Hugo Grotius: Sacra; in quibus Adamus exul. ’s-Gravenhage, 1601.
Uitgegeven door drs. Paula Koning.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton032400 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[
fol. A1r]

HUGONIS GROTII

SACRA;

IN QUIBUS

ADAMUS EXUL

TRAGOEDIA,

ALIORUMQUE EIUSDEM GENERIS

CARMINUM

CUMULUS

CONSECRATA FRANCIAE
PRINCIPI.

[Vignet: fleuron]

Ex Typographio Alberti Henrici, Hagae
Comitatensi, ANNO M D CI.




[fol. A1v]

ERRATA,

Quae nec oculos nostros praeteriêre, nec annotatu indigna visa sunt habe Lector. Pa.7.v.9 rescribe excitum. Pag. 16.v.8. Quem novimus pro parte. ib.v.20. anima vobis. Pag. 18.v.13 illa. Pag. 19.v.20 ita supple cuncta complendo. Pag. 20 v.10 habitat. Pag. 22.v.25. geminos. Pag. 25.v.11 Trimetri. Pag. 26.v.25 repone Aërque volucres gestat, aut Pisces mare: Nam exscriptoris est error. Pag. 28.v.16. Exlege uno verbo. Pag. 29.v.5. Ad quos. Pag. 39.v.9. tunc ib.v.17. mente. Pag. 32.v.16. Aeternumque modis. ib v. ult. tandem. Pag. 40.v.6. lubricos. Pag. 41.v.10. Perire. Pag. 53.v.6. successus. Pag. 55.v.2. bonorum. Pag. 64.v.23. hunc. Pag. 69.v.9 in quibusdam exemplaribus ità transpone: nunc te in latebras. Pag. 70.v.21. subdolâ. Pag. 74.v.2. consulam minusculâ. ib.v. ult.dele punctum. P.76.v.10. atque. Indicis columna 6.v.7. Pischon. ib.v.8. Gichon. ib.v.32. Plantae. ib.v.38 parentum. In Sacrorum Carminum cumulo: Pag. 8.v.13 & ingenti. Pag. 18.v.19. Cùm gens. Pag. 21.v.15. profecta. ib.v.17. quiescens. Pag. 23.v.10. Aegyptiùmque. Pag. 26.v.6. dele prius procul. Pag. 41.v.25 patriâ.



[fol. A2r]

EXCELLENTISSIMO
DOMINO
D. HENRICO BORBONIO
PRINCIPI CONDAEO
PRIMO FRANCIAE PRINCIPI
PRIMOQUE PARI,
Guiennensi Provinciae à
Christianissimo Rege Praefecto.

DUabus hodie maximis me molestiis, quae opusculorum editores comitari solent, tuâ EXCELLENTISSIME PRINCEPS, operâ video liberatum. Nam alii omnes qui scripta sua publico donant diu secum deliberare solent, cui potissimum aut Principi, aut amico denique hoc ipsum, quod editur, sint consecraturi, ut & mori satisfacere, & eâ ratione alicujus gratiam possint demereri. Id ubi secum constituerint, plurimum deinde temporis operaeque insumendum est, ut dignâ oratione decoretur munusculum, &, quod in Sacris fieri consuevit, desideria unà cum donariis offerantur. Mihi in neutro laborandum fuit, non magis quàm obaerato debitari considerandum est in cujus sinu argento alicunde corraso se exoneret. Tot enim, tantísque Exc. v. beneficiis obstrictus sum, ut iis exsolvendis nec hoc quidem sufficiat, quod nexu mancipióque ei sum jamdudum [fol. A2v] addictissimus, sed omninò ingrato mihi, tamen TUO, quandocunque ita Fatis visum fuerit, moriendum sit. Sciebam equidem me huius Libri dedicatione, quem jure vindicare poteras, non solùm debiti nullâ parte extricari, sed ampliùs etiam in aere tuo futurum, si, quod soles, serenâ fronte susceperis: Sed ingenui hominis esse arbitratus sum, etiam cùm quis solvendo non sit debitum publicè profiteri, quod in praesentiarum facio. Neque ad eam rem multis mihi verbis opus esse sum ratus, cùm etiam avaro creditori (quanto magis tibi, quo humaniorem novimus neminem) simplex sufficiat Syngrapha: praeterquam quod meae mihi conscius infantiae coram Principe tanto, & omnium qui unquam fuêre eius aetatis disertissimo, ne mu quidem Lucilianum audeam. Ideóque verbum non amplius adderem; nisi justum videretur, ut quàm possim brevissimè, cuius generis id sit quod EXC. V. devovetur, exponerem; ut, si institutum non placeat perlectâ tantum Epistolâ ulterius tuis horis, quas totius Orbis Christiani commodum sibi vendicat, nihil deteras. Quantum mihi à Iuris studiis, historiis & arte Civili otii datum est, ea omnia tanquam successiva, & subsecundaria tempora quaesivi cui scriptioni optimè impenderem, ita ut simul res diversas & per se delectabiles excolerem. Sumpsi itaque Tragoediam mihi scribendam, quod in hoc Carminis genere saeculum nostrum minus ferax esse, praequàm in aliis, conspicerem. Argumen- [fol. A3r] tum mihi deligere volui Sacrum. Hui, Sacrum! inquies. Fateor: ut nunc sunt tempora, plures laedas, quàm juves, nisi cautè verba examines. Ego certè in hoc maximè laboravi, quò stylum ità temperarem, ut nihil esset in opusculo, quod meâ sententiâ Christiano cuipiam possit displicere. Historia est prima quae in Sacris occurrit Literis & Catastrophen habet, Hominis ex integro felicíque statu in hanc miseriam lapsus. Philosophica occurrunt plurima, praesertim Metaphysica, de Deo, Angelis, & animis; Physica etiam de rerum Creatione; Ethica passim ut apud omnes; Geographica, & Astrologica nonnunquam, quae omnia à Scenâ non esse aliena Euripidis, Epicharmi, & Ennii me docuit exemplum. Ita eisdem horis & pietatem exercui, & divinae humanaeque Sapientiae studium, & Poësin. Huic rei veniam aequus judex non negabit, quòd, cùm argumentum nactus sim quo nihil antiquius, nonnulla aut in comparationibus aut alibi ΚΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΙΝ, hoc est per anticipationem dicta sint. Nam Poëtis id non est infrequens. Subjunxi Tragoediae alia Sacra Carmina, quibus Evangeliorum initia, Hymni utriusque Sacrae Historiae, Declamationésque nonnullae continentur· Quae omnia PRINCEPS SERENISSIME, sub illustrissimo nominis tui auspicio prodire volui. Nam fac tuorum beneficiorum cumulo non oppressum liberam habuisse optionem, cujus nomen meliùs Paginae meae potuissem praescribere, quàm eius, qui & ae- [fol. A3v] tate omnibus es miraculo, & eruditione Principibus exemplo, cuius hîc laudibus non magis indulgere convenit, quàm olim Herculis. Voto desinam. Faxit DEUS, ut ingenium illud omnibus virtutibus, & Principe dignis artibus insignitum diu nobis supersit, & se dignos habeat successus. Hoc ego, hoc Gallia, hoc omnis mundus exoptat, hoc Rex Christianissimus, hoc Mater Illustrissima, quae te cum perpetuò bene rem gerat, & gaudeat. Hagae Comitatensi: XV KAL. SEPT. Novi Saeculi anno primo.

                                    EXCELLENTIAE VESTRAE

                                            ADDICTUS, DEVOTUS, SUUS,

                                                            HUGO GROTIUS.



[fol. A4r]

IN H. GROTII
ADAMUM EXULEM
TRAGOEDIAM.

QUi Sophoclen Senecamque legis; quid praeter Homeri
    Somnia, res fictas, & mera monstra legis?
Quàm satius Tragicis digna argumenta Camoenis
    Condere, de Sacris hausta voluminibus;

(5) Artificesque alio suras vincire Cothurno!
    Eveniat nobis hic aliquando furor.
Qualem de tenero moditatus
GROTIUS ungue,
    Aethereo plenum Numine Syrma trahit.
Hîc Sphynx nulla tibi, nulla hîc miracula Scyllae

    (10) Occurrent. Hominem GROTIA Musa sonat.
Mortiferum hîc vetitâ decerptum ex arbore pomum,

    ADAMI lapsus, EXSILIUMque leges:
Nunc primum (en) Latio donati atque urbe Quiritum:
    Debita quae Civi Gloria sola meo:

(15) Qui Phoebo DELPHISque suis, nec Consule tantùm
    Patre, sed &
MAGNI Nomine dignus ovat.
MAGNE* (inquis:) Quid, si ordo tibi, si spiritus ac vis,
    Si vocum ac rerum pondera nota forent?
Quae simul ac noris, peream, nisi mirabundus.

    (20) Mox clames; Fastus SCOTIA pone tuos.
Ardua res,
IEPHTHEN Scenae ostentâsse Latinae,
    Plus matri nunquam debuit illa suae.
Majus opus, primos
PARADISO edûxe Parentes.
    Hei mihi, quàm dispar huîc status ille fuit!

IANUS DOUSA NORDOVIX.



[fol. A4v]

Tetrastichon
HUGONI GROTIO I. Cto.
De iis,
quae in hâc Tragoediâ,
Physiologicis.

NAturae miranda canis, tam divite venâ,
    GROTI, ut mirâclum quilibet esse putet.
Hoc si quis dignè cupiat celebrare, necesse est
    Ingenii ornatum dotibus esse tui.


                                        ENOCH POTTEIUS.



In

HUGONIS GROTII I.Cti.

Adamum Exulem.

BElgica par Graijsque, tuaeque ô Romule genti,
    Seu pacem spectes, seu grave Martis opus.
Ingenij dubio dudum certamine laudes
    Suspensae steterunt, nec data palma fuit.

(5) Quippe pedem Tragico nemo insertare cothurno
    Ausus, hoc solo Belgica victa modo.
Verùm, euge!
GROTII superavit munere, per quem
    Graecia nunc minor est, & minor Ausonia.


                                        IOANNES MEURSIUS.

Continue
[
p. 1]

H. GROTII
ADAMUS EXUL
TRAGOEDIA.

                        Eius interlocutores.

                Sathan.
                Chorus.
                Angelus.
                Adamus.
                Eva.

                VOX DEI.


ARGUMENTUM.

POst rerum creationem, & Angelorum lapsum homo in Paradiso constitutus est, datum ei in inferiorem orbem Imperium, vetitumque, ne arboris quae scientiae boni, & mali symbolum erat, fructum carperet. Sathan ut contrà praeceptum fieret primum hominem marem simulatâ amicitiâ aggreditur, deinde foeminam serpentis figurâ, quae seducta virum ad peccati societatem impellit. Unde uterque horto expulsus est, & morti miseriaeque mancipatus. Salus restituta spe, & fide venturi Messiae. Scena est in Hedene Babyloniae regione, ubi erat hortus, ad ripam Euphratis. Chorus est ex bonis spiritibus, quos Angelos vocamus    Sathan προλογίζει.
Continue
[
p. 2]

ACTUS PRIMUS.

Trimetri Iambici.

Sathan.

SAEVI tonantis hostis, exul patriae
Coelestis, adsum, Tartari tristem specum
Fugiens, & atram Noctis aeternae plagam.
Odium bonorum sede me infaustâ extrahit,
(5) Diros scelestâ mente versantem dolos.
Terribile iniquum, triste, formidabile,
Quod & ipse Sathan horream, quaero scelus.
Hâc spe per omnes Orbis ibo terminos,
Hâc spe citatus clausa littoribus vagis
(10) Transibo maria, saevus ut rictu Leo
Patulo timendus per locorum devia
Quaerit quod avido dente dilaniet pecus.
Hâc spe, quod unum maximum fugio malum,
Superos videbo. Fallor? an certè meo
(15) Concussa Tellus tota trepidat pondere?
Bene est. Abundè est. Fiat hoc, fiat, nefas
Quod Mundus horret. Ecce, quae petitur, propè
Apparet Heden: proxima Auranitidos
Amoena cerno: Lambit hîc Babylonios
(20) Narmalca campos, Susianes intimis
Fugiens ab agris, Bdellij qui fertiles,
Ubi sub profundo nascitur terrae specu
Fulvum metallum, plurimusque ubi Sardonyx
Latet in fodinis: parte labitur alterâ
[p. 3]
(25) Arvis rigandis aptus undâ Narsares,
Solaris ignis conscius qui fervidas
Succingit oras: propiùs his à partibus
Phoebi sub ortum lubricas curvans aquas
Non largus undis alveus tangit tuas
(30) Assyria Cauchas, praeviumque in Tygridis
Delapsus amnem Persicos fugit ad sinus.
Regione dextrâ medius Euphrates fluit,
Et amne pingues diluit glebas suo,
Paludibusque prodigus Chaldaicis
(35) Participat undas: Parte ab illâ, quae videt
Solis renatum surgere Oceano jugum,
Iucunda sancti forma se latissimè
Distendit horti, cujus in gremium fluit
Sectus quaternis tumidus Euphrates vadis.
(40) Hîc densa tenuis languidos Zephyri sonos
Arbusta referunt, silvaque arguto tremens
Ludit susurro: semper hîc placido nitet
Solare vultu lumen: arridet favor
Constantis aurae: dulce adulatur dies
(45) Firmè serenâ fronte: non nubes loco
Impendet, atri non ab irato Polo
Funduntur imbres, nec trisulci fulminis
Timet ista telum, nec tonitruum murmura
Beata novit regio: solvit frigora
(50) Tepor benignus, Verque perpetuum gravem
Defendit hyemem: nullus horrenti fremit
Boreas ab Arcto: nullus aetherias aquas
[p. 4]
Minatur auster. Quicquid est optabile,
Gratumque in unum pariter adfluxit locum,
(55) Iusso exulare, quicquid est alibi, malo.
Quaecunque visus arbor, aut gustus juvat
Convênit. omneis ille delicias locus,
Et amoena servat, quem beatae prodigus
Sortis colendum tribuit Adamo Deus.
(60) Postquàm ille coeli Machinam candentibus
Astris repletam, fertilisque effecerat
Telluris orbem, jamque roseis per polum
Invecta bigis sexta fulgeret dies,
Quo nîl sub astris majus Orbis cerneret
(65) HOMINEM creavit, pulveremque ignobilem
In justa finxit membra, & inflatâ pater
Vegetavit aurâ, nec tamen vitam dedit
Sensùsque solos, propriae sed imaginis
Expressit altum mente in humanâ decus,
(70) Docuitque eundem qualis, & cuiâ manu
Formatus esset nunc, priùs qui non erat.
Quaecunque volucris aërem, terram fera,
Vel Piscis undas habitat, illius omnia
Parent habenis: tota quà tellus patet
(75) Unius ager est: quaeque possideat sola,
Nec ipse novit dominus; & quicquid vago,
Quae varia lucis non suae alternans vices
Refugit in orbem, Luna continet ambitu,
Saevo tyrannus unus imperio premit.
(80) Tantique regni generis ut serie suus
[p. 5]
Superesset haeres, uxor Adamo data est.
Ex osse fictam masculino foeminam
Miratus Orbis stupuit, & Titan novus
Vidisse nîl tàm meminit admirabile
(85) Post se creatum: nunc uterque in florido
Spatiatur horto nudus: omnis abest Pudor
Rudibus malorum: fraudis expers, & doli,
Sincera virtus colitur, & grato Deus
Celebratur ore: nulla securos mali
(90) Vexat cupido: mortis ambo vulnera
Impunè temnunt: Morbus, & Lethi dolor,
Ipsoque vel dolore deterior metus
Fugiunt ab illis. Sorte, Proh, quantum meâ
Sors distat ista! Nos rotanti sidera
(95) Coelo coaevi, non vel ignis proditi
Fervente flammâ, vel tepore volatili
Humentis aurae, non aquâ, aut Terrae gravis
Torpente glebâ, sed sine ullâ corporum
Compage facti maximo aequales Deo
(100) Mancipia poenae vivimus, nec vivimus.
Mors una, quam nec novit humanus timor
Mihi summa voti est; nec, quod extremum est malis,
Licet perire. Media quo tellus loco
Subsidit, ad se gravia quò trahit, & duos
(105) Spatio remotos spectat aequali Polos,
Hîc ora solvit Tartari invisi domus,
Ignota radiis Solis: immensis hiat
Caverna tenebris: ambitu obscuro patet
[p. 6]
Tristis vorago. spissa caligo specum
(110) Occupat inanem. vastus hîc horror silet,
Et ampla vacuo spatia laxantur loco.
Mersum profundis omne Sathánum genus
Latet sub antris: quicquid infensi dare
Potuit Tonantis ira, nos vexat malum.
(115) Sedet repostum mente sub memori scelus,
Animósque duros stimulat, & serus pudor
Semper quietem conscio cordi negat.
Luctus pavórque regnat, & certus timor,
Et herilis ira sequitur: interdum dolor
(120) Mutatur odio, poenae & impatiens reus,
Ut saevus hostis, ardet, & summum putat
Inferre nulli posse, quod patitur, malum,
Miserósque non sic esse, quàm solos, dolet.
Poenam levabit socius: Hedenis licet
(125) Colat arva felix, speque non dubiâ meum
Super astra sibi promittat Adamus locum,
Tutoque conjunx perfruatur gaudio,
Non sic abibunt odia: nec vivax dolor
Deponet iras: Pace sublatâ procul
(130) Perpetua bella pertinax animus geret.
Violenta certam mens aget discordiam
Malum datura. quod malum? quicquid boni
Aetherea servat aula, vel Tellus creat
Amica, quicquid Pelagus, aut aër habet
(135) Gratum, ejus omne est. Bella contemnit mea,
Hostemque dedignatur: in risus suos
[p. 7]
Mea vertit odia: certus, & fisus Deo
Iamjam paratâ tendit ad coelum viâ.
Hoc, hoc videndum est, regna ne summa occupet,
(140) Qui jam tenet terrena. tum demum Poli
Fugisse ab arce pudeat imbellem exulem,
Si, ut dentur alij, regna deserui mea,
Locumque generi pulsus humano dedi.
Perge ira, perge, magna conantem opprime,
(145) Adsitque ab alto Tartari fundo exitum
Quicquid profundâ conditur caligine.
Fauces Averni, & Noctis aeternae Chaos
Adversa superis regna, socijque impij
Unâ ruinâ simul in hostem emittite,
(150) Quodcunque nostrum est. Veniat ignotum Scelus,
Cujusque nos didicimus experti malum
Parere jussis imparata Superbia.
Adsit rebellis maximo impietas Deo,
Gravis adsit Error, adsit Ambito nova
(155) Rerum novarum cupida; non illex gulae
Desit libido, vana nec falsi fides,
Levitasque rebus credula in non cognitis.
His his ministris noster utetur dolor.
Quaecunque pestis Tartaro obscuro sata
(160) Blando Cerastas lubricos vultu tegis
Hoc agite: poenas poscite exilij graves,
Ruptoque Averni carcere, & nigri specus
Portis ahenis, latiorem invadite
Telluris orbem: pectus Adami malis
[p. 8]
(165) Concutite, cesset nulla peccato manus.
Ubi laetus hortum lambit Euphratis latex,
Quocunque spectes media ramos exserit
Arbos, opacis lumen admittens comis.
Ubique grato poma pendent pondere,
(170) Curvantque matrem: fulvus his auri color
Delectat oculos, spemque non vanam facit
Placere gustu posse: sed vetuit Deus
Tangi, nec ullâ passus est carpi manu,
Scientiamque tam malorum, quàm boni
(175) Poenam severus statuit, & sanxit minis:
Nam mancipatus nunc homo virtutibus
Ignorat omne crimen; in medio tamen
Utriusque positus, cum volet, flectet viam.
Quocunque vento flante poterit libera
(180) Pelli voluntas: parte dimidiâ nocens,
Qui velle potuit, esse coepit. Spem mea
Capit ira: rectâ si recedens semitâ
Semel caducos devium per tramitem
Gressus movebit, gemina & animae, & corpori
(185) Decreta mors est. Poma si vetitae arboris
Gustabit unquam, subitò in exitium ruet,
Poenasque socius, Tartari & novus incola
Pro perpetrato scelere communes dabit.
Accingere ira: si moveri vir potest,
(190) Tentetur ipse: si moveri non potest,
Tentetur eius uxor: hoc prosit mihi
Non esse solum. Foeminae ingenium leve,
[p. 9]
Negligere jussa facile, nec coepti tenax
Variatur ultro, plurimum indulget sibi,
(195) Majora semper spe superbâ praecipit,
Amatque solum, quo caret: prae incognitis
Antiqua sordent: displicet, quod non novum est.
Sortis beatae taedium, inconstantia,
Spes vana, Pomi dulcis aspectu color,
(200) Gustus cupído, quod volo spondent mihi:
Spondet sine illis Mulier, apta author malis.
Sed audietne, quem sibi infensum putat,
Mihique vacuas hostis aures porriget?
Pax offeratur: mente depositum piâ
(205) Simuletur odium: qui palam laedit, juvat.
Gestare nescit odia, quisquis non tegit.
Facile est amorem fingere, atque optans sibi
Mentitur ipsi. Credula est spes improba.
Dicam futuros Numini summo pares,
(210) Novosque Divos. Forté non possent capi,
Nisi magna vellent capere: stat facilis fides
Sequuta votum. Si tamen firma in bonum
Haeret voluntas, si mihi facilem negat
Inimicus aurem, forma sumetur nova.
(215) Non oculus ullus Daemonum cernit genus,
Non aliqua tangit dextra: nîl sensus suum
Reperit in illis. Forma materie carens
Simplexque species alia quaevis corpora
Assumit, & sic sensui foris obvia
(220) Dat se videndam. Consilî sapiens mei
[p. 10]
Serpens minister fiat: animal callidum
Servire fas est spiritus vafri dolis.
Anguis per horti lubricum repens solum
Ignotus ibo: lingua sermones seret
(225) Trisulca: verbis virus inflabo meum,
Et qui venenum maximum spirat draco
Majus loquetur: utraque tentanda est via,
Fallamque, geminâ fraude sub amico virum,
Evam sub angue. Stabo & urgebo scelus,
(230) Regamque edentis ora, carpentis manus.
Quid adhuc moramur? ista quae lucet dies
Homini parem me reddat, aut hominem mihi.



CHORUS.

Anapaestici Dimetri &
Monometri.

QUisquis ab alto culmine rerum
Infrà se humili sede locatos
(235) Despicit audax, videat ne mox
Urgente suam mole ruinam
Pondere sidat: gravior semper
Casus ab alto est. Leviùs contrà
Leviora cadunt. Sequitur major
(240) Cura beatos, quò plus nactos
Plura timentes.
Qui modo magni civis Olympi
Aurea coeli templa tenebat
[p. 11]
Nunc occlusus, tristique specus
(245) Conditus umbrâ poenâ nunquam
Pereunte perit, soloque Deo
Antè inferior, dum minor uno
Esse recusat, nunc suprà se
Omnia cernit.
(250) Quanto praeceps cecidit lapsu
Qui priùs almâ luce coruscus,
Quique aetheriâ splendidus aurâ
Stabat in ortu! Talis Eoâ
Parte dieï fax Luciferi
(255) Praevia Solis grata sereno
Lumine fulget, quae mutato
Nomine surgens dux tenebrarum,
Noctis & atrae signifer exit
Hesperus idem.
(260) Quid in exitium ruiture tuum
Rerum authori parere negas,
Cumque obtigerit res quae potuit
Maxima, frustrà majora paras?
Hoc esse, quod est solus, qui te
(265) Facit esse cupis. Pugnas illi
Cuî nihil obstat.
Extimus orbis complectentis
Caetera coeli, quem felices
Habitant turmae, celebransque suum
(270) Sub mille Choris vox grata Deum,
Quem nec celeri turbìne versat
[p. 12]
Lex redeuntis certa diei,
Nec qui Lunae variat formas
Menstruus ordo, nec qui celeres
(275) Tempestatum labente vices
Digerit anno, sed perpetuâ
Tenet immotum statione quies,
Propé tunc visus nutare 1oco est,
Dum male Sathan movet aetherias
(280) Transfuga sedes, bellumque ciet.
Sensit turbas Sphaera rebelles,
Totusque nefas horruit aether,
Geminique Poli tremuêre malis,
Nec benè firmus substitit axis,
(285) Et Naturae facie versâ
Metuit tingi Cynosura salo,
Metuêre graves Ara aquilones,
Heliceque Notos.
Ipse inciperet mox Aegoceros
(290) Laxare diem, Cancerque breves
Ducere noctes, Solque in tenebras
Capiens regnum tradere lucis
Iura sorori, nisi magna Dei
Iussa capessens sumpserat audax
(295) Arma Michaël. Ille rebelles
Domuit turmas: ille tenaci
Compede vinctas jussit superis
Migrare locis, & praecipites
In Tartareas depulit umbras.
[p. 13]
(300) Illius armis prostrata jacet
Furiosa cohors, quae poenarum
Monet exemplo potiora sequi.
Eheu satis est. Haec mala finem
Dent criminibus, dent supplicijs,
(305) Nec quem in bivio dubium versat
Vitij labes, haerensque pio
Pectore virtus deflectat HOMO
Trepidum recto de calle gradum,
Possit ut illo sata progenies
(310) Tandem coeli vacuum exilio
Supplere locum.
Continue

ACTUS SECUNDUS.

Adamus    Angelus

Trimetri Iambici.

DIes tenebras legis aeternae vice
Fugans resurgit: Certus ordo temporum
Solis reducit aureum terris caput:
(315) Stellis fugatis majus exoritur jubar;
Nox jussa luci cedit, & Phoebo soror.
O quantus ille est, cujus ingenti manu
Coeli rotatur axis, & turbo celer
Refert Olympum duplici fultum Polo,
(320) Vastumque mundi pondus aequalem trahit
Retrahitque in orbem! Sidera authoris sui
Secuta legem temperant anni vices,
[
p. 14]
Titan coruscis explicat lucem comis,
Et Luna ducens mille stellarum choros
(325) Tenebrosa noctis rumpit. Aetherei sacer
Sonus ille motus cantat artificem manum,
Omnesque stellae celeris ad coeli modos
Plaudunt choreis: Ipse nos Mundus monet
Servire rerum conditori, nec sinit
(330) Haerere terris: supera nos rapit in loca,
Mentesque proprium ducit ad primordium.
AN. O te beatum, cujus in praecordiis*
Imago magni nobilis fulget Dei,
Et cuî, quod unum maximium & summum bonum est,
(335) Rationis usus cum Dei cultu datur.
Adame, quantum cerne praestes caeteris
Rebus creatis: Saxa & hos lapides vide:
Sunt ista, quâ tu maximi authoris manu
Formata: nullos sed quibus tribuit parens
(340) Natura motus: Arbores quas aspicis
Foliis virescunt, & suos fructus ferunt,
Annisque crescunt, rursus & senium morâ
Patiuntur aevi: nulla delectat tamen
Plantam voluptas, nullus excruciat dolor.
(345) Pisces, feraeque, & alitum altivolans genus
Vident colores, audiunt vocem & sonos,
Capiunt odores, pabulum gustu probant,
Munusque in illis tactus exercet suum:
Nocitura discunt fugere, quae prosunt sequi.
(350) Sensu trahuntur: Non habent mentem ducem,
[p. 15]
Nec cogitata mutuis sermonibus
Capiunt, feruntque: nulla Relligio Deum
Demonstrat: omnis in brevi vitâ est salus.
Tibi praeter illa mortis expers & mali
(355) Anima tributa est imperatrix sensuum.
Laudum suarum te Deus testem sacris
Parere jussis voluit, haec lex est data:
Tibi benignus reliqua, te fecit sibi.
AD. Deus est profectò, cujus & terra, & fretum,
(360) Et utraeque Phoebi sentiunt Numen domus.
Praesentia illi cuncta: principio carens
Fini carebit, ipse principium simul
Finisque rerum: cuncta mille à seculis
Futura cernit: Fecit omnia, & omnibus
(365) Factis opiferâ prospicit prudentiâ:
Non corpus illum claudit, aut servat locus:
Sed ubique vivit, omnis expers termini:
Origo veri, Fons boni, Sapientia
Regina mundi, quae potest quicquid cupit.
(370) Coelum ille in orbem versat, & Terram suis
Firmat columnis: ille, quodcunque est grave
Depellit: idem, quod leve est sursum trahit,
Motuque motus ipse principium caret:
Nunquamque variat unus: attamen in tribus
(375) Subsistit unus. Est enim rerum parens,
Is qui potenti cuncta moderatur manu:*
Est natus ipso patre ab aeterno satus,
Divina ratio, Mens patris: Lex omnium,
[p. 16]
Sermoque, cuius incomprehensâ fuit
(380) Virtute factum quod prius fuerat nihil:
Utrumque Sancti Spiritus Concordia
Amorque jungit: Tresque sunt Unus Deus.
AN. Quam multa paucis, Magna parvis vocibus
Satis explicasti, quantaque ingenij tui
(385) Mensura summum pectori insculpsit Deum,
Quem novimus parte: perfecto modo
Deus ipse novit, seque dum capit, & cupit
Pleno, quod alijs dividit, fruitur bono.
Deus ipse Mens est, universum quae replet
(390) Superatque mundum: caepta nullo tempore
Nulloque desitura: Quod verum est videt
Etiam antè, quàm sit: vult bonum, caussa est boni.
Procul hinc remoti, proximi certè tamen,
Sumus per illum nos ministri coelites,
(395) Animaeque vestrae. Quippe respondet locis
Pars nulla nostri: dividi nec possumus:
Tamen hîc, vel illic esse recte dicimur,
Non simul ubique: & anima nobis quamlibet
Infusa membris tota inhaeret singulis,
(400) Quà corpus illud, non & ulterius patet.
Nostrae actioni temporum non competit
Mensura, semper non idem facimus tamen:
Incipimus, & desinimus: haec absunt Deo.
Ab eo creati mortis immunes sumus.
(405) Non vera scimus integrè, non omnia,
Nihil futuri. Nostra rebus de bonis
[p. 17]
Pendet voluntas: Mente ab illius bonum.
Adame nobis maxima est foelicitas
Hoc velle solum, quod Deus vult, & facit:
(410) Parere jussis, spontè rectori obsequi,
Laudare justum, patrem amore prosequi,
Et discere illum quem nihil rerum latet.
Vis conditorem nosse? rebus conditis
Utere magistris; quicquid est index Dei est.
AD. (415) Cum nîl fuisse tot feras, pisces, aves,
Ipsumque me, Telluris, & Coeli globos,
Solemque, Lunamque, ante perpaucos dies
Tacitus revolvo totus extra me feror,
Stupidusque rerum miror artificem Deum.
(420) Age, si vacabit, (scire nam perfectiùs,
Quae facta fuerint ante me factum potes:)
Narra petenti, quo modo, quoque ordine,
Tam magna numeris machina impleta est suis.
AN. Gemina ante tempus omne, cum solum foret
(425) Nil praeter ipsum, corpora effecit Deus,
Moli priori conditae simplex erat
Materia: partes mutuo aequales sibi,
Perfecta species, orbis in justi modum
Rotunda, nullis angulis protuberans
(430) Ne discreparet finis a primordio.
Natura nullas motuum patiens vices,
Secura lethi, non timebat deteri,
Tantum revolvi prona, nec mutans locum,
Referebat orbes sempiterno turbine
[p. 18]
(435) Dimensa tempus: Magna coeli Machina
Pendebat axi fulta, cui gemini procul
Fines utroque terminabantur Polo.
Concava profundae Molis intra viscera
Latebat expers Lucis, & formae Chaos,
(440) Quod cuncta possis dicere, & possis nihil.
Depressa nondum gravia tunc secesserant,
Nec levia superos evolarant ad locos:
Sed mixta liquidis sicca, frigida fervidis,
Confusa magnis parva, duris mollia
(445) Cumulo latebant: cuncta quae sunt effici
Ex mole poterant, cuncta formis perfici.
AD. Iacuitne inanis illa materies diu,
An subitò species rebus effulsit sua?
AN. Non illud una singulis formis opus
(450) Perfecit hora: quippe lapsu temporum
Digesta varios cuncta ceperunt gradus.
Pars ista medio, quam tui calcant pedes,
Confinis axi pondere oppressam suo
Terram recepit: illa primò turbidis
(455) Submersa in undis delitescebat salo
Cincto tenebris. Subitò divinâ manu
Formatus aër cursibus liber vagis
Incubuit undae. Flamma tantùm splendidae
Ministra lucis deerat: Umbrae Machinam
(460) Densâ tenebant conditam caligine.
Itaque ex capaci Mole luciferum Deus
Secedere Ignem jussit, & jusso obsequens
[p. 19]
Secessit ignis fervidus, siccus, levis.
Quaterna nondum ceperant sedes suas
(465) Principia: nondum clauserat littus Mare,
Aërve terram concavi specie globi:
Natura nondum proximo Lunae loco
Ignem locarat: qui simul in auras Chao
Abijt relicto, non in excelsum fuit
(470) Redactus orbem, flamma sed massam in rudem
Coacta tanquam temerè Eois aetheris
Partibus adhaerens, & citato turbine
Correpta coeli mobili luxit face:
Rursumque bissex tracta praecipiti rotâ
(475) Eadem per horas pristinas parti alteri
Tenebras reduxit, alteri lucem novam.
Sic temperanda noctis alternae vice
Primi diei fuit opus primum dies.
Ad. Quibus illa, si fas scire, disposita est modis
(480) Rerum parens quadriga, quae nunc mutuò
Complexa sese parte ab omni convenit,
Vastumque inane complendo fugat?
AN. Redeunte rebus luce praecepit Deus
Inania auris spatia repleri vagis,
(485) Vastumque vacuis aëra expandi locis,
Qui medius undis separaret ab inferis
Superos madores: ille mandati tenax
Diffusus ultrò in alta secum pendulos
Vexit liquores: ivit ad Coelum vapor,
(490) Ubi nunc librantur onere praecipites suo
[p. 20]
Nubes, & imbrem ventre parturiunt gravi.
Non una regio est Aëris: trina occupat
Distinctus ille spatia: supremum coquit
Contigua flammae fervidae vicinia:
(495) Ibi, qui malorum posteris utinam tuis
Numquam sit index nuntiâ cladis face,
Fulget Cometes: ille siccos halitus
Locus, ille servat siderum labentium
Coelo figuram: Media quà regio patet,
(500) Ibi frigus, humorque habitat, & varij vagè*
Pendent vapores. Patria haec pluvias parit,
Celerisque venti spiritum, cùm despuit
Fervor liquorem, frigus aut medij loci
Praecludit altum flatibus calidis iter.
(505) Ibi tonitruum murmur, & vis fulminis
Corusca magnâ nascitur discordiâ.
Ibi tristis imber algido strictus gelu
Aut in nivem duratur, aut in grandinem.
Inferna sedes quae repercussae trahit
(510) Flammae calorem crassior, nebulas graves
Roremque purum proximo immittit solo.
Sic aëris transire septum duplices
Inter madores alter aspexit dies.
Cumque hîc eâdem luce compulsu Dei
(515) In maria, & amnes se recepissent aquae,
Et destitutis quos inundârat locis
Littoribus iret clausus, & ripis liquor,
Coeloque nudum Terra monstraret sinum,
[p. 21]
Fructus sequenti jussa produxit die.
(520) Quodcunque germen floridos campos tegit,
Et herba succo quae salutifero viret
Tunc jussa primùm crescere est, & vividum
Eijcere semen. Tempore ex illo arbores
Alimenta Terrae matris infixâ bibunt
(525) Radice, semperque Aëris genitabili
Vegetantur aurâ, traditisque in viscera
Crescunt ab undis: sede sublimi trahunt
Ignis foventem cuncta vitalis facem,
Genusque totum planta ne secum auferat
(530) Moritura formae proferunt similes suae.
AD. Veréne quarto credimus factas die
Stellas, & ipsas Solis, & Lunae faces?
AN. Cum per quaternas Mundus aetherius vices.
Repetîsset unde coeperat volvi locum,
(535) Orbis figura subjugem Coeli globo
Aptavit ignem, quodque vacuum liquerant
Aether & aër Circulo spatium suo
Media occupavit flamma: post haec siderum
Opus secutum est: illa non humili ex Chao
(540) Formata nôris, melior & sublimior
Materia genuit astra, naturam parem
Sortita Coelo, cuius infixa in globis
Noctem, diemque lumine illustrant vago,
Horas tenebris, & diei dividunt,
(545) Tollunt vapores coelicae attractu facis,
Serena, & imbres, & procellas praemonent,
[p. 22]
Annoque partes, partibus tribuunt dies.
Bina astra lucent ex solo spectantibus
Majora reliquis: Phoebus ignis fervidi,
(550) Terris calorem reddit in speculi modum,
Rector diei, cujus immensum jubar
Obscurat alia lapsa coelo sidera:
Sed Luna noctis domina fraternum sibi
Furata lumen splendet alienâ face,
(555) Cumque alma Phoebe Solis oppositâ viae
Regione vadit, lumen adversum bibit,
Seseque in orbem redigit, ut plenus nitor
Rumpat tenebras: Solis at complexibus
Cum soror inhaeret, Nox ut illunis silet.
(560) Quantoque propius lumen est Titanium
Majora Lunam damna cornigeram manent.
Haec praeter ambo plura Sphaeris sidera
Infixa varijs quarta conspexit dies.
Bis quattuor sunt astra portantes globi:
(565) Sideribus horum summus innumeris nitet,
Sphaerisque in alijs singulae lucent faces,
Orbe in supremo fasciae latae via
Bissena gestat signa, quae Sol permeans
Nunc Noctis aequat, & diei terminos,
(570) Nunc liberali prorogat lucem manu,
Nunc laxat umbras. Illa habet geminas domus
Septentriones, illa pluvias Suculas,
Verisque, & Autumni indices Atlantidas.
Illic procellis tumidus Orion furit,
[p. 23]
(575) Flagratque anhelo fervidus mento Canis.
Septem vagantes qui ferunt stellas globi
Istum sequuntur: omnibus motus duo.
Nam concitatus maximi lapsus Poli
Quanquam diurno turbine invitos trahat,
(580) Tamen coactis cursibus contrarij
Ultrò moventur: namque supremi diem
Vis rapida Mundi parte ab Eoâ trahit;
Illos reducit lentus adversos gradus
Ab occidente ad Solis ortivi domum.
(585) Nec una cursus spatia: nam senas quater
Mundus per horas inferos secum globos
Convolvit: illi proximo torpet gravis
Saturnus astro, qui suam bis quindecim
Tardè per annos destinat Caelo viam.
(590) Inferior illo Iupiter ter quattuor,
Vicinus annos Mars sibi indulget duos.
Sol sequitur illos annuo cursu suum
Mensurus orbem: certa nec Solis comes
Lucifera stella, parva nec fax Mercurî
(595) Majora poscunt spatia; quîs cunctis subest
Contenta Phoebi menstruo cursu soror;
Haec cum videret opera, qui fecit Deus
Laudans probavit. AD. Quae feras, Pisces, aves,
Iumenta, & angues vidit effingi dies?
AN. (600) Ubi secundam Phoebus accendit facem
Iussit per amnes, Numen, & vitreos lacus,
Lunaribusque reflua momentis freta
[p. 24]
Natare Pisces: Iussit & volucres citis
Secare pennis aëris liquidi vias.
(605) Ergo creavit monstra foecundi maris
Immensa cete; & omne squammigerum genus,
Alisque fultum: mille species singulis,
Faciesque generum mille Naturâ suos
Prodente luxus: singulis anima est data,
(610) Quae forma princeps corporum est viventium,
Quae sentit, auget, vegetat, alit, & procreat.
Nam cum videret magnae opus dextrae Deus
His allocutus comprobavit vocibus:
Alimenta in usus quaeque sumentes suos
(615) Majore mole crescite, & numeros quoque
Augete vestros sobole, et ovis insitas
Excludite animas, quaeque mistis sexibus
Deposita in alma condidistis viscera,
Servate justo redditura in tempore,
(620) Innumerae ut ab humo suspici possint aves,
Vastique Pisces impleant undas sali.
Sequente luce, sexta quae Mundo fuit
Tertiaque Phoebo, caeteris animantibus
Tibique prima, Conditor jussit Deus
(625) Centum cavatis ire ferpentes vijs,
Centum veneni genera, si Numen sinat,
Vitanda cautis Iussit incultis feras
Errare silvis, pascere & viridantibus
Armenta campis, cuncta spectant patriam
(630) Quae prona terram, nec suos audent Polo
[p. 25]
Monstrare vultus, atque coelestes domos
Contrà tueri fixa perpetuùm solo.
Adame tantum est haec quod à te differant,
Quem vultus ipse destinat majoribus,
(635) Te, cùm creâsset imagine imbutum suâ
Deus, quievit septimâ sanctâ die
Fecisse fassus ultimo majus nihil.
Sed ad te euntem conjugem video tuam
Abibo, quo me munus appellat meum.



EVA.    ADAMUS.
Trimetri Iambici.*

(640) O Sempiterno foedere auspicijs Dei
Mihi juncte conjunx longiùs praesentiâ
Tuâ carere justa me pietas vetat,
Amorque sanctâ corda succendens face.
AD. Consors cubilis cuî meis ex ossibus
(645) Composuit ossa, cuî maritali Deus
De carne carnem finxit, ut redeat suum,
Quod inde natum fuerat, ad primordium,
Quàm benè putavit, nulla quem fugiunt Deus,
Non posse verâ me frui sine compari
(650) Felicitate: semper animos dulcior
Tangit voluptas, sorte quam gratus pari
Socius frequentat: ista natura est boni,
Communicari gaudet, & multis suo
Prodesse fructu: nemo participi carens
(655) Vivit beatus. Solus & felix dolet.
[p. 26]
Cum liberali cuncta rerum Conditor
Mihi bestiarum genera tribuisset manu,
Quibus arbitratu nomina imposui meo,
Deesse visa est socia, quae solo foret
(660) Diversa sexu. Tunc Dei immissus manu
Omnes mihi artus altus invasit sopor.
Somno jacebam pressus, & torpor gravis
Sensus ligabat, spiritusque ex intimo
Pectoris anhelans capitis officijs dabat
(665) Vacationem: dumque securum quies
Profunda tenuit, ultimo dorsi loco
Succincta geminis terga quà lumbis patent,
Hâc parte costam corpori eripuit meo,
Vacuumque hiatum carne supplevit Deus.
(670) Ubi recreata membra, qui primus fuit,
Somnus reliquit, ex meis, uxor tua
Formata membris astitit species mihi,
Quam cum viderem, languidos artus adhuc
Stupor occupavit, flamma quem solvit nova,
(675) Et amoris ignis. Posteà omnipotens Sator
Conjugia verbis nostra firmavit sacris.
Augete misti, dixit, Humanum genus
Imago nostra: terra quàm latè patet
Vestrâ regatur sobole: quas Tellus feras,
(680) Aërque pisces gestat, aut undas mare
Imperia vestri sanguinis discant pati.
EV. Felicitatis magna pars, aut unica
Vir est maritae; dulce nunc quicquid mihi est
[p. 27]
Te fine nocebit. AD. Sic amoris mutui
(685) Ut duret ardor, utque communi bono
Aevùm fruamur, nosque deliciae beent
Hedenis almi munus egregium Dei,
lpsum colamus omnis authorem boni,
Primumque amemus, quasque nobis praecipit
(690) Leges sequamur pariter, ut vetitae arboris
Vitare gustum, caeteris liceat frui.
Iucunda quae vox auribus sonuit meis?
Sanctas supremi Regis aetherius Chorus
Laudes celebrat: ex propinquo succinam.



CHORUS
Ex vario Carminum
genere.

(695) ARtifex rerum tibi grata laudes
Mens novo celebrabit hymno,
Testemque magnitudinis
Mundi domum citabit.
Majestas tua gloriam
(700) Induta fulget, laudisque amictu
Decorata sancto lumine splendet:
Aëris vasti cujus expandit
Dextra cortinam, nitidaeque velo
Aureo flammae vestijt orbem.
(705) Tu nubes pluviâ graves
In conclavia dividis, rapidis & instans
Auriga loris flatibus imperas
[p. 28]
Vectus alite vento,
Tibi Legati munere fungentes
(710) Silvarum quatiunt superna Cauri.
Sentit Ortus, fentit Occasus
Flammae ministrae vim genitabilem.
Tibi nos ministri, nec minus ventis
Agiles, nec igni rapimur jussa
(715) Exsequi proni tua.
    Te tellus tibi fixa tremit: quae turbine circum
Diverso aetherios passa rapi globos,
Ullis ipsa trahi curriculis negat.
Illam prima dies gurgite viderat
(720) Obscuro, & pelagi fluctibus obrutam.
Coelum littus erat: summaque montium
Cinctorum tenebris condiderat juga
Ex lege Oceanus vado.
    Tu subito verbis Deus altitonantibus undam
(725) Cedere jussisti: vix jussa recesserat unda.
Tunc pàrentes Domino fluctus
Fugêre procul: liquêre solum
Telluris aquae, quae praecipiti
Lapsae pulsu vertice ab alto
(730) Inter valles humili primum
Sedêre loco, donec jussos
Tenuêre sinus.
    Inclusum est à te praescriptis finibus aequor
Sublimi ne rursus humum sub gurgite condat,
(735) Terraque delapsis siccum caput extulit undis.
[p. 29]
Natos jugis in altis
Iubes salire fontes,
Quos cum feris bibentes
Sitim levent Onagri:
(740) Ad quod aves sedentes
Dulci canant susurro
Sub arborum comâ.
    Humores pluvios super alta cacumina fundis,
Et procul ex magno despectans infera coelo
(745) Participas terrae depressum è nubibus imbrem,
Ebria quo fructus genitrici prodit ab alvo.
Inde, quo vivunt pecudes, gregesque,
Nascitur foenum: generantur herbae
Mitibus succis, meliorque pastus
(750) Pinguibus crescunt segetes in arvis:
Inde procedent Oleae nitentes
Quoque vis cordis satiata gaudet
Palmitis humor.
    Te succos tribuente suos in montibus altis
(755) Fertilibus Cedri crescent ad sidera ramis,
Quas habitet passer, tremuloque ciconia rostro:
Saepè etiam summâ pendentes abîete nidi
Emittent trepidis pullos super aëra pennis.
Montium alta cacumina
(760) Esse perfugium facis
Capreis silvestribus:
Te jubente cuniculi,
Te jubente vagi petunt
[p. 30]
Concito lepores pede
(765) Scrupeae abdita rupis.
    Luna tuâ formata manu est, quae mensibus annum
Distinguat, reparansque levis dispendia formae
Nunc gemino cornu, nunc pleno fulgeat orbe.
Ipfe etiam certis fulgor Titanius horis
(770) Occidit, et priscae terras cum tradidit umbrae
Ex antris prodire genus monet omne ferarum.
Fulvae feroces tunc catuli leae
Praedae manentes pabula rugiunt,
Potus, & escam voce famelicâ
(775) Deum rogantes: Lucida cum dies
Coelo refulsit silvicolûm cohors
Omnis ferarum nescia conspici
Arboreum redit ad cubile.
    Ipse homo, siquid habet quod agat, ne ignavus oberret,
(780) Invigilat curis intentâ mente diurnis,*
Quas solvit veniens securo lumine Vesper,
Somnum olli, requiemque ferens. O maxima Mundi
Regnatrix lataeque opifex Sapientia terrae,
Tu coelumque, solumque regis: tua maxima (quanquam
(785) Nec facunda satis) cantat praeconia Tellus.
Te te velifero sub gurgite
Magna & parva gerens animantia,
Piscesque innumeros celebrat mare.
Illic luminibus Pistris micat,
(790) Squammigero & fluctus dorso subit,
Ludentique secat tergo freta
[p. 31]
Artificem testata manum.
    Sic quicquid tuus Orbis habet
Pendet à dominae gratiâ dextrae:
(795) Ad tuos pendent animantia nutus:
A te rapaci destinata morti
Amittunt vitam.
Iustis temporibus pabula bestias
Nutriunt tuâ tribuente dextrâ,
    (800) Quae sua cum bona liberali
Dividet cumulo satiantur omnes
Pecudes, feraeque. Simul opiferam
Avertes faciem, difficilique vultu
Intueberis, recedet
(805) Spiritus vacuas in auras,
Destituetque inane corpus,
    Quod repentè agitari
Reciprocanti desinet halitu,
Tenuemque sese in pulverem vertet:
(810) Rursumque tui Numinis aurâ
Favente gravidis foetus ab alvis
Nascentur, quae suum
Non sinant genus interire,
    Terra recentes
(815) Ut pro interemptis capiat colonos.
Donec Sol reparator Eoi
Varijs vicibus saecula volvet,
Donec obscurâ nocte micantes
Cingent rotatum sidera Mundum,
[p. 32]
(820) Numinis laudes resonabit Orbis.
    Divina Scilicet
Nullis majestas interibit annis;
Ipsum, ipsum capiunt gaudia cum videt
Machinam tantam, quam magnus opifex
(825) Ante septimum effecit diem.
Illius Tellus concussa nutu
Trepidat, tactique montes
Piceo fumo
Aéra involvunt: nebulasque vertex
(830) Halat. & crassos agitat vapores.
Astra dum septem libero cursu
Coelum rotabit, non desinemus
Rerum parentis celebrare nomen
Vagâ septisoni carminis Harmonjâ.
(835) Accinamque modis sacris
Indulgere juvabit,
Gandioque maximo
Tollere in astra Deum.
Si quid erit malorum
(840) Benignus ille tollet,
Sanctorumque Chorus modulabitur omnis ALLELUIA.
Continue

ACTUS III.

SATHAN.    ADAMUS.

Trimetri Iambici.

HOstem superbis pedibus adversos mihi
Gressus moventem video: jam Tempus meis
Se praebet iris: obvius tantum mihi
[
p. 33]
(845) Adamus ultrò vênit, & solus quidem.
Coelicola monitor liberum socio latus
Deseruit, odijs commodus nimium meis.
Nodis inextricabilis fallaciae
Vinctum tenebo: ritè disposui plagas:
(850) Amore ficto facilis ambiguo dolo
Quaeratur aditus. Lentus inimicum vides
Sathan, nec illum dente discerpis fero?
Fraenum recusat impotens animi sui.
Sic ille magni summus armenti metus
(855) Quoties bovem scrutatur, & longè lupus
Vestigiorum perlegit tacitus notas
Silet, & citatum sustinet tardus gradum:
Ubi praeda rursum propior ante oculos stetit,
Majore cursu sequitur, & villos quatit,
(860) Rictuque pandit ora, nec patitur moras.
Ubi spes refulsit, ira difficilis tegi est.
Tamen est tegenda: semper armatos minûs
Provisa feriunt tela: simuletur fides.
Terrestris orbis rector, & princeps freti
(865) Adame, dextram liceat amplecti tuam.
Quò saeva torques lumina, & gratos mihi
Avertis oculos? Renuis oblatam fidem?
Et me Tonantis dextra tibi non disparem
Formavit, & me fulgidus civem suum
(870) Conspexit aether. Testor immitem mihi,
Tibique amicum, fortè nec semper, Deum,
Mihi mille amicos, cum beatus viverem
[p. 34]
Fuisse, quem nunc tota destituit cohors
Secuta fortem. Tu, rogo, clementior
(875) Miserere miseri; supplicem dextram vide
Securum amoris pignus, aeternum mihi
Promitte foedus. Quid sacrum quassas caput?
AD. Deo rebellis, perfide, execrabilis,
Procul nefandos corpore à puro amove
(880) Tactus: amicus est mihi quisquis Deo.
Tu sempiternis propter horrendum scelus
Damnate poenis procul ab aspectu fuge
Pij, & beati. SA. Gerere quid tandem juvat
Inimica semper odia? Si nescis, malum
(885) Est mentis ira, pervigilque animi dolor:
Invidia, luctus, cura, tristitia, & metus,
Odiúmque nullos ista felices premunt.
Miseros perurit ista carnificum manus,
Et pertinaces: Semper in melius trahi
(890) Sors est beati. Pone nunc iras truces.
AD. Seges ante multo mergite in coelestibus
Metetur arvis, Terra sidereas faces
Rotata tollet, proferet flammas mare,
Dabit ignis undas, antè vel caput in suum
(895) Sursum relapsas volvet Euphrates aquas,
Vel pronus amnis Tigrin in fontem feret,
Quàm Pax, amor, fidesque cum Coeli exule
Mihi sit ulla. Qualis agnos cum lupis
Concors societas jungit, inter nos erit,
(900) Dum lucis ortu vecta purpureis rotis
[p. 35]
Aurora surget, Noxque dum stellas feret,
Dumque ego beatus, tuque dum infelix eris.
SA. Fortis potenti pugnet: in miseros potest
Qui bella gerere, spiritus humiles gerit.
(905) Princeps ferarum nunquam in imbelles Leo
Desaevit agnos: non boves rictu petit.
Adversus urso bellicas tollit jubas,
Orisque hiatum pandit, & dentem asperat.
Nocere tibi me posse si credis, metu
(910) Depone bellum: si minùs credis, tamen
Depone bellum, nec tuis dignum puta
Odijs, sed ultrò pacis oblatae fidem
Suscipe: clientem perditum felix fove.
AD. Non esse dignum te meis odijs puta,
(915) Sed minùs amore es. SA. Non ità abjecti sumus
Adame, nec te vana fallat opinio,
Ut non amicis mente, consilio, aut ope
Prodesse liceat: abstulit sortem Deus
Quam potuit, animis pristinum mansit decus,
(920) Et cor profundâ providum sapientiâ.
Sunt reliqua nobis regna, sunt vires suae,
Multa & potestas. Deus ab aetheriâ tonans
Se jactet aulâ. Melius imperium tibi
Tellus fretumque cessit: at nobis loca
(925) Inferna parent. Subditum pedibus tuis
Regnum tenemus. Regitur umbriferum Chaos
Sceptris sacrorum Daemonum. Tua sic meis
Imperia sunt vicina, regnemus simul.
[p. 36]
AD. Quod Terra Sceptris paret & Pontus meis
(930) Donum est Tonantis, mutuâ qui me fide
Sibi obligavit: non ego illius cliens
Alios clientes quaero, non socios mihi,
Contentus istâ sorte quam tribuit Deus,
Damnumque censens omne cum vitio lucrum.
SA. (935) Oblata ab aliquo quis recusat munera?
AD. Quemcunque non tàm dona, quàm donans juvat.
SA. Perpetua gerere bella prodest nemini.
AD. Mihi quid nocebit? nîl timens, spero nihil.
SA. Misero quod est necesse, felici expedit.
AD. (940) Relligio quod permittit id solum expedit.
SA. Ferire foedus ecqua relligio vetat?
AD. Communionem criminis foedus vocas?
SA. Quodcunque nostrum est fiat hoc pariter tuum.
AD. Vestrum daturus, nîl potes praeter malum.
SA. (945) Nunquam nocebo: quà licebit prodero.
AD. Hoc ita futurum quis fidem faciet mihi?
SA. Promitto, polliceor, paciscor, spondeo.
AD. Desertor, exul, perduellis, perfidus.
SA. Iurabo magni Numen aeternum Dei.
AD. (950) Qui jam, quod in te est, aetheris regno caret.
SA. Si fallo, semper ira me illius premat.
AD. Paenam timebis, qui nihil pejus times?
SA. Iuvare socios soleo. AD. Sic, simul ut ruant.
SA. Quia pertinaci fretus insipientiâ
(955) Pacem recusas, odia nunc primum mea,
Irasque disces. Semper immites dolos
[p. 37]
Versabo: semper hostis instabo tibi:
Nullus vacabit fraude, vel bello dies,
Nec coeptus unquam cedet ex animo furor,
(960) Ut qui negasti foederis consortium
Patiare poenae. Parta, jam parta ultio est.
AD. Saevi, feroci, dum libet, nec bellicas
Leges recuso, nec tuas metuo minas,
Cui sagittis cor tuis impervium
(965) Divinus ambit triplici scuto favor.
Deum timere, nec aliud tutissimum est.
Exul recede. SA. Vos quoque exilium manet.

CHORUS.
Asclepiadei.
EUphrates Capoten nate sub ultimum
Montana Armeniae qui per agrans loca
(970) Tauro nubifero laberis obvius,
Qui vires reparans Cappadoce in solo,
Primùm flumineo victus ab impetu,
Praeceps occiduas quà ruis in plagas
Invitum pluvios diripit ad Notos,
(975) Ripis non alibi nobilioribus
Inclusum poteras volvere gurgitem,
Quàm quà delicijs sacra perennibus
Heden quadruplici lambitur alveo,
Tellus pinguis ubi, glebaque densior
(980) Amnis temperie diluitur tui.
Mundi illic opifex dextera fertile
Ornavit varijs arboribus nemus.
[p. 38]
Pendent de gravidis poma parentibus,
Et ficus virides, prunaque mitia,
(985) Et cum Crustuminis castaneae piris.
Nux illic bifido tecta putamine
Incumbit folijs, junctaque amygdalis
Insultant rubidis mespila frondibus.
Sunt mites cerasi, fragaque moraque
(990) Ambo purpureis tincta coloribus.
Horti sed medij quà regio patet
Binas Omnipotens condidit arbores:
Vitam haec perpetuam denotat, altera
Praesignat duplicem planta scientiam:
(995) Quam carpi vetuit, ne meritam trahat
Mortem culpa gravis: nam dolor, & labor,
Cum curis miseris, & senium grave,
Ac mors, ac aliud, si quid erit mali,
Contingi vetito cortice delitent.
(1000) Adamus platani suppositus comae,
Et vinctus viridi tempora laureâ,
Nudus cum tenerâ conjuge, cum libet
Ripis Assyrij fluminis assidens,
Sacro dulcisoni carminis alite
(1005) Divinae celebrat mira potentiae.
Auditis volucres cantibus advolant:
Certant dulce sequi carmen aëdones:
Euphrates tacito murmure consonat,
Quotquot sunt fluvijs sorte beatior,
(1010) Non illum superat Nilus in aequora
[p. 39]
Qui septemgemino funditur ostio,
Exundante Pharum gurgite qui rigat:
Non telo citior currere missili
Tigris contiguo proximus alveo.
(1015) Non qui per calidam labitur Indiam
Ganges aurifero flumine nobilis.
At vos ô homines, (si benè pergitis
Felices nimium!) parcite, parcite
Iussum legiferi spernere Numinis,
(1020) Nec fructus vetitâ carpite ab arbore
Omnis matre mali. Magna rebellibus
Semper poena comes. Cernite Tartari
Clausos sollicito carcere Daemonas
Depulsos patrij finibus aetheris.
(1025) Si sunt grata Dei munera, si timor
Non dêest in Dominum, non amor in patrem,
Aeternum dabitur vivere; sic genus
Vestrum perpetuâ sorte beabitur:
Sic & cum geminis pacta parentibus
(1030) Contingent similes federa posteros:
Transcurret Domini gratia perpete
Haeredum serie, nec minor est Dei
Prospectura pijs cura minoribus.
Continue

ACTUS IIII.

EVA.    SATHAN.

Trimetri Iambici.

QUod illud animal tramite obliquo means
(1035) Ad me volutum flexili serpit viâ?
[
p. 40]
Sibila retorquet ora setosum caput,
Trifidamque linguam vibrat: oculi ardent duo.
Arrecta cervix surgit, & maculis nitet
Pectus superbis: caerulis picti notis
(1040) Sinuantur orbes, tortiles spirae micant
Auri colore: lubricus longos sinus
Tendit volumen, terga se in gyros plicant.
Nunc se reclinat flexile in collum caput,
Retroque spectat, quodque caudae proximum
(1045) Nodatur agmen lumine adverso videt.
Quodcunque tandem est, propius huc ad me venit,
Pronos propinquâ fundit anfractus viâ,
Longosque tractus pedibus advolvit meis:
Attollit ora: miror an queat & loqui.
SA. (1050) Utilia certè proloqui, & possum tibi,
Et non omittam. Gratulor vestris ego
Cessisse regnis, quicquid immenso ambitu
Spatiosus aër claudit: Omnes bestiae,
Quas Terra, vel quas pelagus aut aër habet,
(1055) Gaudemus illâ sorte: res est maxima
Parére natis non feros dominos pati,
Sed jussa capere humana: si quando regit
Ratio regentes, servitus est libera.
Miramur unum hoc, omnis authorem boni
(1060) (Nam sic vocari gaudet) istis fructibus
Vetuisse vesci. Tanta quae menti sedet
Invidia? Qui Telluris imperium dedit
Is vos nec uno patitur horto perfrui?
[p. 41]
EV. Quascunque plantas istud arbustum gerit,
(1065) Quoscunque fructus, usibus nostris gerit.
Hortum per omnem, queîs libet, vesci licet.
Sed arbor una, quà Nemus medium patet,
Vitanda ramis poma curvatis gerit.
His abstinere Lex monet magni patris,
(1070) Ne fortè vitae consequamur terminum.
SA. Ne crede pomi unius ob dispendium
Debere certam protinus mortem sequi.
Petire poterunt, perpeti vitae Deus
Quos destinavit? Fata res omnes agunt:
(1075) Praevisa tantum facimus, & ab alto venit
Quodcunque patimur. Scripta divinâ manu
Decreta durant semper, & recto suis
Connexa caussis cuncta vadunt tramite.
Ratus ordo, series certa, dîa necessitas
(1080) Futura cogunt. Si volunt ea vos mori
Effugere non est: si negant, decerpere est
Impunè fructum, nullus impendet metus.
Negant profectò: nulla vos lethi manet
Conditio. nullus imminet mortis dolor.
(1085) Mors ipsa nihil est, si mihi credis, nisi
Mutationum perpetes semper vices.
Quidquid creatum est ut sit, id nunquam perit,
Peritque semper: Lethifera quaevis dies,
Natalis eadem est rursus: haec contraria
(1090) Pugnant per omne tempus, & vincunt simul.
Mors ipsa vitam, & ortus interitum trahunt.
[p. 42]
Quod rere poenam id esse Naturae scias.
Metuere lethum non decet: poteris mori
Certè, & renasci in melius: haec lex corporum est,
(1095) Perfectiorem semper ad sortem trahi.
Sed forsan animam morte plectendam putes.
Deteriùs erras: Anima non didicit pati,
Sed agere tantùm. quod perit sensim perit
Membris solutis: anima nec partes habet,
(1100) Nec ulla damna temporum patitur moris.
Subsistit in se, nec foris vitam petit,
Quam tribuit: ipsa sola principium sibi est.
Nec mihi profectò facilè persuadebitur
Damnâsse inusu poma perpetuo Deus.
(1105) Nam quis negarit opera divinae manus
Meritò probanda? Quicquid est, etiam bonum est:
Gratosque rebus singulis fines dedit
Natura cur sint, esse nîl frustrà jubens.
Rebus creatis si putes uti nefas
(1110) Hanc, quae cavenda fecit, accusas manum.
EV. Incerta jussi causa: sed certum tamen
Parêre jusso. quicquid est vetuit Deus.
Memimi, recordor, ista conditio fuit
Praescripta nobis traditâ Nemoris sacri
(1115) Possessione, ne boni simul, & mali
Magistra nostras planta pollueret manus.
Dare quenque jus est muneri legem suo.
SA. Cur non & illam muneris legem dedit,
Cum Terra vestris, cum juberetur salum
[p. 43]
(1120) Parêre Sceptris? aliqua magnae portio est.
Telluris arbos, dona quae facit irrita.
Si licet, & aequum est muneri semper suo
Detrahere partem, nulla tandem gratia est.
Totum redire dona repetenti potest.
(1125) Mutare factum parte nec minimâ decet,
Si liberalis semper, idemque est, Deum.
Perpende cuncta: majus & secretius
Aliquid necesse est subsit: indubiè subest.
Invidit illud, quod latet fructu, bonum,
(1130) Scientiamque, quae bonum miscet malo,
Servare soli conditam voluit sibi:
Pro servitus odiosa, famulatus gravis,
Curari ab illo, sola cuî cura est sui!
Malus est vocandus, qui sui causâ est bonus.
(1135) Utrum videtur, prospicitne, an despicit,
Qui cuncta largo gloriae pretio facit,
Sibi summa servans? O jugum intolerabile!
Quàm satius est non esse, quàm non liberum?
Centum fideles militum coelestium
(1140) Turmas, beata sors quibus crimen fuit,
Et invidendum robur, & paritas minax,
Pepulit Tyrannus, & gravem indixit fugam,
Coelique alumnos inferae densis specus
Damnavit umbris: Quicquid orent supplices,
(1145) Culpamque, si qua est culpa, fateantur suam,
Aures reorum precibus inclemens negat,
Non desituro puniens miseros malo.
[p. 44]
Si nunc recentis imperî primordijs
Altum elevatos graviùs iterum deprimit,
(1150) Quid faciet olim? quam putas subdent facem
Animo insolenti tempus, & regni mora?
Bonum est cavenda discere alieno ex malo.
Si vos amaret, mortis auferret metum:
Si non, quod unum restat, excusso jugo
(1155) Vos vindicate. statis in vestro solo.
Aetheria non hîc aula, non exercitus
Coelestis isto castra disposuit loco.
Accingere animo: Servus aufugiat metus.
Nullum periclum sine periclo vincitur.
(1160) Cum res sit anceps certa res audacia est.
EV. Procul absit: absit hunc ut invidiae putem
Stimulis peruri, & angi ab alieno bono,
Qui tribuit ipse, quique quod libitum est, habet.
Telluris ergo dominus, & dator arborem
(1165) Invideat unam? Dira Sathânum suae
Rebellionis quod luat poenam cohors,
Nihil illud ad me: sed tamen justum puto.
At tu, recense, cujus ingenium feras
Exsuperat omnes, quod putes vetito bonum
(1170) Latere fructu. SA. Nomen hoc ipsum docet.
Animae est voluptas scire, res cognoscere
Bonas malasque: nam malum non est malum
Quà scitur: una haec mentis est felicitas
Species in alijs quae renident singulis
(1175) Congerere in unum, & intus oculis integrum
[p. 45]
Perspicere Mundum, cuncta cum causis simul
Insculpere animo, maximum cujus bonum est
Notitia veri certa, falli nescia.
Nam perspicaci mentis intellectui
(1180) Patet universum, tendit ad finem vigor
Rationis istum, quoque plus invenerit
Minus quiescit id quod ultrà est quaerere.
Ita semper animum cura discendi quatit,
Nunquamque quod habet respicit, sed quo caret.
(1185) Deus unus omnes nec laborans vindicat
Sibi notiones, sponte quae sese offerunt,
Cunctas scit artes, cumque non discat sapit:
Socium recusat: caeteris animantibus
Mentem aut negavit, aut, quod aequè injurium est,
(1190) Mancam, atque mutilam tribuit, & sapientiae
Condît molestâ studia sollicitudine.
Ipsisque vobis, quos sibi promiserat
Similes futuros, istud invidit bonum.
Arripite pacti jura: promissum dari
(1195) Ipsi occupate: quod tenax renuit Deus
Dabit arbor ista, numen arcanum gerens.
Equidem sciebat ille, quâ primum die
Comesta succum poma vitalem darent,
Cessuram ab animo protinus caliginem,
(1200) Caecasque tenebras, nîlque distantes Deo
Vos cognituros, quicquid aut nocet, aut juvat.
Hinc illa lex est quae sacro fructu frui
Vetat: hinc inanis mortis injectus timor,
[p. 46]
Mala ut timentes abstineretis bonis:
(1205) Mihi tu monenti crede: nulla ad jus sui
Sibi vindicandum negligenda occasio est.
Quod non habes tibi quaere, ne perdas tua:
Nunc ille forsan mobilis rector Poli
Eripere, quicquid antè tribuit, cogitat:
(1210) Tu fac, quod ille cogitat: fraudem occupa.
Difficilis est res gloriae custodia
Nisi vetera servans semper acquiras nova.
Concessa nisi quis usque sustineat bona
Ducet ruinam pondus, & dominum premet.
(1215) Captare lucrum, maxima est damni fuga.
Quae res agatur cerne, si quicquam vides:
Ex homine morsus unus efficiet Deam.
EV. Adeone & alia praeter hominum pectora
Ratio occupavit? bruta namque haec bestia est,
(1220) At bruta certè verba non visa est loqui.
Fermè ut prohibitos edere fructus audeam
Facerent & eius pervicax persuasio,
Et mea cupîdo. Fortè melius sensuum
Tamen est dolosas illecebras vincere,
(1225) Quàm se ut voluptas vera nobis subtrahat.
SA. Permitte vanis ne superstitionibus
Te fascinandam, neve naturae tuae
Demens rebella: si quid est placitum tibi,
Puta licere, quoque te sensus rapit
(1230) Sequere, nec ipsi praelium indicas tibi.
Natura tutrix, & parens animantibus
[p. 47]
Sensus magistros tribuit, ut rerum foris
Percepta facies intimarum virium
Illas moneret; profuturae si forent,
(1235) Ut appetitus visa sequeretur bona,
Sin obfuturae, fugeret: haud temere insita
Menti cupido fertur ad finem suum.
Odore, visu, quicquid aut gustu placet
Naturae amicum est: nanque odos, color, & sapor,
(1240) Et si quid istis simile, non per se juvant,
Sed appetitum res ad optandas trahunt,
Desideratis perfrui dantes bonis.
His ducibus utens conde visceribus tuis
Cupita meritò poma: continge arborem:
(1245) Decerpe pendens aureum ramis onus.
Iam restat ori tantum ut admoveas tuo.
Minimum est, quod unum facere te magnam potest.
EV. O dulce pomum, quàm tua haec species meis
Arridet oculis, quàm vel olfactus juvat?
(1250) Utinam soluto te metu possem frui,
Tuosque succos discere, & magnas mihi
Vires, vel uno hoc, quod sub aspectu latent.
Satisne ratio docuit, interitum pati
Corpus nec animum posse, sed vanum metum
(1255) Torquere mentes? satin’ & invidiam Dei
Lex illa monstrat quae vetat pomo frui?
Nonne illud etiam patuit aequalem Deo
Me cognituram quicquid aut gratum juvat,
Aut triste laedit? nonne sensus praecipit
[p. 48]
(1260) Gustare magnam commodi faciens fidem!
Quid hoc quod artus horror incussit meos,
Et ima gelidus ossa perrupit tremor?
Causam timoris nescio: timeo tamen.
Placet admovere poma, sed renuit manus
(1265) Parêre, dextra pondus accusat suum,
Alioque fertur. Fructus à labris fugit,
Et fixa pigris ora sub mális stupent.
Arborque trepido tota subsiluit solo.
Quid agere tentas mulier? authorem boni,
(1270) Qui cuncta fecit, te beavit commodis,
Unamque rebus anteposuit conditis,
Hunc tu paras deserere? res brutas duas,
Hoc reptile animal sequeris, & sensus tuos?
Meliora praefer monita: si nîl te movet
(1275) Timor ille mortis, dona sed moveant Dei.
Nihil ista prosunt? at mali moveat metus.
Perpende utrumvis. Cogita praesens bonum,
Malum futurum. Pendula est sententia.
Mens ipsa dubio trepida consilio labat.
(1280) Quid tamdiu haeres anime, quid te interrogas,
Quid te lacessis, atque consilium diu
Tam facile torques? Vince: nodos disseca.
Diffringe quicquid obstat, & tete expedi.
Expende quantum praemij secum ferant
(1285) Arcana pomi. Quicquid est rerum scies,
Novumque fies Numen: audendum puto.
Humana morsu pendet ex uno salus.
[p. 49]
Non sola tua res agitur; hâc horâ potes
Prodesse mille saeculorum posteris.
(1290) Servosne parere an liberos melius putas,
Homines, Deosne? sors utra est felicior?
Ignoscet ipse fortè si videat Deus,
Mihi videri melius esse nihil Deo.
Quod si severus crimini veniam meo
(1295) Non est daturus, hoc quoque vocabit nefas
Tam propè fuisse: magna delicti mei
Iam pars peracta est: arborem vetitam attigi,
Pomumque carpsi, quodque dicet pessimum
Deliberavi: constat accusatio,
(1300) Faciamque nîl ut pejus, inscribet dicam
Quod poenè feci. Quid juvat cum ceperis
Labare retrò trahere pendentem pedem?
Res est inepta, & stulta peccati modus.
Culpam per aliam tuta fit culpae via.
(1305) Aut me superni lege spretâ Principis
Divina faciet laesa Majestas ream,
Aut crimine ipso criminis felicitas
Absolvet: hoc, hoc potius eligere est meum.
Iam dextra manus perfice, atque ori admove,
(1310) Iamdudum hianti, quicquid hoc pomo latet:
Tuque os beatâ recipe fructum ex arbore,
Ut mox receptum ventris immittas cavo.
O persuavis gustus, ô tenero sapor
Gratus palato, quàm tuus succus juvat,
(1315) Quàm me beâsti! restat hoc unum modò,
[p. 50]
Tanti ut maritus particeps fiat boni.
SA. Fiat profectò. plurimum dices meis
Debere monitis, cùm, quod est res, senties.
Scies bonum, sciesque, ne dubita, malum:
(1320) Hanc auferet tibi nulla notitiam dies,
Similesque matri liberos paries suae;
Iam se recludent lumina, & quod nunc latet
Dabitur tuëri: Quid, precor, majus petas?
Et ecce, (primum sortis indicium tuae)
(1325) Commoda maritum duxit huc occasio.
Ego ad latebras tacitus abrepam meas.
Ad delicatam tu virum invita dapem.



ADAMUS.    EVA.
Iambici Trimetri.

LEntè per omnem, saepè sustento gradu,
Spatiatus hortum, repeto vix serò locum,
(1330) Primum unde nostrae fuerat auspicium viae.
Ab arbore istâ sumpseram primordium
Non desiturae sacra quae vitae nota est.
Exinde lato, ripa quà jacet, ambitu
Reliquas pererrans singularum fructibus
(1335) Satiatus isthuc redeo: nam nusquam obvia
Mihi facta conjunx dubito quo lateat loco,
Et quo petacem prandio expulerit famem.
Fallorne, an ipsam video? propè sistam gradum.
Ubi tamdiu haeres? cujus alimento dapis,
(1340) O socia thalami, corporis vim sustines?
[p. 51]
EV. Haec ipsa viridem gramine imposito thorum,
Haec arbor umbram tribuit, haec etiam cibum.
AD. Quid video? nonne haec illa, quam Deus imperat
Vitare, cujus fructibus pasci vetat?
EV. (1345) Adame, sic est: vetuit attingi arborem,
Fructum caveri jussit: hoc ipsum fuit
Cur non caverem: Cerne, quàm rutilus color
Praestringat aciem luminum: Ecquid tu putas
Intus latere, si foris tantum est boni?
AD. (1350) Gelidus per artus vadit excussos tremor,
Exanguis asto, crinis erectus riget.
Vix ipse valido spiritus gemitu viam
Perrupit: omnis adsit huîc miraculo
Spectator Orbis: ipse homo gemit, & tremit.
(1355) Quod facinus aures pepulit? haud vanas Dei
Percipio leges: Ipse jam videor mori.
EV. Non est, marite, crede cur trepides: nihil
Est perpetratum, quod citet suspiria.
Quin potius aude tu quoque, atque hilaris cape
(1360) Tibi conjugali traditum pomum manu.
AD. Egone ut supremi jussa contemnens Dei
Purus profanam te sequar, vir feminam?
EV. Cum judicâris velle quidquam est dignius,
Quàm cum voluëris caeca judicia exsequi.
(1365) In arbitrando crimen est properatio.
Tu me immerentem voce condemnas tuâ
Praejudicatam proferens sententiam.
Fecisse fateor: jure non factum nego.
[p. 52]
AD. Herile jussum jure contemni putas?
EV. (1370) Si sceptra iniquo rector imperio tenet.
AD. Si dominus aequus est ames, si non, feras.
E. Servire & ipso turpius letho putes.
A. Servire magno est summa libertas Deo.
E. Quin hoc laboras potiùs ut fias Deus?
A. (1375) Ex homine Numen effici ratio negat.
E. Dabit illud arbor, quam tuis oculis vides,
Omnis magistra quae boni est. A. eadem & mali est.
E. Mala scire gaudet ipse, quem laudas, Deus.
A. Ut careat: at tu experta percipies malum.
E. (1380) Procul absit omen: me facinoris non piget.
A. Peccare nolle prima virtutis via est,
Pudor secunda: facta didicit reddere
Infecta nullus: alterum superest iter.
Revertere illuc, unde fuerat tutius
(1385) Abijsse nunquam. Vix enim ad mores bonos
Serò reditur. Quem malorum paenitet,
Pudetque verè, est innocenti proximus.
Spes aliqua veniae est, si potes resipiscere.
EV. Quantùm moveri nescius sedeat Deo
(1390) Amor ultionis poena Sathânum docet.
AD. Quae spes tibi est residua? EV. desperem ut nihil.
AD. Deus est timendus. EV. temerè quis metuit parem.
AD. Moriêre. EV. Vivam. AD. digna poenà es. EV. proemio.
AD. Quid misera fies? EV. Diva. AD. quo tandem modo?
EV. (1395) Virtute pomi. AD. quo frui vetuit Deus?
EV. Quia invidebat. AD. Maximum hoc reri est nefas.
[p. 53]
EV. Per conjugalem te precor supplex fidem,
Tuos per oculos, & per amplexus meos,
Per, si quid unquam dulce fuit ex me tibi,
(1400) Ne me relinquas: junge te socium mihi,
Ut nuptialis pacta serves foederis.
Si consequatur vota successus mea,
Felicitatis te esse participem decet.
Si non, (quod absit) miserias opus est tuum
(1405) Meas levare vocis alloquio tuae,
Socio labore, consilî sapientiâ.
Utriusque fortis inita si communio est,
Neutram recusa ferre. Quin potius metus
Omnes omitte: prospero res in statu est.
(1410) Felix mihi animus sorte divinâ viget:
Te quoque beabo: profuit pomi mihi
Gustus vel unum hoc maximè, quod sentiam
Sine labe posse, quicquid est, carpi, & capi.
Sed me fidelis cura sollicitat tui,
(1415) Quod scrupulorum mole te infestus graves.
Collo superbum cum Superstitio jugum
Imponat, hoc tibi tute servitio places.
Dum te beatum credis, irritas malum,*
Donumque sponte, renuis ablatum, tuâ,
(1420) Carere dignus. Quid necas magnam indolem,
Et te ipse torques? Natus es majoribus.
Effunde habenas mentis, & laxa impetum,
Quem malè coërces: non quid habeas, sed vide
Quid habere possis. Hoc erit verè tuum,
[p. 54]
(1425) Quod, non ab alio traditum, debes tibi.
Metu vetaris? hoc timere ipsum time.
AD. Non est pavere fortis: odium criminis
Probo, quàm timorem. Sed amor adversus Deum
Me deligatum retinet aeternâ fide.
(1430) EV. Amare stultum est quempiam, tanquam effici
Non possit hostis: sic amicum dilige
Olim nocendi ne sit inimico locus.
Sin juvat amoris candidi ductum sequi,
Nec hoc vetabo: quid maritali fide
(1435) Prius esse oportet? huc se amor vertat tuus,
Quò sacra thalami jura, quò foedus vocat.
Quod facinus unquam tale, quod tantum nefas
In te, marite, caepi, ut in dubium meam
Fidem vocares? Me beatam nuncupo,
(1440) Suspecta quae sum conjugi? verè mala,
Mala sim necesse est, si nec Adamo proba.
AD. Quid est agendum? lubricas agitant duo
Curas amores: hinc Dei, atque hinc conjugis:
Uterque magnus: illa suspectam mihi
(1445) Se malè putabit, ille contemni arguet.
Grave est & hoc, & illud: utinam cogerer!
Eligere durum est: haereo, animi pendeo.
Sicut reciproco littus alluitur mari
Fervente fluctus semper alternâ vice,
(1450) Sic totus agitor, refluoque aestu feror.
Pars utra vincet? Magne te testor Deus,
Hactenus in ipsâ conjuge haud aliud mihi
[p. 55]
Placere, quàm te; cujus illa umbram refert.
Sociae bonorum, vita quo auxilio mea
(1455) Sustenta floret, una quae mecum caro est,
Quid huîc negandum? vilis unius tibi
Iactura pomi est. Ut ne contemnam boni
Legem parentis? Fallor? an voluit Deus
Conjugis amores anteferri caeteris
(1460) Etiam parentum? Voluit: huc Pomum mihi.
EV. Vox Homine digna. Sume secretum bonum
Adame, sume: Quicquid est usquam mali,
Bonique disce. sentiat Deus aemulum,
Socium recusans. Nos quoque expectant preces.
(1465) Sed quid tibi ambit languidas pallor genas,
Caputque nutat? omne ruat in me malum,
Si quod futurum est: Parcat, ô, parcat viro.



CHORUS.
Sapphici cum Adonijs.

LUgeat tristi revoluta motu
Aetheris sedes, celeresque moestum
(1470) Naeniae cantum meditentur Orbes.
Lugeat moerens miseros alumnos
Terra, & humanam doleat ruinam
Pontus insuetis agitatus undis:
Tuque qui curru rutilo diurnum
(1475) Promis, & celas decus alme Titan,
Fac tuos condant tenebrosa vultus
Nubila, invitus mala ne tueri
[p. 56]
Tanta cogaris, nitidumque Coelum
Contrahat nubes pluvias, ut aër
(1480) Tristia Adami mala lachrymantes
                    Exprimat imbres.
O miser verè, miser ipse nescis
Obrutus quantis jaceas periclis.
Heu tibi qualis cumulus laborum
(1485) Imminet! quantis agitaris undis
Nescius sortis! tibi jam patescet
Corporis nudi pudor, hunc amictu
Stulte frondoso, folijsque tectum
Rere ficulnis: male sanus error
(1490) Sopit interni stimulum pudoris.
Quis status mentis tibi, cum videbis,
Conscius tanti sceleris, sequelam
Vindicis poenae, meritoque tandem
Te tuâ agnosces perijsse culpâ?
(1495) Mille te pestes miserum sequuntur:
Criminis luctus memor, & malorum
Pertinax sensus: tibi mors severis
Instat à tergo metuenda telis.
Occidis magni decus antè mundi,
(1500) Cujus & Tellus priùs & profundi
Gurgites regnum metuêre ponti.
Illa fictorem referens imago
Occidis: tecum series minorum,
Spesque tam magni generis peribit.
(1505) Quanta delicti fuit execrandi
[p. 57]
Culpa, quae necdum genitos peremit?
Si Deus tristem tibi mortis horam
Proroget clemens veniâque largus,
Quàm tua in longum mala proferuntur?
(1510) Languor instabit, maciesque turpis
Corpori, aerumnis comes imminebit
Morbus, & morbo gravior Senectus.
Semper urgebunt alij labores,
Cura te semper nova, pessimumque
                    (1515) Vita malorum.
Posteros omnes Hominum novercae
Ira Naturae sequitur, malique
Criminis seros amor in nepotes
Transit à primo comitatus ortu.
(1520) Laedet haeredes sceleris paterni
Dira contages, animique morbum
Nulla delebit mora saeculorum.
Dicet infami vitio parentum,
Dicet Adamo generata proles
(1525) Unius morsu cecidisse pomi.
Dicet infelix soboles: scelestâ
Omnium matrem simulatus anguis
Fraude decepit: Mulier maritum
                    Capta fefellit.

ACTUS QUINTUS.
SATHAN.
Trimetri Iambici.

[p. 58]
(1530) CEssere voto cuncta: sublimem meo
Superis superior vertice exaequo Polum.
Nunc regna Terrae teneo, nunc Sceptrum maris:
Aëria spatia sub meum misi jugum.
Iam poena me delectat, exilium juvat,
(1535) Laetetur Acheron omnis, omnis gaudeat
Phalanx Averni: Vindicem agnoscant suum,
Regumque Regem. Iam satisfeci & mihi:
Quin multa restant: nondum Homo, nondum mala
Suprema sentis: fertile hoc horti solum
(1540) Deserere jussus profugus ignotas procul
Inquire terras: verte, quo cupies, gradum:
Quocunque curres regna percurres mea.
Ego te per omnes pertinax latebras premam,
Furijsque tradam: nulla restabit fuga,
(1545) Nec tempus unquam faciet aerumnas leves:
Longâ malorum sensus accrescet die.
Errabis agris semper incultis, egens,
Exul, pavens, invisus, & dubij Laris,
Tibique soli sors mea invidiam dabit:
(1550) Atque anima multis fessa vix tandem malis
Inferna viset regna: non tecum mea
Morientur odia: liberos gignes mihi.
Ita perge Sathan: omne perturba genus:
Certetur omni scelere: nîl vetitum sibi
(1555) Putet ira: frater dirus in fratrem ruat.
Majore rursus scelere mulctetur scelus.
Crescat furor cum subole: paeniteat Deum
[p. 59]
Hominis creati: nec suorum pignorum
Aspicere nutrix Terra sustineat nefas,
(1560) Redire ut iterum tentet ad priscum Chaos,
Seseque, & illos vindice immergat salo.
Adame, quantum est haec quod ignoras mala?
Sed & hoc peribit: cuncta non uno impetu
Simul patebunt: corporis te dedecus
(1565) Primùm movebit: consues frondes tibi,
Nec sic abibit, ille qui tegitur, pudor.
Tacitus deinde conscijs praecordijs
Flagrabit aestus: stabit ante oculos tui
Imago sceleris: illa te quatiet metu.
(1570) Tunc incitatus semet accendet dolor,
Vultusque in omnes ibit, & sententiam
Sibi dicet ipsi: candidum exosus diem
Pudor ille mentis abditas quaeret specus.
Spes fugiet: animus turbidus sese obruet.
(1575) Libet videre crimen agnoscens suum
Quos det colores, membra quis teneat stupor,
Aut primus in quae verba prorumpat dolor.
Videre miserum non juvat: dum sit miser
Conspicere cupio: Subdoli anguis commodam
(1580) Servabo formam, simul ut intuear duos
Neutri videndus: Ibo, & allabar propè.
Sed ecce rapido motus Adamus gradu
Prosiluit amens: omnis in facie est color.
Stetit furenti similis, & certè furit.
(1585) Abit, haeret, errat, sistit: ardescunt genae
[p. 60]
Mutatur habitus: pallor ardorem fugat.
Trepidat, resultat, queritur, exclamat, gemit.
Tacitos dolores ore turbato exerit.



ADAMUS.    EVA.
Iambici Trimetri.

QUis sum? quid egi? quò feror? quod me solum,
(1590) Quae regio tantis cernit oppressum malis?
Inopemne servat dives Hedenis nemus,
An tristis Acheron? dira Furiarum loca
Aspicere videor: Mors quid à tergo mihi
Crudelis instas? pectus hoc, pectus feri.
(1595) Miseranda conjunx agmen infernum vides?
Ego video: dirum Noctis obscurae genus
Me circum oberrat: ducit omnem exercitum
Scelus, & rebellis fastus, & facti pudor.
Hinc pallidorum longa morborum cohors,
(1600) Turpisque egestas sequitur, & duri labos
Sudoris author: parte ab hâc luctus venit:
Tremulo senectus tarda procedit gradu
Vicina lethi. Turba curarum ingerit
Se parte ab omni: nec procul tristi Fames
(1605) Metuenda vultu ducit aerumnas graves,
Bellique nutrix impotens Discordia
Tollit, cruentas sanguine innocuo, manus.
Perspicere nequeo: semper ulterius malum est.
EV. Quae fingis amens spectra? quis te agitat furor?
(1610) Quove aestuantes huc & huc vultus refers,
[p. 61]
Acieque falsas turbidâ species vides?
Compesce sensus: comprime affectus truces,
Parumque sanae mentis affectum doma.
Resipisce, & animos ipse pacifica tuos.
(1615) Comprimere primos impetus si non potes,
Novusque mentis raptus ignorat modum,
Recolligendo tempus indulge tibi,
Rationis usu spiritum indomitum exue.
AD. Quin parte ab omni rector astrorum tonas,
(1620) Quin motus irâ bella ventorum undique
Immittis: omne nubibus coelum horridis
Convolvis: imbres cadere collectos jubes?
Oppono cuîvis vile supplicio caput.
Intende dextram: vindices flammas Poli
(1625) Iaculentur ambo: Stelliger subitâ cadat
Mundus ruinâ: non potest in nos gravis
Errare lapsus: me, vel hanc Coelum premat,
Utriusque merito. EV. Sana meditari incipe,
Et imprecari ne velis demens tibi.
(1630) Decreta si qua est poena non tardè venit.
AD. Quaecunque fuerit, sera ventura est mihi.
Iamjam decebat stare in inferno specu
Utrunque nostrûm: sustines sceleris reos
Gestare Tellus? concavos aperi sinus.
(1635) Cur non dehiscis, aut in Acherontis plagam
Te, nosque mergis? gemina compages soli
Pateat revulsa, quaque stamus noxij
Opaca Tellus corpora absorbat duo.
[p. 62]
Sin forte terra pondus ignavum jacens
(1640) Nescit moveri, veniat è silvis fera
Saevam minaci fronte concutiens jubam,
Quae lacera toto membra dispergat solo,
Aut aliqua rostro viscera haec curvo rapax
Perfodiat ales: Conscia aut sceleris mei
(1645) Impellat Heden integrum lapsu Nemus,
Totamque silvam. caudicum pondus grave,
Truncosque supra corpus excipiam meum,
Hortique tumulo condar, atque istam arborem,
Quae passa scelus est, in meum vertam caput.
EV. (1650) Meliora, conjux, loquere: nemo sic perit
Ut non salutis spe foveri debeat.
AD. Quae spes salutis post nefas tantum mihi?
Heu, quos dolores, quos miser questus dabo,
Vocesque quas? quae verba sufficient mihi?
(1655) Periêre virtus, jus, fides, felicitas,
Et qui redire perditus nescit decor.
Nostram supremi Numinis legi gulam
Praetulimus, animae corporis stimulos bono,
Hortoque pomum. Nulla conspiciet dies
(1660) Pulsâ miseriâ pristinis nos gaudijs
Iterum fruentes. Instat aeternus dolor,
Poenaeque tristes: deseruimus nos Deum,
Et nos Deus deseruit. O dirum nefas,
O scelus iniquum, triste, & auditu horridum!
(1665) Mens illa soli nata famulari Deo
Emancipari gestit, & sese abdicat:
[p. 63]
Sui esse juris voluit, & vili arbori
Servire caepit: Animus almo debitum
Parenti amorem vertit in se, nec malo
(1670) Contentus isto devio res infimas
Gressu secutus ista praefecit sibi,
Quibus imperabat, passus & contagium
Rerum minorum sponte decrevit suâ.
Relinque corpus, qui reliquisti Deum
(1675) Crudelis anime, & eripe hoc cruciatibus
Vivum cadaver. quid juvat poenas tuas
Proferre? possum, debeo, cupio mori.
EV. Supplicia votis aggravas demens tuis.
Mortalitatem pateris, & mortem petis.
AD. (1680) Pereo ante mortem: spiritum exemit dolor.
Infamis author sceleris, exosus Deo,
Miserque, jam sum sine sepulcro mortuus.
Longas omittam languidae poenae moras,
Nec aeger ultrà funus extendam meum.
(1685) Quodcunque vitae restat, abrumpam manu
Iustè severâ. quid mihi exsequias nego?
Quid pereo vivus? quid meos Manes moror?
Ibo, ibo solus, quà rapax amnis cadit,
Ubi prona tumidus ducit Euphrates vada,
(1690) Fluvioque mersus procul Erythraei ad maris
Provolvar undas. Tu manus potiùs veni
Ministra poenae, quae fuisti criminum:
Perfringe guttur ictibus, pomum priùs
Cui tradidisti, concitatis pulsibus
[p. 64]
(1695) Dirumpe ventrem, viscera infausta extrahe,
Dapesque iniquas, corque delicti capax
Evelle: nusquam corpore in toto tuum
Vulnus peribit. Morte sanandum est scelus.
EV. Quod odit auget, scelere qui punit scelus.
(1700) Dignum esse vitâ monstrat hoc, dignum nece
Quod te putâris. Majus isto crimine
Crimen relinquet vita, si mortem petis.
Non vincla rumpens anima corpus deserat,
Sed corpus animam. si tuam expectas diem,
(1705) Iam praestitutum tempus aderit, spiritum
Cum lassa sponte membra dimittent suâ,
Iugumque solvat arbiter vitae Deus:
Illo jubente morere. nunc insaniâ
Rogo ne subactus fata praecipites tua.
AD. (1710) Non ita pudorem caecus extinxit furor,
Ut, quicquid usquam est, impio aspectu fugem.
Pisces, volucres, cumque jumentis feras
Sentire video criminis poenas mei:
Ea cuncta clamant: Morere, decede, óccide,
(1715) Et exsecrandi capitis intuitu leva
Coelum, atque terram: spiritum nocuum expue.
Paremus: orbem hanc integrum purgabimus.
Minimè resistam: Vota conveniunt benè.
Cur animam in istâ luce detentam morer
(1720) Mihi causa nulla est: omnia amisi bona,
Regnum, salutem, gaudium, mentem quoque:
Nunc vita restat: hanc quoque amitto libens.
[p. 65]
EV. Quò te ipse conjunx impiae morti ingeris?
Quò pergis amens? fortè post vitae moram
(1725) Moriêre melior. Temporis longo potes
Proficere tractu: quicquid errasti hactenus,
Mea culpa certè est. poena me meritam manet.
Ego te fefelli misera. Iam facies scelus
Ultrò, atque certus? unicum hoc aufer malum.
(1730) Mihi crede conjunx. AD. Credidi semel, & nimis.
EV. Perimésne memet? AD. Nolo, ne possim, óccidam.
EV. Ratione quamvis careat, & flecti dolor
Magnus recuset, pauca miserandae precor
Verba ut maritae mente pacatâ audias,
(1735) Quae potiùs ad me tute deberes loqui.
O Fata! mulier misera soletur virum,
Et ipse leges sexus invertat suas!
Quin refice monitu femina hunc, monitu tuo
Quem perdidisti. melius alloquium incipe.
(1740) Non nunc ut omnes cordis affectus domes
Peto, vel dolores mente tranquillâ ut feras,
Vincâsque temet (licet & hoc fuerat viri
Superare luctus, nec malis tergum dare)
Adame, tantùm vivere ut cupias precor.
(1745) Tu fortis esse credis, atque animi gravis
Mortem minacem spernere: ego contrà puto
Timidum vocari jure, qui vitam timet.
Contempsit ille, qui nec optavit mori.
Virtute fretus masculâ adversa impetu
(1750) Perfringe solido, nec tuas damna manus.
[p. 66]
Quodcunque querere, est error: immeritò cadis,
Nisi te ipse perimens jure te perimi facis.
AD. Unde illa virtus tanta tantis in malis
Emersa lucet? aliquis etiamnum sapit,
(1755) Et recta suadet? multa, quae memoras, scio
Ratione fulta, sed dolor cogit sequi
Etiam improbata: fertur im praeceps sciens
Animus, negatque sana consilia exsequi.
Furore teneor: ille me insontem potest
(1760) Iam facere solus: ille me absolvit reum.
Socia malorum desere infaustum virum,
Deliberatas luere me poenas sine.
EV. Per sancta thalami sacra, per jus nominis
Quodcunque nostri, sive me natam vocas
(1765) Ex te creatam, sive communi patre
Ortam sororem, sive potiùs conjugem,
Ne me relinquas: nunc tuo auxilio est opus,
Cùm versa sors est. unicum lapsae mihi
Firmamen, unam spem gravi afflictae malo
(1770) Te mihi reserva dum licet, mortalium
Ne tota soboles pereat unîus nece.
Si te miseriae, si tuae clades movent,
Hoc cogitato: summa tetigisti mala:
Auferre quicquid mors potest, vita abstulit.
(1775) Nîl pejus ultrà restat: in tuto es loco.
AD. Bona mors futura est, quae tot extinguet mala,
Aut non molesta, si nihil pejus dabit.
Placet interire, parce vanis vocibus.
[p. 67]
EV. Ergone vacuos vidua, deserta, & vaga
(1780) Curram per agros, mistaque errabo feris?
Si, Adame, pietas vera quaerenda est tibi,
Me perime meritam: si tibi ignotum est scelus,
Ego sum magistra: sive tu jugulum petis,
Praebebo jugulum, sive adhuc sterilem cupis
(1785) Invadere uterum, dirue anfractus cavos
Sinuantis alvi. Facere me quicquam mali
Authore dubitas? Non soles. dextram para.
Si tu recusas feminae facient manus
Opus virile. Non ego insons occidam.
(1790) Non si ipse Coeli rector in mea viscera
Vertat coruscas fulminis trifidi faces,
Poenas rependam sceleribus tantis pares
Scelerata conjunx: non sat est quod sum nocens,
Feci nocentem: nec sat est: nisi mors vetat,
(1795) Pariam nocentes. ego duplex feci nefas,
Cum fallor, & cum fallo: restat tertium.
Quid trepida cessas? Luere quid doctrix mali
Poenas recusas? Anime, quid torpes adhuc?
Luctus, dolores, lachrymas, planctus, mala
(1800) Innumera patior: ista debebam Deo.
Quid dabo marito? Nîl, nisi ut moriar prior.
Utcunque miserum est, moriar Adami tamen
Conjunx, nec ullus nocte depulsâ dies
Viduam videbit Stare in ancipiti tuam
(1805) Marite causam disce. non est tertium,
Aut vivis, aut occídis. An placuit scelus?
[p. 68]
Aliud paratum est. Non veto. monstro viam.
Non vivo sine te: sed mori mecum potes.
Unum in duobus statue: nîl sine me facis.
(1810) Mori volentem praeeo, viventem sequor.
AD. Iam parce conjunx, parce, parebo tibi,
Parebo rursus. Vincis affectus meos
Aequos, iniquos: sola tu mentem domas.
Eat dolores hic quoque ad reliquos dolor,
(1815) Non interire. quid tibi, conjux, negem?
Iubente te vel jussa contemnam Dei,
Iubente te vel sustinebo vivere.
EV. Quis ille strepitus? audio ventos truces
Latè furentes: audio murmur grave,
(1820) Quod gravia minitans aëre ex summo cadit.
Repentè longo terra mugitu fremens
Concussa caecos egit ad coelum sonos,
Retroque cessit: capitibus nutans Nemus
Fragore vasto tonuit: omnes arbores
(1825) Concussit horror, silvaque erexit comam.
AD. Pavet animus: horret corpus: insedit meos
Torpor per artus. frigidus sanguis coît.
Ultor nefandi sceleris, Edicti memor,
Vindexque spretae legis adventat Deus.
(1830) Fugiamus illuc, quà frequentes arbores
Lucem recusant: Abditi densis comis
Lateamus: iterum criminis nostri dolor,
Me stimulat: iterumque erubesco, & palleo,
Folijsque tectus non satis videor mihi.
[p. 69]
(1835) Aspicio nudum corpus: Heu! quid cingula
Frondosa prosunt? Intus est, intus pudor.
Quae poena, Mulier, crimini par nos manet?
Moriemur ambo. Iam tuae pereunt preces.



VOX DEI.
ADAMUS.    EVA.
Iambici Trimetri, & Trochaici
Tetrametri.

ADame, quas nunc in te latebras proripis?
(1840) Quae te recondit umbra? cernentem omnia,
Praesentem ubique, cuncta cuî rerum patent,
Huîc delitescis? Ipse te appello Deus,
Quem rapidus aether trepidat, & Tellus gravis
Iustae potentem judicem sententiae.
(1845) Ego te creavi, te creatum maximis
Muneribus auxi. Natus ausculta patri,
Cliens patrono, nunc hero servus tuo.
Fugitive prodi. AD. Pareo: audivi truces,
Metuende rector, per nemus sacrum sonos;
(1850) Venti severum murmur aptum gaudijs
Commovit hortum. membra concussit pavor,
Tremuique totus: illa majestas tui
Insueta vultus me fugavit territum.
Ingenuus istis, & verecundus pudor
(1855) Accessit: ecce nudus obscoenos malè
[p. 70]
Velatus artus ad forum sistor tuum.
Talem creâsti. VOX. Nuditatis conscius
Per quem fuisti? nullus in terris fuit
Qui te doceret. Sed pudor crimen sequi
(1860) Solet, & malorum conscio habitat pectore.
Fatere veram judici caussam tuo.
Defensiones, ne tuum crimen gravent,
Omitte vanas. Nonne pomum ex arbore
Vetitâ comedere es ausus, & legem meam,
(1865) Poenamque mortis spernere, infidum caput?
AD. Mea culpa non est. Crimen huius feminae est,
Quam mihi dedisti sortis auxilium meae,
Pellace quae me voce, & exemplo suo
Cepit: comedi. VOX. Conjugi conjux nocens
(1870) Dic, causa tantae quae fuit dementiae?
EV. Serpens, Creator, dexterâ fictus tuâ
Astu fefellit simplicem, atque insons ego,
Quam sexus ipse perviam fecit dolis,
Seducta pomum gutturi admovi meo,
V. (1875) Fraudibus nimis apte Serpens, quem creatrix dextera
Usui hominum destinârat, quos iniquè subdolê
Sceleris infandi minister perdidisti machinâ,
Bestijs invisus alijs ibis, atque animantia
Cuncta fugies, & fugabis: virus horrendum vomes;
(1880) Triste spirabis venenum mortis atrae nuntium,
Signa divinae notanda praeferens sententiae:
Praeque jumentis, ferisque, paena queîs instat gravis,
Poena te gravior manebit: ista per se insontia
[p. 71]
Sentient luctus heriles: Fraude tu meritas tuâ
(1885) Semper aerumnas dolebis: utque te mentem duce
Haec homo ad terrena flexit rebus à coelestibus,
Tu quoque in summâ natabis terrâ, & infixus solo
Ventre serpes, non rapaci subriges corpus pede.
Tanta victus comparandi difficultas te premet,
(1890) Ut tenebrosâ cavatae conditus terrae specu
Pulvere hibernas per horas pauperem pellas famem:
Dum tibi reciprocantem vita ducet spiritum
Commodè nullus voracem pascet esuriem dies.
Tu ferox homicîda Sathan, angue qui tectus latens
(1895) Perfidis effascinâsti feminam mendacijs,
Non vice hâc unâ rebellis, sed priori crimine
Aetheris damnatus exul ultimas poenas pati,
Iam malo crudeliori non reliquisti locum.
Spes tamen te vana fallet: non enim voto tuo
(1900) Inferi Regis dominio mancipabo feminam,
Quae licet mereatur illud, tu mereri non potes
Cujus infido est subactus sequior sexus dolo.
Lucis antiquae favillam, quae salutis praevia est,
Mente in humanâ fovebo, nec sinam cinere obrui.
(1905) Bella, sempiterna bella mulier, & tu perpetim
Mutuis odijs geretis: ipse succendam faces:
Ipse cordi feminino, cujus una est indoles
Mente conceptum tenaci gravius odium prosequi,
Inseram hostiles furores, et simultates dabo
(1910) Quas datas alat impotenter, nec sinat frigescere.
Proferam certamen istud cuncta latè in saecula,
[p. 72]
Illius proles ut armet se genus contra tuum,
Invicemque bella vexent posterorum posteros.
IPSE veniet, ipse carnem sumet humanam Deus,
(1915) Non viro genitus, sed uno feminino ex semine,
Virginali natus alvo, generis humani Salus,
Qui Triumphator superbum conteret tibi verticem,
Et feri victor veneni tempus utrunque opprimet.
Illius ductu piorum caetus armatâ manu
(1920) Spolia referet saepè opima, vimque superabit tuam.
Non tibi tutò licebit Marte aperto cernere,
Non in os prodire contrà: semper aversos petes,
Ausus inflixisse tantum caeca calci vulnera.
Proditrix mulier mariti, quae dolosis vocibus
(1925) Te nimis facilem dedisti, multa te expectant mala.
Mille te novi dolores mille cruciabunt modis,
Cumque maternâ sub alvo conditum faetum geres
Aegra languebis, nec ipsis imperabis sensibus
Passa varios appetitus sana quos mens respuat,
(1930) Usque dum te terminatis praestitutis mensibus
Onere maturo levatam solvat immitis dolor.
Te manent uteri labores, te puerperium grave,
Teque sobolis educandae cura praesertim premit,
Quam reges licentiosâ mollis indulgentiâ:
(1935) Pressaque aerumnis ad unum misera te vertes virum.
Ille erit tibi refugium, spesque praesidium, & salus,
Ille, quem tu perdidisti subdita illîus jugo
Iussibus parêre disces, ille te imperio reget.
Cape tuas, Adame poenas, quem ducem, non asseclam
[p. 73]
(1940) Esse oportuërat maritae, quique culpam feminae
Praepedire debuisti masculâ prudentiâ,
Non inire perpetrati criminis consortium,
Quique muliebri lepori post habens legem meam
Vetita persuasus profanâ poma violasti gulâ.
(1945) Terra propter te dolebit sterilis, effoeta, arida:
Sponte lolium, sponte tribulos, sponte progignet rubos,
Non nisi compulsa fruges. Insativis fructibus
Fervidam pasces orexim. Panis aerumnis tibi
Plurimis constabit emptus: opere defessos gravi
(1950) Defluet sudor per artus testis aegri corporis:
Solis & quoties per orbem lumen orietur novum
Multa perpesso renatus alter exsurget dolor,
Usque dum lethalis hora reddat Adamum solo.
Nam suum sese resolvet corpus in primordium,
(1955) Cumque sis pulvis, necesse est te reverti in pulverem.
Poteram repente crimen infandum intuens
Utrunque mortis impetu prosternere,
Animasque vestras procul ad infernos specus
Deprimere poteram: praetuli clementiam
(1960) Iuris rigori, nec malis solatium
Tantis negavi, vos sacro sub foedere
In spem salutis erigens: vitae quoque
Proferre volui spatia, & humanum genus,
Quod omne vestris inditum membris latet,
(1965) Servare: nomen indet uxori suae
Adamus Evae: prima nam mortalibus
Parens & altrix illa victuris erit,
[p. 74]
Similesque sorte gignet. & formâ sibi.
Sed ut pudori Consulam vestro simul,
(1970) Et sanitati, corpori tegmen dabo,
Quod induatis, pinguis exuvias ovis,
Ne gravibus auris, atque coeli injuriá
Superatus animae fomes intereat calor.
AD. O dura sors! ô poena peccati minax!
(1975) O longa misero vita, languenti gravis!
Ah quàm dolenda multa vivendo diu
Semper redibunt! quàm malum est tardè mori!
Quàm dura res cum miseriis fieri senem!
Scelerate Sathan, gentis humanae lues,
(1980) Quo nos tulisti! quod nefas commisimus!
Ex corde culpae conscio suspiria*
Mihi jam trahantur: tristis hos vultus gravet
Imber, fluantque turbidis lachrymae genis.
Nec flere satis est, nec licet: durus malis
(1985) Lacrymare nescit oculus. ipsum non levi
Feriatur ictu pectus, & planctu sonet,
Pronaeque ab omni capite lacerentur comae.
Heu jure quanti sceleris actus sum reus,
Meoque vidi crimine iratum Deum.
VOX. (1990) Adamus ecce (qui prius speraverat
Boni malique gnarus aequalis mihi
Futurus esse, similis aeterno Deo)
Nunc qualis astat? nunc quis in vultu est color?
Majora quaerens pristima amisit bona.
(1995) Sed jam videndum est ne suâ carpens manu.
[p. 75]
Vitale pomum, Nemore sub medio sita
Quod peperit arbos, speret indictam sibi
Effugere mortem, luce & aeternâ frui.
Vos ergo Cherubi coelites, mihi quos ego
(2000) Legi ministros, ite, & horto pellite
Par istud hominum: sacra delicijs loca
Miseri relinquant, alia Telluris sola,
Glebasque quaerant, & parentem exerceant.
Vos state in aditu nemoris, Ortivam ad plagam,
(2005) Et impedite flammeo versatilis
Mucrone teli, ne quis infigat pedem.
EV. Quis subitus ardor iste, quae lux emicat?
Corripuit hortum flamma, & excelsae arbores
Ardent sine igne, fervidumque incendium
(2010) Trepidè vagatur, qualibus coelum nitet
Illustre facibus: integrum flagrat nemus.
Haec digna thalamis taeda praelucet meis:
Hominum propago patriam hâc discet notâ.
AD. Fugiamus aestus: ista divinae manus
(2015) Sunt opera, quae nos ire in exilium jubet.
O magne rector, ô gubernator Poli
Non jam resisto. volo, volo discedere:
Suffulta pigris membra sed genibus labant,
Retroque, quoties gradior, abreptus feror.
(2020) Quò miser abibo? quem locum profugus petam?
Ubi morabor, quamque tellurem excolam?
Monstra latebram quaeso longinquam, abditam,
Ubi nulla signa pristini restent boni,
[p. 76]
Ubi nîl in animum perditam Hedenem mihi,
(2025) Pomosque revocet, cum meis mergar malis.
Nemus beatum, verque perpetuum loci,
Felixque regio, cuius heu frustrà mihi
Concessus usus tempore interijt brevi,
Arborque vitae, cujus effectu frui
(2030) Vetat altera arbor luridae pestis parens,
Valete; tuque quae quatergemino alveo
Alluere tellus, dulcia Euphratis vada
Felicitatis conscia, atque animi mei
Quem saepe vobis cantico prompsi sacro,
(2035) Et quicquid hortus iste servavit boni
Nunquam videndum rursus, aeternùm vale:
Hoc vos supremum tueor. En fugio, exeo:
Mortifera vitia, dira morborum lues,
Languor caducus, horridus febrium tremor,
(2040) Labor, dolorque, & cumulus instantis mali
Vos ite mecum tristis exilij duces.
ΤΟΙΟΝΔ’ ΑΠΕΒΗ ΤΟΔΕ
ΠΡΑΓΜΑ.

Continue

Tekstkritiek:

fol. A4r, vs. 17 Magne er staat: Macne
vs. 333 praecordiis er staat: paecordiis
vs. 376 Is qui er staat: Isqui
vs. 500 habitat er staat: dabitat
boven vs. 640 Trimetri er staat: Trimeter
vs. 780 mente er staat: minte
vs. 1418 irritas er staat: iritas
vs. 1981 Ex er staat: Fx