Joost van den Vondel: De getemde Mars en Vredezang. Amsterdam, 1648.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Facsimile bij Ursicula
Continue
[fol. A1r]

DE GETEMDE

MARS.

Aen onze

VREDEVADERS

Vaders des Vaderlants

De Heeren

BURGEMEESTERS

VAN AMSTERDAM.

[Vignet: Stadswapen van Amsterdam]

t’ AMSTERDAM,
__________________________

By ABRAHAM DE WEES, Boeckverkooper
op den Middeldam, in ’t Nieuwe Testament, in ’t
Vredejaer Anno 1648.


[fol. A1v]

Aen onze VREDEVADERS

Vaders des Vaderlands,

De Heeren

BURGEMEESTERS

VAN AMSTERDAM.

        NU berst een bron van blyschap uit onze aders,
        Op ’t klincken van de zilvre Vretrompet,
        Daer ghy een wyze op ’s weerelts Vrede zet,
        O Amsterdamsche oprechte VREDEVADERS.
            (5) Uw wijsheit holp d’Oranje snoeren vlechten,
        En banden, daer ’t Gewelt aen leit getemt,
        De barsse Krijgh, zoo lang van rust vervremt,
        En op wiens hart geen vredewensch kon hechten.
            Europe, ja, al d’aertkloot met vier deelen
        (10) Des aertkloots, rolt u juichende te moet,
        Naer dien ghy stopt de Wel van ’t burgerbloet,
        En d’eerste smoort dees Hydra van krackeelen.
            Nu kroonen u de Burgers in uw veste,
        Dewijl ghy gaerne uw eigen nut vergeet,
        (15) En hangt uw zorg en arrebeit en zweet
        Aen ’t Vaderlant, en algemeene beste.
            Ay handhaeft zoo het wit der oorelogen,
        Den VRYDOM, uw bevochten errefgoet,
        Dat ieder duicke in schaduw van dien Hoedt.
        (20) Zoo bloeie uw stadt in eendraght, en vermogen.


[fol. A2r]

DE GETEMDE

MARS.

DE weerelt had, van weelde en voorspoet droncken,
Iupijn geterght, en zijne Majesteit
Nu jaren langk zijn’ eisch en recht ontzeit;
Dies zijne wraeck in ’t endt begon t’ontvoncken.
    (5) ’t Is tijt, sprack hy, in ’t midden van de Goden,
Dat Mars ons Recht bewaere met zijn zwaert:
De menschen zijn te wijt van deught veraert:
Zy passen noch op wetten, noch geboden.
    Door ’s Vaders last klom Mars op zijnen wagen,
(10) Getrocken van twee wolven, wreet van muil.
Het aertrijck schrickte, en kendeze aen ’t gehuil;
Een voorspoock van afgrijsselijcke plagen,
    Zoo hoort in zee de zeeman ’t onweêr ruisschen,
Dat hem genaeckt, en dreight met doots gevaer.
(15) Hy neemt hier op by tijts dien veurbo waer,
Eer ’t water ziede, en luidt beginn’ te bruisschen.
    Op dat gerit, dien storm, uit Mavors oorden,
Op ’t rollen en het hollen van zijn as,
Begon het al te dreunen wat ’er was,
(20) Het Schelt, de Rijn, de Donauw, en zijn boorden.
    Al ’t ongediert van menschen, diep gescholen
In bergh en bosch, in wout en wildernis;
Al wat veraert, verwoet, verwildert is,
Komt naer dees lucht gestoven uit zijn holen.
    (25) Men zagh al ’t schuim tot heiren t’zamenrucken,
De Roof, de Moord, de Vloeck, de Stokebrant,
Gewelt, Verraet. Megeer bedekte ’t lant
Met eenen vloet van gruwlijcke ongelucken.
[fol. A2v]
    Het stof begon tot aen de lucht te wassen,
(30) Gelijck een zee van zant en roock en smoock.
De zon, die uit den Oosten opquam, doock
Voor ’t weerlicht van geweer en harnassen.
    Toen viel een nacht van rampen, zoo veel jaren,
Op ’t hart des volcks, dat sedert geenen dagh,
(35) Geen schemerlicht van vreught of voorspoet zagh,
Maer gingk bedruckt in duisternissen waeren.
    Men zagh helaes! nu langer by geen starren,
Of zon, en maen, maer by den lichten brant
Van stadt op stadt, van overrompelt lant
(40) En Staten, aen ’t verbijstren, en verwarren.
    Dat hongrigh vier greep d’uitersten van Spanje
Van weer zijde aen, ’t oproerigh Lissabon,
En Katalonje, en ’t razend Roussiljon.
De brant sloegh voort in Yrlant, en Brittanje.
    (45) Italie oock aen ’t blaecken ondertusschen,
Broght water aen, en schutte vast den brant,
Die van ’t geberghte en Adriatisch strant
Haer overviel, en lastigh viel te blusschen.
    Ja, d’oorloghsvlam sloegh over in de daecken
(50) Van Krete, daer het uit de bare zee
Zijn kroon verheft. Dat deed Europe wee.
Och! ’t is hoogh tijt, hoogh tijt om op te waecken.
    Zoo riepze, en zagh, te rugge naer Sicilje,
Dat eilant in een’ gloet van oproer staen;
(55) Die vlam, van daer, in’t hof te Napels slaen,
Tot bijstren schrick der Rijcken van Kastilje.
    Zy gingk Jupijn haer’ noot en jammer klagen.
Och Vader, och, wat baetme nu mijn faem,
En dat een deel der wereld mijnen naem,
(60) Zoo dier gekocht, in eeuwigheit zou dragen?
    Bewillighde ick uw minn’ tot zulck een ende?
En schonck ick u den bloessem van mijn tijt,
[fol. A3r]
Om aen te zien, hoe Mars mijn’ bruitschat rijt’,
Verscheure, en schenne, en dompele in ellende?
    (65) Verwaerloost ghy het land van uw geboorte,
Uw voesterplaets, die u het leven gaf?
Vergeetghe uw wiegh, en aengebeden graf?
Onthaelt nu Mars mijn’ vyant in die poorte?
    D’erfvyanden, die mijn geluck benijden,
(70) Gantsch Asie wil my met maght aen boort;
De Libiaen stuwt zijn gedroghten voort.
Hoe kan’t Europa ontworstlen, of ontrijden?”
    Der Goden Tolck daelt neder op die klaghten,
Op dat hy Mars in’t velt te rugge roep’,
(75) Daer hij braveert, in ’t midden van den troep,
Verhit op bloet, en moort, en menscheslaghten.
    Mars, Mars, ocharm! in stede van bedaeren,
Verbittert op den oppersten Iupijn,
Schelt d’ aerde quijt, om Heer van al te zijn,
(80) En rukt te hoop de kracht der oorlogsscharen.
    Hij roept: nu staekt dit snoot gevecht, ghy Reuzen:
Brengt bergen aen van muurwerck; schept uit puin
Van woeste steên een stormkat, steil en schuin,
Om Jupiter het bekkeneel te kneuzen.
    (85) Al lang genoeg verzaet van bloet en tranen,
En menschevleesch: wij moeten hooger gaen:
Wij moeten naer den opperschepter staen,
En ons een wegh ter eeuwige eere baenen.
    Hij heeft zich eens van Reuzen vrygevochten,
(90) En onder wight van rotsen hen beknelt:
Nu zwichte hij ten leste voor ’t gewelt
Van Helden, die het aerdrijk t’ onderbroghten.
    Zoo sprack hy, en al ’t puin rees op by hoopen
Tot aen de lucht; daer zagh de Majesteit
(95) Der Goden Mars met al zijn heir bereit,
Gereet, en heet, om daetlijk storm te loopen.
[fol. A3v]
    Hier viel een storm van boven, en van onder,
De hemel stondt in enckel vier en gloet.
Het buskruit weeck den blixem niet een' voet.
(100) De berghkortouw versufte voor geen' donder.
    De hemel kraeckte, en al ’t gestarrent schudde,
Gelijck de blan by buien aen een boom.
De hemel scheen een wagen zonder toom;
Al ’t hemelsch heir een herderlooze kudde.
    (105) Neptuin verloor den drietani, die de stranden
En rotsen schudt. De Krijghsgod wrong Vulkaen
Den moker uit zijn vuisten, onder ’t slaen,
En klonck den staf van stael uit Plutoos handen.
    Hij brack de speer van Pallas, ruckte ’t wapen,
(110) Meduses hoofd, van haren slincken arm,
En schrickte voor geen slangen, die noch warm,
En klam van gift, naer bloet en aders gapen.
    Alcides most zijn hantknots nederleggen.
De Wijngodt zagh vast naer zijn Panthers om;
(115) En Tritons schulp was, by trompet en trom,
Te heesch, te schor, om vyanden t’ ontzeggen.
    De gantsche burgh des Hemels stont verlegen.
Saturnus maeide al wat naer boven quam,
Tot dat hem Mars de kromme zeissen nam,
(120) En die gebruickte in plaets van zijnen degen.
    Toen zagh Jupijn zijn Recht in twijfel hangen,
En ’s hemels kans aen ’t keeren, slagh op slagh.
Zijn vijant had geen ooren tot verdragh,
Noch wou geen wet van hooger hant ontfangen.
    (125) Wat raet Jupijn? uw hof begint te blaecken.
Uw blixem trof voorhene Faëton,
Den stouten zoon en voerman van de Zon,
Die ’t al verbrande, en zengde uw hooge daecken.
    De Vader zagh om troost uit aller wegen,
(130) En uit de lucht van Neêrlant een Godin
[fol. A4r]
In eene wolck verschijnen, meer noch min
Als Venus komt te wagen aengestegen:
    Als Pallas door den hemel aen komt strijcken.
’t Most Pallas zijn, of Venus zelf, of geen
(135) Van beid’, of uit haer aengezicht gesneên,
Ons twee in een gemengelt te gelijcken.
    Gerustheit schijnt uit haer gezicht te stralen.
D’olijfkrans, versch gevlochten, deckt het hooft.
Haer aenschijn elck een blijden dagh belooft,
(140) En troost al wat zijn adem niet kan halen.
    Het wit gewaet, bezaeit met gulde olijven,
Verrijcktze met een' glans van majesteit,
Die hoopt draeft, dan ’s menschen sterflijckheit
Bereickt. Zoo komt ze allengs wat nader drijven.
    (145) De wagen wort van Nederlantsche Leeuwen
Zachtmoedigh voort getrocken door de lucht.
Zy luistren mack naer heure roede en tucht,
En weten nu van brullen, noch van schreeuwen.
    Men twijfelt, of dit Cibele magh wezen:
(150) Maer z’is te jongk, en voert geen torenkroon.
’t Is Juno niet, op haren leeuwetroon;
Noch Ceres, voor wiens sickel slangen vreezen.
    Ootmoedigheit en liefde voor haer zwieren,
En ademen een' dauw en frisschen geur.
(155) De lucht ontlaet, en krijght een blijder kleur.
Men hoort rontom de vogels tierelieren.
    Zo plagh in May de morgenstar te klimmen,
Voor ’t rozespoor van ’t blancke schemerlicht,
En trock naer zich een ieders aengezicht,
(160) Eer noch de zon haer pruick hief uit de kimmen.
    Toen riep Jupijn: ry aen, ry aen, ghy Schoone.
Betem nu, met een' lonck van uw gezicht,
Den barssen Godt, die voor geen blixems zwicht:
Geen schooner parle aen ’t loof van uwe kroone.”
[fol. A4v]
    (165) Dus nadert zij den Godt der oorelogen;
Die staeckt den storm, als hy dat aenschijn ziet.
Hy ziet zich blint, en kent die Godtheyt niet,
En zuight terwijl de voncken uit heur oogen.
    Een luchtje speelt, en zwaeit de blonde locken
(170) Om hals en neck. De minnelijcke mont,
De roode roos, op ’t sneeuw der wangen, wont
Het hart des Godts, dat walght van al zijn wrocken.
    ’t Geweer ontzijght van zelf zijn ruwe handen.
Zij stijght hier op om laegh, en vleugelt vlugh
(175) En bint hem bey zijn armen op den rugh
Met geen metael, maer zachte Oranje banden.
    Zoo drijftze Mars groothartigh voor haer wielen,
En voert hem in triomf heel Neêrlant door.
Haer volgen op dat zegenrijcke spoor
(180) Een dicken drang en wolck van danckbre zielen.
    Die zingen: lang regeer’ de Vregodinne,
Zoo lang verwacht: zij maeckte Mars gedwee,
En stack zijn zwaert, dat bloedigh zwaert, in schee.
Dat Nijdt noch Tijdt haer' scepter overwinne.
J.V. VONDEL.
Continue
[fol. A5r]

VREDEZANG
Onder de Regeeringe der Heeren
  GEERAERT SCHAEP,
  GARBRANT PANKRAS,
  KORNELIS DE GRAEF,
  WOUTER VALCKENIER,
BURGEMEESTEREN
t’AMSTERDAM
Aen de Burgery der zelve Stede.
NU de Nederlandtsche Leeuwen,
        In het strijtperck afgerecht,
        Staken dit verwoet gevecht,
    En de goude d’yzere eeuwenvs.
        (5) Sluiten, past het dat ons Y
        Deze blyschap innewy:
    Dat men ’t Vredejaer eendraghtigh
        Onder SCHAEP en PANKRAS vier’,
        En DE GRAEF, en VALCKENIER.
    (10) Amsterdam was noit zoo krachtigh
        Op gewonnen slagh of ste,
        Als op d’inkomst van den Vre:
[fol. A5v]
    Want men trof, na zoo veel slagen,
        ’t Wit van ’t uitgetrocken zwaert,
        (15) Nu Borgonje u Vry verklaert,
    En ghy op den Vredewagen
        Roemt op Vryheit, ’t waertste pant
        Van ’t verdadight Vaderlant.
    Neerlants Vrede schrijft nu wetten
        (20) Allen Vorstendommen voor,
        Lichtze veur op ’t heilzaem spoor
    Met lantaernen, en trompetten.
        Ieder volge ons witte vlagh
        In het kriecken van den dagh.
    (25) ’t Hol en ’t hongerigh Europe
        Hijght met smerte en open mont
        Naer ’t gemeene vreverbont,
    Afgepijnt van lange hope
        Op den toevoer van dit lant,
        (30) Voester van zoo menigh strant.
    Hoor de zeeliên en maetroozen
        Danssen op den waterstroom,
        En uw vloten, zonder toom,
    Dondren, en kortouwen lozen,
        (35) Daerze brommen op de ree,
        Toghtigh naer de rijcke zee.
    Zie de Batavieren trecken
        Naer een’ nieuwen Oceaen,
        Langs een noit bezeilde baen,
[fol. A6r]
    (40) Om meer weerelden t’ontdecken,
        En te booren door een as,
        Zonder graetboogh, en kompas.
    Overvloet met vollen horen,
        Zwanger van gewas en schat,
        (45) Baert een weerelt in uw Stadt,
    Op het steigren van haer’ toren,
        Daer ’t gestarrent voor verschiet,
        Als het naer den grontbouw ziet.
    Teffens steigren lant en erven
        (50) In waerdy: de Pais is milt,
        Dies verrijcktze kunst, en gilt.
    Neering, leggende op haer sterven,
        Springt ten bedde uit, en ontluickt
        Met dat zy de teervlam ruickt.
    (55) Bouw nu zolders boven zolders.
        Legh de kelders in tiras.
        Spaer noch kranen, noch windas.
    Legh verdroncke weide in polders.
        Mael het Haerlemsch meir tot lant,
        (60) Nu de vette teerton brant.
    Zie al ’t platte lant eens barnen
        Op de grens, en overal,
        Met een’ galm en dorpgeschal.
    Melcker valt aen ’t botter karnen,
        (65) En oom buisman vaert gerust
        Visschen op zijn buurmans kust.
[fol. A6v]
    Laet den krijgsman dit benijden,
        En zijn hant slaen aen den ploegh,
        Zaeien maeien, spade en vroegh:
    (70) Hollant schept geen’ lust in strijden.
        ’t Oorlogh heeft te lang geduurt,
        Dat al ’t Kristendom bezuurt.
    Hollant voelt zijn’ rugh verlichten
        Van het lastigh oorloghspack,
        (75) Scheurt den schultbrief met gemack,
    Daer zoo vele steên voor zwichtten,
        En het stijft met Aemstels raet
        Dus de zenuw van den Staet.
    Draegh ons VIERTAL op uw handen,
        (80) ’t Welck, als ’t nutste Vredelit,
        Op ’t gekruiste kussen zit,
    En ’t Gewelt schutte op zijn tanden,
        Dat den Landpais steuren quam.
        Eer zy Gode, en Amsterdam.
J.V. VONDEL.
Continue