Samuel Coster - Kallefs-val

Kallefs-val, toegeschreven aan Samuel Coster. Amsterdam, 1628.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton020850 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[p. 1]

Kallefs-Val.

Speel-ghewijs voorghe-
stelt den 1. Iunij

ANNO 1628.

Seneca Epist. 36.

Si vis tibi omnia subijcere, te subijce rationi.

Wilt ghy’t u alles onderdaen,
Soo moet ghy in de reden staen.

[Vignet: typografisch ornament]

ANNO 1628.

[p. 2]

Aen den Leser.

ICk word wel van u luy gheraan,
Maar ’k laat myn Naam ick vrees het slaan
Van d’ Ampt-Heer, ’t heught myn hoe hy beet,
Naar ’tgheldt des dichters Palameed:
(5) Dus houdt het voor gheen Bastert-Kindt
Of schoon ghy ’sVaders Naam niet vint,
Ick heb die met mijn handt ghestelt
En vind jey die, my niet en meldt:
Doch heel verandert is ons Werck
(10) Hy Staten nijpt, en ick de Kerck,
Oock Dienaers, die om ’tVet ghenot
Haar stoel bewaren, niet om Godt:
Die ick om’t al ghemeene best
Vermanen wil; of daer op’t lest
(15) Sy al vergaen naar’t voorspoocks droom,
Aan’t Kamper-hooft, in’t wielend’ stroom.

[p. 3]

In fastioses Magistratus perturbatores,
Remp. inquietantes.

NOn abs re vas illud electionis S. Paulus pleno exclamavit gutture: ut Deum per Opt. Max. pro bonis deprecaremur Magistratibus: nam hoc Rerum omnium largitori non tantum gratum, acceptumque est, sed & nobis, rebusque nostris in aeternum conducibile, quia in prosperitate eorum tanquam in cardine vertitur nostra, & totius rei publicae commoditas, pax & tranquillitas; sin secus se res habuerint illud verùm solonis carnetur dictum:
In thalamos penetrant publica damna tuos.
Etiamsi multi multa Magistratui obijciant, & eorum officium à Deo sacratum vilipendant, tamen auctoritate Patrum nostrorum (quorum mihi tanta sapientia videtur, ut satis prudentes haberi possint dummodo horum vestigia sequi dignati fuerint) probabo* hos non pro focis, & Aris ut solebant antiquitus, sed pro pecunijs, linguâ, calamo, & armis digladiari. Obsequium vos perversos vel ob malitiam Magistratui non velle, vel ob ignorantiam non exhibere animus perpendit meus. Si primum verum sit, O inquieta Patria! infelix, & turbulenta! si vero ignoratio date aures & cum sapientissimo thragico ne vos dicere pudeat: Nonquam sera est ad bonos Mores Via. Expergiscimini, cordique infigite quae à Divo Petro dicuntur brevibus: Magistratus enim sunt homines, ab ipso Deo secundo & unico minores Deo. Ne igitur belluis quae adversamini, calumniaminique, obliviscentes Mosen dicentem: Magistratui ne male dicito neve eum execrator, qui est in natione tua princeps. Jubar illud ecclesiae & suavissimae pacis amator clara praedicat voce: Ne petamus illos per calumniam, non satiram in illos scribamus, non increpemus, sed tanquam Patriae Patres reverenter hortemur, nam rei publicae sunt medici, & sicuti hi providi, gnari in morbis curatu difficillimis operam adhibent, ut tute, jucunde, & cito curent, sic illi ut Diocletianus testatur: ut
Consulant Patriae: percant afflictis, fera
Cede abstineant: tempus irae
Orbi quietem: seculo suo pacem tribuent.
[p. 4]
Cur igitur vos refractarij ita tumultuamini? an propter singularem prudentiam à Deo illis donatam? Utinam ante annos aliquot, nam tunc schisma Ecclesiasticum non levi momento invexisset politicum, sed ad hanc quasi, ad asylum pedes deduxissent, atque in initio motuum horum Ecclesiasticorum auctoritatem matura celeritate, & moderata severitate interposuissent. Quid jam ulterius? Finem inponam ne lectori hisce fastidio sim, & obnixe oro ut remedium hoc nostrum, quemadmodum puto adversum, hoc gliscens malum saepiùs volvant, atque revolvant, quo luce clariore concipiant me pacem promovere, juvare, tueri, & custodire velle, quam mihi, & tibi Deus largiri dignetur hic, & in futuro seculo, Amen.

[p. 5]

Kallefs-Val.

Speels-ghewijs voorghestelt den 1. Iunij Anno 1628.
________________________________________________

PERSONAGIEN.

Iaucke Mieuwes	}	twee Schippers.
Blinden Yver.
Meest anders Ghevoelen.
Philotheus Chrisostomus	}	Twee Burgeren.
Chrijghs-Overste of Majoor.
Burgerlijcke Onderrichtinge, een Maeght.
Koster vande Kerck.

’tGherucht.
’tGhemeen-Volck, of Vreed-lievende.
Oproerighe Gemeent, of Broot-rotten.
Burgherlijcke sorge, of Borghemeester.
Gomarus Roelof Pietersz. Triglandus Eliaser	} }	Predicanten.
’tToneel is Amsterdam.

________________________________________________

Mieuwes. Iaucke.

IAucke vaarje oock van Daegh na Haerlem, of blijfje hier?
Iaucke. Mieuwes Maat ’tis mijn beurt niet.
Mieuwes. Gaan w’om een Brandemores, of Rotterdammer Bier?
Als dan sal ik jou mijn droomen gaan verhaalen.
Iaucke. Droomen zijn meest bedriegh’lijck.
Mieuwes. Altemet moghen zy faalen;
(5) Maar weet dat my ’t voorseggen seer selden misluckt is;
Hebb’ ick jou niet gheseydt dat Barneveldt verdruckt is?
Iaucke. Doen’t al de Werelt wist, doen hadje’t goet te weten.
Mieuwes. Ick saydent al eer by inde Boeyen was gheseten,
Hier op de Papenbrugh, te Haerlem als ick trad op land,
(10) Dat hoorden Claes Claessen, Jan Piet de Soon van onwe Brand
Miet deftighe Koopluy, die met my waren ekomen:
Onder al wasser een die dit soo had in enomen
Dat hy trock in den Haegh, waer by seyden, hy een Propheet was,
Ick kost hem doe niet om dat hy op sijn à la mode ghekleet was,
(15) Maar naderhandt heb ick hem dickwils t’Amsterdam esien,
Ick heb oock wel liedjes van hem hooren singhen, van die lien
Die op de Rede-Rijckers Kamer doe ter tijt waren
’tWas jen seer bot Ezeltjen, en soo ick hoor verklaren
Soo singhen de Kind’ren dat hy niet al te wijs is,
(20) Alhoewel sijn kop van sorghe schier kaal en grijs is,
En hy gheseten heeft mee op de dolle Voermans waghen.
Wat hebb’ ick van Leden-Bergh, Grootio, en meer anderen voorghedraghen
Eer sy noch waren in hechtenis, en beheersten ons Landen:
[p. 6]
Wat seyden ick vande plonderingh van’t Huys eer zy’t aanranden
(25) Staat het jou noch niet voor, dat ick seyden dat het Godt sou ghebien
Om dat de Borgemeesters te slap, en de Schout haar door de vingeren sou sien:
Sey ick oock niet dat Broer Arianzoon Smout, Broer Cornelis weergaa
Sou segghen (Broeders ick ben die inden tweeden Hemel, op Jacobs leer staa
Ontfanght dat ick aan jou verkondigh van den Heyl’ghen Gheest)
(30) Daarom volght het Placcaat vry, en zijt niet bevreest,
Noch verder, dat hy op de stoel sou aen sijn Creaturen ontdecken
Dat Godt tot straffingh van’t Volck, sou Kind’ren verwecken
Om dat ware Woordt met kracht te bevryen,, hier,
Daarom valt aan als Leeuwen dan selje jou verblyen,, schier
(35) Als wy willen soo zijn de Heeren en Meesters in ons handen
Wy sitten aan’t roer, en konnen door Godts voorsicht het schip doen stranden
Iaucke. Het staet my noch wel voor! maar waarje daar by doen dat worden besloten?
In haar Classis? want het is nu soo verr’ ghekomen, dat als sy een vande grooten
Door haar Broodt-rotten willen schennen, sy dat quansuys doen voorkonden
(40) En als’t dan tot de daad komt, dan roepen sy op de stoel, of, dat Godt dat heeft ghesonden*
En ingheeft aan die’t merckt, Hoe staat het te keeren
Wie isser van ons allen die weerstaan kan de wil des Heeren?
Mieuw. Neen, neen, by Manne woorden, ick dees lastighe Papen schroom.
Maar al wat ick voorsegh, dat haal ick uyt myn droom
(45) Ghelijck veel van de Poëten wel souden ghetuyghen
Wat seyden ick vande Kloecksten? als hy ginck suyghen
Minervae borsten, om dat hy dichten, wou
Dien onnooselen Palamedes waar mee hy veel Heeren stichten sou?
Dat de Officieren verlanghen souwen na dat werck
(50) En hem op sijn buydel dan kloppen wouwen, maar de Kerck
Om het selfde te branden, stracks na den Haagh sou schrijven:
Seyden ick niet dat een vande Raadts-Heeren veel wonders sou bedrijven
Om dat dees ghelauw’rierde Poët hem dapper raecken sou?
Seyden ick oock niet dat sommigh Dichter van malle Jan het ventje yets malen wou?
(55) En is het selfde niet over langh in ’tlicht ghekomen?
Wat voorseyden ick van Hane-Kop? noch hoe die vromen
En Godtvreesende Preker, sou moeten den stoel,, wijcken
Om dat hy de waerheydt deed’ teghens hun ghevoel,, blijcken
Hebb’ ick dien dapp’ren Poët niet ghewaarschouwt van sijn Ephegenie
(60) Noch een ander die even Democritus handelde? om dat ick sie
In mijn Droomen sy dees met plond’ren willen te keer gaan
Meest om datse met de waarheydt dees dwars-drijvers in haar eer slaan?
Dus leent u ooren ick sal’t u te segghen pooghen
[p. 7]
En eer den dagh om is, soo siejet met u ooghen.
Iaucke. (65) Seer gaarne wil ick u hooren, maar niet te drincken hier
Want men sou al den dagh natten hoe langs hoe mier.
Mieuw. Ick sal’t u dan met den iersten beginnen t’ontfouwen
Als ick van gister’n avondt gheslapen hadd’ sonder benouwen
Van de Klocke thien tot sy vier hadd’ gheslaghen
(70) Soo docht my dat ick sagh dien Godtloosen Gommer om de Kerck draghen
Van een Kalf dat sommige aan de pael hadden ghebonden rat
Aan wiens voorste poot my docht omwonden sat
Een Roe-lof Piet-eers, en aan’t Ander El-ja-zeer
Aen het een afters * Dry-aakers, Noch Smout dien overgheven raas-smeer,
[* Triglandus.]
(75) Aant vierde, en hiel de staart van’t Kalf met de mondt vast
En soogh aan’t eyntjen van de vuyle stront bast,
Sy deden Processy dat het ghemeene volcks s’aanschouden
Die haar trocken de straet door, aan wien Smout te vooren knouden
Het reyne dreck en stront dat het Kalf hem inde mont kackte
(80) En telkens gaapten om noch meer, want sijn Hert daarna snackte.
Om op de Preeck-stoel weer uyt te spuwen als hy daar staat te trampen
Schellende Coninghen eer, en Magistraats met schampen.
Doe nu de luyden saghen dat sy met sulck vuyl waren overgoten
Heeft haar door grooten stanck, de Matery heel verdrooten:
(85) Ja wierden ballorigh, en begonnen haar met kracht t’overromp’len
Soo dat t’onnoosele Kalf aan’t Kamper-hooft, blaatende begon te stromp’len,
Op de blaeuwe stienen, waer van Gom-maer quam te vallen,
En dat hondert-jarighe Kalf, met krijten en gheschallen
Roe-lof, Eel-blaser, de Bier-neus, en de smerighe Smout
(90) Die mosten na tuymelen, Van de Broodt-Rotten wasser gheen soo stout
Die haar Harders voor d’uytroeyen dorsten bewaaren:
Dit is myn drooms ghesicht dat ick aan jou most openbaaren
Hebb’jey nu lust om te sien, soo gaan wy na de Kerck heen?
Iaucke. Gaajey voor ick volghje, maar zijn’t oock malle reen
(95) Of ist den iersten dagh van den April datje my dunckt te scheeren?
Mieuw. Misley ick jou, ick scheer mijn selfs, en sal niet van u keeren
Tot dat mijn Droom waar is, dus wilt niet duchten nu.
Iaucke. Och hadden wy dat luck dat sy soo moeten vluchten schu,
Soo sou de staat-sucht, de baatsucht, de gecke malle Jan, met sijn consoosten vlien
(100) Men sou weer Graef, en Pol oock Vlaming op het kussen sien.
Binnen.
Blinden Yver. Meest ander Ghevoelen.
Het briesend dartel Paerd, wanneer’t gaat uytghelaaten,
En heeft sijn rijder op bevocht met schuym de straaten
Door’t spelen van’t ghebit, verstoort hem niet, schoon of
De Honden blaffen, die hy houdt voor ’tvuylste stof;
(105) Gaat inde lusten voort laat willen sy hem volghen
[p. 8]
Soo doet den Dienaar Godts, en aert gheensins d’hobolghen
En bitt’re Lasteraers, die segghen: dat ick Godt
Niet vyer uyt ware liefd’, maar om het vet ghenot
En staat sucht die hier in mijn boesem steets sou sitten
(110) Oock t’opperste ontsach, ’tis mis, want soo ghy spitten
Ginckt dit brandvyerigh hert tot Godts Kerck, uyt dees Cas
Beooghen soudt ghy, dat niet om de Rijckdom was;
Dat ick de stoel betree, Maar der Ghemeentens voordeel
Het gheen mijn tongh u tuygh is, naar Godts eyghen oordeel,
(115) De naeste Leer tot hem, om dat sijn Gheest in mijn
Huysvestingh heeft, niet by veel anderen die door schijn
Het licht gheloovigh Volck, van Gode doen vervremen
En mijn belacchen, en mijn ree’n gheensins aennemen,
Noch segghen; hoort hy snackt, maar wetende waarom
(120) De Boosheydt haar bekleed, of sy zijn geck of dom
Dat zy dees looghens aan de Luyden gaan vertellen
Ick erff ’tgheen ick besit, dies mach ick my niet quellen
Om ’tgheen zy dichten. Hadd’ de Kercken-raat eerlangh
Die’t alles wel bestiert, door Gheestelijck bedwangh
(125) My ’tJaar-gheldt heel ontseydt, en niet een duyt ghegheven
Ick sou met ’tmijn, (Godt lof) wel eerlijck konnen leven.
Hoort soo sy’t noch verstaan, ick ben in als te vreen
Om niet de Heylighe stoel, als ick plagh te betreen
Waar dat ick uyten moet, de Gheest Godts die met yver
(130) Mijn tot sijn Leere port, soo crachtigh, en oock stijver
Als sy deden van te voor, op dat ’tonnoos’le volck
Noyt sou vergiftigh zijn, en vallen inde Kolck
Daar Duyvels water welt, van haar ghetrouwen Harder.
Haar Harder die sijn bloet vergiet; en stelt noch varder
(135) Sijn ziel voor haar te pandt, voor haar die ick bemin
Om dat de waerheydt haer becleedt, en houden in
Haar ziel, en hert ghegrift, al ’tgheen ick haar verkondigh.
Daar in die Gasten noch die segghen uyt, volmondigh
Dat ick de Raden dwingh door al te veel ghesnap?
(140) Waer sijn de Clappers die uytgalmen dat ick stap
Alleen maar tot de stoel om binne Landts Oorloghen
Te stichten tusschen ’tvolck? en dat mijn ree’n niet dooghen?
Ick wil van niemant yet, dat dan waarom ick sloof
Is een ghemeene Kerck, en ’tHeyligh oudt Gheloof:
(145) Soeck ick dan met mijn Leer de Ketters te vernielen
’Tis tot behoudenis van soo veel duysend’ zielen
Die door ghestroyt vergift licht raacken buyten spoor
Van waerheydt, waar ick moet met yver strijen voor,
En al die van mijn Godt met yver soo ghevoelen,
(150) Dat zijn de Dienaers Godts, die ons Voor-Vaders stoelen,
[p. 9]
Tot noch beschermend’, soo dat al haer doen is wint
En niet ghegrondtvest, op het gheen men by ons vint
By ons die niet en staan, door ’t overlegh en gissen
Op d’onghehayde grondt, by ons die nimmer missen,
(155) By ons ick weder segh, met wien dat Gode wreeckt
Dees Goddeloosen, slaat seer dat hy dreyght of spreeckt.
Wat tuyght ghy van u doen? U offer u Autaren,
Wat van ’t gheweyde Volck? of ghy op grijse hayren
U niet verlaten wout ’tis wint, de Grijsaert suft,
(160) De Jonghe die ghebruyckt sijn daden voor vernuft;
Durf teghen valsch Godtsdienst, sijn raat en wapen stellen,
Hy suft niet voor een hoop onrustighe Ghesellen,
Die’t Volck leeren dat het al in heur bestaat
Niet in het gheen dat God bestrickten in sijn raat
(165) De dees ons noodigh is, om haar te onderdrucken
Maar d’oude niet, die door haar slecht verstant de stucken
Van Godes heyligh Boeck vervalschsten, om dat sy
Niet beter wisten? Neen, maar om de heerschappy
Te hebben over ’t Volck, die raden selfs den Coningh
(170) ’tGheen verr’ van ons luy is, dus doe ick myn verschooningh
En segh dat niet en is als ghy seght om ’tghenot
Maar om de heyl’ghe Kerck, en loutre liefd’ tot God.
M.gev. Eerwaerden Vader zijt ghegroet! Wat drijft u heden
Soo vroo ten huysen uyt?
Bli. Yv. Bereydt soo zijn mijn reden
(175) Die ick u uyten moet: ’tGhepeupel dat sayt; dat
Ick om het slecht ghenot soeck oproer inde Stadt.
En dat ons Gheestlijckheyt die niet aars kan ghehenghen.
Als haar Leer, soeckt door’t Graeuw ’tLandt in’t bloed-bat te brenghen
M.gev. Acht ghy haar woorden?
Bli. Yv. Neen ick,’klijck my by het paert
(180) Die voor het honts gheblaf, in’t minst niet is vervaert.
Ick wacht den tijt en ’tVolck die dees dwars-drijvers temmen.
M.gev. Maar wat ick hoor.
Bli.Yv. Wat doch? Meest ghev. Men wilt u overstemmen
In al u raadt en doen.
Bli.Yv. Wel meynt ghy dat? ’kweet aers.
M.gev. Sy segghen claerlijck uyt, als dat sy alle jaers
(185) Met een of twee op’t minst den Raadt verrijcken willen
Die ons ghevoelen en dwars-drijven sullen stillen.
Bli. Yv. Wel! ghy dwars-drijven seght.
M.gev. Ick segh ’tgheen wort gheseyt.
Bli. Yv. Sy last’ren ons dan, en de hooghste Majesteyt,
Want die d’ghewijde raagh den Heer der Heeren lastert
(190) Toch niet om niet, want hy die door ons wil verbastert
[p. 10]
Soo dat sy tijd’lijck haef de dese gants ontneemt
Die eerst een Vader, nu als stief-Vaer weer vervreemt.
Het blasen is om niet, het doen sy niet en mienen
Daer is oock me ghesagh by die de Kercken dienen
(195) En meerder als by haer, weet ghy niet dat het Landt
Door ons beheerschen staet?
M.gev. Sy stellen aen een kant
De Heylighe Kercken raet ja segghen elck by’t zinnen
De Monninck inden Cap, de raden sult ghy vinnen
In’t Raat-Huys, want ten gaet de Raden nimmer wel
(200) Die’t gheestelijck achten, haar oor voeghen naer’t ghelel
Van dees, dus hebben sy eenparigh gaen verdraghen
U soo te rijen, als ghy haer eerst placht te plaghen.
Bl. Yv. ’Tis windt, dus acht ick al haer segghen min als niet*
M.gev. Maer wie de grooten dwinght? by wien dat is ’tghebiet
Bl. Yv. (205) Soo niet, of wy met raet en macht dat schutten keunen,
M.gev. U macht die is bepaelt, waer op soo soudt ghy steunen.
Bl. Yv. Eerst op dien Israels Godt, dan op Dordrechts besluyt,
M.gev. Dat achten wy niet meer, dus hebje hier gants uyt.
Bl. Yv. De Prins en kan sijn Heer-Broeders daden niet verpletten.
M.gev. (210) Die dee als hy verstont, dees gheeft u and’re wetten.
Bl. Yv. Ist hy in dat vermach, niet doet hy teghen Godt;
M.gev. U reden hy verwerpt, en ’t Heyligh Dorts ghebodt.
Bl. Yv. Soo hy dat doet soo sal de Gheestelijckheydt moedt scheppen;
M.gev. Hy dreyght die met de klingh, die sichs in yet sal reppen.
Bl. Yv. (215) Wie dwinght de wrake Godts, wanneerse is op de been;
M.gev. De Raden, en de Prins. Bl. Yver. Daer op soo segh ick neen,
M.gev. Hoe keert ghy ’tzuydent stael, wanneer’t is uytghetooghen?
Bl. Yv. Door bidden, want de Heer sal nimmermeer ghedooghen
Dat die sijn Godd’lijck woort bespotten en versmaen.
(220) Die maer huerlinghen zijn, en zijn wil’ niet verstaen,
M.gev. Waer door? want d’Raden u, den Prins en ’tvolck begheven;
Bl. Yv. Door ’tgraeuw ’tgheen vande gheest als dan sal zijn ghedreven.
Tot weer wraeck van het gheen men Godes Kerck aendoet.
M.gev. Sy kiesen Mannen van een goet, en vroom ghemoet
(225) Die kloeck doorslepen zijn, op Burgherlijcke rechten.
Bl. Yv. Die sullen teghens ’tgraeuw, noch Godes dienaers vechten.
M.gev. Maer kluyst’ren haer de voet, of door de heerschappy
Of door de macht van die, of de ghewoont; en ghy
Of niemant die de stoel betreet sal dit weerleggen.
Bl. Yv. (230) Hoe weet ghy dit? M.ghevoel: Ick heb’t een Raets-Heer hooren segghen,
Dat meer: men moet u tongh bestricken: ’tsou gheschien
Datmen hier Princen veel sou ooghen en gheen jen
Bl. Yv. Te laet is dat bedocht, wie scheyt nu van het sijnen?
M.gev. Ghy Heer, en ick, want sy het swaert nu doen ontwijnnen.
[p. 11]
(235) Voor die, die’t Heyligh recht gaen kreucken onder ’t schijn
Van Godtsdienst die in als maer muyte-makers zijn.
Sy segghen waer dat dat niet schrickich heeft ghekloncken
Dat daer den Vorst en ’trecht eenparigh zijn versoncken.
Bl. Yv. Soo’t de ghemeent verstaet, want dat soo wort gheparst
(240) Met dolle domme kracht, meer uyt de parse barst,
Sene.p. ,, Noyt steltmen’t woelend’ Volck, met doots voorbeeld’ in vrede
M.gev. En dien’t wort niet gheacht die’t swaerdt houdt inde schede
Door traegheydt, maer die selfs heerst met een goet beleydt.
Naar wet van’t heyligh recht, die’t Volcks hulp verbeydt.
Bl. Yv. (245) ,, Neen strenghe richters ’trijck seld langhe besitten.
M.gev. In wreedheyt ja! maer in gheen dingh mijn Heer als ditte
Want sy verstaen dat ghy ’tlandt in een Bloet-bat stelt
Soo ghy het graeuw ophitst met kracht, en nedervelt
De Huysingh van u vrund, die mede gheeft Landts-pachtingh
Bl. Yv. (250) Dat dan den Ampt-Heer boet afneemt in gheen kleynachtingh.
Houdt onse Kercken raet soo sal sulcks niet gheschien.
M.gev. Ghy kunt de Schout niet in sijn ampt of eyschs ghebien
Alst hem behaeght soo moet de Kerck haer oock vernoeghen,
Bl. Yv. Soo hy hem wilde tot ons raet en reden voeghen.
M.gev. (255) Ick hebb’ voor heen gheseyt dat sy doen inden Raet
Naer alle billigheydt. Dus siet ghy niet te laet
Beooght u quaet beleydt, sy op de Rechten steunen
En verder u niet als op stoel en in Kercken keunen:
[Cice. ad Brutum* Epi.2.]
[Seneca 1. de ira]
Sy segghen sal’ghe straf d’yd’le ghedaent verwint
(260) Van de sachtmoedigheydt. Dat meerder is men vint
Het alderbeste deel (den Vorst op Aerd’ van noode)
Van de Barmhertigheydt, in tijdts sulck een te dooden
Die twist soeckt inde staet. Bl. Yver. Cotijs der Traciers Vorst
Met dollicheydt wiert berispt, doe hy sulcks pleghen dorst.
M.Gev. (265) Sijn antwoort swijght u tongh, wat seyd’ hy vande desen
Mijn dollicheydt die sal den ondersaet ghenesen.
[Cicero. 2. de of.]
Ja straffigheydt men moet ghebruycken of de wet
Door d’onderdanen waer in korter ijl verplet
[Varro in frag.]
Wie is doch onbewust het lis der grijse hoofden
(270) In’t richten trots de Goon, die’t eendrachtlijck gheloofden,
’tGheen dit is: wie dat heeft den Kancker in den duym
En houden wil sijn arm dat die wech ’tlang versuym
Moet ’tselfde lit met moet en op sijn tijt doen snijden;
De seden van het volck, gheen uytstel moghen lijden
(275) Soo ons de oudtheyt leert, dus d’afset noodigh is
Voor der ghemeensten en der staets behoudenis.
[Cice. pro Cl.]
Die staet te loven is, waer in dat d’ondersaten*
Wt liefden en gheen straf de lasteraren haten,
Noch die daermen door vrees’ van felle straf ontsiet
[p. 12]
[Sen. 1. de le.]
(280) Het heyligh Hemels recht, en Heerens soet ghebiet
Noch waermen met de straf van een verwoest en boosen
Bedwinghen d’oproer van een hoop der Goddeloosen
[Publ. Tac.3. Annal.]
Soo nu de boosheydt quam by dees soo verr’ dat sy
Vertrouden haer de macht: daer by de Heerschappy
(285) Soo moeten wy als dan de teghen-raet ghebruycken
Op dat het quaetste quaet, te recht mach onderduycken:
Een seyden van den Raet soo duycken, dat het swaert
Door sijn onthoofdingh u, en d’anderen maeckt bewaert.
Bl. Yv. Waer datmen zy alleen, daer heeftmen’t licht te winnen
(290) Ghy weet dat in ons is ’tLandts voordeel mee te vinnen
Door ’t heyligh oudt ghebruyck, en Wetten die een schilt
Zijn voor Godts Kerck en ’tgraeuw, dat daerom woest en wilt
Verschijnt nu hier dan gints, om die te onderhouden,
[Thuci. lib. 6.]
Hoort Alcibiadem die uyt op goeder trouwen
(295) Staet op u oudt ghebruyck, u wetten eens ghemaeckt
Al ist zy argher zijn als nieuwe niet versaeckt
Soo sult ghy Heeren by u Volck gherustigh leven,
[Dio. 52]
Augustus heeft den Raet dees lesse mee ghegheven
M.gev. Datmen op oudt dan staet, en dees u nieuw niet wacht.
Bl. Yv. (300) Ons ouwe zijn. Meest ghevoel. Ghedaen in’t jaer van thien en acht
Bl. Yv. Met Princen overleydt, met Heeren en ghewijden
M.gev. Nochtans de vryheydt stelt ghy door dees wet ter zijden
Bl. Yv. Waerom doch alsse streckt tot welvaert van ons Landt?
M.gev. Wech, wech, u doen is wint, ghelijck een plant verplant
[Sen. in Epist].
[Qu. lib. 2. inst.]
(305) Seer selden wel bekomt. Bekomen nieuwe wetten
* Veracht vernieuwers die haer naest u willen setten.
En schijnen vry wat nieuws te brenghen van het heur
Versmadende een goede wet en vaste willekeur.
Neen, neen, de oudtheydt en heeft haer soo niet laten doecken
(310) Al wat wy uyten wy steets rapen uyt haer boecken
Voorsichtigh was haer tijdt in’t heerschen en ghebien.
[Tac. lib. 15. An.]
En heeft haer doe soo wel als nu met de wet voorsien
Dus al ’tgheen ghy bepaelt, en met kracht gaet omgorden
Is niet, want al u doen sal noch veel argher worden
(315) Soo ick ghevoelen kan, wilt ghy ghelooven mijn
Soo raed ick u ten best, laet d’oude wetten zijn
Ghelijck sy zyn gheweest, en laet het boos ophissen
Van’t graeuw om oproers wil, of ghy sult buyten gissen
Eer langh u val besien. Ick voor een tijdt gaa of.
Bl. Yv. (320) Wat reden hebt ghy? Meest ghevoel. Dees, ghy maeckt het my te grof,
Ick kan u doen in sulcks, noch nu noch nimmer loven
Ist dat u saeck is goet de dees beroept te Hoven
Verslapt ons Landen niet door u vervloeckten haet.
Bl. Yv. Siet wat ghy seght: Meest gevoel. En ghy? Blin. Yver. En hy ons nu verlaet
[p. 13]
(325) Nu, nu, de Kercke Godts verdruckt wort en bestreden
Van’t Goddeloos ghebroet ’tgheen niet bestaet in reden
Maer scheld ons voor het schuym, voor Bedelaers, die om Godt
Hier toe ghekomen zijn: En nu om’t groot ghenot
Haer Hoeders (als de Brack Acteon) tot ’tBeen knaghen
(330) Waar zijt ghy Mannen wilt dees lasters niet verdraghen
Komt staet u Leeraers voor u lichaem, en u ziel
Of u bederf u volght, op t’spoedighst op de hiel.*
Komt handen, voeten rept, terwijl wy zijn verlaten
En plondert onvertsaeght jaeght steenen uyt de straten
(335) Bewaert u Dienaers Godts, schut uyt der dooden vrees’
’Tgheen niet is der daadt, ghelijck ick by velen lees’
Toont ghy nu Helden zijt en waerdigh de Lauwrieren
Wilt dees Godtloosen hoop, noch jongh noch oudt niet vieren
En al wat ghy van ons om dese Daedt begheert
(340) Sal soo van ons, als Godt u minlijck zijn vereert
Sal voor u arbeydt u hier en hier na verghelden
Dits met Godts Woordt beweert, en wilt my vrylijck melden
Seght dat Smout yverigh wil door ons de weer-wraeck doen
Om dat wet-ghevers haer tot gheen richt vonnis spoen.

Binnen.

Philotheus: Chrisostomus, twee Burgheren trecken het gevonden Kalf na de Kercke, en binden het selfde vast aen een Pylaer.

Phil. (345) Hoe raest het, hoe blaest het ick kan’t niet bestieren gaen.
Chrys. Hoe danst het, hoe woelt het, daer en is gheen lieren aen,
Want wil ick voor, het loopt after, en wil my niet volghen
Phil. Ben ick hier ’tis weer daer, wat does heeft het in gheswolghen
Dat het soo bars en dwars wil, en niet gaen daermen’t layt.
Chrys. (350) Staen ick het loopt, loop ick het staet, lach ick het grayt
Wil ick Oost, het wil West, wil ick Noord’, het wil Zuyen
Noyt sach ick een Kalf met sulcke vreemde buyen.
Phil. ’Tis al teghen de Man hoe men het keert of went
Isser nu niet een Heyen of waerseggher ontrent
(355) Die ons de wonder-heden van dit dier verklaren,, souw:
Van dit dier segh ick weer, dat door sijn groot ghebaren,, touw
Daer’t mee aende poot was ghebonden aen sticken ruckten
Niet teghenstaende dat hem soo kneep, en uyter maten druckten
Dat het ter noch van hinckt, en kan niet recht op sijn koot staen
(360) Chrisostome ick bid u siet mee dese poot aen?
My dunckt dat die mee van’t bystaen vry wat ghekreghen heeft.
Chrys. De desen schijnt heel sticken, want d’onderst sonder beweghen leeft,
Och! dat het hem niet te barsten en valt, en wy dicht bestruyt worden.
Phil. Ick wil hem veel liever met dit touw om sijn buyck gorden
(365) Soo hebben wy gheen noot voor’t vallen of de stangh
[p. 14]
Chrys. Doet dat als een Man: Phil. Treckt hem wat voort Chris. O’tgaet so bangh
Siet voor jou, hoorje wel, dattet niet gaet op mijn vallen,
Phil. Hoe staeje en vreest isset al van ’t mallen?
Kom haestje of de luy souden u bespotten seer,
(370) Jou handen staen niet averechts, of vreesje voor’t verrotten heer,
Ten is noch soo na niet als jey wel mienen,, soudt,
Chrys. Ik kan’t niet gorden: Philo. Laet ick jou dan dienen,, houdt,
Laet of, siet daer komen twee Mannen ons te ghemoeten,
Mieuw. Vrienden hier dus besich Godt wil jou arrebeydt versoeten:
Phil. (375) Wy dancken u vriendelijck. Iaucke. Wel houje’t Kalf by de poot?
Chrys. Ja wy hebben’t ghevonden en dochten dattet boor veel rasen waer doot
Ontloopen is de slachter, dus was ons voornemen
Op dat dit dier van sijn rechte Heer niet sou vervremen
Dit selfde aen de Kerck-Deur te binden en wat datmen weet
(380) Is niet, om dit te recht te stueren wy arbeyden heel besweet
En doender veel moeyten toe om dat daer te drijven;
’Tis wonder (naer dat alle dinghen gheschieden naar’t schrijven
Of’t verordonneerde perck) dat dit niet en gae’t daer’t wech moet?
Mieuw. Hoe! Het wil daer het hoort, wel benje noch sulcken slechten bloet
(385) Dat ghy noyt hebt ghehoort of verstaen datmen het niet moet layen
Maer het laten loopen en de uytkomst verbayen
De wegh laten kiesen, waer naer het selfs wil loopen
’Tis al door onbedwonghen gheweest, denckt dat swaerlijck valt het knoopen
Van ouwe honden die de ruymte zijn ghewent
(390) Doen d’eerste van dit jongh eens over hondert jaer ghebonden was of ontrent
Kon het hem doen in gheenderley manieren begheven te gaen
Het worstelden het hock uyt, ’tsocht een nieuwe leven aen
Door godtloose vryheydt, wellusticheydt, en hoverdye
En ’tvervloeckte gheldt daer het meenden by te tye
(395) Als het in benautheydt sou wesen om d’ooghen vande Heere
Me uyt te doen, noch voort te gaen in sijn onghehoorde Leere
Soo langh dan als het met die Susters waer beduymt en bedisselt
Heeft het ghebleven in een huyt, en heeft sijn hayr somtijdt verwisselt
Maer manieren ghehouden, die tot hy heeft een Testament ghelaten na
(400) Sijn Nacomelinghen; Dit is d’oorsaeck datter is gheen praten na
Waerom dat het recht wil teghen de man streven.
Phil. Willen wy het dan doen heel uyt den ban leven?
Dit sotte malle Beest, en sien wat wegh het sal keuren nu?
Iaucke. Ay lieve doet dat! want daer sal vry wat ghebeuren nu
(405) Soo mijn Mieuwes Maet my heeft gaen voor segghen.
Chrys. Ick sal de knoop lossen die ick eerst hebb’ gaen legghen.
Mieuw. Hoe danst het! hoe springht het! och houwet in d’oogh!
En let waer het loopt; Philo. Iget het springht daar soo hoogh,
Mieuw. Ten dee noyt sulchen spronck, in Kerck, of op Kerck-hofs wallen
(410) Of’tsal noch veel lagher na dese vreught in’t water vallen
[p. 15]
Daer voort verdrincken want ick heb voorsien
In mijn droom hoe dat het vrije Kalf sijn selven sal wien
Van eerlijcke Schapen die het met sijn staert gaet vuylen en smetten
Dus volcht het datelijck daer staet op te letten.
Chrys. (415) Wy doen het willighlijck, en besien dit hobollighe Dier.
Phil. Ist dat ghy’t voort treckt, wy sullen u volghen hier.
Mieuw. Kom dat gaeje voor, en wilt niet toeven,
Soo hoorje de Vroo-preke van het hooft van de Boeven
Die beter een Quacksalver, als Predicant lijcken sou:
Iaucke. (420) Waert dat hy voor desen het zayl niet strijcken wou,
Als hy nu kors voor de Heeren heeft ghedaen.
Mieuw. Dat bequam hem als de kat die de worst had gaen randen aen
En haer Vrouw met streelen daerna wilden payen:
’tSchijnt dat hy nu de Heeren van veers komt vlayen.
Chrys. (425) Te laat komt vaeck berou, als het door dwangh gheschiet,
En alsmen sulcken een het preken om ’tghenot verbiet.
Mieuw. Vrienden jey staeter noch? Waer ist datje heen wilt recken
Jey selt een wongher sien van dees verkeerde gecken
Die door haer eyghen sond’ seer bitterlijck verleyt worden
(430) En onder Lucifers steert, van nu voortaen verbeyt worden. Binnen.

Krijghs-Overste. Burgherlijcke onderrichtinghe.

O hooghverheven Maeght, bestuertster van de Steden
Ick bid soo’t wesen mach, voldoet my nu een bede
Of d’Oorloghs begin mach worden voorghestelt
Door Vorsten of den Raedt, of door het Graeuws ghewelt?
(435) Voorts of een Amptman die om staat standt heeft ghesworen
Voor ’tschitteren van sijn staet niet komen mach te voren?
[B. Ond.]
[August. contra Faust.]
[l. 2 de lege.]
Rechtvaerdigh dit den Vorst bedrijven kan: den Raadt
En’tGraeuw onnut zijn nu, en voorts tot sulcken daadt
d’Handthavers van dit werck dies swaarlyck zijn te straffen
(440) Alwaart hy kost in Vree, voorts Oorlogh steets beschaffen.
Wat nu u swaert belanght ’tgheen een van sulcken doot
Cic. pro mil.
Ibidem.
Die onrust weckt, niet is rechtvaerdigh, maer van noot
Om ’taenghedaen gheweldt met selfs die af te weeren,
De Redenen den Hap’ en wilde Dieren leeren
(445) Door hulp van haar Natuyr, in tacken twee sy nu
Haarselven weer verdeelt, of van een aer of u
Van u persoon, u Volck is als ghy van u schouders
Laat vallen doet gheweldt, en so beschermt u Ouders
Wat van een ander Heer in tween wort gheruckt
[Salust.]
(450) Als ghy u medeghesel nu langhen tijdt verdruckt
Met Manne-macht verlost. Cicero hier van verklaerde
[lib. 3 de Rep.]
Dat selfs gheen goede Stadt den bloedighen Oorlogh aenvaerde
Ten waer om trouheyts plicht, oft’ welvaert van de dees
Trouheyt ghedreven wort en z’u drijft so ick lees
[p. 16]
(455) Tot de verbonden, doet u mannelijck derwaerts stappen
Daer hulpe is van doen, en trouwe Vriendts vruntschappen.
Rhet. ad Alex.
By Aristotelem dan klaerlijck beschreven wort
Dat, wien gheweldt bequelt, sijne Manne-borght omgort
Met schoot vry wapen om het quaet verraet te delven
(460) Soo voor sijn Bloed-verwant en vriendt, als voor sijn eyghen selven,
Cic.1. de Off.
Want soo dees niet weerstaet, het gheen het Graeuw aendoet
Den Burgher, die daer van de Macht heeft, sijn ghemoet
Is schuldigh tot het werck, want hy sijn meed’ghesellen
Niet vrijt van ’tlastigh juck, maer toestaet dees Rebellen
(465) Sy’t selfde flucx voldoen, by die dat is de macht
Dat dit vereende Landt, door ’tgoddeloos gheslacht
Naer dit haar boos bestaen, sal onderdanigh knielen.
Ambr. de Off. Hoort dien behoeder van soo menigh duysent Zielen
Wat dat hy aen ons uyt, wie om’t ghemeene best
(470) Het vreemt ghespuys verdrijft de Moorders doot ten lest
In dien Rechtvaerdigheyt volcomen heeft ghesteken
Dat dees gheoorloft is, sal niemandt teghen spreken.
Ius.Lip. c.4. pol. libr. 5.
Onder dees deckrock sult ghy stueren wat u voet
Of handen reppen om een anders haaf en goet
(475) T’ontnemen. Dat soo eerst pleeghde de Romeynen
Ons opentlijck beleyt, de vloeyents der Fonteynen
Cic.3. de Rep.
Dat door des Volcks handt en swaert, d’oproerighe wiert ghesocht
Ter doot, tot hier toe heeft ghemeene nut de Landen veel ghebrocht
Besonder om vooghdy. So u wort afghenomen
(480) U goet, dan door gheweldt (weest moedigh laet het schromen)
[Plin.1. 22. hist. cap.2.]
De wapenen aenvaert. Toch eer ghy daer heen reyst
U eens ghenomen goet in’t openbaer weer eyst.
[Cic.1. de Off.]
Met woorden eerst het gheen hier is den menschen eyghen
En d’ander ’twreet ghediert, soo sy dan niet en neyghen
(485) Haar ooren heel verstopt tot u vrundlijcke bee
Dan voor de laetste vlucht, het swaert ruckt uyt de schee,
Dit wist Archidamus door Conincklijcke oordeel
Wanneer hy riep, dit is, O Mannen, tot ons voordeel
[Apud Thucy. lib.1.]
Soo sy voor ’t Godlijck recht, haer altesamen spoen
(490) En ’tonghelijck ons ghedaen daer soecken te voldoen
Dat nu ’tschijn-hayligh Volck dit weer te legghen poghen
Om dat een Heer in’t sijn, en Raadt niet sou vermoghen
Dit selfde buyten haer ghesegh te slaen by der hant,
[Cic.lib. 12.Epi. 10.]
Is wint. Wie is soo trots, soo cloeck, en soo ghemant?
(495) Dat hy verr’ buyten kracht ’tgheweldt sluyt aen sijn boeyen?
[Livius lib. 9.]
Hoort wat u Livius gaet segghen, die wil bloeyen
In de rechtvaerdigheyt: behoudt Naturens wet
En neemt de Wapens aen, op dat ghy quaedt verset
Recht is ’tghetrocken swaert voor de Ghemeent’, een ouwe
[p. 17]
(500) Wiens reden heerlijck zijn, en nut om t’onderhouwe
U geeft tot een besluyt, en seyt, best dat een sterft
Als dat den heelen staet, of ’tgantsche Landt verderft,
Dus vreest niet wat ghy doet, alst is tot ’t Landts welvaren.
Kr.Ov. Hier op ’t Godloos ghebroet, men noemtse Godts dienaren
[Aug. li. de Ver. Deum]
(505) Antwoort met moeden bits dat dit is de roede Godts
Die haer door’t Graeuw ontbint, voor al de spijt en trots
Aen hun, en Godt ghedaen, noch durven sy verkonden:
Al waert sy selver deen sou haer noyt zijn tot sonden.
Burg. Onder. Naer ick uyt u bespeur dit een Oudt-Vader spreeckt
(510) En waer is ’tgheen hy uyt, maer tot het selfde ontbreeckt
Noch yets het gheen nu niet en dient op sulcks versweghen:*
By d’rechte Dienaers Godts is d’Oorlogh niet gheleghen
[Ibid.]
Dat is ’tgheen soud’ haer is, doch datse niet en zy
Ghevoert door giericheydt, of wreetheydt, maer om by
(515) Het ongheruste Grauw, daer door te zijn in vrede
Dat vast ghekluystert blijft, en die van vrome zeden
Ghehulpen en verheught, Of sy de rechten zijn
Dat weet der Heeren Heer, ’tblijft tusschen u en mijn
Toch wat dat my belanght, ick laet dese rebellen
[Se. Aed.]
[Aug. Cap. 25]
[Livius lib. 30.]
[Sueton.]
(520) Want ’tis gheen nut de staet in groot ghevaer te stellen
Een ongheluckich uyr vol haet, oproer en twist
Doet meer als al’t Cieraet, wanneer den teerlingh mist.
Niet inden staet ontbreeckt van Godtloosheyt, ’tverwond’ren
By Burg’ren veel, was groot, wanneer sy saghen plond’ren
(525) Soo van dien dapp’ren Man, als mede van dien aer
Wiens huys het boeten most. Daer quam de Kercke Schaer
Die dit noch prijsen dorst, als of de saeck was heyligh,
Smout nam de last op hem, dees guyten loofd’ hy veyligh
De Landen te betreen, vry van het Godlijck recht
(530) Dien droncken tuymel-Geus, dien bedelbrock, dien slecht
Te lijven, hadd’om dat hy hem niet kost regeeren
Die riep Maegh vande stoel, tsa Mannen wilt u weeren
Mijn goet stel ick voor u, mijn leven tot een pandt
’Tis wel ghekeert met hem doen hadd’ hy aen sijn handt
(535) Een naghel nauw waer mee hy dorst sijn quade zeeren klouwen.
Kr. Ov. Ick danck u Hemels-Beeldt, en Phenix alder Vrouwen
Wat dat mijn flauwe Gheest in dienen weer kan doen
Ich vlijtigh ben bereydt?
Burg. Onder. Ist dat ghy u wilt spoen
Tot vrede van u Volck, daer toe sal ick u raden.
Kr. Ov. (540) Seer gaerne luyster ick. Burg. Ond. De Kerck nu seer beladen
Met uytgift van de spijs aen al het vreemt ghespuys
Dat haer Soldaten zijn, Requesten op’t Stee-Huys
De Heeren sullen haest dit Volcks herte breken.
[p. 18]
Kr. Ov. ’Tis dapper overleydt, Ick wensch met u te spreken
(545) Meer op een ander tijt; Me Vrouwe vaert dan wel.
B.Ond.
De Heer ons Landt behoet, van meer ghevaer en quel. Binnen.
Coster van de Kerck.
Cost.
O wonder noyt ghesien! komt Volck’ren na de Kercken
Beooght ons Dienaers Godts zijn onghemeene wercken,
Waar mee hy nu bevest, dat dese zijn de gheen
(550) Wiens saligheyt hy soeckt, waerom hy heeft gheleen
De doot aen’t smaad’lijck Cruys.
’tGeru.
Soo wie dat sy nieusgierigh
En lief der Kercken-raadt, uyt gantscher Herten vyerigh,
Die gaet nu na de Kerck, waarmen het Kalf rijt,
Gomarus Rijder is, Heer Roelof dick en wijt
(555) Met Eliazer, zyn de Hoeders van de palen
Die voorstaen aen den romp. Kalkoen-neus vol vyer stralen
Met goddeloose Smout; zijn Wachters van de poort:
Gaet siet dit wonderwerck,’tgheen sy doen rechte voort,
Ick vlucht voort wijder om dit wonder te ontdecken.
’tGem. Volck.
(560) Dit is de straffe Godts, hier door sal hy verwecken
Veel onheyls in ons Landt, tot ons leedtwesen oock
Dit Kalvernest doen slaen met een vergiften roock,
En Menschen boos vervalscht daen porren tot bedaren,
Of haer verstroyen gaen, recht als de wint de baren,
Plant. mil
Deuter. 25.
Eccles. cap. 10.
(565) Want Gode niet verdraeght de ongherechtigheyt,
Hy dreyght ons: En hy heeft om d’listigheen gheleyt
Als mede lasteringh, onghelijck, ons te verpletten
En ’tRijck van d’een gheslacht tot aer te oversetten,
Vrymoedigh roep ick dies dat wy zijn inde Zee
(570) Met ongheanckert Schip, vol sorghe druck en wee,
Iust.Li. cap.13.
Ons stuer, ons raadt en daadt vervallen en verebben
Om de bedieningh die veel ontrechtvaerdigh hebben.
Cap. 4.
Pol. sub fine.
Het recht vervalschen sy, noch houden sy de spot
Met de gherechtigheyt, ontsien gheensins haer God
(575) Die dees met reden laet, om dat sy op hem blaffen
En dit de oorsaeck is dat hy ons komt bestraffen.
Home. Ilia. 16.
Dan doch wat voor gheluyt ick hoor? haer selfs ghebroet
Dat nu den Voedder keelt, van wie ist opghevoet?
Sy trecken ’tKalff voort met kneppels en met steenen
(580) Sy draghen dees. Ick wacht.
Oproe. Gemee.
Ghy die nu aen de beenen
Van dit Dier zijt ghehecht, sult door en om de Stadt
Soo ghy Godts kind’ren zijt voortrijden; Ghy die sat
Hier boven op sult weer ghevoert zijn door de straten,
Het eyghen Liedt ghy sult weer op een nieu aenvaten
(585) ’Tgheen ghy songht inde Kerck, ’tvernoeght ons samen niet,
[p. 19]
Dat ghy dees Vreughden doet in’t heym’lijck, dus sy’t riet
Om alle Volck’ren nu te wecken tot waerachtigh
En eyghen Christi Woordt, of ghy wort loghenachtigh.
Gomarus. Hef op ons Jaer-ghesangh van Meester Jan Calvijn,
(590) Wie weet schoon wy nu hier, hier na weer t’samen zijn.

Singht op de Voys, Verdwaelde Coninginne, etc.

1. ’T Is nu den dagh van vreughden
En ’theylich jaer ghety,
Van ’t Kallef, ’tgheen vol deughden
Ons komt uyt d’Hemel by
(595) Op dat ghewis, in ’t gheheugh’nis
Van nu souw eeuwigh blyven
En diet versmaen, trots weder staen
Noch van Godts Kerck verdrijven.
2. Een isser en gheen ander
(600) En dat is ’theylich out
’tGheen wy nu met elck-ander
Hanthaven, schoon men stout
Ons weder strijdt, en bits benijdt
Vervloecken, last’ren trotsen
(605) Toch al ghewreeck, en scheld-ghespreeck
Ons quelt als windt de Rotsen.
3. Wie dat door malle grillen
Wantrout van ons ghevoel,
En gaet veel reden spillen
(610) Van onse Kerck en Stoel,
Die lastert Godt, die haer tsaem rot
De Helsche wraeck sal sennen,
De Raden die, ons wijts ghebie
In’t minste niet erkennen.
4. (615) Want wy zijn Moyses telghen
Propheten als wel eer
Melchisedech, dus ’tbelghen
Van haer streckt ons tot eer,
Want dese quelt, wy zijn ghestelt
(620) Hooft-Priesters van de Kercke,
Waer is gheweest den heyl’ghen Gheest
Die m’noch klaer in ons mercken.
5. Sy willen wrevligh wreken
Dat dese Aron zy,
(625) En dat den Heer gaet spreken
Met dees als hy deed’ by
Dien Abraham, tot wien hy quam
Wt hooghe Hemels-zalen,
[p. 20]
Tot wien hy sprack, gaet met ghemack
(630) In nieuw begrepen palen.
6. Waar dat wy zijn ghecomen
En hooren alle daegh
Zijt wellekom ghy vromen
Bevrijt zijt van dees plaegh,
(635) Voort wilt het snoo, gheslacht Pharo
Verdrincken en verdelghen
Dus lijdt haer vloeck, houdt u aen’t Boeck
En Christelijcke telghen.
7. Dit is’t gheslacht der boosen
(640) Een rechten Antechrist
Den vloeck der Goddeloosen
Een stut voor den Menist
Die d’heyl’ghe Stoel, door quaedt ghevoel,
Nu soecken te verpletten
(645) Door moort en brandt, het Vaderlandt
Na haer godtloosheyt setten.
8. Maer de grootste albeschicker
Wiens oogh noyt is bevaeckt
En onser doens bestricker
(650) Nu voor u Kercke waeckt,
Op dat u eer, bloeyt door ons seer
In spijt van ons Vyanden,
Wiens wensch is, dat ons schip moet dra
Op Klip, of stuckend’ stranden.
Binnen.
Burgherlijcke sorghe. Burgherlijcke onderrichtinghe.
(655) Stut, stut, my met u raedt, O Hemels onderrechtingh!
Der Burgheren? op dat ick beweer d’aenstaende vechtingh
Van’t onghetemde Graeuw, hier binnen dese Stee
’Tgheen onghestadigh is, en’tswaert voert uyt de schee.
B.Ond.
Heer, wat dat ick vermach, ick toon my nu dienstvlijtigh,
(660) Maer wat de oorsaeck is, dat sy haer trots en spijtigh
Verthoonen aen de luy, ick dien te weten, eer
Iust. Li.
lib. 6.
Pal.c 4.
Ick u met raedt en daedt help stutten dese keer
Ick hoop niet datse is uyt smaedt of druck verreesen?
Die’t meestendeel begint, of door yets quaedt te vreesen?
B. Sor.
(665) Neen Goddelijck Vriendin: die oorsaeck waarom sy
Soo dapper twisten is door Gheestelijcke vooghdy
Die dese stijven door al te veel toegheven.
B.Ond.
Dit is de derde daer by veel wort af gheschreven,
Als Appius bevest als hy luytruftigh kreet,
(670) Het Volck door slappe toom broot-droncken is en wreet
Dit selfde is van daegh my noch eens voorghecomen.
[p. 21]
B. Sor.
Wt hoogmoedt, neringh heeft dit Volckjen niet te schromen
In’t minste niet Me Vrouw. Burg. Onderr. Dat ghy dan wort ghequelt
Is noch om’t Heyligh Woort of Stoel, maer om het ghelt
(675) Sy vreesen dat ghy daer Godts-dienaers sult in voeren
Om d’Ampten te bekleen dus stellen sy’t in roeren,
Cranck zijnse inde stilt, verheught eerst van ghelaet
Als twisten zijn in’t Landt, de staet onseker staet.
Tac.1.
Hist.
Sal. Or.
Dan rotmen dagh en nacht, stil komtmen by malcander
(680) Men raedtslaet hoemen weckt, d’een Oorlogh uyt den ander,
Phill.
Maar wat dat hier van zy dat sal ick overslaen,
Ist dat myn Heer belieft, en u ten besten raen
Om stutten dit ghewoel. Burg.Sorg. Gaerne. B.Onderr. In het eerste
Soo sult ghy wederstaen, en niet alst is op’t veerste;
Tac.14
Annal.
Cicer.
Phill.
(685) Want in’t begin ’tqua cruyt seer licht wort uytgheruckt
En al ’tbegonnen quaedt in’t eerst wort best verdruckt,
Naer Tulli sin-rijck les, dus siet ghy’t weert, weest wacker
Terwijl’t niet heeft doorboort het dieptste van u Acker,
Ta.h.3.
Idem
Vermaenders tot haar sendt van aensien en van macht
(690) Met dapp’re raedt verciert, die smeeckende haer cracht
Vernietighen gheheel. Burg.Sorg. Soudt ’tselfde my niet passen?
1.Hist.
B.Ond.
’Khadd’ liever dat ’tontsach en raadt meer in u wassen
Ontraden ick’t niet sal dat ghy somwijl sulcks doet;
Luca.5.
Dit Caesar heeft ghepleeght, wanneer hy stingh ghemoet
(695) Op Veen-dijck, op dat m’hem eerwaerdigh soude vreesen:
Tac. 1.
Annal.
Augustus gram ghelaat, heeft door een tocht voor desen
D’oproerighe trouppen aenghedaen soo grooten schrick
Dat sy voor vluchten. Burg. Sorg. Sterckt my dus sal ick
Lucan. Verstout zijn, en ick sal dees Goddeloosen tarten
Ibidem.
(700) ’Tgheen dat begrepen is ontdecken bloode harten,
Livius
lib. 6.
Wat ken ’tghemeene Volck? ’tis wederspannigh bits
Seer reuckeloos tot ghevecht, en weer kleynmoedigh, mits
Het wel de Vryheyt soeckt, en die niet kan bewallen.
T.Livi.
De Kock wanneer hy laat een luttel waters vallen
(705) In een seer ziedend’ Vat, beneemt seer rat de zoo:
Van ’tselfde, als so een Heer die ghemoet, het snoo
Oproerigh Volck niet acht, maet set sijn kracht daar teghen
Doch soose zijn ghesterckt, hoe salmen haer beweghen?
Mijn ziel flauwt in dees cas, so ick dit overlegh.
B.Ond.
(710) Het schitterende swaert de sterckte neemtse wech
Tac. 1.
Annal.
Hist. 11
Livius
lib.2.
Ta.2.h.
Waar de sieckt hevigh is, haer medecijnen hoeven
Seer krachtigh, maer ghy dient op sulcks dan weer te toeven
Besien ’tleedtwesen. Heer dat is dat ghy bedenckt
Of de snel-grijse tijt u gheen ghesontheyt brenght,
(715) Met gaven soeckt dit Volck seer listigh te verlayen,
Bedrieght de dees met luy, die haer steets moeten payen,
[p. 22]
Om tot het selfde werck handadigh mee te zijn
Noch soete woorden, die sy beminnen, looft nu mijn,
Langh ervarentheydt, de Wolf laet hem niet recken
[Plutar.]
[po. Col.]
(720) By d’ooren, maer het Volck men moet met d’ooren trecken
Lieflijcke saken looft, blijft twijffelachtigh van vart
[Tacit. 1. Ann.]
Haer aenslaghen ghy keunt, haer wit ja selfs haer hart
’t Bedrogh dat hael ick in, met Vensters op, en deuren:
Veel liever haer bedrieght, dan ghy haer gaet verscheuren
(725) Soo sy ghecomen zijn door aenmerck tot berouw.
B. Sor. d’Oproerders sal ick die oock sparen seght mee Vrouw?
Lunus
lib.28.
B. On. Het meer is als ghenoech soo ghy die stadigh sloofden
En histen’t Volck fel aen, doet boet doen met haer hoofden,
Sy t’samen zijn gheweest handadigh in dit werck
B. Sor. (730) Veynst, Veynst, u ist, ghy meught, blijft moedigh houdt u sterck
B. On. Tot sparen, want dat veel bedrijven is seer swaerlijck
Te straffen. Burg. Sor. Van waer dat de misdaet sproot seer klaerlijck
Ons te verdrijven staet, en dat is al den hoop.
B. On. Doet noyt gheen ondersoeck, maer neemt van hier u loop
[Tacit. 2. Ann.]
(735) Tot les Tibery die u raet niet te soecken
Om t’onheyl dat verschuylt, soeckt hout in loose hoecken.
B. Sor. ’tVermoghen is by my en ’tlaten. Burg. Ond. Dies te eerder
U macht slalijck ontwent, en set u gramschap neder,
Van nu dan raet gheen stael, staats Heeren te ghebruycken.
[Cice, ad Br. Epi.]
(740) Hoort Bruti sael’ghe Leer, laet die niet onder duycken
Datmen d’inlantsche twist best op het seer’t verbiet
En datmen met gheen wraeck op d’overwonnen siet
Soo sal het klaer gheluyt, van soo veel duysent zielen
U faem verheffen, en demoedigh doen voor u knielen
Sal.ad. caes.
(745) Gheen meerder cieraet betaemt oock Coninck op der Aerd
Als door de Burghers, waer voor hy sijn ghesel spaert
En soeckt soo de ghemeent tot sijn belieft te krijghen:
Maer van de straf, en wil ick voor dees tot niet swijghen
Sa.1.de cler.
Die ghy aen desen doet, die hier van hoofden zijn.
(750) Nu hebt ghy dan den raet, van wreet of goet te zijn
Die ghy hier buyten soudt, sult veyligh pleghen durven.
B. Sor. Me Vrouw hoort wat ghekrijt? Vredighe Ghemeent, Het Kalf is ghesturven
Met al de Preeckers. Burg. Sorg. Waer? Vred. Gem. Heer in het gherechte ty
B. Sor. Hoe weet ghy sulcx? Vred. Gemee. Mijn Heer wy warender tsaem by
(755) Mits dattet ons vreemt docht. Burg. Sorg. Smout mee en Eliaser.
Vr. Ge.
Gommarus, Roelof, en dien overgheven Raser,
Mijn Heer weet wie ick meyn, syn naem speelt my in’t Hooft
Het is dien Voghel die hem soo hadd’ of eslooft,
Dat hy laveeren most, op dat hy niet souw missen
(760) De Huysen of de muer, of inde vuyle geut te vissen,
Sijn aensicht wijst wel uyt, want dat miest is sijn doen.
[p. 23]
B. Sor. ’Tis Jonghe Sabol, of’tis alias Calkoen
Naer ick u bespeur. Vred. Gem. Ja die ist wie de lieden
Nu wenschen in Rochel, om daer soo te ghebieden
(765) Het Volck te gheven d’eheer, als sy hier Jonghers deen.
B. Sor. Het was hem daer te heet, zijt Mannen nu te vreen
Godt wil u nu voortaen bestricken en beteug’len
Ghelijck de Klock hen doet, haer kuykens met haer vleug’len:
En sal de Heere weer verlichten niet de Vlam
(770) Van waerheyt, die hy ’tGoddeloose Volck ontnam
Op dat sy met de deught, van nu tot ’teeuwigh leven.
Hy dringht die selfs in ons, hy sal ons niet begheven
Maer pijnelijck ontgaen, door ons quaet doen en wil.
O Vader diet al stiert, laet ons nu leven stil
(775) Met onse Burgheren schaar, de tweedracht buyten sluyten:
Laet ons Regeerders Heer in wetentheydt steets spruyten
Leert haer rechtveerdigheydt, met heuselijck vermaen
Alsdan soo wort belooft te zijn u onderdaen.

Mieuwes. Iaucke. Chrysostomus. Philotheus.

Iaucke slachten eerst d’ongheloovighen Thomas, maer nu waarachtigh
(780) Houdt hy het selfde, want hy sacht Kalf drencken, en hy hoorden klachtigh
Het deerlijck gheroep van die overdwase sotten,, daer
Noch mede van die Kerck-uylen, en vande Broodt-rotten,, schaer
Die Haer Hoeders om hulp, niet helpen dorsten.
O verkeerden hoop! heeft de liefd’ in u luy borsten
(785) Gheen meerder huysvestingh ghehadt, so ist te deerlijck
En ick ben om sulcke Maets, als de knoop aen de man gaet, niet begheerlijck,
Wil ick wat gheven ick gheeft, maar niet om Menschen hulp.
Iaucke. Neptunus machse by Plutonem doen oversetten in een schulp
Op datse Belzebub, Lucifer, te recht moghen regeeren,
(790) Noch met haer heylighe tongh dat ghespuys besweeren,
Dat in d’Afgrondt buyten alle manieren worstelt:
Sy zijn nu als herstelden op het schoonste gheborstelt
Sy weten van ’traden, sy keeren de slaghen Vaer!
Chrys. Sullen sy soo woelen en de Hels-heer plaghen daer
(795) Alsse hier met het Graeuw vaack de Heeren hebben ghedaen?
Soo verloopt Lucifer de Hel.
Philot. Chrysostomus weest over sulcks niet begaen
Hy salse so eerbiedigh voor hem door dwangh vreesen doen
Als immer meer goet heer voor de bitse tongh van dese bloen
Doch sy sullen’t duldigh verdraghen, om datser toe verkooren zijn.
Mieuw. (800) Ick wilde liever een Ezel, of onghebooren zijn
Als te draghen die schrickelijcke pijn der Hellen.
Iaucke. Haer noot gheval sal haer weer te vreden stellen
Maeckt jey gheen swarigheyt, maer setje in’t middel van
Godts teghenwoordigheydt, wilt hem daer bidden dan
[p. 24]
(805) Om wijse Heeren, om vredighe wandelingh,
Om de oude ghetrouwigheyt inder Menschen handelingh
Noch dat haer ooghen moghen gheopent worden, om te sien
Die groote Dieven, die niet alleen het goet, maer het bloet stelen van de lien
En weten dat met een wisse-wasje seer aerdigh te verbloemen.
Mieuw. (810) Iaucke ick raeje datjese niet wilt noemen
Maer datje veel beter dee, dat ghy u gingh haesten
Tot God te bidden om berou van sulcks te sien in u even-naesten,
Saligh is de man die hem betert worter immers gheseyt.
Iaucke. Betert! Ja als scharp Byer op den tap, is immers goet bescheyt
(815) ’Tghelt is haer te soet, sy konnen het niet wijcken;*
Mieuw. Op een aer tijdt daer van breeder, maar laat nu kijcken
Liefde teghen u even-naesten, doet immers een ander niet
Datje niet veelen meught, dat u selven gheschiet.
Chrys. Dat is wel eseyt Mieuwes, God laetje dat volbrenghen.
Philot. Knielt dan te samen voor den Allmoghenden God, dat hy wil ghehenghen
Ons hier in dit tijdtlijck, oock in’t eeuwigh leven
En raat na sijn voorsienigheyt bestieren, noch in’t rechten wijsheyt gheven,
Op dat wy hier vredigh moghen zijn om u Heer te behaghen.
Chrys. Comt dan na binnen laat ons ons hert, aen Godt ten offer draghen
En voort na sijn weghen trachten als Christi navolghers altsamen,
Allegaer. Heer Israels God, stuert ons in dijne weghen: Amen, Amen.

A.H.T.F.F.

Finem in Posuit 1. die Aprilis 1628.

Tekstkritiek:

p. 3 probabo er staat: probaba
vs. 40 als’t er staat: als’
vs. 203 segghen er staat: seghen
vs. 277 Die er staat: die
vs. 307 nieuws er staat: uieuws
vs. 332 op t’spoedighst er staat: op t’spoedight
vs. 511 gheen er staat: gheeu
vs. 815 ’Tghelt er staat: ’tTghelt

Kallefs-Val.Speel-ghewijs voorghe-stelt den 1. IunijANNO 1628.Seneca Epist. 36.Si vis tibi omnia subijcere, te subijce rationi.Wilt ghy’t u alles onderdaen, Soo moet ghy in de reden staen.