Jeremias de Decker: Baptistes of Dooper. 1652.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton022390 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue

[
fol. A1r]

BAPTISTES

OF

DOOPER,

TREURSPEL.

Getrocken uyt de Latijnsche Vaersen
van G. B
UCHANAN.

Door

J. DE DECKER.

Veritas odium parit.

[Gravure]

t’AMSTERDAM,
By LODOWYCK SPILLEBOUT, Boeckverkooper inde Kalverstraet, inde Amsterdamsche Biblioteecq. 1652.



[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

INHOUD.

NA dat de Vier-vorst Herodes Ioannes den dooper in den kercker hadde doen werpen; doch desselven leven noch een wijle tijds verschoonde, eensdeels wederhouden door vreese des volcx, ’t welck den selven voor eenen Propheet hielde, eensdeels oock wedersproken door sijn eyge gewisse, die hem dien Man getuygde heylig, onnoosel en des doods onweerdig te wesen, waerom hy hem oock niet ongeerne en scheen te hooren: soo en lieten sijne vervolgers de bloeddorstige Pharisaeen neffens de bloedschandige overspeelster Herodias ondertusschen niet af, den Vorst dagelijcx tot verderf des onschuldigen op te ruyen, roepende dat het langer leven of behoudenisse deses mans den ondergang, soo van Wereldlijcken als Kerckelijcken staet, eerlange soude veroorsaken. De Vorst dan endelijck, soo door deser aenhitsingen, als oock door de vrymoedige vermaningen van Ioannes, die sijne gebreken niet en vleyde, maer als ’t pas gaf, de waerheyd hem dede hooren; beginnende te waggelen, en na de strengste syde te hellen, treed met beroerden gemoede tot sijne Geboortefeest, alwaer hy bekoort door ’t lichtvaerdig danssen van Herodias dochter, eene lichtvaerdige en reuckeloose belofte, van haer alles te sullen geven, wat sy soude eyschen, in den Wijn uytsmijt, en met eede haer toesweert: dewelcke met haere Moeder en den Pharisaeen te rade gaende, den alree waggelenden, en van Wijn verladen Vorst, in eene schotel eyscht het Hoofd des Doopers, ’t welck hy na eenige blaeuwe ontschuldigingen haer toestaet, de na wrake rasende overspeelster den vromen man Gods overleverende, die hem van stonden aen in den kerker voor ’t swaerd doet bucken, en met den bloede van soo uytnemenden man, als (na ’t getuygenisse der waerheyd selve) oyt in de natuure is geweest, de Koninglijcke Geboorte-feest besoedelt.
[fol. A2v]
    De plaetse of tooneel deses Treur-spels is ’t slot Macherus. De tijd om dese handelinge staende is of een konstelijcke of natuurlijcke dag, te weten de geboortvieringe van Herodes.



            De Treurspelers zijn

GAMALIEL,
MALCHUS,
} Pharisaeen of Rabijnen.
REY van toehoorders.
HERODIAS, de Koninginne.
HERODES, de Koning of Viervorst.
JOANNES, de Dooper.
DE DOCHTER, van Herodias.
BODE.
Stomme.
BEWAERDERS van Joannes.
SCHERPRECHTER.

Continue

[
fol. A3r, p. 5]

DOOPER,

TREUR-SPEL.

EERSTE BEDRYF.

MALCHUS. GAMALIEL.
REY van Toehoorders.

MALCHUS.
    O My verouderde, my afgequijnde Man!
    Wat ben ick levens sat! och, moest ghy, moest ghy dan,
    Rampsalig nood-geval vermeerderen mijn’ dagen,
    Op dat ick saeg met dienst mijn Vaderland geslagen,
    (5) Gods Tempelen besmet van God-vergete seên,
    Gewijd en ongewijd gesmeten onder een?
    Ick heb verbreken sien van boven tot beneden
    ’t Verborgen Heyligdom der Kooren noyt betreden,
    De Tempel-stylen sien ontkleên van ’t heylig goud:
    (10) Al wat Gabinius soo heet op roof als stout
    Alom bereijcken kost, Antonius versmooren
    In lusten sonder maet, stond aen, en liep verloren;
    Ja streckten wy (foey schande!) een spot, een tijdverdrijf
    Der wulpsche Nijl-vorstin dat eer-vergeten Wijf.
    (15) Maer dit en ist niet al; op dat van geene sijen
    Ons smaed noch hoon ontbraek, wy moeten sien en lyen
    Dat hier een wreede Herood den wreeden Scepter swier,
    Een neve Antïpaters een halven Arabier.
    Ach! van een’ Edomijt siet Juda sich verheeren;
    (20) Het sedig Sion moet een woest’ Araber eeren,
    Jerusalem ontsien eens heyloosen gebod,
    Gods volck ten dienste staen een’ wreedaerd sonder God.
    Doch schoon wy dus gewond, gegeesselt en geslagen,*
    Van ’t rasende geval bedruckt ter neder lagen,
[p. 6]
    (25) Verdruckt van een’ verachte en sware dienstbaerheyd;
    Een voncxken blonck’er noch der oude Majesteyt;
    Een straelken speelde’r noch der vaderlandsche seden
    Door soo veel nevelen en dicke duysterheden,
    ’t Welck oock ons’ vyanden verbaesde met ontsag:
    (30) Ja d’overwinner self bestond van dag tot dag
    Met meest den gantschen raed den glans der Joodsche wetten
    Te vieren en t’ontsien, en sich daer na te setten.
    Wy door dese hoop verquickt en hadden onsen hals
    Ellendelijck gemat van soo veel ongevals
    (35) Noch nauwelijcx bestaen t’ontwringen d’oude plagen,
    Of vinden ons verrast van nieuwe jammer-vlagen,
    En dat uyt eenen hoeck, van waer men niet als goed,
    Als heyl en had verwacht, noyt onheyl had vermoed.
    De nieuwe Dooper komt ons onverhoeds bespringen,
    (40) Niet van de quaen geteelt noch onder vreemdelingen,
    Maer een inbooreling, van afkomst een Levijt,
    Van kindsche beenen Gode en Gods-dienst toegewijd,
    Een Priesterlijcke Soon, die selve sonder duchten
    Dien staet haest mogt bekleên, en had hy d’eere-vruchten
    (45) Niet liever wrang en groen te rucken van den tack,
    Als rijpen oegst van roem te plucken met gemack.
    Dese afgerechte Vos genegen sich t’onthouden
    In berg in heuvel-hol, in schaduwen van wouden,
    Heeft all het dom gemeen bedriegelijck verleyd
    (50) Door schijn van een gestrenge en hevige heyligheyd.
    Met in een hairen kleed in vellen sich te steken,
    Met wilde en vreemde spijse en ander’ toover-treken,
    Treckt hy verbaest tot sich elcx oog en aengesicht.
    God heeft een’ nieuw’ Propheet, een’ leeraer hoog-verlicht
    (55) (Dit maeckt sich ’t volcxken wijs) den volcken toegesonden.
    De losse menigten heeft hy door loose vonden
    Gekregen aen sijn snoer: men laet alree de steên:
    Het graeu verwondert, eert en troetelt hem alleen,
    De groote vieren hem, de Koningen verbasen
    (60) Sich ree voor sijn gesag. Hy stout en opgeblasen
    Bey op sijn breed gevolg en ’s volcx verdulden sin,
    Stelt nieuwe wetten als een tweede Moses in:
    Waent door den water-doop het sonden-vuyl te weeren:
    Derf d’onde Tempel-seên door nieuwen vond onteeren:
    (65) Valt alle Vaderen met bitter schelden aen,
    Om beter met het schuym des woesten graeus te staen:
[p. 7]
    Misbruyckt tot ons verderf ’t gehoor der domme lieden.
    Kortom, indien wy niet wel ernstig ’t hoofd en bieden
    En tijdig tegenstaen des loosen boefs beleyd,
    (70) Vast dertelend’ en woênde in sijn’ moedwilligheyd,
    Ons’ heylige achtbaerheyd aensienelijck by allen,
    All ’t aerdrijck door vermaerd, sal eer iet lang vervallen,
    Moet korts vergaen, vergaet, ja is alree vergaen.
GA.    Iet sonder rijpen raed loshoofdig te bestaen
    (75) En voegt ons’ orde niet: sacht gaen in allen dingen
    Betaemt den Vaderen: in woeste Jongelingen
    Word woest en los bedrijf noch eenigsins geduld:
    Maer geen’ ontschuldiging deckt hier der ouden schuld.
    Laet, bid ick, uwen toorn een weynigsken verkouwen,
    (80) Wilt doch uw’ hevigheyd wat in den breydel houwen.
MA.    En ghy, Gamaliël, na dat ick kan verstaen,
    Schijnt oock de werringen des Ketters toe te staen.
GA.    ’k en houde, Malche, niet van toestaen noch van laken,
    Voor dat ick recht versta de waerde van de saken:
    (85) Wat dien Propheet belangt, hy schijnt niet al te quaet;
    Men hoort hem niet soo hard met algemeenen haet
    Te treden op den neck, noch dus op hem te tieren.
MA.    O aerde! ô zee! ô locht! ô eeuwige hemel-vieren!
    Wat hoor ick? wilmen ons een’ muyter in sijn bloed,
    (90) Een’ booswicht in sijn hert noch keuren doen voor goed?
GA.    Die uyt het herte tracht de boosheyd uyt te roeyen,
    Die saden doet in ’t oor van goede seden vloeyen,
    Die ons geen’ wegen wijst dan die hy selve eerst gaet,
    Kond ghy my sulck’ een’ man doen rekenen voor quaed?
MA.    (95) Die d’oude Wetten smaed, die noyt gehoorde dingen,
    En nieuwe vonden drijft, die staeg met lasteringen
    De meesteren des volcx en priesteren begroet,
    Kond ghy my sulck’ een guyt doen rekenen voor goed?
GA.    Waer ’t dat wy tegens ons en tegens ons’ gebreken
    (100) Soo strenge vonnissen als tegens and’re streken,
    Ons’ lemten lagen niet soo schandelijck ten toon
    Voor ’t openbaer verwijt. Gelooft’ et, of wy schoon
    Ons selven ketelen en wonderlijck behagen,
    Den naem van Heyligen, van halve Goden dragen,
    (105) Van sijne Broederen, van suyver, reyn en kuysch;
    ’Ten isser evenwel ’t en isser niet te pluys:
    Wy alle riecken na geen’ kleene vuyligheden.
MA.    Genomen ’t waer alsoo, moet daerom sijn geleden,
[p. 8]
    Dat iemand van ’t gemeen met onbesuysden moed
    (110) Sijn opperherder schelde en smadelijck begroet?
    Het Volcxken swijg en duyck; het hebbe slechs te letten
    Om stadig sijnen draf naer onsen toom te setten:
    Soo ’t averechtsen weg mag komen in te slaen,
    Sijn hoeder breng het weer op d’ echte en rechte baen;
    (115) Die sy sich self een wet, en komt hy self te dwalen,
    God siet den schuldigen, die sal ’t hem wel betalen.
GA.    Rieckt dat na billijckheyd?* MA.    Het kand’er met bestaen.
GA.    En hoe doch? MA.    Overmits in’t Volcxken niet als waen,
    Als blindheyd, dolingen en onverstand kan steken.
GA.    (120) Daer zijnd’er onder ’t Volck, die geen der hoofden weken
    In wijsheyd en beleyd, waer ’t datmense eens versocht.
MA.    Waerom schaepwachters dan niet op den stoel gebrogt?
GA.    Schaepwachters ware Mose en David, als wy lesen.
MA.    ’t Is waer, maer van Gods Geest heel seldsaem onderwesen.
GA.    (125) ’t Kan wesen dat Gods geest oock deses leeraer zy.
MA.    Sal God tot desen gaen en loopen ons voorby?
GA.    God siet in sulck geval geen’ uyterlijcke gaven,
    Geen schoonheyt, geenen schat, geen stammen aen noch staven;
    ’T gemoed dat siet hy aen, ’t onnoosele gemoed,
    (130) Het welck noch moord noch list noch vuyle lusten broed;
    Dat heeft die reyne geest tot sijn vertreck verkoren,
    Daer laet hy sijnen raed, sijn’ wonderen in hooren.
MA.    Op dat ick rondelijck; wat ick gevoel, bely,
    Ghy hebt, Gamaliël, dees vreemde kettery
    (135) Dunckt my al overlang voor niet te vreemd gehouwen;
    ’K en kan het langer niet stilswijgende verdouwen,
    Dewijl ghy merckelijck naer handelingen tracht
    Onwaerdig uw beroep en loffelijck geslacht:
    Ghy die van allen meest ons aensien soud verweeren,
    (140) Poogt meest van allen thans ons aensien te beseeren:
    En dat ter liefde van dien jongen onverlaet:
    Om Gods wil, seg my doch, waerom ghy sulcx bestaet,
    Wat nut of wat genot ghy hier van hoopt te strijcken.
    Hy sal u mogelijck vereeren of verrijcken,
    (145) Die all’ ons’ achtbaerheyd ten wortel toe besnoeyt,
    Ons vast tot armoe preeckt, en door ons dorren bloeyt.
GA.    Wy hoeven om genot dien voet niet eens te houwen,
    Men weet sich hedendaegs voorsichtig rijck te trouwen:
[p. 9]
    O Kerckelijcken treck! ô lieffelijck gewin!
    (150) Een ander sweet’er om, wy trecken ’t van de min.
    En, beste man, ghy dwaelt, uw’ strenge pijlen missen
    Het rechte waerheyd-wit, wanneer ghy komt te gissen,
    Dat Kerckelijck gesag kan werden vast gestelt
    Door trotsheyd, hoovaerdy of wereldlijck geweld:
    (155) Geensins, ons’ Ouderen zijn al door andre wegen
    Tot sulck een’ Majesteyt en achtbaerheyd gestegen.
MA.    Die oude wijse en heeft den Ouders niet misstaen,
    En ons gebruyck past ons: elck stel sijn’ saken aen
    Na tijd en seden zijn, die hem te voren komen.
GA.    (160) Wat vroom is inder daed past altijd allen vroomen.
MA.    Och hadden wy een’ treck der Vaderlijcke seên.
GA.    Wy souden sedig gaen als eer de Vaders deên.
MA.    Neen, neen, men sou dien boef dat spertelen dat wroeten,
    Flux met den halse doen en niet met banden boeten:
GA.    (165) De wreedheyd past voor al den Kerckelijcken niet.
MA.    ’T is heylig, nut en goed al wat om God geschiet.
GA.    ’T is heyloose heyligheyd onnooselen te doemen.
MA.    Derft ghy dien schende-vre die pest onnoosel noemen?
GA.    Waerom en straft ghy hem niet in sijn aengesicht
    (170) Is ’t dat hy sich vergrijpt? waerom het helder licht
    Van uw gewet vernuft alhier niet eens ontsloten?
    Ga daer met eens dat plomp dat ongewet beslooten:
    Val daer met eens geleerde en welbedaegde man
    Dien ongeletterden dien jonggejaerden an.
    (175) Ghy sult hem mogelijck sijn’ dwalingen doen staecken,
    En uwen naem aldus by elck doorluchtig maken.
MA.    Een’ soo vervuylde wonde en wil geen sacht onthael,
    Men moetse suyveren door basten, vier en stael,
    Of door iet wreeders noch als yser, vier en basten.
GA.    (180) Schoon dat hy all het quaed waer met wy hem belasten
    Bestaen heb, of misschien noch erger heb bestaen,
    Het voegt u evenwel den Man eerst toe te gaen
    Met sachte middelen, en onberoert van sinnen
    Dien dolenden te sien door heusheyd te gewinnen,
    (185) En minnelijck vermaen: op datmen niet en meen,
    Dat ghy den liggenden veel liever gansch vertreên
    Als met een’ eenige hand tot rysen soud bewegen:
    Voorwaer daer is uw’ eer niet luttel aen gelegen,
    Dat oock d’af jonstige verstaen uyt uw beleyd,
    (190) Met welck’ een’ liefde en sucht ghy na de saligheyd
[p. 10]
    Van allen dorst en snackt, en niemand wenscht verloren,
    Dan die moetwilliglijck geen’ raed en willen hooren.
    Ick bid’s u overleg, eer gramschap uw gemoed
    Noch verder buyten ’t spoor der rede rennen doet,
    (195) Wat vruchten ghy van uw’ hardneckigheyd sult plucken.
MA.    Dees’ namelijck, dat ick mijn’ vyand sal verdrucken,
    De vromen wel getroost sal maken in den geest,
    De twijffelende sterck, d’onschamele bevreest,
    Ten lesten door dit bloed de vaderlijcke wetten
    (200) Sal vestigen, en op gewisse voeten setten.
GA.    Neen, vriend, dit sullen eer de vruchten zijn hier van,
    Dat elck gelooven sal, dat ghy een eerlijck man,
    Dien ghy niet machtig waert door reden te vermannen,
    Getracht hebt door geweld van wreedheyd uyt te wannen.
MA.    (205) Hy zy soo eerelijck soo heylig alsmen seyt,
    Van Goddelijcken geest en word hy niet geleyd,
    Nadien hy d’oude seên der Vaders derf verachten.
    En aengesien van u geen hulp en is te wachten,
    Soo loop ick weer ten Hove, om Koninglijcken raed
    (210) En bystand, tegens dit inkanckerende quaed.
REY.    Geen quaden raed leyt u Gamaliël te voren,
    Na mijn gering begrijp: dies, bid ick, neyg uw’ ooren.
    Maer neen. deur gaet hy. Laes! de gramschap vyandin
    Van redelijck vermaen verduystert siel en sin,
    (215) Drijft nutten raed van ’t oor, doet breyn en geesten hollen.
GA.    Deur gaet hy, schrickelijck ontsteken en geswollen
    Van toornigheyd en trots. Ick heb naer all’ mijn’ magt
    Dien rasenden vermaent, dien harden geest getracht
    Door sachte smeeckingen te morwen, te belesen,
    (220) Getrouwen raed vertoont, en ernstig aengepresen:
    Doch hebbe niet alleen voor mijn’ getrouwen raed
    Geen grooten danck behaelt, maer oock geen kleenen haet.
    Dus leeftmen hedendaegs, en wy (wie sou ’t gelooven?)
    Zijn van dit evel meest besoedelt en bestoven,
    (225) Wy, die met schijn van deugd verblinden ’t plomp gemeen,
    Sien koel en yver-loos Gods Wetten overtreên;
    Maer kicktmen tegens ons’ insettingen of schriften,*
    Wy stuyven hittig op, wy poogen door vergiften,
    Door goud, door leugenen, door tuygen boos en valsch,
    (230) Ons’ tegensprekeren te tasten aen den hals.
    Wy vullen het gehoor der Koningen met kluchten,
    Met valsche tijdingen, met sotte straet-geruchten:
[p. 11]
    Soo iemand wat te hard derf drucken op ons seer,
    Wy wreken ’t meesterlijck met schelden op sijn’ eer:
    (235) Wy weten ’t felle vier der rasery te voeden,
    En helpen ’t grimmig hert met lasteren aen ’t woeden.
    Daer stuyft hy nu na ’t hof met onbesuysden moed,
    Daer sal sijn’ tonge gaen: hier word wat nieuws gebroed,
    Men wijckt van ’t oud gebruyck, de Vaderlijcke seden
    (240) Verachtmen smadelijck, ja trachtmen te vertreden,
    Men drijft den spot met Vorst en Vorstelijck gesag:
    Kortom, wat eenigsins sijn’ sake stijven mag
    Sal hy uytbulderen, en door al ’t Hof trompetten,
    En met gemaeckt gebaer sijn’ boevery blancketten.
    (245) En toont de Koning sich hier weynig in belâen,
    Soo sal hy sijnen toon vry hooger laten gaen:
    Dat gansche menigten van opgeruyde troepen;
    Na ’t hoofd staen van den Vorst, sal hy bestaen te roepen;
    Ja datmen ’s nachts al stil vast rot en t’samenspreeckt:
    (250) Jet grouwelijcx bewerpt: iet sorgelijcx besteeckt:
    Bedeckte lagen brout: door schadelijcke listen
    ’s Lands algemeen profijt sleept in sijn’ eyge kisten,
    En vette winsten treckt uyt dit vervloeckt gemuyt.
    Sulcx sal hy, of misschien iet dat noch scherper luyd
    (255) Verdichten, als een geest, dien ’t noyt en heeft ontbroken
    Aen geest, om flux tot wraeck de wreedheyd op te stoken,
    Inschietende ’t vergif van sijn verkeerd verstand
    Door d’ooren van den Vorst tot in sijn ingewand.
    En achterklapperen lichtveerdig ’t oor te leenen
    (260) Is een der evelen, waer van men schier niet eenen
    Der Vorsten suyver vind, en ’t geen men in het hoofd
    Hun blaest, hoe ’t wreeder klinckt, hoe ’t lichter word gelooft.
    Sy vreesen schaduwen en ingebeelde kluchten,
    En seylen na den wind van losse land-geruchten:
    (265) Die trouwelijck bericht, dien houdmen voor bevreest,
    Voor slap en flaeuw van moed, voor grof en bot van geest.
    Wy weten oock van ouds te toyen ons’ gebreken
    Met namen van de deugd, van waere deugd versteken,
    Doch trots op titelen, en stout op enckel schijn
    (270) Doen wy by ’t botte volck meer als wy waerdig zijn.
    Wat dien Propheet belangt, och of wy van sijn’ saken
    Met meer bescheydenheyds, en wat bedochter spraken:
    Want vangt hy Gods gesant met God dien handel aen,
    Geen menschelijck geweld en kan hem wederstaen:
[p. 12]
    (275) Maer jaegt hy eenig quaed door die bedeckte wegen,
    Hy sneuvelt eer iet lang in sijnen eygen degen.
    Elck oordeel van dit stuck gelijck hy dat verstaet;
    Maer die geen’ ooren sluyt voor mijnen goeden raed,
    Sal niet lichtvaerdelijck het bloed des vromen plengen,
    (280) Noch met soo waerden vocht sijn’ vingeren besprengen;
    Op dat de straf, die wy een’ ander’ schuyven op,
    Ten lesten niet en vall op onsen eygen kop.
    Hoe? is Herodes dan niet wreed genoeg in ’t wreken,
    Of hoeftmen fackelen van grimmigheyd t’ontsteken,
    (285) Waer met de wreedheyd werd gekoestert en gevoed
    Van dat van selfs verhit en rasende gemoed?
REY van Toehoorders.
                Wat nevelen wat dampen dick en dicht
            Belemmeren het sterffelijck gesicht!
            In welck’ een’ nacht vervliegt ons bros en licht
                                      (290) En vlugtig leven!
            Geveynsde schaemt deckt onbeschaemd gebroed;
            Schijn-godsvrucht weet het goddeloos gemoed,
            En stil gelaet het listig en verwoed
                                      Een’ glimp te geven.
            (295) Hy, die met droef en degelijck gelaet
            Een spiegel scheen van sedigheyd en maet,
            Schuymt, knerssetand en raest, van dullen haet
                                      En gramschap droncken.
            Gelijck de damp uyt Aetna wijd gekaeckt
            (300) Steen-stucken drijft en na de wolcken braeckt;
            Gelijck de gloed Vesevus knaegt en blaeckt,
                                      En maelt tot voncken:
            Soo perst hem oock de blinde wraeck voortaen
            Na ’t leven des onnooselen te staen,
            (305) En hitst hem op de naeckte Waerheyd aen
                                      Met wreede treken.
            O Staetsucht moeder aller schelmery,
            Die binnen krielt van ydele hoovaerdy;
            Maer aerdig toyt met schoone buyten-zy
                                      (310) Uw’ ziel-gebreken;
            Soo ras ghy eens in onse Sielen boort,
            Stracx zijnse door uw’ soet vergif bekoort,
[p. 13]
            De rede wijckt, de Siel-rust leyt gestoort
                                      En gansch geschonden:
            (315) De waerheyd, schaemt en Godsvrucht kent ghy niet
            Noch trouw noch haer, die wachtende ’t geniet
            Van betere eeuw, de laetste ’t aerdrijck liet
                                      Vervuylt van sonden.
            O, konde een kloeck en geestig konstenaer
            (320) De deckselen aflichtende vertoonen
            De quellingen, die ’t hertenhol bewoonen,
            Ontblootende soo grondelijck als klaer
            Het blind vertreck der heymelijcke tochten,
            Wat soud ghy sien van allerley’ gedrochten
            (325) In kleenen stal een’ overgroote schaer!
            Men soude aldaer meer ongedierts sien dolen,
            Als Ganges laeft, als in den Nylstroom leeft,
            Als Libyen oyt uytgelevert heeft,
            Als Caucasus in diepe en duystere holen
                                      (330) Oyt hiel verscholen.
            Men soude aldaer sien onder een vergaert
            En rasery van Tygers en Leeuwinnen,
            En gulsigheyd van wolven wreed van aerd,
            En heet op roof, en nimmer sat van slinnen:
            (335) Geen Basilisk, wiens adem, waer hy treed,
            Beeck, beemd en lucht met pest-gift kan ontsteken,
            Geen’ Aspicken, wier doodelijcke beet
            Den dood-slaep baert, en soudend’er ontbreken,
            Geen Scorpioen met ysselijcken staert
            (340) Geen Crocodyl, die met bedrieglijck weenen
            Op moorden loert, geen looser Vossen aerd
            Geen listig spel, geen’ braeckingen of stenen
                                      Van wreede Hyenen.
            Schijndeugd deckt menigmael den wreeden,
            (345) En ’t sedig kleed onsuyvre seden;
            De naeckte deugd eyscht geen cieraed,
            Haer’ kleeding is gering gewaed,
            Haer’ wooning schaeuw van stroye daken;
            Geen’ titelprael kan haer vermaken,
            (350) S’en staet niet veyl: al stil, al koel,
            Belachtse ’t hittig pleyt-gewoel:
            ’s Volcx handgeklap en straet-geruchten
            Verachtse als sotte Kinder-kluchten:
            Geen’ voorspraeck smeecktse om spoedig end:
[p. 14]
            (355) Maer slijt sich selven slechs bekend
            Te velde in lommer-milde blaren,
            Ver buyten Stadt en staet-gevaren
                                      Haer’ stille jaeren.

Continue

TWEEDE BEDRYF.

KONINGINNE. HERODES.

KONINGINNE.
    EN voelt ghy dan noch niet den steun van uwe Rijcken
    (360) Uw Koninglijck gesag, slap-hertige, beswijcken?
    En siet ghy, blinde, niet de lagen, diemen leyt
    Uw hoofd en uwen staet? want soo de dertelheyd
    Van desen stoocke-brand dus noch een wijl mag wassen,
    Gewis op kluysteren noch kerckers sal hy passen,
    (365) Ja dreygement eerlang van galg en kruys versmâen:
    Hoovaerdig siet hy vast sijn’ krachten groeyen aen:
    De menigten, die hem van allesins omringen,
    Verduysteren den sleep der prachtige hovelingen.
HER.    Wat onheyl vreest ghy van een wapenloose schaer?
KON.    (370) In alle rottery (gelooft’et) schuylt gevaer.
HER.    ’t Volck valt sijn leere toe van selfs en ongebeden.
KON.    Hoe hy meer toevals heeft, hoe min hy dient geleden.
HER.    ’s Mans deugde spreeckt den man van boose nucken vry.
KON.    Schijn-deugd deckt menigmael de snoodste schelmery.
HER.    (375) Geweld en list staen ons van machtigen te vreesen.
KON.    Oock van schijn-heyligen hoe stil en stuurs van wesen.
HER.    Een arm en weer-loos man, die dorst met water boet,
    Die’t lijf by kruyderen en bosch-gewassen voed,
    En ’s nachts sijn’ leger maeckt van weyen of van hagen,
    (380) Sou die nae Kroonen staen of Scepteren belagen?
KON.    Ghy siet sijn’ Mantel wel, en wat hem laeft en voed,
    Maer niet wat hy geveynst in sijnen boesem broed.
HER.    De Vorstelijcke staet sal seer ellendig wesen,
    Soo self d’ellendige den Vorsten staen te vreesen.
KON.    (385) Maer door te luttel vreese eens neygende ten val,
    Dan is hy allereerst ellendig boven al.
HER.    Waer sullen Vorsten dan sich veylig op vertrouwen?
KON.    Op alles, soose slechs geduurig nederhouwen
[
p. 15]
    Wat ruste tegenstaen of vrede quetsen kan.
HER.    (390) Dit schift en onderscheyd een’ Koning en Tiran,
    Dat die vyanden spaert, dese eyge Borgeryen
    Als vyanden verdruckt. KON.    ’t Beleedigen en lyen
    Valt beyde moeyelijck: maer dient’er een gedaen,
    Soo kiestmen wijsselijck vernielen voor vergaen.
HER.    (395) Men hoeft hier noch (God danck) tot geen van tween te komen.
KON.    Dient dan in sulck gemuyt niet strengs ter hand genomen,
    Daer ’t lichte volck vast slaet aen ’t hollen dag aen dag,
    Daer wetten, kerck-gebruyck en Koninglijck gesag
    Het schuym der menschen staen ten spot aen alle syen?
    (400) Wacht, wacht u buyten ’t spoor der billickheyd te glyen
    Door schijn van eenig sacht of redelijck gebied,
    ’t Welck niet als wreedheyd is, wanneer men ’t wel besiet.
    Ghy treckt, slapmoedig Vorst, ghy treckt veel ongevallen
    Om eenen wrevel-geest te sparen, over allen,
    (405) Die ree tot uw verderf by hem sijn opgeruyt.
    Maer als ghy ’t woeste graeu (want dit wil doch ’t besluyt
    Noch worden van dit spel) door sijn’ doortrapte treken
    In wapen siet alom, alom uw Rijck ontsteken
    Van ’t vier des droeven krijgs, verlaten ’t platte land,
    (410) De Dochteren geschend, de Steên in lichten brand,
    Met twijffelachtig lot d’een heirkracht d’ander drucken,
    Moedwilligheyd van een der wetten breydel rucken;
    Dan sult ghy lovende mijn’ redelijcken raed
    Uw redeloos geduld verdoemen, maer te laet.
    (415) Dan sacht, hier komt hy weer die staet-pest aengestreken,
    Die fijne tuchtheer, die besnoeyer der gebreken.
    Ghy sult (gerade ick recht) vry meer uyt hem verstaen;
    Als wel ’t gerucht noch meld. Geen wonder is ’t voortaen
    Dat vele alom den spot met uwen Scepter drijven;
    (420) Gemerckt uw slap beleyd de boosheyd schijnt te stijven,
    En als versnorcken laet ’s Rijcks hoogheyd en gesag.
HER.    Sijn magt te matigen wanneermen veel vermag
    Dat past een vromen Vorst. KON.    Sal dan die quant de staven
    Beteugelen na wensch, ja ’t gantsche Rijck doen draven
    (425) Na ’t klappen van sijn’ sweep, en drijven daer ’t hem lust?
    Had ghy eens Konings hert. HER.    Nu set u, zijt gerust,
    En stel dit stuck aen my; ’k weet daer wel deur te booren.
    Waerom doch lust ’et u, u selve dus te stooren?
[p. 16]
    Waerom my nu gemoeyt valt besig met den geest
    (430) Ontrent d’aenstaende vreugd van mijn geboorte-feest?
    Dit werck geeft nu geen pas: dus, bid ick, rust u sinnen,
    En tre wat aen d’een zy. KO.    Ick geef my dan na binnen,
    Eer die vermetele weer eenig bits verwijt
    Als menigmael voorheen, my tegens ’t aensicht smijt.
    (435) Maer als een Koningin aldus het seyl moet strijcken,
    En ongewroken selfs den allerminsten wijcken,
    Wat hoop van billickheyd troost dan den onderdaen?
   
HERODES. JOANNES. REY.
HER.    Vertrecktse oock? ja. Nu wel. En treck u dit niet aen,
    ’t En klincke oock niet te nieuw of vreemd in uwen ooren,
    (440) Dat een’ getergde Vrouw rijck, magtig, hooggeboren,
    Dat meer is, een’ Vorstin van een’ beroemden staet,
    Haer gramschap boven ’t peyl der reden stijgen laet.
    Hoe seer ick tot uw heyl geneygt was al mijn leven,
    Des kond ghy selve best getuygenisse geven:
    (445) Want heel het Hof door haet geweldig opgeruyt
    Is lang op uw verderf met all’ zijn’ krachten uyt,
    Het woed, en wenscht u haest te sien in ’s rechters handen:
    De rijcx-raed staet bedruckt, de Priesters knersse-tanden.
    ’K sal d’oorsaeck van dit swaer dit algemeen beklag
    (450) Soo kort eens openen en bondig als ick mag.
    Ghy vaert in ’t openbaer als wild en uytgelaten
    Met bitter schelden uyt op allerhande Staten:
    Het Volck der oude zeên en wetten onbewust
    Bedriegdy jammerlijck, wanneer ghy niet en rust
    (455) Van nieuwe dwalingen vol gift en gal te braken:
    Met woorden die na twist en dullen oproer smaken
    Verswackt ghy te gelijck den grond van desen staet
    En d’algemeene rust: nu leerdy den Soldaet
    Noch op sijn’ Oversten noch hunn’ bevelen passen,
    (460) Dan wederom het Volck den Keyser tegen-bassen,
    Wanneer ghy ’t graeu alom van nieuwe Rijcken preeckt,
    En met verlossingen van ’t jock der vreemden smeeckt,
    En helpt door ick en weet wat ydele hoop aen ’t woeden
    Die dulle en uyt ’er aerd weerspannige gemoeden.
    (465) En juyst als hadmen hier noch niet genoeg verdriet
    En rampen uytgestaen, en schroomdy, dwaese, niet
[p. 17]*
    De Roomsche wapens weer te tergen met uw’ treken:
    En hoe ghy mijnen rug verschoont van laster-steken
    Bevroed ick lichtelijck, na dien ghy my te spijt
    (470) Mijn’ Bruyloft my soo stout in ’t aengesicht verwijt.
    Ghy hebt den haet des volcx gesocht op my te spitsen:
    Ja tegens my gepoogt mijn’ Broeder op te hitsen.
    En even off ’er noch al weynig waer misdaen
    Met tegens aller heyl en welvaert aen te gaen,
    (475) Met alle schelmery te derven tegens allen,
    Bestaet ghy noch wel trots den Hemel aen te vallen,
    En ’t Kerckelijck gebruyck, waer door dit Rijck bestond
    En heeft bestaen tot noch, te stormen in den grond.
    Hierover valt het volck aen ’t bits en bitter spreken:
    (480) Hier over scheldmen my voor slap en traeg in ’t wreken
    Der Vaderlijcke wet: doch hoemen woelt en woed,
    Noch is u evenwel van my niet strengs ontmoet:
    En watmen van de gunst eens Rechters sacht van sinnen,
    En minnelijck van aerd, noch vorder kan gewinnen,
    (485) Dat werde u mildelijck gejont en metgedeelt.
    ’K ben van Aegyptenaer noch Assyrier geteelt,
    ’K en ben oock dwingeland noch dorste-bloed geboren.
    Een selve Vaderland is my met u beschoren,
    Een selve Werelds-deel is my met u gemeen,
    (490) Heeft u en my gevoed. Soo dickmael alss’er een
    Van het geringste volck komt doodelijck te lyen,
    My dunckt ick voel een lid als van mijn lichaem snyen:
    En moet hier somtijds quaed met bloed gebetert zijn,
    Mijn herte klopt’er van, my dunckt men stort’et mijn.
    (495) Herodes sal u dan (dies hebdy niet te vreesen)
    In all’s een buygelijck en billijck Rechter wesen.
    Indien ghy na den eysch de rest der boevery
    Slechs kond verdedigen, all watt’er tegens my
    En tegens all’ de mijne hier voormaels is gescholden,
    (500) Daer van bevrijde ick u, dat werde u niet vergolden.
    ’K wil datt’et klaer en u en all den volcke blijck,
    Dat ick alleen ’t gemeen, geen eygen ongelijck
    Te straffen ben gesint. Och of ghy d’ander’* vlecken
    Soo klaer mogt suyveren, of immers soo bedecken,
    (505) Dat alle droeve weg tot straf en hardigheyd
    My afgesneden wierd door uwe onnooselheyd.
REY.    Soo, soo, doorluchtig Vorst, maeck u voor alle saken
    Lieftallig en bemind, dat wil u heerlijck maken
[p. 18]
    By den nakomeling. Gelooft’et, moedig Held,
    (510) Noyt staet’er staet soo vast op goud en krijgsgeweld,
    Als op lieftalligheyd en trouheyd, die de rijcken
    In billickheyd aenvaerd bewaren voor beswijcken.
JO.    Dien God der volcken toom vertrouwt heeft, zy gewis,
    Dat hy veel hooren moet, maer niet verbonden is
    (515) Om alles wat hy hoort lichtsinnig waer te achten.
    Gewin en haet en gunst en vrees en pijn verkrachten
    De waerheyd menigmael. Meent iemand van ’t gemeen
    Of een der Vaderen, men heb sijn’ leelijckheên
    Te leelijck afgemaelt, te vinnig doorgestreken,
    (520) Die laeck en laster eerst sijn’ eygene gebreken,
    Eer hy mijn’ leeringen met lasteren beswaer.
    Het openbaer misbruyck straff ick in ’t openbaer.
    ’K en leer of handel niet in ’t heymelijck in hoecken:
    ’t Was mijn’ gewoonte noyt schuyl-winckelen te soecken;
    (525) Laeck oock de Menschen niet, maer hunn’ verdorve seên.
    De krijgsliên vragende wat nut en dienstig scheen
    Om trouwen dienst bey Gode en Koning op te dragen,
    Heb ick met allen ernst van strooperyen, lagen,
    Geweld en overlast geraden af te staen,
    (530) En met behoorlijck sold den geld-dorst te verslaen.
    Noyt heb ick nieuwigheên, noyt ander’ hoop gedreven,
    Dan die ghy klaer met my by d’ ouden vind beschreven,
    En nevens my gelooft. Men heeft oock, hoemen socht,
    Uyt soo veel’ duysenden noyt eenen voortgebrogt,
    (535) Die uyt mijn’ redenen veel minder uyt mijn’ daden
    Oyt voet of voedsel nam om Koningen te smaden.
    Dit alle of door ’t gerucht gesnatert, of versiert
    Van blinde grimmigheyd, wanneerse raest en tiert
    Door wreeklust aengeport, vereyscht geen wijder seggen,
    (540) De waerheyd selve sal ’t ten vollen wederleggen,
    En vellen ’t lichtelijck met eenen slag ter neer.
    Hoe kuysch en heyliglijck ick God en Godsdienst eer,
    En d’oude seden vier, word klaer hier aen bevonden,
    Dat die vermaerde Man die keffer op mijn’ sonden
    (545) Niet eens voor ’t licht en treed, in ’t duyster sit en knort,
    Daer valsheyd scheutvry is, en licht verdedigt word.
    Dat ghy met d’eegemael uws broeders gingt versamen
    Heb ick (’t is waer) wel sterck geloochent te betamen:
    Maer weeg, o Koning, eens, weeg met een rijp gemoed
    (550) Of ick of Gode of u hier in gelieven moet:
[p. 19]
    En och of oock de tong van all’ dese hovelingen,
    Die staeg om Vorsten-gunst soo woelen, draven, dringen,
    Meer waerheyds hooren liet al baertse veeltijds haet,
    Meer scherpe redenen maer heylsaem voor den staet,
    (555) Als sachte smeeckingen, doch die ten hoogsten schaden,
    Wat souden sy verhoên all ongemacx en quaden!
    Doch soo ick nu en dan wat vry heb aengegaen,
    En met te grooten ernst de waerheyd voorgestaen,
    ’t Is billick dat de Vorst, (als wien de scherm en hoede
    (560) Der billickheyd betaemt,) dien yver duy ten goede,
    En make dat sijn’ macht in alle sijn bedrijf
    Staeg binnen het besteck der wijse wetten blijf.
    Ghy hebt wel hier de macht om anderen te dwingen,
    Maer weet, dat God de Vorst en Koning aller dingen
    (565) Dat recht oock over u en alle Vorsten heeft.
    Daerom ghelijck ghy hier met mijnen hoofde leeft,
    Soo sal God met het uw oock eens ten lesten leven.
HER.    Praet hemelsch als ghy zijt ten Hemel opgeheven:
    Soo lang ghy in den tijd en noch op aerden zijt,
    (570) Verdraeg het aerdsch gebied, en draeg u na den tijd.
JO.    Ick viere ’t aerdsch gebied, en biede te gelijcke
    Den Koningen ontsich: maer achte ’t eeuwig rijcke
    Mijn beste vaderland, en vier dien koning meest.
HER.    ’t Blijckt hoe ghy Koningen en Vorsten viert en vreest.
    (575) Die Koningen soo stout soeckt naer uw’ hand te setten
    Hun wetten schrijvende. JO.    Waer ’t my geoorloft wetten
    Te schrijven voor den staet, ick boog met mijn gebod
    ’t Volck onder sijnen vorst, de vorsten onder God.
HER.    Al lang genoeg gepleyt. Leyd desen weer na binnen.
    (580) Dit werck leyt seer verwerd: ’ken weet niet waer ontginnen.
    Men stel dees’ duystre saeck voor best dan noch wat uyt,
    En koom voor naerder blijck hier in tot geen besluyt.
REY.    Die op het snateren eens dwingelands wil bouwen,
    En door sijn’ redenen sijn herte meent t’aenschouwen,
    (585) Vertrout sijn aengesicht een onklaer spiegelglas.
    Och of des Hemels gunst met desen handel was!
    Maer ’t herte vreest, helaes! het geen het vreest, te spellen.
HER.    Geen’ tong hoe mild van tael is magtig te vertellen,
    Noyt hebben’t herssenen hoe kloeck terecht bedocht,
    (590) Aen hoe veel jammers ’t lot der vorsten is verknocht.
    ’T lichtsinnig volck houd ons alleen voor vrye lieden,
    Alleen voor salige, die midden in ’t gebieden
[p. 20]
    Van armoede altijd zijn belegert en beknelt,
    Van vrees altijd geknaegt, van bangen dienst gequelt.
    (595) Wanneer gemeene liên iet wenschen, vreesen, vryen,
    Sy derven ’t opentlijck en ongeveynst belyen,
    En gaen in alles rond; hun middelmatig goed
    Genietense onbeschroomt en met een vry gemoed.
    ’T gaet anders met een’ Vorst, hy moet sijn’ tochten helen;
    (600) Men perst hem uyterlijck den tuchtigen te spelen,
    Met minnelijck gelaet beloften aen te gaen,
    Gerechtigheyd geveynst met woorden toe te staen:
    Men dwingt hem menigmael sijn gramschap te vertrecken,
    En haet tot sijner tijd voorsichtig te bedecken:
    (605) Hy dient, als vrees en angst sijn’ afgepijnden geest
    Meest geesselen en slaen, te dreygen allermeest.
    ’T gemeen gepeupel blind in all zijn doen en laten
    Veracht een’ sedig Prins, een’ strengen sal het haten:
    Men moet twee strijdigheên in een te smelten sien,
    (610) En ’t wispelturig volck bey dienen en gebiên.
    Kortom in all mijn doen ’ken doe niet dat ick wensche.
    Genaeck ick met het stael den hals van desen mensche,
    Ick sal den haet des graeus flux op den mijnen laên:
    Indien ick hem verschoon en wijder laet begaen,
    (615) ’T sal d’achtbaerheyd eerlang van mijnen Scepter schaden.
    Wat raed? hoe kies ick best het beste van twee quaden?
    Maer waerom hier gestaen vertwijffelt en verbaest?
    ’s Rijcx hoogheyd ga voor all, ick ben my selven naest.
    Indien wy voor het volck om d’eer des Scepters slaven,
    (620) Wat dwaesheyd waer het dan de Majesteyt der staven
    Te quetsen om de gunst van ’t los en licht gemeen?
    Het volck is haest gestoort, haest weder wel te vreên.
    Wel aen, ’kben nu geneygt de saeck eens door te drijven,
    En ’t Koninglijck gesag gesint met bloed te stijven:
    (625) Het volck sal lichtelijck te paeyen zijn daer na.
    Indien ick dit verderf niet tijdig tegenga.
    ’T sal allen raed eerlang en tegenbaet verwinnen.
    Hy heeft onse echt gedoemt als ongeregelt minnen,
    Ja in mijn aengesicht daer tegens aengeblaft:
    (630) Soo verr ick dit aldus laet deurstaen ongestraft,
    Sijn’ onbeschaemtheyt sal gedurig wijder weyen,
    En my den staf eerlang doen na sijn’ wetten swaeyen;
    Hy sal sijn’ vangeren haest vatten doen en vaên;
    En roeckeloos de vuyst aen ’t roer der saken slaen,
[p. 21]
    (635) En met der Wetten toom self Vorsten ringelooren,
    Ja alles, hoog met leeg vermengende, verstooren:
    ’T sal daerom raedsaem zijn dit al te groeysaem quaed
    By tijds eer ’t wortel schiet te sticken in sijn saed:
    Een’ versch opgaende vlam dient veerdig neergeslagen:
    (640) Men koestert nieuwen hoon met ouden te verdragen.
    Doch soo de straffe kan behoudens gunst bestaen,
    De goede gunst des volcx en sal ick niet versmaên:
    Soo niet, het rijcke zy voor gunst voor all te setten.
    Wat dese Malchus raest van ick en weet wat Wetten,
    (645) Wat duyster kijf-geschil hy neus-wijs brengt ter baen,
    Dat, acht ick, raeckt my niet, ’ken treck my dat niet aen;
    Wanneer ick slechs het volck allencken kan gewennen,
    Deês eenige opperwet voor wettelijck t’erkennen,
    Dat my geen’ wet en bind, ja tegens alle wet
    (650) My vry staet wat my lust te plegen onbelet.
REY van Toehoorders.
                    O Bouwer van ’t ruym Wereld-rond!
                Die met een woord ja met een knicken,
                Dat prachtige getimmer kond
                Van angst doen zidderen en schricken
                    (655) Die ’t moedig Hemeldack den moed
                Kond doen ontvallen met een wincken,
                Den vasten aerdboôm beven doet,
                En d’opgeblase baeren slincken:
                    Heeft niet het vliegende gerucht
                (660) Uw’ hooge daden lang hier voren
                Gewrocht; geblasen door de lucht,
                En klincken doen in onsen ooren?
                    Doen ghy de Volcken trots en prat
                Op schatten, door uw’ machtige handen
                (665) Uytroyde, en in den grond vertrad,
                Om ons te setten in hunn’ landen:
                    In hunne landen niet vermant
                Door ons beleyd of onsen degen:
                Maer door des Hemels gunstige hand,
                (670) Die vriendelijck tot ons genegen
                    Ons dwers door wreede benden heen
                Geleyde, en hoede voor beswaren:
[p. 22]
                Sijt ghy die God niet der Hebreen?
                Die Prince niet der Joodsche scharen?
                    (675) Door wiens geley wy menigmael
                De trouweloose legerbenden
                Vertraden, en ons grimmig stael
                Den vyand druckten in de lenden.
                    Gewis het is uw’ hand alleen,
                (680) Alleen uw’ hand, niet onse degen,
                Die ’t Vaderland soo veel tropheen
                En segepalmen heeft verkregen.
                    En weijgert ghy in dit gevaer,
                O vader, nu uw’ helpende handen?
                (685) Ah! stelt ghy uw’ geminde schaer
                Ten spot der spottende vyanden?
                    Godvruchtigheid leyt aen d’een’ zy:
                De suyv’re Gods-dienst sit verschoven:
                Deurtrapt bedrog en veynsery
                (690) Vermeesteren de purpere hoven.
                    De vrome bucken met veel spots
                Voor wreede bijl als offer-dieren:
                De wreedheyd doet de boden Gods
                Door swaerden sneuvelen en vieren.
                    (695) De vyand lacht in ons verdriet.
                Die sich ’t bewind der heerschappyen
                Toeeygenen, verdienen ’t niet,
                En die ’t verdienen doetmen lyen;
                    En all dit weetmen onder schijn
                (700) Van Godsvrucht aerdig te beschicken.
                Sta op, ô Heere, hoe lang sal ’t zijn?
                Laet eens uw’ hulp uw volck verquicken:
                    Sta op, vertoon uw aensicht weer
                Soo streng en toornig den vyanden,
                (705) Gelijck ’t de Vaderen weleer
                Vernamen aen de roode stranden,
                    Alwaer uw’ golven ’t magtig heir
                Van Pharo deckten en bedrogen.
                Vertoon u op die wijse eens weer,
                (710) Hoedanig u met opene oogen
                    De dienstknecht sag van den Propheet,
                Doen ghy vierstralende Karossen
                Naer uwen breydel luystren deed,
                En vlammen joegt door beemd en bosschen.
[p. 23]
                    (715) Op dat de duysternissen dicht
                Der dwalingen eens weggeschoven,
                Wier dicke nevelen het licht
                Van ’t menschelijck vernuft verdooven,
                    All watt’er leeft uw’ Godheyd vier:
                (720) All ’t aerdrijck u en anders geenen,
                (’t Sy datt’et van het morgen-vier
                Verwarmt, verquickt word en beschenen,
                    ’t Sy datt’et siet met moeden ren
                De Son-torts in de baren dalen,)
                (725) Voor den Almachtigen erken,
                Wiens rijck noch tijden kent noch palen.

   
Continue

DERDE BEDRYF.

MALCHUS. JOANNES.

MA.    DEr sterffelijcken loop houd veeltijds desen voet,
    Dat, gave God u keur van voor of tegenspoed,
    Ghy soud, schoon dese twee onendelijck verschillen,
    (730) Nau weten wat van tween of weygeren of willen:
    Ghy wenscht u selven eer, den uwen macht van goed,
    ’t Welck sijn’ besitteren niet selden sneven doet:
    Uw’ vyand vloeckt ghy toe vlucht, ballingschap en banden,
    En ’t baert hem loon en lof, u niet als schaên en schanden:
    (735) Dat dus de sake leyt, heb ick maer al te klaer
    (Om niet te ver te gaen) geleert met mijn gevaer.
    Want als die tuymelgeest die borger der foreesten
    Sich eerstmael gaf voor ’t licht, en nu alom de geesten
    Van ’t lichtgeloovig graeu vervoert had en verleyd,
    (740) Heb ick alleen bestaen voor d’eer en waerdigheyd
    Des Pharisaeschen naems, elck swijgende, te spreken,
    Niet swichtende voor dat mijn vyand door mijn’ treken
    Van enge koten sat en ketenen beknelt;
    En heb met schelden ’t hof als overend gestelt.
    (745) Maer och! ’t is al om niet, hier geld noch kot noch keten,
    Geen schelden heeft hier kracht; all ’t graeu is soo beseten
    Van dees’ vervloeckte pest, en alle borsten zijn
    Soo gansch doordroncken van dit doodelijck venijn,
    Dat elck sijn rampen viert, en sucht om sijn’ ellende.
    (750) Men vloeckt, men lastert my, waer ick my keer of wende,
[
p. 24]
    Men krijt my smadig na, men kijckt my leelijck aen:
    En desen Tempel-dief die dertel heeft bestaen
    Het noodig onderscheyd der dingen te vermengen,
    En werring in ’t verschil der ordenen te brengen,
    (755) Betoontmen alle gunst; het graeu houd dag en nacht
    Voor ’s boefs gevange-kot wel yverig de wacht,
    Ach! Wy wy boven all zijn waerdig te beklagen,
    Die om ’t gemeene nut ons eygen nut vertragen,
    Ja die ondanckbaer graeu als laven met ons sweet:
    (760) Noyt achte man van staet sijn weldoen wel besteed
    Aen sotte menigten, die boos en onberaden
    Den snooden gunstig zijn, d’eerwaerdige versmaden.
    Waer wende ick ’t voorhoofd nu? wat neem ick voor besluyt?
    Op wien sal ick mijn gal en gramschap braken uyt?
    (765) Wien hulp en bystand biên? wat allereerst beschreyen?
    Ick sie ons los gemeen den loosen ketter vleyen
    En troetelen om ’t seerst, ons’ leeraers stom en stil;
    Den Vorst al veynsende nau weten wat hy wil:
    De grooten sorgeloos om ’t onkruyt uyt te wieden:
    (770) En daer geen’ voeten steun, geen’ handen baet en bieden,
    Daer onderschooren noch mijn’ schouderen alleen
    Alleen dees’ schouderen de Vaderlijcke seên,
    Die thans aen ’t waggelen haest dreygen gansch te vallen:
    Alleen helaes! alleen beklaeg ick onder allen
    (775) Het algemeen verderf. Wat sal ick best bestaen?
    Sal ick dan mijnen plicht versakende verraên
    De wetten, kerckenseên en waerdigheyd der orden?
    En dulden my ten spot mijn’ vyanden te worden?
    ’K sal ’t dulden, toch ick sal, en toonen my te vreên,
    (780) Wat kan ick nutters doen? sal ick een man alleen
    My geven onder ’t pack, dat alle schouders schouwen?
    En dien gemeenen val alleen gaen wederhouwen?
    ’Ken vind’et niet geraên; neen, neen, niet meer soo slecht.
    God sta voor sich en ’t sijn, hy self behoe sijn recht:
    (785) Ick heb voor my en ’t mijn (dus doet elck nu) te duchten,
    My selven ben ick naest. Is’t datt’er quade vruchten
    Uyt mijnen goeden raed (als dick gebeurt) ontstaen,
    De slag komt my gewis op neck en ooren aen:
    En die my voor den val de meeste gunste deden,
    (790) Die sullen eerst en meest den liggenden vertreden:
    Soo my mijn’ vonden oock geluckelijck vergaen,
    Noch sal ick niet als nijd op mijnen halse lâen.
[p. 25]
    Nu sie nu merck ick eerst mijn’ averechtse slagen,
    Nu kan my eerst de raed Gamaliëls behagen,
    (795) Maer al te laet, helaes! ’t en zy men noyt te laet
    Veroude dwalingen verbetert of verlaet.
    ’k Wil liever hier voor los voor wispelturig loopen,
    Als mijn’ halsstarrigheyd met mijnen hals bekoopen,
    Men dencke wat men wil,’k sal my der moeyte ontslaen,
    (800) En maken weder wel met dien Propheet te staen:
    Dat slechthoofd sal seer licht (geloove ick) zijn te winnen.
    Doch houd hy sich te stijf, soo wett ick all’ mijn’ sinnen
    Om ’t woeste volck dien waen te praten uyt het hoofd,
    Dat hy door mijn bedrijf van vrijheyd sit berooft;
    (805) En kan ick met het graeu aldus weer vrede maken,
    Soo sie ick eenigsins een open in mijn’ saken.
    Maer sacht wat, sie ick recht, hier komt hy, ja voorwaer
    Het is de boeve self. Ey sie eens welck’ een’ schaer
    Dien Tempel-schender volgt, hoe siet men’t hier kryoelen!
    (810) Daer wy verstoote bloeds in’t midden van ons’ stoelen
    En lêge setelen verslenst en ledig staen,
    Ja nauwelijcx den roest en ’t schimmelen ontgaen.
    Nu laet eens hooren wat die meester voort sal bringen.
JOAN.    O groote Schepper, o beleyder aller dingen;
    (815) All wat de locht omvangt, all wat het aerdrijck voed
    Erkent uw’ Godheyd, voelt uw Vaderlijck gemoed,
    Oock alles wat de Zee doet ademen en leven;
    ’t Volgt all de groote wet sich eenmael voorgeschreven
    Met vasten tred, van selfs, en vol eerbiedigheyd;
    (820) ’t Knielt all, all buygt’et sich voor sulck’ een’ Majesteyt.
    Op uw bevel borduurt de Lente soet van luchten
    Met bloemen ’t beemden-groen, discht ons de Somer vruchten
    En fruyten allerhand, den Herbst-tijd wijnen op,
    Bekleed het Winterweer en berg en heuvel-top
    (825) Met sneeuw en grijsen rijm, gaen alle Watervlieten
    En vloeden krom van loop met vollen ren sich gieten
    En wentelen in Zee, bevloeyt den Oceaen
    Sijn’ oeveren by beurt, en loopt nu af nu aen,
    Ontsteeckt de Maen den nacht, de Vorst der Hemellichten
    (830) De goude Son den dag voor soo veel’ aengesichten,
    En drijvende te rug bey duysternis en damp
    Verguld den aerdbol met die Goddelijcke lamp
    En nimmer stille torts: ’t gaet all (om kort te maken)
    ’T sy datmen ’t ooge send na ’s Hemels hooge daken,
[p. 26]
    (835) ’T sy datmen ondersoeckt Locht, Aerde, Water, Vuur,
    Ja heel dat groote Rond die magtige Natuur,
    ’T gaet all gewilliglijck voor sijnen koning buygen,
    En sulck een’ Vader recht beminnende betuygen
    Sijn’ lieffelijcke sucht ten Schepper lief en waerd,
    (840) Elck in sijn’ eyge tael, elck na sijn’ eygen aerd.
    Maer laes! alleen de Mensch, de Mensch die meest van allen
    Gods wet ’t omhelsen hoort met lust en welgevallen,
    En sijn’ geboôn t’ontsien, vertreed van allen meest
    All watt’er is gebôon: wil wilder als een beest
    (845) Sich na geen’ teugelen geen’ wetten leeren vlyen:
    Vervalt met vollen wil tot alle schelmeryen:
    Acht redelijck all ’t geen waer na sijn vlees-lust helt:
    Waerdeert en weegt sijn recht na ’t wigt van sijn geweld.
MA.    ’t begin tot noch is goed en waerdig datmen ’t prijse.
JO.    (850) Doch dunckt my niet soo vreemd der vreemder volken wijse
    Door dwalingen verruckt van ’t rechte spoor alom,
    Als deses volcx bedrijf, het welck Gods eygendom
    Sich roemende te sijn all’ and’re scheld en lastert.
    En uytkrijt als van God en sijnen dienst verbastert:
    (855) Daer doch soo ver de Son rondom den Aerdbol sweeft,
    Geen volck te vinden is dat breydellooser leeft.
MA.    Voorwaer noch hoor ick niet als loutre waerheyd spreken.
JO.    Doch sulcx sijn niet alleen des lichten volcx gebreken:
    De blinckende Levijt in ’t wit en suyver kleed,
    (860) De Schriftgeleerde Man die trots en moedig treed
    Op wetten-wetenschap en kennis aller dingen,
    En ghy door grijsen kop eerwaerdige ouderlingen,
    Dwaelt alle jammerlijck van’t rechte reden-spoor:
    De saeck der weduwen noch weesen vind gehoor
    (865) Voor uwen rechterstoel, men dult’er dat de rijcke
    Den armen deerlijck pluck, verdruck, verongelijcke:
    Onrecht en recht staen veyl: de goudsucht schend’et all.
MA.    Ick berst byna van spijt, en hoor ick sulck geral,
    En snoer ick mijnen mond? JO.    En ghy en ghy, Rabynen,
    (870) Die boven anderen geleerd en heylig schijnen
    Veel liever wilt als sijn; ghy Priesters allegaer,
    En ghy Aertspriester prins der priesterlijcke schaer,
    All’ sijt ghy mans genoeg, all’ speeldy fraey den kloecken
    Om van het veldgewas uw’ tienden op te soecken.
    (875) Anijs, en ruyte en munt en gaet ghy niet voorby,
    Ja sijn noch distelen noch hoy noch knoploock vry:
[p. 27]
    Maer alsmen komen moet tot leeren, straffen, raden,
    En ’t wit verklaren sal der Goddelijcke bladen,
    Of roepen sal tot boet en betering van seên,
    (880) Dan speelt ghy stommen hond, of yvert soo wat heen:
    De wolven weert ghy niet die naer uw’ schaeps-koy tochten,
    Wat roer ick van den wolf? vleesslindende gedrochten
    En wolven sijt ghy self. Ghy ghy verscheurt en vilt
    De kudde, en pluckt de wol, ghy wreede gieren stilt
    (885) Met schapenmelck en vleesch uwe altijd heete magen,
    En vult u selven, niet de kudde u opgedragen.
MA.    Wech wech nu aen een’ galg met allen vrê en soen;
    Ick sweere by mijn’ siel ’ken sal, ’ken wil ’t niet doen:
    Hoe is ’t my mogelijck te dulden dat mijn’ orde
    (890) Soo leelijck afgemaelt, soo vuyl geschandvleckt worde?
    Neen, neen, indien my God van uyt den Hemel sond,
    Bepaelt met dit bespreck dat ick met stillen mond
    Dien grouwel hooren moest, ’k had liever t’overschrijen
    Het Goddelijck bevel, als sulck’ een hoon te lyen.
    (895) ’K verliese mijn geduld: hier hey, ghy vromen Heer,
    Seg, meester stoockebrand, is dit uw’ schoone leer?
    En kondy ’t plompe volck soo suyvre lessen geven?
JO.    Ons seggen raeckt u niet, sijt ghy gesond van leven.
MA.    En raeckt en past’et u den priesteren te smâen?
JO.    (900) ’T past niemand qualijck quaed te spreken van de quâen.
MA.    ’T past dat de jongeling gehoorsaem oude lieden.
JO.    Het past ons allen Gode ontsich en eer te bieden.
MA.    Heeft God u dan belast dit muytsiek veld-gepreeck?
JO.    God vordert en vereyscht dat elck de waerheyd spreeck.
MA.    (905) Van waerheyd af te staen heeft velen doen bedyen.
JO.    ’K en pass’ op geen gewin vermengt met schelmeryen.
MA.    En achtghe ’t schelmery van schelden af te staen?
JO.    Ick acht’et schelmery te sien verloren gaen
    Soo vele duysenden, als ickse kan beschudden,
    (910) En voor den dwaelweg hoên. MA.    Ghy hoeden onse kudden!
    Sijn wy niet herderen en hoeders van ’t gemeen?
JO.    Ghy soud’et seker sijn, waer hoên en villen een.
MA.    Raeck onsen handel niet, besorg uw’ eyge saken.
JO.    ’T geen mijnen naesten raeckt, acht ick my oock te raken.
MA.    (915) Wie sijt ghy? of van waer komt u dees waerdigheyd?
    Sijt ghy die Christus dan den Vaders toegeseyt?
JO.    Geensins. MA.    Of rekent ghy u dien Propheet te wesen?
    Of Elias? JO.    Neen toch. MA.    Is ’t dat ghy geen van desen,
[p. 28]
    Propheet, noch Elias, noch Christus zijt onse hoop,
    (920) Wat stoutheyd drijft u dan tot desen nieuwen doop?
    Seg endelijck eens op waer voor men u sal houden.
JO.    Ick ben de stemme die daer roept door woeste wouden:
    Bereyd des Heeren weg, maeckt sijne paden recht,
    Op welckes toekomst hol en heuvel word geslecht,
    (925) Hel-diepe dellingen tot pleynen opwaert stijgen,
    Top-hooge bergen vlack ter aerden nedersijgen.
    Het is in sijnen naem dat ick de Volcken doop,
    Die oock onwaerdig ben den riem of nestelknoop
    Van sijnen schoen als slave al buckende ’t ontbinden:
    (930) Hy is noch onbekent, noch nauwelijcx te vinden,
    Schoon dat hy onder u omwandelt en verkeert.
MA.    Wat stricken breyd die schalck! hoe klaer is dat geleert!
    Hoe dubbel klinckt sijn’ tong! maer seg ter goeder trouwen,
    Met welcke wonderen kond ghy doch staende houwen
    (935) Dit al te breed gesag dat ghy u selven neemt?
JO.    Ick vrage u desgelijcx, ’t en dunck u niet te vreemd,
    Met welcke wonderen ghy ’t uwe kond beweeren?
MA.    Halsstarrig stoockebrand! hoe weet hy ’t af te keeren!
    Dan veynst soo veel ghy wilt, wat u tot woeden port
    (940) Siet ieder klaer genoeg, men weet wel waer ’t u schort.
    Ghy poogt door onsen val aen ’t klimmen te geraken,
    En tot ons achterdeel u selven groot te maken,
    En staet na macht door list; doch leg daer vry op aen:
    Uw’ schalckheyd sal niet ons, maer haeren vinder slaen.
    (945) De eerste en sijt ghy niet die nut socht in die nucken,
    O, die u lest daer voor mogt boeten sien en bucken:
    Doch liever soud ick u beweegt door mijn vermaen
    Sien wisselen van sin, sien op de rechte baen
    Soo veel’ verleyde, laes! herleyden en herstellen.
    (950) Wy hebben meer gesien dusdanige gesellen,
    Die door een slecht gewaed, een’ rock of vreemden hoed
    Vertoonende quansuys een slecht en recht gemoed,
    Den naem van sedige van tuchige verkregen:
    Maer endelijck tot staet en achtbaerheyd gestegen,
    (955) En rijckelijck gegoed door soo een’ soete klucht,
    Versmeten sy wel haest het masker van de tucht,
    En hebben opentlijck d’ontleende deugd verdreven,
    En hunnen eygen aerd den lossen toom gegeven,
[p. 29]
    Ghy zijt my veel te sot, te bot, en t’onbedacht,
    (960) Soo ghy door sulck een’ weg naer hooge dingen tracht,
    ’T en is de middel niet om sich vermaerd te maken:
    Soo my d’ervarentheyd de leydsman van de saken,
    Of wel den ouderdom, die van d’ervarentheyd
    d’Oprechte moeder is, niet gansch en heeft misleyd;
    (965) Ick sou ’t u saliger ja loffelijcker achten
    Veel meer na veyligen als hoogen staet te trachten.
JO.    Sijn mijne woorden waer, mijn’ wercken kuysch en vroom,
    Wat wilmen dan mijn’ tong dus pramen met den toom?
    Maer dool ick, struyckel ick, ghy wijse zijt gehouwen
    (970) Te toonen waer ick feyl. MA.    ’T sal u in waerheyd rouwen
    Als u de straf der dood sal spelen in den geest.
JO.    Dreyg met de straf der dood den genen diese vreest.
MA.    Indien ick leven mag, dit bits en bitter spreken
    Sal ick u (sweer ick u) wel bitter op doen breken.
    (975) Ghy sult ghy sult eerlang al voelende verstaen
    Hoe dapper dat het smert den Ouderen te smaên,
    De Schriftgeleerde schaer soo schandig uyt te krijten,
    Den meesteren soo stout hunn’ lemten te verwijten:
    En aengesien ghy ons en onse gunst versmaed,
    (980) Soo proef ten lesten dan de kracht van onsen haet.
REY van Toehoorders.
                    Die eenig diefstuck onderstaen,
                Sijn schouw voor sterreglans en maen.
                De moorder haet het fackellicht,
                Als ’t welck hem al te naeckt en dicht
                (985) Sijn’ rasery voor d’oogen leyt.
                Om weynig alssen-bitterheyd
                Verspout de kinderlijcke* mond
                Genees-dranck hert en maeg gesond.
                Een’ sweer, een’ wonde of open’ huyd
                (990) Is bang voor salve en heylsaem kruyd.
                Die in sijn’ borst verborgen draegt
                Een hert van schelmery geknaegt,
                Dien is de waerheyd enckel smert,
                Als die hem dat verettert hert
                (995) Ontdeckt en bloot leyt met haer’ kaers.
                Maer ghy schijn-statige huychelaers.
[p. 30]
                Die van geveynsden yver brand,
                Die uyt des volcx verblind verstand
                Uw’ schandelijcke winsten treckt,
                (1000) Hoe nauw ghy uwe lemten deckt,
                Hoe leeg en diep de vuyligheyd
                Van uw gemoed gedoken leyt,
                Noch siet noch boort tot op dien grond
                (Al loochenen’t gelaet en mond)
                (1005) Uw’ altijd knagende gewiss’,
                Die u en beul en rechter is,
                Die u met heymelijcken tand
                Dooreet gebeente en ingewand,
                Die met haer’ roede taey gepeest
                (1010) Staeg slaet en geesselt uwen geest.
                O dry en viermael salig hy,
                Wiens siele reyn van schelmery;
                Noyt voor de rechtbanck van sijn hert
                Betrocken noch verwesen werd;
                (1015) Noyt beul, die eeuwig pijnt en plaegt,
                In ’t ingewand verborgen draegt.

   
Continue

VIERDE BEDRYF.

MALCHUS. GAMALIEL.
KONINGINNE.

MA.    DEs Vorsten handeling is gansch by my verdacht;
    Hy heeft het stuck verbrod, en zijn vergrijp getracht
    Te rechten met mijn schade. Om’t volcxken te behagen,
    (1020) En by de menigte wat gunst-wind te bejagen,
    Heeft hy my onder schijn van sachtheyd’als ten buyt
    Aen ’t ongenadig graeu door gramschap opgeruyt
    Gesocht te leveren, en met verwoede treken
    Sijn eygen leet gepoogt door mijn gevaer te wreken.
    (1025) Want ingevall het dom gepeupel om de moord
    Des Doopers sich geliet ’t onvreden en gestoort,
    Soo had hy voor (soo ’t schijnt) met dit mijn hoofd te sussen
    ’s Volcx onwil, en dien brand stracx in mijn bloed te blussen:
    Maer droeg hier tegens ’t graeu die dood met koelen moed,
    (1030) Soo wilde hy voor den man erkent zijn en gegroet,
    Die loffelijcke wraeck had van sijn leet genoten.
    Soo waerd is borgerbloed by Koningen en grooten,
[
p. 31]
    Waer met sy overhand gaen spelen onbeducht,
    En decken moord met moord en achten ’t maer een’ klucht.
    (1035) All wat het domme graeu verricht acht na behooren,
    Dat’s, roemen sy wel breed, uyt hunn vernuft geboren,
    Uyt hunn verstand gevloeyt, en door hunn’ hand gegaen;
    En nemen sich aldus alleen de vruchten aen
    Door ons beleyd en sweet en wackerheyd verkregen:
    (1040) Maer valt de wind der gunst hunn’ handelingen tegen,
    En keurtmen hunn bedrijf voor schandig, wreed of valsch;
    Soo schuyven sy ’t vergrijp hunn’ dienaers op den hals,
    En weten’t met wat bloeds onschuldelijck vergoten,
    En een’ geringe siel van hunnen neck te stooten.
    (1045) Resteert ons dan ten troost alleene de Vorstin;
    Die medeelt in ons leet, en als een’ Tygerin,
    Haer jong vermissende vast schuymt en brult van tooren,
    Doordien de Dooper heeft voor’s Konings eygen’ ooren
    Gescholden voor een eer en trouweloos bedrijf
    (1050) Het trouw-verbond gemaeckt met ’s Broeders echte wijf,
    En ’t breken heeft verdoemt der eerste Bruylofts-banden.
    Terwijl om dit verwijt door bloed en ingewanden
    Al versch, al heet en werm de gramschap weyd en woed,
    Sal ick dat omgeroert dat rasende gemoed
    (1055) Toegaen met fackelen, en met geweld van spreken
    Tot vollen brand eerlang die voncken uyt doen breken.
    Maer sie, ter rechter tijd verschijnt haer’ hoogheyd hier.
GA.    Nu voegt sich gift tot gift, nu vlijd sich vier by vier.
    Het uyterste gevaer staet flux hier uyt te wachten.
MA.    (1060) Doorluchtigste Vorstin, ghy glory der geslachten,
    Ghy peirle deses rijcx, weest vriendelijck gegroet.
KO.    Ghy, Malche, desgelijcx. Maer hoe dus ongemoed?
MA.    Ick achte een’ selve saeck ons’ beyder geest te stooren.
KO.    ’t Kan zijn: maer schuylter iet, so laet u klaerder hooren.
MA.    (1055) Hoe kondy soo goeds moeds soo koel uw’ majesteyt
    Met voeten sien vertreên? en d’heylige achtbaerheyd
    Des Koninglijcken naems soo deerlijck sien verslenssen?
    En uwen staf sien staen ten spot van ’t schuym der menschen?
KO.    Wat sal ick doen? wat raed, wat middel acht ghy goed?
MA.    (1060) Laet eens een’ hevigheyd, die dit uw hoog gemoed
    Uw’ echt en afkomst voege, uw edel hert bestoken.
KO.    Ach! dat’s al lang geschied, mijn hert is lang aen’t koken:
    Ick berst van enckel spijt, ick schrey, ick kijve, ick tier,
    Maer vordere met spijt noch tranen niet een’ sier:
[p. 32]*
    (1065) De wind verstroyt mijn klachte als lichte spinnewebben.
MA.    Soo ghy sulck aensien had als ghy wel hoorde t’hebben
    By uwen man den vorst, hoe soud hy magtig sijn
    Uw leet soo koel te sien, en in het uw het sijn?
KO.    Ghy speurt de gunst des volcx. De Koning dacht met boeyen
    (1070) Dien scherpen geest misschien een luttel te besnoeijen,
    En wat te matigen sijn stoutheyd door den band.
MA.    Soo ghy den dert’len geest van desen stoockebrand
    Door kercker-ketenen besadigt acht te wesen,
    Soo zijt ghy ver verdoolt. Veel meer staen elck te vreesen
    (1075) Gedrochten, die maer eerst hunn’ koyen zijn ontvloôn,
    Als ’t wild, dat bosch en berg en vrydom is gewoon.
    Wat sal hy vry en vranck niet aenslaen en versieren
    Die ’t graeü sijn’ banden siet met sulck’ een’ yver vieren?
    Oock word een bitter hert door tergen niet versoet,
    (1080) En smaet baert dulligheyd in alle trots gemoed.
KO.    Dees’ weldaed sal nochtans tot morwing iets vermogen,
    Wanneer hy namelijck door ’t Koninglijck medoogen
    Sich beyde vrydom siet en leven toegeleyt,
    Bey meer als eens verbeurt door sijn’ hardneckigheyd.
MA.    (1085) All wat ghy weldoen acht, acht hy voor louter krencken;
    En sal sijn’ vryheyd min als sijnen band gedencken.
KO.    Ghy meld ons een verhard een schier versteend verstand
MA.    ’T is all wat sterfflijck is (gelooft’et) ingeplant,
    De weldaên danckeloos en vaerdig te verdouwen;
    (1090) Maer eeuwig rekening van ’t ongelijck te houwen.
    Elck haet de weldaed oock in welcker heugenis
    Hem ’t ongelijck verschijnt dat hem bejegent is:
    De Dooper, als hy sal uw’ gunst gedachtig wesen,
    Sal oock sijn’ boevery in sijn gepeyns herlesen,
    (1095) En wanen nimmermeer dat ghy hem gunstig waert
    Of van den band ontsloegt om sijnen boefschen aerd;
    Maer dat ghy voor een’ wijl uw’ wraecksucht ingedreven
    En alle straf veel eer geschorst hebt als vergeven.
KO.    Goedhertigheyd vermorwt oock selfs een steenen hert.
MA.    (1100) Een hert door lang gebruyck in schelmery verhard
    Word niet soo lichtelijck gebogen als gebroken.
KO.    Wat raed dan is ons nut, of hoe ons best gewroken?
MA.    Ick weet uw’ hoogheyd raed, en red u licht hier door,
    Soo ghy my hooren wilt. KON.    Wel aen, seg op, ick hoor.
MA.    (1105) Ghy weet wat thans de Vorst van wijn en vreugt begoten
    Uw aerdig dochterken voor all’ sijn’ disch-genoten
[p. 33]
    Belooft heeft aen haer’ hand. KON.    Ja niet alleen belooft,
    Hy heeft sijn woord gesterckt met eeden by sijn hoofd.
MA.    Dese eed-belofte dan schoon uyt den wijn geboren
    (1110) En dient gewisselijck niet in den wijn te smooren;
    Maer (na mijn oordeel) versch en by den wijn voldaen:
    Wat hoeft sy Konings Kind na staet of goud te staen?
    Sy eysche uws vyands hoofd: men doe dien muyter bucken
    En buygen onder ’t stael, en leg hem in twee stucken:
    (1115) ’t Heyl van dit heele rijck en d’algemeene saeck
    Eyscht dat sy om dat hoofd het halve rijck versaeck.
KO.    Die eysch en sal den Vorst dus ver niet konnen buygen.
MA.    Hy is nochtans verplicht door eeden en getuygen.
KO.    Door eeden in den wijn geboren en versmoort.
MA.    (1120) Maer van sin-nuchtere getuygen aengehoort,
    ’Ken twijffel* niet die eed sal uw’ gemael bewegen:
    Ick vind hem tot dit stuck van selfs genoeg genegen;
    ’t Ontbreekt maer aen wat schijns, hem schort alleen een kleed
    Voor d’oogen van het graeu, dat vind hy in dien eed:
    (1125) Die eed geeft schijns genoeg; wie derf hier tegens bassen?
    Het past een’ billijck Vorst op eer en eed te passen.
KO.    Maer ’t graeu sal tegens my uytsmijten gift en gal.
MA.    Een’ vrouwe is haest verschoont, dat acht ick niet met all.
    ’k En sie geen ander gat noch deurkomst in ons’ dingen.
KO.    (1130) Uw voorslag die gevalt, ick sald’er oock op dringen.
    Doch, vreese ick, sal de Vorst niet licht hier toe verstaen.
MA.    Misschien ten eersten niet, maer hou geduurig aen.
    Wat geen geweld en kan sal loosheyd wel verrichten.
    De klimmende eyck en wil voor eenen slag niet swichten:
    (1135) De fellen oorlogsram, hoe grof hy is en groot,
    En velt geen’ vesten om juyst met den eersten stoot:
    Al sien wy menigmael geen’ deurkomst in ons’ saken,
    De tijd ontwertse, redse en weet’er deur te raken.
    Die aenhoud, overwint: waer reden voor blijft staen,
    (1140) Boort staeg aenhouden deur, dies hou geduurig aen:
    Sout uw’ vermaningen met heet en hevig spreken,
    Meng tranen met gebeên, en bits gekijf met smeecken:
    Tre tre den Koning toe met allerley gebaer:
    Neem vlijtig uwen slag aen alle sijden waer.
    (1145) Indien de saeck noch licht noch waerheyd kan verdragen,
    Bekleedse met bedrog, spaer leugenen noch lagen.
    Wat mijn’ persoon belangt, ’ken denck niet af te staen,
    Voor dat de sake sy ten vollen afgedaen.
[p. 34]
GAMALIEL.
    Waer heeftmen oyt gehoort van soo vervloeckte treken,
    (1150) Als stracx die fijne man gesmeed heeft en besteken
    Met dat heerschsuchtig wijf? o raed vol helsch verraed!
    Gewisselijck de nijd en houd noch spoor noch maet,
    Voornamelijck in ’t hert van Kerckelijcke luyden:
    ’t Is waer, hunn’ rasery heeft luttel te beduyden,
    (1155) En breeckt en berst slechs uyt in schelden sonder kracht,
    Wanneer hun klem ontbreeckt van wereldlijcke macht:
    Maer alsse zijn gestijft van Vorstelijcken degen,
    Men hadde dan soo lief leeu, beir of tyger tegen,
    Als Priester of Levijt of sulcker wespen een’.
    (1160) Derhalven sie ick hier geen’ raed met allen geen’:
    Want hier word Priester-nijd van hoofschen haet gesteven:
    Dees beyde dinggen vast d’onnooselheyd na ’t leven;
    En sal het wijf den Vorst haast winnen op haer’ zy:
    Want wat vermag een’ vrou een sulcke vrou als sy
    (1165) Niet op het hert eens mans alree gestelt tot woeden,
    Alreede vol en dol van wijn en quaed vermoeden?
    Ick sie (helaes!) ick sie het Koninglijcke swaerd
    Eerlange met het bloed des leeraers vroom van aerd
    Ten dienst van haet en nijd sich schandelijck bevlecken,
    (1170) En ’t afgesneden hoofd all ’t hof tot schouspel strecken.
KONINGINNE.
    Dien Pharisaeschen vond en vind ick gansch niet slecht;
    Waerom ick oock terstond mijn’ dochter heb berecht,
    Dat sy den Koning best sou by den dranck betrapen,
    Eer hy die milde luym die dampen heb verslapen;
    (1175) En hem voor ’t endigen van ’t vorstelijck banket
    Afvorderen voor loon van haren vluggen tred
    Het hoofd des stoockebrands, des muyters stijf van sinnen:
    Sulcx heeftse my belooft, en trad daer op na binnen.
    En sal de Vorst gewis dien eysch niet tegen sijn,
    (1180) Soo ick sijn’ luymen ken. Hy heeft nu stof en schijn,
    Om tegens my alleen den wrock des graeus te draeyen,
    En ick getroost my dien, mag ick den mijnen paeyen:
    De vreugd der wrake maeckt dien wrock, hoe bitter, soet,
    En ’t eer-verlies word ruym met sulck gewin geboet.
    (1185) ’t Is schandig voor een’ vrouw so heet na bloed te dorsten,
    Soo wreed te zijn, ick ken ’t, maer schandiger dat Vorsten
[p. 35]
    Soo koel en wrakeloos sien trotsen hun gesag.
    Daer treden vorst en maegd te samen voor den dag.
    Hoe naerder hoop, hoe vrees en twijffel swaerder drucken.
    (1190) God segen ons besluyt, en laete het wel gelucken.
   
HERODES. DOCHTER. KONINGIN.
HER.    Hebt ghy u nu genoeg op uwen eysch beraên?
DO.    Genoeg, indien op eed van Vorsten is te staen,
    En soo eens Konings woord word Koninglijck gehouwen.
HER.    Mijn woord staet hecht en vast, ghy mengt u vry vertrouwen:
    (1195) ’t Is over vollen disch gesterckt met hoogen eed:
    Eysch vry mijn halve rijck, of wat ghy waerders weet,
    ’t Sal uwe zijn, ick wil ’t; ’ken sal geensins beswijcken,
    Noch wijken van mijn woord. DO.    Dat sal eerlang wel blijken.
HER.    Nu eysch, aen’ mijn belofte en sal geen’ mangel zijn.
DO.    (1200) Uw’ rijck en hoeve ick niet, dat houd ick als voor ’t mijn,
    Soo lang gy dat behoud; die eysch waer tegens rede:
    Gering, grootmoedig Vorst, en billijck is mijn’ bede.
HER.    Ghy draelt, en houd u vast van uwen eysch berooft.
DO.    Geef in dees’ schotel dan terstond des Doopers hoofd.
HER.    (1205) Wat laet ghy reuckeloos uw’ schoonen mond ontspringen?
DO.    ’k En eysch niet reukeloos. HER.    Ghy vordert, dochter, dingen,
    Die u een teedre maegd te schandig souden staen.
DO.    ’t Staet niemand schandelijck sijn’ vyand te verslaen.
HER.    Kond ghy voor vyand dan een’ soo geringen houden,
    (1210) Niet waerd dat Koningen sich daerom stooren souden?
DO.    Soo hy ’t niet waerd en is, sijn’ boosheyd is het waerd.
HER.    Al waerse’t schoon, om ’t volck so dient hy noch gespaert.
    Wat middel om den haet des woesten graeus ’t ontvlieden?
DO.    Verdragen past het volck, den Koningen gebieden.
HER.    (1215) ’t Past Vorsten te gebiên wat billijck is en wel.
DO.    Een Vorst kan door de kracht van Vorstelijck bevel
    Onrecht voor louter recht passeren doen en gellen.
HER.    De wet kan Vorsten oock wel maet en regel stellen.
DO.    Streckt ons der Vorsten wil voor regel, soo en set
    (1220) De wet den Vorst geen’ maet, maer wel de Vorst de wet.
HER.    ’t Gerucht sal my den naem van wreedaerd doen verkrijgen.
DO.    ’t Sal uwen staf ontsien. HER.    ’t Sal om geen’ staven swijgen.
DO.    Betoom en snoer met vrees van yser sijnen mond.
HER.    Die staten vest op vrees, bout op een’ lossen grond.
DO.    (1225) En ’t ongestrafte quaed verswackt den grond der staten.
HER.    Der staten kracht bestaet in gunst van ondersaten.
[p. 36]
DO.    ’T is noodig voor een’ Vorst dat hy sich vreesen laet:
    De gunst is noodeloos. HER.    Maer wreedheyd maeckt gehaet.
DO.    En slapheyd maeckt veracht, ja doet met Vorsten gecken.
KO.    (1230) Dees’ tegenredenen (geloove ick) sullen strecken
    Om sijn beloftenis in roock te doen vergaen.
    Voorwaer ghy dunckt my noch niet grondig te verstaen
    Wat vorsten-ampt vereyscht: want waent ghy dat die saken
    Juyst Vorsten eerelijck en schandig konnen maken,
    (1235) Die ’t volcxken met den naem van eere doopt en schand.
    Soo dwaeldy dwaesselijck: de titels van verwant,
    Van broêrs, van borgeren, van vyanden, van vrinden,
    Sijn ketenen die slechs gemeene sielen binden:
    Maer zijn by een’ gehert’ en rustig Vorst geacht
    (1240) Voor stroye kabelen, voor klancken sonder kracht.
    Wie eenmael maer het hoofd heeft in de kroon gesteken,
    Moet alle banden van gemeene plichten breken:
    Acht noyt voor schandelijck wat nut geeft en profijt,
    Noyt daed voor eereloos die hem tot heyl gedijd.
    (1245) Aen ’s Vorsten heyl alleen is aller heyl gelegen:
    Die ’t heyl dan van den Vorst besorgen aller wegen,
    Besorgen oock ’t gemeen. Hoe? sal een hand vol bloed,
    U kostelijcker zijn als een gerust gemoed?
    Of wildy om een’ boef het leven te verlengen,
    (1250) Uw leven, rijck en rust als op de waegschael brengen?
    Keer, bid ick, dese vrees eens van onse halsen af,
    Wasch van die schandvleck eens den Vorstelijcken staf,
    Sny af den weg tot roof, verseker uwe wallen
    Voor ’t nakende verderf, voor borgerkrijg ons allen.
    (1255) Een’ straffe van belang dient eens gestelt ten toon,
    Op dat elck vol ontsichs de majesteyt der kroon
    Als ietwat heyligs viere: hy heeft sijn’ schelmeryen
    Daer tegens aengekant, hy dient’er om te lyen.
    Of heeft hy niet misdaen; dat hy ten minsten ly
    (1260) Om my uwe eegemael; geef mijnen vyand my.
    Of acht gh’ uwe eega niet, soo wil ter goeder trouwen
    Uw’ dochter uw’ belofte als vorst en vader houwen.
HER.    Het geen haer is belooft, en sal haer niet ontstaen:
    Alleene rade ick haer sich beter te beraên
    (1265) Op ’t gene sy vereyscht. KON.    En is sy wel beraden,
    Sy sal my om dat hoofd hof, rijck en all versmaden.
[p. 37]
HER.    Moest ick lichtvaerdig man in ’t sweeren te gereed
    My aen de maegd soo licht verbinden gaen door eed?
    Ach! moest ick have en rijck, ja welvaert, dood en leven,
    (1270) Een wispelturig wijf soo los ten besten geven?
KO.    Belofte van een’ Vorst dient hecht te gaen en vast.
HER.    Nadien my dan mijn woord t’herroepen niet en past,
    Soo bid ick u noch eens dat ghy in dese sake
    Wel toesiet en betracht, dat u noch lust tot wrake,
    (1275) Noch grimmigheyd verruck tot eenig schandig feyt,
    Onwaerdig uwen bloede en ’s rijcx eerwaerdigheyd,
    En dien gedweegen aerd vereyscht in alle vrouwen.
KO.    Weest daer in vry gerust; wilt ons de rest vertrouwen.
HER.    Is ’t dat ghy den Propheet aen hoofd of leven tast,
    (1280) De schuld en het gevaer zijn beyde t’uwen last.
KO.    ’T sy soo: wy dencken nu ’s rijcx hoogheyd soo te wreken,
    Dat niemand meer den spot met Scepteren sal steken:
    Wy sullen ’t graeu voortaen, hoe trots het is en koen,
    Met meer eerbiedigheyd van Vorsten spreken doen:
    (1285) Of Vorsten billijck gaen, of tegens het betamen,
    ’t Gepeupel dulde en duyck, en seg op alles amen.
REY. van Toehoorders.
        Rijck Davids, torenen van Salem vast geseten,
    Paleysen Salomons, hoe meugdy soo verwoed,
        Soo bitter tegens Gods siel-lievende Propheten,
    (1290) Soo heet, soo dorstig zijn naer het rechtvaerdig bloed?
        Ghy, die een richtsnoer hoort van Godsvrucht te verstrecken,
    Verstreckt een voorbeeld, laes! van alle schelmery.
        Het proefstuck van uw ampt, uw’ eerste meester-trecken,
    Sijn moord en overlast, bedrog en stroopery.
        (1295) Uw’ Priesters konnen self hunn’ rooflust niet bedwingen,
    Geen geen van allen past op schaemte noch verbod.
        Het volck verlaet den voogd en vader aller dingen,
    Vervalt tot afgods-dienst, maeckt van sijn goud sijn’ God.
        Ja als iet Goddelijcx word steen en hout verheven:
    (1300) Men stuypt gelijk voor God voor’t werck van menschenhand;
        Men soeckt bespottelijck by doode blocken ’t leven,
    Bericht en spraeck by ’t geen dat tong heeft noch verstand.
        De groote zijn geperst voor minderen te duycken,
    De knechten meesteren en trotsen hunnen heer:
        (1305) Die oude majesteyt der Kerck en land-gebruycken
    Is lang aen ’t waggelen, ja leyt by na ter neer.
[p. 38]
        Het bloed der Heyligen (ghy sult’et niet ontvluchten)
    Daegt u voor Gods gericht, en draegt uw’ boosheyd voor.
        Der schamelen gekerm, der weduwen versuchten,
    (1310) Galmt door den Hemel heen, en klimt tot Gods gehoor.
        Dies sullen u (’t gaet vast) haast op de lenden komen
    De sweepen van de wraeck te recht aen u besteed.
        Want God de groote voogd van Hemel, Aerd en stroomen
    Die allen dertelen en stouten trots vertreed,
        (1315) Siet neder, en gedenckt de tranen en het smeecken
    Des onderdruckten volcx, en volgt met snellen draf
        En geesselenden arm de vuyle boeve-treken
    Kort op hunn’ hielen na, en koppelt sond en straf.
        Des vyands moedwil sal uw’ vestingen verderven;
    (1320) Uw’ vesten, daer ghy u te dertel op verlaet.
        Eerlange sult ghy sien uw’ ackeren en erven
    Ten besten geven aen Barbarischen soldaet.
        Een vreemde sal de vrucht van uwen wijnstock gaeren,
    En vrolijck nuttigen. Daer nu de suylen staen,
        (1325) Waer op het tempeldack ten Hemel schijnt te varen,
    Daer sal de sickel eens door weeldige oegsten gaen.
        Terwijl de Godheyd u door soete jonst gedreven
    Noch tijd van boete bied en uytstel van de straf,
        Vermy de straf door boete, en laeck uw leelijck leven,
    (1330) En stoot den afgods-dienst eens van uw’ alters af.
        Leer uwen heeten dorst na ’s naesten bloed bedwingen:
    Betoom eens en vertre met mannelijcken moed
        Uw’ goud en silver-sucht recht kinderlijcke dingen,
    Daer ghy te goddeloos naer hongert, raest en woed.
        (1335) Maer ghy (beduchte ick) sult noch leelijck leven laken,
    Noch* vreemden afgods-dienst uyt uwen tempel slaen,
        Noch grouwelijcken dorst na Broeder-bloed versaken,
    Noch dulle sucht tot goud grootmoedig tegenstaen.
        Dies sal het hittig gift der pest uw hert bevatten,
    (1340) Dies sal u hongersnood al rasend en verwoed
        En oorlogsramp soo lang uytmergelen en matten,
    Tot dat ghy hebt betaelt uw’ boosheyd met uw bloed.

Continue

VYFDE BEDRYF.

GAMALIEL. REY van Toehoorders.

GA.    ONreyne dronckenschap! verfoeyelijcke prye!
    O wel vrywillige, maer droeve raserye!
[
p. 39]
    Ghy die den wijsen sot, den blooden trots van moed,
    Den trotsen korsel maeckt, en korselen verwoed;
    (1345) En door een’selven gift ons’ quade seden swillen
    Ons’ reden slincken doet; wat broeyt ghy ons all’ grillen!
    Wat brout ghy ons (helaes!) all ongevals en ramps!
    De Vorst van u gevat heeft uyt een hoofd vol damps
    Beloften uytgelapt gansch sot en tegen reden.
    (1350) Die hy bevestigt heeft met noch veel sotter eeden,
    Doch met geen’ sotterny betalen sal of boert.
REY.    Seg eens, Gamaliël, wat is ’t dat u ontroert?
    Wat heeft de Vorst belooft? wat vast gemaeckt met eeden?
GA.    Dat sot is teenemael, en slot en heeft noch reden.
    (1355) Terwijl hy heden vast met uytgelaten geest,
    Sijn’ dischgenoten toeft op sijn’ geboorte-feest,
    De goude bekeren, als groote meesters plegen,
    Staeg gins en weder gaen, staeg vullen doet en lêgen,
    En onder ’t nuttigen van spijs en frissen dranck
    (1360) ’T gehoor laet ketelen met snarenspel en sanck;
    Soo doet de Koningin, om nevens tong en ooren
    Oock d’oogen tot vermaeck en weelde te bekoren,
    In ’t midden van de sael toerusten eenen dans,
    En voert haer’ dochter in tot tijdverdrijf der mans,
    (1365) Die in die kunst volleert, en op die kust bevaren
    Soo wacker treed en swiert op klanck van keel en snaren;
    Dat haer de Vorst den prijs strax toekent boven all’,
    En toeseyt boven dien all ’t geen sy eysschen sal
    Ja (kinderlijck bedrijf!) belooft met hoogen eede
    (1370) Dat hy haer niet en sal versteken van haer’ bede,
    Al soude ’t oock de helft hem kosten van sijn rijck.
REY.    De spruyt is als de stam, gelijck broeyt sijns gelijck.
    Een’ sulcke moeder, vriend, wat sou die anders telen
    Als dochters afgerecht op singen, springen, spelen?
    (1375) ’T is recht en reden oock dat lichte danssery
    Beloften krijg te loon veel lichter noch als sy.
    De Vorst sal na den slaep niet eenen heller geven,
    En achten sijnen eed als in den wijn geschreven;
    Hy is (geloove ’s my) soo mild niet van sijn goed;
    (1380) Als hy wel somtijds is van vromer lieden bloed.
GA.    ’T geviel dan oock wel licht dat hy des dochters bede
    Met Bloed in plaets van goed noch voor den slaep voldede,
    En uyt dit dertel spel een treurspel deê ontstaen.
REY.    Wel hoe! wat’s dit geseyt? hoe salmen dit verstaen?
[p. 40]
GA.    (1385) De listige Vorstin fel op den Man gebeten
    Die hier in banden sit, en boven band en keten
    Hem wenschende te sien beknelt van doods-gevaer,
    Mogt dees’ gelegentheyd wel grijpen by den hair,
    En eer des Vorsten breyn noch aflaet van te malen,
    (1390) Hem sijn beloften doen met ’s leeraers hoofd betalen;
    Of hem soo vuylen eysch ten minsten dragen voor:
    En och! een droncken hoofd geeft lichtelijck gehoor.
REY.    O grouwel meer als helsch! sulcx wil den Hemel hoeden.
GA.    My leyt hier van op ’t hert al eenig swaer vermoeden.
    (1395) En met een woord geseyt, ’k heb al van sulck besluyt
    Iet heymelijck verstaen: de nijd is hier op uyt.
REY.    Een ysselijcke schrick bedwelmt ons all’ de sinnen.
    Het hert ontsinckt ons. ach! GA.    Ick geef my flux na binnen
    Om van de saeck eens recht te hooren wat of hoe.
REY.    (1400) En wy van stonden aen ons na den Leeraer toe,
    Om hem te doen verstaen het geen hem word gebrouwen.
    Och waer het mogelijck dien slag te wederhouwen.
                Ten lesten hebben nijd, en leet
            Van helsche rasery beseten,
            (1405) All’ hunn’ verwoedheyd uytgesmeten
            Op dien Godvruchtigen Propheet.
                Daer schermt de felle lastermond
            Aen dulle tiranny verbonden,
            Met leugenen en valsche vonden:
            (1410) Hier wil de waerheyd reyn van grond,
                Hoewel van scherm en schild berooft,
            Geensins voor dreygementen swichten.
            Een buy van soo veel laster-schichten
            Bestormt en druckt een eenig hoofd:
                (1415) Men jaegt bedeckt vast na de dood
            Eens jongelings met soo veel netten:
            Doch geen gevaer kan hem versetten,
            Hy houd het hert al even groot;
                En staet soo vast als eycke-plant
            (1420) Gebeuckt van dulle noordervlagen,
            Of stercke steenrots van de slagen
            Der woeste golven aengerand.
                O Waerheyd Goddelijcke maegd
            Van allen weerdig aengebeden!
            (1425) Die schoon van krijgsgeweld bestreden,
            En van bedrog alom belaegt,
[p. 41]
                Kloeckmoedelijck derft houden stal:
            U, u alleen en kan geen rasen
            Geen buld’ren der fortuyn verbasen,
            (1430) Ver sweefdy boven ’t los geval.
                Ghy wapent borst en siel en sin
            Met onverwinnelijcke krachten:
            Ghy kond der Parken hand versachten,
            En haer verbieden, o Godin,
            (1435) Ons neer te drucken al te swaer.
                Maer dralen wy dees’ droeve maer,
    Dese allerdroefste maer den leeraer te verslaen?
    Daer treed hy uyt de poort des kerckers tot ons aen.
    O spruyt noch vromer als de vrome die u teelden,
    (1440) O eenige, in wiens aerd oyt ware teeckens speelden
    Der oude onnooselheyd: neem neem uw welvaert waer.
    De valsche Malchus spat vast stricken hier en daer,
    Het radeloose wijf broeyt moord in haer’ gepeynsen,
    ’t Hof vleyt haer’ fellen haet, de Vorst doet niet als veynsen,
    (1445) En geen van allen spreeckt de waerheyd rond en klaer:
    Kortom u naeckt het hoogste en uyterste gevaer.
JOANNES.
    Wat dreygt ons voor gevaer? REY.    Het uyterste van allen,
    De dood. JO.    Die is het slot van all’ ons’ ongevallen.
REY.    Maer niet soo schrickelijck niet soo vervloeckt als sy.
JO.    (1450) Schoon lagen mangelden, geweld en tiranny,
    De dood staet niettemin ons eenmael op te komen,
    De dood der boosen schrik, de wensch en vreugd der vromen,
REY.    Al* is uw leven u gering en luttel waerd,
    ’T is ons ten hoogsten dier, en dient om ons gespaert.
    (1455) Ey, toom wat, matig wat uw’ al te fiere seden,
    En poog des Konings hert te morwen door gebeden:
    Tot sachtheyd sal het licht (verhopen wy) verstaen
    Door vrienden-tusschenspraeck. JO.    Leg ick daer niet op aen?
REY.    Och of den Hemel u sulcx gave te betrachten!
JO.    (1460) ’t Is al om niet getracht den Koning te versachten
    Door smeecken, door gebeên: sijn brandende gemoed
    Wil hy toch endelijck eens koelen in mijn bloed,
    En ick getroost my des. Wat kan hem bet vernoegen,
    Als dat ick mijnen wil na sijnen poog te voegen.
[p. 42]
REY.    (1465) Voorwaer een schoonen troost! een’ fraeye voegsaemheyt!
JO.    Hoe dunckt u dienen dan mijn’ saken aengeleyt?
    Want siet, twee Koningen die wonderlijck verschelen,
    Betrecken my om strijd tot strijdige bevelen:
    D’een Hemelsch, vriendelijck en van een sacht gemoed,
    (1470) Maer d’ ander aerdsch en boos, hoovaerdig en verwoed.
    D’ een dreygt met felle dood my aen den hals te komen;
    En d’ander wederom verbied my die te schroomen,
    Met prijs belovende de sulcke te versien,
    Die noch geweld noch dood om sijnen’t wil ontsien;
    (1475) D’ een kan het lichaem slechs verderven en vernielen;
    Maer d’ander heeft de macht en lichamen en sielen
    Te pijnigen met onontworstelbaren gloed.
    Van dees twee* strijdige seg wien ick hooren moet.
REY.    ’T sal* nimmermeer helaes! na desen sijn gelegen
    (1480) Om tot verdrag en soen Herodes te bewegen,
    Soo dees’ gelegentheyt ons vruchteloos ontglijd:
    Hier tegens is ’t met Gode altijd versoenens tijd.
JO.    Gods gramschap sal de roe wel traegelijck verheffen,
    Maer doetse dalende soo veel te feller treffen.
REY.    (1485) En is de dood by u dan soo gering geacht.
    Wiens grouwel God nochtans all ’t sterffelijck geslacht
    Soo diep heeft ingeprent? op dat geen’ lichte saken
    Het heylig houwelijck van Siel en Lichaem braecken,
    Heeft God daer in voorsien, en met sijn’ eygene hand
    (1490) De Siel aen ’t lijf verknocht door stercken liefde-band.
JO.    ’Ken acht geen dood gering; maer trachte door dit lijden
    Dit sterven kort van duur het eeuwig te vermijden:
    ’T gebruyck van ’s levens licht eyscht God my weder af,
    Ick geve ’t geerne weer den genen die ’t my gaf.
REY.    (1495) Verlaet ghy, Vader, dus uw’ troosteloose weesen?
JO.    Die God voor Vader houd sal nimmer weese wesen.
REY.    Bewegen u noch vriend noch vrienden-tranen dan,
    Die ghy begevende ten buyt laet een’ tiran?
JO.    ’K begeef mijn vrienden niet, maer word van hun begeven.
    (1500) Den weg van aenbegin ons allen voorgeschreven
    Den sterf-weg trede ick in. Men is aen stervens wet
    Verplicht, soo ras men voet in ’t licht des levens set:
    Op dese voorwaerde is, all watt’er leeft, geboren;
    Die dwingt, die bind’et all, daer moet’et all naer hooren.
    (1505) Wy rennen naer ons end oock als wy blijven staen:
    Ja ieder oogenblick die jaegt ons derwaerts aen.
[p. 43]*
    De dood is wel een straf voor alle werelds slaven;
    Maer den Godvruchtigen een’ toeverlaet, een’ haven,
    Een end van suckeling en allerley’ ellend,
    (1510) Een ingang, een begin van ’t leven sonder end,
    Een’ deure, die ons niet gestorven, maer herboren,
    In ’t blinckende paleys van achteren tot voren
    Van eeuwig licht doorstraelt verheugd en vrolijck leyd;
    En ons van donckeren en droeven kerker scheyd,
    (1515) En in een leven brengt daer dood noch qualen komen:
    De gansche menigte der Vaderen en vromen
    Is lang hier door getreên; wy volgen achter aen.
    Wat looper hijgt ’er niet na ’t ende van de baen?
    Wie weygert’er vermoeyt van suckelen en varen
    (1520) Door nacht, door nevelen, door bulderende baren,
    Het veylige genot van ree en haven-rust?
    Wie balling dwalende langs onbekende kust
    Door woeste wildernis, sal wederom de daken
    Sijns Vaderlands bedruckt aenschouwen en genaken?
    (1525) My dunckt ick sta verheugd en welgemoed alree
    Aen ’t ende van mijn’ baen; ick ben des levens zee
    Vol sanden, vol gevaers ten naesten by ontvaren:
    Ick sie, ick sie al land van uyt de woeste baren.
    Mijn’ ballingschap heeft uyt, ick laet den vreemden strand,
    (1530) En geef my weer naer huys en naer mijn Vaderland;
    Op dat ick (O wat vreugde!) het aenschijn naeck en nader
    ’T verquickend aengesicht van mijnen goeden Vader,
    Dien Vader, die de Zee aen ’t Aerdrijck heeft getrout,
    Den Aerdbol met het dack der sterren overbout,
    (1535) Op wisse beurten draeyt des Hemels solderingen,
    Als Schepper, vorst en voogd en hoeder aller dingen:
    Den welcken alles leeft, wat leeft en niet en leeft.
    Gelijck het lichte vier van selfs na boven sweeft,
    De swaere wateren sich na beneden snellen,
    (1540) En alle schepselen naer hunn beginsel hellen:
    Soo streckt sich oock mijn’ siel tot God en Hemelwaert,
    En hijgt na ’t eeuwig licht, waer uyt sy is gebaert,
    Waer in haer Schepper woont, wiens aengesicht verwerven
    Is leven, dat niet sien volmaeckt en louter sterven.
    (1545) Geen Caucasus beset van rijm en wintersnee,
    Geen’ donderende locht, geen’ steygerende Zee,
    Geen brandende gewest sal my te rug doen wenden.
    Wie is ’t, die om te sien soo veel’ vergode benden
[p. 44]
    Van leeraers, Koningen, van helden overleên,
    (1550) Niet vrolijck rennen sou door duysend dooden heen?
    Mijn siele siet vast op, sy sucht na die gewesten,
    Daer ’t all, ’t sy vroeg, ’t sy laet, eens komen sal ten lesten,
    Ja noodig komen moet: ick acht (gelooft’et vry)
    Het langer leven slechs een langer’ slaverny.
    (1555) O lieffelijcke dood! ô stilster aller smerten!
    O haven, ree en rust der afgequijnder herten!
    O winst maer noyt bekend, (helaes!) by menig’ mensch!
    O aller boosen schrick! ô aller vromen wensch!
    Gun, gun in uwen schoot dit lichaemken een’ stede,
    (1560) En ley’et naer het huys van endeloosen vrede,
    Daer noch geweld noch list noch laster komen kan.
REY.    O vast, o groot gemoed! o drymael salig man!
    O wy rampsalige, die van de vrees verwonnen
    Van al te traeg’ een’ vrees, dit heyl niet vaten konnen!
    (1565) Nadien ghy selve wat u best is, best versint,
    Vaer wel, vaer eeuwig wel van God geliefde vrind.
                O wat verschilt een hert bewust van quaed,
            Van een gemoed dat recht gaet in sijn’ wegen!
                Die schuldeloos de dood ontmoeten gaet,
            (1570) Treed haer gerust en onverschrocken tegen:
                Maer soo de dood den schuldigen ontmoet
            Slechs met den klanck en schaduw harer slagen,
                Stracx salse van sijn’ kaken blos en bloed,
            En kouden schrick door all’ sijn’ leden jagen.
                (1575) De boosheyd draegt voor doodsgevaer bevreest
            Een’ siel vol angst door bergen, vier en baren:
                Maer deugde streeft met onvervaerden geest
            De dood getroost door allerley gevaren:
                Want sterven is van geen gewin ontbloot,
            (1580) ’t Welck het vernuft der boosen hoe bedreven
                Geensins begrijpt, en aller vroomen dood
            Verselt en volgt een altijd salig leven.
                Doods felle klaeuw vernielt ons niet geheel;
            Het gierig vier, de nimmer satte graven
                (1585) Ontgaet en smaed ons allerbeste deel,
            Recht gaende na den hoogen Hemel draven:
                Daer rechtmen voor d’oprechte siel een’ stoel
            Op vasten voet en eeuwige pilaren,
                In ’t midden van het vrolijcke gewoel
            (1590) Der lichaemloose en vierige Hemel-scharen:
[p. 45]
                Maer anders is heel anders is voorwaer
            Der boosen lot, wier sielen al verbolgen
                Met fackelen en grousaem slangen-hair
            Door helschen poel d’Eumenides vervolgen:
                (1595) Alwaerse voorts verbeten en verbast
            Van Cerberus, in onderaerdsche keuken
                By Tantalus ellendig gaen te gast
            Op bloot gesicht en ydelheyd van reucken.
                Dit maeckt het hert der boosen moedeloos;
            (1600) Dit kan met hoop der vromen borst vermaken,
                En doetse voor dit wanckelbaer en broos
            Na duriger en vaster leven haken.
                O leven vlug en vluchtig in uw’ treên,
            Te vieriglijck verliest op snoode goeden;
                (1605) Siel-tooveres, sintreckende Sireen,
            Die krachtig kond bekoren de gemoeden;
                Ghy zijt’et ghy, die onsen geest belet
            Verleckert op uw troetelen en vleyen
                Het quaed t’ontvliên, ghy houd den weg beset,
            (1610) Die ons vermag in ’t eeuwig heyl te leyen;
                In ’t vrede-land; daer nimmer oorlogs wee,
            Noch bulderen van heesche moord-trompetten
                Door d’ooren ruyscht, daer rooveren de Zee
            Noch strooperen het stille woud besetten:
                (1615) Daer dwase Vorst om spottelijcken staf
            Noyt degen treckt door staetsucht dul en droncken,
                Noyt volckeren verstroyt als ydel kaf,
            Om met een’ kroon belachelijck te proncken;
                Noyt op het sweet en afgedrongen bloed
            (1620) Der schamelen die voor hem nederknielen,
                Pracht, ledigheyd of snoode lusten voed,
            Noyt om den prijs van onvermaerde sielen
                (Ach ydelheyd!) vermaerde titels koopt,
            Slechs titelen en schaduwen van troonen:
                (1625) Maer daermen rust en niet meer ducht noch hoopt,
            Daer voedsaem heyl en siel-oprechtheyd woonen;
                Daer reyne Siel geniet een’ hellen dag.
            Die nimmer duyckt voor nevelen noch nachten,
                Een leven daer geen sterven op vermag,
            (1630) Een’ vreugde noyt gevolgt van droeve klachten.
                O lichaem ons een’ herberg al te soet,
            O vangenis den wereldschen verstanden
[p. 46]
                Al t’aengenaem, ontsla doch ons gemoed
            Dat hemelsch deel eens’ van uw’ tooverbanden:
                (1635) Het welck, helaes! niet meer sijn’ vaderstad
            Gedenckende noch iemand van de sijnen,
                In uwen schoot smoordroncken leyt en mat
            Van Lethes stramme en doovende fenijnen,
                Te blijde met soo snood een houwelijck,
            (1640) Te sot op uw omhelsen, kussen, vleyen:
                O leemen kleed, schoon overschildert slijck
            Stuyf weg tot stof, verdwijn, en laet u scheyen!
                Op dat de siel gevlogen opwaert aen
            Oprechten lust mag trecken uyt de stralen
                (1645) Van ’t suyver licht, waer uyt sy is ontstaen:
            Ach! poog u eens van doodelijcke qualen
                En onsen geest van droeven angst t’ontslaen.*
KONINGINNE. DOCHTER.
        Ick heb al heymelijck terstond bevel gegeven
    Den muyter in sijn kot te helpen om het leven;
    (1650) En aen de maegd belast my hier op staende voet
    Sijn hooft te leveren al laeu en versch bebloed,
    ’t Waer dulligheyd hier op te slapen of te roncken.
    Soo, soo, dat gaet na wensch, ick sie, ’t is al gekloncken
    Met onsen stoockebrand. Daer komt mijn’ dochter aen
    (1655) Met dien verwaten kop. DO.    Dus, moeder, moet ’et gaen
    Met allen muyteren die na ’s rijcx onheyl dorsten.
KO.    Van all’ de schotelen die thans den disch des Vorsten
    Met overvloed beslaen van hoofsche leckerny,
    En iss’er geen’, mijn kind, soo aengenaem voor my,
    (1660) Als dese, die het hoofd mijns vyands heeft geladen.
    Wie sou om dit banket geen hof-banket versmaden?
    Waer smaeckte disch-gerecht hoe lecker toegemaeckt
    Oyt tong soo lieffelijck, als dit mijn oogen smaeckt?
    O wenschelijck gerecht! gewisselijck ick houde,
    (1665) Dat noyt Antonius soo blijdelijck beschoude
    Het hoofd van Tullius dien segge-siecken quant,
    Als ick den bleecken kop van desen stokebrand.
    Maer, dochter, seg my eens, hoe heeft hy sich gedragen
    Op ’t naderen der dood? En stond hy niet verslagen?
DO.    (1670) Verslagen, moeder? neen. Noyt scheen hy bet gemoed.
    Ick (sprack hy) ben bereyd met mijn vergoten bloed
[p. 47]
    Soo wel als met mijn’ stem de waerheyd te bevesten,
    En geef gewilliglijck den hals voor haer ten besten:
    ’K weet datmen niet alleen de waerheyd naeckt en klaer
    (1675) Belijden, maer als ’t naut oock lijden moet voor haer;
    Tot lijden riep my God niet min als tot belijden:
    Doch dit en sal den Vorst van bloed-schuld niet bevrijden,
    Die maer en siet en schiet na sijner tochten wit.
    ’t Is waer hy neemt my ’t hoofd: maer God sal hem ’t besit
    (1680) Eens nemen van sijn rijck, sijn kroon een’ ander geven,
    En hem in ballingschap ellendig om doen sweven,
    Ick daerentegen ick verlost van boey en band
    Vlieg uyt mijn’ ballingschap recht na mijn vaderland;
    Dat eeuwig vaderland, daer weelden zijn te winnen,
    (1685) Die noyt en zijn gevat van sterffelijcke sinnen,
    Van oogen noyt gesien, van ooren noyt gehoort;
    God Vader, breng my daer. En even op dat woord,
    Word hem het koude stael door neck en strot gedreven,
    En end met eenen slag sijn’ leugenen en leven.
KO.    (1690) Ja, dorst die stoute schalck noch weyen gaen soo breed,
    En onder ’t dreygend mes noch spelen den Propheet?
    ’t Was tijd dat ick den boef dus korten deê sijn’ vinnen.
    Scherprechter, volg ons flux met dit gerecht na binnen.
BODE. REY van Toehoorders.
BO.    Waer vind ick nu ’t gevolg des trouwen leeraers, waer,
    (1695) Om hun te doen verstaen dese overdroeve maer?
REY.    Laet ick uw’ snellen tred (mag ’t zijn) een luttel stooren,
    En meld ons wat ghy brengt, wy hebben ’t lust te hooren.
BO.    U lust te hooren dan ’t geen lustig is noch bly.
REY.    Ey toef, en mell’et ons het sy dan watt’et zy.
BO.    (1700) Wel, weet ghy wat de maegd versocht heeft te bekomen?
REY.    Ja, ’t vroom en heylig hoofd des heyligen en vromen.
BO.    Sy is oock met het hoofd des vromen doorgegaen.
REY.    Hoe? met dat heylig hoofd? O goddeloos bestaen!
    Soo ligt dan dat gelaet, ach! ach! dat statig wesen,
    (1705) Waer in iet meer als aerdsch iet hemelsch was te lesen,
    Door droeve dood verslenst: die mond, o bitter lot!
    Die goddelijcke mond noch onlangs vol van God,
    Ligt nu door helsch geweld voor eeuwig toegesloten.
BO.    Wat weent ghy? laet vergeefs geen’ tranen zijn vergoten
REY.    (1710) Helaes! is’t redelijck my ’t weenen te verbiên,
    Die rampen weerd beweent en hooren moet en sien?
[p. 48]
BO.    Is sterven weenens weerd, laet weenen ’s werelds slaven,
    Wier hope met het lijf versmoort leyt en begraven;
    Wier monden loochenen dat die verdeelde leên
    (1715) Naer eenen korten slaep weer sullen worden een:
    Laet weenen, jammeren, laet om hunn’ Dooden schreyen,
    Die stervende na dit geen leven meer verbeyen.
    De rasery der dood heeft op de deugd geen’ macht:
    Het uyterlijck geval hoe schandig hoe veracht
    (1720) Beswalckt haer’ glory niet, staet haer ook niet te schroomen:
    Of schoon de levens loop der schuldigen en vromen
    Hier menigmael helaes! gelijcken uytgang heeft,
    Noyt sterft hy schandelijck, die eerlijck heeft geleeft:
    Indien d’ ellende recht na ’t ende word gemeten,
    (1725) Men sal veel’ Heyligen ellendig moeten heeten,
    Die door verachte dood, door vier en vloed en swaerd,
    Door strick en stroppen sijn gevlogen Hemelwaert.
    Die voor de waerheyd kampt getroost den hals te setten
    Voor God, voor Tempel-dienst en vaderlijcke wetten,
    (1730) Heeft boven all wat leeft den hoogsten lof begaen,
    En all wat leeft behoort na sulck’ een’ dood te staen.
REY.    Uw’ redenen zijn waer, ghy hebt ons niet gelogen.
    Maer wy van lossen waen en dwalingen getogen,
    Wy dwase vluchtense doch loopen in ons’ dood.
    (1735) Wy springen uyt den brand in erger’ water-nood:
    Uyt water-nood in pest en doodelijcke luchten;
    En deert ons ’t oorlog niet, dood-sieckten doen ons suchten.
    God geeft van stervens dag wel uytstel, geen ontvliên:
    En och! de woeckerwinst, die wy van ’t uytstel sien,
    (1740) Sijn qualen, quellingen, sijn sorgen en gevaren.
    ’T lang leven uytgereckt tot menigten van jaren
    Is maer een’ keten-koord van langen angst en nood,
    Met jammer-schakelen geschakelt aen de dood.
    En wy ellendige wy vast aen dese keten
    (1745) Sijn slaven voor altijd, en willen ’t niet eens weten,
    En voelen ’t nimmermeer; derhalven schroomen wy
    De slaverny veel min als ’t end der slaverny.
ENDE.

Continue

Tekstkritiek:

vs. 24: geslagen, er staat: geslagen.
117: billijckheyd? er staat: billijckheyd
227 schriften, er staat: schriften.
p. 17: abussievelijk aangeduid als 16
603: ander’ er staat: and’er’
987: kinderlijcke er staat: kimderlijcke
p. 32: verkeerdelijk aangeduid als 30
1121: ’Ken twijffel er staat: ’Ken ’t wijffel
1336: Noch er staat: Moch
1452: Al er staat: All
1478: dees twee er staat: dees ’twee
1479: ’T sal er staat: T’ sal
p. 43: ten onrechte aangeduid als 44
1647: dit vers is een “extra” rijm.