Continue

Daniel Heinsius: De contemptu mortis libri IV. Leiden (Elzevier) 1621.
Uitgegeven door prof. dr. J. Bloemendal.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Gebruikt exemplaar: UBL 575 F 36. Facsimile van UBGent BL 304 bij books.google
Met vertaling uitgegeven in: Daniel Heinsius: De verachting van de dood. De contemptu mortis. Vertaling door Jan Bloemendal en Jan W. Steenbeek. Tekst inleiding en commentaar door Jan Bloemendal. Met een woord vooraf van Rosita Steenbeek. Amsterdam, Prometheus/Bert Bakker, 2005.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. *1r]

DANIELIS HEINSII

DE
CONTEMPTU
MORTIS

LIBRI IV.

Ad Nobilissimum Amplissimque Virum
IANUM RUTGERSIUM.

[Vignet: Non solus]

LUGDUNI BATAVORUM,
Ex Officinâ ELZEVIRIANA.
_______________

M D CXXI.


[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

Viro Nobilissimo Amplissimo,

IANO RUTGERSIO,

Consiliario & Exlegato Regio.

QUi memoria maiorum nostrorum, heroicam poësin, in Italia, penes quam illius laus stetit hactenus, gravi opere aliquo ad leges suas revocarunt, Pontificibus, Caesaribus, ac Regibus, ingenii sui monumenta inscripserunt. Nos, Rutgersi, frater jucundissime, ad domesticum patronum, sive temporum calamitas, sive harum literarum, quae tum inter prima habebantur, vel contemptus vel incuria deduxit. Quorum omnium solatia, in virtute tua & amore optimorum studiorum, habeo. Ut judicium omittam, ad quod prima huius saeculi ingenia jam provo- [fol. *2v] carunt. Nam in caeteris, sic vivere incoepimus, ut contra sapientiae fastidia, ab efficacitate illius & praestantia remedium sumamus: ea autem, quae revera nihil praeter apparatum quendam nudum habent & fortunae strepitum, suo modo metiamur. Quisquis sacras mentis occupationes aestimat ut debet; mihi princeps est. qui beata sapientiae contemnunt studia, non pluris ea facient, si iis supplicemus: nobis autem, id quod sapiente viro est dignissimum, perierit; magnitudo animi, & contenta sorte sua felicitas. quibus equidem, nec illi, qui largiri posse caetera putantur, maius aliquid aut luculentius a Deo consequuntur, aut donare nobis possunt. De reliquis qui eo usque se abiiciunt, hi ipsi viderint. Hoc, ut spero, nec invidia negabit, nos, heroicam poësin, iterum ad argumentum suum, hoc est, api- [fol. *3r] cem humanae ac divinae sapientiae, transferre hic conatos esse. In quo Orpheus, Linus, ac Musaeus, tota denique illa prima sapientiae familia, aut invenit eam aut constituit: nisi quod Christiano altius fuit ascendendum.
Vale frater iucundissime.


[fol. *3v]

ARGUMENTUM
LIBRI I.

PRimus liber continet doctrinam Platonicam, de vita secundum mentem: quae in separatione animae à corpore ac sensibus, & in vera cum Deo conjunctione, consistit. Quod, eodem teste, unicum Philosophi est munus: unicum initium mortis. Quae est, animae a corpore solutio, & conjunctio cum summo Bono.

ARGUMENTUM
LIBRI II.

Secundus liber multis rationibus ac copiose docet, quare mors sit contemnenda. Ac primo, quanta vitae sit calamitas: tum quo pacto animus ad contrariam de morte opinionem, & contemptum eius, praeparandus sit. Quae agenda in hanc rem, quae fugienda. Qua occasione inter caetera, multis argumentis animae probatur immortalitas.


[fol. *4r]

ARGUMENTUM
LIBRI III.

Liber tertius informat militem; qui praecipue sic nasci debet, sic institui, ut pro patria moriendum sibi aliquando esse intelligat. Talis, quo pacto solidam animo virtutem & contemptum mortis debeat parare, ostenditur.

ARGUMENTUM
LIBRI IV.

Postremus liber docet, Vitam nostram esse in uno Iesu Christo reconditam. Quem antiqui Patres semper sunt intuiti: donec in carnem tandem venit. Idem nobis faciendum esse. Conducere huic rei assiduam illius contemplationem, veram fidem, spem, charitatem: veramque anteactae vitae poenitentiam. Cogitandum quoque de martyribus, qui exemplo suo docuerunt, eundem, mortis terrorem sustulisse, qui hanc sustulit. Cuius nativitas, vita, mors, triumphus de morte, describitur.


[fol. *4v]

VOTUM AUTORIS
PRO VITA ET MORTE.

ΜΗΤΕ ΒΙΟΝ ΣΤΥΓΕΟΙΜΙ ΚΑΚΩΝ ΓΕΝΝΗΤΟΡΑ ΠΑΝΤΩΝ,
    ΜΗΤ’ ΑΥ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΠΑΣΙΝ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟΝ.
ΑΛΛΑ ΤΟΝ ΕΚΤΕΛΕΣΑΙΜΙ, ΤΥΧΗ ΚΑΡΤΙΣΤΑ ΠΑΛΑΙΣΑΣ,
    ΤΟΝΔ’ ΑΥ ΠΡΟΣΒΛΕΨΑΣ ΑΝΤΑ ΠΡΟΣΕΡΧΟΜΕΝΟΝ.
ΑΜΦΟΤΕΡΟΙ ΑΤΙΝΑΚΤΟΣ ΕΩΝ ΚΑΝ ΟΜΟΙïΟΣ ΟΥΤΩ
    ΕΙΗ ΜΟΙ ΖΩΕΙΝ, ΚΑΙ ΠΑΛΙΝ ΑΥ ΘΑΝΕΕΙΝ.

Continue
[p. 1]

DANIELIS HEINSII

DE CONTEMPTU MORTIS,

LIB. I

ARGUMENTUM

Primus liber continet doctrinam Platonicam, de vita secundum mentem: quae in separatione animae à corpore ac sensibus, & in vera cum Deo conjunctione, consistit. Quod, eodem teste, unicum Philosophi est munus: unicum initium mortis. Quae est, animae à corpore solutio, & conjunctio cum summo Bono. Caetera e librorum singulorum, quid in fine legitur, petantur.
QUid mentem eripiat tenebris, quid pectore letum,
Seu mors sponte vocat, seu tela adversa minantur,
Eximat attonitis, animasque asscribat Olympo,
Sanguine lustratas terrae pelagique potentis,
[p. 2]
(5) Et fati, nostrique, canam. Tu virgine natus,
Et vitae Rex ipse, fave. tu, maxime, vati
Auxilium, tu finis eris. Tibi nostra carina
Sistat inoffensum supremo in littore cursum.
Namque tibi Graiorum omnis sapientia servit,
(10) Et Musae quaecunque tibi famulantur, & omnis,
Ut semel exorta est tua lux animoque refulsit,
Interit extemplo, longeque avertitur, error.
    Nec minus & nobis, Rutgersi, in limine primo
[ed. 1670: Ante alios quos aut annis prudentia maior
Aut Musae aspiciunt, Rutgersi, in limine primo]*
(15) Advenias, auresque adhibe. seu munera nostra
Jam tangis, floresque legunt tibi mille, Camoenae,
Ut nuper, variasque legunt cum floribus herbas.
Codanum seu jam superas mare. seu tua Mavors
Regius, extremum patriae conversus ad axem,
(20) Ocia tota tenet, debellatorque trionum,
Jam triplici effulgens auro formaque decorus,
Districtum, nullaque tibi jam parte vacantem,
Possidet, & Moscho sperata e frigore laurus;
Quicquid id est, quocunque agitas in littore curam,
(25) Heic mecum ignavi paulum obliviscere leti,
Et foedum indignumque viris dimitte timorem.
    Ipse tibi, qua Mosa pater, pulcherrimus errat,
Et Lingam Vahalimque uno complectitur amni,
Arboribus cinctam, & foecundo gramine, ripam,
[p. 3]
(30) Dispiciam, vento expertem, Phoeboque furente.
Heic te Cecropides Musae, & mea maxima cura,
Magnus Aristocles jam nunc expectat, & aurae
Indigenae, viridesque parant occurrere Nymphae,
Extremo Borea redeunti, & finibus Arcti.
    (35) Principio pueris (namque hinc exordia prima
Ducere praecipio) cum sensim intendere mentem
Coeperit, & vocem moliri infirmior aetas,
Custodem iunge assiduum, vitaeque magistrum,
Qui vitiorum odia, ac cultum virtutis honestae,
(40) Et dulcem sensim discendi instillet amorem.
Illum adeo, neque foeda Venus, neque Massicus humor,
Afflarit resides animos, & inertia corda,
Ne furtim incautus contagia ducat alumnus,
Ingentisque animi pulchro desuescat amori.
(45) Illum autem primis mirari discat ab annis
Protinus: illius primos ab origine fontes,
Mente adeat secum, divinaque semina lustret:
Ut quondam omnipotens genitor, postquam humida regna,
Et terram, & vigiles coeli suspenderat orbes,
(50) Unum inspirarit, totiesque inspiret ab alto,
In lucem quoties venturus concipit infans
[p. 4]
Aetherium motum, & iucundae exordia vitae:
Omniaque ex ipso jam tum deducat Olympo.
Nec de corporibus fluat, & post corpora restet,
(55) Non mixtus, non compositus, purissimus in se.
Non undae pars aut flammae, non simplicis aurae,
Non terrae. quanquam omniparens, quanquam omnibus altrix,
Quanquam tot facies animantum uberrima gignit,
Omnibus & dulcem pariter respondet amorem.
(60) Quanvis & Cererem, quanvis & munera Bacchi
Didit, & arboribus gelidaque exuberat unda:
Ut ventura simul transactaque saecula volvat,
Et rerum eventus dubios, formasque, locosque:
Tum mille egregias paulatim excuderit artes
(65) Usibus humanis; cum vita informis & excors,
Volveret in solis ignavum montibus aevum.
Quod neque flamma potest, nec humus, nec mobilis unda,
Nec purus mixtusve aër. nec si quid ab illis
Aut partem trahit, aut vireis deducit inerteis.
    (70) Ergo, non stellarum orbes, non lucidus aether,
Nec Lunae albentes radii, aut Titanius orbis,
Quanquam igni illustris formoso ac cornibus aureis,
Et picturatum toties decurrit Olympum,
Quantum animus possunt. nec se illi aut sedula tellus
[p. 5]
(75) Audeat, aut vasti facies componere ponti.
    Nec vero immensus quanquam in se vertitur orbis
Aetheris aurati, terramque amplectitur omnem,
Quanquam tot populos urbisque ingentibus ulnis
Continet, includit meditantem assurgere, supra
(80) Coelum omne, & proprium naturae accedere fontem,
Aeternum coeli regem, vitaeque parentem.
Praecipue, quoties altae penetralia mentis
Reclusit, quoties in se divertitur ipse,
Aversatus opum splendorem, & commoda vitae,
(85) Et quos ambitio mendax suspirat honores.
    Ille etiam, vitiorum undas, foedosque tumultus,
Et tempestates subicit: populoque subacto,
Praecipiti insano, turbasque inferre parato,
Ipse sibi imperium & fasces transcribit honestos,
(90) Purgatam includens intra sua gaudia mentem.
    Illa autem, excelsa sedem sibi legit in arce,
Indefessa, vigil: quantoque e corpore tardo,
Longius exierit, tanto magis ardua fertur,
Orbem extra, & geminos coeli septemplicis axes.
(95) Non secus ac quondam tenebris & carcere rupto
Immitis caveae, volucrum regina, repente
Dat plausum coelo ingentem nubeisque relictas
Praeterit, & versis ad Phoebum elabitur alis,
[p. 6]
Seque auras intra liquidas & nubila condit.
    (100) Ipsa igitur jungenda sibi est, in seque vocanda,
Omnibus a rebus quas circumvolvitur aër,
Et quaecunque agitant mortales pectora curae,
Aut coniurati collectam abducere sensus,
Mente relegandi tota, sensimque domandi.
(105) Ne procul evectam terris, secumque putantem,
Aut rerum causas, aut magni semina mundi,
Culmine dejiciant tanto, volvantque deorsum
Reginam, famulorum instar, quos nulla lubido
Pulchrorum, nudique animum percussit honesti.
(110) Namque ubi tranquilla sese in statione locavit,
Atque in se abscessit penitus, seque ipsa recepit;
Tum neque mors illam, nec iners Acherontis avari
Circumstat formido, atque illaetabilis horror.
Ac neque pauperies, neque vis inimica, nec ullus
(115) Fortunae fative aries, tum moenia pulsat
Pectoris indomiti, terrorve advertitur ullus,
Cum semel ascendere arcem delubraque mentis
Illustres animae, coeloque autore creatae:
[ed. 1670: Quippe haeret defixa sibi mens, nescia rerum.]*
(120) Nec si terrifico fremitu ruat arduus aether,
Sentiat, aut tantae speret superesse ruinae.
    Hanc adeo vitam, ex vero quae vita vocanda est,
Principium leti divino prodidit ore
[p. 7]
Magnus Aristocles: quia sensim excedere rebus,
(125) Et nullo insuescit paulatim corpore niti
Mens animi, sensusque excelsa avertitur omnes.
Hinc quibus affixa est penitus praestantibus ausis,
Hanc animi vim nitentis pulchramque quietem,
Continuant leto, dulcique in imagine perstant,
(130) Ignari necis, & vitam inter gaudia fundunt,
Terrore haud ullo, haud ullo intercepta dolore.
    Hanc vitam in terris coelo delapsa canebat
Phaenaretae soboles. cui nulla a stirpe relicti
Iugera ruris erant, nulla usquam armenta per herbam
(135) Pascebant, nulli vertebant arva iuvenci,
Nulla domus, nulli maiorum in limine vultus,
Nullus honos, nulla in patriam populumque potestas.
At supra fortunam animo processerat omnem,
Liber & intrepidus; primaque in origine pulchri
(140) Fixus & attonito similis, dulcique furore
Suetus humum fugere, & mortales linquere curas:
Praecipue, venturum olim praevertere secum,
Molirique animo, & paulatim addiscere letum;
Mentem abducendo rebus, corpusque premendo
(145) Ingenti imperio. dum sensus sub iuga victor
[p. 8]
Mitteret, atque omnem rationis subderet hostem.
Totam illum perhibent hyberno sidere lucem,
Et gelidam hyberno medioque sub aëre noctem,
Duxisse, immemorem iuxta vitaeque necisque,
(150) Et libare dapes, & inertes ducere somnos;
Dulcibus affixum curis, animoque fruentem.
Ac neque praecipitem pluviam, coeloque ruentem,
Nec super excussa crepitantem grandine nimbum,
Nec Boreae horrorem immitis sensisse nec Austri:
(155) Usque adeo cunctos requierat pectore sensus.
Ipse autem, membris, & inani parte relicta
Corporis, ignarusque sui, super ardua tecta
Coelicolûm errabat, celsoque instabat amori,
Devius, & pulchri divino percitus igni.
(160) Cuius ab obiectu, radios, & pontus & aër
Concipit, & lato quae pendet in aëre tellus.
Candenti quales per noctem absistere ferro
Cernimus, & crebram tenebris aspergere lucem.
    Hinc pulchrae in terris facies, campique virentes,
(165) Hinc fontes, nemorumque oculis gratissimus horror:
Hinc pecudes, formaeque* avium, vitaeque* natantes,
Exiles utcunque sibi deducere partes.
    Haec idem, gelidam formosi ad fluminis undam,
Sub noto platani hospitio, proiectus in herba,
[p. 9]
(170) Cantabat: multum verba inter singula mulcens,
Caesariem Phaedri liquidam, atque argentea colla.
Hactenus, ut foedis populum Pandione natum,
Ignibus arceret, mentemque ab imagine pulchra
Duceret ad fontem. cuius, licet aethere ab alto
(175) Tot rivi in terram, & species, & nomina manant,
Ipsum haeret, fixumque manet, neque cedit Olympo:
Et longe attonitam trahit ad spectacula mentem.
Sic cum purpureus radios per tecta domorum,
Aut nemore in magno, per opacas arboris umbras,
(180) Sol jacit. ipse ingens ingenti corpore, nusquam
Vel coelo egreditur, vel nostro intervenit orbi.
At laetis ea signa oculis cum luce viator
Intuitus, surgitque animo, totumque repente
Cogitat absentem: quantus, cum mane recenti
(185) Attollens caput Oceani rutilantibus undis
Fertur in occasum, vel cum sua signa recenset,
Et magnum coelo ingrediens convertitur annum.
    Idem ubicunque dabat latebram nemus, aut specus atrum,
Aut late diffusa comis errantibus arbos,
(190) Omnia divinis loca vocibus, omnia dulci
Implebat monitu, & coelestis murmure linguae.
Qualis pampinea pendens e fronde cicada,
[p. 10]
Solamen senis agricolae, rurisque voluptas.
Curae illi virides rami: totumque per aestum,
(195) Rore madens parvo, parvosque amplexa penates
Pura inter laetum deducit gaudia carmen.
    Haec idem moriens, dulcesque amplexus amicos,
Singultus inter medios abitumque canebat;
Haud aliter summo digressus limine & aevi
(200) Finibus, ac si lento olim confectus amore,
Nequicquam lento patriae confectus amore,
Post longas hyemes, & taedia mille laborum,
Linqueret exilium: parvos tum denique natos
Visurus, sanctamque domum, notumque cubile.
(205) Nec secus educens gelidae medicata cicutae
Pocula, quam si vere novo cum pingitur annus,
Et lux Cecropidis, Baccho gratissima, vênit,
Flore comam multo, & frondenti vinctus anetho,
Nectaris in mensa latices libaret, & ultro
(210) Rorantem pateram sublato educeret auro.
    Illum ergo patriae frustra flevistis Athenae,
Illum Nymphae omnes, illum Nereides omnes
Extinctum flevere: illum Tritonia virgo,
Actaeos inter colles, desertaque Thesei
(215) Littora. nec questu assiduo cessavit Hymettos.
Illius quanquam volucres, quanquam omnia mella
[p. 11]
Vicisset moriens suppressae flumine linguae.
    Te furiis, saevisque odiis moriente tuorum,
Phaenaretae puer, albentes ter rupit amictus,
(220) Ter laniata comas, terris discedere visa est
Infelix Sophie: ter euntem maxima Pallas
Obvia detinuit. tandemque in pectore nati
Haesit Aristonidae, gentique insedit iniquae.
    Hos igitur ductus atque haec exempla premendo,
(225) Prima quidem pulchro pandetur semita leto,
Et recta e terris dabitur via; si neque rebus
Haereat, aut curas in se traducat inertes
Semotus fixusque animus, neque cedat amori,
Luminibus qui sponte sua gratissimus usque
(230) Insinuat, nareisque aliquo contingit odore,
Aut tactu mille insidias molitur & ori,
Aut captas totidem insidiis circumvenit aureis.
    Quippe hinc, principio non intellecta voluptas
Nascitur, & lenes intentat pectore motus
(235) Illa quidem primo, multaque intervenit arte.
Mox autem, & sceptro patrio, pulchraque tiara
Exuit, & formas paulatim vertit in omnes
Palantem, & magnis nequicquam ardoribus actum.
Exilium quamvis saepe indignatur, & aethram
(240) Suspicit infelix, & quem dimisit Olympum
[p. 12]
Fixus humi, multaque inter caligine septus.
    Scilicet ignavos deludunt plurima sensus,
Perque vias quinque ingenii mentisque ministras,
Obscurus vitio, morbove illabitur error,
(245) Aut spatio. Nam sponte sua concurrere menti,
Ut magno inter se devincti foedere reges,
Festinant oculi, nec mens aversa tuetur,
Imperio postquam est dejecta & culmine veri,
Fallentes: gaudetque adeo, deceptaque turbam
(250) Decipit, & densam diffundit plurima noctem
In populos, nullamque fidem non invenit usquam.
Nonne vides, ut saepe alios mentita colores
Aëra per liquidum formosa expanditur Iris,
Sole sub adverso, radiisque obliqua refulget?
(255) Hoc sine nil magnum fieri & memorabile jactant
Attoniti vates, oculisque autoribus usi,
Paulatim blandis suadentes omnia dictis.
Nam modo praecipitem coelo Saturnia mittit,
Audacem ad Turnum: nunc torvum affatur Achillem,
(260) Inspiratque animos, & saevas sufficit iras.
Illa quidem nusquam est. quippe igni illustris & auro,
Fulgentes radios, multoque ardore trementes,
[p. 13]
Nubibus impingens mediis Phoebeïus orbis,
Decipit incautos adverso lumine visus.
(265) Sic oculis pulchrum mirati currere Solem,
E terris, dixere Deum: Lunamque per aras,
Supplicibus votis, & falso farre piarunt.
Nec visu tamen ulla magis cui credere possis,
Discendi ratio est: cum saepe & lumina fallant,
(270) Seu facie decepta loci, sive aëris ictu,
Et magis incertos frustrentur caetera sensus.
Hinc amor, hinc pestes animorum: hinc credula semper
Spes, hinc relligio fallax, vanusque Deorum
Error, agens nubem immensam, populosque per omnes
(275) Europae, lapsusque Asiae, qua maxima Roma,
Victrices Aquilas immenso praetulit orbi.
Hinc metus ille acer, primoque in limine leti
Haud raro exhaustis incumbens viribus horror.
Quem ni docta parens, arcani conscia veri,
(280) Dum molles animi, dum sponte inflectitur aetas,
Evertat ratio, mox ipsa invita recedit,
Et victo haud laetos avertit pectore vultus.
Nil igitur credendum oculis. mens sola tuetur,
Nec fallit: mens sola audit, necque decipit unquam.
[p. 14]
    (285) Quin etiam pulchro conatu avertit, & usu
Vitali, aeterno libatam numine mentem,
Quicquid agit sensus, sensuque illabitur acto.
    Nonne vides, quoties nox circumfunditur atra
Immensi terga Oceani terramque polumque,
(290) Cum rerum obduxit species obnubilus aër,
Nec fragor impulsas aut vox allabitur aures,
Ut nullo intuitu mens jam defixa, recedit
In sese, & vires intra se colligit omnes?
Ut magno hospitio potitur, seque excipit ipsa
(295) Totam intus: ceu iussa Deûm discumbere mensis.
Nam neque sic illam solido de marmore tecta,
Nec cum porticibus capiunt laquearia centum
Aurea, tot distincta locis, tot regibus apta,
Quaesitaeque epulae, Tyrioque instructus ab ostro:
(300) Ut gaudet sibi iuncta, sibique intenditur ipsa,
Ipsa sibi tota incumbens, totamque pererrans,
Immensa, immensam spatio, longeque patentem.
Seu dulces inter latebras Heliconis amoeni,
Et nunquam arentem nemorum divertitur umbram,
(305) Foecundum pleno exercens sub pectore numen:
Seu magno forte [1649: qui jam] in in populo dicturus, inerteis
Explorat voces, & verba decentia pectit, [1649: nectit,]
Cuncta animo saepe explorans, cuncta ante pererrans,
[p. 15]
Quam linguae temere officio committit, & oris.
(310) Seu causas rerum occultas & semina volvit,
Et queis foederibus conspiret maximus aether,
Neptunusque pater, tellusque, atque omnia gignant:
Siccaque concurrant liquidis, frigentibus ignea,
Quae nunquam passa interitum volvuntur eodem
(315) Ex aliis: eademque manent, mutataque surgunt.
Sive altum virtutis iter subducit, & almas
Molitur leges, queis fortunata iuventus
Pareat, ac pace imperium tutetur & armis.
    Nam neque tum primi comites surgentis Eoi,
(320) Sub ramis volucres incendunt aëra cantu,
Latratusve canum, fremitusve auditur equorum.
Quippe tacet nemus omne: tacent urbesque feraeque.
Sed neque tum pictis gemmantes floribus horti,
Nec liquidi fontes, nec saxa virentia musco,
(325) Nec coeli apparent aulaea, & splendidus ordo
Astrorum, volucresque vagae, faciesque ferarum,
Nec magno Oceani diffusum gurgite corpus:
Caeteraque inter se innumeris distantia formis.
    Namque & humus spatiosa, suos induta colores,
(330) Quos Phaëtonthis equi illustrant caligine pulsa,
Cum lucem infundunt rebus, jam nocte peracta,
Circum oculis mille illecebris, & mille figuris,
[p. 16]
Blanditur, passimque aciem traducit ovantem:
Multaque per noctem, quoties Latonia vultum
(335) Exerit, & totum subduxit nubibus orbem,
Obiicit attonitis, incorruptissimus aether,
Lumina quae rapiunt oculorum, ea concita porro
Illiciunt mentem: ne qua consistere possit,
Et vitae assiduum nectunt mortalis amorem.
    (340) At neque virtutem, neque si quid corpore toto
Pulchrius est, oculorum acie lustramus: ut artes,
Quaeque tenet primas vitae Sapientia; coeli
Inconcussum, ingens, & non mutabile donum:
Nec pulchrum, pulchrique apicem, cui nascimur omnes.
    (345) Adde, quod in sese rapitur mens sola, Deumque
Fertur in autorem, sursumque attollitur ultro,
Quanquam aliena loco, propriisque ex sedibus acta:
Ut gravis incerto si sidat in aëre tellus,
Aut levis incumbat terrae penetralibus ignis.
(350) Huc autem, in sese revocata, a corpore toto,
Omnibus & rebus, tandem ut seclusa feratur,
Proximus huic labor & vincendi janua leti est.
    Nonne vides, ut terra sibi festinat & aër
Coniungi, flammaeque leves, & mobilis humor?
(355) Non aliter primae mens nostra accedere menti
[p. 17]
Ardet, & ex ipsa rapitur caligine sursum,
Vulcano assimilis: subito seu forte coortus
Urbibus in mediis, sive illum incautus arator
Sparsit, & undanti nequicquam occurrit, in altum
(360) Sponte sua rapitur, nubesque & sidera lambit.
    Jam quoque sponte sua, flammaeque assurgeret instar,
Intendentis iter sursum, flammamque petentis,
Ni gelida & coelo premeret contraria moles.
Quae prius heic subigenda diu, multumque domanda est,
(365) Non rastris, durisve ligonibus, aut bove iuncto
Multum invertendo. Sed enim vi mentis & usu
Expugnanda prius tardae contagia matris,
Et luxus elementa, modis haerentia miris.
Nec magis agricolam suadebo intendere messi,
(370) Ne sterilis vires impuna assumat avena,
Aut infelices dominentur frugibus herbae:
Quam male foecundas vitiorum incidere fibras
Pectore, quam totas errorum exurere sylvas,
Si quem cura manet divinae incumbere menti.
(375) Ut domita tandem tellure, exsurgat in altum
Ignis, & occultae purgentur semina flammae:
Nec depressa solo maneant, cum postulat usus,
[p. 18]
Lustratas animas aeternis jungere rebus.
    Nec tibi sit victus ratio postrema, sed acres
(380) Desidiae stimulos modicis avertere mensis,
Et quas Naturae sponte indulgentia donat.
Si non appositas incurvant pondere lances
Viscera tosta boum, volucremque incognita mittit
Phasis, & extremo quae pascit in aequore Nereus.
(385) At virides adsunt herbae, telluris alumnae,
Lactucae, malvaeque leves, coenaeque Deorum,
Innocuae caules, lapathumque, acceptaque ventri
Intuba, nec crassum mox inductura soporem,
Et quae Palladia carpuntur ab arbore dona;
(390) Uvaque pampinea paulatim educta sub umbra,
Seu nova, seu veteres expressa est arida succos,
Aut malum irriguum, aut prunorum cereus ordo.
At Cererem non celat humus, nec deficit unquam,
Exiguus, natusque sitim restinguere rivus.
(395) Has epulas mensasque olim posuere Cleanthes,
Carneadesque pater. Spectabant sidera magnos
Artifices veri, deserta in valle sedentes,
Et totus dabat aspectum coenantibus aether.
    Obducunt animum distentae sanguine vires,
(400) Ne coelo attollat faciem, sed mollis, & excors,
In Venerem ruat, & foedos suspiret amores:
[p. 19]
Nec magnum leti contemptum in pectore versat
Uvidus assidue, multoque oppressus Iaccho:
Oblimatque aciem versae ad sublimia mentis.
    (405) Contra autem, quoties in se tenuissima fertur,
De rebus quanquam exiguis, ceu numine tacta,
Jam felix, jam plena sui, defixa moratur.
Votorum ut penitus, penitusque oblita laborum,
Non nocti, non Phoebe tibi, discedere victa
(410) Gestiat, aut alias meditetur volvere curas.
    At magis, immotae quoties jam dedita formae
Haeret, & aeternae; mundi praevecta quod usquam est,
Et rerum quascunque tenet vastissima moles.
Quae licet immensos aperit qua cernitur artus
(415) Undique, tot membra ostentat, quot terra polusque
Explicat ante oculos; tamen, & compagibus iisdem,
Iisdem principiis, atque ortu surgit eodem.
    At supra, rerum genitor sedet, omnibus expers
Seminibus, menti occurrens, supraque locatam,
(420) Sublimem hunc aequo suspensum examine circum,
Ultima quem proni definit linea mundi,
Supra materiem leti, supra omne, quod usquam
Carpitur, & primum vitales exit in auras,
[p. 20]
Natali luce involvens. ea prima voluptas,
(425) Hoc vitae auspicium venturae fata dederunt,
Hoc pignus pater omnipotens, hoc denique leti
Dulce rudimentum: mens ut lustrata, suique
Assueta imperio, naturae iuncta quiescat
Aeternae fixaeque, Deumque intelligat una;
(430) Jam pulchri patiens, quantum fas corpore iunctam,
Ignavosque habitantem artus, terrenaque membra.
    Illum autem, nostris iterum seiungere rebus
Convenit. Haec via prima datur, qua discere numen
Incipiunt animi, primaeque occurrere menti.
(435) Ut si corporeum, & nigrae concedere morti,
Aut genitum factumve neges: quae singula nobis
Conveniunt, nescitque Deus. Sic surgere primum
Aude hospes, limenque aperi flammantis Olympi.
    Quin etiam, immensus veluti atque illustris amictus,
(440) Quem mille artifices vultus ac mille figurae
Undique circumeunt, & lato circulus auro,
Deducenda tibi, tellusque, & pontus, & aethra;
Corpora nunc oculis quaqua obversantia nostris;
Ut magnum invenias ac non mutabile numen.
    (445) Huc ubi pervenit nostrarum maxima rerum,
Crescit, & ulterius, seu per vestigia, tendit:
Jamque illi omnipotens, posito velamine, circum
[p. 21]
Apparet. videt aeternum, immensumque tuetur:
Oceanum vitae ingentem formasque caducas
(450) Eluctata, vagas semper, semperque natantes:
Ut cum Carpathio, aut Ionio in magno,
Volvitur, & ventis & fluctibus obvia pinus.
Atque ea ne certo nequeas deprendere, neu te
Tristis, & infelix, nequicquam exerceat error,
(455) Utque animo penetrare acri magis ardua possis,
Ipse Deus toto manifestus numine terras
Intravit; pulchri effigies totius, & omnes
Detulit ignaris aditusque expressit Olympi.
Hinc trinum, non nota prius, miramur in uno,
(460) Et semper geniti damnatam sanguine mortem.
    Quippe adeo pater omnipotens, lex ultima rerum,
Deflectens in se assiduo, seque ipse volutans
Purum intus, letique omni contage remotum,
Concepit, fuditque suo de numine numen,
(465) Mens totus, mentemque suam, totumque quod ipse est.
Cuius in amplexu, dum se, pariterque quod usquam est,
Aspicit, & nati foecundum exercet amorem,
Omnia produxit, vastumque effinxit in orbem,
Sublimesque animas ignavos fudit in artus.
(470) Hinc lucem dulcemque diem libamus, & auras
[p. 22]
Ducimus aetherias, magnaeque exordia vitae,
Cuius in excelsa defixit semina mente.
Quae, velut attritu silicum, cum flamma repente
Dissilit, ingentes, in se decurrere iussa,
(475) Concipit & radios, & magnos concipit ignes.
Quos famae in gremio positos, Dea laeta per auras
Abripit in populos, serosque amplexa per annos
Posteritas tenet, & leti secura vetustas.
    Nam sacer aeternusque, nihil contingere maius
(480) In terris animus, coelo demissus ab alto,
Se potuit. non si pulchro se involvere Phoebo
Tendat, & astrorum mediis immittere formis.
Nec natum Clymene, summo licet aequore coeli
Flecteret alipedes, patriosque accenderet ignes,
(485) Altius excessisse homines terramque putandum est.
Quam cum seposito diversae a corpore mentes,
Admisêre Deum. quam cum, formosus Aristo
Quem genuit, jam magna canens, nec cognita vulgo,
Aspicit alato genitorem incedere curru,
(490) Coelicolûm: quem tota acies comitata Deorum,
Viginti circum ordinibus diducta, cohortem
Explicat, & magnos in se convertitur orbes.
    Hoc opus, illustres animae, dum corpore clausae
Degitis, exercete. hoc jam considite portu:
[p. 23]
(495) Huc versam pelago e medio subducite puppim:
Heic supra populorum undas, & inertia vota,
Et regum solia, & dominorum assuescite sceptra,
Ire viam, terrae ignotam, & mortalibus aegris.
    Primus ego, magna ingrediens sacraria vates,
(500) Arboribus clausa, & circum obnubentibus umbris,
Aoniam qua nulla notant vestigia rupem,
Instituam lustrare animos rationis egentes,
Et secum exortam coelo secedere mentem,
Praecipiam, licet in media tellure vagantem.
(505) Atque heic depictae facies in limine primo
Astabunt, fractis immanes cornibus amnes,
Cocytus, tristisque ardor Phlegethontis avari,
Et Leti tremor, & nigri vis pallida Leti.
Tum pulchri quaecunque animos sub nomine ducunt
(510) Intexam, dum vita manet, dum corpus inane
Volvimus, & primo ignari deflectimus ortu;
Clari ingens operis, vixque enarrabile textum.
    Principio, quicunque poli venere sub auras;
Sponte sua, sive hoc ratio dedit inclyta; pulchri
(515) Sublustres radios mortali in corpore versant,
Vestigantque alte, & magno rimantur amore.
    Namque alii (lato suspensam hanc aspice coelo
Congeriem) verrunt abiegnis marmora palmis,
[p. 24]
Aut freta decurrunt gelidis exercita nimbis,
(520) Et versas alio convectant littore merces.
Effodêre alii venas & viscera matris,
Ditem usque, atque Acheronta atrum, noctisque recessus.
Tantus amor terrae, tantumque ab origine prima
Deficiunt. Mavortem alii letumque lacessunt,
(525) Ut patriae ingentem referant cum laude triumphum:
Atque hos, magnanimi fasces, & eburneus axis,
Ereptos populo, trahit ad fastigia rerum.
Educunt natos alii, parvosque nepotes,
Venturam generi seriem, & solatia leto.
(530) Occupat interea non observata senectus
Errantes animas, versasque ad caetera mentes,
Nec pulchri memores, nec soli incumbere vero.
Mors autem, longe absentes, longeque vagantes,
Interea dum vota calent, dum ducitur aetas,
(535) Antevenit. Qualis celsa sub rupe columbam,
Illa quidem natos dulceisque revisere nidos
Deproperat, gratamve suis circumspicit escam,
Venator subito accipiter deprendit, & atris
Unguibus impediit, spesque intercepit inanes.
(540) Illa autem, secura prius, neque conscia leti,
Vitam interceptam media sub nube relinquit.
[p. 25]
Haud aliter mors saepe manum volventibus ardua
Injicit in medio, primaque in sede reponit
Errantem, & caeco luctantem in carcere mentem.
(545) Cuius opus, non argenti fulgentis, & auri
Caelati infectique ardor: non gloria Martis
Didita per populos, nec ebur fascesque superbi,
Quae nunc attonitis accendunt pectora curis.
At vero, immotos in se convertere vultus
(550) Lustratae puraeque animae: quam grandia semper
Gaudia circumstant, & non aliena voluptas.
Quo neque degeneres fluxaeque e corpore curae,
Nec leti imperium moestusque admittitur horror.
Quippe & principium vivendi, & terminus, heic est:
(555) Unde & sidereae coelestia semina mentes
Deducunt, tenduntque iterum, cum mole sub atra
Corporis, e tenebris veluti, aut e luce maligna,
Ingentes oculos intendunt lumine toto.
Exutaeque nihil maius, nihil amplius usquam
(560) Inveniunt, neque jam ulterius contendere possunt.
Ut cum flumina vasta, diuque exercita cursu,
Seu pater Euphrates, seu longe exortus Hydaspes,
Oceanum invenere, manent. neque labitur ultra,
Nusquam circumscripta suis jam finibus unda.
(565) Haud secus illa, diu facies jactata per omnes,
[p. 26]
Sistitur heic tandem, factoque heic fine residet,
Aeternum mansura polo terrisque superstes.
    Namque illud, quacunque patet pulcherrimus aethra
Flammifera polus, incumbens pelagoque soloque,
(570) Ardebit, mente incolumi, mentisque parente.
    Scilicet & rerum nunc foecundissima tellus,
Una parens frugumque eadem, pecudumque virûmque,
Stabit, anhela, tremens, squallenti torrida vultu,
Flammarumque globos liquefacta ad sidera mittet,
(575) Cum gemitu fluviorum, atque indignantibus undis.
    At super horrendo mugitu maximus aether
Concutiet trepidantem; abruptis undique nimbis
Fulmina praecipitans, tempestatesque coruscas,
Et late ambusti volvent incendia montes:
(580) Vastus Athos, multaque coma conspectior Haemus,
Gargaraque, & Rhodope, Tmolusque, & Pindus, & Oeta,
Emathiusque [1649: Herculeusque] Erymanthus, & imbrifer Apenninus.
Ipse pater densam provolvens pectore noctem,
Immanesque humeros glacie liquefactus & ora,
(585) Excutiet lapsis axem cervicibus Atlas.
Pondere quo polus omnis humo ruet, & ruet omnis
Tellurem sparsis involvens ignibus aether.
[p. 27]
Aurea nec coeli evadent simulachra, nec ipse
Oceanus genitor, spumoso turbidus alveo,
(590) Gurgite qui rauco solidum circumtonat orbem.
    Quare agite, & mentem peritura evolvite mole,
Aeternosque animos certis affigite rebus.
    Hoc opus, obscuro digressus corpore & umbris,
Spiritus, & caeca membrorum lege solutus,
(595) Persequitur, totusque in se diffunditur ipse.
Et letum, non exigua jam parte peractum,
Excipit, atque animum poscenti reddit Olympo.

Continue

DAN. HEINSII
DE
CONTEMPTU
MORTIS

LIB. II.

ARGUMENTUM.

Secundus liber multis rationibus ac copiose docet, quare mors sit contemnenda. Ac primo, quanta vitae sit calamitas: tum quo pacto animus ad contrariam de morte opinionem, & contemptum eius, praeparandus sit. Quae agenda in hanc rem, quae fugienda. Qua occasione inter caetera, multis argumentis animae probatur immortalitas.

HActenus affixam tenebris, vitamque per omnem
Sensibus obsessam, coeli ad primordia mentem
Duximus, & patriae errantem donavimus, ante
Funere quam summo mortales exuat artus.
(5) Nunc munire animum vera ratione docebo
[p. 29]
Ante obitum. da, nate Deo, dum pectore maior
Spiritus exoritur, felixque illabitur ardor,
Hactenus ignotum populo decurrere campum.
    Regum ordimur opus, terrorem attollere supra
(10) Fatorum, letique avidi semperque minantis,
Palanteis animos. quo nec suprema potestas
Sponte sua vexit trepidos; nec purpura, nec quae
Signa per evictas attollunt plurima gentes.
    Hoc circum, quodcunque poli fulgentia tecta,
(15) Et late extremis describit finibus aether,
(Ut vero semota procul sententia dictat)
Fortunae domus est. Quam magni rector Olympi,
Mutantem summis ima, & sine more ruentem,
Dirigit, ac pressis ex alto adducit habenis,
(20) Providus: ipse autor rerum ac suprema potestas.
At quantum penetrare homini ratione negatum est,
Eventusque animo, & caecas distinguere causas,
Fortunam miseri dixere. Hanc tristis Egestas,
Et Labor, & miseranda Fames, & mille dolores,
(25) Et totae morborum acies comitantur euntem.
    Ergo ubi, curarum in medio saevissima mater
Deposuit Natura hominem, coelestibus ortum
Seminibus, vitae impatiens in limine primo,
Personat ingratas querulis vagitibus auras,
[p. 30]
(30) Et nasci invitus, superos testatur & astra.
Quoque magis flammae liquidos sub pectore motus
Hausit, & aeterni radios libavit Olympi,
Hoc magis ignavi detrectat corporis artus,
Ut male conveniens animo atque ignobile pondus.
(35) At quibus egelidus circum praecordia sanguis
Torpet, hebentque animi moribundo in corpore vires,
His neque libertas studio, neque meta laborum est.
Quin magis atque magis portu tremuere sub ipso:
Admoniti quanvis Fortunae crebra minantis
(40) Fluctibus, & saevas experti numinis iras.
Usque adeo totis insedit sensibus error.
    Quocirca, trepidae meditari incommoda vitae,
Suadebo, ancipitesque vias tristeisque dolores,
Funditus ex imo pavor ut se pectore migret:
(45) Illius inque locum subeat tranquilla voluptas,
Et vitae despectus, & alta incuria leti:
Queis sine nec dulces fas est deducere luces,
Nec coelo, oblitam terrarum, attollere mentem.
    Ac neque monstrandi labor impendendus inanis,
(50) Quae sua quemque premat sors, aut invisa sequatur.
Ante oculos namque innumeris volitantia formis
Objecere Dei damna, ingratosque labores,
Funeraque, ignaris mortalibus. impius ex quo
[p. 31]
Japetionides aeternum sustulit ignem,
(55) Et nondum genitas damnavit munere genteis.
Sive, ut prisca canunt maiorum oracula vatum,
Et melius chartis divini prodita Mosei,
Postquam interdicta libavit ab arbore fructus,
Telluris soboles, & nostri sanguinis autor.
(60) Hinc fera diluvies seriesque immensa malorum
Protinus incubuit generi: comitesque dolores
Et maiorum agitant contagia foeda nepotes.
Cuncta autem, neque qui numeros rimatus arenae est,
Delius, & veteres populorum oracula Delphi,
(65) Nec Dodonaeae referant ex ordine quercus.
    At libertatem, coeli super ardua tecta
Aetherius posuit genitor: quo pergere magnae
Festinant animae, moestisque excedere rebus
Corpore deposito, totamque intendere mentem.
    (70) In primis, ne quae fati venientis imago
Occurrat trepidanti, interque, errore recepto,
Nequicquam capiat securae gaudia vitae;
Virtutem excelsam induitor, quae pectore toto
Contemptum insinuet rerum, vitaeque, necisque,
(75) Ardenteisque intus stimulos accendat honoris.
Quam tibi, vel vitae ratio regina tuendae,
Et leti sola imperio sapientia maior,
[p. 32]
Vel veterum repetita dabunt exempla virorum:
Seu Phoebo, seu quis Mavorte invictus & armis,
(80) Pertulit instantem sublimi pectore mortem:
At servare alios longeque arcere decebit,
Quos pavor ille agitat, sensusque obsedit inertes.
Nec tam contagem horruerim, aut quae crimine coeli
Ducitur, & totam paulatim pascitur urbem,
(85) Orta lues. fuge singultus lamentaque, pubes,
Et moestos gemitus, saevasque in pectora palmas,
Et quaecunque adhibent natorum in funere matres.
    At non sic Scythiae populi, & quos Thracia nutrit,
Thracia frigoribus damnata, & tristibus auris;
(90) Namque ubi quisque videt coeli spirabile lumen,
Et primum admissus sub lucem vagiit infans,
Exululant cuncti pariter, gemituque sequuntur,
Et mistum lachrymis plangorem ad sydera tollunt.
Scilicet errorum memores, memoresque malorum,
(95) Et quibus infelix sub curis ducitur aetas.
Contra autem, laeto venientem murmure mortem
Excipiunt, faustosque vocant, quos optima rerum
Eripit è tenebris, tutaque in sede reponit.
    Sed neque facundos suadebo accedere vates,
(100) Plurima dictantes, teneris quae mentibus hausta,
Terrorem leti ingeminant, & imagine multa
[p. 33]
Circumerrant animum: ne coelo attollere pectus
Discat, & infractos gelida formidine sensus.
Sive ater Phlegethon mista caligine & igni,
(105) Undantem exhalat nebulam: sive undique, caeco
Pallenteis novies Styx ambit gurgite manes:
Seu cum Tisiphone tortos implexa colubros
Intonat, & tristes intendit sontibus iras.
Seu Curae in foribus stabulant, Luctusque, Dolorque,
(110) Scyllaeque, Harpyiaeque, ardentiaque ora Chimaerae.
Seu Priami magnusque Asiae populator Achilles,
Deiectis nequicquam oculis, Acheronte sub imo,
Multa gemit, lucisque animum dulcedine pascit.
Demens! quem nec servitii pudet aethere in alto,
(115) Ut dulces redeat post fata in luminis oras.
Hos illi Troiae proceres, hos maximus Hector,
Optarent animos, cum Xanthus caedibus atris
Heroum traheret spumantem turbidus amnem:
Aut cum Priamiden perfossum vulnere multo,
(120) Traiectumque pedes ambo, ter moenia circum
Volveret, & Phrygio gemeret sub pondere tellus.
Dii vocem, Dii custodes virtutis avitae,
Tollite de medio. nec sit mihi discere tanti,
Sub gelida quecunque latent tellure reposta:
(125) Tota licet longas meditatur Graecia laudes,
[p. 34]
Fortunatorum nemorum, similesque recessus
Roma antiqua canit. quos puro candidus amni
Irrigat Eridanus, praeterque innoxia rura
Labitur, & nunquam morientes educat herbas.
    (130) Nec minus, imbelles animas, quibus igne medullas,
Mobilis Aeneadum genitrix, Cythereia fixit,
Vitare admoneam: dum leni carmine fingunt
Molle genus, sexumque colunt rationis egentem,
Et cui rara viam coelo constantia fecit.
(135) Virtutem quippe excutiunt, nervosque rigentes
Pectoris, illecebrae, mentique exosa voluptas.
    Quin potius, doctis Academi insistere sylvis
Expediet, dulcesque senis demittere in aures
Cecropii monitus, & dicta undantia melle.
    (140) Est quoque culta viris antiqui porticus aevi,
Munimentum ingens, & duro robore fultum,
Tempestatem animi contra, letique pavorem:
Quo non ulla magis trepidos sententia firmat,
Nulla magis duros adigit perferre labores,
(145) Et fati immodicas elidit pondere vires.
Prima, ut fama tenet, posuit fundamina quondam
Amphitryoniades, iussis agitatus iniquis
Rege sub Eurystheo: postquam Styga reppulit atram
Victor, & emeritus laudum, tulit aurea mala,
[p. 35]
(150) Magnorum postrema operum. quem pone secutus,
Impiger, & multi patiens sudoris Ulysses;
Mox alii atque alii: gens nulli pervia sorti,
Casibus aut dubiis, ipsique impervia leto.
Nil deforme viris, nisi quod pulcherrima virtus
(155) Nescit, & intactum vitio damnavit honestum.
Nec metuendum ultra. non si ruat aethere toto
Iupiter, & rupto subsidant omnia coelo.
Caetera Naturae imperium, ceu sidera mundum
Lapsa per immensum, communi lege sequuntur:
(160) Nec secus excessere orbi lucemque relinquunt,
Quam cum purpureum Lunae premit orbita solem,
Aut Lunae exclusit radios Cybeleia mater.
Aut motus cum terrificos haustusque locorum
Accipit, obsequiturque eadem iustissima tellus;
(165) Fatorum comites, & mundi ingentis imago.
Hi neque Naturae fieri ratione docebunt
Terrorem leti egelidum. quia quicquid ab illa est,
Aeternum immotumque manet, neque tollitur arte,
Aut usu assiduo. nec enim non usserit ignis,
(170) Aut sursum ferri assuerit densissima moles.
Ille autem, neque cunctorum praecordia iuxta
Sollicitat, sensimque ingens dediscitur horror.
Hos sectare igitur, curamque interfice leti.
[p. 36]
    Nec forte obfuerit versantem extrema Catonem
(175) Obiecisse oculis, dum saevi in limine fati,
Fortunam increpitat, libertatique jacenti
Immolat inconcussum animum, pectusque resolvit,
Et quaecunque tulit gentis documenta severae,
Zenonis prolapsa domus magnique Cleanthae.
(180) Ni rigor exsuperans atque inclementia multos
Arceat, ingenuos Naturae exscindere motus
Aggressa audaci studio, duroque labore:
Et magis invitet facilis sapientia mentes:
Nec nisi sponte Dei praescriptam abrumpere lucem,
(185) Actaeus sub morte canens oracula vates,
Censeat, & patri soboles aequaeva Tonanti;
Una salus nostro generi, & vitalis origo.
    Quin potius, magnum Othryaden, Thebisque profectum
Ductorum intuitor: clypei qui tegmine salvo
(190) Exultantem animam mediis immiscuit astris.
Romanos autem ante alios, interrita bello
Pectora: tum quoties trepidae in discrimine palmae
Fata manus, patriaeque anceps fortuna poposcit,
Et blandae vetuit libertas parcere vitae,
(195) Devicta toties referentes morte trophaea.
    Contemplator item spatium seriemque vetusti
[p. 37]
Temporis, ac metire animo quodcunque peractum est;
Aspicies raptis alios succedere: porro
Ex illis aliam atque aliam succrescere prolem.
    (200) Non aliter, quoties elato gurgite Rhenus,
Sive imbri insolito, seu tempestatibus auctus,
Innumerum post se veniens rapit agmen aquarum.
Unda undam trahit: illa novam super attrahit undam.
Sic atavis proavisque, supervenere parentes,
(205) Et longe post nos venturum ducitur agmen.
    Praeterea, si rite animo subieceris ante,
Illorum quos quemque suo tulit ordine letum,
Virtutem, mentemque altam, praeclaraque facta:
Lumina tot periise virûm, tam certa videbis
(210) Pectora, sanguinei tot fulmina tantaque belli:
Aenean Anchisiaden, superisque minantem
Ardentem Aeaciden, & vim Telamone creati,
Immanes septem volventem in proelia tauros.
Adde tot egregias animas, Heliconis alumnas:
(215) Moeonidae decus aeterni, magnumque Maronem,
Et Coum Samiumque senem, superisque secundae
Mentis Aristoclen: divino cuius ab ore
Dulcius aërio manavit nectare sermo:
Quanquam illum & coelo, & longis maioribus ortum
[p. 38]
(220) Neptuni de stirpe, tenet mirata vetustas.
Adde animas, adde heroas quos vidimus ipsi;
Iuliaden magnum inprimis: qui mente sub una
Omnia complexus, perque omnia saecula vectus,
Gentibus eripuit lumen, coeloque dicavit.
(225) Ergo tot populi attoniti didicere, tot urbes,
Egressum terris: & sensit turbidus aether,
Nec soli radios expressit pallida Phoebe.
Ante & magnanimo nil quicquam Caesare maius
Tempora per fastosque suos distincta vetustas
(230) Produxit: quem summa dies tamen addidit umbris,
Et nunc undoso praelabitur amne Garumna.
    Quin etiam cecidisse altas cum molibus urbes
Aspicies, simul effusam per saecula retro
Incipies, totumque aevum dimittere mentem.
(235) Ipse vides: jacet ante oculos, orbique ruinam,
Et sparsam tota ostendit per moenia mortem
Roma parens: quanquam spoliis immanibus alto,
Et tot culminibus quondam se inferret Olympo.
    Parva loquor: nec digna satis vertigine tanta:
(240) Saepe etiam virides parvo post tempore campos,
Vidimus e medio Neptuni assurgere regno.
Et mare nunc medium est, ubi veris tempore primi
Securos memini duxisse in gramine somnos.
[p. 39]
    Praecipue, tecum ipse puta, quot moestus amicos
(245) Extuleris. quoties lachrymas excusserit ingens
Moeror, & infelix alieno in funere luctus:
Et quantus comitum paulatim excesserit ordo.
Nec non & proprias cuiusque introspice laudes,
Et percense animo, & veluti praesentia volve;
(250) Hunc laetum, hunc niveis conspectum moribus: illum
Eloquio, & captos mulcentem carmine sensus:
Hunc indivulsae coniunctum foedere vitae,
Omniaque expertum quondam: perque aspera tecum,
Et casus dubios vitae, & discrimina raptum.
(255) Jam grati soles, exactaque tempora noctis
Mille modis, parcusque latex rorantis Iacchi,
Sermoni infusus medio, blandique lepores,
In mentem veniant, & non reditura voluptas.
Jam loca congressu celebrata, acceptaque quondam,
(260) Seu iuga, seu ripae virides, muscosaque saxa.
Credo equidem, gemitum ex alto, & suspiria duces,
Optabisque sequi tandem; jam solus & unus,
Et toties miser, & dulci frustratus amore.
Haud secus ac quondam divulsus ab agmine magno
(265) Aut dama, aut caprea infelix, quam fervidus Umber
Dum premit, & sylvam latratu personat omnem,
Speluncae pastor subeuntem clausit. At illa
[p. 40]
Stat noctem, mutumque premit conclusa dolorem.
Longe illi fontes jam vivi, pascua longe,
(270) Consuetique greges, & amicum frigus ab umbra:
Nec nostro infixi labentur pectore vultus,
Vel Vrinti, vel, Dousa, tuus, dum vita manebit.
Nec tuus (heu antiqua fides ignotaque terris!)
Lernuti: quem nunc medium dum findimus aequor,
(275) Eripuit non aequa dies. ne laetus abires,
Et plenus plenusque mei, cum fata vocarent,
Elysias sedes: haec tecum saepe revolvens,
Et tristem nostro solatus carmine mortem.
    Quid fratres, gratasque nurus, castasque sorores,
(280) Et quos blanda tibi coniunxit gratia lecti,
Jam referam? comitemque thori, dulceisque propinquos,
Et quae prima tibi quondam dedit ubera nutrix,
Et prima excepit gremio, charosque parentes,
Jam raptos, laetosque alibi, jam tristia rerum
(285) Evectos? Nam posse ipsas cum corpore mentes
Extingui, res nulla docet. furor impius egit
Mortales, diversa sequi vestigia vero,
Brutorumque animis torporem affingere nostris.
Ah tibi ne tam foeda, puer, persuaserit autor
(290) Imbellis. quanquam & patrias praescribat Athenas,
[p. 41]
Et multam referat Romano e carmine laudem.
Heu fuge crudeles scopulos, & naufraga saxa.
Quippe etenim, si corpus humo cum cedere iussum est,
Jam nusquam est pars haec ingens, qua vivimus una,
(295) Omniaque in terris gerimus; jacet ilicet omnis
Et spes, & ratio virtutum, & nomen inane
Relligio, cultusque Dei, quem tota vetustas
Amplexa est, vitaeque olim promissa voluptas
Venturae, laetusque ardor, qui pectora famae
(300) Admonet, instantemque docet contemnere mortem.
Adde, quod in terris nihil est velocius illa,
Et formas subit extemplo quascunque locosque;
Nunc fera, nunc volucris: nunc priscae moenia Romae,
Nunc petit Aegyptum viridem, fontesque latentis
(305) Ambiguos Nili & Libyae deserta peragrat.
Abdita nunc terrae ingreditur. nunc proxima Soli,
Inter & errantes per coelum volvitur ignes:
Et sola aeternum videt indefessa Tonantem,
Proximaque assequitur, coeptisque audacibus urget.
(310) Quoque magis toto diversa a corpore fertur,
Hoc magis immensas diversa a corpore vires
Explicat; ac victrix membrorum incedit; & ultro
[p. 42]
Evolat ad superos, propriisque enititur alis;
Parte carens omni: ne iunctam ex partibus ullis,
(315) Diducat suprema dies. His adde, quod intra
Se rapitur, magnaeque instar convertitur aethrae,
Quo properat, formaque habilis jam tendere certat,
In gyrum assidue, & circum metatur eundem;
Fons motus & causa sui: vitamque ministrat
(320) Prima, nec alterius deductam e fontibus haurit:
Adde his imperium soli quod convenit: & quod
Corporeasque premit pestes, omnemque coërcet
Immunem ratione animum, turbasque cientem:
Adversumque nihil, nihil est quod destruit intus
(325) Puram in se, longeque alia contage remotam;
Nec ferrum capit, aut incussi vulneris ictum.
Adde, quod in toto nihil est, quo vergere possit,
Quod fieri pars illa iterum. non terra, nec aër,
Nec mollis liquor, aut rerum purissimus ignis.
    (330) At neque pars (ne falsa adeo consuesce doceri)
Corporis est animus. tenues ut fusus in auras
Occidat extincto. nec enim conclusus, & utre
Conditus, aut sparsa veteri fuligine testa,
Deficit effracta, pariterque extinguitur humor,
(335) Aut vestem sequitur diductam immobile corpus.
Adde his praecipue, blandae quod tempore vitae,
[p. 43]
Ingluvie,* longoque aevo, tardaque senecta,
Et morbis trahitur mens, internuncia tantum
Aeternae intactaeque animae, non ipsa. nec unquam
(340) Carpitur infelix, aut solvi posse fatetur.
    Longe igitur molles Gargetti excedere fines
Praecipio, blandosque hortos. saepe inter amoenas
Umbrarum latebras, & qua se plurima tellus
Induit in florem, vario formosa colore,
(345) Occultus tegitur, furtimque allabitur anguis.
    Heu quanto melius divinae oracula vocis
Excuties, vatesque ipsos (non omnia vates
Vera negant, aut falsa canunt) seu dirus Ulysses,
Seu pater Aeneas, populos, post funera, raptos,
(350) Ante obitum videt, & seriem perlustrat avorum:
Seu cum Tantalides furiis agitatus Orestes,
Multa pavet, quacunque pedum vestigia fixit,
Et matris nondum extinctam circumspicit umbram.
    Nec nihil est, quod summus honos Acheronte sub imo
(355) Solvitur, & tanquam praesentibus omnia reddunt
Quid superant. quod vix Siculis allapsus arenis,
Et ludos, & sacra parat Troianus, & omnes
Evocat ad cineres, tumuloque affatur ab alto.
    Saepe igitur, tecum ipse, tuos jam lumine functos,
(360) Percense, & rebus jam nunc assuesce futuris.
[p. 44]
Paulatim incipies vivendi addiscere finem
Esse aliquem, quo sponte sua delabitur aetas.
Non secus ac nervo si quando excussa sagitta est,
Illa volat, tenuesque secans perlabitur auras
(365) Protinus, & nusquam, nisi jam defixa, quiescit.
Aut velut in circo, cum se effudere quadrigae
Faucibus e pictis; volat irrevocabilis axis
Raptus equis: donec spatiis exinde peractis
Substitit, & summum circumivit cursibus orbem.
    (370) Ipsa monet mors quemque sui. Nonne aspicis ultro
Ante oculos, ut nulla dies sine funere, Solis
Condat equos pelago, roseisque emergat ab undis?
Quin etiam, tellus tumulos ante ora tuorum
Exhibet ipsa tibi, monumentaque luce carentum
(375) Cernimus assidue, mediisque erramus in umbris.
Haec tacite demissa iuvant in pectora: ne mors
Obruat immemores, subitoque invadat inertes.
    Omnia praetereunt, finisque ab origine prima
Fit propior propiorque sibi. Sic laeta iuventus
(380) Paulatim moritur, tarda accedente senecta:
Morsque sui est quodcunque fuit, quodcunque sub oras
Excipit aetherias venientem, & limina vitae.
    Naturam quoque saepe animo percurre* parentem,
[p. 45]
Haud ingrata dabit tantae solatia curae.
    (385) Corpora prima vides quanto molimine rerum
Intereant, magnam meditentur ut omnia mortem:
Ut funus terrarum & vasti indicat Olympi,
In se qui assidue mutando labitur ordo:
Donec summa dies, haec circum ingentia texta
(390) Solverit, & cinerem supremum exegerit ignis.
Ipsae etiam pecudes armentaque laeta per herbam,
Sponte sua, seu vi, concedunt omnia leto.
Ipsae etiam volucres, liquido cum murmure, dulces
Deposuere animas: quamvis incommoda nulla,
(395) Nullam aut pauperiem, aut vitae sensere dolores.
Innocuum levibus transmittunt aëra pennis,
Quaque volant, reperere aliquam sedemve laremve.
Fluminaque, & sylvae victum tribuere volentes,
Curaque parva, domi similes educere natos.
(400) Nec requies, quin vel moriens philomela sub umbra
Dulce canat: quin & funesto gutture cygni,
Maeandri ripas, & flumina nota Caystri,
Pertentent, laetamque invitent carmine mortem.
Sive illis stimulos imo sub pectore numen
(405) Versat, agitque animum maioris lumine veri:
Sive illis ratio, nostris e mentibus, addit
Exiles radios: quos vitae tempore summo
[p. 46]
Elicit, & virtus Naturae educit in altum.
    Vere novo, quaecunque comis felicibus arbos
(410) Nascitur, aut viridis prolectat semina tellus
Herbarum, e gremio, vitam illis frigore duro
Intercepit hyems. ustaeque, haud saepe resurgunt,
Candenti glacie, & Boreae stringentibus alis.
Saepe etiam Nymphae, mediis in montibus ornum,
(415) Saepe etiam Nymphae, contactam aut fulmine quercum,
Aut ulmum, aut saevo percussam vulnere pinum,
Ludorum memores, & quas duxere choreas
Sub foliis, luxere: illa haud reditura sub auras
Occidit, & nullas jam texit frondibus umbras.
    (420) Quid florum genus omne canam, dilecta parenti
Pignora? quanquam illis angusti terminus aevi
Includit volucrem prima cum pube iuventam.
Nec tantum posuere caput, cum grandinis horror,
Aut Eurus, graviorque decus breve perculit imber;
(425) (Quam mallent roseos formosi pascere vultus
Luciferi, & niveos Aurorae ducere succos!)
Quondam etiam, immites radios Hyperionis alti
Expertos, penitus vitalis deficit humor,
Et moestam lapso planxerunt corpore terram.
    (430) Sol quoque deficiens, leti argumenta futuri
[p. 47]
Saepe dedit, quotiesque attollit lumina vesper,
Occidit, & nata moriuntur sidera luce.
Illa quidem reditura, vale, vale, omnia dicunt,
Sub tenebris quoties texerunt tristibus ora,
(435) Aut cum laeta dies poscente accedit Eoo:
Multa tamen latuere diu, fugiuntque videri,
Aut prorsum intereunt, postquam implevere tremendos
Fatorum monitus, & laesi numinis iram.
    Nec non arcta tenet leti confinia somnus,
(440) Seu cum multa quies victosque altissima sensus
Alligat, ignarosque alibi quodcunque malorum est:
Seu cum errantem animum diverso a corpore solvit,
Immensamque docet per se consistere mentem.
Quae saepe excussis, ceu libera, fertur habenis,
(445) Per loca corporibus clausa, & distantia longe,
Et libertati nondum praeludit adepta.
Jamque monet properare alio, quo maxima quemque
Evocat, & misso petitur certamine palma.
    Nec vos arguerim, coeli qui limina, quique
(450) Venturam vitae faciem, lucemque serenam,
Gaudiaque, aeternam posito quae corpore mentem
Excipiunt, multo jam nunc praecurritis ante;
Sensibus evecti, quantum sors corporis aegri,
Imbellesque sinunt leges, divisaque iura.
[p. 48]
(455) Ante alios, genitorum ipsum: quem mille cohortes
Aligerae circumvolitant, iussisque ministrat
In turmas glomerata, poli formosa iuventus:
Quaeque homini praenosse licet, quantumque futuri
Conscia, divino monitu praedixit Idume;
(460) Alloquio coeli, & superûm dignata favore.
Nec vos, qui mundi extremum quo vescimur omnes
Aëra, morborum auspicium, causamque malorum
Asseritis: saepe autumno letalibus austris
Impulsum, subitoque aestu, subitisque malignum
(465) Frigoribus: saepe accenso divinitus igni.
Quem nec Poeoniae potuerunt flectere curae,
Sed mors sola potest; nullorum causa dolorum,
Sed requies finisque altae placidissima mentis.
Quippe illam, sedes animarum, innoxius aether
(470) Excipit, & tristi defunctos corpore cingit.
    Nec qui corpoream e leto consistere molem
Arguitis: quippe & tellus, & debilis aër,
Et flammae vigor, & flammae contrarius humor,
Materiem leti moribundo in corpore versant.
    (475) Sunt, quibus horrorem immodicum letique pavorem
Conciliant vanae species, & mortis imago,
Aut menti modus ante diu praecognitus: acsi
[p. 49]
Mors aliud foret atque aliud, graviusve minusve
Extincto. seu tela manu fabricata Cyclopum
(480) Immittat pater, & tanto caput obruat igne,
Terrifico insurgens tonitru, coelumque per omne
Inter se fracto impellens cum murmure nubes:
Seu centum super incumbat crateribus Aetna,
Seu totum fugientem animam circumstrepat aequor,
(485) Aut montis simulachrum, ingens e gurgite monstrum,
(Qualia multa mari mediisque in fluctibus, altas
Circumerrant puppes, armenta immania Nerei,)
Hauriat: aut lato tellus discedat hiatu.
    Saepe metum peperit vis importuna doloris
(490) Conspecta ante oculos, impressaque sensibus: aut cum
Incubuit morbus gravior, vel vulnus ad ossa
Incussum totis descendit viribus. Atqui
Nec dolor est in morte gravis: dolor omnis abactus
Ante obitum, cum luce perit. Quaecunque timemus,
(495) Aut tulimus, dum vita manet, dum spiritus; una
Abscedunt, cum blanda suo de corpore vita
Diffluit, & tenues animus differtur in auras.
    Quin etiam vitae fungentem munere, sensus
Deficiunt, linquitque animus, puramque quietem
[p. 50]
(500) Praebet, & extremae similem, nulloque dolore
Torpet, & attonitam trahit in consortia mentem.
Vanum igitur causamque sui dedisce timorem,
Aut supera, morbumque fuga virtutibus hostem.
    Atque ideo (saepe illud enim quoque profuit illis
(505) Quos deformis agit leti metus) aspice crebro,
Quos saevi ante obitum morbi durique dolores
Exercent, aut queis fugientis tempore vitae
Imminet, & nigra mors circumvolvitur ala:
Nec non & quos illa tulit, quos vita reliquit,
(510) Aspice: collapsasque genas, pallentiaque ora,
Oblitosque oculos iucundam ducere lucem.
Et quaecunque patent moesta ac deformia visu
Sensibus humanis; cum magnus transiit hospes,
Et, coeli, excedens, sese in convexa recepit.
(515) Qui simul angusto vacuum pro corpore mundum
Induit, & spacium immensi possedit Olympi,
Ipse suos longe collustrans despicit artus:
Ut quondam celsa e specula, aut e rupe, viator,
Neglectos positosque procul despexit amictus.
    (520) Sunt quibus illecebras pavidis, ut vincula captis,
Injiciunt, linquenda domus, patriique voluptas
Ruris, & exculti proavis felicibus horti:
Aut dulcis coniux, natique parentibus orbi.
[p. 51]
Corpore quae posito, nec jam superesse putandum est,
(525) Si non angustos excedunt corporis usus,
Nec desiderium superest aut cura fruendi.
    Sed neque tempus idem fati, neque terminus aevi,
Metaque. namque alii subito, nil tale timentes,
Corporibus teneris (ceu flos quem conspicit Eos
(530) Tollentemque caput coelo & formosa rubentem,
Hesperus immiti veniens proscindit aratro)
Surgentem prima vitam cum luce relinquunt.
Felices, quibus ante annos, secura malorum,
Atque ignara sui, per ludum elabitur aetas.
(535) Seram alii mentisque inopem venere senectam.
Heu quibus impulsi vitae (dum vita manebat)
Fluctibus! heu quoties ingratos surgere soles
Videre, & soli ingratas succedere noctes.
Ah miseri, quibus acer amor lucisque cupido
(540) Corde haesit pavido. luctantes gurgite vasto,
Mille inter scopulos, saxisque haerentia saxa,
Littoribus proram obvertunt, sedesque quietas
Naufragio in medio fugiunt, patriamque vocantem.
    At quondam optato cum primum in littore puppes
[p. 52]
(545) Constiterunt, pelagi emensae quodcunque pericli est,
Post Scyllae rabiem, formidatamque Charybdim,
Et sale quassatam dubio ventisque carinam,
Oceano, patri rerum, & tibi maxime Nereu,
Vota coronati solvebant debita nautae.
    (550) Nec tamen infelix Hecube, cum Pergama flammis
Versa videt, captosque Deos, tractumque per aras
Laomedontiaden, crudeli occumbere ferro,
Et caedem Polydore tuam, sparsosque cruore
Pelidae thalamos, longaevae incommoda vitae
(555) Nescit, & immites nequicquam plurima Divos,
Voce vocat, moestamque optat non ducere lucem,
Et Priamus, Pyliusque parens. Sed laeta iuventus
Fortunae obsequiis, & adhuc intacta dolore,
Felicem metuit vivendi absolvere cursum.
    (560) Quid memorem, quemque ut doceat jam serior aetas,
Aspera quanquam absit durae violentia sortis,
Velle mori? cum tardus hebet sub pectore sanguis,
Et morbi adveniunt: nec jam pars corporis ulla est,
Utilis aut curis, aut fortibus utilis armis.
(565) Ipsaque mens, veluti, cum jam Titanius orbis
Pallentes radios caligine tingit & undis,
[p. 53]
Languet, & extremam patitur succedere noctem.
    At vos, dum superat vigor ille intactus & acer,
Dumque calent ferventque animi, dum robora corpus
(570) Sufficit indomitum, venturi in tempore leti
Contemptum exercete viri. Sic magnus Achilles,
Totus adhuc plenusque sui, Phoebeïa tela,
Et flammam Alceides funestae* pertulit Oetae.
    Hinc adeo, veri studium mentisque vigorem,
(575) Moerorem contra assiduum, foedosque tremores,
Et breve vivendi spacium, sub pectore cuivis
Condidit omnipotens genitor: quo maximus ille
Exuitur leti pavor, atque extenditur aetas.
Sic Graiûm antiqui proceres, quos fama reponit
(580) Dis ipsis inter genitos, magnique Quirites,
Concessere quidem fato, quo tempore fixa
Eripuit series quemque, atque immobilis ordo;
Sponte sua; seu quem saevi tulit area Martis.
Quod superest, totum venturi temporis aevum
(585) Adiecere suo. clausique* in corpore, saepe
Robustos gemitus hirsuto è pectore mittunt;
Virtutis memores, & libertatis amore.
Ut cum fortis equus Pisaeae victor olivae,
Aut quem sanguineus saeva ad certamina Mavors
(590) Deposcit, fremitusque virûm, lituosque tubasque,
[p. 54]
Nunc misero datus agricolae, pede creber inertem
Pulsat humum, patriamque domum testatur & ignem
Naribus, & curvum collo aversatur aratrum.
Tum quoties tota ante oculos consistere visa est
(595) Posteritas, quoties extemplo gloria dulcis
Vivendi post fata, ardorem incussit honestum;
Continuo totis vanescit mentibus horror
Imbellis, laudumque ultro succedit imago.
Nec tristis leti facies, nec nomen inane,
(600) Evertent solido firmatas robore vires
Pectoris, aut caeco quatient molimine mentem.
Hoc vero auxilium imprimis adhibere memento,
Fatorum terrore animum perculsa iuventus.
    Nec frustra toties, iterumque iterumque monebo,
(605) Exercere aciem mentis, fatique latentem
Expectare diem, cunctosque invadere factis
Quotquot ab Eoo venientes littore soles
Exerit Oceanus. Sic vitae impenditur omnis,
Et late producta patet quae ducitur aetas,
(610) Virtutis spatio descripta, & laudis honore,
Quam nec summa dies, nec sors intercipit ulla.
Nam patet immensum, longeque extenditur extra
Fortunam vitamque animus, suaque omnia secum
Vindicat, & terris non interitura relinquit.
[p. 55]
(615) Nec labor insolitus veniat, nec credere coelo
Neglectos non aude artus: seu Sirius agris
Flaventem exurit segetem, seu frigore saevo
Adversis Boreas defixit flumina ripis:
Nec totis dubita sudorem indicere membris.
(620) Paupertas durusque labor, fregere pavorem
Immitis leti. Nec raro incomptus arator,
Callosusque manus, & multo sole perustus,
Incumbens stivae, & sterili, dum viveret, arvo,
Aut pastor, Iove sub gelido producere noctem
(625) Consuetus, veluti redituram tempore parvo
Deposuit vitam, patriasque effudit in auras.
    Nec mihi displiceat, qui saepe pericula gaudet
Stare caput circum, dubiisque increscit, & altam
Virtutum segetem media depascit in herba;
(630) Fortis ab adversis meliorque ad singula, rebus.
    Sola docent adversa mori. res pectora figunt
Sensibus, & coelo non respexere, secundae.
Adveniet tempus quondam (ne quaere moneri
Praecepta, & nigri contemptum addiscere leti),*
(635) Cum tristes animis infligunt vulnera curae.*
Adveniet, cum sponte tua discedere vita
Et moestam optabis nequicquam abrumpere lucem:
Seu rapta infelix desertum coniuge lectum
[p. 56]
Plorabis: seu, nata, procis jam mille petita,
(640) Jam devota thoro, jam primos pacta nepotes,
Ante fores thalami, & ridentis Hymenaei,
Occidit, & fato spes intercepta fefellit:
Seu patri similes ipsa inter gaudia natos
Extuleris, nequicquam amens victusque dolore.
(645) At nos urgenti rationem opponere morti
Tendimus, apprime tunc, cum laetissima ridet,
Nec quicquam ingratum sors non adversa minatur:
Nunc saeva, interdum facilis, quanquam omnia dura
Expedit, & tristes penitus cognoscere casus,
(650) Et rerum scopulos, & moestae incommoda vitae.

Continue

DANIELIS HEINSII
DE CONTEMPTU MORTIS
LIB. III.
ARGUMENTUM.

Liber tertius informat militem; qui praecipue sic nasci debet, sic institui, ut pro patria moriendum sibi aliquando esse intelligat. Talis, quo pacto solidam animo virtutem & contemptum mortis debeat parare, ostenditur.

Bella vocant, foedaque animi formidine mortis
Solvendi, prius arma manu quam tollere miles
Incipit, & lateri custodem accommodat ensem.
Crescit opus pariterque ardor, quanquam ardua restant,
(5) Debita nec iustis indulgent tempora Musis
Ocia, speluncaeque cavae nemorumque recessus,
Et scatebrae fluviorum, & grati vatibus amnes.
Nec nos Pausilypi colles, nec consita myrtis
Mergillina tenet, fusaeque ad littora glaucae
(10) Nereides: nec nos viridis Sebethus, ab antro
Prospicit umbroso, gelida qua plurimus herba
Cingitur, & dulces citrorum e floribus auras
Spargit odoratus Zephyris fragrantibus aër.
At non pura deest, at non tranquilla voluptas,
(15) Quanquam inter strepitus, quanquam inter gaudia vulgi,
In sua conversam penitus subducere mentem
Sensibus, & toto jam nunc subducere leto,
Si qua fata sinant: summoque e vertice Pindi,
Belgarum populis decerptam ostendere laurum.
(20) Hanc mihi frondentem tumulo defige sub alto,
Rutgersi, postquam atra dies exegerit olim
Infractum terrore animum. nam caetera coniux,
Communesque tibi, si quae est fiducia lecti,
Persolvent tacito deserti in funere nati.
(25) Jam mihi principio, generosi Martis alumnus,
Cum primum aetherias vagitum attollit in auras,
Devotus nasci patriae mortique futurae
Sentiat extemplo, luxumque eiuret inertem.
Illi adeo procul a cunis ignava Voluptas
(30) Absistat, somnosque leves Patientia nutrix
Conciliet, ventosque pati condiscat & imbres.
Sive illum in medio castrorum interrita mater
Edidit, & clypeo nascentem sustulit horrido
Enitens: seu forte domi, dum proelia miscet,
(35) Et crudum genitor defendit moenibus hostem.
Nec non & gladios fulgentes, telaque tangat
Sanguine respersa, & suspensa in limine primo
Instrumenta necis. Tum, si quae, praevia morti,
Aere procul longo sonuit tuba, corpore toto
(40) Gestiat, & pulchro jam nunc occurrere leto
Promittat, tenerasque manus & brachia jactet.
Mox & purpurea vix dum lanugine malas
Inscriptus, fremat arma vigil, noctemque sub atram
Aestuet, ardentes excussus pectore somnos.
(45) Atque illum aspiciens matrona e turribus altis,
Aut longe hostili sub culmine regia virgo,
Intactam primo tabescens vulnere mentem,
Horreat infelix: seu prima exordia cernit
Irarum, torvosque oculos, gressumque minacem:
(50) Sive incompositas voces, incomptaque membra.
Omnibus, aeternae quibus est custodia curae
Mentis, & idem animus generoso occumbere leto,
Imbellis toto prohibendus corpore torpor,
Et quae mollicies sensus oblimat inertes.
(55) At vos praecipue, quos duri gloria Martis
Exercet, tolerate, viri, quemcunque laborem,
Protinus, & totas animorum intendite vires.
Vos & cornipedem a teneris inflectite: vobis
Auspicia armorum, & belli simulachra ciendum
(60) Crebrius, & magnos tranandum saepius amnes,
Aut salsum adverso frangendum pectore pontum.
Saepe etiam, ardentem cum Sol accenditur orbem,
Millia multa viae gradiendum, aut corpus in auras
Librandum, connixum hastae. tum vimine iuncto
(65) Iliceae crates, mediisque in vallibus ingens
Palus, & impulsus crebris gemat ictibus aër.
Nec non & tenuis delectet victus, & asper,
Tyronem, quo quemque tulit fors obvia quaeque,
Et gelidae, quanquam glacies stetit horrida circum,
(70) Haustus aquae: fessusque via fractusque labore
Immenso, quamcunque premat sub corpore terram.
Sic bello asseritur virtus, sic foeda voluptas
Interit, & leti paulatim exscinditur horror.
Nec duros operi nocet intendisse lacertos,
(75) Aut coelo firmasse animos. invicta iuventus,
Rupibus in mediis scopulisque educta, sub Arcto,
Quaerenda est; sulco lassata & caedere fustes
Quadrifidos. quos nullus amor vitaeque suique
Imbuit intrepidos, opibusque affixit & auro.
(80) Profuit & primos Venerem fugisse per annos,
Et sero blandas Hymenaei accendere taedas.
Hinc vigor, hinc vires solidae, morituraque primam
Ante aciem soboles, ferroque invicta iuventus.
Praecipue, dulcem patriae primaevus amorem
(85) Imbibat, & deforme viris horrescere discat
Servitium: semperque animis infixa recurrat
Libertas, victorque hostis. quantum ille minetur
Exitium, captaeque domo, natisque thoroque.
Tum tot saevitiae facies, & sanguine toto,
(90) Atque animis centum, centum si fata dedissent,
Dedecus avertendum, & captae opprobria vitae:
Cunctaque virtute in terris gladioque parari,
Et vitae precio. quam sponte aut pallida tabes
Exiget, aut totis incumbens viribus ardor:
(95) Nec melius, quam cum, summo in discrimine rerum,
Aut peilo aut stricto mucrone educitur acer
Spiritus, ire foras dignoque evadere leto.
Non illum longae trahit inclementia mortis,
Nec dolor imbellis lachrymas, cum summa minantur,
(100) Exprimit aut gemitus. sed adhuc arrectus & ardens
Dilapsus, magnoque emissus vulnere, lucem
Transit in innocuam, meritoque occurrit Olympo.
Sed neque secretos sapientum insistere calles
Praecipiam. decet arma rudis constantia recti,
(105) Nec crebri monitus, sed honesti cultus & aequi,
Exemplo incumbens maiorum, & fortibus ausis.
Ducitur exemplo melius Mavortia virtus.
Quin etiam hortatus heroum, & grandia verba,
Cum patriae rebusque monent impendere vitam,
(110) Profuerit versare manu: si nescius artis
Praecipue sit sermo, brevisque, & fortis, & ardens,
Arma inter genitus: qualem sub casside fundunt
Romani Graiique duces, cum jam instat Enyo,
Et steterunt utrinque acies, nescitque morari
(115) Arrectus sonipes, & lentis pugnat habenis.
Nec minus excelsas armasse in proelia mentes
Tyrtaeum memorant, qua pinguia culta Galesus,
Seu pater Eurotas, invicto interluit amni,
Tyrrhenae quam signa tubae, lectumve, priusve
(120) Auditum, quam prima manu praeluderet ira,
Et iunctis pariter miscerent proelia signis.
Caetera parce puer: nec te sapientia dulcis
Nequicquam, aut discendi ingens circumegerit error.
Nec mihi Stagirae veteris tristisque Cleanthae,
(125) Cum patriae res poscit opem, pervolvere tyro
Incipiat placita, primasque inquirere causas,
Et rerum series. quanquam fuit utile multis,
Quid fortem deceat, qualem sapientia ponit,
Vestigasse prius: nec non et, robore quantum
(130) Corporis indomito, rabieque & caede ferarum,
Intersit ratio, belloque interrita virtus,
Nec spe nec precio, sed soli obnoxia pulchro;
Naturamque animae, & totum perdiscere verum.
Talibus imbutus studiis, doctaeque Minervae,
(135) Et Sophiae gremio, & casti rectoris in ulnis,
Cliniades, ut fama refert, eductus, ad arma
Devenit, galeaque genas inclusit & ora.
Nec quisquam antiquo prognatus sanguine Thesei,
Aut acreis Spartae populos, aut turbine tanto,
(140) Trinacriam afflixit omnem, patriosque perosus
Fregit Erechthidas, totumque exterruit aequor.
Nec dubitem, imbutos illis, venisse sub alta
Pergama, Peleiden invictum pectore & armis,
Et geminos reges, & quem Salaminia tellus
(145) Edidit, immemorem leti: seu nube sub atra
Troas agit, circum caligine fusus & umbris,
Jamque optat cum luce mori: sive Hectora contra
Ardentem, immenso provolvit robore saxum.
Est in Thessalia herbosa, qua Pelion altum
(150) Deficit, & rarae densantur frondibus umbrae,
Vallis, ab obiectu nemorum diversa, nec Austro
Obvia, nec Boreae. Zephyrus perlabitur herbas
Lenis & erranti similis, floresque comantes
Parturit, aut genitis foecundas sufficit auras,
(155) Et tepidos rores, & amicum e collibus imbrem.
Illic magnanimum, ut fama est, eduxit Achillem
Iunctus equo Chiron. quo nec facundior alter
Semiferos inter, morbosque avertere dextra
Promptior, aut altas ad laudem effingere mentes.
(160) Atque heic, dictamnum viridem, succosque salubreis
Poeoniae, panacenque sui de nomine dictam
Autoris, quamque ipse suo de nomine dixit
Pelides, studio immenso nutribat & arte.
Et quae praeterea diversos gramina succos,
(165) Aut vires de matre trahunt. quas prima vetustas
Tradidit, & seri vix accepere nepotes;
Parthenion, polionque, & vix nunc cognita terris,
Nepenthesque, balinque: & quam, si credere dignum,
Primus Atlantiades Circeo in littore visam
(170) Effodit, primusque agili monstravit Vlyssei.
Radix nigra quidem, niveo sed proxima lacti
Flos albet, flavetve aliquo subpallidus auro.
Non illam superent, quas usquam maxima tellus
Educit, pulcherque suo Sol elicit igne,
(175) Aut vires magicas arcere, aut solvere captas
Dulcibus illecebris animas, aut denique coelo
Illustres oculos purgatae attollere mentis.
Caetera distincti variabant vitibus horti.
Hic crocus, hic loti veteres, pictique hyacinthi,
(180) Spirabant dulcem foliis humentibus auram:
Noti olim in terris primi. nunc mille colores
Solertes operae, ac rerum provectior usus,
Repperit, & totum distinxit floribus annum.
Haec inter, vitiis immotum leniter aevum
(185) Transibat, curvaque senex in valle sedebat.
Saepe illum curae defixum & suavibus herbis,
Aut leges animae, & Naturae arcana latentis
Rimantem, penitusque absentem pectore toto,
Vidit nata dies: saepe illum invenit eundem
(190) Exortus sero formosus lumine vesper.
Valle sub adversa, platanis pendentibus atrum,
Stabat, & occultis horrebat frondibus antrum.
Queis subter volucres Auroram mane recenti
Purpureo e thalamo foribusque exire parantem,
(195) Gutture mulcebant liquido, nemorisque per umbras
Auratum radios meditantem immittere Solem.
Illic venatu assiduo, crassoque cruore
Imbutus, defessa solo deponere membra,
Caesarum incumbens spoliis tergisque ferarum
(200) Sueverat, & serum Peleides ducere somnum.
Quem torvus, parcoque mero, multoque labore
Durabat senior. nec raro ad proelia dextram
Formabat puero, clypeoque aptabat & hastae.
Ac tum, saepe gravi testudine, tristia bella
(205) Heroum, forteisque neces cantabat, & ausus
Ingenteis, cum Graia manus jam posceret arma,
Et magnum tolli e gremio spectaret alumnum.
Tum super incumbens lachrymisque amplexus obortis,
Jam galea cinctum, jam gressum ad castra moventem,
(210) Dicitur has sancto fudisse e pectore voces:
Nate puer, genitrice Dea, te maxima tellus
Nunc vocat Assaraci, Simoisque, & Xanthus, & audax
Anchisae soboles, & amicus caedibus Hector.
Primus ego, summi prognatam in vertice Pelii,
(215) Succisam virides ramos, ferroque rigentem,
Ipse tuis jam nunc aptavi viribus ornum.
At clypeum, lato spatiisque immanibus amplo
Complexum texto Oceanum, terrasque jacentes,
Ignipotens dabit, & nigro Cyclopes in antro.
(220) Illic & nunquam defessum surgere Solem,
Et Phoeben plenam aspicies, summumque per orbem
Errantes alias aliasque ex ordine fixas
Flammarum effigies, cognati lumina coeli.
Nec non & thoraca dabit, galeamque micantem.
(225) Sed tibi nec clypei ingentis gestamen, & aere
Inclusi ferroque artus, nec caerula mater,
Avertet leges fatorum, & Iupiter autor.
Hic Chiron, artesque omnes, hic Thessala tellus,
Herbarum genitrix, hic victus cessat Apollo.
(230) At proferre manu contractae tempora vitae
Fata sinunt: totumque patet virtutibus aevum.
Nec verò spes finge animis, pedibusve salutem
Quaere puer, tergumve obice. qua dextera cunque
Non deerit, Troesque cadent, tutissimus ibis.
(235) Imbelles alii latebras, aditusque malignos
Nocte sub obscura, tenebrasque & furta, sequentur.
Audendum tibi, nate Dea, mediumque per hostem
Pectore nitendum; qua Mars densissimus urget,
Et ferro via sola patet. Sic Pelea quondam,
(240) Sic prius Alciden memorant, quos regia coeli
Inserit agminibus stellarum & lacteus ordo.
Nam tenues animas, crassa compage solutas,
Accipient loca pura, & formosissimus aether:
Ast aliae, vitiis depressae, in Tartara sident
(245) Sponte sua, magnumque errabunt inter inane,
Incustoditae laxati vincula mentis.
Sic prisci docuere senes. Pars maxima nostri
Aeterna est, quae cuncta gerit, neque cernitur ulli.
Hanc neque tela manu iuvenum vibrata, nec ensis
(250) Haurit, & intactam transmittit vulnere bellum.
Quod superest, mors tota tenet. Hoc aspice circum
Sub pedibus, vastique oculos e vertice montis
Circumfer. quodcunque premis, quodcunque tueris,
Occidet, aut leto similes vanescet in auras.
(255) Hi quoque, care puer, quos nunc complectimur artus,
Troia licet, saevusque absit procul hostis & arma,
Exitio tamen ipsa dies dabit. exitus idem
Imbellem fortemque manet. mors omnibus aequa est.
At laudes leto immunes, vitamque quod ultra est,
(260) Crede tuum, pulchrosque ausus, & semina coeli,
Interea, dum fata sinunt, & laeta iuventus,
Immensum, quacunque patet, diffunde per orbem.
Dixit, & amplexus medium dimisit. at ille
Vix dextram insinuans dextrae, vix pauca profatus,
(265) Feralem Priamo quatiens cum vocibus hastam,
Armatum extemplo saltum dedit. horruit ima
Vallis, & umbrosas nemorum fragor impulit auras,
Et tota intremuit tellus sub Pelio alto.
Haec equidem novisse velim. nam caetera Mavors
(270) Impedit, & firmanda aetas praesentibus ausis.
Caetera sunt discenda manu, praeque omnibus unum;
Omnia dura pati, & quaecunque incommoda membris
Inducunt, corpusque domant. Patientia vires
Intendit, sensusque docet succumbere menti.
(275) Nec leve Dianae studium tentare vetabo,
Seu leporem, seu forte iuvat deprendere cervum,
Spirantemque, & adhuc halantem solvere, ferro
Frustra obluctantem, pedibusque extrema moventem:
Nec gravius, multoque magis sudore luendum,
(280) Sive ursus sese informis tulit obvius ultro
Umbroso e nemore, aut deserti e culmine montis;
Seu mixtum transactus aper vomit igne cruorem;
Ante canum strage immensa, multoque superbus
Sanguine, quam toto penitus venabula ferro
(285) Hausit, & extremo constravit vulnere terram:
Seu validum saevumque in equo subsistere taurum
Suasit amor pugnae, & propior Mavortis imago.
Tempore sic prisco cruda atque edura iuventus,
Ultro illudebant leto, letique premebant
(290) Virtuti adversum terrorem, animisque fugabant,
Centauri Pholoe geniti, domitorque ferarum,
Et Pollux, & Castor, & Oenides Meleager.
Nec pudor, imbellisve metus, nec iura vetabant
Audentem, aut ditem vicino e littore praedam
(295) Subvectare humeris, aut forti abducere rapto
Armatis ferro, mugitum ad sidera sursum
Tollentem, & multa conspersum caede iuvencum.
Quin etiam, qua vasta jacet desertaque tellus
Ardentis Libyae, qua Nilus nascitur, & qua
(300) Turgidus Euphrates praerupto labitur alveo,
Bella feris gens tota gerit, pariterque leonem,
Non secus ac si totae acies in proelia tendant,
Aut circum foveis veniunt, aut vulnere multo,
Et rauco sonitu clypeorum, atque ignibus, urgent.
(305) Saepe viri magnam circumstant agmine denso
Cratibus & longis protecti corpora villis,
Indutique artus agrestis tergora tauri,
Speluncam, flagrisque impellunt aëra. donec
Fulminis in morem, aut hyberni gurgitis instar,
(310) Egreditur, saevoque obtutu incendia volvens
Intonat horrendum. Non sic tremit arduus aether,
Cum super Indorum scopulos & confraga saxa,
Labitur immanis, resonatque ad littora, Ganges;
Maximus ipse suo, bis denisque amnibus auctus,
(315) In mare provolvens sinuosam amfractibus undam.
Jamque per obstantes, post vulnera maior & iram,
Vertitur, & densos telorum disiicit ictus.
Olli instant, supraque alii. dum sanguine multo
Fractus, & exhaustis procumbit viribus hostis.
(320) Est quoque, digna viris, Martique agnata voluptas,
Interea dum bella silent, dum dulcia castris
Ocia miles agit, positis aut luditur armis,
Accipitris summo pendentis in aëre pugnam
Rem nostri spectare aevi. Volat ardea longe
(325) Aut grus, aut magno connixus remige milvus,
Nubibus in mediis. ille, ut dimissus herili
Insonuit pugno, terramque adrasit & imum
Strinxit iter, sensimque agiles surrexit in alas;
Fertur in attonitum, visumque allabitur hostem:
(330) Aut ascendentem sensim, ac suprema petentem,
Insequitur, gyro indulgens, & turbine multo;
Jam propior, propiorque instans. aut corpore toto
Imminet, & prono frustratus pondere fertur
Assimilis labenti. illa haud ignara nocendi,
(335) Rostro arcet tentantem aditus, laterique minantem,
Et varios supra assultus infraque parantem;
Aëre vix pendens liquido, atque immobilis alis.
Ille urget, fessamque premit. dum victa pavensque
Decidit, acceptamque cani dedit icta ruinam,
(340) Aut raptam ad dominum falcato pertulit ungue.
Praecipue tamen, aspectus Mavortis, & arma,
Consertaeque inter se acies, formidine turpi
Exsolvunt animos: cum vulnera crebra tuemur,
Et prope tot mortes, quot tela excussa per auras
(345) Librantur, strictisque viri mucronibus instant,
Undique & effuso spectantur sanguine rivi,
Atque expirantum fremitus in morte minaces.
Ac velut in campis, meditantem proelia primum
Exercent, pavidam belli, simulachra iuventam:
(350) Sic strages recte in medias cumulosque jacentum,
Ducitur aetate a prima Mavortis alumnus:
Ut mors ipsa minas paulatim evicta remittat;
Addiscenda diu. namque assuetudine multa
Vincitur, & sensim mens obdurata rigescit.
(355) Ac neque tam solidi ferro thoraces & aere,
Nec leves ocreae, & cristati vertice coni,
Quam lucis decet angustae contemptus & aevi,
Mavortis sobolem, natasque ad proelia mentes.
Quippe vides, animo armatas exire phalangas,
(360) Contemptuque magis leti, quam tegmine vasto
Immanis clypei: triplex licet, & licet igne
Incoctus Chalybum, ferratos respuat ictus.
Namque ferunt, vires illum cum colligit omnes,
Hoc saepe instructas acies perrumpere solo,
(365) Invictos heroas, & agmina sistere tota,
Scutisque, gladiisque, & acutis horrida telis.
Nec refert, quibus aut terris, aut sanguine creta,
Corporis aut spacio quanto, decurrat in hostem
Vis animi: saepe explosi quae fulminis instar,
(370) Quamvis exiguo veniens e corpore, qualem
Tydea magnanimum Graii cecinere poëtae,
Arma viri, pariterque virum ruit aeqore campi.
Ille vel Alceiden superet grandemque Typhoea,
Immanes humeros, & latum pectoris orbem.
(375) Sic cum pulvereus totum rotat aëra turbo,
Exortus dum bella gerunt contraria venti,
Procumbunt piceae passim, platanique valentes,
Et fagi Iovis, & densae radicitus orni.
Omnia nam superat leti contemptus, & acer
(380) Invictusque animus. nihil illi triste minaxque,
Qui mente intrepida potuit, concurrere fato,
Iussus, & urgenti subito non cedere leto.
Quicquid in adversis posuerunt numina castris,
Unda quoque, & tellus, lucisque obtutus, & aër,
(385) Audendo, pulsoque necis terrore parandum est.
His Macetae vicere armis, Romanaque pubes,
Terrarum domitrix. his cessit viribus orbis.
Nec nobis animi, nec nobis vivida virtus
Desit adhuc, fortesque irae. nec tempore nostro
(390) Effoeta est tellus: quae bello interrita corda
Edidit, & priscos dedit in certamina reges.
Sed longo certoque opus est cum viribus usu,
Et primis animos horroribus ante piandum,
Saepe aliquid pulchrum audendo. seu praeda cruore
(395) Empta placet, sive incursus tentare per hostem.
Dum victus magis atque magis tremor occidit, & dum
Stare sub immoto consuescit pectore sanguis.
Fidentes genitor per saeva pericula Mavors
Respicit: ipse manu clypeum galeamque comantem
(400) Obiicit impavidis, victorque impune fugaces
Proterit, & certas cedentibus ingerit hastas:
Nec quisquam tergum Deus aspicit. Ergo age, sensim
Pro patria rebusque tuis conscripta iuventus
Disce mori, pulchramque armis impendere vitam.
(405) Nascenti calcanda semel via publica leti est.
Sic Natura tulit. nec si quis corpore toto
Pallidus, exanguisque metu, genitricis in alvum
Divertat, totaque caput tellure prematur,
Evadat. stant fata Dei, stat ferreus ordo.
(410) Una patet, mediumque vacat directa per hostem
Semita, nec turpi opprobrio, nec cognita morti:
Qua ferro densata acies, & plurimus umbo,
Sponte vocat ducitque viros. Sic sidera migrant
Heroes: magni sic scandunt aethera manes.
(415) Nam simul ardentes, saevae in certamine pugnae,
Pectoribus stimulos incussit regia virtus;
Et pulchram laeta implevit victoria mentem,
Tum patriae infelix facies, natique focique;
Hac omnes dextra innixi, letoque ruendi;
(420) Continuo neque tela pavet, neque respicit hostem.
Ipse autem, toto jam maior corpore, jamque
Terribilis, totusque oculis immanibus ardens,
Ingreditur. quaque arma movet, seque arduus infert,
Pallorem, trepidamque Fugam, moestumque Pavorem,
(425) Atque omnis facies terrorum in proelia ducit.
Namque videmus, ubi sonitum tuba Martia raucum
Edidit, & torvo crepuerunt cornua cantu,
Protinus ut totos animus descendit in artus,
Irritatque necem, & medium se immittere in hostem
(430) Deproperat: neque genua labant, neque sanguine vincto
Cor trepidat. quanquam circumstent undique ferro
Millia multa, ruantque equitum peditumque catervae,
Densaque telorum tempestas, & tonitru vis
Ignea, quae gentem, quae totam everteret urbem,
(435) Emotam quatiat tellurem e sedibus imis:
Multaque missa neci volvantur corpora passim
Quadrupedumque virumque, & leti ignobilis horror,
Haereat ante oculos, totoque erumpat Averno.
At saepe interea, rerum fidissima coniux,
(440) Multum heu vota facit, lachrymasque altaria circum
Fundit, & imbelles trepidant in limine nati:
Illum autem, media sociorum in strage jacentem,
Immotum, rupisque instar, nondumque feroces
Compositum pressumque oculos, post proelia victus
(445) Horruit, & longe conspectum expalluit hostis,
Nec referre puta, patriaene in finibus orae,
An quacunque datur, superas emissus in auras,
Spiritus egreditur, sursumque per aëra tendit.
Omnis in obiecti pariter via limite coeli
(450) Desinit: idem aeque terras amplectitur aër;
Et quas frigoribus Boreas immitibus urit,
Et quas zona tenet candenti proxima Phoebo.
Nec piget extremo Batavum sub Sole secantem
Aequoreas cautes, & circumstantia cete,
(455) Exhalare animam. quanquam neque funera mater
Respexit, natique oculos pressere rigentes.
Saepe etiam, Titanem extra, radiosque diei,
Et vitae spem depositae, mortemque sub ipsam,
Instantis retinet contemptum pectore leti.
(460) Nec refert, tumulone aliquo condatur & urna,
An nudus jaceat deserto in littore truncus:
Dum Phoebi facies, adversum in pectore vulnus
Arguit, & dulci sic libertate fruuntur,
Et patria, & longe venturi e stirpe nepotes.
(465) Talibus auspiciis coelo crevere potentes
Oebalidae primum. nulla illis moenia, nulli
Urbem olim, nulli cingebant oppida muri.
Nec bello fas oppositos praetendere vallos.
Tela simul murique, animus, non cedere leto
(470) Doctus, & invicti precio percussus honesti.
Nec fas, lamentis miserandam accendere matrem
Sidera, virtute erepto pro coniuge nato,
Et patrum invalidis, & libertate nepotum.
Sed scuto impositos tollebant laudibus artus,
(475) Et multo undantes siccabant sanguine vultus.
Nunc quoque, Dii, priscae memorem virtutis & aevi
Aspirate animum patriae, tot vulnera passae.
Seu Pax respiciat tranquillos foedere Belgas
Aeterno. quae jam miseros post tempore tanto,
(480) Sanguine fraterno madidos, nec tota, revisit.
Sive undae bellorum, & tristia fata, minentur
Hostibus invictas inter se evertere gentes:
Sed potius Pax laeta veni. tibi moverit arma
Hactenus, & multo lassarit funere Mavors
(485) Flandrorum populos, contemptoremque Batavum
Lucis, & in toto meditantem proelia ponto:
Usque vel Oceano qua Sol devexus, ad Indum
Volvitur occiduum, nostroque obvertitur orbi.
Nec mihi, Diva parens, magni incunabula Ganda
(490) Caesaris, optarim peregrino in littore vitam,
Quam patrias inter senior dediscere Nymphas
Armorum strepitum, moestique incommoda belli,
Et circumfusum spumis candentibus aequor
Cattorum scopulos; aut Lizae proximus; aut qua
(495) Fluviorum Scaldis genitor, torvusque videri
Livia, sublimem ingreditur pulcherrimus urbem,
Et treis in medio populorum illabitur undas.
Sin tantum abnuerit nobis Discordia votum,
Et quae nunc patriam populosque exercet Erinnys;
(500) Haerentem dulci exilio, solabitur acer
Rhenus, & incassum nunquam imploratus Apollo,
Aut Musae comites, quae circum flumina, circum
Lugduni gelidos exercent ocia rivos.
Heic magnis animis, nec inerti numine, nostras
(505) Dicam acies, vinctasque uno sub foedere gentes:
Vangiones, Celtamque agilem, Cimbrumque, Britannumque,
Euganeosque sinus, pulchramque Antenoris urbem;
Foetam armis, foetamque animis & laude virorum.
Quam mediis habitantem undis, ac iura profundo
(510) Ponentem pelago, thalamis sibi rector aquarum,
Centum amnes, centumque trahens ad festa sorores,
Iungit, & attonitas vocat ad spectacula gentes.
Illa autem refugo turrita e gurgite surgit,
Invictosque premit populos, suaque omnia longe,
(515) Aspicit, & latum circumerrat puppibus orbem.
Et qui nunc Geticis Mavortem detinet oris
Multa reluctantem, Regnoque avertit Iberum:
Sive illi iusto discedit Sarmata bello,
Gens laeta insidiis, laudeisque oblita suorum,
(520) Et binos inculta pavet Livonia reges.
Seu Boreae glaciem, nec tutum frigore Moschum
Fulminat, & gelidas percurrit sulphure cautes:
Quem visu horrendae facies, Estique, Gothique,
Finnique, Lappique, incincti pellibus ora,
(525) Totaque circumsistit hyems. Ille impiger armis,
Nec coeli furiis nec tempestatibus impar,
Quadrupedem indignantem animis, vincique negantem,
Temperat, aut doctas solatur munere mentes,
Aut sacrum capiti primaevo inducitur aurum,
(530) Et Sueonum faciles non dedignatur habenas.
Quicquid ero, quaecunque animum fortuna sequetur,
Nec leti metuens, nec Phoebi intactus amore,
Heroum meritas transmittam in saecula laudes.

Continue

DANIELIS HEINSII
DE CONTEMPTU MORTIS
Lib. IV.
ARGUMENTUM.

Postremus liber docet, Vitam nostram esse in uno Iesu Christo reconditam. Quem antiqui Patres semper sunt intuiti: donec in carnem tandem venit. Idem nobis faciendum esse. Conducere huic rei assiduam illius contemplationem, veram fidem, spem, charitatem: veramque anteactae vitae poenitentiam. Cogitandum quoque de martyribus, qui exemplo suo docuerunt, eundem, mortis terrorem sustulisse, qui hanc sustulit. Cuius nativitas, vita, mors, triumphus de morte, describitur.


Nunc tibi, nate Deo, mundi melioris origo,
Extremum, quod restat adhuc, decurrimus aequor,
Omnipotens. tibi mortali de sanguine creto,
Nec coeli minus invicto terraeque parenti,
(5) Ius vitae arbitriumque sui, mors tota remisit,
Et fracti cessere Erebi cum fontibus amnes.
Felices hinc morte tua, primordia lucis
Ducimus, & victi tenebras calcamus Averni.
Prima adeo leti faciem, caecosque tumultus,
(10) Corde recursantes dubio poenamque trahentes,
Subdidit alma fides, magni complexa Tonantis
Immensam sobolem assidue: quam protulit, aevi
Impatiens, semperque in se conversus & haerens
Aeternus vitae genitor: velut aethere in alto
(15) Flammantes radios, formoso e lumine, Titan.
Illum igitur, longe conspectum, atque omnia luce
Complentem nunquam occidua, perque omnia numen
Tempora fundentem, cunctorum oracula patrum,
Et longus venturum olim praedixerat ordo
(20) Isacidûm, sceptri gens non ignara futuri,
Extra orbem letique vias: ubi nulla piorum
Gaudia, cura necis, volucrisque includeret aevi
Festinata dies. Quippe illuc ducere vates,
Attonitos coeli monitu sacroque furore.
(25) Illuc tot Cananaeae amnes, viridesque recessus,
Fluminaque, & dulci manantes nectare lucos,
Arvaque coelesti vix decedentia mundo
Arboribus patulis, foecundaeque ubere glebae.
Illum omnes heroum animae, quas saecula prisca
(30) Ediderunt, videre, inter curasque laboresque,
Et leti terrorem, & moestae incommoda vitae.
Illum & Lamechides, sceleri gentique superstes
Humanae, cum praecipites ex aëre nimbi,
Montibus undarum gravidi, coelumque per imbres
(35) Ingrueret terris, terrasque involveret aequor,
Illum & foecundus genitor, cui natus ad aram
Astabat, generis tanti & spes sola nepotum,
Jam vinctus pictasque genas pulchrosque lacertos,
Eductumque atro tincturus sanguine ferrum:
(40) Ni puer ex alto volucer demissus Olympo,
Libratum, sacra cervice averteret ictum.
Illum, oculis quanquam captus, pater Isacus, illum
Canities Iacobi longaeva, in limine leti,
Vidit ovans animi: vel cum se immanibus ausis
(45) Luctator coelo opposuit, natoque Tonantis.
Illum etiam, dux intrepidus per devia Moses
Additus erranti populo, conterritus hausit
Saepius, aut fessis praeeuntem, aut numine fractas
Instaurantem acies: aut cum caligine multa
(50) Vestitus, totoque ardentis culmine montis,
Bis quinos monitus ingrato panderet orbi.
    Ante alios autem, imperio fidibusque decorus
Magnus Iessides, ingentes pectore motus
Praesensit, totumque animo concepit Olympum,
(55) Et consanguinei regnum viresque superbi.
Nec secus ac longe conspectum affatus amicum est.
Quin etiam, tanto perculsus numine, tristis
Visurus Phlegethonta negat, manesque profundos,
Attonitus, laetusque animi certusque salutis
(60) Acturus: quanquam medio deprensus Averno,
Et circum obsessus gelidae caligine mortis;
Pactorum memor, & promissi pignoris haeres.
    Hinc pulchros memorat sceptri venientis honores,
Et regem, terrae dominum, fatique potentem,
(65) Portendi: virga indomitos qui proterat hostes
Ferrea, iusta animum si quando incesserit ira.
    Huius in adventum, stimulis percussus iisdem,
Et coelo plenusque Deo, nova saecula condit
Maximus Amosides, regum haud indignus avorum.
(70)     Ille et, criminibus pulsam, terrisque fugatam
Astraeam, coelo comitem descendere ab alto
Aspicit ingenti puero. quo frausque dolusque,
Et leti metus, & tristi vis proxima leto,
Desinat, & fracto mitescent tempora ferro.
(75) Nec stabulis se inferre lupus cessabit, & agnis
Acclinare latus: iunctaeque informibus ursis
Pascere securae media de nocte iuvencae.
Nec pecudes inter totisque armenta diebus
Nequicquam formae saevorum errare leonum.
(80)     Nec quinque, ac totidem, dictantes fata puellae,
Nescivere diem, coelo quae iungeret alto
Depressas errore animas, certosque furores,
Visaque mandarunt foliis. Sic tempore ab omni,
Et vix jam prima crescentis origine mundi,
(85) Dilecto occurrit populo: seque omnibus unum,
Adventumque suum, dulcemque ostendit amorem,
Terrorem ut leti horrificum, moestosque pavores,
Vita idem, vitaeque autor, formidine captis
Tolleret ex animis, summo dum missus Olympo,
(90) Ferratos magno erueret molimine postes
Eumenidum, gentesque atro subduceret orco,
Ereptas leti imperio, & crudelibus umbris.
    Ac veluti, si quem laetae sub flore iuventae,
Versat amor, primaque animum dulcedine tangit
(95) Casta Venus, nequit expleri, pictosque pudore
Miratur lustratque oculos, nutusque loquentis
Observat, sequiturque pedum vestigia passim
Obvia, nec pulchro meminit discedere vultu:
Haud aliter, summi non enarranda parentis
(100) Progenies, nunc hac terras sub imagine, nunc hac,
Lustravit, praesensque suis occurrit ab alto,
Et comitem dedit, & rebus coniunxit egenis:
Corpore dum nostro, terras intrare parantem,
Suscepit, nostroque hausit de sanguine, tandem,
(105) Nupta Deo, totumque parens illaesa pudorem.
    Protinus exortum, tenebris cedentibus ultro,
Ceu nato post astra die, gens omnis Iessae,
Promissis infixa animos, sparsaeque per urbem
Relliquiae tenues veterum sensere piorum;
(110) Jam desiderio exhausti, jam mentibus aegri:
Optantes eadem cuncti, pariterque precati,
Depositum vitae, pignusque ante ora tueri,
Atque oculis coram domitorem expendere leti.
Ut cum magna domus, digressu exercita pridem
(115) Grandaevi, quem sola videt, quem sola parentem,
Sola diu jam dixit avum, spemque omnis in uno
Fixit, & assiduis lassavit sidera votis;
Si quae illum patriae carisque parentibus olim
Prospera lux longis venientem sistat ab oris:
(120) Illum adeo, multis si jam volventibus annis
Accipiant reducem; certatim hinc turba nepotum,
Hinc castae matres, hinc certant oscula natae
Praeripere, & laetas diffundunt atria voces.
Hunc igitur, seu mane novo Tithonia coniux
(125) Ardentem Phoebi radiis praevertitur ortum,
Seu cum candentem medio regit aethere currum,
Et sero Oceani condit sub gurgite Titan;
Unum animis specta; totoque in pectore conde,
Tot quondam insidiis, tot tempestatibus actum.
(130) Sive illum virgo infelix, castissima rerum,
Magali locat in medio, foenoque reponit
Plorantem, & nostro singultus ore cientem.
Seu Nilum petit exilio, patriosque penates,
Heu puer, & multo quaesitus sanguine linquit.
(135) Quem propter, dum dulce caput vix tollit in auras,
Tot blandae cecidere animae, mediasque per urbes
Attonitae planctu ruperunt pectora matres:
Sive illum genitor pallentis circuit Orci,
Et longe populo semotum, in culmine sistit
(140) Verticis abrupti: seu dirae incommoda gentis,
Et totam Solymae crudelis sustinet iram.
Sive illum, quem non animi capit igneus ardor
Humani, non coeli obices, non ultimus aër
Includit, tellusque pavet convulsa tonantem,
(145) Exercet miseranda fames, morbique laborque,
Pondere sub nostro assidue culpaque gementem:
Seu cum purpureus toto de corpore sudor
Dimanat, tristeisque Acheron horrore tremendo
Mortis in adventum gelidae, perlabitur artus,
(150) Et totum jam nunc animo praegustat Avernum.
Praecipue, cum terram inter coelumque profundum
Sublimis, latus effossum, squallentiaque ora,
Gentibus ostendit pavidis: letoque sub ipso
Inclinat caput, & stillantem sanguine vultum.
(155) Haec crebro repetens animo, crebroque revolvens,
Dulcibus indulge lachrymis, vitamque per omnem
Illis vulneribus, illoque in sanguine moestus
Circumerra: mentisque oculis humentibus hauri,
Ceu praesens, luctantem animam, Ditique necique.
(160) Haec inter, veluti venturam ad singula, mortem
Intuitor, ne quae rerum subrepat inanium
Cura, vel illecebris blandae capiare iuventae:
Oblitusque tui, tantoque oppressus amore,
Ingentem precibus vitae venerare parentem,
(165) Aeternamque Dei sobolem: tot saecula frustra
Patribus expectatam olim, votisque vocatam:
Cui nec lanigerûm manantes sanguine fibras,
Nec pinguis tauri ardentes suspendere ad aras
Viscera profuerit; quamquam alte in cornua surgat
(170) Jam primum, crescatque animis. sed pectore ab imo
Flagrantes gemitus crebro, & suspiria duci,
Erroresque animo repeti, vitamque peractam;
Talibus instando, crebroque, eademque monendo.
Magna Dei soboles, tibi enim tibi pectora moesti
(175) Solvimus, & salsos lachrymarum effundimus imbres.
Heu genitor, rerumque opifex! heu patris imago!
Heu totum vitae pelagus! totumque profundum!
Tene olim, coelo venientem, urbisque per omnis
Brachia tendentem miseris, morbosque fugantem,
(180) Et Regis tantum aetherii praecepta canentem,
In terris, leto dedimus? tene, optime, cum jam
Vulneribus tergum effractus, flagrisque cruentus,
Deficeres, nostrosque artus, ceu pignora, supplex
Ingereres nequicquam oculis, divellere ferro
(185) Humanae potuere manus? at territus aether
Haesit, & obscena latuit caligine Titan.
Tunc etiam dulcem mixto cum sanguine lympham
Reddebas moriens, venturae pignora vitae,
Et totum rupto fundebas corpore amorem,
(190) Visceribus mediis eductum, & pectore toto.
Nos scelerum facies, aeterne, explevimus omnes.
In te poena ruit, nostraeque iniuria culpae,
Et lapso generi mors intentata, per artus
Exhausta est, invicte, tuos, ne vita periret
(195) Omnibus, aut leti sub mole immota jaceret,
Plena metu, plena imbelli formidine & umbris.
Tu serus, tu mane animis illabere nostris,
Tu solus totusque fave. te spiritus unum
Induat: incumbatque tibi, jam functus & exors
(200) Casibus assiduis, & inerti corporis usu.
Talia cum gemitu, seu vox exacta sequatur,
Seu nullus linguae strepitus se didat in auras.
Haec adeo, dum vita manet: seu laeta iuventus
Corpus agit solidum, seu nondum effoeta senectus
(205) Exercet toto defectas sanguine vires.
At vero, postquam ossa calor jam linquere coepit,
Ultimus, & leti suprema advolvitur hora,
Cum jam haeret lingua infelix, visuque sub ipso
Diriguere oculi; tum vero, intendere mentem,
(210) Tum magnos gemitus praesertim, ad sidera volvi
Edico, & totum precibus convellere coelum:
Tum mitem versare animo dulcemque parentem,
Cuius in aeterno fixa est clementia nato.
Sentiet omnipotens, & opem, miseratus, anhelis
(215) Sistet, & attonitis, oculisque offundet ab alto
Instantis speciem formosam & gaudia vitae.
Unum hoc praecipue, si quae est fiducia vero,
Et coelo demissa iuvant praecepta, monebo
Assidue: quantum precibus contendere fas est,
(220) Posce Fidem, posce intrepidus, certusque potiri.
Illam coelicolûm genitor, cum numine terram
Fundaret, solidumque undis includeret orbem,
Edidit, auxilium lapsis in Tartara rebus.
Illa polos penetrat, longeque in saecula mittit
(225) Ardentes transacta oculos, venturaque lustrat,
Et coeli sequitur tot per convexa Tonantem.
Picta sinus, picta undantem per nubila limbum.
Heic genus heroum, coeli quibus atria Diva
Reclusit, seriem longaevam a sanguine primo,
(230) Pectine sollicito, multaque intexuit arte.
Stant terni proceres, stat magno foedere nixa
Progenies, totum terrae promissa per orbem,
Stellarum similis. stat torva Aegyptus, & omnes
Sudorum facies, & foeda incommoda regis.
(235) Et jam servitium pertaesa, & triste tyranni
Imperium, coelo armata & famulantibus Euris,
Ibat laeta acies. Heic atram incumbere nubem
Fecerat ordinibus: medioque ex aëre, flammae
Fulgentes radios pulchrumque albescere lumen
(240) Nocte sub obscura. Jamque illos gurgite in ipso,
Instantum immemores, mediisque incedere in undis,
Cernere erat. dabat egressum fugientibus aequor,
Et sponte immensos sternebant aequora montes.
Nec longe Debora, & Gedeo, & formosus Iephta,
(245) Incedunt, humeris conspecti, & pectore lato:
Omnes pollicitis vatum, virtutibus omnes
Invicti, monitisque animos ingentibus acti.
At natus Manua, spaciosa in valle leonem
Connixus dextra illidit, tergoque revulsas
(250) Murorum portas & ahenos sustinet axes,
Rupis inaccessae, aut frondosi culminis instar,
Intonsus, setisque rigens immanibus heros.
Nec procul hinc tactum Iordani interritus amnem
Insistit senior, quem turbo abruptus in altum
(255) Mox, & candentes rapiunt super aethera bigae.
Illum caeruleas afflatu accendere nubes
Cornipedûm longe aspiceres, comitemque per auras
Brachia jactantem nequicquam, & vana moventem.
Nec non & iuvenes, primaevae robora pubis,
(260) Oblitos leti, flamma in fornacibus ingens
Lambebat, perque ora viris & eburnea colla
Hinc inde errabat paulatim innoxius ignis.
Atque heic porticibus subnixam, & mille columnis,
Praetextam cedro molem, ad fastigia summa,
(265) Instabat Solyme venturo attollere Regi;
Templum, immane, ingens, pulchrisque Orientis amoeni
Conspectum donis, & barbarico elephanto.
At vates, unum attoniti, visisque subacti,
Unum omnes, defixi oculis animisque, tueri.
(270) Illum autem, qua parva jacet despectaque Bethle,
Et requies pecori, & pecoris dilecta magistris,
Ignotum terris, nec quicquam tale minantem,
Ubera siccantem in gremio materna videres.
Quem senior, multumque animo rimatus, & ante
(275) Venturum edoctus generi, quam lumina vitae
Linqueret; exanguis jam aevo, accurrensque, tremensque,
Protendensque manus ambas, arcteque prehensum
Vociferans premit, & lachrymis affatur obortis.
Parte alia, tenues animae, vitaeque silentum,
(280) Emergunt tumulis: quas vox emissa, sub auras
Elicit, & turpes discedunt corpore morbi.
Tantus honos, magnae tanta est fiducia Divae.
Ipsa aeterna sedet, summoque intenta parenti,
Haud unquam immotos declinat luminis orbes,
(285) Praesentemque videt: genitumque ante omnia natum
Saecula, nec nostro meritum succumbere leto,
Toto ardet versatque animo, totoque reponit;
Jam vitae dominum, nil jam mortale tenentem:
Nec jam humiles, ut quondam, artus, aegrosque trahentem,
(290) Sed nostros tamen, et, nostro cum corpore, longe
Praevectum strepitus, & victi limen Averni.
Cui simul incubuit, roseisque infusa lacertis
Pressit adoratum coelo caput; omnia late
Nubila discedunt, tristisque e pectore cura
(295) Vanescit, letique cadit densissimus horror.
Non aliter, cum blanda tenet clementia terras
Aëris, exactisque simul cum nocte tenebris,
Formosum parat Eous sustollere vultum,
Et Solis jam venturum praenunciat aurum;
(300) Vix summae nutant segetes, summoque recidit
Littore, nec canis indulget fluctibus aequor.
Illa etiam, quanquam flamma stridente per artus,
Respicit innocuos, tutaque in pace reponit,
Et totum morte in media diducit Olympum:
(305) Quantus erit, quantusque animos caligine pulsa
Excipiet, fessae statio suavissima vitae.
Illam autem insequitur laeto Spes candida vultu,
Et sublimis Amor. quem coeli examine, nullae
Formarum facies, aut pulchri avertit imago.
(310) Quid tantum dilecta suis promisit alumnis
Porticus, aut Stagira potens attollere vero
Pectora, vicinoque senex collatus Hymetto,
Dulcior eloquio perculsas flectere mentes?
Quanvis Elysios depingat plurima campos
(315) Phaenaretae soboles, solique incumbat honesto,
Nec leti nequicquam animis instillet amorem;
Multa canens, quae nec divina oracula vatum
Non cecinere prius. Sic, cum vestigia lustrat
Densa ferae, terramque impressis naribus haurit
(320) Vestigatque canis; nunc huc nunc vertitur illuc
Et sese augurio infelix oblectat inani
Errantis, repetitque eadem, sequiturque relicta
Exululans: montesque procul campique resultant,
Et longe, nemore e medio respondet imago.
(325) Illa latet, solumque sui diffundit odorem.
Namque diu, primum Assyriis in finibus orta,
Aegyptum mox foecundam permensa, Pachynum
Contigit, & doctas Sapientia venit Athenas;
Larga quidem, multamque trahens e fontibus undam:
(330) Non tamen expurgata satis, nec sordibus expers.
Abramidae qualem, prisci gens hospita Nili,
Accepisse ferunt, summoque e numine natus
Hausit, & in terris divino prodidit ore,
Cui semper tranquilla Fides innixa recumbit.
(335) Hanc deposce igitur votisque ardentibus urge,
Venturisque intende animum, & praesentia temne.
Quin etiam vitiorum odium & virtutis amorem
Posce frequens. mors impuras formidine carpit
Exercetque animas: Furiaeque ante ora vagantes,
(340) Terrifico admonitu taedarum, & tristibus hydris,
Supplicia intentant miseris, poenasque minantur.
Quas probitas, quas prisca piis a mentibus arcet
Simplicitas, rectique ardor, neglectaque terris,
Uda genas, sparsa incultos Metanoea capillos:
(345) Visu haud laeta quidem, sed qua non aptior ulla,
Aut coeli reserare fores, aut tollere leti
Terrorem, moestasque animis abstergere curas.
Felices nimium, quibus his se iungere solis
Contigit, & vitae comites assumere tantas.
(350) His haere, his assuesce lubens, his pectora firma.
His neque te Musarum Helicon, nec mollia vatum
Carmina, regalesque epulae, multusque Lyaeus
Avertat, Somnusque pater, qui nocte sub atra
Volvitur, & fessos curarum illabitur artus.
(355) Nec legum tristisque fori sapientia discors,
Paeoniusque labor: quem nunc male turpis egestas
Commendat; coelo quondam Phoeboque parente
Exortum; si vera refert, ambage sub illa,
Graecia, nil ultra vires mirata decusque
(360) Egregiae dignaeque Diis autoribus artis.
Sed neque dulce poli studium, lapsusque tueri
Aetheris assiduos, & quae simulachra vagantur,
Aut certis aurata locis immota quiescunt.
Mittendum est animum longe super aethera, longe
(365) Aurorae thalamos supra, & laquearia mundi
Ultima: si leti tibi cura excedere fines,
Et vitam gustare prius penitusque requiris,
Ante suo tardi quam cedant corpore sensus.
Sed neque magnarum properanda negocia rerum,
(370) Et quaecunque humiles invitant praemia mentes,
Aeterno rege abducant vitaeque parente:
Aut sublimis honorum ardor, defixaque terrae
Nunquam expleta fames auri. quantum illa veneni
Intulit humano generi, quantumque relicto
(375) In terris animi patitur sordescere coelo.
Ut cum sepositum teritur rubigine ferrum,
Neglectum simul agricolis, & inutile bello:
Sive hastas iuvat, & volucres armare sagittas,
Vomere seu duram splendenti invertere glebam.
(380) Ergo iterum subigi tellurem iterumque monebo
Obstantem, tardosque, ut pridem, avertere sensus,
Usibus humanis, totamque avertere mentem
Sensibus: & certis immotam affigere rebus,
Ex quo deceptos coluber formidine turpi
(385) Involvit, pulchroque hominem non passus in arvo,
Immunem leti imperio traducere vitam.
Illic sub tremulis argutae frondibus aurae
Assidue suspirabant, & odoriferum ver
Spargebat tellus, spargebat lacteus aër.
(390) In medio fons purus aquae, niveaeque videri
Crystallo similis, formoso natus in horto,
Quattuor hinc totas atque hinc obeuntia terras
Flumina fundebat, latis solatia campis.
Quippe illinc musco virides, interque lapillis
(395) Distincti niveis, certabant currere rivi,
Et tutos summo suadere in margine somnos.
Quarum temperie madidasque aspergine ripas,
Herbarum partu assiduo ridere putares.
Ridebant ripae, ridebat roscida tellus.
(400) Nec pictae florum facies, cantusque volucrum,
Usquam aberant, vallesque cavae, collesque supini.
Ipsi autem, nullo contacti corda dolore,
Et vacui curarum, aut circum in gramine laeto
Plaudebant choreas, aut fontes propter opacos,
(405) Ignaros operum condebant carmine soles:
Aut rerum perculsi animo novitate, recentem
Naturae genium, & magni primordia mundi
Lustrabant, pictosque oculos flammantis Olympi:
Quotque dies, tanto surgentem corpore Solem,
(410) Quantus coelo ardet, flagrantem lampada volvens
Per spacium mundi immensum, vultumque comantem.
Nec non & terras animalia sparsa per omnes
Tum primum, primaque omnes ab origine causas.
At nimbos segetum, quos terra inculta ferebat,
(415) Ambrosiae tinctos succo & vitalibus auris,
Afflabant Zephyri errantes, messemque perennem,
Non sulco genitam, non curvae falcis egentem,
Et sponte ex ipso manabant aëre mella.
Nec minus & multum coelo nemus, arbore densa
(420) Surgebat. quarum in medio, pulcherrima longe,
Aetherios panaceae imbres, rorisque beati
Aeternos latices, nigrae medicamina morti,
Spirabat Vitae foliis felicibus arbos.
Saepe sub hac, ut fama refert, flagrantibus ambo
(425) Involvit radiis, & luce ardentis Olympi
Maiestas vicina Dei, totamque iuventam
Afflabat vox una, & inenarrabile murmur.
Saepe Dei soboles, clara se in luce refulgens,
Exhibuit, turba aligerûm comitata, per aethram
(430) Delapsa, rursusque polo discedere visa.
Altera, laeta quidem, blandisque uberrima pomis,
Quam foeda ingluvie spirisque immanibus ingens
Cingebat coluber, Diti sacer. heu quibus ille
Perditus insidiis rerumque ambagibus orsus,
(435) Impulit, attingi vetitos decerpere fructus.
Ex illo, labor insolitus, terrorque, metusque,
Invectumque nefas terris: curaeque, dolorque,
Et foeda ignotam traxerunt crimina mortem.
Quam supero natus genitore, in faucibus Orci
(440) Perculit attonitam, domitoque autore paventem,
Fulgidus exuviis spoliisque intravit Olympum.
Continuo exorti iuvenes, gens edita coelo,
Gens invicta fide, gens turpis nescia culpae:
Quos neque poenarum species neque mortis imago
(445) Terruit ulla: nec immiti superaddita leto
Saevities, fractique artus, admotaque flamma
Visceribus vivorum, & inundans sanguine tellus;
Ut quondam, Superis, vitaeque adversa parenti.
Tantus amor, Ditis domitas perrumpere vires,
(450) Et, vitae super astra sequi, regemque ducemque,
Protinus invasit vacuas formidine mentes.
Quanquam illum solio formosus continet aether
Aurato; tamen, & praesenti numine, terras
Implentem proprias, coelique e limine pulchros
(455) Aspirantem animos. Qualis, cum mille per hostes
Elapsus, dux impavidus, stat in aggere valli
Victor, & instantes spoliis accendit amicos:
Illi autem, neque tela vident, neque sanguine duros
Perfundi spargique humeros, dum vita receptos
(460) Deserit, inque ipso morientes aggere linquit.
Ipsi igitur, coelo intenti, mortalia supra
Extulerunt aciem versae ad sublimia mentis,
Venturaeque animo lustrabant gaudia vitae,
Assidue; Venerem aversi, licitosque Hymenaeos
(465) Saepe etiam, castaeque domus solatia natos.
Pars quippe in solis ducebant montibus aevum,
Et nemorum spaciis, aut per deserta viarum
Errabant, exosi homines, saevosque tyrannos
Vitantes, structosque dolos, rabiemque nocendi;
(470) Tuti inter latebras tantum, & spelaea ferarum.
Pars tumulos inter monumentaque luce carentum,
Quos idem addiderat coelo pulcherrimus ardor,
Fortem exercebant animum, letoque parabant.
Pars, quanquam populi in medio, turbaque piorum,
(475) Instantem veluti versabant pectore mortem
Assidue, vitae immemores; corpusque domabant
Terrarum exilio: delictaque moesta luebant
Diluvio lachrymarum, actoque ad singula luctu:
Infandamque necem pendentis ab arbore Regis
(480) Insculpti impressique animos. sic linquere terras,
Et veram soliti moriendo invadere lucem;
Ardentes velut effuso prorumpere cursu,
Si quando exigeret saeva inclementia vitam,
Aut rerum genitor collapsos solveret artus.
(485) Primus ab excussa gelidi formidine leti,
Morte Deo geniti, subito discedere coelum,
Saxorum quanquam in medio nil territus imbre,
Isacides vidit iuvenis, natumque parenti
Jam iunctum, dextraque simul de parte micantem.
(490) Ille quidem, primusque tulit certusque, coronam
Insignem, fulgentem auro gemmisque coronam,
Inscriptusque polo legitur radiantibus astris.
Hunc alii, rursusque alii mox deinde secuti,
Flammae instar: quae sponte sua petit aethera magnum,
(495) Exorta aut nigro in nemore, aut in culmine montis,
Vestiti circum arboribus. volat illa per auras,
Restingui indignata, licet cum fontibus omnis
Undique & agricola, & curvus concurrit arator.
Unde viris vis tanta? Unde hic in mentibus ardor,
(500) Nec blandis vitae illecebris, nec cedere morti?
Sola Dei praegressa viam certissima proles,
Victores animos, coelique afflavit amorem,
Immotamque fidem. qualem neque Tartarus ater
Excutit, aut mortis vis importuna minantis.
(505) Ante etenim adventum geniti his Regis, & ante
Humanae quam foeda Deus contagia labis
Abluit, & misso lustravit pignore terras,
Haud frustra aeternam spondebant omnia mortem.
Nec quicquam ante oculos, leti nisi tristis imago,
(510) Astabat, maestoque Acheron horrore premebat,
Desertas Superis animas neglectaque corda.
Quorum atrox, immensum, atque insuperabile pondus,
Missa Dei soboles, fessa cervice gementum
Abstulit, & trunco moriens suspendit ab alto.
(515) Haud secus, ac si quis connixum corpore toto,
Curvatumque artus Atlanta, humerisque tenentem,
Ingentes astrorum orbes, onus exuat ultro,
Et cum sideribus totum subducat Olympum.
Quin etiam, nostra penitus sub lege teneri,
(520) Mortalesque haurire auras dignatus, ut omne
Depressum tenebris, pridemque in Tartara missum,
Erueret leto genus, & pallentibus umbris,
Morte sua, gentemque aliam, nova pignora, tellus
Tolleret, immemorem scelerum, letique pavorum.
(525) Heu amor! heu invicta fides! jacet altus Olympi
Rector humi, nostroque ultro se corpore cingit,
Et tantum haud ullam patitur de corpore sordem.
Quin etiam, coelo ignarus terraque teneri,
Dilectae sedet in gremio genitricis, & ore,
(530) Quo nubes, pelagique iras, ventique remittit,
Oscula materno partitur dulcia collo,
Virgineisque genis. illi pudor, aemulus igni
Eoo, vultumque horror demittit honestum,
Et tacitus stupor, & magni reverentia coeli.
(535) Nam quis te, puerorum ô formosissime, nostras
Speret adire domos, moribundaque sumere membra,
Et vitam hanc leti sub conditione, pacisci?
Nate Deo, quis tantus amor, quae tanta lubido,
Humanum servare genus: ut inhospita terrae,
(540) Et nostro indignam nasci de sanguine gentem
Respiceres, antrique ignota in parte jaceres?
Tene ah sustinuisse decem fastidia mensium
Inclusum materno utero? ten’ sanguine multo
Turpatum, tristeisque genas, coelestiaque ora,
(545) Excelsum statuisse atra de morte trophaeum?
Jamque tibi pecudum vigiles ante omnia cingunt
Pastores, tuguri exiguum, & penetrabile culmen
Immiti Boreae, matutinaeque pruinae,
Parvaque dona ferunt, cernuntque in limine primo
(550) Insolitos coeli thalamos, & virginis aureae.
Atque utinam vestri, ô pueri, pars magna laboris,
Servassem pecudes, pecudes in finibus iisdem
Servassem: Lycidasque aliquis, vel pauper Amyntas,
Insomnes illo duxissem tempore noctes.
(555) Victori certe umbrarum letique futuro,
Duxissem viridem circum incunabula laurum:
Quanvis tristis hyems gremio constringeret omnes
Arboreos foetus, florem neque panderet ullum,
Nec spes aut Hyacinthe tui foret, aut Amaranthe.
(560) At de suberibus prompsissem dulcia mella,
Aut pressum lac de calathis, quae copia ruris:
Aut incomposito certe, quae prima voluptas
Pastorum pueris, cecinissem carmine laudes
Virgineasque tuasque: nec hinc aut pulcher Alexis,
(565) Aut partem Galatea sibi subduceret ullam.
At non sidera vasta, Deum nescire fatentur,
Angusta quanvis sub paupertate jacentem.
Nec tantum potuere, humili de cespite culmen
Congestum (quale incultus festinat arator,
(570) Horrida cum saevae circumstant frigora brumae),
Indutique humiles abiecti corporis artus,
Omnipotens quantum mens, & sublimis imago
Aetherii genitoris, & indescripta potestas:
Quantum, quae terrasque omnes, pontumque profundum,
(575) Et coeli liquidos maiestas sustinet orbes.
Jamque domo procul exciti, dictantibus astris,
Adveniunt longe Nabathaeo e littore vates.
Nec minus aetherii iuvenes, circum undique culmen
Exiguum, choreasque agitant plaudentibus alis,
(580) Et totus rerum artifici descendit Olympus.
Nam quanquam neque Tarpeias bellator ad arces
Ibis ovans, procul augusto comitante Senatu;
Murali neque tormento Mavortia rumpes
Moenia, nec clusas perrumpes ariete portas:
(585) At raucum tonitru, quo fractus dissilit orbis
Terrarum pontusque; tuum est. tu ardentibus astris
Transfixum, multo percurris fulmine mundum.
At Boreas tibi servit, at igni armatus & auro
Orion: at Pleiades, septemque triones,
(590) Nocte atra, sedesque tuas & limina servant.
At vero, quacunque pedum vestigia figes,
Ad tua perculsi cessabunt nomina morbi,
Et caeco Pluton animas dimittet Averno.
At te, terribilis leti Ditisque potentem,
(595) Aërias equitantem auras, nubesque secantem,
Circum acies fusa aligerûm, atque exercitus omnis
Coelorum, qui nascenti se iunxerat ante,
Aeterna evectum Capitoli, in sede locabit:
Excipietque iterum venientem, & nube serena
(600) Fulgentem, nostrosque humeros, nostrosque lacertos.
[p. 108]
Tum, simul horrisono fremitu, tua buccina Gangen
Percurret gelidamque Helicen, mors tota remittet
Pallentes populos, & dulci luce carentes.
    Salve autor, salve omnipotens, qui sanguine nobis
(605) Effuso patriam peperisti, & munera vitae.
Salve ingens leti domitor, quem corpore toto,
Tertia lux nigris venientem excepit ab umbris.
    Continuo fractam senserunt omnia mortem,
Jamque triumphatum penitus penitusque subactum
(610) Audacem colubrum, morti qui vincula primus
Laxavit, totumque Erebo dimisit in orbem.
    Hinc, leti immemores, venturo incumbimus aevo,
Et vitae egressi tenebris, donamur Olympo.

FINIS.


Continue