François de Kaarsgieter: Het groot vermoogen van juffers oogen, of de betoverde kelk. 1699.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton054210 — Ursicula — books.google
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[p. 1]

HET

Groot vermoogen van Juffers oogen,

OF DE

BETOVERDE KELK,

KLUCHTSPEL.

Uit het Fransche van de Heer Dancourt gevolgd.

[Vignet: Constantia et Labore]

Te AMSTELDAM,

By de Erfg:van J: LESCAILJE, op de Middeldam,
op de hoek van de Vischmarkt, 1699.

Met Privilegie.


[p. 2: blanco]
[fol. π1r]*

AAN

DEN HEERE

DANIEL VAN MOLLEM.

UW lof’lyke ommegang, welke yder moet waardeeren,
En uw genegentheid, die gy geduurig toond
Tot ed’le Konsten, die vermaakelyk ons leeren,
Zyn blyken van de geest, welke in uw boezem woond.
(5) Het Schouwspel, dat, wanneer ’t gezuiverd is van vlekken,
De deugden aanpryst, en de straf toond van het kwaad,
Zal nooit voor ’t minste der Vermaak’lykheden strekken;
’t Leerd yder, speelende, hoe ’t in de Waereld gaat.
Dit Kluchtspel, door DANCOURT, voorheene in ’t Fransch beschreeven,
(10) Werd, door genegentheid, u toegewyd, Myn Heer;
Zie op de zaak niet, maar op ’t hert van hen die ’t geeven;
Indien het u behaagd, verstrekt het ons tot eer.
De tyd leer, nevens dit, u kennen ’t groot vermoogen
Van ’t Jufferlyk gezigt: tot dat ge, als Eelhart, praald,
(15) Genietende uwe lust, het wenschelykst van uw oogen,
En, door uw schranderheid, noch beter lot behaald.
U E. D. Toegenegene,
Onder de Zinspreuk van
CONSTANTIA & LABORE.
[fol. π1v: blanco]


[p. 3]

Copye van de Privilegie.

DE staten van Holland ende Westvriesland doen te weten. Alzo Ons vertoond is by de tegenwoordige Regenten van de Schouwburg tot Amsterdam, Dat zy Supplianten zedert eenige Jaaren herwaarts met hunne goede vrinden hadden gemaakt en ten Tooneele gevoert verscheiden Werken, zo van Treurspeelen, Blyspeelen als Klugten, welke zy lieden nu geerne met den druk gemeen wilden maken: doch gemerkt dat deze werken door het nadrukken van anderen, veel van hun luister, zo in Taal als Spelkonst zouden komen te verliezen, en alzo zy Supplianten hen berooft zouden zien van hun byzondere oogwit om de Nederduitschen Taal en de Digtkonst voort te zetten, zo vonden zy hen genootzaakt, om daar inne te voorzien, ende hen te keeren tot Ons, onderdanig verzoekende, dat Wy omme redenen voorsz. de Supplianten geliefden te verleenen Oktroy ofte Privilegie, omme alle hunne werken reeds gemaakt, en de noch in ’t ligt te brengen, den tyd van vyftien Jaaren alleen te mogen drukken en verkoopen of doen drukken en verkoopen, met verbod van alle anderen op zeekeren hooge peene daar toe by Ons te stellen, ende voorts in communi forma. Zo is ’t dat Wy de Zake en ’t Verzoek voorsz. overgemerkt hebbende, ende genegen wezende ter bede van de Supplianten, uit Onze regte wetenschap, Souveraine magt ende authoriteit dezelve Supplianten gekonzenteert, geaccordeert ende geoctroijeert hebben, conzenteeren, accordeeren ende octroijeren mitsdezen, dat zy geduurende den tyd van vyftien eerst achtereenvolgende Jaaren de voorsz. Werken die reeds gedrukt zyn, ende die van tyd tot tyd door haar gemaakt ende in ’t ligt gebragt zullen werden, binnen den voorsz. Onzen Lande alleen zullen mogen drukken, doen drukken, uitgeven en verkoopen. Verbiedende daarom allen ende eenen yegelyken dezelve Werken naar te drukken, ofte elders* naargedrukt binnen den zelve Onzen Lande te brengen, uit te geven ofte te verkoopen, op de verbeurte van alle de naargedrukte, ingebragte ofte verkogte Exemplaaren, ende een boete van drie hondert guldens daar en boven te verbeuren, te appliceren een darde part voor den Officier die de calange doen zal, een darde part voor den Armen ter Plaatze daar het cazus voorvallen zal, ende het resteerende darde part voor den Supplianten. Alles in dien verstande, dat Wy de Supplianten met dezen Onzen Octroije alleen willende gratificeren, tot verhoedinge van haare schaade door het nadrukken van de voorsz. werken, daar door in geenige deelen verstaan, den inhoude van dien te authorizeeren ofte te avoueeren, ende veel min dezelve onder Onze protektie ende bescherminge eenig meerder kredit, aanzien oft reputatie te geven, nemaar de Supplianten in kas daar in yets onbehoorlyk zoude mogen influeeren, alle het zelve tot haren laste zullen gehouden wezen te verantwoorden; tot dien einde wel expresselyk begeerende, dat by aldien zy dezen Onzen Oktroije voor de zelve Werken zullen willen stellen daar van geene geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie zullen mogen maaken, nemaar gehouden zullen weezen het zelve Octroy in ’t geheel [p. 4] ende zonder eenige omissie daar voor te drukken ofte te doen drukken, ende dat zy gehouden zullen zyn een exemplaar van alle de voorsz. Werken, gebonden ende wel geconditioneert te brengen in de Bibliotheecq van Onze Univerziteit tot Leiden, ende daar van behoorlyk te doen blyken. Alles op poene van het effekt van dien te verliezen. Ende ten einde de Supplianten dezen Onzen Conzent en Octroije mogen genieten als naar behooren: Lasten wy allen ende eenen ygelyken die ’t aangaan mag, dat zy de Supplianten van den inhoude van dezen doen, laaten en gedogen, rustelyk en volkomentlyk genieten, en cesserende alle beletten ter contrarie. Gedaan in den Haage onder Onzen grooten Zegele hieraan doen hangen den xix September in ’t Jaar onzes Heeren en Zaligmakers duizent zes honderd vier en tachtig.
G. FAGEL.
Ter Ordonnantie van de Staaten
SIMON van BEAUMONT,
    De Regenten van de Schouwburg hebben het recht van de bovenstaande privilegie, voor HET GROOT VERMOOGEN VAN JUFFERS OOGEN, of de BETOVERDE KELK. Vergund aan de Erfgenaamen van Jacob Lescalje.
Den 22 January, 1699.
_____________________________________

VERTOONERS.

ERNST, een Edelman die stil op ’t Land woond.
EELHART, Zoon van Ernst.
NIKOLAAS, Pedagoog van Eelhart.
JAAP, Tuinman van Ernst.
VROOMAARD, Vader van Francyntje.
ROEMER, Schoonbroeder van Vroomaard.
FRANCYNTJE, Dochter van Vroomaard.
MEEUWIS, Tuinman van Vroomaard.
KLAASJE, Vrouw van Meeuwis.

        Het Tooneel is op de Hofsteê van Ernst.
Continue
[p. 5]

HET

Groot vermoogen van Juffers Oogen,

OF DE

BETOVERDE KELK,

KLUCHTSPEL.

_________________________________

EERSTE TOONEEL.

JAAP, FRANCYNTJE, KLAASJE.

JAAP.
NEen, zeg ik je, je zelt me deur jou ferwiele woordjes niet verleijen.
FRANCYNTJE.
Maar hoor eens, myn Vriend.
JAAP.
Ik zel ’et niet doen, zeg ik; daerom vertrek mit je beijen.
KLAASJE.
Wel jemeni Kijeren! dan binje wel wreed van hart.
JAAP.
                            Ja, zo hard, as ien stien.
FRANCYNTJE.
Laat ons noch dezen nacht hier blyven, en morgen zullen wy dan zien.
JAAP.
(5) Gien oogenblik. Wat droes! zo iemant jou vond in myn Kabanis,
Wat zouwen daer de menschen of zeggen, en denken wat ’er gedaen is?
KLAASJE.
Wat zouwe ze daer of zeggen? was dat tot je nadiel....
[p. 6]
JAAP.
                                                        Ik mien
Zo men Heer jou vond, die het Vrouwvolk haet, wat zou me geschiên?
FRANCYNTJE.
Als hy weet dat ik een jonge Dochter ben, die nu moet vluchten
(10) Voor myn Stiefmoeder, die myn Vader regeerd, en my doet zuchten,
Om dat ik niet trouwen wil met een Neef van haar, een Gek;
Ik twyfel niet of hy zal met my begaan zyn, als ik ’t hem ontdek.
JAAP.
Ik ken ’em beter als jy, zeg ik; hy het gien meêdoogen.
KLAASJE.
En ik wil wedden dat hy strak zel mit ’er zyn bewoogen,
(15) As ik was; toen ik heur zag huilen zo was ’et edaen,
En ik rezelleveerde ’t Huis te verlaeten, en mit ’er te gaen,
Hoewel ik an Mieuwis, de Thuinman van ’er vader, ien jaer eleden
Getrouwd eweest bin, die de beste man is die de Aerd kan betreeden;
Mien je dat jou Heer dan zel barbaerser weezen, als jy?
JAAP.
(20) Wat drommel, je maekt me dol mit jou snappen, jou Pry;
Denk je dan dat ik niet weet wat ik mot weeten? wat seldreweeken!
FRANCYNTJE.
Maak maar dat ik dien jonger Heer, die gy zegt dat zyn zoon is, kan spreeken;
Ik twyfel niet of ik zal hem wel beweegen, en hy zyn’ vader voor my.
JAAP.
Wel docht ik ’et niet? heb ik je niet ezeid, Wyshoofd, of ten naesten by,
(25) Dat die Zeun doet al wat zyn Vader zeid? en dat de Vrouwlui ’t bekoopen
[p. 7]
As zy hier kommen, as Honden, die deur ien Kegelspel loopen?
En dat zyn Vader niet wil dat hy Vrouwlui ziet? en dat
De Zeun ze zo veul kend, of ze niet in de werreld waeren? heb je ’t noch niet evat?
En dat hy zelf niet weet hoe ze hieten? dat zyn Vader hem dit gaet leeren,
(30) En dat de Zeun dat geloofd, en dat... dat... dat... Maer wat wil je mier begeeren?
KLAASJE.
Wel waerom wil de Vaêr dat niet? zyn de Vrouwlui zo kwaed?
JAAP.
Dat komt... dat komt... weet je niet dat de visch an ’t aes wil? zo je me verstaet,
Zo weet je wel wat ik je ezeid heb, dat hy ien Wyf had veur deezen,
Die dat wel wist; en, om zyn Zeun te beletten dit ongeval te vreezen,
(35) Het hy ezwooren, mit ien grooten eed, dat hy zyn Zeun nooit zel
Laeten trouwen. verstae je dat nou? bevat je ’t nou wel?
Maer wat hoef ik meêr te praeten? kom, ga daedelyk vertrekken.
FRANCYNTJE, aan Jaap geld geevende.
Myn beste Vrind!
JAAP, half huilende, het geld aanneemende.
                        Myn beste Vrind, dat lykt het liedje zonder end wel, zonder gekken.
KLAASJE.
Neem an, zeg ik.
FRANCYNTJE, hem noch al geld geevende,
                        Myn beste Maat.
JAAP.
                                                Schaem jy je niet, dat je me zo temteerd?
KLAASJE.
(40) Neem, zeg ik.
[p. 8]
JAAP.
                    Wel! wie zou ’t weig’ren kennen?
FRANCYNTJE, hem noch al geld geevende,
                                                                    Jakob....
JAAP.
                                                                            Ik zweer ’t!
Dat ’et die reden eweest is, dat ik je gisteren niet uit myn huis mogt dryven.
KLAASJE.
Niet waer! wat zwaerigheid?
JAAP.
                            En die gouwe Harnasmannetjes doen je licht van avond noch blyven.
FRANCYNTJE, hem noch al geld geevende,
Myn lieve Jaap.
JAAP.
                    Maer wat drommel, doe ik ook?
KLAASJE.
                                                                Neem jy maer an.
JAAP.
Neem jy maer an! neem zelf an.
KLAASJE, willende het geld neemen, neemd Jaap de heele beurs.
                                        Ik zel ze wel neemen, kom an dan.
JAAP.
(45) Dan had je recht pleizier om zo wat mit me de gek te scheeren.
KLAASJE.
Deuze nacht heb je gien zwaerigheid ehad, deuze zel je ook niet deeren.
Breng ons weêr in je Huisje.
JAAP.
                            Ja, maer onze jongen Heer zoekt den hielen dag,
Hy het overal zyn neus in, zo hy jou in myn klein Kotje zag?
FRANCYNTJE.
Moogelyk zal hy bly weezen om ons te zien en te hooren spreeken?
[p. 9]
JAAP.
(50) De drommel! neen, ’t is een stout Snappertje, denk dat niet: seldreweeken!
Hy zou ’t zen vader zeggen, ’t zel beter weezen dat ik je breng daer hy
Je niet vinden ken, ik zel ereis zien of’er ook iemand is, strak bin ik je weêr by.


TWEDE TOONEEL.

FRANCYNTJE, KLAASJE.

FRANCYNTJE.
KLaasje, wy blyven.
KLAASJE.
                            Maer daer ginssen is je Vaders plaets, zy zellen ons zoeken.
FRANCYNTJE.
Hier zyn wy verborgen. maar zoud gy willen gaan, zonder u te verkloeken,
(55) Om dien Jongeling te trekken uit de gevangenis, daar hy nu is?
KLAASJE.
Jy denkt wel om dat Borsje, dat je gistren deur ’t sleutelgat zag! maer ik gis....
FRANCYNTJE.
Wat gis je?
KLAASJE.
                Dat je niet kwaed zoud zyn zo je met ’em most trouwen.
FRANCYNTJE.
Ik weet niet wat gy zegt.
KLAASJE.
                                    Ja, ik heb daer ’t oog al op ehouwen,
En zo de Vrijer zo mooi was, daer men jou an trouwen wil, ’t was al edaen,
(60) En we hadden de moeiten espaerd om iens uit ons huis te gaen.


[p. 10]

DERDE TOONEEL.

FRANCYNTJE, KLAASJE, MEEUWIS, niet op het Tooneel komende voor dat Jaap en Nikolaas daar op zyn.

MEEUWIS, van achteren ’t Tooneel.
HOlla, hai, hai!
FRANCYNTJE.
                Wat geraas is dat?
KLAASJE.
                                Wel! wat schreeuwen mot men hier hooren?
MEEUWIS, van achter het Tooneel.
Holla, ho!
KLAASJE.
                Och! Juffrouw, ’t is myn Mans stem! nou zinnewe verlooren!
FRANCYNTJE.
Kom, laaten wy ons verbergen.
Zo als zy vluchten willen houd Jaap haar tegen.


VIERDE TOONEEL.

JAAP, FRANCYNTJE, KLAASJE,
MEEUWIS, achter het Tooneel.

JAAP.
        WAer loopje? vlucht daer van daen.
FRANCYNTJE.
Daar komt Meeuwis, de man van Klaasje.
JAAP.
                                        En daer onze Pedegoog aen.
MEEUWIS, van binnen.
(65) Holla, ho! hoorje niet?
KLAASJE.
                            Zo hy ons ziet, zo mag ik vreezen.


[p. 11]

VYFDE TOONEEL.

FRANCYNTJE, KLAASJE, JAAP, NIKOLAAS, in huis, MEEUWIS, achter het Tooneel.

NIKOLAAS.
JAap hoor je niet? Jaap!
JAAP.
                            Ziet hy ons, ’t is met me gedaen.
FRANCYNTJE.
                                                        Waer moeten wy weezen?
JAAP.
Treê jy weêr in myn Kotje; sluit de deur, en opend die voor niemand.
FRANCYNTJE.
                                                                        Goed.


ZESDE TOONEEL.

NIKOLAAS, JAAP, MEEUWIS.

NIKOLAAS.
WIe schreeuwd daar zo?
JAAP.
                            Licht is het iemand die verdoold weezen moet.
Maer daer is hy. och! ik liet de deur op!
MEEUWIS.
                            Hoe! bin je lui stom, of ken je niet spreeken?
NIKOLAAS.
(70) Neen.
MEEUWIS.
              Bin je dan doof?
NIKOLAAS.
                                        Noch minder.
MEEUWIS.
                                                            Waerom geef je dan tael noch teken?
NIKOLAAS.
Om dat het ons niet behaagd,
[p. 12]
MEEUWIS.
                            Dat ’s al kluchtig, je bint niet stom
Noch doof, en geeft gien antwoord! dat vind ik al raer! kom, kom,
Ik moet wat naeder kennis met je maeken.
NIKOLAAS.
                                                Kend gy ons?
MEEUWIS.
                                                                Watte vraegen!
Wel dat weet ik niet, maer ik geloof dat we mekander nooit zaegen.
NIKOLAAS.
(75) Dat dunkt my ook.
MEEUWIS.
                            Dat ’s raer.
NIKOLAAS.
                                        Dat vind ik ook zo, boven dien
Dat gy kennis wild maaken met iemant die gy nooit hebt gezien?
MEEUWIS.
Dat hebje goed te zeggen, maer, nae ik uit je troonitje kan leezen,
Dunkt me datje al een aertige vent bint, en me zelt wyzen waer ik moet weezen.
NIKOLAAS.
Wat zoekt gy dan?
MEEUWIS.
                            Ik zoek me Wyf. Heb je ze niet gezien?
NIKOLAAS.
                                                                                Dat is klaar;
(80) Hier is de rechte plaats, daar men Vrouwen moet zoeken, niet waar?
MEEUWIS.
Ze hiet Klaesje, en is met de Dochter van men Heer weg eloopen,
Die men dwingen wou om ’er an de Neef van onze Juffrouw te verkoopen,
[p. 13]
Of te trouwen, ’t is de Zeun van men Heer Roemer, onze Juffrouws Broêr.
Maer, hoe dat die Kronjes ’t zo bedocht hebben, weet ik om de drommel of zyn moêr.
NIKOLAAS.
(85) Dat is al raar.
MEEUWIS.
                            O! dat ’er het raerst of is, zy zyn maer mit ’er beijen,
En zy zyn van de leelykste niet, zo een galant Heertje heur ging met hem leijen.
Zo, mien ik, zou ons dat reisje wel kwaelyk bekomme kennen; maer
Als ik ’er om denk, vergaet me ’t lachchen gantsch en gaer.
NIKOLAAS.
Wat vrees je?
MEEUWIS.
                    Ik vrees... maer wat weet ik ’t... weet je niet wat men het te vreezen,
(90) Als men niet by zen Wyf is? of dat men daer niet by ken weezen?
NIKOLAAS.
Zo gy weeten wilt, wat uw Vrouw terwyl gedaan heeft, dat was heel licht te doen.
MEEUWIS.
Goed. Weet men dat wel ooit? om dat te gelooven na het vermoên;
Ja, maer daer vast op te gaen, neen. En of ik ’t Klaesje al vraegden,
Mien je dat ze ’t zeggen zou? dat was of je by nacht haezen jaegden.
(95) Zy is te listig.
NIKOLAAS.
                            Wy hebben daar een middel toe.
MEEUWIS.
                                                                En wat is dat?
NIKOLAAS.
Dat is een Kelk die aan de Heer van dit huis hoord, die hy bewaard als een schat;
[p. 14]
Als die vol wyn is, en men daar uit drinkt, zo de Vrouw trouw is gebleeven,
Zo stort men geen droppel; maar, is zy ontrouw, zo loopt de wyn daar beneven.
MEEUWIS.
Dat is al kluchtig! waer drommel of hy die toch het evischt?
NIKOLAAS.
(100) Die heeft hy van een Oostindisvaâr gekocht, en men gist
Of deze Kelk, door Tovery, of door Konst, die kracht heeft gekreegen.
MEEUWIS.
Waerom kocht hy die?
NIKOLAAS.
                                Uit raarigheid.
MEEUWIS.
                                                    Wat was hem daer an geleegen?
Of was hy getrouwd?
NIKOLAAS.
                                    Ja.
MEEUWIS.
                                        Ja, ja, nou begryp ik de zaek!
Hy wou zien of zen Vrouw... is ’t zo niet?
NIKOLAAS.
                                            Dat is net in den haak.
MEEUWIS.
(105) Ik wed, zo haest als hy de Kelk had, het hy ’er uit edronken?
NIKOLAAS.
Zo was ’t ook.
MEEUWIS.
                        En storte de Wyn?
NIKOLAAS.
                                                    Neen.
MEEUWIS.
                                                            Licht was ’er niet in eschonken?
NIKOLAAS.
Neen.
[p. 15]
MEEUWIS.
            Dat was meêr geluk as wysheid, myn lieve Kornuit.
En hield hy zich daar by?
NIKOLAAS.
                                    Neen.
MEEUWIS.
                                        Dronk hy ’er dan weêr ereis uit?
NIKOLAAS.
Ja.
MEEUWIS.
      Dat is ien Gek!
NIKOLAAS.
                            Ja noch slimmer.
MEEUWIS.
                                                        Wil me dat ereis vertellen,
(110) Dat is al kluchtig, hoe dan? wel hoe of hy ’t verder ging stellen?
NIKOLAAS.
Hy schreef aan zyne Vrouw op een onbekende naam.
MEEUWIS.
                                            Wat een Zot!
NIKOLAAS.
                                                                Daar op zo zend
Hy haar eenige galanterije tot een verëering.
MEEUWIS.
                                                            Wat een lompe Vent!
NIKOLAAS.
Kort daar na stelden hy een plaats om by malkander te koomen.
MEEUWIS.
Deê ze ’et?
NIKOLAAS.
                Kan men ’t weigeren, als men de Prezenten aan heeft genomen?
MEEUWIS.
(115) En hoe ging dat?
[p. 16]
NIKOLAAS.
                            Met verschooning te zoeken van de kant van de Vrouw,
En zo wat oorvygen van de kant van de Man.
MEEUWIS.
                                                                Nou verstae ik jou;
Verdroeg zy dat geduldig?
NIKOLAAS.
                            Ja, maar daar na, als eenige daagen...
MEEUWIS.
Dronk hy weêr uit de Kelk? niet waer?
NIKOLAAS.
                                        Wel hoefje dat noch te vraagen?
MEEUWIS.
En wat deê doe de Kelk?
NIKOLAAS.
                                Wel toen zo storte de Wyn.
MEEUWIS.
(120) Als men het wat men verdiend, wel zo moet men gerust zyn.
Hy zocht het, hy vond het. wil je melk hebben, zo moet de Koe kalven,
Want al die het zoekt die vind het; niemand doold ’er ten halven;
En, as ik het al zeggen zel, de miening is al zo goed as de daed,
Maer hoe ging het verder? zeg ereis? ’k bin ’er benuuwd nae, Kameraed?
NIKOLAAS.
(125) Toen verdocht hy al de waereld’ van ontrouw, maar zy sturf in weinig weeken,
En toen ging hy hier op ’t Land woonen; om van geen Wyven meêr te hooren spreeken.
MEEUWIS.
Nam hy de Kelk mee?
NIKOLAAS.
                                Ja.
[p. 17]
MEEUWIS.
                                    Waer toe diend hem die nou? hy is allien.
NIKOLAAS.
Om te weeten of hy veel konfraters heeft, dat door die Kelk is te zien.
MEEUWIS.
En hoe ziet hy dat?
NIKOLAAS.
                            Hy verzoekt al die by geval herwaarts komen
(130) Daar de Proef van te neemen.
MEEUWIS.
                            En zedert hoe lang het hy dat al vernoomen?
NIKOLAAS.
Sedert vyftien jaar.
MEEUWIS.
                            Wel dan het hy ’er veul in die tyd ontmoet,
Want de Worreld, loofik, is wel verzien van zulke, die van dat goed
Heur dassen beslobberden, of die ’t by den hals is in eloopen.
Maar kosten de wyfjes ook zien waar de mans al onder waaren ekroopen,
(135) Deur ’t middel van zo ien Kelk, en hoe dat zy, zeg ik, van de linkerhand,
Zo wel als van de rechter, heur Geslacht hebben voort eplant;
Ik zeg je niet mier, zy dronken ook zo wel eenige teugen,
Zinder wel onbestorte weg egaen?
NIKOLAAS.
                            Dat is zo raar dat het my naauw mag heugen.
MEEUWIS.
Die Kelk is goed om myn Miester met zyn Schoonbroêr te brengen tot verstand,
(140) Zy woonen elk op ien Hofstee, dicht by mekaêr, hier op ’t land;
En komen dikwils by den ander om de tyd te verdryven,
En als ze dan samen zyn kommen ze altyd op ’t Kapittel van ’er Wyven;
[p. 18]
Ik gae het heur zeggen, dat de Kelk ’er zel brengen op de rechte baen.
Zy waeren hier omtrent om te zien of ze iets van onze Dochter kennen verstaen....
(145) Maar, wie is dat lomp Figuur?
NIKOLAAS.
                                    Dat is daar ik van sprak te vooren,
’t Is de Heer van dit Huis, en die de Kelk heeft.
MEEUWIS.
                                                Wel dat laet zich hooren.


ZEVENDE TOONEEL.

ERNST, NIKOLAAS, MEEUWIS, JAAP.

ERNST, zeer ontsteld.
OCh! Niklaas, och! Niklaas, och!
NIKOLAAS.
                            Wat is ’er gaande, myn Heer? spreek, wat?
ERNST.
Ik ben in de grootste benaauwdheid van de waereld, myn Zoon.... maar, wie is dat?
NIKOLAAS.
’t Is een hupse Boêr die zyn Vrouw zoekt, die met een jonge Dochter, zonder vraagen,
(150) Vertrokken is, twee Heeren zoeken haar ook, die hy, zo ’t u niet zal mishaagen,
Hier brengen zal, om de proef van de Kelk te neemen.
MEEUWIS.
                                                                Nou, ik gae heen,
Om Volk te werven! hadieu.


ACHSTE TOONEEL.

ERNST, NIKOLAAS, JAAP.

ERNST.
    AL weêr van de Kelk? verberg dan myn Zoon, breng hem alleen.
Maar ik heb wel andere zaaken in myn hoofd.
[p. 19]
NIKOLAAS.
                            Myn Heer, wat kwam u te vooren?
ERNST.
Ik heb gezien... Och!
JAAP.
                            Zou hy de Vrouwlui wel ezien hebben? ’k moet ereis hooren.
Jaap steld zich tusschen Ernst en Nikolaas.
ERNST.
(155) Niklaas, ik heb gezien....
Ernst geeft Jaap een klap.
                            Maar wat doet gy daar?
JAAP.
                                                    Ik, men Heer? niemendal.
ERNST.
Wel, ga dan aan uw werk en kom niet weêr voor ik u roepen zal.


NEGENDE TOONEEL.

ERNST, NIKOLAAS.

ERNST.
IK kom zo van myn Zoon, die groote Deugeniet, die my bestond te vraagen
Na verscheidene zaaken, welke my, in het allerminste, niet behaagen;
Hy is benieuwd na dingen, die ik niet wil of begeer dat hy weet.
NIKOLAAS.
(160) Myn Heer, zo het u beliefd dat ik openhertig spreek, ’t is my leed,
En ik twyfel niet of al uw zorg zal slecht einden, na myn vermoeden;
Dit zelfs, dat gy uw Zoon in een diepe onwetenheid, als gy wenst, op wild voeden,
En dat gy voor hem verbergen wild, myn Heer, dat ’er vrouwen zyn;
[p. 20]
Dit zal hem noch meêr drift doen hebben om dit te weeten.
ERNST.
                                                        ’t Heeft geen schyn.
(165) Wie zal hem toch, dat ’er vrouwen in de waereld zyn, leeren?
NIKOLAAS.
Alles. Voor eerst het begrip der dingen; zal het eindeling penetreeren,
Dat goed begrip der dingen dat komt elk met de jaaren aan;
Die jaaren, welke ons uit de tyd van onze kindsheid doen gaan,
En die ons tot meêr kennisse geleiden. Daar na zo komt de reeden;
(170) En onder de verscheide opmerkingen komen de overweegingen treeden;
En die overweegingen zullen hem gedachten geeven dat de mensch niet groeid, als een Kruid;
Die gedachten zyn wel klein, maar die gedachten, na myn besluit,
Loopen over veele schyven, door hen zal zyn hert geraaken aan het beweegen;
En die beweegingen van ’t hert verhitten de herssens, ei! let ter deegen,
(175) En die verhitte hersenen maaken zulke gedachten die men niet kan
Zo ten eersten uitleggen; daar mengt zich de Liefde dan onder, die van
Die dingen de Uitlegger is, en komt ze verstaanbaar te maaken.
Hoe komt doch in ’t algemeen aan de jonge lieden de kennisse dier zaaken,
In weêrwil van die het willen beletten? dat ziet gy daagelyks kort en klaar.
ERNST.
(180) Al die redeneeringen zyn de schoonste van de waereld, maar,
Ik lach daar meê, en zal wel beletten dat myn Zoon geen teken....
Maar daar komt hy, ik ben nu in geen staat om met hem te spreeken;
[p. 21]
Myne ontroering zou hy zien konnen uit myn weezen en gelaat.
Sterk hem in myn gedachten. Ik ga wat wandelen tot het wat overgaat.


TIENDE TOONEEL.

EELHART, NIKOLAAS.

EELHART.
(185) NIklaas, waarom gaat myn Vader weg?
NIKOLAAS.
                                    Om zich alleen wat te vermaaken.
Maar begeerd gy iets?
EELHART.
                            Ja, maar ik weet niet wat.
NIKOLAAS.
                                                        Zyn ’t zulke noodige zaaken?
EELHART.
Ik weet niet wat ik wil, maar myn hert dat is ik weet niet hoe.
Ik leef hier in vryheid, zegt gy, maar ik ben die vryheid al moê.
Nikolaas, gy zegt wel dat dit het best is, dat men van de Natuur heeft ontfangen,*
(190) Maar ik weet niet wat ik wil, noch van myn Vader, noch my zelf; ik beken ’t,
Ik voel wel dat my iets scheeld, maar ik weet niet wat, noch waar het heen zal in het end?
NIKOLAAS.
O! gy zyt veel te achteloos met uw verstand; dit zal u eindelyk berouwen.
Let op de schoonheden die gy ziet, laaten die u onderhouwen.
EELHART.
Maar ik vind daar niet ’t geen my voldoed, hoe vind ik daar ik na tracht?
NIKOLAAS.
(195) Dat vind gy in ’t zien van de Hemel, de Aarde, ’t Water, ’t Vuur, de Dag, de Nacht,
[p. 22]
De Zon, de Maan, de Sterren, de Kruiden, de Vruchten, de Boomen, de Velden..
EELHART.
O ja! dat is alles zeer schoon; maar, myn lieve Niklaas, dorst ik ’t u melden,
Ik wou wel...
NIKOLAAS.
                    Wat?
EELHART.
                            Licht zel je ’t niet hebben willen.
NIKOLAAS.
                                                        Spreek nu, wat is het dan?
EELHART.
Beloof je my dat gy het toe zult stemmen?
NIKOLAAS.
                                    Het konder na weezen, kom an.
EELHART.
(200) Ik wou wel eens uit wandelen gaan.
NIKOLAAS.
                                        Wat belief je?
EELHART.
                                                        Ik heb wel geweeten,
En gedocht dat gy ’t niet zoud hebben willen.
NIKOLAAS.
                                                        Is u dan vergeeten
Dat uw Vader ’t u verbooden heeft?
EELHART.
                                                        Daarom kwam het my in de zin,
Want dat ’er dingen in de waereld zyn, die hy voor my verbergd, beeld ik my in;
En die dingen zyn ’t die, in myne inbeelding, die driften verwekken.
NIKOLAAS.
(205) ,, Die looze Guit!
EELHART.
                            Ei! wil my daar toch de waarheid van ontdekken?
[p. 23]
NIKOLAAS.
Wat is dat te zeggen?
EELHART.
                            Wat is ’er in de Waereld, dat hier niet is?
NIKOLAAS.
                                                        Niemendal.
EELHART.
Jy jokt.
NIKOLAAS.
          Gantsch niet.
EELHART.
                            Voor my verbergd men veele zaaken, dat vat ik al;
Gy leesd in de Boeken, myn Vader kan ook leezen; waar om leerd men my niet leezen?
NIKOLAAS.
Men zal het u wel leeren, heb maar geduld.
EELHART.
                                    Ik kan niet langer zo weezen,
(210) ’t Is schande dat ik zo oud, en zo dom ben na myn jaaren.
NIKOLAAS.
                                                        ,, Ei! zie dit eens an!
,, Dat slimme Platje dat zich niet langer in de weelde houden kan.
EELHART.
Wat zou ik doen zo myn Vader sturf, want ik weet de menschen kunnen sterven?
NIKOLAAS.
Gy zoud myn Zoon worden, en dan zou ik het vaderschap over u erven.
EELHART.
Daar lachje meê, dat is zo niet. Maar van wie zal ik vader zyn op zyn tyd?
NIKOLAAS.
(215) Wel, gy zult myn Vader zyn zo gy wild, want dat scheeld my niet of gy het zyt.
EELHART.
Dat is zo niet, gy wilt het niet zeggen, maar ik zel ’t haast te weeten krygen.
[p. 24]
NIKOLAAS.
Jy weeten? wat zou je weeten? je bent gek, en ik zeg dat je zult zwygen.
EELHART.
Zo je niet met me gaat, zal ik alleen gaan, dat zeg ik je.
NIKOLAAS.
                                                        Ja.
Dat zal ik aanstonts aan uw Vader zeggen, dan zult gy zien, wat daar na
(220) Volgen zal. Wel, zie deze Bengel met zyn uit wand’len gaan, men zel je groeten!
EELHART.
Doet dat vry, ik zal gaan, al zou my ik weet niet wat ontmoeten.


ELFDE TOONEEL.

KLAASJE, FRANCYNTJE, EELHART, zonder de andere te zien.

KLAASJE tegen Francyntje.
DAer is hy zelf die we gisteren deur het sleutelgat hebben ezien;
Ei! spreek hem eens an, Joffrouw.
FRANCYNTJE, tegen Klaasje.
                            Wat zou dat weezen? licht zou hy voor ons vliên.
KLAASJE.
Ei! Juffrouw, mag ik je bidden, laeten wy ereisjes gaen hooren
(225) Wat hy zeggen zel? want, na Jaep zeid, kwam hem nooit ien vrouwspersoon te vooren;
’t Zel zo raer zyn.
EELHART, weg meenende te gaan, keerd wederom, en zeid, zonder Klaasje en Francyntje te zien.
                            Neen, ik keer weêrom.
FRANCYNTJE, tegen Klaasje.
                                                        ,, Wel.... maar luist’ren wy, hy klaagd, wat of hem deerd?
[p. 25]
EELHART, zonder Francyntje en Klaasje te zien.
Myn Vader is geen rechte Vader, om dat hy my alles niet leerd
Wat hy weet, en dat doet dat ik ’t zien moet, al zou ik zyn haat op my laaden.
KLAASJE, tegen Francyntje.
,, Gy moet hem niet zeggen wie dat wy bennen, hy zal het licht wel raeden.
EELHART, zonder Francyntje en Klaasje te zien.
(230) Ik verbeeld my dat alles, wat men wil dat ik niet en weet,
Duizendmaal schoonder is, als ’t geen ik weet, ik denk vast, wyd en breed,
Hoe veel zaaken daar zyn, die verdienen om haar schoonheid te zyn gepreezen,
En ik sterf van ongeduld om te weeten of het ook zo mag weezen.
Ik heb wel boomen zien planten, en boomen zien enten, en zelf gegaan
(235) Het zaad vergaâren, en dat weêr zaaijen; maar dit kan ik niet verstaan
Noch begrypen, dat de menschen ook uit zulke enten zouden wassen;
Gelyk Niklaas my wil wys maaken; maar, hoe zou dat toch passen?
Klaasje en Francyntje ziende.
Maar, wat zie ik daar? twee jonge Vrijers, allebei zo netjes gekleed?
Dat lyken wel hoeden, als vliegers of veugelkouwetjes, en heur broeken zo breed!
(240) En hoe naakt zyn ze aan den hals! ik heb ze nooit zo gezien van myn leeven!
Wat voel ik aan myn hart? ik weet niet wat my zo veel angst kan geeven.
Och! konden zy spreeken, ik sprak haar aan, maar ik weet niet wat my let,
Is het mooglyk dat ik zo kluchtig ben! myn hert is heel verzet?
[p. 26]
Klaasje en Francyntje groeten hem.
Nu buigen zy zich, nu verhoogen zy zich. Wel! dat kwam my nooit te vooren!
FRANCYNTJE.
(245) Wy neemen de vryheid van u toe te spreeken.
EELHART.
                            Wat zel ik nu al nieuws hooren!
Want zy spreeken, als ik.
FRANCYNTJE.
                            Gy schynt verwonderd te zyn, waar komt dat van daan?
EELHART.
Dat is waar; ’t is om dat ik nooit iets gezien heb, dat my zo wel aan heeft gestaan.
KLAASJE.
Wat is de Natuur ien heerlyke zaek! ja niet om uit te spreeken!
EELHART.
Waar komt gy van daan? wie brogt u hier? ei! laat my niet in twyffel steeken.
(250) Zoek je my, of myn Vader? ik bid je, spreek myn Vader niet, maar blyf by my.
FRANCYNTJE.
Na ik zien kan, mishaagd het u niet ons te zien?
EELHART.
                                                        Nooit was ik zo bly.
KLAASJE.
Dat is goed, maer wat dunkje van ons?
EELHART.
                                        Wat my dunkt?
KLAASJE.
                                                        Ja, wie wy bennen?
EELHART.
De twee schoonste schepzels van de waereld; ja, ik moet bekennen,
Dat ik nooit diergelyke zag, om dat gy ’t volmaakste zyt, dat ik ooit heb gezien.
(255) Blyf by me, ik beloof je ik zal altyd by u blyven, ei! laat dat geschiên,
[p. 27]
Zo zal myn Vader en Niklaas, van blydschap, naauw kunnen bedaaren.
KLAASJE.
Ja, je zoud wel aêrs oordielen, indien je wist wie dattewe waeren.
EELHART.
Hoe! ben je gien menschen, als ik?
KLAASJE.
                                        Neen, as dat ereis uit wierd eleid,
Zou ’er al vry wat teugen te zeggen vallen.
EELHART.
                                            Maar, ik zie geen onderscheid,
(260) Buiten iets, ik weet niet wat, hoe zel ik ’t zeggen? en de kleêren;
Alleen zie ik dat wel, gy hebt ander sieraad op ’t hoofd, als and’re heeren.
Maar waarom, gy Jongmans, gaa je zo naakt aan den hals en borst?
KLAASJE.
O dat zinne onze uithangbortjes, hier verkoopt men bier voor den dorst.
Zie, dat verstae je noch niet recht, maer raed eens wie we meugen weezen?
EELHART.
(265) Dat kan ik niet doen, want ik nooit zulk slag gezien heb voor dezen;
Maar zo gy geen menschen zyt, zo bid ik je, zeg me dan wie gy bent?
FRANCYNTJE.
Kan uw hert u dat niet uitleggen?
EELHART.
                            Neen, dat heeft de schuld niet, maar ik beken ’t,
Het is ’t gebrek van myn verstand.
KLAASJE.
                            Hoor, myn onnooz’len Bloed, wy zyn geen mannen,
O ’t is daer hiel ver van daen!
[p. 28]
FRANCYNTJE.
                            Zo is ’t ook, en wil die gedachten vry verbannen.
EELHART.
(270) Maar dat verstaa ik niet?
KLAASJE.
                            Al mit ’er tyd zo zel je dat wel verstaen.
Maer, wie heb je ’t liefst van ons beide? bin ik het? nou? wel aan.
EELHART.
Ik bemin je zeer, maar die noch duizendmaal meêr.
FRANCYNTJE.
                                                Mag ik dat wel gelooven?
EELHART.
Ja.
KLAASJE.
    Dat is om dat je kostelyk eklied bint, zo van onderen als boven.
EELHART.
Neen, ik zie na de kleêren niet, en ik weet niet waarom ik die meêr bemin.
FRANCYNTJE.
(275) Bemind gy my dan?
EELHART.
                            O ja! veel meêr, als het allerschoonste, dat in
De waereld is.
KLAASJE.
                    Maer wat denk je als je bemind? ei! laet ons dat hooren.
EELHART.
Duizendderleije wonderlyke dingen, daar ik nooit om docht van te vooren.
FRANCYNTJE.
Kund gy geene daar van zeggen?
EELHART.
                            Ja, maar ik weet niet hoe dat ik ’t beduiden zal.
KLAASJE.
Maar wat zel je doen om te toonen dat je heur bemind?
EELHART.
                                                        Ik? al
[p. 29]
(280) Het geen men begeerd.
FRANCYNTJE.
                            Zoud gy deze plaats dan wel willen verlaaten,
En my volgen?
EELHART.
                    Met al myn hert; maar dat moest gy ook doen, en my nooit haaten.


TWAALFDE TOONEEL.

NIKOLAAS, EELHART, FRANCYNTJE, KLAASJE.

EELHART, zeer verheugd zynde.
WAt zult gy bly weezen, myn heer Niklaas.
FRANCYNTJE.
                                                ,, Och!
NIKOLAAS.
                                                        ,, Wat zie ik! ’t is gedaan!
,, Dit is noch wel driemaal zo slim als uit wandelen te gaan!
EELHART, tegen Nikolaas.
Ik docht het wel dat ’er dingen in de waereld waaren, die ik nooit had vernoomen.
NIKOLAAS.
(285) Zwyg stil.
KLAASJE, tegen Francyntje.
                    ,, Wat een bars Kaerel!
NIKOLAAS.
                                                    ,, Waar of die Vrouwlui van daan zyn gekoomen?
EELHART.
Myn Heer Niklaas....
NIKOLAAS.
                            Hou je mond toe.
KLAASJE, tegen Francyntje.
                                                        ,, Hoe ziet hy ons an.
FRANCYNTJE, tegen Klaasje.
                                                                                    ,, Dat is een lompe Vent.
[p. 30]
NIKOLAAS, tegen Francyntje en Klaasje.
Wie brogt je hier? en wat kom je hier doen? jou Eerelooze als je bent.
KLAASJE, tegen Francyntje.
,, Hy ziet wreeder, als een weêrwolf.
EELHART. Ei! myn heer Niklaas, wil ze niet weg jaagen.
NIKOLAAS.
Hoe is ’t? durf jy... ,, zy zyn schoon, geen wonder dat zy hem behaagen.
FRANCYNTJE.
(290) Zo dat onze schuld is dat wy hier kwaamen, heeft het niet veel om ’t lyf;
Want wy zyn van meening daad’lyk te vertrekken, wy zoeken geen verblyf.
NIKOLAAS.
,, Wat heeft ze schoone oogen!
KLAASJE.
                            Wisten wy dat men ons hier zo zou onthaelen?
NIKOLAAS, tegen Francyntje en Klaasje.
Wat voerden u hier heen, dat gy zo ver van de weg af gingt dwaalen?
EELHART, tegen Nikolaas.
Daar is niet schooners onder de zon, niet waar?
NIKOLAAS, tegen Eelhart.
                                                    Neen, dat is niet waar.
(295) Je weet niet wat je zegt.
Tegen Francyntje en Klaasje.
                            Ik beklaag u, gy zyt hier niet buiten gevaar.
KLAASJE, tegen Francyntje.
,, Wel, Joffrouw, wat zellen we doen?
FRANCYNTJE, tegen Klaasje.
                            ,, Och! dit is van erger tot noch kwaader.
EELHART, tegen Nikolaas.
Ei! laaten we ze by myn Vader brengen.
NIKOLAAS.
                                                        Hoe! Guit, by uw Vader?
[p. 31]
Gaa aanstonds hier van daan.
EELHART, terwyl Nikolaas hem wil doen gaan.
                                        Ik wil niet.
NIKOLAAS.
                                                        Gaa daadelyk hier van daan.
Tegen Francyntje en Klaasje.
En gy, vertrekt terstond.
EELHART.
                            Wel nou wil ik niet dat zy weg zullen gaan.
NIKOLAAS, tegen Eelhart.
(300) Ga heen, zeg ik.
Tegen Francyntje en Klaasje.
                            Ga u verbergen in myn Kamer, aan ’t eind van die boomen;
Daar is de Sleutel.
KLAASJE, tegen Francyntje.
                ,, Doen we al wel?
NIKOLAAS, tegen Eelhart.
                                        Zo je niet gaat....
Tegen Francyntje en Klaasje.
                                                                Ik zal voort by u komen.
EELHART, tegen Francyntje.
Ik bid je, blyf hier.
NIKOLAAS, tegen Francyntje en Klaasje.
                            Gaa voort daar heen.
EELHART, tegen Nikolaas.
                                                        Wel, voor de leste maal....
Tegens Francyntje en Klaasje.
Ei! wacht hier maar zo lang, bid ik je, tot dat ik myn Vader haal;
Ik zal van hem wel verkrygen dat gy hier blyft, en Niklaas mag wel vreezen,
(305) Dat hy je zo toesnaauwd en beknord; ik zal je voort weêr by weezen.


[p. 32]

DERTIENDE TOONEEL.

NIKOLAAS, FRANCYNTJE, KLAASJE.

NIKOLAAS.
WEet gy wel waar gy zyt, en wat ramp u over ’t hoofd hangt?
FRANCYNTJE.
                                                                                    Ik meen
Dat wy het alles weeten; maar wy hoopen op uw goede raad alleen.
NIKOLAAS.
Wilt gy niets kwaads ontmoeten, zo moet je hem niet spreeken, dat zou ’t werk verderven;
Zyn Vader houd hem hier stil, en wil zyn Geslacht, met hem, uit doen sterven.
(310) Maar wat doet gy hier?
FRANCYNTJE.
                            Och! ik kom hier vluchten voor myn Stiefmoêrs haat,
Die my dwingen wil te trouwen, ’k ben Vroomaards dochter, help my met uw raad.
NIKOLAAS.
De dochter van Vroomaard? wel Mejuffer, ’t is al veele jaaren geleeden,
Dat wy tot Leiden zaamen studeerden; maar al die voorige genegentheden,
Die hy my toedroeg, zal ik beloonen aan u, met dankbaarheid.
(315) Ik heb u van dit Borsje reeds, voor een gedeelte, de waarheid gezeid.
Weet ook dat zyn Vader zo grooten haat voor de Vrouwen heeft gekreegen,
Dat ik, wat ik ook doe, of wat ik zeg, hem zo verre niet kan beweegen,
Dat hy zyn Zoon het vermaak van fatsoenelyke ommegang geeft;
Het is tegens myn borst, Mejuffer, dat hy op die wys met hem leefd.
[p. 33]
(320) Hy heeft geld genoeg, en bekwaamheid om verstand te bekoomen,
Maar ’t word verwaareloosd, ik heb een zoeten inborst in hem vernoomen,
En ik, om met fatsoen in deze waereld te konnen bestaan,
Ben gedwongen, om tot zyn Zoons bederf, hier de hand noch aan te slaan.
Gaat u in myn Kamer verbergen, dat is het zekerste wel van allen;
(325) Om de genegentheid tot uw Vader, zo ben ik getroost al de ongevallen
Die ’er uit mogten ontstaan.
FRANCYNTJE.
                            De rampen van dien Jongeling zyn my leed.
NIKOLAAS.
Indien gy iets kund tot zyn voordeel doen, zo bid ik dat gy ’t besteed.


VEERTIENDE TOONEEL.

FRANCYNTJE, KLAASJE, NIKOLAAS, JAAP.

JAAP.
DE droes! hier kom ik recht op ’t mat, nou bin ik maer half schuldig.
NIKOLAAS.
Zie daar een Vagebond, die recht te onpas komt, dat maakt me onverduldig.
JAAP.
(330) Nou je ze wilt na jou Kamer brengen, zel ik de straf niet lijen, kom, kom,
Of jy zelt ze meê voelen. Wel zie daer, zie daer, nou geef ik ’er niet om.
NIKOLAAS.
Wil je zwygen?
JAAP.
                    Neen ik, veur ik ’er uit bin, dat ik aers mogt beklaegen.
NIKOLAAS.
Wat verstaa je daar door?
[p. 34]
JAAP.
                            Daer verstae ik deur, dat jy de straf allien zelt draegen.
NIKOLAAS.
Wat wil de Gek zeggen?
JAAP.
                            Ik wil zeggen, dat je my moet belooven, op jou eer,
(335) Om te zeggen, dat jy heur eburgen hebt, of ik zeg ’t daed’lyk an myn Heer.
NIKOLAAS.
Ja, ja, ik zel ’t doen.
JAAP.
                            Zo je me bedriegd, zo zel ik zo fraeitjes klappen....
Maer ik hoor ’t Heerschip, laet ze mit ’er beitjes in myn Kabanis stappen,
Kom, en hou je daer stil.
NIKOLAAS.
                            Jy ook, of ik zal je verklikken, dat jy het wel verstaat.
JAAP.
Zo je dat doet, zo weet ik ook wat ik doen zel, myn lieve Kameraed.


VYFTIENDE TOONEEL.

ERNST, EELHART, NIKOLAAS, JAAP.

EELHART, met groote haastigheid.
(340) JA, Vader, ’t is onmogelyk dat gy het zult weigeren, of my ontleggen,
Als gy haar ziet. Waar zyn ze? wat hebje gedaan, Nikolaas?
NIKOLAAS.
                                                                                    Wat wil je zeggen?
ERNST.
Ik weet niet wat hy my vertellen komt.
EELHART.
                                                        Hoor, Jaap, wat is haar gedaan?
JAAP.
Teugen wie of hy dat zeid?
[p. 35]
EELHART.
                            Nikolaas, doe my daadlyk, waar zy zyn, verstaan,
Of, in spyt van myn vaders tegenwoordigheid.....
NIKOLAAS.
                                                        Wat is hem overgekoomen?
EELHART, vattende Jaap by den Hals.
(345) Schurk, zeg my het geen ik weeten wil, of gy zult van wat anders droomen?
JAAP.
Au, au, je zelt me verwurgen. Is hy dol eworden? wat is de schuld?
EELHART.
Vader, zeg Nikolaas dat hy ze haald, of ik sterf van ongeduld.
ERNST.
Zeg wat is ’er? wat begeerd gy? gy schynt al vry wat onsteld te weezen.
EELHART, tegen Jaap.
Laat ons zoeken, en vind ik haar niet, zo weet ik wat ik doen zal na dezen.
JAAP.
(350) Wacht; zoek jy de Mosjes in de pot?
EELHART.
                                                        Ik zoek geen Mosjes, Vagebond, neen.
JAAP.
Wel wat weet ik het, laeten we dan gaen, ik hoorden zo wat dat heen.
Jaap geleid Eelhart daar Francyntje en Klaasje niet is.
EELHART.
Gaan wy, en verlaat my niet. Nikolaas, vind ik haar niet gy moogt beeven.


ZESTIENDE TOONEEL.

ERNST, NIKOLAAS.

NIKOLAAS.
WAt een sterke drift! hy heeft al het ontzach voor u uit zyn hert verdreeven.
[p. 36]
ERNST.
Laat ons hem te rug houden.
NIKOLAAS.
                            Neen, gy doet beter dat gy hem laat gaan,
(355) Dat zal de gedachten wat doen verspreiden.
ERNST.
                                                        Nu sla ik daar geen meêr twyfel aan,
Dat hy gek geworden is; want wat heeft hy my niet al verhaald! wat al grillen!
NIKOLAAS.
Dat is een gevolg van het geene ik gezeid heb, of heb zeggen willen,
Dat zyn die denkbeelden, die door de herssens vliegen, en, zo ik niet mis,
Zo zullen zy op Vrouwlui uitkoomen, zo het daar niet al op is.
ERNST.
(360) Maar daar lachje meê, Nikolaas, hoe! de gedachten op de Vrouwen?
Kan men wel denkbeelden hebben van ’t geen men nooit kwam te aanschouwen?
NIKOLAAS.
Schoone stellingen! hebt gy nooit gedroomd?
ERNST.
                                                Ja.
NIKOLAAS.
                                                        En dan dingen gezien,
Myn Heer, die onmoogelyk anders, als droomende, konden geschiên?
ERNST.
Al wel.
NIKOLAAS.
            Licht heeft hy ’t ook gedroomd, en dit speeld hem nu in de gedachten.
ERNST.
(365) Maar die dingen heeft hy nooit gezien; ’k heb hem steeds geleerd zich daar voor te wachten.
[p. 37]
NIKOLAAS
Dat komt, om dat de gedachten ons na het verboodene trekken.
ERNST.
                                                                                    Tut, tut,
En, zo het na uw zeggen ging, zo was al myn voorzorg vergeefs en onnut;
Maar hoe zou hy die gedachten krygen?
NIKOLAAS.
Hoe kreegen ze toch de oude Poëten?
Want wie zag ooit een Briareus met honderd armen? wie was zo vermeeten
(370) Dat hy ons een Minotaurus, Sireenen, en Ciklopen, voor waar,
Zou willen doen gelooven? Homerus, Virgilius en andre, nochtans, daar
Afschryven of ’t waar was, niet te min zo zyn ’t maar poëtische gedachten.
Maar de Natuur die toond licht in hem, met de jaaren, haar krachten;
Die ingeschaapentheid kan niemand verwinnen, na myn besluit;
(375) Want die breekt, als de vlam, dikmaals op ’t onvoorzienst uit.
ERNST.
Zo hy de Vrouwlui kend, gelyk gy my wilt doen gelooven, door uw praaten,
Zo zal ik hem de Vrouwlui doen kennen, doch alleen maar om te haaten.
NIKOLAAS.
Dat zal niet geschieden.
ERNST.
                            De uitslag zal ons leeren de waarheid; gewis....
Maar wie is dat?
NIKOLAAS.
                          Dat is die braave Boer, en deze twee Heeren, na ik gis,
(380) Om de proef van de Kelk te neemen, want daar toe zyn zy geneegen.


[p. 38]

ZEVENTIENDE TOONEEL.

ERNST, NIKOLAAS, ROEMER, VROOMAARD, MEEUWIS, FRANCYNTJE en KLAASJE uit het Venster van Jaap, zonder dat de anderen haar zien.

KLAASJE, tegen Francyntje.
,, DIen jongen Heer is daer niet, zeg ik je.
FRANCYNTJE.
                            ,, Zyn rampen die maaken my verleegen.
,, Laat ons zien wat ’er omgaat, wy konnen ze zien, zonder dat zy ons zien.
ROEMER, tegen Vroomaard.
Ik zeg, en hou staande dat gy ongelyk hebt, Monfreer.
MEEUWIS.
                                                                                    Ik mien,
De Kelk zelt je wel leeren.
KLAASJE, tegen Francyntje.
                            ,, Joffrouw, daer is Mieuwes.
VROOMAARD.
                                                        Wat is dat te zeggen?
(385) Gy hebt ongelyk; maar de Kelk, meen ik, die zal u dat wel ontleggen.
FRANCYNTJE.
,, Myn Vader en Oom zyn daar ook.
ROEMER.
                            Wy zyn lieden van een adelyk geslacht,
En ik zou kwaad weezen, zo men van my zei dat men van u zeid.
MEEUWIS, tegen Roemer.
                                                                                    Wacht, wacht!
Denk je om de Kelk niet?
ROEMER.
                            Gy doet wel dat gy my die brengt in gedachten.
VROOMAARD, rondom ziende.
,, Ik heb nooit op mizerabelder plaats geweest, ’t is buiten myn verwachten.
[p. 39]
MEEUWIS, tegen Ernst en Nikolaas.
(390) Ik bid je, stel deze Schoonbroeders te vreden, die kwestie hebben met malkaêr.
ERNST, tusschen Roemer en Vroomaard staande.
Wat is ’er te doen, Heeren? wat is de kwestie? ei! zeg het my maar?
ROEMER.
Dit is de zaak, ik doe hem de eer van myn Zoon ten huuwelyk te geeven
Aan zyn Dochter, myn Zoon is een Edeljonker, die wel weet te leeven,
Zyn Kind is een Burgermeisje, en, niet tegenstaande die honorable eer,
(395) Zo is zy, ’s avonds voor haar trouwdag, uit haar Vaders huis geloopen, myn Heer;
En hy is zo onbeschaamd van my dit te verwyten, met stoute kaaken,
Of ik de schuld had, om dat zyn Vrouw, myn Zuster, dit zo wist te maaken;
Te meêr nu ik alle gezelschap haat, als de Pest, ’k wou ’t yder zo verstond,
Zy deeden als ik, en verbanden allemans van ’er huis tien mylen in ’t rond,
(400) Maar, om zekere reden, schoon zy niet adelyk is, kan ik ’t Huwelyk gedoogen.
VROOMAARD.
Watte dingen! ik geef aan de Zoon van dien Heer, die adelyk, maar, ongeloogen,
Zo kaal, als een rot, is, myn Dochter, met honderd duizend guldens kontant,
En door dien zy uit myn huis gegaan is, en geen zin had in die Kwant,
Zo verwyt hy my dat zy weg gegaan is met myn raad en myn weeten:
(405) Ja, dat ik geen order in myn Familie hou, en myn pligt heb vergeeten;
Dat ik myn Vrouw te veel vryheid laat, dat zy met Gezelschap verkeerd,
[p. 40]
En my te veel met de naam van Hartje, Papalief en Liefstentje vereerd.
NIKOLAAS.
Zie daar een kwestie, die my dunkt zeer gemakkelyk is te akkomodeeren;
Want men mag niet twyfelen aan de zaaken, na het zeggen van die Heeren.
(410) Maar om te weeten wie het meest bemind is, en ’t minst gehoond door zyn vrouw,
Zo is de Kelk het beste middel om het u te zeggen, na ik vertrouw.
Ik ga ze haalen.
ERNST.
                        Ga heen. Heeren, dat zal uw kwestie heel wel stillen.
VROOMAARD.
Ik zou de waarheid en kracht van de Kelk, was ’t moogelyk, wel weeten willen.
Indien ’t zo is, als die man zeid, zo kan men zien wie ongelyk heeft van ons tween.
(415) Ik weet wel dat ik ’t niet ben.
ERNST.
                                    Daar is de Kelk.
VROOMAARD, tegen Niklaas, die in de Kelk schenkt.
                                                        Geef my, geef my; ik meen
Dat ’er myn eer aanhangd zo ik het eerst niet uit de Kelk zou smaaken;
En die teug zal weezen om te toonen hoe zeker ik ben in myn zaaken.
                    Zo als Vroomaard de Kelk aan zyn mond zet, stort de
                                Wyn, en loopt hem in ’t gezicht, dat de omstaan-
                                ders doet lachchen.
NIKOLAAS.
Ha, ha!
VROOMAARD, zeer verwonderd,
            Wat is dat? ik geloof de Wyn is gestort zo waar als ik zeg!
NIKOLAAS.
Ha! Hartje, Papalief, Bekje; je hebt het spek al weg.
[p. 41]
ROEMER.
(420) Wel, wie van ons beide heeft ongelyk, Monfreer? by myn leeven,
Gy zult my reeden van al myn Zusters gedrag moeten geeven.
VROOMAARD.
Dat zou ik van haar nooit geloofd hebben.
NIKOLAAS.
                                    Hoor, als zy u met Hartje flatteerd,
Raad ik dat gy haar wat rotting oly of diergelyks verëerd.
VROOMAARD.
Dat kwaade voedsel heeft zy alleen tot uwent ingezoogen.
ROEMER.
(425) Als het niet in zulk gezelschap was, zo zou ik zeggen; ’t is geloogen.
Maar schenk, schenk in, schoone Ganimedes. Op de gezondheid van’t gezelschap, Monfreer.
                    Roemer wil drinken, en de Wyn springd uit de Kelk
                            hem in ’t gezicht, dat het gantsche Gezelschap
                            doet lachchen.
NIKOLAAS.
Ha, ha, ha!
ROEMER.
                Dat kwam dat ik hem niet recht hield.
NIKOLAAS.
                                                        Wel, let ’er dan op, myn Heer.
Roemer wil noch eens drinken, en de Wyn stort.
ERNST.
Zie toe, ei! zie eens.
ROEMER.
                            Myn hand die beefd.
NIKOLAAS.
                                                        Uw Wyf heeft geen Gezelschap, neen trouwen!
Gy had wel gedaan had gy het tien mylen van uw huis af gehouwen.
VROOMAARD.
(430) Ik docht wel dat het myn schuld niet was; en myn Dochter, denk het vry,
[p. 42]
Zal uw Zoon tot de hoogste prys hebben, als een Niet uit een Lotery.
KLAASJE.
,, Dat beloofd iets goeds, Joffrouw.
ROEMER.
                                    Wy zyn dan bedroogen van onze Wyven!
Maar, wat zullen wy met die trouwelooze Liefstentjes bedryven?
MEEUWIS.
Daer in raed te geeven is al kunst.
ROEMER.
                            Ik zal het ’er wel verleeren. Tot weerziens, ik ga heen.


ACHTIENDE TOONEEL.

ERNST, VROOMAARD, MEEUWIS, NIKOLAAS. FRANCYNTJE en KLAASJE in ’t Venster.

ERNST, tegen Meeuwis.
(435) WIlt gy ook eens drinken?
NIKOLAAS, de Kelk met wyn Meeuwis aanbiedende.
                                Ja, ’t is uw beurt.
MEEUWIS.
                                                    An my.... wat drommel! mienje dat ik ’t meen?
Of dat ik ook zo zot bin, neen, Maetjelief, jy zelt niet trekken,
Want, storte de wyn, zo had je reden om mit me te lachchen en te gekken.
Kyk! hoe vol is de Kroes; ik wed al dronken der honderd Mannen uit, de wyn
Zou toch storten, want wie weet zelf hoe ’t met die zaeken mag geschaepen zyn.
FRANCYNTJE.
(440) ,, Klaasje uw man zal drinken.
KLAASJE.
                            ,,Waer of hy zich meê mengd? maar ’t kan me niet deeren,
Ik schreum niet, maer ik vrees, op myn ’t huiskomst, voor muilpeeren.
[p. 43]
NIKOLAAS.
Om dat je zulk een braaf Kaerel bent, zel je een vollertje hebben, zie daar.
MEEUWIS.
Ik heb gien dorst.
NIKOLAAS.
                            Daar is niet aan, drink het uit nieuwsgierigheid maar.
MEEUWIS.
Neen, ik drink niet, want ik bin een plompen duivel, en zo de wyn storten,
(445) Of zo dat by geval beurden, wat zou het weezen? dat zou myn vreugd verkorten,
En of ik al wist, dat men door de Kelk weeten kan, was ik dan geneezen van myn kwaed?
Of zou ik dan veel vetter zyn zo van trony, weezen als gelaet?
Zou ik dan beter postuur hebben? of meêr als met myne oogen slaepen?
Of zou ik anders eeten als mit myn mond, en niet hoeven te gaepen?
(450) Ik blyf je Dienaer, ik drink niet.
FRANCYNTJE.
                            ,, Ik docht niet dat uw Man had zo veel verstand.
NIKOLAAS, tegen Ernst.
Zie daar een Boer van zo veel kennis, als ’er een Heerschop is in ’t heele land.
ERNST.
Dat dunkt my ook, en ik ben kwaad op my zelf, dat ik zo veel niet had te vooren.
VROOMAARD.
Meeuwis, gy hebt meêr verstand, als uw Meester, dat kan men wel hooren.
MEEUWIS.
Ik weet niet of ik wel doe, maer ’t zou my moeijen zo ik het niet deê.
(455) Ik bemin myn Wyf, Klaesje, en we leeven zaemen, als schaepjes, in vreê.
Was zy de Vrouw van ien aêr, ze zou me niet half zo veul behaegen;
[p. 44]
Ze lykt mit me vernoegd, want ik heb heur daer over nooit hooren klaegen.
Gae ik uit, kom ik ’t huis, ik vind ze altyd wel, zo dat ’er niet an scheeld.
Ik val zo wat stoeijachtig, en het schynt dat heur dat ook niet verveeld.
(460) Maer kwelden ik myn harssens mit jou zotheid of diergelyke zaeken,
Weg was de mies; daerom wil ik niet drinken, of my iens moeijelyk maeken.
NIKOLAAS.
Zo wenschten ik wel te zyn als ik getrouwd was, maar ik zel ’t nooit doen.
KLAASJE, uit het Venster gaande, tegen Francyntje.
,, Joffrouw, ik ken niet langer wachten, ik moet myn man gaen geeven ien zoen.
FRANCYNTJE, Klaasje volgende.
,, Klaasje, wat doe je?
NIKOLAAS.
                            Zie daar, de Paerel van de mans, zonder eenige vlekken.
MEEUWIS.
(465) Je dienaer.
VROOMAARD.
                        Gy moogt tot een voorbeeld van een eerlyk man verstrekken.
MEEUWIS.
Jou Knecht.
ERNST.
                    Zie daar de spiegel van een gerust leeven op aard.
MEEUWIS.
Jou onderdaenigste.
KLAASJE, Meeuwis op de schouder kloppende.
                            Dat is ien recht Man veur de Vrouwen, ’k moet je zoenen mit ’er vaert.
MEEUWIS.
Wat drommel! ’t is Klaesje!
ERNST, zeer verwonderd.
                            Wat zie ik? Vrouwen!
[p. 45]
MEEUWIS.
                                                Had ik nou ereis gaen drinken.
Ik mogt zoiets evonden hebben, je vat het wel? dat mogt stinken.
KLAASJE.
(470) Je hebt wel edaen, Vaêr, ik heb je ’er te liever om.
VROOMAARD.
                                                                                    Klaasje, waar is
Myn Dochter?
FRANCYNTJE.
                        Hier, Vader, zy valt voor uw voeten, en bid om vergiffenis.
VROOMAARD.
Sta op, Dochter, ik vergeef ’t u.
ERNST, tegen Nikolaas.
                                    Door wat middel zyn die Vrouwlui hier gekoomen?
NIKOLAAS.
Dat weet ik niet, licht zyn ’t die daar we meende dat uw Zoon van heeft leggen droomen.


NEGENTIENDE en LAATSTE TOONEEL.

ERNST, VROOMAARD, EELHART, FRANCYNTJE, JAAP, KLAASJE, NIKOLAAS, MEEUWIS.

JAAP, Eelhart tegen houdende.
NEen, daer heen is ’t niet.
EELHART, zich tusschen Ernst en Francyntje stellende.
                            Neen, neen, laat me gaan.... maar, wat zie ik hier?
(475) Ja, die zoek ik, Vader, laat ik ze in myn kamer brengen, ik zal nooit, op eenige manier,
Van wand’len spreeken.
ERNST.
                            Waar ben ik! wat hoor ik! wat zie ik!
EELHART.
                                                        Ei! Vader, wil toch niet kyven,
[p. 46]
ERNST.
’t Is gedaan, de schikking van de Natuur, in al haar bedryven,
Is sterker als myn redeneeringe, dat eenig gezicht heeft hem meêr geleerd,
Als ’t geen ik hem achtien jaar verborgen heb, en hy noch ontbeerd.
NIKOLAAS.
(480) Zo ziet gy, myn Heer, dat de Natuur meêr kracht heeft als de reden.
De magt van schoone oogen kund gy zelf hier uit ontleeden;
En niets is magtig om ooit de Natuur te keeren in haar loop.
Nu is myn raad, myn Heer, indien ’t u beliefd die te volgen, om hem, goed koop,
By een van de beste Matressen van die Sekse school te leggen,
(485) Want dat, dunkt my, is noodzaakelyk, en daar is niet tegen te zeggen;
Want die de Natuur wil dwingen, of de Liefden, of het Geld,
Die vind zich altyd bedroogen, en ’t is vergeefs dat men zich daarom kweld.
ERNST.
Gy hebt gelyk, ik meen my voortaan alleen aan de reden over te geeven,
En van nu voortaan zo wel te veranderen van manieren als van leeven.
VROOMAARD.
(490) Wat zal dat beduijen?
ERNST.
                            Myn Heer, ik zal ’t u daar na net zeggen op zyn tyd.
Ondertusschen zal ik u alleen kenbaar maaken dat dit myn eenige Zoon is; en zyt
Verzekerd dat hy van een braaf geslacht is, veel geld heeft, en verstandig na zyn jaaren,
En dat het aan u maar zal scheelen, om hem met uw Dochter te doen paaren.
[p. 47]
VROOMAARD.
Ik stem het toe, en te gewilliger, om dat dit myn Wyf moeij’lyk maaken zal.
EELHART.
(495) Wat wil dat zeggen, Nikolaas? van die woorden versta ik niemendal.
NIKOLAAS.
Die Schoone zal het u wel leeren.
ERNST.
                            Ja, myn Zoon, met vreugd zal ik u zien trouwen.
EELHART.
Trouwen! wat is dat te zeggen? zel ik die dan altyd by my houwen?
ERNST.
Ja, myn Zoon.
EELHART.
                      Wat ben ik u verpligt, Vader, welk een groote vreugd!
MEEUWIS.
Klaesje, dat is al kluchtig.
KLAASJE.
                            Dat is ’et schoonste werkje dat je zien meugt.
NIKOLAAS, tegen Eelhart.
(500) Ik ben uw Pedagoog geweest, en heb u veel geleerd voor dezen;
Maar deze Juffer zal zorg draagen dat ge in alles beter werd onderweezen,
Wat tot een braaf man behoord, en volg altoos na haar raad,
Zo zult gy weeten en verstaan wat ’er al in de waereld omgaat;
Dat zal u maaken dat gy van yder een bemind, geëerd word en gepreezen.
MEEUWIS.
(505) Dit ’s recht Hansje met zyn Gansje, daer ik in Kats van heb eleezen.
EELHART.
Nikolaas, ik zal doen na u zeggen, en ik bedank je uitneemende zeer.
[p. 48]
VROOMAARD, tegen Ernst.
Ik zie nu dat het voltrekken niet anders als aan ons staat, myn Heer.
KLAASJE, tegen Ernst.
Maer, die hondsse Kelk, waer zel die blyven, dat men daer niet van hoord spreeken?
ERNST.
Draag daar geen zorg voor, ik zal die, in u aller byzyn, aan stukken breeken.
KLAASJE.
(510) Dat is goed, dat die uit de worreld komt, alhoewel ik niet vrees voor my,
Evenwel als ik ’er om docht, zou ik ’er niet van kennen slaepen, denk het vry.
NIKOLAAS.
Wil ’er ook iemant een proefje van de Kelk, zo moet hy haast komen?
Maar, om recht uit te spreeken, ik zou raaden dat de Proef niet wierd genomen;
Want dat maakt Jalouzy, en door zulke dingen vermeerderd ze van hand tot hand.
(515) Het voorbeeld van dien Boer na te volgen is het beste, na myn verstand.

EINDE.
Continue

Tekstkritiek:

fol. π1 ontbreekt in ex. UBL; tekst ontleend aan ex. KBH
p. 3 elders er staat: leders
vs. 189 weesrijm.