Tot God, en de Lezer.

[p. 1]

EMBLEMATA I. Wie zal’t passen, als die’t koren doet wassen.

WIe zal het heden-daeghs van passe konnen koken,
    En saussen naer de smaeck van deze vieze lien?
Dat noyt gheen reuck en gaf, dat hebben sy gheroken,
    En dat onzienlick is, dat hebben sy ghezien.
(5) Hoe dat het yemant maect, hy can zich noyt verweeren,
    Voor dees hy al te ruym, voor die te nauwe leeft:
Wat wonder? op een ey daer vint-men zelfs te scheeren.
    Elck een heeft wol genoegh, oock die geen wol en heeft.

[p. 2]

Wt-breydinghe.

DIe zijn herssens niet ledigh en hout, en zijn oeffeninge maeckt, van te bemercken den menschelicken omgangh, en de nucken en tucken, die daer met nijd en strijd gedreven werden, zoude wel goede reden hebben, te wenschen, waer het meughelick, buyten de weereld gestelt te zijn, jae wel geen mensche te wezen, zoo hy anders geen Christen en ware. Slaet uw oogen, werrewaerts ghy kont, qualick gae het my, zoo ghy’t allesins niet qualick en siet gaen.
    Maer het grootste verdriet van alles, en dat de meeste tranen verwecken moeste, is hier in gelegen, dat de innerlicke oprechtigheyd met de kladde van geveynstheyd; de uytterlicke, doch onnoozele vryheyd, met het slijck van Epicuersche swijnen, beworpen wort. Niemand is te vreden, dat de mensche stae en valle zijnen Heere. Wy dringhen in eens anders herte, daer wy het onze niet vatten en konnen; en stellen een ander voor onze vier-schare, die wy zelve niet en willen onder-worpen zijn, immers die daer, voor ons zelven, noyt gheen dagh van rechte en belegghen. De weereld is vol van luyden, die de lampen snuyten, en geen olie daer in en doen: en die daer meenen ghenoeghsaem haer eere te doen groeyen, als zy eens anders besnoeyen, of t’eenemael uyt-roeyen. Deze pijnelicke bedenckinghen deden my, t’anderen tijde, deze veersen uyt-ghieten.

                Elck een roert zijn dunne lip,
                En zit met eens anders slip,
                Die hem hoort te zijn in weerd,
                In de asschen van den heert.
                (5) Vint ghy ergens twee of dry,
                Zijn ze maer en weynigh vry,
                ’t Is van duysend qualick een,
                Of sy bijten dees of gheen,
                Met een vinnigh tand-getreck
                (10) In den rugh, of in den neck.
                Zoo-z’ oock, met een kleyn gezegh,
                Yemand prijzen, by den wegh,
                ’t Is altijds, het ware wat,
                Zoo hy die feyl niet en had.
[p. 3]
                (15) Let hier op, Commeer-geslacht,
                Dood’lick broedsel van de nacht;
                Yemand, die langh, on-belet,
                Door quaed-spreken is ghevet,
                Maghert eynd’lick in zijn quaed,
                (20) Eer hy noch by velen gaet.

    Daer en is heden gheen ghemeender Schilder-konst, als die de lasteringhe, met swarte kolen, af-teyckent. Deughd en on-deughd werden even-eens, met dezelve trecken gehaelt. De menschen sieck van herssens zijnde, en daeromme niet bemerckende, dat hare zielen verstuyckt of verwrongen zijn, verdichten in een ander te wezen, dat zy in haer zelven hebben, en evenwel niet zien en konnen.
    De Poëten verzieren, dat, in de Siciliaensche zee, een zeer schoone dochter is, die zy Scyllam noemen, wiens enghenissen geduerigh, van een deel verwoede honden, aen-gebast, en gebeten werden. Het welcke ons af-schildert den rechten aerd van onze lasteraers, en de gelegentheyd der ghener, daer zij ’t meest op gheladen hebben. Want, zonder lasteringhe ghesproken, wat zijn ’t anders, als hondsche ghedierten, die zoo schandelick en schadelick, met tonge en tanden, in eens anders geruchte vliegen? Ende aen wien willen zij’t meest? zijn’t niet, die daer meest in deughden uytmuyten, en die met alle neerstigheyd betrachten den Keyser te gheven, dat des Keysers is; ende Gode, dat Godes is?
    Daer zijn eenighe on-gheluckelick benaude menschen, die haer arme ziele gheduerigh prangen, en een wet zoecken in te voeren, die noch God, noch de natuere, noch eenigh verdragh van redelicke menschen, oyt erkent en hebben. Deze en konnen niet lijden, dat yemand buyten de voore wijcke, die zy onlangs met den ploegh van haer half-starrighe on-wetenheyd ghemaeckt hebben. Menschen, die over-al, gelijckmen zeght, ’t Magnificat verbeteren willen, en die te poste loopen, zoo haest zy, op haer peerdeken Betweter, ghezeten zijn. Isser yemand, diens staet ofte ghelegentheyd toe-draeght, in het gewoel en geticktack dezes weerelds, te leven, [p. 4] en met on-ruste zijn even-mensche te dienen, zoo hy maer haer meesterlicke reghels niet naer en volght, gelijck hy niet en moet, noch en doet; ’t is terstond, een on-Christelick leven hem aen te wrijven; te verwonderen over de on-gestalte van zulck een ziele; en zijn ghewisse te verdoemen, diens oordeel God de Heere voor hem zelven alleen behouden heeft.
    Ick en wil hier niet byzonderlick uyt-loopen, om deze menschen, haer on-tijdighe Godvruchtigheyd, ofte hooveerdige onwetenheyd, voor te legghen; dewijle zy verre de minste zijn, en misschien eenighe verschooninghe verdienen, om dat zy op God en den hemel, hoe-wel met leepe oogen, zien. Maer deze weereldlinghen en zijn immers niet te lijden, die recht-draeds tegen Godvruchtige zielen gekant zijn, om dat zy, door het hemelsche licht van een vernieuwt leven, de dicke duysternisse van hare Godloosheyd ontdecken. Maer ô duyvelsche wapenen, in de helle gesmeet, waer mede zy haer verweerde en verwerde borst bedecken, en den rechten Gods-dienst de oorloge aen-doen! Waer heeft de Heere, zeggen zy, zulck een praeme, zulck een pijn-banck voor de arme menschen gestelt, dat wy zoo benauwt en in-ghetrocken moeten gaen henen sleypen, en gelijck ons leven achter-aen trecken? dat wy ons zelven moeten uyt-mergen deur pijnelicke gepeynsen, en swaer-bloedige in-beeldinghen, die ons de gezondheyd verswacken, en ons leven verkorten? Neen, neen, dit leven is ons gegeven, niet alleen, om dat wy het lichtelick, met d’uytterste lippen, smaken zouden, maer ter goeder trouwen, met lustige tanden, kauwen en er-kauwen, en in ons-zelven nemen zouden, tot dat wy alle het pit en de kracht daer uyt-getrocken hebben. De natuere zelve heeft dat moederlick verzorght, dat alle de wercken, die zy ons op-geleght heeft tot onze nood-druft, en voort-plantinge van ons ander-zelven, oock zouden vermaeckelick zijn: en zy noodight ons daer toe, [p. 5] niet alleen door de reden, maer oock door natuerlicke treck: ’t is on-rechtveerdigheyd haer wetten om te stooten.
    Het schijnt hier aen haer geluyd, dat zy wonder goed spel hebben, en stoffe ghenoegh, om noch over-tolligheden op te leggen. ’t Is genoegh winds ghebroken. Een reden moet tot het eerste in plaetse van allen wezen: Het Coninck-rijcke der hemelen moet geweld lijden; en die geweld doen, die zullen ’t in-nemen: wat is dat ghezeyd? Let op geweld doen, en lijden. Daer en wert gheen gemeyne sleur des levens, geen slordigh of achteloos bedrijf, geen ordinaris treyn van zijn gebueren; maer een byzondere vlijd, voorzichtigh beleyt, storm en geweld verzocht, gelijck het aen belegerde steden placht te geschieden, die met levende kracht, en stormender-hand werden in-genomen. Willen wy dan een-mael de heerlickheyd des hemels bezitten, wy moetense hier beweldigen: wy moeten alle de heyr-krachten van lijf en ziele te zamen brengen, en zoo lange wy deze lucht in de neuze trecken, den eenen storm op den ander brengen, het een werck op het ander op-werpen, tot dat wy, met den laetsten snick dezes levens, in eygendom mochten aen-grijpen, daer toe wy van God de Heere ghegrepen zijn.
    Maer even-wel en is dit noch praeme, noch pijn-banck, gelijck hier uyt-ghespoghen wert. Des Heeren jock is vriendelick, en zijn last is licht, voor een recht-schapen gemoet, dat het in-drucksel van dien Goddelicken arts-zegel ontfanghen heeft. De moeyte en pijne van dien strijd wert wegh-genomen, door de on-feylbaren hope van een eyndelicke, en gheheele victorie. Ende hoe-wel het leven van deze hemelsche Campioenen, dickwils met veel verdriets en on-gemacx over-dwerscht wert; dat haer voor-hooft gefronst, haer leden veroudert en gelijck verkerckert wert, zoo en is daer even-wel geen benaude ellendigheyd oyt te vermoeden. Want, seggen zy, Ist dat onze uytterlicke mensche verderft, zoo wert nochtans onze in- [p. 6] nerlicke mensche van dage tot dage vernieuwt. Want onze zeer lichtelick vergaende verdruckinge werct, in ons, een uytter-maten on-begrijpelicke groote der eeuwiger heerlickheyd. Dewijle wy niet en zien op het zienelicke, maer op het on-zienelicke. Want wat zienelick is, dat is tijdelick; maer dat on-zienelick is, is eeuwigh. Men oordeelt van den dagh niet, uyt den morghen-stond; (ten ware by tegen-stelligh besluyt) zoo en behoort-men geen vonnisse te uytten, uyt de stucken en ghetuygenissen van dit glazigh, en verganckelicke leven.
    En of oock nu yemand, deur een teere swackheyd der gewisse, den wegh, in eenigen deele, wilde nauwer nemen, als ons die God de Heere zelfs, in zijne heylige Wet, heeft af-ghesteken, en opengestelt? wat doen onse oogen daer zeer van? wat schelden wy onzen broeder, daer vooren God gestorven is? laet ons liever zijne bezorghzaeme vreeze verwonderen, en zijn krancke over-heyligheyd verbidden. Wy blijven misschien zoo vele aen deze, als hy aen gene zijde uyt-wijckt: en noch is meer te houden van by-geloovige Godvruchtigheyd, wanneer zy niet uyt eygen-dunckende verwaentheyd voort en komt; als te hellen aen de helsche zijde van on-ghebonden roeckeloosheyd. De ruyme wegh heeft, in dezen deele, veel meer plaetse van dolinge en verderffenisse, als de enghe voet-pad. ’t Is zelfs een deel van verkortinge des geestes, als wy ons zelven vernoeghen, zeght ergens yemand. Een recht-schapen Christelicke ziele vint altijds wat te her-stellen, of te vermaecken aen dit bedriegelicke leven. ’t Is verschoonelick, zoo zy dan, haer zelven niet konnende vol-doen, eenighe middelen bedenckt, om haer zelven in meerder gherustheyd te stellen. Laet ons een weynich byzonderen.
    Huyden ten daghe wert by ons ghekrackeelt en gheredent, over het vieren ende onderhouden van den Christelicken Rust-dagh. De zommighe zijn hier zoo mede-lijdelick bekrompen, dat zy zelfs [p. 7] den ouden naem uyt haren mond bannen, en daer wy plachten Zon-dagh te zegghen, vinden zy noodigh, den dagh des Heeren te noemen, of immers zulck een woord te gebruycken, dat in de H. Schriftuere uyt-gedruckt staet: op dat zy die Heydensche namen, en die van on-herboren menschen verzint zijn, niet alleenelick uyt haer herte, maer oock van hare tonghe mochten weeren. Hebbe oock gheweten daer toe ghebruyckt te zijn de woorden van den sesthienden Psalm, Ick en wil haers (der vremde Goden) danck-offers, met den bloede niet offeren, noch haeren naem in mijnen monde voeren. Buyten den zin, mijns oordeels, en het rechte verstant van die plaetse, daer simpelick gemeynt wert, Ick en sal geen Heydensche offerhanden voor God breghen, noch haere Af-goden met mijn tonghe prijsen, of aen-roepen, &c. Wederom, daer andere voor gheoorlooft houden, naer den openbaren Gods-dienst, haer geest en zinnen zoo wat te vermaecken, door wandelen, of eenighe andere eerlicke, en kort-wijlighe oeffeningen, waer door zy te wackerder des anderen daeghs, tot haer ghewoonelick werck keeren mochten, sluyten haer deze vrome luyden in huys, alwaer zy, met haer huysgezin, haer zelven bezich houden met het lezen van Godes woord, met het zinghen van Psalmen, en Lof-zanghen, met ghebeden, en dierghelijcke Godvruchtighe oeffeninghen. Wie kan, met reden, dit bestraffen? jae wie en behoorde zich niet veel eer te verwonderen, en God de Heere groot te maecken, over zulcke geheylighde zielen, die hy ons binnen onze mueren verleent, tot onzer zekerder bewaringe. Swijge dan de verwijtinge van Sabbatarissen, en watter van sulcke woorden meer zijn, waer door de Godvruchtigheyd verhatelickt wert, en een deure ghe-opent tot on-ghetoomde vryheyd. Laet alle laster-reden den hals ghekrockt werden, en de middelen der liefde, ende goed-willighe ghenegentheyd, by der hand ghenomen werden. Daer en is niet [p. 8] dat ons zoo zeer vervremt van alle menschelicke beleeftheyd, als dat wy ons even-beeld, met een quaed-duydighe tonge, quetsen, en zoo veel in ons is, vyandelick onder-drucken. PLINIUS, die groote Orateur, sprekende van zulcke wan-geboorten, noemt haer verdoemelicke slacht-beesten, die men behoorde te offeren voor de gemeene ruste. En de goede Keyser TRAIANUS hadde zulck een schrick van zulcke on-menschen, dat hy-ze, tot straffe, en exempel, dede werpen in een af-ghesleten schip, onverzien van want, van zeylen, van roer, en watter meer, tot het bestier van zulck een vat, noodigh is; op dat zy mochten d’on-ghenade van zulck een wreed element over-ghegeven zijn, en daer beproeven de onstuymighe verwoedheyd, die zy, t’anderen tijde, teghen de arme onnoosele menschen gebruyckt hadde.
    Om een eynde te maecken: zoo ick, door dit vry-borstige schrift (daer in ick niet anders gezocht en hebbe, als een eerlick vermaeck, en stichtelicke nuttigheyd) even-wel de swarte galle van zommige quaed-willighers, geterght zal hebben, die hebbe dit toe-schrift, in plaetse van alle wraecke: De lasteraer heeft den Duyvel tot zijn groot-vader; den hoogh-moed tot zijn vader; de nijdigheyd tot zijn moeder; eens anders deughd tot stoffe; en gheen ander uyt-komste, als een tijdelicke ende eeuwighe vloeck.

[p. 9]

EMBLEMATA II. Het Houw’licks bed zy onbesmet.

Als ghy, twee-eenigh, zijt, door echten band, gesloten
    In ’t geen uw brandigh hert tot heyligh water leyd,
Al-eer ghy noch de vrucht des houw’licks hebt genoten,
    Doe by u zelf beloft van eeuwigh eerbaerheyd.
(5) Het houw’licks bed en is geen goot’ van vuyle lusten,
    Maer daer, die ’t wel gebruyckt, elck een in maeghdom blijft.
Als ghy dan, beyd’ bedeckt met eerbaer root, gaet rusten,
    Zie dat ghy dan te zaem geen over-spel bedrijft.

[p. 10]

Wt-legginghe.

WIe en ziet niet, met innerlicke verwonderinghe, de groote zorghe, die God de Heere gebruyckt, om zijn volck, de ware kinderen Israels, tot reynigheyd en heyligheyd des levens, aen te leyden? Ghetrouwde en on-getrouwde, mans ende vrouwen, waeckende en slapende, een yeghelick is zijn zuyverheyd en reyninghe voorgheschreven. Hoe anders? hy is de heyligheyd en de reynigheyd zelve: hy wilt dan oock met reden, dat wy heyligh zullen zijn, ghelijck hy heyligh is. Zulck een vader, zulcke kinderen. En om de waerheyd te zegghen; isser eenighe deughd ter weereld, die den mensche ghelijck ver-enghelt, om niet te zegghen vergodet, ’t is de reynigheyd, en eerbaerheyd. Een deughd zoo hemelsch, en over-prijzelick, als zy op der aerden zeldsaem, en schaerselick te vinden is. De menschelicke natuere schijnt gekneet te zijn in den trogh van vleeschelick bedrijf, en ghebacken in den oven van vierighe lusten. Een machtelooze zieckte, een dulle koortse heeft haer wezen gheteelt: en zoo baert sy noch stadelick stinckende sweet, en on-reyne hitte; ick meene vleeschelicke ghedachten, en gheestelooze redenen. En hoe zal oock yemand wijn-druyven van doornen, of vijghen van distelen lezen? alzoo en wachte niemand van een natuerlick mensche, die uyt den bloede, of uyt den wille des vleeschs, of uyt den wille des mansch gheboren is, dat van hem eenige matige reynigheyd, in woorden, of in wercken voort-komme.
    De wijsheyd des hemels, om deze on-geregeltheyd eenighsins te breydelen, en ons ten desen aenziene oock in te scherpen, hoe dat wy onze vaten heylighlick bezitten zullen, heeft den houwelicken staet verordent, waer in de mensche, een met eene zijnde, de on-ghetoomde uyt-spronghen des vleesches mochte bepalen, [p. 11] en ghelijck een dam schieten, op dat wy niet af en weyden, buyten het veld en de ghemeet-taelen, die ons zijne voor-zienigheyd ghelieft toe te eyghenen. Hier en sluytet niet, twee meesters op een winckel, twee groote masten tot een schip, te hebben: hoe-wel de Oud-vaders, onder de wet, deur een grove swackheyd, haer zelven hier in leelick mis-grepen hebben.
    Evenwel, wanneer nu yemand, in dit gewijde perck, van boven ghestelt is, en moet hy zich terstont niet in-beelden, dat hem daer een missinck bereyd is, om zich zelven, als een vercken, zonder schaemte, zonder voor-hoofd, daer in te wentelen. Hier zijn oock wetten en palen gehecht, die een wel-gebouwde ziele Godvruchtelick moet waernemen. Maer ick en kan maer half-monds, en tusschen tanden hier van spreken, om gheen oly, in plaetse van water, in’t vier te gieten. Zoodanigh is de guytery der menschen, dat zy oock zom-wijlen, de bestraffinghe der zonden, tot aenritssels ghebruycken. En, om dit, int voor-by-gaen, niet achter te laten; ’t en is niet langhe ghebeurt, dat een over-treffelick Leeraer, hebbende een deur-wrochte Predicatie, op het verbod, Ghy en zult gheen over-spel doen, nauwelick en heeft konnen ont-gaen, of hy zoude daer over berispt, en heftelick aen-getast gheweest zijn, als ergernisse, en ont-stichtinge gegeven hebbende: daer hy, mijns oordeels, zulck een gheleerde voor-zichtigheyd gebruyckte, en alles zoo Godvruchtelick voor-stelde, alsser van een geestelick ghemoed, en een wel-sprekende tonghe, konde verwacht werden. ’t Is, als de heylighe letters zegghen: Alle dinghen zijn den reynen reyn; maer den on-reynen, en on-gheloovighen en is gheen dinck reyn, maer oock haer ghemoed en ghewisse is on-reyn.
    Het houwelick dan, naer den val, wert in het meeren-deel der menschen, ver-oorzaeckt, of beter ghenoodzaeckt, door de on-verdraeghzaemheyd van de scherpe prickelen des vleeschs, die [p. 12] haer byzonderlick, in haer meeste kracht openbaren, wanneer de hooghe jaren het lichaem noch niet verswaert hebben, noch de gheestelicke weder-gheboorte de zelve ghenoeghzaem verstomt heeft. In zulcke ghelegentheyd ghelt de zet-reghel van dat groote vat des Heeren: Ist dat yemand hem niet en kan ont-houden, laet hem trouwen; want het is beter te trouwen, dan te branden. Evenwel zoo moet die heylighe staet gebruyckt werden, niet tot uyt-blusschinghe van onze natuerlicke warmte, maer tot verkoelinghe van on-matighe hitte; niet tot vermoeyinge van onze leden, maer tot matige verquickinghe; niet tot uyt-merghinge van ons eerst-boortighe zap, maer tot temperinghe van den over-vloed. Reyne ooren zullen my goedichlick dragen, en noch hare nuttigheyd wegh-draghen: maer die bevleckt is, dat hy noch bevleckt werde.
    Wie kan dan lijden dien heyl-loozen roem van die on-besneden monden, die niet en laten in alle ghezelschappen uyt te tuyten, de beestelicke on-gebondenheyd, die zy, binnens gordijns, gebruycken? die daer durven met volle kaken uyt-spouwen de onmenschelicke krachten van haer kriele dertelheyd: dat is, die durven roemen hoe verre de beesten in vuyligheyd van haer overwonnen werden.

            Quis furor est, quae nocte latent, in luce fateri,
                Et quae clam facias nocte, referre palam.

Dit is de zin van die heydensche Poeet:

        Wat grooter razerny, wat dulheyd ist, te noemen,
        Het geen de nacht verbergt, jae ’t zelf in’t licht te roemen:
            En’t geen ghy, on-betuyght, in ’t duyster hebt ghedaen,
            Daer van te doen, voor ’t volck, een openbaer vermaen.

Deze gheven nochtans voor, naer den ghemeynen zangh van zulcke voghels, dat het voornaemste ooghe-merck van haer hou- [p. 13] welick, dit is, dat zy mochten kinderen teelen, en erfgenamen nalaeten: maer dit is veel eer de handen aen zich zelven schenden; den boom te dooden, op dat hy vruchten voort-brenghe. Wie en weet niet, dat onze eeuwe verscheyden van zulcke dood-slaghers ghezien heeft? En waer van kommen oock die menichvuldige ghebreken, die de kinders, hier en daer, van haer gheboorte medebrenghen; als dat die arme onnoozeltjens betalen moeten de schult van haer ouders on-ghetemperheyd. De fonteyne van alle reynigheyd heeft uyt-druckelick eenighe tijden uyt-ghekeurt, op welcke het on-gheoorlooft is, tot zijn vrouwe te naecken: maer wie zal mij wijs maecken, dat deze wet, by onze menschen, niet en is af-geschaft, als ick de redenen hoore, en de uyt-wercken bemercke, die in niet weynighe kinderen te zien zijn. Daerom en hadde DIOGENES geen on-recht, als hy een on-tuchtigh Iongelingh verweet, dat zijn vader hem, droncke zijnde, gheplant hadde. En de Carthagineesche wet wert van PLATO verhaelt en ghepresen, de welcke opentlick verboot, dat niemand zich verstouten zoude, om wijn te ghebruycken, wanneer hy vooren hadde de houwelicksen schuld te betalen. Gewisselick, daer is zeer veel aen gheleghen, niet alleen int byzonder, de ouders en de kinderen, maer oock de gheheele regieringe, daer wy onder leven. LYCURGUS, de wet-ghever van Lacedemonien, ghelijck vele ander dinghen, heeft oock hier in, zorghvuldelick voor-zien. Dit was een van zijn staetsche wetten; De nieuw-getrouwde man zal gestolen tot de bruyd kommen, en kortelick weder tot zijn vrienden keeren. Hy en gheeft den Bruyde-gom gheen vryheyd, tot zijn nieuw-ghetrouwde Bruyd te kommen, wanneer ’t hem zoude moghen lusten, of oock by haer te blijven, zoo langhe, als ’t hem zoude goed duncken; maer hy ghebied dieftelick en bedecktelick by haer te kommen, zonder tabernakelen te maecken, of aen de [p. 14] bed-tijcke te blijven hanghen. Dit zijn de woorden, die PLUTARCHUS in de Grieksche tale ghebruyckt: De Bruydegom niet swaer van wijn, noch door wel-lustighe leckernyen over-laeden, maer nuchterigh en matigh zijnde, quam met schaemte en vreeze tot zijn echte Bruyd; en ont-doende haren maeghdelicken gordel, lichte haer op, en droegh-ze op het trouw-bedde, alwaer hy weynigh tijds blijvende, weder-keerde naer zijn maeghschap; gaende slapen, daer hy van te vooren altijds ghewent was. Het welcke gheenen kleenen tijd en duerde, maer de zommighe vol-herden daer in zoo langhe, dat zy haer vrouwen noyt by daghe en zaghen, tot dat zy al eenighe kinders van haer geteelt hadden. Het welcke van yemand in verwonderinghe ghetrocken zijnde, is hy van LYCURGO met deze andwoorde vol-daen gheweest: Dese dinghen strecken hier toe, op dat de mannen kloeck en sterck van leden zouden blijven, van gheen volte of verzadinge vermoeyt; maer dat de liefde altijds jeughdich en groen blijvende, zy kloecke en wel-ghebouwde kinderen, voor de Republijcke mochten voort-brenghen.
    Maer hier op zal my yemand voor-werpen, ghelijck dat oock t’anderen tijde ghebeurt is, de woorden van den Apostel Paulus: De vrouwe en is haers eyghen lichaems niet machtigh, maer de man: desghelijcks en is de man oock zijns eyghen lichaems niet machtich, maer de vrouwe. En ont-houd malcanderen niet, het en ware uyt beyder bewillinghe, tot eenen zekeren tijd, om u tot vasten ende bidden te voeghen: ende komt wederom te zamen, op dat de Sathan u niet verzoucke, om uwer kranckheyd wille. Hier uyt besluyt een Venus dertelingh, dat-men zich zelven plotselick mach storten, en wentelen in de vleeschelicke vereeninghe, zonder wet, zonder mate: en dat dien volghende, een van beyden zoo ghenegen zijnde, de andere daer toe het lichaem moet leenen, zonder weygheringe ofte teghen-spreken. Maer hoe wert dit zoo vleeschelick verwrongen, [p. 15] en verkeerdelick by den hayre ghetrocken? de heylighe man en spreeckt niet, in het laetste veers, van de houwelicksche vergaderinghe; maer hy laet alleenelick toe, dat man en vrouwe, een dack, een tafel, een bedde ghebruyckende, by wijlen haer zelven, voor een weynigh tijds, en uyt beyder bewillinghe, van malcanderen moghen af-zonderen, op dat zy door die onderlinghe ghemeenschap, in haer Godvruchtigh voor-nemen niet ghestoort en wierden, maer te beter mochten waecken, ende in-ghespannen zijn tot alle heylige bedenckingen, ende Godvruchtige oeffeningen. ’t Is oock zoo, dat twee echte en wettelick gehechte luyden, aen malcanderen zoo nauw en vastelick vereenight, en ghelijck door den anderen gemenght en vervormt zijn, dat zy, ghelijck een lichaem maeckende, alle de leden ghemeen, en gheen eygen en hebben, daer zy alleene meesterschap zouden over ghebruycken. Des mans leden kommen de vrouwe toe; zoo doen oock der vrouwen leden den man. Maer niemand en is zoo opperlick meester van zijn leden, dat hy de zelve mach misbruycken, naer zijn in-beeldinghe, en wel-ghevallen. De Keyserlicke wetten hebben over zulcke wel strenghe straffen in-ghevoert, ghelijckformelick den woorden Gods, en de billickheyd van alle goede reden. Zeer wel zegt MARTIALIS:

                Scire suos fines matrona & femina debet
                Ne vagus a thalamis conjugis erret amor.

Het zy my geoorlooft, een weynigh by de over-zettinge te vougen:

        Een vrouw, in echt ghetrouw, die moet haer eynden weten,
            Op dat haer bed-ghenoot van haer niet af en dwael:
        Zy moet oock niet haer schuld, uyt lust des vleeschs, af-meten,
            Op dat zy niet haer mans, en Godes haet en hael.

[p. 16]
Daerom en wert oock niet gepresen de Ketterye, die in Afrijcken, ten tijde van den Oud-vader AUGUSTINUS verzint en in-ghevoert wiert, van een soorte van breyn-ziecke menschen, die ABELITEN ghenoemt wierden; om dat zy hielden, dat Abel, van zijn broeder Cain, vrouweloos, en kinderloos gedoodet was. Dese trouwden wel vrouwen, maar en bekenden-ze niet. Elck een van haer, op dat oock haer geslachte verjaeren, en vereeuwen mochte, nam tot zich, als eyghen kinderen, een knechtjen, en een meysken, oock met dit bedingh, dat zy haer oock noyt, met yemand vleeschelick vermenghen zouden. Deze maeckten zy erfghenaemen van haer naem, en alle haer goederen. Het welck zy lichtelick konden doen; dewijle allesins veel arme luyden gevonden wierden, die dit voor een groot gheluck achteden, van de sware last der kinderen verlost te werden, en de zelve in een eerlick bezit van goede middelen ghestelt te zien. Maer waer heeft de Here zulcks gheboden? jae waer heeft hy oyt zulcks toe-ghelaten, dat het voornaemste eynde des houwelicks, het welck is, naer zijne in-stellinghen, wassen en vermenichvuldighen, zoude alzoo vergyheefschs, en vruchteloos gemaeckt werden? Daerom wiert oock Onam van God de Heere metter dood ghestraft, om dat hy het zaed, dat zijn swagerinne toe-quam, liever op der aerden wierp, als dat hy, daer door, zijns broeders naem, en aen zich zelven nakommelingen verwecken zoude. Is yemand zijner lusten machtigh, dat hy-ze dan niet en terghe: kan hy zonder vrouwe leven, dat hy-ze dan niet en trouwe.

[p. 17]

EMBLEMATA III. Dit lijf, wat ist, als stanck en mist?

Ziet hier, ô Courtizaen, hier light de Af-goddinne
Die ghy aen-bidt en smeeckt met over-aerdsche minne.
    Zy sy Gravin’ , Princes, en van het hooghste bloed,
    Van leden noyt zoo schoon, van wezen noyt zoo zoet;
(5) Zy is (met eer gezeyd) in duyster schaemt’ gewonnen,
In vuyligheyd verwarmt, uyt on-reyn bloed geronnen:
    En als sy nu al is, met smerte, voort-ghebracht,
    Zy drijft en smelt daer heen van vuyle mist en draght.

[p. 18]

Wt-legginghe.

ALle ghedierten werden van natuere tot haer weder-gaede ghedreven. ’T is een mis-val, of wel een stortelingh van een mensch, die dese beweginghe of door moedwille verzaeckt, of door flauwigheyd niet voelen en kan. Ick spreke van het pit, en de kracht des jeughds: wanneer het bloed noch gheheelick in zijn volle vaten is, en de natuere door on-ghemack, verdriet, of eenige andere oeffeninghe, niet verminckt of ghebroken is. De vrouwe, zeght ARISTOTELES, heeft een treck en begheerte naer den man, ghelijck de eerste, vorm-looze stoffe, om een fatsoen en ghedaente te krijghen. Waerom niet oock het zelven van de mans ghezeght; die niet meer uyt een block of rotse ghehouwen zijn, als dat teere geslachte, ’t welck wy vrouwen noemen? Elck een verbeelde, en vermomme zich, als hy wil, is hy maer een mensch, hy moet oock deze, dat is, menschelicke beweginghen hebben.
    Dus verre mooght ghy de schoot vieren, en binnen de palen van zedigheyd en Godzaligheyd blijven. Maer gaet oock hier ten ancker, en bemerckt onder de louwte van het heylighe land of de zeylen niet te groot naer het schip; de riemen naer de schuyte zijn. Het is te verwonderen, wat af-goderyen de menschen met de menschen pleghen: en voornemelick, die jonghe dertelingen, die door de hitte van dat vleeschelicke vier, als door een horzel ghesteken zijnde, ghedachten en woorden verzinnen, die den hemel bespotten, en God gelijck uyt zijnen throon werpen. Een staeltjen zy in plaetze van duyzenden.

                    Cessez mortels de souspirer,
                    Ceste beauté n’est pas mortelle.
                    Il est permis de l’adorer,
                    Mais non pas d’estre amoureux d’elle.
[p. 19]
                    (5) Les Dieux tant seulement
                    Peuvent aymer si hautement.

Isser misschien yemand zoo arm van talen, die dit zes-dicht niet en verstae, die neme in plaetse deze over-zettinghe.

                    Stervelinghen, houd vry stille,
                        Van te zuchten met ghesteen;
                    Deze schoonheyd, dwing uw wille,
                        Heeft geen stervelicke le’en.
                    (5) Op haer meught ghy niet gelieven,
                        Maer ’t aen-bidden staet u vry;
                    Goden hebben alleen brieven
                        Van zoodanigh hoogh gevry.

Van deze en dier-ghelijcke in-leghsel, zijn de huyden-daeghse boecken, die meest by de jonghe lieden ghesleten werden, vervult: van zulcke woorden klincken de tonghen der ghener, die van liefde glimmen, en het hof, ghelijck-men zeght, op de schoot van de Ioffrouwen maecken. Die het woord niet en weet, en mach niet mede gaen. ’T is gemeenelick, mijn hert, mijn troost, mijn oogh, mijn licht, mijn beckje, mijn zoetertje &c. Maer die op hoogher schoenen treden, willen oock hier in verheven zijn. ’T is kootjes volck, die op de ghemeene wegh wandelen. Deze en spreken maer van Princessen, Koninghinnen, Sterren, Engels, Goddinnen: en wilt ghy ’t al hooren, zy noemen die haer Al, die met allen is, als dreck in goud gewentelt; of, als de wijsheyd spreeckt, een vercken met een goud juweel. Voor deze menschen en is noch grond, noch oever. De heylighe Gheest zeght: En zijt niet als een peerd, of als een muyl-ezel, zonder verstand: wiens muyl men toe-snoert met een ghebit en toom. Maer deze loopen gantsch on-gebonden daer henen, geen ander wet hebbende, als zonder wet te leven. ’t Is by haer een Courtisaensche wijsheyd gerekent, daer van de ghekapte narren, bykans schaemte zouden hebben.
    Ick hebbe van een gehoort, die met ernst zulck een op-schrift op een minne-brief stelde: Aen de heylighe Majesteyt van de Coninghinne mijnes herten. Wie zal die onder redelicke menschen [p. 20] tellen, die zulcke nietighe dwaesheyd voor een gheestighe wijsheyd rekenen? Maer wilt ghy noch een groffe en tastelicke prouve van deze herssenlooze dulheyd hebben? Hoort wat een aerdighe hofscheyd een Ioncker ghebruyckte, diens opperste deel met zulcke mist benevelt was. Hy wilde quansuys den bet-weet spelen, en in plaetse, dat andere haer zalaede met olye van vley-steerten toe-bereyden, wild’ hy de zijne met een middelbaere scherp-zoete sausse begieten. Schrijvende dan aen een edel Ionck-vrouw, zijn matresse, en denckende by hem zelven, dat haer den tijtel te gheven van doorluchtighe, te veel was, en de lof van eerbaere veel te weynigh, verzinde recht tusschen hemel en aerde te vlieghen, mids schrijvende, Aen de bykans door-luchtighe. Tot zulck een pot, zulck een decksel. Die oock yets van beter smaecke van deze hoofdelooze minnaers verwachten wil; voeghe hem vryelick by dien boer, welcke vertoefde dat de vliet zijnen loop eyndighde, op dat hy mochte drooghs voeds daer over gaen. Soo daer evenwel noch eenigh deel van wijsheyd ghespeurt wert, die zal hier in vervat zijn, dat de sommighe van passe zoo wijs zijn, dat zy in haer zelven mercken ganschelick niet wijs te zijn. Van zulcken slagh was die Ghezelle, welcke tot zijn lieve Vrijster dorste zegghen, Ick ben zonder God, zonder u, en zonder my. Te weten, zonder God, om dat ick hem niet aen en bidde, maer u: zonder u, om dat ick u niet en hebbe: zonder my, om dat ghy my hebt, en ick niet my zelven. Goddelooze guyten, die haer opperste goed stellen, en haer grootsten dienst besteden, in het vuyl ghebruyck van het ghene met eerbaerheyd niet en magh ghenoemt werden: maer vermenschte Duyvels, die haer zelven uyt-schudden, en God tot de helle zenden, op dat zy haer tonge teghen den hemel mochten uyt-steken, en een Gods-dienst op-rechten, daer van den Af-god een on-reyn schepsel, de dienaers een uyt-braecksel [p. 21] van de helle, en het eynde van allen, een on-sterffelick berouw is, en een eeuwigh-duerende smerte!
    Keert tot u zelven, ellendighe ziel-moorders, die verloren zijt in den dool-hof van uw ydele ghedachten: ont-wert u uyt de stricken, die ghy u zelven zoo schadelick en schandelick gevlochten hebt. En om u zelven nu voor-by te gaen, en de schuldighe plicht, die ghy uwen oppersten Leen-heer schuldigh zijt, bemerckt in een heylighe stilheyd, hoedanigh, en wat zy is, die ghy voor uw’ Goddinne houd. Een vrouwe, van een vrouwe geboren; een worm en een worm-aes; stof en kaf van den wind ghedreven; hoy en gras; en wilt ghy wat meer hebben, een bloeme des velds, die ghy heden ziet, en morghen te vergheefs zoeckt. Zy is, ghelijck wy alle te zaemen, een voor-beeld van swackheyd, een roof des tijds, een speel-tuygh van de wind, een bobbel, een teere water-bieze, een schildery van on-ghestadigheyd; en om in’t korte veel te zeggen, een weynigh slijm en fluymen, met bitter galle te zaem ghemenght. Arme menschen dan, die noch de hoornen willen op-steken, en met de Pauw, zich in haer vederen spieghelen! weest zone of dochter van een Koninck of Keyser, en watter groods ter weereld kan ghenoemt werden; ghy zijt eerstelick ghevormt in een slijmigh vat, en hebt daer ghedreven tusschen de uyt-worpselen, die van spijze en dranck over-blijven: ghevoet van het ghene de Schriftuere eyghentlick weghdoenssel noemt, en dat eertijds niemand naken en mocht, zonder on-reyn te zijn. Daer vlot dit moedigh meester-werck, als in de barninghen, tusschen duyzent klippen en vuylen: in gheduerigh ghevaer zijnde, om alle ooghen-blick schip-braecke te lijden. De minste val, of het verrecken van de moeder, is ghenoeghzaem, om het zelve, door de weereld, uyt de weereld te zenden. Het snuytssel of het uyt-gaen van een keersse kan dit vazel lichtelick [p. 22] versticken; jae al heeft het schoon nu vaste leden ontfanghen. Is het dan, de ronde van zijnen tijd vervult zijnde, uyt de banden van deze duystere kercker uyt-gebroken, met de overlickste smerte, en de alder-grootste schaemte van zijn moeder, die de swackheyd en eerbaerheyd van een vrouwe lijden kan; ziet, zoo ligghet daer henen, als een klompjen van rood vleesch, gheen ander beweginghe hebbende, als de zee-gallen, of dierghelijcke twijffel-ghedierten, die een ziele in plaetze van zout ghegheven is, alleenelick om dat zy niet verrotten en zouden.

[p. 23]

EMBLEMATA IV. Nu, hola, mond! niet al te bond.

GHy zegt, ghy draeght een pack, en gaet dus omme-vraghen
Wie dat het zelf, quansuys, in uwe steed’ zal dragen:
    Elck een ziet wat ghy jaegt; een duyvigh beck-getreck,
    Op dat ick niet een zeggh’, een innigh tongh-geleck.
(5) Maer zijt ghy niet beducht, wie dat op hem zal laden
Dat drouwig zond-gewicht, die helsch-geneygde daden
    Daer in ghy ligt verstrict? Wel wilt ghy zijn bevrijt?
    Kust Godes Zoon, gelooft, en zijne gramschap mijd.

[p. 24]

Wt-legginghe.

HEt is een eerlick, en treffelick houwelick, wanneer de zedigheyd en geneughte malcanderen trouwe sweeren; of wanneer de zoetigheyd en de nuttigheyd, met onderlinge om-helzinghe, de zelve lijne trecken. Ick houde-ze voor vyanden van’t menschelicke gheslachte, die het vermaeck t’eenemael uyt de weereld bannen, en de nordsche straffigheyd een eeuwighe heerschappye op-dragen. Onze groote Meester en wilt niet, dat wy altijds met ghefronste voor-hoofden, en op-getrocken wijngh-brauwen, de tucht-meesters zullen spelen. Hy heeft ons ghezichte alzoo gheschapen, dat wy te ghelijcke hemel en aerde konnen aenschouwen, op dat wy-ze beyde zouden ghebruycken; doch noyt de aerde van den hemel af-scheydende. Men mach dit tijdelick leven wel smaken, en de saussen oock prouven, die ons de wijsheyd der natuere bereyd heeft: die zijnde de eerste oorzaecke, niet zonder oorzaecke, maer alles met ghewichte, mate en ghetal, wonderbaerlick ghevought heeft. Wy en moeten ons buyten ons zelven niet stellen, en de menschelickheyd gheheel ont-glippen, om ons zelven op een ander vorme te ghieten. Ick en spreke nu niet van onze zondighe verdorventheyd.
    De jonghen was een jonghen, zeght de heylige Gheest van Samuel. De mensche is een mensche, dat is uyt ziele ende lichaem bestaende. Dit ghebouw en moet niet ont-daen, maer met een broederlicke verbintenisse te zamen gehouden werden. De ziele is de man; het lichaem de vrouwe. Deze en moeten geen scheydbrief maecken, door twist, of nijdigheyd; maer veel eer, met ghemenghde om-halzinghen, malcanderen by-staen, en alle hulpe en gunste bewijsen.
[p. 25]
    Maer hier is de swarigheyd, en de oorsprongh van tranen; dat wy, ghelijck in alle ander dinghen, oock in genueghte geen mate en houden. ’t Is een by-voughsel, en wy maecken het grooter, als het voornaemste stuck-wercks: ’t is een kant, maer die breeder gheweven wert, als het binnenste laecken. De Schriftuere noemt den mensche enckelick ziele; maer dus doende, mach hy wel enckelick lichaem ghenoemt werden, ghelijck het zelve de Rabbijnen, als van dien heerlicken tijtel belichaemt zijnde, ghedaen hebben; die den mensche Gouf, dat is, lichaem, heeten: ghelijck hy oock in de boucken onzer zaligheyd, vleesch genoemt wert. Wel te rechte; als die dat Goddelicke deel, deur den roock, en het roet van de vuyle schouwe des lichaems, ghelijck verstickt, en geen ander leven ghelaten hebben, als om onze vleeschelicke wel-lusten in ’t leven te behouden.
    Doch om deze woeste zee in gheen putje te willen leyden; laet ons maer een weynigh onder de jonge luyden verkeeren. Bezie wat een ghetater, en dertele fijmelinghen daer veel-tijds omgaen; wat kout, wat ghespel, wat aen-raeckinghen daer verzint en gepleeght werden. En, om ons zelven noch naerder te besnijden, merck wat een menighte van wulpsche zoen-konstjens op de bane rijden, die de Iong-mans des nachts in hare herssens smeden, om hare duystere wercken der wel-lust te lief-koozen, en dat teere volcxken, deur een ghemaeckt fatsoen, aen te wrijven, dat zy anders met zoeten ernst verwerpen zouden. Ick en wil dit papier niet bekladden, met alle die dertele bootsinghen; maer hier alleenlick verdoemen dat Sodomitisch over-spel, dat zommige met de mond bedrijven, teghen den danck, en met spijtigh verdriet van eerbare Ionck-vrouwen, die haer mond moeten leenen, tot een spoel-vat, en speel-vat van vuyle, en zomtijds oock pockighe tonghen, die zy uyt een vodde-kot mede-ghebracht hebben.

[p. 26]
        De gheyle mond des vleeschs is gheestigh om te dincken,
        Al wat zoo eenighzins schijnt naer zijn smaeck te swincken,
            Zijn eenigh hemel-rijck: daer uyt hy pompt het nat,
            Tot vulssel van zijns weerds verrot en vunstich vat.
        De kus, die anderssins, gantsch middelbaer kan wezen,
        Jae oock met reden is in d’oude eeuw gheprezen,
            Wert tot een ghist des vleeschs van velen nu gepleeght,
            Die alleen deur de hitt’ der nieren zijn beweeght.

Wie en weet niet, wat oock menigh-mael op zulcke zoentjens naer-volght. Hoor, wat TIBULLUS, van de Ionck-vrouwen zijner eeuwe, zingt:

                    Rapta dabit primò, pòst offeret ipsa volent
                        Post eliam collo se implicuisse volet.

Dat is:

        Zy zal eerst, als het schijnt, met vinnigh tegen-streven,
            U laeten zoo een kus, maer haer gelaet is vals:
        Daer naer zal zy van zelfs, u lieve kusjens gheven;
            Daer naer oock willigh zijn te hanghen om uw hals.

    En wat anders hier naer, als wercken, die niet geoorloft en zijn, als tusschen twee echte lieden. Kusjens,

        Niet die een zuster gheeft aen haren straffen broeder,
            Maer die een zachte vrouw geeft aen een hitsigh man;
        Niet als Diana krijght van Phebus, of haer moeder,
            Maer zoo on-kuysch, als Marsch zijn Venus geven kan.

Zoo spreeckt de Poeet in zijn eyghen taele, diens zoet-rolligheyd niet wel en kan uyt-ghedruckt werden:

                    Qualia nec fratri, tulerit germana severo,
                        Sed tulerit cupido mollis amica viro:
[p. 27]
                    Qualia credendum est non Phoebum ferre Dianae,
                        Sed Venerem Marti saepe tulisse suo.

    Hier zullen voornemelick de jonghe Maeghden, wiens on-ghekoockte bloed noch in zijn eerste zode is, haer oudelick en koudelick te dragen hebben, om de eerste beginsselen van schaemtelooze on-kuysheyd gheen plaetze te gheven, op dat zy van de laetste on-eere niet ver-rascht en werden. Zedigheyd en schaemte is het schoonste lijf-teecken der jonghe luyden, maer voor-nemelick der maeghden, die natuere ghewilt heeft de swackste te wezen. Verloren is zy, die de schaemte verloren heeft.

                        Dochters weest doch nimmers moe’,
                        Maer zijt altoos op uw hoe’,
                        Dat u nerghens eenigh quant,
                        Onder schijn van echten band,
                        (5) Onder ’t kleed van zoete weeld,
                        Al uw goed, uw eer ont-steelt.
                        Al dat gluyren, al ’t ghefleem,
                        Al dat streelen, al dat zeem,
                        Al de kusjens, al ’t ghetast,
                        (10) By gheen eerbaer lien en past.
                        Joffrouw stae op sintinel,
                        En wat ander hier uyt spel:
                        ’t Zijn de voor-boon, ’t is de boogh,
                        Die daer zoet’lick laght om-hoogh,
                        (15) En allenghskens water pompt
                        Tot hy op u neder-komt.
                        Wat ist doch van al uw schoon,
                        Als ghy mist uw’ eere-kroon?
                        Wat ist daer een maeghd med’ roemt,
                        (20) Als zy een-mael is ont-bloemt.

[p. 28]
    Maer, om by den draed te blijven, laet ons den oorsprongh van het kussen onder-zoucken. De wijze van kussen is van oude tijden, jae van de uytterste memorie der menschen, bekent gheweest. Zy heeft haer af-komste ghetrocken uyt het inghewand, en de innerlicke gheneghentheyd van Adams kinderen, onder malkander. Men ziet, daer over-groote vriendschap is, voor-nemelick in de eerste aen-komsten, of laetste af-scheydinghen der vrienden, dat het bloed naer de uytterlicke deelen des lichaems komt uyt-gheschoten, en byzonderlick zijn vertreck, of ghelijck-men spreeckt, zijn rendez-vous neemt, daer de natuere alle de zinnen by den anderen ghestelt heeft, ende het welcke, onder alle volcken des weerelds open-ghedraghen wert. Dewijle het bloed dan uyt zijn eyghen vaten niet en kan verlaten werden, en nu ten eynde van zijn vrydom ghekommen is, zoeckende even-wel naerder ghemeynschap te hebben, met het ghene, daer mede het wilde in een ghesmolten en vereenight zijn; beweghet den wille, om den mond, ghelijck als de deure der zelven, te naerderen, en zoo niet anders, ten minsten de azemen, als lichamelicke gheesten, door den anderen te doen loopen, op dat zy alzoo een vaste, doch dunne band zijn zouden, om deze twee te zamen te stricken.
    Om deze vereeninghe, doch op een gheestelicke wijze, zucht de Bruyd Christi, in dat Hooghe Lied Salomons, begheerende met haren Bruydegom, deur een kus, dat is op het alder-nauwste vereenight te zijn. Alzoo bestond de aertsch-vader Iacob zijn Rachel met een kus te groeten: en daer hy tot noch toe on-bekent was gheweest, zijn kennisse, ende liefde ghelijckelick daer mede te beghinnen. Ende alzoo hebben alle die oude Heyligen, mans en vrouwen, malkanderen begroet, en veel tijds oock hare brieven besloten, met een ernstighe begheerte, dat d’een den an- [p. 29] deren kussen zouden. Hoe-wel daer oock gevonden zijn, die deze heylighe wijze, tot verraed en moorderye ghebruyckt hebben: als daer zijn gheweest Ioab, en die schrickelijcke Gods-moorder, die den Heere der heerlickheyd, onder zulck een vriendelick mom-aenzicht, zoo valschelick, als verdoemelick, in de handen zijner vyanden over-ghelevert heeft. Ander-sins zoo was de kus een heyligh, en eerbaer ken-teecken van de liefde, die-men yemand van herten toe-drough. De heylige Papieren gheven ghetuyghenisse, dat wanneer zich Ioseph zijnen Broederen bekent ghemaeckt hadde, dat hy-ze alle om den hals viel, en met weenende ooghen, kussede. Ghelijckerwijs oock Iosephs zonen van haren Groot-vader om-helst, en met een kus ont-fanghen wierden. Zulcke exempelen zult ghy met menighte vinden, in beyde de uytterste willen, daer ons de erve des hemels ghemaeckt is.
    Maer ghelijck de kus een ken-penningh was van onderlinghe liefde, zoo is hy oock ghebruyckt gheweest, tot bewijs van een vrywillighe ghehoorzaemheyd en eer-dienst, die de mindere aen de meerdere, de Onder-danen aen de Opper-machten schuldigh waren. Kusset den zone, zeght de Gheest des Heeren, op dat hy niet en toorne: dat is, bewijst hem niet alleen een teere liefde; maer eert hem oock met alle onderwerpinghe en gehoorzaemheyd.

            Wel aen dan, dertel jeughd, die u verheught in’t kussen,
            En uwen heeten brand, door vuyl ghebruyck, te blussen,
                Keer van die rots en klip, die hooghe zanden mijd;
                Houd strack een ander streeck, al-eer ghy schip-braeck lijd.
            (5) Roep steeds om Godes hulp, streck uyt uw slappe handen,
            Heff’ op uw traghe knyen, ont-worstel uyt de banden
                Van’t vuyl bejagh des vleeschs; weck Iesum, grijp hem aen,
                Of denck vry, en gheloof dat ghy haest zult vergaen.
[p. 30]
            Om-helst dat zoete Lam, dat u zijn mond komt bieden;
            (10) Volgh, waer het henen gaet, wil uyt zijn spoor niet vlieden;
                Weest altijds van zijn treyn, ghelijck die hofsche lien,
                Die altijds willen zijn van hare Prins ghezien.
            Ghebruyck voor al ’t ghebed, waer door ghy zult toe-sluyten
            De poorten van der hel; het water doen ont-spruyten,
                (15) Dat uyt de hemel vloeyt, en noyt en zal vergaen;
                Een levend’ water-stroom zal uyt uw buyck ont-staen.
            Ghy zult, al wert ghy oock als nu en dan bestreden,
            Van druck en teghen-spoed, de Duyvels kop vertreden:
                En wilt ghy’t al in’t kort, ghy zult, met klaer bescheyd,
                (20) Van nu aen Gode zien, en in al eeuwigheyd.

[p. 31]

EMBLEMATA V. ’t Is al te kleyn, als’t is ghemeyn.

Het kind vertoont zijn aerd, korts naer het is geboren:
Het wilt daer enckel in, en met ghewelt deur-boren,
    Daer’t meest gesloten is. De wegh, die open leght,
    Is al te veel ghemeen, te effen en te slecht.
(5) Waer wilt ghy menschen heen? den hellen weg des Heeren
Verstoot ghy met de voet; het duyster wilt ghy leeren,
    En wat verborgen is, in Gods verholen raed:
    Daer ghy, het geen alleen u noodigh is, versmaet.

[p. 32]

Wt-legginghe.

MEn zeght, dat eertijds EUCLIDES, de vader van de wis-konste, on-tijdelick van de gheleghentheyd der Goden ghevraeght zijnde, dit voor een andwoorde gaf, Het gene ghy my vraeght, en weet ick niet: dat eene weet ick, dat zy over te keur-wijze vertoornt zijn. Een ghelijck-duydighe spreucke met die van SOCRATES; Quae supra nos, nihil ad nos. Dat boven ons is, en raeckt ons niet. Maer verstaet dit ghezondelick. De meyninghe van die natuerlicke lichten en is niet gheweest, om de menschen t’eenemael af te leyden van de kennisse Gods, ende der Goddelicker dinghen; maer om te teughelen, en in te binden die uyt-swierighe vermetelheyd der ghener, die als vremdelinghen levende by haer eygen zelven, vermaerde burghers wilden wezen in die dinghen, daer toe zy gheen toe-gangh en hadden; maer die voor haer verstand, als grondelooze kolcken, en verslindighe wielinghen zijn.
    De oogen bevinden zich qualick, als zy de klaerheyd der zonne starlincx willen aen-zien: alzoo wert het ghezichte onzer zielen verstomt, en uyt-ghebluscht, wanneer wy onder-nemen vermetelick te dringhen in die hooghe dinghen, die de hemel voor ons heeft willen verberghen. Die de Majesteyt onderzouckt, zeght de wijsheyd, zal van de heerlickheyd onder-druct werden. De enghten van de menschelicke ziele en konnen de on-metelicke wijde van die Goddelicke grootheyd in het minste niet om-helzen of begrijpen. De mensche en zal my niet zien, en leven, zeght de Heere. Hy is aen-biddelick, maer niet onder-zouckelick: zijn heymenissen zijn te eeren, maer niet te naerderen. Hoor den Apostel: Dat niemand en ghevoele, boven het gene, dat hy behoort te gevoelen; maer dat zijn ghevoelen zy tot matigheyd, naer dat God een yeghelick de [p. 33] mate des gheloofs ghedeylt heeft.
    Want willen wy ander-zins de stock buyten het bereck van onze spronck, en natuerlicke krachten, uyt-stellen, de gaep-grond van de on-diepte der hellen zal ons verswelghen. Wel te recht zeght die kloecke penne, in zijn bouck van Standvastigheyd: Ut papiliones, & minuta quaedam animalcula vespere lucernae lumen circumvolitant, donec amburantur, sic vaga mens, per curiosam curam, lascivit circa arcanam mysteriorum flammam. Verstaet het: Ghelijck de mugghen, en zommighe andere kleyne dierkens, des avonds ghins en weder, rontom het licht der keersse vlieghen; alzoo dertelt het swermigh ghemoed, door een over-keurighe zorghe, ontrent de heymelicke vlamme der verborghentheyden. Daerom oock SOCRATES, om zulcke goddelooze wijsheyd in te toomen, eertijds ghevraeght zijnde, wat dat in de helle ghedaen wiert, gaf voor andwoorde, Ick en hebbe daer noyt gheweest, noch oyt met yemand ghesproken, die van daer ghekommen is. Evel-eens als AUGUSTINUS dien uyt-zendelingh des Duyvels bejegende, die van hem zocht te weten, wat God voor de Scheppinghe der weereld dede: Hy maeckte, zeyde hy, een helle, om zulcke on-tijdighe vraghers in te werpen.
    Daer en is niet ter weereld dat onze zinnen meer verbijstert, dan als wy ons zelven aen-dragen, den voor-gangh van het heylighdom der heylighen te scheuren, en met on-ghewiede herssens in Gods heymelickheyd te booren. De duyvel heeft ghenough op onze zielen ghewonnen, wanneer wy zoo verde gheleyt zijn, dat wy de Goddelicke dinghen met de korte elle van ons kleyn begrijp willen uyt-meten; en de on-eyndelickheyd vormen, naer de leest van een gheschapen ziele. Wy reycken naer God, maer wy werden bereyckt van Gods artsch-vyand: wy stijghen naer den hemel, maer wy daelen in de helle. THALES, een van de Griecksche Wijzen, heel noustigh en bezigh zijnde, in het aen- [p. 34] schouwen des hemels, is in een gracht ghevallen. Het welcke van zijn dienst-bode ghemerckt zijnde, zeyde zulcks wel verdient te hebben: om dat hy geen acht slaende, op die dingen, die voor zijn voeten laghen, arbeyde den hemel te kennen, die boven zijn bereyck was.
    Dit kan, met bondigher waerheyd, van onze huydighe menschen ghezeght werden, die de gheopenbaerde dinghen des hemels nauwelicks waerdigh en achten haer betrachtinghe, en met een reuzighe op-gheblazentheyd de hooghe diepten Gods zoucken te door-gronden. Wat isser al ghehouwen en gheweert gheweest, over die on-begrijpelicke verborghentheyden van Gods verkiezinghe, en die pointen die daer aen kleven? wat goddelooze vermetelheyd is daer door te voor-schijn ghekommen? wat heylooze redenen zijn daer uyt-gherezen? wat twist, wat nijd, wat vyandschap is daer uyt-ghebroeyt? en dat alles, door een goddeloos ghekittel, om alles te weten, dat niet gheweten en wert, als met niet te weten. Een Egyptenaer ghevaeght zijnde, wat dat hy onder zijn mantel ghedeckt droegh: andwoorde, met een gereede aerdigheyd, dat het daerom bedeckt was, om dat niemand weten en zoude, wat het was. Dit behoorden wy in deze gheleghentheyd te dincken, dat God de Heere deze diepe heymenissen voor ons swack begrijp verborghen heeft, op dat wy ons gheenzins bemoeyen, noch te vergheefs vermoeyen zouden, om de zelve te onder-zoucken. Hier in is te prijzen, de zedighe Godvruchtigheyd van SPINEUS, zegghende, dat het tot stichtinghe van onze ghewissen ghenough is, (aen een zijde ghestelt zijnde die hooghe, en over keurighe onder-zouckinghe van de on-begrijpelicke oordeelen Gods) dat wy weten, dat de persoonen van God niet aen-ghezien en werden, maer dat, onder alle volckeren, wie hem vreest, en gherechtigheyd werckt, hem aenghenaem is. Dat hy wilt, dat alle menschen be- [p. 35] houden werden, en tot de kennisse der waerheyd kommen. Dat, wie in hem ghelooft, niet en zal verdoemt werden, en dierghelijcke redenen meer, die ons verzekeren van zijne gheneghentheyd tot onze zaligheyd, en onze ghemoederen bevrijden van alle quetst-steentjens, en pijnelicke twijffelinghen.
    ’T en is niet met alle van ons; ’t en is maer beuzelinghe van al ons menschelick verstand. Het is zoo verre van daer, dat onze krachten die Goddelicke hooghte vatten zouden, dat van alle de wercken onzes Scheppers, die best van alle zijn merck-teecken draghen, en meest de zijne zijn, die wy alder-minst verstaen. ’T is de Christenen een oorzaeck van te ghelooven, wanneer zy, in de Goddelicke cohieren, on-ghelooffelicke dinghen ont-moeten: te meer zijn die naer de reden, als zy zijn teghen de menschelicke reden. Het verstand des vleesch is een vyandschap teghen God, het en wert de Wet Gods niet onder-danigh: het en kan oock niet. Zoo Gods wercken, naer de reden waeren, ’t en zouden gheen verborgentheyden zijn: zoo zy eenigh exempel of even-beeld hadden, zoo en waeren zy niet yet byzonders. PLATO zelve, die acht dat het een feyle van Goddeloosheyd is, al te keurigh Gods wonderen te onder-zoucken, en de oorzaecke van alle dinghen te willen weten. Men ziet oock, dat alle staeten haere heymenissen hebben, zonder de welcke zy qualick zouden geregiert werden. Waerom willen wy die God ont-houden, en zijn rijcke van ergher en minder voor-recht, als de onze maecken?

            Te dede Deo: quae capere haud potes, remitte.
            Intensio suat ista remissio, vel acris.
            Id sat tibi sit, scire; quod hoc scire, negatur.
            Quo sumere frustra temerarium laborem?
            (5) Captare, quod unquam haud capias; sitis bibendo est.
[p. 36]

Dat is:

        Begheeft u onder God: laet dat ghy niet kont vaeten,
        Die slackheyd zal u hier, als een strack spanssel, baeten.
            Dit zy voor u ghenough, te weten; dat ghy niet,
            Noch gheenzins weten meught, het gheen’ u God verbiet,
        (5) Waer toe daer heen gheport, daer toe ghy noyt zult komen?
        Waer toe veel moeyt’ en pijn lichtveerdigh op-ghenomen?
            Te grijpen naer het gheen’ ghy nimmers en begrijpt,
            Is dorst, die ghy altoos, door ’t drincken, scherper slijpt.

    Ick en can hier niet naer-laeten een ghedicht by te voughen, dat ons de Fransche OVIDIUS beschreven heeft. Maer om het banket tot het tweede gherichte te behouden, laet deze over- zettinghe voor-ghezet werden.

        Men zeght, dat Jupiter vergramt op’t mensch-gheslachte,
        Dat, met een stout bedrijf, tot in den hemel brachte
            Zijn re’en, en weder-re’en, op dat het mocht bespien
            De hooghe dinghen Gods, die niemand en magh zien:
        (5) Zijnd’ eens vol lust en drift, gingh voor zijn lief verkiezen
        Me-vrouw Vermetelheyd; daer zy sliep in de biezen,
            Ontrent den hemel-bergh: en kussend’ haer, ontfingh
            D’Opiny, voor den mensch een zeer verghiftigh dingh.
        Vrouw Meenen was de Min: en wert gheleyd ter scholen,
        (10) By Trots, en Fantazy, op zotte Ionckheyds molen,
            Daer zy zoo hoogh op-swol, dat zy, vol onverstand,
            Haer eyghen ouders zelfs deed’ beven, onder d’hand.
        Zy scheen in haer ghezicht een fiere beest te draghen:
        Haer hoofd was vol van wind, van roock, en vremde vlaghen:
            (15) Haer herte was ghebroet van ydel Zucht, haer peet:
            En deckt’ eer-gierigheyd met een ghebreckigh kleed.
[p. 37]
        Haer aenzicht was heel schoon, en wonder fraey besneden:
        Zy hadd’ een zoete mond, vol lieffelicke reden:
            Haer rugghe was verciert met vlercken hoogh en breed.
            (20) Haer voeten waren niet met vleesch of been bekleet,
        Maer met kattoen, en wol, van stoffe teer en zochte:
        Op dat wanneer zy gingh, haer niemand horen mochte.
            Zy nam haer Legher-plaets (’t was wonder om te zien)
            In’t heymelick vertreck der God-gheleerde lien,
        (25) Dat nieuw-Rabbijnsche volck, en werd’ haer hoofd’, en zeden,
        Door veel verscheydenheyd van schriftelicke reden:
            Op dat het wiert gestraft; mids dat het was verkeert,
            En, met een Reus-bedrijf, den hemel hadd’ beleert.
        Dit monster maeckt den zoon tweedrachtigh met den vader:
        (30) Dit monster maeckt dat broe’rs on-eenigh zijn te gader:
            Ont-zustert zusters hert: stelt recht-sweers in verschil;
            Zoo dat zich d’een in ’t bloed van d’ander wasschen wil.
        De oom die haet zijn neef; de knecht die haet zijn heere;
        De vrouw en gheeft niet meer aen haren man zijn eere:
            (35) De kinders, zonder re’en, die twisten van ’t gheloof:
            De orden is ontschaeckt; de wetten zijn ten roof.
        Men ziet den Ambachts-man zijn werck en neeringh staecken:
        De Boer verlaet zijn vee; de Advocaet zijn zaecken;
            De Koop-man zijn bedrijf; de Schippers schip en schuyt;
            (40) De vrome wert on-vroom; d’oprechtigheyd is uyt.
        Het school-volck sich on-tucht; de Lants-man maeckt een deghen
        Van zijn krom-tandigh mes, daer med’ hy was verleghen:
            Zijn scherp-ghepunte eggh’, die smeed hy tot een pijck;
            Zijn plough-scheer tot een mes, of yet wat zulcks ghelijck.
        (45) Vermoghentheyd is dood: elck een leeft naer zijn wijze,
        En maeckt dat over al veel on-gheschicktheyd rijze.
[p. 38]
            De lust, de ghiericheyd, de dolingh on-beheert,
            Die hebben op en neer de weereld om-ghekeert.

Dit zijn de eyghen woorden van de Poeet:

            On dit, que Jupiter fasché contre la race
            Des hommes, qui vouloient par curieuse audace
            Envoyer leurs raisons, iusqu’au ciel, pour sçavoir
            Les hauts secrets divins, que l’homme ne doit voir;
            (5) Un iour estant gaillard choisit pour son amie
            Dame Presomption, la voyant endormie
            Au pied du mont Olympe, & la baisant soudain
            Conceut l’Opinion, peste du genre humain.
            Cuider en fut nourrice, & fut mise à l’escolle
            (10) D’Orgueil, de Fantasie, & de jeunesse folle.
                Elle fut si enflee, & si pleine d’erreur,
            Que mesme ses parents faisoit trembler d’horreur.
            Elle avoit le regard d’une orgueilleuse beste,
            De vent & de fumee avoit pleine la teste,
            (15) Son coeur estoit couvé de vaine Affection,
            Et sous un pauvre habit cachoit l’Ambition.
            Son visage estoit beau comme d’une Sereine,
            D’une parole douce avoit la bouche pleine:
            Legere elle portoit des ailes sur le dos:
            (20) Ses jambes & ses pieds n’estoient de chair ny d’os;
            Ils estoient faicts de laine & de coton bien tendre
            A fin qu’a son marcher on ne la peust entendre.
                Elle se vint loger par estranges moyens
            Dedans les cabinet des Theologiens,
            (25) De ces nouveaux Rabins, & brouilla leur courage,
            Par la diversité de cent nouveaux passages;
[p 39]
            A fin de les punir d’estre trop curieux,
            Et d’avoir eschellé, comme Geans, les cieux.
                Ce monstre arme le fils contre son propre pere;
            (30) Le frere factieux s’arme contre son frere:
            La soeur contre la soeur, & les cousins germains
            Au sang de leurs cousins veulent tremper leurs mains.
            L’oncle hait son nepveu, le serviteur son maistre:
            La femme ne veut plus son mary recognoistre:
            (35) Les enfans sans raisons disputent de la foy,
            Et tout a l’abandon va sans ordre, & sans loy.
                L’Artisan par ce monstre a laissé sa boutique,
            Le Pasteur ses brebis, l’Advocat sa pratique,
            Sa nef le Marinier, son trafiq’ le Marchant,
            (40) Et par luy le preudhomme est devenu meschant.
            L’Escolier se desbauche, & de sa faux tortue
            Le Laboureur façonne une dague pointue,
            Une pique guerrier il fait de son rateau,
            Et l’acier de son coutre il change en un couteau.
                (45) Morte est l’authorité: chascun vit en sa guise:
            Au vice desreiglé la licence est permise:
            Le desir, l’avarice, & l’erreur insensé
            Ont sans dessus dessous le monde renversé.

[p. 40]

EMBLEMATA. VI. Eendracht maeckt macht.

Twee Sloupen heel gelijck, die beyd’ om beste roeyen,
De een van achter mart, de ander zietmen spoeyen:
    Maetroos, quansuys, belaen, die werpt een touwtjen uyt,
    Om zoo dees kacke-nest te halen aen zijn schuyt.
(5) Waer van is dit verschil? Regierders wilt het mercken:
Gelijck een-dracht maeckt macht, twee-dracht verbreeckt de stercken.
    De Sloup, die achter-blijft, zijn riemen on-lijck slaet;
    Het land, dat niet en trect een lijn’, zeer licht vergaet.

[p. 41]

Wt-legginghe.

EEn goed burgher moet altijds voor ooghen, en in zijn herte hebben, die gulden spreucke, van PLATO eerst-mael verzint, en van CICERO verhaelt en geprezen, dat de menschen niet alleen voor haer zelven gheboren zijn, maer dat het vader-land een deel zich toe-draeght; een deel de kinderen; ende een deel de ouders ende vrienden. Het Vader-land gaet, met goed recht, in’t eerste ghelid, dat wy altijds, onder God, alles schuldigh zijn; voor het welcke wy niet twijffelen moeten, als de ghelegentheyd zulcks vordert, goed en bloed, en alles uyt te storten, dat lief en aengenaem kan gezeyd werden. Wy moeten daerom het ghemeene besten als een schip houden, alwaer niet alleen de Stier-man de hand aen ’t roer, en de ooghe in ’t zeyl heeft, maer daer alle het volck, zelfs tot de passagiers en med’-ganghers haer hulpe bewijzen, naer dat de nood vereyscht, en het ghevaer dat mede bringht. Deze een-moedigheyd, vergezelschapt met hulp en by-stand, is de eenige oorzaecke (onder den hemel) van de behoudenisse des schips; en volgens oock van alle die ghene, die haer goed en leven daer in verpant en ghewaeght hebben. Gheeft uw land het rijckste in-kommen des weerelds; begroot tollen en accijzen, zoo veel als ghy wilt; telt renten en thienden zonder getal; ’t en zal alles niet gedijden, noch baeten, zoo ghy gheen goede, dat is, eendrachtighe burghers en stelt, die alles om het ghemeene vader-land willen lijden, en uyt-voeren. Het welcke SCILLURUS zeer levendigh voor oogen stelde: de welcke zieck zijnde tot der dood, en nu al-reede af-ghesleten van jaeren, dede voor hem kommen zijn vier-en-twintigh zonen, of ghelijck anderen schrijven, tachentigh, alle uyt zijn lichaem voort-gheteelt: ende ghenomen hebbende, naer het getal, [p. 42] een bussel met pijlen, naer het getal der zelver vastelick by een gebonden, gaf de zelve byzonderlick aen elck een van haer, bevelende dat zy die gelijckelick breken zouden: het welcke van haer geweygert, als niet in haer macht zijnde, heeft hy all de pijlen byzonderlick, d’een na de ander genomen, en zeer licht gebroken. Waer mede hy, door een naeckt voor-beeld, haer vermaent en bewezen heeft, dat zoo langhe zy, door liefde en eenigheyd te zamen zouden verbonden blijven, door gheen sterckte, of listigheyd, en zouden verbroken ofte over-wonnen werden: maer in teghen-deel, zoo zy oock door onderlinghe on-ghedraeghzaemheyd, malkanderen niets te wille zijnde, quamen met den anderen te twisten, en dien band der eenigheyd los te maecken, gheen twijfel en zoude slaen, of zy zouden haestelick, of door haer eyghen, of vremder handen, verscheurt en vernielt werden. Een treffelicke lesse, en die oock onze Heeren Staten tot onder-richtinghe gestreckt heeft, om onze Neder-landsche Leeuw een pijl-bussel in de klauwen te stellen, met deze by-ghevoughde wapen-spreucke, Concordiâ res parvae crescunt; Dat is: Door eenheyd werden kleyne dinghen groot. Een reden, die een-stemmigh is met dat oude woord, zegghende; Dat een staet-ghemeynte een beeste is van langh-duerigh leven, jae zelfs on-sterffelick, zoo zy haer zelven door on-ghelijck en scheuringhe niet om en brenght. Roomen, zeght erghens een, zoude on-twijffelick eeuwigh geworden zijn, zoo de on-eenigheyd gheen toe-gangh en plaetze onder haer gevonden hadde: welcke schijnt een verghift te wezen, dat den hemel, door een heymelick schicksel, over de machten des weerelds uyt-schiet, om haer verganckelick en sterffelick te maecken. Want men bevint, dat de Romeynen, zoo langhe zy een-stemmelick, onder de gunste der eenigheyd, haer banieren en arend-standaerts teghen haere vyanden uyt-ghedraghen, en de behoudenisse van [p. 43] haere ghemeyne staet ghezocht hebben, dat zy de gantsche weereld wetten ghestelt en over-heert hebben: maer sedert, dat zy teghen haer eyghen in-ghewant hebben beghinnen te woelen, en met de tanden der eergierigheyd dit burgherlick lichaem hebben bestaen te trecken en te sleuren, zij zy in haer eyghen bloed, door haer eyghen* handen, onder haer eyghen ghewelt, neder-ghevallen, en ellendighlick vergaen.
    Door-wandel maer eens, als wat anders doende, de Romeynsche gheschiedenissen, ghy zult terstond ghewaer werden, dat wanneer CINNA zijn eer-zucht op het tooneel ghebrocht heeft; SYLLA zijn rolle beghinnen te spelen; MARIUS zijn vlees-slachtigh treur-spel voor den dagh ghebrocht heeft; en die twee groote Helden, die in den eersten trap met den anderen vermaeghschapt waeren, de eene zijns ghelijck, de ander zijn grooter niet en konde verdraghen, dat deze weereld-Heeren, den spot en de verwoestinghe van haere vyanden onder-worpen zijnde, een drouvigh exempel van de waerheyd dezer spreucke hebben naer-ghelaten: Discordia res maximae dilabuntur; Dat is: Door twee-dracht werden de grootste dinghen t’onder-ghebracht. Niet beter en vergingh het aen die van Athenen: welcke, door twistighe scheuringhe, malkanderen niet willende te ghemoete kommen, zijn van haer verheerde over-heert gheweest: want de Lacedemoniers, langen tijd onder haer jock ghezucht en ghebogen hebbende, veel minder in ghetal, in sterckte, en rijckdom zijnde, hebben haer bestaen met levendigh gheweld aen te tasten; en de uyt-komste is oock met zeghe-teeckenen ghekroont gheweest.
    Neem dit vast op: de eenigheyd is ghelijck de wallen en bolle-wercken van een on-verwinnelicke stad; ghelijck torens, sterckten van Diamant-steenen ghebouwt, zoo wijt vermaert, en by de Poëten beschreven: die niet en konnen ghemijnt, bestormt, [p. 44] of door eenigh ghewelt van gheschut, jae zelfs niet, ghelijck de zelve zegghen, door Iupiters blixem, neder-gevelt werden. Daerom oock AGESILAUS van yemand ghevraeght zijnde, uyt wat reden de Stad van Sparten met gheen vesten om-cinghelt en was? heeft de eenigheyd en de kloeckheyd der Burghers ghetoont, zegghende; deze zijn de wallen en de mueren van Sparten: te kennen ghevende, dat de staet-ghemeynten door gheen sterckte zekerder en zijn, als door de deughd van over-een-draghende burghers. Maer van de on-eenigheyd magh wel de aen-sprake ghebruyckt werden, die de arts-Poeet, teghen een van de helsche goddinnen, uyt-dondert.

        Tu potes unanimes armare in proelia fratres,
        Atque odiis versare domos: tu verbera tectis,
        Funereasque inferre faces:tibi nomina mille,
        Mille nocendi artes.

Met deze zin:

    Ghy kont der broeders hert tot strijd en wapens voeren:
    Ghy kont, door haet en twist de huyzen omme-roeren:
        Ghy brenght een drouvigh vier, veel slagen, veel verdriet,
        Alwaer-men uwen schrick, en uw’ gheveerte ziet.
    (5) Ghy hebt veel list en konst, ghy hebt veel duyzend streken,
    Om schaed en leed te doen, te vellen en te breken.

Doe hier by:

    Gheen sterckte, gheen gheweld en kan u teghen-staen:
    Daer ghy maer toe-gangh hebt, daer moet het al vergaen.

    Hier op slaet die ernstighe ghenuchte, die PLUTARCHUS, in zijn staet-reghels, ons heeft naer-ghelaeten. Hy verhaelt, dat eenen LEO BYZANTIUS, een zeer gheleert man, en die de schole der wijsheyd, langhen tijd, betreden hadde, te Athenen gekom- [p. 45] men is, alwaer de burghers, door on-eenigheyd, teghen den anderen verdeelt waren. Hy daer ghezonden zijnde, om de stad tot vrede, en eenigheyd te brenghen, op een verheven plaetze gheklommen, om van daer het volck te bequamelicker aen te spreken, heeft ter eerster in-gangh, door zijn kleyn en verneutelt lichaem, in stede van een statighe aen-dachtigheyd, een yeghelick tot een schetterigh ghelagh bewoghen. Welcke schielicke en on-verwachte bejegheninghe, by den hayre grijpende, heeft hy dus zijn aen-sprake aen-ghevanghen: Hoe, mannen van Athenen! hoe zoudet ghy aen-gaen, zoo ghy dan mijn huys-vrouwe zaegt? die zoo kleyn en in-ghedronghen is, dat zy nauwelicks tot mijn knyen kommen en zoude. Door welck verhael, alzoo zy noch in veel grooter ghelach uyt-bersteden, heeft hy met deze reden ghevolght: maer ons, zoo kleyne zijnde, als wy zijn, zoo wanneer wy on-eenigh zijn, en kan de heele Stad van Constantinopelen niet vatten. PHILOSTRATUS verhaelt dit een weynigh anders, en noch ghenueghlicker: Namelick, dat deze man, tot de Athenensers ghekommen zijnde, om haer de een-dracht aen te raden, dat hy terstond, door zijn oubollighe ghestalte, alle het volck tot lacchen verweckt heeft; niet om zijn kleynigheyd, als PLUTARCHUS zeght, maer om dat hy een on-gheschickt, vet lichaem, en een grooten, over-hanghenden buyck hadde: waer op hy on-verstelt, en met een stemmigh wezen, terstont ghezeght heeft: waerom lacht ghy doch, Atheensche mannen? mijn huys-vrouwe is noch veel vetter, als ick ben; nochtans, als wy eenigh zijn, kan ons wel een beddeken vatten; maer on-eenigh zijnde, het heele huys niet. Hadde hy ten tijde Christi, ende een Christen, by de Christenen gheweest, hy hadde oock wel konnen zeggen: Zoo ghy malkanderen bijt ende eet, ziet toe, dat ghy van malkanderen niet verteert en wert. Alzoo is eertijds het erf-deel Gods van [p. 46] den anderen ghescheurt. Manasse was teghen Ephraïm; Ephraïm teghen Manasse, ende zy alle beyde teghen Iuda. Maer wat wijn is uyt zulcke druyven gheperst? zy zijn eyndelick al te zamen een spot en roof van hare vyanden gheworden. Een levendigh voorbeeld van het ghene naer-maels de Heere Iesus zeyde: Een yegelick Koninckrijck, dat teghen hem zelven gedeylt is, wert verwoest: ende een yeghelicke stad, of huys teghen hem zelven ghedeylt, en zal niet bestaen. Het welcke de vermaeckelicke leer-ghedichtselen van de PHILOSOPHEN oock aerdelick uyt-ghedruckt hebben. Zy schrijven, dat eer-tijds drye vette ossen, in groote eenigheyd, te zamen weydeden, waer deur zy, bevrijd zijnde van alle in-loop en geweld van wilde gedierten, zelfs de leeuwen niet en ont-zagen: maer eyndelick on-eenigheyd tusschen de zelve gherezen, en de vriendschap ghebroken zijnde, zijn zy elck in’t byzonder, van stercker beesten, verscheurt en verslonden gheworden. Te kennen ghevende, dat de twee-dracht gelijck een smettelicke zieckte is, de welcke de herten der menschen door haet en vyandschap op-etende, vernielt oock dien gheest der eenigheyd, die ghelijck de eyghenschap en ghedaente is, die de burgherlicke ghemeenschap haer wezen gheeft. Want ghelijckerwijs de ghene, die een ghezond, en wel-gesteld lichaem in twee of dry stucken neder-velde, zoude niet alleenelick het lichaem, maer oock alle de leden dooden, en zonder ghebruyck maken; alzoo oock de on-eenigheyd, die de burghers van een stad of land van den ander scheyt, en de zelve in velen verdeylt; en vernielt niet alleenelick het lichaem des lands, maer oock alle de huys-ghezinnen, jae oock een yeghelick in’t byzonder.
    Gheluckighe dan, en dry-dubbel gheluckige Eenigheyd, dochter der godvruchtigheyd, zuster der gerechtigheyd, moeder van alle voor-spoed en wel-varen! door de welcke het ghene swack [p. 47] is, wert sterck ghemaeckt; het ghene in ghevaer is, verzekert; het ghene slaef-dienstigh is, in vryheyd gestelt wert: Eenigheyd, deur welcke niet alleenelick groote dinghen behouden, maer oock de alder-kleynste groot werden: Eenigheyd, door welcke de menschen van verscheyden aerd, en ghelegentheyd, in eene genegentheyd en wille vereenight werden, de burghers ghelijck als broeders en bloed-vrienden, en de stad ghelijck als een huysghezin gemaeckt wert: Eenigheyd, on-waerdeerlicke schat, waer door de steden in rijckdom bloeyen, tot groot-achtinghe verheven, en in grooter weerdigheyd behouden werden. Derhalven weerde burghers, en land-ghenooten, elck een biede de hand, elck een brenge steenen aen, om een eeuwigen tempel voor deze hemelsche vrouwe op te richten. Den hemel ghebied ons zulcks, de nood prickelt ons, en de vruchten nooden ons daer toe. Geen rijcke of land en isser oyt vergaen, daer de eenigheyd ongeschonden is ghebleven: gheen en isser oyt verwoest, dan daer on-eenigheyd voorghegaen is. Leest ghy, dat Adam van God uyt het Paradijs verdreven is; ghy leest oock daer vooren, dat hy van God scheyde, door on-gehoorzaemheyd, en een band met de Duyvel maeckte. Vint ghy, dat de weereld vergaen is, door de al-gemeene zond-vloed; ghy bevint oock, dat zy eerst verdeylt was, door het tegen-strijdigh leven, datter was, tusschen de kinderen Seth, en de kinderen van Cham. Was Egypten verwoest, doen het hoofd, en de voor-naemste des rijcks, in de roode zee verdroncken wierden; ghy ziet oock, datter haet en on-eenigheyd was, tusschen de Egyptenaeren, en de kinderen Israels. Gods volck is in Babylonien gevanghen wegh-ghevoert; maer het gheschiede, naer dat eerst de thien stammen van de twee af-gescheyden waren. Het gaet zoo toe in natuerlicke lichamen; zoo lange de elementen, daer zy uyt bestaen, haer behoorlicke temperinge, en vriendelicke eeninghe [p. 48] behouden, zullen de zelve in wezen, en goede ghestalte blijven; maer zoo wanneer zy beginnen tegen-strijdigh te werden, en dat het een, over het ander eenighe heerschappye zoeckt in te voeren, ’t is gedaen met dat lichaem, zoo daer in tijds geen hulpe toe-gebracht en werde. Wie en weet niet, dat de on-eenigheyd der Christenen, den Turck den scepter in de hand, en het geweld gegeven heeft, daer mede hy machtigh ghenoegh is, om de heele weereld te doen beven? Wie van ons, diens aders van Christelick bloed niet uyt-gedrooght en zijn, en betreurt niet de ellendighe verwoestinghe van dat groote rijcke van Duyts-land? niet anders veroorzaeckt zijnde, als door on-eenigheyd der Princen, en losse on-ghebondenheyd van vele onder-zaeten. ’t En zy wy liever de woorden ghebruycken, die CRISPUS by CAESAREM voortbrenght: Jck achte, zeght hy, in zijn Roomsche tale, dewijle alle dinghen die op-staen, wederom t’onder-gaen, ten tijde wanneer het nood-lot van den onder-gangh der stad Roomen zal gekomen zijn, dat de burghers met de burghers hand-ghemeyn zullen werden: dat zy zoo vermoeyt, ende uyt-ghebloed, eenighen Koningh of natie zullen ten roove werden. Ander-zins noch de heele kloot des weerelds, noch alle de volckeren by-een-gehoopt, en zouden dat rijcke niet konnen beweghen, of verpletten. ’t Is alzoo: wy moeten altijds tot de eerste oorzaecke klimmen, die de Heydenen Fatum, of Nood-lot, wy God, en den Schepper aller dingen noemen; die arm maeckt, ende maeckt rijcke: die vernedert, ende verhooght: die den nood-druftighen uyt het stof verheft, en den armen uyt den dreck verhooght, op dat hy hem zette onder de Vorsten, ende den stoel der eeren erven laete. Maer als wy de tweede ende onder-oorzaecken aen-zien, door de welcke God de Heere de dinghen deses weerelds ghelieft te regieren, wy en konnen anders gheen oordeel noch reden gheven, als dat zy door on-eenigheyd en scheuringe zoo jammerlick verdorven liggen.

[p. 49]
            .        .        .        .        .        Publica belli
            Semina, quae populos semper mersere potentes.

Dat is:

        Twee-dracht, het rechte zaed der oorlogh, en de smis;
        Door welck, al ’t machtigh volck altoos verdroncken is.

    Wie en ziet oock noch niet de schandelicke lid-teeckens (en God gheve, dat de roove nu van de wonde ghevallen zy) van het staet-lichaem, daer van wy ons verblijden levendige leden te zijn? hoe verre zijn wy van een al-ghemeyn bloed-bat, van een onderlinge vleesch-slachtinghe geweest? en waerom doch? als om de bittere partyschap, en een deel breyn-ziecke hoofden, die liever hadden gezien de om-keeringhe van onze staet, als de uyt-keeringe van hare vervuylde mage te verlaten. Wel te rechte past hier deze treur-zangh:

            Defleta vetustis, iterum novis querelis,
            Regina poli, sponsa Dei, regula rerum,
            Jesu domus olim, modo spelunca latronum,
            Quondam jacuit lacerata hostico furore:
            (5) Rursusque resurrexit ab impiis ruinis.
            Nunc unde salus, dividuae spesque salutis:
            Quaenam Panace Asclepia, qualis hygieia
            Tollat corpore vulnera purulenta sancto?
                Non nunc alieno cadit impetu: sed eheu!
                (10) In sua viscera, non sua, sua dextera saevit.

    Laet ons zien, hoe onze Duydsche taele dit uyt-brenghen zal:

Des hemels Koningin’, de maet van alle zaecken,
Gods bruyd, en Iesu huys, eer-tijds een woonst der draecken,
[p. 50]
    Een moorders den’, en schrick, door oude klacht betreurt,
    En wederom door nieuw’, lagh voor-maels gantsch verscheurt,
(5) Door een vyandsch gheweld: maer is weerom verheven
Uyt haer god’looze val. Maer waer is nu ghebleven
    Ons heyl, waer is de hoop’ (ô hopelooze rouw!)
    Die ons dees bress’, en breuck nu weer op-maecken zouw?
Wat al-ghenezigh kruyd, wat balssem zal de zeeren,
(10) Zal uyt dit heyligh lijf, de wrotte wonden weeren?
    ’T en valt door niemand vremds: eylaes, zijn eyghen hand
    Steeckt in zijn eyghen hert, niet eyghen, dezen brand.

[p. 51]

EMBLEMATA. VII. Al te scherp maeckt schaerdigh.

Groot zondaer, groot verstand: groot konstenaer, groot boeve:
Geleert, zoo zeer verkeert; ’t is een gemeyne proeve:
    Het weelderighste land het meeste wied uyt-geeft:
    Jae meest wat meest uyt-muyt, de meeste feylen heeft.
(5) Dit leert ons oock de kaes (hoe-wel de dertel’ menschen,
Door een verdorven smaeck, naer ’t on-gedierte wenschen)
    De beste die-men vind van maejen leeft en krielt.
    Toont my de grootste geest, ’t is licht de grootste fielt.

[p. 52]

Wt-legghinghe.

ALle hooghe en groote dinghen treffen, en trecken ons, met verwonderinghe, en eerbiedinghe. Het schijnt ons yet Goddelicks en hemelsch te wezen, zoo wanneer wy yets ontmoeten, dat ons het hoofd in de necke doet legghen, of ander-zins de ghemeene onderhoudinghe onzer zinnen te boven gaet. De eerste taele, en de boucken onzer zaligheyd hebben zich oock hier naer onze in-vallinghe ghedraghen: welcke hooghe boomen, en groote berghen, boomen en berghen Gods noemen. Ghelijckerwijs oock de Griecken en de Latijnen, alle uyt-muytende en groote dinghen, door het woord heyligh, benaemen. Alzo zagh Samuel de ghestalte en de groote van Eliab aen, om hem tot een Koninck te zalven, hoe-wel hem God verworpen hadde: Want het en gaeter niet toe, zeght de H. Gheest, als een mensche ziet, die alleen aen-ziet wat voor ooghen is: dat is, het ghene in zijn ooghen groot en wonderlick is. Het gaet alzoo met ons: wy zijn ghelijck verschrickt, als wy ons zelven in-beelden die hooghe duysterheyd van de Cederen van Libanon: ghelijck wy oock verachten de eesters, en dat leeghe spruyt-gewas, dat altijds by der aerden blijft. Onder de voghelen gheven wy den meesten lof aen de Arenden, om dat zy zich alder-verst boven ons gesicht verheffen. Te meer een dingh den hemel naerdert, te meer wy het zelve prijzelick en achtbaer houden. Maer, boven alle dingen des weerelds, en isser niet, dat wy billicker, en met meerder recht, verwonderen, als die hoogh-dragende en wijd-voerige verstanden, die zich ten hemel op-dringen, en deze aerdsche dingen, met een on-veranderlick gezichte, verachten, en van haer af-wijzen. Alzoo ziet-men Iupiters voghel, met een moedigh herte begaeft, [p. 53] nergens anders herbergen, als op den bergh Taurus, of op de gheberghten van Scythien, en andere verheven plaetzen, die haer kruyne ontrent den hemel gestelt hebben: en zoo-men hem op der aerden ziet neder-dalen, ’t is alleenelick, om te storten op een konijn, of erghens op een haes, die hem tot een aes verstrecken mochte. Niet anders en gaet het met die edele natueren, die God de Heere met een over-treffelicke ziele verrijckt heeft: zy werpen, en schieten zich ghestadelick, boven de nevel en de dampen van deze leeghe plaetsen, en klieven, met de vlercken des verstands, de hooghe wolcken, om altijds ontrent haer gheboort-plaetse te leven: nimmermeer ter aerden zijghende, dan wanneer het van noode is, de breucken van dit bouw-vallige huys des lichaems op te richten.
    Och of dit alle groote gheesten ghegheven ware! Maer het is te beweenen en bejammeren, dat de spreucke van de wijze Keyser AURELIUS maer al te waer en is: De bordeelen, zeght hy, werden vervult met de schoonste vrouwen: de kloeckste mannen werden roovers en plonderaers: de scherpste geesten werden dieven: en die het levendichste en wackerste verstand hebben, werden veeltijds zot. De beste wijnen, zeggen de wijn-koopers, zijn het ruylen en ros werden onder-worpen; en de zoetste vruchten werden eerst met de worm gesteken. Zoo gaet het veel-tijds met de beste verstanden: zy verliezen haer zelven door spits-sinnigheyd, en storten neder in alle vuyligheyd en onghebondenheyd. ’t Is een wonder-teecken, zucht een wijs man van onze eeuwe, een groot en levendigh verstand te vinden, dat wel geregelt en gematight is: ’t is een zorghelick sweert, voor die het niet wel en connen voeren; en daer van alle mis-orden, tegen-spannigheyd, kettery, en allerley verstooringhen in de weereld zijn.

[p. 54]
                        Magni errores non nisi ex magnis ingenijs.

Et

                        Magnum ingenium suscitat in die tenebras:
                        Et nigra facit candida, & haec in illa
                        Vertit.

Dat is:

                            Alle feylen, alle schanden,
                                Daer in dat de weereld draeft,
                            Rijzen niet als uyt verstanden,
                                Die van God meest zijn begaeft.
                            (5) Die verwecken, en vermeeren
                                In den dagh, veel duysterheyd:
                            Die het wit in ’t swart verkeeren,
                                En het swart in wittigheyd.

    De verwerringhen en om-keeringhen van alle staeten, zijn die niet gemeenelick deur de kloeckste verstanden te wege gebracht? Daerom zeght THUCIDIDES, dat de middelbare gheesten, jae zelfs die onder de middelbare gestelt zijn, veel bequamer tot de regieringhe zijn, als verheven, en over-vliegende verstanden, die niet en dienen, als andere, en haer eygen zelven, vreeze en ongeval toe te bringhen. Verstaet altijds, wanneer de zelve door Gods gheest niet gheregiert en werden, en alleenelick de Gods-dienst tot een mantel ghebruycken, om haer goddelooze eer-gierigheyd te bedecken. Want anders, een vernuftighe ziele, van boven weder-geboren, en met godvruchtigheyd deur-droncken zijnde, ’t en is niet te ghelooven, wat voor-deel en nuttigheyd daer van te verwachten is, als zy maer in tijds tot de regieringe gevoordert wert.
    Beziet oock in alle tijden, wie de Kercken, en de heylighe vergaderingen gestoort ende verwoest hebben: het zijn de broedsels [p. 55] van dat listighe Serpent; de kinderen dezer eeuwen, die wijzer zijn, dan de kinderen des lichts, in haer gheslachte: die met een eer-ghierighen duyvel bezeten zijnde, niet anders voor en hebben, als God alle eere te ont-stelen, en die haer zelven in haer grootsheyd toe te meten. Laet die dit ghebed leeren:

            Major volui, maximus esse concupivi:
            Quid restat? nisi minimum me velim ac ministrum.
            Ut sic doceas crescere me, diminuendo.

Dat is:

            Jck hebb’, met groote lust, begeert, ô Heer gheprezen,
            Veel grooter als ick ben, jae zelfs de grootst te wezen.
                Wat nu? als dat ick wensch de minste knecht te zijn,
                Op dat ick groeyen magh, als ick in my verdwijn.

    Slaet uw ooghen op de Koop-luyden en Winckeliers: zijn ’t veel-tijds niet de subtijlste verstanden, en de gauwste Bouck-houders die eerst breken, en de schendelickste dieverye pleghen? Men verstaet wel wenck, al en is’t met gheen schuer-deure. Zulcke gaeuwroenen willen een yeghelick botte-muylen, en geven haer zelven schoon spel, in alles wat zy voor-nemen. Zy kussen haer eyghen handen, en roocken haere netten: maer God toont daer naer, wat een zorghelicke riet-staf een mensche is, die alleen op zijn vernuft lenet.
    Merckt eyndelick op alle staeten van menschen, die ghy wilt, ghy zult bevinden, dat ghelijck de grootste deughden, alzoo oock de grootste feylen van de grootste verstanden voort-ghebracht werden. THEMISTOCLIS aerd was van zijn meester wel ghevat, en gheoordeelt, wanneer hy zeyde: Ghy en zult, zone, niet middel-matigh wezen, maer ghewisselick of een groot [p. 56] licht van uw vader-land, of een groote peste. Maer het is wel zoo zeldzaem in onze ooghen, als het stoffe gheeft van Godes groot-maeckinghe, wanneer-men een diep-grondighe godvruchticheyd, in een groote ziele, geherberght ziet. Hoor, wat een gheluyd dat groote vat des Heeren gheeft: Ghy ziet uwe beroupinghe, broeders, dat niet vele wijze naer den vleesche, niet vele machtige, niet vele edele gheroupen zijn. Maer het dwaze der weereld heeft God uyt-verkoren, om de wijze te beschamen: ende het krancke des weerelds heeft God uyt-verkoren, om het stercke te beschamen; ende het on-edele der weereld, ende het ghene dat niet en is, om het ghene dat is, te niete te maecken: op dat gheen vleesch voor hem en roeme.

[p. 57]

EMBLEMATA VIII. Mensches zijn is maer een schijn.

EEn zeldzaem monster-dingh, deur-naeyt met duyzent naelden
    Van boosheyd en bedrogh, is’t menschelick gemoed:
Geen scherpheyd of verstand oyt tot de grond en daelden,
    Daer altoos schijn-gelaet, en leugen wert gebroet.
(5) Och of wy met een boor het zelve mochten steken,
    Gelijck het met de kaes en boter wel geschiet;
En proeven met ons smaeck zijn goetheyd en gebreken!
    Maer swijght, ô ydel mensch! de hemel wilt het niet.

[p. 58]

Wt-legginghe.

VEynsen en ont-veynsen, zijn de ghemeenste en grootste staet-reghels van deze huydige eeuwe. Die in deze konsten niet gheoeffent en is, mach wel t’huys woonen, om buyten niet voor zot gekeurt te werden. Die zijns eyghen voor-hoofds zoo on-machtigh is, of zoo rond-uyt van oprechtigheyd, dat hy zijn aen-zicht gheen ander verwe en kan, of en wilt gheven, als die met het hert-pinceel getrocken wert, och arm! Hy mach zich wel, binnen zijn schelpen gherust houden, en laeten de weereld rollen op zulcke schijven, als de dobbele menschen, door Gods byzondere toe-latinghe, gedraeyt hebben. Want wilt ghy u hier onder mengen, ghy moet zoo wel, naer het Griecksche spreeck-woord, aen het graf over uw stijf-moeder, als over uw eyghen ouders weenen; zoo wel uw aen-zicht leeren, dat ghy minst met der daed zijt, dat ghy meest met de schijn uyt-wijst. Bedrogh, ontrouwe, meyneedigheyd, en dierghelijcke wan-schepsels der helle, zijn nu zoo diepe in de mensche gehecht, dat het schijnt wat nieuws te wezen, een oude oprechtigheyd te vinden. Op welcker bemerckinge, my ’t anderen tijde dit ont-vallen is:

        Wie en siet niet met zijn leed,
        Dat-men alle trouw vergheet;
        Dat-men op sijn voor-hoofd schrijft
        Anders als in’t herte blijft.
        (5) ’T is een helsche Duyvels vond,
        Voort-gekommen uyt den mond
        Van Lijsander, dat-men magh
        Bonden breken, en verdragh;
        Dat-men kinders, naer de noot,
        (10) Mach bedrieghen, met een koot,
        Maer de mannen met een kleed
        Van een valsch-geveynsden eed.
        Stieren bint-men met een koord,
        Menschen met haer eyghen woord:
        (15) En die zich met dezen band
        Niet en houdet vast verpand,
[p. 59]
        Maer daer mede, by gheval,
        Speelt als met een lichten bal;
        Houd’ ick vast en on-bevreest,
        (20) Voor een on-gezelligh beest.

    Maer ’t is vergheefs geklaecht, daer men niet weenen en wilt; te vergheefs met de fleuyte ghespeelt, daer-men niet danssen en wilt. Men meent nu de den hooghsten top van de voor-sichtigheyd bereyckt te hebben, wanneer-men zich op het nauwste met het bedroch vermaeghschapt heeft: maer eylaes! Het eynde pleecht zijn meester ellendelick, doch weerdighlick te beloonen. Want zulcke menschen, zeght de wijsheyd des hemels, ontfangen haren loon, in deze teghenwoordighe weereld.
    Hier teghen moeten wy ons, met een serpentsche voor-zichtigheyd wapenen: op dat wy daer door niet en bedriegen, noch oock bedroghen en werden. Wacht u voor de de zuer-deessem der Phariseen. Getrouwe waerschouwinge van onze Meester. Want ghelijck de klippen, die haer kruynen in de zee verberghen, veel zorghelicker voor de Zee-luyden zijn, als die hoogh en klaer haer zelven op-doen: alzoo doen de geveynsde schijn-deughden veel meer quaeds, als die met een open voor-hoofd, en on-gedeckten hoofde, zich tot alle goddeloosheyd verkocht hebben. Dit zijn die gheschilderde graven van de heylighe Schrift, die van buyten cierlick verlicht en gewit zijn, maer van binnen niet anders als vuyligheyd en verrottinghen besloten hebben. Die tot den Heere naerderen met haer lippen, maer haer herte is verre van hem. Schoone, wel-ghemaeckte putten, maer die gheen water en houden. Water-looze wolcken, en die met den wind van allerley ydelheyd om-gedreven werden. Zyende potten, maer die noch al haer schuym en vuyligheyd by haer hebben. Koecken onder d’asschen, ghelijck Ozeas spreeckt; die niet om-ghekeert en zijn. Medaillen, die maer op een zijde gezien en werden. Bedriegelicke boghen. Fraey-gedruckte, doch brooze riet-stocken, welcke [p. 60] terstont breken, en door de hand schieten der ghener, die daer op steunen willen. Van binnen Nerones, van buyten Catones, en geheel monster-dieren. Of, ghelijck HIERONYMUS zeght.

            Het eerste deel een Leeuw ont-deckt,
                Het tweed’ een Draeck vertoonet;
            Het derd’ op een Chimere treckt,
                Die niemant en verschoonet.

    Deze zijn, daer de heydensche Poëten heftigh, en deftigh van schrijven,

            Qui Curios simulant & Bacchanalia vivunt. Et
            .    .    .    .    Castigant turpia, cum sint
            Inter Socraticos turpissima fossa cinoedos. Qui denique
            .    .    .    .    .    De vitute locuti,
            Clumen agitant.

Dat is, by een vergadert:

            Die zober, kuysch, en vroom zich veynzen met ghelaet,
            Maer die, als Bacchus volck, zich draghen met der daed.
        Die on-gheschickte re’en, noch on-Tucht konnen lijden,
        En die mans met de mans zich schandelick verblijden.
            (5) Die sprekend’ van de deughd, met een on-kuysch ghedril,
            Tot brand en over-spel beweghen haren will.

    Het herte des mensches is zoo verwert en gemenght, dat-men noch grond noch stael daer van weten kan. Zoo dat die groote Capiteyn, met groote reden, in zijn wapen dede stellen den Doolhof van DAEDALUS: om te kennen te geven, dat de menschelicke ziele zoo bedeckt, en on-uyt-leggelick is, als die vol-keerigen hof, zijnde daer in zoo veel span-veren, die haer werck doen moeten, eer zy kan geopent worden; zoo veel hoecken en winckels; zoo* [p. 61] veel weghen en by-paden, ter in-ganghs en ter uyt-ganghs, dat-men oock natuerlick ghedwongen wert de waerheyd aen te nemen, die daer van, door den mond van dar groote vat des Heeren, geuytet is: Niemand en weet het gene des mensches is, als de geest des mensches, die in de mensche is. En wel te rechte roept SENECA:

                O vita fallax! abditos sensus geris,
                Animisque pulchram turbidis faciem induis.

Dat is, in Duydsche woorden:

    O leven vol bedroghs, ô gantsch verkeerde leven!
        Ghy draeght een duyster zin in u vervalscht ghemoed:
    Uw voor-hoofd schijnt met vreughd, en blyschap heel beschreven;
        Maer in uw hert’ en is niet als een bitter roet.

’t Is waer, dat elders de Poeet zeght:

                Difficile est tristi fingere mente jocum.

                    ’t Is heel moeyelick en swaer,
                        Als de droefheyd ons doet quelen,
                    Dat wy dan, met bly ghebaer,
                        Zouden toonen jock en spelen.

Maer wanneer de nood en nuttigheyd zulcks raedet, wie isser zoo van alle menschelickheyd uyt-getoogen, (of zeght liever, overwonnen) die gheen ander mom-aenzicht en kan aen-trecken? Dit gaet vast, ô mensche!

            Ghy houd uw oude huyd, en met een effen wezen,
                Deckt ghy een schalke vos in een verdorven hert:
            Ghy kond wat anders doen in uw ghezichte lezen,
                Als dat in uw ghemoed van u gheschreven wert.

Daerom werden wy oock zeer aerdigh, maer tot bewijs van onze veraerdinghe, van den Apostel, dipsuchoi, dat is, twee-zieligh, of [p. 62] dubbel-hertigh, ghenaemt; ghelijck of wy, naer de wijze der Manicheen, die daer gheloofden, datter twee Goden waren, eene de oorzaecker alles goeds, de andere van alle quaed, alzoo oock een herte hadden, dat volgens zijn eerste scheppinghe, heyligh en oprecht zoude zijn; een ander, van ons zelven gheteelt, dat boos en verkeert zijnde, met een valsch ghelaed zich zelven wist goed en schoone voort te doen. maer het is al hetzelve herte, doch met verscheyden aen-zichten. THEOPHRASTUS, naer het zegghen van AULUS GELLIUS, verhaelt, dat in Paphlagonia alle Pertrijsen twee herten, ende in Bisaltia, alle Haezen twee levers hebben. Met zulcke dieren konden wy bequamelick, en zonder on-ghelijck, vergheleken werden. Dit schrijft SOLINUS van de Pertrijssen; onse jaghers en wey-lieden moghen daer van oordeelen: Zoo eenighe mensche tot de Pertrijssen naerdert, wanneer zy haer jonghen broeyen, de moeders van de nest komende, bieden zich van zelfs aen, en ghelaetende een swackheyd van beenen of vlercken, veynzen zy traeghachtighe treden. Met deze leughen bekoren en bedrieghen zy die hun te ghemoete komen, tot dat zy verde gheweken van hare nest af-dwaelen. In de jongen en is oock geen loomer vlijt, om zich te hoeden: want als zy bevroeden ghezien te wezen, zich om-keerende, nemen zy kluytjens in haer voeten, deur welcker beschut zy zoo listelick bedeckt werden, dat zy, zelfs betrapt zijnde, niet ghevonden en werden. Wy oock, wanneer wy die lieve jonghen onzer zonden uyt-broeyen, wy weten die zoo te verschoonen, en de menschen van alle vermoedinghe af te leyden, als of wy noch over-schot van deught en recht hadden. Wy en derven oock de luys in de pels van onze kinders niet zetten: zoo haest als zy spreken konnen, weten zy de ouders, en haer vuyligheyd zoo listelick te bedecken, dat moertjen daer op niet te zegghen en vint. OLAUS MAGNUS verhaeld van [p. 63] de Hazen, dat daer zy, in de Noordsche quartieren, des zomers grauw van hayr zijn, des winters, als de sneeuw begint te vallen, een wit en sneeuwigh couleur aen-nemen, en zoo te weyniger, in haer legher, betrapt en ghevonden werden. Is dit oock niet den aerd der menschen, dat zy haer wit by de witte, dat is, deughdzaem by de deughdzame ghelaten, op dat haer swarte ende leelicke feylen niet ont-deckt en wierden? Den Haze schijnt oock een drouvigh en swart-zuchtigh gedierte te wezen, maer die onder-tusschen in brandighe paer-zucht alle andere gedierten te boven gaet. Wy zeggen oock van de menschen; Stille wateren, diepe gronden. Slaepende wateren, stinckende wateren. En dierghelijcke spreeck-woorden meer, die den aerd van onze schijn-heylighe aerdelick uyt-drucken. Hoe vele gaender onder ons, die met ghefronste wijnghbrauwen de aerde staetelick aen-zien, en onderwijlen de ooghen ten hemel op-slaen, die nochtans in’t heymelick, als-men zeght, op alle mercten verlieven, en zoo zoet van zout zijn, dat zy in de aen-schouwinghe der vrouwen haer zelven verliezen.

        Wiens voor-hoofd dat den stoel van schaemte schijnt te thoonen;
        Maer in wiens hert de Heer veel over-spel ziet woonen:
            Die met een statigh oogh bewijzen eer en tucht,
            En die een winckel zijn van alle gheyle zucht.

    Een ander slagh van menschen gelaeten haer met de eere dezes weerelds gantsch on-bekommert en on-bemoeyt te zijn: spreect met haer van ampten en staeten, het schijnt dat zy gelijck mede-lijden hebben met het valsch gheluck der ghener, die in hoogheyd verheven zijn; en onder-tusschen woelt en bruyscht in haer een zee van on-ghereghelde eer-tochten, die haeren even-naesten, tot eenigh ampt verhooght, met de oogh-houcken slijncks doet aen- [p. 64] zien, en verkeerdelick spreken van die ghene, die boven haer ghestelt zijn. De valcken, wanneer zy een vogel zien, en vliegen niet recht-streecks naer hem toe, maer het schijnt, dat zy eerst van hem vluchten; doch wanneer zy haer kansse schoon, en den voghel zonder zorghe zien, werpen zy haer zelven draed-recht daer op, trecken hem ter aerden, en scheuren hem in stucken. Zoo doen de gheveynsde huychelaers, die gheen eere noch waerdicheyd en zoecken, maer schijnen daer van te vlieden, op dat zy, naer de wijze van de schippers, die een schuyte roeyen, om-ghekeert zijnde, met meerder kracht, haer hooghte krijghen zouden. Alzoo geliet hem Iosua, dat hy van de stadt Aij vluchte, op dat hy-ze te zekerder, en met beter ghelegentheyd zoude aen-tasten en over-winnen. De Heere Christus toont over al, dat hy een hooft-vyand is van valscheyd, en bedrieghelicke dobbel-hertigheyd, ghelijck in de heylighe Registers over al te zien is. Alzoo verklaeren zommighe de reden te wezen, waerom den Ioden van God de Heere verboden is gheweest, dat zy gheen menghel-kleeren en draghen zouden, daer lijnen en wolle te zamen in gheweven is: namelick, op dat alle dobbelheyd en ghemenghde treken van haer geweert zijnde, zy haer herte op haer voor-hoofd draghen, en gheensins haer uytterlick ghelaet een ander verwe gheven zouden, als die met het pinceel van haer herte zoude ghetrocken zijn. Daer en konnen gheen vremder monsters gevonden werden als die haer ambacht maecken, altijds anders te wezen van buyten, als van binnen, ghelijck TIBERIUS dede. Door de zulcke werden ghemeenelick de Princen bedrogen, de staeten verkeerdelick bedient, en alle verwerringhen in-ghevoert. Het zijn duyvelsche staet-reghels, Geveynstheyd is de moeder der voor-zichtigheyd; en, Die niet en kan veynzen, die en moet om geen heerschappye peynzen. Wat is dit anders als een waerschouwinghe, dat de looze, en het woord [p. 65] van zulcke wan-menschen, niet anders en is, als leughen en bedrogh. ’t Is ghewis, zoo alle dingen oprechtelick en on-geveynsdelick toe-ginghen, men zoude wel haest een ander regieringhe vinden. Hoor ARIOSTO:

Se come il viso, si mostrasse il core,
Tal ne le corti é grande, e gli altri preme,
E tal é in poca gratia al suo signore,
Che la lor sorte muteriano insieme:
(5) Questo umil diverria tosto il maggiore;
Staria quel grande infra le turbe estreme.

Dat is:

        Indien het duyster hert van ons ghezien mocht wezen,
            Ghelijck het aen-ghezicht voor yder een is bloot,
        De weereld zou wel haest van veel ghebrecks ghenezen;
            Die zoude kleyne zijn, die nu te hov’ is groot.
        (5) De zulcke, die altijds moet in on-gunste blijven,
            Zou haest met glans en eer veranderen zijn staet,
        Die nu light gantsch om leegh, zou haest om hooghe drijven,
            En die verheven is, zou haest’lick zijn versmaet.

Maer die dat verbeyden wil, mocht eer een nieuwe weereld in de mane op-richten, en maecken zulcke burghers als zijn bewerp en malle mede-brenght.

[p. 66]

EMBLEMATA IX. Ondanckbaer’ lieden zal elck een vlieden.

Ziet, een Romeynsche slaef, met koude vrees, ontvloden
    De wreedheyd van zijn heer, snack-dorstigh naer zijn bloed,
Verlaten, zoo het scheen, van menschen en van Goden,
    Wert van een wreede leeuw zorghvuldelick gevoet.
(5) Zoo was dit fel gediert met danckbaerheyd bewogen,
    Om dat hy uyt zijn voet een doorn hadd’ geweert.
Waer zijt ghy, die een mensch, een mensch zijnd’, hebt gezogen?
    Kom by dees beest te school, en danckbaerheyd hier leert.

[p. 67]

Wt-legghinghe.

DE geschiedenisse, die hier wert aen-geraeckt, is zoo vol verwonderens, als zy weynigh geloove schijnt te verdienen. Maer is, naer het Latijnsch spreeck-woord, een geooghde getuyghe veel meer, als thien gheoorde; waerom zullen wy den gheleerden APPION alle trouwe ont-nemen, die rondelick betuyght, dit zeldzaem werck, te Roomen, met zijn eyghen ooghen gezien te hebben? Ick zal zijn Latijnsche woorden met Duytsche treden op-volghen, ghelijck die zelve A. GELLIUS ons bewaert heeft. In het grootste speel-perck, zeght hy, wiert het volck een ghevecht van een treffelicke jacht ghegeven. Hier van, by ghevalle te Roomen zijnde, hebb’ ick zelve aen-schouwer gheweest. Daer waren veel wreede beesten, in grootheyd uyt-muntende: alle hebbende een on-ghewoonelicke ghestalte, of felheyd. Maer boven alle andere, was de grouwelicke grootte der Leeuwen, een yegelick tot verwonderinghe; en boven de reste, eenes byzonderlick. Deze Leeuw, hadde door het gheweld en woestheyd zijnes lichaems, door het schrickelick en gheluydigh ghebriesch, door zijn tuyten en neck-hayr, een yeders gemoed en ooghen tot zich ghekeert. Daer wiert, onder meer andere, tot dit beest-gevecht, een slave van een oud Burgh-meester in-ghebracht, wiens name was Androclus. Dezen de Leeuw van verre ziende, is schielick, als verwonderende, stil gestaen, en daer naer allenghskens en stillekens, als kennisse dragende, tot den mensche gekommen: alwaer hy, naer de wijze van vleyende honden, zijnen steert, zachtelick en zoetelick, roerende, zich by het lichaem van deze mensche gevoecht, en de beenen en handen van dezen, half-dood van vreeze, zoetelick gestreelt heeft. Androclus, onder de lief-laffen van zulck een wreed gedierte, zijn verloren asem weder-krijgende, heeft [p. 68] allenghskens de ooghen gestelt, om den Leeuw aen te zien. Doen, als onderlinge her-kenninghe ghemaeckt zijnde, sach-men den Leeuw en den mensche, verblijd, en ghelijck malkander geluck wenschende. Hier door, als een saecke gantsch wonderlick zijnde, isser een zeer groot geroep des volcks ontstaen. Androclus wert van Caesar ontboden, en de reden af-gevraecht, waeromme die alder-wreedste Leeuw hem alleene ghespaert hadde. Daer op verhaelt Androclus een zeldsame en wonderbaere saecke. Doen mijn Heere, zeyd hy, Afrijcken, als Burgh-meesters Ste-houder, regierde, ben ick daer, door de on-rechtveerdighe en daghelicksche slagen, tot de vlucht ghedwongen geweest: en op dat ick van mijn Heere, President van dat land, my zekerder verberghen zoude, ben ick geweken in de eenigheyd der velden en zanden: ende zoo my spijse ont-broken hadde, hadd’ ick besloten de dood, op wat wijse het wesen mochte, te soecken. Alsdoen, de middagh-sonne sterck en brandende zijnde, hebb’ ick een afghesonderde, en heymelicke speloncke bekommen, daer in ick my zelven in-drongh, en verberghde. En, niet langhe daer naer, is dese Leeuw tot de selve speloncke ghekommen, met een swacke en bloedighe voet, suchten en murringhen uyt-ghevende, die de pijne en de smerte van de wonde mede-lijdelick maeckten. Ende daer, seyd hy, dat zijn ghemoet ter eerster aen sieninghe van de Leeuw, verschrickt en verslaghen was. Maer naer dat de Leeuw, in zijn wooninghe, ghelijck het met der daed ghebleken is, ghekommen zijnde, my van verre schuylende ghezien heeft, is hy zacht en tam ghenaerdert, en scheen zijn op-geheven poot te toonen en voort te bringhen, als of hy hulpe begeert hadde. Daer, zeyd hy, hebb’ ick een groote splinter, in zijn klauwe gehecht, uyt-ghetrocken; en de etter uyt het binnenste van de wonde uyt-ghedruckt hebbende, hebbe nu zonder groote vreeze, het bloed gantsch uyt-ghedrooght en af-geveeght. Hy dan, door mijn hulpe, en ghenees-middel, verlicht zijnde, heeft, de voet in mijn han- [p. 69] den gheleyd hebbende, neder gheleghen ende gherust. En van dien dagh af, hebbe ick en de Leeuw in de zelve denne, en van de zelve kost gheleeft. Want de beste en vetste leden der wilde dieren, die hy ter jaght vingh, brocht hy my tot de denne, die ick, gheen vier hebbende, door de middagh-zonne ghebraden zijnde, plach te eten. Maer doen my, zeyd’ hy, dat wilde leven began te verdrieten, de Leeuw ter jaght ghegaen zijnde, hebb’ ick de denne verlaeten; ende by naer een wegh van drye daghen af-gheleyd hebbende, ben ick van de Soldaeten ghezien ende ghevanghen, ende uyt Afrijcken naer Roomen, by mijn Heere ghebracht: die heeft terstont te weghe ghebracht, dat ick, als schuldigh van een hals-zaecke, de beesten zoude over-ghegeven werden. En nu bemerck ick, zeyd’ hy, dat deze Leeuw, ick van hem ghescheyden, ghevanghen zijnde, my nu danckbaerheyd bewijst van wel-daed en ghenezinghe. Dit verhaelt Appion, dat Androclus zoude ghezeyd hebben: en verklaert dat alle deze dinghen gheschreven, en in een tafereel om-ghedraghen gheweest zijn: ende dat daerom, op aller versouck, Androclus los ghelaeten, en van de straffe bevrijd is; en dat de Leeuw, door de stemmen des volcks, hem ghegheven is. Daer naer, zeyd hy, zaghen wy Androclum en de Leeuw, aen een dunne band ghebonden, door de gantsche Stad, om de huysen gaen: dat Androclus met gheld beghiftight, den Leeuw met bloemen bespreyd; en datmen by-cans over al zeyde: Deze Leeuw is de weerd van de mensche; dese mensche is de ghenees-meester van de Leeuw.
    O wonderbare geschiedenisse, en meer als menschelicke verwonderinghe weerdigh! Maer wy zien hier, ghelijck in vele andere vremdigheyden, dat God de Heere, oock onder de Heydenen, door krachtighe wonderen, zich zelven niet en heeft on-betuyght ghelaeten. En wat konnen wy, uyt deze bemerckinghe, anders zegghen, als dat vele menschen verbeest, jae beneden de [p. 70] beesten ghestelt zijn; vele beesten vermenscht, jae boven de menschen verheven zijn? Niet en isser dat ons God en de menschen behagelicker maeckt, als de erkentenisse der weldaden, en het bewijs van een danckbaere ziele. Deze begrijpt alle deughden, en vermeestert alle feylen: zoo dat zy on-ghedraghelick is met het vuyle rot der kinderen des duyvels, diens eerste en hooghste lesse is, weest on-danck-baer.

    En wilt ghy, Adams kind, met korte woorden weten,
        Hoe dat ondanckbaerheyd met reden is verdoemt?
    En zeght gheen vloecken meer, en geeft gheen ander beten:
        ’t Is al ghezeyd, wanneer ghy een ondanckbaer noemt.

    Hoort, wat SENECA zeght, Erunt homicidae, tyranni, fures, adulteri, raptores, sacrilegi, proditores: infra ista omnia ingratus est, nisi quod ista omnia ab ingrato animo sunt, sine quo vix ullum magnum facinus accrevit. Wacht ghy de verduytschinghe? Daer zullen, zeyd hy, moorders zijn, dwinghelanden, dieven, over-speelders, roovers, kerck-schenders, verraders: een ondanckbaer mensche is beneden die alle. tenzy men zegghe, dat die alle van een ondanckbaer mensche ontstaen, zonder wien qualick (zonder qualick) eenigh groot schelm-stuck op-ghewassen is. Danckbaerheyd is het byzonderste, ick zegge het eenige deel der gehoorzaemheyd, die God van onze handen eyscht. Christus hielt hem zelven vol-daen, doen de Samaritaen, dien hy van melaetsheyd gereynight hadde, voor zijne voeten viel, hem danckende. Maer hy bethoont oock de duyvelsche ondanckbaerheyd van de andere neghen, die niet en verweerdighden, met een enckel woord, dien grooten genees-meester te erkennen. Zijn daer, zeyd hy, gheene gevonden weder-keerende, om Gode eere te geven, dan deze vremdelingh? en zijnder niet thiene ghereynight? waer zijn dan de negene? Een ernstig verwijt, en [p. 71] drouvigh mede-lijden van zulck een geslagen ondanckbaerheyd, die onder vele beesten niet en zoude ghevonden werden. De kinderen Israels, ghelijck zy op andere tijden, dit pestigh verghift in haere herten in-ghetrocken hadden; zoo hebben zy oock, in teghen-deel, die lieffelicke lucht der danckbaerheyd in-ghelaten, en God de Heere, als een aen-genaem reuck-werck, toe-ghezonden. Ziet, als zy van dat on-lijdelick jock, uyt die Egyptische steen-hovens, bevrijd waren, en door het midden der wateren, dwers door die dorre woestijne, door on-eyndelicke wonderen, in dat langh-beloofde land ghekommen waeren, hebben zy, zonder eenigh uyt-stel, God den Heere, een godvruchtigen lof-zangh gezongen, die haeren leyds-man Moses, met een hemelsche vierigheyd, korts te vooren gedicht hadde. Hier in heeft zich oock, die Iesseaensche held, die hemelsche strijder, kloeck-vaerdigh ghedraghen: want wanneer hy wel verdiendelick het heele gesalchte Saulis vyandelick vervolghde, heeft hy Ionathan, door wiens hulpe ende raed hy menigh-mael behouden was, danckbaerlick gespaert, en onder zijne gunstelingen, heymelicke min-ghenooten toe-ghelaten. Hier mede wert bevestight het zegghen van PLINIUS: Ut faba & lupinum non exhaurit, sed stercorat agrum, in quo alitur: ita gratus meliorem reddit non fortunam ejus, a quo beneficio adjuvatur, & refert, quod accepit. Verstaet het: Gelijck de boonen en wicken den acker niet uyt en putten, maer mesten: zoo verbetert een danckbaer mensch de ghelegentheyd des ghenen, daer van hy met weldaet is geholpen gheweest: en geeft zoo weder, dat hy ontfangen heeft. De Heydenen, die de danckbaerheyd, met reden, tot de rechtveerdigheyd, als tot haer gheslachte, gebrocht hebben, en hebben geen deught zoo hooge, noch oock zoo noodzaeckelick geacht. Hare boecken zijn bezaeyt, en op-ghepropt met groote hoopen van haeren lof; diens geheughenisse zy noyt en hebben willen laeten verouderen.

[p. 72]
            Immemor illorum vestri non immemor unquam,
                Qui mala sollicitè nostra levatis, ero.
            Semper inoblitâ repetam tua munera mente,
                Et mea me tellus sentiet esse tuum.

Zoo zoude de Minne-meester in onze taele, doch met een zoeter tonghe, ghesproken hebben:

        Noyt zal ick, lieve vriend, dijns on-ghedachtich wezen,
            Die al ons on-gheluck zorghvuldelick verlicht.
        Ick zal in mijn ghemoed uw weldaed altijds lezen,
            En deze aerd’ zal zien, dat ick u ben verplicht.

    Maer die belust zijt, den heelen draed van dit klouwen te ont-winden, die gae by SENECAM, en putte uyt de borne van die wijze ziele, de heele geleghentheyd van deze zaecke. Doch even-wel en ont-houd ick my niet eenighe zijner woorden hier te vertaelen uyt eenen brief, die hy aen LUCILIUM schrijft. Een wijs man zal alles by hem zelven over-weghen, hoe veel hy ontfanghen heeft, van wien, wanneer, waer, op wat wijse. Derhalven loochenen wy, dat yemand kan danck weder-gheven, als een wijs man. Dat zekerlick, zeggh’ ick, komt de rechtveerdigheyd toe, een yder het zijne te gheven; de weldaed danck; het on-ghelijck ghelijcke straffe, of zeker quaeden danck. Alle danckbaere en weten niet ghenouegh een weldaed schuldigh te zijn. Want dat en vermagh niet een die on-voorsichtigh, die rouw, en uyt het ghepeupel is. Hy en weet niet hoe veel hy voor u schuldigh is. Een wijs man is bekent, hoe veel elck dinck moet gheschat werden: want een dwaas, hoe-wel hy van goede wille is, gheeft of minder weder, als hy behoort, of niet op zulck een tijd of plaetze, als hy behoort: hy ghiet uyt, en werpt wegh, dat hy behoorde weder te gheven. Niemand en kan dan danck weder-geven, als de wijse: maer de dwaes is danckbaer, naer dat hy weet, of gelijck [p. 73] hy kan. de wetenschap ont-breeckt hem meer, als de wille. De wijze zal alles onder malcander verghelijcken, of yets grooter of minder zy, hoe wel het zelve sy, van tijd, van plaetse, van oorzaecke. Ick ben danckbaer, niet op dat een andere my te gheerender yet doen zoude, door een voor-daed verweckt zijnde, maer op dat ick een gantsch genuegelicke zaecke doen zoude. Laet ons dan ghelooven, datter niet eerlicker en is, als een danckbaer ghemoed. Dat zullen alle steden, alle volckeren uyt Barbarischen landen roepen. Zy zullen alle met eenen mond bevestighen, dat-men de wel-verdiende moet danckbaerheyd bewijsen: hier in is het on-stemmigh volck een-stemmigh.

        Schout dan on-danckbaerheyd meer als een booze slanghe,
            Of wel meer als een hond, van dulheyd heel verwoed.
        Die hier van is gewont, blijft eeuwigh in dees pranghe,
            Dat hy van God en mensch gehaetet leven moet.

    Ghewisselick de on-danckbaerheyd is als een scherpe Noorde wind, die de wateren van Godes liefde op-drooght, en door een bijtsighe lucht de menschen van haer jaeght. Met wat leelicker smette konde ARISTOTELES bekladt werden, als dat hy van zijn Meester PLATO, een on-danckbaer muyl-ezel is ghenoemt gheweest? De Veulen groot gheworden zijnde smijten van achter, zonder onder-scheyd, moeders en andere beesten: zoo verknaeghde dit groote vat der wijsheyd (in dezen een af-grond van bittere dwaesheyd) het gheruchte en de daed van zijns Meesters hooghe wetenschappen, die hy meynde te zeer zijn licht en dagh te benemen. Alzoo werdender vele ghevonden, die als zy, met gheleende schouders, tot eenighe hoogheyd geklommen zijn, t’eenemael vergheten de hulpe en den dienst der ghener, die haer tot een ladder ghestreckt hebben: jae menighmael de zelve uyt de zaele werpen, ghelijck men zeght, die haer t’andere tijden, te [p. 74] peerde geholpen hebben. Die ghene, die zonder andere boosheyd niet en erkent de wel-daed, is on-wetende; die-ze vergheet, is een ezel; die-ze bedeckt, boos-aerdigh, en noch erger, die-ze loochent: maer de gene die quaed bejaeght, aen die gene, van wiens hand hy veel wel-daden heeft ontfangen, is erger dan een duyvel. ’T is een mis-daed, ’t is een boos-heyd, ’t is een on-wetenheyd, en een zoo grove ezelheyd, dat sy niet en kan ont-moeten zoo gheweldighe en wreede straffe, als zy wel verdient heeft.
    Maer zulcke on-danckbaerheyd, die al over ghezaeyt, en ghelijck met volle schooten ghestort is, en moet daeromme niet de Godvruchtighe zielen af-keeren, om minder zich Gode en haer zelven ghelijck te stellen. Over-denck deze reden:

                Beneficia in vulgus cum largiri institueris,
                Perdenda sunt multa, ut semel ponas bene.

Die geen Latijn en konnen, zullen haer hier mede behelpen:

        Wilt ghy een goede naem van mildigheyd verkiezen,
            En van goed-dadigheyd ontfanghen rechte vreughd:
        Ghy moet als nu en dan veel wel-doens eerst verliezen,
            Op dat ghy die eens wel, en weerdigh legghen meught.

    En noch en zeght dit gedicht niet al de waerheyd. Want ick zegghe, dat gheene wel-daden, (die zulcken naem met rechte voeren) verloren of wegh-geworpen werden. Een wel-daed is haer eyghen loon, en moet alleenelick om haer eyghen zelfs wille ghedaen werden. Die belooninghe verwacht, heeft de wel-daet terstont verloren; alzoo hy gheen rechte deughd, maer schendige woecker heeft willen pleghen.

[p. 75]

EMBLEMATA X. Schreeuw, in de nood, naer s’hemels brood.

Wat onrust en gequel, wat zorgh’, wat moeyt’, wat braecken!
Het kind, dat schreyt en schreeuwt, om by de borst te naecken.
    De moeder legghet aen; de vader zingt en sust,
    En wandelt langhst de vloer, tot dat het kintje rust.
(5) Wanneer wy oock, des nachts, gedruckt met ziel-dorst woelen;
God zooght ons met zijn woord, zijn gunst wy haest gevoelen:
    Hy neemt ons op de hand, en zingt een vrolick lied,
    Het leven van de dood, den dood van al verdriet.

[p. 76]

Wt-legginghe.

WT alle voor-vallen, God-vruchtige bedenckinghen. Het eerste aen-zicht van dit zinne-beeld, schijnt zoetigheyd en gelagh te beloven. Maer zoo doet het oock: doch voor die gene, die geen ander aen-zicht hebben, als om spotterye te verwecken, of te voeden. Ick zegghet elders, en het komt hier weder te passe: Wie bevleckt is, dat hy noch bevleckt werde. Maer gae zoo te werck in vrolicke gezelschappen, en zie wat u zal ont-moeten. Ick weet datter veel verhemelde zielen, en Goddelicke verstanden, onder de Ioffrouwen, ghevonden werden, die niet alleen haer gelid, nevens de Iongh-mans, en moghen houden, maer oock vry wel de pertizaene draghen: doch (om ons gheslachte niet te vieren, dat in allen deele den prijs van on-geschikcktheyd wegh-draeght) zulcke werden-der oock gezien, die de stoffe, en de gramschap, in dit volghende gedicht, gestort hebben.

        Hoe magh’t komen, Ioffrouw-maeghd,
        Dat ghy u zoo zeer behaeght,
        By een, die een Venus-wicht
        Niet als vuyle rancken sticht:
        (5) By een, die gantsch onbesuyst,
        Deur’t ghezelschap loopt en ruyst,
        Die gheen ander kout uyt-ghiet,
        Als van’t houwelick gheniet,
        Of zich dertelick te voen
        (10) Met een mond, jae tongh-gezoen?
        Daer ghy die, met al zijn kracht,
        Naer des hemels raeden tracht,
        En de tijdelick ghenucht
        Pooght te menghen met de vrucht
        (15) Van des Heeren vrees en wet,
        Houd voor een onnoozel slet:
        Voor wien, dat ghy stuer en doof,
        Zit en noemt hem Philosoof;
        Dien ghy, als en mensch-verdriet,
        (20) Niet als schouder-vlees en biet.

    Maer tot onze webbe. Zoo wie hier smaecken wilt de eerstelinghen van dien on-eyndelicken oogst der vreughden, die naer [p. 77] deze tijdelicke verderfenisse, van des hemels gunstelinghen, zal ghemaeyt werden; die moet, by tijds, met roepen en zuchten, den hemel door-breken, en alzoo den wegh met tranen af-wasschen, em een reyne ziele daer boven te zenden. Zaligh zijt ghy, die nu weent, want ghy sult lacchen, zeyt de erf-ghenaem van de Alheyd.

        Wel zaligh is de mensch, die, in dit dal der tranen
            Met tranen zich deur-weeckt, met zuchten zich verbreeckt,
        Die op-gheweckt van zond’, zijn ziel ter deughd laet manen,
            Wiens bedde, stadigh nat, van tranen vloeyt en leeckt!
        (5) Wel zaligh is de mensch, wiens spijs, by nacht en daghen,
            Een bad ter tranen is, in deze ballinghs aerd’!
        Die in zijn eyghen zelf daer over heeft mis-haghen,
            Om dat hy noch zijn land, door Iesum, niet is waerd.
        Wel zaligh is de mensch, die, door gheduerigh klaghen,
            (10) Bewatert ziel en lijf, in dit ellendigh dal!
        Wat hoeft hy om te zien, wat wilt hy zijn verslaghen?
            De rechte zijde-wol van ’t Lam hem drooghen zal.

    Drooghe, en verbrande landen brenghen doornen en distelen voort, voeden oock serpenten en allerley vergiftige en schadelicke ghedierten: gheen beter vruchten en zal oock de acker onzer zielen voort-brenghen, zoo wy den zelven niet en bevochtigen met de wateren, die, door een benauwt ghemoed, uyt de ooghen gedruckt werden. Alle vleesch was verdorven, getuygen de heylighe letteren. Wat raed, wat baete wert hier toe gevonden? de Heere zent de wateren des zond-vloeds, en reynight alzoo de aerde van hare vuyligheyd. Alzoo en konnen wy oock van de wrotte onreynigheyd der zonden niet verlost werden, ten zy wy alle de sluyzen onzer zielen open stellen, en wegh-spoelen, met een [p. 78] stercke stroom, al wat ons verduystert, en on-bequaem maeckt, om God te zien. Esauw bitterlick weenende, beweeghde zijnen vader zijnen zeghen aen hem te gheven: hem wiert toe-gezeght, dat hy een vette wooninghe zoude hebben op der aerden, ende den dauw des hemels van boven. Wy oock insghelijcks zullen Gods zeghen verwerven, zoo wy met zuchten en schreyen tot hem naerderen. Gheen aerdsche wooninghe en hebben wy te verwachten; maer dit weten wy, ist dat ons aerdsche huys dezes tabernakels ghebroken wert, zoo hebben wy een timmeringhe van Gode, namelick een huys, dat zonder handen gemaeckt, ende eeuwigh is in de hemelen. Doch de wegh, die ons hier toe leydet, moet ghestadigh besproeyt werden met het water van een gesmolten ende gebroken herte, op dat het stof der zonden ons het gezichte niet en verbijstere, of, door zijn scherpheyd, uyt en bijte. Want ghelijck het reghenachtigh weder zeer teghen is den ghenen, die een stad bevechten, of belegheren willen; alsoo zijn de tranen teghen dien genen, die rontom ons gaet als een brieschende leeuw, zoeckende wien hy verslinde. Gheluckighe tranen, zeght BERNARDUS, die de goedertieren handen des Scheppers zullen af-wisschen; en gheluckzalighe ooghen, die gekozen hebben daer in te smelten, liever dan verheven te werden tot hooveerdye, dan alle hoogheyd te zien, dan de ghierigheyd en dertelheyd te dienen!

                .    .    .    Est quaedam flere voluptas.
                Expletur lachrymis, egeriturque dolor.

Dit meent de Poeet:

        Het is een soort van vreughd, te weenen, met gheduld:
        Want droefheyd wert hier door verdreven en vervult.

    Dit gheschiet door natuerlicke oorzaecken: wanneer de ooghen uyt-gheput van vochtigheyd, en de herssens ghelijck uyt-ge- [p. 79] dampt, gheen stoffe meer en hebben, om deze vloed te onder-houden: waer door het hoofd verlicht, en het herte ontlast van swaere dompen, die het zelve drucken, beghint, met hulpe van den tijd, die alles slijt, te verluchtigen, en vlijtigh te werden. Zoo dit elders ghespeurt wert, zoo wert het voornemelick bevonden, wanneer wy gewasschen in boet-tranen, ons zelven voor God de Heer neder-storten, en beklaghen, dat wy zijne Goddelicke majesteyt, in den hooghsten trap, ghequetst hebben; begheerende, met een oprechte droefheyd over onze zonden, door het bloet des Lams, daer van gereynight, en alzoo met hem verzoent te wezen. Daer en is gheen twijffel aen, zoo de droefheyd met ons te bedde gaet, de vreughs en blijdschap zal met ons op-staen. De zonne der gerechtigheyd, Iesus Christus, zal boven de kimmen onzer zielen, des morghens op-drijven, en ons bestralende met een Goddelicke hitte, de mist en nevelachtighe swarigheyd, die ons noch op het herte leght, tot niet doen verdwijnen. Dan bevinden wy ons zelven in die voor-feeste des hemels, en proeven de voor-smaecke van dien nieuwen wijn, die hier naermaels met volle bekers zal ghedroncken werden: dan schijnen wy ghelijck op-getoghen.

Quo proceres abiere pij, quaque integer olim
Auson.Raptus quadriiugo penetrat super aethera curru
Elias, & folido cum corpore praevius Enoch.

Dan schijnen wy, zeggh’ ick, ghestelt te zijn, daer Paulus dinghen hoorde, die niet verzegghelick en waeren:

Alwaer dat groote volck, die Goddelicke helden,
Alwaer een vier-ghespan den vorst Eliam stelden:
Waer Enoch langh voor hem, verr’ boven onze lucht,
Met lichaem noch vereent, ghenomen heeft de vlucht.

[p. 80] De godvruchtighe, zeght erghens een, zijn ghelijck de mieren, die eerst moede, dan blijde zijn: maer de godlooze, gelijck de stapels, of sprinck-hanen, die eerst zinghen, en dan droeve en bekommert zijn. Doen SOCRATES van de boeyen en yzers ontlast was, daer hy langhe was in-ghesloten geweest, voelde hy, ick en weet wat leckernye in dat ketelachtigh gejeucksel, dat hem de nepe en de swaerte in zijn beenen veroorzaeckt hadde. Alzoo gevoelen wy een levendigher vreughd, en die aen de ziele klemt, wanneer wy ons door tranen verlicht vinden van het sware pack der zonden, dat ons gheerne in de helle dubben zoude. De vleeschelicke blijdschap verteert den mensche, ghelijck het licht de keersse: hy wert daer deur, ghelijck een visch aen den geaesden anghel; als een voghel in het net: de beste schepselen Godes gedijden hem tot middelen van een zeker verdoemenisse. Hebt hier al de vreughd des weerelts, en die op-getrocken in haeren hooghsten toon, ghy zult bevinden, t’eynde rekeninghe, dat zy niet anders als een korte ydelheyd en is. Het is on-moghelick, daer God niet en is dat daer ware blijdschap zy. Haman verheughde en verblijde zich in de groote gemeenschap, die hy met de Koninck Assuerus hadde; en met namen, dooen hy hem zelven voor-stelde, alleen weerdigh bevonden te werden, om, nevens den Koninck, de Koninginne te verghezelschappen: maer dit was het naeste voor-spel van zijn schandelicke val, en uytterlicke uyt-roeyinghe. Absalom verheughde zich in sijn hayr, dat daer naer de strop wiert van zijn verworginge. De Philistijnen verheughden zich over den blinden Samson, de zichtbare oorzake van haer onder-gangh en verderfenisse. Maer die daer om-helzen de grond-vaste vreuchd, die scheute en wortel heeft, vervelen en stincken die oogen-blickige wel-lusten, die in een recht-schapen ziele gemeenelick verwecken een af-keer en vermoeyinghe van dit tegenwoordighe leven.
[p. 81]
Ut messis habet solicitum lenta colonum,
Quem torquet inanem famis impetus procacis,
Noctique diem turbidus assuit precando,
Vota increpitans irrita: solesque morantes:
Sic desiderium mora cruciatibus urit,
Cui vitae ista famelicae pigra tempora sordent,
Et spes saturi secula possidere coeli.

Dat is:

Ghelijck een traghen oogst, die langh vertoeft te rijpen,
Den acker-man ont-stelt, en groote zorgh’ vergaert;
Byzonder als de tocht zijn maegh’ begint te nijpen,
Die door een gierigh’ hitt’ van hongher wert ghebaert:
Hy gantsch verklemt van hert, beroert in al zijn zinnen,
Naeyt, door veel biddens kracht, den nacht en dagh by een,
De zon schijnt hem te langh zijn teghen-lien te minnen,
En dat hy God belooft, beschelt hy met gheween;
Zoo brant een langh vertoef, met smerten, ons verlanghen,
Die deze leuye eeuw, vol honghers, gantsch verveelt;
Wanneer wy met een hoop’ des hemels zijn bevanghen,
Die van zich zelven vol, ons oock verzadingh’ teelt.

Want, om recht te spreken, wat is deze weereld? hy en miste niet, die-ze noemde een tooneel van allerley on-geval, en een vertreck van alle quaed. Daer en is niet ter weereld, dat ons naeckter af-beeld den schuymigen Oceaen, vol van buyen en tempeesten, als deze weereld. De zee en heeft noyt meer schip-braecke veroorzaeckt, als de weereld ziel-brake, en verdoemenisse van menschen. De zee en heeft niet meer beweginghe, als de weereld on-ruste. Daer en zijn zoo veel klippen en bancken niet in de zee, alsser gevaer en on-gheluck in de weereld is. ISOCRATES placht te zegghen van zijn stad van Athenen, dat-ze fraey en schoon was, [p. 82] om daer in te wandelen, en deur te gaen; maer dat-ze ten uyttersten zorghelick was, om daer te woonen. Dit magh oock van de weereld gezeght werden. ’t Is een groote stad, die fraey en bequaem is voor eenen deur-gangh, maer daer vry wel zorge te draghen is, om gheen tabernakels te maecken. Daer in wy moeten verkeeren, ghelijck Iacob in Mesopotamien, dienende in het huys Labans: niet om daer eeuwlick te blijven, maer om naer duyzend moeyten en on-gemacken, naer ons Vader-land te trecken.
Wanneer nu een her-boren ziele, door het wind-aes van Godes gheest op-ghetoghen zijnde, by haer zelven gaet over-slaen, hoe aerd en nagel-vast zy aen deze weereld gweest is, en noch ten grooten deele gehecht blijft; en dat zy daer de kudde Labans, ick meene de wel-lusten dezes weerelds, met de weereldlingen ghedient heeft, heeft zy dan gheen breede stoffe ghenoegh, om in tranen uyt te bersten, en den hemel met zuchten en gebeden te vermoeyen? Maer dien oock den aerd van deze droefheyd bekent is, en zal de zelve niet schouwen, noch zoecken te ont-duycken, als vyandigh en af-breukigh van de menschelicke natuere; maer zal met voor-raed, en wel bereyde zinnen, zich uyt-druckelick daer toe stellen; wetende, dat zulcke droefheyd, die naer God is, een on-berouwelicke beteringhe ter zalicheyd uyt-werckt. En dat niet alleen; maer zulcke droefheyd behoorde zelve gezocht te werden, om haer eyghen zelfs wille. Die haer tonghe, en gehemelte niet te zeer bedorven en hebben, door de moere en ghift dezes weerelds, mogen van haer smaecke oordeelen. Want die hemelsche droefheyd is menigh-mael zoo onder-sneden, en gemengt met die altoos-nieuwe wijn van Godes gunste ende barmhertigheyd, dat wy, ghelijck een zyende pot, die, door de hitte des viers, zijn water niet vatten en kan, van hemelsche blijdschap, een beke van heete tranen, deur de ooghen, uyt-werpen. Het rechte vloed-water van de Iordaen, die de melaetse Naamans van haer on-reynigheyd kan ghenezen, ende een gave ziele den Heere toe-bereyden.
Deze oeffeninghe, gelijck zy te geenen tijde, ontijdigh ende on-bequaem is, zoo schijnt zy, by nachte, veel ernstelicker en bedachtelicker gepleeght te werden. De schrick en de stilte des nachts, gelijck zy ons wijzer maeckt, naer het zegghen van de wijze, zoo schijnt zy oock meer godvruchtigheyd toe te bringen. Vele menschen beklagen zich, dat zy, des nachts, vele uren zonder slaep, met groote on-ruste verliezen. Maer wat tijd-verlies kan by die gevonden werden, die zich by haer zelven, en by God vinden? Die altoos een zee van zonden in haer zelven konnen zien, die zy met een ware boetveerdigheyd konnen uyt-droogen. Dien nimmer-meer Gods vriendelicke teghenwoordigheyd ont-breken en kan, als zy haer zelven niet en ontbreken. Die God, by maniere van spreken, uyt den hemel op haer bedde konnen doen neder-dalen, als zy in haer zelven neder-dalen, om hem te zoecken.

In te ora, tibi vacuus caeteris negotijs,
Plenusque Deo. Temporis haud quaere recessus.
Omne tibi tuum tempus erit. Caetera desint:
Non ipsum deerit. Cave te prodere rebus:
Non deesse sat est. Animum colligens vagantem,
Tecum habita, spatiare per ambulacra cordis.
Ita coelum tibi tute, ita te Deum videbis.

Dat is:
Bid in u zelven, lee’gh in ander werck bezijden,
Vol hemels, vol van God. Zouck gheen vertreck van tijden.
Al uw tijd is voor u. Als alle dinck ont-breeckt,
De tijd ont-breeckt u noyt, hoe dat hy loopt of leeckt.
Ver-raed u door gheen dinck: genough ist, niet t’ont-breken.
Woon met u zelf: vergaer uw ziel, zoo wijt geweken.
Deur-wandel heel uw hert’, deur-zouck haer innigh slot.
Zoo zult ghy zien u zelf een hemel, jae een God.

[p. 84]

EMBLEMATA XI. De mensch vint baet, in anders quaed.

Fy, van dit helsch gespuys! die met een bitter nijden,
De deughd, de eer en lof, moed-willigh gaen bezijden,
    En hechten zich aen quaed, dat yemand onverhoet,
    Of zelden heeft gedaen, of met berouw en boet’.
(5) Een rechten Egels aerd, die ’t vuyle bloed af-trecken,
En, met ons quade zucht, haer ghierigh vel uyt-recken:
    Die aen ons vleesch geleyt, daer blijven aen verklist,
    Tot dat haer langhe dorst met volheyd is geslist.

[p. 85]

Wt-legghinghe.

T’is wonder, hoe vernuftigh de mensche is, om zijn kleyne deughdekens, met de groote elle uyt te meten, en zijn grove feylen zoo konstelick te verwen, dat-ze by velen lichtelick, als ghekeurde zeden werden aen-ghezien. Weynighe werden met haer eyghen wezen, vele met bedrieghelicke mom-aen-zichten bevonden. Zoo speelt een yeghelick den roffiaen met zijn eyghen zelven, en vertoont een bloemigh, wel-gevleescht ghelaet, daer de vuyle mieren in zijn gebeente steken, en allengskens zijn mergh, en eerst-geboortig zap uyt-zuyghen. Hoe dick-wils werden wy bedroghen in ons oordeel, wanneer wy onze ooghen werpen op het uytterlick gezicht van die on-reyne pockeniers, en die half-gesleten merrien, die haer lichaem den menschen, haer ziele den duyvel te koope stellen! maer hoe menigh-mael dick-wilder zijn wy uyt-gestreken, als wy onzen azem, en stemme gheven, over de ghestalte van het innerlick deel der menschen, daer van de Schriftuere zeght, dat voort-kommen booze gedachten, moord, over-spel, hoererye, dieverye, valsche getuyghenissen, lasteringhen! Wel met reden, zeght de Gheest des hemels: Het herte des mensches is een snood en door-trapt dingh: wie kan het door-gronden, als hy alleen, voor wiens ooghen, alle dinghen des weerelds naeckt ende bloot staen?
Deze swackheyd des oordeels, is t’eenemael verghevelick, alzoo wy de zelve van onze gheboorte mede-bringhen. Struyckelen, schemelen, veranderen, blind zijn in on-zienelicke zaecken, zijn deze natuere zoo eyghen, als zy den Auteur van de zelve vremd, en van zijn wezen verscheyden zijn. Maer wie kan dat verschoonen, dat wy onze wetenschap belieghen, en ons eyghen [p. 86] oordeel teghen-gaen, wanneer wy konden de deughd van onzen even-naesten licht gheven, en zijn eere haer schuldige eere doen?

’T is een zeer bedroefde zaeck,
Dat een yeder steeckt den draeck,
Dat een yeder lacht en grijst,
Met het gheen de hemel prijst.
Maer ’t is oock niet minder quaed,
Dat een nijdigh tongh ver-raed,
Dat een boos gemoed ont-steelt,
En ghelijck een rover keelt,
Al het leven van de deughd,
Al de eere, al de vreughd,
Die een deughdsaem man of vrou,
Uyt het wel-doen trecken zou.

Een neus-wijze veel-doenigheyd vervoert ons ghemeenelick, om eens anders geleghentheyd op te zoecken: niet om ons voordeel daer mede te doen, en de vremde deughd in onze eyghene te keeren, of de feylen te beteren, en van ons te weeren; maer op dat wy stoffe hadde voor een verghiftighe tonghe, en voedsel voor kittel-booze ooren.

Die van een bitter gal, of scherpe zucht gesteken,
Vol nijd, vol jeloerzy, gaen ander lien ghebreken,
Her-kauwen in den mond, en met een kort gekuch,
Van een vervuylde loos’, steeds braecken achter rugh.

In somma, ons en quelt gheen zieckte zoo zeer, als de gezontheyd van onzen even-mensche: de ghezondheyd zeggh’ ick van een recht-schapen ziele, die gheen ander ghemerck en heeft, als de vol-doeninghe van een goede gewisse, en de betrachtinge der eynden, daer toe zy van God de Heere gheschapen is. Maer hapert-er dan yet in het minste, de tuyn light terstont open, men dringht daer van alle kanten in, niet om de reten te stoppen, maer om verder af te breken, en het goed gheruchte zoo doodelick te wonden, datter niet anders over en blijft, als tot de Celle-broers te zenden.
[p. 87]
Hier in is ’t grootst on-heyl der menschen meest geleghen,
Dat zy altijds van huys, staegh zijn op anders weghen:
Het schijnt, dat zy quansuys met ander zijn belaen,
En niemand is bereyd, om in zich zelf te gaen.

De reghel van rechten zeght uyt-druckelick: hy en is niet zonder schuld, die zich bemoeyt in zaecken, die hem niet toe en kommen. Wat willen wy dan wroeten in eens anders mis-put, daer wy t’huys, tot de ooren toe, in de modder steken? Onzen eygen hof is vol on-kruyd van booze gedachten; vol steenen van verkeerde begheerten; vol gruys van weereldsche tochten; uyt-gemerghelt van alle hemelsche vettigheyd; on-betuynt van alle zedigheyd, ende Godvruchtigheyd. En noch willen wy de bequaeme spelen, en de deughdsaeme maecken, en dat noch op de kosten en schade van eens anders eere. Ghewisselick, hebben wy zulcke uyt-puylende ooghen, diens straelen altijds schieten op het leven, en het wercken van andere menschen, laet ons dan die partijdighe eenzijdigheyd af-legghen, en zoo wel eens anders deughd, en loffelicke daden, verwonderen, en behoorlicke eere gheven, als wy zijne feylen weten te begrooten, ende hem, boven zijne verdiensten, verfoeyelick en haetelick maecken.
Men vint menschen, die in haer herssens niet verdouwen en konnen, dat wy (volghens de woorden van onze eerste leer-beghinselen) gheneyght zijn, God, ende onsen even-naesten te haeten. Maer om nu van God niet te spreken, ick houdet voor een maeckeloose blindheyd, die de middaghsche klaerheyd uyt de weereld bant, zoo wie hier van gheen onder-vindingh en heeft. Iae, dat meer is, hoe naerder zich yemand by God vint, hoe naerder hy den haet, en de af-gunsten van de natuerlicke menschen is. De beste dinghen werden verkeert tot oorzaecken van de quaedste gheneghentheyden. Daerom zeyde de zelf-waerheyd: Ghy zult ghe[p. 88]haet zijn van alle menschen, om mijns naems wille. En wat willen wy ons zelven hier over in pijne stellen? vijf duyzend jaeren aen een volghende, hebben dat den anderen verkondight. De derde mensche van de weereld konde in plaetse van alle bewijs zijn: Cain haetede zijnen broeder, en sloegh hem dood: en waerom dood hy hem? om dat zijne wercken boos, en zijns broeders goed waeren. Merck, dat deughd, de on-deughd baert; en dat, ghelijck de waerheyd de moeder is van haet, oock alle godvruchtige wercken nijd, en af-gunste voort-brenghen. Zoo wie quaed doet, zeght Godes bouck, die haet het licht, ende en komt tot den lichte niet: de reden werter by-ghevought, op dat zijne wercken niet bestraft en wierden. Alle goede wercken zijn een stil verwijt, aen de boosdoenders, en kinderen dezes weerelds, waer door zy van haer leven over-tuyght, en gelijck met een scherpe roede, gegeesselt werden. Hier door wert menigh-mael de ghewisse, die gherustelick in slape lagh, schielick, en met hortighe spronghen, wacker-ghemaeckt; de doove ghevoel-loosheyd, tot het leven, geprickelt; en alzoo de geheele mensche, in schrickelick alarm ghestelt. Dit haet de mensche van natuere, diens opperste goed, in ruste, en onveranderlicke wel-lust, ghelegen is. Zoo was de Leyds-man, en de uyt-wercker onzer zaligheyd, van de weereld gehaet, om dat hy betuyghde, zoo met daeden, als met woorden, dat haere wercken boos waeren. Maer wat staet haer eyndelick te verwachten, als den vloeck des ghenen, wiens kinderen zy zoo hatelick vervloeckt hebben? De Heere zal slaen de lendenen der ghene, die hem teghen Levi verheffen, en der ghene, die hem haten, dat zy haer niet op en richten. Hoe dus dan? hoor uwen name spellen, en leer de grootheyd van deze zonde kennen. Zoo wie zijnen broeder haet, die is een dood-slagher: ende gheen dood-slagher en heeft het leven in zich blijvende.
[p. 89] Maer hier ont-moeten my de vernuftighe lasteraers, die haeren haet met een aerdigh kleed van liefde tot de waerheyt, en mede-lijden tot den persoon, weten te bedecken. Isser yemand, zullen zy wel zegghen, die zich niet geschaemt en heeft, dit of dat te bedrijven, waerom zoud’ick my ont-zien het zelve te verhaelen? is het on-geoorloft gheweest te doen, ’t en is daerom niet on-geoorloft te zegghen. Maer weet ghy niet, ô ydel mensche, dat de liefde vele zonden bedeckt? dat de feylen niet en mogen verhaelt werden, als tot stichtinghe van de hoorders, en verbeteringhe des zondaers? zie doch eens, of dit het wit, of dit het voor-werp van uwe rugh-bijtighe propoosten is. Neen voor-zeker, haet en nijd zijn de zulpher-priemen, die uwe serpentsche tonghe aen-steken, niet tot verwarminge der liefde, maer om den name van uwen Even-naesten te brand-teeckenen, en alle zijnen aerbeyd vruchteloos te maecken.
Alzoo is dat groote licht van Geneven menich-mael bejegent geweest in zijnen trouwen dienst. Hy hadde, ghelijck het schijnt, in zijn eerste jaeren, de ongheregheltheyd van zijn vleeschelicke tochten te veel ruymte en spelens ghegeven: en, dat hem de meeste swaerigheyd maeckte, de zelve dagh gegeven, door den druck. Dit moeste hem altijd voor de schenen springhen, op dat de godvruchtigheyd te meerder in haren loop mochte gesteuyt werden. Deze boet-vaerdighe ziele hadde zich, door veel zuchten en tranen, met God verzoent, en verghevinghe verkreghen: maer verkeerde menschen werden daer door te meer verhit in lasteringen. Menschen, die alles teghen den draed en wolle nemen, die, daer zy gheen vuyligheyd en vinden, stanck en vuyligheyd maecken. Zulckers monden en schriften zijn ghelaeden geworden, met den ouden zuer-deessem van dat jonghelick leven: eenighe veersen en gedichten, die de wallende hitte van dat ziedende bloed uyt-ghe[p. 90]bobbelt hadde, zijn verscheyden mael onder de persse ghebrocht, en alle den weereld ten thoone gestelt, op dat den ougst, dien God door den heylighen arbeyd van deze man, naeder-hand gezaeyt hadde, als met een uyt-stortighe slagh-reghen, zoude werden neder-ghevelt. Wat is hemel-stormery, wat is reuzen-strijd, zoo het dit niet en is? En ghy, godvruchtigh hoofd, dat ick in mijn oogen, en in mijn herte draeghe, verbelgh u niet, zoo u yet desghelijcks over-ghekommen is: uwen dienst en wert daerom niet schaersselicker gezeghent, als yemant van uwe mede-broeders, die met u, in de zelve loop-bane gestelt zijn. Ghy weet, en toont oock wel dat ghy ’t weet, dat ghy staedigh moet voort-gaen door eere en on-eere, door lasteringhe en prijs. Zoo heeft Paulus, zoo heeft Christus, zoo hebben alle wel-gheboren Christenen, dit zelve moeten uyt-staen. De beste wraecke van al is, die zelve Gode op te geven: en middeler-tijd uwe vyanden lief te hebben; zeghenen, die u vervloecken, wel-doen den ghenen die u haten; en bidden voor de ghene die u verdrucken en vervolghen. Want zulck betaemt de kinderen des vaders die in de hemelen is: zie zijn zonne doet op-gaen over de booze ende goede, ende regent over de rechtveerdige, ende on-recht-veerdighe. Het ander behoedsel, en rechte baet-middel, bestaet in een groot-moedighe verachtinghe van zulcke hatelicke lasteringen.

Mordear opprobrijs falsis, mutemne colores?
Falsus honor juvat, & mendax infamia terret,
Quem, nisi mendosum & mendacem?

Zoo zoude ons Neer-land zegghen:

Hoe, werd ick, hier of daer, van lasteringh ghebeten,
Zoud’ ick daerom terstont verand’ren van couleur?
Wie helpt een valsche eer, wie heeft yet valsch ghespeten,
Als die vol valscheyd is, en leughen deur en deur?

[p. 91] Een wel-ghebouwde ziele, die een goed stael, en rechte zaete ghenomen heeft, en zal door zulcke lichte tongh-stucken, neder-ghevelt, of uyt haer plaetse ghedreven werden. Door verdraeghzaemheyd, werden zulcke dieftighe konst-meesters van lasteringe de mond ghestopt, en haer scherpe mond-pijlen verstomt, en tot haer schutter weer-ghezonden. Daer en is gheen ghenueghelicker accord voor de ooren, als wanneer de eene lastert en quaed-spreeckt, dat het dan de ander zijn capproen laet hooren. ’t Is een kluchtighe bejegheninghe die ons SENECA van een oud Stoicien verhaelt. Ick zal zijn eyghen woorden stellen, ghelijck die in zijn brieven te lezen zijn: Eleganter Demetrius noster solet dicere, eodem loco sibi esse voces imperitorum, quo ventre redditos crepitus: nihil enim referre, an sursum, an deorsum sonent. Verstaet ghy’t niet? dit zeght hy: Demetrius placht fraeyelick te zeggen, dat de stemmen der on-bedrevene by hem in de zelve plaetse gehouden wierden, als het gekraeck, dat uyt den buyck voort-komt: want daer niet aen geleghen en is, of het om hooge, of om leege geluyd geeft. Niet meer en moeten die snoode ylen gerekent werden, die haer zelven voeden, met ander lieden feylen, en die noch dickwils in valsche winckels ghesmeet en verzint zijn: diens meeste vreughd hier in bestaet, dat zy eens anders ghebreken in-zuygen, om daer van in gezelschappen uyt te bersten, en die alzoo lucht te gheven, tot smaet van haer even-naesten, maer tot eeuwighe vervloeckinge van haer eyghen ziele. Maer ’t is ghenoegh van zulcke gal-spouwers, en bassende honden; om niet de krekel met de vlercken te nemen, en de horselen op my te haelen, daer zy nu misschien stillekens op een vremden dreck zitten. Zy zijn dan haer zelven bevolen, en de stoffe die zy lief hebben.

[p. 92]

EMBLEMATA XII. Veel drucks, veel gelucks.

Hoe gaet dit zoo te werck? ’t sisset is uyt-getoghen,
De wijn staet als een muer, zijn aerd die schijnt ont-vloghen.
    De kuyper weet den treck:de wijn wilt zijn geperst,
    Dan ist dat hy eerst loopt, en uyt zijn volheyd berst.
(5) Wat staen wy hier versuft? wy zijn dees volle vaeten,
Die door weeld’ on-getemt, God en ons zelven haeten:
    Dan zijn wy vrome lien, als God ons meest verdruckt.
    Want heyl en heyligheyd vergaet, daer’t al geluckt.

[p. 93]

Wt-legginghe.

T’en is niet te verwonderen, dat de natuerlicke mensche veel over-dwersheyd ont-moetet, en dat hy in zijn verdorven oordeel, ghelijck als met een wervelwint, geschut en geslingert wert, naer dat hy de winden van voor-spoed en teghen-spoed, als nu en dan ziet over de menschelicke dinghen, gedreven werden. Vleesch is hy, en zoo zijn oock alle zijn gedachten: zijn ooghen zijn beschelt, en ghelijck als met een duystere nacht over-trocken, waer door hy verhindert wert die dinghen aen te zien, die met een gheestelick ghezicht moeten onder-scheyden werden. Maer de welcke niet uyt den bloede, noch uyt den wille des vlees, noch uyt den wille des mans, maer uyt Gode geboren zijn, die zien en voelen blijdschap in droefheyd, rijckdom in armoede, verhooginghe in vernederinghe, en recht een teghen-deel van alle het ghene, de diepste wijsheyd van het menschelick vernuft zoude konnen beseffen. Zy alleene konnen bemercken de waerheyd van het ghene de groote Apostel zeght: De Heere kastijt hem, dien hy lief heeft; ende gheesselt eenen yeghelijcke zone, dien hy aen-neemt. Ist dat ghy de kastijdinghe verdraeght, God zal u als kinderen aen-gaen. Want waer is een zone, dien de vader niet en kastijt? Maer ist dat ghy zonder kastijdinghe zijt, daer van zy alle deelachtigh zijn, zoo zijt ghy dan bastaerden, ende niet kinderen, &c. Zy weten alleene, dat alle kastijdinghe, als zy teghenwoordigh is, gheen vreughde, maer droeffenisse schijnt te wezen, alzoo nochtans, dat zy daer nae gheeft een vreedsaeme vrucht der gerechtigheyd, allen die daer door gheoeffent zijn. Dit is het Goddelick bescheyd:
Als ghy, Christen, hijght en krocht,
Van Gods swaere hand bezocht,
En voelt in het diepst’ dijns hert,
Niet dan pijn en groote smert;
[p. 94]
Houd dan wijslick dees ellend,
Als een heylzaem element,
Als een hemelsch voor-gericht
Van dat eeuwigh zoet-gezicht.
Want die wijze Meester-heer
Doet ons dan noch min, noch meer,
Tot ons winningh en gebouw,
Als een trouwe voester-vrouw,
Die als een van d’oude zeght,
Mostaert aen de tepels leght,
Of yet anders scherp en zuer,
Terghsel van een teer natuer,
Om zoo door een zoet bedrogh,
’T kind te spenen van het zogh
En te buyghen, als een ranck,
Tot een vaster spijs en dranck.
DEMETRIVS placht te zegghen, datter gheen ellendiger menschen en waeren, als die noyt gheen ellende gheproeft en hadden: noemende haer leven, een doode zee, die door haer slapende ledigheyd, niet anders als wrottinge, en vuyle on-ghedierten voort en brenght. Het gaet even met ons, als met de schapen, die-men zeght in maghere en dorre weyden, best te ghedyen, en vetst te werden: zoo krijghen wy een goede ghestalte der zielen, wanneer wy zom-wijlen, onder Gods swaere hand, zuchten en stenen. De put-eemer wert wel om leeghe ghelaeten, maer ’t is om vol te werden; wy werden oock ter neder-gheworpen, maer om dat wy een-mael zouden verhooght werden. wat heeft anders de Apostelen beweeght blijde te zijn in haere verzoeckinghe, en Gode te dancken, dat zy weerdigh ghevonden waeren, in zijnen name, verdruckinghe te lijden? Alzoo heeft Moses liever verkozen, met Gods volck quaed te lijden, dan tijdelicke nuttigheyd der zonden te ghebruycken: achtende de versmaetheyd Christi meerder rijckdom te zijn, dan de schatten van Aegypten: want hy zagh naer de vergheldinghe des loons. De weereld, en alle haere voort-plantinghen en konnen niet bestaen als onder de gunste van een eeuwige oorloghe, die daer is onder de elementen; en zoo daer maer een weynigh stil-stand en waere, en schortinghe van teghen-strijd, dat groot ghebouw zoude beswijcken onder zijn ghewichte, en [p. 95] ghelijck versmelten in een vorm-looze on-gestalte: alzoo en kan-der oock gheen deughd, of yet goeds in ons woonen, als door teghen-standigheyd van verdruckinghen, en on-ghemack: zoo weynigh vrede als de voor-spoed daer onder menght, schaedt ons terstond, en vertraeght ons in den loop der zaligheyd. APPIVS CLAVDIVS, een zeer vermaert, en geacht man onder de Romeynen, zeyde eertijds, dat de oorloghe voor de grootheyd des Roomschen rijcks veel nuttigher was als de vrede: desghelijcks mach-men oock zegghen, dat de on-ruste, ende het vier der bezoeckinghe, veel voor-deeligher zijn voor de zaligheyd onzer zielen, als die zoete Zuyde-windekens, en die lieffelickste aen-locksels der aerden. Men ziet, hoe lichtelick de mensche zich vergeet, wanneer ’t hem alles voor de wint gaet. Het zijn ghewisselick stercke beenen, die weelde draghen konnen. Want vele, dien het zoo heel swaer niet en valt deze tijdelicke verdruckinghen te lijden, zouden beswijcken en versticken, onder dien grooten last van voor-spoed. Dit heeft een Godzaligh man met deze Veersen uyt-ghedruckt:

Optio si detur sortis mihi, femina princeps
Dicebat, mediâ vivere sorte velim.
Si nequeam mediâ, tum durâ vivere malim,
Quam nimiâ rerum prosperitate frui.
Egregium sane dictum: ratioque perinde
Egregia, & clarâ principe digna fuit.
Non desunt miseris solatia, dixit: at illum,
Qui nimis est felix, mens bona saepe fugit.

Dit hebb’ ick met zoo veel Veersen, in onze moeder-taele, naer-ghezonghen.

Indien, zeyd’ een Princes, my keure wierd ghegeven,
Ick wilde liever zien een middelbaere staet:
[p. 96]
Zoo dat niet magh geschien, zoo zoud’ ick liever leven
In teghen-spoed, als wel in voor-spoed zonder maet.
Een treffelicke spreuck: en zoo was oock de reden
Niet minder, maer ghewis zulck een Princesse weerd.
Geen troost, zeyd’ zy, ont-breect den mensch met druck bestreden;
Maer die te luckigh is, een goede ziel ont-beert.

Het gaet ghemeenelick alzoo: ghelijck de aeren die gulzighlick wassen, en meest gheswollen zijn, lichtelick kroken; en de tacken die meest ghelaeden zijn, door haer gewichte dick-wils breken: alzoo en kan het menschelick ghemoed de gheduerige weelde en voor-spoed niet draghen, zonder dapper en zorghelick ghequetst, jae menigh-mael grondelick verdorven te werden. Gheen on-geluckigher dinck, als te groot gheluck. Daeromme de Oud-vader AMBROSIUS, doen hy, op zekeren tijd, zijn herberge, by een rijck man, uyt vriendschap, ghenomen hadde, ende van hem verstaen hadde, dat hem het gheluck geduerigh zoo hadde toe-gelacchen, dat hy in zijn gantsche leven, noyt eenighe teghen-spoed geleden hadde, is hy terstond, met de zijne, van daer geweken, zeggende de oorzaecke te wezen, op dat hy met deze mensche niet misschien, op staende voet, en zoude vergaen. ’t Is oock gheschiet, dat zijnde deze heylighe man niet verre noch van daer, dat hy zich om-keerende, het huys met alle die daer in waeren zagh neder-ghezoncken, en onder de aerde verslonden. Een zeldzaem en schrickelick oordeel des Heeren, die de menschen daer deur heeft laten waerschouwen, hoe gantsch on-zeker en zorgelick zijn zaecken zijn, die altoos van de fortuyne ghetroetelt en ghevleyt wert. Niet zekerder en is zijne staet, als des genen, die op een glad ijs gestelt, zich nauwelick roeren en kan, zonder groote vreeze van neder te vallen. ’t Is moeyelick, jae on-moghelick, zeght AVGVSTINVS, dat yemand de teghenwoordighe ende toe-kommende goederen zoude [p. 97] ghenieten; dat hy hier zijn buyck, en daer zijn ziele zoude vervullen; dat hy van d’eene wel-lust tot de andere gaen, en in beyde eeuwen de eerste zijn zoude; dat hy op der aerde, ende in den hemel heerlick zijn zoude. Gods rechtvaerdigheyd en laet zulcks niet toe, dat de ghene die hier verdruckinghe lijden, en het over-blijfsel des lijdens Christi in haren vleesche draghen, beyde in dit, ende in het toe-kommende leven, het zelve verdriet en on-ghemack zouden onder-worpen zijn; ende in’t teghen-deel, dat die haer deel in dit verganckelick leven ontfanghen hebben, in het eeuwighe het zelve oock zouden bezitten. De Konincklicke Propheet, of immers de zangh-meester Assaph, bekommert zijnde in den voor-spoed der godloozen, zeght, dat hy schier ghestruyckelt hadde met zijn voeten, ende dat zijne treden by-na geslibbert hadden. Het verdroot my van weghen de groot-sprekers, doe ick zagh, dat het den goddeloozen zoo wel gingh. Want zy en zijn in geen perijckel des doods, maer staen vast, als een palleys. zy en zijn niet in on-gheluck als andere lieden, ende en worden niet als andere menschen geplaeght: en ghelijck daer meer in’t breede naer-volght. Maer hy en scheyt hier niet onghetroost af. Ick dachte daer naer, (zeyd hy) dat ick’t begrijpen mochte, doch het was my te swaer. Tot dat ick gingh in het heylighdom Gods, ende merckte op haer eynde. Voorwaer ghy zet-ze op het glatte, ende stort-ze te gronde. Hoe werden zy zoo haest te niete? sy gaen onder, ende nemen een eynde met verschricken. Als een droom, wanneer yemand ont-waeckt; zoo maeckt ghy, Heere, haer name versmaet. Het was deze man Gods nuttigh, van de Heere ghestraft te werden, want daer door leerde hy beter op sijne wetten letten. Want, naer veel oorloghen en over-winninghen, gerustelick te Ierusalem, allerley gemack en genuechte ghenietende, heeft hy dat schendigh over-spel met Bathseba begaen, dat hy oock met een schrickelicke moort bezeghelt heeft.
[p. 98]
Luxuriant animi rebus plaerumque secundis:
Nec facile est, aequâ commoda mente pati.

Dat is by ons:

Men ziet des menschs gemoed verweeld’ren t’allen daghen,
Wanneer het door geluck en voor-spoed is gestreelt:
Ghewis, ’t en is niet licht, een-moedelick te draghen,
Het gheen’ in over-vloed Fortuyn’ ons stadigh deelt.

Beziet , als Gedeon zich kleyntjens aen-stelde, en in het sweet zijns aenschijns zijn broot wan, is hy een vroom, godzaligh man gheweest: de Enghel des Heeren heeft hem doen verweerdight te kommen bezoecken in de schuere, daer hy zijn graen dorschte: maer naer dat hy, door de kracht des Heeren, groote dinghen uyt-gevoert heeft, is zijn herte oock groots en trots gheworden, zoo dat hy de gulden hooft-spanselen van de Ismaeliten ghenomen heeft, en eenige andere costelicke cieraden, daer van hy een Gods-dienstigh kleed gemaeckt heeft, welck hy in zijn stad tot Ophra gezet heeft. Ende gantsch Israel, zeght de Schriftuere, bedreef daer hoererye mede, ende het werd Gedeon, ende zijnen huyse ter ergernisse. De kracht des teghen-spoeds bedwinght ons te wijcken uyt dat on-tuchtighe Sodom dezes weerelds, om ons te behouden van het vier en sulpher van de eeuwighe wraecke. Want, zonder dat, wie zoud’ ons daer uyt rucken? jae wie, en wat en zoude ons daer niet vastelick verhechten? Gheen Stier-man of Piloot en hebben haer kunste binnens havens, of in de kalmte geleert: een mensche oock en wert gheen waere mensche, dat is stand-vastigh en god-vruchtigh, als in het ghedrangh en persinghe van teghen-spoed. De verdruckinghe leert hem kennen, de kracht ofte swackheyd, dien hy heeft: zy slaet uyt de mensche, ghelijck de vier-key uyt het stael, die sprinckelen van het Goddelicke vier, dat hy in zijn herte [p. 99] draeght, en doet alzoo uyt-schetteren de beginsselen der volkommenheyd, die God de Heere gelieft heeft in hem te wercken. Behalven dat onze hemelsche Meester hier grootelicks deur vereert wert, als hy zijn macht in onze on-macht te kennen geeft. Alzoo onze Heere erghens voor-by-gaende, zach hy eenen mensche blind van der geboorten aen. Ende zijnde discipulen vraeghden hem; Rabbi, wie heefter gesondight, deze, of zijn ouders, dat hy blind gheboren is? Jesus antwoorde: noch deze en heeft gezondight, noch zijn ouders: maer op dat de wercken Gods in hem zouden geopenbaert werden. En hoe geheughelick is het om aen-zien, wanneer wy een godvruchtigh mensche te bedde, door kranckheyd, geworpen zijnde, zijn swackheyd en Godes sterckte in hem, hooren, met een blijde mond, belijden. Zoo zijn lichaem met koude en tsitteringhe aen-ghetast wert, hy thoont dat hy vol is van hemelschen brand, door Gods liefde aen-ghesteken: meent de hitte zijn in-gheboren zap uyt te drooghen, en zijn gebeenten uyt te merghelen; hy bewijst hoe zeer de hitte van zijn vleeschelicke tochten verflauwt, en gheduerigh af-neemt: alles wat hem over-komt, streckt hem tot zijner verbeteringe, en Godes vereeringe.
Maer voornemelick en is oock deze vrucht niet in de wind te slaen, dat wy onder de gunste van tegen-spoed, de hooghste ende noodzaeckelickste deughd ter weereld, welcke is de Nederigheyd, van God de Heere geleert werden: daer wy andersins, op-geblazen deur den wind van een kittelighe moedigheyd, zouden met een trotse voet, en gelijck met veron-weerdinghe, de aerde betreden, zonder te erkennen, het gene wy van haer behouden, welck is de aerdsche vuyligheyd. Ons lichaem een stinck-gat der zonde, ende een swaere klomp van alle onreynigheyd, vereenight met een geestelicke doch helsche ziele, wert droncken, en gelijck verzopen in het zorghelick verghift van voor-spoed, wanneer het [p. 100] niet vernuchtert en wert door heylzaeme wateren van verdruckinghen, en swaere bezoeckinghen. Merckt, wat dien grooten Apostel weder-varen is. Hy was van God, of in den lichame, of buyten den lichame, tot den derden hemel, tot het Paradijs opgenomen; alwaer hy on-uyt-sprekelicke dinghen gehoort hadde, die een mensche niet spreken en mochte. Groote stoffe van roem, dienende tot een blaes-balck van hooghmoed, en op-swellinghen des herten. Zoo swack is de mensche, en dat zelve oock in Goddelicke en geestelicke zaecken. Wat doet de Heere? de Apostel zeght: Op dat ick, door de uyt-nemende openbaringhen, my niet boven maten en zoude verheffen; zoo is my gegeven een spruyte in het vleesch, de Enghel Satan, dat hy my met vuysten slaen zoude, om dat ick my niet hooghe verheffen en zoude. Het voor-beeld van Nabuchodonosor kan ons oock tot een goed bericht verstrecken. Want hy in allerley weelde en dertele voor-spoed, levende, heeft zich boven het menschelick bereyck ghestelt, en door een windrighe hoogh-moed op-geswollen, heeft zich zelven toe-gemeten, daer van hy God de Heere de eere hadde behooren te geven: maer zoo wanneer hy beneden de menschen geworpen is, en onder de on-redelicke dieren vernedert, heeft hy alsdoen zijn ooghen ten hemel beghinnen te verheffen, en God den Heere de eere toe te schrijven, die hy hem tot noch toe on-weerdelick ont-houden hadde. Ick besluyte dan met de spreucke van HIPPOCRATES: Gelijckerwijs in een gantsch goede gestalte des lichaems, dickwils een merckelicke vreeze van zieckte is; alzoo en isser niet veyls of zekers in de grootheyd van voor-spoed.

[p. 101]

EMBLEMATA XIII. Ledigh en laf, een levend’ graf.

Ghy klaeght, ô mensch! vergeefs, van zoo veel quae ghebreken,
Die diep tot in het mergh van uw ghebeente steken,
    En drijven heen en weer. de voort-komst van dit quaet,
    Niet uyt een vremd gebroet, maer uyt u zelf ontstaet.
Ghy dertelt al te veel, en boelt met loome perten,
In leegheyds vruchtbaer schoot, baer-moeder van veel smerten.
    Vraeght ghy, waerom ons hert een nest des duyvels wort?
    ’t Is dat het leegh en laf, zich tot geen werck en port.

[p. 102]

Wt-legghinghe.

DE leuyaerd, zeght een vernuftigh man van onze tijd, en is niet anders als een koude aerde, gemenght en geweeckt in slapende water, en die niet van de mensche en heeft, als de ghedaente en de spraecke. Het aerdsch ghewichte zijnes lichaems treckt de ziele neder, en verhindert hare gheestelicke vlucht ten hemel; waer toe zij niet minder geschapen is, als een vogel om in de lucht te vliegen. Alle zijn leden zijn gelijck verkleunt en stijf van koude, gheen ander beweginghe noch leven hebbende, als die de natuerlicke nood in-blaest. Aerde is hy, en zoo heeft hy oock aerdsche loomigheyd: de ziele en streckt hem nerghens toe, als om hem van haestighe wrottinghe te bewaren. De stroom-wateren, en alle loopende rivieren, brenghen vaste, gezonde visschen voort: maer hy als een vuyl en stil-staende poel, en broet niet anders als vorsschen en padden, en watter meer is van zulcke on-ghedierten. Wt de stanck van wrotte, morassche wateren, wort de lucht verghiftight en verpest: maer deze droom-poel schiet zijn quaede lucht door ziele en lichaem, en smoortse te zamen door zijn vette dompen. Eyndelick, als hy wel ghezien, en door-zien wert, ghy zult hem bekleedt vinden met een uytterlicke ghestalte, die op een mensche treckt: maer de wesentlicke vorme, daer van een mensche benaemt wert, zal hem t’eenemael ont-breken.
    Laet ons dan, tot ons ghebruyck, het leven en on-bedrijf van deze wan-schepsels wat naerder aen-mercken: op dat wy, door haer ont-ledinge, verschrickt zijnde, onzen gheest te beter mochten ont-roesten, en de lemmer onzer ziele klaer houden, teghen alle aen-spronghen, die door de ledigheyd en doen-nieterye veroorzaeckt werden.
[p. 103]
    De leuyaerd, zeght de wijze Koningh, steeckt zijn hand in de schotel: hy en brenghtse zelfs tot zijn mond niet weder. Ziet daer alreede een schoone thoon-ploye van dit stuck wercks! het magh misschien, in, of, voor dien tijd, ghebeurt zijn; dat yemand van die leuye buycken, hem zoo over-smeert en verbrast heeft, door langhe zitten, dat zijn ooghen, door een laffe slaep, bekropen zijnde, zijn hand in de schotel ghebleven is: of wel, dewijle hy, met ydele zinnen, de kruymen op tafel telde, vergat hy misschien, dat zijn hand in de schotel was, of en mochte de pijne niet, om die daer uyt te trecken. Zulcke beesten vind-men genough, die anders gheen zorghe en hebben, als om gheen zorghe te hebben; en dien alles genough is, om quabzigheyd en on-lust te verwecken. Men vind-ter, die tot de middagh in haer pluymen uyt-ghestreckt ligghende, gheen ander bezigheyd gehad en hebben, als om te verzinnen, hoe dat zy haer uren best verquisten zullen. Hebben zy noch yet anders ghedaen, ’t is dat zy de witte pleckxkens van haer naghelen over en weer-over, ghetelt hebben; of, in de strepen en quasten van haer bed-stede, eenighe mannekens, of vremde beeldekens ghezien hebben; of, dat zy in de ruyten van haer vensters, ick en weet wat orden, of parcketjens ghemerckt hebben, die zy in haer hof, dien zy niet en hebben, noch oyt hebben en zullen, te passe willen brenghen.
    Ick spreke van niet-doenders; maer neen, het zijn wel on-moetighe veel-bedrijvers, die groot belet en zorghe baeren, daer zy gheen en vinden. Daerom onder-zoecken zy dick-wils by haer zelven, wat orden, wat beleyt zy ghebruycken zouden, zoo zy Princen of Koninghen waeren. Daer verhit haer koude aerde, en stellen haer ghelijck in het bezit van een Konincklick paleys, dat zy in haer herssens ghetimmert hebben. Een groot legher van aller-ley wan-beelden werden daer voor haer vier-schaere gedach- [p. 104] vaert. Zy knoopen en ont-knoopen wel vijf-en-twintigh mael de zelve zaecke: en als het al wel over-dacht en genoemt is; het is een groot beslagh van moeyelicke beuzelinghen, die niet moghelick en zijn te vinden, of, in de natuere ghestelt te werden. Wel te rechte, zeght de wijsheyd; De wegh des leuyaerds is als een dorn-hegghe. Hy verstrickt en verwickelt hem in zijn eyghen garen; en daer hem andere in ruste laeten, prickelt hy zijn ziele, met pijnelicke doornen, die zijn mis-drachtighe vruchtbaerheyd gestadigh uyt-werpt. Niet zoo vremt, of verre van den anderen ghelegen, dat deze meesters niet te zamen en doen loopen. Haer macht en begrijp is zoo groot, dat zy in een ooghen-blick, oost en west, en alle de hoecken des weerelds te zamen binden.

        .    .    .    .    .    Velut aegri somnia, vanae
        Finguntur species.

                Niet anders, als wanneer een man,
                Die door de koortse niet en kan,
                Yet heb’licks dincken, droomt en ziet,
                Van als, dat door zijn herssens vliet.
                ’T welck als het al is t’zaem-ghebracht,
                ’T is maer een ydel wan-ghedacht.

    Maer ziet wat een on-gheluck en ghevaer deze menschen over het hoofd hanght. Het is on-moghelick, dat de ziele, een eyndelooze beweginghe zijnde, te eenigher tijd, ledigh of werckeloos blijve. Zy is, ghelijck een molen, die gestadigh maelt, al watter in-gebracht wert: werpter yet goeds in, zy zal u oock goed meel, dat is, goede gedachten weder-gheven: maer zoo zy oock ledigh is, zy zal ghelijck een ydele maghe, allerley quaede vochtigheyden naer haer trecken. Van wicken en linzen komt noyt gheen [p. 105] tarw-meel; soo ist on-moghelick dat van ydele gedachten, yet goeds zoude voort-spruyten. De genees-meesters verhaelen, dat de vrouwen, noch reyn zijnde van eenigh mannelick gezelschap, zomtijds wel een on-geschickte klomp vleeschs voort-bringhen: maer om een wel-geschapen vrucht te baeren, is diens gemeenschap van noode, dien zy tot een hulpe ghegeven zijn. Alzoo ist met onze gheest: want zoo hy hem-zelven alleen ghelaeten werd, hy ontfanght, ick en weet wat af-grijzelicke lompen, die uyt het zaet des duyvels gestremt en geronnen zijn. Hy moet met eenighe bezigheyd om-zet werden, die hem als een toom dwinge en weder-houde: anders zal hy dwersch velds loopen, tot dat hy dijck vinde, of hem-zelven verlieze.

                                Want nerghens is de man, ghewis,
                                Dewelck’ in alle plaetsen is.

    Een ledigh mensche is het wit en de schiet-pinne des duyvels; of wilt ghy zachter woorden hebben, zijn bedde en oor-kussen. Gheeft den duyvel gheen plaetse, zeght de Gezant des Heeren. Maer deze ruymen alles wat zy konnen, op dat dezen boozen Gheest gheen plaetse en ont-breke. En daer deze in-komt, daer volght het volle heyr-legher van allerley vuyle gebreken.

                .    .    .    .    .    .    .    si non
                Intendas animum studijs, & rebus honestis,
                Invidiâ vel amore, vigil, torquebere.

Dat is:

        Zoo ghy met goed ghepeyns, en eerelicke dinghen,
            Dijn gheest niet bezigh houd, en op u zelven let;
        De vleeschelicke liefd’ en nijd zal u bespringhen,
            Wanneer ghy ledigh waeckt, gedoken in uw bet.

[p. 106]
    Merckt; zoo langhe hem Salomon bezich hielt, met de zaecken des rijcks te bestieren, en zijn paleysen te bouwen en te vercieren, en leest-men niet, dat hy den Heere tot gramschap verweckt heeft: maer zoo haest als hy gerustelick zijn ghenuechte wilde nemen, van alles, dat hy door langhen tijd, en neerstighe zorghe, gemaeckt en bekommen hadde; is hy, door de ledigheyd, in alle on-tucht en af-goderye vervallen: waer door hy ons noch on-zeker gelaeten heeft, wat wy van zijn zaligheyd te ghevoelen hebben. Zijn Vader oock te vooren, die anders een man was naer Godes herte, ledigh, naer den middagh, op het gewelf van zijn Konincklick paleys wandelende, heeft hem, door een zorgelicke sprongh, in de schoot des duyvels geworpen, dien hy nochtans van herten vyand was. Want hier door is veroorzaeckt dat schendigh over-spel, en die schrickelicke moord van dien Edelen Ridder, diens vrouwe hy mis-bruyckt hadde.

                Quaeritur, Aegijstus quare sit factus adulter?
                    In promptu causa est: desidiosus erat.

Dat is:

        Vraeght yemand, door wat re’en, Egijstus gingh bedrijven
            On-tuchtigh over-spel, de moeder van veel leed?
        De oorzaeck is ghereet, ick zalz’ u hier oock schrijven;
            Om dat hy ledigh was, en niet met al en deed.

    CATO placht te zegghen, dat de menschen, mids niet doende, leeren quaed doen. Iae zelfs het niet-doen mach wel, met reden, quaed-doen genoemt werden. Want daer door wert de tijd on-nuttelick verquist, die on-weder-roepelick achter-blijft, en met geen gelt te koopen is. Hierom wert oock de leuyaerd, door een aerdige spotterye, de rijckste man des weerelds genoemt, dewijle hy zoo over-vloedigh rijck is van den tijd, het kostelickste [p. 107] van alle dinghen, dat hy niet en weet, wat hy daer mede zal uyt-rechten. Maer die tijd zal eens kommen, wanneer hy zoo arm van tijd wezen zal, dien hy nu met de schouderen wegh-stoot, dat hy naer een kleyn gedeeltjen zal zuchten, op dat hy berou mocht thoonen van zijn verquistinge, en het zal hem geweygert werden.
    Daerom is noch eenighzins te verschoonen de beuzelachtige bezigheyd van de Keyser DOMITIANVS; welcke zijn vermaeck nemende in de vliegh-jacht, hadde veel liever de vliegen met pijne te doen vergaen, dan zijn herssens in ledigheyd te doen verdwijnen. Hier door mocht hy misschien zijn verstant noch oeffenen, en al ziende leeren, hoe on-scheydelick alle gedierten aen-kleeft, de pijnen te vlieden, en de vernielinge der natuere te schricken. Hoe-wel het meer te vreezen is, dat hy hem zelven daer door, gelijck in een schole geoeffent heeft, om alle wreedheyd on-bewegelick te bedrijven. Want de ledigheyd zonder leeringhen, als men zeght, is een dood, en begravinghe van een levendigh mensche. Die niet alleen schuldigh en is, rekeninge te geven van zijn doen, maer oock, aen d’ander zijde, van zijn niet-doen. Want de Heere wilt, dat wy altoos bezigh zijn, op dat de vyand ons niet ledigh en vinde. Hy en veroorloft ons gheen oogen-blick tijds in niet-doenerye te besteden. T’allen tijde van den daghe gaet hy uyt, als een bezorghsaem acker-man, om aerbeyders in zijnen wijngaerd te zenden. Het vat dat vol is, of gebezight wert, en zal niet fustigh of stinckende werden. Zoo en zal oock onze ziele in on-reynigheyd niet vermuffen, zoo wanneer wy de zelve niet ydel en laeten. Let maer eens op de schade, die de ledigheyd maeckt in lichaemelicke dinghen, en besluyt daer uyt het groot gevaer, daer in de leuyaerd zijn ziele stelt. Alle de Elementen bederven, zoo wanneer die niet zomtijds beweeght en geschut en werden. De aerde, die niet geoeffent en om-geroert en werd, zal onder vunstigh [p. 108] en verrot werden, of immers distelen, doornen, en allerley ontkruyd uyt-werpen. Het water vergadert vuyligheyd en stanck, zoo wanneer het stil-staende in zijnen boesem gesloten blijft. Daerom wert noch gezeght van die gene, welcke een stil en ghezet wezen hebben, en het herte tot allerley on-tucht over-gegeven: Slaepende wateren, stinckende wateren. De lucht, die niet altemets, door de winden, door-blazen en gezuyvert wert, zal lichtelick peste en andere on-gezondheyd uyt-broeden. Dit merckte MARCUS VARRO, te Corcijren wezende, tot groote nuttigheyd van alle de in-woonders, alwaer de ziecte (die-men zoo door uytnementheyd noemt) zoo heftelick woede en voord-liep, dat weynige huys-ghezinnen daer vry van waeren: want ziende, dat alle de deuren en vensteren, naer het Zuyden gekeert waren, heeft de zelve doen stoppen, en in het Noorden stellen, op dat de lucht tot allen tijden te beter mochte beweegt en verandert werden: en heeft alzoo de zieckte verdreven, en in het toe-komende, een voor-hoedsel gevonden. Het vier zal ooc wegh-smelten en vergaen, zoo wanneer-der stoffe ont-breeckt, om zijn brandende kracht te voeden. Een huys ooc, dat ledigh en on-bewoont gelaeten wert, vervuylt in hem-zelven en vervalt. Men zal oock zomtijds mercken, dat daer spoken, en vuyle nacht-gedrochten vergaderen, als in een plaetse, die met haer on-reyn gestalte recht over een-komt. Alzoo wiert die beseten mensche, daer van in het Evangelie gewaeght wert, van de duyvel, naer de graven ghedreven, daer niet als ysselicke ledigheyd, en half-geteerde riften en laeghen. De schepen en schuyten, die in de havens, of aen land in on-gebruyck gelaeten werden, slijten en vergaen veel eer, als die geduerigh in’t vaeren gehouden werden. Alle bergh-wercken, ghesteenten, werck-tuyghen, konsten, wetenschappen, krachten, verstanden, en watter meer genoemt kan werden, zijn eer van de ledigheyd, als van de oudheyd des tijds verslonden.

[p. 109]

EMBLEMATA XIV. Niet al te wijs: ’t is slibb’righ ijs.

Hoe menigh arme mensch, door zucht om al te weten
Het geen hem niet en raect, en is niet af te meten,
    Veroorzaeckt zijn verderf! zoo heeft de eerste vrouw
    Haer zelf, haer man, haer zaed gebracht in eeuwigh rouw’.
(5) Weest matigh, zijt ghy wijs, tot ’t geen ghy wert gedreven.
Deur-ziet uw eyghen huys; wilt by u zelven leven.
    En steeckt u in geen gat, als daer ghy eerst deur-ziet.
    Neus-wijsheyd baert veel zorgh, en kommerlick verdriet.

[p. 110]

Wt-legghinghe.

T’Is met de meesten-deel der menschen alzoo gheleghen, dat zy haer grootste vermaeck stellen, in het op-zoucken en toe-luysteren van haeres naesten gebreken. Zy moeten op het nauwste weten, wat huys by haer ghebuyren gehouden wert; wat vrienden, wat middelen, wat huys-raed zy hebben; hoe zy leven, wien zy ont-haelen; wanneer zy ’smorghens op-staen, des avonds te bedde gaen; en honderd-duyzend beuzelingen meer, daer mede zy haer herssens meubelen, en haer ziele belaeden. Zoo zy hooren, dat erghens een maeght ont-eert, een vrouwe geschonden, een man verdacht is; datter twist onder de vrienden gherezen is, of erghens yemand deur-ghehaelt, daer zijn zy terstont met open ooren.
De Iaghers weten haer winden aen de leysse te houden, op dat zy niet af en dwaelen, en op allerley luchten uyt en schieten; maer die keur-wijze neuzen, die de gantsche weereld door-ghezaeyt zijn, dringhen en werpen haer zelven in alles wat de nijd haer voor-stelt, en de haet kan verdichten. Want zulcke menschen verheughen haer alleenelick in ellendige en berouwelicke dingen. En gelijck de serpenten van het verghift ghevoedet werden, ende in duystere, en vuyle plaetsen zich ont-houden; alzoo werden zy gepeystert met drouve en wan-luckighe redenen, die de vlecken van haer even-naeste te kennen gheven. Zy en zoucken niet anders, als wonden en etter-buylen: niet ghelijck de hand-meesters om die te genezen, maer veel eer om die altoos bloedigh en ver-ettert te houden. Haer hoofd, gelijck met quick-zilver op-gevult, en wilt de weer-hanen niet schuldigh blijven, maer altijds keerende en weder-keerende, verspiet het allerley geleghentheyd, om [p. 111] stoffe van vreughd in eens anders ongheluck te vinden.
DIOGENES ziende op eenen tijd DIOXIPPVM, die, op eem triumph-waghen gezeten, zijn blijde in-komste vierde in zijn vaderlicke stad, om dat hy den prijs, in de Olympische spelen, ghewonnen hadde; en bemerckende, dat hy zijn oogen niet en konde af-trecken van het aenschouwen van een schoone, jonghe Ioffrouw, maer dat hy haer altijds met de ooghen volghde, en naer haer draeyde: Ziet, zeyd hy, onzen winbaeren Campioen, dien een jonghe meyt by den hals leyd. Alzoo wert de ziele van onze neus-wijze menschen gemuyl-bant, en naer het gekittel van verkeerde zinnen, aen alle kanten om-gedraeyt, om de feylen van onze even-menschen te door-snuffelen.
SOCRATES raede zeer wijzelick, dat-men zich speenen zoude van spijze, die den eet-lust verweckt, als-men gheen hongher en heeft; en van dranck, die tot drincken noodight, als-men gheen dorst en heeft. Dit magh verstrecken tot een heylzame lesse voor deze menschen, dat zy zorghvuldelick mijden, en haer zelven wachten van alle dinghen, die haer bezich houden, en besletten, daer het niet van noode is. CYRVS en wilde oock daerom niet zien de schoone PANTHEA: ende als ARASPES, een van zijne hovelinghen, hem zeyde, dat haer uyt-gelezen schoonheyd waerdigh was om gezien te werden: Even daeromme, antwoord’ hy, is het beter, dat ick-ze niet en gae bezien. Want zoo ick, op uw aen-radinghe, derrewaerts gingh, misschien, wanneer zy nae dezen het zelve op my verzoucken zoude (alhoewel ick daer toe gheen tijd en hadde) zoude ick het zelve niet durven weygheren, en alzoo mochten hier deur, veel zaecken van gewichte, en die het rijcke belanghen, verloren gaen. Even zulck een matigheyd ghebruyckte oock ALEXANDER DE GROOTE: die, niet willende aenschouwen de vrouwe van DARIVS, die zijn gevangene, en [p. 112] uytter-maten schoone was, ghingh bezoucken haer moeder, die nu grijs en met hooghe jaeren bedeckt was.
Hoe veel anders doen deze menschen, die niet alleenelick niet en vasten van’t gezichte der dingen, die haer tot onbetaemte nooden; maer met een snuffelighe weet-ghierigheyd, de neuze over al in-steken, daer zy voedsel van haer gebreck hopen te vinden; en dat noch meer is, tot verkortinge van haeres naestens eere, en doodinghe van haeren goeden name. Zy moghen met rechte by de hoenders gezonden werden, die, daer zy t’huys garste en brood genough hebben, hebben liever op straete, in de ghebueren mist-hoopen te scharssen, en met onreynigheyd geaest te werden. Wy hebben t’huys eenen gheelen ougst van allerley ellende en gebreckelickheyd; en wy gaen, buyten ons, in eens anders vuyligheyd schrafelen, en noch dickwils, die wy niet en vinden, maer zelfs daer maecken. Men zeght dat eertijds eenighe Alvinnen geweest zijn, die alle te zamen maer een ghemeene ooghe en hadden, die t’huys zijnde in een kistjen op-sloten, en ghebruyckten die alleenelick, wanneer zy uyt-ginghen. Zoo doen oock deze menschen, die haer eyghen on-volmaecktheyden, die meer uyt-schetteren, als de middaghsche zonne, niet en zien, of zien en willen; daer zy eens anders stof-zondekens op het scherpste bemercken konnen: over-al burghers zijnde, behalven daer zy woonen. Kluchtighe, maer noch ellendigher dieren. Aenschouwt dit staeltjen, gelijck het hier uyt de penne schiet:

Zijt ghy keurigh om te weten,
Wat een keur-wijs mensche zy?
’t Is een mis-draght, gantsch vermeten
Noyt van zorgh, of kommer vry.

Zijn beroep is veel te enghe,
Nae’t begrijp van zijn verstand:
Daerom ist dat hy zich menghe
Altoos met eens anders stand.

Nochtans kan hy ’t zoo belegghen
Als hy ’t alles onder-mijnt,
Dat in al zijn doen en zegghen,
Niet dan enckel liefd’ en schijnt.

[p. 113]
Geen nieuw-tijdingh magh-er komen,
Of hy is stracks op de straet;
Dus zoo gaet hy zich beromen,
Dat het eerst uyt hem ont-staet.

’t Schijnt dat niemand en kan kacken,
Als (met oorlof) deur zijn aers.
Wat een ander zeght, zijn quacken.
Niemand ziet, als by zijn kaers.

Hy weet op een hayrken breede,
Hy kan zegghen op een draed,
Hoe veel dees of geen’ uyt-reede,
Hoe veel winst daer zy, of schaed’.

Hy zal u in’t breed verhaelen,
Al wat datter om magh gaen;
Hoe veel zacken, hoe veel baelen,
Dat in yders pack-huys staen.

Al wat datter wert besloten,
Al wat datter wert beraemt,
’t Schijnt al in zijn breyn gegoten,
En by hem te hoop verzaemt.

Hy weet, eer de Prins op-trecket,
Waer heen dat het is ghemunt;
Of hy ’t zomtijds wat bedecket,
Hy kan ’t zegghen op een punt.

Niemand derf op hope leven,
Niemand vreeze voor de val:
Deze man heeft op geschreven,
Wat nae dezen wezen zal.

Of het oorlogh, of het vrede,
Of het wezen zal bestand;
Wat voor land, of welcke stede
Mars zal stellen in den brand;

Dit, met all’ om-standigheden,
Wijst hy netjens op zijn duym,
En bekleedet met zijn reden;
Maer ’t is niet als leughen-schuym.

Niet een bode magh-er comen,
Niemand brieven en ontfanght,
Of hy heeft terstont vernomen,
Watter in de wolcken hanght.

’t Welck hy niet en laet verkouwen,
Noch vervlieghen in de wind,
Maer hy gaet het stracks ont-vouwen,
Daer hy d’eerste ooren vint:

Doch niet met de zelve leden,
Maer zoo aerdigh toe-gemaeckt,
En verciert met zulcke reden,
Dat het vry wel anders smaeckt.

Al zijn spraeck is zoo ghekloven,
En ghebreet met tusschen-naed,
Dat zoo onder, als oock boven
Weynigh van het laecken staet.

Ziet hy twee of dry te zamen,
Die yet noustighs hebben voor;
Onze man en zal niet schamen
Toe te steken neus en oor.

Vrienden, zeght hy, met ghedooghe,
Dat ick u gezelschap stoor’,
Isser yet nieuws van om hooghe?
Heeft de Prince wat op ’t spoor?

Kan hy daer dan niet vernemen,
Als een stil en doof gheswijgh,
Hy valt op de Palts, of Bhemen,
En gaet swetsen van die krijgh.

Daer weet hy dan af te maelen,
Waerom dit of dat ghebeurt,
En in’t breede te verhaelen,
Wat de Vorsten heeft ghescheurt.

[p. 114]
Wat Brittangien heeft bewoghen,
Dit te laeten, dat te doen;
Wat wy noch verwachten moghen,
Wat verhopen, wat vermoe’n.

Daer naer gaet hy breed uyt-weyden
Op het Engels-Duytsch verdragh;
Waer naer ons ghezanten beyden,
En wat daer noch schorten magh.

Van hier weet hy fraey te springhen
Op d’Oost-Indiaenschen raed,
En zeer puntigh in te bringhen,
Wat hier in al omme-gaet.

Hy en heefter niet te ghelden,
Zijn naem werter niet gespelt;
Nochtans laet hy niet te melden,
Wat de deel-genooten quelt.

’t Zal nu, zeght hy, haest uyt-leken,
Als de pot zal zijn ont-deckt,
Met wat feylen en ghebreken
Dat de kamers zijn bevleckt.

Deze koop-man kan ’t niet houwen,
Zoo diep als hy is verzeylt:
Ghene zullen ’t hoofd staen krouwen,
Wert-er niet haest uyt-gedeylt.

Yeders middel en vermoghen,
Yders rijzen, yders val,
Hoe zeer elck een is bedroghen,
Hoe langh dat hy’t herden zal;

Dit, en watter meer kan wezen,
Van eens yders doen, of stant,
Is in’t langh’ en breed’ te lezen
Op de vingers van zijn hand.

Samsons vossen zagh-men branden
Al het koren, steert aen steert;
Maer zijn tonghe, zonder banden,
Yders goede naem verteert.

[p. 115]

EMBLEMATA XV. Hoe zijt ghy Christ, nu dus gesplist?

Elck een leeft zijns geloofs: niet als de geest getuyget,
Van een rechtveerdigh mensch: maer yder een die zuyget
    Wt zoetheyd bitter gal, en wringht des Heeren wet
    Als of hy, met dien last, daer over waer gezet.
(5) De gods-dienst ons verbint, wy gaen wel al ter kercken,
En dienen eenen God; maer die het wel zal mercken,
    Zal hemel zien en hel. De steerten zijn verknocht,
    Maer d’hoofden zijn verdeelt: elck zoeckt een ander locht.

Wt-legginghe.

Het drouve aen-zicht van onze lieve moeder, de Bruyd des Heeren Iesu, heeft my t’anderen tijde, daer over in gedachten zijnde, dit beeld, en deze weynige regels voor geschreven. Ick en wil mijn naghels op de wonde niet slaen, die nu, door Gods byzonderlicke genade, dus verre geheelt is, en met een zoet roofken allengskens over-toghen wert: even-wel en kan ick my niet speenen, door een deughdelicke begeerte, die my daer toe spooren geeft, het jammerlick verdriet, en de schadelicke ergernissen te beklagen, die daer uyt gerezen zijn: op dat een yeghelick in haer verkout, in liefde verhit zijnde, dat groote merck-teecken van een kind Gods, in zijn herte gevoele, welck is de liefde van zijn even-naesten. Hier aen, zeght het Lam des hemels, zal ick kennen, dat ghy mijne leerlinghen zijt, zoo ghy malkander lief hebt. Die deze liefde in zijn herte gevoelt, magh daer uyt vastelick besluyten, dat hy een herberge, jae een heylige Tempel van Godes gheest is: dat hy een hemelsch krijghs-knecht gworden is, toe-gerust met schoot-vry wapenen, waer mede hy alle de vierige pijlen des Sathans zal uyt-blusschen, en te rugge zenden. Want dewijle wy van onse wieghe, jae van onze gheboorte af, een verdorventheyd mede brenghen, die een over-maetighe zelf-liefde in ons gheteelt heeft; en dat noch het quaedste is, een verachtinge, een on-liefde, en een haet van God en onzen even-naesten; zoo en konnen wy niet anders bevroeden, deze Goddelicke deughd in ons vindende, als dat wy van een ander gheest, als die des weerelds is, gedreven werden. Maer wy zullen in de tweede Tafel blijven. Den Apostel sprekende van de rampzalighe staet der gener, die noch gheen andere, als haer eerste geboorte en hebben, zeght, dat wy, die, door Gods genade, we[p. 117]der-geboren zijn, oock voor-maels on-wijs waren, on-gehoorzaem, dwalende en dienende menigerley begeerlickheden ende wel-lusten, wandelende in boosheyd ende nijd, hatelick zijnde, ende malcander hatende. Naer de mate dan, dat yemand in deze liefde van zijn even-mensch gevordert is, magh hy oock zijn weder-gheboorte begrooten, en zich van de erffenisse des hemels verzekeren. ’t En baet niet de herssens gebouwt en gemeubelt te hebben, met allerley wijsheyt, en diep-zinnighe wetenschappen, die zelfs de heymenissen des hemels schijnen te door-gronden: zoo ghy de liefde niet en hebt, ghy wert hier in van den Duyvel over-wonnen, wiens verstant ghy niet bereycken en kont. Die menschen schijnen my de tanden uyt te rucken, die altijds de mond vol van Gods woord, en het herte vol van bittere galle hebben, gheknoopt in wan-liefde, en alle on-gerechtigheyd.

’t Is al raes van veel te weten,
En te pocchen van secreten,
Die des hemels wijzen raed
Voor ons vast bezeghelt laet.
’t Is jae God te wers en teghen,
Hoe het oock magh zijn geleghen,
Dat een, die zijn broeder haet,
Op Gods wet, of woorden staet.
Laet u niet, ô mensch, bedrieghen,
Noch u eyghen hert belieghen,
Met een op-gheblazen bal
Van zoodanigh mond-gheral.
Wat ghy meugt, en met wat reden,
Spreken van geloof en zeden,
’t Is een heyl-loos tijt-verkort,
Als het niet beleeft en wort.
Die goe’ woorden niet wilt keeren
In goe’ daden, zal meer deeren,
Als een, die met ’s weerelds lint,
Woord en daed te zamen bint.

Wegh dan verkeerde, en on-bekeerde menschen-herten, die de on-sterffelicke dochter des geloofs, van haer moeder pooght af te scheyden: die de on-buyghelicke mate onzes levens zoeckt te verwringhen, en uwe duyvelsche on-liefde, met de mantel van godvruchtighen yver te bedecken.
[p. 118]
Als ghy een Koninck ziet, met zijd’ en goud behanghen,
Hier uyt en blijckt noch niet zijn Konincklicke eer:
Maer ziet ghy, met een kroon, zijn heyligh hoofd om-vangen,
Ghy zoeckt geen vaster pand, noch ander teecken meer.
’T is my geen Christen-mensch, wat dat hy al magh rommen,
Die veel van groot verstand, en diepe wijsheyd kraeckt;
Iae niet, die door ghebe’en by Gode zoeckt te kommen:
’T is alleen rechte liefd’, die een goed Christen maeckt.
Maer my geheught een oude schildery gezien te hebben, daer het Gheloove en de Waerheyd, met benaude aen-zichten, en fackelen in de hand, de liefde op straete zochten, doch zy was, ghelijck de oude Poëten van Astrea zinghen, ten hemel ghevloden. Daerom stont daer oock onder geschreven; Foy & verité cerche charité, qui est au ciel allé. Kan dit op onze tijden niet gepast werden, ick moet heuschelick bekennen, dat ick een kort ghezichte hebbe, en niet wel dit gedichte hier in en voeyere.
Sanctâ e Solyma, sed trepidans, in Hiericunta
Descende. Ibi reperies plurimos latrones:
Unde accipias vulnera, forsitanque mortem.
Verum tibi solatia nulla vulnerato.
Non Samarium invenies, & minus Levitam:
Nec verba animum, neque res allevabit ulcus.

Dat is:

Gaet uyt naer Jericho, maer met een billick beven:
Dat is, gae, daer ghy wilt, ghy zult daer vinden leven,
Veel roovers, veel gheboeft: waer dat ghy zult in nood
Van wonden zijn ghestelt, misschien oock van de dood.
Maer zijt ghy daer gewont, gheen mensch zal u verbinden,
Ghy zult gheen Samarijt, noch recht Levijt daer vinden.
[p. 119]
Gheen woorden uw gemoed in dit vervloeckte dal;
Gheen daed uws even-menschs u zeer verlichten zal.

Maer ’t is te vreezen, als wy de keten en den in-slagh van de webbe dezer eeuwe, met klare ooghen, in-zien, dat zelfs oock dit, niet buyten de wegh, ghezeyt en wert:

Sibi quisque Deum fecit: in anguloque cordis
Templum posuit: se & sua dedicavit illis.
Hic delicijs undique delinitus almis
Feriatur. Hic amore turget, hic rapinis,
Ut promoveat melius pomoeria rerum.
Stertit semipecus hic: hic dat thura crumenae.
Non est pietas, non pietatis ulla imago.
Stant turpia mendacia: vertas sepulta est.
Fit cauda caput: & caput esse cauda discit.
Fiunt epulae mors fera: mortisque ministra
Diris scordiopharmaca suffulta venenis.
Illusa fides: omnia venalia prostant.
Ut quemque rogem: ver bonus es ne tu? inquiet, sum.
Ast Ilias is, ast erit is berna malorum.

Verstaet dit in zulcke zin, en ten naesten by, met de zelve woorden.

Elck een maeckt zich een God: en in den houck zijns hert,
Verzint hy een ghebouw, dat tot zijn tempel wert.
De dees aen alle kant, ghestreelt van wel-lusts pollen,
In ledigheyd zich wieght: dees is door min gheswollen;
De deze door gheweld; op dat hy zoo den bocht
Van al zijn roof en goed te wijder stellen mocht.
Dees, half-vee, ronckt en snorckt; dees wy-roockt voor de ponden,
Geheylight in zijn beurs; daer wert gheen deughd ghevonden;
[p. 120]
Jae zelfs des deughdes beeld is wegh, verstroyt als kaf:
De vuyle leughens staen, de waerheyd light in ’t graf.
Het hooft dat wert de steert: de steert leert, ’t hoofd te wezen.
De maeltijd, die ons zou verquicken en ghenezen,
Wert tot een felle dood. gheloof en trouw is voort:
En die noch trouw mocht zijn, wert nerghens meer gehoort.
Vraeght yemand, dien ghy wilt (zoo is de eeuw verdurven)
Zijt ghy een deughdzaem man? hy zal wel stout’lick durven
Te voeghen daer op, jae; en als ghy’t wel in-ziet,
Hy is een zee van quaed, een helle van verdriet.

Laet ons, geliefde land-genooten, de liefde ter herten nemen, en den minne-ghenoot van het vermenschte woord, in onze ooren laeten klincken; Wie zeyd, dat hy in het licht is, ende zijnen broeder haet, die is tot noch toe in de duysternisse. Wie zijnen broeder lief heeft, die blijft in het licht, ende in hem is gheen erghernisse. Maer wie zijnen broeder haet, die is in de duysternisse, ende wandelt in de duysternisse, niet wetende waer hy gaet, want de duysternisse heeft zijn ooghen verblint.

Wanneer het spade jaer de bosschen en de berghen,
Met koude grijzigheyd, heeft wijds en zijds bedeckt;
De snoeyer, deur ’t gheluyd des eerders van de merghen,
Die dan het eerste licht begroetet, op-geweckt;
Light uyt een rouwe koets, zijn weren-harde leden,
En treckend’ in zijn borst den wind en morghen-kou,
Verdrijft den damp des slaeps: en gaet floucks henen treden,
Naer ’t eertijds groene bosch, de handen uyt de mouw:
Alwaer hy houwt en kapt, met goede bijle-beten,
De armen van ’t gheboomt, ont-eert door koud en tocht;
Op dat hy aen den heyrd wel warm zijn spijs mocht eten,
[p. 121]
En van haer hardigheyd de koud ont-blooten mocht.
Maer wat vertoeven wy? waerom doen wy niet scheyden,
En drijven t’eene-mael, met heete liefdes vier,
De koude, die ons dreyght, en zonder feyl zal leyden
Naer ’t keel-gat van die Draeck, en van die helsche Ghier.

Die een burgher van Roomen is, en zijn ooren op die tale verleckert heeft, zal liever de eygen woorden lezen, die dat Goddelicke verstant in zijn Naer-gherichten (Epidorp. lib.) gebruyckt heeft: daerom en kan ickz’ hier oock niet uyt-laeten, ende hem zijn behoorlicke eere ont-houden.

Sylvas ubi frondigeras, collesque supinos
Serus gelidâ canitie sparserit annus,
Signo lucicolae alitis excitus canoro;
Lignator sua membra rudi levat cubili.
Mox cum coream fortius piger hausit apertum,
Somni nebulam, atque quietis gnavus inertis
Excussit: & inde abiens frondentia quondam
Nunc brachia dura suo spoliata decore,
Morsu decutit umbrisecae pulsa securis,
His ut frigora saevitia privet opaca.
Quid nos agimus praeterea, aut deinde moramur?
Nec tartareos frigore minitantia hiatus
Extendimus ignigenis caritatis auris.

Maer wat wil ick het al verswijghen? ghelijck de Quack-zalvers Scorpioensch vleesch tusschen haer tanden knauwen, en dat doodelicke zap van Spinnen in-swelgen, al op dat zy haer waere te beter venten en aen-prijzen mochten: alzoo hebben oock de zommighe een bittere partyschap in-ghetrocken, om haer zelven schoon voor te doen, en den naem van groote verstanden, en [p. 122] rechte yveraers te verdienen, die nochtans noch elle, noch maete van haer op-genomen haet en zouden weten te gheven. Ierusalem was teghen Samarien, en Samarien was teghen Ierusalem. En waerom doch? beyde Ioden, beyde mede-genooten van het zelve verbond zijnde. God, meynde d’een, en verhoorde niemand, als die te Samarien aen-bad: Gheen ghebed, zeyde d’ander, en is Gode aen-genaem, als dat te Ierusalem gesproken wert. Hierom en wert Iesus in Samarien niet ontfanghen; hierom wenschen, die aen zijn zijde ginghen, en dien de geest der zachtmoedigheyd daghelicks geleert wiert, dat het vier van den hemel neder-dale, en de Samaritanen verslinde. Och of wy dit van onze menschen niet zegghen en konden! Hoor noch eens, wat die groote IULIUS zeght:

                An dicimus, ut coelitus ignita coruscis,
                Absumat eos flamma nubis ore voraci?
                Ut nos minimè lumine censuere dignos,
                Absistite perniciem conflare nocenti.
                Sed reddite pro crimine, pro mente maligna
                Plenam veniam, plenaque discrimina pacis.
                Venit hominis filius haud perdere gentem,
                Sed mnunera componere durabilis aevi.

Dit moghen de on-gheletterde dus verstaen:

    Wat! zegghen wy, dat vier en vlamme dalen zouden,
        Die haer verteer’ en brand’, in een gegloeyde wolck?
    Hoe-wel zy ons dit licht in gheen deel weerdigh houden;
        Houd op verderffenis te smeden aen dit volck.
    Maer voor een wrevel hert, en on-ghelijck t’ontfanghen,
        Gheef liever vol af-laet, en vol’ bescheyd van vrêd’.
    Gods Zoon’ en heeft ons vleesch en bloed niet om-gehanghen,
[p. 123]
        Wanneer hy deur-gaens heen, voor onze zonden lêd’;
    Op dat hy ons zijn volck, zoo bitterlick verkreghen,
        En met zijns herten-bloed, en water af-gekocht,
    Verderven zou; maer heeft veel eer dit al gheleden,
        Op dat hy van’t verderf ons ziel behouden mocht.

    Hebben wy ons dan te vooren in onze plicht vergheten, laet ons nu, gelijck met een schouder, dat lieffelicke jock der eenigheyd aen-treeken: laet ons de levendighe kracht bewijzen, van het gene, daer van wy belijdenisse doen. De Godvruchtigheyd en kan gheen on-vruchtbaer aerde wezen; zy is beyde te zamen, Maria ende Martha, gheloove ende werck. woorden en wercken moeten kinderen van eender dracht zijn. ’t Is loutere verdruckinghe, van S. Pieter te nemen, en S. Paul te gheven; den eenen Autaer te bestelen, en den anderen te verrijcken; ghelijck de Paus-ghezinde spreken: dat is; het gheloove alles te gheven, en de liefde niet over te laeten. Laet ons dit met wenschen en betrachtinghe zegghen:

    O liefde, hemelsch pand! dael uyt u hooghe stede,
        Op ons, die zonder u, God noyt en zullen zien.
    O eenigheyds Autaer, ô moeder van de vrede!
        Wy kommen u den hals, en heel ons zelven bie’n.

[p. 124]

EMBLEMATA XVI. Een rijcke vreck, een arme gheck.

De geld-zucht is een hel, een graf, een dorstigh aerde,
Een gheyl’ onvruchtbaer vrouw’, die nimmers kint en baerde;
    Die wel den mensch vermoeyt, maer niet verzaet int minst:
    Want hoe de mensch meer heeft, te meer hy gaept naer winst.
(5) Een onverzaed’lick vat, een zifte vol van gaten,
Die of ghy stedes vult, ’t en kan nochtans niet baten.
    O heb-lust zonder eynd, die uwen weerd zoo vilt!
    Want hoe de wegh meer kort, te meer hy teer-geld wilt.

[p. 125]

Wt-legginghe.

DEze volghende ghedichten zullen tot een fackel dienen, om den ellendigen staet van die slavige Ghier-monsters, meer dagh en licht te gheven.

        Jck houd’ hem in ellend’, en on-gheluck ghedoopt,
        Die stadigh gheld en goed, deur duyzend zorghen hoopt:
    Daer naer van hongher queelt, naer zijn on-nutte schatten,
    Die als gekerckert staen, zijn kisten nauw en vatten:
        Die hy, als zijnen God, al eer’ en dienst aen-biet,
        En als een heyligh dingh, in eenen tempel, ziet.
    Ick bidd’ u, oude vreck, wilt my hier antwoord gheven:
    Meynt ghy, ter goeder trouw, geluckelick te leven,
        Om dat by u bewaert, en op-ghesloten zijn
        Veel vachten en veel wol, veel koren en veel wijn?
    Daer ghy maer hebt een kleed, en schijnt, heel zonder krachten,
    Van hongher en van dorst in over-vloed te smachten.
        Daer ghy vol angst en vrees, met niemand om en gaet,
        Om niet gedruckt te zijn te nooden tot uw schaed.
    De rijckdom, neen gewis, en wert niet af-ghemeten
    Naer kroonen op-gehoopt, daer niemand kan van eten,
        Maer naer genoughzaemheyd. Die maer zich zelf vernought,
        Leeft rijck, al is het gheld hem schaers’lick toe-gevought.
    Wat konnen, zegh my eens, wat konnen u doch baten
    Veel huyzen, en cieraet, veel kostelicke vaten,
        Iuweelen, rijck getoy, en wat naer rijckdom ruyckt,
        Zoo ghy die nimmermeer, of immers nauw gebruyckt.
    ’t Is even of ghy ginght in uw buffet op-sluyten
    Een deel gebacken steen, of eenigh’ aerde-kluyten.
[p. 126]
        Ghy doet, als Priam deed, die daer hy zitten mocht
        Op een vergulden throon, zeer rijck en schoon deur-wrocht,
    Ghingh ligghen teghen d’aerd, zijn hooft en borst bevlecken,
    Met ’t ghene van ons gaet, als wy ons beenen decken.
        O ongheluckigh mensch, die zoo verdrietigh spaert,
        Dat ander’ rijcke maeckt, en u veel zorghe baert.
    Ghy meught by d’oude man Ulysses zijn gheleken,
    Die verre van zijn land, van vriend en maegh versteken,
        In eenigh arm gehucht, zich en zijn kleyn ghezin
        Zeer magherlick onthielt, met eene voester-min.
    Terwijle dat zijn vrouw in feesten, en in danssen,
    Met hare minne-bend’ zijn midd’len ghingh verschranssen.
        Ghy lijdt, dewijl ghy leeft, by naer ghelijcken quaed,
        Als Tantalus in d’hel; die pijn’lick, zonder baet,
    Van dorst, int water sterft, en noyt en kan gheraecken
    De vruchten, die nochtans zijn mond en lip ghenaecken.
        Want als hy daer naer gaept, en al zijn lijf naer reckt,
        Terstont een on-gheluck hem dan te rugghe treckt:
    Of ’t water wijckt van hem, of wel een wind-gewemel
    De appels schielick roert, en voert-ze naer den hemel.
        Zoo dat de arme man, met knaghend’ herten-leed,
        Altijds naer’t eten snackt, en nimmermeer en eet.
    Maer uw goed, al uw schat, en gaet niet henen loopen,
    Deur’t drijven van de wind; ghy gaet het zelfs verkoopen,
        Van d’een tot d’ander huys, of erghens op een mert,
        Daer u, naer uwen eysch, genough geboden wert.
    Op dat wanneer ghy dan met volle vuysten keeret,
    In hongher, en ghebreck, uw vleesch en bloed verteeret.
        Als een ellendigh mensch, met water-zucht gheperst,
        Blijft met de mond op’t nat, tot dat hy daer van berst;
[p. 127]
    Alzoo en rust ghy niet van altoos meer te krijghen,
    En als ghy’t nu al hebt, naer ander meer te hijghen:
        Tot dat ghy t’eynde loops, met angst en pijn belaen,
        Ghesleypt wert naer de vloed, daer yder-een moet gaen.
    Zoo Charon noch beweeght deur’t gheld, u weder-brochte,
    Van d’over-water-kant, en ghy dit leven kochte,
        Zoo hadd’ het gheld gebruyck; zoo waert de pijne waerd,
        Dat tot dien weder-keer het zelve wiert vergaert.
    Maer nu des mensches lot verkeert op zulcke schijven,
    Dat die eens in zijn schuyt ghetreden zijn, daer blijven,
        ’t Zy werck-lien, Prins, of vorst, zoo leeft dan van het goed,
        Dat God u heeft ghedeylt, met een verheught ghemoed.
    Naer uw af-scheyd, eylaes! zal u de rijckdom strecken,
    Om deur een wreed geknaegh u zelven uyt te recken:
        Om dat ghy, als een dief van uw mis-bruyckt gheluck,
        Niet anders hebt ontfaen als wel-verdienden druck.

    Teghen de zulcke heeft ons de Vandômsche Poeet een deftigh gezangh naer-ghelaeten, daer in hy de treffelicke aerdigheyd van PINDARUS uyt-druckt. Dit zijn zijn woorden:

        Quand tu tiendrois des Arabes heureux,
        Et des Jndois les thresors plantureux,
        Voire & des Roys d’Assyrie la pompe,
        Tu n’es point riche, & ton argent te trompe.
                Ie parle à toy, qui erres
                Apres l’or par les terres,
                Puis d’elles t’ennuyant,
                La voile au mast tu guindes,
                Et voles iusqu’ aux Jndes,
                La pauvreté fuyant:
[p. 128]
        Mais pour courir, le soin ne laisse pas
        D’accompagner tes miserables pas:
        Bien que par toy mainte grand nef chargee
        De lingots d’or fende la mer Egee.
                Le gain qui te tourmente,
                Suit le bien, qui s’augmente
                Guidant deçà de-là,
                Par les vagues ta vie,
                Qui moins est assouvie,
                Quand plus de biens ell’a.
        Les larges ports de Venise & d’Anvers,
        De tous costez de tes biens sont converts:
        Cherchez par eau, par vent, & par tempeste
        D’où le soleil hausse, & baisse la teste;
                Ces perles achetees,
                Si cheres soient iettees,
                Et des rubis balais;
                Qu’on remette en sa mine
                Ceste esmeraude fine,
                La pompe des palais.
        ãDe peu de rente on vit honnestement:
        ãLe vray thresor est le contentement.
        ãNon les grands biens, lourde & fascheuse somme,
        ãBien, non pas biens, mais le malheur de l’homme.
                Ta febvre est incurable,
                Avare miserable:
                Car l’ardeur d’acquerir,
                Qui sans repos t’enflame,
                Engarde que ton ame
                Ne se puisse guarir.
[p. 129]
        A juste droict tu es ainsi traicté,
        Ah! pour vouloir bannir la pauvreté,
        Tu te bannais de ta maison, & changes
        Ton doux païs aux regions estranges.
                Mais le soin & l’envie,
                Vrais bourreaux de ta vie,
                Ne’t abandonnent point:
                Jour & nuict ils te nuisent,
                Et sur ton coeur aiguisent
                L’ aiguillon, qui te point.
        Et toy vieillard de sepulchre oublieux,
        Qui jusqu’ au ciel esleves en maints lieux,
        Marbre sur marbre, & ja presque mort tasches
        Fendre les rocs, que tu bailles pas tasches:
                La terre n’est pas pleine,
                Seulement de ta peine,
                Mais les poissons aussi,
                Sentent sous tes ouvrages,
                Bastis a leurs rivages,
                Leur manoir estrecy.
        Bien que par toy un millier de maçons
        Maints gros rochers animent de façons;
        Si mourras-tu: ta plus seure demeure
        Est la maison, ou Cerbere demeure.
                Doncques avare cesse
                Cesse doncques, & laisse
                Le desir d’amasser:
                Le batelier, qui garde
                Le port d’enfer, n’a garde
                Pour l’or te repasser,
[p. 130]
        Là Rhadamant le Iuge audacieux
        Fait tormenter les avaricieux,
        Et l’indigent, que le trespas delivre,
        Aise à son tour la bas il laisse vivre.
                Si donq’ la riche pierre
                Tant soit d’estrange terre,
                Et l’or tant recerché
                Foibles n’ont la puissance
                D’oster la doleance
                De leur maistre fasché.
        Pourquoy l’Egypte iray-ie saccager,
        Pourquoy iray-ie aux Jndes voyager,
        Changeant mon aise aux richesses lointaines
        De l’Orient quises à tant de paines?

Laet ons dit, op de zelve toon, naer-zinghen. Doch niemand en oordeele, als die de mate verstaet.

        Als ghy al hadt den schat en ’t alder-best
        Van ’t Arabiersch, en ’t Indiaensch ghewest;
        Jae zelfs den staet van d’Assyriersche vorsten,
        Gh’en zijt niet rijck: ’t geld doet naer ’t geld noch dorsten.
                Ick meyn’ u, die gaet dwaelen,
                Naer ’t gheld, op bergh en daelen,
                En als ’t u daer verdriet,
                Licht zeylen ende vanen,
                En vlieght naer d’Jndianen,
                En zoo ’t ghebreck ont-vliet.
        Maer of ghy loopt, de zorghe niet en laet
        By u te zijn, waer dat ghy henen gaet.
[p. 131]
        Hoe-wel deur u veel schepen diep gheladen,
        Met baren gouds, deur-klieven Thetijs paden.
                De wind, die u steeds plaghet,
                Volght ’t goed, dat u behaghet,
                En leyt u, met verraed,
                Door Nereus woeste vloeden,
                En hoe ghy meer hebt goeden
                Te min ghy zijt verzaet.
        De groote reen, de havens wijt-ghestreckt,
        Zijn met uw goed, aen alle kant bedeckt,
        Ghezocht deur zeen, deur buyen, en deur winden,
        Alwaer de zonn’ zich heft en gaet verblinden.
                Die peerlen dier om krijghen
                Laet die te gronde zijghen,
                Robijnen ook hoe schoon;
                Laet die fijn’ emerauden
        In haere mijn’ zich houden,
        Pracht van eens Konincks throon.
        ãMen leeft van weynigh rent heel fraey en zoet,
        ãDe waere schat is een vernought ghemoed:
        ãNiet ’t groote goed, moey’lick en lompe sommen,
        ãGoed, neen, geen goed, dat ons licht kan verdommen.
                O vreckaerd, vol ellenden,
                Uw koortse zal u schenden,
                Want heb-lust vol van nijd,
                Die u aldus doet branden,
                Maeckt dat ghy van dees banden
                Noyt konnet zijn bevrijt.
        Maer wel te recht zijt ghy van hulp ont-bloot.
        Ah! om dat ghy verbannen zoud den nood,
[p. 132]
        Bant ghy u zelf, en wisselt, zonder reden,
        Uw zoete land met ver-gheleghen steden.
                Maer nijd, met zorgh en beven,
                Beuls van uw pijnigh leven,
                Noyt van u zijn gheweert;
                Dagh en nach zy u nijpen,
                En op u herte slijpen
                De scherpte, die u deert.
        En ghy grijs hoofd, niet denckend’ op de dood,
        Die over al verheft tot ’s hemels kloot
        D’een marmer-steen op d’ander, en doet splijten,
        Half-dood, de rots, en in ghedeelten smijten.
                Niet alleen d’aerd’ kan voelen
                De pijn van al uw woelen,
                Maer oock ’t gheschubde vee
                Voelt krimpen haere percken,
                Deur al de groote wercken,
                Ghetimmert op de zee.
        Hoe-wel deur u veel duyzen lien zich spoen
        Veel groote rots te zielen met fatsoen,
        Ghy moet in’t graf: het huys daer ghy vast blijvet,
        Js’t swarte hol, dat Cerberus bevrijdet.
                Houd op dan vrecke menschen,
                Houd op, en laet het wenschen
                Naer goed, en blinckend’ slijck;
                De Schuyt-man, die bewaeret
                De hel, noyt yemand spaeret,
                Al waer hy noch zoo rijck.
        Daer Rhadamant, die richter on-vertsaeght
        Den vreckaerd pijnt, en met veel straffen plaeght,
[p. 133]
        En laet by beurt den armen man daer leven,
        Wanneer de dood hem over heeft ghegeven.
            Zoo dat de rijcke steenen,
            Die-men zoo verr’ gaet leenen,
            En’t goud gezocht zoo zeer,
            Gheen kracht of zenuw roeren,
            Die droefheyd wegh kan voeren,
            Van haer bezorghden heer.
        Waerom stell’ ick Aegypten in on-rust,
        Waerom zeyl’ ick naer d’Indiaensche kust?
        Verwissel mijn ghemack met vremde goeden,
        Die ons van zoo veel pijn niet konnen hoeden.

---

[p. 134]

EMBLEMATA XVII. Maet hout staet.

Een teer-gevoeligh peerd, vol geest, en moed geboren,
Wanneer het wert te veel geprickelt met de sporen,
    Het briest, het stijght omhoogh, de Ruyter moet in’t zand:
    Maer die het zoet berijt, die heeft het heel ter hand.
(5) Het peerd is vrouw Fortuyn, ’t gheluck van ’s weerelds zaken:
Met welck’ wanneer wy ons, in eerbaer stilt’, vermaken,
    Wy zijn daer med’ gedient: maer die-ze vergt geweld,
    Wert, zonder eenigh’ hoop’ van op-staen, neer-gevelt.

[p. 135]
                                Wt-legghinghe.

Alle groote dinghen zuchten onder haer eygen ghewelt, en vallen door haer zelfs ghewichte. Al het geluck moet ons verdacht zijn. Ad omne fortuitum bonum suspiciosi & pavidi stare debemus. Et fera & piscis spe aliquâ oblectante decipitur. Munera ista Fortunae reputamus? Insidiae sunt. Dit zeght SENECA: Wy moeten tot alle toe-valligh goed, met naer-docht en verbaestheyd staen. En wilde beesten, en visschen werden deur een vermaeckelicke hope bedroghen. Achten wy die ghiften der Fortuyne? Ghewisselick het zijn laeghen. Het gheluck dezes weerelds is als een heldere lucht des winters; een kalmte der zee; een gestadigheyd der mane.

L’homme en naissant n’a du ciel asseurance
De voir sa vie en esgale balance.
Jl faut sentir de Fortune la main,
Tel est le sort de nostre genre humain.
Dat is:
De mensch niet zeker is, wanneer hy wert gheboren
In even-lijck ghewicht zijn leven steeds te zien:
Fortune moet hem oock doen voelen haeren toren.
Zoodanigh is het lot van sterffelicke lien.

Wy moeten dan, wanneer het gheluck ons zoetelick toe-lacht, dan meest op onze hoede zijn, om haer geen spot schuldigh te blijven. Het zijn stercke beenen, die weelde verdragen konnen. Voorspoed maeckt ons droncken, en berooft ons van goed, van reden, jae heel van ons zelven. Daerom DEMETRIUS oock niemand on-gheluckigher en achte, dan die langhen tijd, in grooten over-vloed, gherustelick gheleeft hadde, en noyt gheen tegen-spoedige [p. 136] voor-vallen ontmoet en hadde: ghelijck als of hem de Fortune verwerpelick, en on-weerdigh gheacht hadde, om met hem te worstelen. Groote lichamen staen wijder gheopent voor de slagen: zoo doen oock de ghene, wiens middelen de Fortune breed uyt-gezet heeft. Minus in parvos Fortuna furit. Zy woedt minst teghen de kleyne: of wel die in grootheyd en weelde zittende, haer kleyntjens, en matighlick draghen.

Fama est fictilibus coenasse Agathoclea regem,
Atque abacum Samio saepe onerasse luto:
Fercula gemmatis cum poneret aurea vasis,
Et misceret opem, pauperiemque simul.
Quaerenti causam, respondit: Rex ego qui sum
Sicaniae figulo sum genitore satus.
Fortunam reverenter habe, quicunque repente
Dives ab exili progrediere loco.

Dat is:

De Faem’ is over-al, dat Agathocles plachte
Zijn mael uyt aerde-werck ghemeenelick te doen:
En dat hy voor gheen schand’, maer voor een eere achte,
’T buffet met Samisch slijck te laeden alle noen.
Daer hy oock dede spijs in peerle-vaten zetten,
En menghden onder een den rijckdom met ’t ghebreck:
En als hy wiert ghevraeght naer deze vremde wetten,
En wat de oorzaeck was (als ’t scheen) van deze vleck’:
Ick ben, zeyd’ hy, ’t is waer, een Koninck, maer ghekropen,
Hoe groot dat ick nu ben, uyt potte-backers zaed.
Hebb’ de Fortuyn in eer, die haestlick zijt gheropen,
Wt een geringhe plaets, tot rijckdom, eer’, en staet.


[p. 137]
Want ghewisselick:

Gheen mensch geluckigh wert gezeght,
Voor dat hy’t aerdsche huys af-leght.
Het ongestadigh lot der dinghen,
Dat nu eens wert om hoogh gezien,
Gaet weder naer de leeghte glien,
En wilt het zoet met ’t zuer verminghen.

De nacht, die licht noch hit en kent,
En deckt als met een duyster tent,
Al wat de mane kan aenschouwen;
Doet uyt dat hemels hoogh gebouw,
Om wegh te nemen zorgh en rouw,
Een slaep van heunigh op ons douwen.

Daer na wanneer de dach ontschijnt,
De swarte mantel weer verdwijnt,
En opent ons des aerbeyds deuren;
Dit halve rond, aen alle zijd’,
Krijght wederom een nieuw tapijt,
Verciert met allerley couleuren.

Als nu de winter grijs en kael,
Die, met een spieghel-glat kristael,
Het vloeyigh water komt verkorsten,
De woeste dulligheyd ont-bint
Van die verglaesde noorder-wind,
Die met sijn felheyd komt uyt borsten;

De aerd’ bekleet met groen gewaet
Haer vroylick wezen dan verlaet,
En wert met koud’ en mist om-trocken.
De bosschen, berghen, dal en velt
’t Wert alles in zijn vreughd ont-stelt,
Ont-bloot van al zijn schoone rocken.

Daer naer ont-staet een bly saysoen,
Dat wederom pooght aen te doen
De jeughdigh’ aerd’ haer groenen bouwen.
Dat wederom niet dueren magh,
Maer als de zonn’ verkrimpt den dagh,
Moet andermael de koud’ uyt-houwen.

Men ziet alzoo den nacht en dagh,
Als met een onderlingh verdragh,
By beurten haere keere meten.
Alzoo volght stedes jaer op jaer,
De een tijd voor, de ander naer,
En werden zoo allenghs versleten.

De kindsheyd vluchtigh ende glat,
On-zeker als een bloeyssel blad,
Wert zeer wel by de Lent’ geleken.
De heete Zomer volght daer aen,
De Herft die komt daer naer gegaen.
Daer na de Winter komt in-breken.

Ah! als ghy’t al wel over slaet,
En metet naer zijn rechte maet,
Wat ist doch van des mensches leven!
Dat zomtijds wel daer henen vliet,
Al-eer het noch de zonne ziet,
En wert zoo als een roock verdreven.

Merck eens, hoe dat de looze tijd
Ons stedes onder d’hand ont glijt,
En met wat treden hy gaet draven:
Tooneelen, beelden hoogh gesticht,
Die zijn meest, met een drouf gezicht,
Nu onder haren val begraven.

Wie isser die nu toonen kan
Die hooghe mueren, ’t wijd ghespan
Van ’t eertijds over-moedigh Troyen.
Groot Ilion vergheten light,
[p. 138]
Zoo doet oock menigh Roomsch gesticht,
Daer op men nu wel ziet gaen hoyen.

Rivieren, stroomen, vol ghewelds,
Die hebben menigh schoon stuck velds
Beslaen, als of het waer haer eygen:
Daer t’ander’ tijden, rots en wout
Zich toonden op-gheblazen stout,
En schenen Godes throon te dreygen.

Men ziet oock noch wel, allen dagh,
Dat hooghe berghen met een slagh
Van blixem-vier ter hellen varen.
En menigh land staet nu en bloeyt,
Dat, korts te voor, wiert over-vloeyt,
Met pekel van de woeste baeren.

Men ziet, dat landen ende ste’en,
Hoe-wel oock dickwils zonder re’en,
Als nu eens rijzen, dan eens dalen.
Eylaes hoe menigh land-ghenoot,
Van vryheyd en van goed ont-bloot,
Verdwaelt in verr’, en vremde palen!

Hooveerdigh hert, dat niet en vreest
On-weder, blixem, noch tempeest,
En lacht met ’s hemels donder-teycken:
Het schijnt aen uwen fieren treed,
Daer ghy uw grootsheyd mede meet,
Dat ghy den hemel wilt bereycken.

Maer ’t zeyl van koppespinnigh draed,
Dat van de gunst gheswollen staet,
Zal scheuren, of haest neder-loopen.
Des hemels on-ghestadigheyd
En laet niet toe, doch met bescheyd,
Dat ghy steeds weelde zult op-hoopen.

Hoe dan? ist u noch on-bekent,
Dat min van donder is gheschent
Een haegh of struyck met leege bladen;
Als wel een bergh, of eyckens top,
Die met een op-geheven kop
De leeghe aerde schijnt te smaden?

Ick bidd’ u, hoor wat Flaccus zinght,
En daer naer uwe tochten dwinght:
Fortuyn’ is straf in blijde dingen:
Hart-neckigh, gaet het yemand wel
Tot zeldzaem werck, en dertel spel,
En wilt de eer niet langh gehinghen.

Wel aen, die niet wilt zijn verleyt,
Tracht naer de gulde maticheyd:
Laet u de grootsheyd niet verblinden.
Als voor-spoeds wind blaest in u want,
En al te zeer uw zeylen spant,
Ziet dan een reefjen in te binden.

[p. 139]

EMBLEMATA XVIII. ’t Gheloof zich voedt door teghen-spoed.

T’is wonder van dit kruyd: zijn zaet was, zonder zaeyen,
Verholen in de steen, ghemetselt in de naeyen:
    Nu komt het voor den dagh, en spreydt zich hoogh en wijt,
    Wanneer zijn hooghe grond ter aerden neder-glijt.
(5) Zoo gaet het met ’t geloof: zoo lang wy menschen leven,
En bloeyen in het vleesch, met hert en oogh verheven,
    ’t Geloove light bedeckt: maer als wy zijn getucht
    Met druck en tegen-spoed, dan rijzet naer de lucht.

[p. 140]

Wt-legghinghe.

DEMETRIUS, by-ghenaemt de Belegheraer, placht te zegghen, datter niet zoo on-gheluckigh en was, als die den gheheelen loop zijns levens, gheen verdriet of on-ghemack ghesmaeckt en hadde (zoo daer anders zulcke menschen konnen ghevonden werden) om dat zulck een mensche noodzaeckelick, of zijn zelven moet on-bekent zijn, als die noyt gheen preuve van zich gegheven heeft; of by God ghehaet en veracht, als dien hy voor-by gaet, als een loom en laf ghedierte, en niet bequaem, om teghen on-ghemack en teghen-spoed te strijden. Miserum te esse judico, qui nunquam fueris miser, traxisti sine adversario vitam. Nemo scit, quid potueris, neque tu quidem ipse. Opus est enim ad sui notitiam experimento. Quid quisque possit, non nisi tentando didicit. Dit zeght SENECA, dat alreede by-naer gezeght is: Ick oordeele u ellendigh te wezen, die noyt ellendigh gheweest en zijt, die zonder teghen-party uw leven deur-gebracht hebt. Niemand en weet, wat ghy vermeught, jae ghy zelver niet. Want daer is ervarentheyd van noode, om zich zelven te kennen. Wat een yder vermagh, en heeft hy maer deur ’t prouven geleert. De Heydenen hebben, gelijck deur een schemer-licht, de nuttigheyd van teghen-spoed ghezien; maer wy zien die helder-klaer in Gods woord af-geschildert. Wy geven u te kennen, zeght GAMALIELS Discipel, dat die van Macedonien in groote beprouvinghe der verzouckinghe, over-vloedige blijdschap gehadt hebben. En getuygt van de Ioden, dat zy de roovinghe haerer goederen met vreughden toe-ghelaeten hadden: als die wel wisten dat zy een beter, en blijvende goed in de hemelen hadden. Ende dat volghende het ghebod, en de belofte Gods, die ons de Apostel IACOB oock verhaelt: Mijn broeders, zeght hy, acht dat voor [p. 141] groote vreughde, als ghy in veelderhande verzouckinghe komt; wetende dat de beprouvinge uwes gheloofs lijdzaemheyd werckt, &c. De bezouckinghen, zijn gelijck als breydelen, die ons weer-houden, om niet, met uyt-ghestreckten halze, reghel-rechts te loopen naer de helle: het zijn ghelijck als oogh-blinden, die-men de peerden aen-doet, om dat haer gezichte van ter zijden af niet dwaelen en zoude: want zy dienen om onse ooghe te bewaeren, dat zy haer niet vergaepen en zoude in de ydelheden dezes weerelds: het zijn ghelijck de blaes-balcken des gheloofs, en van alle goede wercken, om daer in vruchtbaer te zijn. En ghelijck gheen boom her-plant, noch oock ghegreffijt en kan werden, te zy dat hy te vooren gesnoeyt en gekandelaert zy; alzoo en konnen wy Christo niet aen-wassen, of in den rechten Olijf-boom ghe-intet werden, ten zy wy wel ter deghen van onze weereldsche tacken ghesnoeyt en ghereynight werden. Want deur het dorssen wert het goede koren gezuyvert en niet gebroken: deur het wannen wert het gereynight, en niet in de wind verstroyt. Het wye-roock en geeft oock geen reuck, dan in ’t vier gheworpen zijnde: noch een schip en zal de baren, noch de winden niet konnen teghen-staen, dan te vooren wel gheviert, en gepeckt zijnde. Alle gelijckenissen, die ons te kennen gheven de nootzaekelickheyd van eens Christens conditie, diens ooghen verder uyt-strecken, als op de nietige dingen dezes weerelds: die daer weet, dat deze zeer licht-vergaende verdruckinghe in ons werckt een boven-mate onbegrijpelicke groote der eeuwigher heerlickheyd.
APPIVS CLAVDIVS, een zeer achtbaer man onder de Romeynen, zeyde dat de oorloghe nuttiger was, als de pays, voor de macht en de grootheyd van haer rijcke: wy konnen insghelijcks zegghen, dat de bezouckinghen, en de vieren van tegen-spoed zijn veel voor-deeligher voor de zaligheyd der zielen; als wel die zoete [p. 142] zuyde-winden, en de vriendelickste voor-spoeden van de wellusten dezer aerde. En daer van gheeft ons de natuere een schoone lesse, als zy ons doet zien, dat de heele weereld, en alle haer gheslachten niet en bestaen, als door oorloghe. Een natuerlick, maer een waerachtighe verwittinghe, dat de ziele niet en zoude konnen bestaen zonder het geruchte van de hemelsche bezouckingen, die haer gheduerigh ontrent ons laeten hooren. Maer het is gantsch verdrietigh, dat wy zoo weynigh weder-gheboren zijn, om het zelve wel te bevroeden, en onzen hals vry-willigh onder dat jock te buyghen. Het vleesch strijt teghen den gheest, en stelt ons menigh-mael, onder de wet der zonden gevanghen.

Wanckel-willigh menschs ghemoed,
Beyd’ te zamen quaed en goed:
Nu eens veerdigh tot den strijd,
Die ons noyt in rust en lijt:
Dan eens weder flauw en laf,
Op het alderminst gheblaf,
Van dien wijt-ghekeelden hond,
Die staegh, met een open mond,
Op zijn loeren light en waeckt,
Tot hy ons ten roove maeckt:
Hoe bedrieght ghy dick uw weerd,
Als hy aen uw vlot-gras meert,
Zonder dat hy een-mael ziet,
Wat ons recht en wet ghebiet!
Och! top-keerigh weder-haen,
Hoe hebb’ ick ’t op u ghelaen,
Dat ghy my, dus gantsch bekaeyt,
Eeuwelicken omme-draeyt:
Dat ghy my, van sterckte naeckt,
Zoo veel valsche treden maeckt!

[p. 143]

EMBLEMATA XIX. Des mensches leven is een strijd, Die noyt als met den mensch’ en slijt.

Een weddingh, en gestrijd: twee trecken even zeere,
Aen een gedraeyde korst, zoo hart, als broos en teere.
Een beeld, een wonder-beeld, van ’t menschelick gheslacht,
Verkeert, versteent, vervleescht, heel zonder geest, of kracht.
Hier staen de boden Gods, daer staen des duyvels knechten:
De mensche staet in ’t mid, daerom sy stadigh vechten,
Zoo werden wy gesleurt, getrocken, en gereckt;
Tot dat wy eynd’lick zijn met duyster aerd’ bedeckt.

[p. 144]
                                Wt-legginghe.

Wat kander in ons gezichte, jae zelfs in eenighe van onze zinnen, voor-vallen, dat niet en soude konnen, van een zedigh herte, tot zedighe leeringhe getrocken werden? De Kraeckelinghen, of gelijck die andere noemen, Treckelinghen, hebben my, t’anderen tijde, de gelegentheyd van onze menschelicke natuere in my zelven af-gebeeldet. Het is een geback, gezuyvert van zemelen, bestaende alleenelick uyt gezifte blomme. De mensche insgelijcks, ten aenziene van het beste deel, daer van hy een mensche ghenoemt is, is uyt Gods gheest voort-gheblazen, en gelijck als van een hemelsche stoffe tsamen gekneden.

Sanctius his animal, mentisque capacius altae
Deerat adhuc; & quod dominari in caetera posset,
Natus homo est: sive hunc divino semine fecit
Ille opifex rerum, mundi melioris origo. &c.

Naer dat, zeght de Heydensche Poeet, de werck-man aller dingen, en de oorsprongh des weerelds, de beesten geschapen hadde, ont-bracker noch een gedierte veel heyligher, en van hoogher begrijp, als de andere dieren: het welcke hy geschapen heeft van een Goddelick zaed, op dat het over de andere heerschen zoude. Het welcke zeer gelijckformigh is het ghene ons, in de eerste capittelen van de boucken onzer zaligheyd, wert voor-gedraghen. Ten anderen, gelijck de Kraeckelinghen niet recht-uyt gemaeckt, maer ghekrinckelt en ghedraeyt werden; zoo zijn wy, ellendighe tacken, naer dat de wortel verdorven was, zoo af-gekeert van den hemel, en naer der aerde neder-geboghen, dat de Apostel wel reden heeft gehadt, de natuerlicke mensche te noemen, een krom en verdraeyt gheslachte: en [p. 145] wederom: die de Goddelicke schriften verdraeyen tot haer eyghen verderffenisse. De kraeckelinghen in den oven gheleght, werden daer niet anders als een harde korste, en werden zoo naer uyt-gedrooght, dat zy zeer lichtelick ghebroken en verbrijzelt werden: wy oock, in den oven dezes weerelds gheschoven zijnde, verkorsten en verelen zoo gantsch zeer, door de warmte van deze licht voor-by-gaende dinghen, dat wy gantsch zonder gevoelen, zonder oordeel en verstand zijn, in alles wat Goddelick is, en den hemel aen-raecken mochte. Het verstand des vleesches is een vyandschap teghen God; het en wert de wet Gods niet onderdanigh, het en can oock niet. Daer steken zeven, dat is, on-eyndelicke grouwelen in ons; die ons oock daeromme, van natuere, kinderen des toorns, en erfghenamen der verdoemenisse maecken.

Aetas parentum pejor avis, tulit
Nos nequiores, mox daturos
Progeniem vitiosiorem.

Ons’ ouders quade eeuw heeft ons in ’t licht ghespogen,
Veel slimmer als zy zijn, en meer ter aerd ghebogen:
En naer ons insghelijcks zal kommen een gheslacht,
In allerhande quaed noch meer als wy versmacht.

Hierom staen wy oock zoo on-vast, en gelijck als op een slibberigh ijs, dat zoo ons de Heere niet gheduerigh de hand en biedet, dat wy telckens neder-storten, en den hals onzer zielen breken zouden. Want de Duyvel swiert gheduerigh aen onze zijden, en spert zijn schrickelick back-huys open, om ons als een brieschende leeuw te verscheuren. De spijze in onze maghe nederdalende, wert terstont van de natuerlicke hitte zoo bevochten, dat zy van ons niet en scheyt, voor dat zy in ons vleesch verandert is. Maer de booze gheest een-mael ter-deghen in ons ghevaren zijn[p. 146]de, en hout niet op, voor dat hy ons van alle weer-tuygh berooft hebbende, ons tot zijn aes, en voedssel der helle gdemaeckt[sic] heeft. Doch aen d’ander zijde is de Gheest des Heeren met zijn heyr-legher rontom ons ghekampt, om zijn uyt-verkorene van alle swarigheyd te beschermen, en tot het eeuwigh bezit des hemels te behouden. Ondertusschen werden wy zoo menigh-mael van de Sathan vervoert, en van de weereld af-gheleydet, dat elckend’ een, zelfs de alder-beste van ons, met reden wel magh uyt-roepen: Jck ellendigh mensche, wie zal my verlossen van dit lichaem des doods.

Wanneer, ô goede God, uyt deze duyster kreken,
Vol doncker lucht en licht, uyt laeghen vol van list;
Uyt openbaer bedrogh van al des weerelds streken,
Die broos het licht der ziel benevelt en bemist,
Wanneer, ick zeggh’ noch eens, wanneer zult ghy my haelen,
En eysschen wederom in ’t rijck vol rust en licht?
Wanneer zult ghy op my van boven neder-daelen,
En weeren ’t swarte kleed des doods van mijn gezicht?
Als liefd’ haer eyghen zelfs verghetingh zal vergheten,
En al wat haer nu jaeght, zal wezen wegh-gejaeght;
Gheen wil meer hebben zal te willen, of te weten
Behaeghen aen haer zelf, die zich zo zeer mis-haeght.

Zoo spreeckt die groote IVLIVS in zijn eyghen taele, daer uyt ick dit over-gebracht hebbe:

Ex caligine tenebrosâ lucis opacae,
Ex insidiosis latebris, dolis apertis,
Ex fraudibus invisibilis, visibilisque
Mundi, fragilis qui sepelit lumina mentis,
Quando repetet me Deus ad quieta regna?
[p. 147]
Quando ex oculis eximet atra vela mortis?
Oblitusque suae amor oblivionis atrae
Nollet velle placere sibi ipse displicenti.

’T is dan een dwaeze dulligheyd, wanneer ons de Heere de armen opent, om ons in zijn eeuwigh rijcke op te nemen, dat wy dan noch aerzelen, en met de Israeliten, naer de vleesch-potten dezes weerelds omme-zien.

Est exilium vita misella nostri caeli:
Quo patria nos evocat ad pios penates.
Optare pium est igitur haec solvere vincla:
Mutareque pacificis servilia regna.
Dat is:
Ons leven vol ellend, dat rust noch lust kan vinden,
Js ’s hemels ballinghschap, ’t welck ons steeds roept, en bidt.
’T is dan een goede wensch, dees banden los te binden,
En wiss’len dees ellend’, met ’s hemels rijck bezit.

[p. 148*]

EMBLEMATA XX. Een oogh in ’t zeyl, dat gheeft u heyl.

Een rinck van jonge lien, gevlochten by de handen,
Daer-om een snellick loopt, om yemand flugs te panden:
Elck-een die staet bevreest, en dickwils draeyt en went,
Beducht, waer deze loop zal nemen haest een endt.
De weereld is een rond, daer in wy menschen ringen;
De duyvel leyt den band, om ons in ’t net te bringen:
Hy loopt, hy draeft, hy jaegt. elck-een sy op zijn wacht;
Want die niet om en ziet, in ’t lijden wert gebracht.

[p. 149]
                                Wt-legghinghe.

Sy broeden Basiliskes eyeren uyt, en wercken spinne-webben, zeght de Propheet Iesaias; eet-men van haer eyeren, zoo moet-men sterven, vertreet-men ’t daer-en-teghen, zoo vaert daer een ader uyt. Men verhaelt, dat de eyeren van de serpenten van buyten wit, glat en schoone zijn: maer van binnen zoo verghiftigh, dat die-ze komt te breken, schielick van die fenijnige lucht wert aen-gheblazen, en dood ter aerden neder-valt. Hier by konnen zeer wel de wel-lusten en ghenuchten dezes weerelds vergheleken werden, die van ghesichte vriendelick en toe-lacchelick zijn, maer hebben van binnen verborghen een doodelick verghift, dat een yeghelick die-ze handelt, en door het ghebruyck, ghelijck in stucken breeckt, een eeuwigh verderf aen-brenghet. ’T is oock een gedierte, dat veel-tijds slaept, en een doodelicken slaep verweckt, den ghenen die daer van ghebeten werden. Alzoo oock die daer leven in de ydele vermaeckinghen dezes weerelds, ghelijck ghebeten zijnde van dat vervloeckte serpent, slaepen tot den middagh der zonden, etende, drinckende, en zich wentelende in de misput van alle dertelheyd en on-ghebondenheyd. En wie isser, diens leven van alle kanten niet bevochten en wert, om zijn voeten tot dezen rey te leenen.

Yvalligh leven, ah! deur-brant met vier en swevel,
On-reyn, en zonder eer, verstijft in koud’ en nevel:
In een valsch vader-land, als een on-weerde weerd,
Verbannen van u zelf, en van u zelf verteert.
O dorck van alle quaed, ô gote van ellende!
Ontrouwe, teghens u weer-spannigh zonder ende:
[p. 150]
Slavinne van het quaed, een vuyle kuyl van slick,
Den snellen als een vlam, den traghen als een strick.
Een kerckers leckerny, een lock-aes veler wenschen;
Een schielick kamer-spel, een droom van droncke menschen:
Gheen leven. Hoe? wilt ghy een leven zijn gheroemt,
Die maer een wild ghediert’, een beeste dient ghenoemt?
Waerom bedrieght ghy my? waerom zijt ghy bedroghen?
Gheen leven zijt ghy, neen, maer eer des levens loghen:
Een dood; neen, oock gheen dood: de dood, die maeckt ons vry;
En ghy maeckt, dat elck-een de dood hier waerdigh zy.

Maer laet IVLIVS zijn beklagh, in zijn eyghen taele doen:

Ad vitam hanc.
Incerta, caduca, perusta ignibus furorum,
Immunda, inhonesta [p. iuhonesta], rigens horridis pruuiis,
In falsa patria, hospes, & exul a te ipsa,
Sentina malorum, miserabilis cloaca,
Jnsida, rebellis tibi, serva pravitatis,
Tardis laqueus, subidis flamma, fossa caecis,
Tu delitium carceris, & carceris illex,
Desultoria fabula, somnium ebriosum:
Non vita. Quid ausim fera te dicere vitam?
Quid me hîc fallis inepta? quid & te ipsa ludis?
Tu mors potius, mors potius vocanda. Nempe
Non mors liberat: at facis esse morte dignos.

’t En is niet om denken, wat subtijle netten datter voor ons leven uyt-ghespreyt werden: hoe gantsch zeer de Duyvel woedet, om ons den hemel te ontstelen, en deel-ghenooten der helle te maecken. Hy stelt ons op een hooghen bergh, en toont ons alle de Koninck-rijcken des weerelts, en haere heerlickheyd: hy be[p. 151]looft ons die alle te gheven, zoo wy hem maer aen en bidden. Maer wat ist? Carbones thesaurus erunt. Alle de schatten en zijn niet meer als kolen, die ons een weynigh tijds verwarmen; maer daer naer door haer gebruyck vergaende, ons niet anders als koude en droefheyd laeten. Maer ’t is hier, zoo ergens elders, Schipper ziet toe!

Men ziet den Duyvel vier-schaer bannen,
En daghen wat op aerden leeft:
Hy jaeght ter dood veel stercke mannen,
Met d’helsche swepe, dien hy heeft.

De deze gaet zijn ziel verslinden,
Deur ’t swelgen van een koud vergift:
En deze wert een proy der winden,
Ghesmeten als een zeesche drift.

Die willen, met wraeck-gierigh’ handen,
Beprouven, of zy, deur den dood,
Af-snijden mochten d’harde banden,
Die haer verstricken in de nood.

Zoo haest en zijn die niet ghekomen
In deze woeste weerelds zee;
Of werden stracks van hier ghenomen,
Gheslacht als een twee-maendigh vee.

Als onze draed is af-ghesponnen,
Mercurius ons schaduw’ leyt,
Tot aen de kant, daer ’t licht der zonnen
Zijn stralen nimmers uyt en breyt.

De wegh is breed, ’t is licht om zincken
Naer ’t swarte huys, daer ’t meest al gaet:
[p. 152]
Men houft te kloppen, of te klincken,
De deur daer altoos open staet.

Hier is de moeyt’ en ’t werck geleghen,
Te weder-roupen zijnen treed,
En dringhen naer des hemels weghen,
Al-eer wy zijn een duyvels beet.

De Donderaer houdt, voor zijn poorte,
Twee tonnen, daer hy steeds uyt-ghiet,
Voor ons, in ons, naer ons’ gheboorte,
Het geen’ ons vreughd brenght of verdriet.

Wat mensch en heeft het niet verdroten,
Wanneer hy slechts maer heeft ghezien
De dooze veel te vrough ontsloten,
En dan de dinghen daer uyt vlien?

De hoop’ alleen van allen dezen,
Js hier gesteuyt in ’s weerelds reck:
Laet ons dan op ons’ hoede wezen,
Dat zy niet mede wegh en treck.

[p. 153]

EMBLEMATA. XXI. De mensch is blind, in ’t geen’ hy mint.

Ellendigh mensch, nauw mensch! die, midden in den daghe,
Moet tasten naer de wand: die, weer hy bidd’, of klaghe,
    De lucht, geen menschen breect: die, wilt hy gaen, of staen,
    Een hond, een dienstbaer dier, moet volgen achter aen.
Een beeld van ons verstand, de ooghe van de ziele,
De fackel van de wil, het roer, de plicht, de kiele:
    Maer nu, deur onze zond’, verblind, gebluscht, ghekraeckt.
    De wille voor-maels knecht, nu heel de meester maect.

[p. 154]
                                Wt-legginghe.

DE kleyne weereld, dien wy een Mensche noemen, was, naer zijn eerste scheppinghe, zoo konstelick en wonderlick, naer alle zijn deelen, by een gevought; en met zulck een loffelicke orden onder-scheyden, dat hem niet en ontbrack van een Engel te wezen, als dat hy een lichaem hadde; niet en schorte van eeuwelick geluckzalich te wezen, als dat hy hadde eeuwelick willen wezen, dat hy voor een kleyne tijd was. De reden, deur een hemelsche klaerheyd verlicht zijnde, was de eenighe leyd-sterre, waer naer de wille haer besteck nam, en haren loop stelde. De wille en wilde niet, als dat eerst van de reden was toe-gestaen, en ghelooft wiert; niet met een slavighe onder-werpinge, maer gelijck met een zoete toe-knickinghe van het ghene haer anders niet en konde, als wel behaghen. De ziele hadde volcomen gebied over de zinnen, die haer alleen als boden en tolcken dienden, om haer te verwittigen, watter buyten het lichaem al omme-gingh. Daer en was niet in, of by de mensche, dat zich niet en be-eyndighde, met vrolicke toe-stemminghe, tusschen de palen, die God de Heere gheplant hadde.
    Quantùm mutatus ab illo! Maer hoe zeere zijn wy van ons beghin af-geweken! Om maer het opper-vlack te raecken: beziet nu eens, by wien de regieringhe van de menschelicke Republijcke gebleven is, sint dat die helsche Enghel, die oude Draeck, onze geluckzaligheyd om-ghekeert, ende ons tot zijne aen-nemelinghen ghemaeckt heeft? De reden en het oordeel zijn nu zoo ghekniebant, dat zy ons niet meer en dienen, als den voghelen verlijmde vlercken: zy en werden om gheen ander reden gehoort, als om teghen-gesproken, of immers on-gehoorzaemt te zijn. Leer uyt [p. 155] den Oud-vader AUGUSTINO, hoe wy ont-aert zijn: Wy waeren, zeyt hy, van het beghinsel, heyligh, en rechtveerdigh. Zoo dickwils als ick zegghe wy waeren, zoo dickwils moeten wy zuchten, dat wy die on-verghelijckelicke schatten verloren hebben. De mensche, door edelheyd zijner natuere, dien hy in zijn eerste scheppinghe ontfanghen hadde, is de eerste gheweest, onder alle lichamelicke schepselen: daer naer door veranderlickheyd in de zonde vallende, is de laetste gheworden onder alle schepselen. ’T en is oock niet te verwonderen: want daer alle andere schepselen haeren stand behouden, en niet af en wijcken van de orden, die van haer Schepper gestelt is; de mensch alleen is door zonde van God geweken, en heeft hem zelven bedorven.

        Serpentum nobis dens est, mens laeva colubri:
            Stultitiâ & pueros, & superamus oves.
        Et canis est morsus nobis, & equina libido:
            Ut leo nos furimus semper, & instar apri.
        Formicae ventris non cura est major alendi:
            Fermenti & veteris non comitatur acor.
        Sic innata feris mala nobis cuncta supersunt:
            Cum bona deficiant insita cuncta feris.

Dat is:

Een serpents scherpe tand, een slijncksch ghemoed van slanghen
    Woont in ons: als een schaep of kind wy zotter zijn.
Wy zijn met hondsche nijd, en peerdsche lust bevanghen:
    Wy woeden als een leeuw, of een wild bosschen-swijn.
Gheen meerder buyck-zorgh is in ’t mier-gheslacht te sporen:
    Het oud zuer-deessems zuer ons lijf en ziele wringht.
Al ander beesten quaed wert tsaem in ons gheboren;
    Daer niet van al haer goed in ons is, als verminckt.

[p. 156]
    De zinnen, en de on-ghereghelde tochten vervoeren nu het opper-deel des mensches; en die te vooren dienst-knechten en deur-waerders waeren, hebben den eersten stoel in-ghenomen, en haer zelven daer op ghestelt. De voeten zijn het hoofd; de boden, de vrouwe; de aerde is de hemel gheworden. Het verstand met duysternisse benevelt zijnde, light blind, en verkleunt door de koude van de aerdsche vochtigheyd.

    Oh! uyt de duysternis des moeyers voort-ghedreven
        In ander duysternis, om-ziend’ en zie ick niet.
    De schrick des schricks des doods, die my heeft gantsch om-geven
        In deze schemer-nacht, verweckt my dit verdriet.
    In dit licht van de zonn’, kan yder een aen-mercken
        De roeringh van elck dingh, hoe dat het gaet, of went:
    Van al wat zich beweeght, wat zich begeeft tot wercken,
        Bewegingh is ’t begin, ghezochte rust het end.
    Maer wie van ons bemerckt, in deze duyster bochten,
        De roeringh van de ziel, het grootste van dit Al?
    Wie hout haer op den toom, wie stuert haer vremde tochten,
        Op dat zy niet verdwael? of dat zy niet en val.

Dit is op de Romeynschen acker van dien grooten Held,

[p. 160]

EMBLEMATA XXII. Gheen vast gheloof wert duyvels roof.

De vorsschen van de Nijl, een vremd en snoo ghebroedsel,
Wanneer sy zien de slangh, die hun bejaeght tot voedsel,
Zy vatten over dwersch een rietjen in de mond,
Om niet verslickt te zijn, door deze looze vond.
De draeck, die oude slang, die spant ons oock zijn netten,
Hy bijt ons in de hiel, maer ’t kan ons daer niet letten:
Als Christus in de mond, ’t gheloof is in ons hert,
De duyvel heel vergheefs zijn tanden open-spert.

[p. 161]
                                Wt-legghinghe.

Sedert dat die on-reyne gheesten haer eerste woonstede verlaeten hebben, en van het hooghste geluck tot de diepste rampzaligheyd neder-geworpen zijn, hebben zy, door een swarte nijd vergalt zijnde, gheduerigh in de weere geweest, om de menschen den wegh der zaligheyd, door Iesum aen-ghewezen, op te delven, en ons alzoo te verhinderen, om te kommen tot de heerlickheyd Gods. Hier toe werden van hun alle steenen beweeght, allerley gulden appelen voor-gheworpen, op dat wy het ghezichte des hemels verliezende, en ons vergapende aen het slijck der aerden, dienst-knechten der duysternisse, ende alzoo med-ghenooten van dat helsche ghespuys werden zouden. Zoo haest en zijn wy niet geboren, of wy zijn terstont om-zet met het heyr-legher van die eerste af-vallingen. Want wy en hebben den strijd niet tegen vleesch en bloed, maer teghen de overste, teghen de machten, teghen de gheweldighe der weereld, de duysternisse dezer eeuwen, teghen de gheestelicke boosheden in de locht. Hier kommen by twee gheweldighe mede-hulpers, het vleesch, en de weereld, zoo bedrieghelick en verleydelick, als wy zoet op haer verghiftighen dranck zijn. Zoo dat wy geduerigh door deze drye bestreden en aen-ghevochten zijnde, gheen hand-wijle en zouden bestaen, als gesterckt zijnde door die wonderlicke eenvuldighe Dryheyd.

Haec sunt tria praelia: corpus, mundus, & hostis.
Haeret corpus, & unigeno carcere me arcet.
Jpsum fugere nequeo, nec fugare possum.
Me cum reliquis omnibus amplectitur orbis.
Ex quo, quibus artibus avolo, vel quibus alis?
Invisilis insidijs circumvolat hostis.
[p. 162]
Quem non video, quomodo depellere detur?
Haec pignora sunt exilii mei tremendi.
Aeternae rigidique duces, fabrique mortis.
Quorum ira satelles: gula stipator: Achilles
Ambitio: gula corporis: ambitusque mundi:
Jra trucis truculenta, feri ferox tyranni.
Ergo moribundum pie ne despice Iesu,
Factum non hominem ex homine, atrumque cadaver.
Fuliginis atrum cinerem, atramque favillam.
Et quem, nisi tu, haud alius cognoscere possit.
Tam dissimilis sum mihi: tam mei tuique.
Nisi me mihi reddis, tibique, invictus Jesu.

Dit zeght dat on-stervelick Verstand:

Drie strijden, elck om grootst, zijn my steeds aen-gheboden,
Van ’t vleesch, van ’s weerelds macht, en van die helsche boden.
Het vleesch kleeft dicht aen my, ’k en magh het niet ont-gaen,
Maer moet hier met gheboeyt, als in een kercker staen.
De weereld valt my aen met lieghen en bedrieghen.
Ah! deur wat konst, of wieck zal ick dit dingh ont-vlieghen?
D’on-zienelicke Gheest vlieght stedes aen mijn zy’;
Maer dien ick niet en zie, hoe slaen ick dien van my?
Dit zijn mijns ballinghschaps verschrickelicke panden,
D’aen-leyders tot verderf, de smids van ’s doodes banden:
Wiens lijf-knecht gramschap is: van alle kant bezet
Met keel-lust zonder maet, met eer-zucht zonder wet.
Zoo dan, verlaet my niet, ô Iesu, vol ghenaeden,
My van een mensch gheen mensch geworden, vol misdaeden:
Gheworden stof en asch, een leelick aerden-last,
Veel swarter als het roet, dat in de schoor-steen wast.
[p. 163]
Dien anders gheen als ghy, zout kennen aen zijn zeden,
(Zoo ben ick van my zelf en van u af-ghetreden)
’T en zy dat ghy, ô Heer, voor wien dat alles beeft,
My aen my, en aen u, uyt liefde, weder-gheeft.

Dit leven, zeght AVGVSTINVS, en kan zonder bezouckinghe niet deur-gebracht werden. Wy verleppen en versmelten, wanneer ons strijd ont-breeckt. God en wilt ons hier op aerden gheen hemel gheven. Deze aerde is ghelijck een strijd-veld, waer in wy ter preuve ghestelt zijn, teghen onze vyanden. De eeuwighe ruste is de op-gehanghen prijs van deze gheduerighe on-ruste. Wy en hebben in dit gevecht gheen andere wapenen van doen, als het gheloove, dat door de liefde krachtigh is. AeNEAS en konde in de Elisiaensche velden niet kommen, als deur een gulden tack: die niet gevonden en wiert als in de swarte duysternisse van een dicht foreest: wy en konnen oock niet dringhen deur den voor-hangh des hemels, als gheleyt en onder-stut zijnde met de goude staf des geloofs. Een staf, die niet te krijghen en is in de wellustige beemden des weerelds, daer niet anders als ghemack en zorgeloosheyd groeyt; maer die tusschen de doornen der bezouckinghe, en lichamelick verdriet, van God ghestelt is, en niet anders als met zuchten en weenen te bekommen is. Bezouckinghe is ons noodigh, op dat wy den wille Gods volbracht hebbende, de belofte verkrijghen moghen. Het wambays moet hier uyt, en alle weereldsche beletselen: wy moeten ons in ons hemde stellen, en onze vyanden de open borst toonen: zoo wy maer de vuyst met het sweerd des gheests verzien en hebben, gheen fenten, gheen gheweld en zal teghen ons vermoghen. Debilis est hostis, & non nisi volemtem vincit. Onze vyand is swack, ende en kan niemant winnen, als die wilt ghewonnen zijn, zeght HIERONYMVS. ’T is zeker, zoo wy niet sluymerigh, maer gheduerigh op onze hoede zijn, [p. 164] wy zullen vast staen, ghelijck den bergh Sions, en noyt beweeght werden. De poorten der hellen en zullen teghen ons niet vermoghen. Maer waecken en bidden is ons noodigh, gelijck Christus, korts voor zijn over-lijden, tot zijne discipelen zeyde. Doch en moeten wy hier haer exempel niet toe-staen, noch naer-volghen; die, ghelijck gehelmde haezen, stout in woorden, bloot in daden, haeren meester verlieten, en vluchteden: en in plaetse van waken, in slape vielen; en wanneer zy behoorden ghebeden te hebben, hem verloochenden. In het bidden nu is van noode, dat wy, ter goeder trouwe, onze schuld den Heere voor-draghen, en al ons vertrouwen op hem werpen, tot spijt en verwijt des duyvels met alle zijn aen-hangh. Dit zy tot een voor-beeld:

Jesu, hoe ick meer my keere,
En my wentel’ in dit slijck,
Des te meer ick u ont-leere,
Des te meer ick van u wijck.

En hoe ick u meer verlaete;
Hoe ick verder gae van my:
’S weerelds zoete honigh-rate
Lockt, en drijft my dan van dy.

En zoo van dy uyt-ghedreven,
Drijv’ ick weer de liefde uyt.
Wie kan zonder liefde leven,
Die ons van ons zelven sluyt?

Ghy zijt anders niet als liefde,
Heere Jesu: door de kracht
Van de liefd’ het u beliefde
Aen te nemen ons gheslacht.

Als ghy voor ons zijt ghestorven,
En vernielt hebt ons ellend,
Daer wy waren gansch verdorven,
Zondigh, zonder maet of end’.

Wegh dan duyvel met uw laghen:
Ghy komt nu al veel te laet.
Iesus heeft in my behaghen,
Naer zijn eeuwigh-wijsen raed.

Iesus heeft gheklopt, ghekloncken
Aen de deuren van mijn hert:
Heeft mijn koude doen ontvoncken,
En my van my zelf ont-wert.

Dus zoo hebb’ ick in-ghelaeten
Hem, die nu mijn ziel bemint:
Dien zy voormaels placht te haten,
Zijnde noch in zonde blind.

[p. 165]
Hy heeft dan zijn woonst genomen,
In het binnenst van mijn ziel.
Waer voor zal ick nu dan schromen?
Om een beetjen aen mijn hiel.

Ick stae nu vast om-getoghen,
Met de wapens van mijn heer.
Pijcken, schichten, slingers, bogen,
Ghelden teghen my niet meer.

Laet de Duyvel, wilt hy, vleyden,
Laet de swarte hellen-raed
Al haer garen uyt gaen breyden:
En met goedheyd, en met quaed,

Nu eens streelen, dan eens dreygen,
Met een zoet, of straf gezicht,
Al om dat hy my zou neyghen,
Als een on-verstandigh wicht.

Dit, en meer, en kan niet baeten:
Dit’s, in ’t korte, ’trecht bescheyd:
Iesus zal my niet verlaeten,
Nu, noch in der eeuwigheyd.

[p. 166]

EMBLEMATA XXIII. Wat de man kan, wijst zijn reden an.

De man, eer dat hy koopt, om niet te zijn bedrogen,
Hy knipt aen ’t postuleyn: het mocht misschien niet dogen:
    En hoort zoo aen ’t geluyd, of ’t fijn is naer zijn keur,
    Of ’t niet te lomp en is, of ergens heeft een scheur.
Klop oock aen ’s mensches mond; ghy hoort haest uyt zijn spreken,
Wat dat hy is, of kan, wat dat hem magh ont breken.
    Een kind noch ongespeent, na ’s moeders borsten smeckt;
    Een voghel zinght altijds, naer dat hy is ghebeckt.

[p. 167]
                                Wt-legghinghe.

Men krackeelt noch huyden-daeghs, onder de geleerde, welck dat het rechte wezen, of de waere eygenschap zy, waer deur de menschen van de beesten onder-scheyden werden. Het ghemeyn gevoelen stelt de Reden; maer, mijns oordeels, zonder groote reden: ghelijck op een andere ghelegentheyd zal breeder mogen bewezen werden. Deze beeldeloose af-beeldinghe raeckt daer yet van aen:

    ’t Is louter jeloersy, al wat de menschen rallen:
    De beesten zijn begaeft met reden, als wy allen.
        Eer dat de vos op ’t ijs zal zetten oyt zijn voet,
        Hy leght zijn oor’ heel by, en luystert naer de vloed.
    Is ’t water stil en stom, hy sluyt daer uyt met reden,
    Dat ’t ganghbaer is en sterck, en gaet het stout betreden.
        Een Gods-gheleerd verstand, door min of zin vervoert,
        Verneemt heel stil en tier, of God zijn hert oock roert.

Zoo daer menschen ter weereld konnen bevonden werden zonder Gods-dienst, ick zoude die alleenelick af-scheyden van de beesten, deur een verstandelicke en verstaendelicke spraecke. Het welcke oock de zommighe toe-staende, hebben dit bestaen te zegghen: Dat zoo het God ghelieft hadde, hier op aerden, op een groot tonneel, alle zoorten van ghedierten by een te verzamelen, op dat hy mochte de eene tegen de andere be-prouven, het zy in kracht des lichaems of des gheestes; het swackste en beklaeghelickste van allen, zoude de mensche wezen, als-men hem maer de spraecke wegh en name, die ons ghegeven is, om alles in een te vergaderen, dat magherlick en onvermenghelick, in de gheesten [p. 168] van d’een en d’ander verspreyt light. De spraecke bevestight, in het midden van ons, een zoo rijcke en over-vloedige onder-handelinghe, of veel beter een zoo hooghen licht, bestaende uyt alle de schoonste in-vallen en in-beeldingen, die daer zijn, en geweest zijn, sedert dat de weereld geweest is, dat wy daer deur, als deur een Goddelick werck-tuygh, met den anderen verplicht, en by God ghenaerdert zijnde, de weereld te zamen houden, en de zelve met den hemel vereenighen. Deur de taele werden beweeght, verwarmt, ghespannen, en ont-spannen alle de krachten der ziele; deur de spraecke wert onze wille ghebonden en ontbonden; onze zinnen ghelijck betoovert en belezen: en, om beknooptelick te spreken, deur de spraecke kan een mensche donderen, blixemen, en, ghelijck als met een kanon, bresse schieten, leyden, trecken, ver-rucken, wien, en waer het hem gelieft.
Daerom hebben oock de Oude MERCVRIVM (dien zy voor den God der wel-sprekentheyd hielden) zonder armen en beenen af-ghemaelt: te kennen gevende, gelijck FESTVS schrijft, dat de taele alle dinghen alleene kan te weghe brenghen.
RONSARD, hoe-wel andersins van ons verschillende, bevestight ten deele wat wy zegghen willen:
Ce qui faict differer l’homme d’avec la beste,
Ce n’est pas l’estomach, ny le pied, ny la teste,
La face, ny les yeux, c’est la seule raison,
Et nostre esprit logé au haut de la maison
Du cerveau son rempart, qui le futur regarde,
Commande au corps la-bas, & de nous a la garde:
Mais ce qui l’homme faict de l’homme differer,
C’est la seule parole, & sçavoir proferer
Par art, ce que l’on pense, & sçavoir comme sage
Mettre les passions de nostre ame en usage.

[p. 169]
Dit zeght de Poeet:

Het gheen den mensche doet, met recht, van ’t vee verschillen,
En is noch hoofd, noch voed, noch buyck, noch borst, noch billen,
Noch aen-zicht, oogh of neus; maer zeker ’t is alleyn
De reden hoogh-gehuyst, in ’t midden van ons breyn.
Die dat alreed’ is wegh, noch ziet; en ’t gheen zal kommen,
Oock menigh-mael voor-zeght, ’t bedeckte weet t’ont-mommen:
Die over ons steeds waeckt, en met een stil bedrijf
Ghebied, met opper-macht, de leden van ons lijf:
Maer dat d’een mensche maeckt van d’ander mensch verscheyden,
En tot een hoogher trap van achtbaerheyd kan leyden,
Dat is alleen de spraeck; met konst en recht bescheyd,
Te uytten deur den mond, dat in het herte leyt.
Te weten met verstand, ghelijck de wijze pleghen,
De tochten onzer ziel, naer dat het zy gheleghen,
Te stellen in ’t ghebruyck: en toonen met der daed,
Dat ghy gheen beest, maer zelfs de mensch te boven gaet.

De spraecke dan is het taffereel en het vertoogh van des mensches ziele: waer in als in een spieghel naecktelick te zien is de ghestalte van de innerlicke mensche. SOCRATES gaf dat zeer wel te kennen. Want als een rijckaert zijnen zone by hem ghesonden hadde, op dat hy zijn aerd en verstand onder-zoucken zoude, en zijn meester zeyde: De vader, ô SOCRATES, heeft deze zijnen zone by u gesonden, op dat ghy hem bezien zoudet; spreeekt[p. sic] dan, zeyde SOCRATES, op dat ick u zien magh. En DIOGENES verwonderde zich, dat daer de menschen noch pot noch decksel en kochten, dan aen de klanck beproeft zijnde; dat zy in het koopen van een mensch, met het gesichte alleenelick te vreden waren. Want hy op een tijd neder-zittende, om voor een slave verkocht te wer[p. 170]den, wiert hem bevolen, dat hy over-eynde staen zoude, op dat de kooper te beter mocht zien, wat hy koopen zoude. Maer DIOGENES (een slave naer den lichaeme, maer een vry-eyghen van gemoed) belacchende de dwaesheyd der menschen, vraeghde, wat daer aen ghelegen was, dewijle de visschen wel verkocht wierden, hoe dat zy oock laeghen. ’T is, ghelijck-men zeght, den ezel kent-men aen zijn ooren, den dwazen zal-men aen zijn woorden hooren. Want het vat en kan niet anders gheven, als dat het in heeft. Zulck een man, zulck een reden. Tot den Apostel Pieter wierdt ghezeght, dat hy een Galileer was. Op wat preuve doch? voorwaer, zeyden zy die daer teghenwoordigh waeren, ghy zijt oock mede van dien, want uw spraecke maeckt u openbaer. ’T en is daerom niet te ghelooven, dat de tonghe het herte belieghe; immers in de geduerighe treyn des levens. De Philosooph van Madauren verhaelt dat SOLON dertele Veersen geschreven; Dat PLATO minnelick ghezonghen heeft, Dat D. HADRIANVS dertel in zijn ghedichten gheweest is; ende hy zelve van de zelve feyle beticht zijnde, zeyde, dat hy van leven een Philosooph, van gedichten een minnaer was. Zoo werden oock (of God woudts) MARTIALIS en PETRONIVS verschoont:

Lasciva est nobis pagina, vita proba est.
Lascivus versu, mente pudicus erat.

Twee Veersen op een slaende, in zulcke zin:

Al ist, dat ons gedicht
Wat dertel wert bevonden;
Ons hert met deughd verlicht,
Js reyn, en on-gheschonden.

Laet dat die ghelooven, die on-ghevoor-huyt zijn. Gods oor[p. 171]deel gaet ons anders voor. Zoo roept de hemelsche stemme: Ghy aderen ghebroedsel, hoe zout ghy konnen goed spreken, dewijle ghy quaed zijt? want uyt de overvloedigheyd des herten spreeckt de mond. Een goed mensche brenght goed voort, uyt den goeden schat zijns herten; ende een boos mensche brenght boosheyd voort, uyt den boosen schat. Maer ick zegghe u lieden, dat de menschen in den daghe des oordeels rekenschap geven zullen van een yeghelick on-nut woord dat zy ghesproken zullen hebben. Want uyt uwe woorden zult ghy gerechtveerdight worden, ende uyt uwe woorden zult ghy verdoemt werden. De hitte van de lever is in het aenzicht geschildert, ende een brandighe koortse druckt haere teeckenen ontrent de lippen. Alzoo doet een herte dat door verghiftighe vuyligheyd ont-steken is: het slaet uyt aen de tonghe, ende besmet die ghene die daer ontrent zijn, met de zelven evel, zoo zy niet op haer hoede en zijn. De tonghe, zeght de Apostel Iacob, besmet het geheele lichaem, ont-stekende de gheschapen weereld, en is ont-steken van de helle. Een uyr-werck, zoo het van binnen ont-stelt is, het blijckt terstont van buyten, aen het mis-slaen van de klocke: maer zoo alle de veren en raders wel gespannen en gestelt zijn, zonder datter yet aen hapert, de klock-slagh zal, op zijn rechte maete, met de hooghte van de zonne, gepastelick over-een-kommen. Zoo zal-men, uyt de gheschicktheyd of on-gheschicktheyd der woorden, zekerlick konnen af-nemen, of de ziele benevelt is met de vuyle duysternisse der hellen; of dat zy verlicht en gereghelt wert door het licht van de zonne der gherechtigheyd.
Elck een zy dan gewaerschouwt, dat kleyne lid, dat groote dinghen roemt (het beste en het quaedste van de weereld, naer het zegghen van die mis-maeckte Philosooph) wel op den toom te houden, op dat het niet uyt en springhe, en zijn meester uyt de zaele en werpe in de eeuwighe duysternisse: voornemelick de [p. 172] jonghe luyden, die dat slibberigh blad zoo qualick konnen dwinghen; jae die zomtijds haer eere stellen in on-eerlicke dingen daer over te laeten glijden.

On-ghewasschen tongh en mond,
Foey? hoe maeckt ghy ’t dus zoo bont?
Magh-er dan niet zijn ghezeyt,
Tenzy dat het zy bespreyt,
Met een vuyle woorden-korst,
Braecksel van een wrotte borst?
Magh-er dan niet zijn verhaelt,
Als begrootet, en vertaelt
Op een schandigh lid, of daed,
Die op eenigh vuyl uyt-gaet?
’K zie de jonghmans, als zy zijn
Vol van spijs, en heete wijn,
Dat zy scherpen hert en zin,
Om te brenghen yet-wes in,
Waer uyt dat het blijcken mocht,
Dat zy heelick zijn verkocht,
Onder d’helsche slaverny
Van de lemtigh hoerery:
Daer in dat zy in-gheslickt,
Werden als een hoen ghestickt.

[p. 173]

EMBLEMATA XXIV. Eyghen-min blint ziel en zin.

De zon, dat wonder-licht, dat om den hemel rijdet,
Dat alle dingh verwarmt, kracht ghevet en verblijdet,
Wanneer zijn lauwe glans verzaemt in ’t hol gelas,
Verzenght, verkrenght en brand, dat groen en jeughdigh was.
De liefde van ons zelf, of ’t geen’ wy meest aen-hangen,
Zy enckel ende vry, niet dobbel of geprangen:
De zucht en sy niet heet, noch koud in allen deel;
De middel-maet hout staet. Genough, niet al te veel.

[p. 174]
Wt-legginghe.

T’ is een zeker zaecke, datter gheen feyle zoo vast ons aen-kleeft, noch zoo moeyelick is om uyt te roeyen, als de hooghmoed: ’t is ghelijck het hemde, en het laetste kleed, dat een weder-borelingh uyt-schuddet. Want naer de maete dat wy de zonden af-snijden, en goede kraghen en dijcken daer teghen schieten, lijden wy de meeste last en gevaer van achter, daer wy minst op verhoedt zijn. Een ziltighe vloed van een ydele eere, volght ons achter de hielen, door een verborghen geule van eyghen-liefde, en dreyght ons alle het ghene zoo wat ververscht is, wederom te bederven, en onvruchtbaer te maecken. Een zorghelick water, en daer in met duyzenden menschen versmoort werden, als zy meenen op het drooghe te staen, en goede vruchten te gaen verwachten. Om klaer uyt te spreken: daer en is gheen bedrieghelicker noch ghevaerlicker zonde, als de over-liefde van zijn eyghen zelven. Want gelijck Ammon versmolt en verquijnde door de liefde van zijn eyghen zuster Thamar; zoo verteert de zelf-liever door de over-tollighe zucht tot zijn eyghen zelven. Hy is zijns zelfs roffiaen, bordeelhouder, hoereerder, en bloed-schender, uyt-puttende al zijn levendighe gheesten, om plaetse te maecken voor een pestigh verghift. Daer sterven-der on-eyndelick meer door deze plaghe, als seventigh duyzenden, die in Israel stierven, ten tijde van de peste, die God zijn volck, tot een straffe, toe-zond. Eyghen-liefde heeft de Enghelen des lichts, in boden der duysternisse verandert; heeft Babylon dien werre-toren, op-gericht; de Synagogue des Sathans gevoordert en vermeerdert; de helle vervult; en de geheele weereld uyt de vryheyd der heerlickheyd, in de dienstbaerheyd des verderfs gebracht. Zoo dat de eygen-liefde de grond en de hoeck-[p. 175]steen is van alle feylen, en volghens dien, van al het verdriet des weerelds. Hoor het ghetuyghenisse van dien grooten Apostel: Weet dit, dat in de laetste daghen zullen kommen sware tijden.Want daer zullen menschen wezen hen zelven lief-hebbende, gheld-ghierigh, vermetelick, hoovaerdigh, lasteraers, den ouden on-gehoorsaem, on-danckbaer, on-heyligh, zonder natuerlicke liefde, zonder verbond, valsche beschuldighers, on-matigh, hart, zonder liefde tot de goede, verraders, roeckeloos, op-gheblazen, die de wulpsheyd liever hebben dan God, hebbende een gedaente der godzaligheyd, maer die de kracht daer van verloochent hebben. Hier ziet ghy een vol-maeckte lijste van alle on-volmaectheyd, en verdoemelicke zonden. Het hoofd en de oorzaecke van dien allen wert ter eerster plaetsen gestelt, de eyghen-liefde: het ciment en de moortel van die hooghe mueren van Iericho, welcke zijn alle de ydelheden, en grouwelen van deze weereld.
’t Is dan te verwonderen, hoe zeere zich noch de menschen vleyen en troetelen in zulck een groot broed-quaed; hoe weynighe, jae hoe gantsch gheene van die smettelicke schurftheyd ghenezen werden. Men zoude veel eer de stront-vlieghen ont-leeren dreck-bollekens te maecken, als de menschen uyt deze vuyle mist-put van eyghen-liefde te trecken.

O ziele, die ellendigh zijt,
En vol van alle zonden;
En die u zelven noch verblijd,
Al waert ghy on-gheschonden.
Ah! ghy en kent de weegh-schael niet,
Van d’uwe zeer verscheyden.
’t Is Jesus, die uw hert door-ziet,
En al uw heym’lickheyden.
Zijn vier uw ydelheyd beprouft,
[p. 176]
En wat ghy hoogh meught achten,
Op dat hy, met een wenck, bedrouft,
Versmelt’ al uw ghedachten:
Niet wit, als sneeuw: want vol gebreck,
En swart zijn al uw daeden;
Maer als de traghe kracht van ’t peck,
In d’helder zon ghebraeden.

Zoo zinght die hoogh-vlieghende Arend in zijn Naer-gerichten:

Mens, que te misera facis plurimi nocentem:
Heu! nescis, ubi trutina est haec, altera ab ista.
Momenta tua ut judicio appendat acuto,
Abducta recessus loca scrutatus Iesus,
Cordisque tibi reserans intimos penates,
Vanas igne suo excoquat astimationes.
Nutu ejus ut horribili tua vota liquentur.
Haud nix veluti candida: nam tua omnia atra:
Sed lenta picis vis, domita ab sole corusco.

Het gaet alzoo, als VARRO zeght:

Omnes videmur nobis esse, belli, saperdae, festivi, quum simus copreae.
Dat is:
Wy schijnen fraey en wijs, en aerdigh aen ons zelven;
Daer wy niet meer en zijn, als die den dreck uyt-delven.

Elck een meynt (ghelijck ARISTOPHANES spreeckt) dat hy wieroock vijst. Niemand en vaeght-er voor zijn eyghen deure: als of het daer altoos schoone ghenough waere. Er beduncket sich der beste han im korbe. De Poëten verzieren, dat een waer-zeggher, ghenaemt TIRESIAS, voor-zeyde, dat NARCISSVS, een schoon jonghelingh, zoo langh leven zoude, als hy zijn [p. 177] eyghen zelve niet zien en zouden. Maer hy on-bewist van het on-geluck, dat alreede over zijn hoofd hingh, het beeld van zijn aen-gezicht in een fonteyne ghezien hebbende, is daer over zoo hitsigh verlieft gheworden, dat hy eyndelick in zijn eyghen liefde versmeltende en verquijnende, in een bloeme verandert is, geheeten naer zijnen naem NARCISSVS; voort-kommende van een woord, dat dommigheyd en on-gevoeligheyd beteeckent. Waer deur de gheleerde Fabel-meesters te kennen gegheven hebben, dat de mensche stocke-dom, en ghelijck van alle zinnen uyt-gheschut wert, wanneer zijn ziele, door die smettelicke lucht, benevelt en dichte over-trocken wert. Eveleens (jae noch veel meer) ghelijck de dertele jongelinghen, die het eerste jeucksel van de prickelende vrouw-zieckte ghevoelen, wanneer zy haere heete tochten op een zekere maeght geworpen hebben, gheen vlecke noch rimpel in haer en zien, hoe-wel zy misschien gestelt mocht wezen, gelijck die van MARTIALIS beschreven wert: welcke hy zeght maer dry tanden gehad te hebben, en dry hayren; de borst gelijck een sprinck-haen; de zijde gelijck van een mier; het voor-hoofd vol rimpels, de mammen gelijck van een spinne-webbe; een stemme ghelijck van een vorsch; en den reuck van een bock.

Illuc praevertamur, amatorum quod amicae
Turpia decipiunt caecum vitia: aut etiam ipsa haec
Delectant, veluti Balbinum polypus Agnae.

Dit wilt de Venusijnsche Zangh-meester zeggen:

Gheen minnaer ziet de feyl, of vleck van zijn vriendinne:
Of zoo hys’ immers ziet, hy stelt daer op zijn minne,
En schept daer in vermaeck: Balbijn, is, ziet, zoo heusch,
Dat hy zich in de stank verheught van Agnas neus.

[p. 178]
ATHENAeVS verhaelt, dat te Athenen en zeker man was, genaemt THRASYLAVS, die met zulck een on-zinnigheyd in-ghenomen was, dat hy vastelick gheloofde, dat alle de schepen, dien hy zagh in-kommen en uyt-vaeren, de zijne waeren: daerom hy oock ghemeenelick op de haven ghingh, de zelve tellende en hertellende, en verhaelde zijn vrienden de grootheyd van zijn ghewaende rijckdom, zich boven alle andere menschen gheluckigh achtende: tot dat eyndelick zijn broeder, uyt Sicilien weder-ghekeert zijnde, hem den Medecijn heeft bevolen en over-ghegeven. Waer door hy, ten laetsten, tot zijn voor-gaende ghezondheyd ghekommen zijnde, betuyghde menigh-mael, dat hy noyt ghenueghelicker, noch vernoughelicker gheleeft en hadde, als doen hy met die zin-dwaelinghe bevanghen was. Zoo zijn oock ghestelt die waen-wijze zelf-minnaers: die door een koortsige breyn-zieckte zich alles toe-draghen, wat haer maer slechts behaeght: haer zelven t’allen tijde, is het niet opentlick voor alle de weereld, ten minsten in haer herte prijzende, jae zelfs haer eygen zotheyd: van welcke ghezeyt wert, by den Apostel: Zoo yemant denckt, dat hy wat is, dewijle hy niet en is, die bedrieght hem zelven. Maer ware noch die eyghen-lof, zonder verminderinghe, en faem-roovinghe van zijn even-mensche, noch mochte die erghens en eenighzins gheleden werden: maer vele (dat meest te beklaghen is) schrouven en kerven deur eens anders eere en goede naem, om haer zelven eenen trap op te richten, waer van zy op een ander pissen, en spouwen mochten.

Wel, hoe dus? vermetel dier,
Heel een wenne, gantsch een klier,
Op-gheswollen van de ghist,
Die uw ziele steeds bemist:
[p. 179]
Die ghesteken met de pin
Van verghiftigh eyghen-min,
Op uw even-mensche smaelt,
En met nijdigh spot verhaelt,
Wat hy noyt en dacht, of deed,
Of ’t en was met knaghend’ leed.
Neen, ghezelle, bitter quant,
Vol van trotsigh on-verstand,
Ziet, dat ghy u zelven kent,
En tot beter dinghen went,
Eer ghy in een ander smaet,
Dat uw eyghen ziel verraet.
Flughs dan, hier van haestigh wijck,
En uw eyghen hof bekijck:
En op dat ghy ziet uw rom,
Hangh uw twee-zack anders om.

[p. 180]

EMBLEMATA XXV. God kan ’t niet voughen, naer ons ghenoughen.

En leeft dan noch de Heer? magh dit de hemel luchten?
De menschen trotsen God, dien oock de beesten duchten.
Als hy zijn blixem schiet, de Thracer op de been,
En schiet met God om strijd, daer van hy hout te leen.
Dit doen wy oock (ô schrick) die Christi naem belijden:
Wy slaen van achter uyt, ten sy ons God wilt mijden,
En doen wat ons gelieft. Wy stellen hem een wet,
Die Heer is van dit al, en alleen wetten zet.

[p. 181]

Wt-legghinghe.

Wy zijn alle van natuere tot ghemack en ghenuchte gheneghen, en dat zonder eenighe zondelickheyd, zoo wy maer en wisten, of verstaen en wilden, hoe en waer de zelve te zoucken en te vinden zijn. Een goed Christen en magh hem zelven, in deze weereld, niet anders als strijd en teghen-stood voort-stellen. Deur verdriet en on-ghemack moeten wy, langhst den wegh der hellen, in het Koninck-rijcke der hemelen in-gaen. Dat Koninck-rijck moet gheweld lijden, en die alleen, die gheweld daer op doen, zullen ’t in-nemen. Zoo dat een Christen-mensche, zonder hope van de op-standinghe ten eeuwighen leven, de ellendighste zoude zijn van alle menschen, jae oock zelfs van alle dieren. Hoe groot is dan ons mis-verstand, zoo wy in deze weereld onzen loon ont-fanghen willen, en even-wel noch een grooter verwachten in de toe-kommende weereld.

De mensch, eer dat hy is op dezer aerd’ gheboren,
Is tot veel duyzend qua’en van God gheschickt te voren.
De een sterft in de krijgh, de ander by zijn heyrd;
De een sterft in de zee, de ander op der eerd’.
En of-men zich verbergh’ in ver’-gheleghen landen,
’T ghevaer wert niet ont-gaen, noch doodes scherpe tanden.
Want zieckte, moeyt’ en pijn, schaed’, doodelick verderf
Zijn van God toe-gheschickt den menschen tot een erf.
Zoo God ons had’ ghestelt, als Enghels, hier beneden,
Vry van al on-gheval, en eeuwelick in vreden,
Het waer noch on-bekent, wat dat voor-zichtigheyd,
Wat kloeckheyd mochte zijn, en wat standvastigheyd:
[p. 182]
Die niet bekent en zijn in ’s weerelds blijde zaecken,
Als ons Fortuyn toe-lacht; maer als zy ons doet smaecken
Den kelck van teghen-spoed; als zy ons teest en pluckt,
En met veel zieckte quelt, met pijn en banden druckt.
’t En is, vriend, niet van nood, noch oorboor voor de menschen,
Dat zy, van zorgh bevrijt, al hebben dat zy wenschen:
’t Is zomtijds onghelijck veel beter, dat by beurt
Een swaere droeffenis de zoete vreughd af-keurt.
Dit houdt ons in ’t geheel: maer die altoos wel wilde
Zich sien in ’t zelve point, den hemel even milde,
En zou niet langh bestaen. Dit is Naturâs wet,
Die zy van aen-beghin de schepsels heeft ghezet.
Men ziet den hemel zelf zich on-ghelijck beweghen:
Zomtijds zoo is hy schoon, zomtijds vol mist en reghen.
De Zomer volght de Lent: dan krijght den Herft zijn keer:
De Winter komt daer nae; dan keert de Lente weer.
Jndien dan alles wert veranderlick bevonden,
De mensch, roock ende wind, en moet niet zijn ont-bonden
Van die ghemeene wet: ’t is recht dat, voor en naer,
De mensch, een zoon’ des tijds, verander’ met zijn vaer.
En wy zien allen dagh, om ons noch meer te stijven,
Dat niet, in eene stand, op dezer aerd, kan blijven:
Wanneer het dan ghebeurt, dat zom-tijds ’t een verdriet,
Of ’t ander on-gheluck de hemel op ons ghiet;
Men moet het met ghedult, Godvruchtelick verdraghen,
En dencken by zich zelf, ’t is Godes wel-behaghen:
’T moet goed zijn, hoe het zy noch voor ons on-bekent,
Al wat ons dreyght en dringht, al wat de hemel zent.

Maer wat ist van ons goddelooze menschen? wy oordeelen Gods oordeelen, en weghen die op de verdorven balance van ons [p. 183] on-vernuftigh vernuft: wat daer niet deur en slaet, en kan noch in uyt-gheef, noch in ontfangh verstrecken. CAeSAR zeyde tot zijn Piloot, dat hy niet vreezen en zoude in zee te houden, en teghen het on-weer op te zeylen, al was het dat de hemel en de sterren, door een nood-schicksel, dat zochten te beletten. Vertrouw, riep hy, want ’t is CAeSAR, dien ghy voert. AUGVSTVS insghelijcks, door een tempeest gheslinghert en ghedreven zijnde, begon den God Neptunus te beroupen en te dreyghen: en dede, in eenighe hoogh-tijdighe spelen, zijn beeld wegh-nemen, om hem over hem te wreken. Alzoo gheesselde XERXES de zee, en wierper boeyen in, om de zelve aen den band te legghen. Men vermelt oock van een Christen Koninck, dat, zijnde van Godes hand geslaghen, hy in heete gramschap swoer, zich zelven te wreken, en begheerde, datmen hem in thien jaer niet aen-bidden, noch van hem spreken zoude.

Ghewis, ô groote God, de reden-looze dieren,
Die hier in velden gaen, en daer in bosschen swieren,
Op dat deur ’t groen gewas zy mochten zijn ghespijst,
Uw goedheyd bidden aen, en volghen, dat ghy wijst.
Al het gheschubde vee, dat deur de zee gaet spelen;
Al het ghepluymde volck, dat met haer helder kelen,
De lucht zeer zoete breeckt; het wout, de rots, het veld,
Die hebben al te zaem haer onder u ghestelt.
Die alles, bleeck van vrees, niet teghens u en kicken;
Die alles, als verbaest, voor u ghezichte schricken:
Zoo maer in ’t alderminst ghy dijne gramschap wijst,
Het schijnt dat met bescheyd, eerbiedingh in haer rijst.
De mensche, zonder meer, de mensch van u gheschapen,
Niet, als een ander dier, om naer de aerd te gapen,
[p. 184]
Maer hoogher van geboort, en boven al vol-maeckt,
Dat is, dat roert, dat leeft, of naer dees weereld smaeckt:
In wien ghy hebt gestelt de trecken van uw wezen,
Wiens aenzicht heerlick-schoon ten hemel is gherezen;
Aen wien ghy zoo veel goeds mildadigh hebt ghetoont,
Die van u met verstand en wijsheyd is ghekroont;
Hy alleen, hy alleen, met toe-ghesloten ooren,
Als d’adder veel-tijds doet, heeft u bestaen te stooren:
Hy alleen heeft bestaen, vol van ondanckbaerheyd,
Te quetsen d’eer en lof van uwe Majesteyt.
Hy alleen knort en mort, hy alleen is t’on-vreden;
Hy alleen redelick, leeft teghen alle reden.
Maer in de prickel Gods is ’t hart zijn hiel te slaen.
Duyck, mensche, zijt ghy wijs, laet t’onweer over-gaen.

[p. 185]

EMBLEMATA XXVI. Die wetenschap vermeerdert, vermeerdert moeyte. Salom.

Ick kruype heen en weer, mijn inghewand ick teere:
Tot nutheyd van de mensch, my zelven ick ontbeere.
Mijn werck my heel verstrickt, daer in ick my besluyt,
Om, zijnd’ een nieuw gediert, te vliegen flugs daer uyt.
Hier zien sy haer gestalt’, die naer geleertheyd jagen:
Zy teeren vleesch en bloed, om ander’ te behagen:
Hier in gedacht verwert, daer wroeten sy in ’t stof,
Om zoo, tot ’s levens kost, te winnen eer en lof.

[p. 186]

Wt-legginghe.

De letteren zijn een groot behulp, om deughd te verkrijghen, ende een kostelick juweel, om de zelve te vercieren. Iae de deughd en wert niet alleen schoonder en bevalligher door de gheleertheyd, maer zelfs oock stercker en vromer: niet alleenelick couleur van haer treckende, maer oock bloed en jeughd. Zeer wel zeght SENECA: Hoe-wel ons meer daer aen gheleghen is, dat wy vromer, als dat wy gheleerder werden; nochtans en ghebeurt het eene niet, zonder het ander. Want de klouckheyd en komt het ghemoed nerghens anders van daer, als van de goede konsten, als van de bemerckinghe der natuere. Een Christen zoude hoogher klimmen: maer een Heyden niet, die met het ghewichte van de oorspronckelicke verdorventheyd gheboeyt light. De gheleertheyd is die hooghdadighe, en on-deur-boorelicke schild, die WLCANVS voor ACHILLES smede, en in de welcke hy den hemel, de aerde, de zee, de wolcken, de sterren, den blixem, de steden, de leghers, en de strijden graveerde; en kortelick alle het ghene, dat in de weereld kan ghezien werden. Waer door de Heydensche Poëten te kennen ghegheven hebben, dat de kennisse der dinghen den gheest des mensches on-winnelicker en on-wondelicker maeckt, als een schild het lichaem. Maer ghelijck ACHILLES ter schole by CHIRON ghingh, op dat hy bequaem mocht werden, om dien schild te dragen; alzoo moeten wy oock gaen in de schole der wijsheyd, zouden wy de geleertheyd wel ghebruycken. Zoo oordeelt HORATIVS van deze schole:
Fervet avaritiâ, miseroque cupidine* pectus,
Sunt verba & voces, quibus hunc lenire dolorem
Possis, & magnam morbi deponere partem.
[p. 187]
Dat is:
Zoo u het herte swelt, deur ghierigheyd ghesteken;
Gheen stem, gheen woorden oock en zullen u ont-breken:
Waer deur dat ghy zeer licht versachten mocht uw pijn,
En ’t meeren-deel verlost van uwe zieckte zijn.

ARISTOTELES verhaelt, dat in zijnen tijd, ontrent Trapezuntium, een zoorte van heunigh gevonden wiert van zoo vremden reuck, dat zy den gheest der ghener die dien ghebruyckten, zoo omme-keerde, dat ghezonde en lustige menschen, daer deur, dom en bot wierden; de botte daerenteghen wierden hier door verwackert, en op-geweckt van geeste. Dit laetste kan alleenelick, met goede reden, de kracht van die loffelicke en heunighe wetenschappen toe-gheschreven werden. Want hoe vele zijnder van zot meel ghekneden (paistry de folle farine) die de leegheyd van haer gheboorte, door de studien, zoo verheven en verbetert hebben, dat zy, gelijck veraerd van natuere, onder die van de beste stoffe, en de kloeckste herssenen ghetelt werden?
Queis meliore luto finxit praecordia Titan.
’t En is niet te ghelooven, wat een gewichte en bequaemheyd de letteren ons toe-brenghen, wanneer die wel gehuys-meestert en aen-geleght werden. Maer wanneer die oock in een quade aerde gezaeyt werden, wee den genen, die by haeren ougst moeten ghevoedet werden.

De letter-konst die helt altijds tot quade laghen,
Alwaer zy on-ghekamt, en zonder oordeel woont.
Maer dobbel is de man, bereyt tot alle slaghen,
Die wel-gheleert zijn hoofd met teere zeden kroont.
De wijsheyd is een prijs van zulck een dierbaer leven,
Dat door gheen vier, of stael, of jaeren wert ont-weeft:
[p. 188]
Maer dat, door geen begheert’ van yet-wes vremds gedreven,
Gheen ander prijs en eyscht, als dat het is, of heeft.

Zoo vloeyt de fonteyne zelve, daer uyt dit ghehaelt is:

Sine judicio studia incompta literarum
Vergunt semper ad insidias deteriores.
At ad omnia duplex, homo bene institutus:
Si mite caput teneris moribus coronat.
Precium mira perpetuae est sapientia vitae:
Que non recipit, nisi sese, aestimationem.

Die met deze uyt-ghezochte peerl zijn voor-hoofd verciert heeft, en door een stille, doch moeyelicken aerbeyd, nu goede voor-raed op-ghedaen heeft, en moet nu, ghelijck-men zeght, niet alleen voor hem zelven zinghen (sibi canere & musis suis) maer hem zelven in de lucht en in de zonne zetten, op dat hy de vrucht van zijn neerstigheyd een ander aen-biede, en de zucht tot zijn vader-land opentlick betoone. Die anders ghezint zijn, en moeten maer voor aerd-lasten gherekent werden, die maer en dienen, om het ghetal te meerderen, en het graen te verteeren.

Weet ghy, hoe hy veel-tijds blinct,
En ghemeenelicken stinckt,
Die ghelat, en wel-ghekoont,
Altoos in de keucken woont?
Even-groot zoo is de lof
Van de gheen, die in het stof
Van een heymelick vertreck
Wroetelt, als een swijn in ’t dreck:
Zonder dat hy oyt eens denckt,
In zijn opper-deel ghekrenckt,
Door een eyghen-dunckens slagh,
Zich te stellen voor den dagh.
Zulck een ploeght het dorre zand
Van Neptuni zoute strand:
Of bestroyt zijn erflick deel
Met wat uyt-ghezifte meel;
En verwachtend’ even noust
Naer de vruchten van den ougst,
Krijght hy niet ter weereld t’huys,
Als een deel on-nuttigh gruys.

[p. 189]
Zulcke menschen slachten de anckers, die altijds in ’t water blijven, en nimmermeer en swemmen, van de welcke CATO, in een van zijn Oratien, eertijds zeyde, dat niemant goed noch bequaem en wiert door leeringhe en onder-wijzinge (Neminem fieri bonum ex disciplina) en daer RONSARD, in zijn ghezanghen, mede spot:

Bons dieux! qui voudroit louer
Ceux qui collez sur un livre
N’ont jamais soucy de vivre?
Que nous sert l’estudier
Si non de nous ennuyer?
Et soing dessus soing accrestre,
A nous qui serons, peut estre,
Ou ce matin, ou ce soir,
Victime de l’Orque noir?
De l’Orque, qui ne pardonne,
Tant il est fier, a personne.

Dit is voor de weynighe, die het Fransch niet en verstaen:

Help deughd! wie zal gheven lof
Aen die gheen’, die in het stof,
Vast ghelijmt aen haere boucken,
Gheen ghenucht des weerelds zoucken.
Wat ist dat ’t studeren baet,
Als tot meerd’ringh van ons quaed?
En te hoopen zorgh op zorghen,
Die misschien, of nu, of morghen,
Zullen zijn een offerhand
Van die swarte helle-brand?
Hel, die niemand en vergheeft,
Deur haer felheyd, wie daer leeft.

[p. 190]
En wat is doch het oogh-merck van die on-ghezoute bouck-muffers? door een jeuckerigh zelf-behaghen, den naem niet van een wijs, maer van een wetende man te bejaghen. Hierom sweeten zy van het eerste licht des daeghs, tot den laeten avond-stond: jae knoopen oock wel de nacht-uyren aen den geheelen dagh, zelfs tot verghetinghe van ’s lichaems nood-druft. En versleten die menschen dan noch haer zelven in nuttighe dinghen, die haere ziele mochten verbeteren, en haeren even-naesten op-bouwen; noch en zouden zy gheen vergheefschen loon verwachten (hoewel hier in oock, ghelijck in alle andere dinghen, on-matigheyd kan ghebruyckt werden) maer vele van die zijn met woorden, letters, stipkens bezigh, zoo langhe zy leven: en leeren dan noch spreken, wanneer haer de grijsheyd en kaelheyd in-dachtigh maeckt, dat zy zeer haest niet meer en zullen te spreken hebben. DIOMEDES vervulde 6000 boucken, alleenelick met dingen die de Grammatica aen-gaen. Hy verstickte bykans de weereld met zulck een schrickelicke last van boucken. Zoo veel woorden, alleenelick om de woorden: jae alleenelick, om door een ydele eere gekittelt te werden.

Zekers wilt-ment al wel scherven,
Weynigh letters zijn van nood,
Om een goed ghemoed te erven,
In het leven, in de dood.

[p. 191]

EMBLEMATA XXVII. Des mensches aerd hanght naer der aerd.

De kruyer druckt en dringht, hy sweet, hy hijght, hy stenet:
Zijn hoofd, en heel zijn lijf, by-naer op d’aerde lenet.
De karre volght hem naer, gelaeden vol van brand,
Van achter, tot behulp, gesteken met der hand.
Staet stil, ô mensch! en ziet uw zijn en uw bedrijven:
Uw zin en uw gepeyns altiids[p. sic] op d’aerde blijven.
Ghy treckt een karr’ vol zond’, vier-voedsel van de hel:
De duyvel steeckt en preeckt, en helpt u in ’t gequel.

[p. 192]

Wt-legghinghe.

Hebt de weereld niet lief, noch wat in de weereld is, zeght de vriend des Heeren, dien Iesus lief hadde. Een noodighe vermaninghe, en die ons gheduerigh behoorde voor-ghehouden te werden. Want wy werden van natuere veel stercker ghedreven tot de weereldsche dinghen, als de sware lichamen naer het middelpunt der aerden; veel meer, als het vier, naer de opperste deelen der lucht. De eene wat minder, de ander wat meer; maer wy hebben alle uyt de zelve kop ghedroncken; wy brenghen den zelven aerd mede van onze wieghe, jae van onze gheboorte. ’T is al metael uyt de zelve mijne. Dit verdervelicke vleesch werpt yzere boeyen aen onze ziele, en druckt ons met het gantsche gewichte dezer aerden: zoo dat wy ons hoofd niet en konnen, noch en willen, om hooghe heffen, dan byzonderlick van Gods Gheest ghetrocken zijnde. Wy zijn als boomen, die, aen alle kanten, wijds en zijds, ghewortelt zijnde, niet, ghelijck de eycken-boomen, honderd jaer groeyen, honderd jaer staen, honderd jaer vergaen; maer, zoo Gods besluyt den draed onzes levens niet af en snede, die door den ouderdom, altijds meer en meer vergroenen zouden en jeughdigh werden, om eeuwelick aen der aerde vast gehecht te blijven.

Stervelinghen, weerelds-puyck,
Broozer als een aerde kruyck,
Die, met eenen grooten draf,
Stadigh spoedight naer uw graf;
Waerom is het, dat ghy bouwt,
Of ghy eeuwigh leven zoudt?
Waerom is het, dat ghy brast,
En u zelven over-last,
T’aller plaetse, t’aller stond,
Tot de kele, tot de mond,
Even of ghy, deze nacht,
Zoudt betalen tol en vracht,
[p. 193]
Aen die groene-grijzen baerd,
Die ons al by een vergaert?
Mensch, ghy zijt een zeldzaem kraem,
Daer verscheyden stucken t’saem
Ligghen onder een ghezaeyt;
Welcke zoo-men t’samen naeyt,
’T wert een geckigh narre-kleed,
Als ghy draeght, en niet en weet.

Wy zijn van God, op de weereld ghestelt, en oock van zulck een ghestalte gheschapen, dat wy de aerde met de voeten treden, en ons hoofd ten hemel heffen. Maer wy doen als de boomen, wy schieten ons hoofd en armen in der aerden, en toonen den hemel onze voet-planten. Een ezel kent zijn meester, ende een osse de kribbe zijns heeren, maer Israel, de menschen in ’t ghemeen, en kennen haeren Schepper niet. Wel te recht roept de Fransche Poeet:
Certes, ô Dieu, toutes bestes sauvages,
Qui sur les monts, & qui par les boccages,
Et par les champs vont de chasque costé,
Pour ce nourrir, n’offencent ta bonté:
Tous les oiseaux, qui parmy l’air se joüent,
Tous les poissons, qui par les ondes noüent,
Tous les rochers, les plaines, & les bois,
Palles de peur tremblent dessous ta voix:
Palles de peur tremblent devant ta face,
Si ton courroux tant soit peu les menace:
L’homme sans plus (l’homme que tu as faict,
Par-dessus tous animal plus parfait,
Et qui tu mis les traicts de ton image,
Et vers le ciel luy haussas le visage,
A qui tu fis tant de graces avoir,
En qui tu mis jugement & sçavoir)
Seul, seul t’offence! & ingrat par sa faute,
Blesse l’honneur de ta majesté haute.
[p. 194]
Dat luyt in onze Moeders-taele:

Ghewis, ô groote God, de wild’ en tamme dieren,
Die op gheberght en dal, en door de bosschen swieren:
Die door de velden gaen, om daer te zijn ghevoed,
En quetsen door haer doen, noch terghen uw ghemoed.
De visschen, die-men ziet steeds deur de golven spelen;
De voghels, die-men hoort steeds deur den hemel quelen;
De rotsen, en het veld, de boomen van het woud,
Die schricken voor uw stem, van vreeze bleeck en koud.
Die schricken voor uw stem, en voor uw aen-zicht beven,
Zoo maer uw grimmigheyd in ’t minst is op-gheheven:
De mensche zonder meer, dien ghy hier hebt ghestelt,
’T volmaeckste dier van al, der dieren vooghd en held;
In wien ghy hebt ghestelt de trecken van uw wezen,
Diens aen-ghezicht ghy hebt ten hemel op-gherezen;
Aen wien zoo veel ghenaed ghy hebt ghezet ter hand,
Ghegheven zulck een schat van oordeel en verstand;
Die is ’t, die is ’t alleen (wie kan het voor u berghen?)
Die u verbelghen derft, en uwe goedheyd terghen:
Die vol on-danckbaerheyd (daer in hy zich noch vleyt)
De eer ont-kent, en schent van uwe Majesteyt.

Pooght mensche, wie ghy zijt, de aerdsche leden te dooden, die door haer doodelick leven, uwe gheestelicke ziele versticken en verslicken. Doet aen den Heere Iesum Christum, ende en bezorght het vleesch niet in zijne wel-lusten. Ey-lieve, denckt hier op; en besluyt u scheyden met dit besluyt:

        Zoo in een minder rinck ons leven is besloten,
            Als van een dagh, by God; zoo ’t jaer, dat altijds keert,
[p. 195]
            Ons’ daghen steeds verdrijft, en zoo ons leven teert;
        Zoo yder schepsel is met sterflickheyd om-goten;

        Wat droomt ghy dan, ô ziel! in deze put gevanghen,
            Waerom behaeght u noch het duyster van dit licht,
            Zoo ghy om wegh te vlien naer ’s hemels klaer ghezicht,
        De schouder-blaren hebt met vlercken dicht behanghen?

        Daer is dat groote goed, daer elck een naer verlanghet;
        Daer is de zoete rust, van yders wensch om-vanghet;

        Daer is de reyne liefd’, de volheyd aller vreughden;
            Daer zult ghy God’lick deel, in ’t alder-hooghst verheven,
            Bekennen, met der oogh, den oorsprongh van uw leven,
        Zoo ghy maer Christ om-helst, den werck-man aller deughden.

[p. 196]

EMBLEMATA XXVIII. Ghewoonte maeckt eelt.

De Rat, die smeer en vet voor ’t grootste goed verkiezet,
Haer eyghen zin en min, deur kunst en leer verliezet.
    Zy staet hier met de keers, en lichtet al de lien,
    Daer sy en lucht en licht te vooren placht te vlien.
(5) Wat isser dat gewoont en leer niet kan verwinnen?
De haes die zal den hond oock zomtijds wel beminnen.
    Het kind van booze geest verbetert en veraert,
    Al naer dat d’ouders tucht de roe’ gebruyckt of spaert.

[p. 197]

Wt-legginghe.

De gheschiedenisse, in dit Zinne-beeld aen-gheroert, wert voor waerachtigh, van ALBERTVS DE GROOTE verhaelt. ’t Geloove zy by den Autheur. Wy hebben oock, in onze tijden, niet minder geloof-weerdighe dinghen, met onze eyghen ooghen ghezien. Wat vremder grimmatsen, wat oubolligher, en ongheloovelicker dinghen, werden op Kermissen en Iaer-mercten, deur beesten en on-vernuftighe schepselen vertoont? Om niet van Apen en Paviaenen te spreken, die zoo wat schijnen te menschelen, en op onze gedaente te trecken (waer deur oock zommighe droomen, dat het besworen, en vervloeckte menschen zijn) wat isser schouwer en vreesachtigher als een Haes? wy hebben nochtans, in een groote by-een-komste, gezien, dat een, met een on-vertsaeght gezichte, zoo behendelick, in aller tegenwoordigheyd, op een trommel geslaghen heeft, als of het een mensche gedaen hadde, diens ambacht het is, die konste te oeffenen. IVLIVS SCALIGER verhaelt, in zijn subtijle oeffeninghen, dat hy een Haes op-gebrocht heeft, die oud gheworden zijnde, met een wind-hond, zomtijds noch bloedigh zijnde van de versche jaght, vryelick en gerustelick speelde. Hy schrijft oock ter zelver plaetse van een wild Swijn, dat met zijn Heer, en zijn honden, op het slaen en ghetuyt van de hoornen, ter jaght ghingh; en met de haze-loopers ghelijck om prijs streed, om roof te krijghen. Met zulcke, en dierghelijcke exempelen, zouden heele riemen papiers konnen ghevult werden: ons te ghelijck bewijzende, hoe vele datter aen de op-voedinghe en ghewoonte geleghen is.
Het levendigh vertoogh van die Spartaensche wet-ghever zal ons een ruyme openinghe gheven. Deze, naer het verhael van [p. 198] PLVTARCHVS, nam op eene tijd twee jonghe honden, geboren van de zelve reud en teve: en voeden haer zoo verscheydentlick, dat hy den eenen gulzigh en slockerigh maeckte, niet anders wetende, als van quaed te doen; den anderen, bequaem ter jaght, en vaerdigh tot loopen. Daer naer op een zekere gelegentheyd, zijnde alle de Spartaners op de marct vergadert, tot beraminghe van het ghene tot de stad dienstigh was, sprack LYCVRGVS haer aen in zulcken wijze: Lacedemonische Heeren! de op-voedinghe, ghewoonte, en tucht, zijn zaecken van grooten belangh, om de deughd in het herte der menschen voort te teelen, ghelijck ick u zal doen zien, en met de vingheren tasten, zelfs te dezer uyre. Dit zeggende, brocht hy voor de vergaderinghe die twee honden, haer voor-stellende een schotel met zoppen, en een levendigen haes: een van de honden liep terstond naer den haes; en de andere viel zoo haest aen de zoppen. De Lacedemoniers en verstonden noch evenwel niet, waer hy henen wilde, of wat dit te zeggen was, tot dat hy haer zeyde: Die twee honden zijn gewonnen van de zelve vader en moeder; maer verscheydelick op-ghebrocht zijnde, is de eene een slocker, en de ander een jagher gheworden. Waer uyt doen klaerlick de meeninghe beseft wiert. ’t Is alzoo:

            Quo semel est imbuta recens, servabit odorem
            Testa diu.*

                                        Dat is:

                Wanneer een nieuw-gebacken test
                    Met reuck eens wert deur-droncken,
                Zy houd dien zelven tot op ’t lest,
                    Wat daer in wert geschonken.

Het moet vroegh krommen, dat haecken zal. Het rijsjen moet geboghen werden, dewijle het teer is; en het kley moet ghe- [p. 199] wronghen werden, dewijle het noch week is. Men ziet de hoveniers het zelve zorghvuldelick waer-nemen: wanneer zy zien, dat het teere stammeken, te zeer deur den wind gegeesselt, of deur natuere, of ander ghebreck, naer der aerden helt, zy stellen in tijds een rechte staecke daer nevens, waer naer zy het zelve buyghen, en daer aen vast hechten. De voester-vrouwen oock, wiens zorghe de nieuw-geboren ledekens der kinderen vertrouwt werden, wanneer zy de zelve voor het vier zitten en baeckeren, ziet eens met wat een noestigheyd en geduerigheyd, zy die teerlinghskens strijcken en palmen, en daer naer recht uyt-gestreckt in de windsels binden; alles, op dat de kinderkens gesterckt en gestreckt zouden op-wassen, en niet in den anderen, of in het ronde krimpen en zouden, ghelijck zy deden, doen zy noch in de moeder vlotteden. ’t Is wel ghezeght: Kiest het beste leven, datter is, en de ghewoonte zal u het zelve genoughelick maecken. Consuetudo concinnat amorem. & rebus affert constantiam.

Ghewoonte maeckt, dat wy standvastelick beminnen,
Al wat, ter goeder trouw, wy slechts maer eens beginnen.

Die gezeght heeft, dat de ghewoonte de tweede natuere is, en heeft de zelve niet genoeghzaem uyt-ghedruckt: want zy is meer als de natuere, dewijle zy de natuere bestrijt, en t’onder-brenght. ’t Is een geweldige en heerschende Regente: die allenghskens, dieftelick, en on-ghevoelick, haer macht in ons plant, deur een kleyn, zoet, en leegh begin: die, wanneer zy land gekregen, en in de haven onzer ziele in-geslopen is, noch om hooghe, noch om leeghe daer en is uyt te drijven. Het beghint ons met der tijd te behagen, dat ons in het beghin de hayren doet over-eynde rijzen. Beziet; de roey-slaven weenen, wanneer zy eerst in de galeye treden: maer t’eynden dry maenden zult ghy-ze daer hooren zingen, en spelen. [p. 200] En die de zee niet ghewent en zijn, verbleecken zelfs van vreeze in een kalm weder, wanneer-men den ancker gaet lichten; daer de matroozen, en die het storten en branden van dat schrickelick element meer-mael ghezien hebben, oock midden in ’t tempeest, lacchen en vrolick zijn. Waerom zeght-men oock, dat onze ghenees-meesters ghemeenelick on-beweeght en on-gevoelick zijn, wanneer zy de arme menschen zien worstelen met de dood, en het koude sweet haer aengezicht bedecken? Is het niet, dat haer ooghen in zulcke treur-gezichten gesleten zijnde, haer herte ver-eelt wert, en on-bequaem om eenigh mede-lijden daer over te ontfanghen? Een geleert man van onze tijd bekent rondelick, van de gewoonte zoo over-heert te zijn, dat hy zoo qualick zijn handschoens, als zijn hemde zoude konnen derven: dat hy wel zonder ammelaecken, maer niet zonder een schoone servette en zoude konnen eten. Hier door heeft oock SENECA zoetigheyd en ghemack gevonden, op gheen pluym-bedde, of zachten donst, maer op een matras te slapen, die het lichaem niet toe en konde geven. En SOCRATES gevraeght zijnde van ALCIBIADES, hoe het moghelick was, dat hy dat gheduerigh ghequeeck en ghekijf van zijn XANTIPPE verdraghen konde: Alzoo wel, zeyd hy, als die het kerren en krijsselen van de put-raders gewent zijn te hooren, daer aen zich niet en verstooren.

Quod malè fers, assuesce, feres bene. Multa vetustas
Lenit.

Dit wilt OVIDIVS zeggen:
Dat u verdriet aen-doet,
Went u, ghy zult het draeghen.
De oudheyd veel verzoet,
En doet het zuer behaeghen.

[p. 201]
’t En is dan nauwelicks half-waer, dat CVRTIVS zeght in zijn achtste bouck van zijn Historien: Jngenia hominum ubique locorum situs format. Dat is: De verstanden der menschen krijgen haer vorme en ghedaente van de ghelegentheyd der plaetsen. Want hoe-wel de verscheydenheyd van de hemel-streken de Noordsche volcken wat meer dommigheyd en nevelachtigheyd over de ziele brenght; en de Zuydsche verstanden meer vreughd en wackerheyd schijnt aen te blazen: nochtans zal-men oock bevinden, dat die de zelve lucht-teughen in-trecken, en het zelve punt boven haer kruyne zien, zoo gantsch anders van aerd en geneghentheyd zijn, als de Chinesers en de Canibalen. Ziet maer aen het teghen-strijdigh onderscheyd van die van Athenen en Lacedemonien. Het waere veel moeyelicker te vinden, waer in zy over-een kommen, als waer in zy verschillen. Ende om buyten ons Eylandeken niet te gaen; verghelijckt maer eens de Moeder-stad van Zeeland met haer kloeckste dochter, die de Flesse draeght, al-waert ghy zoo dick-huydigh als een buffel is, noch zout ghy het onderscheyd wel tasten. Neen vrienden, ’t en is den hemel-beer, noch het Portugijsche kruys te wijten, of danck te weten, dat wy dus of zoo ghestelt zijn, maer byzonderlick (Godes vingher nerghens uyt-sluytende) de op-voedinghe en de ghewoonte. Voedsel en duer passeren de natuer. Zoo dat DIOGENES zoo vremd niet en was, wanneer hy, een jongen ziende, die zich on-eerlick en on-behoorlick aen-stelde, zijnen meester met een stock te keere ghingh, hem scherpelick en tastelick af-vraghende, waerom hy den jonghen niet anders onderwezen hadde.

Jstos animi igniculos, seminaria ista,
Queis sevit agros ingenij beata rerum
Natura parens, studijs augescere par est.
Aut splendor abit, perditus aerugine tetra.
[p. 202]
Dat is:
De voncken die Natuer in onze jeughd doet gloeyen,
Het zaed, daer met het veld der zielen is bespreyt,
Js reden, dat wy staegh deur vlijd en konst doen groeyen;
Of anders, door een roest, de luyster neder-leyt.

’t Is qualick ghezeyt: kinderen magh-men winnen, maer niet zinnen. Want hoe-wel wy alle gaven den Vader der lichten schuldigh zijn; nochtans dewijl het hem ghelieft in de zeden-werckinghe den dienst der Ouderen te ghebruycken, zoo ghelden te dien aen-ziene deze spreeck-woorden. ’T appelken smaeckt ghemeenelick boomigh. Lo que en la leche se mama, en la mortaja se derrama. Verstaet: Dat met de melck wert ghezogen, wert in het dood-kleed ghedroghen. Lo que se aprende en la cuna, siempre dura. ’t Is te zegghen: Dat in de wiegh wert gheleert, wert nimmers geweert. Spaignien heeft hier wel op ghelet. Lo que el ninno oyo en el hogar, esso dize en el portal. Dit gheven zy te kennen: ’T kind zeght aen de poort, dat het aen den heyrd hoort.
Het waere wel te wenschen, dat veel ouders dit wel ter herten naemen, en met meerder voorzichtigheyd de eerste trecken van dat groote tafereel der zielen wisten te haelen, waer uyt de hope van het geheele stuck kan af-genomen werden. Maer wat ist?

Die aen-geboren zucht, die d’ouders hert toe-draghet
Aen die, die van haer lijf en lend’nen zijn ontfaen,
Is zoo on-matigh groot, dat wat een kind maer vraghet,
Het wert van stonden aen van d’ouders toe-gestaen.

Vele beklaghen haer over de on-ghehoorsaemheyd van haere kinderen, en weten die, met groot leedwezen, van vele on-ghehoorde feylen te beschuldighen: maer zoo zy beyde voor een onpartijdighen richter ghestelt wierden, ick meene de kinders, in re[p. 203]conventie kommende (ghelijck de pleyters spreken) haere ouders on-ghelijck meer beswaren zouden.

’T is te wonder van de mensch,
Als hy kinders heeft naer wensch,
Die hy, door veel biddens kracht,
Van den hemel heeft ghebracht,
Dat hy die, zoo flauw en koud,
Laet verwoesten on-ghebouwt.
Daer wy nochtans van gheboort,
Niet als on-kruyd brenghen voort.
Kley en wert gheen aerden vat,
Dan gheweycket in het nat,
En met voeten dicht betre’en,
En met handen vast ghekne’en,
Tot het, in een vorme-hout,
Snel-gheswindigh wert ghedouwt,
Tot het, door het vier verhert,
Zoo een zeker maecksel wert.
En vertrouwt ghy, dat uw kind,
’T welck ghy teer, en ledigh mint,
Zonder yets daer toe te doen,
Kan ontfanghen goed fatsoen?

[p. 204]

EMBLEMATA XXIX. Het aerdsche deel is ons prieel.

O koud, verstijft gemoed in ’s hemels hooghe zaken!
O heet en gloeyend’ hert in ’s weerelds leegh vermaken!
    Help deughd! wat drijft ons heen? wy jaeghen zonder maet,
    Het geen ons moort en smoort, met een vermomt gelaet.
(5) De minnaer in de koud’ van ’s winters droeve nachten,
Voor ’t huys van zijn matres, doet spelen geyle klachten.
    Wie is nu zoo geraeckt, dat hy, met boet-geween,
    Bezucht, beducht, en tucht, zijn zonden groot en kleen.

[p. 205]

Wt-legghinghe.

                Isser yemand onder ons,
                Die de zachtheyd van den dons,
                Die de roeringh van de zee,
                Die de witheyd van de snee’,
                Die de hitte van het vier,
                Die de zorghe van de mier,
                Die de swaerte van de aerd,
                Die het neyen van het paerd,
                Die het ydel van de lucht,
                Die den donder van ’t gherucht,
                Die de eenheyd van ’t ghetal,
                Die de orden van dit Al,
                Die de liny van haer punt,
                Die den vreckaerd van zijn munt,
                Die de schaduw’ van het lijf,
                Die de spreeck-lust van het wijf,
                Die de teel-lust van een man,
                Van malkander scheyden kan;
                Die ist, die het ydel-mal,
                Uyt ons herte weeren zal.

    ’t Is alzoo met de mensche ghestelt, dat hy een weereld-lingh zijnde, gheen ander dorst noch hongher en heeft, als naer de dinghen, die des weerelds zijn: ’t en zy dat hy, door een hoogher hand, ghelijck verhemelt zijnde, teghen zijn aen-gheboren zucht en neyginghe, beghint te steygheren, en zich te verheffen, naer zijn eerste beghinsel, dat wy alle schuldigh zijn, dat wy zijn; en even-wel van ons niet af en voordert, als dat wy willen zijn, dat [p. 206] hy ons gheeft te zijn. Wy hebben dit voor-recht boven alle andere gedierten ontfanghen, dat wy ons hoofd recht naer den hemel draghen, op dat wy gheduerigh onzen oorspronck bemerckende, alle onze zinnen en geneghentheden mochten af-leyden van de slijckighe dinghen dezer aerden, en ons gewennen, door een nauwe verbintenisse, met den hemel gemeen te maecken. De Heydenen zelfs en zijn hier in niet blind gheweest. Hoe is de weelde van dat groot vernuft hier in op-getoghen!

                Pronaque cum spectent animalia caetera terram,
                Os homini sublime dedit, coelumque tueri
                Iussit, & erectos ad sydera tollere vultus.

Die gheen Latijn en kan, mach dit in plaetse nemen:

    God heeft den mensch verleent een hoogh verheven wezen,
        Daer yder ander dier, ghestopen, d’aerd’ aen-ziet;
    Op dat hy met den hoofd’ recht naer ’t ghesternt’ gerezen,
        Den hemel steeds bemerck’, en d’aerde varen liet.

    Maer wat ist van ’t menschelick bedrijf? Ghelijck de kinders toppen, ballen, poppen, en dierghelijcke licht getuygh, met al haer zinnen, zoo veel zy mogen, verwonderen, gherust zijnde van andere vaste, en nuttighe dinghen: zoo wijcken vele van ons tot de ydelheden, niet alleenlick de eerlicke, ende noodwendige dingen verzuymende, maer zelfs, deur vernuftighe fielterye, bespottende. Daer en is niet ganghbaer, als dat bemachtight wert van het oordeel der uytterlicke zinnen. Die geven den smaeck, en zetten den prijs aen alles, wat veyl en ventbaer onder ons ghevonden wert. Ziet toe, zeght de hemelsche Schrijver, dat u niemant en bedrieghe door valsche redenen, met dinghen, die eenen schijn hebben. Zoodanighe zijn de dinghen des weerelds, vol valscheyd, en doodelick bedrogh, dat zoo ghy niet t’elcken ooghen-slagh, aen alle kanten [p. 207] om en ziet, ghy wert verstrickt, en daer naer veranckert aen dit vuyle grond-zop, dat deze laetste eeuwe, met volle vaeten, uyt-gestort heeft. Dit is den aerd des weerelds, de schorsse en de schelle van alle dinghen, met een schetterighe luyster, voor te doen, op dat wy ons daer aen vergapende, het mergh en het pits, buyten onze zorghe ende begheerte, verschuyven zouden. Zy vertoont en verweckt de lieffelicke smaeck van de vleeschelicke aen-ritsels; maer verberght ons het pijnelick en eeuwigh zuchten, dat deur de spade rouwe, veroorzaeckt wert. Dit staet vast, en deur drouvighe ervarentheyd bezeghelt:

Als het jeucksel, naer ’t gekrouw,
Niet en laet als pijn, en rouw,
En, in plaets van kittel-zoet,
Brenght een bitter-bloedigh roet;
Zoo ist met de lust ghestelt,
Die in Venus dertel veld,
Met een heete nieren-tocht,
T’eynden asem wert ghezocht.

Maer de weerelt doet, als haer vader, de booze gheest, die onzen Verlosser niet en leyde in het heylighdom, of in het binnenste des Tempels, maer op de trenssen, of de tinne van het opper-dack, verciert met loof-werck, of andere schoone cieraden: alwaer hy niet den hemel, en wat daer boven is, maer het vergult en beschot der dinghen, die hier om leeghe ligghen, hem voor oogen stelde. God de Heere heeft eertijds bevolen, dat het vee, ’t welck voor hem zoude geslachtet werden, de huyd zoude af-getrocken werden: maer de weereld voordert, en bekleed zelfs alle dingh, met een huyd van wel-lust, eere, of ander dier-ghelijcke mom-aenzichten; op dat wy het vleesch, en het in-ghewand van de over[p. 208]trocken zonden, niet mercken en zouden. Maer onze plicht is, dat oude bevel des Heeren, met alle vlijd, naer den gheest, naer te kommen, af-stroopende het vel der wel-lusten, en bedriegelicke verleydinghen; en met ghewassen ooghen aen te schouwen de leelickheyd, die onder zulcke valsche schoonheyd bedolven light.
’t Is te verwonderen, datter anders gheen achter-dincken ghevonden wert. Het schijnt dat wy ghelooven, dat ons leven, buyten der beesten, niet en zal uyt-ghestreckt werden. Iae vele wenschen ’t oock. Hoe kan hy anders ghevoelen, die het doen en het pooghen der menschen kinderen, van naer-by ziet. Nietelinghen van menschen!

Ut sit ager melior, melior domus, optina vitis,
Ut pecus, ut melior bos sit, aequusque tibi:
Quid non aerumnae, quid non capis ipse laboris?
Quantus in his studijs sudor ab ore fluit?
O miser, ô Phrygio dementior atque Choroebo,
Quae tibi supplicij lex satis ulla ferat?
Qui cum nil studij, ut tua sint meliora, recuses,
Ut melior fias, nil tamen ipse facis.
Maer wy schrijven voor onze Neder-landers, die zullen haer met deze over-zettinghe vernoeghen.
Op dat uw land, uw huys, uw wijngaerd beter dijden,
Uw vee, uw beestiael, uw paerd oock beter zy,
Wat moeyt’ en doet ghy niet, wat ziet-men u niet lijden?
Hoe veel, wat pijn’lick sweet, en vloeyter niet van dy?
O zotter mensch als was Chorebus, vol ellende;
Wat straf is groot ghenough, die deze dwaesheyd boet?
Die om uw tijd’lick goed, u zelven slaeft ten ende:
Op dat ghy beter zijt, niet voor u zelf en doet.

[p. 209]
Onze jonghe Venus priesters, die als weeldrighe hockelingen, meer luysteren naer het bevel der vleeschelicke leden, als naer de aen-radinghe van de gheestelicke reden, konnen de plaetse van honderd duyzend ghetuyghen vervullen. Wat moeyte, wat on-ghemack ont-zien zy; jae wat verdriet valt haer verdrietigh; wat ghevaer is haer ghevaers genough, om een aerdsche schoonheyd te behaghen, maer veel beter, om haer eyghen lusten te dienen? wat wilt anders de fabel, zoo het anders gheen waerachtighe gheschiedenisse en is, van LEANDER zegghen? Deze jonghelingh ontrent het meyr van Hellespont (heden Sint Ioris arm genaemt) gheboren, doodelick versnot zijnde, op een zeker dierken, Ero genaemt, die aen d’over-zijde van dit meyr haer gheboorte, en woonste ghenomen hadde; bestont, door een dulle nier-zieckte ghedreven, dit water, ter swems, te door-klieven, op dat hy zijn breyne-looze hitte in den schoot van zijn matresse verkoelen zoude. Het welcke, verscheyden mael, gheluckelick (maer tot zijn uytterlick on-gheluck) uyt-ghevallen zijnde; ende hy volgens dien, in on-bedachter stoutheyd meer en meer toe-nemende, heeft eyndelick de Fortune haer wijligh rad om-ghekeert, en den jonghelingh, zijn leven, en brandighe koortse, in ’t midden van de on-stuymighe zee, uyt-ghebluscht. Weerdigh eynde van zulck een leven.
Maer, wat een roeckelooze dulligheyd, zulcke dinghen naer te spooren, die in teghen-deel van de waere Godvruchtigheyd, haest vergaende, in ons wercken, een uytter-maten on-begrijpelicke groote van een eeuwighe schande en on-verganckelick verdriet!

Vix orta, simul disperit, ut bulla, voluptas.
Virtutis in aevum opus immortale perennat.
Nec senium patitur, nec obit morte solutum.

[p. 210]
Dat is:

De wel-lust nauw ont-staet, of zy vergaet met eenen,
Ghelijck een water-bel; maer deughds on-sterf’lick werck
Deur-jaert; gheen ouderdom verswackt haer groene beenen:
De dood, die’t al ont-doet, is zy oock veel te sterck.

Maer die dit zal hooren, moet oock ooren hebben. Wat zal ick voor vreughde hebben, zeght Tobias tot den Enghel, ick die in duysternisse zitten moet, ende het licht des hemels niet zien en kan? Die slaven gheboren, en alzoo oock op-ghevoedet zijn, om-helzen de slavernye, ghelijck wy de vryheyd doen: en die in duystere valeyen, of diepe mijnen, haer leven ontfanghen hebben, houden de duysternisse even dierbaer als het licht. Neem, dat een kind in eenighe donckere kercker gheboren wert; indien het de wonderlicke zoetigheyd van het hemels-licht noyt aen-schout en heeft, het zal zich, in die swarte duysternisse verheughen en vermaecken, als offer erghens niet aen-ghenamers ghevonden en wiert: Maer zijn moeder, die t’anderen tijde, haer ooghen verlustight heeft, in ’t blijde gheschetter van die hemelsche straelen; die oock ghesmaeckt heeft die gulde vryheyd des levens, zal van on-ghenuchte verschrompen en verdwijnen. Alzoo gaet het met de ellendighe weerelds-kinderen, die niet en weten wat het is van een gheestelick leven, en van de hope, die in de hemelen voor ons wegh-gheleyt is. Als kinderen in ghevanckenisse en duysterheyd geboren, houden zy zich aen die verganckelicke en diersche wel-lusten, meenende, dat deze aerde, haer rechte vader-land is, ghelijck zy oock is, maer tot haer uytterlick verderf. De kinderen van Israel gheboren, en op-ghetoghen in d’Egyptische slavernye, achteden haer vryheyd zeer weynigh, wanneer zy van die dienstbare zeelen ont-bonden waeren; jae wenschten oock menigh-mael [p. 211] ontrent haere vleesch-potten te zitten, en haeren stinckenden azem met loock en ajuyn te onder-houden. Noch veel erger doen de dienst-knechten der vuyle leden, die haren hemel in de schoot van haer lief ghestelt hebbende, ziele, lijf, en al haer middelen daer aen verquisten. Gods volck in Babylonien ghevangen zijnde, zaten ontrent de riviere, en weenden, als zy dochten op de geleghentheyd van Sion. Babylon en was gheen plaetse om te lacchen, maer om te weenen: daer moesten de Harpen, en allerley spel-tuyghen op-gehanghen en verschoven werden. In Babylon en is gheen waere ghenuchte, maer in Sion, en in die vreedsame stad van Ierusalem. Wee den ghenen, zeght Iesaias, die Harpen, Psalters, Tamborijnen, Pijpen en wijn hebben in haer wel-lustigh leven, ende en zien niet op het werck des Heeren, ende en hebben geen acht op het gheschapene zijner handen! Doch de Prophete en verdoemt hier niet een matighe vrolickheyd, die met God, en met eeren, toe-ghelaeten wert: maer hy spreeckt van die ghene, die hem, en haer eyghen zelven verghetende, haer werpen en t’eenemael versmooren in de bedrieghelicke swelgh-putten van on-kuysheyd en slempernye. Zoo werde ick hier mede verstaen. De heylighe Iohannes zeght, dat hy hoorde een stemme uyt den hemel ghelijck een stemme veler wateren, en ghelijck een stemme eenes grooten donder-slaghs: ende een stemme van herpen-slaghers, die op herpen speelden: ende zonghen als eenen nieuwen zangh voor den Throon, ende voor de vier dieren, ende de Ouderlinghen: Maer wie waeren die? Die haer met vrouwen niet bevleckt en hadden; maer reyne maeghden; die in zuyverheyd des levens en alle Godvruchtigheyd, haer belijdenisse, en Godes roepinge be-andwoort hadden. Deze aerdsche ghenuchten en zijn zelfs gheen droom-schaduwe van dat hemelsch ghespel, dat daer boven gehoort zal werden, van die ghene, die haeren tijd voornemelick bestedet zullen [p. 212] hebben, in treuren en zuchten over haere zonden. Maer ’t is te vreezen, dat het grootste getal der menschen zich laeten uyt-strijcken en mis-leyden, deur een valsch geluyt, dat de duyvel achter de gordijne slaet. NABVCHODONOZOR, om het volck uyt te strijcken, en tot een schendighe afgoderye te brenghen, dede Trompetten, Tamborijnen, en allerley vrolick gespel voort-bringen, op dat het volck, door de aengename zoetigheyd van dit geluyd opgetrocken zijnde, niet bevroeden en zoude de schrickelicke zonden, die zy beginghen. Dit gheschiet oock alzoo van de duyvel, deur de aen-lockselen dezes weerelds; op dat de mensche daer deur gelijck verdooft en melaetsch geworden zijnde, gheen acht en neme op heylighe in-blazinghe des Heeren; noch en gevoele de knaghende beten der ghewisse; noch en bemercke den zorghelicken wegh, waer op hy recht-draeds naer der hellen gheleydet wert.

[p. 213]

EMBLEMATA. XXX. Iongh Hovelingh, oud schovelingh.

Hy haddet vry geleert, of immers wist van kluchten,
Die eerst dit hove-spel zoo zoetelick verdacht.
    De jonge Hovelingh, die magh hem hier uyt tuchten,
    Eer dat hy hem vermoeyt, met al te spade klacht.
(5) Hier ziet hy, wat hem zal in dit bejagh gebeuren,
Zoo hy, met vrough berouw, in tijds niet toe en ziet:
    Hy zal haest uyt-geschut, zijn on-geluck betreuren,
    En blijven naeckt en bloot in allerley verdriet.

[p. 214]

Wt-legginghe.

EEn klouck verstand, by ervarentheyd, de ydelheyd, en verdrietige nuttigheyd van het hofsche leven geleert hebbende, berst uyt in deze woorden:

                    Transegi miserè miser tot annos,
                    Gustando mala, gratias agendo,
                    Sperando, ingenué serviendo.
                    Nunc, post tantos mihi praemium labores,
                    (5) Sunt, serò sapere, atque poenitere.

Dit wilt hy zegghen:

    Ick hebb’, ellendigh mensch, ellendighlick versleten
        Zoo menigh levens jaer, met eeuwelick gheloop:
    Met prouven van veel quaeds, en noch veel dancks te weten,
        Met eeuwelicke dienst, nochtans altijds vol hoop’.
    (5) Wat hebb’ ick voor een prijs, naer zoo veel moeyt’ verkreghen?
        Wat loon blijft my nu by, naer zulck een pijn’lick dinck?
    Niet anders als dat ick te laet ben wijs bedeghen,
        En dat ick met berouw mijn feylen over-dinck.

Deur twee dinghen werden voornemelick de Hovelingen verleyt en bedorven; deur de begeerte van de grootsheyd des levens, en deur de begheerlickheyd des vleeschs. Twee groote klippen, daer aen veel ellendighe zielen schip-braecke gheleden hebben: daer aen vele haer middelen verquist, haer lichaem geschonden, haer eere gheschoffiert, haer ziele verdoemt hebben. Teghen de eerste hebb’ ick t’anderen tijde dit uyt-gestort:

Eylaes! Fortuyn die altoos draeyt en glijt,
Een eer-begheerigh mensch gheen langhen tijd en lijt.
[p. 215]
Zy toont deur haeren val, als van de Lentsche bloemen,
Dat ’s weerelds batement niet is als wind te noemen;
En dat de mensch gewis wel on-geluckigh leeft,
Die uyt zijn land en stad te hoof zijn wooningh heeft.
Verr’ zy van my gestelt de gunst, en pomperye,
Die met een valsch blancket, met schijn, met guyterye
Bestrijckend’ ons uyt-strijckt: die onze ziel beraeght
Met pracht en nijdigheyd; met zorghen vijlt en knaeght.
Een mensch tot groote eer, en hooghe staet verheven,
Is als een reuzen-beeld, met spyen t’saem ghedreven,
Met bouten dicht beslaen, met naghels vast ghestelt,
Dat in zijn aen-gezicht van puere gramschap swelt.
Men schijnt Neptunus zelf, of Jupiter t’aen-schouwen:
Zijn trotsigh-hoogh geswel ’t gemeene volck doet grouwen:
Met goud en blauw azur, van buyten schoon verrijckt;
Maer als-men in het hol van ’t groote lichaem kijckt,
En ziet dat ’t plaester is, lijm, en ghekneden aerde,
’t Bedrogh wert dan bekent: en ’t groot beeld, kleyn van waerde,
En gheeft noch schrick, noch vrees, als aen een simpel zot,
Of die deur by-geloof zijn herssens heeft ghebot.
Maer die, met wijs verstand, die dinghen kan bemercken,
Die heffe-beckt, en lacht met zulcke leughen-wercken.
Een on-verstandigh mensch, als on-gezouten bry,
En weet gantsch niet met al wat van dit leven zy.
Het is een schaek-gespel, daer Koninghen en knechten,
Daer Koninghinnen zijn, daer Ruyters t’samen vechten.
Maer als zy van de dood dan een-mael zijn gheschaeckt,
Elck, zonder onderscheyd, stracks in de zack geraeckt.
Zoo werden in het graf gesteken, t’aller uyre,
Zoo Koninghen, als volck, deur wetten van Natuyre:
[p. 216]
Die moeder van ons al, van alle tochten naeckt,
Van ghene, noch van die, gheen keure gantsch en maeckt.
Waer deur zy ons bewijst, dat eer’ en groote staeten,
Als roock en ydelheyd, ons niet met al en baeten.
Oh, hoe zeer staet my aen Maronis zoet ghedicht!
Daer een goed, oude man, staet lustigh toe-gericht,
Met een houweel in d’hand, en slaet met armen-keeren
Zijn vet on-ledigh land, en gaet zijn hongher weeren,
Wanneer het vier-ghespan der zonnen gaet in ’t stal,
Niet met dier herbergh-wijn, of vleesch gekocht in d’hal;
Maer met zijn acker-vrucht, met queecksel van zijn handen,
Dat hem veel zoeter smaeckt, met hongherighe tanden,
Als al die groote kost, die d’Heeren wert bereyt,
Met statelick gesleyp, en al eerwaerdigheyd.
Die of zy voor haer zien veel hondert schotels woelen,
Noyt hebben lust of smaeck; want zy noyt hongher voelen.
Ick bidd’ u, welck van be’en ghy de gheluckighst acht,
Of Crassus rijf van gheld, en rijck van groote macht?
Die mits Pompeus was in grooter eer’ en waerden,
Ghingh voeren onbedacht de Parthiaensche swaerden;
Of wel dien ouden man, die zonder veel gewagh,
Zijn hof hadd’ tot zijn rijck, en Roomen noyt en zagh?
Zoo ons slechts waer bekent, zeght d’oudste der Poëten,
Hoe dienstigh voor ons zy de Maluw om te eten.
Gheluckigh zoude zijn de mensch in allen deel,
En d’helft, let wat hy zeght, zou meer zijn als ’t geheel.
Deur d’helft wert hier verstaen het leven van die menschen,
Die van haer werck ghevoet, naer anders niet en wenschen.
Wiens ziele frisch en fraey, woont in een gave borst:
En deur het heel, de weeld’ en wel-lust van een Vorst.
[p. 217]
Hoor wat ons Flaccus zinght: Natuer is licht te vreden,
Met weynigh verghenought, en onze swacke leden
En eyschen niet zeer veel; maer zijn deur ons verkort.
En, deur het heel, de helft van ons bedroghen wort.
Teghen de wel-lust des vleesches, en vuyl bejagh der on-kuyssche vrouwen, is dit van my vertaelt:
’t Is wel het grootste quaed, dat een mensch hebben magh,
Een vrouw ten dienst te staen, die met ons houd de lach.
Die on-verdraeghzaem werck ons schouderen doet smaecken,
Die ezels dienst ghebiet, ellend’, en wreede taecken:
Want zonder acht, als op haer eyghen zelf te slaen,
Zal zy wel dienst en liefd’, met trotsche moed, versmaen.
Als een galey-heer doet, die fier in zee en haven,
Heeft gantsch gheen mede-lyen, met zijn gevanghen slaven.
Men moet gheschencken doen van ketens en ghesteent,
Verkoopen erf en haef, dat naermaels wert beweent.
Men moet spel en musijck, men moet bancketten gheven,
Om voor dit vremd gedrocht behaeghelick te leven.
Men moet twist en krackeel, gevechten nemen aen,
En dickwils een met een, om lijf en ziele slaen.
Ghewis ’t zou beter zijn ’t Augeesche stal te zuyv’ren,
Als voor een snoode vrouw zoo dwaezelick te uyv’ren.
De zee is vreesselick, het vier veel schrick ons maeckt,
Zoo doet oock d’hemel oock, als hy deur donder kraeckt:
Maer noch ist al veel meer, een looze vrouw te vreezen,
Die ons tot aen ’t gebeent kan plucken ende teezen;
Die duyzend quaeden vint, daer in zy zelden mist,
Om dat zy is een vrouw, en dat zy is vol list.
Wie dat die God magh zijn van deze vrouwen-benden,
Hy heeft ons toe-ghebracht een zee van veel ellenden:
[p. 218]
Men hoord’ aen een autaer te doen zijn klaer vertoogh,
En kinders, met gheschenk, te koopen van om hoogh.
En niet zijns levens tijd met dat lief quaed te spillen,
Met vrouwen, zucht des mans, die niet als quaed ons willen.
Ellendigh is de man, die vol van vrouwen vier,
Zoo langh hy leeft, een slaef is van zoo fellen dier.

Hoe-wel deze laetste Veersen veel te ruym van de Fransche Poeet in-ghevoert werden: zoo en wil ick-ze hier niet verder getrocken hebben, als op dat Courtizaensch gheslacht, dat menigh mannen hoofd heeft doen treuren, en de zege-teeckenen van een schandelicke over-winninghe op-geheven heeft. Om dan gheen eere van eyghen vindinghe my toe te meten, noch verwijt van een losse penne op my te haelen; neem daer de eyghen woorden van beyde de ghedichten.

Las! la Fortune aux retours inconstans
Ne peut souffrir l’ambitieux long temps.
Monstrant par luy d’une cheute soudaine
Que c’est du vent, que la farce mondaine:
Et que l’homme est tresmal heureux, qui vit
En cour estrange, & ne meurt en son lit.
Loin de moy soit la faveur & la pompe,
Qui d’apparence, & de fard nous retrompe,
Qui nous relime, & nous ronge au dedans
D’orgueil, d’envie, & de soucis mordans.
L’homme qui monte aux honneurs inutilles,
Semble un colosse attaché de chevilles,
Ferré de gonds, de barres & de cloux:
Par le visage il s’enfle de courroux,
Representant Jupiter ou Neptune:
[p. 219]
Sa brave enflure, estonne la commune,
D’or enrichie, & d’azur par dehors:
Mais quand on void le dedans du grand corps
N’estre que plastre, & argile poitrie,
Alors chascan cognoit la mocquerie,
Et desormais le Colosse pipeur
Pour sa hauteur ne fait seulement peur
Qu’au simple sot, & non a l’homme sage
Qui hausse-beque, & mesprise l’ouvrage
En l’homme ignorant dont les jours sont si brefs,
Ne cognoist pas que c’est un jeu d’eschets,
Que nostre courte & miserable vie,
Et qu’ aussi tost qne [p. sic] la mort la ravie,
Dedans le sac on met tout a la fois
Roys, chevaliers, pyons, roynes, & roys.
Ainsi la terre en mesme sepulture
Met peuple & Roys par la loy de Nature,
Qui mere a tous sans nulle passion,
De l’uu [p. sic] des deux ne faict election:
Monstrant par la, que la gloire mondaine
Et la grandeur est une chose vaine.
Ah! que me plaist ce vers Virgiliam,
Où le vierllard pere Coryciam,
Avec sa marre en travaillant cultive,
A tour des bras sa terre non-oisive,
Et vers le soir, sans acheter si cher
Vin en taverne, ou chair chez le boucher,
Alloit chargeant sa table de viandes,
Qui luy sembloyent plus douces & friandes
Avec la faim, que celles des Seigneurs,
[p. 220]
Pleines de pompe, & de mets, & d’honneurs,
Qui desdaigneux, de cent viandes changent
Sans aucun goust, car sans faim ils les mangent.
Lequel des deux estoit le plus heureux?
Ou ce grand Crasse, en escus plantureux;
Qui pour n’avoir les honneurs de Pompee,
Alla sentir la Parthienne espee?
Ou ce vieillard, qui son champ cultivoit,
Et sans voir Rome en son jardin vivoit?
,,Si nous sçavions, ce disoit hesiode,
,,Combien nous sert la guimauve, & la mode
,,De l’accoustrer, heureux l’homme seroit,
,,Et la moitié le tout surpasseroit
Par la moitié il entendoit la vie,
Sans aucun fard des laboureurs suivie,
Qui vivent sains du labeur de leurs doits,
Et par le tout les delices des roys.
,,La nature est, ce dit le bon Horace
,,De peu contente, & nostre humaine race
,,Ne quiert beaucoup: mais nous la corrompons,
,,Et par le tout la moitié nous trompons.

Het ander ghedicht, raeckende de pijnelicke, en kostelicke vrouwe-zucht, rolt met deze woorden.

C’est bien le plus grand mal qu’un homme puisse avoir,
Que servir une femme accorte a decevoir,
D’enjoindre des travaux, qui sont insupportables
Des services cruels, des taches miserables:
Car sans avoir esgard à la simple amitié
De leurs pauvres servans, cruelles n’ont pitié,
[p. 221]
Non plus qu’un fier Corsaire, en arrogance braves,
N’a pitié des captifs à l’aviron esclaves.
Il faut vendre son bien, il faut faire presens
De chaines, de carquans, de diamans luysans:
Il faut donner la perle, & l’habit magnifique,
Il faut entretenir la table, & la musique,
Il faut prendre querelle, il faut les supporter.
Certes j’aimeray mieux dessus le dos porter
La hotte pour curer les estables d’Augee,
Que me voir serviteur d’une dame rusée.
,,La mer est bien a craindre, aussi est bien le feu,
,,Et le ciel, quand il est de tonnerres esmeu:
,,Mais trop plus est a craindre une femme clergesse,
,,Sçavante en l’art d’amour, quand elle est tromperesse:
,,Par mille inventions mille maux elle fait,
,,Et d’autant qu’elle est femme, & d’autant qu’elle sçait.
Quiconque fut le Dieu, qui la mit en lumiere,
Il fut premier autheur d’une grande misere.
Il falloit par presens consacrez aux autels
Acheter nos enfans des grands Dieux immortels,
Et non user sa vie avec ce mal aimable,
Les femmes, passion de l’homme miserable:
Miserable & chetif, d’autant qu’il est vassal,
Durant le temps, qu’il vit, d’un si fier animal.

[p. 122*]

EMBLEMATA. XXXI. Eer en staet de deughd verraet.

Veel zouden weerdigh zijn te heerschen, zoo sy waren
    Gebleven in de rust van een gemeene staet.
Men ziet de eer’ een zucht van grooter eere baren,
    Die altijds on-getemt, noch wet en heeft noch maet.
(5) De snee-bal die te voor zich liet heel licht’lick wringen,
    Gebuyghzaem ende kleyn, deur ’t rollen wert zeer groot:
Een staetjen doet den mensch tot hooger staeten dringen.
    Al etend’ komt de smaeck, al waer het zelfs maer brood.

[p. 223]

Wt-legginghe.

Indien een Luyte of ander spel-tuygh zoo ghestelt waere, dat alle de snaren van gelijcke dickte waeren, daer en zoude gheen dinck ter weereld zoo onbelompen en mis-luydigh zijn: daer, van de on-gelijckheyd ont-staet een zoo eenpaerighe en ghelijck-luydighe mis-luydigheyd, dat, deur een wonderbaerlicke zoet-schalligheyd, onze ziele beweeght, onze zinnen ghelijck betoovert, en wy geheelick, als buyten ons zelven, verruckt werden. Alzo magh men oock zegghen, dat indien de staet, en gelegentheyd van alle menschen gelijck waere; dat de eene niet hoogher, en de ander niet leegher; de eene niet grooter, en de ander niet minder en ware; daer en zoude niet zoo onbesuyst en on-geschickt gevonden werden, niet zoo twistigh en verschilligh, als die gelijckformige eenigheyd. De on-evenheyd van alle staeten der menschen, vereenight onze on-eenigheyd, en bind ons alzoo met een on-ghelijcken band te zamen, dat wy daer deur behouden werden, die anderszins deur even-ghelijckheyd zouden verloren gaen. Zoo alle de leden van het menschelicke lichaem het hoofd waeren, de mensche en zoude geen mensche zijn. Indien oock alle ambacht-lieden, winckeliers, handelaers, en watter meer voor volck is, Magistraten en Overheyden wilden wezen, zy zouden haestelick gheen van allen zijn.
Daer moet dan opperheyd en onderheyd; daer moeten overheyden en onderdaenen wezen. En hoe-wel de ghemeene ruste ten hooghsten daer aen gelegen is, datter een goede gehoorzaemheyd onder de gemeente gevonden werde; nochtans moet-men die vergheefs verhopen, daer geen wijze regierders, en voor-zichtighe bevel-hebbers zijn. Veel stercker zoude wezen een vaendel [p. 224] schapen, die een leeuw tot capiteyn hadden; als een leger van leeuwen, die een schaep tot een over-hoofd verkiezen zouden. Zoo veel isser aen gelegen, van wien, en van wat, elck dingh gheleyt wert.
Dit behoorde ons grootelicks tot een voor-vingher te dienen, om ons ghelijck tot den oorsprongh te wijzen, waer uyt wy de wateren leyden mochten, die onze steden en landen verheughen, en ons tot een heylzame verquickinghe verstrecken mochten. Hoor wat RONSARD op deze geleghentheyd schrijft, maer eerst met mijn woorden:

Jck liev’ een oprecht mensch,geen dienst-knecht van de zonden,
Die noch van hofsche list, noch gheld-lust is gheschonden:
Die d’eere liever heeft, als ’s Konincks wil; en stierf
Veel liever, als dat hy de wet en ’t recht bedierf.
Die als hy gaet op straet, t’huys laet een goet gheruchte;
En niet veel ghelds en goeds, daer kist en kass’ van zuchte;
Nochtans niet stuer en straf; maer die zich oock vermaeckt,
Wanneer zijn ampt zulcks laet, en zoo zijn ziel wat slaeckt.
Die niemand wijs en maeckt, tot zijner spot en schanden,
Dat Buffels-hoornen zijn witt’ Olyphantsche tanden.
De fabels hebben eer van Phaeton ghezeyt,
Dat als het gheck-hayr eerst zijn kinn’ hadd’ over-spreyt,
Dat hy met een jongh hert, dat schrick noch vrees wilt kennen,
Bestont, deur ’t blauw gewelf, zijns vaders koets te mennen:
Maer, deur het heet gestrael des zonnes helder licht,
Verloos hy sterckt’ en raed, verbijstert van ghezicht.
De toom viel uyt zijn hand, en hy viel oock met eenen,
Met armen uyt-gespreyt, met uyt-gestreckte beenen,
Met om-geworpen hayr; en vol van trots en moed,
Als in een vochtigh graf, viel in de Pauwsche vloed.
[p. 225]
Dit beurd’ oock Jcarus, en al die stoute wichten,
Die al te naer de zonn’ haer aen-zicht willen lichten.
Een yder, die in tijds zijn vlucht gheen maet en stelt,
Zijn wassche-vlerck valt af, en wert zoo neer-gevelt.
Veel beter dickwils is een middel-matigh leven,
En zonder pracht, en eer, en zonder nijd ghebleven:
Dan dat-men wilt ’t ghemeen in grootsheyd gaen voor-by,
En werden tot een lach en spot van alle zy’.
Ick hebb’ (als over-al een yder ziet gheschieden)
Sint weynigh tijds ghezien een groot ghetal van lieden,
Die zonder schaemt’ en hert, die zonder ziel en borst,
Naer alle staeten staen, met een dol-heeten dorst.
Ick hebb’ oock sint ghezien een yder met haer spotten,
En wijzen achter-aen, als naer ghekapte zotten.
Want al-hoe-wel de Gunst, dat ooghen-looze wijf,
Dat herssen-looze dier, wanschapen van bedrijf,
Haer in gheloof op-stack, en drongh tot hooghe staeten,
Nochtans en liet het volck, dat niet bedeckt kan laeten,
Met haeren heerschen draght, met pruydsche pracht gelaen,
Te schimpen, en daer op veel quacken uyt te slaen.
,,’T is vry een ander dingh te zijn, en willen schijnen:
,,Het zijn bestaet in daed; het schijnen moet verdwijnen,
,,Als een licht herssen-beeld: maer veel, in d’ydelheyd
,,Bederft d’in-beeldens kracht de waere vastigheyd.

Zoo klinckt de stemme van de Poeet:

Moy, j’ayme un homme droict, non serviteur du vice,
Qui presse sous les pieds la Court, & l’avarice:
Qui mieux voudroit mourir, que corrompre la loy:
Qui ayme plus l’honneur, qu’un mandement de roy.
[p. 226]
Qui laisse a sa maison la bonne renommee,
Et non pas la richesse en un coffre enfermee:
Au reste galland homme, & qui prend son plaisir,
Quand sa charge publique en donne le loisir,
Sans vouloir pour faveur aux autres faire croire,
Que la corne d’un buffle est une dent d’yvoire.
Les fables ont chanté, que jadis Phaeton
D’un petit poil folet se couvrant le menton,
Deceu d’un jeune coeur, qui toute chose espere,
Entreprit de guider le coche de son pere:
Mais esblouy des rais qui sourdent du soleil,
Veincu de trop de feu perdit force & conseil.
La bride luy coula de ses mains esperdues,
Il cheut à bras espars, à jambes estendues,
Acheveux renversez, & plein de trop d’orgueil,
Tomba dedans le Pò, son humide cercueil.
Autant en est d’Jcare, & de ceux dont l’audace
Trop pres du grand soleil ont eslevé leur face:
S’ils n’attrampent leur vol, tousiours mal a propos
Leur plumage ciré s’escoule de leur dos.
Bien meilleure est souvent le mediocre vie
Sans pompe, sans honneur, sans embusche d’envie,
Que de vouloir passer en grandeur le commun,
Pour se faire la fable, & le ris d’un chacun,
Et en pensant siller tous les Argus de France,
Eux-mesmes s’aveugler en propre ignorance.
I’ay veu depuis trente ans un nombre d’impudens,
Rappetasseur des loix, courtizans, & ardens,
Qui sans honte, sans coeur, sans ame, & sans poitrine,
Abboyent les honneurs a faire bonne mine.
[p. 227]
Je les ay veu depuis de leur maistre mocquez,
Et des peuples aux doigts notez, & remarquez.
Car bien que la faveur, qui n’a point de cervelle,
Les poussast en credit, le peuple qui ne celle
Jamais la veritè, [p. sic] siffloit de tous costez
Le port imperieux de leurs fronts et hontez.
,,C’est autre chose d’estre, & vouloir apparoistre.
,,L’estre gist en substance, apparoir ne peut estre
,,Qu’imagination: mais en la vanitè [p. sic]
,,Souvent l’imaginer corrompt la veritè [p. sic].

In somme, ’t is een zaecke van over-groot belangh, wel te vooren over-slaen, wie, en hoedanighe dat-men tot Over-heyden en Magistraten zal bestemmen. Want hoe-wel de ghewisse haer zelven hier ten hooghsten quijt, noch en zullen die hooghe staeten niet ont-moeten de deelen, die daer toe vereyscht werden. En hoe menighe isser, om tot ons voor-werp te kommen, die in haer eenzaemheyd, en byzondere staet ghelaeten zijnde, boven alle lof en eere ghestelt zijn; die tot hoogheyd op-ghevoert, daer zoo veraerden en verbastaerden, dat zy by God, en de menschen, on-lijdelick werden. Om de wonden van ons eyghen lichaem niet te tintelen; merck, wat TACITVS van GALBA ghetuyght: Dum vigebat aetas, militari laude apud Germanias floruit: proconsul Africam moderate: jam senior, citeriorem Hispaniam pari justitiâ continuit, maior privato visus, dum privatus fuit, & omnium consensu capax imperij, nisi imperasset. Dat is: Doen zijn ouderdom noch jeughdigh was, heeft hy by de Hoogh-duytschen in krijghsche lof ghebloeyt: heeft Afrijcken, als stad-houder, matighlick; nu ouder zijnde Spagnien met ghelijcke rechtvaerdigheyd gheregiert: grooter zijnde als een ghemeen man, doen hy noch een ghemeen man was, en naer eens yders [p. 228] oordeel, bequaem tot het rijcke, ten waere hy gheregiert hadde. ’T is alzoo: eeren bederven de Heeren. Staet-bedieninghen maecken staet-zuchtighe menschen. Het is veel moeyelicker het jeucksel, als de pijne te verdraghen: maer noch ist van een meerder kracht, zedighlick eeren en staet te bedienen, als gheduldelick verachtinghe te verdraghen. Want ghelijck de buyck deur te veel spijze beswaert wert, alzoo wert de menschelicke ziele deur eere op-gheswollen. ’T is even moeyelick, zeght BASILIVS, dat onze ghemoederen in-gehouden werden, dat zy door voor-spoed en eere niet verheven en werden, als dat zy door teghen-spoed, en verdruckinghe, niet neder gheworpen werden. Iae, het eerste is veel moeyelicker: als een ABDOLONIM, van ALEXANDER, Koninck van Tyrus ghemaeckt zijnde, wetentlick gheandwoort heeft. Deze ABDOLONIM, als CVRTIVS verhaelt, was een Land-man, zoberlick voorzien, en van kleyne middelkens; by den welcken HEPHESTION, ALEXANDERS vertrouwste vriend, t’anderen tijde, geherberght gheweest was, en by die gheleghentheyd, groote ghenuchte uyt zijn tsamen-sprake gheschept hadde, en zijn voor-zichtigheyd, en wonderlick beleyt, in het regieren van zijn huys-ghezin, en andere kleyne dinghen, die hem mochten aen-gaen, met verwonderinghe aen-ghezien hadde. ALEXANDER dan, naer dat hy Tyrus over-wonnen hadde, en onder-vraeght, wie dat hy best, in zijn af-wezen, tot de regieringhe laeten zoude, is deze goede Acker-man van HEPHESTION voor-gestelt, zeggende, dat hy niemand daer toe weerdiger en kende, als dezen zijnen weerd; die terstond van ALEXANDER ont-boden zijnde, is ten gevalle van zijn vriend, Koninck gemaeckt. Maer hy, deur zulck een schielicke en on-verwachte eere, ghelijck verdondert en verblixemt zijnde; nochtans met een ghelijck, en standvastigh gemoed, met een stemmigh en eerbaer gebaer, en met voorzichtige redenen, wijzelick bedanckt [p. 229] hebbende, heeft van zich groote verwonderinghe, by ALEXANDER ghelaeten. Daer naer, naer vele redenen, en weder-redenen, van ALEXANDER ghevraeght zijnde, hoe dat hy dus langhe ghebreck en armoede hadde konnen verdragen: Veel beter, zeyd’ hy, en met eenparigher ghemoed, als ick kan hopen, dat ick de voor-spoed, en over-vloed zal konnen verdraghen. ’t Was recht ghetroffen. Want de weereldsche eere, ghelijck een wel zeyde, is gelijck vette aerde, die gladder, en zorghelicker is, om te betreden, als de maghere en zandighe. Dewijle dan de eer-winckel met zulcke looze, en bedrieghelicke waeren gestoffeert is, zoo ist dan wel te verwonderen, dat die noch zoo heetelick en greetelick naer-gejaeght; dat die noch zoo diere geveylt en verkocht werden. ’t Is recht een wind-spijze, die onze herssens met heete en vuyle dampen benevelt; die ons de kinne naer den hemel op-heft, maer de ziele, ons beste deel, ter aerden neder-druckt. Daerom was het zeer wel ghezeght van PHILIPPVS de tweede, Koninck van Spagnien, dat weynighe maghen bequaem waeren, om groote Fortunen te verdouwen; en dat een quade spijze niet zoo licht verdorven en wiert, en in quaed voedsel gekeert, als de eere, met namen in een ziele zonder verdiensten. Dit is even het zelve, dat DION zeght: Corrumpuntur homines magnitudine honorum: nec cujuslibet est in rebus prolixis magnam fortunam concoquere. Die eens dit eer-verghift heeft in-ghenomen, zijn ziele vergroot, gelijck de Cocodril, tot dat zy van het lichaem af-gescheurt wert. Staet-zucht en heeft noch grond, noch ouver: ’t is het ydel, dat de gheleeerde [p. sic] Philosophen in de natuere niet en hebben konnen vinden: een vier, dat altijds grooter en grooter uyt-brand, naer de mate dat het voedsel krijgt. Daer in rechtvaerdighlick de meester betaelt wert. Want eer-gierigheyd is daer in alleenelick rechtvaerdigh, dat zy haer eygen straffe mede-brenght, en haer zelven op de pijn-banck leght. IXIONS [p. 230] rad is de beweginge van haer begeerten, die geduerigh van boven neder keeren en weder-keeren, en den geest geen ruste en gheven. Multi qui lumina intrarunt integris oculis, strabones facti sunt. Dit zeght VARRO: Vele zijn binnen den dorpel ghekomen met gezonde ooghen, die los en scheel geworden zijn. Van wat kan dit aerdigher gezeght werden, als van die hooghe eer-tempels, daer al de weereld zoo dick en zoo druck naer toe-dringht? Daerom was dit oock onder de grond-regels van PYTHAGORAS: ont-houd u van boonen. ’t Welcke te zegghen is (naer de uyt-legginghe van PLVTARCHVS, in zijn bouck, dat hy gheschreven heeft van de opvoedinghe der kinderen) en menght u niet met de regieringe van staet. Dewijle men eertijds, gelijck oock huyden-daeghs, de stemmen met boonen gaf, en alzoo de Magistraten verkozen wierden. Ont-houd dit, tot besluyt, die met die peste besmet zijt:

Die in de gunst zal staen van d’alder-trouwste deughd,
De voester onzer ziel, en al haer zoete vreughd,
Zal rijck van eere zijn. Wat wilt ghy eere noemen,
Dat flughs de morghen-lucht zal vellen en ont-bloemen?
Dat is ghewis gheweest, dat eeuwelicken blijft.
’t En was niet, dat het was, dat wegh-gaend’ niet beklijft.

[p. 231]

EMBLEMATA XXXII. Een hoeren schoot is duyvels boot.

Ziet aen dees jonghe lien: sy boerten, en sy spelen:
Geen kort-wijl of genucht en kan haer oyt vervelen.
Een lighter in de schoot, als een verwonnen knecht,
Die tot een doel zijn hand, voor yders handen leght.
Dit is Dalilas schoot, daer in veel menschen roncken:
Zy krijghen slagh op slagh, nochtans sy blijven droncken,
En sticken in haer vier; z’en kennen niet den man,
Die slaet, en lijf en ziel in d’helle werpen kan.

[p. 232]

Wt-legginghe.

Daer en is geen doodelicker peste den menschen, van de Natuere, gegeven, zeght CICERO, als de wel-lust des lichaems: als die gheen gedeelte van ons wegh en neemt, maer t’eenemael ons berooft van ziele en lichaem, van tijdelicke en eeuwige goederen. Rampzalige en helsche wellust! wiens stoffe swelgherye en gulzigheyd is; wiens vlamme is een on-reyn vloeysel: haer sprinckelen zijn on-tuchtighe redenen; haer roock, eerloosheyd; haer asschen, schandighe bevleckinghe; haer eynde, de helle, en eeuwighe verdoemenisse. De natuer-schrijvers, als PLINIVS, en andere, verhalen van een visch, genaemt Torpedo, dat hy een zeker vergift uyt-schiet, deur wiens kracht de leden der visschers, of die hem zoucken te vanghen, zoo vaddigh en verkleunt werden, dat zy haer niet roeren en konnen. Welck ons verthoont een levendigh beeld van het vuyl bejagh der wel-lusten: want zoo wie die op wilt volghen, en zijn schandelicke tochten daer in toe-geeft, hy wert met zulck een loome dofheyt en dommigheyd over-schoten, dat hy zich noch pooghen noch bewegen kan, om yet goeds te dencken, of uyt te voeren. D’exempelen van alle eeuwen gheven hier van zeer drouve bewijzen. Wat is gheworden van de wijsheyd, en andere wonder-gaven van SALOMON? zoo haest en heeft zijn herte niet gehevelt deur den zuer-deessem van on-reyne vrouw-lust, of hy en is daer deur zoo betoovert en vervoert geweest, dat hy God en zijn eyghen zelven gantsch vergetende, niet ghevreest en heeft zich zelven voor de Afgoden neder te werpen, de zelve tempelen teghen Gods tempel op te richten, ende offerhande en allerley Gods-dienst voor haer te doen. Beziet en verwondert u over dien stercken held SAMSON: die, met een ezels kaeck-been, [p. 233] duyzend neder-ghevelt hadde; die zulcke stercke zeelen, daer hy mede ghebonden was, als een draed-garen in stucken brack; die de stads-poorten, met haere stijlen, op zijn schouders schorten, en verdraghen konde; die wapen-loos on-stuymighe Leeuwen onder de knye gehouden, en vermeestert hadde; ziet eens, hoe verfoeyelick en ellendighlick hy van een vrouw-mensch verwonnen en ghevanghen is; hoe hy de Philistijnen over-ghegheven zijnde, als een slagh-beeste gheleyt en voort-ghedreven is. HERCVLES, die groote Monster-temmer is van dit monster zelfs ghetemt geweest en heeft zijn mannelicke knodse, en dat schrickelic leeuwen vel in een spin-rock en garen-winde verandert. LVCIVS VITELLIVS, dat kloeck en voor-zichtigh verstand, is door de liefde van een hoere zoo verdult en zinne-loos gheworden, dat hy haer speecksel met heunigh menghde, en daghelicks in ’t openbaer, zijn zenuwen, jae zijn kele daer mede streeck en zalfde. De Ram wert aen den taeyen hals ghebonden en wegh-gesleypt; zeyde DIOGENES ziende een, die maer zijn ooghen en sloegh, op een schoone stinck-vodde. Door zulcke kamer-verckens is SARDANAPALVS, die machtighe Koninck van Assyrien, zoo on-gantsch en ziel-gortigh gheworden, dat hy, zijn mannelicke kleederen van hem leggende, in een vrouwelick ghewaed, tusschen het spinne-wiel en de haspels, zijn leven deur-gebrocht heeft. ANTONIVS en CLEOPATRA zouden ons hier wel stoffe tot een heel bouck gheven. Maer om een langh verhael in korte woorden te trecken; ’t en is niet om zegghen, hoe beestigh en om-matelick die Roomsche Prince hem aen-ghestelt heeft, naer dat zijn herte van dat listigh wijf bezeten is gheworden. Zijn ziele, zeght PLVTARCHVS, stierf in hem, op dat zy in het lichaem van zijn vriendinne leven zoude. Hy beswijmde en smelte teenemael wegh van hert en van zinnen, zoo dat hy sedert niet uyt en voerde, dat de Romeynsche name weerdigh was.
[p. 234]
Carpit enim vires paulatim, uritque videndo
Femina, nec nemorum patitur meminisse, nec herbae.

Dat is:
Een vrouwe knaeght, en eet, allenghskens al uw krachten,
Zy brant als zy uw ziet, en steelt al uw ghedachten:
Uw breyn is zoo verstelt, en uw verstand verkrenckt,
Dat ghy op bergh, noch dal, noch veld, noch kruyd en denckt.

Hy hadde by-kans de helft van de heele Roomsche regieringe op zijn hals legghende: maer wiert van dat wijfsche jock zoo gheperst en neder-gehouden, dat hy noch ghezanten en konde hooren, noch vyands listen bespieden, noch zijn eyghen ghevaer bemercken, noch yets doen, dat tot behoudinghe van zijn zelf, of van het ghemeene besten verstrecken konde. Het welcke oock veel andere Koninghen en Keyseren, en met namen het meerendeel van de Constantinopolitaensche Keyseren over-kommen is. Zoo dat M. TVLLIVS zeer wel zeght, Dat de wel-lust den raed verhindert; de reden vyandigh is; dat zy de ooghen der ziele ghelijck verblint, en gheen ghemeynschap met de deughd en heeft. Jmpedit consilium voluptas, rationi inimica; ac mentis, ut ita dicam, perstringit oculos, nec habet ullum cum virtute commercium. De veranderinghen van menschen in steenen ende beesten, welcke MEDVSA door haer schoonheyd maeckte, en wilde anders niet beteeckenen, dan alleen dat die on-ghematighde vrouw-dulle menschen zulcks werden. Derhalven ANTISTHENES, hoorende yemand de wel-lust prijzende, vermaende en badt hem, dat hy dat by den vyand doen zoude, om dat zy te swacker en te verwinnelicker werden zouden. XERXES heefr [p. sic] dit oock wel bevestight: want naer dat hy de Babyloniers weder in zijn geweld ghebrocht hadde; en heeft hy, tot straffe van haere weder-span[p. 235]nighe af-valligheyd, niet anders haer op-gheleyt, dan dat zy de wapenen, en alle krijghsche oeffeninghen af-legghende, tot spelen, bancketteren, en allerley wel-lusten haer zelven zouden over-geven: op dat zy van natuere vry-eyghene, slaven der on-ghebondenheyd, en on-nut tot alle mannelicke daden werden zouden.
Een yeghelick zy dan vermaent, naer de lesse des Apostels, zijn vat in heyligheyd te bezitten, zonder welcke niemant God zien en zal. Want niemant en kan een lid Christi, en te zamen eens hoeren lid zijn. En zoodanigh is hy die een hoere aen-hanght, als werdende een lichaem met haer. Schouwet hoererye, zeght de zelve Meester; alle zonde, die de mensche doet, is buyten den lichame: maer die hoererye bedrijft, die zondight in zijn eygen lichaem. Die zijn zelven niet ont-houden kan, dat hy trouwe. Dat is het rechte koel-vat van de on-matighe hitte des vleeschs: buyten het welcke niemant zijn brant lesschen en magh. Gheen wenschelicker houwelick als een eerbaer ziele met een eerbaer lichaem. Dat is ghelijck de Perlemoer-schelpe, die in de zee levende, gheen druppels water en ontfanght, als die van den hemel kommen. Alzoo en kan gheen eerbaer ziele eenighe ghenuchte des vleeschs in zich laeten, als die van het houwelick, dat van den hemel gheschickt is. Maer het gaeter anders toe.

Als een henghst, die glad en vet,
Op zijn zelven niet en let;
Niet en let op staeck, of boom,
Noch op Ruyter, noch op toom,
Al op dat zijn heete lust
Mocht, door ’t springen, zijn geblust:
Zoo loopt onze domme jeughd,
Naer des lichaems vuyle vreughd,
Naer die vuyle verckens-jacht,
Zoo by daghe, zoo by nacht,
Zonder dat zy op haer eer,
Noch op wijze ouders leer,
Zonder dat zy op haer goed,
Op haer maghen, op haer bloed,
Op haer lichaem, op de staet
Van haer zielen, op den draed,
[p. 236]
Die ons in dat hoogh ghebouw
Van den hemel leyden zou;
Zonder dat zy op de wacht
Van de Duyvel nemen acht.

De voorneemste baet-middel, om zich te wachten, of te ontdoen van deze koortsighe wel-lusten, is, naer het ghebed en godzalighe betrachtinghen, de gheleghentheyd van plaetsen en persoonen te schouwen. Want het is een quaed, dat lichter kan ghemijdt, als ghenezen werden. De menschelicke lichamen slachten de glazen, die niet te zamen en konnen gedraghen werden, malcanderen raeckende, zonder groot perijckel van gebroken te werden: off wel de vruchten, die hoe-wel geheel en jeughdigh zijnde, lichtelick blutssen en buyck-zieck werden, als zy op den anderen gepackt ligghen. Het water zelfs, hoe versch het zelve in een vat gedaen wert, zoo daer maer een lauwe hand in-ghesteken wert, het verliest terstond zijn kiltige frisheyd. De heylige Paulus zeght bondigh in korte woorden: Hoerery en zy zelfs onder u niet ghenaemt. De byekens en willen alleenelick de doode krenghen niet aen-raecken, maer vlieden ten uyttersten alle soorte van stanck en quaden reuck. BASILIVS, sprekende van zijn eyghen zelven, zeyde op een zekere gheleghentheyd: Ick en weet niet, wat het is van de vrouwen, als die gheen vrouwe oyt bekent hebbe, nochtans en ben ick gheen maeghd. Hy hadde hem veel-licht in eenigh ghezelschap vergrepen, of eenighe heymelicke zonden begaen, met genegentheyd, of metter daed, daer over de godzalighe Koninck uyt-roept: Vergheef my de zonden mijner jeughd. Quade redenen bederven oock de eerbaerheyd en goede zeden: een geweldighe blaesbalck van de verdorvenheyd onzer eeuwe; en die oock ten uyttersten dienen gevloden, of ghestraft te werden. En laet gheen wrotte redenen uyt uwen monde gaen, zeght de heylighe Apostel, maer ist dat dat daer eenige goede reden is, tot noodzaeckelicke stichtinge, [p. 237] op dat zy aenghenaem zy te hooren. Maer wie en weet niet van de ydele woorden, en stinckende redenen, die over al uyt-gespoghen werden? redenen, die dorre en drooge zijn van alle deughdzaemheyd, en op-gheswollen van vuyle etter der vleeschelicke uit-worpselen. Dat de natuere (immers naer den val) en de eerlicke ghewoonte, van onze ooghen verbannen heeft, wert over-al met een vuyl pinceel van schandelicke woorden af-ghemaelt.

Niet en isser, als ick acht,
Dat het menschelick gheslacht,
Van een edel ziel ghestuert,
Naerder met een beest ghebuert,
Als de houwelicksche daed,
Daer een mensche van ont-staet.
Even-wel (zoo leght ons eeuw
Op haer laetste snick en geeuw)
Roemt zich over-al de mensch,
Die maer dreck en is en pens,
Of hy niet alleen de va’er,
Maer sijns kinders schepper waer.
Isser yemant (zoo als God
Aen een yder schickt zijn lot)
Die dan zonder kinders leeft,
En on-vruchtbaer’ lend’nen heeft;
Of misschien, naer ’s moeders beeld,
Niet dan meyskens heeft gheteelt,
’T is een schrick van al de praet,
Die hier op dan omme-gaet.

Maer ’t is maer te veel ghekladt van die vuyle mis-bruycken. Een reden zy voor allen:

Die on-eerlick is van wercken,
En daer by oock vuyl van praet;
Wert, zoo ghy op ’t eynd’ wilt mercken,
Eeuwelick van God versmaet.

[p. 238]

EMBLEMATA XXXIII. Gheen meerder vlecken, als Iffrouw-ghecken.

Dees rijt den oever langhst; hy meent, hy ziet het spoken:
De eenzaemheyd hem schrickt; zijn herssens wonder koken.
Hy loop’, hy gae, of stae, hy treck’, of loss’ den toom,
Het zelf wert hem vertoont, ter zijden, in een doom.
Zoo werden af-gebeelt ons dwaze jonghe-mannen,
Die naer haer liefs bedrijf, haer lijf en ziel-schaer bannen:
Wat dat sy prijst of laeckt, wat dat sy doet of laet,
Het zelf, als in een glas, in haer gebeeldet staet.

[p. 239]

Wt-legghinghe.

Eer wy naer de weer-klanck luysteren, laet ons eerst zien, waer dit gheluyd van daen komt. De zien-konste leert ons, dat de stralen eenes yders lichaems, niet alleenelick van de spieghels, maer oock van het water, dicke lucht, en grove dampen, weder-gheslaghen werden. Hierom gheschiet het veel-tijds, dat des midder-nachts, de lucht dan duyster, en ghelijck te zamen ghestolt zijnde, onze ghedaenten, deur een spieghelachtigh in-drucksel, zomtijds ghezien werden; voornemelick zoo het ghezicht verstompt, of veroudert is. Daerom oock de oude luyden, die van weghen haer swaere jaeren, het gezichte benevelt hebben, ghemeenelick deze waen-spoken ont-moeten: oock de drup-ooghen, of die uyt eenighe groote ont-steltenisse, verkrenckt zijn in haer ghezichte, zullen zomtijds, niet zonder groote eyselickheyd, en verbaestheyd, de zelve zien; daer zy evenwel niet anders als voor haer eyghen gedaente verschrickt zijn. Derhalven ORESTES, deur waecken, vreeze, droefheyd, en benautheyd des ghemoeds, uyt-gemerghelt, en by-naer ont-daen zijnde, om dat hy zijn moordersche handen aen zijn eyghen moeder gheleyt hadde, en daerom met groote schrick en sidderinghe uyt-roepende:

O moeder! laet niet meer dees felheyd u behaghen,
Om zulck een slangh-gedrocht, vol schricks op my te jaghen.
Zie, zie, ô schrickigh dingh! waer, waer ist dat ick blijf?
Ah, ah! zy loopen toe, en willen my te lijf.

Wert, met deze andwoorde, van ELECTRA, tegen-gheroepen:

Rust, rust, ellendigh mensch; wilt uyt uw bedd’ niet vlien.
Houd op, gh’en ziet het niet, dat ghy daer meent te zien.

[p. 240]
Hoe-wel zulcke schrickselen den menschen die van een quade ghewisse ghepijnight werden, niet zonder Goddelick bestier en werden in-geworpen, nochtans gelievet de Heere menigh-mael, daer hy alles zonder middelen kan uyt-rechten, deze natuerlicke middelen daer toe te ghebruycken. ’t Is vertellens weerdigh, dat van eenen VITELLO, een treffelick wis-konstenaer, verhaelt, en hier vooren van ons af-gebeelt is. Deze uyt-muytende man hadde een zeker vriend, en med-ghenoot van zijn studien, die hem zelven, by nachte en by dage, deur over-groote neerstigheyd verkerckerende, daer deur een zeer weeck en lekende ghezichte ghekreghen hadde. Waer op hy, by nachte, ergens moetende verreyzen, heeft zijnen wegh, langst den oever van een riviere, gemaect, daer dan ghemeenelick de lucht heel wolckigh en nevelachtigh bevonden wert; alwaer hy eenen anderen Ruyter nevens hem ghezien heeft, alles puntelick naer-doende, dat van deze man, naer ghelegentheyt, voor-ghedaen wiert. Door dit schrick-teecken verbaest, en van benautheyd by-kans versmacht zijnde, doen hy eyndelick by Vitello weder-gekeert was, en zijn ghevaer, met groote verwonderinghe, aen hem geopent hadde, heeft hy leeren verstaen, dat hy zijn eyghen zelven tot schrick gheweest was, en niet anders als zijn eyghen beeld, in een dicke en dauwighe lucht ghezien hadde.
Alle ghelijckenissen hincken: en geen en gaeter met vier voeten, gelijck-men zeght. Het heeft ons hier goed gedocht, de on-gherijmde manieren der ghener deur te haelen, die haer met de namen van Courtizanen laeten doopen: diens opperste wetenschap hier in gheleghen is, dat zy behendelick haer zelven weten te vormen, naer den leest daer de Ioffrouwen op schoeyen: die niet en doen, immers met blijckende kennisse, als dat gereghelt is naer den aerd, en gheneghentheyd van die gene, die zy zoecken te [p. 241] behaghen. En ghelijck vele gheeuwen, om dat zy een ander zien gheeuwen; ofte, om vryer te spreken, ghelijck de honden tot pissen gheneghen werden, wanneer zy maer al snuffelende; een pis-reuck ghewaer werden; alzoo werden deze slavighe na-volghers met een heete lust ghedreven, om alles, en niet anders, met lof en naer-daed op te volghen, dat haer ander-zy eerst goed ghevonden heeft.

Wat dat de Joffrouw denckt, of zeght,
Wat dat sy prijst, of weder-leght,
De Ionghmans, zonder veel te touven,
Die dan misschien ontrent haer staen,
Die steken daer den zeghel aen;
En willen noyt haer hert bedrouven.

Zoo Iffrouw heel is, en goed-rond,
Niet wel besne’en van tongh of mond,
Zoo grof, dat sy het kan bevroeden:
’T is maer een heuscheyd, ’t is een pand
Van gheen ghemaeckt, maer vry verstand:
Van ander heeft-men quaed vermoeden.

Zoo haer vrouw Venus heeft ont-zeght
Haer gaven, daer sy mede vecht,
En onze herten kan verwinnen;
Mijn Joffrouw wert daer med’ ghepaeyt,
Dat zy te beter is verfraeyt
Met een schoon ziel, en klaere zinnen.

Of is zy dan zoo gantsch verblent,
Dat zy haer zelven niet en kent,
En meent noch wel heel schoon te wezen;
[p. 242]
De Ionghmans, draeyend’ als een top,
Die steken haer den aers-douck op:
Want onze popp’ wilt zijn gheprezen.

Al wat ontrent, of in haer is,
Neem, wat het sy, het is ghewis
Een zaeck’, een schat van d’ander weereld:
’T heeft al zijn luyster, en zijn thoon,
’T is even eerlick, even schoon,
’T is al ghelijck, of ’t waer bepeerelt.

Zy is de maete, zy ist spel,
Het gae dan qualick, ofte wel,
Waer naer dat al de vryers springhen:
Zy is de sleutel en Be-mol,
En toont zy ut, re, mi, fa, sol,
De Ionghmans stracks daer naer gaen zinghen.

Heeft zy behaghen in ’t ghetoy,
En ziet zy altijds naer het moy,
Wat wilt-men douckxkens daer aen binden;
Een kraem van narrigh poppe-goed,
Van ’t hayr des hoofds tot aen de voet,
Zult ghy aen onze Ionghmans vinden.

Daer wert voor haer gantsch niet versmoort,
Als ’t maer ons Jffrouw gheerne hoort,
Wat dat het oock dan mochte wezen;
Der Ionghmans tonghen zijn gheruckt,
Al naer dat Iffrouws oore juckt;
Want ’t moet dan al zijn uyt-ghelesen.

[p. 243]

Maer hoe! het waere zonder end,
En uw oor al te veel gheschent,
Zoo ick het hier al wou vertellen.
O wel gheluckigh! zijt ghy vry
Van deze Joffrouw-slaverny,
En deze zotte narre-bellen.

Wel te rechte zegt de Fransche NAZO, volgens zijn eygen ondervindinge:

L’amour n’est rien, qu’ardente phrenesie,
Qui de fumee emplit la fantaisie,
D’erreur, de vent, & d’un songe importun.
Car le songer & l’amour ce n’est qu’un.

Dat zoude luyden in onze taele:

De liefd’ is anders niet, als heete razernye,
Die met een zot bedrijf, met een versuft ghebaer,
Met roock, met wind, en droom vervult ons fantazie.
Want droomen, en de liefd’ en zijn maer een te gaer.

En noch en konnen alle deze aperyen niet ghelden, om tot zijn voor-nemen te gheraecken, zoo zy niet met kroon-zap wel dick over-goten zijn. Speelt de zot; ont-steeckt de toortse aen uw zoet Mary-beeld; doet alles om haer te behaghen, zoo veel ghy kont; jae dat meer is, rekent uw af-komste van uw zesthiende groot-vader; toont al de bevalligheyd des weerelds; hebt de wel-ghebouwste herssenen; de aerdighste tonghe, die oyt in yemands mond hingh; noch en zal ’t gheen slagh gheven, om bresse te maecken, zoo ghy met gheen goude koghels en kont schieten. Hier tegen vloeckt de zelve Zangh-meester:
[p. 244]

Celuy, qui n’ayme est malheureux,
Et malheureux est l’amoureux:
Mais la misere la plus grande,
C’est quant l’amant apres avoir
Fidelement faict son devoir,
Ne reçoit le bien, qu’il demande.

La race en amours ne sert rien,
Ne beauté, grace, ne maintien:
Sans honneur la Muse gist morte.
Les amoureuses du jourd’huy,
En se vendant, ayment celuy,
Qui le plus d’argent leur apporte.

Puisse mourir meschantement,
Qui l’or trouva premierement;
Par luy le frere n’est pas frere,
Par luy le pere n’est pas seur,
Par luy la soeur n’est pas la soeur,
Et la mere n’est pas la mere.

Par luy la guerre, & le discord,
...................................
Par luy viennent mille tristesses.
Et qui pis est, nous reçevons
La mort par luy, nous qui vivons,
Amoureux d’avares maistresses.

De Neer-landers moeten hier mede te vrede zijn:

Die mint, die is vol on-geluck,
Die niet en mint, is oock vol druck,
Maer noch is ’t meeste quaed van allen,
Dat als de minnaer heeft gedaen
Wat trouw en plicht heeft konnen raen,
Dan niet en krijgt zijn wel-gevallen.

’t Geslacht’ in liefde niet en baet,
Noch heusheyd, schoonheyd, noch gelaet,
En zonder eer de Musen zingen:
De liefkens zijn van zulck een geest,
Zy venten zich, en lieven meest
Die haer het meeste geld toe-bringen.

Hy moet verkeerdelick vergaen,
Die eerst het goud bracht op de baen,
Hier door de broeder is geen broeder,
De vader heeft oock niet gewis,
De zuster oock gheen zuster is,
Hier door de moeder is geen moeder.

Hier door de oorlogh eerst ont-stont,
Hier door de twee-dracht wiert ghebrouwen.
Hier door de droefheyd wiert ghegront.
En ’t quaedst van al comt hier noch by,
Hier door, die leven, sterven wy,
Versnot op zulcke vrecke vrouwen.

[p. 245]

EMBLEMATA XXXIV. De wijsheyd woont in ’t drooghe.

De helden in de most, verzopen in de glazen
Van Bacchi moedigh nat, dus in het duyster razen,
Ont-menscht en heel verbeest: want zelfs haer monds gheluyd
Een huyligh hond-gebas, of kat-gemeeuw beduyt.
De kop staet haer in ’t brand, de steenen moeten ’t gelden,
En geven oock haer vier, tot vreughd van deze helden.
Maer is dat niet een schrick, dat die zich hier mis-gaen,
Die korts met Godes sweerd ons steenigh herte slaen?

[p. 246]

Wt-legghinghe.

Het is een groote ghenade des hemels, dat wy in een land gestelt zijn, daer niet alleenelick de Gods-dienst zuyverlick gehand-haeft wert, de wetten bloeyen en jeughdigh zijn, de staet-orden heylighlick behouden en ghevestight, en in ’t korte, wel gheboden en wel gehoorzaemt wert; maer daer oock de middelen gheschaft, de wegh ghebaent wert, zonder welcke die dinghen niet staen, en dien-volghens wy oock niet staende en konnen blijven. Hier toe zijn de leeghe en hooghe scholen niet de geringhste middelen, en gelijck Daedalische snoeren, om ons in deze dolingen en verwerringhen daer toe aen te leyden. Want deze zijn gelijck de vruchtbaere queeckeryen, daer de jeughdighe plantsoenen aen-gepoot en gevoestert werden, tot aen-plantinghe en vermeerderinghe van staeten en kercken: of, zoo ghy liever wilt, als vette int-plaetsen, daer de rauwigheyd onzer zielen gekandelaert en gesnoeyt wert, om die edele greffien in te laeten, wiens vruchten wy onzegeheele behoudenisse schuldigh blijven. Maer het is zoo veel verwonderinghe, als beklaginghe weerdigh, datter zoo groote menighte gevonden wert, die alles anders doen, als daerom zy in zulcke heylighe plaetsen gezonden werden; zommighe door ghebreck van goed beleyd, en verkeerde eyghen-zinnigheyd; andere door gheslaghen dertelheyd, en op-ghenomen boosheyd, daer in zy haer zelven stortelick henen werpen. Want men vint-er die te vrough haer hand de placke des meesters ont-trocken hebbende, en zich daer ghelijck in een ander weerelt gestelt vindende, haer on-rijpen voort-gangh noch stael, noch zaete geven en konnen: die ghelijck zonder compas, en twee-back gescheept zijnde, beter op haer voorighe reede laghen, als geduyrigh, met zoo veel tegen-strijdige [p. 247] buyen der on-zekerheyd, ghedreven te werden. Hier door komt het, dat de zommighe in een wan-lustighe ledigheyd vervallen; andere het eerste land, dat zy zien, aen-grijpende, daer in vergrijzen en smachten, zonder oyt preuve gegeven te hebben van haer verkeerde neerstigheyd, als tot haer schande en merckelicke on-eere. Zommige zijnder, niet van de quaedste slagh, die ter eerster plaetsen, door een eer-zuchtighe weet-lust vervoert zijnde, allerley boucken verslinden, zonder die te knauwen, en, volghens de natuere der koude magen, die meer smaecks en begeerte hebben, dan zy verteeren konnen, maecken een wrotten huts-pot van vele rouwigheyd, zonder eenigh voedsel. Deze zijn, die van allerley kruyd, busselkens; van allerley bloemen, kranssen maecken: en als ghy-ze wel zult ont-leden, ghy zult bevinden, dat zy niet anders en zijn als die veur-schorten van die klad-schilders, welcke men ziet by gevalle besmet met allerley verwen. Deze werden noch van haer onnoozelheyd beschermt, en over haer on-voorzichtigheyd ghestraft. Maer hoe kan de aerde die snoode lasten draghen, die in plaetse dat zy allenghskens met het heylzaem nat van alle wetenschap, zedigheyd, en wijsheyd zouden besprenght werden, haer zelven hoofdelincks storten in allerley on-gebonden wel-lusten, die Bacchus en Venus te zamen brenghen: die nochtans, in haer oordeel, van te fijne bloeme zijn, als dat zy zouden, onder het gruys van het gepeupel, willen ghemenght, of ghetelt werden: die met haer zielen plat ter aerden, jae in de helle kruypende, nochtans in haer ghezelschap onnoozele menschen niet lijden en konnen, die zy platters noemen. On-getemde dulligheyd, die de kruyden van Anticyra niet weynigh van doene en heeft!

Die van zich weeren wilt het on-ghewijde volck,
Dat zich in d’asch vergaept, of in ’t beeld van een wolck,
[p. 248]
Dat niet bequaem en is, als om met vlijt te tellen
De uyren van den dagh, dat als het swijn gaet hellen,
Met hoofd en gheest ter aerd; die moet dan koud, dan heet,
Ghespeent van Bacchus nat, van Venus lust ont-kleed,
Verbleecken in ’t papier, en met ghesloten zinnen,
Zijn naghels slijten af, zijn vingheren verdinnen,
Deur ’t wenden van de blaen, en spoeden even ras,
Tot dat hy t’eynde zy, daer noyt gheen eynd’ en was.
Dan moet het Roomsche heyr rontom zijn ooren sweven,
Dan moet het Grieksche volck ontrent zijn zijde leven;
En wilt hy noch veel meer, dan moet hy, zonder rust,
Ver-reyzen, daer hy zit, naer onze Joodsche kust,
Niet om daer vast te staen, en slipkens uyt te zoucken,
Of, met een straf ghelaet, te muffen in de boucken,
Ver-eten van de mot; en als hy yet ont-moet,
Als hy meynt, niet ghemeyn, of uyt zijn herssens broet,
Te roepen, met ghebaer, triomph’! ick hebt ghevonden,
Die knoop is eerst door my, en door mijn kunst ont-bonden:
Neen, dat en ist niet, vriend; laet vry en on-belaen,
Uw wijngh-brauw vallen neer, het moeter anders gaen.
De letters en haer konst en werden niet verheven,
En werden niet gheleert, om dat zy ons yet gheven,
Wt kracht van haer natuyr; maer dat zy als een schrijn,
Of schat-kist van verstand, en alle wijsheyd zijn.
Wat kan daer meer by ons med’-lijdens waerdigh wezen,
Als dat een grijze kop ghezien wert noch te lezen
In eenigh letter-bouck? dat hy het spreken leert,
Wanneer zijn spraeck-getuygh van jaren is verteert?
De letters zijn de schel’, de schael’, de korst’, de sluymen,
Daer in pit, keest en mergh, jeughd, kerne, graen en kruymen,
[p. 249]
En al wat God oyt gaf van smaeck en vriend’lickheyd,
Als een on-schatbaer pand zeer keurlick is gheleyt.
Dat hart, dat uytterlick, moet van ons zijn ghebroken;
Dat zacht, dat innerlick moet van ons zijn ont-loken,
Met daghsch’ en nachtsche vlijt; most en gebrande wijn
Moet van ons min verdaen, als roet en oly zijn.
’t En baet niet, lieve man, ’t en zal u niet verkloucken,
Dat ghy zjt deur en deur voo-zien [p. sic] met schoone boucken,
Die uyt de Druckery van Aldus of Plantijn,
Of Robbert Stephanus ghekommen mochten zijn .
’T is zieckte, gantsch ghelijck der zotten van de bloemen,
Der ghener die bestaen op zulck een grond te roemen.
Hy ist die vol van hôp’, en nutte vruchten leeft,
Die niet zijn kass’, maer hoofd vol schone boucken heeft.

Deze bouck-zieckte placht zeer ghemeyn en besmettelick te wezen: elck een ghingh swangher van deze zotheyd: het scheen dat hier door berghen baren zouden, daer nauwelickx een belacchelick muysken voor den dagh ghekommen is. Zulcke menschen werden zoetelick van AVSONIO belacchen in zijn puntdichten. Dit zijn zijn woorden:

Emptis quod libris tibi bibliotheca referta est,
Doctum & Grammaticum te Philomuse putas.
Hoc genere & chordas & plectra & barbita conde:
Hoc die mercator, cras citharoedus eris.

Laet ons de Duytschen niet benijden: want ’t is voor haer dat wy schrijven. Dit is de meeninghe:

Om dat uw kas is vol van op-ghekochte boucken,
Ghy meynt, vriend, dat ghy zijt noyt geen geleerder man.
[p. 250]
Zoo meught ghy allezins veel snare-tuygh gaen zoucken:
Ghy zult nu koop-man zijn, die merghen spelen kan.
Maer wy danssen uyt den rey, en gheven de penne al te veel loops. Ons ghemerck slaet voor-nemelick op die ghene, die op deze letter-marct ghezonden werden, om alle deughd en wetenschappen te koopen, om haer eyghen ziele te ver-rijcken, en haer vader-land en even-naesten daer mede behulpigh te zijn: die in teghen-deel haer ghegheven talent niet alleen en begraven, op dat het zonder winste zy, maer het zelve quistelick en schadelick misbruycken tot schendinghe van haer eyghen lijf en ziele, en quetzinghe van haer mede-menschen, daer zy onder woonen. Hoe vele zijnder, die het bind-stuck en de ken-penningh van Minerva ontfanghen hebben, en die nochtans den Arend en de baniere van Venus en Bacchus naer-volghen? die als duystere licht-vlieders, den dagh en niet ghebruycken, als voor een toe-val, en by-hanghsel van den nacht: die onder ons verkeeren, maer leven naer de zonne van de teghen-voeters; diens morghen-stond beghint, als ons de voor-nacht tot ruste noodet. Dan ist, dat die ellendighe duysterlinghen, met op-zet, en nuchtere raed, (zoo eenighe nuchterheyd in zulcke menschen, jae on-vernuftighe dieren, ghevonden wert) naer de drinck-huyzen henen schoyen: de herberghen maecken zy haer leer-plaetze en academie: en daer zy nauwelicks eens des maends de lesse hooren, en zullen zy hier qualick een reyze verzuymen. Niemand en trecke dit aen, als die zich besmet vint. Daer beghint dan die wijn-strijd aen te gaen: de stuyf-reghen verandert allenghskens in stort-vlaghen; de roomers, in Herculis kroezen: tot dat deze luyden zoo over-goten nat zijn, dat de enghte van haer groote balghen de vochtigheyd niet meer vatten en kan. Een groot gheluck, zoo dan de vos zijn vel behouden magh. Maer ghemeenelick duert dit spel, tot dat [p. 251] de maghe, te veel gheverght en gheterght zijnde, haer banden beghint te lossen, en weder te gheven, dat zy, haers on-dancks, en boven haer vatzaemheyd, te veel ont-fanghen hadde. De hersens dan in de zode zijnde, werpen haer schuym en vuyligheyd uyt, tot last van der aerden, en lasteringhe van den hemel. De beenen, haer ghebruyck ont-zegghende, werden even dan gedwonghen, haer meester op straete te draghen, is het niet recht-gaens, het magh al kruyssende en draeyende, al vallende en op-staende wezen. ’T is een brouck-vuller, die dan zijn schee niet en derft ydelen: is het schroef-sweerd niet aen de zijde, het mes is by de hand, om vier te gheven: en als dit noch al ont-brack, de nacht-stilte wert met een ysselick ghemeeuw ghebroken; de Duyvel wert ghespeelt, daer hy ontrent is, jae van de Duyvel zelve, dewijl hy oock in haer is. Het waere zonder eynde in ’t breede, en in ’t kleyne uyt te meten de schendighe stucken, die hier door ghepleeght en in ’t werck ghestelt werden; die ick alleenelick de Goddelicke wrake bevolen laete.
Maer ick en onthoude my niet van zommighe burzelinghen en houd-scholieren, die van haer Maecenates en voester-heeren, met groote kost en zorghe ter studie gehouden werden, op dat de kercken steeds mochten verzien werden met bequame en Godvruchtighe leeraeren, dat die even de roer-vincken van zulcke schroevery en straet-schendinghe bevonden werden. De on-goddelickheyd van de zommighe, die belijdenisse van de rechten doen, heeft oorzaeck tot dit spreeck-woord ghegheven, Iuristen Quae’ Christenen; maer zeker zulcker leven in-ghezien zijnde, wat on-recht zoud’ hy hebben, die zegghen zoude, Houd-studenten, quade teer-renten? Ick weet, datter oock vele ghevonden werden, die de Godvruchtigheyd met haers moeders zogh in-ghetrocken hebbende, en daer in zorghvuldelick op-ghevoedet zijnde, tot [p. 252] voor-beelden van stichtinghe, en levendighe bestraffinghen van zulcke en dier-ghelijcke feylen, verstrecken moghen; (en wee ons, zoo ons de hemel zulcke lichten ont-zeyde!) maer dit is oock middagh-klaer, dat, ghelijckerwijs eertijds gheen offerhande zonder zout en placht te gheschieden, weynigh van die duyvelsche nacht-missen plachten gehoort te werden, daer niet eenighe van die ghewijde Priesters by en waeren. Wat schrickelicker gestelte van menschen kan-der ghevonden werden, als die ghene, die daghelicks in de letteren der godvruchtigheyd ghestijlt en ghevormt werden, evenwel de kracht en de gedaente thoonen van den arts-vyand van Godes in-stellinghen! En drinckt u niet droncken in wijn, daer in overdaet is, maer wert vol des gheestes, zeght de gheest des Heeren. Maer deze vol van most, en stercken dranck, en werden niet alleenelick niet vol des gheestes, maer over-vullen haer met den duyvel, en alle on-reyne begheerlickheden. Bequame woon-steden van die swarte gheest: die ghelijck hy zich behaeght ontrent de graven en vuyle stinck-plaetsen te ont-houden, oock deze on-reyne zielen in-neemt, en met volle macht bezit. Want deze zijn, daer van onze Meester zeyde, Laet de dooden hare dooden begraven. Horum licet in limine ipso nomen marmori in scribas: mortem suam antecesserunt.

Die in de sonde dood, versmacht daer henen ligghen,
Begraven voor haer dood: die als on-reyne bigghen,
In slijck, in dreck, in stanck, van wijn belast en krom,
In wel-lusts vuyl morrasch zich wenden om end’ om.
Diens ziel in ’t natte woont, jae die een ziele derven,
Maer die, in plaets van dien, een ziltigh lichaem erven,
Altijds met drooghe zucht, en heete korts belaen,
Tot dat zy, t’eynde loops, in vuyle lust vergaen.

[p. 253]
Maer dit is de eerste oorspronck, daer alle tranen uyt-rijzen: dat daer weynigh keure ghemaeckt wert, wat verstanden en natueren daer toe op-getrocken werden. Alle dinghen en passen allen niet. De zadel en sluyt niet wel op den osse; en den hengst en voeght de ploeght niet. Hier van zijn onder ons zoo veel ghetoomde ganzen, en gezadelde enden, die anders niet uyt en krijten, als dat zy in de Predicatien van BVLLINGERVS, of dier-gelijcke Ezels-brugghen ghevonden hebben: diens maghen zoo weeck en verkout zijn, dat zy niet verdouwen en konnen, als dat hun te vooren gekauwt en bereyt is. En noch zijn dezulcke verdraghelick, als zy maer de onwetenheyd met het ware kleed der godvruchtigheyd bedecken: maer die in de hooghe scholen zoo wagheloos en uyt-spoorigh henen loopen, dat zy de vastigheyd van haer ziele ont-schroeven, en alle haere krachten verwringhen, en evenwel om dat haere nood zulcks vereyscht, of dier-ghelijcke redenen, op de kerck-stoelen ghepalmt, en gedronghen werden, hoe konnen die de voor-waerden vol-doen, die de Heere, deur zijn Apostel, af-eyscht? Doch zulcke feylen konnen nuttelick gemijdet werden, zoo de prove-zucht uyt-gherouyt, ende een naerstighe uyt-lezinge in ’t werck ghestelt werde, van zoodanighe slagh van jonge luyden, diens zielen aen-vanghelick gedoopt en gheverwet zijn met de kennisse Gods, en verghezelschapt met een boetvaerdigh en stichtigh leven. Het welcke zoo voor-valligh en noodigh is om te doen, als de vruchten groot en on-waerdeerlick zijn.

[p. 154*]

EMBLEMATA XXXV. Haest u langhsaem.

T’ is recht een touwter-touw, dien ghy hier zijt gezeten,
Nu leegh en dweegh van hert, dan weder hoogh vermeten:
    Nu willend’, dan weer niet; nu achter, dan van voor;
    Nu hoeftigh van een toom; dan weder van een spoor.
Als ghyz’ hier, vryer, steect, ghy ziet-ze van u vliegen,
En dringhtz’ oock niet te veel, sy zoud u hoop’ bedriegen.
    Uw woorden niet te zout, met konst en maet bekleet:
    En mint ghy, min wat koel, of immers niet te heet.

[p. 255]

Wt-legginghe.

DAer en gaet niet zekerder, als de on-zekerheyd van alle weereldsche dinghen. De zonne, die ghister scheen, schijnt oock wel heden, maer op een ander plaetse, op een ander tijd, met een ander kracht, en met andere werkinghen. Dit gheschiet zoo in den hemel, maer noch menich-mael veranderlicker hier op aerden; en dat alder-meest onder de menschen, of menschelicke zaecken.

        Een’ en de zelve uyr’ zal ander winden gheven:
        En tusschen lipp’ en kroes komt oorzaeck van te beven,
            Daer reden was van vreughd. dit is Naturaas wet,
            Dat niet op dezen bal, als wanckel is ghezet.

    De mensche is een rietigh, on-staltigh gheboorte, die waerlicker schijnt wegh-gheworpen, als gheboren te zijn; een speelsel van windrighe vlaghen, die hem geduerigh dat op, dat neder werpen; en dit ooghen-blick, daer hy nu misschien is, is even het beghin, van flughs daer aen op een ander te wezen. Elders magh veranderlickheyd voor een tijd herberghen; maer hier woont zy voor al haer leven. Zoo en verschoone ick dan niet de ghebaerde aen-zichten, hoe-wel ick eyghent-lick, in dit Zinne-beeld, van het swacker gheslachte spreke. Een ander uyre zal hun mantel ontvouwen; deze neemt, van haer zelven, verlof, om de heuyken te ont-ployen, en zoo een monsterken te gheven, dat het niet al uyt-lacchelick en is, wat hier over van de jongh-mans gezeght en geklaeght, en menigh-mael, tot haer beyder onghemack, beklaeght wert.

        Zoo ziet men dat het geen’ gedoopt wiert als een boerte,
        Verandert in beklagh, en innerlick beroerte.
[p. 256]
Een dingh dat ernstigh is, daer op dient wel ghepast;
Want houdet als ghy wilt, het eynde draeght de last.

Hier wert dan het Ioffer-volck op een touwter ghezet, die over en weer, hoogh en leegh gedreven zijnde, den wanckelighen aerd verbeeld, in ’t ghemeen van het menschelicke, maer hier byzonderlick, van het vrouwelick gemoed. Ick en wil evenwel niet alle maeghden water doen draghen over de zelve brugh-stock. ’t Is zeker, datter vele zijn, die een statighe, en gestadige zedigheyd met een groot verstand ghetrouwt hebben, daer aen zelfs de mannen veel schuldigh zouden blijven. Maer hier werden alleen de zommighe scherp-zoetelick deur-gehaelt, tot meerder lof en verheffinghe der ghener, die de herssens van quick-zilver ghezuyvert, en de ziele van alle lichtveerdighe in-drucksels gereynight hebben.
Hoe menighe werden-der ghevonden, die in haer ghedachten verydelt zijnde, het achter-hoofd op den rugghe legghende, en de kinne naer den hemel stekende, gelijck vergrampt zijn, dat zy met haer voeten de aerde moeten raecken, daer zy veel liever in de lucht zouden trippelen. En weet ghy op wat steunsel? Deze ziet haer zelven aen in groote glimp van zijde, en verwondert het geschetter van goud en ghesteenten, daer mede haer dertel lichaem behanghen is. Hoor IWENALEM spreken:

Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,
Cum virides gemmas collo circumdedit, & cùm
Auribus extensis magnos promisit elenchos.
Jntolerabilius nihil est, quàm femina dives.

Dit is voor de Ioffrouwen geschreven, zy moeten ’t oock verstaen.

Een vrouw, wanneer zy is behanghen met een keten
Van kostelick ghesteent, en bagghen aen het lijf,
[p. 257]
Die laet zich alles toe, wilt van gheen schande weten.
Gheen moeyelicker dingh, als is een kost’lick wijf.

Is dat niet belacchelick, en een verfoeyende verwonderinghe weerdigh, dat een mensche, andersins het grootste, ende het edelste van de weereld, ghelijck zich rouwende over zich zelven, zijn luyster en hooveerdye van het gewas, en uyt-stroopsel der beesten gaet ont-leenen, en by de leven-looze, of on-redelicke schepsels gaet zoecken, waer mede hy zijn even-naesten wil uyt-trotsen? Even dit zelve volck, die in zulck een toysel, zoo moedelick de pauw spelen, en niet als met dwersche ooghen dan aen en zien, zullen, t’anderen tijde, zoo leeghelick haer zelven wegh-werpen, dat zy zelfs gheringhe dienst-boden, op haer hoofd zouden laeten legghen, dat-men des morghens in der kinderen luyren vint.
Een andere, ziende haer vader een man van state, en in groote dinghen gebruyckt te wezen, zet haer zelven op den touwter der vermetenheyd, en tracht met haer voeten te stooten, dat zy met al haer hoofd en herssens, niet bereycken en kan: daer zy andersins, binnens huys, ick en weet wat beuzelingen handelt, en zulcke nietighe dinghen aen-stelt, die zy zelfs noodigh acht, met een deure bedeckt te werden. Maer die hier van wilde een register maecken, zoude veel eer de druppelen van den herfst, of de blaren van den zomer ghetelt hebben, als hy hier zoude t’eynde gheraecken.
Het eyghenlickste wit van ons voor-ghestelde Zinne-beeld, ziet voor-nemelick daer op, dat een Iongh-man moet groote voor-zichtigheyd ghebruycken, op den wegh, die ons tot het perck leydet, daer twee niet en konnen, als door haer uytterste eynde, ghescheyden werden. OVIDIVS, die groote meester der [p. 258] vryagien, heeft verscheyden leer-regelen voor-gestelt, waer door die bane gheluckelick mochte berennet werden, hoe-wel daer vele buyten het ghemerck der eerbaerheyd loopen: nochtans en weet ick niet, of dit onder zijn lessen begrepen staet:

On-gheruste vryers bend,
Die haest kommen wilt ten end,
Van het slavigh vrouw-bejagh,
Daerom dat ghy, nacht en dagh,
Loopet, zonder wet of maet,
Zonder voort-gangh, zonder baet;
Zie, dat ghy u niet te veel,
Vol van lieffelick ghequeel,
Buyten plaets, en buyten tijd,
In der liefden kout verblijd’.
Toon wel uwe hertens-tocht,
Zegh oock, dat ghy zijt ghebrocht,
In de zoete slaverny
Van uw vrysters heerschappy:
Maer wanneer zy is benout,
Door uw al te noeste kout,
Door het dringhen van uw praet,
Zie, dat ghy de reste laet,
Tot een beter huer of stond,
Dat dees spijs’ haer beter mond’.

De hofsche staet-bedelaers, en diens ambacht bestaet in ’t beloopen van eens anders, of haer eyghen ellende, stellen een groot belangh, in het onder-scheyden der tijden en stonden, hoe-wel oock met een teghen-strijdigh onder-scheyd. De zommighe ont-ziende de nuchtere korzelheyd van de groote Meesters, die dickwils maer de nacht-ruste ghegroet en hebben, of met een ledighe maghe, en nette herssens, alle dinghen hoogher en dieper in-zien, oordeelen de naer-middaghsche hueren voor de zachtste en bequaemste, om der Heeren gunste, tot haer voor-deel, te trecken: andere, ghelijck op vaster aerde tredende, prijzen daer toe den morghen-stond, wanneer haer ooren noch niet gheslaghen en zijn, met het on-rustigh ghebuys, en ghedruys van het weerelds ghewoel, en der dinghen, die haer ampt, zonder te zegghen, haer huys-gezin, aen-gaen. Immers, daer is groote keure, wat voor tij[p. 259]den daer toe ghebruyckt werden.
Even dit zelve moet oock waer-ghenomen werden, zoud ghy bequamelick het hof maecken, en den ougst verwachten van het zaed, dat ghy, in de Lente van uwe jaren, zoo zorghvuldelick zaeyt, en dickwils quistelick in de wind werpt. Iffrouws huerkens luysteren zoo nauw, als even van de alder-grootste Meesters. Dat zy, op een ander tijd, met een bittere snauw zoude bejeghenen, zal zy nu misschien, met een zoet ghelach, ont-haelen. Zoo veel andere zonnen, zoo veel andere humeuren. Daer zy ghisteren moeste toe-ghedrongen werden, zal zy heden, maer met te grooten tocht, naer-loopen. Maer wat is oock dit voor wonders.

Magnam rem puta, unum hominem agere.

Verstaet het:

’T is vry een groote zaeck, en niet ghemeyn by velen,
Jae niemand, wie het zy, den zelven mensch te spelen.

Hoe-wel deze Goddelicke deughd den wijzen wert toe-gheschreven. Praeter sapientem, nemo unum agit: multiformes sumus illorum more, qui fluminibus innatant, non erunt, sed feruntur. Ick moet mijn in-vallen plaetse gheven, en dit oock, al zingende, vertaelen.

Gheen mensch is oyt de zelf, in dit on-rustigh leven,
Neem uyt, die met de deughd der wijsheyd is getrouwt.
Veel-vuldigh zijn wy al, als door een stroom ghedreven,
W’en gaen niet, maer wy zijn gevoert, en voort gestouwt.

Wat willen wy ons dan zoo hardelick in-spannen, teghen de wanckelbare teerigheyd van zoo noodigh geslachte. Ick en weet gheen feylen, die wy met haer niet ghemeen en hebben, is het niet in groote, ’t is in ghelijcke hoedanigheyd: maer wel vele zijn[p. 260]der, die ons eyghen, en meerder berispinghen onder-hevigh zijn. Wie heefter onder ons, de balance van onze herssens zoo gepast en ghe-event, dat het tonghsken altoos binnen ’t huysken staet.
Wy slachten oock de kinders; wy vlieden van het ghene ons meest over-dronghen wert, al is het ons nuttigh, jae som-tijds oock noodigh bevonden.

’T gae met ons oock even zoo
Wat wy tot ons voor-deel bringen,
Dat wy hebben ’t zelve noo’,
Dat ons yemand wilt aen-dringen.

[p. 161] [p. sic; moet zijn 261]

EMBLEMATA XXXVI. U zelven hoort, gheen ander woord.

Maer Iffrouw, ziet ghy niet de reden van u winnen?
’t Is zeker tot u spot, dat ghy niet kont verzinnen,
Dat al wat dees verliest, met een benaut ghelaet,
Tot u vermaeck geschiet, met voor-bedachten raed.
Dan wilt ghy even-wel uyt dit gespel wat leeren,
Tot bet’ringh van uw ziel? wilt uyt uw boezem weeren
De slim’ laet-dunckentheyd, die veel van u verleyt,
En doet als vast om-vaen, al wat u wert gezeyt.

[p. geen?]
Het gaet zoo gemeynelick toe: zoo wanneer de jonghe luyden, die de Natuere tot onderlinge vermaeckinghe en vol-maeckinghe, in de weereld gheplant heeft, by den anderen kommen, datter dan eenighe speeltjens of kort-wijlen verzint werden, waer deur men den tijd met de schouders mocht stooten, en de uyren (maer beter ons zelven) bedrieghen mochten. Het Kaerd-spil en is hier onder niet het on-ghemeenste, waer van dat zommighe Godsgheleerde mannen, oock in onze tijden, in ’t breede gheschreven hebben; wiens ghevoelen, buyten deze plaetse, en van een ander penne is, te over-weghen, tot aen-neminghe of verwerpinghe. Dit hebb’ ick gheleert, naer de leeghe jaeren, die my over het hoofd gherolt zijn, datter niet ter weereld in onze zinnen vallen kan, daer in een op-merckende ziele gheen stoffe van leeringhe of onder-wijzinghe scheppen en kan. In dit spel, ghelijck in alle andere jonghelicke vonden, is te bemercken, hoe dat het jonghe goedjen, wanneer het van des moeders zijde ghespeent, nu eerst zijn aen-ghezicht beghint te verstercken, om ghebaerde kinnen aen te zien, zich laet vleyen en uyt-strijcken, door een kinderlicke vermetenheyd, die in haeren boezem ghevoedt wert.
Siet my dit Zinne-beeld aen. Ghy ziet daer een jonghelinck zitten, gantsch, ghelijck het schijnt, bekommert en versuft, door het verloop van zijn spel, daer hy noch mouwe, noch lap en weet aen te zetten. De beeste is in ’t garen: ’t is al verbrot, deur het kloeck teghen-beleyd van deze blijde maeghd, die haer zelven streelt, en ghelijck-men zeght, den aers-douck op-steeckt, om dat zy meynt haer koecke zoo wel gebotert te hebben, dat den jongh-man niet veel en kan over-schieten. Maer ’t zijn koecken van des [p. 263] jongh-mans deegh. Zy veeght haer zekven de neuze, maer ’t is met een neus-doeck, die deze hovelingh genaeyt heeft. Zy meynt te winnen deur haer eyghen kloeckheyd: maer ’t is des jongh-mans ghemaeckte swackheyd. Zoo wert zy gekittelt aen de zijden, daer de teerste aderkens van haer zoetste gevoel spelen.
Maer eer ick meer zegghe, zonder verlof, ick zie een groote bende, die my te lijve willen, en verwijten my deze verwijtinghe, of, ghelijck zy ’t duyden willen, dit spottelick belach. Maer, hola, blijft wat stille, en hoor mijn verdedinghe, al-eer het vonnisse gestreken werde. Ick spreke, ghelijck ick te vooren ghezeght hebbe, van dat jonghe volck, die ghelijck de mossels on-zeker zijn, of zy oock moeten onder de vis ghetelt werden: die nauwelicks uyt haer kindsheyd getreden zijnde, de wille-kom van de eerste jaren des bescheyds geven, om alzoo in de rolle van de houwbaere geschreven te werden: die noch den handel van dat jonghelick bedrijf niet gepleeght en hebben; en noch niet gheleert en zijn, wat saucen daer toe ghemaeckt, wat spijzen daer op gedischt werden. Anders, naer dat ick late, en zelden onder die kudde ghekommen hebbe, moet ick ruymelick bekennen, vele onder die bejegent te hebben, die aen ons geslachte niet schuldigh, maer veel ten achter zijn. Neem dit tot een gods-penninck:

Och hoe menigh ydel bouck,
Laeckt de feylen van den douck!
Och hoe veel on-nutte blaen
Hebben ’t op de vrouw ghelaen!
Die nonchtans aen ziel, of lijf,
Noch in eenigh hand-bedrijf,
Noch in herssens, noch in zin,
Niet en mincken erghens in,
Daer in dat wy in het minst
Zouden hebben recht van winst.
Maer zoo ’s weerelds orden liet,
Als zy wel het zelve vliet,
Dat het kloecke vrouwe-volck
Mochte zijn der mannen tolck,
En beschrijven en verslaen
Wat van ons al wert gedaen,
[p. 264]
En dat noch met reden-schijn,
’t Zou met recht te duchten zijn,
Dat ons pracchen en ghepof
Maer zou wezen wind en stof.

Even-wel en moet haer swackheyd niet ghevleyt, of gheviert werden, gelijck het ghemeenelick geschiet, wanneer de jonghmans die eere en het geluck hebben (dat zijn de kunst-woorden) om haer ghezelschap te genieten. Hier door wert het deegh gehevelt en gezuer-deesemt: het herte rijst op in alle waen en hooge vermetelheyd. Haer kleyne deughdekens, werden tot hooge berghen verheven, en haer feylen bedeckt of verschoont. Is Ioffrouw met een bruyn vel over-trocken, daer werden duyzend spreeck-woorden verzint, om deze verwe prijzelick te maecken. Bruyne verwe is de liefste. Fille brunette est de nature gaye & nette. Bruynigheyd en is geen smet, want die die heeft is gaeuw en net. Daer werden meer witte eyer-schalen als bruyne peper wegh-geworpen. Bleeck-vijste maeghden my noyt en behaeghden. Is zy oock merckelick leelick, en daer geen zalve van schoone woorden aen te strijcken is; daer wert oock al raed toe ghevonden. Beauté & folie vont souvent en compagnie. Schoonigheyd en zotternye zijn altoos in compagnie. Belle femme, mauvaise teste. Schoon van leden, leelick van zeden. Schoone vrouwen zijn quaed om houwen. Schoone vrouwen doen menigh man rouwen. Zoeckt ghy deughd en eerbaerheyd, zoo wacht u voor de schoonigheyd. Hier op kan te passe kommen, dat my t’anderen tijde ont-vallen is:

Niemand zy hier in ghestoort,
Zelden zal-men zien accoord,
Zelden is de eer en schaemt,
Met het zoete schoon verzaemt.
Zoo misschien (als ick wel ghiss’)
Erghens een te vinden is,
Die noch jonck en on-gehouwt,
Beyde die heeft t’saem ghetrouwt,
’t Is een alzoo zeldzaem dinck
In dees ronde weerelds rinck,
Als een ey is van een haen,
Of wel als een swarte swaen.
[p. 265]
’t Shijnt [p. sic], gelijc des schoonheyts beeld
Veel-sins van de teerheyd deelt,
Dat de ziel oock, slap en teer,
Niet en biedet eenigh weer.
Of wel dat zy als een doel,
Van zoo menigh hitsigh boel,
Stadigh schoot op schote krijght,
Tot zy eynd’lick neder-zijght.

Dat in ’t voor-by-gaen: om geen beuzelinghen te verliezen. Zoo nu misschien deze Iffrouw van lenghde zoo mis-deelt is, dat haer kinne komt te passen op de hooghte van ander lieden heupen; hier heeft het vleyende vernuft oock in voor-zien. En petites boistes met on les bons onguens. In de kleynste dooskens leght-men de kostelickste zalven. En petite teste gist grand sens. In kleyne hoofden steeckt veel wijsheyds. Kleyn van lichaem, groot van couragie.

Zy draeght, in deze kleyne borst,
Het herte van een groote vorst.

Alzoo wert de luys in de pels ghezet: het loopende peerd de spore gegheven. Vele beklaghen haer van de trotsheyd en overmoed, die in dat gheslachte ghevonden wert: maer zy zijn ’t die den haeck ghemaeckt hebben, daer zy haer kleederen aen scheuren. En ondertusschen werden die teere ghemoederen bedorven, al-eer zy eenighe vastigheyd hebben. Zy werden Goddinnen genaemt, uyt vleeschelicke afgoderye; maer dit kan hier by-gevought werden, dat zy met de Goden dezer aerden dit gemeen hebben, dat zy door pluym-strijckers en vlaey-backers bedorven werden. De kinderen der Koninghen, zeght CARNEADES, en konnen niet ter deghe leeren, als te peerde rijden. Deze moedighe beesten en passen niet meer op een goude-laecken kleed, als op een leren brouck: beyde moeten gelijckelick in ’t zand, zoo zy niet op haer hoede en zijn. Alzoo en konnen de jonghe Ioffrouwen niet beter leeren (maer zegh vry erger) als die leege en schadelicke vley-konst, de rechte leer-meester van hoogh-moed en op-geblazene vermetelheyd.
[p. 266]
Hier van moet ick wat tot waerschouwinghe en verbeteringe zegghen. En ter eerster in-gangh, komt my die groote zede-meester te vooren, die met deze woorden de zorgelickheyd van deze koortse te kennen geeft: Ut in corporibus morbus segnitie & lassitudine praesentitur: sic infirmus animus, priusquam opprimatur, praesumptione quatitur. Dat is: Ghelijckerwijs in de lichaemen, deur lafheyd en loomigheyd, de zieckte van te vooren gevoelt wert; zoo wert een swack ghemoed, eer het onder-druckt wert, deur vermetelheyd gheschut en gewagghelt. Waer deze helsche beeste haer zelven in-gedronghen heeft, wert alle het zaed der deughd verslonden, en de ziele van alle over-blijfsel des goeds berooft. DEMOCRATES nu heel oud en en kort-ae’migh geworden zijnde, klom zeer blazende en hijghende op het kasteel van Athenen: het welcke van yemand gemerckt zijnde, zeyde, dat hy even-eens dede, als die van Athenen plachten te doen, te weten, groote dinghen te blazen, en weynigh te deughen. Een aerdighe beschrijvinghe van een opgheblazen ghemoed, het welcke ydel van alle waere deughden, nochtans met groot geruchte snorckt en blaft, als of het veel wonders, en groote dinghen waere. De blaes-balcken van de longer, met wrotte zucht op-ghespannen zijnde, en konnen gheen heylzaeme koelte aen het herte gheven. En wanneer oock een ziele met deze zieckte door-droncken, haer goddelicke beweginghen van nederigheyd beghint te missen, de Celle-broers van de helle moghen haer wel gereedt maecken, om deze wan-schapen ziele wegh te voeren, ter plaetse daer haeren vader woont. Dit zy voor de stoock-vieren en brand-stichters van zulck een feyle:

Jonghe jeughd, en on-verwelckt,
Die de Ioffers ooren melckt,
Die haer strijcket, die haer streelt,
Of zy waeren gheen gedeelt
Van de woonders dezer aerd,
Maer veel hooger dingen waerd.
[p. 267]
Die uw daeden toe-bereyt
Met bedrogh en listigheyd,
Die uw woorden koockt en zoet,
Als een kock zijn spijze doet;
Zegh my, eer ghy van my wijckt,
Weet ghy, wien ghy wel gelijckt?
Weet ghy (neen ghy, als ick giss’)
Wat uw konst en ambacht is?
Hoeren bootst ghy konst’lick naer,
Met u gantsch vermomt gebaer,
Die van haer gemaeckte schijn
Heel en al vervremdet zijn.
Maer noch komt hy naerder by,
Die u stellet in de ry
Van die met den swarten raed
Van den duyvel omme-gaet.
Die verderven graen en vlas,
Zaet en allerley ghewas,
Allerhande vrucht en stof,
Door het spreken van haer lof.
Alzoo dood een vleyder oock,
Deur den nevel en den roock,
Deur een bitter-zoet verhael
Van een lof met leughen-tael.

p. 268]

EMBLEMATA XXXVII. Vrienden en Neven zijn best bedreven.

Wat zucht, wat nijd, wat strijd, wat vremd’ en vuyle stucken,
Wat mangelingh, wat koop, wat list, wat helsche tucken!
Daer botheyd, en gebreck van wijsheyd, en verstand,
Daer kindsheyd, ezels aerd, alleen heeft d’over-hand.
Daer deughd, bequaemheyd, gheest, geleertheyd, goede zeden
Wert t’eene-mael verzuymt, en mette voet getreden.
Zoo steelt dees lompe boom, onaerdigh, zonder vrucht,
Dit zoet, en e’el gewas, den hemel, zon, en lucht.

[p. 269]

Wt-legginghe.

Hoe-wel wy den hemel veel schuldigh zijn, dat onze staet ghezuyvert is van vele feylen, die in andere regieringhen noch groen, en in haer volle kracht zijn; nochtans en konnen wy ons niet beroemen, dat alle plaetsen ende leden daer van zoo gaef en ghezont zijn, dat het schadelicke ambacht van kuypen daer niet somtijds ghepleeght en wert. Doch het heeft zoo toe-ghegaen van alle tijden; hoe-wel in d’eene plaetse meer, in d’ander min. Niemand en dencke dat hem een witte kraye, of blauwen hond ont-moet is, die te zijnen aen-ziene reden heeft, om daer over te klaghen; zegh veel liever te bedancken. De mensche vau [p. sic] in-borst, en aen-gheboren aerd, tot grootsheyd en hoogheyd ghedreven zijnde, ghelijck hy een vermomde koppelaer is van zijn eyghen zelven, zoo zoeckt hy oock die ghene op te voeden tot het tsop der eeren, met wien hy door bloed of maegh-schap gehecht, en alzoo ten deele eens geworden is. Dat en moet oock gheen zeldzaem geluyd in onze ooren maecken. Niemand van ons zoo vroom, niemand zoo nauw luysterende naer de gewisse, die zich zelven niet en zoude veroorloven, zijn naer-bestaende, als het verschil niet groot en is, voor andere te stellen, en zijn gunste en stemme voor haer te doen ghelden. Maer gheluckigh is het land, en dry-dubbel gheluckigh, daer de Godvruchtigheyd de eerste zijde vult, en die meest in bedenckinghe vallen, die een reuck van een ghewissigh leven van haer gheven. God is alleen een herten-kenner.
Ons voor-nemen en is niet (dat verbiede de hemel) dat wy ons vaderlandsche asschen zouden bepissen (ghelijck de Latijnen bykans in haere taele spreken) of een mist-korf op ons hoofd te [p. 270] zetten, om daer van bedrupt te werden, en een vuyle stanck te maecken. Dit zy een ghemeene wet:

Al is uw vader-land niet vry van alle vlecken,
En dat het hier, of daer wat springhet uyt de band;
’T en staet een kind niet toe, zijns vaders schaemt’ t’ont-decken,
Veel minder noch het quaed van zijn gheboortigh land.

De Fransche NASO is even-wel misschien te ont-schuldighen, die tot verberinghe, en niet tot verwijt, de on-ghezondheyd, en on-ghezouten handel van zijn vader-land, op het groote weerelds tooneel, te voor-schijn brenght. Dit zijn zijn woorden:

.....He! qui faict que la France
Charge souvent d’honneurs son asnesse Ignorance,
Si ce n’est une envie? envie, qui ne veut
Souffrir une vertu, qui trop plus qu’elle peut,
Se perdant pour la perdre?

Dit zeght de Poeet:

Ah, schadelick verdriet! waer van komt ons dit quaed,
Dat Vranckrijck, deur den band, haer ezelinne laet,
Jck meen’ d’Onwetenheyd, met eeren, en met staeten,
Als deur een bleecke nijd? nijd, die niet toe kan laeten
Een deughd, die meer als zy in haeren boezem draeght;
Maer liever zich verderft, als zy maer deughd en plaeght.

En verstaet hier niet, deur d’Onwetenheyd, alle menschen, die niet met ydele tijtelen van gheleertheyd ghelaeden gaen; maer die van natuerlick vernuft, godvruchtigheyd en burgherlicke wetenschap, ont-bloot zijnde, gheen ander kennisse van haer en geven, als dat zy Heeren ghenaemt werden. Want hoe vele zijnder over-al, en by namen in onze regieringhe, die zonder wetenschap [p. 271] van Latijnsche letteren, Doctoren en Licentiaeten verre achter rugghe laeten; en daer van de ghemeene staet meer nuttigheyd treckt, als van die Meesters by dozijnen, die haer kamers vol boucken ghevult, maer het hoofd vol ledigheyd en ydelheyd hebben.

Gheen on-lijdelicker volck,
Als die met een dicke wolck
Van goed-dunckens leugen-beeld,
Hert en ooghen heeft bescheelt.
Die alleen op ’t parckement,
Dat ons Vranckrijck licht’lic zent,
Om ghelelijt kroone-goud,
Al zijn eer en wijsheyd bouwt.
Oh! hoe menigh arme quant,
Draeght de ringhen aen de hand,
Teeckens van een meesterschap,
Die een veel-kouleurigh kap,
Of een smeerigh ambachts-mouw
Veel-licht beter passen zou!
Die, met meulen-stof bemeelt,
Even-wel den Al-weet speelt,
En met meesterlick besluyt,
Zedigh’ herten lachet uyt:
Jae wiens leegh-ghezoolde schoen
Hy niet waerd is uyt te doen.

Maer dit is te beklaghen, datter, in eenighe land-streken, menschen ghevonden werden, dien de gheleertheyd verdacht, en de gheleerde veracht zijn: die gheen ander reden en zouden weten te gheven, waerom zy deze den rugge keeren, en gene de borst en armen openen, als om dat zy (st!) dat ick niet zegghen en durf.

Die niet en zien, wat God, ghewisse, keuren, wetten,
Noch wat de dienst van ’t land byzonderlick vereest;
Maer tot een wit, en maet, zich aen haer zelven zetten,
En pooghen, dat het al magh schoeyen op haer leest.

Maer on-gheluckigh zijn oock die staet-zuchtighe zotten, die niet anders en droomen, noch en verzinnen, dan hoe zy best tot die glanssige slavernye geraecken zullen: die het grootste gheluck achten, te derven het geluck van een zoet, on-onderworpen leven.

[p. 272]
Celuy n’est pas heureux, qu’on monstre par la rüe,
Que le peuple cognoist, que le peuple salüe;
Mais heureux est celuy, que la gloire n’espoint,
Qui ne cognoist personne, & qu’on ne cognoist point.

Dat zoude in Neerlands luyden:

Gheluckigh is hy niet, die langhst de straet ghewezen,
Van yder is bekent, van elck een wert ghegroet;
Maer die, wiens hert en gheest deur eer niet is gherezen,
Die stil, en on-bekent, zijn eyghen dinghen doet.

Want voorwaer die zijn voet eens ghestelt heeft op de trap van eere en staet, die magh de gherustigheyd wel den zack gheven: zoo-men anders die ghelooven magh, die de ervarentheyd tot bewijs voort-brenghen. Ubi diligentia est plena simultatum; negligentia, vituperationum; severitas, perniciosa; liberalitas, ingrata. Daer, ghelijck CICERO zeght, de neerstigheyd vol veete is; de nae-latigheyd vol verachtinghe; de strafheyd schadelick; de mildigheyd, on-aen-ghenaem. Daer de eene jelourzye de andere baert: daer altoos te hacken en te weeren, te stooten, en te wijcken is. Daer ghelijck Plato schrijft, de vreught zich heeft ghelijck een dragende bloed-sweere, klaer blinckende deur een verborghen vier, en innerlicke ont-stekinghe; die noch vryen gheest, noch gherusten azem en treckt. Ghewisselick, zoo een hand-wijlighe eere zoo diere moet ghekocht, en zoo zuerlick betaelt werden; wie onder ons en zoude zich niet liever daer van verbannen, en met de oude wijze van de beste eeuwe, zich begheven tot de zoete onnoozelheyd van een ackersch, of bouwersch leven, en alzoo een opene vryheyd ghenieten, dan zoo ellendelick te sticken, in de banghe lucht, van dat steedsch ghedrangh, daer ’t u alles zoo zeer teghen de borst is? Prijs-weerdigh is HIPPOLYTUS, by SENECAM, die zo treffelick de zake met de naelde raect.Hoor hem in zijn eyghen tale.
[p. 273]
Non alia magis est libera, & vitio carens,
Ritusque melius vita quae priscos colat,
Quam quae, relictis moenibus, silvas amat.
Non illum avarae mentis inflammat furor,
Qui se dicavit montium insontem jugis:
Non auri populi, & vulgus infidum bonis,
Non pestilens invidia, non fragilis favor.
Non ille regno servit, aut regno imminens,
Vanos honores sequitur, aut fluxas opes,
Spei, metusque liber: haud illum niger
Edaxque livor dente degeneri petit.
Nec scelera populos inter atque urbes sita
Novit; nec omnes conscius strepitus pavet. &c.

Hy wilt zegghen, naer onze moeders spraeck:

Gheen ander meer gherust, gheen ander vryer leven,
Gheen dat zo feyl-loos is, by wien meer is ghebleven
De oude wijs’ en deughd, als dat verlaeten heeft
De mueren van de ste’en, en in de bosschen leeft.
Die zich geheylicht heeft den toppen van de berghen,
En zal gheen dulligheyd van ghierigh herte terghen;
Gheen valsch en trouw’loos volck, geen vuyl gepuffels lucht
Gheen pestsche nijdigheyd, gheen brooze gunst, noch zucht.
Het rijck hy niet en dient, noch leght op ’t rijcke laeghen,
Gheen ydel eer hy volght, gheen gheld-lust komt hem plaeghen,
Vry van al hoop en vrees, gheen wraet, of swarte beet
Van on-gunsts bastaerd tand, zijn in-gewand op-eet.
De linckerny des volcks, de steedsche schelmeryen
En kent hy oock niet eens, en zoud’ hy oock niet ly’en:
Al wat-men klapt of snapt, in ’t minste, noch in ’t meest,
Gherust en on-bewust, de zulcke niet en vreest.
[p. 274]
Even-wel en wil ick hier niet alle menschen af-schricken, om zich t’eenemael de regieringhe van haer lieve Vader-land te ont-trecken: en die by namen, die God de Heere met bequaemheyd, en vereyschte gaven ghekroont heeft. Want de machten en ampten zijn van God de Heere in-ghestelt en bevestight, op dat het menschelick ghezelschap in orden, en goede tucht zoude mogen ghehouden werden. Daer en is gheen macht dan van Gode, en die machten zijn, zijn van Gode gheordonneert. Behalven dat het een klaer bewijs is van een na-laetighe en sloffighe ziele, voor zich zelven alleen te leven, en zijn keersse onder een koren-mate te versteken: wanneer ghy u Vader-land, met een goede ghewisse, al waer ’t oock, met uw groot on-ghemack, dienst en nuttigheyd kont by-brenghen. Iae de wetten hebben hier in oock zoo neerstelick voor-zien, dat zy de on-willige daer toe ghedrongen hebben. Zoo spreken de Keyserlicke in-stellinghen. De munerib. & honor. Zoo yemant een Magistraet verkoren zijnde, het op-gheleyde ampt weyghert te bedienen; zal ghedronghen werden door de Presidenten het ampt aen te nemen, met zulcke hulp-middelen, als de vooghden plachten ghedronghen te werden, om aen te nemen den last, die haer wert toe-ghevought. Maer het gaeter huyden ten dage alzoo toe, dat deze wet niet vele en houft te werck gestelt te werden. Wie isser nu, die met Saul zich onder de vaten versteken zoude, wanneer hy tot een hooghe staet zoude gheroupen werden? Iae men vint-er ghelijck eertijds by de eer-zuchtige Romeynen, Quos tanta invasit honorum cupiditas, ut vel coelum ruere, dummodo Magistratum adipiscerentur, optarent: Den welcken (als VARRO spreeckt) zoo groote begheerte van eere in-ghenomen heeft, dat zy wenschen zouden, dat de hemel viele, als zy maer een Magistraetschap verkrijghen konden. Daerom heeft eertijds ALEXANDER SEVERVS grooten lof verdient, die de eer-ghierighe menschen, en [p. 275] die naer staeten stonden, niet alleenelick als on-nutte, maer oock als schadelicke pesten, uyt alle regieringhe ghehouden heeft; en daer-en-teghen stille lieden, die de ruste van een in-ghetogen leven zochten, doch bequaem en voor-zichtigh waeren, daer toe ghedwonghen. Alzoo wanneer hy eens yemand tot een hooghe staet bestemt hadde, die, op dat hy daer toe kommen zoude, zich in de vlucht begheven hadde, heeft den zelven metter haesten, hoe-wel hy zeer teghen-worstelde, wederom doen haelen, en met die weerdigheyd vereert; zegghende tot hem, dat die alleene de eere weerdigh waeren, die zich de zelve niet weerdigh en hielden. De zelve Keyser heeft oock met een zoete streke OVINIVM CAMILLVM uyt het ghetal der Raeds-heeren ghestelt, om dat hy verdacht was naer het rijcke te staen. Want als hy hem te Hove gheroupen hadde, heeft hem, hy met een kleyn mondeken, bedanckt; dat hy zorghe van de Republijcke, die de on-willighe op-gheleyt wiert, van zelfs hadde willen aen-veerden. De zelve wijsheyd heeft CAREL DE WYSE, Koninck van Vranckrijck oock ghebruyckt, die het Conestabelschap van het rijcke aen BERTRANDUS GVESCLINVS op-ghedraghen heeft, die het zelve, langhe, en vele van zich gheschoven hadde: verklarende dat het hem meer als ghenough was, dat hy de plaetse van een Ridder vullen mochte: zegghende daer by, dat die weerdigheyd zoo over-groot was, dat die zich behoorlick daer in quijten zoude, niet zoo zeer de gheringhste, als de grootste van het rijck bevelen zoude: en dat zijn fortune en zedigheyd zulcks niet lijden en konde, dat hy over de Neven, en bloed-verwanten van de Koninck heerschappye voeren zoude. Waer op de Koninck dit voor andwoorde gaf: wacht, dat ghy niet en meent BERTRANDE, dat uw weygheringhe by my plaetse hebben zoude. Want ick noch Broeder, noch Neve, noch Prince, noch Graef, noch Baender-heere in mijn rijck en hebbe, [p. 276] die u niet ghewillighlick en zal ghehoorzaemen: en die anders doet, zal mijne macht en de uwe, met zijn ongheluck bevestigen. Waer door hy over-wonnen zijnde, hem eyndelick heeft laeten ghezegghen.
Maer het waer oock te wenschen, dat over-al die Godvruchtigheyd en voor-zichtigheyd ghebruyckt wiert: dat, ghelijek [p. sic?] die Princen deden, oock de bequaemste, en verstandighste tot de eerste plaetsen verheven wierden. Oh, of niet het tegen-deel in zommige landen bespeurt en wiert! Hoor, wat de President du VAIR zeght: En ce temps rien n’a tant empesché les honnestes gens d’avoir des biens & honneurs, que de les meriter. Zoo spreeckt oock de DIANE van Monte-major: Estamos a tiempo, que merecer la cosa, es principal parte, para ne alcançar-la. Dat is: Wy beleven eenen tijd, daer niet zoo zeer de eerlicke lieden verhindert heeft, goederen, en eere te hebben, dan de zelve te verdienen. Maer stelt hier teghen het mannelick ghemoed van BOETHIVS, die de hooghe staeten met een ander ooghe in-ghezien heeft. Zoo dondert hy:

Quid dignum stolidis mentibus imprecer?
Opes, honores ambiant.
Et cum falsa gravi mole paraverint,
Tum vera cognoscant bona.

Dat is:

Wat zal ick tot een vloeck de zotte zielen zenden?
Dit: dat zy haer tot eer, en rijckdom mochten wenden.
En als in’t valsche goed nu is ghestelt haer voet,
Elck van haer weten magh, welck zy het ware goed.

[p. 277]

EMBLEMATA XXXVIII. Liefdes brand verslint ’t verstand.

Zoo ist met haer gestelt, die, door de lust der minnen,
Gesteken en vervoert, verliezen hert en zinnen.
De liefd’ is als een hond, die dol en heet van bloet
Den mensche, door een beet, maeckt razend’ en verwoet.
Dan loopt hy gins en weer, niet door hem zelf gedreven,
De kop die draeyt hem om, de herssens hem begeven.
De honger, strop en tijd, naer ’t seggen van dien man;
Naer mijn, de helsche schrick dees siecken helpen can.

[p. 278]

Wt-legghinghe.

Wat vremdigheyd isser al van de liefde beschreven; maer hoe veel meer dwaesheyd wert daer in begaen! Daer en is niet zoo zeldzaem van de Poëten oyt verdicht, dat de Minne-priesters niet waerachtigh, of ten minsten waer-schijnelick maken. Daer ghinck wel zeven jaer zegghens toe, om alleen de frengien van dit fijne kleed te vertoonen, en slechts den om-treck, met doode verwen, af te schilderen. Die achter dezen Afgod verdult gheloopen hebben, zouden ons meer wonderen vertellen, als eenighe steert-sterre, of ander hemelsch schrick-teecken ons oyt voor-zeyd hebben. ’t Is ons genoegh het opper-vlack te lecken, en het binnenste voor die te laeten, die haer kraen-halzen tot de grond van deze vuyle pap ghesteken hebben.
Het is zeker, dat ghelijckerwijs gheen geweldigher tochten in ons en zijn, als die door de wind van deze weereldsche liefde werden aen-gesteken; zoo en isser oock niet, waer in de mensche zijn edelste deel meer verbastaert, en hem zelven verre onder de on-redelicke dieren wegh-werpt. Men zeght, datter een kruyd is, Potamautis ghenaemt, het welcke den mensche, die daer af gheproeft heeft, zoo verbijstert, en buyten hem zelven stelt, dat hy om en weer loopt, als of hy herssens noch zinnen hadde. Wat zullen wy anders van deze vleeschelicke liefde zegghen, als dat zy is een dievegghe van de reden, een moordster des verstands?
D’een wenscht een hondeken te zijn, om gheduerigh op de slippen van zijn Ioffrouw te zitten. Een ander houd de vloon geluckigh, en verheft het on-kruyd, ’t welck het vuyle sweet gebaet heeft. Deze draeght eenighe bandekens om den arm, die hy Faveurkens noemt, ghevlochten van zijde snoeren, en dat hoofd-ge[p. 279]was, dat Iffrouws [p. sic] herssens, als een vetten roock uyt-gedompt hebben. Daer zijnder oock gheweest, die haer Matresse over-leeft hebbende, dat smeerighe hayr besproken hebben, en haer rouw-kleederen daer mede gheboort. Zommighe zitten aen de mooze en jancken, en voeden haer met het on-zeker gheluyt, het welcke zy meenen onder het gehemelte van die zoete mond (als zy spreken) ghevormt te zijn: wenschende niet alleen de kruymtjens te eten, maer oock de beentjens te lecken, die noch vochtigh van haer zeever zijn.
Als zy nu de eere en het gheluck van haer ghezelschap hebben, ’t is haer een groote genueghte, niet alleen de handen, maer de schaduwe daer van, jae van haer voeten te kussen. ’t Is al gezegent, dat van haer gheroert en gehandelt wert. Daer zal-men ’t zoo weten te passen, dat de plaetse van den beker, die van Iffrouws [p. sic] koraele lippen, in het drincken, gheraeckt is, van Monsieur (hoe-wel on-weerdigh) niet en werde voor-by ghegaen. Al haer knicken en oogh-slaghen zijn zoo veel hangh-duymen, daer zijn deure moet op-draeyen. De maete van al zijn bedrijf wert by haer gekerft en ghesneden: en dry-dubbel gheluckigh is hy, wanneer hy weet de gelegentheyd te koopen, en die zachtste tijden van spreken waer te nemen.
En is hy oock niet wel een nedrighe dienaer, die gheen ander grootheyd en wenscht, als zijn leven lanck haer eyghen slave te wezen? Iae tot hier toe, dat gelijck eertijds de on-matige heersch-lust zoo verre uyt-geborsten is, dat de Romeynsche meesters het leven en de dood van haer slaven in haer gewelt hadden, hy niet alleenelick dat jock onder-gaen en wilt, maer zelfs zijn ziele vereyghenen, op dat hy geheelick ont-zelft, haer alleen zoude toe-kommen.
In het scheyden bijt hy haer, ick en weet wat vremde wenschen [p. 280] in d’oore. Zoo veel ghenueghte in haer slapen, als hy on-ruste en gewoel zal hebben, door den dorst van haer tegenwoordigheyd; zoo veel zoete droom-beelden, als hy zuchten om haeren’t wille getrocken en traenen ghelaeten heeft. En als hy nu zijn af-scheyd genomen heeft, en half-weghe te huys gekommen is, zal hy zomtijds noch wel weder-keeren, om het klinck-ketentjen te kussen, en de klopper zijnen tol te gheven: daer by denckende, Gheluckigh tuygh, die zoo menigh-mael van mijn Enghel beaessemt, en van haer handen geraeckt zijt! Och of ick zomtijds mocht wezen, dat ghy zijt: haghel noch sneeuw en zoude my vervelen, noch mijn blaeckende vier in ’t minste uyt-blusschen, dat anders gheen voedsel en begheert, als de geur van dien lieffelicken hypocras, die onder de slicke borst van mijn Goddinne gemaeckt is.
Dit en zijn gheen swanghere ghedichten, of verzierde kortwijlen, als in mijn eyghen hof ghegroeyt zijnde: daer en wert niet by-gedaen, dat ick eertijds niet gehoort, of in mijn leegher jaren ghelezen hebbe: als de tijd my zoo weynigh stond, als hy my nu dier en kostelick is.
Voeght dit daer oock by; (daer ick oock wel naerder bescheyd van gheven zoude) datter in onze eeuwe, onder onzen hemel gevonden zijn, die in het schrijven van een minne-brief, zoo verhit in haere herts-tochten gheworden zijn, dat zy een stucksken van haer vingher gesneden hebben, en het zelve, in den brief gesloten, aen haer Iffrouw [p. sic] ghezonden hebben. En noch en zijn dit maer gemeene zelf-eynden; maer die het loot draghen, daer de weerde van het geheele laecken opgeslaghen is.
Die in de weereld leven, zullen dit met koude en lauwigheyd lezen, en misschien oock mede-lijden met my hebben; dat ick, met een magere stijl, als wondere vremdigheden voor-stelle, daer toe zy al huckende nauwelicks haer ooren en zouden leenen.
[p. 281]
Ick wil dat lichtelick toe-staen: doch ick en wil haer deze on-zinnighe wijsheyd niet benijden: maer, tot bewijs van ons voor-gestelde onder-werp, de zelve ghebruycken. ARIOSTO zal ons mede den zelven dienst doen.

Chi mette il pié sù l’amorosa pania,
Cerchi ritrarlo, en non v’inveschi l’ale:
Che non è in somma Amor se non insania,
A judicio de’ savij universale.&c.
E quale é di pazzia segno piu espresso,
Che per altri voler, perder se stesso?
Varij gli effetti son, ma la pazzia
E tutt’una; però che li fa uscire,
Gli é, come una gran selva, ove la via
Conviene à forza à chi vi va fallire.
Chi sù, chi giu; chi ça, chi la travia.
Per concluder’ in somma, io vi vo dire:
A chi in amor s’invecchia, oltr’ogni pena,
Si convengono i ceppi, e la catena.

Dat is:
Die zijnen voet in ’t lijm van Venus looze stanghen
Ghezet heeft, treckes’ uyt, al-eer hy wert gevanghen,
En aen zijn vlerck verlijmt: want liefde voor gewis,
(De wijze zegghen ’t al) een groote dulheyd is.
En wat is (als ghy ’t wel met oordeel zullet weghen,
En met gheen knibbel-lust moed-willigh gaen daer teghen)
Een uyt-gedruckter merck van dwaesheyd, als door min,
Verliezen eyghen zelf, om anders lust en zin.
De wercken zijn verscheen, maer om rond uyt te spreken,
De dwaesheyd is al een: welck als een bosch vol kreken,
[p. 282]
Vol heuvels en on-weghs, de reyzers gantsch verdwaelt,
Daer d’een hier, d’ander daer, d’een klimt en d’ander daelt.
Jn’t kort, en tot besluyt, die in vrouw Venus handen
Wert oud en grijs, verstrickt door hare wijfsche banden;
Behalven ander straf, dees hem met recht toe-hoort,
Dat hy oock zy wel strack geketent en ghekoort.

Maer laet ons even-wel met deze straffe niet ghewieght zijn: maer zoo veel in ons is, hulp en water toe-bringhen, om dezen brand te dempen, of immers te minderen. Mach het even-wel niet baten, het zal ten minsten dit ghebruyck hebben, dat het tot een wensch van zijne ghenegentheyd, en een over-tuyginghe van anders moed-willighe dertelheyd zal verstrecken.
Waer uyt komt dan dit vuyle schuym der ziedende lusten, die des mensches leven met zulcke on-geregelde tochten, en on-rustighe beweginghen zoo over-dweerscht? Nerghens anders, als uyt eyghen liefde, en Gods verzuymenisse: of veel beter, uyt eyghen haet, en Gods verloocheninghe. Want zy schijnen wel haer zelven lief te hebben, die haer vleesch den vollen toom geven; maer in der daet, en hebben zy gheen meerder vyanden, als haer eyghen zelven. Zy verbannen God uyt haer herte, om den duyvel de heele ruymte te gheven; en daer gheen gheneuchte of gheluckzaligheyd en is, als in de ruste en vernoeginghe van de ziele, willen zy die zoecken in die vleeschelicke beweginge, die gheen dam of steutsel en heeft, als vermoeytheyd, of wan-hope. Dat is recht een hemel in de helle smeden: en den aerd van de visschen naer-volghen, die in de vloeden en stroomen van on-stuymige baeren haer vermaecken, en in stille wateren niet leven en konnen. Maer deze en konnen daer uyt, noch daer in leven. Hoe leven? Zeght beter sterven. Want zoo de ziele de oorsprongh des levens is, zoo [p. 283] en konnen zy niet leven, die de zelve versmoort of gheworght hebben.
Wat raed dan vrienden! Hoort tot dien eynde, wat den Oud-vader AVGVSTYN bejeghent is. Deze heylighe man in twijffel staende, om hem zelven tot het Christendom te begheven, zeer dapper aen-ghevochten zijnde van de lusten des vleeschs, daer hy zeer toe gheneghen was, en die hem zeer swaerlick vielen te verlaeten, is in een hof in zijn eenigheyd gheweken, alwaer hy tot twee-maels toe de stemme van een kind hoorde, zegghende Neemt en leeft. Terstond op dat gheluyd, nemende de Brieven van de Apostel Paulus in zijn handen, vint hy, in het open-slaen, de laetste veerzen van het derthiende Capittel tot de Romeynen: alwaer hy deze woorden las. Laet ons eerbaerlick wandelen, als in den daghe: niet in brassen ende dronckenschap; niet in slaep-kameren ende wulpsheden; niet in kijven ende nijdigheyd: maer doet aen den Heere Iesum Christum, ende en bezorght het vleesch niet tot lusten. Dit gheheylighde Vat des Heeren, en heeft gheen ander spore of prickelingh van doene: zijn vlottende ghedachten werden hier door ghekalmt; zijn begheerten ghetemt en ghebroken. Ende het zy, dat deze stemme on-middelick van God quam; of wel ander-zins, door een Goddelick beleyt, gheschiet zy; hy nam een vast besluyt, zonder ander openbaringhe te verwachten, om dezen hemelschen raed geheelick naer te volghen, en zijn overigh leven God de Heere op te offeren. Het welck hy oock tot gewisse troost zijner zielen, en stichtinghe van zijne na-kommelinghen, gheluckelick vol-bracht heeft.
Dir is oock de opperste hulp-middel, die ick onze volgh-lusten kan voor-stellen. Want hier door wert-men allenghskens ghewent, zijn plicht te kennen; de zoetheyd van den hemel de smaecken; van die ysselicke smerten der hellen te verschricken. Hier door [p. 284] krijght-men ghemeenschap met God, en een zorghsaeme vreeze, om van dat verteerende vier niet verslonden te werden. ’T is zeker, dat het licht der Zeeuwen, de Arts-vader van onze Poëten getuyght:

Ghelijck-men ’t zachte was ziet voor den viere vlieten,
Soo moet de vuyle lust uyt onzen gheest verschieten,
Soo haest men denckt op God. Een heyligh over-legh
Versterckt een swack ghemoet, en drijft de zonden wegh.

[p. 285]

EMBLEMATA XXXIX. Een goed gelaet, een zoet verraed.

Vertrouw niet al te licht het zoet gelach der baren,
Die haer zoo zacht en heusch geleert zijn t’openbaren:
Want die zich rust in zee, deur haere stilt’ verleyt,
Die haest, in haeren schoot, te laet om hulpe schreyt.
’t Is niet al goud, wat blinckt. Verlaet u niet op gunste,
Noch zoetheyd van gelaet: ’t is recht de hofsche kunste,
Deur vriendelick gezicht, en deur beleefd ont-hael,
Te dooden met een kus, en zuycker-zoet regael.

[p. 286]
Gheen leegher dingh des weerelds, noch dat meer naer een bloot en kruypende herte smaeckt, als zijn beloften niet ghestand te doen. Waerom en zal ick niet opentlick durven weygheren, dat ick bedecktelick durve, niet in ’t werck te stellen? Is het niet daerom, dat mijn voor-hoofd niet sterck ghenough en is, om het aen-zicht van mijn ghemoed aen te trecken? Zoo toon ick dan, dat ick veel minder ben, als die my durft klaerlick voor-legghen, dat ick noch met woorden, noch met ghebeer en durve af-slaen. Maer ghy ont-ziet den on-danck, en wilt de gapende met een ydel hope zuyghen, op dat zy van u gheen weer-zien en krijghen: en wilt alzoo met een dochter twee schoon-zonen maecken. Wel te rechte zeght ALCIBIADES, in die heerlicke maeltijd, van PLATO zoo konstelick toe-bereyd, dat hy met schaemte over-loopen wiert, zoo dickwils als hy SOCRATES te ghemoete quam, om dat hy hem zijn belofte niet ghehouden en hadde: wenschende daerom, dat SOCRATES uyt dit leven mochte scheyden. Doch oordeelt hier van, met goed onder-scheyd. EVSTATHIVS, de uyt-leggher van HOMERVS, ghetuyght ons, datter dry oorzaecken zijn, om welcker wille de menschen ghemeenelick ont-breken, om haer belofte te naer te kommen. De eene is, om dat zy, van het beghinsel af, een op-ghezet voor-nemen ghehadt hebben, om met een schoon ghelaet te bedrieghen; en niet belooft en hebben, als met zulck een meeninghe. De tweede is, om dies-wille dat zy, uyt eenighe tusschen-reden, zich berouwen over haer belofte: het welcke die ghene veel-tijds ont-moet, die lichtvaerdelick elck end’ een beloven, zonder van te vooren te over-legghen, aen wien zy, van bloeds of ghewisses weghen, meest verbonden zijn. De derde, [p. 287] ende laetste oorzaecke is, om dat hy in on-moghelickheyd ghebrocht is, van zijn verbintenisse te konnen vol-doen. Het eerste, zeght hy, is een vrucht van booze wille; het ander, van een swack oordeel; het derde, van een kranck vermoghen. Het tweede magh zom-tijds, het derde moet altijds verschoont werden. Maar zoo veel het eerste belanght, daer van zeght CICERO: Totius injustitiae nulla est capitalior, quam eorum, qui cùm maximè fallunt, id agunt, ut boni videantur. Dat is: Het hoofd-stuck van alle on-rechtveerdigheyd is, als yemand met op-zet bedrieghende, nochtans het zoo weet te maecken, dat hy noch een goed man schijnt te wezen. ’T is nochtans onder onze menschen zeer gemeen, hoe-wel oock niet te verschoonelicker. Hoor, wat de Heydensche Poeet zeght:

Tuta, frequensque via est, per amici fallere nomen:
Tuta, frequensque licet sit via, crimen habet.
Dit is zijn meeninghe:
’T is een ghemeene wegh, en, als heel veyl, gheprezen;
Bedrieghen, deur de naem van een zeer goede vriend.
Maer of die wegh ghemeen, en veyligh oock kan wezen;
’T is een mis-dadigh stuck, dat menschen niet en dient.

Verre moet dan uyt onze herten verbannen werden, die bedrieghelicke reghel, die beyde de zijden, in onze gemeenen omme-gangh, schijnt vervult te hebben:

Promittas, facito. quid enim promittere laedit?
Promissis dives quilibet esse potest.
Dit zinght de zelve Meester:
Maeckt dat ghy maer belooft.
Wat kan belofte schaden?
Elck een hier deur ghelooft,
Dat hy is rijck gheladen.

[p. 288]
Maer ick werde hier in-dachtigh van een droom, die dit Zinne-beeld tot een fackel zal konnen dienen.

In ’t kriecken van den dagh, wanneer de eerste droomen,
Ont-last van d’eerste mist, en d’alder-grofste doomen,
Ghedaelt deur d’horen-poort’, niet met een leughen-beeld,
(Dat onze ziel beraeght, en onze reden steelt)
Maer met een waer ghezicht in onze herssens rijzen,
En in half-wacker slaep veel wonder’ dinghen wijzen;
Verscheen voor my een vrouw, van gheen gemeene staet,
Maer hoogher van geboort, en van gheen menschen zaed.
Haer hayr was wonder schoon, en in haer Enghelsch wezen
Was ick en weet wat zoets, en oock wat groots te lezen:
Haer oogh-licht hadd’ de zee zeer licht tot vré ghebracht,
En een droef hemels-lucht geheldert door zijn kracht.
Haer voor-hoofd was met eer en majesteyt beschreven,
Haer mond, half-lachs gestelt, scheen roozen uyt te gheven:
En als zy maer de deur’ van hare stem ont-sloot,
Een heunigh-ratigh zoet uyt hare lippen vloodt.
Haer leden allesins verrijckt met Venus-gaven,
Die maeckten wien-ze zagh, van stonden aen tot slaven:
’t Zy dat zy gingh of stond, ’t zy dat zy sweegh of sprack,
Het alder-steeghste hoofd, het hardste hert zy brack.
Zy hadd’ de handen vol, zoo veel zy konden vaeten,
Met ballen vol van winds, met flessen vol van staeten,
Met zacken vol van roock, met doozen vol van gunst,
Met burzen vol gestreel, en woorden vol van kunst.
Men zagh rontom dees Nymph’ een groote bende krielen,
En met een groot ghedruysch demoedigh neder-knielen,
Scholieren, pen-ghesnor, Matroozen, hofsche lien,
En hacke-packxken zoon wiert oock daer by ghezien.
[p. 289]
Jck merckt’ oock met een oogh, aen hare zijde wrijven,
Een on-getijdigh volck van onbeschaemde wijven:
D’een sprack voor haeren man, en d’ander voor haer kint,
Elck een, naer dat hy was tot dees of gheen’ ghezint.
D’een lagh wat naerder by, en d’ander meer verschoven,
Naer dat hy beter kost met deze vrouwe hoven:
Nochtans wiert elck end’ een veel hope toe-gevoeght,
En yder niet vernoeght, gingh van haer gantsch vernoeght,
Daer hingh aen hare zijd’, ghelijck een jaghers tasse,
Zeer groot, breed, diep, en hol, dat de gevrijde kasse
Van haren winckel was, met rijck gesteent’ deur-wrocht,
Wt ’t morgen-roodigh land van d’Indiaen ghebrocht.
Hier laghen in-gehoopt veel Commissarisschappen,
Raedsschappen van ’t gerecht, veel Reken-meesterschappen:
In ’t roeren wert gezien ’t ampt van een President,
En wederom een staet my weynigh noch bekent.
Die onder-stond te staen naer ’t ampt eens Pensionaris,
Of die om-helzen wou den last eens Secretaris,
Die zagh hier zijn gherief: Burghmeesters, Wet, en Raed,
Vroedschappen, Thresoriers, elck een vont hier zijn staet.
Maer die van leegher bloed, of kleyne van vermoghen,
Met een neer-valligh oogh, tot minder staten bogen,
En sloeghe oock niet mis; maer zaghen haer gherief,
Al was het haer noch niet bezegelt met een brief.
Die Roeper wilde zijn, of liever had behaghen
Het wapen op de borst van land of stadt te draghen;
Die dieven leyden wou, of liever d’eere droegh,
Dat hy-ze met een sweert, of heete roede sloegh;
Die ’t volck voor-lezen wou, die kercken wou bewaeren,
Die met een sweep of stock de honden wou vervaeren,
[p. 290]
(’t Gezalfd’ en raeck ick niet) elck toefde deze vrouw,
Elck kusten haer de slip, elck trock haer by de mouw.
Elck een was nijdigh-heet om in dees tass’ te vissen;
Elck zocht zijn brand en koorts in deze beeck te slissen;
Elck zagh op haer geswel; en noyt haer yemand zagh,
Of wiert vervoert deur zucht van eer en groot gezagh.
Zoo yemand, als ’t gebeurt, van spijt begon te groonen,
De vrouw stracks in de weer, die gingh het stuck verschoonen,
Zy hief haer tass’ maer op, en toond’ hem al de keur:
Maer als ick ’t vond daer naer ’t was recht een vogel-leur.
Zy was, oft anders scheen, aen d’alder-kloeckste lieden
Een stief-moer, die alleen met hope van haer schieden:
Aen ander’ met een hooft van yzer, loot, of bert,
Naer haren lichten aerd, droegh zy een moeders hert.
D’een wiert terstont vernought, die sich oock stracks deed’ achten;
De ander most, eylaes! op ydel hope wachten,
D’een thien jaer, d’ander vijf, d’een minder, d’ander meer;
En zommigh’, hoe bequaem, en kreghen noyt een keer.
De een wiert uyt-gestelt, met wacht het sal haest kommen:
Een ander wiert ghepaeyt met deze blauwe blommen,
En twijffelt aen my niet, ick zal daer acht op slaen:
Maer ’t zijn al linckernyen, zeer qualick om te raen.
Ick zagh mids-dien het volck een dicken aessem blaezen,
En met een noest gedrangh, ontrent dees Nymphe raezen:
D’een wreef den ander af, en spaerde moeyt noch pijn,
Om by haer, hoe het gingh, de naest en d’eerst te zijn.
Voor haer gingh, vol van pracht, met feestelicke treden,
Me-vrouwe de Fortuyn, die doof, blind, zonder reden,
En lichter als een pluym, en broozer als een glas,
In ’t midden van het volck, als by gevalle was.
[p. 291]
Haer wille was een wet om die om hoogh te trecken,
Om ghene weer te doen, het stof en d’aerd’ te lecken:
Maer zottinn’, als zy was, en vol van boozen aerd,
Deughd was by haer veracht, on-deughd in grooter waerd’.
Op dit gherucht des volcks, en al dit woeligh drijven,
En kond’ ick oock niet wel meer in mijn ruste blijven:
Ick vliegh op met een sprongh, en ziende, voor mijn bed,
Zoo schoon een vrouw-persoon, zoo cierlick op-ghezet;
Ick neem de stoutheyd aen, deur keurigheyd ont-steken,
Te vraghen naer haer naem, en op dees wijs te spreken:
Goddinne, kom wat by, verhael my onverblomt;
Van waer ist, dat ghy zijt, van waer ist, dat ghy komt?
Waer zijt ghy, zegh my, t’huys? het schijnt wel aen uw wezen,
Aen uw ghebaer en draght, dat ghy niet zijt gherezen
Wt eenigh leegh gheslacht, dat noch in ’t duyster light.
Uw wanghen, uwe mond, uw voor-hoofd, uw ghezicht,
En al wat aen u leeft, zijn merckelicke sporen,
Dat ghy niet van een vrouw, of sterflick mensch gheboren,
Maer van den hemel zijt: al wat mijn oogh oyt zagh,
’t Js niet als duysternis, by dezen hellen dagh.
Mijn vraegh was nauw ten eynd, en noch half af-gesneden,
Haer antwoord was bereyd, met dier-gelijcke reden;
Ick ben Belofte, vriend, wiens hoogh en breed ghebied,
Noch aerd, noch zee, noch lucht, noch eenigh dingh ont-vliet.
De bende, die ghy ziet mijn treden warme maecken,
Die volght my op mijn woord, als een ghewisse baecken:
Jck ben ghe-eert, gevreest, en ’t alder-sterckste hert,
Wanneer het my maer hoort, terstond verswacket wert.
Mijn wooningh is ghevest, daer ick my gae vermaecken
In huyzen hoogh-gebouwt, in princelicke daecken,
[p. 292]
Daer zalen, kamers zijn, verciert met zijd’ en goud,
Met gladde marmer-steen, met gittigh ebben-hout.
Al wat in hoogheyd is, de Princen en de Heeren
Van groot en en kleynder reeck’, zy moeten alle keeren
Op d’herr’ van mijn begeert: ick roer’ om, en ick stil’
Volck, landen, huyzen, ste’en, al naer mijn enckel wil.
Jck maecke rust en vré, doe weeld’ en rijckdom bloeyen;
Jck maecke twist en krijgh, doe nood en armoed’ groeyen:
’t Buyght alles onder my: een woord van my gezeght
Is stercker als ’t ghebied eens Koninghs aen zijn knecht.
Het moedigh krijgh-geslacht, haer goed en bloed verstorten;
Het zee-volck insghelijcks haer leven gaen verkorten,
En al tot mijnen dienst: een yder die wat weet,
Die lijdt, om mijnen’t wil, veel onrust, zorgh en leed.
Die hoogh-gebrauwde lien, die in de boucken vroeten,
En konnen, zonder my, haer dorst, noch hongher boeten:
Poëten zoucken my; wat penn’, pinceelen voert,
’t Is al met heeten lust tot mijnen dienst vervoert.
Het Kerckelicke volck (’t en dient niet al verschoonet)
Die zoucken somtijds oock van my te zijn beloonet:
Zieck-meester, Advocaet, Notaris, Procureur,
Zy komen al te zaem gevloghen naer mijn leur.
De fiere Courtizaen, die hovelicke gasten,
Ghedreven deur mijn zeyl, naer my gestadigh vasten:
De Raeds-heer, hoe geleert, hoe stemmigh dat hy zy,
En wie daer meer mocht zijn, zy roepen al naer my.
Mijn zijd’ en is noyt vry van allerhande knechten,
Die onghetijdigh stout, als klissen aen my hechten:
Jck jaghe niemand wegh, maer houd’ elck een by my,
Doch met een onderscheyd van hoogh en leegher ry.
[p. 293]
De eene, neem’ ick lust, tot hooghe staet te heffen,
Wat dat een deel ghesnor daer tegen staen en keffen;
De ander’, noch zoo groot van wijsheyd en verstand,
Die houd’ ick eeuwelick in een on-zeker stand;
En als zy grijs en grauw geworden zijn van beyen,
Jck zend’ ze dan noch t’huys by haeren heyrd te schreyen,
Te wachten, met verdriet, te wenschen naer den tijd,
Dat zy van spot, en spijt, eens mochten zijn bevrijdt.
Ick vley’, als ick beveel’, en niemand kan het voelen:
Ick weet het waer’, en ’t valsch, zoo onder een te broelen,
Dat voedend’ elck end’ een, met ydel hoop’ en waen,
Een yder, zonder grond, heel zeker dunckt te staen.
Zoo sprack dit listigh wijf, en noch meer ander dinghen,
Die ick niet derven zou hier nu te voor-schijn bringhen.
’t Js oock hier med’ genough, voor die maer slechts onthoud,
Dat hy is gantsch verdwaelt, die op Belofte bouwt.

[p. 294]

EMBLEMATA. XL. Het aenzicht wijst, wat de ziele prijst.

DAer ’t herte vol van is, dat zal het aenzicht wijzen.
De tongh en al ons doen, met volle maeten, prijzen,
Wat dat de geest bemint: wanneer hy oock wat haet,
Het zelf, als vast gedruckt, in onze leden staet.
Zoo hoeft ghy, dan, ô vriend, van my hier niet te leeren,
Wat dat dez’ jonge maeghd, met eer, wel zou begeeren.
Zy knoopt hier gras te zaem, op dat sy mocht verstaen,
Of ’t kroontjen van haer trouw niet haest zal zijn gedaen.

[p. 295]

Wt-legginghe.

De natuere, jonckheyd, en gezondheyd, drie krachtige school-meesters, blaezen geduerigh en ontsteken, in het huys, daer zy woonen, een heet vier van natuerlicke lusten; die den weerd ghestadelick roepen en drijven tot het gene niet veroorloft en is, als tusschen twee echt-ghenooten. Wanneer wy ons maer eerst en beginnen te ont-nesten, uyt de natuerlicke eenvoudigheyd der jaeren, die ons in state stellen, om testament te konnen maecken; wy vinden ons zoo haest genegen, om erfghenaemen voort te teelen. Tout le mouvement du monde se resoult & rend en cest accouplage: c’est une matiere infuse par tout: c’est un centre, où toutes choses regardent. Alle de beweghinghe des weerelds, zeght de Heer van Montaigne, ont-doet en gheeft sich over in die tsamen-paringhe: ’t is een stoffe, die over al in-gestort is: ’t is een middel-punt, daer naer alle dinghen zien ende toe-loopen. ’t Is te vergeefs ghestremt en gesteuyt, wanneer de vloed over de dijcken swelt. ’t Is oock moeyelick, die begeerten den necke te breken, met den hamer van natuerlicke redenen. ’t Is een duyvel, die niet uyt-ghedreven en wert, als met vasten en bidden. Dat MARTIALIS zeght van NIGRINA, heeft by naer de geheele weereld in-gewonden en gewonnen:

Te patrios miscere juvat cum conjuge census,
Gaudentem socio, participemque viro.

Neem dit zoo wat ruymer, en niet buyten de zin en waerheyd:

Het staet u gantsch wel aen, uw vaderlicke schatten,
En wat ghy hebt ge-erft, te menghen met een man:
’t Ghezelschap u behaeght (en wat ick kan bevatten)
Het mannelick ghebruyck niet teghen zijn en kan.

[p. 296]
Daer wert erghens van een ghezeght, dat de bruydloft en de ouderdom van een natuere zijn. Want wy begeeren-ze, voeght hy daer by, alle te beprouven: en wanneer wy daer toe gheraeckt zijn, bedroeven wy ons. Het welcke zeker, met die ruymte ghestelt zijnde, door ervarentheyd van velen, lichtelick kan wederleght werden. Ghelijckerwijs oock dit: dat de vrouwe den man niet toe en brenght, als twee ghenueghelicke daghen, den trouw-dagh, en den sterf-dagh. Iae noch dit en kan voor gheen ghereed gheld aen-ghenomen werden, ’t welck een METELLVS NVMIDICVS openbaerlick tot het volck zeyde, met deze woorden:
Si sine uxore, Quirites, possemus esse, omnes eâ molestiâ careremus: sed quoniam ita natura tradidit, ut nec cum illis satis commodè, nec sine illis ullo modo vivi possit; saluti perpetuae potius, quam brevi voluptati consulendum. Dit behelzen deze woorden: Konden wy, Romeynsche burghers, zonder vrouwe wezen, wy zouden alle die moeyte wel derven: maer dewijle de natuere dit leert, dat wy niet gemackelick ghenough met dezelve, noch geensins zonder haer en konnen leven; moeten wy ons veel eer beraden met een geduerigh wel-varen, als met een korte wel-lust. Wie kan oock dit aen-nemen?

L’homme une fois marié,
Qui lié
Se revoit par mariage;
Par deux fois se vient ranger
Au danger,
Sauvé du premier naufrage.

Dat is, op de zelve maete en voeten:

Een man zijnde eens ghetrouwt,
Die er-houwt,
En in banden we’er wilt kommen:
[p. 297]
Twee-maels stelt hy sich voorwaer
In ghevaer,
Eens van schip-breuck zijnd’ ont-swommen.

Maer veel meer staet ons toe te staen, en met onze beyde armen te om-grijpen, dat de Vandoomsche Poeet voor-zinght:

Un plus grand bien ne se trouve en la vie,
De soy fascheuse & bouïllante d’envie,
D’ambition & d’honneur importun;
Que de trouver entre mille quelqu’un,
Auquel on puisse, avecques confiance,
Dire sans fard tout cela que l’on pense.
Amour nous faict tel plaisir esprouver:
L’amitié faict le bon amy trouver.
Comme pourroit un homme sociable
Avoir party, qui luy fust agreable,
Pour vivre ensemble en toute loyauté,
Sans s’allier a la douce beauté
D’une tressage & vertueuse dame?
Pour n’estre plus, que d’un corps en une ame;
Vn seule esprit, qui se puisse enflammer
Tant seulement du seul honneur d’aymer:
Ne cerchant point de son ardeur extreme
Autre loyer si non que l’amour mesme,
Qu’en bien aymant, de se voir bien aymé?

Zijt ghy niet te zeer verleckert, lees oock de over-stellinghe:

Jn’t leven, van zich zelf, met moeyt’ en pijn beslaghen,
Vol eer-zucht en on-rust, vol nijd en quade laghen,
[p. 298]
En isser niet zoo goed, als datmen een goed vrind,
Al waer het oock maer een, en onder duyzend vind:
Aen wien wy, wel-gherust, en rond uyt konnen zegghen,
Al wat wy in ons hert, in ’t duyster overlegghen.
De liefde doet alleen ons proeven deze vreughd:
De vriendschap hert en zin, met een goed vriend, verheught:
Maer hoe kan nu een mensch, ghezelligh van natueren,
Verkiezen eenigh deel, en zoo daer by verdueren,
Om, met een trouwe band, te leven steeds te zaem,
Dat onverdrietigh zy, en wonder aenghenaem;
En dat hy niet een fraey’ en zoete schoonheyd trouwe,
Van een zeer wijze maeghd en deughdelicke vrouwe:
Om dan niet meer te zijn als, twee tot een ghebrocht,
Twee lijven en een ziel, door eenen gheest verknocht.
Een gheest die alleen kan ontsteken zijn, van binnen,
Van d’eer en zoete vreughd van grondelick te minnen:
Die anders gheenen loon van zijnen brand begheert,
Als liefde, die zijn liefd’ met liefde weer vereert.

Daerom heeft oock PYTHAGORAS wel een scherpe ros-kam verdiend, welcke zijnde, op eenen tijd, zeer belefdelick en ernstigh van een vriend ghenood, om zijn onder-trouwe en bruydloft, met zijn teghenwoordigheyd, te vereeren; gaf voor antwoorde, dat hem niet zoo zeer ter herten en konde gaen, als te wezen by een zoo drouve en beweenelicke dood. Willende te kennen gheven, dat een vrouwe te trouwen, niet anders en was, als zich in een graf te legghen. Aerde en water moest hy werden, die dorste zegghen; dat, die dien knoop en houwelicken band ghevonden hadde, hadde een schoone gelegentheyd en middel ghevonden, om zich van de menschen te wreken: als zijnde een strop, of garen [p. 299] om beesten te betrappen, en die daer naer, met een kleyn vierken, te braden, en verteeren. ’t Is waer, dat die heylighe verbintenisse niet t’eenemael vry en is van alle on-ghemack. Maer waer vint ghy wijn zonder moer; bier zonder ghist; hout zonder schors; koren zonder kaf; roozen zonder doorn? Zeker, hy ware weerdigh in het aenzicht ghespoghen, en de tanden ghebroken te werden (als AeSCHYLVS spreeckt) die daerom dat alles, met verachtinghe, of verwerpinghe wilde verdoemen. Daer en is, in dit arme leven, gheen geniet van vermaeck of wellust, die eenparigh en effen zy: maer het is al knobbeligh en onder-menght met vele drijvingen, die de natuere teghen en koortzigh zijn.
Zoo en wert de Ionck-vrouw van ons Zinne-beeld niet ten toone gestelt, om voor de kijckers en gaep-stocken een zots-kolve of polleken te draghen: maer alleenelick om af te beelden de aen-geboren genegentheyd die ons int gemeen van den hemel in-gestort is, om ons zelven tijdelick te eeuwighen, door de rancken, die in verre eeuwen, van onse stock schieten.

[p. 300]

EMBLEMATA. XLI. Wilt ghy vasten rijckdom hebben? Wilt hem by den armen legghen.

ZO Jonckvrou, gae zo voort! laet op het water drijven
    U brood, der visschen aes, niet schaerselic gezaeyt,
Het kostjen is gheringh, en ’t zal oock wel beklijven,
    Als ghy van desen ougst de vette vruchten maeyt.
Maer noch ist niet genoegh: ghy moet hier by gedencken,
    Dat ghy der armen nood te gheener tijdt vergeet,
’T en zal uw ziel niet schaen, noch oock uw rijckdom krencken,
    Want t’wert met Gods beloft van s’hemels winst besteet.

[p. 301]

Wt-legginghe.

DE stoffe van dit Zinne-beeld is geleent, uyt het elfde capittel van de Predicker: dien ick (God willende) onlangs zal in ’t licht brengen, nieuwelicks van my, uyt den Hebreeuwschen oorsprongh over-ghestelt, en in alle duystere plaetsen, naer mijn geringe moghelickheyd, uyt-geleght en verklaert. Daer aen gedraegh ick my; op dat niemand, door een goddeloos voor-oordeel, dit veers aen een gehaeckten neuze en hanghe.
Wilt dan hier uyt gheleert zijn, het ghene Iesus tot zijne discipelen zeyde: vrienden te maecken van den onrechtveerdigen rijckdom, op dat, wanneer u ontbreken zal, zy u moghen ontfanghen in de eeuwige woon-steden. De schatten werden eerst de onze gemaeckt, wanneer wy die wel aen een ander besteden: zy werden eerst voor ons verzekert, wanneer wy-ze in den schoot der armen, gelijck van ons wegh-werpen. De Heydenen, oock die zelve, die nerghens naer van de fijnste bloeme geweest en zijn, hebben dit betuyght. Hoor maer MARTIALIS ghedichten:

Callidus effractâ nummos fur auferet arcâ,
Prosternet patrios impia flamma lares.
Debitor usuram pariter sortemque negabit.
Non reddet sterilis semina jacta seges.
Dispensatorem fallax spoliabit amica.
Mercibus extructas obruet unda rates.
Extra Fortunam est, quicquid donatur amicis.
Quas dederis solas semper habebis opes.

Verstae het, die gheen latijn en verstaet. Dit zeght de Poeet:

[p. 302]
Een dief zal kist en kas verbreken; ’t ghelt ont-legghen,
Een goddelooze vlam uw dack om verre slaet.
Een schuldenaer zal ’t crois, en ’t hooft-gheld oock ont-zegghen.
Een magher ougst en geeft niet weder al haer zaed.
Een Courtizaen’ ontrooft den man, door wien zy levet.
De zee verswelght een schip dat wel-gheladen is.
’t Is buyten de Fortuyn, wat ghy aen vrienden ghevet.
Alleen het gheen ghy gheeft, blijft eeuwigh en ghewis.

Maer wat is hier anders van? Merck, dien de oogen in het voorhoofd staen. Veel zegghers vint ghy over al; weynigh doenders. Veerdigh van kaecken; traegh in de zaecken. Doch evenwel,

Men ziet wel hier en daer, dat menschen zich begheven
Tot deughd; maer ’t is een deughd met wereldsch eer bekroont.
Tot deughd, maer ’t is een deughd, om weelderigh te leven:
Tot deughd, maer ’t is een deugd, die hier wilt zijn beloont.
Tot deughd, met moeyt’ en zorgh, met arbeyd over-toghen,
Maer die steeds op haer zelf, niet op een ander ziet.
Een deughd ont-breeckt ons meest, dat wel dient over-woghen,
Een deughd, een ware deughd, die God ons meest ghebiet.
Want zeker ’t is vergeefs God boven al te eeren;
Zijn zelf, ghelijck-men meynt, te houden onbevleckt:
Ghy zijt een onreyn vat, dat God van zich zal weeren.
Soo ghy u hert en hand van uwen naesten treckt.
’t Is een vergeefsche troost, ’t zijn niet als ydel ballen,
Te zeggen, dit en dat, en dat en dat is mijn:
Want als ghy ’t al bezit, noch hebt ghy niet met allen,
Als ghy ’t niet wegh en leght, by die ghebreck’lick zijn.
Wat dulheid jaeghht ons breyn! Godt heeft ons arme slaven,
Met bitter sweet en bloed, ghenadelick ghekocht:
[p. 303]
En wy en willen God, ons heyl, ons rust, ons haven,
Niet koopen met wat broods van God ons toe-gevoeght.

Hoe vele zijnder die de handen tot de ellebogen toe in haer goed steken, die naeuwelicks het uyt-eynde van haer vingheren nat en zouden maecken, om haer even-mensche te laven? Hoe vele, die van haer goddelooze over-dadigheyd ettelicke huys-ghezinnen zouden op-voeden? en die nochtans niet zoo zeer en meenen te verliezen, als dat zy, (en dat noch uyt schaemte, of wel om eere) aen den armen gheven.

Rijcke dieven, bastaerd-zaed,
Van der hellen swarten raed,
Hoe verspilt ghy dus uw gheld,
Dat ghy quistigh henen telt,
Nu om pompigh leckerny,
Dan om poppigh pronckerny:
Al om voor een ooghen-slagh,
Aen u lust te gheven dagh,
En te thoonen voor het licht,
Dat ghy hier uw hemel sticht!
Daer ghy Jesu naeckte le’en,
Van de wereld onder-tre’en,
Doch by Gode hoogh-geeert,
Als een vaeghsel van u weert.
Daer ghy sticket kist en kas,
Met een hooghen kleeren-tas:
Daer ghy schieters en de mot,
Vuyle kinders van den rot,
Met uw over-daed bedeckt,
En Gods even-beeld ont-treckt.

[p. 304]
Maer dit is veel eer de thoon, dien zy zinghen, en het wit, dat zy haer voor-stellen:

Dit is een vast besluyt, ick wil my zelven schrijven,
Tot mijn ghenoughzaemheid, mijn eyghen erfghenaem.
Ick wil hier in dit vleesch voor my alleene blijven,
Zoo valt my ’t leven zoet, en wonder aenghenaem.
De Pelicaen is zot, die zijne borst gaet wonden,
Voor een deel kieckentjens, van hem korts uyt-ghebroet;
En zot is, die veel zorght voor een deel vremde monden,
En hout met on-ghenucht, een on-gherust ghemoed.

De zulcke moghen wel, zonder verlof, gortige verckens genoemt werden: als die lemtig en verminckt van allerley hemelsch gevoelen, een ziele in plaetse van zout ghegeven is. Ten waere die beter ghenoemt wierden, met de Spaignaerden, Desalmados, ziel-looze fielen.

Ah mensche, niet alzoo! men moet die rijcke gaven,
Die God zoo mildigh leent aen ons zijn arme slaven,
Niet zoo onnut verdoen, tot ’s hemels leedt en spot,
Hier met een roffiaen, daer met een vuyle vod:
Die. als een raef-ghespuys, uw erfdeel gantsch vereten,
En van gheen ander weerd, zoo langh het duert, en weten.
Maer God heeft die gheleent, om onderstand te doen,
Zoo veel het lijden magh, en, naer den nood, te voen
Ghebreckelicke lien, ghevangh’nen, vremdelinghen,
Ghedreven uyt haer land, en arme weezelinghen.
Niet om in spijs en dranck, in feesten rijk bereyt,
Die zoo gantsch deur te slaen in overdadigheyd.
Wat ist dat ghy in wijn en spijs u gaet begraven?
Uw buyck is gantsch en gaer ondanckbaer van uw gaven.
[p. 305]
Want hoe veel en hoe veel oock in zijn afgrond daelt,
Noyt is hy gantsch verzaet, ’t is altijds, haelt, en haelt.
Ghelijck een kole viers, die hoe ghy meer zult voeden,
Te meer zy voedsel wilt, te meer zy oock zal woeden.
’t Is beter dan in tijds, ghebreckelicke lie’n
Van uw kost, van uw gheld, of anders te verzien,
Naer dat ghy min of meer in voor-spoed zijn ghezeten.
En als ghy dan daer in u zelven hebt ghequeten
Ghy zult op dezer aerd, en naer-maels in Gods throon,
Als ghy eens scheyt van hier, ontfanghen grooten loon.

[p. 306]

EMBLEMATA XLII. Wat is het volck, als wind en wolck?

Dit is de aerd des volcks: weer-haenigh, los van zinnen,
Veel-hoofdigh, on-gherust van buyten en van binnen:
    Een wispeltuyrigh rat, vol van verkeerde zucht,
    Ghedreven door den wind van allerley gherucht.
(5) Nu quistigh van haer gunst, als ’t gaet naer haer behaghen:
Als ’t anders, vol van haet, van bitterheyt, en klaghen:
    De Prins is als die boom, die, als het reghen stort,
    Ons deckt; is ’t weder schoon, van ons gekluppelt wort.

[p. 307]

Wt-legghinghe.

MEn vint in alle andere dinghen een on-ghestadigheyd en veranderinghe, maer die evenwel eenighsins tot eenighe ghelijckmatigheyd kan ghebracht werden. Niet en isser zoo on-zeker, noch zoo mis-luydigh als het lichaem des volcks, in zijn geheelheyd by een gerekent.

[p. 312]

EMBLEMATA XLIII. Een gram ghemoed veel onheyl broet.

Ah! ziet den ouden man, met af-gesleten leden,
Hy meynt, hy gaet heel fraey, met statelicke treden,
    Maer, laes! hy suft en dubt, ’t zijn loopkens dien hy maekt,
    Tot dat, door dick en dun, hy ’t eynde t’huys geraeckt.
(5) Merck hier, ghy korzel mensch, van korte stof gekneden,
Den aerd van uwen drift, de zotheyd van uw zeden.
    Ghy meynt, dat ghy uw gall’, en heete tochten boeyt,
    Daer ghy in’t volle vier van uwe gramschap gloeyt.

[p. 313]

Wt-legghinghe.

Ghelijcker zekere teeckenen zijn van dulle menschen; een stout en dreyghende wezen, een droevigh voor-hoofd, een straf ghezicht, een haestighe gangh, on-rustige handen, een verandert couleur, vele en sterckelick ghedreven hijginghen: alzoo vint ghy oock de zelve in vergramde menschen. De ooghen branden en glinsteren, veel roodheyds door het gantsche aen-zicht, het bloed ziedet en bobbelt uyt het binnenste inghewand, de lippen slaen te zamen, de tanden knarssen, het hayr rijst over-eynde, een gedwongen en kissende geest, een kraeckende gheluyd der gewrichten, ghezucht en ghebriesch, een af-ghebroken reden, met half-gesproken woorden, handen dickwils te zamen gheslaghen, de aerde met de voeten gestampt, het lichaem heel beweeght, en groote dreyginghen maeckende, een afgrijzelick en schrickelick ghezicht. en watter noch meer van SENECA by-gevoucht wert. Deze levendige uyt-beeldinghe is genouchzaem, om te bewaerheden, en ons in het herte te drucken, de gulde vermaninghe van FLACCUS:

        Ira furor brevis est; animum rege: qui, nisi paret,
        Imperat. hunc fraenis, hunc tu compesce catenis.

                        Dat zoude wat breeder luyden:

        De gramschap is, in ’t kort, een korte dulligheyd.
        Regiert dan uw ghemoed met reden en bescheyd.
    Want zoo het niet en buyght, noch gheen gehoor wilt gheven,
    Het heerscht, en doet het al naer zijnen wille beven.
        Bedwinght het met een toom, wanneer het is verwoet;
        En slaet het, vast en stif, de boeyen aen de voet.
[p. 314]
De zommige hebben daerom de gramschap by den haghel vergheleken. Want ghelijck die een in-drucksel is boven in de lucht gheteelt, en ter aerden neder vallende, den ougst, en allerley noodelick en vermaeckelick gewasch ter aerden slaet, met zeer groote schade van vee en menschen: alsoo is oock de gramschap een indrucksel van het hooghe deel des mensches, waer door deze vleeschelicke klomp gheregiert wert; het welcke neder-vallende op den acker der gewisse, alles verbreeckt en verwoest, watter schoon en heerlick in de mensche is. De welcke ghemaeckt naer de ghelijckenisse zijnes scheppers, op dat hy wezen zoude het treffelickste meester-stuck van Godes handen, is verrijckt met drye byzondere beelden: met het beeld der nature; met het beeld der ghenade; en met het beeld des lichaems, in heerlickheyd en verhevenheyd boven alle andere lichamen uyt-muytende. Welcke dry beelden, gantsch mismaeckt, ysselick, en hatelick ghemaeckt werden, deur den beestelicken tocht der gramschap. De Prophete Iob, sprekende van de schrickelickheyd des Leviathans, gebruyckt deze woorden: Wt zijne mond gaen fackelen, en vierighe voncken. uyt zijn neuze gaet roock, ghelijk als van heete potten en ketelen. zijn adem is als lichte kolen, en uyt zijn kele schieten vlammen viers. Een ghelijckenisse, die seer aerdigh past, op onze heet-gallighe menschen: byzonder, daer de heete potten en ketelen by-ghebracht werden. Want zoo wanneer een pot ziedet door de cracht des viers, alle het ghene om leeghe is, komt naer boven, en werpt zich in de opperste bobbels van de heete vochtigheyd, maeckende ghelijck een staet en inventaris van alle het ghene daer binen is, doende op-komen alle het schuym en vuyligheyd, dat te vooren bedeckt en verborghen was, wanneer de pot noch stil en kalme was. Even alzoo gaet het met een herte, dat aen-ghesteken is met die brandighe tortse van gheele galle. Alle het ghene in het [p. 315] heymelick vertreck onzer ziele, ghelijck gedommelt en verduystert was, beghint zich aen alle kant te roeren, en het onreyne grond-zop van lasteringhe en allerley on-ghelijck om hooghe te schieten. Daerom zeyde PYTHAGORAS zeer wel, dat het eynde van de gramschap, het begin van berou is. Want wy en verliezen hier door niet alleen ons oordeel, maer wy deeren en quetssen ons eyghen zelven, en vallen in het quaed, dat wy meynen te vlieden. Wy werden hier door zoo gheweldigh gedreven, om een ander te beleeden, dat wy gheen acht en nemen, om ons eyghen quaed te ontgaen. ’T is een tocht, die wel te rechte vergheleken wert by de grond-braken, en bouw-vallinghen, die zich zelven vernielen en breken, door het gene, daer op zy vallen. De Keyzer NERVA, zijnde zieckelick, en met een zoo swacke maghe, dat hy gemeenelick, al wat hy at, wederom moeste uyt-keeren; stelde zich in zoo on-matighe en on-machtighe gramschap, teghen eenen REGALUS, dat hy schielick, door een heete en scherpe koortsse besprongen zijnde, in een doodelick sweet viel, die kortelick van de dood ghevolght wiert. Het zelve overquam oock den Keyzer VALENTINIAEN, de welcke schuymende en donderende, vol van gramschap in de vollen raed, teghen de Sarmatiers, om dat zy in Slavonien en Illyrien gheruyt en gherooft hadden, dreygende haer met schreeuwende woorden, en on-ghetoomde scheldinghen, dat hy haer geheelick zoude uyt-roeyen, en te niete brengen, heeft hy zijn muskels en bloed-aders zoo gespannen en doen swellen, dat zy gheborsten zijn: waer uyt hem het bloed zoo krachtelick beghonde te storten, dat hy haestelick daer van stierf.
Daerom de heylighe Artsch-vader Ioseph, zijn broeders, uyt Egypten, wederom naer huys zendende, gaf haer dit, in plaetse van alle lessen en vermaninghen: En weest niet toornigh op den wegh. Dit ellendighe leven en is niet anders voor een Christen, als een [p. 316] reyze en toe-gangh, tot dat eeuwighe leven; tot dat gheestelicke Canaan, dat hemelsche Ierusalem, dat boven in de hemel is. Laet ons dan niet toornigh zijn op den wegh, de eene tegen de andere: maer laet ons zoetelick en vredelick, met onze broeders, den wegh voorderen, die ons daer henen leydet. Laet ons alle oorzaecken af-snijden, en alle voor-wendselen van ons weeren, die ons in het minste het herte voor de gramschap zouden open stellen. De heylighe Iacob zeght kort en bondigh, dat de gramschap des mens Gods gerechtigheyd niet en werckt. ’t Is anders wel geoorloft, het gheweld van zich af te keeren, en die onder ons ghestelt zijn, met scherpe bestraffinghen, naer gelegenteyd van zaecken, aen te gaen: maer het moet evenwel zonder innerlicke toorne en ont-steltenisse des gheests zijn. Men zeght, datter niet zoo zeer en temt de grimmigheyd van een Olyfant, als het ghezichte van een Lammeken; noch niet zo licht en fteuyt de kracht van uyt-gheschoten koghels, als de zachtheyd van wolle of werck, of diergelijcke toe-ghevende stoffen. Alzoo, ghelijk de wijsheyd zeght, wert een Vorst, door gheduldigheyd verzoent: ende een vriendelicke tonghe breeckt de hardigheyd. Laet ons dan deze dulle hitte bedwingen, en ons zelven meester maecken van die krachtige tochten, de de reden uyt haeren stoel, en ons uyt Gods wooninghe werpen.

Fortior est, qui se, quàm qui fortissima vincit
Moenia, nec virtus altius ire potest.

Neem dit in vergheldinghe, die gheen Latijn en verstaet:

’t Js veel meer, te konnen leyden
Zijn begheerten, aen den band,
Als dat Princen wijt uyt-breyden
Al de palen van haer land.
[p. 317]
Hy die meester is ghebleven,
Van de tochten van zijn hert,
Heeft alleen een ware leven,
Vry van kommerlicke smert.
Al waer ’t dat hy moeste blijven
In een hutt’ van stroo en slijck;
Vaster zal hy daer beklijven
Als een Koninck in zijn rijck.

[p. 318]

EMBLEMATA XLIV. Wat rust en ghewin gheeft luttel onderwin.

Hoe kost’lick is’t, voor God, hoe zoet, voor ons, t’aenschouwen!
Dat man en vrouw te zaem haer zelven onderhouwen,
    Van haerer handen werck, en wachten, van de Heer,
    Niet wat de weereld geeft, veel onrust, goed en eer,
(5) Maer met een vrolick hert, gevest op rotsche gronden
Van Godes trouw en eed, en aen haer plicht verbonden,
    Des hemels rust en lust; vertrouwend’ dat de man,
    Die Godes rijcke zoekt, noyt yet ontbreken kan.

[p. 319]

Wt-legghinghe.

Hy moet den neuze wel vol snot, en de herssens vol fluymen hebben, die niet en rieckt, noch en can verstaen, de bedrieghelickheyd van de aerdsche hope. ’T is het vier te willen hekelen, en de roodigheyd van een ticchel af-wasschen; de valscheyd, van de weereldsche dingen, af te zonderen. Die dit, met ongedeckten hoofde, bestaet te loochenen, zal immers, wanneer de dood op zijn oogh-schelen begint te zitten, ghedwonghen zijn, om uyt te reutelen; Carbones thesaurus erant. Ick meynde veel schats te vinden, maer ’t waren kolen.
Maer hoe vele zijn-der even-wel, die haer zelven delven en ghelijck levendigh begraven in dit aerdsche slijck! die ghelijck gheverwet zijnde, in de verdoemelicke ketel van on-ghevoelickheyd, den hemel den rugge, en de helle het aen-zicht toe-keeren. En waerom doch? om dat zy een vleeschelick verstand hebben, ’t welck een vyandschap teghen God is: ’t welck Godes wet niet onderdanigh en is; jae zelfs niet zijn en kan. Om dat hare oogen van de helsche raven uyt-ghepickt zijn, en derhalven niet zien en konnen, de dinghen, die gheestelick moeten onderscheyden werden. Diens opperste goed ghelegen is in het gheniet van de drie artsch-zonden, die de dans-koorde leyden, en het gantsche gezin van alle feylen aen haren rey sleypen. Die den name hebben dat zy leven, maer evenwel dood zijn; ghelijck de Enghel spreect, tot de ghemeynte van Sardis. Die altijdts woelen, om dat zy nimmermeer rusten en zouden; en nimmermeer en rusten, om dat zy eeuwelick woelen zouden.
Verde van dat zoete en vreuchdige leven der kinderen Gods: die onder een gheringhe en verachtelicke ghedaente, een heerlicke [p. 320] glants van een hemelsche Majesteyd draghen. Zijnde Koningen en Priesters, daer zy voor arme bedelaers, en af-schouwelicke uytwerpselen ghekeurt werden. voor lieden, die leepighe zielen, en versufte gemoederen hebben. die niet een vlocke, of koren-hayre weerdigh en zijn. Maer zeker (magh-men de zulcke by gheringe dinghen paeren) zy zijn ghelijck de eyers, die het beste van binnen, en gheen monster of pareersel van buyten hebben: ghelijck de kleyne dooskens, die ghemeynelick de kostelickste speceryen bedecken. De Schilders, om meer te verheffen en te vertoonen de dinghen, die licht ende klaer zijn, verstercken die met duysterheyd en schaduwe: zoo doet de groote werck-meester dezes weerelds. de menschen, dien hy tot dat eeuwighe licht, en hemelsche klaerheyd geschict heeft, bekleet hy hier veel-tijds met een donckere mantel van gebreck. Hoe vele en deur-gaens wert-er gezien, dat de god-vruchtighe zielen, die zich den hemel t’eenemael opdragen, in geringheyd en verachtinge t’onder-gehouden werden! maer zy werden, ghelijck de Apostel spreeckt, allesins bedruckt, maer niet benaut: wanckel-moedigh, maer niet mis-moedigh: vervolght, maer niet verlaeten: te neder gheworpen, maer niet verdorven. zy zegghen, met de zelve, al ist dat onze uytterlicke mensche verderft, zoo wert nochtans de innerlicke mensche van dage te dage vernieuwt. Op deze grond, bouwen zy de vastigheyd van dat hemelsche huys: dat zy hier al-reede in hope, en naer den gheest, bezitten. Want haere burgerschap is in den hemel, van waer zy den Zaligh-maecker verwachten, den Heere Jesum Christum, de welcke onze vernederde lichaem veranderen zal, dat het gelijckformigh werde zijnen heerlicken lichame, naer de krachtighe werckinge, daer mede hy alle dinghen hem zelven onder-werpen kan. Zy hebben een welbehaghen in alles wat God behaeght. Dit is haer eeuwigh lied:
[p. 321]
Le Seigneur de là haut
Cognoist ce qu’il nous faut,
Mieux que nous tous ensemble:
Sans nul esgard d’aucun,
Il depart à chascun,
Tout ce que bon luy semble.

Dat is:

De Heere weet ghewis,
Het gheen ons oorboor is,
Veel beter als wy allen.
Hy deelt aen yder een,
Hy zy groot ofte kleen,
Al naer zijn wel-ghevallen.

Zy weten, dat de tijd hier kort is: dat de ghene die vrouwen hebben, zijn als gheene hebbende. ende die weenen, als niet weenende. ende die blijde zijn, als niet blijde zijnde. ende die koopen, als niet bezittende. ende die deze weereld ghebruycken, als niet ghebruyckende. dewijle het wezen dezes weerelds voor-by gaet. En zeker, als ghy de Goddelicke orden wel bemerckt:

Wat ist van des weerelds dinghen,
Als te haelen en te bringhen!
Wie kan in dit aerdsche dal
Heunigh hopen zonder gal?

De waere conserve van een Christelicke ziele, is bitter-heylighe. wanneer wy met een heyligh ghemoet, de bitterheyd van deze weereldsche dinghen, met een vast ghezichte aen-nemen, en met een ghewillighe mond in-nemen. Dit betrachten de wettelicke kinderen Gods, die in dit leven met on-ghemack en ghebrecke-[p. 322]lickheyd bezocht werden. Iae sy vinden zelfs een vermaeckelicke zoetigheyd in de verdruckinghe: wetende dat de verdruckinghe lijdzaemheyd werckt; en de lijdzaemheyd bevindinghe; en de bevindinghe hope; en de hope en beschaemt niet. Want, zeggen zy, de liefde Gods is in onze herten uyt-ghestort, door den heyligen Geest, die ons ghegeven is.
Waerom verkleent ghy u dan, ô edel (jae ydel) mensche, die u zelven verslaeft en dienstbaer maeckt aen de bedrieghelicke glants van dit aerdsche slijck? waerom en verheft ghy niet uwe sluym-ziecke ooghen tot een ander goed, als dat met dit gezichte kan aenschouwt werden? daerom heeft u God recht geschapen, op dat ghy naer den hemel ziende, de aerdsche dinghen met de voeten zoudt vertreden. Alles, wat ghy noodzaeckelick hebt van doen, heeft de hemelsche wijsheyd boven de aerde ghestelt, om die bequamelick te konnen vinden: maer den on-nutten overvloed, als van goud en zilver, heeft zy onder de aerde verdoemt, op dat ghy de zelve, tot uwe verdoemenisse, niet ghierighlick en zoudet begheeren. Kinderen der menschen,zeght de Goddelicke Harpslagher, waerom bemint ghy de ydelheyd, en zoeckt de leughen? Laet u de weereld niet by den neuze leyden: laet u geen klabbeke voor een diamant in de vuyst steken. De weereld is een vermomd kamer-spel: die altijds met leughen in de weere is. ’t Is ydelheyd, dat ghy vergaert, zeght de Psalm; en leughen dat u de weereld wijs maeckt. Dat goud is aerd en slijck: die zijde, daer ghy een ander mede uyt-trotst, is het ghespin van een vuyle en etterighe worm. Zent den duyvel in de helle, daer hy behoort. want zoo ghy hem de oore leent, hy zal u zoo haest tot een Afgod dienen. Adders en serpenten zult ghy in uwen boesem ontfangen: en als ghy-ze al met uwe warmte uyt-ghebroet, en met zorge ghekloestert hebt, zy zullen u verghiftighen, en het herte af-steken.

[p. 323]

EMBLEMATA XLV. ’t Komt uyt ons hert, al wat ons smert.

Verwijt het, mensch, een ander niet,
Dat ghy hier smelt in veel verdriet.
Want wat ghy schoon of bloemigh hebt,
’t Wert, als door zieckt’, by u verlept.
Gheen meerder vyand, als u zelf,
En hebt ghy onder ’t groot gewelf.
Ghy braekt van al, wat God u schenkt,
En altoos uwe lust verlenght.
Zijt ghy van hem verhoogt, verleegt,
Ghy blijft daer in ghelijck verdeegt.

Als Lijsters, kacken wy ons quaed,
En sterven, door ons zelfs verraad.
Hoe dickwils zouden wy dien kelck,
Vol heunigh-dauw, en nieuwe melck,
Die uyt die opper-ader spruyt,
Heel klaer en zuyver drincken uyt;
’t En waer wy als de peerden de’en,
Die haeren dranck met voeten tre’en,
En dencken, dat het beter smaeckt,
Als’t water drabbigh is ghemaeckt.

[p. 324]

Wt-legghinghe.

Het deel van de goddelicke lucht, dat de Arts-schepper, in de eerste mensche in-blies, en daer van wy alle menschen, in ’t ghemeyn, ghenoemt zijn, en bewijst nerghens in, soo uyt-muytelick zijn vernuft als in zijn eyghen quaed te rocken, en, gelijck als in een sprinck-vloed, boven den oever van alle reden, op te doen rijzen. Nochtans weten wy, die deel-ghenoten zijn van die hemelsche weder-gheboorte, dat ons gheen dingh ter weereld en can ont-moeten, als dat ons dienstigh en voorderlick zy, om dat voor-ghesteken merck der hemelscher roepinghen Gods te bereycken. Wy weten, zeght de heylighe Paulus, dat de ghene die God lief hebben, alle dingh helpt ten goede: den ghenen namelick, die, naer zijn voornemen, gheropen zijn. Dat duyvelsch serpent, dat alles placht te vergiftighen, is nu vermorzelt. Morte la pecora, non cresce piu la lana. Maer wat isser van? Onze beenen zijn evenwel te swack, om ons gheluck te draghen. Het schijnt dat wy aen ons zelven alle zoetigheyd benijden; of dat wy beter brood, als van tarwe willen hebben. Voler meglio’ pane, che de fromento. Wy maecken, door ons ghewoel, dat de schoor-steen roockt, die nochtans, met alle winden treckt, en den roock om hooge jaeght. Droefheyd is onze meeste vyandinne, en nochtans wert zy, als met een jeuckerighe lust, in onzen schoot ontfanghen, en uyt ons zelven voort-ghebracht.

Il n’y a chose au monde si heureuse,
Qui par malheur la tristesse espineuse,
D’un soin mordant n’aigrisse, & que son fiel
De son aigreur ne corrompe le miel.
[p. 325]
Ghewisselick, draeyt u, werrewaerts ghy wilt;

Daer en is in ’s weerelds percken,
Gheen gheluck of heyl te mercken,
Dat, door onze beeldeniss’,
Niet en keert in droeffeniss’.
Droeffenisse, die vol zorghen,
Doornigh, bijtigh, ons komt worghen,
En bederft, door gal en roet,
Al ons heunigh, al ons zoet.

Wel te rechte zeght dan de Spaignaerd, Guarda mi Dios di mi. Godt bewaere my van my zelven. Gheloof het vryelick:
De mensch van al het gheen’ oyt leven heeft ontfanghen,
Is met de grootst’ ellend’ verdrietelick om-vanghen.
Hy oorlooght met zich zelf, en doet zich wee en pijn,
Als of hy hadde lust zijn eyghen beul te zijn.
Aen-merck den traghen os, die onder ’t jock gaet loeyen,
En met een loomen hals steeds waeckt om ons te voeyen;
Hoe-wel het is een dier, grof, plomp, en zonder raed,
’t En is noyt van zich zelf een oor-zaeck van zijn quaed:
Maer draeght met lijdzaemheyd den arbeyd, en de wetten,
Die hem Natuer ghelieft, in zijn gheboort, te zetten.
En als hy van zijn jock, des avonds, wert ontkleed,
Met t’haest-vergheten jock, vergheet hy al zijn leed:
En slaept zoo zonder zorgh, tot dat de morghen-roode,
Des morghens hem op-weck’, en tot den arbeyd noode.
Maer ons, ellendigh volck, het zy by nacht of dagh,
Volght altoos droeffeniss’, en oorzaeck van gheklagh,
Dat steeds ons herte vijlt. Zoo wy maer hooren niezen,
Wy zijnder om ghestoort: ons zinnen wy verliezen,
[p. 326]
Als een die grooter is, als wy, gaet langhst de straet:
En als een uyl-gheschreeuw ’s nacht door ons ooren gaet,
Ons hayren rijzen op. Zoo dat, om kort te binden,
Wy altoos, allesins, veel on-ghenuchte vinden.
Ons eyghen on-gheluck, van onze wiegh ghebrocht,
En schijnt niet groot ghenoegh; ’t moet elders zijn ghezocht.
On-gunste, haet en nijd, gheveynstheyd, weerelds-eeren,
Gramschap, begheerlickheyd, lust om zijn goed te meeren.
Dez’, en noch ander’ meer, die uyt ons zijn ghebroet,
Zijn qua’en, die d’arme mensch noch tot zijn eyghen doet.

[p. 327]

EMBLEMATA XLVI. Een mensche, dien gheloof ont-breeckt, Een kass’, daer niet als druck in-steeckt.

Wat willen wy ons hert met valscheyd meer belieghen,
En in ons grootst’ ellend’, ons noch in trotsheyd wieghen?
Neem het geloof maer wegh, de grofste beest van al,
In voor-recht en geluck ons verre winnen zal.
Zie maer dit staeltjen aen: hoe deze luyden beven,
Die hier, met schrick des doods, in onweer zijn gedreven.
Daer ’t vercken van het gen’ de bleecke bangheyd spout,
Als lacchend met ’t gevaer, een blijde maeltijd hout.

[p. 328]

Wt-legginghe.

Ah God! hoe zijn wy vol ellende!
Ah! hoe vele quaeds ons dreyght en schent,
Op eenen tijd, en zonder ende!
Zijnd’ als de blaren van de lent’:
Die jeughdigh op de boomen wassen,
En als de Herft daer naer beghint,
Verdrooght, niet beter dan en passen,
Als tot een speelssel van de wind.

Ghewis de hoop’ doet niet als spotten:
Zy strijckt ons uyt voor valsche waen:
En altijds vol bedroghs, de zotten
Betoovert zy, die op haer staen.
Maer die door wijsheyd is ghedreven,
Steunt op de waere zekerheyd,
En weet, dat ’t heele van ons leven
Niet anders is als ydelheyd.

Terwijl’ de jongheyd, schoon van krincken,
De bloem van nieuwe jaeren teelt,
Het jonghe kind en zal noyt dincken,
Aen d’oudheyd met grijs hayr bemeelt.
Een luckigh man en zal noyt hopen*
[p. * Hopen is hier vreezen, naer den aerd van de latijnsche tale.]
Van voor-spoed eens te zijn berooft,
Dan als d’ellende komt gheslopen,
En hanght hem vast al over ’t hoofd.

Ellendigh mensch van kindsche lueren,
En weet ghy niet, ô zot ghediert,
Dat onze jonckheyd niet zal dueren,
[p. 329]
En dat de dood ons ganghen stiert?
En dat de slijck-klomp van dit leven
Tot nietigheyd zoo snellick spoet,
Dat ons nauw tijd en is ghegeven
Te smaecken eenig weerelds-zoet?

God-schicksel (laet ons dit ghedincken)
Ons ooghen t’allen tijde sluyt,
En leyt ons oud en jongh te drincken,
Den vloed, die uyt der hellen spruyt.
De Princen zelfs, als oorloghs-schichten,
Van a’ren en ghebeent’ ont-daen,
Als ossen-drijvers moeten swichten,
En naeckt en bloot voor Minos staen.

Ons leven eyscht wel mede-lijden.
De wrecke koop-man, deur den vloed;
Soldaten, deur het staeligh snijden,
Verstorten allesins haer bloed.
Die wert deur pleyten op-gheëten,
En van de slaep verbannen light;
En die, van honghers-nood ghebeten,
Verliest het helle zonne-licht.

Kort om: wat leven heeft ontfanghen,
Is als een slaef van ’t on-gheluck:
Maer boven al, zoo wert om-hanghen
Het mensch-gheslacht met pijn en druck.
Wy zijn van ’t on-gheluck een proye:
Oock Phebus wilde niet voor haer,
Met recht oock, voor de stad van Troye,
Zich stellen in het strijd-ghevaer.

[p. 330]
Vervloeckt, ô ezel! zy uw leven,
Die, om te drincken uyt de vliet,
Ghinght aen ’t serpent de jongheyd gheven,
Dat alle jaer zijn vel uyt-schiet.
De jongheyd, dien ons mensch-ghedrochte
Van Jupiter ontfanghen had,
Om dat het niet verswijghen mochte
De diefte van het zonne-rad.

Van dien dagh aen zoo wiert ons leven
Van zieckt’ en ouderdom mis-maeckt:
Die altijds vyandsch zijn ghebleven
Van al het gheen’ den mensche smaeckt.
Men zagh van doen de hemel schieten
Zijn blixem uyt zijn donder-stad:
Die tsedert niet en rust van ghieten
De ghiften van dat quade vat.

Die den aerd van de Poësie, en van de Fransche taele verstaet, die zie en oordeele, wat gebuerschap dit met RONSARDS gedichten heeft.

Ah Dieu! que malheureux nous sommes!
Ah Dieu! que de maux en un temps
Offencent la race des hommes,
Semblable aux fueilles[p. sic] du printemps,
Qui vertes dessus l’arbre croissent,
Puis elles l’Automne suivant
Seiches a terre n’apparoissent,
Qu’un jouet remoqué du vent.
Vrayement l’esperance est meschante
D’un faux masque elle nous deçoit,
Et tousiours pipant elle enchante
[p. 331]
Le pauvre sot, qui la reçoit.
Mais le sage, qui ne se fie
Qu’en la plus seure verité,
Sçait, que le tout de nostre vie
N’est rien, que pure vanité.
Tandis que la crespe jouvence
La fleur des beaux ans nous produit,
Jamais le jeune enfant ne pense
A la viellesse qui le suit.
Ne jamais l’homme heureux n’espere
De se voir tomber en meschef,
Sinon alors que la misere
Desia luy pend dessus le chef.
Homme debile & miserable,
Pauvre abusé ne sçais tu pas,
Que la jeunesse est peu durable,
Et que la mort guide nos pas:
Et que nostre fangeuse masse
Si tost s’esvanouït en rien,
Qu’a grand peine avons nous l’espace
De gouster la douceur du bien?
Le destin, & la Parque noire
En tous âges sillent nos jeux:
Jeunes & vieux ils meinent boire
Les flots du lac oublivieux.
Mesmes les Roys, foudres de guerre
Despoüillês de veines & d’os,
Ainsi que vachers sous la terre
Viendront au throne de Minos.
C’est pitié que de nostre vie:
[p. 332]
Par les eaux l’avare marchant
Se voit sa chere ame ravie,
Le soudart par le fer trenchant.
Celuy par un proces se mine,
Et se bannist du doux sommeil,
Et l’autre accueilly de famine
Perd la lumiere du soleil.
Bref, on ne voit chose qui vive,
Sans estre serve de douleur
Mais sur tout la race chetive
Des hommes foisonne en malheur.
Du malheur nous sommes la proye:
Aussi Phoebus ne vouloit pas
Pour eux, a bon droict, devant Troye
Se mettre aux dangers des combats.
Ah! que maudite soit l’asnesse,
Laquelle pour trouver de l’eau,
Au serpent donna sa jeunesse,
Qui tous les ans change de peau:
Jeunesse que le populaire
De Jupiter avoit receu
Pour loyer, de n’avoir sçeu taire
Le secret larrecin du feu.
Dès ce jour devint enlaidie
Par luy la santé des humains,
De viellesse & de maladie,
Des hommes hostes inhumains.
Et dès ce jour il fit entendre
Le bruict de son foudre nouveau,
Et depuis n’a cessé d’espandre
Le dons de son mauvais tonneau.

[p. 333]

EMBLEMATA XLVII. De Nijd vind baet in anders quaed.

Dez’ nieuwe vond en konst, die, door een kleyn vizierken,
Doet schijnen over-groot, dat maer en is een zierken,
Verbeelt den rechten aerd van ongunst, haet en nijd,
Die swelt, en smelt, en schelt, als ’t yemand wel gedijt.
Die eens met deze pest zijn hert heeft in-ghenomen,
Het dunckt hem grof en groot, wat ander’ oyt bekomen:
Eens anders land en ougst is altijds meer ghelaen,
En d’uder van zijn vee hem stijver schijnt te staen.

[p. 334]

Wt-legghinghe.

De heet-grammigheyt heeft wreedheyd, en de toorn overloopinghe. Maer wie zal voor de nijdigheyd bestaen? zegt de wijste van alle bloote menschen. Het welcke Rabbi LEVI, een Hebreeuwsch uyt-legger, wijders uyt-streckende, verhaelt, dat een Koninck ont-moetende twee byzondere menschen, de eene in begheerlickheyd, en de andere in nijdigheyd uyt-muntende, heeft hun belooft, dat hy haer gheven zoude, al wat zy van hem begheeren zouden; maer dat de tweede eysscher dobbel deel ghenieten zoude. Waer over de begheerighe, den eersten eysch, den nijdigen vergunt hebbende, op dat hy het voor-recht van de eerst-gheborene verdienen zoude, en evenwel konnende wel lijden dat het water van de zonne mede-deylde, heeft de nijdighe begeert, dat hem een van zijn ooghen uyt-ghesteken mochte werden, op dat zijn eysch-genoot beyde de zijne verliezen zoude. Welcke zede-fabel zeer aerdigh ons af-beeld den ellendighen stand van dat nijdighe adder-ghebroedsel, dat by naer alle houcken dezes weerelds ghevult heeft. Even ghelijcker van de Vos ghezeyd wert; die veel liever hade, dat zijn steert onnuttelick en moeyelick, deur slijck en vuyligheyd, achter aen soude sleypen, dan dat hy een weynig aen den Aep zoude by-zetten, om zijn naeckte schaemte te bedecken.

O miseros, quorum dolor est aliena voluptas!
.....& queis
Risus abest, nisi quem visi movere dolores.
Dat is
O wel ellendigh volck, tot eyghen straff’ gheboren,
Dat pijn en droefheyd quelt alst wel een ander gaet!
Dat noyt ghenucht en ziet, geen vreughd en komt te voren,
Als die uyt on-ghenucht en anders druck ont-staet.

[p. 335]
’t Is zeker wel een ellendige wreedheyd, dat de nijdighe haer zelven aen doen, en die alle de pijnen van de vernuftighste tyrannen verre te boven gaet. Want dewijle zy een anders goed tot haer eyghen quaed keeren, wat eynde, wat paele kan daer wezen, dat den loop van haer verdriet zoude konnen stremmen, zo langhe als God is, dat hy eeuwigh is; dat is, een wel-doender van alle menschen. Zeer wel is deze zieckte met de hout-worm vergheleken: want ghelijck hy het hout door-bijt, daer in hy gheboren wert, al-eer hy yet anders kan beknaeghen; alzoo verteert de nijdighe zijn eyghen zelven, eer hy een ander den minsten beet kan gheven.

De nijd, cattijve nijd, wert van ons zelf ghezielt,
En daer zy door ons leeft, ons leven gantsch vernielt,
Ghelijck een quade worm, die in het hout ghebroedet,
Daer van oock voedsel heeft, en hoe hy meer zich voedet,
Te meer het hout verrot: of als men ’t yzer ziet
Allenghskens, door zijn roest, vergaen op ’t laetst tot niet.
Zoo doet de bleecke nijd: daer wy-ze kost’lick spijzen,
Daer eet zy ons heel op: zy komt in ’t herte rijzen,
En knaeght haer eyghen Min’, en met een traegh verdriet,
Verdrooght ons vleesch en been niet anders als een riet.
Wie is hier heel van vry? gheen mensch, gheen in dit leven:
Want zoolangh als wy zijn, zijn wy door nijd ghedreven,
Verslaeft aen ydel gunst: ons hert wert noyt ghestilt
Door rust, of noughzaemheyd, maer steeds door zorgh ghevilt.

Voeght hier by, dat de Heere van BARTAS, in de eerste dagh van zijn eerste weke zinght:

Le coeur de l’envieux chagrinement despit,
En veut a son semblable, au plus grand, au petit.
[p. 336]
Il hait l’un comme egal, craint l’autre comme maistre,
Et prevoit soupçonneux que l’autre le peut estre.

Dat luyt in goed Duytsch, voor die het Fransch niet en verstaet:

De nijders hert met spijt en bitterheyd beslaghen,
Wilt quaed aen zijns gelijck: kan groot noch kleyn verdraghen:
Haet d’een als even-groot, vreest d’ander als een heer:
Ziet, dat die komen kan oock tot de zelve eer.

Daerom de wijze BION, ziende yemand, die met nijdigheyd berucht was, met een droef ghezicht, voor by hem henen druypen; ick en weet niet, zeyde hy, of u yets quaeds over-kommen is, of een ander yets goeds. Te kennen gevende, dat de nijdighe vermaghert door eens anders vet geluck: eens anders voorspoed tot zijn tegen-spoed duydende. Wat kan daer verdoemelicker feyle wezen? wat behanghssel, wat verwe kan daer gevonden werden, om dit vuyle tafereel aen yemands ooghen te gebieden? Alle andere ondeughden, hoe-wel zy af-schouwelick en schrickelick zijn, zy hebben nochtans eenigh schijn en couleur, om op het buffet gebrocht te werden. Een advocaet van de Gierigheyd zal den harden en ellendigen staet van de armoede voor oogen leggen; de veelheyd der kinderen, de kleyne liefde te berde bringhen. De eergierigheyd zal de liefde en genegentheyd voor-werpen, die een yeghelick behoorde te hebben, om zijn Vader-land dienst te doen; zijn vrienden, en alle vrome luyden te voorderen, die andersins verzuymt en teghen alle reden, naer-ghelaten werden. De Ongeduldigheyd nemet op de grootheyd van haer lijden, de on-waerdigheyd van het ghene zy verdraghen moet. De vreeze legget op het schrickelick ghevaer, daer vele door lichtveerdighe onbesuystheyd in-vallen; zijnde veel beter, al dwerzende en laverende den hoeck boven te komen, als recht toe aen, het schip in splin[p. 337]teren te zeylen. De wel-lust beweert zich met het vermaeck en zoetigheyd, waer toe alle ghedierten ghenoodet en gheprickelt werden. En om kort te zijn; daer en wert gheen on-deught ter weereld ghevonden, die niet wat schijnelicks, tot haer bescherminghe, en zoude voort-bringhen, wanneer maer de nijdigheyd af-ghezondert wert. Yder ander feyle bevecht alleenelick haer teghen-ghestelde deugd, maer de nijdigheyd staet, met schild en sweerd, teghen alle deughden. Sara benijt de vruchtbaerheyd van haer dienst-maeghd Agar, die nochtans, met haer toe-stemmen, van haeren man bekent was. Marthe murckelt en prevelt teghen haer zuster Magdaleene, om dat zy aen de voeten Iesu zat. Alexander haet Perdiccam, om dat hy een goed krijghs-man was; Lysimachum, om zijn ervaerentheyd; Seleucum, om zijn grootmoedigheyd; Attalum, om zijn koninclicke weerdigheyd; Ptolemaeum, om zijn voor-spoedigheyd. Ajax heeft Vlyssi de wapenen van Achilles zo zeere benijt, die hem gegeven waeren, in verschuldinghe van zijn kloeckheyd, dat hy dul wiert, en aen zich zelven zijn eyghen handen leyde. De Joden, zeght CYPRIANUS, zijn vergaen, om dat zy Christo liever beneden, dan in hem gheloofden. Zoo doen oock een groot ghetal van Enghelen, die, om dat zy gheen on-ghelijcke grootheyd in God lijden en konden, uyt de hooghste hemelen in den leeghsten af-grond gheworpen zijn, daer zy met ketenen der duysternisse bewaert worden, tot den grooten dagh des Heeren.
Maer om deze schadelicke beeste uyt ons herte te bannen, laet ons kortelick bemercken, het ghene wy ghemeenelick plachten te benijden. ’t is veel-tijds rijckdom, eere, staet, en wat van zulcke slagh meer is. maer zeker, ’t is by ghebreck van te weten, hoe diere die dinghen kosten. die ons de zelve aen-bode, om de zelve prijs, wy zouden-ze veel-tijds verwerpen. Hoe dat? Al en zeyd’ [p. 338] ick anders niet, een naer-dachtighe ziele zoude zich hier mede vernoughen; Nella felicitâ gl’altari non fumano; In voor-spoed en roocken de autaren niet. Het zijn stercke beenen, die weelde dragen. Res secundae sapientum animos fatigant, Voor-spoed vermoeyt der wijzen ghemoet. Maer ziet eens, wat-men al lijden en uytstaen moet, om daer toe te kommen, en noch veel meer om daer in te blijven. vleyen, lieghen, lijden, bedrieghen; kort, zijn heele vryheyd, het kostelickste van de mensche, wegh-werpen. Men heeft niet om niet in de weereld. hy en kan geen beulingen maken, die geen vercken en koopt. en noyt en wasser noch zo grooten bancket, of yemand at-ter qualick. meent yemand anders, tot weerelds goed of eere te gheraecken, die moest eerst de wet, en het ghebruyck des weerelds omme-keeren: ’t ware, het laecken te willen hebben, en evenwel het ghelt in de beurze te houden; de courtagie te willen verdienen, en gheen partye te sluyten. Het recht der volckeren en laet zucks niet toe. Doe de moeyte, of en verwacht gheen loon: kiest de waren, of de prijs. een van beyden moet ghy missen. Verstaet ghy ’t wel, zoo sult ghy liever mede-lijden hebben met des weerelds gunstelinghen, als haer nijd toe-draghen. En niet den hondt slachten, dien het leed is, dat de ander in de keucken gaet; hoe wel in duysend perijckelen van wel ghekluppelt te werden. Of wel de bedelaers, dien de ooghen zeer doen, wanneer zy d’een den anderen aen een deure zien staen.

[p. 339]

EMBLEMATA. XLVIII. Denck, voor de nood, steeds aen de dood.

ALs ghy, ô jonge lien, met liefd’ en zucht gheladen,
    In’t warme van den hayrd, gheneuygh’lick zit en speelt;
Dry putjens maeckt in d’asch, en doet malcand’ren raden,
    Wie dat noch eens zal zijn u aenghenaem ghedeelt:
(5) Denck eens dan op u zelf, dat ghy nu heet van bloede,
    Haest stijf en kout van lêen, tot asschen zult vergaen.
En zoo ghy niet in tijds gheweest zijt op u hoede,
    Raed, hoe, by onze God, u dinghen zullen staen.

[p. 340]

Wt-legghinghe.

T’is een zoet en onnoozel vermaeck, dat in ons zinne-beelt vertoont wert. En hoe wel het vry zijn kindsheyd smaeckt, het gheeft ons nochtans heel mannelicke en ouwelicke (niet alleen houwelicke) bedenckingen. Men vint by de Roomanisten geen zo kleynen kappelleken, of het heeft zijn zand. Alzoo en werter in onse zinnen niet in-ghevoert, dat niet, tot heylzaem voedsel onser ziele kan werden ghekeert.
    Ghedenck’ dan, hier by, uwes scheppers in de daghen uwer jonckheyd, eer dat de dagen des quaeds kommen, en de jaeren naecken, van de welcke ghy zegghen zult, ick en hebbe in haer gheen wel-ghevallen. eer dat de zonne, en het licht, de maene, en de sterren verduystert werden, en daer wolcken keeren naer den reghen. Ten daghe dat de huyswachters zullen beweeght, en de krijgh-mannen gheboghen werden, en de maelsters op-houden, als zy vermindert werden, en die door vensters zien, verduystert werden; en de deure op de straete gesloten werden, en het gheluyd van de meulen neder-ligghe, en op-gae als het gheluyd van een vogheltjen, en alle de zangh-dochters om leeghe vallen. eer dat-men oock van de hooghe vreeze, en de schrickselen op de wegh; en de amandel-boom bloeye, en de sprinck-haene verswaere, en de begheerte vernietight wert. als de mensche gaet naer het huys zijner eeuwe, en de klaghende op de straete keeren. eer dat de zilvere koorde wegh-gedaen, en het goude rond-vat gebroken werde, en de eemer op de springh vermorzelt werde, en het radt op de bornput breke; en het stof keere tot de aerde, als het geweest is; en de geest keere tot God, die hem ghegeven heeft.

    Men houft gheen zekerheyd op dezer aerd te hopen,
        Het vlieght al uyt der hand, niet anders als de wind.
[p. 341]
    ’t Verandert al wat is, ’t is al daer toe gheropen:
        De tijd, die ons hier maeckt, de zelv’ ons oock verslint.
    (5) Prins, Koningh, en zijn stam, ’t gaet alles henen drijven,
        En ander dier-ghelijck herspruyten uyt haer dood.
    Daer is gheen dingh, dat leeft, dat eeuwelick zal blijven:
        De deughd op dezer aerd, is alleen buyten nood.

Maer ’t is verre van huys, dat dit by velen zoude over-dacht werden. ’t zijn andere koten, die de jonckheyd zoeckt. Dat is by haer, als de Griecken spreken, in een put met honden vechten, en noyt van vreeze ontslaghen te zijn. men moet dan de elleboghen vry, en het herte zonder swarte zucht hebben. En komt haer noch de dood te vooren; ’t is dan met deze hupsche op-weckinghe:

            Waerom doet ghy u zoo veel moeyt?
        Waerom verkerckert ghy u leven?
            Dewijle ghy noch jeughdich bloeyt,
        Waerom wilt ghy u niet begheven,
        (5) Tot vrolickheyd, en liefd’ aen-kleven?
            Ah, arme mensch! en weet ghy niet,
        Dat maer een koorts en hoeft te wezen,
            Om u te brenghen in de vliet,
            Daer niemand oyt van daen en schiet?
        (10) Wat dat-men zegghen magh, of lezen:
            De dood is vol schricks en verdriet.

Iae voor zulcke weereldlinghen, die dit teghenwoordighe leven om-helzen, als haer laetste en opperste goed. gelijck het oock haer is. want de dood is by haer, de beul der natuere; de vloeck Gods; de rent-meester der helle. Maer zeker, die het licht haerder ziele uyt-schieten, tot in de toe-kommende weereld, en dit leven ghebruycken, als niet ghebruyckende, houden de dood, ghelijck zelfs [p. 342] een heyden spreeckt, voor een zeer schoone en kostelicke vond der Natuere; en, naer de spraecke der H. Schrift, een woecker en ghewin.

Comme un bon pelerin s’esiouït en son coeur,
D’avoir de son voyage accompli la longueur,
Pour revoir au logis la face de son pere,
Ainsi tot homme doit (pensant à la misere,
Qu’apporte jour et nuict ce voyage mondain)
Rire d’aise en son coeur, de l’accomplir soudain.
Pour voir son Dieu là haut, et pour estre delivre
Des maux, ausquels ils faut en ce bas monde vivre.

Dit zinght de Fransche Poeet:

Als een goed pelgerim zich in zijn hert verblijt,
Dat hy zijn langhe reys vol-bracht heeft op zijn tijd,
Om wederom te zien het aen-zicht van zijn vader:
Alzoo moet yder mensch (wy zeggh’ ick allegader)
Herdencken steeds d’ ellende’ van deze weerelds tocht,
En lacchen in ons hert, dien t’ hebben haest vol-brocht:
Om God den Heer te zien, en vry te zijn verheven
Van ’t quaed, daer in wy steeds, in dit vleesch, moeten leven.

’T is alzoo, dat wy niet vrouger en moeten van hier willen scheyden, dan wanneer onze zand-looper die van God ghestelt is, uyt-gheloopen is: nochtans als wy, die dat hemelsche licht eenigher maten deelachtigh zijn, dit leven verghelijcken by het toe-kommende; zoo zullen wy groote reden bevinden, om met den Apostel te zuchten, en uyt te roepen; wie zal ons verlossen van dit lichaem des doods? ’T en is dan soo heel vremt niet, dat de heydenen, die alleen de leydinghe der natuere ghevolght hebben, het [p. 343] beste hebben geacht, niet geboren te zijn: en het naeste daer aen, haest te sterven. Waer op dit ghedicht slaet, dat ick hier uyt het Griecks over-ghebracht hebbe:

Tot welck een levens treyn zal ick my best begheven,
Om, zonder onghemack, gheluckelick te leven?
In hoven heerscht de zucht van eer en grote staet.
Raeds-heeren zijn vol tocht van liefd’ en enckel haet.
De huyzen zijn vervult met menigh duyzent zorghen:
Het land-werck is vol moeyt’, daer aen een mensch zou worghen:
De schippers, zijnd’ altijds in angst en groote nood,
Zien, op twee vinghers naer, de aen-komst van de dood.
Hy, die gaet, om ghewin, in vremde landen dwalen,
Vreest, zoo hy t’huys wat laet, dat ’t vremde zullen halen.
De krijghs-man gaet ter dood, met kloeckheyd trots vermomt.
Het houw’lick is van zorgh en onghenucht beromt.
En zoo-men anders leeft van ’t houwelick ont-bonden,
Ons leven wert verwoest, in eenzaemheyd verslonden.
’t Geeft altoos on-ghenucht en huysselicke pijn,
Van kinders wel voor-zien, of kinderloos te zijn.
De jonckheyd wert on-nut en on-bequaem bevonden:
De ouderdom, gantsch swack, wert haest naer ’t graf gezonden.
Zoo dat het beste waer, te wezen nimmermeer;
Of stracks naer ons gheboort’, te sterven jonck en teer.

Hout dit tot over-maete en besluyt van dit in-leghsel:

Het leven van de mensch, aen alle kant om-gheven,
Rolt stadigh, dagh aen dagh, met groot’ on-zekerheyd:
Ghelijck als aen de strand’ de golven zijn ghedreven,
Daer d’ een voor, d’ ander naer, naer d’ ander niet en beyt.
Wanneer dan op het eynd’ onz’ laetst’ uyr is ghekommen,
[p. 344]
En dat Natuer ons eyscht het gheen zy heeft gheleent;
Van ons en blijft hier niet, daer van wy konnen rommen,
Als een veroude dooz’ van vrot’ en vuyl ghebeent.

Maer neemt-er evenwel dit noch by:

Jamais l’homme, avant qu’il meure,
Ne demeure
Bienheureux parfaictement.
Tousiours avec la liesse,
La tristesse
Se mesle secretement.

Dat is:

De mensch en wert hier noyt in vol gheluck bevonden,
Voor dat hy eerst af-leggh’ dit vleeschelicke pack.
De droefheyd, hoe het gae, wert altoos tsaem ghebonden
Met ’t gheen’ ons blijdschap geeft, of eenigh aerdsch gemack.

[p. 345]

EMBLEMATA XLIX. Of anders wert ghy ’s duyvels roof.

Wacht u, ô mensch, van by-gheloof!
Zie, waer heen dat de mensch, ô schrick! niet wert ghedreven,
Wanneer, door by-geloof, zijn herte light verstrickt:
Een moer-struyck van onheyl en grouwel is zijn leven,
En wat God ons oyt gaf, wert in hem gansch verstickt.
Natuere wert verzaeckt. want ouders hebben konnen
Met haere oogen zien, jae wreedelick begeert,
Dat ’t geen was uyt haer zelf, een ander-zelf gewonnen,
Zou van een gloeyend’ beeld tot asschen zijn verteert.

[p. 345]

Wt-legginghe.

De Heere God, om een preuve te hebben, ende te geven van Abrahams gheloove en gehoorzaemheyd, heeft hem eertijds bevolen, dat hy zijnen eenighen zone, hem, tot een volkomen brand-offer, zoude op-offeren. Het welcke heel anders, buyten de zin des Heeren, van andere menschen op-ghenomen zijnde, is onder vele natien in-ghebroken, het ghene zy in de meeste waerde, en voor het dierbaerste hielden, den hemel wreedelick op te draghen. Alzoo heeft Iephte niet alleen belooft, maer (ghelijck het van velen verstaen wert) zijn eyghen dochter bestaen te slachten, en als een gods-dienstighe offerhande, den Heere toe te eygenen. Even het zelve verhaelt CICERO van Agamemnon: die, als hy de Goddinne Diana toe-gezeyd hadde het alderschoonste, dat in dat jaer zoude gheboren worden, heeft hy zijn lieve dochter Iphigeniam op-gheoffert. Alzoo dede oock der Moabiten koninck: de welcke ziende (’t zijn de woorden van de Schrift) dat hem de strijt te sterck was, nam hy zeven hondert mannen tot hem, die het sweerd uyt-toghen, om uyt te vallen teghen den koninck Edoms: doch zy en konden niet. Doe nam hy zijnen eerst-gheboren zone, die in zijn stede zoude koninck werden, ende offerde hem ten brand-offer op de mueren. Maer beter dede Alexander de Groote; die als hy, door een lot-stemme, vermaent was, dat hy zoude doen om-brengen, dat hem eerst buyten de poorte zoude ontmoeten; heeft hy een ezeldrijver, die hem eerst te gemoete quam, bevolen ter dood te bringen. de welcke begeerigh zijnde de oorzaecke te weten, en wat hy, onnoozel mensche, bedreven hadde, dat de dood weerdigh was; de zelve verstaen hebbende, heeft den koninck met deze antwoorde bevredight en ghenoegh ghedaen, dat hy dan niet [p. 347] hem, maer den ezel zoude slachten, die voor hem gingh. Die van Phoenicien en Carthago, naer het exempel van veel andere volckeren, hebben langhen tijd, de voornaemste en treffelickste kinderen, by lote ghetrocken, met een konincklick cieraed overtoghen, Saturno, als een heylighe offerhande, toe-ghewyet. Deze gods-dienstighe heligheyd, of veel beter heyloosheyd, hebben zy eenigen tijd verlaten: maer naederhand van Agathocle overwonnen zijnde, meenende dat de Goden op haer vergramt waren, op dat zy de zelve, tot verzoeninghe en mede-lijden, bewegen zouden, hebben twee honderd kinderen van de besten adel, aen de autaeren geslachtet. Het welcke niet alleen onder de heydenen gebleven is, die buyten de hemelsche beloften, en voordeelen, gesloten waeren, maer is zelfs deur-gedrongen, tot binnen de mueren Ierusalems, tot in het herte der gener, dien God de Heere tot zijn erfdeel gheroepen, en zich zelven tot een erfdeel aen-gheboden hadde. Hoor David, dien grooten harp-slagher, klagen en quelen, in de honderd en zeste Psalm:

Gods volck heeft, zonder meer op zijn bevel te mercken,
Met d’heydens zich ghemenght, gheleert haer booze wercken,
Haer beelden steeds ghedient, zich met haer doen bevleckt,
’t Welck haer heeft tot een strick en erghernis ghestreckt.
Zy hebben bloedigh-wreed, tot Godes groot mishaghen,
Haer dochters en haer zoons, de duyvel op-ghedraghen:
Haer eyghen vleesch en bloed, dat van haer was gheteelt,
Gheoffert aen het vier van een af-grijzigh beeld.
Zoo dat het gantsche land, van wet en recht ont-bonden,
Bedeckt was en bevleckt, met schrickelicke zonden;
God kende nauw zijn volck, zijn volck en kend’ hem niet,
Maer, als een vuyle hoer, God als haer man verliet.
[p. 348]
’t Is wel te bedencken, wat dat listighe serpent hier mede voor heeft gehadt: namelick, te verduysteren en wegh te nemen de heymenisse van onze zaligheyd, die Iesus, de wijsheyd en verlustinghe des Vaders, dat bevleeschte woord, door zijns zelfs offerhande, te wege heeft gebracht, dien God de Vader (noch hy zijn eyghen zelven) niet ghespaert en heeft, maer voor ons, tot een volkomen slacht-offer, heeft over-ghelevert, op dat wy een eeuwighe verzoeninghe verkrijghen zouden.
In somme: ghy ziet dan, ghelijck PLVTARCHVS zeght, dat de superstitie, of by-gheloove, het beghin en de oorspronck gheweest is van alle goddeloosheyd. Gens superstitioni obnoxia, religionibus adversa. Het volck, zeght Tacitvs, dat de superstitie onderhaevigh is, is de gods-diensten teghen-strijdigh. Daer en is niet ter weereld, dat zoo straf en eerbiedigh ghelaet bewijst, als het by-geloove: niet, dat zoo anghstighe moeyte, en keurighe pijne aenneemt, om de ware godvruchtigheyd naer te bootsen. Maer onder-tusschen, zoo ghy gheen schele, of beschelde ooghen en hebt, zult ghy bevinden, datter niet zoo hinderlick, en tegen-partijdigh is van alle hemelsche heyligheyd. Ghelijckerwijs de wolf, die niet qualick den hond en ghelijckt, maer is evenwel van een heel andere en tegen-strijdighe aerd. of wel gelijck een Courtizane, ofte over-spelige vrouwe, die door haer smeeckende minne-grillekens, en kleyne mondekens te maecken, meer genegentheyd en herts-liefde schijnt te draghen, als de ware bruyd of ee-gade, die gheen smeucksel, of uytterlick ghekletter en kent, noch uyt eerbaerheyd en kan bewijzen. ’t Is een zieckte van een swacke en oud-wijvighe ziele: een gantsch on-zinnighe dolinghe, die de minzaeme vreest, en schent die-ze eert en dient. Superstitio error insanus: amandos timet; quos colit, violat. ’t Is een verdichtsel en poppetuygh van menschelicke herssens, die de mis-ghebouwde zielen [p. 349] deerlick uyt-strijckt, en doodelick quetset. een helsche smisse van onheyl en onheyligheyd, verziert en verciert van benaude en verkniesde menschen, die God den Heere, als een bijtebauw of bulleback vreezen. Welcke, zoo zy mochten naer eyghen-dunckentheyd te wercke gaen, en beramen een eyghen-willighe gehoorzaemheyd, God en zoude gheen beter of ghetrouwer dienaers konnen hebben; maer zoodanigh, als zy nu zijn, gheen ergher of onghetrouwer.

[p. 350]

EMBLEMATA L. De keur-wijz’ leert van ’t gheen hem zeert.

NU on-langhs, als de zonn’ was van ons verst gheleghen,
Dat d’aerde was verkorst, het water stijf als glas;
Een jonghman, anderzins niet onbequaem, gheneghen
Te weten, op het nauwst, wat van de koude was:
Gingh, met een zoet bedrijf, een yzer-stave lecken,
Waer aen hy een groot vel van zijne tonghe liet.
’T was kluchtigh om te zien zijn labbe zoo te recken.
Geloof eer, als ghy wat met schaed of schand beziet.

[p. 351]
GHelijck wy zeer groot on-ghemack lijden, van de ongheregheltheyd des lichaems; zoo doen wy noch veel meer, van de on-ghetempertheyd der ziele. die, ghelijck zy nergens reghel noch mate houden en kan, zoo toont zy oock byzonderlick haer onghestalte, wanneer zy zich alles onder-wind, en haer selven uyt-strect, om alles te deur-pluyzen en onder-zoucken, daer zy geen belanck met allen aen en heeft, en daer uyt zy gheen nuttigheyd ter weereld en kan bekommen. David ziende, dat Saüls wapenen hem niet en pasteden, heeft de zelve van hem gheworpen. maer wy trecken dat alder-meest aen, dat minst voor ons ghemaeckt is. Wy gheven ons zelven allesins schoon spel; en ghelijk of alle dingh van ons ghewey ware, daer en mach ons niet voor oogen kommen, of wy en micken-der naer. elcke voghel moet-er pluymen; elck wild moet-er hayr of huyd laten. Zoo neus-wijs, en keur-wetigh zijn wy ghemeenelick, al is ’t zelfs dickwils tot onze schade. Wie isser onder ons, die als hy yet ter halver ooren verstaen heeft, niet alle steenen en verleght, om het eynde, en gelijck men spreeckt, het finael te weten. Daerom zietmen, hoe jeloers ghemeenelick de doovaers zijn, en die door ouderdom, of eenigh ander gebreck, hard-hoorig geworden zijn. zy en rusten noch en houden niet op, voor dat zy alles van de naelde tot den draed weten. Wie en weet oock niet, waerom daghelicks zoo veel schandelicke ont-eeringen gheschieden? Waerom zoo veel graen-schooven buyten tijds en plaetse gedorst werden? Men verstaet wel winck, al en ist met gheen schuer-deure. Al proevende brant de kock zijn tonghe, seght ons spreeck-woord.

[p. 352]
Wilt ghy weten, waerom menschen,
Nu naer dit, dan daer naer wenschen,
Waerom zelfs een eerbaer hert
Zomtijds wel bedroghen wert?
’t Is een koorts om al te weten,
Wat-men houdet voor secreten.
’t Is een schurfte vinnigh-heet,
Dat ons kittelt tot ons leed.

Maer hier van is voor dezen meer ghesproken. en andere dingen doen my haestighen, om eyndelick een eynde te maecken. neem dan dit volghende voor een sluyt-steen.

[p. 353]

EMBLEMATA LI. ’t Is zonder eynd.

Zoo gaet het oock met ons, en al des mensches dingen!
Men ziet het eerst zijn laetst’, het laetst’ zijn eerste bringhen.
Geen weerelds dingh ons wil, noch onze lusten ent,
Daer zijn wy altoos kindsch, en nimmermeer gespent.
Het moet dan yetwes zijn, dat hier niet is te vinden:
Want hebt hier wat ghy wilt, ’t en zal u wil niet binden,
Noch wilt hy voort en voort. Wat ist dan? kort gezeyt,
Het klaer gezichte Gods, des hemels eeuwigheyd.

[p. 354]

Wt-legginghe.

De mensche heel vleesch en aerde zijnde, heeft dit alleen met den hemel gemeyn, dat hy in gheduerige beweginghe is, en gheen ruste en heeft, dan in zijn on-ruste. ’t en zy dat-men met de niewe wis-konstenaers houden wil, dat de hemel vast en onbeweghelick staende, de aerde gheduerigh om-ghedreven wert.

Quod petijt, spernit; repetit quod nuper omisit;
Aestuat, & vitae disconvenit ordine toto.

Dat nu de mensche wil, dat zal hy vlus verfoeyen,
En daer hy flus van ghing, daer zal hy nu naer spoeyen.
Een on-ghestuymde zee! van boven tot bene’en,
Ghelijck de moeder-stoff’, vermenghet onder een.

Een volgh-lust steld zijn opperste goed in het vleeschelick ghebruyck der vrouwen: en als hy nu bekommen heeft, daer hy langhe naer gehaeckt en ghesnackt heeft, dan staet hy dickwils verklemt, en steeckt de braeck van het ghene, daer hy zich meende met een volle gheneuchte in te wentelen. De uytterste wel-lust, zeght erghens een, heeft een lucht van zuchten en stenen: ’t is swackheyd, beswijminghe, vaddigheyd. Al het gheluck des weerelds, dat ons toe-ghezonden wert, wert ons op de hooghste marct verkocht: dat is te zegghen, dat wy gheen ghenuechte zuyver en onvermenght hebben, en zoodangh als die is, moet die noch van ons gekocht werden, met het ghewichte van eenigh quaed.

Pinguis amor, nimiumque potens, in taedia nobis
Vertitur, & stomacho dulcis ut esca nocet.

[p. 355]

Dat is:

Een al te vette liefd’, en al te sterck van krachten,
In wan-lust dick verkeert, en schijnt ghelijck te smachten
De prick’lingh van het vleesch: niet anders als het zoet,
Dat ons de maegh verquabst, en dickwils braecken doet.

De ghierighaerd desgelijcks on-machtigh in al zijn macht, draeyt en keert in zijn goed, gelijck een deure op haer herre (als de Wijse man van de leuyaerd spreeckt:) en waer hy zich vint, zelfs midden in den over-vloed van het ghene, daer hy al zijn gheluckzaligheyd in stelt, noch steeckt hy zijn hals aen alle kanten uyt, om te hebben de oorzaecke van meerder heb-lust: dat is, om te drincken, op dat hy meerder dorst hebben zoude. en gelijck een tweeden Achab, verdwijnt hy van zieckte, om eens anders acker te hebben. Al dat een ander heeft, ontbreeckt hem noch: en als hy ’t nu al hadde, dan zoud’ hij even zoo vernoeght zijn, als dien rijcken vreckaerd was; welcke verstaen hebbende, dat het gelt, daer van zijn kisten verstickt waeren, af-ghezet was, liep henen van mis-moedigheyd, en ghingh hem verhanghen.
Meer ghelucks en is ook by den eer-gierighen niet te vinden. ont-ledet en beziet hem wel: hy is waerlick een blinde staet-mol, die altijds wroet, en aerde om-worpt, tot dat hy zelfs in aerde verandert. het eynd-teecken van zijn loop-bane, is de voor-deure van een nieuw prijs-spel. al dat hy heeft, en is maer moortel om kalck te maecken; en wat hy oock krijght, al waer het zelfs een keyser-rijck, en dient hem maer tot steenen, om een toren te bouwen, diens grond-veste in het middel-punct der aerde gheleght wert, en diens spitse verre buyten Gods throon zich uyt-streckt. Unus non sufficit orbis. Een weereld en is niet ghenoegh. Hy verdraeght on-eyndelick veel quaeds, om meer quaeds te bekommen. [p. 356] en daer hy in alle dinghen, een slave der on-gerechtigheyd is, wert hy hier in rechtveerdigh bevonden, dat hy hem zelven op de pijn-banck leght, alwaer hy zijn eer-lust zoo gheweldigh uyt-reckt, dat alle de zenuwen van zijn ziele, tot berstens toe, gespannen zijn. Maer hoe-wel van yemand niet on-bequamelick deze herts-tocht, het hemde der ziele ghenaemt wert, als een kleed zijnde, het welcke laetst van allen af-geleght wert; zoo mach-ze oock wel de helsche rouw-mantel ghenaemt werden, die deze ramp-zalige draghen, zoo langhe zy zijn, dat is, in eeuwigheyd.
Dier-ghelijcke staeltjes moghen oock genomen werden van alle andere feylen, jae van alles, dat aerdsch en weereldsch zijnde, gheen deel en is, noch en heeft van dat verborghen Manna, dat boven in de hemelen bewaert wert. Gheen dingen des weerelds zoo heunigh-zoet, die niet vol bitterheyds en galle en zijn. het zijn al moes-kruyden, daer van tot de man Gods gezeyd wiert, de dood is in de pot. Daer en is niet zoo goed, zoo kostelick, zoo vermaeckelick, dat de mensche eenighsins kan geluckzalighen, als het aenzicht en de rechter-hand Gods, daer verzadinghe der blijdschap, en volheyd der vreughden is. Hy alleen, die onze zielen gheschapen heeft, kan haer grondelooze begeerte vervullen, en haer dorstigen brand uyt-lesschen. Alle het ghene dat God of Godes niet en is, is armoede, en doodelick ghebreck. De Heere is mijn herder, men en zal niet ont-breken, zeght de Prophetische Koninck. het welcke gheen prince noch zelfs de aldermachtighste van deze weereld en konnen getuyghen; als wiens ghebreck vermeerdert, naer dat haer grootheyd zich verder uyt-breyt. Die alleen, welcke gehouden werden voor het uyt-keersel en wegh-worpsel dezes weerelds, de dienst-knechten Iesu, konnen met een zekere vastigheyt zegghen, my en zal niet ont-breken. ende, alles zal alle andere ontbreken. Als een water-zuchtige zijn dorst door het drincken ver- [p. 357] meerdert, zonder oyt verzadight te werden; zoo en konnen de dinghen dezes weerelds, met groote hoopen op-ghetast, den afgrond onzer begheerten niet vollen, maer maecken het gat altijds wijder en dieper. De verquistighe zone, van God ghescheyden zijnde, bekent, dat hy moet van hongher sterven. ’t is zoo; wie deze meester niet aen en hanght, zal midden in het water van dorst vergaen; en, naer zijn meeninghe, te licht geladen zijnde, onder dat weereldsch pack neder-zincken. Men zeght, dat de toovenaers en swarte konst-meesters een tafel konnen toe-richten, daer alle vruchten en leckernyen des weerelds schijnen opghedischt te zijn; maer zoo wanneer-men die ghenaeckt om aen te tasten, ’t en is anders niet als lucht en ydelheyd. zoo zijn de dinghen dezes weerelds, oock in heer meeste glans en luyster aenghezien zijnde. en meynt ghy evenwel noch yet in de hand te hebben, ’t en zal evenwel uwe lust niet boeten, noch uwen hongher verzadighen, niet meer als de maeltijden, de Heliogabalus zeer kostelick op-pronckte, daer van alle de spijze, zomtijds van wasch, zomtijds van hout, zomtijds van yvoor, zomtijds van aerd-werck, en dickwils oock van marmer en porphyr-steen gemaeckt was. Aen-merckt vry, met open ooghen, alle de grootsheyd, die onder de zonne aen-ghebeden wert, ’t en is maer lichte sauce en zilte, die niet en streckt om den eet-lust te stillen, maer veel meer te scherpen, en gaende te maecken.

Want als het doove vier wert in den heird onsteken,
Door sulphur ofte wind, door yemands hulp verweckt;
Zoo groeyt des menschs begheert, vol allerley ghebreken,
Wanneer hem met haer gunst de wereld over-deckt.

Naer dat de Heere, door de zangh-meester Israels, zijne wetten wel ernstelick bevolen en aen-gheprezen hadde, besluyt hy met deze woorden:

[p. 358]

    Doet wijt op den mond,
    Neem aen mijn wel-daeden:
    En ter zelver stond,
    Zal ick dy met goed,
    In al overvloed,
    Vullen en verzaden.

Te kennen ghevende, dat buyten hem, niet als hongher en ghebreck is; en by hem alleen, die zoete verzadinghe, zonder verzadinghe, te vinden is. Want de ziele des mensches, naer Gods beeld en ghelijckenisse, geschapen zijnde, kan wel met alle andere dinghen bezigh ghehouden en vermoeyt, maer niet vernoeght, of vervult werden. Want ghelijck zy in haer zelven gantsch onvermoghende zijn, soo veranderen zy oock lichtelick, en vergaen, gelijck een wolcke, van d’eene plaetse naer de andere, en storten eyndelick, en breken tot niet. Die haer daer van ververren, naerderen tot God; die gheen andere schattinghe van ons en eyscht, als dat wy willen gheluckigh zijn. En niet en zal ons daer van meer af-leyden, als de bedrieghelicke luyster des weerelds: welcke als die valsche vierkens, diemen stal-lichten noemt, en des nachts ontrent de rivieren ghezien werden, gheen ander schijn en gheven, als in de dicke nevelen der duysternisse, en leyden, die haer volgen in het water, al waer zy oock verdrincken moeten, zoo zy in tijds niet om en zien, en te rugghe keeren.
O wel gheluck-zalighe ziele, dien God alle dingh is, en buyten God niet zoet, niet kostelick, niet aenghenaem en hout, maer veel eer, als bitter en verdrietigh, verfoeyt en wegh-stoot! het is on-moghelick, dat ons ghemoet, gantsch hemelsch en gheestelick zijnde, eenighe ghenoeghsaemheyd, of wezentlicke vertroostinghe scheppe, in de slijmighe vettigheyd van het vuyle grondzop der aerden. De put-eemer, zoo langh hy vol in het water [p. 359] hanght, en schijnt geen swaerte ter weereld te hebben; maer zo haest hy uyt het water begint verheven te werden, begint haer oock zijn swaerte te openbaren. Dit heeft zijn recht bescheyt en natuerlicke reden. Want het water zijnde in zijn natuerlicke plaetse, en druckt noch en perst niet: gelijckmen in de duyckelaers sien kan, die zomtijds ettelicke vademen waters boven haer lijf hebben, zonder eenich gewicht te gevoelen: maer het zelve water buyten zijn element getrocken zijnde, ghelijck als worstelende met het gewelt, dat hem aengedaen wert, neemt een swaerte aen, om weder, zoo het moghelick ware, in sijn plaetse te geraken. Past dit oock op de menschelicke ziele, die als van God, door sijnen asem, geteelt zijnde, in hem oock alleen, haer wesentlicke plaetse moet soecken, so zy anders lustigh en vernoeght wilt wesen. Want so haest de zelve van God, haer gheboortigh element, by maniere van spreken, in de wereld getrocken wert, wert sy met een swaer ghewichte over-toghen, waer door sy allesins verdrietigh is, en verdrietigh maect. Voor het herte, dat hem zelven in Godes Boezem ghestort vint, is alles licht en gemackelick: maer dat in de kolpen van dit aerdsche modder verswalpt light, moet alles swaer en verdrietigh vallen.
Laet ons dan onsen oorsprongh erkennen, en al onse krachten en zenuwen in-spannen, om met de zelve vereenigt te werden. Daer is alleen het eynde van alle onruste, en de volheyd van alle genoeghzaemheyd te vinden. So lange moeten wy draeyen en om-loopen, tot dat de naelde onzer zielen naer de dese noord-sterre gestreckt stae. Oock en isser niet ter weereld te vinden, dat die holle diepte van onsen geest eenighzins kan vollen, als dat on-eyndelick on-verdeelick punt, dat onse zielen, ghelijck gesteken en gegraveerd heeft, Versint en past al wat ghy wilt; de diepte van het af-drucksel, ’twelck een zegel in het was maeckt, [p. 360] kan alleenelick van de zelve zeghel, zonder schenden, gevult werden. Doen wy van God ghemaeckt zijn, zijn wy oock met zijn eygen beeld ghezeghelt: waer door zulcke diepten in onze ziele gheprent zijn, die de heele weereld, al waer zy noch zoo groot, in geenen deele en kan stoppen. De volheyd Gods, die geheel volheyd is, kan de zelve vollen, en noch on-eyndelick over-schot hebben. Want om yet van te stamelen, daer van zelfs der Enghelen tonghen swijghen moeten:

        Hy is een swelgh-diep, zonder grond,
        Die over al is, in dit rond:
        En buyten al, wat datter leeft,
        Jae wat hy oyt gheschapen heeft.
        In al, maer nerghens isser wat
        Dat in het minst zijn volheyd vat:
        En buyten al, doch niet met al,
        Zijn wesen oyt uyt-sluyten zal.
            Hy is de volheyd aller vreught,
        Die yder, wie hem ziet, verheught,
        Vol van hem selfs, in al gheheel,
        En al oock in een yder deel.
        De zonne der gherechtigheyd,
        Vol van al licht en heerlickheyd;
        Die ons naer dese droeve nacht,
        Zoo wy hem eeren naer ons macht,
        Wt dit bedruckte jammer-dal,
        In vreughden volheyd brenghen zal.

__________________________________________

                            TOT MIDDELBURGH,
Ghedruckt bt Hans van der Hellen, Anno MDCXXIV.

Tekstkritiek:

p. 198: diu er staat: sui

• Bibliografie van Johan de Brune
• Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands