De Kwakzalver, Kluchtspel door Thomas Asselijn naar Willem Godschalk van Focquenbroch. Amsterdam 1692.
Ceneton00236 - Ursicula.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De versnummering in dit toneelstuk is soms problematisch; zie vs. 33 (waar een claus van Jan ontbreekt); 84 (waar geen rijm op volgt); 227 (als één vers beschouwd, hoewel het tiende toneel niet met een inspringende versregel begint) en vs. 383 (een derde rijmwoord). Zo heeft de klucht, hoewel geschreven in gepaard rijm, een oneven aantal verzen (449).

[fol. A1r]

DE

KWAKZALVER

KLUCHTSPEL.

De HEER

W.G.V. FOCQUENBROCH

gevolgd.

Door T. ASSELYN.

[Vignet: Yver. In liefd’ bloejende.]

By de Erfg: J: LESCAILJE, op de Middeldam,
op de hoek van de Vischmarkt, 1692.

Met Privilegie.

[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Copye van de Privilegie.

DE Staten van Holland ende Westvriesland doen te weten. Alzo Ons vertoond is by de tegenwoordige Regenten van de Schouwburg tot Amsterdam, Dat zy Supplianten, zedert eenige Jaaren* herwaarts met hunne goede vrinden hadden gemaakt, en ten Tooneele gevoert verscheiden Werken, zo* van Treurspeelen, Blyspeelen als Klugten, welke zy lieden nu geerne met den druk gemeen wilden maken,* doch gemerkt dat deze Werken door het nadrukken van anderen, veel van hun luister, zo in Taal als Spelkonst zouden komen te verliezen, en alzo zy Supplianten hen berooft zouden zien* van hun byzondere oogwit om de Nederduitsche Taal en de Digtkonst voort te zetten, zo vonden zy hen genoodzaakt, om daar inne te voorzien, ende hen te keren tot Ons, onderdanig verzoekende, dat Wy omme redenen* voorsz. Supplianten geliefden te verleenen Oktroy ofte Privilegie, omme alle hunne Werken reeds gemaakt, ende noch in ’t ligt te brengen, den tyd van vyftien Jaaren alleen te mogen drukken en verkoopen of doen drukken* en verkoopen, met verbod van alle anderen op zeekeren hooge peene daer toe by Ons te stellen, ende voorts in communi forma. Zo is ’t dat Wy de Zake, en ’t Versoek voorsz. overgemerkt hebbende, ende genegen wezende ter bede van de Supplianten, uit Onze regte wetenschap, Souveraine magt ende authoriteit* dezelve Supplianten gekonzenteert, geakkordeert ende geoktroieert hebben, konzenteeren, akkordeeren ende oktroieeren mitsdezen, dat zy geduurende den tyd van vyftien eerst achter een volgende* Jaaren de voorsz. Werken die reeds gedrukt zyn, ende die van tyd tot tyd door haar gemaakt ende in ’t ligt gebragt zullen werden, binnen de voorsz. Onzen Lande* alleen zullen mogen drukken, doen drukken, uitgeven en verkoopen. Verbiedende daarom allen en eenen ygelyken dezelve Werken daar te drukken, ofte elders naargedrukt binnen den zelven Onzen Lande te brengen, uit te geven ofte te verkoopen, op de verbeurte van alle de naargedrukte, ingebragte ofte verkogte Exemplaaren, ende een boete van drie honderd guldens daar en boven te verbeuren, te appliceren een darde part voor den Officier die de kalange doen zal, een darde part voor den Armen der Plaatze daar het kazus voorvallen zal, ende het resteerende darde part voor den Supplianten, Alles in dien verstande, dat wy de Supplianten met dezen Onzen Oktroije alleen willende gratificeren tot verhoedinge van hare schaade door het nadrukken van de voorsz. Werken, daar door in geenige deelen verstaan, den inhoude van dien te authorizeeren ofte te advoueeren, ende veel min de zelve onder Onze protektie ende bescherminge, eenig meerder kredit, aanzien oft reputatie te geven, nemaar de Supplianten in kas daar in yets onbehoorlyk zoude mogen influeeren, alle het zelve tot haren laste zullen gehouden wezen te verantwoorden; tot dien einde wel expresselyk begeerende, dat by aldien zy dezen Onzen Oktroije voor dezelve Werken zullen willen stellen daar van geene geabbrevieerde ofte gekontraheerde mentie zullen mogen maaken, nemaar gehouden zullen* weezen het zelve Oktroy in ’t geheel ende zonder eenige Omissie daar voor te [fol. A2v] drukken ofte te doen drukken, ende dat zy gehouden zullen zyn een exemplaar van alle de voorsz. Werken, gebonden ende wel gekonditioneert te brengen in de Bibliotheecq van Onze Univerziteit tot Leiden, ende daar van behoorlyk te doen blyken. Alles op poene van het effekt van dien te verliezen. Ende ten einde de Supplianten deezen Onzen konzente ende Oktroye mogen genieten als naar behooren: Lasten wy allen ende eenen ygelyken die ’t aangaan mag, dat zy de Supplianten van den inhoude van dezen doen, laaten en gedogen, rustelyk en volkomentlyk genieten, en cesserende alle beletten ter kontrarie. Gedaan in den Haage onder Onzen grooten Zegele hier aan doen hangen den xix September in ’t Jaar onzes Heeren en Zaligmakers duizent zes honderd vier entachtig.

                                                    G. FAGEL.

                                Ter ordonnantie van de Staaten
                                  SIMON van BEAUMONT.

    De tegenwoordige Regenten van de Schouwburg, hebben het recht der bovenstaande Privilegie, voor dit Kluchtspel, vergund aan de Erfgenaamen van Jacob Lescailje.

PERSOONAADJES.*

ANDRIES, Vrijer van Geertrui.
GEERTRUI, Vryster van Andries.
JACOBA, Vryster van Jan.
JAN, Vrijer van Jacoba.
HANS, Vader van Geertrui, en Jacoba, een Kwakzalver.
TRYN, & GRIET, } twee Vrouwen, yder met Doctors urinalen aan den arm.

    Het Kluchtspel speeld op een Kwakzalvers stelagie,
        na malkanderen af, op de plaats daar ’t ver-
                    toond word.

[p. 5, fol. A3r]

DE

KWAKZALVER.
______________________

EERSTE TOONEEL.

GEERTRUI, ANDRIES

ANDRIES.
HOor, Truitje, de oorzaak dat ik hier kom in schyn
        om eenig Poeder of ander Medicament te koopen,
Dat en is de meening niet, maar ziende my ten ein-
        de van al myn hoope,
En dat uw Vader my u heeft ontzeid, zo is ’t dat myn
        altyd werkende, en nimmer rustende geest,
In geduurige overlegginge zeederd dien tyd altoos beezig is geweest.
GEERTRUI.
(5) Gy weet ook de oorzaak, Andries, waarom dat myn Vader u gelieft
        heeft te excuseeren,
Om dat hy my, noch myn zuster, niet wil uit trouwen, als aan
        iemand die hem op zyn Theater kan komen te succederen.
ANDRIES.
Alleen is dan myn boodschap, om uw sentiment voor ’t laatst noch eens
        te verstaan,
Wat dat gy my, in deez’ myn overlegginge, wel zoud willen raan,
Wat dunkt u? hy kend doch myn swier, aard, en myn mienen,
(10) Dat ik my by uw Vader voor knecht verhuurden, om hem op zyn
        theater te dienen?
Hoe gevald u dit, Truitje? dat ik dit eens vermomd, in een vreemd
        gewaad, bezocht?
Of dit noch wat mogt uitwerken.
GEERTRUI.
            Dit zou ligt wel gaan, Andries, was dit by jou niet al te laat bedocht.
Jou groote maat Jan heeft jou van dezen dag die pas al afgesneeden.
ANDRIES.
Hoe, Truitje! is Jan jou Vaders knecht geworden?
GEERTRUI.
                O ja, hy maakt hem vast achter ’t gordyn al klaar om
                        het Theater te betreeden.
[p. 6, fol. A3v]
(15) En dat al op een aardige wys, als hy licht zelfs wel vertellen zal.
Ik zal hem eens roepen, Jan, Jan, Jan.

TWEEDE TOONEEL.

Jan half verkleed met de mantel om de ooren geslaagen.
GEERTRUI, ANDRIES.

JAN.
            O! myn Vrind, Andries.
ANDRIES.
                        Wel hoe kom jy tot deze staat, Jan?
JAN.
                                        Al door een heel wonderlyk geval.
ANDRIES.
Wel de Duivel, Jan! daar neemje me het brood uit myn mond, op
        die wys mienden ik noch aan Truitje te raaken.
JAN.
Hoor, Andries, leg het nou op een andere wys aan, ik beloofje behulp-
        zaam te zyn in je zaaken:
’t Water was my al aan de lippen, ik verklaarje dat ik ten einde van
        alle raad alreeds was,
(20) Alleen kwam my nu, dat ik by de Barbier had gewoont, en wat op
        de Viool kon speelen, te pas.
GEERTRUI.
Weetje wat ik doen zou, Andries? ik zou ’t al heel op een andre boeg
        wenden,
Ik wou zo wat de Boere Kermissen gaan bezoeken, daarze me wel
        het minste kenden,
En verkoopen daar zo wat pleisters voor de likdoorens, en de tant-
        pyn*, en leggen zelf een pleister aan de zy van je hooft,*
        om de leus,
En ook wat vitriol cypri, of blauw alluin, om de wratten weg te
        neemen, en voor ’t bloeden uit de neus.
JAN.
(25) Maar zacht, daar komt myn Matres, Andries, die hoop ik zal
        ’t zyn. vertrek niet, of wil haar nevens my ook kongratu-
        leeren,
ANDRIES.
Schoon my dit is gemist, Jan, zal ik wat anders in ’t werk gaan stel-
        len en practisereren.
Uw dienaar, Jufvrouw Geertrui, Uw dienaar, Jufvrou Jacoba.
        Vaar wel, Jan.


[p. 7, fol. A4r]

DARDE TOONEEL.

JAN, GEERTRUI, JACOBA.

JAN.
        O! dat is een vroome ziel, en in zyn darmen is hy goed.
JACOBA.
Hoe! gaat Andries zo weg?
JAN.
                Die zelve Andries, Jufvrouw, is al een hupsch Kaerel,
        byzonder wel opgevoed,
Hy speeld zeer aardig op de Fluit, en de Haubois, en is vol van ver-
        tellinge en snakerije.
(30) En een Liefhebber der Dichtkunst, hy kenje daar zo een honderd re-
        gels of twee uit Aran en Titus, van buiten op snijen.
Overal is hy thuis, hiel gauw, en van een altyd werkende geest.
JACOBA.
Ja, Jan, je zegt dat hy zo gauw is, maar jy bend hem noch al veel
        te gauw geweest.
GEERTRUI.*

Maar zeg eens, Jan, op wat wys ben jy doch wel in Papaas dienst ge-
        raakt?
JAN.
Heel aardig was het, zo als ik hem ontmoete, doch dit alles te zeg-
        gen, zouje de tyd zeekerlyk verveelen,
(35) Doch je Papa heeft voor, om dit als een Kluchje op het Theater eerst
        voor af te speelen,
Om de aardigheid die het bevat. Maar iet is ’er Jufvrouw dat ik vraa-
        gen moet, hoe ’t is, dat dit ontbreekt,
Terwyl je Vader een Hoogduitscher is, dat jy beiden zo zuiver
        Hollands spreekt?
Te meer na dat ik versta noch van Ouders tot Ouders gebooren,
Daar men uw Hollanders moet oordeelen te zyn, al wie uw maar
        komen te hooren?
GEERTRUI.
      (40) Wel gy bend het alleen niet, Jan, die dit verwonderen doed,
Maar hoor, ik zelt je zeggen, wy zy van kindsbeen af by onze meui
        in den Haag op gevoed.
JAN.
Sta ruim, daar komt myn Heer,
JACOBA.
            Jan, je moet Papa al heel courtois, en met groot respect salueeren,
Of anders staatje dit te verwachten, dat hy je niet weinig en zal cor-
        rigeeren.

VIERDE TOONEEL.

GEERTRUI, JAN, JACOBA, HANS.

HANS.
BIster al verdig, ont ist alles klar? oder ir most vleizich zein, ont
        weizen ein huphs kezel.
JAN.
(45) Ja, myn Heer, dat zelje ook ondervinden, dat ik jou eerlyk en trouw
        dienen zel.
HANS.
Jacoba, habter ir des Flesleins, von ein, tzwei ont trei schillinks al ver-
        deild? om nichts te abouzieren?
JAN.
Ja, zy zal wel voor het Fleslein zorgen.
GEERTRUI.
            Zo zyn ook de poederdoosjes, van drie, zes en twalef stuivers.
JAN.
                        Kosten die jou niet een oortje het dozyn, Jufvrou?
HANS.
                                ir most der knecht ook zo bald instruieren.
Ont lerren, das ir ’t zelbst al dagge zou wacht neemt.
JACOBA.
                                            Wel, Papa, dat zel geschien.
JAN.
Daar valt voor myn niet veel aan te leeren, ik hebje dat zo van daag al
        afgezien.
HANS.
(50) Nou las ons dan ein bekin, vom den klucht vor af te spielen, machen.
JAN.
Nou sel je ’t zien, Jufvrou, hoe ik in men dienst kwam, ’t zel een stuk-
        je weezen, daar de haanen en hennen om zellen lachen.
HANS.
Wir wollen anvang nemmen darster mir op de gassen bist kerescon-
        triert.
JAN.
Goed, myn Heer, ziet zo met de Fiool onder myn arm, ordentlyk, en
        wel gemanierdt.
HANS. Gaat heen en weer met groote passen.
Ich wol mir anstellen of ich vertreggen wol.
JAN.
            Goed, daar gaat mejonker heen, wou hy my voor zyn knecht
        aanneemen, zoo was ik behouwen.
(55) Ik spreek hem by lo eens aan, licht doed hy ’t wel, al zou ’t men al
        myn leeven berouwen.
Hem, hem, myn Heer.
HANS.
                Wim roept da? wim raast mich an dem kof?
JAN.
                                Ik vroegje gaeren een woortje, als ’t wezen kon,
                                    mijn Heer, met verlof.
HANS.
Spreeg veilig, ir kherel, man halt mich nicht lang steen om den gassen.
JAN.
Ik zouje gaeren gevraagt hebben, of je niet een knecht van doen had,
        om u in alle eerbiedigheid op te passen?
(60) En dan zou ik myn persoon presenteren, als zynde tot uwen dienst
        bereid.
HANS.
Vraylig, ich haber einer vom notten, want ich hab keiner im diezem
        tzeit.
Dar um bist du dein dinst gar teidirg kamen presentieren.
Mar ig weirsnigt ir kherrel of ir mig wol solst accomodieren.
JAN.
Accamodieren byget Jonker, trots de beste van het heele land,
(65) Want* daar is tegenwoordig niet te doen, met de tong of met de hand,
Of ik weet het te klaaren, met behendigheid en drolligheid van swie-
        ren.*
HANS.
Gar hupsch, man es hoog nottig das ich eug eerst ein mool most pro-
        bieren.
Om zu zeen of ir woorden respondieren, mit erren kapassiteet.
JAN.
Ik ben te vreên, zeg maar op, zie eens of ik het niet te klaaren weet.
JACOBA.
(70) ’t Is een deursleepe veugel, een tweede Laserus van Tormes, afgerecht
        op alle streeken.
GEERTRUI.
Die, ik verseeker je, al wonderlyke kuren zal uitrechten, dat heb ik
        hem al af gekeeken.
JACOBA.
Hy zel volk zat, uit de kunst genoeg by een vergaaren, want hy is los,
        en swak van bek.
GEERTRUI.
Ook het hy ryklyk vleis aan de ribben, en is wel gewossen uit den drek.
HANS.
Erstlich wol ich zeen, of ir habt gutter gestalte,
(75) Ont of ir, wan ir mich volcht, hupscher gesten kunt* behalten.
Gar wol, dan volch mir manierleich, ont mach der miene der ich
        mach.
JAN.
Dat zel ik je klaaren, dat niemand van zyn leeven beeter postuurtje van
        Kalot zag.
                            Zy wandelen het Theater een reis of twee over.
JACOBA.
Zie wat maakt hy wonderlyke passen.
HANS.
                Myn zeel das hupsch, der Kherel habt gutter mienen.
JAN.
Wat dunkt u, excelentje, ben ik niet een man die hem rechtschapen
        zel dienen?
HANS.
(80) Vreilich, huc usque bene, man ich wol uch van hupscher kleidren
        verseen,
On van tag vor den lesten mool, met ug op onzen Theatrum trêen.
GEERTRUI.
Zie, dat zyn grimmassen, men kan hem zonder lachchen niet aan zien.
HANS.
                            Dat wol ig ug noch einmool tentieren,
Ont want ir mig dats selben wol magt, wol ig ug to meiner Servito-
        rium promovieren.
Kom las uns klar gaan machen, unt verkleed ug om op den Thea-
        trum zou gaen.
JAN.
                                    Goed.

VYFDE TOONEEL.

GEERTRUI, JACOBA.

GEERTRUI.
(85) ’t IS al een wonderlyken snaak, zeeker Papa heeft daar niet mis
        getast,
Die potzen genoeg zel aan rechten, en al een deursleepen gast.
JACOBA.
Hy is dan wie hy is, hy heeft kwaliteiten genoeg om deur de waereld
        te raaken.
GEERTRUI.
Dat heb ik ook al in hem gezien, dat hy zyn Fortuin wel zel maaken,
’t Is een van alle Markten weêr gekomen, en die zyn weetje wel weet.
JACOBA.
(90) En ook zo afgeregt in die Faculteit, al had hy al zyn leeven het Théa-
        ter bekleed,
Daar om twyfel ik ’er niet aan, of hy zelder hem wel deur redden.
GEERTRUI.
                Zou hy niet! zyn tong weet hy altyd wel te roeren.
JACOBA.
Maar nou ben ik benieuwd, hoe hy veur af in zyn recommandatie
        zel zyn,
GEERTRUI.
                O! daar twyfel ik niet aan, of hy zel dat na de kunst
        uitvoeren,
Maar zagt, daar zynze weer.

ZESTE TOONEEL.

JACOBA, GEERTRUI, HANS, JAN
In Hansops Kleederen op het Theâter.

HANS.
                        NOu magt alles veertig ont stemd ir instrument.
Want nar ich zee is heer noch gaar weinich volch ontrent.
(95) Dar um wolen mer ein stuch, oder ’t swey zou zomen moecicieren.
Nam mundus vult decipi, om das volch zu attachieren.
Ont wanmer kespield haben, macht dan alzo bald irren oratjoon.
War bleib ir?
JAN.
        Ik kom, Miester, alles is klaar, maar laat iets hooren, slaan-
        we al op ien toon?
HANS.
Ja vrielich, hef of, man spield hupsch, ont mit lange strekken.
JAN.
(100) Nou, Vrinden, luister toe, hier hoorje een accoord van gekken.
                                                Zy speelen.
Dat is uit, vrinden, wat dunkje, klinkt dat niet bykans zo goed als
        een veest in een mosterpot?
Ja by get, dat moetje bekennen, hoe wel dat je weet dat onze Rut-
        jerd, en Piet Snot,
Lest een duel hebben gehad, om dat de een den andren had verweeten,
Dat hy, met aan elkke voet vyfig pond gewigts, op het houte paard
        had gezeeten,
(105) Ook wil ik hier nou niet spreeken, hoe dat het hem heeft toegedra-
        gen in die tyd
Toen ’er een paar Bolleschokkers, elk vyf schoot bollen op aaten tot
        een ontbyd,
Of hoe dat twie Schuitevoerders, hun zelven dorsten vermeeten,
Van, datze elk een Westfaalse ham van thien pond, met een hiel
        roggenbrood op een reis zouwen op eeten.
HANS.
Wat Dybels vressen was das! ich woller dem balg tzou binden.
JAN.
                Wel seldrement, daar ben ik hiel van myn stuk geraakt,
(110) Hoor, miester, als jy in myn Schoot spreekt, zo schei ik ’er uit, zie
        dan dat jy ’t beeter maakt.
Maar zacht, daar heb ik het weer. ’t moest ook wel een gek weezen,
        die om een wandeling te doen de waereld zou willen gaan
        om stappen,
Want hy had onderweeg ten minsten wel zes paar ossehuiden van
        doen, om zyn schoenen te laaten lappen.
HANS.
Geertruid ont Jacoba, gaat ir binnen om der packette gereis te ma-
        chen, ont wan ir dat habt bestierd,
Zo komd dan zo bald wedder heer, as ich mein Medicamenten an
        den volchen hab kerekommandierd.

ZEVENDE TOONEEL.

HANS, JAN.

HANS.
(115) NOu van dan weeder an, man spreg ter saggen.
JAN.
                        Maar, myn Heer, zou dat zo slegt in zyn werk gaan, wat zou
        dat lyken,
Een goed Orateur, diend die niet eerst veur af zyn welspreekendheit
        te laaten blyken?
Ik zal dan overtreeden, en gaan veel wonderlyke voorvallen verby,
En uw, myn respective toehoorders, Edelluiden, Menschen en
        Boeren, geeven te verstaan,
Hoe dat ik immediatelyk tot uw behoudenisse alhier ben gezonden,
(120) Om u myn balzemen, en kruiden, dien ik drie mylen buiten de
        waereld heb gevonden,
Aan te bieden. Hier hebje dan voor eerst een oly, die de naam van
        patientje niet kwalyk en past,
Wie dat daar maar drie druppelen van gebruikt, krygt aanstonts op
        zyn kop, zulken harden bast,
Dat, schoon de Vrouw de Man ontrouw is, en voort gaat in ’er bui-
        tenspoorige streeken,
Hy bevryd is, dat hem de horens noit en zullen komen deur te breken;
(125) Is ’er ook iemand die dit van doen heeft? ’t is heel schaars, en raar,
        en een kostelyk remedie in ’t byzonder,
Hoe! koopt ’er niemand niet? Zynder daar ook boven die van noo-
        den hebben, of daar onder?
Je moet weten dat het nergens te vinden is, daarom wilje niet lang
        beraân.
Wel dit gaat heel buiten myn gissing, Miester! ik docht dat ’er zo
        wel twee drie honderd pakketten zouwen voort gaan.
En hier hebje noch dat excelent poeder, die hier een scruppeltje
        van neemt op den anderen dag,
(130) Is van de Nachtmery zo wel bevryd, of hy tusschen twee posteleine
        schootelen lag;
En dit is weer in tegendeel een quinticentie, getrokken uit paerlen
        en diamanten.
Die de versturvene krachten vernieuwd.
HANS.
                Ont das wasserken, is goed voor der heimlicher gebreggen
        der lichte kwanten.
Ein weinig in een leppel gedaen, ont dat vermengt in ein halfpint
        beer, meer oder min,
In veer ein tswantzig oeren keneezen auf de deubel, oder de brand
        voor dar in.
JAN.
(135) En hier zie weer een andre substantie, die wel eer hennipzaat is ge-
        weest,
En dat is dat zouverein remedie, die iemand in een kwartier uurs, van
        een zeere keel geneest.
HANS.
Halt oph ir grobber kherel, ir bestialitert, zou proponieren,
Ont halt den maul, von sachen der ir nicht konst probieren.
JAN.
Wel wie zeid dat meer, als jy dat ik het niet bewyzen kan?
(140) En wilje niet hebben datze van myn wyn proeven? hou daar, zuip je
        ze dan.
                Hans slaat Jan met de vuist.
HANS.
Hab das, ir bernhauter, solstou irren meister zo onmanierleig be-
        jeegnen?
JAN.
Wel wat Duivel! als men van dommekrachten droomd, moet het
        dan altyd vuistslagen reegenen?
’k Wou liever een luis als een papegay doen klappen, of een esel een
        Sarbanden dansen doen.
HANS.
                Halt oph, wie solst u machen, das ein esel Sarbanden dansen
        sol?
JAN.
Wilje dat het volk iens laaten zien miester, goed, kom spring jy dan
        maar iens een kampriol:
HANS.
(145) Pots dausend, ich wol euch alzo bald dein schalken kof verzetzen.
JAN.
Ja praat jy wat, met woorden zelje lang vechten, eerje iemand zeld
        kwetzen.
Maar, Miester, kom pays, en een eind van ’t gevecht.
Ik heb een vraag aan je, ik verzoek datje me daer op iens op onder-
        recht.
HANS.
Spreeg veylich, man wacht euch mit irren meister dem nar zu
        spielen.
JAN.
(150) Zouje wel raad weeten om een veest in twie parten te verdielen?
HANS.
Ir grosser nar, was vraag is das? wo nein, wie kan das gescheen?
JAN.
Hoor, vang jy de eerste die ik laat in je neus, zo hebje twie parten
        in elken neusgat een.
HANS.
Men zeel, zo ichs nicht om deisen geselschap en liet verblyven.
Ich hachten dem Schelm tot poeder.
JAN.
                        Nooit sturver Soldaat van kyven.
(155) Hebje wat op myn te zeggen? hier ben ik, kom ruk maar een reisje
        van leer.
                                Zy trekken beiden van leer.
HANS.
Gar wol, wy zollen zeen.

ACHSTE TOONEEL.

HANS, JAN, JACOBA, GEERTRUI.
Beiden verbaast uit.

GEERTRUI.
                        WEl benje gek of dol, Jan, ik zeg steek daadlyk op je
        geweer,
Zel jy hier je deegen trekken? wel dat zyn wel eldermentze kuuren.
JAN.
Sta af, ik moet myn lyf defenderen.
JACOBA.
        Wel was ik als Papa, ik zou jou zo heerlyk de rug schuuren,
Dat het je heugen zou, wel ik stader an en tril en beef zo ben ik
        gealtereerd;
GEERTRUI.
(160) Je waard heerlyk betaald, indien je iens hier over uit de kunst wierd
        afgesmeerd,
Jou rechte kakkerlak daar je bend. Nou bedaar, Papa,
HANS.
Hold mir nichts, ich wol dem vleegel dem orren vom dem koph
        hachen,
Ont him alzo bald in flarssen ritten, ont keheel toe huspoth machen,
Ja to poeder vermolen, dem hasekoph, hondtsvodt, oder der mar-
        vods dat it steit.
JAN.
Wel zie ik daar, nou is die bui weer hiel over, zeeker dat was maar
        puur een haastigheid,
(165) Niet waar, myn Heer, ik bidje wild het my veur deze reis vergeeven,
En gy, Madames, ook van gelyken, het zap an deez Appel-Sina, zal
        uw herstelde geest weer doen herleeven,
Een Medecyn die probattum is, nu kom ik met berouw, en leg dit
        gevreest, en ontzachlyk geweer,
Met de allerdiepste onderdanigheid voor beider uwe voeten neer.
HANS.
Hault den maul ander mool, saag ich, ont wild mich nicht errom-
        pieren,
(170) Ich wol aber meiner Medicamenten, an dessem volchen offerieren.
        Hy spreekt tegen het Volk met een Flesje, en zyn bezegelde
                        Brieven in zyn hand.
Es ist nicht nottig ir hern, das ich euch meiner grosser sachen mach
        bekand,
Want die selben zein kenoeg verspreid, durch diesem ganschen land.
Zed propria laus faetet, darom wol ich men selben nicht preizen,
Sed adrem, hir toon ich euch ir hern, den oprechten lapis Philoso-
        phorum, mit deisen stein, die deisen...
JAN.
(175) Mit deisen stein kan men de melankolye verdryven, en de oorzaak
        weg nemen dieze maakt.
Met deisen stein, met diesen stein......
HANS.
                Halt smoel, met deisen stein, ....
JAN.
                    Mit deisen stein; werd het kolyk gedissolveert, ja al was ’er
        een weversknoop in je darmen geraakt,
En dat de winden tegens het middelrift, en ’t wagenschot kwamen
        te stooten, en te wroeten,
Zo zullen ze altemaal, deur d’ordinary Poort, en het klinket passee-
        ren moeten,
Das es een stein von wonder.
        Tryn komt ondertusschen uit,
        met een urienaal of twee aan de arm.
HANS.
        Mit diesen stein geneis ich der gekweld zein mit das podagram,
(180) Das est ooch ein heizom secretum tegens dat dybels ischiaticam,
Da mit mach ich das morbum gallicum gansch verdwynen.
JAN.
Mit diesen stein, mit deisen stein, die gek wil een ander van de pok-
        ken geneezen, en hy weet geen raad voor de zynen.
HANS.
Das is ein Medicament Catholicum, ont keiner ziekten in dem gan-
        schen weld,
Dar ich das mit nicht geneis, of ich wol nicht ein stiber an geld.
JAN.
(185) Dan isse ook goed veur die zo een brui, of slag van de meulen weg heb-
        ben, gut baas, dan wou ik jou ze recommanderen,
Dat jy der je wat rykllyk van bedienden, en lieterje van ’t hoofd tot de
        voeten mee besmeeren.
GEERTRUI.
’t Is een Guit geboren, hy ziet niemand aan, noch ’t en scheeld hem
        niet wie dat hy voor heeft.
JACOBA.
’t Wil noch alles van hem gedaan zyn, ook om dat hy ’t noch een aar-
        dige schyn geeft.

NEEGENDE TOONEEL.

HANS, JAN, JACOBA, GEERTRUI, TRYN.

JAN.
WEl Vroutje, wat is jou zeggen? kom op, houdje by de leer vast, en
        val niet.
TRYN.
                        Ik wou de Doctor dit water iens laten visiteeren.
JAN.
(190) Goed, miester, laat ik nou iens mynen konst toonen. Wyfje, kom, ik
        zel ’t eerst zelfs iens bespeculeren.
Heeft de Patjent lang ziek geweest?
TRYN.
                Zo een dag of zes heeft hy gaan kwynen, dat hy ’t niet en had van
        pas.
                                Jan beziet het water met potzen.
JAN*.
Dit is van een Mans persoon.
TRYN.
                        Och ja, is ’t mogelyk! hoe kanje dat zo zien?
JAN.
                                Dat is het minsten, hy mocht wel willen dat hy der al
        of was.
TRYN.
Och ja!
JAN.
                ’t Is al een ouwe vergaring, hy heeft niet veel lust, en hy is
        gantsch niet wel, kan ook aan ’t rusten niet raaken.
TRYN.
Och ja! dat is waar, net zo.
JAN.
                Het scheeld hem daar.
                                Jan wyst zo, voor over ’t hiele lyf.
TRYN.
                        Och ja, dat hebje ook recht, daar scheeld het hem, hier zo.
                                Tryn wyst rontzom de maag.
HANS.
                Ir habt wol kezeen, Mutter, er zolst wol maggen.
TRYN.
(195) Och ja, wat zegje myn Heer?
JAN.
                        Myn Heer, zy kan jou niet verstaan, ken jy wel Frans, wyfje?
TRYN.
                                                        Och neen.
JAN.
            Ik docht dat het al weer och ja zou zyn, dat heeft zy best geleerd.
GEERTRUI.
Wat is hy nou in zyn knoltuin, dat hy den Doctor zo speeld.
JACOBA.
Niet waar? ’tis of hy ’er al zyn leeven op had gestudeerd*.
JAN.
Daar is geen swarigheid altoos, vrouwtje, benje niet bly?
TRYN.
        Och ja, dat is goed, maar waar komt het hem van daan?
                                    Jan beziet wederom het water met veel grammassen.
JAN.
                Zyn ziekten is principaal daar uit gesprooten,
Dat zyn long grooter is als zyn mild, en zyn eene nier, die hier achter
        pleeg te leggen, is hem hier nouw voor in de borst geschooten.
Je doed wel datje, in tyds laat in verzien, want die patjent die
        schort al vry wat.
(200) Ook zo is zyn blaas heel verschoven, en die zit hem nou recht onder
        ’t linker schouwerblad.
Zyn darmen zitten hem in het hoofd, en zyn herzens, achter by zyn
        billen,
Hy zouder om koud raaken, kwam jy by een Docter die hem pur-
        geeren zou willen.
HANS.
Al wasser habt gereedineerd, dees es waarleigh al zo,
TRYN.
                    Och ja, maar hoe kan hy dat altemaal zo weeten?
JAN.
En had hy een onervaren Docter gehad, die hem had doen laaten,
        hy was al lang by de Oudvaders geweest, en vergeeten.
GEERTRUI.
(205) ,,Wel ’t is een vermaak om hem te hooren! hoe of het met dezen Do-
        mine Docter noch of loopen zel?
JACOBA.
Ik wilje dat wel zeggen, Maseur, zyn doen en al zyn greepen geval-
        len my noch al wonder wel.
JAN.
Om nou alle swarigheid voor te komen, dat de ziekten geen meester
        en word, zal ikje wat ordonneeren.
Ook zit hem zyn leever in zyn nek. ziet, daar is iet, om wat van te
        rusten, en dat de apetyt zel doen vermeeren.
TRYN.
Och ja, ’t is hiel wel, Jongman, maar wat heb ik nou hier? en wat
        zel dit nou zyn?
JAN.
(210) Van dat Poeder, zelje hem alle avonden als hy te bed gaat, een darde
        part van ingeeven, gemengt met bier of wyn,
Laat het vry zo een mingelen twee drie weezen, en wat van dezen
        oly, ’s middags en ’s avonds na den eeten,
En gaander dan dien nachgt, wel warm toegedekt, mooitjes op leg-
        gen sweeten.
Ik verzeekerje, hy zel een heel ander creatuur weezen, ’s morgens
        als hy op staat.
HANS.
Er habt ir vreilich wol gedeen, mutter, ont er gibt ir hupschen raad.
                                Jan beziet het ander water van Tryn.
TRYN.
(215) Och ja, maar Jongman, wilje dat water ook iens zien?
JAN.
Och ja, wat dunkje, baas, is dat niet een stucke schelms, ziet dat niet
        helder uit den groenen?
Die Patjent heeft al zyn leeven gras en haver gevreeten, en loopt noch
        over de straat, met vier ysere soolen onder zyn schoenen.
TRYN.
Wat zegje, Jongman! gras en haver gevreeten?
JAN.
                Och ja, die meenden ons schoon te abuzeeren, myn Heer,
        maar dat is evenwel mis.
Om, of men ook onderscheid zou konnen maaken, of de pis van een
        mensch, koe, paard, of ezel is:
Maar al was het van een olifant, of van een kameel, of drommedaris;
(220) Ja, al was het van jou zelfs, myn Heer, zo zel ik op een prik zeggen, en
        elk overtuigen dat het waar is.
Maar wist ik dat jy part en deel had in dit bedrog, vrouw?
Ik mien dat ik je met die glaze pispot zo zou kroonen, dat de pis by
        je rug neer loopen zouw.
TRYN.
Och ja!
JAN.
                Wat zegje, ja?
TRYN.
                        Neen ik weet nergens van, zy betaalen myn twee stuivers elk
        veur myn gang. nou wat moet ik geeven?
JAN.
Voor ’t een en ’t ander vyf schellingen.
TRYN.
                        Hou daar zynder vier, nou je moet leeven en laaten leeven.
JAN.
(225) ’k Weet niet, die met zulk bedrog om gaan, behoorden men anders te
        tracteren, dit zyn zo kunsjes denk ik, van enig jonge maats.
Of je ons weer van doen had, wy staan Donderdag, en Maandag,
        weer op deze zelve plaats.
Zacht, baas, daar zien ik al weer ene nieuwe kalant.

TIENDE TOONEEL.

HANS, JAN, JACOBA, GEERTRUI, GRIET.
Met een urinaal aan ’er arm.

GRIET.
WIlje dat water iens kyken, Jongman?
JAN.
        Hoe lang het de Patjent geleegen?
GRIET.
                Ze leid niet, ze gaat alle dagen noch na buiten.
Op het Bliekers pad, uit wassen.
            Jan beziet het water van Griet en schut zyn hoofd.
JAN.
        Naar ik kan zien, zo is dit van een Vrouwspersoon.
GRIET.
                        Dat is waar, het is myn dochter,
JAN.
                                Al de inwendige conduiten
Zyn* teenemaal verstopt, en ze heeft groote brand by haar, ja wel, moe-
        der, ze is ’er al hiel kwaalyk aan,
(230) Ze moet noodzaaklyk afgang hebben, of daar zou anders wel een
        sware ziekten uit konnen onstaan.
GRIET.
Och! dat is waar,
JAN.
        Je hebt wat te lang gewacht, kom daadlyk een poeder, ziet,
                daar zelze hier lekker van purgeeren,
En zo dat niet en helpt, zo moet zy ’er zo aanstonts laaten klisteeren.
Want daar moet opening zyn, haar schort al meer alsje wel meent.
GRIET.
            Och! dat is waar, hy weet het! of het ’er ingestooken
                had! hoe veel moetje nou hebben?
JAN.
        Wel daar benje nou zo veur vyf of zes gulden besteld,
GRIET.
Vyf of zes guldens? neen, laatze dan liever noch wat zukkelen, och ze
        moet het van de was-tobben halen, dat is al te veul geld.
JAN.
(235) Och! dat is waar, laat het dan vyf zes schellingen zyn, om datze het
        met ’er handen winnen moet,
GRIET.
Och! dat is waar, Jongman, ’t zelderje ook te beter na gaan, dat jy ’t
        ’er zo ceviel doed.
Hou daar, Vaar.
JAN.
        Wat dunkje, Baas, heb ik dat niet uit de kunst weeten te klaaren?
Dat heb ik noch van myn Miester de Barbier afgezien, die in de kunst
        al hiel wel was ervaaren.
HANS.
Ha! ir Finantie es gar hupsch, ont wol, ich wol ein man van euch
        machen, vat man zo voort.
GEERTRUI.
(240) Wel waarachtig, Jan, Jan je speeld die rol zo aardig, dat het een lust
        is veur die het hoort.
JAN.
En op zo een zelve wys, weeten die soort van Piskykers, die men
        van alle eerlyke Docters moet onderscheijen,*
Het gemeene volk te bedriegen, de beurs te snijen, en te verleijen.
Met op het kunstigst uit te hooren, of ’t een hy, of een zy is, en dit
        weetende, zo is ’t, dat water is van een Vrouw, en dat van een Man.
De Patjent heeft geen apetyt, de maag is ontsteld, kan niet wel rusten,
        en is ’er al hiel kwaalyk an,
(245) ’t Is een ouwe vergaaring, hy is zieker als hy meent, en onder al dit
        gebaar zonder iet te vergeeten,
Zo komenze uit het volk zelfs, ’er gebreeken, en oorzaak van ’er ziek-
        ten te weeten:
En wil myn miester daar an, ik zel hem wel neering maken, dat ver-
        zeeker ik jou,
Dat die Vrouw daar pis van een paard brogt, dat wist ik alreê veur of
        dat die koomen zou.
En zo doen die Piskykers altemaal, welke afgerecht zyn, om in
        fatzoen te blyven,
(250) Het water van een paard, of koe laaten komen, om ’t volk te doen ver-
        wond’ren, van ’t onderscheid te konnen zien, om ’er credit te styven.
Dat dan niet alders als maar bedrog en is.
HANS.
                Nou wir wollen dar na eins von spreggen, ich wol eins in
                    meiner labertorium gaan zeen.
Ich hab dar itwes in labore, om tou weisen hoe dem sachen aldaar
        steen.
Ich bin beezig om ein ander quintissentjam, aus andre in gredjenten
        toe distilieren.
Er beiden konst onderweilen, aen diesem keselschaf ir medicamenten
        recommandieren.

TIENDE TOONEEL. [bis!]

GEERTRUI, JACOBA, JAN.

JAN.
(255) MEssieurs, ay! wat audientie, nu zalje iet voor komen datje noch
        nooit en hebt gehoord.
GEERTRUI.
Nou Jan, al fatzoenlyk je hebt al praats genoeg.
JACOBA.
                        Ja wel ruim zo veel als ’t behoord.
Ik loof dat zyn mond wel wraak roept, en bi zyn kaaken,
Over al den arbeid dieze doen, om eens in rust te moogen raaken,
GEERTRUI.
Myn Heeren en Dames, hier hebt gy een excelent poeder, van vee-
        len goed bevonden, en geaprobeerd,
(260) Uit veel kostelyke gommen en zappen, en kordiale kruiden te zamen
        gekomposeerd.
Een heerlyke remedie, noch weinig bekend in veele landen,
Met een natte vinger uw mond van binnen daar meê gevreeven,
        maakt vaste en hagelwitte tanden,
En komt alle verrottinge voor, en maakt het tantvleis, schoon al
        geinfecteert, weder gezond.
Het geeft elk een aangenaame asem, en een zuivre mond.
JAN.
(265) Maar hoe komt dat de jouwe zelfs dan zo vies ruikt?
GEERTRUI.
        Daar by doedze ook alle opdrachtigheid verdwynen,
Ze neemd ook weg, alle Commissalen, puisten op de neus, kar-
        bonkels en robynen.
JAN.
Kom daar moet ik veur al een pakquetje van hebben.
GEERTRUI.
            Ik zeg datje swygt, die de schoonheid doed vermeeren,
                en de Jeugd cieraad byzet en geeft.
JAN.
Maar, Jufvrouw, bedienje ’er altyt zelven eerst van, en ik zieder hier
        wel meer, die deze poeder van doen heeft.
GEERTRUI.
Ook voor plekken, en vlekken, wratten op de handen, en wat het
        zou mogen weezen,
(270) Dit Poeder hebje voor een schelling, en hoe je ’t gebruiken moet, kon
        je in dit briefje leezen.
JAN.
Treflyk, Jufvrouw, nou weer een ander op de koord.
JACOBA.
        En dit is een kostelyke balzem, welke vermaard is deur
        ’t hiele land.
Een weinig daar van onder je neusgaaten gesmeert, versterkt de me-
        mory en het verstand.
JAN.
Maar, Jufvrouw, dat ik en jy onse snats daar wat besmeerden, was
        dat ook mis?
Wel je stelt ’er alle bei zulke een Meesterlyken wys op, dat ik niet en
        weet, wie de besten is.
(275) Wat dunkje, Jufvrouw Jacoba, zou jy jou zelf ook wel beeter als aan
        myn konnen besteeden?
Ik heb alree zo veel gezien, dat wy met ons beiden, braaf een
        Théater zouwen konnen bekleeden.
Wy kennen alle bei reedelyk opsnijen, en jy hebt ’er noch zo wat be-
        valligheid by,
Jy met je poeder de la Reine, en balzem, en ik met de Pisbekykery.
JACOBA.
Legt het ’er eens op aan, maar jy moest jou malle bakkes al in een
        andre plooi zetten.
JAN.
(280) Zacht daar komd myn Miester, sta ruim, nou zelje het weer hebben,
        met diesen stein, met diesen stein.


[p. 23, fol. B3r]

ELFDE TOONEEL.

JACOBA, GEERTRUI, JAN, HANS.

HANS.
                War bister, er moest vleizig op meiner deenst
        letten.
Nou ich wol wedderom anvangen, holter das breeven, met er waffe-
        nen der an zou geannexceert,
Ont holt euch statich, manierlich, das man nicht kan zeen, das
        er itwes deert.
Ont ir hern, hier habich ein andren quintessentiam getroggen aus
        nein ont zwantzich krauden,
Das man allein gebraucht, is goed vor den benouden,
(285) Gekwetsten, gestoffzen, geslaggen, gekurven, ont gehagt.
Magt das man ein weinig warm, on streig das op der wonde das ge-
        neist, ont versacht,
Binnen veer ont swantzich oeren, alle kwetzoeren, oder de brand wol-
        ler in vooren.
JAN.
Myn Heer, ziet de kinkel daar iens staan, het schort hem in de mond,
        hy zietje aan met neus en ooren,
Hy heeft een Urinaal, licht om zyn water te bezien, viziteer jy dat
        nou iens uit de kunst.
HANS.
(290) O dem Baur zicht er nichts geldachtig aus, dem slach habend liebst
        om zunst
Wolter itwes, it mach mein an spreggen, nou woller ymand gehol-
        fen zein, it moest was kauffen,
Aber zo nicht, zo zolster dein eigen geluk, ont geneizing ontlauffen.

TWAALEFDE TOONEEL.

HANS, GEERTRUI, JACOBA, JAN, ANDRIES
Onder schyn van een Boer, met een Urinaal aan zyn arm.

JAN.
ZAcht val niet, maat.
ANDRIES.
        Ik had hier een beetje pis Domine Docter, ik zou vraagen ofje
            dat iens bekyken woudt?
JAN.
Daar krygt myn miester licht een vette veugl van een Boer, nou staat
        hy stout.

[p. 24, fol. B3v]
HANS.
(295) Gar wol, las mer zeen, vom wien eis diesen uriene?
ANDRIES.
Myn wyf heeftze ten ochtent gelost, myn Heer, om je te dienen.
JAN.
Wat of de kinkel miend, dat wy met zyn wyfs mieg gediend zyn?
        Ja met zyn geld, heeft hy dat wat ryklyk in zyn zak?
ANDRIES.
,,Truitje, ik ben ’t, houdje stil. Jan zelfs kent me niet.
HANS.
                Ich zee dat it weib habt ein grosser ongemak.
ANDRIES.
Dat is waar, want ze is zo ongemakkelyk, dat zy niet een oogenblik
        kan stil leggen.
GEERTRUI.
(300) ,,Maar Andries, zeg je dat je een wyf hebt? wat wilje daar me zeggen?
ANDRIES.
,,Hou jy je maar stil.
HANS.
                Hoc abundat spiritus occidus. ont das gar nicht goed.
ANDRIES.
Zulk Latyn moest ’er niet veul komen, of ik verlies heel de moed.
JAN.
Zacht, Huisman, myn miester die is hiel ontsteldt.
HANS.
        Pots dausend! wat zeé ich? hypostasus, est nigra ed ad mo-
                dum iniqualis.
ANDRIES.
Ach! myn Heer, ik hoop niet datze al verhuist is, en op die wys al uiter
        kwaal is.
HANS.
(305) Haar calor nativus, vrees ich, is al zo bald extinguiert.
JAN.
Wel waar of myn miester al die woorden van daan haald, die hy al
        versierd?
ANDRIES.
Hoe staat het met ’er, myn Heer? isser noch wat hoop van leeven?
HANS.
Wol vreilich, ich wol euch dar zou nich meer dan diesem fleslein gee-
        ven.
Wat es is nicht meer, dan einer grosser obstructioon
(310) In der matrize, verselschaft mit einer vehementen estuatioon,
Der etteliger grobber fuliginus, macht naat dem hirznen zou stygen.

[p. 25, fol. B4r]
ANDRIES.
Ja wel ik kander niet een Spaans woord van verstaan, daarom zel ik
        het wel swygen.
Maar myn Heer, mienje zeeker dat ’er dat geneezen zel van de zieken
        die ’er kweld?
HANS.
Er es kein zulchen Medicament in dem ganschen weldt.
(315) Ir weib mangeld nicht anders, dan ich euch alzo bald habt kezeidt.
ANDRIES.
Het zel dan veel beeter zyn, dat het de knecht ons uit leid.
JAN.
De miester zeid dat jou wyf is een vrouws perzoon, is dat niet waar?
ANDRIES.
Neen, dat het ny niet wel geraaden.
JAN.
Dat zou het eerst van zyn leeven zyn, Boer, jou geschied genaden,
Dat ik jou niet van boven het Théater en schop, datje de gek met
        ons scheert.
(320) Is jou wyf gien Vrouwmensch, Kinkel?
HANS.
                Halt, ich wolt nicht, dat euch langer fexeert.
ANDRIES.
Maar allyke wel Doctor, daar is noch iet, gelyk ik twyfel ofje ’t niet
        over ’t hoofd heb gekeeken.
Te meer, omdat ik ’er, gelyk het by ons leid, niet een woord van
        heb hooren spreeken.
HANS.
Was das?
ANDRIES.
    Maar myn wyf, Docter, is ’s morgens, en na den eeten, zo
        kwaalyk, en ’t leit ’er hier zo en walgt, en wroet,
En dan is het ook somtyts wel, datze zo een watergalletje over de
        tong lossen moet.
(325) En daar by is ze ook zo korsel van kop, dat ik schier niet een brui
        heb te zeggen,
Ja ze kan zomtyts zo een schoft van een dag, met het hootd in ’t
        kussen leggen.
HANS.
Las mir er uriene noch ein mool zeen, ha, ha, ich habt kemircht,
        nou hab ich er wol op kelet.
ANDRIES.
Wel wat is ’er van, myn Heer?

[p. 26, fol. B5v]
HANS.
                Ir weib es mit tzwey maagen bezet.
ANDRIES.
Met twie magen, Docter! dan zelze wel tweemaal meer kost als
        ik, kennen verdouwen,
JAN.
(330) Zo maat, dan zelze jou het brood ook wel uit de schimmel houwen.
HANS.
O dou, kinkel, versteit er nichts, ir grobber Kherrel aster bint?
Ich wol zaagen das er weib is mit kind.
ANDRIES.
Met kind, wel laat dat maar zyn gang gaan. Maar ik heb daar een
        kwa kies Docter, wouje me daar van verlossen.
HANS.
Gaaf ein mool zitten, wer wollen zeen, ig zee hier ein gar grosse
(335) Ont verrotte kiese, der ich euch noodsaakleig aus moet rukken mit
        meinen instrument.
ANDRIES.
Ja wel ik weet niet, Miester, ik ben dat eeten met al myn kiezen zo
        gewent,
Dan ik geloof, het my kwaalyk zel bekomen, dat ik ’er een van zel
        missen moeten.
JAN.
Daar mee raakt zyn heele slachorder van strontkauwers in roeten.
ANDRIES.
Zouw ’er anders* gien raad weezen om my te verlossen van die pyn?
HANS.
(340) Nein das is onmoogleig, ont das kan anders nichts zyn.
ANDRIES.
Ja maar, Docter, ik vrees dat je me zo eldersments zeer zel doen.
JAN.
Ik wed zyn kies van nou of aan belooft, dat hy ’t zyn leeven niet
        meer zel doen.
HANS.
Kein noot, kein noot, zet euch mar nedder, kom, jong, kreigd mir
        myn instrument.
ANDRIES.
Ja wel ik zeld dan wel moeten doen, alsje men anders niet helpen en
        kent.
JAN.
(345) Daar, Miester, is je nyptang, daar je de kay uit ieders kop mee plag
        te trekken.
ANDRIES.
Ay handelt men wat voorzichtig, je weet met een kies is geen gek-
        ken.

[p. 27, fol. B6r]
HANS.
Halt euch man stil es wol wol gaan.
ANDRIES.
                Slappermenten! ay, ay, ay.
JAN.
        Niet dat de stem van een mensch beeter kan na apen, als een
                Boer en een Papegay.
HANS.
Daar legt den schender, der euch zo viel habt doon lyden,
JAN.
(350) Bloed, Miester, ik zouje raaden dat jy die kies ook in ’t kooper zou
        laaten snyden,
En hem in print in je boek laaten zetten, dat je zeld uit laaten gaan,
Want een groote kies zel zo wel in uw, als een groote worm in Be-
        verwyks observatie staan.
ANDRIES.
Gants lyden is dat trekken! ik vrees dat myn kaakebeen uit het lit zel
        weezen.
Ackerment! die torn kwam er op aan.
GEERTRUI.
                Nou jy ’er deur bent zel de pyn wel over gaan en geneezen.
JACOBA.
(355) Zo een gezonde gast kwyt te worden is zeeker al wat te zeggen.
ANDRIES.
        Ja, Jufvrouw dat voel ik best, het ryt me noch door het heele vleis,
Maar wat moetje nou hebben, Miester?
HANS.
                Ir solst mir nicht mer gieben als een halbe rysdaller von
        diesem reis.
ANDRIES.
Ay, myn Heer, met twie schellinge hoop ik zellewe wel accedieren.
HANS.
O dem, kinkel, ik kans nicht minder betuigen, ont er wolter zelbst
        mit kontentieren.
ANDRIES.
Je behoorde zeeker deernis te hebben met een armen bloed,
(360) Die ten minsten een paar daagen, om een halven ryksdaaler arbeije
        moet.
JAN.
Of jy zeggen woud, datje niet veel geld hebt om te betaalen,
Wel dat ik je een kunst leerden daarje genoeg by kond haalen,
Wat zouje myn wel wille geeven? als ik je dat daadlyk leer,
ANDRIES.
O dat zou wis tovery weezen, neen dat leer ik nimmer meer.

[p. 28, fol. B6v]
HANS.
(365) Er solst dem Baur nog mal machen.
JAN.
                Neen, neen, je zelt het zien dat het gien tovery zel weezen.
En als jy dat kent, zo behoef jy je leeven veur gien aremoe te vreezen.
JACOBA.
Igut, hoe vult hy hem de kap,
ANDRIES.
                Wel als jy dat kent doen, zo ben jy immers nou al ryk.
En waarom eisch jy dan noch geld?
GEERTRUI.
                Dat het hy wel, niet te min vrees ik dat hy hem noch in de
            hand zel vallen.
ANDRIES.
Maar evenwel, kedaer, ken je me dat leeren? dat zakje geld zel ik ’er
        noch aan vermallen.
JAN.
Dat zocht ik maar.
JACOBA.
                Och! dien armenduivel is zyn geld al kwyt.
JAN.
                Hoor, ik zelje maar eenige woorden leeren zeggen,
(370) En zo dra als je die gesprooken zult hebben, zel je straks een ryks-
        daalder in je zak vinden leggen.
Maar als jy ’t nou kent, zoo meug jy het niet meer doen als twee maal
        daags.
ANDRIES.
Wel, laat zien, dat is op een dag een ducaat. wel hier raak ik hiel slaags.
Nou wakker dan, begin maar straks; dat ik gezeid heb, is veur jou ten
        besten.
JAN.
Veur eerst moetje dit doen, en maaken al die zelve gesten
(375) Die je my ziet doen, en spreeken my al myn woorden na,
En daar na zelje dan zien of ik in myn kunst niet vast en ga.
HANS.
Pots honderd dybel! was of den nar met diesem Bour sol machen?
Ich wold em mool zeen.
JAN.
                Zacht, miester, houje maar zonder lachchen,
Nou kom, steek altyd veur eerst jou rechter arm, met je slinker voet
        veur uit,
(380) En spreek nou al my woorden na, in het zelfde geluid.
[p. 29, fol. B7r]
    Hy zeid hem deze navolgende woorden, van woord tot woord na,
    die Jan hem voor zeid, die hem ondertusschen, onder enige vrem-
    de posturen, een ryksdaalder in de zak laat vallen.
JAN en ANDRIES.
O plantynus, baldewynus, marcepynus, almanak.
Wyl ik omkyk, wyl ik kromkyk, geef my strak,
En zo daadlyk, wel genaadlyk, een patkon in myn zak.
JAN.
Dat is genoeg, kom zie nou iens in jou zak, ofje ’er gien geld in zeld
        vinden.
ANDRIES.
(385) Byget, daar vind ik een ryksdaalder! wel nou ben ik de rykste van
        myn vrinden.
Wel hier meé loop ik daadlyk met die blije boodschap na myn wyf,
En jaag ’er met die tyng al ’er ziekte van ’er lyf.
JAN.
Kom, huisman, beliefje me dat zakje geld nou wel iens te langen.
ANDRIES.
Zie daar, Jongman, ik hoop het met den intrest wel weer t’ontvan-
        gen.
HANS.
(390) Er bist ein dausend schelm, das der den baur, op zo ein weise tractiert.
JACOBA.
Ik weet niet hoe dat hy ’t kan bedenken, of hoe dat hy ’t versiert.
ANDRIES.
Wel dat bloên vakzeerdme noch al in de mond.
GEERTRUI.
                Kom hier, huisman, spuwd het bloed maar neêr, en gaat
        zitten.
ANDRIES.
                        Och zo, Jufvrouw, wod je me wat helpen.
GEERTRUI.
Ziedaar, steek dat beetje poeder in de holligheid van de kies, om het
        bloed te stelpen.
,,Maar, Andries, maakje je geld zo los kwyt?
ANDRIES.
        ,,O Ja, al dit doen, en de pyn die ik heb uitgestaan,
(395) ,,Is alleen uit geneegendheid, of ik u noch mogt genieten, gedaan.
GEERTRUI.
,,Maar het spyt me van jou geld.
ANDRIES.
        ,,Houdje noch wat stil, Jan ken me noch niet, ik zel dat wel
        brouwen.

[p. 30, fol. B7v]
JAN.
Zie daar, myn Heer, ik heb het in jou dienst gekonkwesteerd, ik pre-
        tendeerder niet een stuiver van te behouwen.
Steek jy de buit maar op, myn Heer.
HANS.
        Ich wees waarhaftig nichts hoe das ir das habt kepractiserdt.
Ha! ir bister ein hupsch kherrel, werdig daster im diesen konst, word
        zou gepromovierdt.
(400) Mein zeel, ich woller meiner olsten dochter tot ein weib tzou leggen.
Oder irren kheur, vom beiden, ont inclination.
JAN.
                Ja, ik zelje daar wel haast myn keur van zeggen.
HANS.
Er mogt dat vreilig stas op machen, ich gieb ir vom nou af an dar zou
        mein woord.
ANDRIES.
Nou staat my ook op te passen, op het geen dat ik daar heb gehoord.
En leggen ook myn zinnen te werk, om te vorderen myn zaaken.
(405) Om te zien of ik in deze beezigheid, niet alleen weer aan myn geld,
        maar ook an zyn beurs kan raaken.
JAN.
Daar zit den armen duivel nou met de hand onder ’t hoofd, en is al
        zyn hoop en troost kwyt.
Het hy morgen weer lust, hy mach vry noch ereis te gast komen, op
        zulken ontbyt.
Ha, ha, dat gaat wel, baas, al gooiden ze ons noch zo lang met zulke
        sneeuw ballen, ik zou ’er niet van weeten,
En duurd dat noch zo een uur vyf zes, zo zellewe wis tavond boeke-
        dekoeken met krenten eeten.
ANDRIES.
(410) Dat is beschikt, Jufvrouw, ’k heb myn geld al weer, en je Papaas beurs
        ’er noch by.
GEERTRUI.
Ik was al bevreest veur Jan, hy lonkten altemet zo wat ter zy.
JAN.
Dat was een schoone vangst, myn Heer, ik zou me, nou dunkt me, zo
        niet verhaasten met te vertrekken,
Maar daar je me daadlyk van sprak, miester, daar zel ikje myn zinlyk-
        heid nou van ondekken,
Daar is jou dochter Jacoba, die by my wel altoos in de meeste ach-
        ting is geweest,
(415) Om datze, gelyk als ik ben, is van een wakkere en vrolyke geest.
[p. 31, fol. B8r]
Als ’t je beliefde, wou ik wel datje me op dat rekwest, favorabel apo-
        stil wilde verlienen.
HANS.
Gar wol, ich wol er vom spregge. Jacoba.
JACOBA.
                Wat beliefje, Papa?
HANS.
                            Hoort, Jan verzoekt ir tot zein weib, wat dunk u?
        er habt gutter miene
Op den Theater. ich wol das wol zeen, ont er es ein hupsch kerrel.
JACOBA.
Wel, Papa, als ’t je believen was, zo wensten ik het ook wel.
HANS.
(420) Jan, Jan, ich gieb ir mein woord, ir mach man vort gan mit ir sachen,
Ich hab al reits zo viel kezeen, dat ir wol durch den weld sold rachen.
JAN.
O myn Heer, de pisbekykery is alleen suffizant genoeg veur myn kost.
ANDRIES.
Maar, myn Heer, datje my nou de andre gaf, zo waar jy van alle bei
        die ballasten verlost.
HANS.
Was zachter, kinkel? wolter er noch ein weib haben? is ein nicht ke-
        noeg?
ANDRIES.
                ’k Beken, myn Heer, dat een wyf genoeg is veur alle zaaken.
(425) En had ik er een, ik zou zo veel schoenen niet of loopen om ’er aan
        te raaken.
HANS.
O er beestialiteet! habt ir nichts selbst, in presentioon von ons drein
        kezeid?
ANDRIES.
Ja maar in een anderen zin, myn Heer, daar ik my toen van bediend
        heb, in myn listig beleid.
HANS.
O kein grosser nar kander zein, onder al das kanailje vom den haze
        kopfen
Dan ir bist, zol ich mir zo von ein jou kharrel zo lassen fopfen?
(430) Ont machen mir al mein keld kweid? ha, ha, ha. ich moet ir noch auf-
    lachen toe.
ANDRIES.
Maar zou jy, of Jan, my dat geld noch wel eens konnen laaten zien?
HANS.
                        Wol was dybel is das? wol hoe!
War is mein keld? pots honderd dausend, mein beurs bin ich och
        kweit, Jan, habt ’er mein das och kebrouwen?
JAN.
Maar, myn Heer, wat is dat! zou jy myn zo veur den dief houwen.

[p. 32, fol. B8v]
HANS.
Oder er grobber, matsvots, habt uch mir ooch a zou na an ’t leib ke-
        west!
ANDRIES.
(435) Maar, myn Heer, bedaar doch, de zaak zel hem zelfs wel ontwinden
        op ’t lest.
HANS.
                                Hans trekt zyn degen.
Ich wol mein geld haben, oder ich wol het mit myn kling, von dim,
    oder von ir haalen.
ANDRIES.
Zacht, myn Heer, steektje deegen op, je geld is behouwen, daer zel niet
        een stuiver aan faalen.
Maar bezie men eens te recht.
JAN by zyn zelf.
                Wel de Duivel! ’t is Andries.
ANDRIES.
                        Wie meenje dat ik ben, die teegen je spreekt?
’t Is altyd juist gien Boer, schoon dat hy in een Boere kleed steekt.
(440) Ziet daar, nou zieje wie ik ben, en daar is je geld wederom, myn Heer,
        en ben ik voor heen versteeken
Geweest van je jongste, nou verzoek ik je oudste dochter voor my.
JAN.
        Jy bent het dan zelf Andries? wel ik beken ’t zyn aardige
        streeken.
Myn Heer, nou heeft hy ze ook regtschaapen verdiend.
ANDRIES.
                        En heeft men onlangs op de Schouburg, de Schoor-
        steenveeger, door Liefde verbeeld,
Ik heb op dezelve wys, de rol van de Boer door Liefde gespeeld.
HANS.
Er habt dem handgreiff von beurzen tzou lichten, al gar wol, ich had
        zo gut nich kenoomen,
JAN.
(445) O myn Heer, ’t is al een aardige kunst, die in tyd van nood noch al te
        pas kan koomen.
ANDRIES.
Wy zullen ook een goede Théater konnen uitmaaken.
HANS.
        Wat zaagt er, Geertrui, ist ir inclinatjoon?
GEERTRUI.
                Wel ja, Papa, als het jou ook zo beliefde te verstaan.
HANS.
Andries, ich gieb ir dan mein woord, anvart it dan, het mut ir tzou
        zamen, alle wol ont hupsch gaan,
Ich wol ir beiden dan tot meiner Swager promovieren.
Ont ir Gertrui en Jacoba, wild deisen vortrefleigen keselschap, met
        ein vermaakleigen Dans regalieren.

                        EYNDE.

De kwakzalver van W.G. van Focquenbroch (1665)
De kwakzalver van W.G. van Focquenbroch, ed. A Bogaert (1709)
De kwakzalver van Asselyn, met daarin aangegeven welke verzen van Focquenbroch zijn
De kwakzalver van Ysbrant Vincent
Ceneton
Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands