De klucht van Scheele Griet

Pieter Elzevier: De klucht van Scheele Griet. Amsterdam, 1662.
Uitgegeven door Marti Roos
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton025850 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een
asterisk. De tekst is grotendeels gezet in de fraktuurletter. Deze is in een
aparte kleur weergegeven.

[fol. A1r]

KLUCHT

VAN

SCHEELE

GRIET,

OF

GESTRAFTE WELLUST.

Gespeelt op d’Amsterdamse Schouwburg.

[Vignet: Perseveranter]

t’AMSTERDAM

By JACOB LESCAILLE, Boekverkooper op den Middeldam,
naast de Vismarkt, in ’t jaar 1662.

[fol. A1v]

VERTOONDERS.

Hein Sneukelaar.
Fop, by genoemt Sint Filibert.

}

twee Boeren.

Ot, een Beeltsnijder.
Ioost Plagger, een Kladtschilder.
Scheele Griet, zijn wijff.
Betteken, een Brabantse Snol.

[fol. A2r]

KLUCHT

van

SCHEELE GRIET,

of

GESTRAFTE WELLUST.

Hein en Fop uit.

NU zijn wy naar ons wensch alhier ter plaats gekomen,
De tijdt is nu vervult dat ik zal zonder schromen
Genieten Venus vreugt, waar naa ik heb gehaakt.
Fop. O rechte Sneukelaar! ik hoor je bent geraakt
(5) Van Lijsjes minnebrandt, die jou is aangevlogen.
Ik vrees gy door dees reuk jou vinden zult bedrogen.
Hein. Kom leidt my nu ter plaats daar gy my hebt gezeit.
Mijn lust moet zijn voldaan. ik wil nu aan de meidt.
Fop. Ziet toe, bedenkt jou wel: want hoeren die bedriegen;
(10) Zy doen haar wel schoon veur, maar zijn als dorstige vliegen;
Zy speulen, lekker wijntje, lekker biertje, en ’t geltje moet op,
En als de beurs leegh is zoo raakje op de schop;
Dan is ’et: voort mijn lief, wilt daat’lik van hier scheiden,
Het is met jou gedaan, een ander wij verbeiden,
(15) Je meugt wel buiten staan: en dan loopje voor gek.
Zy eeren het varken maer alleen om ’t genot van ’t spek.
Hein. Wat hebje niet al zorgh! voor my hoefje niet te vrezen.
Ik zal door kortosy dees liefjes wel belezen,
En schaffen haar vol op, en hand’len haar zoo zoet!...
Fop. (20) Jaa gelijk d’esels: want als die vryen zoo schoppense van achtren
met de voet.
Gaaje der, ’t zalder haperen. ’t is quaad een hoere gelach te betaalen:
Want die daar quitancy wil hebben die moetze voor de deur van de hel haalen.
Hein. Nu zeg waar zullen wy gaan? je bent hier best bekent.
Fop. Met ons twee op een plaats te loopen ben ik niet gewent.
(25) Als je doch enkel wilt zoo gaat hier in dat steechje,
In d’Amsterdamse vreugt, daar is een lustich veechje,
’t Is in et lustich-huis; men speelt, men fluit, men singt ’er,
Het is er al in vreugt, men danst, men joelt, men springt ’er.
Hein. Dat gaat ’er dan naa toe, om my wat te vermaken. Hein binnen.
Fop. (30) Gaa je gang; maar je zult moy met je gat op een hekel raaken.
’t Is daar al te onveilich, men komt ’er te licht in ’t net.
De varkens zijn te vuil, men raakt ’er te ras in ’t smeer bedt.
Daarom gaa ik mijn geltje liever by getroude vroutjes vermallen,
Daar is men altijdt bevrijt van in gien pokmeesters handen te vervallen:
[fol. A2v]
(35) Want die in die grijpveugels heur handen geraakt,
Die hou ik al half doodt, en zoo goet als gerabraakt.
Als al de maats deden als ik, zy zouden zoo vet niet smeeren,
En koopen huis by huis, en pronkken met’er ferwiele kleren,
En slempen van ’t beste dat ’er te mart komt, die rechte kakelaars
(40) Gien ding is heur te duur, zy slagten de lekkere Makelaars,
Die aars niet meugen als snippen, patrijsen, of een poelje frikkassee.
Jaa ik weet ’er van, ik breng zulk goetje dagelijks in Stee.
Zoo draa kom ik ’er niet mee aan de Beurs, of daar komense aanloopen
Bij dosijnen, dan is ’et: hoort Huisman wilje die snippen verkoopen?
(45) Hoe veel ’t paar? zeg ik dan een kroon, voort is de koop klaar.
Dan is ’t, ik zout ’er niet voor geven indien men wijf ’er niet op belust waar.
En met zoo een zoet praetje wetense de omstaanders te bedriegen.
Doch ’t is haar dagelijks werk, zy verdienen heur kost met liegen.
Dit overgeslagen, naa my dunkt zoo wordt ’et al tijdt
(50) Dat ik om zie naa een Steekat, daar ik een zoet nachje me verslijt.

Fop binnen.

Ot, de Beeltsnijder, met Ioost Plagger, uit.

Wel maat, vind ik jou hier zoo leech gaan op uw rente?
My dunkt, naa dat ik zie, gy vast al in d’adventen.
Mach dat ’er zoo op staan? nochtans zoo schijnt het, Joost,
Naa u geheele staat, zoo ’k zien ken aan uw kroost,
(55) Dat gy met lepelzucht, en tandtzweer zijt beladen.
Ik zorgh jou schorre keel zal noch uw buik verraden.
Ioost. Daar moet ik om lachen, kom geef my de hand, mijn lieve maat.
Ik mein dat jou credijt ook slegt met buik en darmen staat,
Jou trony geeft ons blijk, de kaken zien deur jou wangen.
(60) Ik wedt jou buik wel denkt dat de keel al is gehangen.
Ot. Dat hebje wel geraan, mijn welvaaren bestaat in noot.
Ons kunst en handtwerk gaat nu bedelen om broodt.
Ioost. Zoo zingen wy ons druk in eenderley gezangen.
Ot. ’t Is waar ons munt en word niet meer voor goet ontfangen;
(65) Men acht gien beelden meer dan die op penningen staan.
Ioost. Ik zorgh zoo zal jou kunst geheel en al vergaan,
En ik zal dan aan jou mijn beste heerschip missen.
Gy gaaft my ’t meeste werk van schildren en vernissen.
Ot. Mijn neering die vergaat, ons werk word niet gezocht;
(70) Daar word pas in een jaar een beeldeken verkocht.
En van die zobre winst kan man en vrou niet leven:
Zoo dat ik troosteloos mijn werk moet overgeven.
Ioost. Wat benje voort benouwt, wees jy zoo niet bekommert.
Ot. Jaa zou ik niet? al mijn goet staat in de lommert:
(75) Het haghjen is haast op: te huis valt niet te eeten
En waar zal ik dan heen? de vrienden my vergeeten.
En de hongerige buiken moeten evenwel zijn gevult.
Zoo dat ik door dit kruis schier wanhoop van gedult.
Laat ons met wijff en kindren achter landts gaan draven.
Ioost. (80) Neen; al is ons kunst ziek, zy leidt noch niet begraven.
[fol. A3r]
Ot. Of reisen wy naar het landt daar de verkeerde Kaptein van verhaalt.
Ioost. Wat geloofje die key-uil? ’t is de steen die hem in ’t hooft leit en maalt.
Ot. Nochtans zoo gaat hy het met groot verstant verklaren,
Waar het gelegen is, en wie dat daar naa toe behoort te varen.
Ioost. (85) Zoo most hy de eerste zijn, als hy ’t zoo weet van stuk tot stuk:
Want hy onstichter veel, en helpter meenich in den druk.
Die hier gien goet doet is in dat landt een heel gou man.
Hy mach zijn verslete karakters smeden tot een ploech en worden een
bouwman,
Zoo kan hy ploegen, want zulk werk past een edel geslacht.
(90) Zoo kan hy met de kordewagen rijen in zijn volle kracht.
Ot. Quam hy daar, de Noorthummelers zouden haar gelukkich achten.
Ioost. Gewis zy zouden hem zetten op den Troon, gelegen drie mijlen voor by
lange nachten:
Want hy is een man vol moet, die altijdt schreuwt: het moet gewaagt,, zijn;
En alle die naa dat landt willen die moeten onversaagt,, zijn.
Ot. (95) Of wy nu eens besochten hoe het daar is gelegen?
Want een die niet raden kan moet zoeken zulke wegen.
Lichtelijk zoo vinden wy de berch van boekweite bry,
Die drie mijlen breet is, daar elk of eeten mach heel vry,
En als wy daar voorby zijn, zoo zullen wy dan komen
(100) In ’t Luy-lekkerlandt, en in zijne vorstendomen,
Dat van alle geneuchlijkheit zoo hoogh vermaart,, is,
Alwaar d’eerbaarheit voor oneerlijk verklaart,, is.
De huisen zijn in dat landt bedekt met pannekoeken en vladen.
Spekstruiven, en braadtvarkens hangen ’er aan de waden.
(105) De deuren zijnder van peperkoeken te samen gehecht;
De kloppers daar aan zijn van beniste koek met sucade ingelecht.
De tuinen zijn met gebrade leverworsten te samen gevlochten.
Uit de fonteinen springt niet als malvesey, van den avondt tot den ochten.
Pasteyen, eyerstruiven, venezoenen,* en taarten vol confijt,
(110) Die wassen ’er op de boomen, naar elk zijn appetijt.
Braadpeeren, heel murruw, die groeyen ’er op zolder naaje welgevallen,
En als het ’s winters sneeuwt, zoo komt ’er aars niet als geschaafde
broodtzuiker op vallen.
De rievieren zijn van zoete melk, en wilge boomen staan aan de kandt
Daar wittebroodt af valt, zoo dat elk daar zoete melk kan scheppen met
de hand.
(115) De vissen drijven ’er in ’t water gebraden en gesooden;
Zoo dat men daar op een kleenicheit een hoopen gasten kan nooden.
Hoendren, gansen, duiven, en snippen die hangen ’er aan de lucht,
En men kanse wel gebraden met de handt grijpen in de vlucht.
Harten, haasen, knijnen, ossen, koeyen, en schaapen,
(120) Die verdient men daar met leech gaan, en lange te slaapen.
De honden en katten, kakken ’er aars niet als muskeljaat.
Die daar plomp en onverstandich is geraakt ’er tot grooten staat.
D’esels en paarden, vijsten ’er aars niet als vijgen.
Wat dunktje? zouje dan tot dit Luylekkerlandt gien zin beginnen te krijgen?
(125) Wie dat daar oudt, lebbich, stram, kreupel, krom, of mat,, wordt;
Die wordt ’er voort weer jeuchdich en gezont, zoo draa men die in ’t bat,, stort.
[fol. A3v]
Die drie mael van achtren kan rispen, of een harde wint laaten,
Die wordt voort Ridder geslagen van d’ordre van ’t huisje met de gebrilde
gaaten.
Dobbelaars, verkeerders, en tuisschers daar ’t alles mee verteert,, is,
(130) Die krijgen haar gelt daar dubbelt weerom, want zulk volk daar zeer
begeert,, is.
Maar de zuinige sobere luitjes die zynder geheel en al uit gebannen.
En die ’er wel ’t grootste geacht zijn, dat zijn die, die de grootste teugen
drinkken kannen.
Twee schellingen staat ’er op voor een verklikker die wel liegen,, kan,
En vier voor een Linkermant die haar Juffrouw wakker bedriegen,, kan.
(135) Van de lekkerste en vuilste hoeren werd daar zeer veel gehouwen.
De lelikste en uitgedroogde maagden, geven daar de schoonste vrouwen.
Ioost. Die man die jou dat wijs gemaakt heeft, mach ’er zelver eens na toe gaan;
Die ’t zoo smaaklijk weet voor te setten, zal ’t ook best aan staan.
Ot. Zoo die eeren-tijtel waar is, van luy, lekker, en groote teugen,
(140) Dat zou me wel dienen, en ik zou ’er te machtich wel tegen meugen.
Maar ick schey ’er nu uit, nu het maar fabelen zijn dat van een kinderachtigen
aart,, is,
Ioost. ’t Is van een plat-voet verziert, die voor leugenachtich vermaart,, is.
Ot. Zoo zal ’t best zijn dat ik hier afwacht mijn avontuur.
En zoo jou werk nu goet koop is en niet duur,
(145) Zoo wil ik jou mijn beelden te vernissen aanbesteden:
Zy zijn heel kunstich en raar naa ’t leven gesneden.
Ioost. Ik buk nu om een kleintje; mijn werk is nu goet koop.
Ot. ’t Is wel. Ik zalje ’t ouwe loon geven, schildertse dan te hoop.
Ik zalse gereet zetten, je meugtse dan beginnen.
Ioost. (150) ’t Is wel heerschip, ik zalder dan voort aangaan met al men zinnen.
Ik kom jou t’avondt by. Ot. Van daagh is ’t al te laat:
Ioost. Ik bind my aan geen tijdt, mijn zoete lieve maat.
Hoor dit moet je weten, ik ben met een open helm ebooren;
En die luy zien daechs met ’er ogen, en ’s nachts met ’er ooren.
(155) Daarom schilder ik by de kaars, op een bysondere wijs,
Ierst met wit, dan blauw, root, swart en grijs.
Ot. Komt dan t’avondt omtrent ten hallef achten.
Ioost. Tot uwen dienst, mijn Heer, hebt gy my dan te wachten. Ot binnen.
Nu ben ik wat beter als gisteren gemoet.
(160) Maar ’t is een kranke troost, en een arme voorspoet,
Als ’er twee naakte malkandren moeten dekken;
’t Is gelijk twee wolven met hongerige bekken,
Als die den andren azen, zoo wordt ’er dun gesopt:
Nochtans zoo moet de buik, en darmen zijn gestopt.
(165) Ick mach dan gaan naar huis, en eindigen mijn klachten,
En wil daar op ’t geluk, en op haar uitkomst wachten. Joost binnen.

Scheele Griet uit.

Waar of men man mach blijven, dat hy zoo lang loopt by de straat?
Ik gis dat hy iewers weer te begraaffenis voor volontaris gaat,
Daar hy zijn dorstich hart een weinich gaat versachten,
(170) En laat ons hier in huis van honger schier versmachten.

[fol. A4r]

Ioost weer uit.

Griet. Wie komt daar ginter aan? ’t is Joost men eige man,
Mijn zoete likkepot, voorvechter van de kan.
Waar ben je doch geweest? Ioost. Ik heb naa werk wesen kijken.
Van daagh zoo zal ik weer op ’t nieuw aan ’t strijken,
(175) Op onse ouwe heerschips beelden. Griet. Dat is seper goet,
Dat hy noch om ons denkt, dat geeft my nieuwe moet,
Dat zal ons rechte voort noch in ons armoe stijven.
Ioost. Ik gaa naa binne, daar zal ik eerst wat verwe gaan wrijven. Ioost binnen.
Griet. Alles zal nu wel gaan, zoo de Baas nu maar gelt schiet;
(180) Ik vrees dat zijn beurs versien is als de onse, met alle mans verdriet.
Wat heeft die man wel estelt eweest, van alle fraye dingen!
Zijn wijff droegh alle daagh een goudt yser, met twee dubbelde hoepringen:
Maar alle ding zou wel egaan hebben, hadse zoo lekker niet eweest,
’t Was ’er altijdt oopen hoff, aars noch aars als op een bruiloftsfeest,
(185) Gien ding was heur te kostelijk, watse ’snachts droomde dat wouse
daachs hebben.
’t Was alle daagh weer aan met kitten en met lebben.
(Hier onder ons ezeit en ebleven) ’t most daar al verschijnen wat vroech
op stont.
Ik heb wel zulke luy wel mier ekent, al was ’t maar Beely mal mont,
Die, ter eeren van de heilige mode, heur mans kas ging schoffeeren,
(190) Om datse mee compareeren most op ’t School daar de klappeyen van de
Smulpot studeeren,
Daar Anne Smeervets ging wedden teugens Pietertje Soetekauws
Dat zy eerst evonden had het quinte sentium van de rechte haase saus,
Waar van Neel Albestiers het vonnis zou geven,
Doch door toedoen van dronke Stijn zoo zoudense der om uitleggen even
of oneven.
(195) Ce bon voorslak est bien versint, zey France Margriet.
Mits zoo riep morsige Klaar: vrienden wat je toch doet wedt om ’t gelt niet.
’t Is al versonnen, zey lebbige Marri, die ’t verliest zal ’et heele Collegie
trakteren:
En die of gaat zal voortaan niet meer als zuster van Sint Comus gilt mogen
compareren.
En met die voorslach zoo scheiden voorts de heele raat.
(200) Dit volktje deinken, ’t endt draagt de last, de man moet om raap zaat.
Als ’t anders niet gaan wil zoo is ’t des werrelts beloop, nu onder dan weer
boven,
En dit is heur troost, nu schraal en mager, dan weer dik en vet bestoven.
Daarom zoo prijs ik my zelfs noch, ik en mijn man wy gaan alle daagh een
effen rekening maken.
Dat wy daaghs verdienen, dat dekken wy ’s avonts onder de deken en laken.
(205) Wy houden een goet gelooff, te weten Mijnist, ons neen is ons neen,
en ons jaa ons jaa;
Al zeggen de luy dat ’et zoo wat op sen Queekers is, daar geven wy niet naa,
Ziet ons geest getuigt ’et zoo, en by dit geloof leven wy in goede vrede.
Maar wie zie ik daar gins dus parmantich aan komen treden? Fop uit.
Het lijckt wel een Goyer, of een Overzeese Veen,,boer.
Fop. (210) Mijn uitgelese turfje, om gien schoonder ik te Veen,, voer.
Ik wensten zoo ’t mocht zijn, dat ik my mocht verwarmen
By de koolen van jou gloet: hoe zoud ik jou om armen!
[fol. A4v]
Griet. Wat of de gek al schort dat hy zoo staat en dreutelt?
Het schort hem in de keel, ik hoor wel dat hy reutelt.
Fop. (215) Verschoon my, zoete Nimph, indien ik jou verveelde.
Maar zeght my wat is dat? Griet. Wel kenje noch gien beelden?
Fop. Noit zagh ik zulk fatsoen. maar wat beduit dat dier?
Griet. Dat is geen dier, jou gek, het is Sint Negromier,
Den grooten afgodt, en de patroon van al de swarten;
(220) Hy wordt ook aangebeen van al de kolrijsters, en kolstarten.
Fop. Ik hou niet van dat goedt, en dunkt jou dat ook niet?
Zoo een nacht merritje als jy, dat men die aanbiedt
Zijn grootste gunst, daar heeft men noch wat of te wachten.
Griet. Je bent een ele baas, je spreekt als met gedachten.
Fop. (225) Jaa wel ik heb door mijn welspreekentheit al meenich moy meysje
gestreelt.
Griet. Dat kan ik ook wel hooren, want je tong slaat vier als een vossesteert op
een Smits aanbeelt;
De minne vonken leest men uit jou oogen.
Fop. Toch Juffrouw, zonder gekken, zouje niet wel eens gedoogen
Dat ik met jou eens vernachten? Griet. Wat quelt my dese Boer?
(230) Wel fielt, zou jy een eerlijke vrou derven schofferen tot een hoer?
Jou eerdief, jou guit, jou fielt, jy woud by my vernachten?
Fop. Wel ik zouje gien quaadt doen, noch ik zouje niet verkrachten.
Ik wou maar dat ik eens met jou in een sak genayt,, was.
Griet. Ik hoor wel, je woudt, dat de bruidt zoo ten eersten gepayt,, was.
(235) Hier zou wel een klucht uit kunnen vallen.
Ik moet de Sot eens beproeven en tijen met hem aan ’t mallen;
Kost ik zijn beurs luisen, zoo wasse by zijn rechte Heer.
Fop. Wat zegje, mijn stroopje, mijn reuseltje, en mijn innerlijke smeer?
Zuljet doen, ziet daar en pont vlaams is jou uit liefde geschonkken.
Griet. (240) Benje al wel by zinnen? Fop. Neen seker ik ben niet dronkken.
Griet. Ja wel, wat zal ik zeggen? de schaamt verbindt mijn tong.
Om ’t gelt zou men al veel doen. Fop. Dat is daar de bruid om zong.
Zooje mijn versoek toestaat en my wilt gerijven,
Dees beurs die is voor jou, met al dees harde schijven.
Griet. (245) Hoor dan met dit verding: eerst mostje my geven de helft van ’t gelt
op handt,
Dan zal ik met ’er haast mijn man op de beste wijs gaan senden van kant,
Zoo meugje flusjes vry aankomen omtrent de klokke negen,
Dan zal ik maken dat de baan klaar is. Fop. Maar meenje ’t al ter degen?
Je most me niet voor jokken. Griet. Neen op mijn vrouwe waarheit,
(250) Ik meint oprecht. Fop. Zoo alje reden hebben klaarheit,
Zoo hou op je hant, daar is ’t gelt, ik kom dan straks zonder missen.

Fop binnen.

Griet. Loop heen, jou rechte haviks neus, hier valt voor jou niet te vissen.

Ioost uit.

Ioost. Wel Grietje, wat kapproen hadje daar? zeg: wel wijf,
Spreekje niet? Griet. Wie zou ’t wesen ’t was een bouwe lang-lijf,
(255) Die versocht om eem nachje by my te mogen waken.
Ioost. Ik looft men leven niet! wou die schellem jou ontschaken?
Mijn kuische Margrietje! worden jou zulke lagen geleidt?
Maar zeg my eens, wat gaf jy hem voor bescheidt?
Griet. Naa veel woorden over en weer, zoo begost hy my voor te leggen
[fol. B1r]
(260) Van een beurs met gelt te vereeren, waar door ik my liet gezeggen
Dat ik hem van avondt te wil zou staan; daar op gaf hy my vast
Dit gelt op handt. Ioost. Ik looft men leven niet was dat zulken stouten gast?
En ben jy zoo vermetel dat jy dees vuilicheit met hem woud beginnen?
Griet. Hoor, man, zijt te vreden; hier is gelt voor ons te winnen,
(265) En dat zonder schande. ik heb de Boer zoo mal gebroedt,
Dat ik kans zie om met eeren te raaken aan zijn gelt en goedt.
Ioost. Wel wat zouje dan doen? Griet. Ik mein hem zoo deur te strijken,
Dat hy voor morgen wel lustich bedroogen op sen neus zal kijken.
Eerst zal ik zien zijn gelt te krijgen, en als hy dan te bed,, is,
(270) Zoo neem ik hem zijn kleeren, zoo dat hy dan genoech in ’t net,, is:
Dan moet jy maken datje op die tijdt kunt op passen,
En kloppen lustich aan de deur, en komt ons zoo verrassen.
Ik zal hem dan neer zetten voor een beeldt. hou jy jou onbekendt;
En beschildert hem dan moy gelijkje aan de beelden bent gewent.
Ioost. (275) Die raadt is goet; nu heb ikje noch te liever. kom mijn voddemoertje,
Geef my hier op een kus, mijn reine pekelhoertje.
Griet. Wat zegje nu van mijn raad? Ioost. De vondt is wel bedacht.
Nu zijn wy veel rijker als Knipperdol met al zijn groote macht.
Hadieu Grietje: Sint Mars wilje voor ontschaking bewaaren.
(280) Ik gaa naa ons Sinjeurs. Griet. ’t Is wel, ik zal ’t wel klaren.

Ioost binnen.

Griet alleen.

Mijn hart, spring op van vreugt, gy wacht jou jonkheer Velt,
Die gy mint om zijn beurs, maar aldermeest om’t gelt,
Ik zal mijn nieuwe lief nu wakker gaan trakteren,
Ja zoo dat hy zijn leven gien ander mans vrouw meer zal begeren.
(285) Ik, als een vrouw met eeren, zal mijn eerbaarheit ook nemen in acht;
Ik ben van die soort niet, noch van dat licht geslacht,
Die haar om een haverstroo wel laaten zoenen;
Gelijk als dat harige wijf lest dee, hier Trijntje Koenen.
Ik hou ’er niet van, al is ’t dat de mans et toestaan,
(290) En kijken deur de gaaten, en zien ’t met goe ogen aan.
’t Zou by get niet goet zijn was onse Joost zulken Jorden.
Als over zulk volkje beulen ontbrak, zoo wou ik ’er wel een worden.
Ik sweerje komt de Boer, ik zal hem zoo deur haalen dat et hem heugen,, zal.
De pap zal hem zoo gekookt worden, dat hyse daar naa niet mier meugen,, zal.

Griet binnen.

Fop alleen uit.

(295) Wy jonge gesellen, wy slachten de haasewinden;
Wy gaan zoo lang om ruiken tot dat wy ’t wiltbraadt vinden;
Wy loopen snuffelen in alle gaaten met ons muil,
Dan deur een spleet van ’t veinster, of in een kuil
Onder de deur, en dan eens door ’t gootgat gekeken.
(300) Lest had ik men hooft eens in een waterlosing gesteken,
Doch ik had moeyte genoech eer ik ’er in quam,
Zoo draa had ik men vidimus ’er niet in, of ik vernam
[fol. B1v]
Der een schoon Venus-dier staan schrobben,
En ze boende de vaten, met de pis-tobben.
(305) Toen docht ik, nu heb ik het katje wis:
Maar ik kreech zoo onversiens een tobbe met pis
In men bakkes, dat men docht ik zou versmooren
Van al de stank: want mondt, neus, en ooren
Waaren zoo vol dat my docht ik al hallef doodt,, was.
(310) Ik geefje te bedenkken hoe ik toen in noot,, was.
Ik mein nu voortaan zoo niet meer te loopen achter straten,
En verspieden anderluy huisen, of kijken deur de gaten:
Maar nu zal ik mijn onbeschaamt bakkes veur zetten als of ik een bort
voor de kop hadt,
Gelijk ik nu zal doen by mijn gewenste schat.

Griet komt voor deur.

Fop. (315) Ik zie mijn engel al daar gins voor deur staan pronke
Met al haar volmaakte leen, wiens ooghjes dat zoo lonken
Als katten bij de kaars, of uilen by de maan.
Ik groet haar dan beleeft, en wil eens by haar gaan.
Mijn struifje, geel van kleur, mijn zoet gesuikerde wafel,
(320) Mijn uitgelese lief, zoo vierkant als een tafel,
Mijn swaantje, krom van hals, mijn trommel, ront van buik,
Mijn vette blanke mol, mijn aeltje in de fuik.
Griet. Ik loof je hebt studeren eleert, of je leest ’et uit een boekje.
Fop. Neen mijn troosje. kom gaan we om een hoekje.
Griet. (325) Wel hoe dus haastich? ’t is ommers noch te vroech,
Als de klok tien slaat dan is ’et noch tijdts genoech.
Wy moeten noch eerst wat lustich banketeren.
Men gaat zoo niet te bedt, of men moet de ribben eerst wat smeren.
Kom binne, ’t eten* is gereet, de tafel staat al klaar.
Fop. (330) Als je wilt, ik wou wel dat ik al aan ’t banken waar.

Fop en Griet binnen.

Ioost en Ot uit.

Ioost. Dat werk is of. nu gaa ik naar huis om wat te eten,
Ik wedt mijn wijf wel denkt dat ik haar heb vergeten.
Ot. Blijft hier, en weest men gast op wat gebakke pens,
Met wat geplukte vinken. Ioost. Dat is wel kost naar wens;
(335) Maar ’t is nu al te laat, voor dees tijdt moet ik naar huis,, gaan,
Mijn komst daar nodich is. Ot. Ik gis je zult een muis,, braan.
Ioost. Wy soppen soo vet niet, wy belijden ons wel met wat gehaspelt moes,
Of met een vars smokkeltje, of met een kroes
Groeninger kluin, dat is te zamen eten en drinken,
(340) Dat zet beter aan als gebakke pens of geplukte vinken.
Ot. Ik ben heel wel vernoegt al krijgh ik anders niet.
Ioost. Ik dank u voor de gunst, en d’eer die gy my biedt.
Vaar wel tot weerziens. Ot. Koomt dan morgen by tijdts om ’t ander
af te schildren. Ot binnen.
Ioost. ’t Zal zoo geschien. maar ik zorgh het te huis heel zal verwildren.

binnen.

[fol. B2r]

Fop en Griet weer uit.

(345) Ik heb zoo met er haast mijn darmen vol elapt.
Zoo jy nu liefde draagt, zoo kust my eens dat ’et klapt.
Griet. Wanneer je zulks begeert, dat ik met jou zou leven
In alle dartelheit, zoo most je my eerst geven
Het overige gelt. Fop. Ziet daar is ’t altemaal,
(350) Nu hou ik niet een duit. Griet. De lust versoet de quaal.
Fop. Nu gy, mijn engelin, mijn kusjes wilt ontfangen,
Zoo zal ik grasen gaan als jy my zult omvangen.
Het vier dat kruipt alreets deur al men leden heen.
Griet. Ik hoor wel wat ’er of is, je dient dan wel gesneen
(355) Als de katers, aars kostje van die brand wel verstikken.
Fop. O neen, mijn roosekrans, jou geur kan my verquikken.
Griet. Zo mostje jou wat haasten. Fop. Ik maak my dan gereet.
Nu zijn de vodden uit, is dat niet draa ontkleet?
Dat gaat jou veur naa bedt. Wel dat zijn zachte veeren!
Griet. (360) Nu zal ik al men best versteken gaan zijn kleeren.
Fop. Waar benje, Grietje Jans? o mijn, ik ben verbaast!
Och! waar loopje heen? Griet. Wat leidt de gek en raast.
Fop. Wel, benje daar? dats goet; ik had me schier besegen,
Zoo was ik daar ontstelt. Griet. Benje zoo licht verlegen?
(365) Zoo zoumen jou wel vervaren met de bullebak,
En jagenje als Uilespiegel, in een veere sak.
Fop. Ey! praaten wy wat aars, laat ons daar nu af zwijgen.
En koomt by my te bedt. Griet. Ik zal men eerst ontrijgen.

Ioost komt van binnen aan de deur kloppen.

Griet. Wie of ons hier dus laat komt steuren aan de deur?
Fop. (370) Wat raadt? ik ben verraan, jou man die is ’er veur.
Waar kruip ik in een gat? waar zal ik my verschuilen?
Mijn hart klopt als een molestien; ik zou van angst my wel bevuilen,
Zoo dreunt mijn achterpoort. Ioost. Grietje, benje al te bedt?
Griet. Hoor hier, ik weet noch raadt; kom met ’er haast en zet
(375) Jou hier neer, en blijft zoo stil als een beelt staan kijken.
Ik gaa en open de deur. Fop. My dunkt ik zou wel lijken
Een van de Menniste naaktloopers. Ioost. Speulje hier zoo pannekevet?
Wie is hier wesen rammelen? wie heeft dit beelt hier geset?
Wat wil dees ysegrim behangen dus met doeken?
Griet. (380) Wel man, spreekt niet te stout, hy mocht jou aars vervloeken,
Daarom versoekt* zijn gunst, aars leven wy niet veiligh.
Het is Sint Filibert, een groot verheven heilich.
Ioost. Hoe komt hy dan zoo swart? Ik loof het is een spook.
’t Is of hy jaar en dach gestaan had in de rook.
Griet. (385) Ik bid u, stoot hem niet, en staat zoo niet te mallen;
Maar toondt eerbiedicheit, of wilt te voete vallen,
En bidden om zijn gunst. Ioost. Wat zou dien lompen Reus?
Ik hou hem wel goedt koop af zijn armen, baardt, en neus.
[fol. B2v]
Wie heeft hem hier gebracht? Griet. ’t Zijn luy van Osenbrugge,
(390) Die hebben my versocht alsoo zy weer te rugge
Naa haar landt zullen gaan, datje hem maar wat licht
En haastich zoud af schildren met een geblanket aansicht.
Ioost. Ik ty dan voort te werk, en zal hem moy verslijpen.
Griet. Maar handelt hem wat zoet, je mocht jou aars vergrijpen.

Ioost bereidt de verwe op zijn Plet, zingt ondertusschen een Lietje.

Stem: La Valencienne.

(395) O kunst verheven!
Die op ’t Goddelijk Penneel
Kond met verw en hadt doen leven,
Door den trek van uw Penseel.
Gy doet elk verheugen zeer;
(400) En laat buigen voor u neêr
D’andre kunsten hoogh van waarde.
Gy behaalt alleen de Eer.

Dees schoone stukken,
Die zoo aangenaam en zoet
(405) Met dees handen zal uitdrukken,
Wie dat ziet verwondren moet.
Eerst zoo volgh ik onze wet,
Eer ik my tot malen zet,
En gaa Pallas dus begroeten,
(410) Voor de gaven van’t Pallet.

Eerst moet ik hem vernissen, en maken hem een bruine baardt,
Met een paar roye wangen. ziet hoe moy dat hy nu opklaart.
Maar hoe is ’t hier om leegh gestelt met zijn armen en handen?
Griet. Dat kan wel passeeren. Ioost. Daar zie ik noch twee blikke tanden
(415) In zijn mondt, die mosten ’er eerst uit. ay my, hy bijt!
Hellep! help! moordt! moordt! Griet. Wat is er? dat je zoo krijt,
Zeg wat schortje? hoe staaje dus te kakelen?
Ioost. Och! mijn zoete wijf, dees heilich doet mirakelen!

Ot komt van binnen aan de deur kloppen.

Ioost. O mijn! daar wordt geklopt. och! haastje wat, loopt voort.*

Griet laat Ot inkomen.

Ot. (420) Goeden avondt Juffrouw, jou man, hebje die al vernomen?
Griet. Jaa; hy is hier al in huis. Ot. Zoo ben ik buiten schromen;
Ik was voor hem besorcht. Ioost. Och! helpme in mijn noodt.
Ot. Hoe is ’t hier dus gestelt? Ioost. Ik ben schier hallef doodt!
Griet. Mijn man heeft aan dit beelt zijn dienst niet wel gequeten,
(425) Zoo heeft hy, als verstoort, hem in zijn handt gebeten.
Ot. ’t Is wonder wat ik zie! Ioost. Och! och! ik weet gien raadt.
Mijn vingers zijn schier af. Griet. Kom mijn goede heerschip, laat
Ons Sint Filibert bidden voor mijn man, die’t zoo met hem heeft verkurven,
Wel mooglik laat hy hem door ons gebedt vermurwen.

Zy knielen, en bidden.

Griet. (430) Wy leggen hier verslagen,
O groote Filibert!
Wie kan uw straff verdragen
Als gy vertoorendt werdt?

Ot. Wy bidden, zoo’t kan wezen,
(435) Verhoordt ons in dees noodt;
En wilt hem weêr genezen
Die hier staat in u schoot.

[fol. B3r]

Griet. Bevrijdt hem van dees banden,
Het valt hem al te ang,
(440) Herstelt weêr zijne handen.
Dit lijden duurt te lang.

Ot. Zoo gy verhoordt ons klachten,
Zoo offren wy u vast,
En zult van ons verwachten
(445) Een waskaars als een mast.

Ioost. Los is de pannekoek: nu ben ik weer bevrijdt.
Ik docht schier anders niet of ’k was mijn vingers quijt.
Heb dank Sint Filibert, jou daden sal ik prijsen,
En ook uw groote naam gestadich eer bewijsen.
Griet. (450) Man, gaa jy naar binne, en verquickt jou wat by ’t vier Ioost binnen.
Ik kom jou dadelijk by. hoor, blijf jy noch wat hier.
Ot. Wel wat is je begeren? hebje iets te vragen?
Griet. Ik zouje versoeken, of je my woud helpen dragen
Dees heilich naar ’t kerkhof, daar hy hoordt.
Ot. (455) Wel aan, ik zal ’t goe best doen, en helpen ’t varken voort.
Griet. Leggen wy hem op dees burry: wy moeten hem wat sacht hand’len.
Ot. Ziet zoo nu leit hy wel, kom laat ons nu gaan wand’len. binnen.

Ioost weer uit.

’t Mach nu gien quaat, nu ik zoo genadich ben verlost.
Maar ’t scheelden ook niet veel of ’t had mijn handt gekost.
(460) ’t Is goet als ’t wel lukt, en als men zoo mach stroopen.
Hy raakt ’er noch al wel of, die ’t met zijn gelt en kleeren mach bekoopen.
Hy krijgt zijn verdiende loon, en behoorlijke straf.
’t Zou goet zijn dat men al de Venus-jankkers zoo wat gaf,
Die eerlijke Maagden of Vrouwen zoeken te schennen.
(465) Ik wedt zy zouden dat kunsje met ’er haast zoo moy afwennen.
Hoe stont onse maat en keek als een hoender-dief!
Hy mach hem nu vertroosten, als ’er veel doen met een minne-brief,
En besegelense met Enkhuiser conserf van vijgen:
En tot boode-loon zal hy de drommel tot een nieuw-jaar krijgen.

Ot en Griet weer uit.

Griet. (470) Die vracht zijn wy quijt, wat was de gek swaar!
Ot. Je komt ’er zoo heel wel of. Ioost. Wat stem hoor ik daar?
’t Is men wijf met de baas. wel hoe benje gevaren?
Is de vracht gelost? hebje ’t met jou twee wel kunnen klaren?
Ot. Ik was verwondert dat het beeldt zoo stil zat.
Griet. (475) Ik verschrikten wel lustich dat je hem zoo liet vallen op sen gat.
Ioost. Wat’s daar aan gelegen, laat hem daar voor zorgen.
Griet. Maar ik vrees dat hy niet zal leven tot morgen.
Ioost. Daar is niet aan verbeurt, hy moet ’er doch eens an;
Als hy sterft zoo is’er een bevrijdt voor een begeerlijk man.

Fop uit, blijft van ver staan.

Ot. (480) Maar wie zie ik daar gins aan komen swermen?
Ioost. Het is Sint Filibert: ik wens hem zijn dermen
Om de hals. loopt Griet, en ziet of hier niet ergens een stok,, is.
[fol. B3v]
Kom ik hem op de huit, ik beuk hem zo plat als een stok,, vis. Fop binnen.
Griet. Deur gaat hy; ik loof hy wou zijn gelt weer haalen.
Ioost. (485) Dat kapitaal kan ik hem met een paar blau oogen wel betaalen.
Ot. Ik wens jou goeden nacht. Ioost. Neen baas daar moet noch eerst een glaasje
op staan.
Griet. Nu Sinjeur, daar hebje niet teugen. Ot. Zoo gelieft my dan eerst veur te gaan.

binnen.

Fop uit.

O droes, hoe deerlijk ben ik deur gestreken!
Het sweet komt my aan alle kanten uit te breken.
(490) Is dat aanloopen? ik gelijk my selfs niet.
Komt dat van ’t byslapen? zoo is ’t wel een verdriet.
Zijn dit de troetelige zoete minnelusten?
Zoo kaper ik niet weer op die onveilige kusten.
’t Is of men daar in de Turken haar handen geraakt;
(495) Die nemen ook alles, en laaten een loopen zoo moeder naakt.
Nou staa ik hier kaal en beroyt zonder gelt en kleeren.
Wat dunkt jou Vryers, zou men dus doende ’t byslapen niet wel verleeren?

Hein met Betteken uit.

Fop. Wel wie zie ik daar? dat lijkt wel man en vrouw?
O neen, ’t is Hein, met een snol; dies ik my wat ter zijden hou.
Bet. (500) Wa dunkts ou schoon lief, hedde wel gedacht van ou dage,
Dat wy liens zijn zulke sjentile magen?
Dus galjard? gy liens doet semer wayslijk enne vroet,
Datge niet en loopt bay al dat stinkent goet,
De kladdebels op de Haarlemmerdayk. maar liefke
(505) Zig may iens ter deech aan, ben ekik niet een fray geriefke?
Hein. Gy zyt in alles volmaakt, een zoet en lustich dier.
Bet. Me zaut ’er om doen, en om ou goe manier,
Zay Don Gaultero; want om ou goeje gracy,
Zoo zijtge heel en al mayn eige inclinacy;
(510) Hy was een Heer van staat, en hoogh geestimiert.
Hein. Zoo hebje wel by Dons en Heeren meer verkiert?
Bet. De rijkste van de plets, die quame may besueke.
’t Was alle daagh weer aan,’t was of s’et kuste rueke.
Batjan! was dat? ekik geloofs dats een spook,, is.
Hein. (515) En, naa ik wel kan zien, zoo lijkt hij wel Sint Rookis.
Fop. Wie komt my hier dus laat in mijne rust verstooren?
Ik zal u door mijn macht de wondren laaten hooren
Die voor my zijn geschiet, en die ik dagelijks doe.
Ik ben Sint Filibert; d’onkuische tot een roe.
(520) En naa dat ik bemerk zoo hebt gy u begeven
In alle vuilicheit, en een onheilich leven.
Hein. Och! zijt ons genadich; ’t is waar, Sint Filibert,
Wy hebben overtreen, dat ons nu deerlijk smert.
Fop. Ik zal u zoo aanstondts met my te groeve leyen,
[fol. B4r]
(525) Daar gy aanschouwen zult hoe droevich dat de reyen
Met u ter koore gaan, in Plutoos helsche rijk;
Zy staan alreets bereit, en wachten naa mijn blijk,
Die ik hun geven zal, om u van hier te haalen.
Hein. Of hier geen uitkomst is? Fop. ’t En zy gy woudt betaalen
(530) Al ’t gene dat gy hebt, u gelt en opperkleedt.
Hein. Och! gelt en heb ik niet, maar ’t ander is gereedt.
Dees overschoone maagd (indien ik het dorst zeggen)
Die heeft de beurs met gelt. Fop. Flux wiltse nederleggen
Voor mijne voeten, ten zoen en offer voor u zond!
Bet. (535) Och! goey Heer, ekik doens geern, als ekik ou daar me kont
Versuene. Fop. Ik zal jou met dees boete nu verschonen.
Maar ziet toe, dat je mijn hoogheit niet meer komt te honen.
En gy maakt jou gereet, en geeft my het gewaadt.
Mijn tijdt verloopt, men wacht my voor den dageraadt
(540) In ’t rijk van Jan de Swart, alwaar men is aan ’t laaden
Die zielen die wel eer mijn gunst en lof versmaden;
En Charon laadt die vracht in zijn gelapte Boot;
Hy wacht vast naa mijn komst; ik dien hem voor pijlloot.
Hein. Zie daar, daar is men broek, men wambes, en men hoedt.
Fop. (545) ’t Is wel: dees gaven neem ik aan dan tot een boet.
Ziet toe dat ik niet meer jou boosheit kom verspieden:
Want hier en leeft geen mensch die my hier kan ontvlieden.
Ik zie alles wat ’er om gaat, en wat ’er ook gebeurt.
Ik loof naulijks dat ’er ergens een pot scheurt
(550) Of ’t wordt my aangebracht, en ’t komt my ook ter ooren.
Hein. Wy zullen nu voortaan gaan leven naar behooren,
En volgens uw gebodt, en uwen heilgen wil.
Bet. En ekik zal ook al mayn dage gaan leven stil
In een klooster, of bay goe liens om de kosten.
(555) Maar dat ge ons nu voor dees taijdt eens verlosten.
Hein. Zoo zullen wy voorwaar van nu aan ons bekeeren.
Fop. Eerst zulje dan eens zingen een lof tot mijner eeren.

Hein en Betteken zingen. Voys: La Boure d’Artus.

O vader van de reinicheidt!
Wy vallen u te voet;
(560) Wy danken u voor ’t goet bescheit,
Dat gy ons hier aan doet.
Wy bidden, Heer,
Vergramt niet weêr,
En ons genadigh zijt;
(565) Verhoordt ons beê,
Tot dezer steê,
Zoo zyn wy weêr verblijdt.

Gy zijt van macht en mogentheit,
Zeer groot van staat en pracht;
(570) Gy zijt milt van medogentheit;
Een wonder hoogh geacht;
Gy kendt ons hert,
Sint Filibert,
Hoe dat gelegen is;
(575) Gy zijt alleen
En anders geen,
Ons trooster nu gewis.

[fol. B4v]
Wy danken u voor al het goedt
Dat gy ons hebt getoondt;
(580) En zingen, met een bly gemoet,
Dat wy niet zijn gehoont.
Wy zullen dan,
Een volle kan
Van d’alderbeste wijn, Fop binnen.
(585) Op ’t hoogste feest,
Van uwen geest
Iaarlijks gedachtich zijn.

Hein. Daar is hy al verdweenen. kom gaan wy ras naa huis.
Bet. Dat is zemers goet, dat way verlost zijn van dit kruis. binnen.

Fop weer uit.

(590) Zoo moetmense hebben: hy zal nu niet luit roepen,
Dat hy by zijn zoete lief zoo lekker is wesen snoepen.
Als ik ’er noch om denk, zoo is ’t ook wat te grof,
Doch ’t is my mee gebeurt, en ’t macher ook wel of.
’t Zou goet zijn dat al de Hoerejagers zoo wierden deur gestreken:
(595) Ik mein het spel van veel zonden, zou haar zuur opbreken.
De lust van bekoorlijkheit zou haar hier deur wel vergaan.
Ik ben hier door geleert, en zal my nu voortaan
Begeven tot de deucht, en slijten zoo mijn dagen,
Op hoop dat ik hier deur, haar zoo weer mach behagen
(600) Als den verloore Zoon, wiens komst niet wierd versmaat.
Dies keer ik mij in tijdts, eer dat het wordt te laat.

P. E.

EINDE.

Tekstkritiek:

vs. 109: venezoenen, er staat: v nezoenen,
vs. 329: eten er staat: e en
vs. 381: versoeckt er staat vers eckt
vs. 419 weesrijm.

KLUCHTVANSCHEELEGRIET,OFGESTRAFTE WELLUST.Gespeelt op d’Amsterdamse Schouwburg.