 |
’SWERELTS[Vignet: Virgo Dordracena. Libros non liberos pariens]TOT DORDRECHT, |
TWEE |
T’ SAMEN-SPRAKE |
| DIt is een gedenckweerdige gheschiedenisse, weerde Sophronisçe. Maer zijn wy dese stoffe van ontschakinge van vrouwen niet al voorby? SOPH. Wy hebben (’t is waer) eeniger maten van de houwelicken uyt ontschakinge veroorsaeckt hier voren gesproken, te weten, daer wy het stuck van de dochteren van Sçilo, ende wat haer van de Benjamijten is overgekomen, verhandelt hebben. Maer dat is een geheel ander werck, en t’eenemael verscheyden van vrouwe kracht in ’t bysonder gedaen, daer van in dese geschiedenisse wert gewaeght. PHI. Wel aen, seght my dan, wat nieuwe aen-merckinghe meynt ghy hier uyt nu te trecken? SOPH. Verscheyde, en die van soete bedenckinge. 1 Voor eerst, Offet voor een verkrachte dochter beter is dat sy haren ontschaker trout, ofte wel datse den selven, volgens de wetten, met den doot laet straffen. 2 Ten tweeden, Of een jonghman wel doet een vrou-mensch die een ander verkracht heeft hem ten wijve te nemen. Waer uyt dat by gevolgh komt te spruyten een derde vrage, te weten, 3 Of yemant wel doet te trouwen een beslapen vrijster, die by linckernije door yemant misbruyct is. Waer by dan komen kan een vierde bedenckinge, 4 Of een courtisane of die met haer lichaem opentlick gewin heeft ghedaen te trouwen, goet en betamelick is. 5 Ende voor een vijfde aen-merckinge, Of het aen de zijde van de vrou-persoon een wettige maniere van houwelick zy, een misdadigen te verbidden, en of de Overheyt gehouden is soodanigen verbiddinge plaetse te geven. PHI. Ick en meynde niet soo veel stoffe te steken in dese geschiedenisse. Maer in’t verhalen van uwe bedenckinge is my noch te binnen ghekomen een seste vrage, die hier mede dient ondersocht, by naburigheyt van dese stoffe, dat is, Of een jongelingh geseyt kan werden by vrijsters of vrou-menschen ontschaeckt te konnen werden. SOPH. Gewisselick, weerde Philogame, indien wy aen alle dese ghesneden stof fatsoen moeten geven, soo hebben wy vry een langen tijt van doen. PHI. Maer, weerde man, als het u gelieft, soo kont ghy het werck wel wat verkorten, indien ghy (in plaetse van een langh verhael van reden te maken) sonder grooten omslagh, kortelick u gevoelen op yder stuck gelieft te openen. SOPH. Indien ick u daer mede vernoegen kan, Philogame, ick sal onbeswaert wesen dien voet te volgen. En sonder langer voorspel te maken, aengaende d’eerste vrage, te weten, 1. of een jonge dochter wel doet haren schaker te trouwen; soo dient voor eerst geweten, dat nae de Romeynsche rechten sulcx duydelick is verboden. want na de selve en vermagh geen vrou-mensch van yemant verkracht zijnde, den selven voor haren man te verkiesen, op dat also de straffe, tegens de sulcke gestelt, by de Overheyt geoeffent soude mogen werden. L. un C. de raptu. De Theologanten in Consilio Meldensi zijn van gelijcke bedenckinge geweest. want de selve hebben aldaer vast gestelt, dat de gene die een vrou-mensch ontschaeckt, steelt, ofte verleyt, de selve geensins ten houwelick en magh te verkrijgen ofte behouden, schoon hy de selve naderhant, met bewillinge van ouders en vrienden, mochte hebben getrout. Dan eenige hebben het gene voorsz. is verstaen alleen plaetse te moeten hebben, ingevalle dat de ontschaeckte te voren aen yemant anders by trou-belofte was verbonden gheweest, latende andersins en buyten dat geval toe, dat een verkracht ofte ontschaeckt vroumensch, indien het haer gevalt, haren schender tot een man magh verkiesen, om alsoo haer eere eeniger maten te beteren. En daer toe schijnt te strecken den text Deuter. 22.28. en de geestelicke rechten laten sulcx duydelick toe (c. fin. de Raptor. Thomas Aquinas 2. sect. quaest. 154. art. 7. cui assentitur Hieron. Iul. [p. 298] Clar. §. raptor. num. 8. & seq. Ende dien volgende zijnder oock verscheyde Parlementen en hooge rechters die sulcx by haer gewijsen alsoo hebben verstaen. PHI. Maer wat is in u gevoelen het beste te zijn in dusdanige gelegentheyt voor het borgerlick leven? Ick hebbe gelesen datter een seker koningh in Spaengjen is geweest, die in sodanigen geval een schaker met seker verkrachte jonge deerne dede trouwen, ende de trouwe bevestight zijnde, dede den geweldiger dadelick onthalsen. Afflict. super. 1. part. const. regni. rubr. 19. num. 13. SOPH. Om soodanigen exempel uyt te vinden en behouft men niet eens na Spaengjen te reysen. Hertogh Karel van Borgoengjen heeft des het merckelickste hier in Nederlant uyt-gebracht dat ergens gevonden kan werden. want bevonden hebbende dat een van syn gunst-genoten een eerlick borgers wijf tot synen wille hadde gebracht, met belofte dat hy haren man uyt de hechtenisse soude laten, daer hy den selven (wesende Gouverneur van een stadt in Zeelant) in hadde ghedaen werpen, en dat hy, in plaetse van sulcx na te komen, den man echter in de gevanckenisse hadde gedaen onthalsen, heeft den selven met dreygementen daer toe ghebracht, dat hy de weduwe van den selven onthalsden borger tot syn wettige huys-vrouwe troude, en dat onder een houwelicxe voorwaerde, dat so hy sonder kinderen voor haer af-lijvigh quam te worden, sy in dien gevalle volkomen erfgenaem soude wesen in alle des selfs nae te laten goederen. Ende, nae de houwelicxe voorwaerde was geteyckent, en het houwelick in syn by-wesen door een Priester bevestight, vraeghde hy de voornoemde vrouwe, of sy nu vernuegen hadde over ’t gene haer by hem gedaen was? ende sy geantwoort hebbende, dat jae, verklaerde dat nu hem en de Iustitie mede voldoeninge moeste werden gedaen, ende dede hem dadelick doen even soo als hy de man van ’t voornoemde vroumensch te voren hadde gedaen. Sulcx dat hy sonder kinders voor de selve vrouwe overlijdende, sy dadelick volgens de houwelicxe voorwaerde erfgenaem bleef in alle syne nagelaten goederen. Lips. exemp. & monit. polit. cap. 4. de Iustitia quam princeps in suis servet. PHI. Dat was voorwaer een strenge oeffeninge van straffe, selfs tegens een gunstgenoot van den Hertogh. SOPH. Het soude ontwijffelick beter gaen, ingevalle in alle hoven ’tvoorsz. exempel na werde gevolght, en de toom niet soo los gegeven aen soodanighe vuyligheden. Maer of schoon eenige rechts-geleerde toestaen, dat een ontschaker vermagh te trouwen de gene die hy gewelt heeft gedaen, indien hy de selve daer toe kan bewilligen, soo en wort nochtans niet verstaen, dat de selve daer mede oock vry is van de verbeurte syner goederen; maer in tegendeel van dien werden de selve gehouden voor geeygent aen de gene des recht hebbende. Idem etiam de jure canonic. Iul. Clar. d. §. & glossa in c. cum secundum; in verbo, Certoque casu, de haeret. in sexto. quam dicit communiter approbatam Marc. decis. 2. nu. 3. PHI. Maer dat nu over-geslagen, schoon hier ofte elders mochte werden toe-gestaen, dat het een geschoffierde vrou-persoon gheoorloft mochte zijn haren ontschaker te trouwen, soo soude alsdan noch vorder te letten staen, of het haer oock oirboir en dienstigh is sulcx te doen; en daer op dient naerder openinge gedaen, die ick van u verwachte, weerde Sophronisçe. SOPH. Ick vinde daer in vry groote redenen van bedenckelickheyt, soete jongelingh, en oordeele dat in sulcx yet sonder onderscheyt te willen besluyten geen wijsheyt en soude wesen. Want het kan gebeuren, dat eenigh vrou-mensch wert tegen haren danck onteert van een onverlaet, van een struyck-roover, ofte eenigh ander schuym van bouven; soude haer in dien gevalle wel yemant willen raden, alleen om datse verkracht is, soodanigen roeckeloosen mensche tot haren man te nemen. Voor my, ick meyne neen. Maer indien aen de andere zijde haer in hare eerbaerheytgewelt ware gedaen door een jongelingh te voren voor eerlick gehouden, en haer ofte ontrent haers gelijck, en die sulcx door ongedult van liefde, ofte anders door den eenen ofte den anderen schielicken inval mochte bestaen hebben, in dien gevalle soude soodanigen vrou-mensch konnen werden geraden, sigh liever in houwelick met den selven te versellen, als haer geheel vorder leven in dien droevigen staet over te brengen. Anders, ten goede van het gemeene beste en tot weringe van sodanige vuyligheden, oordeele ick beter te wesen, dat geen houwelick, maer staffe den schaker oyt toe en kome. PHI. Maer wat sal de rampsalige die haer eere met gewelt, ende sonder haren schult, verloren heeft in dien gevalle ter hant nemen? SOPH. Wat anders, als God bidden dat [p. 299] sy haer ziele in lijdsaemheyt magh besitten, ende sien wat uyt-komste haer de goede God sal willen geven? In magnis malis magnum remedium est pati. PHI. Maer, weerde man, (nemet my ten goede dat ick sulcx u hier voor-stelle, ’tis om eens des uyt den droom te wesen) ick segge dat ick by wijlen by de jonckheyt hoore in twijffel trecken, of oock een rechte maeght gewelt in haer eere kan geschieden, en of de selve oock verkracht en tegen haren danck geschoffiert kan werden. SOPH. Ey lieve laet de dertele jeught hier van gevoelen soo het de selve magh gelusten, Gods woort (mijns oordeels) spreeckt hier van klaer ende duydelick op verscheyde plaetsen. Hoe! wort niet Dina van Sichem, Thamar van Ammon haren broeder verkracht, dat is, tegens haren danck bekent? En soo ghy des noch sekerder wilt gaen, leest Deut. 22.23. Wanneer een maeght (seyt den text) yemant belooft is, en een man krijgt haer in de stadt en beslaeptse, soo sult ghyse beyde doen sterven, de maget vermits sy niet gheroepen en heeft, dewijle sy inder stadt was &c. Wanneer daer-en-tegen yemant een beloofde maeght op den velde krijght en grijptse en slaept by haer, soo sal de man alleen sterven, en de maeght en sult ghy niet doen. want sy en heeft geen sonde des doots waert gedaen, maer ghelijck als wanneer sigh yemant tegen synen naesten verhief ende slough syn ziele doot, soo is dit oock. want hy vantse op den velde, ende de verloofde maeght schreyde, en daer en was niemant die haer hielp. Dese wet (gelijck ghy siet) en konde van Gods wege niet ghestelt werden, ingevalle het voorgeven van de jonge lieden (daer ghy van gewaeght) de waerheyt ghelijckformigh ware. Meer en ben ick niet gesint hier van te spreken. ghy weeght, en overleght dat nu geseyt is. PHI. Met oorlof, weerde man, magh ick u bidden, soo laet my toe op noch een sake u gevoelen met een woort te mogen vragen, dat is, of een vrou-mensch geweldighlicken lijdende de by-wooninge van een man, of segh ick de selve daer uyt kan ontfangen? het welck mede by vele met een volkomen Neen wert versegelt. SOPH. Dewijle ghy maer met een woort mijn ghevoelen hier op begeert te verstaen, soo vernoeght u met dese antwoorde, dat de geleerde houwen, dat jae een verkracht vroumensch kan bevrucht werden door den genen die haer gewelt doet. En boven dien noch dit, dat soodanigen kint na rechten voor een wettigh kint wert gehouden, ten aensien van de moeder, en niet voor een bastaert. Maer de redenen die ick daer toe meyne te hebben en hebje geensins te verwachten. Laet ons weder komen tot onse voor-gestelde vraeghstucken. Hippol. ad l. I. Item Divus ff. ad l. Corn. de Sicar. Ioach. Beust. 1. part. de sponsal. num. 59. PHI. Maer ick bidde u andermael, beste Sophronisçe, en dat voor het leste, niet voor onaengenaem op te nemen, dat ick u noch eens verge, u oordeel te seggen op een sake die hier niet en is buyten ons voor-nemen. Ick mercke dat de wet aen de Ioden gegeven (van de welcke wy nu ghesproken hebben) sonderlinge siet op den tegenstant, die een maeght biet tegen het voorstel van de soodanige, die de selve in haer eere gewelt soude willen doen, ten eynde om de selve schuldigh of onschuldigh te oordeelen. Nu soo isset gebeurt dat ick, onlanghs in seker geselschap wesende, aldaer hebbe hooren voor-stellen dit bysonder gheval, te weten, Of het ghebeurde dat een jonge deerne in eenigh kasteel haer op-gesloten hebbende, ende aldaer in een opper-kamer werdende aen-gevochten van eenige haer eere willende krencken, ende nu in seker perijckel staende, door de geweldigers over-vallen te werden, mits de deure van de kamer by de selve op de vloer wert gheloopen, of, segh ick, de selve deerne, hebbende gelegentheyt om haer uyt een venster te werpen ende also door de doot de oneere te ontgaen, sulcx vermagh en behoort te doen, dan ofse, sonder sulcx te doen, de uyt-komste van de sake moet verwachten? SOPH. Wel, Philogame, wat wert van dese uwe vrage gheoordeelt by het gheselschap, daer ghy de selve hoorde voor-stellen? PHI. Een uyt het gheselschap, weerde man, die hadde dese vrage voor-gestelt aen een snege hoofsche juffrouwe, die ick merckte wel ter tale te wesen, en haer stuck sonderlinge wel te verstaen in saken die te voren aldaer waren by-gebracht, de selve vont haer onbeswaert, haer gevoelen daer op te verklaren, en seyde, des versocht zijnde, datse wist dat het niemant toe en stont sigh selven te dooden, dat het selve een algemeenen regel was sonder bepalinge; dien volgende datse beter soude vinden, in dien noot gestelt zijnde, af te wachten de aen-komste van de gheweldigers, ende de uyt-komste van de sake, als haer selven de venster uyt-werpende sekerlick om den hals te brengen. [p. 300] SOPH. Wel, oordeelde het geselschap dat de juffrou qualick hadde geantwoort? PHI. Dat en heb ick niet verstaen; maer even-wel ick merckte datter eenige, en die niet van de geringhste, soo wat schamperlick, doch bedecktelick om lougen, en malkanderen op een bysondere wijse aen-sagen; doch de redenen van sulcx en begreep ick niet eygentlick, en wilde hier op u oordeel wel eens hooren. SOPH. Wat my belanght, ick meyne dat de juffrou wel Christelick en na de waerheyt van het stuck heeft geoordeelt, als wesende daer in van een en het selve ghevoelen met den oudt-vader Augustinus. Maer even-wel oordeele ick, datse betamelicker, en, na de ghelegentheyt van haren maeghdelicken staet, beter soude gedaen hebben, in gevalle sy soo bekommerlicken vrage (wat haer aengaet) onbeantwoort hadde ghelaten. Daer schuylt soo wat in (nae mijn ghevoelen) dat bequamer voor een maeghdelicken mont voor-by ware gegaen geweest met stil-swijgen, ofte met een heusche verontschuldinge, als de rijpheyt van haer oordeel hier te toonen. Ende dat meyne ick d’oorsake geweest te zijn, dat eenige van’t geselschap schamperlick daer over grinneckten. Rationes contrarias in casu simili vide apud Camer. part. 3. Medit. Histor. cap. 78. PHI. Wel hoe! mocht dan de juffrou, het stuck grondelick wel verstaende, haer verstant niet doen blijcken in soo eerlicken geselschap? SOPH. Wat my aengaet, had ick in haer plaetse gheweest, ick hadde een eerbaer stil-swijgen voor een verstandige antwoorde op die gelegentheyt in’t werck ghestelt; En dat even-selfs konde wel met soodanigen maniere van doen geschiet hebben, dat men beyde en haer goet oordeel, en haer maeghdelicke ingebondenheyt soude hebben konnen bespeuren. Veel saken van soodanigen stoffe dienen by jonge maeghden veel eer met stillen mont, als met spreken, en beter met een soet blosjen, als met een scherp-sinnigh verstant beantwoort te werden. Daer en is noyt soo vrijen tijt of plaetse, dat men’t al moet of behoort te seggen, en het stilswijgen is al mede by wijlen een antwoorde, en vry niet sonder kracht. Maer tot onse tweede vrage, die nu met al de reste al hadde beantwoort geweest, ten ware ghy dese tussevallen hier in’t spel had gebracht. PHI. Neemt my sulcx ten besten, weerde vrient, ick en beklage des mijnen tijt niet, maer houde my derhalven aen u soo wel verbonden als voor de reste. Maer ick swijge hier van, en verwachte nu vorder wat ghy sult goet vinden op de over-gebleven vragen, hier te voren aen-geroert. SOPH. De tweede voor-stellinge was, Of yemant wel soude doen, op het exempel van den Raets-heer in dese gheschiedenisse vermelt, ten wijve te nemen een deerne by een anderen tegens haren danck gheschent. En daer op meyne ick, nademael dat het lichaem by de wijse niet en wert verstaen gheschonden te zijn, als de geest en de wille daer uyt rijsende ongeschent in haer geheel zyn gebleven; en dat de maeghdom veel eer is een deught des geests als des lichaems. Dat een vrouwe, schoon ontschaeckt aen haer lichaem by een booswicht, even-wel gheseyt kan werden eerlick te zijn gebleven, ja haren maeghdom te hebben behouden, en daerom niet oneerlick te zijn sodanigh vrou-mensch tot een vrou aen te nemen, sonderlinge ingevalle de selve met eenige uyt-muytende deughden is begaeft. PHI. Ick en kan dat soo niet recht begrijpen, ende en weet niet of ick het selve in ’t werck soude konnen stellen. My ghedenckt ghelesen te hebben, dat Catharina Hauard koninginne van Engelant by Hendrick de achtste anno 1542. wert onthalst, sonderlinghe vermits sy aen eenen grooten edelman, Colpeper genaemt, verlooft was geweest, ende dat soo verre, dat sy luyden een onderlinge voorwaerde t’samen hadden ghemaeckt, en dat de voorsz. Catharina sulcx niet en hadde geopenbaert. Ick geloove dat de koningh dit soo ernst op nam, vermits hy geloofde dat jonge luyden die soo verre t’samen zijn gegaen selden van den anderen geheel vry zijn; Gelijck hy oock den voorsz. Colpeper naderhant dede beschuldigen, van te grooten kennisse met de koninginne gehadt te hebben, en dede hem daer nae mede den kop af-slaen. Wie soude dan een ontschaeckte ten wijve nemen willen, daer het seker is dat de selve geschonden is? SOPH. Wat my belanght, ick achte beter te zijn eene te nemen met rechte gescheyden, als met dertelheyt misbruyckt. Hoort, ten eynde als voren, een exempel van een groot en godsaligh prins, die misschien gheseyt kan werden meer te hebben gedaen als dat nu geseyt is. Is u niet indachtigh, gelesen te hebben, hoe David vluchtende voor de rasernije [p. 301] van Saul, syn vrouwe Michal Sauls dochter, hoe wel sy David sonderlinge lief hadde, (als de schrift betuyght) door Saul als gedrongen is gheweest in het af-wesen van David, haer te geven tot een anderen man, te weten tot eenen Palthiel de sone Laïs, die de selve al een gheruymen tijt by sigh heeft behouden, namentlick, tot na de doot van Saul? En efter heeft de koningh David met ernst op Abner versocht, ten eynde die hem weder soude werden toe-gebracht, gelijck sulcx is geschiet, gelijck de selve oock wederom by David is aen-genomen, ontwijffelick op dien gront, dat al watter geschiet was uyt bedwangh, en niet uyt vrijen wille was gedaen. PHI. Maer isset wel te ghelooven, dat soo grooten koningh en soo wijsen man, als David was, in de gemeenschap van syn bedde weder soude hebben willen aen-nemen, een wijf die buyten echte soo lange met een ander haer lichaem hadde gemeen gemaeckt? Gewisselick ten dunckt my niet waerschijnelick, sulcx geschiet te zijn, dewijle ick mercke dat de selve vorst op een diergelijcke ghelegentheyt wel anders heeft gegaen. Want ten tijde als syne by-wijven, uyt ick en weet niet wat reden van State, door den raet Achitophels by Absolon waren beslapen, soo heeft hy efter op syn weder-komste (schoon sulcx mede met dwangh was geschiet) alle de selve voor alle tijt besloten en noyt meer tot hem genomen. Ick soude daerom in bedencken geven, of oock niet hier verstaen soude behooren te werden, dat Michal den Paltiel door den koningh Saul is toe-geeygent gheweest; maer dat Paltiel efter haerder geen besit en heeft genomen, maer heeft al voren gelet (alsoo men dagelicx besigh was om David van kant te helpen ) hoe het daer mede soude af-loopen. SOPH. Ick weet wel, lieve Philogame, dat eenige van de oude, en oock Lyranus van gevoelen is, dat Paltiel met Michal geen gemeenschap van bedde en heeft gehadt; maer sulcx strijt (mijns oordeels) met de waerschijnelickheyt der saken. want als Isboseth de koningh Sauls sone haer dede halen, ten versoecke van David, van Paltiel, de sone Laïs haer man, seyt den text, gingh met haer, en weende haer na tot Bahurim toe, 2. Sam. 3.16. sulcx dat hy van haer niet scheyden en konde voor hem Abner dede wech gaen, en weder t’huys keeren. Ghy siet hoe den text Paltiel noemt den man van Michal, ghy siet hoe teeren genegentheyt hy toont in haer afscheyt, ghy siet den langen tijt die Michal by Paltiel is geweest, uyt allen welck klaerlick is af te nemen, dat de voorsz. twee onderlinghe geleeft hebben als echte lieden. PHI. Soo sie ick dan uwe meyninghe te wesen, dat Michal by Paltiel, als syn huysvrouwe, voor een tijt langh gebruyckt zijnde, efter by den koningh David weder is aenghenomen, op dien gront, dat het gene by Michal in desen deele is geschiet, uyt dwangh, en dien-volgende uyt gewelt is ghebeurt, en dat de voorsz. Michal mocht seggen: Crimen erat nostrum, si delinita fuissem; Cùm sim rapta, meum quid nisi nolle fuit? Gewis ick hadde schult, had ick mijn teere deelen Wt lust, of geyle jeught van yemant laten streelen: Maer, siet, ick ben verkracht, en met gewelt ontschaeckt. Dus heb ick niet verdient om des te zijn gelaeckt. En met Arnobio, Non est nocens quicunque sponte non est nocens, quia delicta sine delinquendi animo non constituuntur. SOPH. My en koomt jegenwoordelick geen bequamer uyt-legginge voor. Soo ghy wat beters hebt, laet ons hooren. PHI. Wat my aengaet, ick en wil u gevoelen niet seer tegen-spreken, weerde man. Maer had ick in des koninghs Davids plaetse geweest, soo en weet ick niet, of ick het stuck alsoo soude hebben konnen op-nemen, als hy dede. My dunckt ick ben wat vijser in die ghelegentheyt; Ick weet dat de rechtsgeleerde seggen, dat ingevalle yemants verloofde bruyt met gewelt quame geschoffiert te werden, dat de bruydegom haer, om die oorsake wille, niet en vermagh te verlaten; en veel meer heeft sulcx plaetse in een wettighe huysvrouwe. Maer in het voor-gestelde gheval van Michal vinde ick al andere insichten (Cypr. tract. de Sponsal. cap. 13. §. 47.) 2. Maer of een man wel doet, een vrouwe die haer in overspel verloopen heeft wederom aen te nemen, en of oock de rechter de straffe magh vergeven, daer op u gevoelen. SOPH. De Evangelische kercken (seyt een geleert man) zijn gewoon, den genen die het ongelijck heeft geleden te vermanen, sulcx aen den schuldigen persoon te willen vergeven; ende indien sulcx geschiet, soo hout de rechter de straffe op, ter eeren van’t houwelick, ende laet den schuldigen los. Maer of de selve weder in by-wooninge behoort te werden aen-genomen, dat heeft meerder swarigheyt. ’T is waer datter veel schrijvers Iae toe seggen; maer die zijn meest van die [p. 302] gene de welcke de kleynigheyt niet en kan werden aen-gedaen, als geen vrouwen hebbende. Maer weder andere, en vry deftige lieden, zijn van gevoelen, Dat een overspeelster weder in te nemen, niet alleenlick schuldigh is voor de man, maer oock schadelick voor ’t gemeen, als oorsaeck gevende aen ontuchtige vrouwen tot onkuysheyt. Indien nochtans een man, na gedaen schip-breucke, de selve zee noch eens wil bevaren, daer en is noch recht noch regel van Gods-dienst die hem sulcx is belettende, indien sulcx geschiet nae ghedaen boete, en met kennisse van de overigheyt. Maer die een onrechtveerdige overspeelster by sigh behout, wort verstaen als een roffiaen van syn wijf te wesen. Cum uxore sub maledicto est, inquit Hieron. Arnis. de jur. Connub. cap. 5. sect. 9. num. 1. PHI. Maer wort in de spreucken Salomons niet onder andere ghelesen, dat die een overspeelster behout dwaes is en godloos? SOPH. ’T is waer, lieve Philogame. Maer behoudens dat in den Hebreeuschen text die spreucke niet en wert bevonden, soo wort de selve by de schrijvers verstaen van eene soodanige die noch haren ouden naet naeyt. Tot welcken eynde Hieronymus seyt: Hy is onrechtveerdigh die een onschuldige beschuldight; dwaes die een schuldige behout. PHI. 3. Maer, om verder te gaen, ick verwachte u gevoelen op de derde vrage, te weten, of yemant wel doet een vrijster, by hem te voren ghebruyckt tot syn by-sit, ten wijve te nemen, en sonder voor-oordeel van ’tgene u believen sal hier op te seggen, soo meyne ick dat ghy sulcx veel min sult goet vinden, als van eene die met enckel gewelt hier in is mishandelt. SOPH. Het gheval soo staende als het selve is voor-gestelt, ende geen wet, ghebruyck, ofte lants-recht yemant tot trouwen in den voorsz. gevalle verbindende, soo houde ick het met die gene die het selve voor een jongelingh ondienstigh meynen te wesen; En weynigh zijnder die soodanighe by-sitten (sigh eygentlick tot enckele dertelheyt van de uyt-schuymende jeught hebben laten gebruycken) trouwen, die daer over niet groot berou namaels en hebben gehadt. De Poëten hebben sulcx willen af-beelden door het houwelick van Iupiter en Iuno, die buyten echte te voren onderlinge haer lusten hadden gepleeght. Siet, wat een huys tot in de andere werelt toe by de selve wert gehouden, vol oneenigheyt en yver-sucht. ’T is als het spreeck-woort seyt, Syn vuyligheyt doen in een korf, en den selven daer na op het hooft setten. Ick spreke in gelegentheyt als voren is gheseyt. Anders soo yemant een eerlicke deerne met schoone woorden, beloften, linckernijen, en diergelijcke tot een val hadde ghebracht, en niet selfs by haer en ware verlockt geweest; soo meyne ick, dat een soodanige niet alleen en vermagh, maer oock behoort de selve deerne weder ter eeren te brengen door een wettigh trouwen; gelijck in veel wel gheregelde landen en steden wert ghebruyckt, en oock by de wet Moysis was vast ghestelt. (Montagne liv. 3. cap. 5. sur les vers de Virgile.) PHI. Ick mercke met wat onderscheyt ghy dit voort-brenght, weerde Sophronisçe, en daer op dienen jonghmans, en jonge dochters, wel te letten. Maer ick hebbe een jongh edelman ghekent die geheel andere insichten hier op hebbende (als ick sie dat ghy doet) vastelick hadde voor-genomen, niet alleen een by-sit hem tot een wijf toe te eygenen, maer selfs een sodanige die eerst by een jonghman alleen, en daer na een wijle tijts openbaerlick winste met haer lichaem hadde ghedaen, en dat om redenen, die hy my seyde, siende op syn vleeselickheyt, die ick hier niet en wil verhalen, meynende daer in voor hem te hebben de geestelicke rechten, die sulcx voor een verdienstigh werck zijn stellende. (C. inter opera charitatis de Sponsal. 16. Abelard. & Praepos. Couver. part. 2. de matrim. c. vet. §. 11. num. 3.) SOPH. Wat de geestelicke rechten ten dien aensiene is betreffende, die hebben een ander ooghmerck als de onbesuysde, en in lusten versmoorde jongelingh dede. want de selve rechten sien alleenlick in desen gevalle op yemant die uyt enckel yver, om een ziele te behouden en een mensche uyt den verderve te trecken, sulcx aen de hant nemen, niet op de gene die by de soodanighe meerder lust meynen te rapen, als by eerlicke vrouwen. Maer sodanigen yver is van selsaem gebruyck, en weynigh (soo ick meyne) te vinden. PHI. Nu een woort van de by-sit eens+ anders te trouwen. SOPH. Een by-sit van een ander te trouwen heeft vry mede syn bedencken. De oude Hebreen hebben een beslapen dochter een vernederde genaemt. Gen. 34.2. want sy verviel van haren staet nae Gods wet Deut. 22. wiert eerloos ende een slavinne van de straffe. Maer nae de woorden des Apostels, Heb. 13. [p. 303] moet het houwelick eerlick en sonder vlecke wesen. ’T is oock kennelick dat selfs by de Romeynen een sodanigen vrou-mensch niet alleen in haer selven eerloos wert gheacht, maer datse oock oneerlick maeckt den genen die de selve in syn by-wooninghe op-nam. Men leest by den oudt-vader Chrysostomus dese spreucke, ten selven eynde dienende: Gelijck (seyt hy) yemant wreet en onredelick is, die een eerlicke vrouwe verlaet, soo is hy dwaes ende onrechtveerdigh die een hoere by hem behout. De Hoogh-duytsche seggen, dat hy, die een hoere trout, is een schelm, of haest een worden sal. En dat is van heden of gisteren niet, datse sulcx hebben gevoelt, dewijle Corn. Tacitus getuyght, dat van outs onder de selve geen genade en was, ten aensiene van eene die sigh in haer eere verloopen hadde, en dat noch jonckheyt, noch schoonheyt, haer in dien gevalle tot een goet houwelick konde brengen. (Multis illustribus dedecori fuit aut inconsultiùs uxor assumpta, aut retenta patientiùs. Plin. Paneg. ¤Sicut crudelis & iniquus est qui castam dimittit uxorem; sic fatuus & injustus est qui retinet meretricem. Chrys. ad 9. cap. Matthaei. ¤Publicatae pudicitiae apud Germanos nulla erat venia, non formâ, non aetate maritum invenerit. Tacit. de morib. German.) ¤Ick kome dan tot de vrage by u te berde gebracht, te weten, of oock een jongelingh na rechten magh geseyt werden ontschaeckt te konnen werden, en daer op antwoorde ick met een woort, dat jae; gelijck niet alleenlick de rechts-geleerde over-al ghetuygen, maer de hooge recht-bancken en parlementen oock dickmael gewesen hebben. Maer dat vrouwen sulcx bestaende metter doot souden behooren gestraft te werden, daer in soude ick het houden met de gene die het selve ten aensiene van vrouwen ofte maeghden wat sachter op-nemen, oordeelende, dat de selve, na gelegentheyt van saken, niet met de doot, maer met minder straffe, na bescheydentheyt van den rechter, behooren te mogen bestaen. (Iul. Clar. §. raptus. num. 6. ubi dissentientes doctores & exempla contraria recenset.) PHI. Maer hoe kan sulcx doch ontschaken of verkrachten ghenoemt werden? Voorwaer indiender eenige gevonden werden die met schijn van redenen derven seggen, dat geen vrou-mensch recht verkracht en kan werden, en geen gewelt in haer lichaem en kan lijden, sonder ten minsten eenige toestandigheyt, hoe kan doch aen een jongelingh sulcx gebeuren? Maer kan’t eenighsins geschieden oock tegen danck in dese gelegentheyt, een man te dwingen om te doen het gene dat niet als uyt rechte goetwilligheyt en kan geschieden, dat dunckt my een van de grootste vreemdigheden te wesen, die men kan bedencken; en ’t is mijns oordeels wel geseyt: ¤Al is de vrijster steegh, noch wortse wel de bruyt; ¤Maer wil de vrijer niet, soo is de vrientschap uyt. SOPH. Een vrou-mensch wert gheseyt een jongelingh ontschaeckt te hebben, schoon sy den selven niet met gewelt, maer met bedrogh of vleyende woorden tot haer lockte. PHI. Wel, dat en kan immers geen verkrachten ofte ontschaken (dat gewelt in sigh begrijpt) gheseyt werden, en derhalven en meyne ick niet dat een rechter daer op soude willen acht nemen in wijsen van vonnissen. SOPH. In trouwen jae. Papon in syn 22. boeck in den 16. titel, arrest 3. verhaelt, dat een dochter schoon van haer persone, om soodanigen verlockinghe is verklaert geen houwelick te hebben met den voorsz. jongelingh. Een vrijster, seyt Papon, niet anders hebbende als de schoonheyt van haren persoon, hadde door haer aen-lockende gelaet het beleyt, dat een jongh en rijck jongelingh, noch onder vooghdije staende, met haer een houwelick hadde ghesloten. De vooghden van den selven jongen edelman stellen haer aen, om dit houwelick, als by ontschakinge gheschiet zijnde, te doen vernietigen. De sake komende voor het hoogh gerichte van Parijs, ismen bekommert, hoe men dit stuck noemen sal. Om niet langh te wesen in dit verhael, het houwelick is verklaert, niet te mogen bestaen, de vrijster ter naeuwer noot sonder straffe op haer persoon ontkomen; maer de moeder en haer helpers, ende de Notaris selfs, die de houwelicxe voorwaerde hadde geschreven, alle verwesen in merckelicke gelt boeten. Tot besluyt seyt de voorsz. Iean Papon, dat hier uyt blijckt, dat een manspersoon soo wel ontschaeckt kan werden als een vrouwe. (per gloss. in. l. un. C. de raptu in verb. sponsam. in p. quae fuit opinio Iohan. antiqui glossatoris) en dat sulcx dagelicx in Vrancrijck alsoo wert verstaen. PHI. Voor my, ick en kan dat soo niet op-nemen, om de redenen te voren by my verhaelt; gelijck ick mede niet en wil ghelooven, dat eenige rechters, rechts-geleerden en naturalisten wesende, het selve alsoo [p. 304] soude verstaen. SOPH. En werpt dit soo verre niet, lieve Philogame. want daer zijn al te versche exempelen, om sulcx te willen loochenen, en dat selfs in vorstelicke personen. Hoe? is tot uwer kennisse niet gekomen, dat nu onlanghs, jae selfs in den jare 1634. op den 5. September het parlement van Parijs een wisdom heeft geuytet, door het welke het houwelick van Monsieur, broeder des koninghs, ter eenre, en de prinçesse Marguerite van Lotteringen ter anderer zijden, is verklaert nietigh en geensins te konnen bestaen, en dat hertogh Karel van Lotteringen met Nicolaes Françoys des selfs broeder, ende Henriette van Lotteringen, prinçesse van Palsburgh syn suster, ter sake van ontschakinge gedaen inden voorsz. broeder des koninghs, gebannen zijn uyt het rijck van Vrancrijck, met verbeurte van alle der selver goederen? Soo ghy dat niet en weet, ick kan u dat wijsdom noch terstont doen hebben, gedruckt tot Parijs in de Druckerije van syne Majesteyt. PHI. Maer heeft men wel oyt van yet sulcx in andere deelen van de werelt gehoort? SOPH. Ick segge u, dat ja, goede Philogame, en ick hebbe selfs weten ghebeuren in Engelant, dat een seer eerlicke, bevallicke, en aensienelicke jonck-vrou in Engelant beschuldight is geweest, van een jongen graef ontschaeckt te hebben, en nae ick de sake hoorde verhalen, en soose vers geschiet was, en wasser anders tusschen hen lieden niet om gegaen, als dat men oock hier te lande voor goet en eerlick soude gekeurt hebben. De voornoemde juffrou was te gaste genoot met haren broeder op een promoti-feest van een jongh edelman (ghelijck in dat rijck veel plagh te geschieden) en also sy seer meesterlick op de luyt wist te slaen, ende met het spel haer stemme te vermengen, wert haer op ’t leste van de maeltijdt een luyt toe-gebracht, en met een wertse versocht, het geselfchap met een deuntjen te willen vereeren. Sy, nae eenige heusche weygeringe, begon werck, waer in sy soo wel beviel een sekeren jongen graef, regelrecht over haer sittende, dat de selve, in’t af-gaen haer waer-nemende, na veel tot haren lof gesproken te hebben, eyntelick syn rechter-hant uyt-stack, verklarende datse in hem een man gewonnen hadde, soo sulcx haer mochte ghevallen, het selve syn voorstel soo dapperlick aen-dringende, dat hy toonde, dat het hem ernst was. Sy, door dit onverwacht gheval niet weynigh ontset wesende, en onseker wat te doen, ontseyde voor dat mael den Graef syn versoeck, met de meeste heusheyt diese konde. Maer terstont daer nae haren broeder in een kamer bysonder geroepen hebbende, verhaelde aen den selven haer weder-varen, versocht raet, hoe te doen, ingevalle haer sulcx andermael mochte voor-komen. De broeder, sigh wat bedacht hebbende, riet haer, dat schoon haer ouders niet daer ter plaetsen, maer tot Londen waren, ende dien volgende als nu niet gehoort konden werden, dat sy (ingevalle de sake haer noch eenmael schoon mochte voor komen) den grave den koop soude toe-slaen, ghebruyckende daer in de meeste beleeftheyt haer doenlick wesende, met dat vertrouwen dat haer luyden ouders (vermits de schoone ghelegentheyt sigh nu biedende, en die vermoedelick niet licht weder sigh en soude vertoonen) sulcx haer niet als ten goede en souden af-nemen. De jonck-vrou, met den raet van haer broeder ghestijft zijnde, maeckte wederom de luyt by de hant te hebben, en bestont weder te vissen met het eygen net als voren. De jonge graef daer ontrent zijnde, ende noch de selve beweginge in sigh gevoelende, heeft andermael met groote toe-genegentheyt gelijcke aen-biedinge als te voren aen de voorsz. jonc-vrouwe gedaen, die sy oock danckelick heeft aen-genomen, en terstont daer na sulcx haren broeder aen-geseyt, de welcke, daer op niet slapende, wiste te wege te brengen (gelijck in dat rijck niet nieu en is) dat de jonge lieden noch dien eygen dagh by een kercken-dienaer in haer trouwe zijn bevestight geworden, die oock de volgende nacht haer bedde gemeen hebben ghemaeckt, ende zijn eenige weynige dagen daer na te samen tot Londen, als echte lieden, aen-gekomen. Doch de ouders van den voorsz. graef, van ’t gene datter tot Oxfort ghebeurt was verwittight, en des gansch t’ onvreden wesende, hebben beyde de voorsz. jonge lieden versekert, en de selve van den anderen gescheyden, hebben elck in een by sondere plaetse doen bewaren, en daer op is gevolght dat de voorsz. jonge juffrou is beschuldight geworden, van door het gene voorsz. is ontschakinghe in de persoon van den jongen grave begaen te hebben, werdende de omstandigheden ten naesten by als voren is geseyt, maer met hatelicke woorden, op-gehaelt, en soo geduyt, als of de selve geleyder lage daer op hadde geloert, om den voorsz. grave in ’t net te krijgen, daer het [p. 305] tegendeel van de andere zijde ernstelick wert ghedreven. Dese sake verhaelt werdende over tafel van de heer Ambassadeur van desen Staet, daer ter selver tijt verscheyde jonc-vrouwen en andere jonge lieden wesende, wert oorsake ghenomen, voor en tegen de jonckvrou discoursen te maken, en wert sonderlinge daer op gestaen, dat de voorsz. jonckvrou ten minsten haer eygen ouders eerst kennisse hadde behooren te doen van de sake, aleer sigh in gelegentheyt van trouwe te verbinden. Maer andere meynden, sulcx verschoont te konnen werden ex praesumpta mente parentum, vast stellende, dat de selve, om de gansch vordelicke ghelegentheyt, stil-swijgende, moeste verstaen werden hier in bewillight te hebben, jae dat de selve vermoedelick de jonckvrou (indien sy niet en hadde toe-getast) beschuldight souden hebben van gebreck van oordeel; vermits sy soo schoonen kans haer vruchteloos hadde laten ontglippen. PHI. Maer hoe is het eyntelick daer mede af-geloopen? SOPH. My dunckt verstaen te hebben, dat, nae lange moeyelickheden en tusschensprake van vrienden, het houwelick eyntelick by de ouders van den graef voor goet is erkent. Posse autem ratas haberi nuptias à parentibus, etiamsi sine ipsorum consensu contractae sint, latè demonstrat Basil. Monerus tract. de matr. cap. 10. PHI. Of een jongelingh op die maniere als nu verhaelt is kan gheseyt werden ontschaeckt of verkracht te zijn, daer op valt (mijns oordeels) noch vry al wat te seggen. Maer ick weet onlangs een geval gebeurt te zijn, dat ick houde op beter gront ontschakinge ofte gewelt ghenaemt te mogen worden. Een vader en andere vrienden hebbende onlanghs een jongelingh op het bedde betrapt, daer hy met de dochter vanden huyse syn lust hadde gepleeght, hebben den selven met dreygementen daer toe gebracht, dat hy (anders geen uyt-komste siende) de selve heeft belooft wettelick te sullen trouwen; en hebben den selven oock een schriftelick bescheet af-geperst. De vrage is, nademael by een yder vast wert gestelt, dat alle houwelicken uyt bewilginge moeten geschieden, en anders niet, of de selve jongelingh gehouden is syn trouwe, in vougen als voren hem afghedwongen, te voltrecken, dan of hy vryheyt heeft, sigh elders te mogen verbindenen? L. neque ab initio. 14. C. de nupt. l. Titia 134. ff. de verb. oblig. SOPH. Ghy schijnt de vrage by u voorghestelt, lieve Philogame, alreede selfs beantwoort en voor den jonghman beslicht te hebben; en mischien meynt ghy des wel gegront te wesen. En even-wel ick ben anders van gevoelen, en segge, dat soodanigen jongelingh (ten zy de dochter daer hy mede te doen heeft anders van oneerlickheyt beschuldight kan werden) verbonden is syn belofte na te komen, en meyne boven andere redenen daer toe te dienen de volgende Schriftuer-plaetsen, Exod. 22.16. Wanneer yemant een maeght bekout, die noch niet vertrout en is, ende beslaeptse, die sal haer geven haer bruyt-schat, ende haer ten wijve nemen. Deut. 22.28.29. Wanneer yemant aen een maeght komt die niet belooft en is, ende grijptse en slaept by haer, ende het wort alsoo bevonden: Soo sal die, diese beslapen heeft haren vader vijftigh sickel silvers geven, en salse ten wijve hebben, daerom dat hyse geschendet heeft. hy en kanse niet verlaten syn leef-dage. (Quae constitutio juris divini cùm naturalem aequitatem & rationem inhabeat* (etsi lex Mosis nos non obliget) omnibus humanis traditionibus debet praeferri. Vide latè Basil. Moner. tract. de matr. cap. 11. num. 4. & 5.) Mitsgaders op dat de weelige jonge lieden haer leeren onthouden, en tot eerlicke houwelicken, niet tot vuyle dertelheden sigh leeren begeven. PHI. Gewisselick dat komt my gansch vreemt voor, en is t’eenemael buyten mijn gevoelen. Wel, ick wil dat eenige van mijn kennisse mede deelen, die het wel sal te passe komen. Maer noch een vrage, soo ’t u belieft. SOPH. Is ’t niet genoegh (dunckt u) van dese stoffe? PHI. De vrage sal kort zijn, en ghy kont u antwoorde even alsoo maken, en sy vloeyt klaerlick uyt onse geschiedenisse. Ick hebbe van mijn ouders wel gehoort, dat eenige+ vrijsters eertijts hebben bestaen eenighe misdadigen, nu ter doot verwesen zijnde, te verbidden, en deselve sigh tot mans te vereyschen. Is de rechter uyt eenige lant-rechten ofte oude gebruycken gehouden, soodanige misdadige aen de sodanige verbidtsters te laten volgen, en dat uyt gunste van ’t houwelick, gelijck men my heeft willen doen ghelooven? SOPH. Het is hier en oock in andere Rijcken by eenige eertijts gelooft gheweest; [p. 306] Maer de sake nae rechten oudersocht zijnde, wert sonder gront en redenen bevonden, als ghy naerder kont sien by verscheyde rechtsgeleerden, daer van ghewagende, onder andere by Tiraquellus de poenis mitig. conclus. 56. Wel, dat is nu daer, Philogame, en indien het u noch geen tijt en dunckt van scheyden, soo moeten wy nootelick tot een geheel andere stoffe vervallen, daer niet van ghewelt, niet van ontschakinghe, maer van een uytmuytende toe-val van ghenegentheyt wert gehandelt. PHI. Dat is te soeten stoffe, weerde man, en wy zijn te wel gheseten om het begonnen werck soo haest te staken; ick bidde u laet ons over-gaen van gewelt tot liefde. En staet my weder het lesen toe, als voor desen. SOPH. Wel, soo u dat alsoo ghevalt, Philogame, soo beginne ick, en segge: Daer is genoegh van kracht geseyt, Het stuck dient anders aen-geleyt. Ghy hoort een blijder trou-geval, Dat u een wonder schijnen sal. Want siet hier koomt een edel vorst, Die naer een hooge schoonheyt dorst; En hier verschijnt een jonge maeght, Die van een diep verlangen klaeght; Schoon geen van beyden oyt en sagh, Wat haer den brant verwecken magh. Hic nunquam visae flagravit amore puellae. PHI. Wel aen, sonder langer voor-spel, ick beginne. |
|