorbens pocula labri,
Nunquam sitire desinas?

IN MORTEM GULIELMI BRONC-
horstij Discipuli sui.

SIccine praepropere iuvenilibus occidis annis,
Moribus excellens, ingenioque puer?
Aethereaque frui sic tam cito desinis aura,
Permensus vitae vix tria lustra tuae?
(5) Sic praeceptorem, sic charos fallis amicos?
Sic nos maturum deseris ante diem?
Illudit fragilis miserum spes vana iuventae,
Fatales rumpunt dum tibi pensa Deae.
Ut brevis arenti flos emarcescit in herba,
(10) Praeterijt celeri sic tua vita pede.
Et periêre mei subij quos saepe labores,
[p. 279] Epigrammata
Dum puerum formo te doceoque rudem.
Non tamen est longis tua mors deflenda querelis,
Nec madidis nobis usque dolenda genis.
(15) Namque tui potior pars, spiritus arce receptus
Syderea, nimium nos lachrymare vetat.

IN PONTILIANUM.

RIdiculas postquam scribo te iudice nugas,
In manibus video cur mea scripta tuis?
Dic age dic sodes, haeres? mihi cognita res est,
Nec fallis nasum Pontiliane meum.
(5) Sedulus inquiris nigro quod carpere morsu,
Quodque Theonino rodere dente queas.
Vituperanda tibi nunc haec, nunc illa videntur,
Hic valet ingenium iudiciumque tuum.
Barbara vox haec est, est inconcinnior illa,
(10) Durus & ingrato sermo lepore caret.
Denique non aequâ suspendis singula lance:
Hic te discruciat, sollicitatque labor.
Infelix qui non potius tua carmina limas
Scabra, parum quae nunc Pontiliane placent.

IN EUNDEM.

ESse aliquid nostras iam desino credere nugas,
Et miror versus Pontiliane tuos.
Quin veteres etiam prae te contenmo poëtas,
Nec posthac Flaccum, Virgiliumque lego.
Nil te splendidius, nil te facundius uno:
I nunc, & tua scripta probare nega.

[p. 280] Epigrammata

AD IANUM.

NUncia non dubiae tua venit epistola pacis
Ad nostras, qua non gratior ulla, manus.
Praestitit haec nobis longi solatia luctus,
Et levius fecit quod toleramus onus.
(5) Qui licet ante meas rumor pervenit ad aures,
Obtinuit certam non tamen ille fidem.
Ne cuivis credam faciunt mendacia, sed nunc
Haec tibi scribenti credere Iane lubet.

IN DIODORUM.

COmiter occurris quoties blandeque salutas,
Sed nunquam ad coenam me Diodore vocas.
Vir frugi, solersque mihi, prudensque videris,
Et non vulgari calliditate vafer.
Namque tibi tanti non constant mille salutes,
Una tibi quanti coena paranda foret.

IN MILITEM IMPIUM.

QUid premis obscoenos miles ferè dentibus ungues,
Incusans summi numina sacra poli?
Nequicquam Superos furioso pectore culpas,
Eveniunt votis cum male cuncta tuis.
(5) Solus es ipse tibi cunctorum causa malorum,
Iure nec in quenquam cur stomacheris habes.
Contra te venti, nimbosaque sidera pugnant,
Teque suis terrent fluctus, & aura minis.
Ipse vides obstare tuis pia numina coeptis,
(10) Numina nequitiae probra perosa tuae.
Cede Deo, nostrisque procul digressus ab oris,
Quo libet, huc posthac non rediturus, abi.

[p. 281] Epigrammata

===

AD IANUM.

AN nunquam tristesque tubae, lituique silebunt,
Pulsique strepitus tympani?
Semper & in medijs trepidi versabimur armis?
Interque turbas bellicas?
(5) Et cupido frustra speramus pectore pacem,
Vanissimis mendacijs,
Illusi? falsisque diu rumoribus aures
Accommodantes credulas?
Quin tua nos etiam decepit epistola Iane,
(10) Pacis futurae nuncia.
Quid nisi mors nobis est exoptanda? quietis
Cum nulla spes appareat.

TILEMANNI HARLEMEN-
sis Epitaphium.

TIlemanno mihi nomen erat, dum vita manebat,
Harlemum patria est, & genitale solum.
Hic me laudati bene formavêre parentes,
Et puerum studijs erudiêre bonis.
(5) Unde mihi morum candor vitaeque probata
Integritas, & meus relligionis amans.
Sed mihi nil probitas, viridis nil profuit aetas,
Quique erat in pulchro plurimus ore decor.
Nam me pestiferi rapuit contagio morbi:
(10) Ossa tegit tellus, spirits astra colit.

AD IUDOCUM VINCKIUM.

QUid damnis varijs, laboribusque,
Et belli furijs amice pressi
[p. 282] Epigrammata
Causamur Superos, piumque crebris
Culpamus miseri Deum querelis?
(5) Non huius Deus est furoris auctor,
Nec tantos Supericient tumultus
Sed foedae vitium scelusque vitae,
Has nobis pariunt, moventque turbas.
Quod ni nequitiae probrum perosi,
(10) Divinam prece leniamus iram,
Mox Martis rabie nocentioris,
Et curis gravioribus prememur.

AD PUERUM STUDIOSUM IN
commendationem Scholae
Harlemianae.

QUi sacra Parnassi conscendere culmina montis
Castalioque sitim gaudes sedare liquore,
Huc accurre puer, celeres huc dirige gressus;
Oblatosque manu cupida decerpito fructus,
(5) Quos tibi Pegasidum chorus & formosus Apollo,
Et bona facundo largitur Copia cornu.
Haec emendabunt agrestes munera mores,
Ingeniumque tibi mentem virtutibus, atque
Dotibus ornabunt varijs, laudemque perennem,
(10) Seraque magnificum tribuent post secula nomen.

EPITAPHIUM M. NICOLAI
Petraei.

DIra lues nostra dum saevit pestis in orbe,
Crudeli perimens corpera multa nece:
[p. 283] Epigrammata
Dumque ego nil metuens, & nulla pericula vitans,
Officio fungor sedulus usque meo:
(5) Me quoque lethiferi cepit contagio morbi,
Et mox maturum sustulit ante diem.
Nec vitae probitas, nec doctae gratia linguae,*
Nec mihi dos rari profuit ingenij.
Mitte tamen gemitus, & tristes mitte querelas,
(10) Qui madidis defles haec mea fata genis.
Debentur nigris mortalia corpora bustis,
Aetherea gaudet spiritus arce frui.

IN PICTURAM QUANDAM EX
SEXTO LIBRO AENEIDOS
desumptam.

QUae canit Andinus facundo carmine vates,
Exhibet artifici picta tabella manu.
Illic digna gravi miraris verba cothurno,
Magnaque praeclaris facta relata modis:
(5) Hic vivi rerum vultus, speciesque locorum,
Omnia felici ducta colore iuvant.
Quae quamvis veterum credatur fabula vatum,
Attamen his subsunt seria multa iocis.
Aspice quae maneat scelerum vindicta nocentes,
(10) Virtutusque ferant praemia quanta pij.
Si tua nullius sceleris sibi conscia mens est,
Ne metuas Stygij monstra tremenda lacus.
Inter felices felix versabere manes,
Percipiens factis gaudia digna tuis.

[p. 284] Epigrammata

EPITAPHIUM D. GERHARDI
Paemburgij, Praesidis Sionij.

HOs tibi supremos tumuli sacramus honores,
Post multos tandem Praeses Paemburgie fletus;
Praesentique gravem testamur carmine luctum:
Quem neque sera dies unquam, neque longior aetas,
(5) Nec tempus poterit, nec edax abolere vetustas.
Nam tibi mira fuit probitas, prudentia, verae
Relligionis amor, studium pietatis, honesti
Cultus & ambitio, levium contemptus honorum.
Et quanquam varijs ornatus dotibus esses,
(10) Ingenij non ulla tamen tibi gratia fastum,
Nulla supercilium pariebat gloria: verum
Quo tibi plus passim decernebatur honoris,
Hoc minor, & cunctis submissior esse studebas.
Ergo tui largis lugebunt fletibus usque
(15) Te tali subito spoliati praeside, qualis
Nec fuit elapsis, nec erit venientibus annis.

AD DEUM.

TE nostrae moveant Deus querelae,
Et tristes gemitus, gravesque luctus,
Quos nobis varios ferunt, cientque,
Exorti Stygio lacu tumultus.
(5) Poenarum dedimus satis superque:
Sat multi periêre, sat feroci
Bellonae licuit: satis cruoris
Hausit sacrilegi furor duelli.
Quare dissidijs precul remotis,
(10) Optatae redeat quietis aura:
Hoc te supplicibus votis,
Et multis lachrymis Deus rogamus.

[p. 285] Epigrammata

EPITAPHIUM D. PHILIPPI
AB HOGENSTEIN, RHODIANORUM
Dominorum apud Harlemenses
Praesidis.

EXanimata cubant hic Praesidis ossa Philippi,
Effigiem cuius lector amice vides.
Qui gravis eloquio, morum probitate verendus,
Vir dignus nunquam qui moreretur erat.
(5) Antiquae assertor fidei, vindexque malarum
Haeresium, verae relligionis amans.
Pro quibus officijs coeli subvectus in arcem,
Aeterno gaudet semper adesse Deo.

AD THEODORUM
BERGIUM.

ACcepi Theodore tuum, lectumque probavi
Carmen, civili quo devastata tumultu,
Et lachrymis perfusae, & conspurcata cruore,
Deflet quam passa est infelix Belgica cladem.
(5) Apta est temporibus talis querimonia nostris,
Pestiferi turbat rabies quibus omnia belli.
Nos etiam quando contingunt ocya, crebro
Moerenti similes meditamur pectore questus,
Atque gravem tristi testamur carmine luctum.

AD EUGENIUM
PEREBOMIUM.

HOs tibi tam viles pro munere mittere versus
Ut audeam, tuus Eugeni
Persuasit candor pridem mihi cognitus, & mens
[p. 286] Epigrammata
Candore quovis purior:
(5) Hinc bene conveniens, atque ex re nomen habere
Videre te dignissimum.
Ex animo talemque lubens amplector amicum:
Qui nec secundo turgidus
Fortunae flatu, nec cognitione superbus
(10) Scientiae se venditat.
Quae velut humanae dos est rarissima mentis,
Sic laude dignos efficit.

AD PUERUM PHILOMUSUM DE
LEGIBUS SCHOLASTICIS.

QUae parvis contenta damus praecepta tabellis
Saepius attento fac puer ore legas.
Et lectas memori servato pectore leges:
Sic venient studijs commoda multa tuis.
(5) In quibus ille parum mihi profecisse videtur,
Qui nondum didicit moribus esse bonis.

AD IACOBUM BONTIUM.

A Te digressus nuper, charissime Bonti,
Ut quondam soleo, coepi conscribere versus:
Quaeque olim lusi puer emendare laboro,
E quibus hoc ad te carmen transmittere visum est.
(5) Quo confutatur veterum stultissimus error,
Qui sua coelestis neglecto numine Patris,
Omnia fortunae tribuebant commoda, quaeque
Sollicitam miserae torquent incommoda mentem.
Quod nunc si tristi non fastidiveris ore,
(10) Sique tuos versus ad nos & scripta remittas,
Pensabit missum Schonaeus carmine carmen.

[p. 287] Epigrammata

AD EUNDEM.

QUotquot ad Eugenium sunt missa Epigrammata Bonti,
Haec quoque fac credas omnia missa tibi.
Devincire iuvat uno munere amicos,
Rumpendus nunquam quos sociavit amor.
Utere carminibus communibus utere donis,
Quae tibi pro vestris, Eugenioque damus.

AD DEUM PRO PACE.

AN nunquam litui ferusque dirae
Invisusque tubae sonus silebit?
Nec saevi posito furore Martis,*
Expers dissidij quiescet orbis?
(5) Oppressi varijs modis, malisque
Quid non perpetimur molestiarum?
Heu quantis premimur, quibus gravamur
Aerumnis miseri, laboribusque!
Te nostrae columen Deus salutis
(10) Ut clementer opem feras precamur,
Tu tandem populi tui misertus,
Civiles remove procul tumultus.

AD EUGENIUM PEREBOMIUM.

LEctum restituo tibi libellum.
Tu sic perge tuis vacare Musis,
Ut versus facias favente Phoebo
Nobis quotidie venustiores:
(5) Quo mox Pegasidum chorus sororum
Concinnet tibi lauream coronam.

[p. 288] Epigrammata

AD PETRUM APHERDIANUM.

CUM formare rudem sit res operosa iuventam,
Et maximis laboribus
Undique plena: tamen tu non secus atque molestis
Vacuus scholae negotijs,
(5) Quotidie nobis profers nova carmina, Phoebo
Musisque non indignum opus.
Fortis es, infracto geminum qui vertice pondus
Apherdiane sustines.
Nos, quibus incumbit similis labor, atque onus, intra
(10) Multos dies paucissimos
Vix succisivo molimur, tempore versus,
Magno exaratos taedio.
Tu cui se faciles praebent in carmine Musae,
Multosque versus suggerunt,
(15) Perge tuis tardos nos extimulare libellis:
Et mentibus socordiam
E nostris extunde gravem, sic pulcher Apollo,
Sic novem Heliconides Deae
Castalio tibi spumantem cratera liquore
(20) Exhauriendum porrigant.

AD IACOBUM BONTIUM.

CUm tibi proveniant faciles ex tempore versus,
Castaliusque tuo manet ab ore liquor:
Cur mihi tam raro mittis tua carmina Bonti:
Cur longa torques me cruciasque mora?
(5) Obfirmata nimis iam rumpe silentia tandem,
Teque puta nimium conticusse diu.
[p. 289] Epigrammata
Me tua scripta iuvant iucundo plena lepore,
Quoque minus veniunt, hoc magis illa peto.

IN BILBILIUM MILITEM.

QUid nos perfide Bilbili lacessis?
Quid cum pessima quaeque perpetraris,
Facturum graviora te minaris?
Non sunt militis ista sed rapacis
(5) Praedonis, levis, improbique scurrae.
Quo te dira trahit rapitque Erynnis?
Non impunè feres, dabisque belli
Pacato meritas furore poenas.
Et quamvis grave iudicis flagellum
(10) Cedendo fugias, forumque vites:
Iustam nemo Dei potentis iram,
Aut divina nocens fefellit arma.
Hic ut lentus adest frequenter ultor,
Sic tardos gravitate pensat ictus,
(15) Et poena leve vindicat severa
Commissum, minimum nefasque punit.

AD EUGENIUM
PEREBOMIUM.

QUod longo nullos tibi misi tempore versus,
Mei sodalis immemor:
Agnosco, fateorque meam Perebomie culpam,
Planeque me pudet mei.
(5) Sed quid agam? segnis penitus mentem mihi torpor,
Stuporque lentus occupat.
Quod licet ipse negem, tamen hoc rude carmen, inersque
Rem me tacente comprobet.
[p. 290] Epigrammata
Usque adeo dulces me destituere Camoenae,
(10) Phoebusque & omnes Gratiae.
Quae nisi sedato tollantur bella tumultu,
Sero relictum tempore,
Ne vix me repetant metuo, tandemve revisant,
Turbas perosae Martias.

AD IACOBUM
BRASSICANUM.

QUis non constantem, atque animoso pectore fortem
Te Brassicane dixerit?
Qui formidandae durissima spicula mortis
Spernenda censes fortiter.
(5) Talis non potuit mihi displicuisse libellus,
Refertus utilissimis
Praeceptis, monitisque salubribus, atque severis
Lectoris animum recreans.
Perge precor studijs incumbere gnaviter istis,
(10) Quae celebritatem nominis
Sunt paritura tibi famam laudemque perennem,
Seris canendam posteris.

AD EUNDEM.

COmica dum levibus percurro pulpita soccis,
Plautinum sectatus opus, numerosque Terenti
Gaudes, ac laeto laudas mea pectore scripta,
Et spissis ea digna putas Iacobe theatris.
(5) Sed vereor nimio ne decipiaris amore,
Neve probes, alijs quae nulla laude videntur
Tollenda, at foedis potius tradenda tenebris.
Sic delectabat Balbinum Polypus Agnae
Sicque strabum paetum pater, aut matercula natum
[p. 291] Epigrammata
(10) Appellat, vitijs indulgens: qui tamen error
Non est culpandus, sed condonandus amicis:
Praecipuè si calcar habet laudatio: qualem
Esse tuam sensi: torporem, desidiamque
Ex animo mihi qui pellit, relevatque laborem:
(15) Nec me deformi patitur languere veterno.

IN SCYPHUM ARGENTEUM,
sibi à Ioanne Voccino Praeside Zilensi
legatum.

SChonaeo moriens Praeses Zilensis amico
Me facit esse sui postremum pignus amoris.

AD AMICOS.

LUbrica praecipiti volvuntur tempora lapsu,
Tempora post ullos non reditura dies.
Dum fas est igitur laeti vivamus amici:
Apposito valeant cura dolorque mero.

IN TABULAM, REGES ANGLIAE
eorumque res gestas paucis conti-
nentem.

HIc tibi depictos Anglorum conspice Reges,
Hic oculos recrea lector amite tuos.
Ecce Caledoniae regalia stemmata gentis,
Atque Britannorum magna propago Ducum.
(5) Quae latuêre diu caecis abstrusa tenebris,
Artifici profert picta tabella manu.
In qua non vultus tantum, vanasque figuras,
Sed quoque res gestas, claraque facta vides.
[p. 292] Epigrammata
Atque humanarum quae sit mutatio rerum,
(10) Instabiles regni Sorte movente vices.
Multaque praeterea quae cognovisse iuvabit,
Gestaque diverso proelia morte leges.
Quae descripta licet paucis sint omnia verbis,
Pauca tibi tamen haec commoda multa ferent.

IN TROPHAEUM PELUSIACUM,
HARLEMENSIUM VIRTUTE
partum.

HIc depicta vides clari monumenta Trophaei,
Prolata in lucem, atque annalibus eruta priscis.
Ut constet cunctis invicto robore virtus
Quid valeat munita. Vides en candide lector
Armatam miris serrato dente carinam
Instructamque modis, cui nec nodosa resistunt
Vincula, nec solidae dura astrigmenta catenae.
Invia virtuti nulla est via. Quodlibet illa
Intrepide perrumpit iter, secura pericli:
Contemnensque graves aditus, subiensque molestos,
Horribilesque alijs infracta mole labores.
Quos Harlemensis pubes sibi vendicat ausus,
Aeternum meditata decus facinusque perenne,
Dum Pelusiacas classe est invecta per undas:
Ut nobis veterum testantur scripta virorum,
Egregioque docent insignia parta triumpho.

EX VERNACULO THEODORI
COERENHARTII, IN SEP-
tem dies.

PRima dies lucem fidei mortalibus adfert, Dum quae non cernunt edocti pectore credunt.	1.
[p. 293] Epigrammata
Sicut aquas ab aquis seiungit Conditor orbis, Sic doctrina monet quo spiritus & caro distant. (5) Hinc carnis malesuada fugit, ceditque cupido: Iamque salutiferos profert mens integra fructus. Lunari veluti lucem sol mutuat orbi, Sic Christus nostras illustrat lumine mentes, Mox totum complet foecunda potentia mundum, (10) Quam, pia concepit quae mens, benefacta sequuntur. Prodit homo rerum Dominus, pacique creatus, Quem ratio regit ut vir, quemque affectus ut uxor. Hic cesset securus homo, quae condidit Auctor Servat, & haec placida prudens ratione gubernat.	2. 3. 4. 5. 6. 7.

IN MAMERANUM.

QUare te mammam dici Mamerane Maronis,
Cum sis illepidi carminis auctor, amas?
Ille sibi sumat cognominis huius honorem
Castalium, cuius manat ab ore melos.
(5) Ergo Virgilij vel desine Mamma vocari,
Vel dignos magno pange Marone modos.

IN TABULAM NUPTIALEM
Venetorum Patriciorum Pompam
continentem.

HIc Antenorei connubia magna senatus,
Et celebres thalami Augusti, Venetosque Hymenaeos,
Patriciosque vides insignes ordine coetus:
Solemnesque urbis pompas, taedasque iugales.
(5) Tum matronarum cultus, habitusque superbos,
Et rutilo Tyrias infectas murice pallas:
[p. 294] Epigrammata
Squallentesque auro vestes, gemmisque nitentes.
Quae non visa prius, multisque incognita terris,
Nunc evulgantur, totum spectanda per orbem.

DE COGNITIONE LIBERA-
LIUM ARTIUM.

INgenua nihil est usquam praestantius arte,
Dulcia quae moestae praebens solatia menti,
Pauperiem, durosque fugat secura labores,
Despiciensque solum, fertur sublimis ad astra.

IN NAEVIUM.

CUr falso gaudes Pastoris nomine Naevi,
Cum curam tumidi nil nisi ventris agas?
Corradis decimas, commissos negligit agnos,
Et sequeris Paphiae turpia castra Deae.
(5) Dum grave delitijs corpus vinoque saginas,
Incustoditae dilacerantur oves.
Talis aqualiculo, non Cristi servit ovili,
Ipse pedum quamvis Pontificale gerat.

AD BALTHASARUM SCHO-
NAEUM FILIUM, PETENTEM
Galliam & Italiam.

HAec mea, chare puer, procul hinc abiturus in oras
Externas, memori pectore verba lege.
Sit cordi probitas, absit fallacia linguae;
Et cole syncera relligione Deum.
(5) Fac tua vita alijs passim, moresque probentur,
Atque bonis placeas displiceasque malis.
[p. 295] Epigrammata
Sic nulla obvenient ignotae incommoda terrae,
Et charus cunctis, gratus & hospes eris.
Nos hic perpetuis precibus, votisque supremum
(10) Non desistemus sollicitare Patrem,
Ut te restituat nobis salvum, incolumemque.
Interea felix vive, valeque diu.

In pictum puerum.

Ut flos irriguis subito marcescit in hortis,
Sic celeri fugiunt mortalia tempora cursu.

In piscem, in littore Hollandico inventum.

Caeruleus profert immania corpora pontus:
Quorum unum hic cernis depictum candide lector:
Inventum Batavo deforme in littore monstrum.
Quod tibi spectandum scita dat Goltzius arte.

In Christum mortuum.

En iacet hic Christus crudeli morte peremptus,
Dum cupit offenso nos conciliare parenti.

In Christum natum.

Pastores nati visunt cunabula Christi,
Et rerum Deminum magno venerantur honore.

In Bacchum.

Oblecto dulci moerentia corda Lyeo.
Osor tristitiae, laetitiaeque dator.

In Venerem.

Cum Cerere, & Baccho mea iuncta potentia magna est,
Absque his exiguam vim meus ignis habet.

In Cererem.

Iam fastidita quercu, iam glande remota,
Percipe frugiferae munera grata Dea.

[p. 296] Epigrammata

In visum.

Dum male lascivi visus cohibetur ocelli,
In vitium praeceps stulta iuventa ruit.

In auditum.

Ne patulas blandis praebe Syrenibus aures,
Quae dulci cantus saepe lepore nocent.

In odoratum.

Quamvis floriferus sit gatus naribus hortus,
Saepe tamen dulci fel sub odore latet.

In tactum.

Quae conspecta obsunt, manibus contingere noli,
Ne mox peiori corripiare malo.

In gustum.

Dulcia saepe nocent, avido gustata palato,
Votaque damnosae luxuriosa gulae.

In Palladem.

Artibus ingenuis, Martisque potentibus armis,
Immenso nostrum celebratur numen in orbe.

In Venerem.

Sum Venus orta mari, toti gratissima coelo,
Exhilarans homines, aethereosque Deos.

In eandem.

Non Dij, non homines possunt vitare sagittas,
Quas meus emittit nervo stridente Cupido.

In picturam ex nono capite D. Matthiae
sumptam.

Suprema Christus coeli demissus ab arce,
Laudato medici fungitur officio:
Pravorum cantus hominum, turbasque frequentat
Nullum spernendum dum putat esse sibi.
(5) Huc venit, non ut quendam damnaret, at omnes
[p. 297] Epigrammata
Sanguine servaret, supplicioque suo.

In tabulam angelicam salutationem continentem.

Pone metum virgo, celsi tibi nuncius adsum,
Missus ab arce poli, paries intacta, stupente
Naturâ, ut veterum cecinêre oracula vatum,
Teque Dei matrem totus venerabitur orbis.

In aulam, circuncisionem Christi continentem.

Cernis ut octavâ sit circuncisus Iesus
Luce puer, tenero accipiens in corpore vulnus,
Ad normam veteris legis, ritumque receptum,
Isacidis multos observatumque per annos.

In aliam, Magos Christum visentes continentem.

Eoi visunt Christi incunabula reges,
Demisso in gelidam prostrati corpore terram:
Depromunt nato preciosaque munera Regi,
Thus, aurum, assyrio sudatam cortice myrrham.

In aliam, de accessu Mariae ad Elisabetham.

Zachariae Christi genitrix descendit ad aedes,
Cognatamque suam verbis affatur amicis.
Mox puer exiliens, maternâ gestit in alvo,
Agnoscens Dominum coeli, terraeque potentem.

In Christum mortuum.

Innocui cernis laceratum corpus Iesu,
Qui roseo nostrum delevit sanguine crimen,
Condetur tumulo, mox surrecturus in auras,
Aeternae nobis reserans penetialia vitae.

De triplici coniugio.

1.

[p. 298] Epigrammata
Coniugium quod turpis amor, foedusque Cupido
Copulat, instabile est, & mox peritura voluptas.

Divitiae turpes, & quas opulentia iungit,
Falluntur misere vafro cacodoemonis astu.

Quos connectit amor verus, castumque cubile,
Auspice iunguntur Christo, remanentque fideles.

Ver.

Humanas mereo mentes, volucresque ferasque
Omnia floriferi laetantur tempore veris.

Aestas.

Per me larga seges densis canescit aristis,
Agricolasque beo foecundi frugibus anni.

Autumnus.

En ego maturos autumnus profero fructus,
Efficioque mei ne spes sit vana coloni.

Hyems.

Accumulata vides totum quaecunque per annum,
Exornant nostram glaciali tempore mensam.

In scyphum quendam.

Ex amitae multis opibus, quas dives habebat,
Hic sciphus, & parvi pars mihi cessit agri.
Quod si forte roges cur non sint plura relicta,
Cetera iuridicis causidicisque dedit,

De quatuor diei temporibus.

1. Plena laboriferi curis pars prima diei est,
Et nobis oritur cum sollicitudine Phoebus.
2. Opportuna dies operi, duroque labori est,
Tunc desudando passim se quisque fatigat.
3. Tristitiam & luctus abigit procul Hesperus omnes.
[p. 299] Epigrammata
Exhilaratque hominum mentes, curasque repellit.
4. Nocte vacant curis animi, placidamque quietem
Percipiunt, gratoque indulgent omnia somno.

De Faunis.

In Venerem proni, captique Cupidinis igni,
Et similes, imò referunt quos corpore, capris,
Per nemora & saltus, & campi gramina Fauni,
Insita lascivae naturae alimenta sequuntur.

In suum symbolum.
NULLUM SIMULATUM DIUTURNUM.

Quicquid fucato nitet, arridetque colore,
Aethereas, veluti sumus, vanescit in auras.

Ad populum, ludos scenicos spe-
ctaturum.

Quae sumus acturi pia sunt, accedite casti:
Baccho licet sint haec dicata tempora,
Nil Baccho tamen hic dignum, turpive Dioni
Gratum choragus exhibebit Comicus.
(5) Quod dictu foedum est, quod visu turpe, iuventam
Corrumpit. Ergo nil rudi, atque simplici
Proponendum est aetati, nisi pura, pudica,
Et sacra quae sunt: qualia hic videbitis.
Huc animos agitur convertite, nosque benignis
(10) Spectate, & auscultate, ut aequum est, auribus.
Ludicra quin etiam iungemus Dramata sacris,
Tamen verecunda, atque nulli noxia.
Nil obsunt hilares lusus, salsive lepores.
Comptive iucundis ioci facetijs.
(15) Praesertim cum tempus adest, quo pectora cuique
Neque indecoro, neque inhonesto gaudio.
[p. 300] Epigrammata
Oblectare licet passim sua. Pellite curas,
Faceta visuri simul spectacula.

Iuno loquitur.

Et soror & coniunx Iovis, & regina Deorum,
Magnum prae reliquis sum Dea numen habens.

Grammatica.

A me principia, & magnarum exordia rerum
Sumuntur: doctas hinc fit progressus ad artes.

Arithmetica.

Praecipuas partes tribuit primasque mathesis,
Iure mihi, numeros certa ratione docenti.

Musica.

Iucundo tristes oblecto carmine mentes,
Depelloque graves curas, relevoque labores.

Geometria.

Terrarum tractus, & latas metior oras,
Ingenio gaudens subtili, & acumine mentis.

Dialectica.

Discerno à falso cauto discrimine verum.
Res dubiae per me dicta ratione probantur.

Astronomia.

Ardua caerulei perlustro sydera coeli,
Et scrutor rutili sublimes aetheris orbes.

Rhetorica.

Per me formatur facundae gratia linguae,
Quâ Deus, & regum mentes, hominumque moventur.

In imaginem divae Virginis, ab Angelo salutatae.

Grata Patri summo salve Iessaea propago,
Illaesa paries virginitate Deum.
Hoc opus efficiet divinus spiritus in te:
Est par aut similis femina nulla tibi.

[p. 301] Epigrammata

De Christo orante.

Pro nostro Christus passurus crimine mortem,
Secretum cedit procul oraturus in hortum:
Imploratque Deum submissa voce Parentem,
Effundens tristes humano more querelas.

Agricolae ad Cererem.

Diva potens frugum, foecundi gloria ruris,
Te colimus, te submissi veneramur, opimas
Quae largiris opes nobis, & plurima toti
Humano generi gratissima dona ministras.

Potores ad Bacchum.

Bacche pater, prono prostrati corpore cuncti,
Suppliciter petimus, nobis tua dona secundes:
Dona quibus moeror tristis, luctusque recedit,
Nostraque sollicitis relevantur pectora curis.

Amatores ad Venerem, & Cupidinem.

O Citherea tuos placido nos respice vultu,
Tuque Cupido puer, quorum vis magna supernos,
Infernosque Deos, genus & mortale lacessit:
Et quorum numen non ulla potentia vitat.

In iconem Adami & Evae.

In mortem primi quondam cecidêre parentes,
Dum vetita dulces decerpunt arbore fructus.

In Iconem Veneris.

Aligero magnas armata Cupidine vires
Cypris habet, summos nec timet illa Deos.

De filiabus Lothi.

Deflagrasse omnem dum credunt ignibus orbem,
Et genus humanum plane perijsse, parenti
Dulcia Lenaei praebentes pocula Bacchi,
Illicito amplexu nata thalamoque fruuntur.

[p. 302] Epigrammata

De Andromacha.

Andromache ceto misere devota marino,
Saxosis scopulis & duris cautibus haeret.
Quam sibi mox Perseus, audens se credere caelo,
Ereptam menstro, sociali foedere iungit.

De Iuditha.

Non semper validis sternuntur viribus hostes:
Sustulit haec magna mulier virtute tyrannum.
Summi irrisorem contemptoremque Tonantis:
Sacrorum ut nobis testantur scripta librorum,

Christi admonitio.

A me Christus ait, mortales discite cuncti,
Irati tumidum moderari pectoris aestum:
Namque est in toto nil me clementius orbe,
Qui placida patior quaevis opprobria mente.

In Principem temerarium, & impium.

Ipse tuis opibus nequicquam stulte superbis,
Aetherei spernens reverendum numen Olympi.
Saepe nihil prosunt robusto in corpore vires,
Nec sibi dilectam numeroso milite plebem,
(5) Verum divina Dominus virtute tuetur.
Nil prodest gladius, nil formidabilis hasta,
Nil galeae, nil scuta valent, celeresve sagittae.

Samson loquitur.

Quondam confisus divino numine multos
Occidi solus, nullisque adiutus ab armis.
Ferrataeque meis manibus cecidêre catervae,
Quae cupida nostrum sitiebant mente cruorem.

De Sara.

Effoeto sterilis quamvis sit corpore Sara,
Concipit illa tamen divino numine natum.

[p. 303] Epigrammata

De Rebecca.

Morigeram dum se praebet Rebecca Tonanti,
Accipit obsequio praemia digna suo.

De Magdalena.

Illa pedes Christi lachrymis rigat, inde capillis
Abluit, & tristi crimina mente dolet.

De homine.

Est putris verè mortalis homuncio vermis,
Cuius vita cito cedit, abitque pede.
Aethereas genitrix quem flens effundit in auras,
Principium à lachrymis qui capit ipse suum.
(5) Tristia qui longo traducit tempora luctu,
Tempora non paucis undique plena malis.
Quae si perpendas attento pectore lector,
Spernenti vitam mors tibi dulcis erit.

In libellos varios Hadriani von der Burch, Ultraiectini.

Quamvis sit rebus civilibus, atque severis
Urbis suae negotijs,
Et varijs curis multisque laboribus usque
Distentus & molestijs:
(5) Attamen Aonidum dulci succensus amore,
Non desinit Verburgius
Quotidis nobis sua promere carmina, Phoebo,
Et literatis omnibus,
(Quotquot devota venerantur mente Camoenas,)
(10) Gratum admodum, & iucundum opus.
Nec mirum, è sacris cum fontibus hauserit illud,
Monitis salubribus & pijs
Praeceptis plenum. Cuius studiosè libellos
Lector libenter perlege.
[p. 304] Epigrammata
(15) Et crebro: nam perlectos, mihi crede probabis:
Nec poenitebit temporis
His aliquid tribuisse. Sacrum est, quodcunque legetur,
Numeris politum metricis.

Consolatur suos.

Qui temerè, ac vanis oppugnat viribus hostem,
Illusus misere saepius ipse perit.
Vidimus obsessas magno molimine frustra
Urbes, innocuis auxtliante Deo
(5) Ille suos semper praesenti numine servat,
Quamvis humana destituantur ope.
Quapropter rebus ne desperemus in arctis,
Iusta animum firmat causa, fugatque metum.

Fides.

Non me durarum terrent discrimina rerum,
Firmaque diversos tolero fiducia casus.

Spes.

Succurro, tristique fero solatia menti,
Efficiens ne quis rebus desperet in arctis.

Charitas.

In toto nihil est usquam me gratius orbe,
Quae dulci socio charissima pectora nodo.

In tabulam Martis & Veneris.

Mars positis armis Venerem petit. Illa profecto
Felix est regio quae nullo turbine belli
Vexatur, placidaque fruens tranquilla quiete,
Fertilitate suos ditatque beatque colonos.

De carne & spiritu.

Seducit multos carnis damnosa voluptas.
Spiritus ad Christum contendit, & aetheris arcem.

In imaginem straenui ducis.

[p. 305] Epigrammata
Laudatâ praestat fortem succumbere morte:
Quam vitae turpi consuluisse fugâ.

Dictum D. Hieronymi.

Seu vigilo intentus studijs, seu dormio, semper
Iudicis extremi nostras tuba personat aures.

De ebrietate.

Ebrietas mala multa docet: persuadet apertum
Saepe nefas, rapit ad facinus, tollitque pudorem.

IN EFFIGIEM M. IOANNIS
Zureni sibi datam.

HAnc grato Zurene tuam dum lumine specto
Effigiem, & charâ notos in imagine vultus:
Sculptorisque manum mecum dum miror, & artem,
Esse tui laetor magnum mihi pignus amoris.

De Paride.

Ipse sibi, patriaeque suae, charisque propinquis
Est Paris exitio dum foedo paret amori.

De liberalibus artibus.

Ingenuâ nihil est usquam praestantius arte,
Dulcia quae moesta praebens solatia menti,
Pauperiem durosque fugat secura labores,
Despiciensque solum, fertur sublimis ad astra.

In Fortunae mobilitatem.

Instabili tumidum veluti mare fluctuat astu,
Sic levis infido fallit Rhamnusia vultu.
Nemo igitur rebus fidat sublatus opimis,
Sed vaga contemnat dubiae ludibria Sortis.

Homo loquitur.

Vitales genitrix flens me producit in auras,
Et vitam à lachrymis ordior ipse meam;
[p. 306] Epigrammata
Moestaque lugubri traduco tempora fletu:
Mox consanguinei, dum morior, lachrymant.

Ad Ponticum.

Cras mittam dicis, cras dicis Pontice semper,
Tunc tua magnificis pensabo carmina donis.
Non promissa fidem fallentia munera, verum
Foecundos promit donata pecunia versus.

In imaginem pueri Iesu.

Infans ille piae qui pendet ab ubere matris,
Est Deus in terras celso demissus Olympo.
Hic lethale scelus hominum, crimenque piabit,
Olim primaevi quod commisere parentes,
Dum vetitâ illicitos decerpunt arbore fructus,
Spernentes summi praecepta verenda Tonantis.

In Ponticum.

Laetus es & rides, dum coenas Pontice mecum,
Si tecum coenem Pontice, tristis eris.

In Zoilum.

Malim me culpes, quam laudes Zoile: quare?
Vis dicam? pulchrum est, displicuisse malis.

In militem strenuum.

Pro patriâ pugnans, armis hostemque lacessens.
Officio fungor sedulus usque meo.

AD IULIUM IURISPERITUM.

EN rursus tepidi diffugiunt dies,
Et Phoebus gelidum destituit polum,
Paulatimque viae contrahit ambitum,
Obscuris revehens frigora noctibus.
(5) Tristantur pluvio tempora sydere,
[p. 307] Epigrammata
Nudanturque suis frondibus arbores:
Et vites subito frigore languida,
Amittunt rigido palmite pampinos.
Orbantur viridi pascua gramine,
(10) Flaccescunt frutices, & pereunt gelu:
Arescunt violae, nec decor aridis
Est ullis folijs, floribus aut honos.
Obmutescit avis nec modulos sedens
In nuda solitos perstrepit arbuto:
(15) Sed pressâ meditans voce silentium,
Adventare dies nunciat asperos.
Quae quondam gracili carmina gutture,
Sub noctem miseri fata quaerens Ithijs,
Cantabat volucris dulcisonum melos
(20) Hyberno reticet frigore territa.
Tempestare furens assiduâ Notus
Insanoque ferox turbine concutit
Orbarum folijs robora quercuum,
Humanis nimium corporibus nocens.
(25) Quapropter medijs abditus aedibus,
Iuli prae reliquis chare sodalibus,
Lucenti calidum te recrea foco,
Voluendisque dies transige legibus.
Si quando rigidi te satias tenes
(30) Iuris, prae gravibus corda laboribus
Torquentus refove liberioribus
Te lassum studijs, dulcia perlegens.
Nolim difficilis dogmata Bartholi,
Austerique graves Pomponij locos,
(35) Intentus tetricis pectore formulis,
Sudanti trutines perpetuo manu;
[p. 308] Epigrammata
Sed nunc eloquio te recreet suo
Aeternis Cicero dignus honoribus.
Quive illustre tuum Roma potens genus
(40) Sublimi celebrat Virgilius chely.
Si quid Pierijs ludere gestiet
Astrictum muneris dextera, libero
Seu gaudet quoties scribere pollice,
Hos quantum poteris sedulus exprime.
(45) Sic quicquid gracili laevibus illinis
Membranis calamo, suffugiet rogum:
Sic pulchris meritae laudis honoribus
Extollet studium posteritas tuum.

Ad Philippum.

Quo tandem missos compenses munere versus,
Sollicitus quid me saepe Philippe rogas?
Carmina mittenti rursus mihi carmina mitte,
Haec mihi praeclari muneris instar erunt.

In tabulas quatuor.

1. Impius obiectat nobis cacodaemonis aestus
Divitias, mundum, proles cum coniuge amicos.
Vir pietatis amans Christi vestigia monstrat.
Vivus disce mori, quo sis post fata superstes.
2. Felix ille quidem multumque beatus habetur,
Qui prius ad petram frangit sua crimina Christum,
Peccandi excutiat quam consuetudo pudorem.
Dum mala vitantur, virtutis semina crescunt.
3. Sedulus effugito quae sunt malae, si bona quaeris.
Vivere qui cupit in Christo, moriatur oportet.
Et quem venturae tenet expectatio vitae,
Hic sua tollenda est crux, & spernenda voluptas.
4. Quam mors dura homini, quamque intoleranda videris.
[p. 309] Epigrammata
Extrema de te qui sero cogitat horâ!
Illecebris carnis mens, atque libidine vinctae,
Aegrè distrahitur, Stygiam subitura paludem.

In brevitatem humanae vitae.

Ut citò prima fugit nascentis gratia floris,
Sic humana brevi tempore vita perit.

In Ponticum.

Quid faciant alij cur semper Pontice quaeris?
Quin potius tua sint qualia facta rogas?

In imaginem Mariae Magdalenae.

Peccatrix veniam meruit, dum crimina flendo
Agnoscit, vitaeque dolet pertaesa proris.

Aliud.

Magdalis effuso lugens sua crimina fletu,
In cruce suspensum Christum reverenter adorat.

In imaginem D. Ioannis Baptistae.

Vox ego venturi mundo praenuncia Christi,
Exaturans herbis, vilique legumine ventrem.

Aliud.

Ignotum primus nobis hic prodidit Agnum,
In terris genitus quo non est sanctior alter.

In imaginem coeci, coecum ducentis.

Devia dum sequitur coeci vestigia coecus,
In foveam praeceps lapsus uterque perit.

Iuvenis loquitur.

Dum vegetae florent iuvenili in corpore vires,
Dulcia carpamus fugientis gaudia vitae.

Ad iuvenem pauperem.

Pauper amas frustra locupletem stulte puellam:
Quin potius quaeris par tibi coniugium?

[p. 310] Epigrammata

De muliere Cananaea.

Se similem mulier catulis facit, unde salutem
Nacta, Deum laudat nocte dieque suum.

Senex ad puellam.

Ne contemne senem numatum stulta puella,
Atque tuam flectat preciosa pecunia mentem.

Puella ad senem.

Numos quos offers tibi serva, divitiasque
Vernantis, viridisque iuvat me gratia formae.

De libello Petri Apherdiani.

Quem parvo vendit tibi Bibliopola libellum,
Oblatum placidis puer amplexaberis ulnis,
Evolvesque lubens, lectum, mihi crede, probabis,
Et positum cupidas repetes, agreque repones.
(5) Ingenua Latiae captus dulcedine linguae,

Anus ad iuvenem.

Mecum magnificâ noli contemnere dote,
Divitiasque meas inopi praepone puellae.

Iuvenis ad anum.

Non me turpis anus, quamvis numata movebit,
Frons tua me terret, deformis obsita rugis.

Senex loquitur.

Quia coniugem duxi iuvenculam senex,
Heu quot miserijs, & malis premor miser!

Ad Iacobum Brassicam.

Dum natum formare paras, reliquamque iuventam,
Rem literariam iuvas,
Laudatumque probas te sedulitate parentem,
Formasque multos Brassica
(5) Praeceptis invenes: ex quo tibi splendida magni
Orietur aura nominis.

[p. 311] Epigrammata

In Christum cruci affixum.

Suspensus duro est servator robore Christus,
Qui neque delictum, neque culpam admiserat ullam;
Sed tulit hanc insons pro nostro crimine poenam,
Offensi pandens coelestia regna Parentis.

AD CHRISTUM PRO DEFENSIONE
Religionis Christianae adversus Turcam,
sub persona M. Magistri D. Rhodianorum.

Ut tua crux Stygium terret pie Christe tyrannum,
Sic fugiat nostras Barbara turba cruces.

In iconem pij Principis.

Donec celsa manus princeps ad sydera tollens,
Divinam supplex sollicitabit opem:
Omnia contra hostem cedent feliciter illi,
Et tali populus vindice tutus erit.

In pyramidem ligneam.

Barbara pyramidum struxit miracula Memphis,
Olim finitimis invidiosa locis.
Nos vilem princeps tibi molem ponimus; ast haec
Aurea, si redeant tempora pacis, erit.

De Democrito.

Vana levis, stultique videns ludibria mundi,
Solvitur in magnum Democritus usque cachinnum.

De Heraclito.

Perpetuis contra lachrymis, fletuque perenni
Heraclite mades hominum mala plurima lugens.

Caeneus mutata in virum.

Aequorei vim passa Dei pulcherrima virgo,
In formam gaudet Caeneus mutata virilem.

[p. 312] Epigrammata

De eadem.

Ereptae pulchro pro virginitatis honore
Optat foemineum Caeneus deponere sexum.

In Pontilianum.

Haec quid mordaci laceras Epigrammata dente,
Infensus studijs Pontiliane meis?
Si non arrident quae scribimus, invide cur non
Excutis è manibus carmina nostra tuis?

FINIS.

NULLUM SIMULATUM DIUTURNUM.

Tekstkritiek:

fol. *8r frontispicia er staat: fontispicia
Naaman:
Prologus, vs. 38 proscenium. er staat: poscenium
vs. 463 autem er staat: antem
vóór vs. 668 III. er staat: II
vs. 1001 induxisti er staat: iuduxisti
vs. 1415 maledictum er staat: meledictum
vs. 1535 deprehendes er staat:dephrehendes
Tobaeus:
p. 1 pedissequae er staat: pedissaequae
vs. 588 atqui eccum. er staat: adqui eccum
vs. 692 negotiola er staat: negotiala
vs. 749 Vale. er staat: Vale
Nehemias:
vs. 257 consolari er staat: cosolari
vóór vs. 557 SCENA II. er staat: SCENA I.
vóór vs. 570 Neh.er staat: Meh.
vs. 1014 Hanane er staat: Hannane
vs. 1241 tristitiam er staat: tirstitiam
Saulus:
vs. 293 dabo, er staat: dabo
vs. 459 quam er staat: quàm
vs. 511 nuper er staat: nupera
vóór vs. 1094 SCENA II. er staat: SCENA III.
vs. 1380 Oculis er staat: Oculis
vs. 1530 malitiosè (of maliciosè) er staat: malisiosè
Iosephus:
vs. 113 iniuriam er staat: iniuriam.
vs. 264 quidem er staat: quidem.
vs. 304 obsecro er staat: obscro
vs. 320 est, er staat: est.
vs. 510b-511a toegevoegd naar de editie-1592
vs. 517 mortuum er staat: mortumu
vs. 603 negotijs er staat: negotij
vs. 607 commodè er staat:commomodè
vs. 1135 hîc er staat: hic
vs. 1150 Cogito er staat: Cogi-gito
vs. 1351 Convivium er staat: Covivium
Iuditha:
vs. 165 stultitiam er staat: stultiam
vs. 204 crudelitatem er staat: cudelitatem
vs. 283 adamantino er staat: adimantino
vs. 358 annitimini er staat: annitimi
vs. 856 quot er staat: quod
vóór vs. 1268 Ozias er staat: Ozia
vs. 1298 desperatae er staat: desperata
Pars secunda
p. 3 venerunt, er staat: venerunt;
p. 7 Humillimus er staat: Humilimus
p. 12 EIDEM er staat: EIDEM.
Susanna vs. 183 quanquam er staat: quanqam
vs. 603 istud er staat: istud mihi
vs. 648 milvo er staat: milvio
Daniel
vs. 922 sprekersaanduiding toegevoegd
vs. 933 Scelesti? er staat: Scelesti(
Triumphus Christi
vs. 90 miserrimas er staat: miserimas
vs. 101 coruscantes er staat: corruscantes
vs. 104 atque er staat: otque
vs. 672 divina er staat: divinâ
Typhlus vs. 83 eum er staat: eùm
vs. 538 Mendicus, qui er staat: Mendicus qui,
vs. 637 Ignatius er staat: Ignatius.
vs. 662 fallacijs er staat: fallacijs.
vs. 689 Pharisaei er staat: Pharirisaei
Pentecoste vs. 191 nunc er staat: nnnc
vs. 541 est er staat: est.
vs. 713 undique er staat: undiquee
Ananias
vs. 433 Verum er staat: Verùm
vs. 794 ontbreekt in de ed.-1618; de custode van de vorige pagina
is ‘sumus’. Ook in de ed. Hoorn 1628; daar eindigt vs. 793 met
‘è carcere sumus.’
Baptistes
vs. 140 Accedam er staat: Accedàm
vs. 972 securo er staat: secura
Dyscoli
vs. 229 vobis er staat: Vobis
vs. 509 animus er staat: anmus
vóór vs. 778b ACTUS V er staat: ACTUS IV
Cunae
p. 128 PERIOCHA er staat: PROLOGUS
vóór vs. 81 SCENA III er staat: SCENA II
vóór vs. 140 SCENA IV er staat: SCENA V
vóór vs. 350b ACTUS II. SCENA IV. er staat: ACTUS III. SCENA V.
Pseudostratiotae
vs. 28 ἀπὸ μηχανής er staat: ἀπὸμηχανῇς
vs. 124 provideram er staat: provideram.
vóór vs. 644b ACTUS er staat: ACTU
vóór vs. 785b Iambici er staat: Iambiici
Vitulus
vs. 281 Cerere er staat: cerere
vs. 370 praetereuntibus er staat: praeter euntibus
vs. 519 Enimvero er staat: Enim vero
vs. 701 Hic er staat: Hîc
Elegiae
El. II. vs. 111 Talia er staat: Talîa
El. V. vs. 96 ratis. er staat: ratis?.
El. VI vs. 66 Plaute er staat: Plautè
El. VIII vóór vs. 1 ELEGIA VIII. er staat: ELEGIA I.
vs. 113 prius er staat: pius
El. IX vs. 159 auras, er staat: auras.
Epigrammata
p. 256, vs. 2 (Res er staat: Res
vs. 6 ferventi bile er staat: ferventibile vs. 10 Praefectus in ed. Laurentius-1646 Praefractus
vs. 20 postquam er staat: post quam
p. 256, vs. 1 Tympore in ed. Laurentius-1646 Tempore
p. 264 MARTIALI er staat: MARTIALE
p. 273 moenia: er staat: moenia.
p. 283 vs. 7 linguae er staat: liuguae
p. 287 vs. 2 Nec er staat: Naec

TERENTIUS CHRISTIANUS. Seu COMOEDIAE SACRAE SEX, TERENTIANO STYLO à CORNELIO SCHONAEO GOU- dano conscriptae & nùnc demum magna eiusdem diligentia & la- bore emendatae, atque recognitae.

COLONIAE. Apud Gerardum Grevenbruch. _________________________ ANNO MDCXIV. Cum gratia & privilegio S. Caes. Maiest.

PRAEFATIO.CANDIDO LECTO-RI, PURITATIS ET ELEGANTIAE LA-tini sermonis studioso: & in primis Gymnasiarchis,Rectoribus, Didascalis, caeterisque studiosa pubis formatoribus S.

TERENTIICHRISTIANI,NAAMAN.Actorum nomina.

COMOEDIAE ARGUMENTUM.

ACTUS I. SCENA I.ARTEMONA.Senarij & septenarij iambici.

ACTUS I. SCENA II.PHRONESIUM, ARTEMONA.Eiusdem rationis versus.

ACTUS I. SCENA III.DORIO.Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij.

ACTUS I. SCENA IIII.ARTEMONA, PHRONESIUM.Senarij, septenarij & octonarij Iambici.

ACTUS I. SCENA V.PHRONESIUM.Eiusdem rationis.

ACTUS II. SCENA I.NAAMAN.Partim senarij, partim septenarij; admistis aliquis octonariis.

ACTUS II. SCENA II.ARTEMONA. NAAMAN.Eiusdem generis.

ACTUS II. SCENA III.PHRONESIUM, ARTEMONA, NAAMAN.Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

ACTUS III. SCENA I.NAAMAN, PHRONESIUM.Iambici, senarij & septenarij.

ACTUS III. SCENA II.*NAAMAN.Eiusdem generis.

ACTUS III. SCENA III.SOSIA.Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA IV.NAAMAN, SOSIA.Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA V.STRATO, LEONIDAS.Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA VI.BROMIA; DORIO, LEONIDAS, STRATO.Eiusdem rationis.

ACTUS IV. SCENA I.BROMIA, PHRONESIUM, DORIO.Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA II.NAAMAN, LEONIDAS. STRATO.Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

ACTUS IV. SCENA III.STRATO, SYRUS.Senarii admistis aliquot septenariis.

ACTUS IV. SCENA IV.NAAMAN, LEONIDAS.Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA V.MELCHIAS, NAAMAN, LEONIDAS.Senarii & septenarii.

ACTUS V. SCENA I.NAAMAN, LEONIDAS.STORAX.Septenarij, & octonarij iambici, adiectis aliquot senarijs.

ACTUS V. SCENA II.STRATO.Senarij & septenarij, iambici.

ACTUS V. SCENA III.NAAMAN, LEONIDAS.Eiusdem rationis.

ACTUS V. SCENA IV.STRATO, NAAMAN, LEONIDAS.Eiusdem generis.

ACTUS V. SCENA V.STRATO.Eiusdem generis.

ACTUS V. SCENA VI.NAAMAN, ELISAEUS.LEONIDAS.Senarij & septenarij, iambici, admistis aliquot Octonariis.

ACTUS V. SCENA VII.PHRONESIUM, ARTEMONA. DORIO.Eiusdem rationis.

PERORATIO.Senarii, & septenarii Iambici.

TERENTIICHRISTIANI,TOBAEUS.Actorum nomina.

PROLOGUSTrimetri.

COMOEDIAE PERIOCHA.

ACTUS I. SCENA I.TOBAEUS, MYDA.Trimetri.

ACTUS I. SCENA II.TOBIAS, TOBAEUS.Eiusdem generis.

ACTUS I. SCENA III.ACHIOR, AEGIO, NABATHUS, TOBAEUS.Trochaici catalectici, partim septenarij,partim octonarij,

ACTUS I. SCENA IV.TOBAEUS, AEGIO, NABATHUS.Trochaici, catalectici, senarij, septenarij, & pauci octonarij.

ACTUS I. SCENA V.TOBIAS, TOBAEUS, ACHIOR.Eiusdem generis.

ACTUS I. SCENA VI.NABATUS, ACHIOR, AEGIO.Eiusdem generis.

ACTUS I. SGENA VII.TOBAEUS, ANNA.σκάζοντες.

ACTUS II. SCENA I.SARA.Senarij, & octonarij iambici.

ACTUS II. SCENA II.RAGUEL, SARA.Eiusdem generis.

ACTUS II. SCENA III.TOBAEUS, ANNA.Eiusdem generis versus.

ACTUS II. SCENA IV.ANNA, TOBIAS.Senarii, septenarii, & iambici.

ACTUS II. SCENA V.TOBAEUS.Septenarij.

ACTUS II. SCENA VI.TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.Senarij & septenarij Iambici.

ACTUS II. SCENA VII.TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.Σκάζοντες.

ACTUS II. SCENA VIII.TOBAEUS, RAPHAEL. TOBIAS,Trochaici, catalectici, senarij, septenarij.

ACTUS III. SCENA I.TOBIAS, RAPHAEL.Eiusdem rationis versus.

ACTUS III. SCENA. II.ANNA.Octonarij, Iambici.

ACTUS III. SCENA III.TOBIAS.Trimetri partim recti, partim σκάζοντες.

ACTUS III. SCENA IV.RAPHAEL, TOBIAS.Trimetri.

ACTUS III. SCENA V.RAGUEL, EDNA.Septenarij & octonarij Iambici.

ACTUS III. SCENA VI.RAPHAEL, TOBIAS, RAGUEL, EDNA.Eiusdem generis versus.

ACTUS III. SCENA VII.TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL.Trochaici, catalectici, septenarii & octonarii.

ACTUS IV. SCENA I.PHAEDRA, MYRRHINA.Trochaici, catalectici, senarii, septenarii.

ACTUS IV. SCENA II.TOBIAS, SARA.Senarij iambici, septenarij, & octonarij.

ACTUS IV. SCENA III.RAGUEL.Trochaici, catalectici, senarij, septenarii,& octonarij.

ACTUS IV. SCENA IV.EDNA, MYRRHINA, RAGUEL.Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA V.RAPHAEL, RAGUEL, LYCHAS.Senarii iambici, admistis paucis septenaris, & Octonariis.

ACTUS IV. SCENA VI.TOBIAS. RAPHAEL.Octonarii.

ACTUS IV. SCENA VII.SOSIA, MYRRHINA.Trochaici senarii, & septenarii partim catalectici, partim acatalectici.

ACTUS IV. SCENA VIII.GABELUS, RAPHAEL.Trimetri iambici.

ACTUS V. SCENA I.RAGUEL.Senarij, septenarij, & octonarij Iambici.

ACTUS V. SCENA II.TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL, SARA.Trochaici, catalectici, senarij, & septenarii, admistis paucis octonarijs.

ACTUS V. SCENA III.TOBIAS, RAPHAEL.Septenarii, partim recti, partim Σκάζοντες.

ACTUS V. SCENA IV.TOBAEUS, ANNA.Trimetri iambici.

ACTUS V. SCENA V.TOBIAS, RAPHAEL, ANNA, TOBAEUS.Trochaici, Septenarii & octonarii catalectici.

ACTUS V. SCENA VI.TOBAEUS, TOBIAS, RAPHAEL.Versus eiusdem generis.

PERORATIOTrimetri.

TERENTIICHRISTIANI,NEHEMIAS.Actorum nomina.

PROLOGUS.Senarii Iambici.

Comoediae argumentum.

ACTUS I. SCENA I.NEHEMIASSenarii.

ACTUS I. SCENA II.HANANUS.Iambici partim senarij, partim septenarij.

ACTUS I. SCENA III.NEHEMIAS, HANANUS.Eiusdem generis versus.

ACTUS I. SCENA IV.SATIBARZANES.Eiusdem rationis.

ACTUS I. SCENA V.NEHEMIAS SATIBARZANES,Eiusdem generis.

TERENTIUS
CHRISTIANUS.
Seu
COMOEDIAE SACRAE
SEX, TERENTIANO STYLO
à CORNELIO SCHONAEO GOU-
dano conscriptae & nùnc demum
magna eiusdem diligentia & la-
bore emendatae, atque
recognitae.

COLONIAE.
Apud Gerardum Grevenbruch.
_________________________

ANNO MDCXIV.
Cum gratia & privilegio S. Caes. Maiest.

PRAEFATIO.
CANDIDO LECTO-
RI, PURITATIS ET ELEGANTIAE LA-
tini sermonis studioso: & in primis Gymnasiarchis,
Rectoribus, Didascalis, caeterisque studiosa pubis formatoribus S.

TERENTII
CHRISTIANI,
NAAMAN.

Actorum nomina.

ACTUS I. SCENA I.
ARTEMONA.
Senarij & septenarij iambici.

ACTUS I. SCENA II.
PHRONESIUM, ARTEMONA.
Eiusdem rationis versus.

ACTUS I. SCENA III.
DORIO.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij.

ACTUS I. SCENA IIII.
ARTEMONA, PHRONESIUM.
Senarij, septenarij & octonarij Iambici.

ACTUS I. SCENA V.
PHRONESIUM.
Eiusdem rationis.

ACTUS II. SCENA I.
NAAMAN.
Partim senarij, partim septenarij; admistis aliquis octonariis.

ACTUS II. SCENA II.
ARTEMONA. NAAMAN.
Eiusdem generis.

ACTUS II. SCENA III.
PHRONESIUM, ARTEMONA, NAAMAN.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

ACTUS III. SCENA I.
NAAMAN, PHRONESIUM.
Iambici, senarij & septenarij.

ACTUS III. SCENA II.*
NAAMAN.
Eiusdem generis.

ACTUS III. SCENA III.
SOSIA.
Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA IV.
NAAMAN, SOSIA.
Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA V.
STRATO, LEONIDAS.
Eiusdem rationis.

ACTUS III. SCENA VI.
BROMIA; DORIO, LEONIDAS, STRATO.
Eiusdem rationis.

ACTUS IV. SCENA I.
BROMIA, PHRONESIUM, DORIO.
Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA II.
NAAMAN, LEONIDAS. STRATO.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarij, admistis aliquot octonarijs.

ACTUS IV. SCENA III.
STRATO, SYRUS.
Senarii admistis aliquot septenariis.

ACTUS IV. SCENA IV.
NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA V.
MELCHIAS, NAAMAN, LEONIDAS.
Senarii & septenarii.

ACTUS V. SCENA I.
NAAMAN, LEONIDAS.
STORAX.
Septenarij, & octonarij iambici, adiectis aliquot senarijs.

ACTUS V. SCENA II.
STRATO.
Senarij & septenarij, iambici.

ACTUS V. SCENA III.
NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem rationis.

ACTUS V. SCENA IV.
STRATO, NAAMAN, LEONIDAS.
Eiusdem generis.

ACTUS V. SCENA V.
STRATO.
Eiusdem generis.

ACTUS V. SCENA VI.
NAAMAN, ELISAEUS.
LEONIDAS.
Senarij & septenarij, iambici, admistis aliquot Octonariis.

ACTUS V. SCENA VII.
PHRONESIUM, ARTEMONA. DORIO.
Eiusdem rationis.

PERORATIO.
Senarii, & septenarii Iambici.

TERENTII
CHRISTIANI,
TOBAEUS.

Actorum nomina.

PROLOGUS

Trimetri.

ACTUS I. SCENA I.
TOBAEUS, MYDA.
Trimetri.

ACTUS I. SCENA II.
TOBIAS, TOBAEUS.
Eiusdem generis.

ACTUS I. SCENA III.
ACHIOR, AEGIO, NABATHUS, TOBAEUS.
Trochaici catalectici, partim septenarij,
partim octonarij,

ACTUS I. SCENA IV.
TOBAEUS, AEGIO, NABATHUS.
Trochaici, catalectici, senarij, septenarij, & pauci octonarij.

ACTUS I. SCENA V.
TOBIAS, TOBAEUS, ACHIOR.
Eiusdem generis.

ACTUS I. SCENA VI.
NABATUS, ACHIOR, AEGIO.
Eiusdem generis.

ACTUS I. SGENA VII.
TOBAEUS, ANNA.
σκάζοντες.

ACTUS II. SCENA I.
SARA.
Senarij, & octonarij iambici.

ACTUS II. SCENA II.
RAGUEL, SARA.
Eiusdem generis.

ACTUS II. SCENA III.
TOBAEUS, ANNA.
Eiusdem generis versus.

ACTUS II. SCENA IV.
ANNA, TOBIAS.
Senarii, septenarii, & iambici.

ACTUS II. SCENA V.
TOBAEUS.
Septenarij.

ACTUS II. SCENA VI.
TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.
Senarij & septenarij Iambici.

ACTUS II. SCENA VII.
TOBIAS, TOBAEUS, RAPHAEL.
Σκάζοντες.

ACTUS II. SCENA VIII.
TOBAEUS, RAPHAEL. TOBIAS,
Trochaici, catalectici, senarij, septenarij.

ACTUS III. SCENA I.
TOBIAS, RAPHAEL.
Eiusdem rationis versus.

ACTUS III. SCENA. II.
ANNA.
Octonarij, Iambici.

ACTUS III. SCENA III.
TOBIAS.
Trimetri partim recti, partim σκάζοντες.

ACTUS III. SCENA IV.
RAPHAEL, TOBIAS.
Trimetri.

ACTUS III. SCENA V.
RAGUEL, EDNA.
Septenarij & octonarij Iambici.

ACTUS III. SCENA VI.
RAPHAEL, TOBIAS, RAGUEL, EDNA.
Eiusdem generis versus.

ACTUS III. SCENA VII.
TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL.
Trochaici, catalectici, septenarii & octonarii.

ACTUS IV. SCENA I.
PHAEDRA, MYRRHINA.
Trochaici, catalectici, senarii, septenarii.

ACTUS IV. SCENA II.
TOBIAS, SARA.
Senarij iambici, septenarij, & octonarij.

ACTUS IV. SCENA III.
RAGUEL.
Trochaici, catalectici, senarij, septenarii,
& octonarij.

ACTUS IV. SCENA IV.
EDNA, MYRRHINA, RAGUEL.
Eiusdem generis.

ACTUS IV. SCENA V.
RAPHAEL, RAGUEL, LYCHAS.
Senarii iambici, admistis paucis septenaris, & Octonariis.

ACTUS IV. SCENA VI.
TOBIAS. RAPHAEL.
Octonarii.

ACTUS IV. SCENA VII.
SOSIA, MYRRHINA.
Trochaici senarii, & septenarii partim catalectici, partim acatalectici.

ACTUS IV. SCENA VIII.
GABELUS, RAPHAEL.
Trimetri iambici.

ACTUS V. SCENA I.
RAGUEL.
Senarij, septenarij, & octonarij Iambici.

ACTUS V. SCENA II.
TOBIAS, RAPHAEL, RAGUEL, SARA.
Trochaici, catalectici, senarij, & septenarii, admistis paucis octonarijs.

ACTUS V. SCENA III.
TOBIAS, RAPHAEL.
Septenarii, partim recti, partim Σκάζοντες.

ACTUS V. SCENA IV.
TOBAEUS, ANNA.
Trimetri iambici.

ACTUS V. SCENA V.
TOBIAS, RAPHAEL, ANNA, TOBAEUS.
Trochaici, Septenarii & octonarii catalectici.

ACTUS V. SCENA VI.
TOBAEUS, TOBIAS, RAPHAEL.
Versus eiusdem generis.

PERORATIO
Trimetri.

TERENTII
CHRISTIANI,
NEHEMIAS.

Actorum nomina.

PROLOGUS.
Senarii Iambici.

ACTUS I. SCENA I.
NEHEMIAS
Senarii.

ACTUS I. SCENA II.
HANANUS.
Iambici partim senarij, partim septenarij.

ACTUS I. SCENA III.
NEHEMIAS, HANANUS.
Eiusdem generis versus.

ACTUS I. SCENA IV.
SATIBARZANES.
Eiusdem rationis.

ACTUS I. SCENA V.
NEHEMIAS SATIBARZANES,
Eiusdem generis.

ACTUS II. SCENA I.
GOSEMUS.
Trochaici, senarij, septenarii, & octonarij, catalectici.

ACTUS II. SCENA II.
NEHEMIAS.
Senarii Iambici, admistis paucis septenariis.

ACTUS II. SCENA III.
SANABALLATUS, GOSEMUS.
Senarii & octonarij Iambici.