Francis Bernard Weers: Iosaphat en Barlaam. 1678.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton097890 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. π1r]

IOSAPHAT

EN

BARLAAM

TREUR-SPEEL

Mirabilis Deus in Sanctis Suis Psal. 67.


[Vignet]

T’AMSTERDAM,
_____________________________

Gedruckt by BROER JANSZ BOUMAN, Boeckverkoo-
per op ’t Water, over de Kooren-beurs. Anno 1678.


[fol. π1v]

Namen van de sprekende Verthoonders.

Abenner,Coningh van Indien.
Artemise,Syne Vrouw.
Iosaphat,Prins van Indien, hunnen Sone.
Ormene,Princes van Parthen.
Barlaam,Catholycken Eremyt.
Zardan,Voesterheer van Iosaphat.
Arachas,Raetsheer van den Coningh.
Nachor,Heydenschen Eremyt, spelt eens-deels onder
    den naem van Barlaam.
Theudas, Eenen Toovenaer.

Swijghende.
Eenigh gevolgh van Edelen,
en Lyfwachten.

Het Tooneel is in, en buyten de stadt Cambaia, gelegen
    in het Coninghryck van Oostindien.

Bemerckt dat dit teecken ,, alleenspraecke te kennen geeft.
Continue

[p. 1]

IOSAPHAT

EN

BARLAAM

HET EERSTE BEDRYF.

I. TOONEEL.

Abenner, Artemise, Arachas, Zardan.

DEn ryckxthroon heeft myn ziel met sorgen ingenomen,
    Bedenckende wat hem in’t eyndt sal overcomen,
    Als ick den schepter en het coninghlijck gesach
    Sal overgeven aen hem, die ick haten mach,
    (5) En evenwel, mits hy myn Soon is, moet beminnen.
    Hy’s nu soo veer gebracht door jaren, dat sijn sinnen
    Met voordacht ’t onderscheydt bestaen van goedt, en quaedt
    T’erkennen. Ach! Mevrouw, ick bidt u, segh, wat raedt
    Weet u vernuft in dit ons ongeval te geven?
    (10) Ick danck de Goôn, t’is waer, dat ons is overbleven
    Een Soon, wie van natuer het erfrecht van myn ryck
    Gheboren is. Maer, ach, dien al te droeven blyck,
    Die het gesternt in sijn geboort dach ons bewesen,
    Doet my niet te vergeefs met naer bedencken vresen.
    (15) Wat baet het ons, dat uyt myn saet, en uyt u schoot
[p. 2]
    Een Soon geboren is, indien ons overgroot,
    En overwinnlyck ryck die ghene raeckt in d’handen,
    Wiens goddeloos bestier het brenghen sal in schanden,
    Daer het soo langh sich voor d’onsterfelycke Goôn
    (20) Heeft neergeboghen? ach, ach, Artemise, schoon
    Dat vrouw fortuyn met al haer schatten my bejegene,
    En dat den voorspoet my met al sijn luck beregene,
    En dat myn Soon dit ryck naer myn af-lyven brenght
    Tot t’Christendom, wat sal ick dan naer...?
Art.                                                               Dit gehenght
    (25) Den hemel niet myn lief, daerom stel u te vreden.
    Schoon het gesternt ons heeft van d’eerste uer bestreden
    Dat hy het dachlicht sach, naer d’ondervindingh, van
    Die in de sterre-konst ervaren sijn: soo kan
    Hun meyningh hier van gheen oprechte blycken gheven.
    (30) Daerom bant d’achterdocht van u ancxtvallich leven,
    En stelt u hoop op hun, die van haer hooghen throon
    Al t’gheen dat leven heeft bestieren, en u croon
    Behouden hebben nu den tydt van soo veel jaren.
    Sy sullen (sorght niet) haer voor ongheval bewaren.
Arac. (35) Een die den hemel vreest, en vreest gheen hemels straf.
    Wat syt ghy dan bevreest myn Vorst? daer hy u gaf
    Een Soon, waer in natuer all’ haer verborghe gaven
    Soo rycklijck heeft ghestort, dies wilt u sorgh begraven,
    En smooren in de hoop die ghy hebt van dien Soon.
Zar. (40) ’k Heb nooit soo schoon vernuft bequaem voor staf, en croon
    Bevonden, als den Prins. Het alderminste teecken
    Dat hy ons gheeft van sijn vernuft, is waert geleken
    Te syn, by ’t aldergrootst en’t scherpste oordeel, van
    Een die meer jaren telt als hy. Daerom ick kan
    (45) Versek’ren dat syn breyn met al d’ervarentheden
    Verrijckt is, die bequaem sijn op den throon te treden
    Van ’t wyt gevreesden, en staetsuchtich Indis ryck.
    En ick en vindt in hem, myn Vorst, niets hatelyck,
    Als dat de sterren ons met sijn geboorte dreyghen.
Arte. (50) Syn sedicheyt sal licht tot ons goedtgunstich neyghen,
    Al ’t gheen den hemel ons vol ramp heeft voorgestelt,
    Dus is het reden dat gy d’hemel niet en schelt.
[p. 3]
Aben. Syn moedt, bevallyckheydt, en wesen, weten ’t herte
    Eens deels t’ontlossen van myn langh gedraghe smerte,
    (55) Maer evenwel ten raeckt tot gheen volcome rust.
    Al syn begaeftheyt heeft in my niet uytgeblust
    ’t G’heel achterdencken ’t gheen het sterflot heeft ghegeven:
    Het doet my al te seer vol ancxt, en sorghe leven,
    Iae ’t maeckt m’ hem hatelyck, die gheen ick anders niet
    (60) Sou konnen haten. Dies beveel ick, dat gy siet,
    Een waeckend’ oogh, op al sijn handel, te besteden.
    Gaet dan naer hem myn vrindt, en seght, ick hem op heden
    Sal comen spreken met sijn Moeder.
Zar.                                                       Alles wel,
    Ick maeck my vaerdich tot het coninghlijck bevel.
Aben. (65) Vertrecken wy myn lief.
Arte.                                       Ick volgh u hoogheydts wetten.


II. TOONEEL.

Zardan.

Zar. DE onrust schijnt myn ziel in eenen schroef te setten
    Van naebedencken. Ach! dat d’opperhemel Goôn
    Aen ons eens opentlyck ondeckten, wat den throon
    Van ons gesegent rijck sal eynd’lijck overcomen.
    (70) Dan sacht waer wilt dit heen, ick heb den Prins vernomen,
    En soo ick speuren kan sijn wesen staet heel droef.
    Doch ick verschuyl my, en ’t is best dat ick vertoef,
    Op dat ick mach verstaen door sijnen mont, en reden,
    Wat hertstocht dat sijn ziel soo vinnich heeft bestreden,


III. TOONEEL.

Iosaphat, Zardan verschuylt hem.

Ios. (75) O Onbermherticheyt des hemels! die my stelt
    Niet onder ’t soet bestier, maer onder ’t straf gewelt
[p. 4]
    En wreede heerschappy van ’t vaderlijck vermoghen.
    Wat baet het aen een mensch, dat hy uyt eenen hooghen
    Ruchtbaren stam op daeght, dat hy uyt coninghs saet
    (80) Geteelt wordt, als het lot hem soo uytsinnich haet?
    Wat baet het aen een Prins, als ick ben, dat syn Vader
    Een schepter draegher is en hem als een verrader
    Verstoot, en houdt geboeyt in vrye boeyen? Ach!
    Te hatelyck is my myn eerst geboorten dagh.
    (85) Wat droevighe planeet heeft diën dagh beschenen,
    Die al mijn vryheydt, door haer luyster, heeft verdwenen?
    Ick ben een coninghs Soon, maer een gevanghen. ’k Ben
    Een Prins, maer sonder macht. Daers niemant die ick ken
    In’t heele werelts ront als Zardan, en den coningh,
    (90) En eenigh’ andre die in dese droeve wooningh
    Tot mynen dienst staen. En men seght my dat ons rijck*
    Gheen weergae heeft van ’t volck, dat aen den Vorst een blyck
    Van hun getrouwe dienst bethoont. Men seght dat d’ aerde
    Soo grooten omloop heeft, dat d’ aldersnelste paerden
    (95) Der son, maer op een dagh dees bevaert connen doen.
    Men seght dats haer verdeylt (dogh buyten myn vermoên)
    In veele dorpen, en in veel volckrijcke steden.
    En ick ellendighe, en magh die niet betreden.
    Men seght dat ’t pluymgediert van telgh op telgh, van bladt
    (100) Op bladt sich selfs int wout met lust vermaeckt, en dat
    Het ondiert sich onthoudt in d’ onder aertsche kuylen,
    En dat de visschen hun in ’t bracke nat verschuylen,
    t’Gheen veele kielen door syn sporeloosen wegh,
    Van ’t eene rijck vervoert naer ’t ander... ey wat segh
    (105) Ick al, waerom soo seer becommert myn gedachten
    Met ijdele reden? mits ick niet en heb te wachten
    Een... Dan ick swygh, daer is myn wyse voester-heer.
Zar. Hoe schynt den Prins soo droef?
Ios.                                                 Ach! Zardan vrindt ick sweer
    By al de sterren, en de dwaelende planeten,
    (110) Die in het blauwe rondt van d’hemel syn gheseten,*
    Dat ick niet rusten can, voor dat my is bewust,
    Waerom het lot my met soo droeve lippen kust.
Zar. Myn Prins g’en hebt gheen reën dat gy’t gedacht becommert
[p. 5]
    Met dese ijdele waen, die u het breyn beslommert
    (115) Met mymeringh: gy weet, als ick u deé verstaen,
    Hoe dat gheen aertschen mensch, wie het oock sy, mach aen
    Het grondeloose diep van de verborghentheden
    Der eeuwige Goden, door de menschelijcke reden
    Naukeurich klimmen, maar dat hy vernoeght moet syn
    (120) Met hunnen wil.
Ios.                                 U reén die hebben waerheyts schyn
    Doch ’k wil gheen diep ghehëym opsoecken van de Goden,
    Terwyl my kenbaer is dat sulckx niet is van nooden
    Op dat ick raecken mach tot mynen wensch. De Goôn
    En hebben geene schuldt, dat ick een coninghs Soon
    (125) (daer ick in tegendeel in alle weld’ moest brallen)
    Soo langh in d’ ongenae van ’t nootlot ligh vervallen.
    Daer schuylt iet anders. ’t Is gheen ongeschapen Godt,
    Maer eenen mensch, door wiêns onmenschelijck gebodt
    Ick in dit walchelyck palleys myn daghen slyte.
    (130) Dies sal ick’t aen gheen Godt, maer aen een mensch verwyten,
    Aen een die in het rijck heeft ’t aldergrootst bevel.
Zar. Aen uwen Vader?
Ios.                             Iae.
Zar.                                   Waerom?
Ios.                                                 ’K weet veel te wel,
    Dat hy alleenich van myn nootlot kan gebieden,*
    Doordien hy coningh is. En hoe sulckx kan geschieden,
    (135) Is my onmogelyck, met een vernufte geest,
    Te achterhaelen: want ’t is ongehoort geweest
    In alle boecken, dat een Vader sich vermete
    Soo onnaturelyck syn selven te vergeten
    Aan synen Soon, die hy met een verknocht gemoet,
    (140) Door de natuer bestiert, is plichtich, alle goet,
    En alle welvaert, naer behooren, toe te wenschen.
    En hy vervremt syn Soon den Prins van alle menschen,
    En sluyt hem op in een, doch veel te droef, palleys.
    Dies Zardan, wat ick bidt, voldoet my dese reys,
    (145) En segh my d’ oorsaeck, waerom ick niet mach beleven,
    Diên vrydom, die aen all de menschen is ghegeven.
    Waer heb ick ooit den Vorst myn leven in misdaen?
[p. 6]
Zar. ’k Heb nooit gheen misdaedt Prins, tot uwen val, verstaen.
Ios. Wat is de reden dan?
Zar.                                 Ick magh die niet verclaren.
Ios. (150) Wat ick u bidden mach soo wilt haer openbaeren.
    En ick beloof, dat ick met u een vasten eet
    Van vriendtschap aen sal gaen, maeckt doch dat ick het weet
    Waerom dat uwen Prins d’ onrechten bandt moet lyden.
Zar. U heusch versoeck (o Prins!) en mijne plicht die strijden
    (155) Heel vinnich tegen een: soo dat ick niet en weet
    Aen wie, ick wil voldoen.
Ios.                                       Vrindt Zardan soo mijn leet
    U kan aen ’t herte gaen, en wilt dan mijn vernoeghen*
    Niet wederlegghen.
Zar.                             ’k Sal my naer u meyningh voeghen,
    Op voorwaert dat gy dit u Vader niet en melt.
Ios. (160) Vreest niet.
Zar.                       Hoort dan de reen die u hier heeft gestelt.
    Soo haest de wereldt u ontfanghen heeft int leven,
    En datter gheen gelijck ter aerde wierdt gegeven
    Van u volmaecktheyt, heeft u Vader, om sijn plicht
    Naer eysch te quyten, een danckoffer opgesticht,
    (165) Aen al de Goden, die u soo mildadich waren,
    En hy wou voorder gheen, hoe groote, moeyte sparen
    Om op te soeken in de sterren, wat een lot
    Gy eynd’lyck hebben soudt. Men voordert syn gebodt
    En m’ heeft op corten stont, en inder yl veel mannen
    (170) By een vergadert, om een vierschaer aen te spannen,
    En om t’ ontdecken wat voor u verborghen waer
    In de planeten. En men hoort hun met elcaer
    Door reden twisten. D’een voorsach dat gy soudt wesen,
    Den luckichsten van die ooyt syn ten throon geresen.
    (175) Een ander, die veel meer bedreven scheen te syn
    In dese konst, bewees dat g’ als een sonneschyn
    Het Indiaensche ryck met godtheyt soudt bestraelen,
    Dat u een ander, als dees croon, op ’t hooft sou dalen,
    Dat gy een rycker staf soudt swaeyen in de handt,
    (180) Iae dat gy t’ Christendom soudt voeden hier te landt.
Ios. Wordt ’t Christendom by hem soo ongeacht gehouden,
[p. 7]
    Dat sijne vrees alleen my soo veel onheyl brouwden?
Zar. Iae Prins het Christendom wordt by hem soo gehaet,
    Dat hy van dien tydt af tot nu toe, niet en laet
    (185) Met ongethoomde drift het selve te verbannen.
    Den boogh sijns thoorns heeft noyt de pees soo herdt doen spannen
    Van sijne wraeck, als toen hem kontschap wert gedaen,
    Dat gy het Christendom mischien soudt nemen aen.
    Hierom heeft hy belast een hof te laeten bouwen,
    (190) Waer in gy niet een mensch u leven soudt aen schouwen
    Als die u dienen: en hy heeft door een gebodt
    Vercondicht over al, dat, wie den Christen Godt
    In ’t ryck aenbidden wil, hy met de doodt sal plagen.
Ios. Myn waerde vriendt, moet ick all dees ellende dragen
    (195) Om soo een opsicht? Ach verdolden Vader! sal
    De reên gheen beter plaets, voor dit myn ongeval,
    Verkryghen?
Zar.                 Waerde Prins hier hebt gy heel de reden,
    Van u gevanckenis.
Ios.                             ’k wordt al te seer bestreden
    Van ’t nootlot, wyl dat dit alleen de oorsaeck is.
    (200) En ’k overlegh in ernst in myn geheuchenis,*
    Wat hem het Christendom soo haetelyck kan maecken.
Zar. Sacht Prins, naer dat my dunckt, ick hoor de deure kraecken
    Van dit vertreck, en siet daer komt u Vader aen.


IV. TOONEEL.

Abenner, Iosaphat, Artemise, Zardan.

Aben. WAts d’ oorsaeck dat ick u gelaet soo droef sien staen
    (205) Myn waerde Soon? hoe ist, is u jet quaets beschoren?
Ios. En ist niet quaedt genoch voor my, dat ’k ben geboren
    Tot soo veel droefheyt, dat myn ziel gheen plaets en vindt
    Om te verpoosen?
Aben.                       Seght my Iosaphat, myn Kindt,
    Wat droefheyt ist die u de ziele comt beswaeren?
    (210) Ick sweer u by de Goôn als dat ick sal vergaren
[p. 8]
    All’ myne kracht by een, om all’ u druck, en leet
    Te matigen.
Ios.                 Ick danck u voor die gonst. Dies weet
    (Op dat ick myn gemoet ten vollen uyt mach spreken)
    Dat ick graegh weten sou, waerom ick hier versteken,
    (215) En afgesondert van den menschen handel ben.
Aben. Myn eenigh overschot, myn waerden Soon, ey schen
    Met gheene achterdocht myn voorsorgh. ’k Wou noyt lyden,
    Dat eenigh droef verthoogh u by sijn sou bestrijden:
    Want ick en wensch maer dat gy vrolijckheyt geniet.
Ios. (220) Al dese vrolijckheyt verstreckt my tot verdriet.
    Ick kan geen wellust in dit droevich leven vinden.
    Dies soo ghy mijne ziel wilt van haer last ontbinden,
    (Waer aen sy nu soo langh geschakelt is geweest)
    Soo bidt ick Vader, dat gy mijn beswaerden geest
    (225) Met ander vrolijckheydt en wellust wilt vermaecken.
Aben. Wat is dees?
Ios.                       Dat ick mach uyt desen kercker raecken
    Naer mijn genoeghen, en dat ick naer mijnen wensch,
    De handelingh eens sien, ter aerde, vanden mensch,
    Soo gy my dit vergunt: sal al mijn leet verdwijnen.
Arte. (230) Mijns oordeels sou mijn Man al te ontaerdich schijnen
    Soo hy het kleijn versoeck sijns Soons niet toe en staet.
Aben. ’k Geef u verlof mijn Soon, maeckt u gereet, en gaet
    U in het rondt des aerdt tot uwen lust genoeghen:
    ’k Wil my in alles naer u welbehaghen voeghen.
Ios. (235) Ick danck mijn Vader, ’k gaen, en maeck my reed.


V. TOONEEL.

Abenner, Zardan, Artemise.

Aben.                                                                 ’t IS goet.
    Maer Zardan neemt wel acht, op dat hem niets ontmoet
    Op sijnen wech, ’t geen hem tot onlust kan verstrecken
    Doet all’ de menschen van de baen of wech vertrecken
    Daer hy voorbij rijdt, die met eenich ongeval
[p. 9]
    (240) Of sieckt geslaghen sijn.
Zar.                                               Mijn Vorst u dienaer sal
    In allen u bevel sich self wilvaerdich toonen.
Aben. Mijn mildtheydt sal u trouw. naer haer verdienste loonen.
    Com gaen wy, op dat gy in alles wel voorsiet.
Art. ’K Hoop dat den hemel nu sal eynden sijn verdriet.
Continue

HET TWEEDE BEDRYF.

I. TOONEEL.

Iosaphat. Zardan.

Ios. (245) ISt mog’lijck Zardan can den hemel het gedooghen,
    Dat ick soo grooten ramp gesien heb voor myn ooghen
    Aen dry verscheyden, die door een verscheyde quaedt,
    Sijn t’onnaturelijck van het geval gehaet.
    Of is een ider een aen dese droeve plaghen...?
Zar. (250) Neen Prins, maer d’oorsaeck is dats in haer lichaem draghen
    Bedeckte qualen, die op seker stondt en tijdt
    Hun self ondecken, doch in een verscheydentheydt
    Van sieckte, als gy saeght: want d’eene was geschonden
    Aen d’ooghen, d’ander hadt sijn lichaem heel vol wonden.
    (255) En...
Ios.               Soo een ider dit rampsalich ongeval
    Niet onderworpen is, weet men dan niet wie ’t sal,
    Of moet verwachten?
Zar.                               Neen, Den mensch heeft gheen vermoghen
    Van naer te comen met ghedachten, ’t gheen de hooghe
    Almacht’ghe Goden sijn van sin te doen,
Ios.                                                               ’t Is wel.
    (260) ,, Dit brenght mijn ziel in een oneyndelijck gequel.
    Maer Zardan, wat was dees, met uytgevalle tanden,
    Met ’t hooft, en lijf geheel vol rimpelen, met handen
    Die stadich beefden, en met d’hals naer d’aerdt, en met
    Een stock in d’handt, of hebt gy daer niet op gelet?
Zar. (265) Iae, Prins, dien man is tot den ouderdom van jaren
[p. 10]
    Gecomen: dats de reên, dat alle dit beswaren
    Hem seffens nederdruckt, en baert soo veele pijn.
Ios. Wat sal dan d’uytcomst van dees sijn elende sijn?
Zar: Niet als de doodt heeft hy te wachten.
Ios.                                                             Zardan moeten
    (270) Dan al de menschen dit soo wreede nootlot boeten?
Zar. ’T en sy dat ider mensch van desen quaden noodt
    Verlost wordt door een snel, of al te vroeghe doodt,
    Soo kan hy nimmermeer dit ongeval ontloopen.
Ios. De doodt, en is die niet, van ymandt, af te koopen
    (275) Door een’ghe midd’len, oft kan m’ haer niet wederstaen?
Zar. Neen waerden Prins, het waer verloren moeyt ghedaen.
    Want ’t sterven is een schuldt, die ider moet betalen:
    Dies ist onmogelijck den mensch iet t’achterhalen,
    Waer mede, dat hy dees onschuwelijcke noot
    (280) Ontvlieden kan.
Ios.                                 Dan is d’elende al te groot
    En al te bitter, soo dit nootlot aen het leven
    Verbonden is. ’k Weet niet, hoe jmant sich begeven,
    Of voegen kan tot rust, wen hem bekent is, dat
    Hy sterven moet. Maer vrindt, en weet men niet op wat
    (285) Een tijdt, dat hun de doodt het leven sal ontrooven?
Zar. Sulcx is onmogelyck,
Ios.                                 ,, Uw reen mijn breyn verdooven.
    Ben ick oock onderdaen, mijn heer, aen ’t selve lot?
Zar. Iae, Prins.
Ios.                 Ey my!
Zar.                             Het is een algemeyn gebodt,
Ios. Soo heeft de wreede doodt dan oock haer straf vermogen,
    (290) Van op een seker tijdt te sluyten myne oogen!
    Soo moet ick sterven! Maer gheeft my ghetuyghenis,
    Of datter naer de doodt een ander leven is,
    En offer jets van my daer nae sal overblyven.
Zar. Myn Prins, uw voesterheer kan sulckx u niet bschryven.
Ios. (295) Hael my dan eenen, die my hier van blycken geeft.
Zar. Dats my onmogelyck. Den vorst uw’ Vader heeft,
    Noch maer een wyl geleên, al de vernufte mannen
    Die hier van wisten, uyt het rijck, en landt verbannen,
[p. 11]
    Of met een herdte doodt haer levens draet gesneên.
Ios. (300) Hoe kan dit moglyck sijn? Ey segh, wat was de reên
    Dat hy soo wreedlijck sich heeft tegen hun vergeten?
Zar. ’k Hebt u dees nuchtenstont verhaelt, en laeten weten
    Dat het gesternt hier van de reden is.
Ios.                                                         Syn dat
    Dan Christenen myn vrindt?
Zar.                                           Iae Prins.
Ios.                                                           O hemel! wat
    (305) Bestaet een dollen drift niet van een aertsen coningh!
    ,, Ick moet in een vertreck, van dees mijn droeve wooningh
    ,, Eens overlegghen in mijn sinnen, en gemoedt,
    ,, Waerom het nootlot my soo groote smert aendoet.


II. TOONEEL.

Zardan.

Zar. O Goôn! den Prins vertreckt,’k vrees dat hy door myn reden,
    (310) Is al te vinnich in sijn hersenschael bestreden.
    Hy overwoegh te nau, ’t gheên ick hem dee verstaen.
    ’k Vrees, dat sijn korte reys ons niet wel sal vergaen:
    Want hy heeft al te seer op alles acht genomen.
    ’k Vrees ’k vrees met reden dat het rijck sal overkomen
    (315) t’ Gheen ons t’ gesternt soo langh te voren heeft voorseyt,
    En dat dit coninghrijck sal voor d’ almachticheyt
    Der Christen Godt, sich self goetwilligh nederbucken.
    Dees vrees breeckt heel den knoop van myne hoop aenstucken
    Iae ’k dacht dat ick hem sou door voorraet van myn geest
    (320) Bevryden, maer ’t is een bedroge hoop geweest...
    Dan sacht wie is dees die sich herwaerts comt verthoonen.


[p. 12]

III. TOONEEL.

Barlaam in coopmans ghewaet met een
kasken onder den erm, Zardan.

Bar. MYn heer soo ’t hem gelieft sal my hier in verschoonen
    Dat ick soo stoutelijck dit hof ben ingetreén,
    Mits dat ick ben...
Zar.                         Ghy sijt verschoont, segh maer de reên
    (325) Waarom, gy naer dit hof hebt uwe reys genomen!
Bar. ’K Ben om een seker saeck naer dit ghewest gecomen,
    Ick heb een perel onwaerdeerbaer in waerdy,
    Die ick nooit eenich mensch heb laten sien, met my
    Gebracht, om aen den Prins de selve aen te bieden.
    (330) Dies bidt ick, mach het sijn, laet my de eer geschieden
    Dat ick het schoon iuweel mach levren in sijn handt.
    Want ick verseker u met eeden, dat dit landt
    Hoe rijck het wesen mach, nooit heeft gehadt ’t vermoghen,
    Van sulck een waerde stuck ’t aenschouwen voor sijn ooghen.
    (335) Het gheeft de blinden op een wyl tijdts hun gesicht,
    De dooven hun gehoor: noch meerder, het verlicht
    Den geest, jae het verstant der menschen: en ten lesten,
    Geeft ’t alle goet aen hem, die het besit, ten besten.
Zar. ’K Verwonder my van ’t ghêen ick hoor uyt uwen mont
    (340) Mijn heer: want ons is noch meer kostlijckheydt gethoont,
    Maer gheen van sulcke waerd’ of van soo groot vermoghen.
    Dies wat ick bidden mach vol doet aen myne ooghen,
    En myn naukeurich hert, soo sal ick aen den Prins
    Bevestingh doen van dees uw’ kostelyckheyt.
Bar.                                                                       t’Gheensins,
    (345 ) Mach sulckx geschiên myn heer, gy moet m’ hier in verschoonen,
    ’K Mach hem aen nimant, als self aen den Prins, verthoonen.
Zar. Hoe wilt gy dat ick hem sal onderrichten, van
    Een saeck my onbekent: dies bidt ick u, soo ’t kan
    Gheschieden, laet my doch die schoonheyt eens aenschouwen.
Bar. (350) ’t Ghesicht alleen, myn heer, sou u, en my berouwen:
[p. 13]
    Door dien die kostlyckheyt alleen mach sijn gesien
    Van een die suyver is van ooghen. En indien
    Dat u naukeurich oogh hier van voldaen wilt wesen,
    Soo hebt gy seker voor groot ongeval te vresen:
    (355) Te weten, dat sijn glansch u rooven sou ’t gesicht.
    Daerom, wat ick u bidt, verwaerloost niet soo licht
    ’t Ghebruyck der ooghen: want naer dat ick kan bevinden
    Door d’arseny, sou u gesicht geheel verblinden,
    Door dien ick mercke, dat gy niet gesont en sijt
    (360) Aen uwe ooghen: dies versuymt doch gheenen tyt.
    Gaet naer den Prins, en seght dat ick heb groot verlanghen,
    Van ’t kostelyck juweel aen sijne borst te hanghen,
    Om dat ick weet dat hy een onbevleckte oogh
    In’t voorhooft draeght.
Zar.                                 Ick gaen, en ’k sal van hem’t verthoogh
    (365) Verwachten van den schat, die ’k nu niet mach aenschouwen.


IV. TOONEEL.

Barlaam.

Bar. GEeft Hemel dat ick mach op goede aerde bouwen
    Den grontsteen van myn wit, en dat hem mijn vermaen,
    Door uwe hulp ghestyft, mach aen het herte gaen.
    Gheeft Hemel, dat ick mach sijn jeughdich hert besaeyen,
    (370) Met ’t beste saet van u Geloof: soo kan ick maeyen
    Een oeghst van deughden, die in uw verheven sael
    In alle eeuwicheyt een overgrooten prael
    Verstrecken sullen. Stort, stort neer uw vierghe stralen
    In sijn bevrore borst, laet uwen gheest afdalen
    (375) Die soo mildadelyck syn selven overgeeft
    Aen hem, die tot uw’ eer, in uwe wetten leeft...
    Dan sacht daer is den Prins.


[p. 14]

V. TOONEEL.

Iosaphat, Barlaam, Zardan.

Ios.                         MYn vrindt ’k heb, groot verlanghen
    Om uyt uw handen een soo waerden schat t’ ontfangen.
Bar. Den Prins soo ’t hem gelieft hout my hier in verschoont,
    (380) Soo myne handt dien schat u daet’lijck niet en thoont,
    Mits hy gheen by sijn, mach als u, alleen ghedoogen.
Ios. Vertreckt dan Zardan.
Zar.                                   ’K gaen.


VI. TOONEEL.

Iosaphat, Barlaam.

Ios.                                   STelt my nu voor myn ooghen
    Het schoon juweel, want siet wy syn nu hier alleen.
Bar. t’ Betaemt niet, waerde Prins, dat ick door yd’le reên
    (385) U groots, en coninghlijck gemoet in slaep sou wieghen:
    Want het een doodtschult is een Coningh te bedrieghen.
    Doch ’t sy dat ick beproef eerst uw voorsichticheyt
    Soo en betaemt niet, ’t ghêen hier in verborghen leyt
    U te bethoonen. Dies soo ick in u bevinde
    (390) Een vruchtbaer aerde, soo sal ick mijn self verbinden
    Van ’t godd’lijck saet in u te saeyen. Maer indien
    Dat ick u hert bevindt (gelijck het kan geschien)
    Hertneckich, soo en sou ’t niet vruchtbaer sijn te saeyen
    Dat godd’lijck saet, mits ick gheen vruchten ooit sou maeyen.
    (395) Dan ’k hoop iet beters, Prins, van u. ick wil u dan
    Die perel laten sien, waer van ’k getuyghen kan
    Dat d’aerdt geen weergae draeght: wiens glansch, en soete stralen,
    Soo ’k hoop met sulck een kracht in’t herte sullen dalen,
    Dat gy niet anders als een schynsel, worden sult.
    (400) Doch ’k tergh te langh mischien het Princelijck gedult:
[p. 15]
    Dies wil ick thoonen ’t gheen u nooit en quam te voren,
    En samen leeren, ’t gheen u nooit en quam ter ooren
Ios. Eerwaerde man, ’k beken dat mijn nieuwsgierich hert,
    Tot dees verborghentheyt nu langh gedreven wert,
    (405) Dat in mijn boesem is een soete vlam ontsteken,
    Om jet van groot belangh met jemant eens te spreken,
    Maer ’k heb tot noch toe al verloren moeyt gedaen:
    Doch ist dat gy my hier van jets kont doen verstaen,
    Ick sal het alles, met een vruchtbaer hert ontfanghen,
    (410) En sorghvuldelijck bewaren. Mijn verlanghen
    Was veel te groot, mijn vrindt. Soo haest mijn voesterheer
    Aen my ondeckten, dat gy uyt een wijt, en veer
    Gelegen rijck tot ’t nut van my, waert aengekomen:
    Doen dacht ick, dit geluck diendt van my waer genomen
    (415) Te wesen, en hier om quam ick u daetlijck by.
Bar. Roemwaerde Rijckx prins, uw’ goedtardeghe Ziel doet my
    Al te veel eer, doch ’k sal naer mijn vermoghen loonen
    Dien jever, en aen u met clare reden thoonen
    Dien groot, en waerden schat. Hy ’s van soo groote waert,
    (420) Dat self de Godtheyt uyt den hemel hier ter aert
    Quam nederdalen, om hem aen den mensch te geven:
    Iae heeft oock self vol moet vrijwillichlijck het leven,
    t’ Gheen sterffelijck was aen een smadelijcke doodt
    Geoffert, om ons uyt een eeuwelycke noodt,
    (425) En vier dat eeuwich brandt, voor eeuwich uyt te trecken.
Ios. Ick kan niet langher, vrindt, myn flauw gedult meer recken
    Doch maeckt my eerst bekent, wie dat ghy sijt.
Bar.                                                                         Myn heer
    Ick ben een mensch ontbloot van alle werelts eer,
    ’k schep gheen genoeghen, als in d’ hemelsche gedachten,
    (430) ’k Ben Barlaam, en soo gy naer meer blyck wilt trachten: (a)
(a) Hy treckt syn coopmans kleet open.
    Siet daer, ick ben die gheen, die al te hatelyck
    Nu langh geweest ben in dit al te droevich ryck.
Ios. O wonder wat ick sien! myn geesten, en myn sinnen,
    Die worden wech geruckt. Wat sal ick gaen beginnen?
    (435) Myn hert verdeylt sich, en ’t maeckt plaets voor uwe reên.
    Ick danck den hemel, iae hy ’s waerdich aengebeên
[p. 16]
    Daerom gedoogh my, dat ick met u mach vertrecken.
Bar. Dit sou ons tot gheen luck, maer wel tot onluck strecken:
    Want soo uw’ Vader dit bekent waer, hy sou my
    (440) Met al myn broeders door een wreede raserny
    Bespringhen, en den Prins ons met gewelt ontrucken:
    Dan waer ’t begonne werck, van ons, geheel aen stucken:
    Daerom verschoont my, soo ick u versoeck weerlegh.
Ios. Hoe wil gy dat ick raeck op den onfeylbren wech
    (445) Van u Geloof? t’wijl ick met hertsgeneghentheden,
    Door ick en weet niet wat, soo vinnich wordt bestreden,
    Dat ’t my onmog’lijck is die tochten te weerstaen.
    Com aen mijn vrindt, ey com, en laet ons samen gaen
    Naer een verborghe plaets van dees mijn droeve wooningh,
    (450) En daer...


VII. TOONEEL.

Zardan, Iosaphat, Barlaam.

Zar.                 PRins ’t is met my gedaen indien dat onsen Coningh
    Hier van werdt onderricht.
Ios.                                         Waer van?
Zar.                                                         ’K Heb al uw’ reên
    Met droefheyt aengehoort, met suchten, en gheween
    In mijne ziel erknauwt, en ’k vindt voor my niet t’erven,
    Als naer een trouwe dienst een al te smad’lijck sterven.
Ios. (455) Waerom?
Zar.                         Vraeght gy waerom? en weet gy niet hoe gram
    Dat uwen Vader sich thoont teghen Barlaam.
    Hy heeft int werelts rondt gheen grooter vyandt: laet hem
    Dan henen gaen, mijn Prins, oft andersients daer staet hem,
    En u, en my, een al t’onluckich lot voor d’handt
Ios. (460) Neen Zardan, ’k ben te seer door d’onwaerdeerb’re pandt
    Aen hem verknocht. Hy mach soo haest noch niet vertrecken.
    En naer ’t u goedt dunckt kont gy ’t aen den Vorst ontdecken.
    Com gaen wy vriendt, op dat mijn ziel door het gehoor*
    Ontfanghen, mach dien schat, die sy niet ruylde voor
    (465) Geheel den rijckdom, die de weerelt haer kan geven.
Bar. Ick waegh voor u behoudt mijn bloet, jae oock mijn leven.


[p. 17]

VIII. TOONEEL.

Zardan.

Zar. ’t GEdacht verdwelmt myn ziel, wen mijn vertwyfelt hert,
    Door naerbedencken al te seer bestreden werdt.
    De sucht tot myne plicht, met een verknocht vermoghen,
    (470) Gebiedt het my. De liefd’ en wilt het niet gedooghen,
    Waer door ick aen den Prins heel vast geschakelt ben.
    Voldoen ick aen de liefd’ die ick hem draegh, soo schen
    Ick dan de plicht, waer aen ick vaster ben verbonden.
    Het swyghen, oft de spraeck bevleckt myn ziel met sonden.
    (475) O Prins! wat dollen drift verblindt u soo ’t gedacht,
    Dat gy u heyl, uyt ’t gheen gy haten most, verwacht?
    Dat gy bemint, het gheen gy eeuwich most verbannen.
    Doch ’k kan in myn gemoet gheen snoode vierschaer spannen
    Waer door ick hem verwys tot Vaders haet. Ick sal
    (480) Met een verlanghent hert verwachten van’t gheval,
    Oft dat den Vorst is door de sterrekonst bedroghen.
    Doch swygh ick, soo komt my des Coninghs haet voor d’ooghen.
    Wat dan gedaen in soo een saeck vol twyfel?... sacht,
    Daer is den Coningh. Goôn! stort my in het gedacht
    (485) Een middel om in’t een, oft’t ander niet te missen.


IX. TOONEEL.

Abenner, Zardan, Arachas.

Aben. WEl Zardan naer my dunckt, en soo myn oogh kan gissen,
    Syt gy bedroeft. Hoe ist? Hebt ghy van mynen Soon.
    Oft imant anders ooit geleden eenghen hoon?
    Verklaert het my; want ’k sien in dit uytwendich teeken,
    (490) Genoch dat u iet let: dies wil ’t gemoet uytspreken.
    Gy weet, hoe dat ick u, met hertsgeneghentheyt
    Gethoont heb, dat uw’ trouw heel diep begraven leyt
[p. 18]
    In mijn hert...
Zar.                   Voor al d’ eer, die gy my quaemt bethoonen. (a)
(a) (Hy knielt)
    Quam ick, ondanckb’re, u met soo veel oneer loonen,*
    (495) Mijn plichtbreuck melt mijn schuldt, en spreeckt mijn vonnis uyt,
    Mijn ontrouw doemt my, en ’k verwacht alleen ’t besluyt
    Uyt uwe handt.
Aben.                   Rijs op, wat hebt gy my misdreven?
    Wat isser, dat ick u de doodt ten roof sou geven?
Zar. Myn plicht...
Aben.                 Hoe Zardan!
Zar.                                       Iae myn vorst, ick heb u wet
    (500) Vertreden, doch hier door myn eeden niet besmet.
    Daer is een toovenaer door schyn van goede reden
    In Iosephats palleys bedeckt’lyck ingetreden,
    En self den Prins geeft hem gehoor.
Aben.                                                   O hemel Goôn!
    Beschudt soo ’t mog’lijck is den Indiaenschen throon,
    (505) Bevrijdt hem van ’t fenyn der Christelijcke wetten.
    Daelt neder in mijn ryck, en wilt hun wensch beletten,
    Of geeft Abenner soo veel macht, dat sijne handt
    Hun hooghmoet pletten mach tot mort’len. Zardan kan ’t
    Geschieden, dat de wreed’, jae redeloose sterren,
    (510) Den Indiaenschen throon soo brengen in verwerren?
    Moet dan geschieden daer ick langh voor heb gevreest?
    Gedooght den hemel dit, ick niet. Mijn eed’len geest
    Vlieght hoogher, om sich aen de lafheyt te verbinden
    Van hem.
Arac.           Mijn Vorst bedaer.
Aben.                                       Wat derft niet onderwinden
    (515) Een wulpsche jonckheyt. Com, com Zardan, ey com voort
    Verhael uw’ Coningh.
Arac.                           ,, Ach! hy ’s al te seer gestoort.
    ,, Ick vrees dat dit verhael sijn droevich breyn sal brenghen
    ,, Aen ’t hollen...
Aben.                     Voort ick sal, noch wil het niet gehenghen.
    Com aen, op dat u mont my kenbaer maeckt all’ ’t gheen
    (520) Ick nooit most weten.


[p. 19]

X. TOONEEL.

Arachas.

Arac.                             ACh! den Coningh gaet daer heên,
    En smoort in eene Zee van duysent naerbedencken.
    Hoe sal hem dat verhael noch Ziel, en boesem krencken!
    O Goôn! behoedt ons ryck, maeckt dat den Vorst gheen leet
    Hier door aent lichaem kryght. O al te wreed’ planeet!
    (525) Kost gy niet op dien dach, als Iosaphat het leven,
    Al t’ ongeluckich voor ons ryckxcroon, is gegeven,
    Uw’ glansch verberghen? of wel aen een ander oort
    Uw’ straelen schieten: soo en hadt men nooit gehoort,
    Of nooit gevreest, dat aen dit ryck sou overkomen,
    (530) Soo langh gevreest verderf. Doch d’oorsaeck wech genomen
    Die ons dit onheyl brouwt, soo blyft men noch in vre.
    ’k Wil eens bedencken, door wat midd’len, en waer me
    Dat wy den ondergangh best van ons ryckxcroon schraghen.
    Men moet in swaren noot, al ’t gheén ons goedtdunckt, waghen


XI. TOONEEL.

Artemise comt schielijck uytgeloopen, Arachas.

Arte (535) DEn Vorst myn man die loopt heel red’loos, en ontsint,
    Wat mach het wesen dat hem soo ’t verstant verblint?
    Hy dwaelt, hy raest, en schuymt door een geterghden thoren,
    Hy wilt noch naer sijn vrouw, noch naer haer reden hooren,
    Ick quam hem nauwelyckx in het gesicht: of hy
    (540) Liet blycken, dat hy met een hev’ge raserny
    Was ingenomen, die met beurt op beurt, sijn herte,
    Op ’t aldervinnichste bestrede met veel smerte.
    Wat mach hem dwinghen tot soo redeloos besluyt?
Arac. Ist soo? dan waer het tijdt dat men dien hertstocht stuyt.
    (545) Com aen mevrouw, men mach die dreygende gevaren
[p. 20]
    Niet over’t hooft sien.
Art.                             Goôn! wat mach hem soo beswaren?
Ara. Gaen wy mevrouw, eer dat sijn woeden verder raeckt.


XII. TOONEEL.

Barlaam. Iosaphat.

Bar. ICk gaen dan, Prins, ’t is tyt, daer dient een eyndt gemaeckt,
    Van ons vereenigh: wilt maer in all’ ’t gheén volherden
    (550) Dat ick u heb geseyt in ’t langh.
Ios.                                                           Ach! wat sal’t werden?
    Verlaet gy my, myn vrindt? verlaer gy uwen Soon,
    Eerwaerde Vader? neen, den Prins verlaet syn croon,
    En wilt u overal naervolghen. ’k Wil verlaten
    All’ d’heerlyckheden van myn aengeboore staten.
Bar. (555) Myn Prins dien sal’ghen tydt en is noch niet vervult,
    Dies weest hier in te vreên, en hebt een wyl gedult:
    Den Hemel sal ons haest een goeden stont verleenen
    Die ons met minder sorgh, en meerder rust, vereenen
    Sal.
Ios.     Gy vertrecken?
Bar.                             Iae, het moet geschien.
Ios.                                                                   ’t En kan
    (560) Niet sijn myn waerde vrindt, myn ziel die schroomter van
    Als ick alleenelyck gedenck aen u vertrecken.*
v. 561: alleenelyck er staat: alleneelyck
Bar. Ey weest getroost, ick mach gheen langer tydt meer recken.
Ios. Wie sal my troosten in u af-sijn?
Bar.                                                     Onsen Godt. (a)
(a)* Hy doet het kasken open en geeft aen den Prins een Cruys.
    Siet daer ick laet hem u, volherdt in syn gebodt:
    (565) En overdenckt by wyl, met voordacht. hoe goedtaerdich,
    Dat hy aen ’t smaed’lyck Cruys syn dierbaer, en hooghwaerdich
    Geachte Bloet vergoot voor ons behoudenis. (b)
(b)* Een doodts hooft.
    Ontfanght dit doodtshooft, en gedenckt dat het u is
    Een teeken, dat gy oock soodanich sult verkeeren.
    (570) Dit hairen kleedt sal u eer langhe stonden leeren, (c)*
(c) Een hairen kleet. Met het kasken.
[p. 21]
    Dat ’t u meer vreught sal doen, als ’t princelyck gewaet.
    Vaerwel dan Prins, en weest blyhertich, en verlaet
    U g’heel op hem wiens jock gy nu hebt aengenomen.
    En kan het sijn, ick sal, eerlangh, weer herwaerts comen,
    (575) Om dat ick sou voldoen aen uw’ begeert.
Ios.                                                                         Seer wel,
    ’K Volbrengh met smerten dit beclaghelyck bevel.
Bar. ’K Omhelsch mijn Soon voor ’t laest.
Ios.                                                             En ick mijn waerde Vader.
Bar. Vaerwel mijn Prins.


XIII. TOONEEL.

Iosaphat.

Ios.             VAerwel, hoe gaet my t’scheyden nader!
    Daer gaet den herder heen, den hoeder van mijn ziel,
    (580) Door wien dat ick in Godts goedtwill’ge gonst verviel.
    ’K Sal met dit hairen cleedt mijn naeckte leden decken:
    En ’t bysijn van dit Cruys, sal my tot troost verstrecken,
    En het gesicht van dit gestorven hooft, dat sal
    My leeren sterven. Geeft, die schepper sijt van al, (a)
(a) Hy doet hier de dry dinghen in het kasken, en sluyt
            het toe, en draeght het mede binnen.
    (585) Aen uwen dienaer, dat hy u in all’s behaghe,
    En dat hy u bemint tot in sijn laeste daghen.
Continue

HET DERDE BEDRYF.

I. TOONEEL.

Abenner, Artemise, Zardan, Arachas.

Aben. BEset het binnen hof, hy sal my niet ontgaen,
    Dien eereloose, die mijn croon tracht te verrâen,
    En t’overlev’ren aen de Christe tooveryen.
    (590) O hemel Goôn! hoe kan u almacht soo veel lyen,
    Dat sy geterght wordt van soo snood’ een volck? ey my
[p. 22]
    Arachas, kan het syn, dat myne heerschappy
    Belaeght wordt, van de gheen, die ’k heb uyt t’ ryck verbannen,
    Waervan myn geest, myn ziel, en hert syn aertschtijrannen,
    (595) Iae beulen, om hun snood’ en helsche listicheyt
    Te straffen: en myn clingh die maeckt haer vast bereyt
    Om af te tappen hun boosaerdigh bloet. Dees handen,
    Die sullen hun eer langh, met sulck een wraeck aenranden,
    Dat heel myn coninghrijck sal waghen van dees daet.
    (600) Ick wil my wrecken, wyl myn boesem swanger gaet
    Van wreed’ afgryselijckheyt, van haet, van schrick, van thoren,
    Van wreetheyt, van gewelt, van woed’ van dorst tot mooren,
    Van wraeck, en van al t’ gheén dat my onsachlijck maeckt.
Arte. Hoe is myn tweede Ziel soo wreedt in ’t breyn geraeckt?
    (605) Erhael d’ ontroerden geest, geeft plaets aen uwe reden.
Aben. Dit is onmogelyck, want ’k ben te seer bestreden
    Van snood’ gedrochten, die al levend’ in myn hert
    Gecropen syn.
Art.                     g’ En hebt gheen reden, om de smert
    Soo diep in uwe borst te laeten plaetsen.
Aben.                                                           Snoode
    (610) Ondanckb’re Soon! en vreest, en vreest gy niet de Goden,
    Siet daer sy staen gereet... Dan sacht, hy lacht met my,
    En geeft de schop aen myn roemwaerde heerschappy.
    Ten doet hy soeckt de croon: maer ’t is om haer te brenghen
    Tot ’t Christendom. Eylaes! wat Godt sal sulckx gehenghen?
Zar. (615) De Goon en lyden niet soo grooten gruwel.
Aben.                                                                             Gaet,
    Hael my Arachas hier, daer al myn hoop op staet.
    ’k Kan uijt syn mondt alleen een goeden raedt verwachten.
Zar. Arachas is hier Vorst.
Aben.                                 Myn dwalende gedachten
    Benev’len myn gesight soo seer, dat ick u niet
    (620) Kon kennen.
Arac.                         Droeve Vorst, u schielyck herts verdriet.
    Doet uwen dienaer met een, droeven boesem suchten.
Arte. Weet gy gheen raedt, mijn heer om dit sijn leet t’ontvluchten?
Arac. Vorstin ick weet wel raedt, laet alles op my staen,
Aben. Soo isser noch iets goets te hopen?
Arac.                                                         ’t Sal wel gaen,
[p. 23]
    (625) Ontlost u hert van druck, ’k wii eenen vondt opsoecken,
    Waer door den Prins, het gheen hy lief heeft, sal vervloecken
    Iae ’k wil hem brenghen tot soodanich een besluijt,
    Dat hy, in’t bysijn van het heele hof, recht uijt
    Bekennen sal dat hy van Barlaam is bedroghen.
Art. (630) Uw’ reên Arachas, die syn van soo groot vermoghen
    Dat sij het peckelvocht afdroogen van mijn wangh.
    Verhaelt ons dan, mijn heer, ick bidt u wacht niet langh,
    Van, aen den droeven Vorst, een blijden troost te geven,
Arac. Mevrouw uw’ dienaer sal in uwe wetten leven
    (635) Soo langh hy adem heeft. Dies waer dit mynen raet,
    Dat men met alle vlydt voor al niet af en laet
    Op dat men Barlaam naer onsen wensch kan neyghen.
    En soo sulckx niet geschiedt, sal ick met vreeslyck dreyghen
    Hem soo vervaren, dat hy, door den schrick verleyt,
    (640) Sal wederroepen al het gheen hy heeft geseyt.
Arte. Een flouwen vondt om ons te troosten.
Arac.                                                             En soo desen
    Ons niet geluckt Vorstin, soo salder noch een wesen
    Die...
Arte.     Wat voor een is dees?
Arac.                                       Hier dichte by in ’t wout
    Aen d’oosterkant Mevrouw, daer ist dat sich onthout
    (645) Een ouden Eremyt, die nimmer de geboden
    Heeft overtreden van ons veergevreesde Goden:
    En dien is soo gelyck in wesen en gelaet
    Aen Barlaam, dat, die hem kent, verwondert staet,
    Niet wetend’ of hy hem, of Barlaam heeft voor d’ oogen.
    (650) Hier door wordt licht den Prins in ’t meynen mee bedrogen.
    En alsoo haest als hy in ’t hof is, moeten wy
    Uytstrooien over al, en segghen, als dat hy
    Gevanghen is, die korts den Prins soo heeft bedrogen,
    Te weten Barlaam. Dan sal den Vorst gedoogen
    (655) Dat hy in reden strijdt sal daetlyck comen, met
    Ons Priesterdom, om soo de Christelijcke wet
    In alles voor te staen en naer een wyl geleden,
    Dat hy met woorden heeft voor ’t Christendom gestreden,
    Sal desen Barlaam bekennen, dat syn leer
[p. 24]
    (660) Voor d’ onse wijcken moet, en dat sij leydt ter neer.
    Soo sal den Prins weer licht tot onse Goden komen.
Aben. Dien raedt is wonder goedt, en dient in acht genomen
    Te worden. Gaet mijn heer, doet een oprechte blyck
    Van uw getrouwen dienst.
Arac.                                     Ick wil u coninghryck
    (665) Door desen middel in volcome rust herstellen.


II. TOONEEL.

Artemise, Abenner, Zardan.

Arte. DE Goden moeten u, op uwen wech, versellen.
    Myn Coningh, en myn man, ist mogh’lyck dat een Soon,
    Die van nature is gerechticht tot de croon,
    Soo grooten afkeer heeft van sijn gevreesden Vader,
    (670) Iae die in plaets van Soon streckt voor een ryckx verrader?


III. TOONEEL.

Iosaphat, Artemise, Abenner, Zardan.

Ios. WAt voor verraet heeft ooit den Prins uw’ Soon begaen?
    My dunckt veel eerder, dat gy hem tracht te verraên.
Arte. Myn waerde Soon, aen wien ick, door veel smert, het leven,
    Dat gy soo droevich slyt mildadich heb gegeven.
    (675) Waerom verwyst gy ons tot soo veel smert? wat heeft
    Uw’ Vader ooit (dat gy soo onbermhertich leeft
    Met hem) misdreven? of wat hebben onse Goden
    U ooit ontseyt, dat gy hun heylighe geboden
    Verschopt, verbant, veracht, jae dat gy soo veer komt,
    (680) Dat gy vermetelyck, en dwaes (myn ziel die schroomt
    Op het gedacht alleen) soo licht hebt afgesworen.
    Bedenckt u wat gy doet ’t is met u al verloren
    In dien gy voorder wilt. Den ryckxstaf, en de croon,
    Den purp’ren mantel, en den coninghlycken throon,
[p. 25]
    (685) Beweenen om het meest u ongeval. Wilt dencken,
    Dat uw’ verwaende drift heel Indien sal krencken
    Met eenen ondergangh: Daerom myn waerde Soon,*
    Worpt uw’ verwaentheyt voor de voeten van de Goôn,
    En wilt voor ’t misdaedt, door een offerhande smeecken
    (690) Vergiffenis van haer: daer sal noch licht een teecken
    Van goedertierentheyt by hun te vinden sijn.
Ios. Myn waerde Moeder, soeckt gy door een waren schyn
    Van valsche reden, my van myn geluck tonterven,
    Soo is u doen vergeefs ’k wil willich daer voor sterven,
    (695) Vermits dat mynen Godt voor my gestorven is.
    Acht gy ’t een misdaet, dat ick uyt de duysternis
    Myn selven uytreck, om te komen tot de claerheyt,
    Dat ick het valsch verban, en soecke naer de waerheyt,
    En al de Goôn weerlegh, en soecke naer een Godt
    (700) Die ’t al bestiert? jae, daer de Goden syn gebodt
    Oock onderworpen sijn.
Aben.                                 En wilt gheen Goden lastr’en.
    Wat mach het sijn, dat g’ u komt van de deught verbast’ren?
    Wat mach het sijn, dat g’ u soo haet’lijck maeckt by haer?
    Gy terght hun groot gedult te langh, mijn Soon. Daer naer,
    (705) Vrees ick, sult g’ al u doen, niet als te laet, beweenen.
    De Goden hebben macht, gy sult de hagelsteenen,
    Van hun geterght gemoet niet connen mijden: want
    ’t Is kenbaer door veel blijck, dat hun almachte hant
    In d’ aldernaerst’, en in de alderdiepste hoecken,
    (710) ’t Verborghtste quaedt, tot wraeck, altydt weet op te soecken.
Ios. Verdwaelde Vader, kan een ongevoelijck belt,
    (’t Gheên gy voor uwen Godt op u altaren stelt)
    Ooit weten watter wordt verricht in ’t rond des aerde?
    Het is belacchens waert, dat men soo hoogh en waerde,
    (715) Een eyghendom toeschryft, aen iet, dat niet en hoort,
    Noch siet, noch rieckt, noch smaeckt, noch voelt.
Aben.                                                             Houdt op gy stoort
    Door uw’ vermet’le reên het vaderlyck vermoghen.
    Ontaerden Soon... Doet my dat monsterdier uyt d’ ooghen,
    Eer dat den blixem op ons seffens nederstort.
    (720) Dan sacht, wie heefter schuldt dat aen uw’ Vader wordt
[p. 26]
    Soo grooten hoon, en spyt bedreven, dat sijn herte
    Door ramp, op ramp gehoopt, gestapelt wordt vol smerte?
    Mijn teerd’re liefd’ die is hier plichtich in: door dien
    Ick seker weet dat hier ter aerdt nooit is gesien
    (725) Een Vader, die sijn Soon, met meer geneghentheden
    Begunstichden.
Ios.                       Seght eer, die hem soo wreedt bestreden,
    Die sonder misdaet heeft veroordeelt sijnen Soon,
    Die tot het erfrecht was geboren, van de croon.
Aben. Swych stil, ick wil niet meer die laster reden hooren.
    (730) Het wordt nu al te waer, het ghêen ons van te voren
    Van u voorseyt wierdt: dat gy boosch, en heel ontaert
    Sout worden, jae niet eens myn waerde croone waert.
    En wyl ick sien, dat ick u hert niet kan versachten,
    Soo wilt van my niet, als een vyandts hert, verwachten,
    (735) En denckt dat ick eer langh my soo sal wreken, dat
    Den heelen aerdtboom daer van waghen sal, en...
Ios.                                                                             Wat
    Heeft Iosaphat aen u voor eene schult bedreven,
    Dat gy hem soo ontaerdt een wreede straf wilt geven.
    Verdwaelde Vader, die het goedt sijns Soons benydt.
Aben. (740) Verdwaelde Soon, die my met soo veel ramp bestrydt.
Ios. Verdwaelden Vader, die myn welvaert tracht te schennen.*v. 741: Verdwaelden er staat: Vedwaelden
Aben. Verdwaelden Soon, die my wilt voor gheen Vader kennen.
Ios. ’K Acht hem den naem niet waert van Vader, die sijn kint
    Soo onnaturelijck (door valsche waen verblint)
    (745) Tracht te beletten, dat hy eeuwelijck mach leven.
    Dies sal ick u niet meer den naem van Vader geven:
    Iae ’k sal op sulck een wys u vliên, als oft gy waert,
    Het alderschrickelyckxt gediert, dat ooit de aert
    Heeft voortgebracht. En soo g’hier van wilt wraeck verschaffen,
    (750) En dat gy uwen Soon wilt, als misdadich, straffen,
    Gelyck gy hebt geseyt, soo weet voorsecker dan,
    Dat g’ hier door krijght den naem van beul, en van tyran,
    En dat g’hier door den naem van Vader sult verliesen.
    Want ick ben soo gesint, dat ick eer sou verkiesen
    (755) Een wrede doodt, als dat ick ontrouw sou begaen
    Aen hem...
[p. 27]
Aben.             ’t Is langh ghenoch, ick heb u al verstaen.
    ’K Weet wat gy seggen wilt. Dan ’k vloeck, ick haet de stonden
    Als gy geboren sijt: jae ’k wenschte (soo het konden
    Gheschieden) dat gy nooit geboren hadt geweest.
    (760) Dan hadt mijn Coninghrijck voor ’t straffe nooit gevreest,
    Waer mee dat ’t nu soo herdt gedreyght wordt: want de hooge
    Goôn, door een rechte wraeck, verbannen het medooghen
    Aen die hun haet’lijck sijn. En ’k sweer u op mijn Croon
    (Een eet, tot wiens blijck ick aenroep de Hemel Goôn)
    (765) Dat ick u snorkery niet langher en wil lijden,
    Waer mee dat gy my, en de Goden comt bestryden.
    Daerom gehoorsaemt my, of ’k sal bethoonen, dat
    Ick uwen Coningh ben, maer gheenen Vader.
Ios.                                                                      Wat
    U raetsaem dunckt te sijn, pleeght dat, noch wilt niet schroomen.
Aben. (770) Ha vyandtlijcken Soon, ick kan myn drift niet toomen.
    ’K Sal u doen sterven; en gedenckt dat desen dach
    Uw’ laetsten wesen sal?


IV. TOONEEL.

Artemise, Iosaphat, Zardan.

Arte.                             ACh Iosaphat! wat mach
    U soo hertneckigh van u Vaders gonste keeren?
    Hoe syt ghy soo verherdt? in plaets dat g’u verneren
    (775) Soudt voor u Vader, weckt gy door u trots gemoet
    Hem noch tot hoogher wraeck. Siet voor u wat gy doet.
    Gedooght niet dat myn Man aen u beneme ’t leven,
    ’t Welck ick u door ons trouw met smerten heb gegeven.
    Gedooght niet Iosaphat, dat hy u bloet vergiet,
    (780) Die’t u gegeven heeft. Beraedt u wel, gy siet
    Met wat verwoedtheyt, dat u Vader is geweken.
Ios. Swygh my van desen naem, hy heeft geen Vaders teeken:
    Hy mint niet in syn Soon, als syne doodt. Sijn handt
    Die kan hem wreken, maer oock brenghen licht in schandt.
    (785) Wie sal myn doodtslagh in dit heele rijck vernoeghen
[p. 28]
    Als my, wiens wreede daet, my by myn Godt sal voeghen.
Zar. O Prins! aen wien ick door myn plicht verbonden ben,
    Die my voor voesterheer ontfanghen hebt, ey schen
    U lyf niet om een drift, die u niet kan verstrecken,
    (790) Als om u Vaders haet noch hoogher op te wecken,
    Die hem becladden sal met ’t bloedt van synen Soon.
Ios. Myn voesterheer, den Prins verwacht een ander croon
    Door syne doodt: een croon, die eeuwelijck sal blyven.
    En kan een Vader aen syn Soon dit vonnis schryven,
    (795) Daer ben ick mee getroost. ’k Heb liever datter wordt
    Door vaders clingh het bloet, van sijnen Soon, gestort,
    Als dat ick lyden sou, dat hy my sou onterven
    Van d’ eeuwighe croon, daer ick vrywillich voor wil sterven.


V. TOONEEL.

Zardan, Artemise.

Zar. MEvrouw ick volgh den Prins, en ’k neem op alles acht:
    (800) Want ’k vrees voor ongeluck, indien hy onbedacht
    Het toorenich gelaet ontmoet van synen Vader.
    Hy’s al te seer gestoort.
Art.                                   Iae Zardan gaet hem nader,
    Weerhoudt soo ’t moglyck is, syn dollen drift.
Zar.                                                                   Ick gaen
    Vorstin, onstelt u niet, laet alles op my staen.


VI. TOONEEL.

Artemise.

Art. (805) VOrstin onstelt u niet. ’t Is wel geseyt, con’t wesen.
    Daer ick in mynen Man een kinderbeul moet vresen:
    Daer ick in mynen Soon soo groot’ hertneckicheyt
    Bevinde, dat hy noch door reden wordt verleyt,
    Noch door het dreyghen van een vaderlijck vermoghen.
[p. 29]
    (810) De droeve vrees stelt my het alderquaedts voor d’ooghen.
    Ick sien gheen uytcomst die my troosten can, ten sy
    Dat onse Goden door hun eeuw’ghe wysheyt...


VII. TOONEEL.

Arachas, Abenner, Artemise.

Arac.                                                                     Ey
    Myn Vorst, wat ick u bidt, soo laet u dees tydt raden,
    En doet het u gheen nut, ’t en kan u oock niet schaden.
    (815) Beproeft maer noch een reys. Ick sal terwyl met vlydt
    De rest besorghen gaen, want dese saeck en lydt
    Gheen langher uytstel.
Aben.                               Gaet, en doet hem by my komen.
Arac. Seer wel.


VIII. TOONEEL.

Abenner, Artemise.

Aben.         SChoon myn geterght gemoet was ingenomen
    Met onmedooghentheyt, soo sal ick noch een keer
    (820) Myn woeden breydelen.
Art.                                             Gy doet seer wel myn Heer.
    De Vaderlycke sucht verplicht u door veel reden,
    Dat gy het breyn betoomt met soo veel haet bestreden.
    Wat wilt ghy doen? den Prins is even wel uw’ Soon:
    En g’ hebt gheen’ ander, die de Indiaensche croon
    (825) Can erven: daerom laet, soo ’t mogelyck kan wesen,
    Ons noch een proef doen. Hy mach nu de Gode vresen,
    En ’t vaderlyck gesach veel meer ontsien.
Aben.                                                             Mevrouw,
    Het vaderlyck gemoet en kan niet lieghen. ’k souw,
    In dien ick recht wou doen, my wel soo veer vermeten,
    (830) Dat ick de vaderplicht, door ’t woeden, sou vergeten,
[p. 30]
    En straffen eenen Soon, die sich soo wrevlich thoont.
    Maer mijn gemoet dat hout sich anders, en verschoont
    ’t Onlyd’lijck misdaet, soo hy maer soo veer wilt komen
    Dat hy met een gemoet...


IX. TOONEEL.

Iosaphat, Abenner, Artemise.

Ios.                                 DEn Prins hadt nau vernomen
    (835) ’t Ghebodt sijns Majesteyt, of valt voor u ter aert.
Aben. Rys op myn Soon, gy sijt uw’ Vader al te waert
    Dat hy gedoghen sou, dat gy sout nederbucken.
Ios. Wat is mijn Vaders roep?
Aben.                                     Dat gy all’ d’ongelucken
    Die my, en mijne croon steets dreyghen, wechneemt, en
    (840) Maeckt, gy de kinderplicht, ick vaders niet en schen.
    Gedooght dit waerde Soon, aen uw’ bejaerden Vader.
    Gy syter toe verplicht, door dien u nimant nader
    In bloedtverwantschap is ter werelt. Hier mee sult
    Gy u bevrijden, van de eerst bedreve schult.
    (845) Die u de Goden door een offersoen af vraghen.
Ios. Myn waerde Vader, die ’k altijd tracht te behaghen,
    En wil wilvaerdich sijn, hoe quelt gy soo myn hert
    (’t Gheen door dees tochten, heen, en weer gedreven wert)
    Met soo veel ramp vervult. Ick wil all’ d ongelucken,
    (850) Van u, en van uw’ croon, soo ’t moghlijck is, afrucken:
    Ick ben daer toe verknocht door twee verscheyde reên.
    Ten eersten, om dat ick uw’ Soon ben. ’t Welck alleen
    Genoch is om my te verplichten. En ten tweeden,
    Om dat ick Prins ben...
Arte.                                 Sacht, wie comt daer herwaerts treden?
Arachas roept van binnen.
    (855) Siet dat hy’t niet ontkomt.
Ios.                                                 Ey my, ’t is Barlaam!
    O wreeden nootdwangh! wat maeckt u soo stuer, en gram
    Op ons, dat gy soo wreet sijt op myn rust gebeten?
    Wie sloegh dien waerden man soo schielijck in de keten?


[p. 31]

X. TOONEEL.

Arachas, Abenner, Iosaphat, Nachor in den schjn van Barlaam sijnde, wordt van twee lijfwachten uyt gebrocht, Artemise, Zardan.

Arac. HEer Coningh u gebodt is nu naer wensch volbrocht.
    (860) Naer dat men een’gen tijt hadt naer dien schelm gesocht,
    Viel hy door groot geluck, noch eynd’lijck, in ons handen.
Aben. ’K Sal hem tot straf, doen op’t vervaerlijck dootdsrijck stranden,* v. 862 doodtsrijck er staat dootdsrijck
    Die mynen Soon, den Prins, soo schendich heeft verleyt.
Ios. O Godt!
Nac.             Ick wacht niet van den Vorst bermherticheyt,
    (865) Door dien my is bewust, dat uw’ geterghden thoren,
    Door wraecklust aengehitst, naer recht, noch reên wilt hooren.
    Ick ben vernoeght, als ick in’t aensien van den Prins
    Myn Bloedt vergieten mach tot sijn behoudt.
Ios.                                                                     Gheensins
    Ghedooght den Hemel dit mijn Vader. ’k Sal niet lyden
    (870) Dat eenich quaedt u, in myn bysijn, sou bestryden.
    ’K Ben al te seer aen u verplicht.
Nac.                                                 Ey laet myn doodt
    Mijn reên vast stellen, en u redden uyt den noodt.
    U is genoch bekent, dat ick moet eenmael sterven.
    Ey laet my dan (kan ’t sijn) dees schoone doodt verwerven.*
    (875) Want daers gheen luckiger ter werelt, als die gheeft
    Sijn bloedt voor het Geloof. ’k Heb langh genoch geleeft.
    En ’k wensch maer door myn doodt, van al myn ongelucken
    Een eynd’ te maecken.
Ios.                                   Sal men u van my dan rucken,
    En overleveren aen Vaders wreedt besluyt.
    (880) ’Ten mach niet sijn, of ick moet mee het leven uyt,
    Ick moet u volghen door die wreed’ en bloed’ghe schreden.
Aben. ’t Is langh genoch, hout op met dese laffe reden.
    ’K Wil dat m’ hem dooden sal.
Ios.                                             Doodt my dan mee.
[p. 32]
Aben.                                                                         Sulckx acht
    Ick niet van noode.
Ios.                             Hoe! sult gy soo onbedacht
    (885) Een die my ’t leven gaf, doen voor een misdaet boeten?
    Ick smeeck genae, als Soon val ick voor Vaders voeten
    En bidt...
Aben.         Wat bidt gy?
Ios.                                 Dat gy hem voor dees tijdt spaert.
Aben. Hoe spaert mijn Soon!
Ios.                                       O jae, ick acht hem al te waert,
    Die my soo grooten schat, van waerheyt, heeft gegeven.
Aben. (890) Hierom wordt hy gedoemt.
Ios.                                                     Hierom most hy eer leven.
Aben. Hoe daer hy plichtich is?
Ios.                                           Ick ken hem sonder schuldt.
Aben. Rys op, gy smeeckt te langh u Vaders ongeduldt.
    Doch ’k laet hem naer uw’ wensch soo langh in t’leven blyven,
    Tot dat gy selver sijn doodtsvonnis mee sult schryven.
Ios. (895) Daer ben ick mee vernoeght.
Aben.                                                     Arachas gaet dan heên
    Met Zardan, en roept al de Priesterrey by een.
    Seght dat ick onse Goôn wil op den toetssteen brenghen
    Met sijnen Godt: en soo den Hemel wilt gehenghen
    Dat hy vermeestert wordt, soo stel ick aen mijn Soon
    (900) Het rechters ampt ter handt. Maer soo ons hooghe Goôn
    In ’t redeperck den strijdt verliesen, sal ick even
    Aen hun beschermers doen den wreede doodtsteeck geven.
Ios. Mijn hert verheught op dit u voorworp. Zardan gaet
    ’K Beveel u als voor heen, dat ghy niet af en laet
    (905) Uw’ plicht te quyten.
Zar.                                       Prins, indien hy moet om ’t leven
    Soo laet ’t doodtsvonnis doch van u niet sijn geschreven,
    Door dien g’hem soo bemint.
Ios.                                             Daer is gheen’ noot, gaet aen.
Zar. Wy gaen myn Prins.
Ios.                                 ’t Is wel.
Zar.                                               Laet alles op ons staen.


[p. 33]

XI. TOONEEL

Abenner, Artemise, Iosaphat, Nachor, Lijfwachten.

Aben. LAet ons naer binnen toe op dat ick order stelle.
Arte. (910) Com aen myn man.
Aben.                                     Mijn Soon kan Barlaam versellen.
    Mijn lyfwacht maeckt hem los, en volght.


XII. TOONEEL.

Iosaphat, Nachor.

                                                        MYn waerde vrindt,
    Hoe worden wy soo seer van het geval bemint!
    Wat geest heeft dit den Vorst soo schielijck ingegeven?
    Doch ’t wyl gy door den strydt moet waghen bloet, en leven,
    (915) Soo bidt ick dat gy voor, de waerheyt strijden wilt.
    Beraedt u wel met Godt, daer dient gheen’ tijdt verspilt.
    Want soo gy winnaer wordt, en dat g’haer overeere,
    Hier door sal ons Geloof niet mind’ren, maer vermeeren.
    En soo hun redenstrijdt het veldt behoudt, dan moet
    (920) Ick rechter wesen van u leven.
Nac.                                                       Prins gy doet
    My siederen van ancxt, laet al uw’ sorghe varen.
Ios. Hoe siederen van ancxt? soo u mijn reên beswaren,
    Wat sal u dan geschien in’t bysijn van soo veel
    Geleerde mannen. Ach, ach Barlaam! ’k heb deel
    (925) Aen uwe vrees. Schep moet, de godtheyt sal niet lijden
    Dat gy verwonnen wordt, weest maer volherdt in’t strijden,
Nac. Den moet ontsinckt my niet, mijn waerde Prins, maer...
Ios.                                                                                         Wat
    Voor mymeringh heeft u soo seer aen ’t breyn gevat.
    ’K Besweer u by dit beelt, dat gy my gaeft in handen, (a)
(a) Hy treckt het Cruys uyt dat hy onder sijn kleet heeft ghehadt.
    (930) Dat gy ons desen dach niet brenghen wilt in schanden.
Nac. Mijn hert wordt heel beroert, en ’k schijn niet die ick ben,
[p. 34]
    Noch ben niet die ick schijn. Ghy sijt bedroghen, en
    Soo ick u bidden mach vergun doch voor mijn sterven,
    Dat ick ’t Geloof, ’t gheen gy soo seer bemint, mach erven.
    (935) Ick ben gheen Barlaam, maer Nachor. Thoont my dan,
    O waerden Prins, soo ick soo veel verkryghen kan,
    Van uw’ bermhertich oogh de stralen van medooghen.
Ios. Mijn ziel wordt door dees daet, heel schielijck opgetoghen.
    Bedrieght men soo den Prins?
Nac.                                           Myn heer ick soeck genae
    (940) Van u, en uwen Godt.
Ios.                                         Nooit comt ’t berouw te spae.
    ’K Vergeef u dese schult, rys op, blyf, blyf int leven
    Indien gy u maer wilt tot onsen Godt begeven.
Nac. Die sal ick voorstaen tot op ’t punt van’t sterven.
Ios.                                                                                 Ach,
    Wat werckt de kracht van Godt niet uyt op desen dach.
    (945) Com aen mijn vrindt, ’k sal u in all’s behulpsaem wesen.
    Nu Godt soo mede werckt, en heb ick niet te vresen.

Continue

HET VIERDE BEDRYF.

I. TOONEEL.

Abenner, Artemise, Zardan.

Aben. IS ’t moghelijck mijn lief, dat ons soo groote smert
    Met spoed’ghe schreden komt bestormen. Ach, mijn hert
    En heeft gheen ruymt’ om al die rampen plaets te geven,
    (950) Het dinght naer sijn doodt, en den ramp wilt ’t noch doen leven,
    Op dat hy ’t meerder sou bestrijden, en de Goôn
    Bepotten ons van veer uyt hun alsiende throon,
    Iae lacchen met ons leet. Met wat voor tooveryen
    Kon mijnen Soon het hert van Nachor soo bestryen,
    (955) Dat hy ’t soo schielijck heeft verkeert, om tot ons leet
    Geheel ons Priesterrey te niet te doen? Ick weet
    Niet wat ik dencken wil, oft wat de reên mach wesen.
Arte. Daer staet ons, naer my dunckt, meer ongeval te vresen:
[p. 35]
    Want veel tijdts is ’t een quaedt, met meerder quaedt verselt.
    (960) Ruckt ons dees rampen af, O Hemel Goôn! ten schelt
    Ons niet, o neen, door wat voor midd’len dat ’t geschiede.*
    Maer ’t schijnt dat hunne hulp van ons wilt henen vlieden
    Op dat de smert ons meer en meer bestormt. O Goôn!
    Onluckigh ouders die soo veel van haren Soon
    (965) Verdraghen moeten. All’ ons hoop die is verdwenen,
    Ons vreughde Son hadt nau een ooghenblick geschenen,
    Of Nachors helsch verraet doet haer strax ondergaen.
    Vervloeckte, die ons soo lichtvaerdich hebt verraen,
    Iae die de Goden vloeck op ons doet nederdalen.
Zar. (970) Vorstin wilt al uw’ klacht door reden doch bepalen.
    Gy weet wel dat g’ hier door de Goôn noch meerder weckt
    Tot gramschap. Laet den tydt die alle dingh voltreckt,
    Voor uw’ een troost sijn, die u onluck licht kan keeren
    In vrolijckheydt.
Arte.                     Den tijdt en kan gheen rampen weeren
    (975) Die soo gespyckert sijn in ons geheughen, neen,
    Den tydt is machteloos dit alles te vertreên.
Zar. Indien den tydt u niet een luckich eyndt kan geven,
    Soo most gy evenwel in soo veel druck niet leven,
    Door dien Arachas, aen den Vorst een ander vont
    (980) Ondeckt heeft, die u most behaghen, en...
Arte.                                                                       Gy kont
    My door dees laffe reên tot gheen’ vertroostingh brenghen.
Zar. Den Hemel wilt u leet maer voor iets tijdts gehenghen,
    Om naerderhandt in vreught te wiss’len.
Aben.                                                             Het kan sijn,
    Maer naer myn oordeel heeft ’t alleen maer waerheyts schijn...
    (985) Dan sacht daer’s Theudas, met Arachas.
Zar.                                                                       Dese sullen
    Den Vorst, met de Vorstin, soo ’k hoop, met vreught vervullen.


[p. 36]

II. TOONEEL

Abenner, Theudas, Artemise, Zardan. Arachas.

Aben. MYn vrindt hebt gy jet goedts tot onsen troost bedacht.
Theu. Onwinbre’ Majesteyt, wiens onbepaelde macht*
    Seer wordt gevreest van de naeburghe coninghrycken.
    (990) Ick sal u desen dagh volcomen’tlyck doen blycken,
    Hoe seer myn konst, op al het gheender leeft, vermach.
    Weest maer blyhertich vorst; want ’k sweer, dat desen dagh
    Het eyndt sal stellen van u overgroote smerten.
    Doch om op ’t sekerste te hand’len, wil ick d’ herten
    (995) Der Goden, eerstmael sien tot ons te trecken, dan
    En isser geen gevaer int minsten niet. Men kan
    In sulcke saeken niet genoech voorsichtich wesen.
    Doch wat ick bidden mach, verban all’ d’ yd’le vresen.
    Ick heb van nu af aen een offer aengericht,
    (1000) En ’k wacht maer naer u komst. De Goden sullen licht
    Door dit ons smeeken, ons een raet int herte seynden,
    Die uwen ramp verkeert, en ’t droef in ’t bly sal eynden.
    Maer ’k hebber een bedacht te voren: en soo ’k gisch.
    Het is een raedt, die my van hun gesonden is.
Arte. (1005) Ey laet ons gaen myn lief, om door de offerhanden
    De soeneloose Goon te smeeken, om de schanden
    Te niet te doen, die sy geleden hebben.
Aben.                                                         Gaet
    Wy volgen daetelyck.
Zar.                               uw’ troost alleenich staet
    Op Theudas, syn geheym weet veel verborghe saken.
Theu. (1010) Wy gaen u voor myn vorst, daers niet gereet te maken,
    Men wacht maer naer u komst.
Aben.                                             Wy volghen u, com aen.
Arac. ’k Hoop dat dees derde raedt ons beter sal vergaen.


[p. 37]

III. TOONEEL.

Iosaphat.

Ios. O Opper Hemel Godt! die door u wys bestier
                                        Uw’ dienaer weet te trecken,
    (1015) En aen de oogh, van syn verdwaelde geest, het vier,
    Dat onder ’t asschen lach verborghen, weet t’ ondecken,
                Ey sterck hem voorder in sijn ramp’ en tegenspoet,
                                        Door dien hem is benomen,
    Het by sijn van dien man, aen wiens beleyt hy moet
    (1020) Toeschrijven, dat hy is tot u Geloof gekomen.
                Waer mach dien waerden man sich self onthouden, dat
                                    Ick hem niet eens kan spreken,
    Syn afsijn baent myn oogh, een al te droevich pat,
    En doet langhs ’t selve, veel en bitt’re tranen leken:
        (1025) Door dien sijn bysijn my alleen behaghen kan.
                                            O godt, wilt my dan geven!
    Dat ick geraken mach by dien soo waerden man,
    Dan sal uw’ dienaer in gedurige vreughden leven...
    Dan sacht, want soo my dunckt ick sien daer Nachor komen,
    (1030) Die door myn toedoen ons Geloof heeft aengenomen,
    Waer van dat ick den roem alleen aen Godt toeschryf.


IV. TOONEEL.

Nachor, Iosaphat.

Nac. MYn Prins uw’ dienaer soeckt in’t hof hier gheen verblyf,
    Door dien ’t hem hindert om sijn sonden af te wasschen.
    Ick gaen weer naer het wout, daer sal ick pekel plasschen
    (1035) Uytstorten, met soo groot, en veelderley getal,
    Dat ick de beken tot de kim doen klimmen sal.
    Iae ’t soetste water der springhbronnen, sal verkeeren
    In peckel, en sijn loop noch eens soo sterck vermeeren
[p. 38]
    Als het gemenght sal sijn met mijn getraen. Mijn hert
    (1040) Kan niet genoch sijn schuldt waerderen, en de smert
    Moet groot sijn, om myn vleck te wasschen. Ick sal moeten,
    Vrees ick, een eeuw’ghe straf voor al mijn misdaet boeten.
Ios. Sulckx is niet noodich: want den ongeschapen Godt
    Gheeft aen de sondaers nooit soo wreet, en straf een lot
    (1045) Die hun in ernst tot hem bekeeren. Hy wil ’t leven
    Dat eeuwich duert, aen hun, tot een vergeldingh, geven.
    Hy soeckt de doodt niet van den sondaer: maer dat hy
    Sich selfs bekeert, en leeft... Maer ach! waerom tracht gy
    Uw’ Prins in al sijn druck en swaerheyt te verlaten?
Nac. (1050) Ick kan niet, of ick moet u ongeval steets haten.
    ’K Heb deernis met uw’ ramp. Maer evenwel, gy weet
    Indien ick in dit hof myn ov’rich leven sleet,
    Dat ick soo licht my niet tot Godt en sou begeven.
    ’T is al te konstrijck, in de hoven wel te leven.
Ios. (1055) Dat’s waer myn vrindt, dat’s waer, daerom soeckt Iosaphat
    Oock mee gelegentheyt, om uyt het hof, en stat
    Te trecken, om sijn geest met soete eenicheden
    In’t wout te koest’ren: want daer wordtmen niet bestreden,
    Van haet, van gulsicheyt, van vleeschen lust, en van
    (1060) Al ’t gheen een reyne ziel met sond’ bevlecken kan.
    Dies doet voor my soo veel, dat gy in alle hoecken
    Van’t bosch, dien waerde man, wilt, tot myn troost, opsoecken,
    Wiens aensicht, en gemoet, met u komt over een.
    Gaet dan myn vrindt, ey gaet, seght hem dat ick heb reén
    (1065) Van groot belangh, die ick hem kennelyck moet maecken,
    Die niemant weten mach als hy. En is het saecken
    Dat g’hem ontmoet, oft vindt, doet my dan soo veel eer
    Dat gy eens herwaerts comt by my.*
Nac.                                                     Ick sal mijn Heer.
    ’K Sal alle sorgh en vlyt, in uwen dienst besteden.
    (1070) Vaer wel myn Prins.


[p. 39]

V. TOONEEL.

Iosaphat.

                        VAer wel. Hoe wordt den Prins bestreden
    Van allen teghenspoet, en heen, en weer gesolt,
    Terwyl all’ hulp en troost voor hem, veer van hem rolt.
                Doch kan ick gheenen troost op soecken,
                Voor my in al de werelts hoecken,
                (1075) Soo soeck ick troost by hem alleen,
                Die trooster is van ’t algemeen,
                By Godt, die kan door sijne stralen,
    In een bedroeft gemoet, een waren troost doen dalen.
                Een troost die ’t al te boven gaet.
                (1080) Veel soeter als den honinghraet,
                Een troost, die seffens ziel, en herte
                Ontlossen kan van veele smerte,
                Iae die is van soo groote kracht,
    Dat hy die hem geniet, niet anders en verwacht.


VI. TOONEEL.

Artemise, Iosaphat, Ormene.

Arte. (1085) PRinces daer is den Prins.
Ios.                                             Wie komt my hier genaecken?
Orme. Die door een lonck alleen, my doet in liefde blaecken.
    Soo groote kracht, mijn Prins, heeft u roemwaert gesicht
    Dat het myn vryheyt rooft, en eene vlam opsticht,
    Die wel onsienlyck, maer niet ongevoelyck wesen
    (1090) En kan.
Ios.         ,, Versterckt myn Ziel o Godt, want ’k ben vol vresen,
    ,, Dat dese tooveres myn Ziel bevlecken sal.
Arte. Wat spreckt myn Soon alleen?
Ios.                                                   Dat ’k met verwondringh al’
    Die schoone gaven, die dees maghet heeft, beooghe.
    Doch ’k wordt met recht om haer, in myn gemoet, bewoghen
[p. 40]
    (1095) Indien de schoonheyt van haer ziel niet evenaert
    Met die van ’t lichaem. Want indien dat...
Arte.                                                               Gy beswaert
    U al te licht mijn Soon, want het licht is te dencken,
    Dat de natuer de ziel met gheene vleck sal krencken,
    Als sy het lichaem soo begaeft.
Ios.                                               Natuer en heeft
      (1100) Dees krachten niet, want Godt alleen volmaecktheyt geeft
    Der herten.
Orme.           Waerde Prins, om dese te bekomen,
    Heb ick vrymoedelyck de vryheyt aengenomen
    Om u te spreken, en soo het behout van my
    U aen het herte gaet mijn Prins, bidt ick dat gy
    (1105) Wilt sorghe dragen om mijn Ziel tot u te keeren:
    Want soo gy my in een voldoet, wil ick u sweren,
    Dat ick int openbaer myn vaderlijcke Goôn
    Verbannen sal, en u naervolghen.
Arte.                                                 Hoe myn Soon,
    Wat wilt gy meer.
Ios.                           Al veel, hoe wel haer eerste reden,
    (1110) My tot haer ziels behoudt in myne ziel bestreden.
    Doch waer in wilt sy dat ick haer voldoen sal?
Orme.                                                                     In
    Mijn liefde: want ick wensch dat gy door wedermin
    Mijn min wilt loonen, op dat wy door onse handen
    Ons beyder herten, met de lieve huw’lyckx banden
    (1115) Te samen smeden,
Ios.                                       Hoe, wats dit geseyt?
Orme.                                                                   Mijn heer,
    Denckt niet dat ick hier door te kort doen aen u eer.
    Ick ben een Coninghs kint soo wel als gy. Wat reden
    Heeft dan den Prins, om myn begeerte te vertreden.
    Ick ben Ormene, en mijn Vader draeght de croon
    (1120) Van ’t Parthen ryck. Hier door kan d’ indiaensche throon
    Sich met den onsen inder eeuwicheyt vermenghen.
Ios. Myn lichaem seyt wel jae, myn ziel wilt niet gehenghen,
    ’k Sal haer niet smetten door het huwelijckx genot.
Orme. Hoe Prins wats dit geseyt? ’k Weet wel dat uwen Godt
[p. 41]
    (1125) Het huwlyck nimmer heeft verboden in syn wetten.
Ios. Het is iet anders dat my hier van komt beletten.
    ’k Heb al te vasten eedt aen mynen Godt gedaen,
    Van dat ick nooit ’t verbondt van t’ huwlijck aen sal gaen.
    En breeck ick mynen eedt soo val ick in de sonden.
Orme. (1130) ’t Is soo daer dient gheen eedt, aen Godt gedaen, geschonden:
    dies sal ick u niet meer versoecken tot verbondt
    Van d’echte bandt, maer ’k ben versekert dat gy kont
    My in een wensch voldoen, oock sonder eedt te vlecken.
Ios. Gy soeckt my door uw’ reén van mynen Godt te trecken.
Orme. (1135) ’tEn doet ’tis veer van daer: want ’ksweer u by de croon
    Die mijnen Vader draght, dat ick sijn laffe Goôn
    Verbannen sal, soo haest als ick maer mach genieten
    ’t Omhelsen van den Prins. Laet u gheen daet verdrieten.
    Waer mee gy mijne Ziel kont winnen, en waer door
    (1140) Dat gy verplichten sult uw’ waerden Godt, om voor
    Myn Ziels behoudenis, u lof, en loon te geven.
    Dies wat ick bidden magh, laet ons in vreughden leven
    Voor desen dagh alleen, dan ban ick nevens u
    Al d’ydelheyt van d’ aerdt.
Ios.                                         Ick sulcke reden schuw.
    (1145) Wech, wech vervloeckte, ’k wil u niet meer hooren spreken.
    Gy soeckt my eenen poock, bedeckt, in’t hert te steken.
    Ick ken die laghen wel, ’t sijn loose vonden van
    Den helschen vijandt, die ick niet volbrenghen kan.
    Daerom vertreckt, ick weet wat ick hier in sal kiesen.
    (1150) Om d’ uw’ te winnen, sou ick mijne Ziel verliesen.
    Van hier dan helsch gedrocht, eer dat gy my besmet.
    Van hier vergifte slangh.
Art.                                     Daer comt uw’ Vader, met
    ’t Heel hofgesin.
Ios.                         Wat sal my noch ontmoeten. Hemel!
    Geeft dat ick door uw’ kracht verlicht sijn blindt gewemel.


[p. 42]

VII. TOONEEL,

Abenner, Iosaphat, Theudas, Artemise,
Ormene, Zardan, Arachas.

Aben. (1155) HEbt gy niet toegestaen te treden in het echt
    Met dees Princes myn Soon? wel hoe, wats dit? gy seght
    Noch jae, noch neen.
Ios.                               Ick blyf veel liever ongebonden
Theu. S’is self van uwen Godt, myn Prins, tot u gesonden
    En tracht maer om met u in sijn onfeylb’re wet,
    (1160) Naer een soo kleyn versoeck, te treden. Pooght dan met
    Al ’t gheen u doenlyck is, haer ziel tot hem te trecken.
    Haer sucht die is soo groot, dat sy my op quam wecken
    Om dat ick ’t self aen u voordraegen sou.
Ios.                                                                 Gy tracht,
    Vervalschten mensch, myn ziel te stooten in een gracht
    (1165) Daer sy in eeuwicheyt niet uyt sou konnen raecken.
    Daarom houdt op, wilt daer gheen woorden meer van maecken.
    ’k Wil wel een deught begaen, maer door geen quaedt, myn hert
    Gevoelt haer laghen, en all’ d’ uwe, met veel smert.
Theu. Hoe noemt gy’t laghen, daer wy voor de Goden bucken?
    (1170) Die macht’ge Goden, die ons soo veel ongelucken
    Ontrecken, die dit ryck met soo veel sorgh en vlyt
    Een langhen reckx van tydt bewaeckten. Ach gy sijt
    Verdoolt.
Ios.             Gy sijt verdoolt, ick wil het dolingh noemen,
    Jae eer een raserny, dat g’ op de macht wilt roemen
    (1175) Van Goden, die den mensch alleen versint heeft, en
    Voor jeder van sijn luste en Godt gemaeckt. Ey wen,
    De ooghen uws gemoet van die gemaeckte belden,
    En eert dien Godt, die ons in sijn genade stelden
    Door ’t storten van sijn Bloet: want hy is Godt alleen,
    (1180) Hy ’s onbepaelt in macht, in tydt, en wyscheyt. Gheen
    Als hy, heeft d’aerde, locht, en zee, en vier geschapen:
    Daarom indien gy wilt een oeghst van deugde rapen,
[p. 43]
    Of soo gy vry wilt sijn van d’ onderaartsche straf,
    Die eeuwich duren sal, soo legh uw’ blindtheyt af,
    (1185) En siet eens oft dat gy hier tegen op sult Konnen.
Theu. Heer Coningh, ach ick ben waerachtlyck overwonnen.
    Den Christen Godt die is waerachtich Godt, en hy
    Die heeft alleen ter aerdt de ware heerschappy.
    Ick voel in mijn gemoet twee driften, en die strijden
    (1190) Geweldich teghen een. Den ouden wilt niet lijden
    Dat hy verwonnen wordt, maer stelt hem hevich aen,
    om d’eerst geboorn’ in sijn geboorte te verslaen.
    Doch even wel mijn Ziel wilt dat hy overeere,
    En wilt haer, met gewelt, tot uwen Godt bekeeren.
    (1195) Maer de misdaden die ontrusten mijn gemoet,
    En maecken my verdacht.
Ios.                                       Dien Godt is al te goet
    Om de misdaden, van den mensch, niet te vergeven,
    Als hy oprechtelijck naer sijne wet wilt leven.
Theu. Sulckx soeck ick maer te doen, want ’k ben verwonnen, en
    (1200) Ick uwen Godt (die ick gehaet heb) voor Godt ken.*
Arte. O wondren Godt! wat kan u almacht niet uijtvoeren,
    Ick voel myn hert en ziel door uwe reén ontroeren.
    Ick wordt verwonnen, en ick kan gheen teghenstant
    Bethoonen, aen soo langh en veer gevreesde hant
    (1205) Die uwen Godt gebruyckt.
Orme.                                               Uw’ reden Prins die blusten
    In my heel schielyck uyt myn ongetoomde lusten,
    Myn ziel maeckt haer bereyt te dienen uwen Godt,
    En wenscht maer onderricht te syn, in sijn gebodt.
Ios. Princes nu sal den Prins u rechte liefde thoonen.
    (1210) Ick danck dien grooten Godt, dat hy door my soo schoone
    Uytvoeringen bedryft.
Zar.                                 Vergeefs is uwe macht,
    Vergeefs is al het gheen gy hebt te weegh gebracht.
    Wat heeft men connen doen, ’t gheen niet en is bedreven,
    Aen onsen Prins, o Vorst, om hem te doen erleven
    (1215) In de geboden van de Goôn? en ’t is om niet
    Al wat men brenght te weegh.
Arar.                                           ’t is nimmermeer geschiet,
[p. 44]
    Dat onse Goden sijn soo krachtich van vermoghen
    Geweest. Ach Coningh, ach mijn ziele wordt bewoghen,
    En soeckt te dienen, die sy noch niet wel en kent.
Aben. (1220) Myn ziel solt in een Zee van veelderley’ elent.
    Ick wordt bestormt van veel gedrochten, die myn sinnen
    In weerwil van myn hert, door hun gewelt, verwinnen:
    En al het wonder, t’ gheen ick aengehoort heb, doet,
    Niet sonder reden, my verwonderen. Het moet
    (1225) Een kracht’ghen zeylsteen sijn, die soo veel stale herten
    Kan trecken. Ach mijn Soon, ick lyd’ de grootste smerten
    Die imandt lyden kan. Dan evenwel ick sweer,
    Dat ick den Christen Godt voortaen de grootste eer
    Sal aendoen, en dat ick ons Goden sal verstooten,
    (1230) En worpen neer ter aerd,
Ios.                                                 Dees reden die vergrooten
    Van woordt voor woordt, de vreught, en blyschap in myn Ziel,
    Siet daer mijn Vader, daer ist beelt daer ick voor kniel, (a)
(a) Hy treckt het Cruys uyt, en knielt met het beelt in de handt.
    En gy voor knielen moet. Die hier heeft aen gehanghen,
    Heeft voor ons salicheyt, een wreede doodt ontfanghen.
    (1235) Het was den Sone Godts, geboren uyt een Maeght
    Die sonder vleck was, en den Hemel heeft behaeght,
    Van d’eerste stont dat sy ontfanghen wirdt.
Aben.                                                               Mijn Sone,
    Ick wil aen desen Godt mijn danckbaerheydt bethoonen.
    ’K Omhelsch hem met veel vreught, en ’k val voor hem ter aert,
    (1240) Voor hem, die ick alleen, d’aenbiddinghe acht waert (b)
(b) Den Vorst knielt met al de rest, staen datelyck weder op met Iosaphat.
    Te wesen: want sijn kracht en kan ick niet weerstreven,
    Dies wil ick willichlijck my tot sijn dienst begeven,
    Wel aen dan niet vertoeft mijn Soon, com aen, op dat
    Ick order geven kan, van in de heele stat,
    (1245) Iae door het gansche rijck. de Goden neer te houwen,
    En ick wil in die plaets veel schoone kercken bouwen
    Ter eeren van dien Godt, wiens belt ick hier aenschouw,
    En waerlyck Godt beken te wesen. Com Mevrouw,
[p. 45]
    Com aen myn lieven Soon, en wilt ons kenbaer maecken
    (1250) Sijn wet, op dat wy soo tot d’heyl’ghen Doop geraecken.
Ios. Com aen myn Vader, com uw’ Soon die is bereydt,
    Wyl gy van u behout, den grontsteen hebt geleydt.

Continue

HET VYFDE BEDRYF.

I. TOONEEL.

Nachor, Iosaphat.
Dit bedrijf speelt buyten de stadt in een bosch,
dicht by de stadt.

Nac. IAe Prins, de eensaemheydt, is van soo groote krachte,
    Dat sij in’t naerst van’t wout, ons zielen, en gedachten
    (1255) Steets naer den hemel stiert, en geeft ons lust op lust,
    En stelt het herte, van die haer geniet, gerust.
    Daers niet ter aerdt, dat ons meer kan behaghlijck wesen.
    Men heeft hier voor gheen leet, of ongeval te vresen,
    Men voedt de zielen hier met spyse van ’t gebedt,
    (1260) Met suchten naer den Heer, met soete reden, met
    Al ’t gheen den Hemel ons in het gedacht laet dalen:
    En tusschen wyl schiet hy soo men’ghe lieve stralen
    In onse ziel, dat sy niet anders schynt te syn
    Als eene vlam. Maer Prins, ey segh waer mee sal ’k myn
    (1265) Schuldt plichtingh quyten? waer door dat ick ben verbonden
    Aen uwe sorgh, die my soo schielyck uyt de sonden
    Getrocken hebt, en van het duyster, tot het licht
    Gebrocht hebt. Ach mijn Prins. ’k ben al te seer verplicht
    Aen uwe diensten.
Ios.                           Ey myn vriendt, stel u te vreden,
    (1270) En danckt den Hemel maer.
Nac.                                                 Het waer oock buyten reden
    Soo ick sulckx niet en deed’. Maer, soo ick ’t mach verstaen,
    Maeckt my bekent, wat dat int hof is omgegaen
    Naer myn vertreck.
Ios.                             Al veel,’t is nu soo veer gecomen,
[p. 46]
    Dat heel het hofgesin ’t Geloof heeft aengenomen.
    (1275) Myn Vader is gedoopt...
Nac.                                             O wonder wat ick hoor!
Ios. Iae Nachor, en dit is de reên, waerom ick voor
    Den avondt gist’ren my hebt uijt palleys begeven.
    Om dat ick Barlaam, die hier sijn eensaem leven
    Verslyt, sou kontschap doen wat datter is verricht.
    (1280) Dies seght my waer hy sich onthoudt, laet myn gesicht
    Van hem niet langher sijn berooft. waer is de wooningh
    Van dien roemwaerden man? Ey doet my gheen verschooningh,
    Belet den Soon niet, dat hy met sijn Vader spreekt.


II. TOONEEL.

Zardan, Iosaphat, Nachor.

Zar. Ach Prins!
Ios.                   Wat isser gaens?
Zar.                                             Den tijdt die ’t al voltreckt,
    (1285) Heeft desen nacht het eyndt aen onsen Vorst gegeven.
Ios. O hemel! wat is dit?
Zar.                                 Iae Prins hy liet het leven
    In d’ ermen van sijn vrouw uw’ Moeder desen nacht.
Ios. Ey seght my wat voor sieckt heeft hem soo haest gebracht
    Tot ’t levens eyndt.
Zar.                            De son hadt nauws haer lichte stralen,
    (1290) Door ’t rennen afgemat, int peckel vocht doen dalen,
    En gy waert nauwelyckx vertrocken, of daer viel
    Den vorst een quael op ’t hert, die hem soo haest de ziel
    Uyt ’t lichaem dreef. O Godt! wat sach ick tranen leken
    Van Artemise de Vorstin. Den Vorst wou spreken,
    (1295) Om haer te troosten, maer ’t was buyten syne macht,
    Door dien die wreede quael syn spraecklit hadt vercracht.
    Uw’ Moeder, met een stem die jeder sou erbermen,
    Riep: hael den hofarts, om het leven te beschermen
    : Van mynen Vorst, en Man. Maer (laes) den hofarts kon
    (1300) Met al syn wetenschap niet voord’ren. Toen begon
[p. 47]
    Uw Moeder, met een Beeck van uytgestorte tranen
    Haer clacht, die ieder tot medoogen kon vermanen.
    : O Godt! (sprack sy) kont gy gedoogen, dat de doodt
    : Uyt ’t leven rucken wilt myn waerde bedgenoot.
    (1305) : Kont gy gedoogen, dat myn Man my sal begeven,
    : Op dien tydt, als wy eerst beginnen saem te leven
    : In uwe wetten. Ach wat droevich ongeval
    : Treft heel het Indis ryck, maer my noch boven al!
    : Het ryck kan lichtelyck een ander vorst bekomen,
    (1310) : Maer al myn hoop wordt, door syn doodt, van my genomen.
    : Myn troost, myn luck, myn ziel, myn leven wordt ick quyt.
    : ’t Is tydt dan ooghen, dat gy uwen tydt verslyt
    : In ’t tranen storten. En wy sochten haer te troosten:
    Maer alles was vergeefs. Van ’t westen; tot het oosten,
    (1315) Van ’t Noorden, tot het suyd’ en was gheen middel, voor
    Haer clachten: want ’t getraen dat brack soo hevigh door
    De sluysen van haer oogh, dat ’t waerlyck was te vresen
    Dat sy door all’ ’t getraen haest sou verandert wesen
    In een rivier, of bron. En op dien selven stont
    (1320) Ontsloot den droeven Vorst sijn half bestorven mont
    En met gebrocke stem sey: Wilt uw’ tranen drooghen
    : En gaet naer mijnen Soon, op dat hy by den hooghen
    : Rechtvaerd’ghen Godt, voor myn behoudenis maer pleyt.
    Den Vorst hadt nauwelijckx dees korte reên geseyt
    (1325) Of voelde dat de doodt, met snel gevlerckte schreden
    Hem aenquam, en dat ’t rif met syne ziele streden.
    Soo is in desen staet syn laetste woordt geweest.
    : O Godt! in uwe handt beveel ick mynen geest.
    Hier mee sloot hy syn mont, syn ooghen, en syn leven.
Ios. (1330) Myn hert weet niet waer toe myn oogh haer sal begeven.
    Tot droeve tranen, of tot tranen vol van vreught.
    Natuer stort in myn oogh een beeck vol ongeneught,
    Die beurt, op beurt vol smert comt uyt myn ooghen stroomen.
    En ’t heylich sterven wilt dien droeven vloet betoomen,
    (1335) En brenght een soete bron, van vreughde tranen, in
    De selve: om dat hy door syne doodt, ’t begin
    Van ’t eeuwich leven kryght. Groot sijn de wonderheden
    Van d’eeuw’ghe wijsheyt, en...
[p. 48]
Zar.                                             ’t Heel hof komt herwaerts treden,
    En wilt den Prins op ’t hooft de Coninghlijcke croon
    (1340) Vast stellen, en met een doen klimmen op den throon.
    Het Indis rijck is u... Dan sacht, ’k heb haer vernomen
    Want ’k sien uw Moeder, en den heelen adel komen.


III. TOONEEL.

Artemise, Iosaphat, Zardan, Arachas, Nachor, Ormene, Met ’t gevolgh.

Arte. MYn Soon de droefheyt die mijn hert bestormt, en kan
    Ick niet bepalen, en ’t heel hof dat weeter van,
    (1345) Wat men’ghe tranen, ick heb langhs mijn wangh, vergoten.
    Uw’ Vader die is doodt. Den troost die ’k heb genoten
    Van hem, is my ontruckt, benomen, en ontgaen,
    Door dien dat hy den loop sijns levens heeft voldaen.
    Hy is gestorven, en hy heeft sijn Artemise
    (1350) In druck gelaten.
Ios.                                   Wilt den moet doch niet verliesen
    Mijn waerde Moeder: want den selven Godt, die u
    Gheschapen heeft, sal u vertroosten, schoon hy nu
    Sijn hooft door Vaders doodt, van u schynt af te keeren.
    In desen teghenspoet sult gy nu konnen leeren,
    (1355) Hoe dat hy troosten kan een die in droefheyt, en
    Gheween syn daghen slyt. Daerom myn Moeder, ken,
    Ken syn goetherticheydt, daer staet u niet te vresen,
    Godt is der weuwen Man, en Vader van de weesen.
Arte. Godt troost, ick weet het veel te wel, een droef gemoet:
    (1360) Maer ick ben al te seer in bitt’ren tegenspoet
    Gewickelt, wen mijn Man, den Coningh is om ’t leven.
Zar. Vorstin Godt sal aen’t ryck een ander Coningh geven.
    Mist gy in uwen Man een Vorst, gy hebt een Soon
    Gevonden, die vol moedt den Indiaenschen throon
    (1365) Beklimmen sal, en u voor Vorst, en Man sal strecken.
    Daerom wat ick u bidt, ey laet gheen vocht meer lecken
    Uyt uwe ooghen, die door ’t weenen afgemat
[p. 49]
    Haer glansch verliesen. Ey...
Ios.                                           Hoe Zardan meynt gy, dat
    Den Prins niet beter sich bedacht heeft? Dat hy treden
    (1370) Sal op den throon, om daer de plaetse te bekleeden
    Van Coningh? Neen myn heer, ’k verlaet de heerschappy,
    De rust die is my van te groote waerd’, en gy
    En sult nooit ooghen, dat dees handt sal schepters voeren.
Arte. Uw’ reden my soo seer, als Vaders doodt ontroeren,
    (1375) Soo blyf ick sonder Man, den ryckxcroon sonder Heer.
Ios. Wat sal ick doen, het is den wil, het is ’t begeer
    Des hemels, dat ick croon, en schepter sal verlaten,
    Dat ick my aftreck van de coninghlycke staten,
    En werelts heerschappy! op dat ick dienen mach
    (1380) Myn Godt, en schepper in een meerder rust.
Arte.                                                                            Ach, ach,
    Wie sal dan Vorst sijn?
Ios.                                   Ick ken daer toe niemant nader
    Als Zardan, die my is geweest een voestervader.
    ’k Beveel aen hem de sorgh, ’k beveel aen hem de croon,
    ’k Beveel aen hem ’t gebiedt, ’k beveel aen hem den throon:
    (1385) ’k Beveel het al aen hem. Syn vlyt sal u verstrecken
    Voor Man, en Coningh. Com, ey com, laet ons vertrecken
    Vrindt Nachor, op dat ick hem spreken mach.
Arte.                                                                     Waer gaet
    Myn Soon den Prins naer toe ontbloot van eer, en staet?
Arac. Ey Prins, wat ick u bidt, wilt u naer ’t hof begeven
    (1390) Met ons, of andersints laet g’ ons in droefheyt leven.
    Is ’t moghlyck keert weerom.
Ios.                                             Arachas ’t kan niet sijn.
Arac. Het moet.
Ios.                   ’k En mach.
Arac.                                   Gy sult.
Ios.                                                   Hoe sal ick tegen myn
    Beloofden eet myn self soo lichtelyck misdragen?
Arac. Het ryck heeft een van doen, om synen throon te schraghen,
    (1395) En ’t moet een wesen uyt het coninghlycke bloet.
Ios. Myn voesterheer die heeft een coninghlyck gemoet.
Zar. Den Prins houdt my verschoont, het sou u beter passchen,
[p. 50]
    Door dien gy tot ’t gebiet van ’t ryck, syt opgewaschen.
Ios. Vergeeft het my myn heer, ’k verlaet myn heerschappy,
    (1400) En stel s’ aen u ter handt, en’t is myn wil, dat gy
    Gebiedt. Vaer wel dan, ach vaer wel myn waerde Moeder,
    Den hemel, naer myn wensch, die sy u een behoeder.
    Ick wordt geroepen tot een ander leven. Maer
    Ick kom noch eerst naer ’t hof, om aen de droeve baer
    (1405) Van Vader, als ’t behoort, myn laeste plicht te quyten.
    Ick wil niet dat men my ontaertheyt sou verwyten.
    Ick sal beneven u het doode rif ter aert
    Bestellen, want het is my noch veel meerder waert.
    Gaet voor naer ’t hof, ick sal eerlangh weer by u comen,
    (1410) ’k Heb eerst noch jet te doen.
Arte.                                         Wat?
Ios.                                                 ’k Heb voor my genomen,
    Van dat ick Barlaam eerst spreken moet,
Arte.                                                             Waer is
    Syn wooningh?
Nac.                     Hier ontrent, in dese wildernis.
Arte. Gaet Soon, wy sullen u haest wederom verwachten,
    Verselt hem Zardan.
Zar.                           ’k Sal myn dienstb’re plicht betrachten*
    (1415) en volghen.
Ios.                             Gaet vry mee, op dat gy soo met my
    Van hem getroost wordt.


IV. TOONEEL.

Ormene, Artemise, Arachas, Met ’t gevolgh.

Orme.                                 HY verlaet syn heerschappy
    Mevrou, om soo syn hert van sorgh, en last ’t ontwinden.
    Ormeen sal van gelyck haer van dien last ontbinden.
    Ick volgh den Prins, om in dit lustich wout mijn hert,
    (1420) Tot Godt te stieren, en t’ ontlossen van veel smert,
    Vaer wel dan.


[p. 51]


V. TOONEEL.

Artemise, Arachas, met ’t gevolgh.

Arte.             GOeden Godt! wat hebt gy groot vermoghen.
    Wat wonderheên siet men niet daghlyckx voor ons oogen!
    Laet ons haer volghen, om te sien wat uytcomst haer
    Den Hemel geven sal.
Arac.                               ’t Is wonderlyck voorwaer.
    (1425) Dan laet ons gaen Vorstin, wy sullen licht bemercken,
    Dat Godt hier door, noch veel meer wond’ren uyt wilt wercken.


VI. TOONEEL.

Barlaam in sijn kluys teghen de aerde liggende op een matte, het Cruys, doodtshooft, en boeck liggen neven hem op eenen aerden heuvel, oft uytghewasschen stronck, soo nochthans, dat hy al ligghende
daer aen kan.


Bar.     O OpperHemel heerschappy!
                O milden schepper! die aen my
                Hebt niet alleen een ziel gegeven,
                (1430) Maer een die in uw’ wet wilt leven,
                Een die volbrenghen tracht ’t gebodt,
    Van u, o waerden Heer, en ongeschapen Godt.
                    Geeft dat ick voor myn haestigh sterven,
                Van u soo veele gonst mach erven,
                (1435) Dat ick den Prince Iosaphat
                Eens mach beooghen. Ach, ach dat
                Sou my een grooten troost verstrecken,
    Want naer my is bekent, moet ik van d’aerdt vertrecken:
                    Het uerglas van myn tyd is uyt
                (1440) Ick heb nu niet tot myn besluyt.
                Myn Ziel wil ick aen u opdraghen,
[p. 52]
                Die s’altydt trachten te behaghen,
                Aen u, die door een wreede doodt
    Haer hebt verlost uyt een onschuwelijcken noodt.
                    (1445) Gheeft dat de Prince handen moghen,
                Toesluyten myn gestorve ooghen,
                En dat ick eyndelyck aen hem,
                Met een bedroefd’, en doodtsche stem,
                Alleen, vaert wel myn Soon, mach segghen,
    (1450) Dan sal ick dit myn hooft gerust ter aerde legghen,


VII. TOONEEL.

Iosaphat in eremyts kleedingh, Nachor,
Zardan, Barlaam.


Ios. VRaeght my gheen reden meer, waerom ick dit gewaet
    Geruylt heb met het kleet van coninghlijcken staet,
    Terwyl ick geen vermaeck in hooverdy kan vinden,
    Maer in oodtmoedigheyt, die my met Godt verbinden
    (1455) Kan. Daerom thoont my doch, dien waerden eremyt,
    ’K Heb langh genoch vertoeft.
Nac.                                             Myn Prins schep moet, gy syt
    Hier by sijn wooningh, Siet hy leydt daer. Wat salt wesen,
    Myn waerde vrindt, wats dit?
Ios.                                             Ach, ick begin te vresen,
    Hy heeft de doodtverf al geschept.
Bar.                                                   Myn waerde Soon,
    (1460) De doodt, die my genaeckt, die heeft u hier ontboôn.
    Gy hebt heel wel gedaen van herwaerts aen te comen,
    Door dien ick van om hoogh een tydingh heb vernomen,
    Dat ick gecomen ben tot ’t levens eyndt. Daerom
    Myn alderwaersten Soon, ick heet u willecom,
    (1465) En wensch u veel geluck, in dees verkreghe staten,
    Terwyl ick sien dat gy den ryckxthroon hebt verlaten.
    Maer is uw’ Vader hier vernoeght in?
Ios.                                                          Iae, hy heeft
    Sich self bekeert met heel het hof. Doch hy en leeft
[p. 53]
    Niet meer: maer is (eylaes) op gisteren gestorven,
    (1470) En soo ick hoop, heeft hy de sal’ge rust verworven.
Bar. Danck sy aen u myn Godt, die ’t al wat leeft regeert,
    Die ’t al gebiedt naer wensch, terwijl gy hebt begeert
    Door my, en door den Prins, soo vruchtbaer saet te saeyen,
    Om soo een sal’ghen oeghst int’ Indis ryck te maeyen.
    (1475) Maer Iosaphat myn Soon, myn daghen syn voor by,
    Myn ziel vaert mee om hoogh naer d’hemels heerschappy,
    ’K Moet sterven...
Ios.                         Vader hoe, hoe sult gy my verlaten?
    Wat sal my dan dit kleet, dees staet, dees wooningh baten,
    Wen ick noch niet met al geoefent ben. O Godt!
    (1480) In dien het mog’lyck is, gheeft my een sachter lot,
    Laet mynen Vader noch een wyl tydts in het leven,
    Of wilt sijn Sone mee het eyndt sijns leven geven.
    Ick ben vernoeght, myn Godt, met een van twee. Hoe sal
    Ick als een cryghsman hier in dit rampsalich dal
    (1485) Myn vyandt groot van macht, en ergh in listicheden
    Bevechten connen, daer ick nimmer heb gestreden?
    Sal ’t schip van myne ziel, sich in dees woeste zee,
    Berooft van stierman sich begeven, om de ree
    Van d’eeuwicheyt, die soo vol vrees is, te bevaren?
Bar. (1490) Mijn Soon, den hemel sal u schip van storm bewaren?
    Dies kant niet teghen het geheym van onsen Godt:
    Thoont u wilvaerdich, en gehoorsaemt sijn gebodt.
    Het is sijn wil, dat wy nu van malcand’ren scheyden.
Ios. Dit scheyden Vader, doet uw’ Soon te bitter schreyden.
Bar. (1495) Weent niet, maer laet my gaen naer myn beloofde rust.
    Doch eer myn ziele scheydt, voor’t laest noch eens gekust
    Dit beelt, ’t gheen myne ziel altydt in vreught deed’ leven. (a)
(a) Hy neemt het Cruys, en omhelst het.
    O Godt wilt aen myn ziel een luck’ge uytgangh geven
    Uyt haren kercker, daer sy nu soo langhen tydt
    (1500) Heeft in gewoont. Ick bidt, dat g’haer bermhertich sijt,
    Om ’t Bloet het gheen gy hebt, om haren wil, vergoten.
    Wilt haer elendighe, niet iammerlyck verstooten,
    Maer neemt haer aen, als een, die gy oprecht bemint.
    Ten tweeden draeght doch sorgh voor Iosaphat, my kint,
[p. 54]
    (1505) Dat hy u nimmer, in sijn leven, mach mishaghen.
    Wilt sorghe voor syn Ziel, en voor sijn Lichaem draghen:
    Op dat hy, als syn uer van sterven naeckt, met my
    Genieten mach, tot loon, de Hemels heerschappy.
Ios. ’K Verstick in tranen, en de beenen my begeven,
    (1510) Ick raeck soo haest als gy, o waerden man, om ’t leven.
    Myn Vader, en myn Vrindt, myn troost, en mynen al
    Verlaet uw’ dienaer niet in dit syn ongeval.
    O Godt! laet my alleen niet op dees baren swerven,
    Maer soo hy sterft, laet my, dat bidt ick, met hem sterven.
Bar. (1515) Schep moedt, en weest getroost, ick voel dat myne ziel
    Op ’t punt van scheyden is. Kom dan myn Soon, en kniel,
    Op dat ick myne wangh, eens aen u wangh mach drucken.
Ios. O Godt! bewaer my in dees droev’ghe onghelucken.
    ’K Omhels myn Vader.
Bar.                                 Ick myn Soon, Vaerwel mijn kint.
Ios. (1520) Vaerwel mijn Vader, die my heeft soo trouw bemint.
Bar. Vaerwel, ontfanght voor’t laest den Zegen van mijn handen,
    Ick voel de doodt ontsluyt de langh vereende banden
    Van ziel, en lichaem. Help my in dees laetsten noot
    O Iesu, want de ziel begeeft my.
Zar.                                                 Hy is doodt
    (1525) En heeft geluckichlijck voleyndt sijn levens daghen.
    Den Prins valt op het lyck, O Godt! wat wrede plaghen. (a)
(a) Iosaphat valt op het doodt lichaem in onmacht.
    Hy is in onmacht, ’t schynt dat hem de ziel begeeft.
    Schep moet myn waerde Prins, en is het moghlyck leeft,
    Leeft maer soo langh tot dat uw’ Vader is ter aerde.
Nac. (1530) De doodt gaet hem aen ’t hert, mijn heer, van desen waerden
    En heylghen man, wiens ziel ontfangen heeft de croon
    Van ’t eeuwich leven.


[p. 55]

VIII. TOONEEL.

Artemise, Zardan, Ormene, Iosaphat, Arachas, Nachor, met ’t gevolgh.

Arte.                         SAcht daers Zardan. Waers myn Soon
    Myn heer?
Zar.               Vorstin siet daer, daer leydt hy overwonnen
    Van droefheyt, en van rouw.
Arte.                                         Wat heeft men hier begonnen,
    (1535) Dat hem het hert soo seer van droefheyt sluyt.
Zar.                                                                                 Mevrouw,
    De doodt van Barlaam is oorsaeck van sijn rouw.
    Hy is daer datelyck in ons gesicht gestorven,
    En heeft voor loon (soo ’k hoop) de eeuwghe rust verworven.
Orme. Is Barlaam dan doot, dien goed’, en ouden man?
Arte. (1540) Rijs op mijn Soon, schep moedt, en sijt getroost. Men kan
    Sich teghen het beschick des hemels nimmer stellen.
    Gy sult dien Goeden Godt, vrees ick, te hevich quellen
    Met onverduldicheyt. Rijs op, besorght dat ’t lijck
    Ten grave wordt gedaen, doet hem den laesten blyck
    (1545) Van uw’ geneghentheyt,
Ios.                                               O Godt! myn waerde Vader
    Gestorven!
Arac.             Prins die doodt gaet u te vinnich nader.
    Onstelt u niet soo seer, bedaer.
Ios.                                               O wreede doodt!
    Ruckt Iosaphat met een uijt d’aertrijckx droeven schoot.
Orme. Ey, Prins, stelt u gerust, geeft plaets doch aen de reden.
Ios. (1550) myn Ziel wordt al te seer met smert op smert bestreden.
    Dien waerden Vader doodt!
Orme.                                     Bematicht uwen druck.
    Ick heb mee deel, myn Prins, in dit u ongeluck,
    Ick meynde neven u by hem om troost te comen.
    Maer heeft den goeden Godt hem van ons wegh genomen
    (1555) Hy Sal ons lichtelijck een ander waerden man
[p. 56]
    Verleenen, die ter aerdt, my, en u, troosten kan.
    Com laet ons gaen naer ’t hof, op dat wy daer bereyden
    uw’ Vaders stacij.
Ios.                           Ach, ick kan van hier nau’ scheyden, (a)
(a) Hy staet op.
    Soo seer heeft dese doodt myn Ziel geraeckt. Doch ’k sal
    (1560) Myn hert bedwinghen in syn droevich ongeval.
    ’k Sal eerst dit lichaem in dees kluys ter aerdt bestellen,
    Dan sal ick u naer ’t hof met heel den stoet versellen,
    Op dat myn Vaders rif ter aerden raecken magh.
    En als dat is volbrocht, sal ick den selven dagh
    (1565) My wederom uijt ’t hof naer dese plaets, begeven,
    Om in dees heyl’ghe woon te slyten soo myn leven.
Orme. Dat ben ick mee van sin, myn Prins.
Zar.                                                               O groote kracht.
    Van Godt! die overtreft de heele werelts macht.
    Waer toe en kan een Ziel op korten tydt niet comen.
    (1570) Als sy van d’ Heyl’ghen Geest soo sterck wordt ingenomen.
    Gheen kracht ter aerdt soo groot, oft leydt heel licht vermant,
    Als Godt sijn gratie geeft, door sijn mildaed’ghe hant.
FINIS.
Continue

Tekstkritiek:

vs. 91 rijck er staat: rijcK
vs. 110: het er staat: her
vs. 133 gebieden, er staat: gebieden.
vs. 157 vernoeghen er staat: vernochen
vs. 463 vriendt, er staat: vrieudt,
vs. 494 ondanckb’re, er staat: ondanckb’e,
noot bij vs. 563 (a) er staat: (b); bij vs 567 andersom
vs. 961 voor midd’len er staat: voormidd’len
vs. 988 Onwinbre’ er staat: Omwinbre’
vs. 1068 comt er staat: cont
vs. 1200 Godt ken. er staat: God tken.
vs. 1414 betrachten er staat: betracht