George Buchanan, 1506 - 1582
De Schotse humanist George Buchanan is voor de Nederlandse letterkunde interessant omdat verschillende van zijn Latijnse werken in het Nederlands zijn nagevolgd of vertaald: de tragedies Jephthes sive votum (1544) door Vondel (Jeptha, 1659) en Baptistes sive calumnia (1577) door Jeremias de Decker (Baptistes of Dooper, 1652). Verder is er invloed van zijn dialoog over koningen en onderdanen (vertaald door Ellert de Veer in 1610), De sphaera en de Franciscanus (vertaald door Jan van Hout, alleen de voorrede is overgeleverd). Ook zijn kleinere gedichten zijn vertaald en nagevolgd. Een epigram is vertaald door Arnold Hoogvliet (Mengeldichten, p. 518).
Zijn Latijnse werk is ook in Nederland verschillende malen uitgegeven. Wij werken met een van de Leidse uitgaves van 1628: Georgii Buchanani Scoti, Poemata quae extant. editio postrema. [Vignet: portret van Buchanan] Lugduni Batavorum Ex officina Elzeviriana A° M DC XXVIII. (UBA OK 63-1770). [In hetzelfde jaar verscheen bij Elzevier een andere editie (UBA OK 78-150).]
Hier volgen o.a. zijn Jephthes en zijn vertaling van Euripides’ Medea.
Continue

GEOR:
BUCHANANI
SCOTI
POEMATA
quae extant.
EDITIO POSTREMA.

[Portret]

LUGDUNI BATAV.
Ex officina Elzeviriana.
A°. M DC XXVIII.




[p. 197]

GEORGII BUCHANANI

HYMNUS MATUTINUS

AD CHRISTUM.

PRoles parentis optimi,
Et par parenti maximo,
De luce vera vera lux,
Verusque de Deo Deus:
    (5) En nox recessit, jam nitet
Aurora luce praevia,
Coelum, solumque purpurans,
Et clausa tenebris detegens.
    Sed fuscat ignorantiae
(10) Caligo nostra pectora,
Et nubilis erroribus
Mens paene cedit obruta.
    Exsurge sol purissime,
Diemque da mundo suum
(15) Nostramque noctem illuminans
Erroris umbram discute.
    Dissolve frigus horridum;
Arvumque nostri pectoris,
Calore lampadis tuae,
(20) Humore purga noxio:
    Ut irrigetur coelitus
Roris beati nectare,
Et centuplo cura foenore
Coeleste semen proferat.

(Vertaald door Jermias de Decker.)
Continue
[p. 199]

IEPHTHES,
SIVE VOTUM,
TRAGOEDIA.

AUCTORE
GEORGIO BUCHANANO
SCOTO.


[p. 200: blanco]
[p. 201]

Ad Illustrissimum Virum
CAROLUM COSSAEUM,
FRANCIAE MARESCHALLUM,
AC APUD TAURINOS REGIS
FRANCORUM PRAEFECTUM,

IN

IEPHTHEN TRAGOEDIAM
PRAEFATIO.

ABSURDAM fortasse rem facere quibusdam videbor, qui ad te, hominem ab ineunte aetate militaribus imbutum studiis, & inter arma tubasque semper versatum, munusculum hoc literarium mittam: sed ii ferè hoc absurdum existimaturi sunt, qui aut harum rerum inter se consensionem non satis animadvertunt, aut tuum ingenium parum habent perspectum. Neque enim inter rei militaris & literarum studium ea est, quam plerique falso putant, discordia; sed summa potius concordia, & occulta quaedam naturae conspiratio. Quamquam enim superioribus aliquot saeculis, sive hominum inertia, sive falsa quadam persuasione, divisae fuerunt hae professiones; numquam tamen perversa imperitorum opinio tantum potuit, ut ipsae inter se veterem illam, & naturalem (ut ita loquar) cognationem obliviscerentur. Omnes enim omnium aetatum Imperatores, qui res praeclaras gesserunt, aut ipsi doctissimi fuerunt, aut viros doctrina illustres sum- [p. 202] mo amore prosequuti sunt. Neque profecto fieri potest ut magnus & excelsus animus, qui neglectis rebus caducis, aeternitatis memoriam ante oculos habet propositam, non etiam memoriae & antiquitatis custodes literas amet. Neque alii fere sunt qui literas oderunt & contemnunt, quam qui vita per ignaviam & flagitia turpiter acta, conscientiam posteritatis reformidant: ut non minus vere quam eleganter mihi cecinisse videatur Claudianus:
        Gaudet enim Virtus testes sibi jungere Musas,
            Carmen amat quisquis carmine digna gerit.
    Contra vero, qui omne suum studium in eo posuerunt, ut perfectae virtutis imaginem sibi ad imitationem proponerent:
                    —————— & quae natura negavit
        Visibus humanis, oculis ea pectoris haurirent;
quanta eos laetitia affectum iri putemus, si ejus quam tantopere animo persequuntur, vivum & spirans simulacrum (ut ita dicam) nacti fuerint? Sed & praeter hanc mutuam virtutis admirationem, & naturae quam dixi consensionem, accedit utilitatis etiam mutuae quaedam species. Nam ut illustrium facinorum auctor non immerito eum suspicit, quem virtutis tradendae magistrum & illustrandae artificem esse videt, & velut parentem colit, non eum à quo hujus, qua fruimur, lucis brevem usuram acceperit, sed alteram illam longe diuturniorem vitam in posteritatis memoria collocatam speret: ita ille alter libenter amplectitur segetem & materiam suae gloriae sibi oblatam:
                    —————— quae se quoque possit
        Tollere humo, victorque virûm velitare per ora.
    Uterque enim etsi opinione hominum imparem, pari tamen studio ex eodem fundo gloriae fructum petit. Sed haec ad omnes communiter pertinent, qui (ut ait Salustius) praeclari facinoris [p. 203] aut artis bonae famam quaerunt. Illa vero tua sunt propria, quod à primis usque adolescentiae spaciis ea fuisti in patriam caricare, in bello fortitudine, in pace temperantia & aequitare, ut omnibus qui literas colunt, quarum virtutum exemplar edideris, quod posteritati ad imitationem proponere & possint & debeant: quod litteras Philippi Cossaei fratris tui Episcopi Constantiensis patrocinio orbatas, in diverso vitae instituto tamen fovendas ac tuendas susceperis: quod doctissimos homines semper tecum habeas, quibuscum etiam in medio saevissimi belli ardore, Musisque Minervam temperes, & Geticum modereris Apolline Martem: quod filium ita literis instituendum in pueritia cures, ut hanc tam amplam laudis & gloriae haereditatem à parente acceptam non solum tueri, sed etiam augere posset. Me autem absentem, nec ulla alia re quam litterarum commendatione tibi cognitum, ita complexus es omnibus humanitatis & liberalitatis officiis, ut si quis ingenii mei sit fructus, si qua vigiliarum velut foetura, ea merito ad te redire debeat. Quod quidem adeo avide facit meus hic Jephthes, ut qui antea publicam lucem, & coetus hominum reformidabat, te patrono fretus prodeat, & in spem nonnullam etiam publici favoris sese erigat. Quid enim non illis sibi speret auspiciis, quibus disciplinam militarem ad antiquae severitatis exemplum videt emendatam, & vetustam belli gloriam Galliae restitutam? cum bellica fortitudine, legum & justitiae cultum? cum summa omnium rerum licentia summam omniam rerum non modo tuam, sed etiam tuorum omnium continentiam video conjunctam? His ego causis impulsus, hanc meam lucubratiunculam, sub quo potissimum nomine in manus hominum exire volui. Tu vero (ut spero) hoc meum sive tuorum in me officiorum testimonium, sive meae erga te benevolentiae significationem (quae tua est humanitas & in literas amor) boni consules. Vale. Lutetiae Parisiorum, quinto Kal. August. M D LIV.


[p. 204]

ARGUMENTUM EX
LIB. IUDICUM
SUMPTUM.

IEphthes Galaddi filius, patre defuncto, à fratribus domo pulsus est, quod negarent aequum esse, ut nothus cum legitimis filiis in haereditate paterna dividenda aequaretur. Is quum ob inopiam collecta manu latrocinio viveret, ac fortitudinis magnum specimen dedisset, primum à cognatis, deinde à reliquis Hebraeis dux factus est adversus Ammonitas, qui viginti prope annorum gravissima servitute eos presserant. Profecturus igitur in expeditionem vovit, se, si victor reverteretur, qui primus domo sua egrederetur, eum Deo sacrificaturum. Prima revertenti occurrit unica filia: eam Deo immolat.


[p. 205]

IEPHTHES, SIVE
VOTUM, TRAGOEDIA.

PERSONAE.
ANGELUS prologus.
STORGE mater.
IPHIS filia.
CHORUS indigenarum puellarum.
IEPHTHES Imperator.
SYMMACHUS amicus.
SACERDOS.
NUNCIUS.
Continue
ANGELUS prologus.
MAgni tonantis huc minister aliger,
Coelo relicto, mittor Isaci ad Lares,
Solumque promissum Isaci nepotibus,
Solum regendis destinarum gentibus,
(5) Si pacta sacri intaminata foederis
Servasset: arma sed modo quod Ammonia
Expavit arcto servitutis sub jugo,
Tulitque quicquid triste, crudele, asperum,
Iratus audet victor, aut victus timet.
(10) Hac clade fracta gens rebellis vix Deum
Agnoscere patrum coepit, & nefarios
Mentita cultus numinis ludibria
Inspecta nosse, nota floccipendere.
Et sero quamvis, ad patrem rediit suum.
(15) Humana sed mens nescia modum ponere
Rebus, secundis intumet successibus.
Quo plura hominibus contulit bonitas Dei,
Occaeca: animos altior securitas,
Vanoque fastu turgidos superbia
(20) Stimulat inanis. Qualis in dominum furit
Equi ferocis contumax protervitas,
Imperia paulum si remissa sentiat,
Ac vix lupatis domitus, & calcaribus
Duris cruentus, redit ad officium, & suo
[p. 206]
(25) Obtemperat hero: sic populus hic pervicax,
Cervice dura, pronus in pejus, flagrum
Sic conquievit paululum, novos deos
Adsciscit, & se dedit aliis ritibus,
Ignota sacra sequitur, Atque adeo parens
(30) Benignus animos turgidos licentia,
Bello, fameve, pestilentive aëre
Frangit, rebellem comprimens ferociam.
At rursus, animi ne cadat fiducia
Serie malorum continenter obruta,
(35) Mittit prophetas, bellicos mittit duces,
Qui servitutis liberatos asperae
Vinclis reducant, pristinisque ritibus
Servire cogant: arma nunc Ammonia
Ut excitavit in rebelles, ac Dei
(40) Iussis relictis, impiis erroribus
Se mancipantes. Sed modum statuens suae
Irae propitius liberatorem dedit:
Non è potentum quempiam numero, gravem
Turba clientum, liberisve turgidum:
(45) Sed è paternis exulantem sedibus
Jephthen, suisque fratribus spretum, satum
Genitrice vili: ne superba gens suis
Assignet armis quod manu gestum est Dei:
Ut sciat & Ammon hactenus se viribus
(50) Non floruisse propriis, sed vindicem
Caelestis irae. Porro ne Jephthes quoque
Se metiatur exitu hujus praelii,
Et intumescat insolens rebus bonis,
Damno obruetur protinus domestico,
(55) Cedentque fracti contumaces spiritus.
Etenim arma in hostes perfidos quum sumeret,
Belli secundus si daretur exitus,
Quodcunque primum se obviam ferret sibi,
Promisit aris se darurum victimam.
(60) Heu quanta moles imminet tibi mali
Miserande! quantis obruere luctibus!
Ut te propinqui credulum spes gaudii
Fallit! propago sola, quae patriam domum
Tibi nata servat, prima patri se offeret,
(65) Ut gratuletur prosperum armorum exitum:
Magnoque solvet foenore, ac jugulo luet
Felicitatis misera praecox gaudium.
Atque ecce, mater tristis egreditur domo,
Quam somniorum nocte tota terruit
(70) Tremendus horror: nataque parenti comes,
Prae se ferentes mentis aegrimoniam
Moerore vultus, gestibus, silentio.


[p. 207]

STORGE, mater. IPHIS, filia.

EHeu recenti corda palpitant metu,
Mens horret, haeret vox in ipsis faucibus,
(75) Nec ora verbis pervium praebent iter:
Nocturna sic me visa miseram territant,
Et dira turbant inquietum insomnia,
Gravibusque curis pectus urunt anxium.
Ac tu nitentis summe Dominator poli
(80) Averte in hostes luctuosum & funebre
Omen mihique placidus & gnatae meae,
Quae sola spes & familiae solatium
Superest, senectae columen unicum meae
IPH. Quin ominare cara mater laetius,
(85) Vanaeque causas abjice aegritudinis:
Et ista mentis turbidae ludibria.
Secura sperne, spretaque obliviscere.
ST. Utinam liceret: sed metus velut recens
Quoties recordor, concutit formidine
(90) Mentem, atque imago somnii tristissimi
Oberrat anino: pectus horrificat timor.
Iam cuncta passim blanda straverat quies;
Mutumque nox induxerat silentium:
Vidi luporum concito cursu gregem
(95) Ricłu cruento, spumeo, rabido, unguibus
Saevum recurvis praecipite ferri impetu
Imbellia in pecora, vidua pastoribus.
Tum pavidi ovilis fida custodia canis
Lupos abegit: atque ad infirmum pecus
(100) Trepidi timoris exanime-adhuc memoria
Denuo reversus, è sinu timidam meo
Agnam revulsam dente laniavit cruci.
O sol, ô vaga lumina lunae,
Pictaque tacito sidera mundo,
(105) Er tu nox mihi conscia curae
Nigris referens somnia pennis,
Si quid natae miserae impendet,
Si quem casum fata minantur,
Caput hoc prius in tartara miserum
(110) Detrudice, dum spes. ambiguae
Alternantibus angunt caris
Incerta suae pectora cladis.
IPH. Cur misere animum crucias mater,
Luctuque tuo cumulas luctum
(115) Publicum, & acres renovas curas:
Omine laeto reducem potius
Positis questibus excipe patrem:
Qui (nisi vano mens augurio
[p. 208] Credula nimium pectora fallit)*
(120) Spoliis aderit clarus opimis,
Remque, & laudem, & decus aeternum
Genti referens patriaeque suae.
ST. Non hunc tenorem Parca mihi vitae dedit,
Quod tempus unquam lacrymis caruit mihi,
(125) Ex quo parentis primum ab alvo prodii?
Primum juventa servitutem patriae
Tristesque vidit hostici agminis minas,
Pecorumque raptus, sterile sine cultu solum,
Caedes, cruores, vastitatem, incendia,
(130) Profana, sacra mista. Non unquam mihi
Secura vitae fluxit ulla portio.
Ut trudit undas unda, fructus fructui
Cedit sequenti, pellitur dies die,
Semper premuntur praeterita novis malis:
(135) Dolor dolori, luctui est luctus comes.
Fratrem patremque perculit belli furor,
Confecta curis mater inter funera
Cognata senuit, perduelles perfidos
Armis maritus urget. His majus nefas
(140) Tamen veretur animus. IPH. Immodicus timor
Facile sinistris adhibet auguriis fidem.
ST. Utinam secundis audiam romoribus
Virum reversum, sospitemque exercitum
Salva familia! IPH. Veniet haud dubie parens
(145) Incolumis. idem bella qui suasit Deus,
Salvum reducet laude cumulatum nova.
CHORUS.

Jordanis vitreo gurgite qui rigas
Convalles virides, pascua dividens
Foecunda Isacidum flumine languido,
(150) Et nunquam posita frigoribus coma
Formosum Solymae palmiferae nemus,
En unquam miserae candidus afferet
Curarum vacuae lucifer hunc diem,
Quum cernam patriam libera liberam,
(155) Quae nunc servitii vincula barbari
Intelix patitur. Nobilis Isaci
Sanguis degeneris fert domini jugum:
Et quos nec Pharae rex tumidas plaga
Urgens falciferis terruit axibus,
(160) Nec trux purpurei saevities freti
Undarum refluis obruit aestibus,
Nec deserta Arabum vomeris inscia,
Nec portenta hominum mole Cyclopia
[p. 209]
Fregerunt, timidi mancipium sumus
(165) Ammonis. Gravias flagitium est malo,
Sub turpi domino segne jugum pati.
At tu summe parens, qui mare turbidum
Componis, placidi qui maris aequora
Cauri nubiferis flatibus excitas,
(170) Et terrae stabilis duara tremoribus
Fundamenta quatis, mobilis & poli
Sistis praecipitem quum libuit fugam,
Cladibus tandem satiate nostris.
Desine irarum, propiusque fessis
(175) Gentis aflictae facilis bonusque
Consule rebus.
Nostra si poenas meruit severas
Culpa, si quondam tibi separatam.
Abjicis fortem, vitiis iniquus
(180) Si pater nostris, minus obsequentes
Deseris natos, & inexpiata
Antè dilecti populi querelas
Despicis ira:
Nec tibi Syrus, neque dirus Ammon,
(185) Nec Phari rector tumidus minacis
Expetat poenas, neque sit profano
In tuis castris gladio potestas.
Ignis armatus potius trifulci
Tu pater dextram jaculis tremendis,
(190) Vindicis flammae face contumaces
Obruas urbes, chaos aut patentis
Devoret terrae miseros colonos,
Aut superfusis adoperta tellus
Hauriat undis.
(195) Ne ferox hostis tumeat secundis
Insolens rebus, populusque muti
Stipitis cultor, tua qui nefando
Polluit ritu sacra: ne, quod ira
Saeviit in nos tua, vertat Ammon
(200) In suas laudes, carie peresi
Thure dum placat simulacra trunci,
Teque vesano neget ore gentem
Semper addictam tibi, se premente.
Posse tueri.
(205) Ah miser, quantos tibi risus iste
Mox dabit fletus! Breve diluendum est
Gaudiam longis lacrymis. citato
Advolat cursu levis hora, tempus,
(Vana ni vatem species inani
(210) Spe fovet) tempus properat, vicissim
Quum gravis victor mala servitutis
[p. 210]
Sentiet durae. Neque enim cruorem
Usque sanctorum patiere inultum,
Nec tuas aras dabis execrandis
(215) Pollui sacris. utinam suprema
Terminus vitae mihi in hoc supersit,
Patrio donec tibi sacra ritu,
Dum tibi gratum memori canamus
Pectore carmen.
(220) Sed ecce, celeri nuntius properat gradu.
Ni fallit animus, advenit ab exercitu.
Agnosco, sic est. scire quid ferat juvat.


NUNTIUS, CHORUS.

NUN. Salvete veteris Abrahami filiae,
Vereque sancti sancta progenies patris.
(225) Isthaecne Jephthae est imperatoris domus?
An me fefellit error ambiguum viae?
CHO. Et ista Jephthae domus, & haec est filia.
Sed quam reportas spem, refer, si quid vacat.
NUN. Nempe istud ipsum missus huc sum ut nunciem.
(230) Fusis, fugatis hostibus, victoria,
Re, laude parta, salvus est exercitus.
Haec summa. CHO. Paucis plurima ut complexus es!
Audita primum, an visa fers, edissere.
NUN. Visa, acta, vera, certa, non rumoribus.
(235) Collecta vanis affero: ut qui praelii
Pars ipse fuerim. CHO. Ut gesta res est expedi.
NUN. Vobis lubenter gaudium hoc impertior.
Aurora primum luce quum rosea polum
Perfudit, Ammon segnis impatiens morae,
(240) Equis virisque, bellicorum & curruum
Strepitu tremendo late inundarat solum.
Iamque explicata legio peditum per suas
Scabat cohortes, ferro & aere splendida:
Turmae curules antè curvis falcibus
(245) Ibant minaces: fuderant se in cornua
Equites utrinque; noster autem exercitas
Campi patentis ultimos colles tenens,
Non asper armis, nec paratu bellico,
Sed corda, fretus numinis fiducia,
(250) Iraeque justae vindices animos gerens,
Ibi noster inter imperator agmina
Praecone misso, tentat absque sanguine
Finire bellum jure, & aequis legibus,
Uterque populus at vetusti finibus
(255) Contentus agri, ab alteris injuriam
[p. 211]
Vimque abstineret, rapta dominis redderet,
Pacemque bello & certa dubiis praeferat,
Contra superbus militum hostis copiis,
Armisque fretus, increpat ferociter
(260) Praeconem, acerbis & minis calumniam
Addit. duello se perere puro & pio
Agros vetustos, unde quondam Ammonidas
Expulerat armis vique proles Isaci
Egressa terrae finibus Niloticae:
(265) Quos si tenere perstet, atque injuriam
Bello tueri praeferat, quam reddere
Erepta per vim, vindices sibi deos
Non defuturos aequa postulantibas:
Sin parta per vim jure malit linquere.
(270) Solymaea gens, & sponte cedat finibus,
Quos limes Arnon & Iebocus terminant.
Qua solitudo cogit agros ultima
Iordanis usque ad lente euntis flumina,
Aequis paratos facere pacem legibus,
(275) Factamque, gentis utriusque commodo
Sancte tueri. Haec praeco postquam rettulit.
Renuntiare protinus Iephthes jubet
Nec se, parentes nec suos Ammonio
Populo dedisse fraude vel vi damna: nec
(280) Quos repetat agros nunc, fuisse finium
Ammonis unquam, saeculis quos jam tribus
Propago Iacobi absque controversia
Tenuit: nec ulla facta mentio interim est
De jure dubio, vel joco vel serio.
(285) Nisi forte, Chamos quae Deus tenuit tuus,
Tibi jure cedent: noster autem quos Deus
Possedit agros, deseret. Non deseret:
Sed ut ante bello victor agros hostibus
Ademit, idem justus arbiter modo
(290) Hujus secundos exitus pugnae dabit,
Etiam secundum jus & aequum. Ut rettulit
Haec praeco rauci clangor aeris aethera
Pulsat, virorum clamor, armorum fragor,
Fremitus equorum, curruum stridor boat:
(295) Caelum remugit: fracta tellus axibus
Gemit: recussum duplicant montes sonum.
Virtute & astu quisque pro se nititur.
Ferir, feritur: pellitur, pellit: cruor
Permutat amnes: nocte sub densa polum
(300) Pulverea nubes occulit: numero ferox
Instabat Ammon, numinis fiducia
Et causa nostris aequat animos justior.
Dum neutra cedit, urget acies utraque,
[p. 212]
Ecce inter umbras pulveris, cadentium
(305) Lamenta gemitusque inter, atque hortantium
Voces, refulsit nube diducta dies,
Et utrasque turmas redditus caelo fragor
Implevit, humilis omnium mentes pavor
Consternat, ense languido torpent manus,
(310) Gelidumque lentos frigus artus alligat.
Ibi imperator voce noster maxima
Alacrique vultu, Te, parens rerum, ducem,
Tuumque sequimur angelum. Deus, Deus
Inimica flammis sternit illis agmina:
(315) Torusque turmis fulget aether igneis.
Haec vox utrumque posteaquam exercitum
Pervasit, amens alter in fugam ruit,
Pavido novatis instar alter viribus.
Nec his sequendi finis aut illis fugae
(320) Fuit, tenebris donec atra nubilis
Nobis quietem, illis latebras nox dedit.
CHO. Cui victor ergo non reducit copias?
NUN. Mane, universi nondum habes belli exitum.
CHO. Forsan refectis hostibus instar viribus.
NUN. (325) Siquideni resument mortui vires novas.
Namque omne robur perfidae gentis Deus
Uno coëgit demetendum praelio.
Ergo aut perempti corporum cumulis locum
In quo fecerunt, obtinent, aut lurida
(330) Fusi per agros strage pascunt vultures.
Et ne resurgat denuo bellum novum,
Multos in annos dux futuri providus
Prospexit: etiam peperit & nepotibus
Seris quietem. Victor arma Ammonium
(335) Per omne nomen celeriter circumferens,
Bis dena muris vertit oppida dirutis.
Tectis perustis puberes dedit neci:
Vastavit agros. debiles tantum senes,
Pueri tenelli, & foeminae imbelles solum
(340) Vacuum pererrant, patriae & casum gemunt.
CHORUS:

    O aurei dux luminis
Sol, qui recursu praepete
Vices diurnas temperas,
Et igne flammifer vago
(345) Partiris orbi tempora,
Post lustra tandem quattuor
Iubar beatum in liberos
[p. 213]
Fundis nepotes Isaci.
Inauspicatos impetus
(350) Hostis superbi dextera
Iephthaea fregit, spiritus
Ammonis acres contudit,
Et praedo praeda factus est.
Nec tela Scythico profuit
(355) Pennata nervo spargere,
Rapax nec axis impetus,
Minax recurvis falcibus,
Nec vis equorum, aut fortium
Densae phalanges militum,
(360) Premente texerunt Deo.
Iamjam discite perfidi,
Iamjam agnoscite: non lapis,
Non lignum Deus est: neque
Quod vel sculpserit artifex
(365) Caelo dextera ferreo,
Vel plastes facili manu
Finxit, vultum hominis luto
Mentitus madido: Deus
Noster arduus aetheris
(370) Arces incolit igneas,
Et rerum fator, & salus,
Majestate sua potens,
Nec cerni facilis, neque
Mortali docilis manu
(375) Certam ducere imaginem.
Vecordem ille superbiam
Regum fraenat, & impia
Vota, & spes nimias malum
Justus ducit ad exitum.
(380) Ille innoxia pectora
Saevis pressa doloribus
Praesenti auxilio levat:
Et de pulvere pauperem,
Et custodem olidi gregis
(385) Scepera attollit ad aurea,
Pastorum diademace
Ornans tempora regio.
Hunc unum Dominum & Deum
Terrae daedala machina,
(390) Sub quocunque jacet die,
Agnoscas, colat, atque amet:
Et quam sol oriens novis
Subjectam radiis ferit,
Et quam sub medio die
(395) Incendis propioribus
[p. 214]
Flammis: quique bibit Tagum
Fulvo gurgite nobilem,
Et qui perpetua nive
Damnatas habitant plagas.
(400) Eia Hebraides aureis
Comptae colla monilibus,
Perfusa ambrosiae coma
Suave fragret odoribus.
Eia Hebraides Indicis
(405) Comptae tempora gemmulis,
Terram multicoloribus
Late spargite floribus.
Cessant tinnula cymbala.
Cessant nablia cum lyra
(410) Victori Domino novum
Carmen dicere? tibiae
Cessat multiforae sonus?
Quis terram pede libero
Plaudit? mollibus & choris,
(415) Festo laetus & otio
Curas diluit asperas?
Festas victima dux gregis
Aras imbuat: Arabis
Suaveolentia nubila
(420) Ignis halet odoribus:
Et tu progenies ducis,
Magni spes generis cape
Cultus filia splendidos,
Et patrem reducem piis
(425) Laeta amplectere brachiis,
Iamjam purpureos sinus
Iphi assume, retortulum
Iam cirrum cohibe. ferit
Aures en fremitus virûm:
(430) Ipse est, ipse parens adest.


IEPHTHES.

Regnator orbis unus, & verus Deus,
Solumque numen propitium, pollens, potens,
Idem severus ultor, & clemens pater,
Tuis tremendas, & severus hostibus,
(435) Tuis amicis lenis, & salutifer,
Irae timendae, sed tamen placabilis,
Amore fervens idem & irritabilis:
Nos servitutis justa presserunt mala,
Meritasque poenas dedimus impiis.
(440) Qui te relicto rege, patrono, Deo,
[p. 215]
Rerum parente, fonteque perenni boni,
Ad saxa stultas mura fudimus preces,
Et vana surdis vota lignis fecimus.
Pudet fateri: mentis aeternae capax
(445) Homo, rationis particeps, mentis inopes
Truncos adorat, thura vivus mortuo
Praebet, suumque metuit artifex opus.
Ergo relicti, qui reliquimus, sumus:
Poenas subacti dedimus & fracti malis:
(450) Quum nunc Idume, nunc Palaestinae manos,
Nunc dirus Ammon, nunc Syrus contaminat
Haereditatem gentis & sortem tuae.
Malo eruditi, & hostium ludibrio
Tandem coacti, vix reversi ad te sumus.
(455) At tu benignus atque misericors Deus,
Justi furoris fraena compescis tui.
Iram remittis, & odii oblivisceris;
Et abdicatos filios culpa sua,
Restituis iterum misericordia tua.
(460) Defectionis ceu scelestae sic parum
Veniam dedisse fontibus, cumulas novis
Etiam triumphis, laudibus, victoria.
Exutus armis hostis, arcu languidus
Abiit remisso: bellici currus fugam
(465) Totis morantur sparsa campis funera:
Volucresque pascit qui superbus vincula
Solymis parabat: contegit strages agros,
Cruorque tumidas auget undas barbarus.
Ergo creator orbis, & magne arbiter,
(470) Memores libenter mente grata gratias
Agimus, habemus, supplicesque victimis,
Tuas ad aras patrio litabimus
Ritu, canentes te Deum, ac patrum patrem:
Qui per rubentis gurgites tumidos freti
(475) Nostris dedisti tutam iter majoribus,
Quum te jubente pigra moles aequoris
Posuit procellas, mobilis stupuit liquor
Cursu coacto, & vitreus cristallino
Muro pependit pontus hinc & hinc, viam
(480) Praebere jussus, foederis memor cui,
Placidus, propitiusque accipe haec servi tui,
Exigua quamvis vota grato pectore
Tamen profecta, debitaque nuper tibi.
Quod primum ad aedes sospiti occurret meas,
(485) Tuas id aras imbuet grata hostia
Suo cruore, tuis beneficiis licet
Par nulla possit comparari victima.
At tu benigne memoris animi munera:
[p. 216]
Interpretaris, ut fideliter tua
(490) Promissa solvis, vota sic reddi cibi
Fideliter gaudes, potentiam exerens
Erga rebelles, exerens clementiam
Erga mentes. Vis nec ulla est altera,
Cui cerra, caelum, parcant, & tartara.


IPHIS. IEPHTHES. SYMMACHUS, CHORUS.

IPHIS.

    (495) Prodeo: parentis reducis ut laeta ac lubens
Conspicio vultus! O mihi secundum Deum
Genitor verende, sine frui amplexu tuo.
Cur genitor à me torva vertis lumina?
IEPH. Me miserum! IPH. In hostes omen hoc vertat Deus.
IEPH. (500) Utinam! sed in nos recidit. IPH. Heu quid audio?
IEPH. Miserae parentem filiae miserrimum!
IPH. Hei mihi, tremisco. salvus est exercitus?
JEPU. Est salvus. IPH. Et tu victor? IEPH. Ita se res habet.
IPH. Nulloque corpus sauciatus vulnere?
IEPH. (505) Sic est. IPH. Quid ergo de profundo pectore
Secreta ducis ingemens suspiria?
IEPH. Id scire non est tibi opus in praesentia.
IPH. Hei mihi, quid in te misera peccavi pater?
IEPH. Nihil: sed in te misera peccavit pater.
IPH. (510) In me profecto, quod sciam, erratum est nihil:
Nec si fuisset, id tibi molestiam
Afferre debet. Nam parentum injurias
Aequo necesse est liberi ut animo ferant.
IEPH. Sapienter, ac ut te decet nata, loqueris.
(515) Quantoque tu sapientius loqueris, meum
Pectus recludis altiore vulnere.
IPH. Quodcunque mentem genitor exercet tuam.
Omitte. cunctis parta per te civibus
Tuo dolore gaudia haud contamines,
(520) Tuaque amicos sine frui praefentia.
JEPH. Nobis pariet absentiam haec praesentia.
IPH. Belli pericla forte rursum te vocant.
IEPH. Discrimen armis gravius imminet domi.
IPH. Bello periclum gravius esse domi potest?
IEPH. (525) Bello salutem repperi, perii domi.
IPH. Imo & familia salva per te & patria est,
[p. 217]
IEPH. Est: gratiamque debeo hoc nomine Deo.
IPH. Ac nomine isto semper utinam debeas.
IEPH. Sed vereor ista ut salva persistant diu.
IPH. (530) Quare secundae nunc pater quum maximè
Res sunt, precari votaque decet solvere:
Non quum reflavit sortis aura mobilis,
Palpare numen precibus, in re prospera
Obliviosa sacra negligentia
(535) Deserere. Facilem quisquis incolumis Deum
Sibi demereri studuit, ubi res ingruit
Adversa, nixus conscientiae bonae
Fructa, rogare numen audet propitium
Iam sponte, vota nuncupat securius,
(540) Er certiore spe futura concipit.
IEPH. Iamdudum id ipsum facere mecum cogito.
IPH. Quid te moratur? JEPH. Haec relinque filia
Curanda nobis: quod puellares decet
Animos & annos, id tuae curae puta.
IPH. (545) Non mihi alienum est quidquid ad patrem attinet.
IEPH. Fateor, sed interim ut domi recte omnia
Sint, provide, & morem patri tuo gere.
Huc rursus ad nos post brevi revertere.
Adesse oportet te sacrificio statim.
IPH. (550) Fiet, revertor. Hcu misera, quidnam patri
Mutavit animum pristinum erga liberos?
Hoc nemo nuper fuerat indulgentior
Nec liberorum quisquam amantior parens,
Qui nunc severus, tetricus, tristis, ferox,
(555) Vultu minaci bellicam prae se ferens
Adhuc tumultum; quicquid est, metuo nimis:
Id assequi unum nequco, quod propter me
Sese dolere, nullius quae conscia
Culpae mihi sim, qua parentem offenderim.
(560) O feminarum forte vulgus aspera
Productum in auras, quas, licet culpa vacent,
Rumor malignus dente rodit invido!
Pro facto habetur quicquid ira finxerit
Servi loquacis, quod maritas suspicax
(565) Commentas ipse est, malevola aut vicinia.
Quid suspicetur genitor, in mea manu
Non est. Remedium id arbitror tutissimum,
Intaminata conscientia frui.
SYM. Probe loquuta es digna patre filia
(570) Victore, casta digna matre, & patria.
Humana quanvis finxerit malignitas
[p. 218]
Crimen, repostos perspicit sensus Deus,
Illoque vincit purus animus judice.
Speranda ab illo & expetenda praemia
(575) Vitae peractae. patris autem injuria
Aequi ac iniqui perferenda est liberis.
Proinde patri morigera domum interim
Revise: Si quid fama divulgarerit,
Hîc aucupabor, persequens vestigia
(580) Tui parentis: mox tibi indicavero.
CHO. Quin hoc amice pergis agere Symmache!
SYM. Id diligenter fiet CHO. At quantum potes,
Ito puellam libera trepidam metu:
Hoc poscit abs te jus amicitiae vetus,
(585) Quae culta primis usque ab incunabulis
Fidei tenore semper uno perstitit:
Hoc poscit ipsa patria, quae Iephthae suam
Debet salutem. SYM. Quin tace, ac fidei meae
Permitte. CHO. At illud callide ut fiat vide,
(590) Animique caecos penitus excutias sinus.
SYM. Ne metue, ncc me poterit ille, nec volet
Celare sensas: apta novi tempora.


CHORUS.

    I felix, pede fausto:
Et qui pectoris imo
(595) Cernit clausa recessu,
Idem testis & aequus
Iudex coepta secundet.
At te pessime livor
Audax nectere fraudes,
(600) Et committere ficto
Dulces crimine amicos,
Et rumore maligno
Sanctae foedera taedae
Praeceps solvere, caros
(605) Qui gaudes sua patres
Contra pignora coeco
Linguae armare veneno,
Idem testis & idem
Secreti arbiter aequus,
(610) Te clausum tenebrosi
Antris abdat averni,
Unde has nec vaga sedes
Unquam fama revisat.
O quantum ille laborum
(615) Tecum detrahet una:
[p. 219]
Quam mortalia diris
Caris pectora solvet!


SYMMACHUS, IEPHTHES.

SYM. Quidnam repente ductor armis inclyte
Mucavit oris pristinum statum tui
(620) Quae moestitudo laeta turbat gaudia?
Metus recessit, perduelles perfidi
Poenas luerunt, parta patriae quies.
Quum gratuletur civitas victoriam
Tibi, tuumque patria nomen laudibus
(625) In astra tollat, cantibus festis fremens,
Qui publici auctor gaudii cs, non publicae
Felicitatis esse debes particeps?
IEPH. O grata fortis infimae securitas!
Felice natum sidere illum existimo,
(630) Procul tumultu qui remotus exigit
Ignotus aevum tuta per silentia.
SYM. At ego beatum potius illum duxero
Cui vera virtus peperit aeternum decus:
Quem de tenebris erutum popularibus
(635) Splendore, vulgo & separatum à deside,
Gloria futuris merita saeclis consecrat.
At qui sopori deditus & ignaviae est,
Et vitam inertem pecudis instar transigit,
Nil interesse opinor, an sit mortuus,
(640) An morte vitam obscuriorem duxerit,
Quum par utrumque supprimat silentium,
Quapropter in te cuncta quum congesserit
Quaecunque amicum numen homini dare potest,
Laudes, honores, rem, decus, victoriam.
(645) Benignitatem agnosce gratus numinis,
Nec sordidis sententiis res splendidas
Corrumpe: quam nil possit esse gratius
Deo, beneficii quam memor animus dati.
IEPH. Praeclara dictu res honor, victoria,
(650) Decus, triumphus, parta bello gloria:
At quae videntur fronte prima suavia,
Eadem intuere propius, & intelliges
Condita fellis acri amaritudine.
Fortuna nulli sic refulsit prospera,
(655) Adversa at illam lance non penset pati:
Tristia secundis & secunda tristibus
Vicissitudo acerba fortis temperat.
Putas beatum me, beatitudinem
Fulgore inani meriens & plausibus
(660) Vulgi, miseriae quem premunt certissimae.
[p. 220]
SYM. Quin finge sortem benevolam ex sententia
Tibi polliceri cuncta: quid superest adhuc
Quod concupiscas? spretus, exul, patria
Domo repulsus, inque solitudinem
(665) Detrusus altam, pauperis dominus casae,
Repente veluti somnio dives, tamen
Felicitatis arbiter iniquus tuae
Conquereris. Altam ferre si sortem nequis,
Pusillus animi es: sin nequis agnoscere
(670) Benignitatem numinis, dignissimus
Rebus relictis pristinoque es tugurio.
Per ferrum & ignes regna mortales petunt:
Tibi nec petenti principatus contigit.
Suo cruore plurimi victoriam
(675) Redimunt, suorum caede, damno publico:
Quam tu incruento Marte, salvo exercitu
Incolumis ipse rertulisti, patriae
Auctor salutis, hostium terror, inopi
De forte dives, liber è servo: modo
(680) Ignobilis, nunc clarus altum vertice
Pulsas olympum gloria: media modo
E plebe populi principem locum tenes.
Ad absolutam nil beatitudinem
Deest parte ab omni, praeter animum muneris
(685) Tanti capacem, & prosperis rebus parem.
IEPH. Ut video, amice, publicus te error tenet:
At mentis oculis limpide si cerneres
Quam magna magnis sint malis obnoxia,
Tantopere quem nunc laude prosequeris statum
(690) Rerum mearum, diceres miserrimum.
SYM. Non poene vitio semper id nostro evenit,
Et inquietae mentis inconstantia,
Neutram ut feramus lance sortem aequabili?
Tranquillitatem pauperis laudat casae
(695) Dives, nec alta classico silentia
Turbata, somnos liberos insomniis,
Curis vigilias: pauper aurum, purpuram,
Servos, clientes, apparatus regios,
Aedesque laxas sine nullo laudibus
(700) Tollit, beatos divites solos putat.
Sed rem suopte expende utramque examine:
Sors neutra pura est omnibus molestiis.
Inopes egestas angit, opulentos metus:
Diti est voluptas, pauperi securitas,
(705) Acerba laetis sors utrinque miscuit:
Sed illa certe existimanda est optima,
Quae multa paucis laeta condit tristibus,
[p. 221]
Divina qualem tibi dedit clementia,
Cumulatam honore, laude, re, victoria:
(710) Quam abnuere, stulti est: perfidi, haud agnoscere:
Nescire modice ferre, vix reor viri.
IEPH. Frustra mederi pharmacis vulgaribus
Conare nostro vulneri, sanabilis
Haec plaga non est, intimis vitalibus
(715) Insedit, alte in viva penetrans viscera:
Eoque luctus est acerbior meus,
Quod culpa damnum, miseria errorem gravat:
SYM. Quin apud amicum quidquid est edissere,
Fidisque ne vereare credere auribus. .
IEPH. (720) Ecquid memoria te subit voci mei?
SYM. Quod nempe salvo es pollicitus exercitu?
IEPH. Rem loqueris ipsam, quod utinam prudentior
Voto fuissem nuncupando & cautior!
SYM. Quis hic sit error, comminisci non quco.
IEPH. (725) Qui me meamque perditurus est domum.
SYM. Oblata poterit perdere omnes victima?
IEPH. Quae dola generis supererat spes filia.
SYM. Hanc immolabis? quae jubet necessitas?
IEPH. Quod prima nobis obvia redeuntibus.
SYM. (730) Quod tandem in hac re nata commisit scelus?
IEPH, Promissa certam vota postulant fidem.
SYM. Hic scrupus animum scilicet premit tuum?
IEPH. Premit, nec avelli antè pectori meo
Poterit, nefanda quam cruentus victima
(735) Miser ubi miseros perditus perdam meos,
Illisque justas ac mihi poenas luam.
At tu corusci rex vibrator fulminis,
Quem contremiscunt terra, caelum, tartarus,
Siquando jussis obsequens prompte tuis
(740) Gratum quod esset dixerimve aut fecerim,
Audi precantem, & vota dexter adjuva:
Non nunc superbas postulo victorias
Festosque plausus. redde rursum praelia:
Crudelis in me victor Ammon irruat,
(745) Et noxiam animam mille plagis exigat.


CHO. Heu mutatio subitae sortis !
Ut perpetua serie laetum
Nil mortalibus usque relictum est!
IEPH. Aut tu trisulcis divides coelum ignibus,
(750) In me scelestum parricidam & impium
Molire telum flammeo actum turbine:
[p. 222]
Iam nunc nocentem, & si supersit amplius
Vitae, futuram noxium in dies magis,
Detrude vivum sub profunda tartara.
SYM. (755) Non transigenda temerc res est tam gravis,
Turbata caeco dum tumultu mcns furit.
Compone tete: quum quiescet impetus,
Et liber animus sana consilia audiet,
Una cum amicis corda statues libere.
IEPH. (760) Consilia dubiis remedium rebus ferunt.
Qui consulit, quum nullus auxilio est locus,
Addit miseriis sponte stultitiam suis.
SYM. Remedia semper integra te suppetunt.
IEPH. Nempe medicinam quum modus patitur mali.
SYM. (765) Si fors initio res videtur ardua
Non est quod animam protinus despondeas,
Quin consulendum censeo vel eo magis,
Quod saepe visam est uni inexplicabile,
Expediit alius facile. si cedant bene
(770) Consulta prave, te sequetur gloria:
Sin male ceciderint, tu tamen culpa vacas.
Auctore magno desipere, paene sapere est.
Quod si undiquaque claudit omnes exitus
Invida vis, aut fatum ineluctabile,
(775) Nec explicare consilia sese queunt,
Idem probabunt quicquid eveniet, quibus
Usus fuisti in consulendo auctoribus:
Sin ipse reliquis facinus insciis novum
Perages, rogatus qui probaturus fuit,
(780) Eventa primus arguet, quanquam sciat
Remedia nulla, scisse vult credi tamen.
CHO. Ne commonentem recta sperne. nam fere
Temere patrari poenitentia est comes.


CHORUS.

Quanquam tristia, quanquam ingrata
(785) Referam, & luctus luctibus addam,
Stat sententia promere cuncta
Ordine matri, miserae & gnatae,
Aut consilio forte aut precibus
Fatum avertere triste licebit.
(790) Subit interea communi hominum
Sorti impendere lacrymas. primum
Quid deplorem? miserum an patrem?
Quem sic valida compede vinctum
Consilii exors detinet error,
(795) Ut sola putet impietate
[p. 223]
Se pietatem posse tueri
Miserae an doleam fata puellae?
Quam vernantem primo aetatis
Fiore tenellae, spes ad opimas
(800) Eductam, non hostica bella
Patria capta captam eripiunt:
Non dira lues caelo immissa
Perimet, patrio sed mactatu
Victima diras imbuet aras,
(805) Et vice brutae pecudis, iugulo
Calidam sanguinis evomet undam.
Artus ferro trunca tenellos,
Quos nec violet barbarus hostis,
Nec montanae feritas ursae
(810) Crudo auderet carpere dente.
Victore feret patre misella,
Quae nec victore hoste tulisset.
Vos hostilia passim campis.
Sparsa cadavera, si quis vita
(815) Venit exutos sensus ad artus,
Gaudete, aspras cernite poenas
Victorem de sese exigere.
Haec nimirum est addita nostrae
Vitae sors, ut tristia laetis
(820) Vicibus subeant, tenebrae ut soli,
Ut veri aspera bruma tepenti.
Nulla est adeo pura voluptas
Quam non tetro felle dolores
Vitient: levitas perfida sortis
(825) Vice saeva res hominun miscet.
Sic ubi placidis sternitur undis
Aequor tacito lene sereno,
Nigram glomerans turbo procellam
Tumidos longe cumulat fluctus:
(830) Hinc remeabilis impetus aestus,
Illinc Cauri flabra protervi,
Per freta dubiam spumea puppim
Rapiunt, nostrae haec facies vitae est
Inter caedes, furta, tumultus,
(835) Et graviores morte timores
Mortis, si quid laeti illuxit,
Velut arentes inter stipulas
Flammae evanida lux fugitivae,
Celeri velox avolat aura:
(840) Dein perpetuis nexa catenis
Longi subeunt agmina luctus.
[p. 224]

IEPHTHES. SACERDOS.
IEPH. O sol diurnae lucis auctor, ô patres,
O quicquid hominum sceleris imune es, procul
Averte vultus execrandis à sacris,
(845) Aut tu cruorem virginalem innoxium
Potura tellus hisce, patulos in specus
Sinuque vasto me vora, dum non nocens
Perire possum: quolibet me obrue loco.
Vel ipsum adire non recuso tartarum,
(850) Modo parricida tartarum non incolam.
Quid tartarum aio? tartarus mihi est domi.
Quo me profusis moesta conjux lacrymis
Rogabit ore? nata quo intuebitur
Moritura vultu? colla complectens, preces
(855) Quas admovebit voce lamentabili?
SAC. Hic ultimorum consequi ludus solet
Comes malorum, quum medentium manum
Vulnus recusat, aut peractum quum scelus
Remedia refugit. Tu miser sis an secus,
(860) Tua repostum est in manu; integrum tibi est
Natam sacrifices necne: sive (ut verius
Dicam) integrum non est, nisi siquis miser
Sponte esse cupiat. integrum quomodo tibi est
Id perpetrare, sacra quod vetat parens
(865) Natura? pietas cui reluctatur? Deus
Quod abominatur? Primum amare liberos
Natura nostris inseruit affectibus:
Nec nostra tantum motus iste pectora
Percellit: altum quicquid aequor permeat
(870) Celeri natatu, quicquid alis aëra
Findit, quod utero cunque cunctorum parens
Tellus creavit, sentit affectus sacros.
Nam patris hanc aeterna providentia
Coelestis animis indidit mortalium
(875) Ad educandos utilem vim liberos,
Et continendam publicam concordiam
Orbis, recentemque sobolis propaginem
Semper novandam: quoque nomen arctius
Imprimerer istud mentibus, dici pater
(880) Et esse voluit: nec modo exemplo fui,
Sed & ferarum, & alitum atque piscium.
Patriae probavit caritatis vinculum.
Nos, quibus (ut hominis serviamus nomini)
Peculiaris debet esse humanitas,
(885) Longe à ferarum vincimur clementia,
Nec scelere nostras inquinare dexteras
Sat est: nefandam facinus adscribere juvat
[p. 225]
Coelo: cruentis victinis confingimus
Gaudere nomen, quod nec Aegyptus Dei
(890) Ignara patrat. nec superstitionibus
Assyria falsis una deditissima.
Quam caede paras non manus est aequius
Servare, puris è parentibas fatos,
Et pura ca te sacra jussos numini
(895) Offerre? nostro non litatur victimis
Deo cruentis, bubulove languine:
Polluta nullo corda sed contagio,
Et mens recocta veritate simplice
Illi offerenda, & casta conscientia.
JEPH. (900) Cur ergo leges victimas sacrae imperant?
SAC. Non quod bidentis caede gaudeat Deus,
Famemve caeli carnibus vitali expleat:
Sed audientes esse nos monitis jubet.
IEPH. Non nuncupata vota oportet reddere?
SAC. (905) Sed nuncupare justa tantam lex jubet.
IEPH. Illud fuisset rectius ab exordio,
Id polliceri quod probant ritus patrum:
Nunc te peracta, quod semel votum est Deo,
Lex misssa caelo nos jubet dependere.
SAC. (910) Mactare natos quae parentes lex jubet?
JEPH. Quae vota jussit nuncupata reddere.
SAC. Fasne est vovere quod nefas est reddere?
IEPH. Quinimo summum est, vota non solvere, nefas.
SAC. Quid si cremare jura vovisses patrum?
IEPH. (915) Nemo ista sanus vota nuncupaverit.
SAC. Cur? nonne sacris quod repugnet legibus?
JEPH. Sic est. SAC. Quid ergo, qui trucidat liberos?
IEPH. Non tam quid agitur interest, quam cur agas.
SAC. Parere jussis tibi videtur numinis?
JEPH. (920) Mactare natum jussit Abramum Deus.
SAC. Qui jussit, idem quoque vetuit occidere.
IEPH. Cur ergo jussit? SAC. Ut probaretur fides
Saeclis futuris. IEPH. Cur vetuit: SAC. Ofendere
Vel hinc volebat, victimâ obedientiam
(925) Magis placere. IEPH. Nempe sacro numini
Parere oportet. SAC. Scilicet. JePH. Iubet Deus
Vovere? SAC. Sane. IEPH. Er vota solvi postulat?
SAC. Sic est. JEPH. Morantes increpat, & à perfidis
Paoeas reposcit. SAC. Nihil habes hîc quo tuum
(930) Possis tueri facinus. Infandum scelus
Qui perpetrare spondet, ultro affectibus
[p. 226]
Stultis, suisque paret ille insomniis.
Proinde voci quidquid illud est, Deum
Crudelitati desine adscribere tuae:
(935) Nec qui scelestos odit, & nefarios
Ritus sacratis execratur legibus,
Scelere, quod odit, posse placari putes.
Divina vox est una, simplex veritas
Sibique constans; quod semel jussit, ratum
(940) Fixumque perstat tramite immutabili:
Nec ad sinistram dexteramvc paululum
Defectere licet. Intueri unum hunc scopum
Verum est, ab una lege consilia suae
Vitae capessere: quando ceu facem Deus
(945) Hanc esse jussit, quae per incertas vias
Errore coeco regeret instabiles gradus,
Ab hac lucerna quum procul tc sentias
Flexisse temere, nunc priusquam longius
Abducat error, in viam rursus redi.
(950) Si stulta vota credis infandis sacris pro
Posse expiari, falleris: crudelitas
Ista cumulabit, non scelus tollet tuum.
Nec falsa species decipiat animum: Deus
Ut rite sacris gaudet oblatis, ita
(955) Nefanda vota respuit: nec abstulit
Impune, quamvis concitus studio pio
Admovit ignem qui profanum altaribus.
Igitur amica monita ne sperne, & Deum
Placare dum vis, concitare desine,
(960) Non instituto qui coli gaudet tuo,
Sed sibi probacis lege, ritu, moribus.
IEP. Hos qui videntur sapere saepe plurimam,
Vulgusque supra se imperitum venditant,
Plerumque verae comperi prudentiae
(965) Minimum tenere: nemo negligentius
Ritus vetustos servat, & mysteria
Facit minoris: vulgus indocile ac rude
Voti tenax est, nescium fraudis: ratum,
Quod pollicetur numini semel, putat:
(970) Ut nil sit aliud sapere jam, me judice,
130 Quam scire velum noxiae praetendere,
Fucumque factis pessimis inducere.
Quin potius illud cogitare erat aequius,
Culpa carere, quàm videri innoxios,
(975) Aut fraudulentae cautionis tegmine
Velare mentis improbae versutias.
Pietaris ergo quisquis aemulos voler
Suos haberi liberos, ne litteris
Hos erudire studeat aequo impensius.
[p. 227]
(980) Nam literarum quo quis est peritior,
Huic est sacrorum cura negligentior.
SAC. At rursus audi (si vacat) vir optime,
Quam coeca fallat credulum ignorantia.
Errore vulgi tuetur se, nihil
(985) (Opinor) ideo peccat excusatius.
Nec istud unquam moribus regnum malis
Permittat ille maximus rerum parens,
Ut recta plebis improba consensio
In prava verrat, è bono ut faciat malum.
(990) Nec si tyrannidis blandiens palpatio
Peiora laudet, recta mutans nomina,
Efficiet ut quae visa multitudini
Honesta sunt, honesta fiant protinus.
Una est honesti forma simplex, quam neque
(995) Vel vis tyranni, vel potentum auctoritas
Adulterare porerit aut corrumpere.
Nunc quo quis est è plebe fernme indoctior,
Auctoritarem assumit arrogantius
Dijudicandi in rebus obscurissimis:
(1000) Et pertinaci, quod fere ignorantia est,
Animo tuetur dogma susceptum semel.
Nec interim aequo expendit examine, mala
An recta sint quae pertinaciter tenet:
Sed quum inter omnes maxime caecutiat,
(1005) Coecus videntes coecitatis arguit.
165 Ut cui perusta febre fervent viscera,
Amara cuncta credit, unumque autumat
Se sapere, quum desipiat unus maxime:
Sic vos tenebris pectus atris nubili,
(1010) Iis imperare quaeritis quibus aequum erat
Parere: quorum oportuit sententiam
Sequi, esse comites cogitis, & impingere
In saxa, firmam sponte pellentes ratem.
Religio vera est veraque pietas, Deum
(1015) Non instituto colere quod commentus es
Tibi ipse sacris victimas non quaslibet
Mactare, sed quas missa legum coelitus
Decreta poscunt, & patrum mores probant.
IEP. Quodcunque gestum est mente sincera, Deo
(1020) Gratum est, bonique dona semper consulit
Quaecunque corde sunt profecta simplice.
Nec numen aurum, sed animum dantis probat.
SAC. Si, recte vitiat mentis improbitas malae
Non ideo curva stultus animus corrigit.
(1025) Nam quae vocatis recta, simplicia, proba,
Sunt vanitatis plena dementissimae.
Nisi esse possit fortè quicquam vanius
[p. 228]
Quam ad veritatis lumen oculos claudere.
Dein coecitatem lapsus in spontaneam,
(1030) Titulis honestis in scelere laudem petis,
Rerumque tollis omnium discrimina,
Dum iniqua justa, foeda honesta mobilis
Pendere vulgi statuis ex sententia.
Quod si potestas tanta sit sententiis
(1035) Stultorum, ut aequa iniqua faciant protinus,
Ut sint profana sacra, jus injuria:
Cur non & illud arbitremur posse eos,
Ignes in undas, undam in ignes vertere,
Mutare lignis saxa, vitam mortuis
(1040) Revocare? motus temporum sistant citos,
Et sempiternas transferant rerum vices.
Quod si arbitraris haec supra mortalium
Vires, & uni conditori obnoxia,
Quas ille leges prodidit semel, puta
(1045) Aeque perennes ac ratas, aut amplius,
Nec ullum in illas esse jus mortalibus.
Nec qui supremus imminet mundo dies,
Edicta rumpet illius: coelum & solum,
Et aëra, & aquas solvet ignis ultimus:
(1050) De lege vero quae data est divinitus,
Non carpet apicem temporis longinquitas.
IEPH. Vos ista per me si libet sectamini,
Quos juvat haberi antistites prudentiae:
Ego veritatem malo stultam & simplicem,
(1055) Quam splendidam fuco impiam sapientiam.


CHORUS.


    O Isacidas matrona inter
Rarum exemplum sortis amicae,
Quum subito te fortuna atrox
Exitio submersit, & illum
(1060) Prope tangentem sidera fastum
Obruit, atrae & more procellae
Luctu gaudia vertit acerbo.
Heu nunquam homini sat compertum
Quid petat aut quid vitet in horas!
(1065) Quis tibi nuper non invidit
Dux fortissime? cui prope supra
Votum acciderant prospera cuncta:
Clari generis splendor, casti
Thalami, soboles digna parente,
(1070) Partaque valida gloria dextra:
Qui nunc subitae mole ruinae
Obrutus, ipsis es miserandus
Hostibus, ac tua vota retractans
[p. 229]
Imples miseris astra querelis.
(1075) Nempe erroris nebula, & tetris
Ignorantia septa tenebris,
Sic humanas sepelit mentes.
Nec perspicuis animi quisquam
Oculis radios cernere potis est
(1080) Veri simplicis, aut virtutis
Nudae rectum insistere callem:
Sed veluti sub luce maligna
Per secretos nemorum anfractus
Lubricus error mille viarum
(1085) Dubio occursu ludit euntes,
Inrer varios semita flexus
Nulla placet, neque displicet ulla:
Sic iter homines praeter propter
Dubia incerti mente vagamur.
(1090) Hic venalem funere laurum
Otii impatiens dum sibi quaerit,
Luctu alieno dura per arma
Redimit vanae murmura famae.
Captatores alius captans
(1095) Dulci steriles pignore lectos
Multa pensat plebe clientum.
Atque intenta fraude vicissim
Corvos ludere gaudet hiantes.
Cunarum alter murmura blanda
(1100) Tenero & balbas ore querelas
Non mutaverit opibus Croesi,
Aut quas divite lucidus unda
Rutilas Hermas volvit arenas.
Verum nemo tam sapienter
(1105) Vitam instituit, consilium ut non
Damnet decies ipse suum una
Forsitan hora.
Atque en prodit squalida luctu
Miseram comitans nata parentem:
(1110) Quam dissimiles, proh dolor, illis
Quae conspicuae nuper cunctis
Laetaeque novi laude triomphi,
Pene attigerant vertice olympum,
Nuper ad invidiam usque beatae,
(1115) Nunc exemplum nobile sortis
Variae. sic Deus humana rotat,
Instar volucris pulveris acti
Turbine celeri mobilis aurae:
Aut hybernae more procellae,
(1120) Quae violenti flamine Cauri
Obruit altos grandine montes,
[p. 230]
Mox ubi roseo fulsit ab ortu
Fax perspicui pura diei,
Late albentes fusa per agros
(1125) Vix conspecto sole liquescit.



STORGE. IEPHTHES. IPHIS.

STOR. O spes inanes, festa nuptialia
Tibi parabam nata, lucem cernere
Illam expetebam, sorte quum te prospera
Auctam viderem liberis, & conjuge
(1130) Claro beatam: te senectutis meae.
Fore pollicebar columen ac solatium:
De te augurabar falsa frustra insomnia.
Nunc me insolenti saeviens ludibrio
Sortis furentis impotеns immanitas.
(1135) Felicitatis de supremo culmine
Dejecit, uno cuncta vertens impetu.
O ter beatos, liberis quos hosticus
Orbavit ensis, pestilens aut aëris
Lues, famesve: scelere quorum lacrymae
(1140) Carent, doloremque imputare aliis queunt:
At hic in uno scelere sexcenta scelera
Fortuna miscet; liberorum carnifex
Parens, scelesta sacra, ritu barbaro
Ara cruentae victimis nefariis.
(1145) Si sancta sancte sacra tantum numini
Credis probari, colle morem barbarum:
Crudelitate sin propitius sit Deus,
Et me trucida victimam cum filia.
IEPH. Acerbitatis plus satis complectitur
(1150) Sors nostra per se, nihil ut accedat mali.
Quamobrem omitte meque teque incendere
Nil profuturis luctui convitiis.
Nam saeva quamvis sit calamitas omnium,
Sors nostra molto caeteris est saevior.
(1155) Conjuncta vestris innocentia est malis
Et labe sceleris miseria infelix caret.
Ego nec scelestus esse queo ni sim miser,
Nec calamitosus sceleris expers degere:
Solusque cogor facere facinus & pati.
(1160) ST. Nempe ipse tete sponte cogis & volens,
IEPH. Utinam ista nostri vota sint arbitrii,
Promissa nec sit abnegare nefarium.
ST. Scelesta vota grata non sunt numini.
IEPH. Fuisse grata testis est victoria.
(1165) ST. Quid? polliceri quod tuum non est potes?
IEPH. Mea nata non est? ST. est: sed etiam ut sit Mea
Commune pignus quum fit, uni cur patri
[p. 231]
Mactare, vitam mihi tueri non licet?
Quod si liceret liberos addicere
(1170) Parentis alterius libidini, & impio
Dirimere amoris vinculum divortio,
Plus juris matri parte cederet sua:
Matri, salutis quae sit auctor, quae patri
Iam sponte natam perdituro subtrahit.
(1175) Quid? nuptiales si pararentur faces,
Virumque legeret filiae suae pater,
Non hîc parentis utriusque arbitrium
Commune pariter liberis incumberet?
At haec societas impotens, & arrogans
(1180) Est conjugalis copulae consortium,
Servare matri non licere, perdere
Licere patri, si modo quis perdidit
Hanc quam trucidat, cujus astans funeri
Immanitatis gloriatur ambitu:
(1185) Qui claustra dum revellit animae, dum latas
Mucrone saevo referat, & vitalibus
Haurit morantem sub profundis spiritum,
Cupit videri, non eget solatio.
Famam aucupatur liberorum è sanguine, &
(1190) Compensat aura sanctimoniae scelus,
Seseque jactat laude patricidii.
Tu, si parentis exuisti in liberos
Mentem, furenti percitus vecordia,
Permitte saltem matris indulgentiae
(1105) Amare, non amare quod summum est scelus
Servare, summum quod nefas est perdere:
Quod prodidisse sponte, parricidio
Est gravius omni: quod trucidare propria
Manu, ferarum immanius truculentia est.
(1200) Si dividendum pignus esset mutui
Amoris, aequa lege non divisimus:
Ut tu uti, abuti morte, vita filiae
Possis, redundent ad genitricem modo
Luctus, dolores, lacrymae, suspiria.
(1205) O rupe dura durior, vel robore
Prognate crudo, cotibus vel asperis
Inter ferarum lustra, nec generis tenens
Nostri nec ulla sanguinis vestigia!
Num flente nata, lacrymante conjuge,
(1210) Moestis propinquis, liberorum carnifex
Ullum doloris indicem gemitum dedit?
Quin ad paternos nata procidis pedes?
Oratione si quid aut lacrymis potes,
Cor flecte durum, frange mentem ferream.
(1215) IPH. Miserere genitor, te per hanc rogo manum
[p. 232]
Voti potentem, compotem victoriae:
Per si quid unquam merita sum de te bene:
Si quando parvis comprimens te brachiis,
Onus pependi dulce de collo tuo:
(1220) Per siquid ex me tibi voluptatis fuit,
Depone mentem liberos erga trucem,
Er diritatis hujus obliviscere:
Aut si quid in te ex parte peccatum est mea,
Profer. quod instar cunque levius perferam
(1225) Si luere paenas jure me cognovero.
Quid ora vertis? misera quod feci nefas
Cur esse patri debeam execrabilis,
Ut contueri non queat vultus meos?
IEPH. Nil nata per te perpetrarum est: hoc meum
(1230) Nefas: meum istud est scelus totum: meae
Immerita poenas pendis imprudentiae.
Ego teque, meque, misera, perdidi miser
Votis nefandis. quod utinam prudentior
Verbis fuissem, aut praelio infelicior!
(1235) Et morte honesta tot virorum fortium
Inter catervas caesus hostili manu
Praeoccupassem miseriae portum meae:
Ingrata nunc me vita mihi superstitem
Luctus, reservat, semper ut videam novos.
(1240) Tibi per nefanda sacra juro, quae Deo
Renuente vovi, per mali cumulum mei,
Et luctuosam memoriam cladis tuae;
Si morte redimi mors vicaria queat,
Vitam libenter filia tibi impenderem.
(1245) Ecquid beatus videor esse vos supra?
IPH. Aeque atque nos, aut amplius etiam miser.
STO. Apud parentem quando levis auctoritas
Est hujus, unum conjugem conjunx rogo,
Atque id supremum, me mori pariter jube.
(1250) Mortem imputare, si me amas, potes mihi:
Sin oderis, tibi; doloribus exime
Me morte, teque libera molestiis.
IEPH. Patratur una caede, sceleris plus satis.
STO. O sanctitas, ô fas, & innocentia!
(1255) Peccare metuit immolator filiae.
IPH. Omitte mater lacrymas charissima.
Omitte questus, jurgia, & convicia.
Et tu pater, quae pectus anxiom premit,
Depone curam: nec meam propter necem
(1260) Ultro citroque verba commutaveris.
Quod non volentem dura te necessitas
Isthuc coëgit, multa mihi faciunt fidem:
Moestitia praesens, pristina indulgentia,
[p. 233]
Et nullius mens criminis mihi conscia,
(1265) Cur commereri debeam mortem à patre.
Quapropter istud quicquid est, necessitas
Quod cogit, ultro non recuso perpeti.
Et quam parenti patriaeque debeo
Animam, libenter reddo: & illud ultimum,
(1270) Nil postulatura genitrix posthac, rogo,
Ne quid patri causa mea succenseas,
Neu sis molesta. mortuis siquis super
Sensus sepultis est eorum quae gerunt
Vivi, futarum crede manibus meis
(1275) Ut siquid aliud, id quidem gratissimum,
Si vos beatos prospereque degere
Sim certa vitam, nec parentes ad meos,
Officia vitae mutua quibus debeo
Reddere vicissim, & educandi solvere
(1280) Precium, senectae infirmitatem sustinens,
Ex me redundet luctus atque acerbitas.
STO. Utinam, precari si piè & sanctè id licet,
Dominetur Ammon, pristinum ferat jugum
Iudaea: quamvis serva, certe viveres,
(1285) Aut morte saltem non nefanda occumberes.
Saevisset in nos levius insolentia
Hostis furentis quam patris victoria.
Novaque faci sed miserrima vice,
Servire votum est, & calamitas vincere
(1290) O semper in nos vel favens etiamnum atrox
Fortana, quantis gaudii usuram brevem
Luctus acerbi foenerasti lacrymis?
IPH. Quin potius illi justa supplicia luant:
Nos, si necesse est, immerentes sanguine
(1295) Aras piemus, totque caedes hostium
Pensemus una sponte gratique hostia.
IEP. Heu nata, nunc intelligo demum miser
Quam foeda, saeva, dira designaverim,
Qui prole tali temere me orbaverim:
(1300) Sed ipse de me sponte poenas exigam.
Te namque iniquum est dare meae dementiae
Poenas, puellam innoxiam, superstite
Auctore luctus, ipse stultitiae meae
Supplicia pendam: nec mihi exprobrabitur
(1305) Ab invida vicinia, quod ultima
Sub spatia vitae parricida filiae
Mihi peperci, liberumque sanguine
Vili redemi turpis auram gloriae.
At tu beata hac caritate in patriam
(1310) Patremque vive, cujus aetas dignior
Superesse: quamque gratiam nequit parens,
[p. 234]
Persolvat ille, solus aequa qui potest
Pro dignitate huic indoli rependere.
IPH. O mitte genitor has moras innectere,
(1315) Meumque dictis mollibus frangere animum.
Nec fas, nec aequum te mea fungi vice.
Me vota poscunt: itaque tibi animam libens
Hanc reddo patri, reddo patriae meae,
Nec ulla Iephthae me redarguet dies
(1320) Non stirpe dignam. tolle, age, abduci jube.
Devota morti, & consecrata victima
Projeci amorem lucis. omnis est mora
Molesta: mater jam vale carissima,
Et vos penates patrii, in quibus dies
(1325) Laetos peregi, spes ad amplas molliter
Educta, claris destinata nuptiis,
O fata, fata, & morte defuncti patres:
Accipite placide destinatos patriae
Manes saluti: tuque lux novissima
(1330) Hodierna nostris haurienda oculis, vale.


CHORUS.

        Laus foeminei famaque sexus,
Et generosae gloria stirpis,
Animi nimium virgo virilis,
Licet injuria tibi fatorum
(1335) Utiliores abscidit annos,
Licet immanis feritas Parcae
Teneri florem carpserit aevi,
Quod tibi vitae sors detraxit,
Fama adjiciet posthuma laudi:
(1340) Et qua primis Phoebus ab Indis
Rutilae tollit lumina flammae,
Te posteritas sera loquetur.
Te, qui primi flumina Nili
Bibit, & curru qui Sarmatico
(1345) Solidum non timet ire per Istrum,
Concinet olim,
Non formidine mortis inerti
Pavidam, patriae donasse alacrem
Natura tibi quos dedit annos.
(1350) Nostris longum tu dolor & honor
Virginibus, tibi thalami expertes
Moesto ululatu flebile carmen
Per redeuntes recinent annos.
At vos, vestri dedecus aevi,
(1355) Animam patriae reddere segnes,
Vos aeternis tenebrarum umbris
Teget oblivio longa sepultos,
[p. 235]
Et generis pudor, & telluris
Pondus inutile, quos & praesens
(1360) Spernit, & altera nesciet aetas.


STORGE. NUNTIUS.
STOR. Heu misera, an omnis spes salutis occidit?
Effare. NUNT. Res ut inter adversas quidem
Non pessime agitur. STO. Si quid accidit boni,
Ea blandientis sortis est crudelitas:
(1365) Venena dulci melle terra temperat.
Quapropter ede quicquid occultas mali.
Usus dolendi longaque experientia
lnduxit animo callum; ut amplius mihi
Nocere posset, nil reliquit sors sibi.
(1370) Parata certa est sed misera securitas.
NUN. Ut gesta res est ergo paucis accipe:
Quum staret aras ante tristis victima
Iam destinata virgo, purpureum decus
Per alba fudit ora virgineus pudor,
(1375) Coetus viriles intuerier insolens,
Ut si quis Indum purpura violet ebur,
Rosasve niveis misceat cum lilias.
Sed se per ora cum pudore fuderat
Perspicua certae juncta vis fiduciae,
(1380) Interque flentes sola fletibus carens,
Vultu remisso constitit firma, ac sui
Secura fati. quas tenebat lacrymas
Propinqua morti virgo, populus non tenet.
Alium parentis beneficium recens movet,
(1385) Et servitutis patriae exemptum jugum,
Et solitudo familiae clarissimae
Alius acerbam sortis ingemuit vicem,
Longoque luctu breve redemptum gaudium,
Raroque stabilem rebus in laetis fidem.
(1390) Florem juventae deflet ille, & siderum
Similes ocellos, aemulamque auro comam,
Supraque sexum pectoris constantiam.
Et forte solito gratiorem afflaverat
Natura honorem, ceu supremo munere
(1395) Dignata funus nobilis viraginis.
Ut jam ruentis aequor in Tartessium
Phoebi recedens esse gratior solet
Splendor, rosaeque vere supremo halitus
Colorque cupidos detinet oculos magis:
(1400) Sic virgo fati stans supremo in limine,
Parata morti, nec recusans molliter,
Turpive torpens exitus formidine,
[p. 236]
Commorat omnes, versaque in se lumina
Vulgi stupentis traxerat miraculo,
(1405) Et triste cunctis attulit silentium.
STO. Narrare porro perge facinoris modum,
Neu parce matris auribus. nihil potes
Afferre triste, ut tristiora non sibi
Proponat animus. cuncta jam praecepta sunt.
NUN. (1410) Animi virilis tum puella lumina
Ad clara tollens astra, concipit preces
Ex ore casto, voce non fracta malis:
Aeterne rerum genitor, atque hominum parens,
Tandem propitius gentis errori tuae
(1415) Ignosce, & istam victimam lenis cape.
Quod si furoris exigis piaculum,
Quaecunque nostra contumax superbia
Supplicia meruit, te parentem deserens,
Utinam luatur hoc cruore! saepius
(1420) Utinam liceret sanguinem profundere, &
Hîc si parentum & civium sita est salus,
In me furoris impetum ac irae tuae
Per mille mortes saepius deflectere.
At tu sacerdos quid metuis? (etenim metu
(1425) Gelido tremebat) ades, & hanc luce exime
Animam morantem solve corporis obicem:
Populum, parentem, meque voto libera.
Ut haec loquuta est, ille jam dudum parens
Visus cruentus, saeviorque tigride,
(1430) Oculos amictu lacrymis madens tegit,
Seseque damnans votaque temeraria.
Fletu sacerdos obrutus vix solvere
Animae meatus potuit, & moesto diu
Taciturna turba torpuit silentio.
(1435) Ut vocis autem pervilique patuit iter,
Non ilIe gemitus, esse nec qualis solet
Fremitus doloris, atque lamentatio,
Sed concionis gratulantis murmure
Confusa turba, teque praedicantium
(1440) Adversa sortis inter asprae vulnera,
Et blandientis laeta dona, foeminam
Unam beatam maxime & miserrimam.
Nam plaga quamvis alte ad ossa sederit,
Magni doloris, magnum habes solatium.
STO. (1445) Solamen ipso luctuosius malo,
Quod leniendo exasperat malum vetus,
Luctusque acerbi memoriam semper novans,
Reducta cogit vulnera recrudescere.
Quo fortiore nata tulit animo necem.
(1450) Hoc angit animum tristior meum dolor.
FINIS.
Continue
[p. 494]

EURIPIDIS

POETAE TRAGICI

MEDEA.

GEORGIO BUCHANANO
SCOTO INTERPRETE.



[p. 495]

Ad Illustrissimum Principem

IOANNEM à LUCEMBURGO,

IVERIACI ABBATEM

GEORGII BUCHANANI
PRAEFATIO.

NON, dubito plerosque futuros, Princeps clarissime, qui statim ubi haec in manus sumpserint, meam admirentur impudentiam, vel potius temeritatem, quod in tanto bonorum ingeniorum proventu, id ego potissimum sim ausus aggredi, quod aliorum vel pudor refugerat, vel reformidarat audacia, atque Euripidi verrendo manum admoliri non pertimuerim: praesertim quum non ignorarem hanc à plerisque rem prius tentatam, uni Erasmo ita successisse, ut juxta ab incepto me deterrere debuerit illorum casus, atque hujus felicitas: qui praeterquam quod ad eam rem venerat tot bo- [p. 496] narum artium praesidio instructus, etiam siqua erat in hac parte novitatis gratia, eam praeoccupaverat. Accedit & illud, quod praeter summam in choris obscuritatem (quae huic scriptori adeo familiaris est ut eam de industria sectatus esse videatur) haec ipsa quondam fabula ab Ennio prius versa fuerat, cujus non pauci versus adhuc in veterum commentariis passim leguntur: quorum comparatio his nostris, alioqui obscuris, plurimum sua luce officere posset. Ego vero, tantum abest ui his à scribendo rebus fuerim deterritus, ut in utriusque fortuna qualemcunque eventum non mediocre praesidium hinc fore jam animo praeceperim, atque mihi ipse quodammodo spoponderim. Nam tametsi plausum à studiosorum theatro haec fabula non accipiat: si utcunque tamen steterit, nec ignominiose explodatur, nunquam aeque moleste feram, Ennii atque Erasmi autoritate mihi tenebras offundi, quam me post tam praclara nomina qualemcunque saltem locum tenuise. Hoc vero quicquid est opera, nos tibi, Princeps clarissime, potissimum censuimus dicandum, non modo ut grati saltem animi professione tuam erga me summam testarer humanitatem, aut à vestra familiae nobilissimae splendore [p. 497] contra calumniantium invidiam praesidium mihi peterem, sed ut meliori spe reliquorum doctorum suffragiis me committerem, si tui judicii praerogativa subnixus essem, qui quum in omni disciplinarum genere principatum teneas, ac in hoc poëticae studio singulari quadam felicitate verseris, soles tamen (ut inquit ille) meas esse aliquid putare nugas.


ARGUMENTUM.

IAson Medea comite Corinthum profectus cum Glauca Creontis Corinthiorum regis filia nuptias paciscitur. Medea vero indicto à Creonte exilio, unius diei moram exorat. Idque beneficium ut remuneraretur, dono per filios ad Glaucam mittit vestem & coronam auream, quibus illa induta extinguitur: Creon quoque filiae adhaerens perit. Medea quum suos interfecisset liberos, currum quem à Sole acceperat, alatis draconibus junctum conscendit, atque Athenas profugit. Ibique Aegeo Pandionis filio nubit. Pherecydes autem & Simonides aiunt, Iasonem à Medea recoctum, juvenem denuo factum. De patre vero ejus Aesone, is qui de Argonautarum reditu scripsit, ita inquit,

        Atque iterum blanda fecit revitere juventa,
        Aesona, subtili distringens arte senectam,
        Plurima quum labris coxisset pharmaca in aureis.

Aeschylus in fabula quae Nutrices Bacchi inscribitur, ait Bacchi nutrices earumquc viros, juvenes ab ea denuo factos. Staphylus autem inquit [p. 498] Iasonem quodammodo à Medea peremptum. Nam quum ejus suasa sub Argus puppe obdormiret, navisque jamjam vetustate solveretur, ruina puppis oppressus periit.


Aliter per Aristophanem Grammaticum.

    Medea odio adversus Iasonem concepto propter nuptias, Glaucae Creonus filiae, Glaucam Creonta, ac suos etiam liberos interemit: relictoque Iasone, Aegeo nupsit. Fabula Corinthi fingitur agi. Chorus è mulieribus Corinthiis. Docuit eam Pythodoro praetore circiter octogesimam septimam Olympiadem.


PERSONAE.

NUTRIX Medeae.
PAEDAGOGUS.
MEDEA.
CHORUS mulierum Corinthiarum.
CREON, Rex.
IASON.
AEGEUS, Rex Atheniensium.
NUNTIUS.
FILII Medeae.
Continue
[p. 499]

EURIPIDIS POETAE
TRAGICI MEDEA,

Georgio Buchanano Scoto interprete.

NUTRIX.
UTinam Pelasgis littus Argo ad Colchicum,
Non transvolasset Cyaneas Symplegadas:
Nec strata saltu pinus olim Pelio
Cecidisset: acta nec virorum fortium
(5) Dextris, tulisset arietis spolium aurei
Pelia imperante: non hera excelsam mea
Medea Iolcon appulisset, Iasonis
Amore saevo pectus aegrum saucia:
Autor puellis nec trucidandi patrem
(10) Peliam, Corinthi degeret cum liberis,
Viroque, gentis cujus exul incolit
Solum, favorem demereri sedula,
Et ipsa ubique morem Iasoni gerens:
Felicitatem quam supremam existimo,
(15) Concors marito mulier ubi degit suo.
Nunc odia fervent, dissident charissimi
Nuper, suorum liberorum proditor
Heraeque Iason, nuptiis regalibus
Fruitur, tyranni filiam Corinthi
(20) Creontis arcto conjugem amplexu fovens,
At misera miseris habita ludibrio modis
Medea, pactam clamat infelix fidem:
Pignusque fidei dexteram invocat datae:
Testesque pacti conscios facit deos,
(25) Non ita merenti quam rependat gratiam
Fallax, lason: inedia se macerans
Iacet. doloris magnitudine obruta,
Flumine perenni lacrymarum liquitur.
Ex quo mariti sensit in se injuriam,
(30) Immota vultus, moesta terrae lumina
Figit: procellae similis, aut scopulo, abnuit
Surdis amicorum auribus solamina:
Nisi quod subinde colla flectens candida,
Secreta secum expostulat, deflens patrem,
(35) Patriam, penates patrios quos prodidit,
Virum sequuta, cui modo con temnitur.
[p. 500]
At misera tandem jam suis didicit malis
Quam sit paternum suave non linquere solum,
Infensa naros odit, aspectu frui
(40) Non gaudet. illud vereor ut ne quid novi
Excogitet. NAM quum patitur injuriam
Elatus animus haud facile sibi temperat.
Hanc novi ego probe: trepidaque exanimor metu
Ne ferrum acutum condat in praecordia,
(45) Ingressa furtim tectum ubi torus sternitur:
Aut ne maritum perimat ac sponsam simul.
Dein majus ipsa subeat infortunium.
Metuenda sane est, nec facile victoriam
Refert, in illam siquis odia exerceat.
(50) At cursu omisso jam reversi liberi,
Non mente volvunt matris infaustae mala.
PUERILIS animus gravibus haud curis patet.
PAED. Antiquum herilis familiae peculium
Quid sola stabas conquerens propter fores?
(55) Abs te relinqui sola, Medea ut feret?
NUT. Senex minister liberorum Iasonis,
MANCIPIA frugi, siquid evenerit heris,
Aeque dolere suo decet ut incommodo.
Vis me doloris eo redegit, ut solo
(60) Coeloque cogar evomere dominae mala.
PAED. Quid? misera nondum luctui statuit modum?
NUT. A fine tantum luctus, ô bone vir, abest,
Ut haec doloris sola sint primordia.
PAED. O stulta (siquidem sic decet de heris loqui)
(65) Ut nil malorum comperit recentium!
NUT. Quid istud est? ne pigeat effari senex.
PAED. Nil. extulisse me priora poenitet.
NUT. Amabo, me conservus haud celaveris,
Nam ti necesse est, spondeo silentium.
PAED. (70) Sacras ad undas abeo Pyrenes, ubi
Sedere soliti sunt ad aleam senes.
Colloquia dum clam capto secreta, audio
Exigere pueros, ut Corintho cogitet
Cum matre, regni sceptra qui hîc tenet Creon:
(75) Verusne rumor hic sit, haud certo scio.
Falsum esse mallem: ac falsus ut sit comprecor.
NUT. Et haec Iason liberis fieri sinet,
Iratus etsi dissidet cum conjuge.
PAED. Affinitati vetus amor cedit novae:
(80) Nec huic amicus perstat ille familiae.
NUT. Perimus igitur, si malum accedit malo
Novum vetulto, donec cxhaustum hoc erit.
PAED. At tu quiesce, & comprime haec silentio.
Nam tempus haud dum est, hoc herae ut fiat palam.
[p. 501]
NUT. (85) Audite pueri, qualis in vos sit parens.
Perire nolim, dominus est enim meus:
Verum erga amicos perfidus deprenditur.
PAED. Publica querela est ista, jamdudum ipsa scis
SIBI malle cunctos esse bene quam proximo:
(90) Hunc jure, at alium commodo adductum suo.
Si charitati liberum sponsam pater
Praefert Iason, nil facit certe novi.
NUT. Intro ite pueri, cuncta succedent bene.
At tu seorsum hos contine quantum potes,
(95) Néve ad parentem propius accedere sinas.
Ira frementem nuper, oculis flammeis
Vidi minantem nescio quid istis: neque
Imponet ira frena, donec quempiam
Feriat. in hostes potius utinam hunc impetum
(100) Fortuna, amicis incolumibus, transferat.
MED. Infelix ego, miseris curis
Confecta, hei mihi quomodo perii!
NUT. Hoc, hoc ipsum est, chari pueri,
Aetuat ira animus genitricis.
(105) Turget bilis, properare cito,
Tecta subite:
Néve accedite limina propius,
Néve adieritis, sed vitate
Animumque ferum, ac triste ingenium
(110) Mentis praecipitis. jamjam ite,
Intro abscedite celeri passu.
Nam luctus dubio procul olim -
Nubes surgens subito ardebit
Majore furore: ac patrabit
(115) Aliquid mentis vis infrenis,
Et serie stimulata malorum.
MED. Heu, heu, toleravi misera, tole-
ravi mala magnis deflenda
Luctibus. O nati scelerati
(120) Vos male perdat miseranda parens
Cum patre, ac tota domus pereat.
NUT. Me miseram, cur natos patris
Peccato adscribis? cur illos
Odisti? hei mihi pueri misere
(125) Metuo ne quid secus eveniat.
GRAVIS et regum fastus, & ira
Nimium memoris, qui dare leges
Sunt soliti aliis, lege soluti
Ipsi. judice me libertas
(130) Par, & vitae aequatio praestat,
Seque assuescere legibus aequis.
Si non regifico splendore, at
[p. 502]
Tuto consenuisse licebit.
Nam popularius aequi juris
(135) Primum est nomen, & experiundo &
Usu longe praestabilius.
AT sublima nunquam stabili
Perstant homini fixa pede diu, ac
Si quando sors laeva intonuit,
(140) Hoc ex fonte innumerae luctus
Undae in splendida tecta redundant.
CHO. Vocem audivi, audivi planctum
Miserae Cholchidos, animi nondum
Aeltus composuit. fare age anus,
(145) In vestibulo stans audivi
Intra atria clamorem. haud laetor
Vestrae, mulier, luctu domus,
Ac mihi minime grata geruntur.
NUT. Domus heu periit.
(150) Deserta omnia, detinet illum
Aula tyranni, ac contabescit
Luctu in thalamis hera, amicorum
Nulla mollita animum hortatu.
MED. Heu, heu, ruat in caput hoc miserum
(155) Fulmen ab aethere. quis mibi superest
Dehinc vitae usus, vivere ut optem?
Eheu longis tristem curis
Parcae miseram abrumpite vitam.
CHO. Audisti ô Iupiter, ô tellus,
(160) O lux, qua vocem misera edat
Mulier? quod tandem immoderatum
Thalami desideriam cogit,
Stulta, accelerare horam fati?
Istud ne expete. quod si conjux
(165) Connubio tuus alio fruitur,
Id ne improperes illi crimen.
Hanc tibi judex Iuppiter aequus
Dirimet litem. ne te afflictes
Socium lugendo tori.
MED. (170) O magna Themi atque Artemi sancta,
Cernitis impus in me conjux
Quale patrant facinus, sancto
Mihi jurejurando adstrictus?
Quem cum sponsa utinam simul ipsis
(175) Aedibus oppressos conspiciam,
Qui immeritam laetere priores.
O pater, ô patria à me inhoneste
Germano deserta perempto.
NUT. Quos vocet audis, quos imploret?
(180) Themin augustam, cum Iove praeses
[p. 503]
Qui creditur esse sacramenti
Nec cohibere hera poterit facile
Pectoris aestus.
CHO. Qui fiet prodeat ut coram?
(185) Auribus ut sermonis nostri
Vocem hauriat, ut, si pote fieri,
Acres animi leniat iras,
Ac violentum ingenium ponat?
NUT. Haud quaquam sedulitas nostra
(190) Deerit amicis.
CHO. At abi mea tu, dominamque foras
Educ atque alloquere. heus propera,
Ne designet quicquam asperius
Hos adversum, quos habet intus:
(195) Gliscit enim vis laeva doloris.
NUT. Effecta haec dabo. Sed metuo ut here
Persuadere queam; ista labori
Gratia vestro à me referetur:
Etsi foetae more leaenae
(200) Luminis acies flammea servis
Triste minetur, siquis propius
Ut compellet, tentet adire.
NIL peccarit, veterum laeva ac
Praepostera qui vocet ingenia,
(205) Qui cantus ad sacra deorum,
Ad convivia festasque epulas
Instituêre, illecebras gratas
Auribus: at suaviloquum carmen
Nemo invenit quo sedaret
(210) Tristes animi curas, unde
Mortes plurimaque mala erumpunt
Eversura domos: verum istis
Cantu medicari utilius erat.
Ad lautas epulas quid frustra
(215) Ilia tendunt, copia ubi dapis
Praesente animuin laetitia explet?
CHO. Moesti luctus gemitus nostras
Perculit aures, clamat misera
Illa, quam dolor edere cogit,
(220) Voce, malum compellans sponsum
Veteris desertorem thalami.
Laesa Themin love natam implorat,
Arbitram jurisjurandi,
Quae illexit miseram ad solum Achivum
(225) Per mare laevum, scythiae adversum,
Per ponti immensi spumantes
Cano sale fauces angustas.
MED. Egressa tecto sum, Corinthia nurus,
[p. 504]
De me querendi ne sit ulli occasio.
(230) Plerosque novi, quod seorsim degerent,
Habitos superbos: hos frequens praesentia
Fecit molestos: alius ingressus viam
Vitae quietae, ignaviae subit notam:
Quia judicandi certa veritas abest
(235) Oculis ab hominum, qui priusquam pectoris
Norint recessus intimos, visos modo
Odere, nullis provocati injuriis,
Ergo urbis hospes moribus se accommodet.
Nec laudo civem, contumax qui civibus,
(240) Asperque agresti degit insolentia.
Ac enim inopinum hoc quod mihi evenit malum,
Vitam abstulit vivae, pereo. vitae exui
Iamdudum amorem, amore mortis percita.
In quo reposita cuncta habebam, pessimus
(245) Planc virorum me reliquit vir meus.
NIHIL miserius foeminis, terra, omnium
Quaecunque vivunt menteque vigent, edidit.
Primum necesse est opibus immensis virum
Emere, suique accipere dominum corporis.
(250) Accedit aliud huic malo gravius malum,
In quo periclum maximum, frugi vir, an
Nequam: mulieri repudium infame est, neque
Sponsae maritum jus recusandi est suum.
In jura moresque venientem opus est novos
(255) Plane ariolari: quippe quae haud didicit domi
Quali marito serviendum sibi foret.
Et ista recte cuncta quum curaveris,
Si degat una sponte vir patiens jugi,
Beata vita est: sin secus, praestat mori.
(260) Domesticorum siquis offendat virum,
Foras profectus sedat aegritudinem,
Charis amicis junctus aut aequalibus:
At nos necesse est unius ab arbitrio
Pendêre, in unumque intueri: & interim
(265) Vitam periclis nos carentem degere
Domi asseverant ferre sese lanceam,
Errore ducti. nam ter in acie prius
Armata certem, liberos quam edam semel.
Sed non utrasque haec spectat aeque oratio:
(270) Haec namque patria tibi, hîc penates patrii,
Praesidia vitae, grata conversatio
Inter sodales. contra inops ego, patria
Extorris, aspra laesa contumelia,
A conjuge solo advecta praeda barbaro.
(275) Non hîc propinquus, mater, ait germanus est,
Ad quos malorum afflicta tempestatibus
[p. 505
] Me veluti portum recipere in tutum queam,
Tantisper igitur impetrare abs te velim,
Dum mihi facultas aliqua ratione suppetet,
(280) Qua de marito caperere supplicium queam,
Ob quae patravit immerenii, & plectere
Illi locatam cum parente filiam.
Sis tacita. PLENA mulier alioqui metus,
Infirma ferrum contueri haud sustinet:
(285) At in torum si quispiam peccaverit,
Nullum cruoris pectus est sitientius.
CHO. Id fiet. etenim jure poenas expetis
Medea, sortem nec dolere te tuam
Miror. Creonta sed video regem gradum
(290) Ferre huc, novorum consiliorum nuntiem.
CRE. Te, torva, vultu retrico, iratam viro,
Medea, monui, regno ut extorris meo
Comitata geminis hinc abires liberis.
Vetui morari. quando decreti arbiter
(295) Istius ego sum, non revertar hinc prius
Domum, exulem quam finibus protrusero.
MED. Hei pereo penitus undecunque miserrima.
Omnes rudentes explicant hostes mei
Mali nec usquam commodus datur exitus.
(300) Afflicta quanvis pessime, id quaeram tamen,
Quae causa regno me exigere cogit, Creon?
CRE. Te metuo (quorsum falsa opus praetendere?)
Letale gnatae ne exitium struas meae.
Causae timorem fuggerunt hunc plurimae.
(305) Sagax es, artes gnara longe pessimas,
Graviterque taedis orba fers divortium.
Er nunc minari fama te refert malum
Sponsoque Sponsaeque, & novae nuptae patri.
At id prius quam fiat, antevortere
(310) Volo cavendo, praestat autem odium tuum
Nunc ferre, sera quam, peracto facinore,
Hanc lenitatem luere poenitentia.
MED. Non fama primum nunc nocet Creon mihi
Miserae, sed ante damna non semel dedit.
(315) QUICUNQUE vera praeditus prudentia est,
Ne disciplinis liberos impensius
Erudiat aequo, nec sapere doceat nimis.
Nam pigra praeter quae sequuntur otia,
Obliquus urget livor illos civium.
(320) Apud imperitos scita si sophiae nova
Promas, ineptum rentur atque inutilem.
Atsi putere denuo praecellere
Hos qui sophorum autoritatem vendicant,
Eris molestus, idquc adeo mihi evenit,
[p. 506]
(325) Perita quum sim, hos arit invidentia:
His otiosa dicora illis displicet
Diversa vitae ratio: nec desunt quibus
Obesse videar mediocri hac sapientia.
Tu quoque vereris ne quid in te perpetrem.
(330) Non hic mearum, ne time, rerum est status,
Reges ut à me metuere deceat, Creon.
At tu quid in me perpetrasti iniquius?
Natam elocasti cui tibi labitum est viro:
At ego maritum prosequor odio meum.
(335) Nec temere opinor ista gessisti: neque
Rebus secundis invideo: quin nuptias
Facite, beati vivite: latebras fugae
Permitte tantum hîc. laesa licet, injurias
Mussabo: discam cedere melioribus.
CRE. (340) Speciosa sunt haec, blandaque auribus, tamen
Vereor repostum ne coquas animo malum.
Atque adeo tanto credo quam pridem minus.
PRAECIPITIS irae mulierem aut etiam virum
Vites facilius quam modestum atque tacitum.
(345) Desine morandi fando causas nectere,
Abi: statutum est ita: nec ars ulla faciat
Isthic ut habites me perosa hostiliter.
MED. Per genua quaeso perque desponsam recens.
CRE. Ah, verba perdis. neutiquam persuaseris.
Med. (350) Et me repelles, haud reveritus supplicem?
CRE. Equidem familiae non meae te praefero.
M&D. O patria, subiit nunc recordatio tui.
CRE. Qua nil secundum liberos mihi charius,
MED. O amor, hominibus pestis exitiabilis.
CRE. (355) Perinde opinor, res uti sese dabit.
MED. Quis autor horum, tu memento Uupiter.
CRE. Abscede inepta, meque curis libera.
MED. Curae premunt me, nec egeo curis novis.
CRE. Hinc exigêre subito servili manu.
MED. (360) Noli obsecro, sed id te fine exorem Creon.
CRE. Adhuc molesta mulier eris uti video.
MED. Abibo. non hoc ut precibus impetrem, ago.
CRE. Quorsum igitur urges, nec meo abscedis solo?
MED. Unum instruendae modo fugae indulge diem:
(365) Et quando curam hanc genitor abjecit, sine
Me comminisci liberis opem ultimam.
Miserescat horum: nam & tibi sunt liberi.
Parens parentis calamitatibus fave.
Nam nulla cruciat cura me exilii mei
(370) Sed liberorum miseriae me macerant.
CRE. Haud impotenti mente sum & tyrannica:
Quin saepe damno mihi meus pudor fuit.
[p. 507]
Et nunc aperte mulier erratum meum
Praevideo. verum vince, quod vis accipe.
(375) Praemoneo tamen id, si morantem crastinus
Hîc te videbit Phoebus, ac natos tuos,
Actum est, peristi: fixa stat sententia.
Nunc, si necesse est, lucis unius tnoram
Permitto. nam nil interim patraveris
(380) Horum, timore quae me habent nunc anxium.
CHO. Infelix mulier, misera, malis
Miseris obnoxia, quo tandem
Te vertes? cujus amicitiam,
Cujus tectum aut terram invenies.
(385) Portum malis?
Traxit ineluctabile fatum
In mare te Medea malorum.
MED. Male cuncta cedunt undecunque quis néget?
Sed ne putetis pessime hac succedere,
(390) Sponsis adhuc mihi pugna superest cum novis:
Ingens futurus est labor cum affinibus,
Credis tyranno quisse me palparier,
Ni subfuisset spes lucri vel spes doli?
Supplex fuissem? contigissem illi manum?
(395) At ille tanta praeditus vecordia est
Ut quum liccrer obviam conatibus,
Si me expulisset, ire, siverit diem
Hunc me manere, tres ego holtes quo meos
Mactabo, patrem, filiam, meum virum.
(400) Sed tanta leti quum facultas suppetat,
Unde inchoabo, dubia, amicae fluctuo.
Subdam ne thalamis nuptialibus faces?
An ferro acuto rupta fodiam petora,
Ingressa furtim tectum ubi torus sternitur?
(405) Sed me moratur una res: si capta sim
In tecta scandens, per dolum dum rem gero,
Perempta risus exhibebo malevolis.
At usitatam praestat insistere viam,
Cujus perita sum, necandi pharmacis.
(410) Esto: perierint, quod recipiet me oppidum?
Quod erit asylum? fida quae fidi hospitis
Domus patebit, protegetve profugam?
Nusquam est, manebo paululum dum stabilia
Alicunde nobis praesidia fere offerent.
(415) Dolis adoriar, clamque perfungar nece.
Si pellat hinc me fors ineluctabilis,
Mucrone peragam facinus ipsa vel palam.
Lubens peribo, modo queam illos perdere.
Ad culmen imus praecipitis audaciae.
        (420) Regina nobis culta semper unice,
[p. 508]
Hecate triformis, artis adiutrix meae,
Te juro, nostra quae colis penetralia,
Nostro è dolore nemo referet gaudium.
His luctuosas atque acerbas nuptias,
(425) Affinitatem funebrem, & meam fugam
Reddam. eja cunctis utere simul artibus
Medea, cuncta convoca consilia. age,
Aggredere facinus. nunc opus constantia,
Animoque forti. quae feras vides. cave
(430) Ut ne propines risui nepotibus
Te Sisyphaeis, nuptiisque Iasonis,
Te patre claro Soleque proavo editam.
Perita es ipsa, deinde nata foemina.
IGNAVA quibus est mens honesta ad omnia,
(435) Ad turpe superest facinus omne audacia.
CHO. Retro ad fontes sacra feruntur
Flumina, jus & fas vertuntur.
Hominum plena dolis consilia.
Nec pacta fides diis sat certa est,
(440) Audiet ex hoc muliebre bene.
Genus. accrescet gloria nobis.
Non jam deinceps fama sinistra
Traducet foemineum sexum.
Ex hoc mutabit Musa modos
(445) Vatum priscorum, qui cantu
Muliebrem celebrant perfidiam.
At si coeleste melos citharae
Nos docuisset carminis author
Phoebus, paria audisset
(450) Progenies virum.
Scd multa potest longior aetas
Nobis exprobrare, virisque.
Ac tu patriam deferuisti
Animi vecors, vecta gemellos
(455) Trans scopulos ponti, ac peregrinam
Habitas terram, orbata cubilis
Taedis vidui, ac misera hinc exul
Ejiciere ignominiose.
Periit reverentia jurisju-
(460) randi. nullus superest Graiis
Pudor, in coelum sed revolavit.
Tibi vero nec patria domus est
Infelix, in quam ceu portum
Perfugias è thalami curis.
(465) Sed regina potentior
Occupat aulam.
IAS. Non nunc, sed ante saepe perfpectum est mihi
QUAM sit malum impotens & immedicabile
[p. 509]
Ira aspra. licitum fuerat & terra & domo
(470) Hîc tibi frui, siquidem tulisses molliter
Potentiorum imperia, quae nunc exulas,
Ob vana verba, quae molestiam mihi
Minime facessunt: perge, uti facis, dicere,
Longe virorum pessimum esse Iasonem.
(475) At quae in tyrannos blaterasti, si exules
Ob haec, recense pro lucro jussam fugam.
Ego saevientum molliebam principum
Animos feroces, ne exulares: ut tamen
Stulta este pergis, prodigens convicia,
(480) Dirisque reges devovens: iraque exulas.
Nec ista amicos me movent ut deferam.
Adsum, tuisque commodis mulier vaco,
Ut ne recedas hinc inops cum liberis,
Egensve rerum. MULTA secum incommoda
(485) Ferre fuga suevit. sed nec indigne fero,
Nec velle possum male tibi, etsi me oderis.
MED. O pessime undiquaque. nam imbecillitas
Convitiari me sinit tantum mea.
Me adisti, adisti, maxime mortalium
(490) Exose dîsque mihique cunctisque hominibus.
NON fortitudo est ista, non fiducia,
Laesos amicos contueri comminus.
Sed morbus unus omnium gravissimus
Additus hominibus, impudentia. Id tamen
(495) Abs te probe actum est, quod adieris:ego ut levem
Animum dolore, jurgia in te congerens:
Et tu vicissim sentias molestiam.
Et primum (ut à primis initiis ordiar)
Salutis autor tibi fui, ut Graii sciunt
(500) Quoscunque tecum vexit Argo Pelias.
Flammam vomentes jussus es tauros jugo
Supponere, & letale sulcis condere
Semen, draconem saepe in orbes nexilem,
Circumvolutum vellus auro fulgidum, &
(505) Sopore nunquam fessa victum lumina
Fallere: perempto tibi dedi illo cernere
Vitale lumen: prodito patre & domo,
Applicui Iolcon te sequuta, tibi nimis
Hic obsecundans, ac mihi parum providens
(510) Peliam peremi morte qua nulla gravior,
Manu suorum liberorum. sustuli
Tibi metum omnem tu tot ob beneficia
Nos prodidisti, praedo perfidissime,
Novas sequutus nuptias. post liberos
(515) De me creatos. orbus etenim si fores,
Veniam dedissem conjugis cupido novae:
[p. 510]
Dein pejeratis diis fides fluxa: ac satis
Statuere nequco quos putabat tum deos
Regnare, credas nunc quoque, an potius novum
(520) Ius esse fasque traditum mortalibus,
Ut qui tibi ipli es conscius perjurii.
O tacta saepe dextera, ô saepe genua
Frustra prehensa tibi manu infidissima,
Ut spes fefellit! age, velut amicum alloquar,
(525) Sperantis instar aliquod abs te commodum.
Etenim rogando detegam scelus tuum.
Quo nunc revertar? spreta quo me conferam?
An ad penates patrios, ac patriam,
Quam te sequuta prodidi? an potius petam
(530) Peliae misellas filias, quae me hospitem
Tractent benigne patris ob necem sui?
Sic est, amicos perdidi domesticos:
Quos non decebat afficere me injuria,
Te propter, hostes universos reddidi.
(535) Ergo beatam inter Pelasgidas nurus
Me reddidisti pro his beneficiis, virum
Sum singularem nacta fidumque misera.
Si profuga cogor hoc solo egredier, inops,
Deserta amicis, sola solis liberis
(540) Comitata, pulchrum elogium erit sponso novo
Mendica proles exulans cum conjuge,
Cui debet; aura quod fruitur. O Iuppiter
ADULTERINI indicia cur certa hominibus
Auri dedisti, sed virûm in corpore nota
(545) Impressa nulla est unde noscantur mali?
CHO. GRAVIS ira res est, & malum insatiabile
Amici amicis conferunt quuin jurgia:
IAS. Me, ut video, oportet eloquendi esse haud rudem,
Verum gubernatoris instar callidi
(550) Effugere summa linteorum margine
Loquacitatem mulier, istam furilem.
Ego, beneficium quando nimium exaggeras,
Venerem salutis autumo autorem meae.
Ducemque cursus, nec deûm aut hominum alteri
(555) Debere ob illa sentio me gratiam.
Ingenii acumen acre suppetit tibi: at
Orationis arrogans jactantia est,
Ea quum recenses, quae coacta feceras
Amore, duris nos ut è laboribus
(560) Eruere posses. illa tamen examine
Librare nolo exactiore. sicubi
Profueris agnosco libens beneficiam.
At, ut docebo te, incolumitate ex mea
Plus quam dedisti, ad te redundat commodi.
[p. 511]
(565) Primum, Pelasgam, patria pro barbara,
Terram colis, ubi lex & aequitas vigent.
Nec jura cedunt gratiae vel viribus.
Omnesque doctam te esse Graii intelligunt:
Famaque flores. finibus si in ultimis
(570) Orbis habitares, mentio haud fieret tui.
Mihi nec aurum sit domi aggestum, neque
Orphea canendo suavitas quae vicerit,
Splendore si non sortis haec decoret favor.
Haec dicta nostris sint super laboribus,
(575) Contentionem quando ad hanc me provocas.
At quae exprobrasti regiis de nuptiis,
Primum reperies hic sapere me, dein virum
Et temperantem, & tibi meisque liberis
Fidelem amnicum. sed quiesce tu interim.
(580) Ut me Corinthon ex Iolco contuli,
Cumulo malorem inexplicabili obrutus,
Quid comminisci commodum potui magis,
Quam si puellam regiam exul ducerem?
Non (quod tibi aegre est) quod torum odissem tuum,
(585) Sponsaeque amore saucius forem novae,
Nec numero ut ulli liberum contenderem:
Sat liberorum est: de sobole nil conqueror:
Sed quod putandum plurimi est, ac splendide
Aevum exigamus néve penuria premat.
(590) Quippe indigentes qui fugere procul sciam
Cunctos amicos: utque familiae meae
Pro dignitate, liberos educerem,
Ex teque natis gignerem fratres, pares
Quos simul honorum per gradus producerem,
(595) Meamque postquam constabiliissem domum,
Felix ut essem liberis sane tibi
Haud est opus aliis: mihi vero utile est.
Consulere natis per futura pignora.
Num cogitasse videor absurde? torus
(600) Modo ne angat animum, haud istud ipsa dixeris.
AT eo mulierum crevit impotentia:
Si conjugalis salva sit fides tori,
Tum cuncta recte creditis succedere:
Sin hac sinistre parte quidquam evenerit,
(605) Quae cara fuerant, sunt statim inimicissima.
At quam fuisset procreasse liberos
Aliunde melius, nec fuisse foeminas?
Exempta quantis vita foret hominum malis.
CHO. Haec pulchre Iason perpolita oratio est.
(610) At mihi videre (invita quanvis, proloquar)
Egisse inique, conjugem quam proderes.
MED. Quam nostra vualgo dissidet sententia:
[p. 512]
ORATIONIS qui probus erit artifex,
Factisque iniquis, hunc reor gravissima
(615) Poena esse dignum. nam quae iniqua comere
Se gloriatur lingua, non maleficio
Ullo abstinebit, ac vacua sapientiae est.
Igitur omitte splendidis coloribus
Fucare verum, & eloquendi viribus:
(620) Verbo quidem uno te subito confecero.
Siquidem fuisses vir bonus, te oportuit
Non haec amicis clam peregisse, at prius
Me persuasa nuptias facere novas.
IAS. Quin paruisses mihi suadenti probe,
(625) Siquidem indicassem nuptias, quae nec modo
Tumidi minuere pectoris bilem potes.
MED. Non haec movebat causa re, sed barbaras
Taedas senectam adusque fore putaveras
Parum decoras. IAS. Tibi velim id persuadeas,
(630) Non me sequutum regiis his nuptiis
Cupidinem uxoris; sed (uti dixi prius)
Tuae saluti consulebam, ac liberis
Meis, uti de stirpe fratres regia
Domui faturos praesidia progignerem.
MED. (635) Ne mihi dolori juncta sit felicicas,
Opesque quae cor triste curis ulcerent.
IAS. Haec vota vertes, tibique melius consules
Precando, ne quod utile est, triste id putes:
Nec quum secundae res erunt te esse miseram.
MED. (640) Illude. perfugium ubi inventum est. ego
Deserta cogor his profugere finibus.
IAS. Tibi autor ipsa es, ne alteri id des crimini.
MED. Quînam? novis quod prodidi te nuptiis?
IAS. Diris tyrannos execrandis devovens.
MED. (645) Er execratur vestra me invicem domus.
IAS. Quot his supersunt plura, quae haud redarguo?
At si qua poscis praesidia tua fugae,
Natisve, nostris ex opibus accipere, age
Profer, parato liberalı dextera
(650) Donare, nostros tesseras ad hospites
Dare, ut exulantem recipiant humaniter.
Haec si recuses mulier, haud recte sapis.
Iram remitte: conlules tibi melius.
MED. Tuis nec uri volumus hospitibus, neque
(655) Accipere quicquam, nec dederis aliquid mihi.
NAM quae mali dant dona, prosunt nemini.
IAS. At ego deorum sancta testor numina,
Natis paratum cuncta me dare, tibique.
Sed tu recusas optima, & ferocia
(660) Fugas amicos, ac malo id quidein tuo.
[p. 513]
MED. I, sponsam amatam vise. nimium demoror
Ab ejus oculis te procul. agite, nuptias
Facite. faventes forte si respexerint
Nos dii, pigebit apparasse nuptias.
CHO. (665) Si justo amores acrius
Humana corda vulnerent,
Virtus facessit, deperit
Famae decus. sed si Cypris
Gradu modesto venerit,
(670) Nemo deorum est gratior.
Regina Cypris, aureo
Ex arcu inevitabilem
In me sagittam haud torseris,
Amoris unctam nectare.
(675) Mi grata temperantia,
Munus deûm pulcherrimum.
Infrenis iracundia,
Rizosaque aemulatio,
Mentem mihi ne faucient,
(680) Ulla dolentem pellice,
O sancta Cypris quae toros
Amas carentes litibus,
Parata prompte expendere
Lecti jugalis crimina.
(685) O patria, ô aedes meae,
Nunquam cxul, & consilii inops
Aevum moleste tranfigam,
Confecta miseris luctibus.
O fata, fata tollite
(690) Ex hoc prius me lumine.
INTER molesta cuncta nil
Molestius cognovimus,
Pelli solo quam patrio.
Nec id relatu didicimus
(695) Alterius. haud te civitas
Miserarur, aut aequalium
Quifquam gravissimis malis
Pressam. MALE pereat miser
Miserabilisque nemini,
(700) Qui quum licet, nullo colit
Officio amicos, nec aperit
Sincera claustra pectoris.
Mihi quidem amicus nunquam erit.
AEG. Medea salve. hoc pulchrius prooemium
(705) Nemo habet, amicos quo salutarit suos.
MED. Salve propago providi Pandionis
Aegeu. unde in istud contulisti te solum?
AEG. Phoebi verustum deserens. oraculum.
[p. 514]
MED. Cur umbilicum faticanum adisti foli?
AEG. (710) Prolis cupido consulere adegit deum.
MED. Et sobolis orbus, per deos, aevum exigis?
AEG. Orbus, voluntas quando sic tulit deum.
MED. Coelebsne, vinctus an jugali copula?
AEG. Haud nuptialis fuimus expertes tori.
MED. (715) Quid tandem Apollo retulit de liberis?
AEG. Carmen facultatem supra humani ingeni.
MED. Responsa nobis nosse num fas est dei?
AEG. Fas est. peritae nanque mentis indiget.
MED. Quid ergo dixit? scire si fas est, refer.
AEG. (720) Utri eminentem solvere vetuit pedem.
MED. Nempe antequam facias quid; aut quem adeas locum.
AEG. Prius paternam quam adiero rursus domum.
MED. Tu cujus ergo ad hancce rellurem venis?
AEG. Pittheus tyrannus quispiam est Troezenius.
MED. (725) Pelopis (ut aiunt) filius sanctissimus.
AEG. Communicare oraculum cum illo volo.
MED. Sane peritus talium & gnarus vir est.
AEG. Mihique amicos inter acceptissimus.
MED. Sic auspicatum quicquid animo destinas.
AEG. (730) Cur corpus oculusque ita tuus contabuit?
MED. Aegeus maritus pessimus hominum est meus.
AEG. Quid ais? aperte profer aegritudinem.
MED. Immeritam Iason afficit me injuria.
AEG. Quînam? profare quidquid est apertius.
MED. (735) Habet supra me conjugem domus heram.
AEG. Nempe ausus istud facinus est foedissimum?
MED. Sic est. priores nunc amicos despicit.
AEG. Amore captus, an torum exosus tuum?
MED. Ingenti amore, nec suis fidus manet.
AG. (740) Valeat, malitia si modo est qua praedicas.
MED. Affinitatem concupivit regiam.
AEG. Quis conjugem illi dederit, hoc edissere.
MED. Is qui Corinthi sceptra moderatur Créon.
AG. Veniam meretur, mulier, iste tuus dolor.
MED. (745) Ad haec & exul hoc misera pellor solo.
AEG. A quo? recens hoc denuo narras malum.
MED. Regno exulare me Creon isto jubet.
AEG. Sinit hoc Iason? nec equidem hoc facinus probo.
MED. Verbo repugnat, exigi re non vetat,
(750) Sed te per istud oro mentum, per tua
Tc genua supplex, supplices tendo manus,
Miserere, miserere mulieris miserrima:
Noc orbam amicis, exulemque despice,
Regno domoque contubernalem excipe.
(755) Sic efficacem sortiantur exitum
[p. 515]
Quae à diis petisti liberis super, ipseque
Moriare felix. comminisci haud alteram,
Qualis reperta est sponte, potuisses viam.
Dehinc faxo ne sis sterilis, & sobole domum
(760) Fundabo vestram. tale novi pharmacum.
AEG. Permulta sunt cur facere tibi gratum hîc velim.
Primum deorum, liberum dein gratia
Quos polliceris, muneri namque huic ego
Inessicax sum totus, ita profecto habet.
(765) Tu si Cecropium adveneris solum, hospitem
Recipere nitar, cultor ut justi unice.
Praemoneo tantum id te mulier, ex hoc solo haud
Te duco: verum sponte si perveneris
Nostras ad aedes, tuta mecum manseris.
(770) Nec vim time, te neutiquam dimisero,
Quin esser ipsa sponte gressum hinc. nam id velim,
Me criminandi ne sit hospitibus locus.
MED. Id fiet: at si dederis ita fore haec fidem,
Votis abunde satis erit factum meis.
AEG. (775) Mihi ne parum credis? quid bic cll scrupuli?
MED. Credo: sed odit me domus Peliae & Creon,
Nec me ut revellant hi tuo sines solo,
Iuratus ac vinctus sacramento mihi.
Verbis ligatus teftibusque diis, meus
(780) Fies amicus, nec fidem praeconibus
Qui me reposcent, facile habebis. nanque ego
Infirma sum: illis regna, vires, oppida
Large supersunt, ac opes tyrannica.
AEG. Probe cloquuta es mulier atque provide:
(785) Et quando visum est sic tibi, non abnuo.
Adversus hostes hunc tuos praetendere
Potero colorem: tutiusquc istud reor.
Praesidia muni, verbaque ac deos praei.
MED. Iura solum terrae, patremque mei patris
(790) Solem, deorumque universum adjice genus.
AEG. Quid praebiturum vel negaturum? refer.
MED. Quod non repelles exulem regno tuo:
Nec si meorum quispiam velit hostium
Educere, haud id vivus & volens sines.
AEG. (795) Tellurem & almum dejero Solis jubar,
Deosque cunctos, firma fore quae postulas.
MED. Sat et. quid autem poenae erit si pejeres?
AEG. Quae pejerantes poena consequi solet.
MED. Avibus secundis perge, cuncta recte habent.
(800) Ego te revisam protinus ubi fecero
Quae destinavi, & quae volebam ubi assequar.
CHO. At te pacifer hinc Mercurius
Incolumem ad tua tecta reducat.
[p. 516]
Quaeque agitas enimo perficere
(805) Dec tibi. nam generosus
Mihi vir visus es Aegeu.
MED. O Iupiter, lovisqae fas, faxque aurea
Phoebi, trophoeum nunc feram illustrissimum.
Nunc recta ad ipsam tendimus victoriam.
(810) Spes expetendi de hoste supplicij datur.
Nam qua pericli supererat vel plurimum,
Portus repertus natus est Pandionis.
Posthac rudentem principem ligabimus,
Cursum tenentes recta ad urbem Palladis,
(815) Nunc cuncta prodam, mente quae celaveram,
Ac dicta crede serio, quae proloquar,
Mittam è ministris quempiam qui Iasonem
Accersat ad me. post ubi pervenerit,
Oratione blandiore colloquar,
(820) Recte videri nuptias & ordine
Factas, quibus me bene merentem prodidit:
Nec parva secum ferre dicam commoda,
Petamque natis hîc licere vivere
Non quod relinqui liberos velim mcos,
(825) Et hostium hîc exponier ludibrio:
Sed ut puellam regiam perimam dolo.,
Nam dona sponsae quae ferant, natis dabo,
Subtile peplum, cum corona nexili
Ex auro: ut isthoc manere redimant fugam.
(830) Quod si recepta dona corpus tetigerint,
Peribit ipsa, & quisquis admorit manum:
Sic imbuentur efficaci pharmaco.
Atque hic loquendi de his mihi statuam modum:
Sed corda moeror obruit, quum cogito
(835) Quantum supersit perpetrandum dehinc scelus.
Mactabo natos: nec manu quisquam mea
Nos liberabit; post ubi turbavero
Penitus Iasonis domum, vertam solum
Profuga peremptis liberis charissimis,
(840) Caede inquinata dexteram nefaria.
Non est ferendum, foeminae charissimae,
Risus ut hosti materia sim. sic eat.
Quid enim relictum est cur juvet dehinc vivere?
Nam nec patria, nec mihi domus, nec miseriae
(845) Perfugia restant ulla. tunc insanii,
Patrios penates quum reliqui, credula
Homini Pelargo, qui favente numine,
Poenas rependet. nam nec ex me liberos
Vivos videbit dehinc, nec è sponsa nova
(850) Gignet, venenis sed mala peribit malis.
Me nemo posthac insimulet ignaviae,
[p. 517]
Aut imbecillem desidemve censeat:
Quin contra amicis benevolam, hostibus gravem.
Nam quisquis istis praeditus erit moribus,
(855) Aevum perenni laude clarum transiget.
CHO. Arcana nobis quando credis pectoris,
Prodesse cupio tibi, ac tueri publicum
Mortalium jus, fasque quare suadeo
Ne tam nefando scelere te contamines.
MED. (860) Haec fixa perstant, ac tibi ignosci potest
Ilthaec loquenti, quae pari haud premeris malo.
CHO. Mactare sobolem mulier audebis tuam?
MED. Id nempe conjux maxime indigne feret.
CHO. Et tu miseriis maximis cumulaberis.
MED. (865) Sic eat, inanis omnis est oratio,
Ab initituto quae refrenet, verum age,
Opera fideli femper utimur tua
Ad cuncta, tectam quae fidem desiderant,
Adduc maritum. at ne revela regibus
(870) Consilia nostra, si sapis & es foemina.
CHO. Cecropidae quondam felices,
Et sancta deûm soboles
Arva invicta ac sacra colentes,
Aurea quos sapientia pascit
(875) Lucida purae per spatia Aethrae
Traducentes molliter aevum.
Ubi castas quondam Pieridas
Fama novem peperisse
Narrat flavam Harmonien,
(880) Ubi pulchriflui fumina propter
Cephisi Venerem ajunt fessam
Mollibus exhalando flabris,
Et blandum spirantibus auris
Campos afflavisse beatos,
(885) Dum nectit purpuream roseo ac
Suaveolenti è fore coronam
Ambrosiae comae:
In quam, ut referunt comites sophiae,
Misit amores, omnigenae essent
(890) Ut virtutis opitulatores.
Quînam sacrorum fluviorum
Urbs, & cunctis hospita tellus
Te venientem accipiet, sobolis
Execranda caede cruentam?
(895) Quin expende hîc inter amicos
Quantum aggrediare nefas. animum
Refer ad tristia funera prolis.
Ne, per genua oramus pariter
Cunctae, ac progeniem perimas.
[p. 518]
(900) Unde haec cruda audacia cordi?
Unde haec coeca temeritas? natis
Nempe inferre manum pote propriis?
Quînam immunes fietibus oculos
In natorum funere habebis?
(905) Quum procumbet soboles supplex
Inter caedem, miseranda animi
Sanguine poteris tingere dextram.
IAS. Advenio jussus. quamlibet succenseas,
Hic tibi deesse nolui: sed expedi
(910) Ecquid requiras modo novae ex nobis rei.
MED. Iason, oro, quicquid in te dixerim,
Ignosce. nostra si quid iracundia
Asperius egit, te remittere id decet
Beneficiorum memoriae communium.
(915) Namque ipsa mecum sola dum ratiocinor,
Meme reprendi, misera, cur insanio?
Infensa cur sum recta consulentibus?
Hostis tyrannis sum, viroque qui facit
Quod utilissimum est mihi, sociam tori
(920) Dum rege natam ducit, ac natis meis
Fratres creabit. non furoris impetum
Frenare par est? quid fero, quum praebeant
Dii cuncta abunde? non mihi sunt liberi?
Orbos amicis video nos & exules.
(925) Haec mente volvens, quanta vis insaniae
Me tenuit, iramque immerentem intelligo.
Quin laudo nunc te, providumque judico,
Qui tam potentem affinitatem adjunxeris.
Ego stulta certe, consilî quae particeps
(930) Istius esse, quae ministra debui
Astare lecto conjugis novae, atque ei
Gratum quod esset, facere; verum nos sumus
Non dico pestis quanta, certe foemina
Sed te malorum non decer fieri aemulum,
(935) Et stulta stultis dicta dictis reddere.
Insaniebam, fateor, ante: cedo nunc.
Consultius deliberavi. ô liberi,
O liberi, huc accedite, exite huc, domo
Prodite, coimnplectamini, alloquamini
(940) Cum matre patrem: pristinum deponite
Odium in amicos cum parente pristinos.
Iam foedus ictum est. ira cessit: dexteram
Prehendite. hei mihi subit animum mali
Memoria tecti. O liberi, an superstites
(945) Exporrigetis dexteras charas diu?
Hei misera, lacrymis nuper obsita & metu
Odium paternum tempus ubi jam leniit,
[p. 519]
Rigare fictu cogor ora denuo.
CHO. Et nostra liquidis ora fletibus madent,
(950) Praesente majus ne quod accidat nefas.
IAS. Haec laudo mulier: illa nec graviter fero.
PAR est profectto foemina uti succenseat
Novas marito contrahenti nuptias.
At saniora consilia tuus animus
(955) Admisit: ipsaque admonente tempore
Fideliorem percipis sententiam:
Quod esse munus foeminae arbitror probae.
Nec oscitanter, filii charissimi,
Vestrae salutis inita ratio est à patre,
(960) Siquidem faventes habeat inceptis deos.
Nam spero terrae vos adhuc Corinthiae
Olim futuros principes cum fratribus.
Sed crescite modo: caetera expediet pater,
Divumque quisquis nos benignus aspicit.
(965) Utinam ex ephebis exeuntes vos probe
Videam institutos, superioresque hostibus.
Sed cur tenellas uda lacrymis genas
Moeres retrorsum flexa vultus candidos?
Nec haec libenter auribus verba imbibis?
MED. (970) Nil. liberorum memoria animum perculit.
IAS. Bono animo es. istis ego probe prospexero.
MED. Fiet, tibi parebo. verum foemina
Sum, NATUS autem sexus hic ad lacrymas.
IAS. Cur tantopere vero ingemiscis pignora?
MED. (975) Ea nempe peperi. quum precarer prospere
His, me subibat tacita commiseratio,
An certa sint haec vota. Sed qua gratia
Hoc te vocavi, ex parte dictum: caetera
Ego in memoriam suggeram. quum regibus
(980) Visum sit isto me relegare è solo,
Id esse video commodissimum mihi,
Principibus ut ne sim impedimento & tibi
Hîc commorando: quippe quum infensa videar
Aulae, exulatum propero. verum liberi
(985) Ut educari patria possint manu,
Roga Creontem ne jubeat esse exules.
IAS. Certum experiri, at nescio-an persuasero.
MED. At tu jubeto sponsa genitorem ut roget,
Hinc exulatum ne releget liberos.
1AS. (990) Fiet. & opinor impetraturam, nisi
A caeterarum discrepabit moribus.
MED. Et ego laboris hujus adjutrix ero.
Nam dona mittam pulchrius quibus nihil
Nunc inter homines est, sat id scio: peplum
(995) Tenue ferentes filios, & aureum
[fol. 520]
Orbem corona. Sed ministrorum illico
Aliquet necesse est ferre mundum hunc muliebrem.
Felicitate non fruetur simplice,
Sed mille sane commodis cumulabitur,
(1000) Te nacta thalamo conjugem, virum optimum,
Adepta cultus quos patris mei pacer
Phoebus, ferendos posteris dedit suis.
Haec capite manibus dona nuptialia
Nati, ac beatae ferte sponsae regiae.
(1005) Non respuenda capiet utique munera.
IAS. Cur ipsa tete stulta spolias his? putas
Ullis egere regiam peplis domum
Aurove? serva, ne dederis haec. sat scio,
Alicujus esse si putabit me preti,
(1010) Auro maritum sponsa longe praeferet.
MED. Omitte: flecti muneribus ajunt deos.
ORATIONE qualibet potentius
Apud homines aurum est. fovet felicior
Illam aura sortis. cuncta fortunat deus
(1015) Illi. puella regnat, ego fugam haud modo
Auro, sed anima, liberum redimam lubens.
Ac vos propinquas filii ingressi domos,
Novam parentis conjugem, dominam meam,
Orace, deprecamini ne vertere
(1020) Solum necesse sit, offerentes in manum
Haec dona: multum namque nostra id interest,
Illius isthaec munera accipi manu.
Ite, & peracta re probe ex sententia,
Matri referte nuntium qualem cupit.
CHO. (1025) Nulla dehinc superest spes pueros
Victuros, ad caedem properant.
Sponsa coronam fulvam accipiet,
Misera accipiet miserum exitium,
Flavaeque comae dirum ornatum
(1030) Acceptum, capiti imponet.
Gratia pepli, & nitor ambrosius
Auro tempora cingere coget,
Sponsa ornabitur orco.
Tales cadet in laqueos,
(1035) Misero & fato defungetur:
Nec mortis patet exitus usquam.
Tu vero, ô miser, ô infelix
Sponse, affinis dum vis regum
Esse, calamitatem imprudens
(1040) Accersis natis, ac sponsae
Miserum exitium. O miseranda parens
Puerorum, tua lugeo fata
Quae thalamos geniales propter,
[p. 521]
Dulcia prives pignora vita.
(1045) Quos tibi vir linquens, injuste
Nuptae thalamo alterius fruitur.
PAED. Natis remissum est ô hera exilium tuis.
Regina munus in manem accepit lubens.
Tranquilla pueris cuncta sunt illinc tuis.
MED. (1050) Hei. PAED. Quid gemiscis, cuncta quum feliciter
Cedant? quid ora vertis illuc candida;
Meum nec audis mente laeta nuntium?
MED. Ae, ae.
PAD. Haec cum celatis nuntiis haut congruunt.
MED. (1055) Vae denuo, va. PAED. Num fefellit opinio
Mea me, malumque nuntiun invitus fero?
MED. Quae nuntiata, nuntiata. haud culpo te.
PAD. Dejecta valtus ergo quid fletu mades?
MED. Huc multa cogunt, ô senex, namque & dei
(1060) Huc impulere, & stultitia simul mea.
PAED. Animo bono es. per liberos potentiae
Adhuc prioris magna superest portio.
MED. Alios quidem prius misera deducam ego.
PAED. Non sola natis segregaris. CALAMITAS
(1065) Modice ferenda est tibi, genita quum sis homo.
MED. Id fiet. at tu protinus in aedes abi,
Puerisque solitum praepara diarium.
Iam parta vobis civitas, ô filii,
Filii, domusque, quam colatis me sine,
(1070) Orbi parente sempiternum. at exulem
Me capiet alia terra, fructus antequam
Capiam expetitos, quam beatos videro,
Lectos priusquam nuptialesque thalamos,
Sponsaeque vobis praeparem ac tollam facem.
(1075) O jam sinistram contumaciam meam.
Frustra educavi filii vos, pertuli
Frustra labores, anxia incassun fui,
Frustra dolores passa sum puerperî.
O spes inanes saepe de vobis meas,
(1080) Fore vos senectae praesidia nostrae, & manu
Vestra sepulchro mortuam me contegi:
Quae prima ferme vota sunt mortalibus.
Extincta nunc est dulcis expectatio.
Nam moesta, vobis orba vitam transigam,
(1085) It luctuosa: nec deinceps cernere
Vobis parentem suavibus oculis licet
Ad institutum transeuntibus novum.
Eheu quid in me respicitis, ô filii
Risu renidentes mihi novissimo?
(1090) Hei misera, quid agam: mulieres, mihi deficit
Cor intuendo blanda lumina liberum.
[p. 522]
Nequeo. priora consilia valeant. solum
Mecum relinquent. quid? dolore dum patrem
Afficio, duplo gravius accersam malum
(1095) Mihi ipsa? minime. consilia valeant, mihi
Quid contigit cur torpeam? ludibrio
Me patiar esse meis, inultis hostibus?
Audenda sunt haec. Sed meae est ignaviae
Hoc crimen: animo molliora suggero
(1100) Verba. introite. siquis est cui non licet
His interesse sacris, ipse viderit:
Meam profecto dexteram non polluam.
Ah facinus, anime ne istud admittas cave:
Ipsos omitte, misera parce liberis.
(1105) Fugae levamen exulantes una erunt
Nostrae. per atrae noctis ultores deos
Non sic abibit, ac meorum ego hostium
Natos relinquam obnoxios libidini.
Vitare mortem non queunt, quo nos trahit
(1110) Fatum, sequamur, sortiantur terminum
Hinc lucis, unde ceperint primordium.
Peracta sunt haec. fixa stat sententia,
Hanc nemo reddet irritam. jam vertice
Haeret corona: sponsa peplis regia
(1115) Perit involuta: sat scio, ingrediar iter
Miserrimum jam, miserius etiam meos
Missura natos per iter. alloqui libet.
Date, date matri dexteram, amplectamini
Nati parentem. O mihi manus charissima, ô
(1120) Charissimum os. O forma, grataque facies.
Felicitatem, sed ibi, vobis comprecor:
Nam quicquid hîc supererat, abstulit pater.
O molle corpus, grataque amplexatio,
Blandumque spirans suavis oris halitus,
(1125) Abite, abite, contueri non queo
Vos jam. malorum cedo magnitudini,
Videoque quantum perpetrabitur nefas.
SED pessimorum facinorum genitor furor
Ratione major me retrorsum distrahit.
CHO. (1130) Mecum saepe exactius
Sum conata expendere, ac
Subtili librare examine,
Num deceat disquirere foeminas
De rebus subtilibus anxie.
(1135) NEC nobis Musarum aliena
Sunt commercia. Sunt sapientiae
Corda capacia, non tamen omnibus:
Sed rara inter copia foeminas
Indulget studiis sapientiae.
[p. 523]
(1140) Illud vero ausim contendere,
His cum longe actum felicius,
Quibus aevum penitus tranfigere
Contigit orbis sobolis,
Quam quibus est numerosa propago
(1145) Sorte data: orbi quod inexperti
Ignorent, an dulce, an amarum
Sit genuisse: anxietatibus
Vacui innumeris vivant. soboles
Queis numerosa est, anxia curis
(1150) Degunt miserae tempora vitae.
Primum ut honeste educent, vitae-
Que necessaria subsidia parent.
Deinde accedit ad alias curas
Illud, sintne futuri (incertum)
(1155) Male compositis moribus, an boni.
Id quoque postremum mortalium
Nulli non grave proloquor, etsi
Caetera vitae commoda suppetant,
Et pubentes jam perveniat
(1160) Corpus ad annos, moribus optimis
Exculto ingenio, dea inutilis
Tum si illa incumbat Mors, dulces
Ac mittat sub tartara liberos:
Qui fuit utile, pignora propter
(1165) Hunc adjectum à diis, mortalibus
Intolerandum luctus cumulum?
MED. Iamdudum, amicae, operior exitum rei,
Fortuna quo se vertat illic, praestolans.
Atqui è ministris cerno quendam Iasonis
(1170) Gressus ferentem ad nos anhelo spiritu.
Mali videtur fore recentis nuntius.
NUNT. O perpetratrix facinoris nefarii
Medea, fuge, fuge, classe seu cita licet,
Seu vecta curru corripe celerem fugam.
(1175) Men. Quae digna causa cogit ad properam fugam?
NUNT. Regia puella modo periit atque genitor
Creon, venenis illiti pariter tuis.
MED. Gratum attulitti nuntium. deinceps meos
Inter benevolos ac amantes nostri eris.
NUNT. (1180) Quid? mente sana mulier es? an desipis?
Domum tyranni funditus quum verteris,
Audire gaudes, nec facinus istud paves?
MED. Non deest ad ista quod queam rependere.
Sed ne gravere tantulum nobis morae
(1185) Dare, pereandi donec explices modun.
Nam morte functos si sciam miserrima,
Cumulabis animum gaudio duplice meum.
[p. 524]
NUNT. Ut gemina proles cum parte advenit tua,
Et conjugalis attigit limen domus,,
(1190) Famuli, dolori quibus erat tuus dolor,
Gaudemus, aures omnium cito pervolat
Rumor, maritum teque pacto foedere
Consopiisse pristinam discordiam.
Hic tangere manus, ille flavum verticem
(1195) Mulcere pueris. ipse quoque prae gaudio
Pueros gynaeceum usque laetus prosequor.
At hera colenda quae tui nobis loco
Successit, antequam puerulos viderat,
Vultu renidenti intuens Iasonem
(1200) Haerebat: at post moesta tristis lumina
Abscondit, ora retro flectens candida,
Quippe puerorum graviter adventum ferens,
Sed leniebat molliter puellulae
Iras Iason, differendo talibus:
(1205) Adversum amicos ne fueris aspera. animum
Compone, rursus flecte vultus, ac puta
Hos esse amicos, quos maritus diligit.
Et dona suscipe, & patrem exora tuun,
Hinc ne releget pignora, meam in gratiam.
(1210) At illa mundum ut vidit, haud viro amplius
Negare quicquam sustinuit. ac antequam
Tectis abessent genitor & nati procul,
Ornata peplis ipsa versicoloribus,
Mollem corona pressit aurea comam,
(1215) Sese nitentis ante specli splendidum
Aequor refingens ac renidens suaviter,
Spectabat umbram corporis inanimem sui.
Dein sede sefe sublevans è regio,
Per tecta graditur laeta donis, molliter
(1220) Eburna terrae collocans vestigia,
Et collo fixo saepe spectans lumine.
At triste post haec incidit spectaculum:
Colore mutato subitus iterum tremor
Obliqua membra vexat: ac aegre throno
(1225) Praeoccupato potuit efficere ne humi
Prolapsa rueret. tum pedissequa quaedam anus
Iram esse Panos, aut deum cujuspiam
Rara ejulavit lugubre. ante candidis
Nam tincta spumis ora vidit, & oculis
(1230) Circumrotari populas, & sanguinis
Inane corpus. ejulatum flebilem
Dein excipit ploratus. alia ipsum ad patrem
Destinat, alia calamitatem conjugis
Novum ad maritum currit ut recenseat.
(1235) Tota in tumultus versa varios regia
[p. 525]
Strepebat & jam cursor accelerans gradum
Lassus citatum, ad terminum pervenerat.
Haec muta, clauso quae jacebat lumine,
Suspiria trahens graviter, expergiscatur.
(1240) Misera gerebat cum duplice bellum malo.
Nam quae premebat verticem auro tortili
Corona, mirum, flammeam scaturiginem
Voracis ignis evomebat. at pepli
Tenues tuorum liberorum munera,
(1245) Niveum exedebant corpus, & miserae cutem,
Porro illa surgens è throno comam igneam
Rotat, huc & illuc usta jactans tempora,
Quaerens coronam excutere: at insolubilis
Aurum tenebat nexus & quoties comam
(1250) Quatiebat, ignis saeviebat acrius
Duplo. mali tum victa magnitudine
Cecidit, parenti cognitu tantum suo
Facilis: nec oculis forma constabat sua.
Decor nec oris, vertice e summo cruor
(1255) Stillabat igne mixtus. avulsa ossibus
Caro venenis per genas tacitis fluit,
Ceu taeda lentis laesa sudat lacrymis.
Res dira visu, terror omnes occupat,
Tangere cadaver nemo ut ausit. scilicet
(1260) Magistra sors adversa nos erudierat.
Ignarus autem genitor infelix mali.
Ut tecta primum contigit, cadaveri
Infusus ingemuit, & ulnis comprimens,
Atque osculatus, solvit ora talibus:
(1265) O nata misera, quis deorum perdidit
Sic morte foeda te? quis orbavit senem
Capulo propinquum, tristeque silicernium?
Utinam liceret nata tecum commori:
Ut lacrymis & luctibus fecit modum,
(1270) Senile corpus allevare dum cupit,
Peplis adhaesit tenuibus, uti laureis
Ramis adhaeret hedera, tum certaminis
Horrenda facies oritur: ille tollere
Genua experitur, illa contra nititur.
(1275) Sin vim parabat, viva vellens viscera
Nudabat ossa, deinde sensim languit.
Fugiente vita spiritum tandem miser
Efflavit, impar invalescenti malo.
Iam juncta genitor nataque cadavera jacent;
(1280) Dignum profecto lacrymis spectaculum.
De te quid opus oratione? senties
Poenae experitae jam vicissitudinem.
HAUD primitus nunc esse res mortalium
[p. 526]
Umbras fugaces credo. nec dubitaverim
(1285) Hos qui videntur sapere, verborum aucupes
Hos curiosos, asseverare omnium
Iure esse habendos optimo stultissimos.
Certe beatus nullus est mortalium.
Ut affluunt res, ille fortunatior
(1290) Illo putetur, haud beatus sit tamen.
CHO. Iure, ut videtur, plurimum hodie congeret
Deus malorum in Iasonem. infortunii
Tui misertum est, ô Creontis filia
Misella, thalamis quae procul ab Iasonis
(1295) Ad tecta Ditis functa fato duceris.
MED. Certum est, amicae foeminae, celerrime
Natis peremptis hoc solo discedere.
Nec otiose desidendo dexterae
Infestiori dare necandos filios.
(1300) Mori necesse est liberos penitus meos.
Quando id necesse est, nos trucidemus utique
Qui progenuimus. verum age anime, accingere.
Ecquid moramur dira patrare scelera,
Et quae necesse est perpetrare? age ô manus
(1305) Mea misera ensem cape, cape, ac ad carceres
Progredere vitae tristis, ac ne defice:
Nec subeat animum liberorum memoria
Quos edidisti, ô chara. & obliviscere.
Fuisse natos breviculum hunc diem tuos.
(1310) Post deinde luge. nam tametsi occideris,
Chari fuerunt: mulier autem misera ego.
CHO. O terra lucidumque
Phoebi jubar, videte,
Aspicite pestilentem
(1315) Hanc foeminam, & cruentam,
Manum trucem priusquam
In liberos verterit,
Qui de tua stirpe aurea
Ducunt originem.
(1320) Quam metuo, deûm
Ne imbuat hominum sanguis dextram:
At tu coeligenae moderator
Lucis, cohibe, reprime, Furiam
Pelle cruentam & miseram tectis
(1325) E feralibus. incassum labor
Deperit ob natos susceptus.
Pignora frustra chara genueras.
O Symplegadum inhospita saxa,
Quae deseruisti, angustas fauces:
(1330) Misera unde tibi furor hic animi?
Unde atrox caedes cumulatur?
[p. 527]
QUISQUIS consanguinea terram
Imbuerit caede, ac macularit
Sanguine dextram, vindicta comes
(1335) Urget saeva, ac dii mala plurima
Hinc domibus coelitus immittunt.
PUER. Quid agam? parentis quomodo hei fugian manus?
ALTER. Ignoro frater chare: perimus utique.
CHO. Audis puerorum audis vocem,
(1340) O misera, ô infelix mulier,
Tectum ingrediar, pignora rapiam è
Caede nefanda.
PUER. Per ô deorum numen opitulamini
Dum licet, in ipsis penè retibus fumus.
CHO. (1345) Misera aut ferrum, aut silicem gestas
Pectore, quae propria mactabis
Dextra, pignora quae peperisti.
Unam saecula memorant, unam
Ino, quam foedasse cruore
(1350) Sui recensent pignoris charam manum,
Nec sponte, diro sed furore percitam,
Insanientem Iuno quum miseram domo
Exegit. oblita caede natorum impia
Periit peremptis liberis mortis comes,
(1355) Progressa littus ultra, in aequor decidens.
Quid sceleris jam restat inausum?
O FOEMINE I thalami curae
Pleni anxiferae, quanta è vobis
Homines torquet lerna malorum!
IAS. (1360) Quae statis hasce propter aedes foeminae,
Et ne intus autor facinoris nefarii
Medea, sese an abripuit alio fuga?
Tellure sese ni recondat obrutam,
Pennavae liquidas aetheris findat plagas,
(1365) Domui rependet capta poenas regiae.
An se, interempta stirpe regum, credidit
Impune tectis hisce posse evadere?
Nec illius me cura, sed sobolis coquit.
Nanque illa poenas solvet his quos laeserat,
(1370) Sed liberorum huc venio vitae ut consulam:
Ne scelera matris vindicantes impiae
Genere propinqui adversus illos saeviant.
CHO. Nescis malorum quo redactus sis miser
Iason, alias ista nunquam diceres.
IAS. (1375) Quid est? an ctiam me interimere cogitat?
CHO. Caesi occiderunt liberi matris manu.
IAS. Hei mihi, quod ais? ut me jugulasti foemina!
CHU. Ut luce cassis.cogita de liberis.
[p. 528]
IAS. Ubi eos peremit? intus an foris? refer.
CHO. (1380) Foribus reclusis funera intuebere.
IAS. Auferte vectes, tollite hinc repagula
Statim ministri, scelus ut aspiciam duplex,
Illos peremptos, hanc, uti poenam exigam.
MED. Quid frustra in istas arietas pullans foras,
(1385) Caesosque, meque caedis autorem petens?
Laborem omitte hunc, meque, si qua in re est opus,
Affare: manibus haud licebit tangere.
Talem parentis Sol pater currum mihi
Quo me tuerer e manu hostili, dedit.
IAS. (1390) O dira, diis ô mulier immortalibus
Exosa, mihique, & omnibus mortalibus:
Quae sustinebas liberorum pectori
Interere ferrum mater, orbum & perdere
Me! & his patratis intuerı sustines
(1395) Solem folumque, facinus aula pessimum?
Male peri. ego resipisco nunc, insanii
Tunc cum paternis aedibus te barbaro
Grajas ad urbes e solo advexi, malum
Pestemque, patris proditricem, & patriae
(1400) Quae te educavit. supplicia de me expetunt
Scelerum tuorum, vindices Erinuyes.
Nam fratre caeso, sanguinis socio, ratem
Mecum decoram ingressa es Argo Peliam.
Hinc orsa es: inde conjugali copula
(1405) Mihi juncta, de me sustulisti liberos,
Offensa taedis quos peremisti novis:
Quod Graja nulla perpetrasset foemina,
Quibus ego spretis praetuli thalamos tuos,
Affinitate pestilente me illigans
(1410) Saevae leaenae, haud foemina: quae pectore
Scyllae cruentos ferreo vincis canes.
Sed nulla mentem commovent opprobria,
Ita impudenti obduruisti audacia.
Pereas, cruenta liberorum carnifex.
(1415) Legere superest mihi meam infortunium,
Qui nec recenti perfruar connubio,
Nec quos creavi & educavi liberos,
Iam morte raptos, alloqui vivos licet.
MED. Quam multa contra suppetunt quae redderem,
(1420) Si non utrinque testis esset Iuppiter.
Quam debuisti ac retulisti gratiam.
Spretisne nostris nuptiis tu molliter
Vitam perageres, mihique miserae illuderes?
Regiaque virgo, & qui dedit nuptum hanc, Creon,
(1425) Inpune an unquam me expulissent hoc solo?
Igitur leaenam me voca, aut Scyllam (ut lubet)
[p. 529]
Thuscum obsidentem littus. ut par est, tuum
Animum vicissim perculi molestiis.
IAS. Angeris & ipsa, & es malorum particeps.
MED. (1430) Modo ne dolentem irrideas, juvat dolos.
IAS. O matre nati filii nefaria!
MED. O filii, ut vos perdidit scelus patris!
IAS. Non hos peremit nostra certe dextera.
MED. Sed culpa, lectumque in jugalem injuria!
IAS. (1435) Torumne propter ausa es illos perdere?
MED. An hunc dolorem mulieri reris levem?
IAS. Si qua est modesta: tu undequaque es pessima.
MED. Illi occiderunt: hoc habet te pessime.
IAS. Capiti imminebunt vindices umbrae tuo.
MED. (1440) Diis primus autor notus est injuriae.
IAS. Diis nota mens elt execrabilis tua.
MED. Mihi es molestus, & odiosa oratio.,
IAS. Et tua vicissim mihi. sed hac molestia
Facile carebis. MED. quomodo? id namque unice
(1445) Cupio. IAS. Remitte flenda mihi cadavera,
Ac sepelienda. MED. Minime. eos namque hac manu
Iunonis alto sepeliam sanctae sacro,
Sepulchra ne forte hostis insolentia
Violet superbus Sisyphique posteris
(1450) Caedis nefandae sacra dabo piamina,
Festaque dicabo in posterum solennia,
At ipsa Erechthei propero ad urbem, ubi Aegeo
Iungar marito, filio Pandionis.
Tu vero, ut aequum est te, peribis pessime,
(1455) Argus reliquiis tempora effractus tua,
Finem nefastum sentiens thalami mei.
IAS. At te cruentae filiorum Erinnyes
Perdant, & ultrix Iustitia caedis ferae.
MED. Ecquis deorum te audiet vel daemonum,
(1460) Perjure, fallax, hospitumque proditor?
IAS. Ah ah nefanda liberorum carnifex.
MED. Proficiscere domum, conde tumulo conjugem.
IAS. Natis orbus geminis abeo.
MED. Nondum luges, senium expecta.
IAS. (1465) O charissima pignora. MED. Matri
Chara profecto, patri minime.
IAS. Tamen extinxti. MED. Te ut cruciarem
IAS. Heu me miserum. tangere chara
Cupio natorum ora meorum.
MED. (1470) Nunc alloqueris, nunc amplecti
Optas, duduin quos repulisti,
IAS. per ô deorum numen id tribue mihi,
Ut molle corpus liberum tangam nanu.
[p. 530]
MED. Minime. incassum verba profundis.
IAS. (1475) Iuppiter hocne, ut spernimur, audis,
Quaeque scelesta patraverit in me
Lea, natorum caede cruenta?
Quod licet unum, fleo, vociferor,
Testesque deos advoco, natos
(1480) Quod me attingere manibus prohibes
Abs te occisos, quod mihi tollis
Funeris arbitrium, quos utinam
Nunquam ego genuissem, abs te ut caesos
Cernere cogerer ipse superstes.
CHO. (1485) DISPENSAT mortalia cuncta
Coelo Iuppiter, inopina dei
Plurima peragunt, spes eventu
Fraudant saepe suo. quae credas
Fieri haud posse, expediet deus, ut
(1490) Finem haec nunc sortita est fabula.

FINIS.
Continue
[p. 531]

EURIPIDIS

POETAE TRAGICI

ALCESTIS.

GEORGIO BUCHANANO
SCOTO INTERPRETE.


[p. 532]

Ad Illustrissimam Principem

D. MARGARITAM HENRICI
SECUNDI, FRANCORUM
REGIS SOROREM,

IN ALCESTIN PRAEFATIO.



ARGUMENTUM.

QUam jam moriturus effet Admetus, Apollo à Parcis impetravit ei, ut quantum vixiffet, alterum tantum viveret, si alium daret qui pro fe moreretur. Parens autem uterque gaum hanc pro filio moriendi conditionem recufaffer, Alcestis uxor fe obtulit. Paucos vero post dies quam ea incidisset calamitas, Hercules advenit. Is edoctus ab uno ministrorum qua Alcestidi conrigerant, ad sepulchrum profectus, Mortem abe. gir: mulicrcm velke obnabir: atque Admetom orat ut eam à fe acceptam fervet. ’Affirmabat cnim sibi, quum luca viciflet, cam praemio datam. Id quum abnueret Admetus, detectam ei quam lugebat, ostendit uxorem.


PERSONAE.

APOLLO.
THANATOS.
CHORUS.
SEMICHORION.
ANCILLA Alcest.
ALCESTIS.		  SERVUS.
ADMETUS.
EUMELUS.
HERCULES.
PHERES.

Continue
[p. 535]

EURIPIDIS POETAE
TRAGICI

ALCESTIS,

Georgio Buchanano Scoto interprete.APOLLO.


O Tecta chara regis Admeti, in quibus
Convictor esse pertuli servis Deus.
Huc me coëgit filium Aesculapium
Flmmis trisulcis quum peremit lupiter.
(5) Ego impotenti aevus ira fulminis
Fabros Cyclopas perimo: poenas ut darem,
Mortalis esse me viri servum pater
Voluit.
Continue

Tekstkritiek:

Medea:
vs. 775 Mihi er staat: Mïhi