Jan Jacob Mauricius - Europa verkwikt op ’t gezicht der vrede - 1712
Ceneton062560Ursicula
Uitgegeven op 11 maart 2003 door C. Blankenstijn.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit van Leiden.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[
p. 1]

EUROPA

VERKWIKT OP ’T GEZICHT DER

VREDE,

TOONEELSPEL,

Hebbende gestrekt tot eene Inwydinge van den
Nederduitschen Schouwburg te Utrecht.

Versierd met Zangen, Danssen, en Vlieg-werken.

PER HAEC AD ALTIORA.

[Vignet: Turbant, sed extollunt]

TE AMSTELDAM,
______________________

By HENDRIK VAN DE GAETE, Boekverkooper op den
hoek van den Vygendam en Warmoesstraat,
1712.



[p. 2]

VERTOONERS.

EUROPA.
TWEEDRAGT.
MAVORS.
WREEDHEID.
VECHTNIMF.
VREDE.

Danssende.

Stroomgoden en Nimfen.


Het Tooneel verbeeldt een boschaadje aan den
oever van de Vecht.



[p. 3]

VOORREDE.

NImmer zoude ik de reukeloosheid gehad hebben van een stukje, tot welks beschaaving ik my zelven zo weinig tyd gegund heb, in ’t licht te geeven, indien de gelukkige uitslag, waar mede het op ’t Tooneel verre boven myne gedachten bekroond is geweest, my niet deedt verwachten, dat het in ’t leezen niet geheel zal afvallen. Men zal moogelyk berispen, dat ik hier en daar spreekwyzen gebruik, als of een geluk, waar toe wy tot nog toe anders niet dan hoop hebben, reeds eene gebeurde zaak was. Doch, gelyk men in eenen Minnaar, die den ganschen dag zyne zinnen met eene aangenaame hoop op de werderliefde zyner Zielvoogdesse onderhoudt en streelt, het nimmermeer kwaad acht, dat hy zich zelven somtyds het lang gewenscht einde zyner smarte op eene verkwikkende wyze verbeeldt; evenééns vertrouw ik, dat men het van my niet kwaalyk nemen zal, dat ik, die als alle oprechte Vaderlanders, naar eene veilige en geruste Vrede verplicht ben te verlangen, my en myne Medeburgeren dat gering vermaak geef, dat wy het heil, daar wy dagelyks naar wenschen en haaken, ons ten minsten eens konnen verbeelden van verre te zien naderen.



[p. 5]

AAN DEN HEERE,

Mr. JAN JAKOB MAURICIUS,

RECHTSGELEERDEN,

Op zyne Edts. Inwyding van den Nederduit-
schen Schouwburg te Utrecht.

        HOe kan myn’ zangster zich bedwingen
            Als ze uw’ Tooneel inwyding leest?
        Zy is verplicht den lof te zingen
            Van uw’ weêrgadeloozen geest,

        Die vol van kennis en geleerdheid,
            Ons schaft het eêlst der Poëzy,
        En schuuw van misbruik en verkeerdheid,
            Een ieders werk van schat naar waardy.

        Dus weet gy Pindus op te stappen,
            Myn vriend, die in uw’ jongen tyd
        (Ik zwyg van and’re wetenschappen)
            Een meester in de Dichtkunst zyt.

        Als gy Sesostris doet herleeven,
            Die ’t oordeel van de kenners streelt;
        Of als ge, in alle stof bedreeven,
            Ons Bly en Kluchtspel mededeelt.

        Vaar voort, vaar voort, met uw gedichten,
            Uw lust en yver groei’ steeds aan,
        Gy zult in ’t eind geen’ Vondel zwichten,
            Dies voegen u de lauwer blaân.

                                P.A. DE HUYBERT.
                                Hr. van Kruyningen.

Continue
[
p. 5]

EUROPA

VERKWIKT OP ’T GEZICHT DER

VREDE,

TOONEELSPEL.
____________________

EERSTE TOONEEL.

EUROPA. TWEEDRAGT. WREEDHEID.

EUROPA.
                HOe lang, ontmenschte dwingelanden,
                Zal ik uw’ haatelyke banden
                Nog moeten draagen tot myn leed?
                Houd, houd in ’t einde eens op van wreed
                (5) En onverbiddelyk te weezen.
Hoe lang, hoe lang zal ik uw’ woede moeten vreezen?
Gehaate Tweedragt, die my ’t ingewand doorsnydt.
En gy, ô Wreedheid, die helaas! zo langen tyd
                De droeve Europa hebt bevochten,
                (10) Gevloekte monsters, roofgedrochten,
Verslaafde Dienaars van des krygsgods raazerny!
Maakt eens een einde van de rampen, die ik ly.
Laat af, laat af van my den boezem te doorstooten.
[p. 6]
                Kan al het edel Helden bloed,
                (15) Nu sedert vyf paar jaar’ vergooten,
                Uw’ raazerny en overmoed
                Na zo veel ongeluks niet stremmen?
                Moet ik uw’ ketens, die my klemmen,
                Nog langer draagen tot myn smart?
(20) Hoe lang, helaas! hoe lang treedt gy my op het hart?
Wie redt my? ach! waar heen, waar heen zal ik my wenden?
Wie heeft ’er deernis van myn’ traanen en elenden?
Hoe haakt myn’ bange ziel naar dien gewenschten dag,
Dien ik zo langen tyd met zuchten en geklag
(25) Verdagvaard heb, dien dag, die weêr gelyk voorheenen,
De nagebuuren en de Broeders zal vereenen?
Beminde Vreêgodin! wanneer, helaas! wanneer
Zal uw’ gehoopte komst myn’ droefheid eens verzachten.
Myn schreien... ach! het bloed met myn verlooren’ krachten
(30) Begeeft my: ’ is gedaan! ai my! ik kan niet meer.
                                                                                Zy zygt neder.



TWEEDE TOONEEL.

TWEEDRAGT, MAVORS, EUROPA,
WREEDHEID.

TWEEDRAGT.
’t Gaat wel, myn Heer. Wy zien u eindlyk triomfeeren.
Het schikt zich alles naar uw wenschen en begeeren,
                En niemand kan uw’ magt weêrstaan,
                Of uwe slaaverny ontgaan.
(35) Het Oorlogsvuur, dat ik heb in Europe ontstooken,
Is in het eind’ met zo veel krachten doorgebrooken,
Dat alles voor ’t geweld van uwen fabel wykt,
[p. 7]
En de uitgeteerde Euroop’ ter neêr zygt en bezwykt.
                Zie hier de heerelyke vruchten
                (40) Van uwe dapperheid en moed.
Zie, hoe Europa reeds voor zo veele ongenuchten
                Bezwymt, terwyl men ’t doodse bloed
                Langs haare kleederen ziet stroomen.
                Zy sterft. Gy hebt uw’ wil bekoomen.
(45) Ja zo gelukkig... maar ô Goôn! wat is ’er dan,
                Dat uw gemoed ontroeren kan?
Gy zucht! is ’t nu nog tyd uw’ vyanden te vreezen,
                Of voor gevaar beducht te weezen?
Gy heerst tans overal. Uw’ magt en heerlykheid...
MAVORS.
(50) Het is vergeefsch met al’ die woorden my gevleid.
Wat spreekt gy my van vreugd, en blyde zegepraalen?
Neen, wyze Tweedragt, die myn Ryk zo menigmaalen
In ’t grootst gevaar door uw verstand en listigheên,
Vol moeds, hersteld hebt, als het reeds verlooren scheen,
(55) En gy, ô Wreedheid, zo beroemd door dapperheden,
O braave Held, die in den zwaarsten leevensnood,
                Zelfs op den oever van den dood
Zo dikwijls voor ’t gebied van Mavors hebt gestreeden,
Twee trouwe Vrienden, op wier Krygsbeleid en raad
                (60) Ik meenigmaalen my verlaat,
’t Is niet vergeefsch, dat gy met zorg my ziet belaaden.
’t Is langer nu geen tyd om al’ myn’ dappre daaden
In top te zetten, en myn’ roem, en Oorlogslof,
                Te heffen tot aan ’t Starrenhof.
(65) ’t Is nu geen tyd meer om de Lofbazuin te steeken,
                En trotslyk van Triomf te spreeken.
Neen, waarde Vrienden, neen! myn Ryksgebied hoe groot,
En heerlyk ’t schynen mag, is in den grootsten nood.
Hoe zeer het alles voor myn’ glorie schynt te wyken,
[p. 8]
(70) Hoe zeer Europa voor myn’ krachten mag bezwyken
’t Is alles ydel; ja! het is met ons gedaan:
Men zal het eind’ haast van myn’ Zegepraalen vinden.
Laat ons ons zelve met geen’ ydlen waan verblinden.
                ’k Zie reeds de witte Vredevaan
                (75) Tot onze smart aan alle kanten
                Met vreugde van een’ ieder planten,
Ja elk verheugt zich in het ongelukkig end
Van myn gebied, waar ik my keer, of heenen wend,
En in de plaats, dat ik helaas! zou zegevieren,
                (80) Zie ’k al myn’ Palmen en Lauwrieren,
                In meenig’ heeten Oorlogstogt
                Zo zuur behaald, zo dier gekocht,
In éénen oogenblik (denk, denk, of ik geen’ reden
Tot zuchten heb) helaas! verdorren en vertreeden.
(85) Ja schoon Europa reeds verslagen legt van schrik,
Schoon zy bezweeken schynt, één enkel oogenblik
                Zal al’ die droefheid weêr herstellen.
TWEEDRAGT.
Kan dan een los gerucht uw’ dappre ziel dus kwellen?
                Zyt gy, die steeds zo moedig waart,
                (90) Zo ras voor ongeval vervaard?
Wie is ’er, die ’t geweld van uwe Heerschappyen
                Weêrstaan zou durven of bestryên?
Wie buigt niet voor de magt van ’t heerelyk gebied
Des grooten krygsgods, dien zelf Jupiter ontziet?
(95) En zou een losse faam, in de ydle lucht gereezen,
                Uw’ ziel doen sidderen en vreezen?
Neen, groote Mavors, neen! geen krachtelooze waan
Verdoof de glorie van uw’ heerlyke oorlogsdaân.
                Dies stel uw bang gemoed te vreden.
(100) Hou op van duchten, en weêrsta die moedloosheden.
Men heeft ons meermaal’ met die tydingen misleid.
                Meermaalen scheen uw’ moogendheid
                Te daavren, en ten eind’ te hellen.
Ja elk begon zyn’ hoop op uwen val te stellen,
[p. 9]
                (105) Verheugd en vergenoegd van zin.
                De Vrede, uw’ grootste vyandin,
                Begon zich om uw’ magt te hoonen
                Reeds aan de kimmen te vertoonen,
En gy beducht voor zulk een deerlyk ongeval,
(110) Begont te vlugten, en ontgordde uw’ sabel al.
Doch ik bewoogen met het leed, dat u kon kwellen,
Wist steeds door myn beleid die rampen te herstellen.
                Ja toe Euroop byna bevredigd scheen,
                Wist ik door myne listigheên
(115) Meermaalen alles weêr terstond om ver te stooten,
En toen de vyanden my scheenen Bondgenooten
Te zullen worden in één enkel oogenblik,
Terwyl men stondt op ’t punt van Vreê te zien, wist ik
Het zaad van tweedragt weêr zo heimelyk te zaaijen,
(120) Dat elk uw’ vaandelen terstond weêrom zag waaijen,
En alles in één uur op dien voorgaanden voet
Terstond veranderd in een bad van menschenbloed.
Laat dan geen laffe vrees uw’ ziel in droefheid dompelen,
Hoe zeer men moogelyk van Vrede en rust mag mompelen.
WREEDHEID.
(125) Ontstel u niet om zo nadeelig een gerucht,
Dat haast verandren zal in ydelheid en lucht.
En schoon een yder door dien waan blyft opgetoogen,
Gy kent myn’ trouwheid, en gy weet, wat wy vermoogen.
’t Is u bekend, dat wy voor uwe moogendheên
(130) Den laatsten druppel bloeds van harten steeds besteên.
Uw rykstroom was wel meer in zulke staatsgevaaren.
                Maar al de storm zal straks bedaaren,
Gelyk voorheenen, tot Europa’s druk en smart.
Gy ziet, gy ziet reeds, hoe die vyandin om ’t hart
(135) Getroffen, en geraakt van ongeneesbre plaagen,
Haar bloed verliezende, ter aarde legt verslagen.
[p. 10]
Betrouw op Wreedheids moed, en Tweedragts listigheên.
Gy hebt geen’ reden om...
MAVORS.
                                                Neen! neen, myn vrienden, neen!
Hoe zeer ik eertyds op uw’ yver dorst vertrouwen,
(140) Die vaak in ’t grootst gevaar myn’ schepter heeft behouwen,
’t Is nu vergeefsch; en al uw moed of loosheid zal
My tans niet redden uit dit doodlyk ongeval.
Uw’ hulp noch trouwheid kan dit onheil niet herstellen.
De Faam wist my terstond dit ongeluk te spellen,
(145) En niets is zekerder, als ’t eind’ van myn gebied,
’t Geen elk met wisse schreên geduurig koomen ziet.
De Vredezon, wiens glans myn oog niet kan verdraagen.
Dat haatelyke licht begint reeds op te daagen.
Europa’s rust neemt met myn einde zyn begin.
(150) Denk, hoe de Vrede, die gehaate vyandin,
Als zy den ondergang van myne Heerschappyen
Zal nadren zien, zich in myn’ droefheid zal verblyen.
Zy ziet, hoe ’t gansch Heelal naar haar verlangt en tracht,
                Daar al de waereld my veracht,
(155) Ja afgemat van myn’ geduchte heerschappyen,
De wreedheid scheldt en vloekt van myne raazernyen,
                Reikhalzende, vol liefde en min,
                Naar zo bevallig een’ Godin.
Ik barst van spyt: ik sterf van schaamte: laat ons vlugten.
(160) Wy hebben meerder, dan wy denken, hier te duchten,
Vlugt, vlugt, myn’ vrienden, ’t is gedaan met myn gebied.
                Ach! vlugten wy: weerhoud my niet.
Denk, denk niet, dat ik my zo ligt in slaap laat wiegen,
                Of door een’ loogenboô bedriegen.
                (165) ’t Gaat niet dan al te wis: ’t gerucht
Is waar en zeker... Goon! wat zie ik in de lucht?
Waar ben, wat hoor ik? ach! hoe zyn wy hier gekoomen?
[p. 11]
Bedrieg ik my? hoe is ’t? of staan wy aan de stroomen
Der oude Vechtnimf, die in’t ruisschen van ’t geboomt’
(170) De Vreê, myn’ vyandin, met zang verwellekoomt.
                Zie, zie nu, of de Faam met loogen
                En ydelheid ons heeft bedroogen.
Het is de Vrede zelv’: ô doodelyk gevaar!
Zy is’t: myn ondergang is niet dan al te waar.
(175) ’k Herhaal het nog eens: laat ons vlugten, waarde vrinden.
’t Is nu geen tyd met hoop ons langer te verblinden.
Het is gedaan: ik ken myn’ vyandin te wel.
Het is de Vrede zelv’: barst op, barst op. ô Hel!
Ik kan het schitt’ren niet verdraagen van die straalen.
(180) Barst op! wel aan, ’t is tyd, dat wy ten afgrond daalen.

                Zy verzinken, en de Vrede vertoont zich in
                    de lucht achter den Vechtstroom onder een
                    lieffelyk geluid.




DERDE TOONEEL.

VECHTNIMF, EUROPA, VREDE,
STROOMGODEN, NIMFEN.

VECHTNIMF.

GEZANG.

I.
                Zyt driemaal wellekom in ’t end,
                Doorluchte Vreê, van ’t lot gezonden
                Na zo veel’ rampen en elend’,
                Die wy gestaag ten doelwit stonden.

(185) Beminlyke Godin, zyt driemaal wellekoom.
                        Zyt welkoom aan myn’ stroom.
Beminlyke Godin, enz.


[p. 12]
II.
                Zo zien wy ’t onweêr afgevaagt,
                En al des Krygsgods moordgedrochten

                (190) Door uwen blixem weggejaagd,
                Die de afgematte Euroop bevochten.
Beminlyke Godin, enz.


EUROPA.
                Wat zoet, wat aangenaam geluid
                Trekt my de ziel ten boezem uit.
(195) Wat lieve Hemelzang herroept my weêr in ’t leeven,
                Daar ’k reeds den doodsnik scheen te geeven?
Wat glans betovert my? wat heerlyk Zonnelicht...
                ô Goôn! geloof ik myn gezigt?
                Wat heldre straal heeft my omscheenen?
(200) Waar ben ik? ach! waar zyn die monsters daar verdweenen,
                Die my zo langen tyd het hart
                Beneepen hielden tot myn’ smart?
Waar ben ik heen gevoerd? helaas! wie mag het weezen?
Wie lonkt my toe met zulk een minnelyk gelaat?
VREDE.
(205) Bedrukte Europe, staak uw treuren en uw vreezen.
Ik ben het, die voorheen, in jammerlyken staat,
Moest vlieden Hemelwaart, door ’t krygsgedruis verdreeven,
En nu op uw geschrei my herwaarts heb begeeven.
Ik ben de Vrede, die gy weder ziet in ’t end
(210) Van alle uw’ rampen, en geleeden’ krygselend.
Uw treuren en gezucht heeft my de ziel bewoogen
                Met een rechtvaardig mededoogen.
                ’t Is lang genoeg* elkanders bloed
                Gestort en jammerlyk vergooten.
                (215) ’t Is lang genoeg in arren moed’
                Malkaâr het staal in ’t hart gestooten.
’ t Geschrei der Weduwen heeft myne ziel geraakt.
[p. 13]
Het droevig zuchten van de treurende gemeente,
                Reeds uitgemergeld op ’t gebeente,
(220) Heeft tot die waereldreis my eindlyk opgemaakt.
Het vinnig landkrakkeel, die pest der koninkryken,
                Heeft lang genoeg ’t Heelal verwoest,
                En eenen ysselyken oest
                Gemaaid van duizend heldenlyken.
                (225) Hou op, gesarde Batavier,
                Hou op, doorluchtige Engelander,
                ’t Is tyd, ’t is tyd den vredestander
                Te planten, en den lauwerier
                Na zo veel doorgestaane stormen
                (230) In vreedolyven te hervormen.
                ’t Is tyd om eens ter goeder uur
Den braaven Frank, uw’ vriend en ouden nagebuur
                De broederlyke hand te geeven,
En rustiglyk in min en Eendragt t’saam te leeven.
(235) ’t Geklikklak van het staal, tot uw bederf gewet,
Het bulderend geruis van trommel en trompet
                Verveelt eens eindlyk aan myne ooren.
Des Hemels gunst heeft u een beter lot beschooren.
In Neêrland legt een’ stad, van ouds by elk geroemd,
(240) Wel eer Antonia, en Wiltenburg genoemd,
Nu Utrecht! eene stad, die Romens adelaaren
                Al over zestien honderd jaaren
                In ’t midden van het krygsgewoel
                Verstrekte tot een’ oorlogsstoel,
(245) En sedert afgemat door duizend wreede slagen,
Bellonaas felle zweep zo dikmaal moest verdraagen,
Terwyl zy moedig, als eene ed’le krygsheldin;
’t Geweld van Vries, en Deen, en Sax, en Noor, en Vin,
Groothartig op den schild van haare muuren keerde,
                (250) En duizendwerven triomfeerde.
Tot dat zy eindlyk in den tyd van Lodewyk
Den Vroomen, afgebrand, en deerlyk overvallen,
Door hulp en wysheid van den Bisschop Balderyk
[p. 14]
Uit ’t omgewroete puin van haar’ gesloopte wallen,
(255) Gelyk een Fenix, met meer heerlykheid en pracht
Weêr oprees, en tot haar’ voorgaanden luister keerde,
                En al ’t geweld, en al’ de magt
Van haare vyanden zo trots, als ooit, braaveerde,
Doch naderhand na een verloop van langen tyd,
                (260) Verraaden van haare eigen’ vrinden,
                Den wrok en langgetergde spyt
                Der muitende Borgoensgezinden
                Te deerelyk ten doelwit stond,
Een’ stad, rondom vermaard door haaren vruchtbren grond,
(265) Door haaren Bisschopstoel, een’ reeks van praalsieraaden,
                En duizend edele oorlogsdaaden,
Maar boven alles door een heerelyk getal
Van wyze mannen, wier onsterfelyke naamen
                De nyd en afgunst zelf beschaamen,
(270) Wier onbepaalde lot voor eeuwig leeven zal.
Hier is de schoone plaats, die ik heb uitgekooren
Om al het krygskrakkeel eens eindelyk te smooren.
Dit zal de zetel zyn der aangenaame Vreê,
Daar ieder naar verlangt, verkropt van druk en wee,
                (275) Daar elk om roept met duizend monden.
’t Doorlucht gezantschap, van de Vorsten afgezonden,
                Zal hier in ’t einde zynen tyd
                Besteên met onvermoeide vlyt
                Om al de twisten eens te stuiten,
                (280) En t’ saamen een verbond te sluiten.
’t Heb haar verkooren tot het heerelyk tooneel,
                Daar ik myn’ blyde rol op speel.
Gy ziet, hoe ’t alles reeds, van blydschap uitgelaaten,
Met ongemeende pracht krioelt langs haare straaten,
(285) Terwyl de Vechtnimf uit haar’ stroom my welkoomheet.
Dus ziet gy ’t einde van uw’ droefheid en uw leed.
Zelf ’t Zanggodinnendom, dat Mavors had verdreeven,
Te teder, om in dat geruis te konnen leeven,
[p. 15]
Keert eindlyk weêr, zo ras de Vreêzon nederdaalt,
(290) En met een’ zoeter lucht der verssen grond bestraalt.
Men ziet de poorten van de Schouwburg weêr ontslooten,
’t Tooneelgordyn ontrold, de deuren opgestooten,
                Terwyl het spel de geesten wekt,
                En tot een zoet* vermaak verstrekt,
(295) En Vrouw Melpomene haar’ dochteren en zoonen
Hun’ kunst en yver om het zeerste doet betoonen,
Ja ’t steeds voor eer acht, als zy iets toebrengen kan
                Om braave en ed’le geesten, van
Staatszorgen afgesloofd, door keurelyke Spelen
(300) Weêr te herstellen, te verkwikken, en te streelen.
                De blyde Vechtnimf, die zo lang
Om Vrede heeft gewenscht, onthaalt my met gezang,
Terwyl de Stroomgoôn met bekoorelyke danssen
My welkoom heeten aan des Hemels hooge transsen.
(305) Dus juicht het alles op myne aankomst, die ’t Heelal
De langgehoopte rust in ’t einde eens schenken zal.



Dans van Stroomgoden en Nimfen.

VECHTNIMF.

GEZANG.

        Koomt, laat ons de Vrede
        Haar’ goedheid vereeren,
Haar’ goedheid, haar’ goedheid, haar’ goedheid,

                (310) Haar’ zoetheid,
        Haar’ goedheid vermeeren,
        Haar’ glori vermeeren.


[p. 16]

Dans van Stroomgoden.

VECHTNIMF.

GEZANG.

        Koomt, laat ons de Vrede
        Met zangen, met danssen,

(315) Met zangen, met zangen, met zangen,
                Ontfangen,
        Met zangen en danssen.
        Plukt kranssen, plukt kranssen.


Dans van Stroomgoden en Nimfen.

EINDE.

Continue