Adriaan Bastiaenszoon de Leeuw - De liefdendokter - 1680

Adriaan Bastiaenszoon de Leeuw: De liefdendokter. Amsterdam, 1680.
Naar L’amour médecin (1666) van Molière.
Uitgegeven door drs. J. Breunesse
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton058690 - UBGent
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

DE

LIEFDENDOKTER.

KLUCHTSPEL.

Door

A. LEEUW.

Gespeelt op d’Amsterdamsche Schouwburg.

Den tweeden Druk.

[Vignet: Perseveranter]

t’AMSTERDAM,

By de Erfgenamen van Jacob Lescailje, op de Mid-
deldam, naast de Vismarkt, in ’t jaar 1680.

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

Den Weledelen Heer

JOAN van VLOOSWYK,

HEER van MARE, &c.

MYN HEER,

Nadien men een waar spreekwoord vind.
Dat onbekent maakt onbemind.
Zo volgt in tegendeel daar uit
Dat uit de kennis vriendschap spruit.

Het spruit dan mede uit de kennisse die ik van Uw Ed. genegentheit tot de Dichtkunst hebbe, dat ik, door zekere drift en yver, U E. dit vertaalde Werkjen opoffer, waar in ik, de doorluchtige Fransman Moliere, uit een van zijne kleine Comedien, genaamt l’ Amour Medecin, zo vele stoffe ontleent heb- [fol. *2v] be, als my docht dat ik tot een beknopt, bondig en onlasterbaar Kluchtspel, van nooden had; even van zodanigen aart als het Huwelik van Niet, dat van yder geprezen word; ’t welk my heeft aangeprikkelt weêr een diergelijk Kluchtspel te vertalen, en aan den dag te geven. Ik beken wel dat’er schooner lauwerkrans is te halen, indien men van zich zelven iet loffelijks voortbrengt, als dat men iets vertaalt; en dat U E. misschien in een boertiger stoffe, vol platte Hollandsche spreekwoorden, grooter vermaak zoude nemen: maar, mijn Heer, indien men een Klucht wilde maken, die nu by onze E. Regenten gangbaar zoude zijn, most men op een ander wijze, als voor dezen, te werk gaan: nademaal veel oude [fol. *3r] kluchten vry ongezouten zijn, en daar door, voor tedere ooren, niet weinig aanstootelijk, om d’ongerijmtheden, onnutte redenen, mismaakte bedrijven, en lasterlike uitvallen. Derhalven, mijn Heer, offer ik U E. hier een Kluchtspel, dat (mijns bedunkens) my zelven en andere Rijmers een voorbeeld strekt, hoedanig men die voortaan behoorde toe te stellen. Doch alle deze zaken stel ik onder Uw Ed. deurzichtig oordeel, om daar van te vonnissen naar Uw Ed. welgevallen; dewijl ik ben,

Mijn Heer,

U Edts.
Den 15. van Slacht-
maand 1666.
Ootmoedige Dienaar

A. LEEUW.

OP

A. LEEUWS

LIEFDENDOKTER.

KLUCHTSPEL.

HIer, Liefhebbers van Boertryen,
Van Kluchtspelen op de maat,
Hier is stoffe tot verblyen;
Dit’s een Kluchtspel, in der daad,
(5) Onberispelik, volkomen,
En rechtschapen, na de kunst;
’t Welk geen laster hoeft te schromen,
Noch geprezen hoeft uit gunst.
Schuw nu alle malligheden,
(10) Kluchten vol ontuchtigheit,
Kankers in de goede zeden,
Daar de jeucht word deur verleid;
En verkies dit rechte Voorbeeld,
’t Welk nu Leeuw ten Schouwburg voert.
(15) Zeker, zo ge wijslijk oordeeld,
Gy zult zeggen: Dit’s een Boert.
Dit ’s een Kluchtspel na behoren.
’t Is geoorloft altemet,
Om de geest niet uit te smoren,
(20) Iets vermakeliks te horen,
Doch behoudens zedewet.

KORT INHOUD.

EEn jonge dochter, zeer genegen
Om in den Echtenstaat te treên,
Heeft hier een korz’le vader tegen,
Verbonden aan zijn karigheên.
(5) Een loze meid kan dit niet velen,
Zy doet de Vryer van de Maagt
De rol van Liefdendokter spelen,
Waar door de vader word belaagt,
Die wat te slecht om dit te merken,
(10) Krijgt loon na zijn verdiende werken.
De Dochter word een blijde Bruit.
Het Kluchtspel gaat al lachend uit.

PERSONADIEN.

KOMMER, Voornaam Burger.
M. WILLEM, Tapijtverkooper.
M. JOOST, Goudsmid.
AGATHA, Buurvryster van Kommer.
HADEWY, Nicht van Kommer.
ANGENIET, Dochter van Kommer.
RADEGONT, Kamenier van Angeniet.
FOKEL, Meid van Kommer.
ORVIETAAN, Quakzalver.
BARNAART, Vryer van Angeniet.
Een NOTARIS.

NIKOLAAS.
JAKOB..

Drie in schijn van Potsery, Dansery en Zangery.

Het Tooneel is in een Zaal van het huis
van KOMMER.

Het Kluchtspel begint en eindigt met de tijd
daar het in vertoond word.

Continue

De LIEFDENDOKTER.

EERSTE TOONEEL.

KOMMER, M. WILLEM, M. JOOST, AGATHA, HADEWY.

HElaas, hoe lastig is het leven!
Met recht mogt wel te kennen geven
Een Wijzgeer van den ouden tijd,
Waar goedren zijn daar vind men strijd;
(5) En daar ’t een onluk werd vernomen
Het ander strax daar by zal komen.
’k Was maar met eene vrouw gepaart,
Die is nu dood, en onder d’aard.

Maar, zeg my toch, met hoe veel vrouwen
(10) Zoud gy wel hebben willen trouwen?

Z’is dood, mijn vriend; ik was voorwaar
Niet al te wel gedient met haar;
Dit overdenken doet my wenen,
En derelik en bitter stenen;
(15) Wy waren, laci! al te veel
Staâg met menkander in verscheel;
Maar daar de Dood haar pijl laat treffen,
Daar maakt zy alle dingen effen.
Z’is dood, helaas! en leefde zy,
(20) Wy waren noch in kijvery.
De kindren, die my by haar leven
[fol. A1v]
De goeden Hemel had gegeven,
Zijn altezamen meê al heen,
Op ene dochter na alleen:
(25) En deze dochter, nu ten tijden,
Is al mijn quelling en mijn lijden;
Ik zie haar in zulk treurig leit,
En in zulk een zwaarmoedigheit,
Dat het onmooglik schijnt te wezen
(30) Haar van die quelling te genezen;
En zulk een quelling noch, waar van
Ik d’oorzaak zelf niet weten kan.
Voor my, het gaat my aan de zinnen,
Onzeker wat ik zal beginnen;
(35) En ik had, als gy kunt vermoên,
Hoognodig goeden raad van doen.
Daarom, mijn vrienden en bekenden,
Heb ik om u te zaam doen zenden,
En bid u dat gy my toch raadt
(40) Wat my hier in te werken staat.

’k Meen dat uw dochter ’t fray opschikken
Best zou verheugen en verquikken;
Derhalven zou ik u ook raân,
Dat gy haar koopt van stonden aan
(45) Schone Esmerauden, Diamanten,
Robynen, Paarlen, en Pendanten,
Tot borst en hooft en halscieraad.

Neen, ik weet al vry beter raad;
Koopt haar Tapijtwerk, daar bosschadien,
(50) En grote en kleine personadien,
In zijn te zien, en doet heur zaal
Daar meê behangen t’enemaal:
Ik wed deze aardige gezichten
Haar doffe geest wel haast verlichten.
[fol. A2r]

(55) Voor my, als ik u recht zou raân,
Ik wou zo niet te werrik gaan;
Ik wou haar, zonder tegenstreven,
Hoe eer hoe best ten echt uitgeven
Aan die persoon, die, zo men zeid,
(60) Haar al een wijl met vriendlikheit
Verzocht heeft van uw hand t’ontfangen.

Ik wou voor al dien raad niet langen;
Want uwe dochter, zo ik meen,
Is niet bequaam in d’echt te treên.
(65) Zy is my t’ongezond te trouwen,
En al te teder, zou ik houwen;
Het is haar in der haast, met kracht,
Naar d’andre werelt heen gebracht;
Het aardsch vermaak en kindertelen
(70) En dient haar niet in gene delen:
Maar ik zou u voor alle raân
Dat gy haar doet in ’t Klooster gaan,
Al waar zy dingen zal gemoeten
Die hare quelling haast verzoeten,
(75) Als beter zijnde na heur aart.

Al ’t geen gy my hier hebt verklaart
Zijn wonderlike schone raden:
Maar zijn my iet tot mijn ’er schaden,
En ik bevinde dat gy maar
(80) Tot uw profijt raad allegaâr.
Gy, meester Joost, ik kan wel vatten,
Dat gy te venten zoekt de schatten,
En stenen, klaar en hel van schijn,
Die in uw goudsmits-winkel zijn.
(85) Gy, meester Willem, gy laat merken,
Dat by u leggen schone werken
Van fray en cierlik boschtapijt,
[fol. A2v]
Die gy u gaarne maakte quijt.
Gy, Agatha, mijn gebuurinne,
(90) Die geen daar gy om brand van minne,
Heeft tot mijn dochter, zo men zeidt,
Een zucht van toegenegentheidt,
En gy zoud, merk ik, u vernoegen,
Zaagt gy haar aan een ander voegen.
(95) Wat u des aanbelangt, hebt gy
Geen zorg, mijn nichte Hadewy,
Het is voorwaar my niet om ’t even
Waar ik mijn dochter aan zou geven,
Want ik heb daar mijn reden toe;
(100) En daarom maakt uw brein niet moê;
Maar vorder wat uw raad mag raken,
Van haar tot een Bagijn te maken,
Is om een vrouw, die, zo ik raam,
Was graag mijn enige erfgenaam.
(105) Alzo mijn Heren en Juffrouwen,
Hoe wel uw raden zijn te houwen
Voor d’allerbeste, die ik in
De hele wijde werelt vin,
Zo ’t u belieft, weest niet verbolgen
(110) Dat ik ’er geen van al zal volgen.
Zie daar mijn raders, die om prijs
Raadgeven naar de nieuwe wijs.

TWEDE TOONEEL.

ANGENIET, KOMMER.

MYn dochter komt ’er wat verluchten.
Zy ziet my niet. zy schijnt te zuchten.
(115) Zy heft ’er ogen opwaarts, ach!
Goên dag, mijn zoete kind, goên dag.
Hoe is ’et? hoe dus overvloedig
Bedroeft van geest, en zo zwaarmoedig?
[fol. A3r]
Wilt gy niet zeggen wat u smert?
(120) Ondek my uw weemoedig hert.
Mijn arme kind, kom, zonder wachten,
Zeg my uw quellige gedachten:
Nu, nu, mijn lammetje, kom dra,
En zeg ’et aan uw goê Papa.
(125) Schep moed, mijn zoetertje, mijn leven,
Kom, zal ik u een kusje geven?
Ik sla aan ’t razen, by aldien
Dat ik u dus noch lang zal zien.
Wilt gy dan uw genezing derven,
(130) En my van hertzeer laten sterven?
Kan ik van u dan niet verstaan
Waar al uw droefheit komt van daan?
Indien gy zegt wat u mag quellen,
Ik zal het u terstont bestellen.
(135) Ondek my d’oorzaak toch daar van,
’k Beloof u alle dingen dan.
Quelt gy u, om dat onder allen
Zom van uw Speelnoots beter brallen,
En kosteliker gaan als gy?
(140) En zijn ’er stoffen van waardy
Nieuw uitgekomen, die u hagen,
En daar gy woud een kleed van dragen?
Niet. quelt gy u dan dat uw zaal
Niet is genoeg vol pronk en praal,
(145) En zoud gy daar, om u te stillen,
Een Kermiskas in hebben willen?
Ook niet. zou ’t dan wel wezen dat
Gy wonder graag een meester had,
Die u zeer fray in alle delen
(150) Leert op de Klavekoorde spelen?
Al meê niet. is ’t dan dat gy zoud
Met iemant gaarne zijn getrouwt?
Op dit laatste doet zy een teken dat ’et dat is.

DERDE TOONEEL.

RADEGONT, KOMMER, ANGENIET.

WEet gy nu, Heer, na ’t ondervragen
Wat best uw dochter zou behagen?

(155) Neen, ’t is een vodde, die voor al
My noch aan ’t razen helpen zal.

Laat my nu eens begaan, want garen
Zal zy ’t aan my licht openbaren.

Onnodig, en nadien zy wil
(160) Toch blijven in die malle gril,
Zo wil ik haar daar ook in laten.

Ey, laat ik ook wat met ’er praten,
Het zou wel konnen zijn, dat zy
Het beter zeggen durft aan my
(165) Wat dat’er op ’et hert mag leggen.
Hoe, Juffrouw, wilt gy ons niet zeggen
Den oorspronk van uw zwaar verdriet?
En hoort gy dan naar niemant niet?
’t Zijn zeker simpele bedrijven,
(170) In deze malligheên te blijven,
Want schoon uw vader, van uw smert
En quelling die u leit op ’t hert,
Om reên, geen antwoord mogt verkrijgen,
Gy hoorde niet voor my te zwijgen.
(175) Indien gy iet van hem begeert,
Zo zeg ’et my wat dat u deert;
Hy heeft ons menigmaal te voren
Byna ten heiligen gezworen,
Dat hy geen moeite, noch voor al
[fol. A4r]
(180) Ook meê geen koste sparen zal,
Om u in als te vreên te stellen.
Zeg op, gaat gy u zelven quellen
Om dat hy u, zeer streng van aart,
Te kort houd, en te naauw bewaart?
(185) En ’t wandlen en ’t spelerijden
U ’t best zou hagen en verblijden?
Heu! is ’t dan dat gy hebt van d’een
Of d’ander hoon of smaad geleên?
Heu! of zoud gy, vol minne grillen,
(190) Wel d’een of d’ander trouwen willen?
Ha, ha! is dat de zaak? waar toe
Dan dus veul wonderlik gedoe?
Mijn Heer, ik heb ’et al vernomen,
’t Geheim is voor den dag gekomen.
(195) En...

KOMMER. In hun reden vallende.

Ga, ondankbre dochter, ga,
Gy zijt by my in ongena:
Ik wil voortaan u eeuwig haten,
En in uw malligheit u laten.

Mijn vader, nademaal dat gy
(200) De zaak toch weten woud van my...

Ja ga, ga heen, gy stoute kladde,
’k Verlies de zucht die ’k tot u hadde.

Mijn Heer, haar smert en droefenis...

Zy is een vodde, ja, als z’is,
(205) Die my van hertzeer wil doen sterven.

Mijn vader, laat my vry verwerven...

Is dit den dank die ik verwacht
[fol. A4v]
Voor dat ik u heb opgebracht?

’k En kan ’et niet vergeten,
(210) Ik ben te zeer op haar gebeten.

Maar, vader....

Neen, wilt vry vermoên,
Ik heb met u niet meer te doen.

Neen, zeg ik, het is een todde.

Een ondankbre stoute vodde.

(215) Het is...

Een sloerimoêr, een slet.

Het is een man het geen haar let.
Hy houd hem of hy ’t niet verstaat.

’k Moet haar verlaten, schuwen, laken.

Verfoejen en verzaken.

Zy quelt my al te zeer,
[fol. A5r]
(220) Ik kenze voor geen dochter meer.

Ik wil van haar niet horen.

En wilt my niet verstoren.

En spreekt my daar niet van.

Een man, een man, een man.

VIERDE TOONEEL.

RADEGONT, ANGENIET.

(225) MEn mag het spreekwoord wel geloven
’t Geen zeid: het zijn de slimste doven
Die iemants reden wel verstaan,
En trekken die in ’t minst niet aan.

Ia, Radegont, ’k had maar te spreken
(230) Wat my mogt letten of gebreken,
Om al te hebben wat ik wou,
En ik van vader wenschen zou!
’k Had ongelijk dus lang te zwijgen!
Is dit nu alle ding verkrijgen?
(235) Het is dat ik niet zeggen kan.

Voorwaar ’t is wel een schandig man.
Het zou my zeker niet vervelen
Om hem een rare pots te spelen,
[fol. A5v]
En ’t zou my kitt’len in mijn hert.
(240) O Juffrouw! hadt gy uwe smert
Zo langen tijd my niet verzwegen,
Gy had wel eerder hulp gekregen.

Helaci, Radegont, uw raad
Zou my toch hebben niet gebaat!
(245) Genomen, dat ik dit mijn leven
U niet te kennen hadt gegeven,
Had ik wel minder uitgerecht
Als nu, nu ik ’t u heb gezegt?
Meent gy dat ik niet wist te voren
(250) Hoe dit by vader lag geschoren,
En ik niet grondig kon vermoên
Dat ik hier in niet op zou doen?
Want na dat hy had afgeslagen
Die, die door een van zijne magen,
(255) My liet verzoeken tot zijn Bruidt,
Was ’t met mijn hoop al teffens uit.

Zo zal ’t deze onbekende wezen,
Die u tot Bruid verzocht voor dezen,
Om wie gy....

Ey! ik ben beschaamt;
(260) Misschien het wel geen maagt betaamt
Dit stuk zo klaarlik uit te leggen:
Maar evenwel dit moet ik zeggen,
Indien men my nu toestaan wou
Het gene dat ik eisschen zou,
(265) Voorwaar ik zou geen tijd verliezen
Om hem voor alle ding te kiezen.
Al is ’t zo dat wy bey te gaâr
Noit recht verkeerden met elkaâr,
En dat hy zelf met eigen reden
(270) Zijn min aan my noit heeft beleden;
[fol. A6r]
Nochtans waar hy my heeft gezien,
’t Zy in wat plaatsen, of by wien,
Hy toonden my, met zijne lonken,
Genoeg zijn vlam en minnevonken:
(275) Daarboven het verzoek dat hy
Heeft onlangs laten doen om my,
Heeft sints gemaakt dat sijne smerten
En quellingen my gaan ter herten.
Inmiddels in ons ramp en leit
(280) Ziet gy mijn vaders hardigheit.

Schoon ik gelijk heb om te smalen,
En u eens lustig deur te halen,
Om dat gy ’t geen gy nu verklaart
Niet eer my hebt geopenbaart,
(285) ’k Wil u nochtans mijn gunst verlienen,
En u in uwe liefde dienen:
En zo gy wilt.....

Maar wat vermag
Ik tegen ’t vaderlik gezag?
En zo hy ’t niet zo ver wil brengen
(290) Dat hy mijn Huwlik wil gehengen......

Weg, weg, men moet zich zo als mal
Niet laten loeren heelendal;
Een maagt mag somtijds wel met reden
Wat buiten vaders order treden,
(295) Indien zy maar heur eer bewaart.
Let eens waar meê hy u bezwaart!
Gy zijt in ’t bloejenst van uw jaren,
En hy misgunt u ’t zoete paren!
Wat meent hy dat gy zijt van steen?
(300) Weg, noch een reis, ’t zijn zottigheên
Dat gy u zo zoud laten quellen.
Wilt uw verdriet ter zijden stellen,
[fol. A6v]
Ik neem op my al wat daar van
U schaden of verhindren kan:
(305) En gy zult ook wel haast bemerken
Wat kuren dat ik uit zal werken...
Maar zie uw vader daar, gaan wy,
En laat vry alles staan op my.

VYFDE TOONEEL.

KOMMER.

’t IS somtijds goet een schijn te maken
(310) Als ofmen niet verstond de zaken
Die wy maar al te wel verstaan:
En ik heb wijsselik gedaan
Dat ik daar door heb afgeslagen
Een zaak die my is tot mishagen.
(315) By wat voor volk, of in wat oort,
Is oit van quaâr gebruik gehoort,
Als die men, tot ons grote schaden,
De vaders op den hals wil laden?
Geen ongerijmder stuk op aard,
(320) Noch dat meer is belachens waard,
Als ’t goed met zuinigheit te sparen
En grote moeiten te vergâren,
En voorts een dochter op te voên
In alles wat zy heeft van doen,
(325) Vol zorg en angst en ramp en quellen,
Om ’t een en ’t ander te bestellen
In iemants hand, die in der daad
Ons in het minste niet bestaat.
Neen, neen, wie daar wil onderduiken,
(330) Ik hou mij gek met die gebruiken;
Ik hou, ik zegt rond uit en vry,
Mijn goed en dochter bêy voor my.

ZESTE TOONEEL.

RADEGONT, KOMMER.

OCh, och, wat rampen en wat drukken!
Wat ongeluk der ongelukken!
(335) Och, arme meester Kommer, waar
Ontmoet ik u?

Wat zeid zy daar?

Goê Heer, uw ramp gaat my ter herten!
Hoe wil u deze tijding smerten!

(340) Och, och, ik zorg!

O vinnig woeden!

O tegenspoeden!

’t Hert doet my zeer!

Hou Radegont.
[fol. A7v]
Och, och, mijn Heer!

(345) Kom zeg ons wat u mag gebreken.

Mijn waarde Heer!

Maar wilt toch spreken.

Och, och, ik verstom!

Mijn Heer, ey, weent ’er toch niet om:
Want gy zoud my daarom doen lachen.

(350) Wat is’er dan? waar toe dit prachen?

Uw dochter, vol mismoedigheit,
Om ’t geen dat gy ’er hebt gezeid,
Toen gy haar flus, in toorn ontsteken,
Verschrikte door uw vinnig spreken,
(355) Is voort gelopen na heur zaal,
Daar zy, vol wanhoop t’enemaal,
Het venster opstiet met geklater,
Het geen zijn uitzicht heeft aan ’t water.

Toen sloeg zy opwaarts heen
(360) Haar ogen, en sprak deze reên:
Ik kan my daar niet toe begeven
Om onder vaders toorn te leven;
En aangezien hy heel ontzint
My niet wil kennen voor zijn kind,
(365) Zo wil ik nu van droefheit sterven.
[fol. A8r]

Sprong zy ’er uit, moet ik ’er derven?

Neen, toen heeft zy heel zachtlik weêr
Het venster toegesloten, Heer,
En is te bedde neêrgezegen,
(370) Daar zy aan ’t wenen is getegen.
Haar aangezicht, zeer nat betraant,
Wierd bleek en deluw van gedaant;
Haar ogen draiden; onder allen
Isse in mijn arm in zwijm gevallen.

(375) Och, och, mijn kind!

Ik heb met kracht
Haar weder tot haar zelf gebracht:
Maar zy valt al gestaâg ter neder,
En zwijmt alle ogenblikken weder:
Zo dat zy in dit droef geval
(380) Den avond licht niet halen zal.

Helaas! wat zal ik nu beginnen?
Och, Radegont, help my verzinnen
Wat my hier in te werken staat.
Wat zal ik doen? wat raad? wat raad?

(385) Wat raad? wel laat ik zonder dralen
Een wijzen Dokter zien te halen;
Want ik weet zeker en gewis
Dat haar een Dokter noodig is.

Ras dan, als die ’er maar kan helpen,
(390) En haar verdriet en quelling stelpen,

Een Dokter is haar nodig, Heer;
Of zy en betert nimmermeer.
[fol. A8v]

Nu ras dan, zeg ik, zonder wachten,
Op dat haar droefheit mag verzachten.

ZEVENDE TOONEEL.

KOMMER.

(395) MYn dochter, die ik zo bemin.....
Voorwaar daar schiet my wat in ’t zin,
’k Heb*Orvietaan daar weêr vernomen,
O! wel te recht is hy gekomen!
Ik moet zo voort van stonden aan
(400) Wat kopen van zijn Orvietaan;
Het zou wel licht’lik konnen wezen,
Dat die mijn dochter zal genezen:
Want d’Orvietaan, zo ik versta,
Is een heel kost’lik ding. holla!

ACHTSTE TOONEEL.

FOKEL, KOMMER.

(405) MYn Heer, wat wilt gy my bevelen?

Ik hoor daar Orvietaan weêr quelen,
Loop na hem toe, en zeg dat hy
Eens daatlik komen moet by my,
’k Wil van zijn Orvietaan wat kopen.

(410) Wel, Heer, ik zal mijn best gaan lopen.

NEGENDE TOONEEL.

KOMMER.

MYn arme kind, mijn zoete hert!
Lijd gy zo veel verdriet en smert,
[fol. B1r]
Door mijn ontzeggen en mijn graauwen,
En door mijn kijven en mijn snaauwen,
(415) Dat gy daarom gaan sterven wilt?
Mijn zoetertje, wees toch gestilt!
Wees toch gestilt, mijn lieve troosje!

TIENDE TOONEEL.

ORVIETAAN, KOMMER.

KOm, meester, lang my eens een doosje
Van uw vermaarden Orvietaan.
(420) Hoe veel moet gy daar voor ontfaân?

Orvietaan zingende.

Kan men wel betalen
Met al ’t goud de deugd daar van?
Hy geneest meer qualen
Als men immer noemen kan.
(425) Hy helpt den mensch van stonden aan
Van pest, van koorts, van alle quaân,
Ja van veel meer als honderd tachtig.
O! hoe magtig, en hoe krachtig
Is den Orvietaan!

(430) Ja, meester, ik wil wel geloven,
Dat zijne deugd gaat ver te boven
Al ’t goud van ’t machtige Genee,
En al de schat van over zee;
Zo dat het geld niet was te halen
(435) Om hem na waarde te betaalen:
Derhalven neemt voor uwe zalf,
Zo ’t u belieft, die dertiendalf.
[fol. B1v]

Orvietaan zingende.

Wilt verwondert wezen,
Dat men hem zo goetkoop geeft,
(440) Want hy kan genezen
Al de qualen die men heeft.
Hy helpt den mensch van stonden aan
Van schurft, van gicht, van alle quaân,
Ja van veel meer als hondert tachtig.
(445) O! hoe machtig, en hoe krachtig
Is den Orvietaan!

ELFDE TOONEEL.

BARNAART, RADEGONT.

NU, Radegont, op uw begeren
Stak ik my in dees Dokters klêren.
Wat dunkt u, zal het zo wel gaan?

(450) Het staat my wonderlik wel aan,
En ik zal voorts uit dit betrachten
Met smert een vrolik end verwachten.
In ’t kort, zijt zeker dat ik ben
’t Meêdogenst mensch het geen ik ken;
(455) Want ik ken lijden noch verdragen
Dat twee gelieven zouden klagen,
En zuchten uit oprechte min;
En dat ik niet met hert en zin
Heel medelijdende zou wezen,
(460) Om hunne qualen te genezen.
Ik wil derhalven, hoe ’t mag gaan,
Mejuffrouw Angeniet ontslaan
Van hare vaders wrede wetten,
En haar in uw vermogen zetten.
[fol. B2r]
(465) Ik handel staâg met ydereen
Recht uit, gelijk als ik het meen;
Ik heb u, zelf van d’eerste tijden
Dat ik u zag, wel mogen lijden,
En daarom spreek ik rond daar van,
(470) Dat zy geen beter kiezen kan.
De liefde, om tot haar wit te raken,
Bestaat zeer ongemene zaken,
En wy, gelijk ik heb gezeit,
Verkozen deze arglistigheit,
(475) Die licht wel zou gelukken mogen,
Na ons de zaken staan voor ogen:
Want alles staat in overvloed
Omtrent dit stuk op goede voet.
De man die wy verschalken zullen
(480) Is maar een van die slechte sullen:
Des zo ons deze kans mislukt,
Geen nood, daarom niet eens bedrukt,
Ons staen noch duizent wegen open,
Waar door wy op een uitkomst hopen.
(485) Wacht maar alleen hier wat ter zy.
Ik kom u daat’lik weder by.

TWAALFDE TOONEEL.

KOMMER, RADEGONT.

MYn Heer, mijn Heer, hey lustig! lustig!

Sa, wees bly en rustig.

Ik zeg wees bly en fris.
[fol. B2v]

(490) Maar zeg my eerst wat dat ’er is,
Dan zal ik my misschien verblijden.

Neen, zeg ik, stel uw druk ter zijden,
En zing en spring nu rechtevoort.

Waar op? op mijn woord.

Kommer al zingende danst.

(495) Fa, la! la lera, la, fa, lera, leine,
Fa, la, lera, la, fa, lera, la!
Fa, la! la, lera, la, fa, lera, leine,
Fa, la, lera la, fa, lera, la.
Wat ben ik gek! wat zal ’t nu wezen?

(500) Mijn Heer, uw dochter is genezen.

Maar hoe! deur wie?

Ik breng u hier een Dokter, die
Vermaarder is als tien Doktoren;
En die al d’ander acht als doren,
(505) En lacht ’er meê.

Waar is hy dan?

Ik toon hem u van stonden an.
[fol. B3r]

’t Zal my benieuwen wat van dezen
Vermaarden man zal willen wezen:
Mijn dochter wil van d’Orvietaan
(510) Niet nemen, wat ik haar vermaan;
Zo hy’er helpt uit haar benouwen,
Ik zal hem voor een wonder houwen.

DERTIENDE TOONEEL.

RADEGONT, BARNAART, KOMMER.

Hoe! is dees vermaard?
De kin is hem niet eens bebaard.

(515) De wetenschappen van de snegen
Zijn heel niet in den baard gelegen;
De wijzheit, Heer, bestaat niet in
Een schrikkelike ruige kin.

Mijn Heer, wilt ons wat nader komen,
(520) Ik heb van onze meid vernomen
Dat gy u machtig wel verstaat
Op ’t geen de kamergang aangaat.

Heer, mijn remedien verschelen
Van d’andere in alle delen:
(525) Zy helpen door purgeringen,
Door dranken, door klisteringen,
Door pillen vol vergifte kruiden:
Ik help door woorden, door geluiden,
Door tekenen, door letterspraak,
(530) Door vleyeryen vol vermaak,
En ga ik ’t oog ten hemel sparren
[fol. B3v]
Genees ik door den loop der starren.

Zeide ik ’et niet? wat dunk j’’er van?

Het is een zeer verstandig man.

(535) Uw dochter zit noch in haar klêren,
My dunkt, mijn Heer, ’t kon haar niet deren
Dat wy’er haalden hier beneên.
Ik ga om haar.

Ja ga, ga heen.

De Pols tastende van Kommer.
Uw dochter is heel ziek.

Hoe! watte?
(540) Merkt gy dat hier? hoe weet gy datte?

Dat weet ik, met een vast bescheid,
Strax door de * medeneigzaamheit Sympathie.
Die tusschen vader is en dochter.

Voorwaar ter werelt geen verzochter.

VEERTIENDE TOONEEL.

RADEGONT, ANGENIET, KOMMER, BARNAART.

(545) HIer is de zieke, Heer, en daar
Is ook een stoel benevens haar.
Gaan wy een weinig nu ter zyên,
En laat hun beide wat betyen.

Neen, neen, ik blijf op deze steê.
[fol. B4r]

(550) Wel hoe, mijn Heer, gekt gy’er meê?
Wy moeten om byzondre reden
Ten minsten wat ter zijden treden;
Een Dokter menigmalen vraagt
Wel hondert dingen aan een maagt,
(555) Om haar te beter te genezen,
’t Geen van geen man gehoort mag wezen.

BARNAART.
tegen Angeniet ter zijden.

Mejuffrouw, ach! ik sta vervoert,
En heel in mijn verstand ontroert!
Ik kan met geen bedaarde zinnen
(560) Mijn reden tegen u beginnen.
Zo lang als ik u na mijn plicht
Maar aansprak met een bly gezicht,
Had ik u, docht my, hondert zaken
Te zeggen en bekent te maken:
(565) En nu ik in dees blijden dag
Dus wenschelik u spreken mag,
Nu sta ik heel als opgetogen,
En buiten alle mijn vermogen.

Ik ben als gy meê zo verheugt,
(570) Dat ik niet spreken kan van vreugd.

Wat zou ik my gelukkig heten,
Indien ik zekerlik mogt weten
Dat gy zo magtig my bemint,
Gelijk ik ben tot u gezint.
(575) Maar, allerwaardste van de vrouwen!
Mag ik met waarheit wel vertrouwen,
Dat deze wijze arglistigheit
Ontstaan is uit uw sneêg beleit,
Waar door ik dus, na veel verdrieten,
(580) Uw vrolik byzijn mag genieten?
[fol. B4v]

Schoon deze listigheid wel niet
Door mijn uitvinding is geschied,
Noch zijt gy des aan my verbonden,
Mits ik dien raad heb goet gevonden.

KOMMER, tegen Radegont.

(585) Maar hoe is dit? my dunkt dat hy
Spreekt tegen haar heel dichte by.

Dat doet hy let op al haar trekken
Die zich in ’t aangezicht ondekken.

BARNAART, tegen Angeniet.

Mag ik vertrouwen op uw trouw
(590) Die gy aan my betoont, Mevrouw?

Maar ik, mag ik wel vast geloven
Dat uwe vlam noit zal verdoven?

Mijn Schone, ’k zal van nu af aan
U in der dood ten dienste staan.
(595) Ik heb geen groter lust op aarden
Als u voor mijne ziel t’aanvaarden:
Dit zal ik u doen blijken, in
Al ’t gene dat ik voort begin.

KOMMER, tegen Barnaart.

Wel, onze zieke schijnt te wezen
(600) Alreê wat blyer als voor dezen.

Dat doet dat ik reets heb betoont
Aan haar wat konst dat in my woont.
Nadien de geesten groot vermogen
Vaak aan de lichamen vertogen,
(605) En overmits de ziekten meest
Hun oorspronk hebben door de geest,
Tracht ik de geesten te betomen
Eer dat zy heel in ’t lichaam komen.
[fol. B5r]
Ik nam dan acht op ’t ogelicht,
(610) De trekken van haar aangezicht,
En lijnien van bêy’er handen:
En door de hemelsche verstanden,
Die zelf de Hemel in my werkt,
Heb ik geleert en aangemerkt,
(615) Dat zy ’er ziekte had van wegen
Een zeer bezwaarde geest gekregen;
En dat haar quelling was gevoed
Door malle inbeelding van ’t gemoed;
Door een verlokte lust van garen
(620) Met enen man te willen paren.
Wat my belangt, ik zie op aard
Niet dat meer is belachens waard,
Hetzy by mannen ofte vrouwen,
Als deze snode lust van trouwen.
(625) Ik had daar al gedurig an
Voor deze een groten afkeer van,
En ’t zal my ook wel al mijn leven
Een schrikkeliken afschrik geven.

Wat gaauw Doktoor!

Maar nademaal
(630) Dat men deze ingebeelde quaal
Der zieken wat te moet moet komen,
En aangezien ik heb vernomen,
Dat zy daer ietwes door genas:
Ja mits het zeer gevaarlik was
(635) Haar niet terstont mijn hulp te lenen,
Heb ik ’er vaardig (buiten menen)
Na nodigheden wat gevleit,
En wat gevrijd, ja heb gezeid
Dat gy my liet by haar verkeren,
(640) Mits ik ’er quam tot Bruid begeren.
Terstont wierd haar de geest verlicht,
[fol. B5v]
Haar aanschijn schooner, haar gezicht
Getuigde voort haar welbehagen:
En zo gy haar een weinig dagen
(645) In deze doling houden wilt,
Gy zult’er droefheit zien gestilt.

Ik ben te vreên.

En dan na dezen,
Om haer volkomen te genezen
Van deze inbeelding, zal men zien
(650) Tot wat hulpmiddel dat wy vliên.

Daar is geen beter raad op aarden,
Daarom wil ik’er ook aanvaarden.
Wel nu, mijn dochter, zijt gerust,
Zie dezen Heer heeft groote lust
(655) Met u in d’Echten staat te treden,
En ik heb hem alreê beleden
Dat ik’et meê heel gaarne zag.

O! is het moog’lik?

Maar mag
Ik dat geloven?

(660) Zijt gy gezint mijn man te wezen?

O ja, met al mijn hert en zin.

En vader die bewilgt daar in?
[fol. B6r]

Volkomen, zijt niet meer zo drukkig.

O! wat ben ik dan zeer gelukkig,
(665) Als ik’er maar mag vast op gaan.

Mejuffrouw, twijffelt ’er niet aan,
Het is van heden niet gekomen
Dat gy mijn ziel hebt ingenomen;
En dat ik heden hier verscheen
(670) Was maar om uwe min alleen:
En wilt gy dat ik u de zaken
Oprechtelik bekent zal maken,
Dit kleed is anders niet, Mevrouw,
Als een getuige van mij trouw;
(675) En ik heb maar in alle delen
Aldus den Dokter willen spelen,
Om zo in dien gemaakten schijn
Na wens by u te mogen zijn.

Hoe klaarlik stelt gy my voor ogen
(680) Wat minnevlammen al vermogen!
Ik zal ’t vergelden met mijn min.

O die zottin! ô die zottin!

Mijn vader, wilt gy my hier neven
Mijn Heer nu tot een Bruigom geven?

(685) Ja, geefme uw hand: en nevens dien

Geef my ook d’uwe om eens te zien....

Maar, Heer......

KOMMER, al stikkende van lachen.

’t Is om...... wilt u niet quellen:
’t Is om haar geest te vreên te stellen.
[fol. B6v]

Ja, wy weten ’t wel, tast aan.
(690) Wel nu zie daar het is gedaan.

Wilt ook van my op trouw ontfangen
Dien gouden ring die wy u langen.
tegen Kommer.
Het is een heilring, die de geest
Van haar verwildering geneest.

(695) Laat ons nu, om heel klaar te raken,
De Huwelixvoorwaarde maken.
Ik wenste dat men dit begon.

Wel aan, ik ben te vreên, mijn Zon.
tegen Kommer.
Ik liet een man daar buiten blijven
(700) Die ’k mijn remedien laat schrijven;*
Men mag hem laten binnen treên,
Wy zullen zeggen dat het een
Notaris is.

Puik! zonder dralen.

Holla, wilt die Notaris halen
(705) Die ik met mij heb meê gebracht,
En my daar buiten deur verwacht.

Hebt gy dan, in het herwaart komen,
Al een Notaris meê genomen?

Dat is na mijn zin.
[fol. B7r]

(710) O die zottin! ô die zottin!

VYFTIENDE TOONEEL.

DE NOTARIS, NIKLAAS, JAKOB, BARNAART, KOMMER, ANGENIET, RADEGONT.

Barnaart luistert de Notaris wat in ’t oor.

KOMMER.

JA, meester, gy moet ons gerijven,
En flux een Huwlixvoorwaard schrijven
Voor deze twee. Kom aan, begin.
Zie daar is dat nu na uw zin?

(715) Ja, vader, ’t haagt my zonderlingen,
En ik zou schier van vreugde springen
Dat ik dien blijden dag beleef.

Notaris, schrijf dat ik haar geef
Ten huwlik twintig duizent kronen.

(720) Mijn vader, ’k zal my dankbaar tonen
Voor die mildadigheit.

Zie daar,
Dat is gedaan, en gy hebt maar
Te komen teiknen.

Dat ’s te degen
Wel knap beschikt.

Wilt overwegen
(725) Ten minsten, dat ik.....

Hey neen, sus!
Weet ik ’et niet? hoe staat gy dus?
[fol. B7v]
Kom, kom, wilt hem de pen eens langen.
Nu teiken, teiken, gaat uw gangen.
Ga, ga, en teiken, teiken an,
(730) Ik zal ook komen teiknen dan.

Niklaas en Jakob, bêi te zamen,
Komt hier, en teikent meê uw namen.
tegen Kommer.
Het zijn kwansuis mijn klerken, Heer.

’t Is goet, wy foppen haar te meêr.

BARNAART, tegen Angeniet ter zijden.

(735) Na ’t onderteik’nen, moet gy maken
Aan ’t Huweliksverdrag te raken.

Ik heb geteikent, ik ben klaar.

Lang my nu meê de pen.

Neen, gy most my ’t geschreven
(740) Verdragschrift zelf in handen geven.

Hou daar dan: zijt gy nu te vreên?

Ja vader, meerder als gemeen.

Dat is dan wel, in alle deelen.

Tot een besluit, om niets te helen
(745) Van al wat my de voorzorg ried,
Zo weet, dat ik allenig niet
Had een Notaris meê genomen:
[fol. B8r]
Maar ik had ook met een doen komen
Drie luiden, die ons hier de geest
(750) Wat strelen zullen, en dit Feest
Verçieren door hun aardigheden.
Ga, dat men hen doet binnen treden.
tegen Kommer.
’t Zijn lieden die ik my steeds na
Laat volgen waar ik henen ga,
(755) En daar ik met een groot behagen
My van laat dienen alle dagen;
Want hun welluidend aardig boert
Bedaart mijn geest, hoe zeer ontroert.

LAATSTE TOONEEL.

Drie in schijn van Potsery, Dansery, Zangery.

Alle drie gelijk.

Waren wy, niet alle dry,
(760) De menschen zouden quijnen:
Wy zijn staâg, hier alle daag
Hun grote Medicijnen.

Die gequelt mag wezen
Met miltvochtigheên,
(765) Als’er staat te vrezen
Steeds aan yder een,
Wilt gy zijn genezen
Door den allerzoetsten raad,
Zo verlaat, Hippocraat,
(770) En komt maar by ons om baat.

Terwijl Potsery dit singt, en d’ander spelen, lachen, en kluchtig dansen, leid Barnaart Angeniet*weg.

Waar of men oit in eenige oorden
Meer van zulk snaax genezen hoorden?
Maar zeg, waar dat ik den Doktoor,
En ook mijn dochter, daar verloor?

(775) Zy gaan volbrengen, zo ik reken,
’t Geen noch aan ’t huwlik zal ontbreken.

Hoe, ’t huwlik?

Ja, mijn Heer, ik schat
Gy zijt hier by de neus gevat;
Gy hebt dit voor een spel gehouwen,
(780) En ’t is juist ernst, zou ik vertrouwen.

Alle drie gelijk.

Waren wy.....

De Dansers houden hem, en willen hem met kracht
doen dansen.

Hoe duivel is’et? laat my staan:
Laat staan: laat gaan, zeg ik, laat gaan.
Laat gaan, noch eens. ’k zal u vernielen
(785) Rabaauwen, schelmen, guiten, fielen.

Continue

Tekstkritiek:

vs. 397 ’k Heb er staat: ’k heb
vs. 700 schrijven er staat: schrjiven
na vs. 770 Angeniet er staat: Angniet