Joost van den Vondel: Maria Stuart of gemartelde majesteit. Amsterdam, Abraham de Wees, 1646.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton093600 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

[fol. A1r]

MARIA

STUART

OF

GEMARTELDE

MAJESTEIT.

[Gravure: Myn Hartekenner zit om hoogh]

TE KEULEN
IN D’OUDE DRUCKERYE.
MD CXLVI.*




[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Den doorluchtighsten VORST en

HEERE

EDUART

door Godts genade

PALTS-GRAVE by den RYN,

HERTOGE van BAJERE.

ICk brenge, ô doorluchtighste Vorst, uwe Grootmoeder, waerlijck een groote Moeder, Dochter, Gemalin, Moeder en Weduwe der Koningen, en, dat het allergrootste is, een Koningklijcke Kruisheldin en gekroonde Martelares op ons Nederduitsch Toneel: niet gelijckze in Schotland gezalft, nochte te Parijs getrout, gekroont, en op den troon gezet, maer in Engelant, haer grootvaders en naer Rechte haer eigen erfrijck, op een schavot, na een langdurige gevangenis, van de naeste bloetvriendinne gemartelt wert, alleen om haere erfwettigheit tot de zelve kroon, en stantvastigheit in het Katholijck Geloof, heur waerdiger dan vier scepters en kroonen, ja haer eigen leven. Weinigen streecken hier de kroon van (Gode en zijn eere ten dienst) een zichtbaere kroon en dit leven te versmaden. In de heilige boecken wort Moses en Kristus alleen die lof toegeschreven. Moses weigerde, geloofs halve, een zoon van Faroos dochter genoemt te worden (en zoo Iosephus getuigt, de kroon zoo vroegh van zijn hooft ruckende, tradtze met voeten) en schatte Kristus rijckdom en zijn volcks versmaetheit hooger dan de schatten van Egypten. Kristus, het eenige voorbeelt der volkomenheit, versmade beide de kroon en dit leven, om Godt, zijnen vader, met de doornekroon te eeren. In d’ oude Martelschriften vint men de Koningen en Koninginnen, om den godtsdienst gemartelt, [fol. A2v] dun gezaeit, gelijck trouwen gekroonde hoofden zelfs dun gezaeit zijn. In deze leste, zoo veel koeler in yver dan d’eerste, tijden, komt een eenige MARIA STUART op, als een nieuwe star. Zy versmaet haren grijzen stam, het edelste geslacht van geheel Kristenrijck. Zij vergeet over de hondert voorzaten en voorvaders, alle Monarchen van haren bloede, wiens oirsprong het einde van Alexander de Grootes tijt bereickt. Zy buight haer vrye schouders gewilligh, geduldigh onder het kruis, ten spiegel van alle Kriste Vorsten. Hierom blincktze nu met recht onder de zalige Martelstarren in Godts hemelsche klaerheit, aen de voeten van Maria, wiens naem zy zoo waerdigh gedragen heeft, als zy haer, onder het twintighjarige kruis, en met zoo vele zwaerden van wederwaerdigheit doorregen, nader dan zoo vele Koninginnen stont. De tooneelwetten lijden by Aristoteles naulicks, datmen een personaedje, in alle deelen zoo onnozel, zoo volmaeckt, de treurrol laet spelen; maer liever zulck eene, die, tusschen deughdelijck en gebreckelijck, den middelwegh houde, en met eenige schult en gebreken behangen, of door een hevigen hartstogt tot iet gruwzaems vervoert wert: waerom wy, om dit mangel te boeten, Stuarts onnozelheit*en de rechtvaerdigheit van haere zaeck met den mist der opspraecke en lasteringe en boosheit van dien tijdt benevelden, op dat haer Kristelijcke en Koningklijcke deugden, hier en daer wat verdonckert, te schooner moghten uitschijnen. Zoo steeckt gouden en purperen glans op nevels en wolcken, en licht op bruine schaduwen af. Het docht my al t’onbillijck, dat de Nederduitschen hier in andere volcken en tongen, die haer tooneelen met dit kostelijcke bloet purperden iet zouden toegeven: en het lagh al eenige jaren geleden by my, als een belofte, haere Majesteits godtvruchtige faem, die zoo hoogh gestegen, mijne nochte iemants pen behoeft, van verre in haer schaduwe naer te streven; en noch te vieriger, dewijl ick, des onwaerdigh, mijn geboortejaer by Mariaes moortjaer (marteljaer most men zeggen) of liever geboortejaer gedencke. De Heilige Kerck is van outs gewoon de geboorte der Martelaren naer de geboorte der ziele, en niet naer de lichamelijcke, te vieren; aengezien de ziel ten marteldage, van den lichame ontbonden, in den hemel, en het licht der onsterflijckheit, ten eeuwigen leven geboren wort. Ick nam de vrymoedigheit dit treurspel uwe Vorstelijcke Doorluchtigheit op te dragen, die d’eerste [fol. A3r] van uwe Grootmoeders nakomelingen haer heilige asschen en geest verquickt met den Katholijcken Roomschen Godtsdienst t’omhelzen, en haer godtvruchtige voetstappen na te volgen; een zaeck, die zy in het uiterste haren eenigen zoon Iakob, uwen Grootvader, namaels Monarch van Groot Britanje, zoo hartelijck beval, als zy die groothartigh met haer Kristelijck bloet bezegelde: en zeker boven uw Grootmoeders voorbeelt vermaent u daer toe uw eigen naem, zoo loflijck by de Katholijcke Koningen van Engelant, uwe voorvaders, gedragen, en waer onder men twee Eduarden telt, eenen met*den tijtel van Martelaer, den anderen met dien van Heiligh gekroont. Oock ontbrack het van outs den Hertogen van Bajere, waer uit uw Keizerlijck en Keurvorstelijck stamhuis zijnen oirsprong nam, noit aen voorbeelden van Heiligheit en godtvruchtigheit, die u nu op deze hemelsche heirbaen welkomen, zegenen, en met hun voorbede stercken, terwijl ick het gewijde tooneel openzet, daer uwe Grootmoeder weder te voorschijn komende, den aenschouweren te gelijck schrick aenjaeght, en tranen van medoogen ten oogen uitperst.


[fol. A3v]

INHOUT.

KOningin MARIA STUART, eenige erfdochter van Jakob den vijfden, Koning van Schotlant, en nicht van Henrick den zevenden, Koning van Engelant, wert om hare stantvastigheit in den Katholijcken Godtsdienst, nae het uitstaen van valsche lasteringen, gewelt, lagen en gevangenis, genootzaeckt ten rijcke uit te vlughten, voor de wreetheit van den staetzuchtigen tyran Mouray, haren bastertbroeder, en de godtvergetenheit en meineedigheit der Puriteinsche Schotten, aengeschonden door hare nicht Elizabeth, die deze onnozele en oprechte ziel onverzoenelijck haette, dewijlze noch jong in Vranckrijck aen den Dolfijn getrouwt, niet uit eige staetzucht, maer ontijdige drift van Guize en Lothringen, haere oomen, en Koning Henrick, den tweeden, haren schoonvader, en Francois den tweeden, haren gemael, voor Koningin van Engelant en Yrlant uitgeroepen wiert; waer van men, hoewel zy in der daet wettiger dan Elizabeth was, nochtans vredes halve, eerlang afstont, behoudende evenwel het erfrecht van de naeste na Elizabeth, indien deze zonder oir overleedt, tot de kroon gewettight te zijn. De vervolghde Koningin nam dan in noot haren toevlught in Engelant, listigh derwaert getroont van Elizabeth, die op woort nochte beloften passende, en het heiligh gastrecht schendende, de vervolghde [fol. A4r] en in haer recht verdruckte bloetvriendin, in plaetse van Kristelijck en Koningklijck onthael, en beloofde noothulp, over de achtien jaren zoo vast gekerckert hielt, dat vriendelijcke bede nochte verzoeck, nochte tusschenspraeck, nochte aengewende middelen, of aenslagen de gevange niet alleen aen geenen vrydom holpen, maer heur ellende t’elckenmale meer bezwaerden, tot dat men endelijck, (aengezien zy noit om eenige beloften den Roomschen Godtsdienst wou verloochenen) haer, op een daer toe met voordacht gesmede wet, en onder schijn, datze Elizabeth naer het hart en de kroon gesteecken had, valschelijck en gruwelijck, tegens alle goddelijck en menschelijck Recht, ter bijle verwees. Het tooneel vertoont het kasteel van Fodringaye.*De Rey bestaat uit Staetjofferen der Koninginne.


[fol. A4v]

PERSONAEDJEN.

        BIECHTVADER.
        MELVIN. Hofmeester.
        BURGON. Lijfarts.
        REY van STAATJOFFEREN.
        MARIA STUART. Monarche van Groot Britanje.
        KENEDE. Kamenier.
        DE GRAVEN. Halsrechters.
        PAULET. Slotvooght.
__________________________________________
Incomparabilis Heroïnae
ANAGRAMMA.
MARIA STUARTA erat MATURA ARISTA.

EPITAPHIUM.
Vivificante Fide MATURA resurget ARISTA.
Secta odio, JESU lecta, STUARTA, manu.
__________________________________________

BYSCHRIFT

Op d’afbeeldinge van Koningin

MARIA STUART.

Zoo bloeide STUARTS jeught, eer haet heur hooft zagh rollen;
Eerze, op ’t verwoet schavot, van hartewee gezwollen,
    Onnozel storf, onthalst naer die gesmede Wet.
    Zoo wert MARIE omhelst van nicht ELIZABETH.
Twee punten hebben haer de bijl door ’t vleesch gedreven,
Haer erfrecht tot de Kroon, en haer Katholisch leven.

Continue
[fol. B1r]

MARIA

STUART.

HET EERSTE BEDRIJF.

TREURSPEL.

Biechtvader.  Melvin.

    HOfmeester, die mijn hart door uw beproefde trouwe
    Verknocht, en voor de deur van ons gevange Vrouwe
    Vast wandelt hene en weêr, in ’t oogh der kamerwacht;
    Heer Melvin, zegh my toch, wat onraet heeft te nacht
    (5) Drurei, Paulet, en al die dit kasteel bezetten
    Geweckt met trommelen en steecken van trompetten,
    Noch schichtiger dan oit in leger wert gehoort;
    Ja anders niet dan of de Spanjaert brugh en poort,
    Door kracht van buspoêr en petarden opgesprongen,
    (10) Bemaghtight had, en quam gewapent ingedrongen?
    Was’t vyandt, die u joegh, of ingebeelde schroom?
    Ick lagh in mijn gebedt, en schoot als uit den droom.
Mel. O Vader, was het vreemt, dat zoo veel harten krompen?
    Paulet hoorde in zijn’ slaep een steen in ’t water plompen,
    (15) Aen d’oostzy van de graft, en angstigh of men hier
    Den muur al stil beklom, stack op, gelijck een vier,
    En flucks ten bedde uit, riep in ’t hemde: wapen wapen;
    En schoon men niets vernam, noch kost zijn geest niet slapen,
    Voor datmen om ’t kasteel en Fodringaje zagh
    (20) Of ergens volck of laegh in ’t velt verborgen lagh,
    Men mompelt over al door vlecken, steên en dorpen,
    Van op de brugh, by dage, een’ wagen om te worpen;
    Of ’s nachts een’ lossen steen te lichten uit den muur;
    Of door verstant op ’t slot een geestigh avontuur
[fol. B1v]
    (25) Te waegen, en Mevrouw in mans gewaet te redden.
    Zoo menigh aenslagh steurt de Heeren op hun bedden,
    Bezwaert met dit juweel, den kercker toebetrouwt:
    Want noot zoeckt troost aen list, en acht geen stuck te stout.
Bie. Zoo houdt de vrees de wacht, de wacht Mevrouw gevangen:
    (30) Zoo prangt de mensch zijn hart, om ’s anders hart te prangen.
    Een achterdocht, uit angst voor staet gesproten, acht
    Zich nimmermeer genoegh verzekert op haer wacht:
    Die hofplaegh raemt geen maet, noch kent geen zekre palen,
    Maer jaeght haer schim, en ’t geen zy niet kan achterhalen:
    (35) Mistrouwen blijft haer borgh en trouwste toeverlaet:
    Dit boeit Marie hier, ten steun van ’s nabuurs staet.
Mel. De Faem, die nimmer rust, verbiedt dit lant te rusten.
    Men wacht een Spaensche vloot, te Milfort op de kusten:
    Men ducht of ’t Schotsche heir bestoockte ’t Engelsch Rijck;
    (40) Of Essex Guises maght moght dienen tot een wijck:
    Marie is ’t reede ontslipt, en vint al heul aen ’t Noorden:
    Men dreight Elizabeth met lagen en met moorden,
    En Londen met een brant te delven in zijn asch.
Bie. Hier loopt de schrick mede om, en list, of wat het was,
    (45) Dat dees geruchten voedde, en breeder uit ging recken,
    Waer uit de Grooten dienst en nut en voordeel trecken.
    Hoe vele treken hoeft het weereltlijck bezit,
    Op dat het entlijck treff’ het langbeooghde wit!
Mel. ’t Verraet van Babington en zijn aenhangelingen,
    (50) Verbonden naer den hals der Koningin te dingen,
    (Ten minste zoo men roept) en meester van haer kroon,
    Den rechten erfgenaem te zalven op den troon,
    En over ’t bloedigh lijck der bloetvriendin te stappen,
    Om met gewelt de nicht te heffen langs die trappen
    (55) In ’t wettigh erfgebiedt, zoo gruwelijck belaeght;
    Dit is een stuck, waer van al ’t eilant dreunt en waeght:
    Dit schouwspel bloet noch versch, en brugh en poorten hangen
    Verciert met zulck een wilt, op zulck een jaght gevangen.
[fol. B2r]
Bie. O lasternacht! vertreck voor’t licht der Schotsche zon.
    (60) Geen pen van Kurle of Nau, geen brief van Babington,
    Of iet, hun uit den hals door pijn of schrick getogen,
    Vont vatten aen haer eer, tot voorstant van de logen:
    Ja niet de minste stip der Koningklijcke hant
    Gaf schijn van deze schult. O Rechters! is ’t geen schant,
    (65) Dat ghy den lastermont, die Stuart durf betijgen,
    Niet hoorde in haer gezicht, ja toesloot en hiet zwijgen
    Voor eeuwigh, om met glimp d’onnoosle Majesteit
    Te smetten, door een vlack haer valsch te last geleit?
    Ghy durft den levenden door pijn den mont opbreken,
    (70) Dan sluiten, om uw’ wil door ’s dooden mont te spreken.
Mel. Wat zachter: matigh u: de schiltwacht staet niet wijt:
    Zy let op ons gebaer: bedenck eens waer ghy zijt.
Bie. Men vaerdight hier op af gemaghtighten van Londen,
    Die vallen plotseling, als losgelate honden,
    (75) Dien afgejaeghden roof, by vijftigen, op ’t lijf.
    Men ruckt, en pluckt, en bijt, een ieder even stijf:
    De minste omstandigheit heet blijck van scepterschennis:
    Geen onschult grijpt hier plaets: erfvyantschap draeght kennis
    Van ’t geen zy liefst gelooft, by ’t hair treckt, en misduit.
    (80) Zoo velt men vonnis, op een ongegront besluit.
    Z’ontfing dien bo des doots al over zes paer weken:
    ’T is Godt bekent, waerom dit hapert en blijft steken.
Mel. De bulle en aenhang van den Pauselijcken stoel
    Verbitterden den wrock. De Pausen nimmer koel
    (85) In yver, Portugael, de Franschman, Yr en Spanje
    Verzochten reis op reis in d’onrust van Britanje
    Te visschen, door verbont en heimelijck verstant,
    Met ingezetenen, ontslagen van den bant
    Des eedts, Elizabeth, het hooft des Rijcks, gezworen;
    (90) Een aenslagh Norfolck zelf ten zwaren val beschoren,
    Die vlammende op de kroon, en bruit, hem vast belooft,
    Opofferde aen de bijl zijn wederspannigh hooft.
[fol. B2v]
Bie. Gansch Kristenrijck gevoelt de ketens van dees vrome.
    De Pausen yverden voor ’t Recht des stoels van Rome,
    (95) Den Tyber, van den Teems, eenstemmigh toegestaen;
    Naerdien Elizabeth zich noit als onderdaen
    Wou dragen onder hem, en ’t leen verheergewaden,
    Maer volghde ’s vaders voet en averechtse paden,
    Onthielt de Kerck haer Recht, verdruckte ’t Roomsch altaer,
    (100) En steef het Ketterdom, zoo stout als openbaer.
    Men vondt geraên den arm der Vorsten te gebruicken,
    Om dit hardtneckigh zaedt de vleugels kort te fnuicken;
    Te blusschen zulck een pest, eer ’t een en eenigh bedt
    Al ’t huis, en ’t eene lidt al ’t lichaem voort besmett’.
Mel. (105) Dat ooghmerck bleeck wel klaer, toen d’opgehitste Graven
    Met dien verliefden Vorst zich vlack in’t velt begaven,
    En kap en kelck en kruis stont om soudy verzet:
    Had Albaes afgunst zelf dien zeetoght niet belet,
    Het scheelde een etmael tijdts Vitel waer ingevallen,
    (110) En met een Vlaemsche vloot al meester van stadts wallen,
    Elizabeth geschupt, Marie alree gekroont:
    Noch heeftze veertien jaer haer sedert ’t lijf verschoont.
Bie. Marie droegh geen schult, noch waeghde oit zulcke kanssen.
Mel. Zy was nochtans de Bruit, om wie de Roomschen danssen.
Bie. (115) Een yeder heeft zijn wit: verlossing was haer wit.
Mel. Die gun ick haer, en d’andre een ongesteurt bezit.
Bie. Wie steurnis haet vermijde een anders rust te steuren.
Mel. Wat rust moght Engelant of Schotlant oit gebeuren?
Bie. In Schotlandts onrust heeft gansch Engelant gevischt,
    (120) En door den bastertbroêr Mouray dien burgertwist
    Gekoestert: hier uit sproot de steurnis van het huwelijck
    Der vrome Koningin, besproken al te gruwelijck
    Van ongebondenheit, toen Riccio zijn ziel,
    Daer hij voor ’t reine altaer van hare voeten viel,
    (125) Opofferde in zijn bloet, dat zelf ’t gewaet besmette
    Den zwangere, op wiens borst de moort het zinckroer zette,
[fol. B3r]
    Om t’effens met een’ schrick en snick en zelven zucht
    Te smooren op het hof de moeder met haer vrucht.
Mel. De Koning gaf te licht geloof aen ’s basterts treken.
Bie. (130) Zoo wert het bussekruit moordadigh aangesteken,
    Het Koningklijcke bedt geslingert in de lucht,
    D’onnoosle Gemalin van manslaght valsch berucht,
    En echter schalck in ’t net van Botwels echt getrocken;
    Waer op d’aertskettery, noit afgemat van wrocken,
    (135) Als op een lecker aes vast aenbeet te gelijck,
    En stack banieren op, waer in het oir van ’t Rijck,
    Voor ’s vaders dooden romp en uitgestreckte beenen,
    Den hemel weckte om wraeck, met jammeren en steenen.
    De moeder, na veel smaets, gekerckert in een’ poel,
    (140) En midden in ’t morasch getrapt van s’ vaders boel,
    Moet scheiden van den staf, en goddeloos verlastert,
    Haer eenigh kint, haer’ troost, betrouwen aen dien bastert.
Mel. Men zoeck’ niet aen den Teems de springkaer van al ’t quaet,
    Maer aen de Seine, als zy, door Guises blinden raet
    (145) Voor Koningin verklaert, bestont naer ’t Rijck te gapen,
    En mengde Schotsch en Yrsch en Fransch en Engelsch wapen
    In ’t velt van haren schilt; braveerde met dit merck,
    Gewrocht in hoftapijt, gebootst in zilverwerck:
    De Wapenrocken zelfs der Stuartsche Herouten,
    (150) Haer gevelprael, waer op de Franschen zich verstoutten,
    Onaengesien ’t beklagh des Londenschen Gezants,
    Bestelden d’eerste stof tot zoo veel misverstants,
    Hier entloos uit gebroeit, en lijdigh zwaer te smooren.
    Zou ’t bloet van Henrick d’Achtste, een vrouw ten troon geboren,
    (155) Verduwen, zich te zien gehoont, by groot en klein,
    Voor een onwettigh zaet, een bloetschant van Boulain;
    Terwijl uw Myters zelfs naer heuren val verlangen,
    En aen dit lasterstuck gewijde zegels hangen?
Bie. Berooft de vader zelf het kint zijn wettigheit,
    (160) Waer toe Sint Peters stoel dit stuck te last geleit?
[fol. B3v]
    Zoo self de staet des Rijcks haer dorst van ’t Rijck versteken,*
    Wat heeft Elizabeth op Paus of bul te spreken?
    Zoo Guize zoo Valois oit holden zonder toom,
    Wat wijt men dees de schult van schoonvaêr, man en oom?
    (165) Die, schoon men haer met recht dien tijtel wel moght geven,
    Nochtans dit tijtelrecht afstonden by hun leven;
    Gelijck des Konings weeuw, noch treurende op het lijck,
    Den kus van vrede boodt aen dit gequetste Rijck;
    Behoudens datze noit zich ’t erfrecht liet ontrucken,
    (170) Hoe fel men sedert zocht haer erfrecht t’onderdrucken:
    Want al d’Onroomscheit zagh niet ongedootverft in,
    Hoe na de kinderlooze Onroomsche Koningin
    Een Roomsche volgen moght, en Romes hope alreede
    Te Kercke en Koore gingk, naer d’oude en d’eerste zede.
Mel. (175) Het heughde een yeder, hoe de godtsdienst nam zijn’ keer,
    En t’elckens ommesloegh by wisseling van Heer.
    Wie heden boven drijft is morgen de verachtste:
    Dat leerde ons ’t wanckel radt, ’t welck onder Henrick d’Achtste
    Zoo haestigh ommedraeide, en weêr in twijfel hing,
    (180) Eer Eduwart den groet des onderdaens ontfing:
    Het weifelde noch eens op ’t wencken van Marye;
    Noch eens op ’s nazaets staf, haer zusters heerschappye.
    Zoo menighmael het hof Sint Pauwels wintveêr draeit,
    De weerhaen van de kerck dan Roomsch dan Onroomsch kraeit.
Bie. (185) O Henrick, wat al leets hebt ghy de Kerck gebrouwen!
Mel. Dat kleet is uit zijn ploy: wie kan het weder vouwen?
Bie. De hant, die ’t al vermagh, en ’t onrecht effen vlijt.
Mel. Vrouw Stuart wort gesolt van een verwarde tijt.
Bie. In zulck een barning zat de moeder oock benepen.
Mel. (190) Ick ducht de rechtbijl wort voor ’s dochters hals geslepen.
Bie. Indien ghy moortbijl zeit, dat was de rechte naem.
Mel. Zy draeght den naem van Recht.  Bie. Een Recht dat ick my schaem.
Mel. Men zagh weleer Boulain ten block en bijl verdoemen.*
vs. 183 verdoemen. verdoemen
Bie. Die wil ick met Mevrouw op eenen dagh niet noemen.
[fol. B4r]
Mel. (195) Ick ga: de deure kraeckt.  Bie. Gewis hier komt Burgon,
    De lijfarts van Mevrouw, een ondergaende zon.
Biechtvader.   Burgon.
    Hoe vaert de Koningin, van mijnen dienst versteken?
Bur. Vry beter dan het scheen geschapen voor vijf weken,
    Toen al dit hartewee, het welck oneindigh is,
    (200) Eens uit te bersten quam op een missteltenis
    Van ’t gantsche lijf: en zoo wy ’t onheil noemen zouden
    Met zijnen naem; het wort gemeenelijck gehouden
    De wisse voorbo van een bolle waterzucht,
    Uit eene trage koorts gesproten, als haer vrucht;*
vs. 204 eene een
    (205) Een koorts, die haer een maent in ’t bedde heeft bereden,
    En blies dees bollicheit door al haer ziecke leden.
    Dat onweêr is bedaert, en entlijck neergeleit,
    Doch zy behoudt, helaes! die bleecke bollicheit,
    Waer uit men anders niet dan waterzucht kan spellen,
    (210) En dat het lichaem moght allengs van water zwellen:
    Want milt en lever (dees de winckel van het bloet,
    En die het vuilnisvat des lijfs, te lang misvoedt)
    Zijn beide schier verslenst, bedorven, overstreden
    Doer overvloet van raeuwe en koude vochtigheden,
    (215) Die (d’oirsprongk van dit quaet) met vuilen damp op damp
    Bezwalcken t’edel brein; benevelen de lamp
    Van ’t kloeck vernuft, ja zelf door ’t beckeneel geslagen,
    ’T gezalfde hair met sneeuw bedecken voor zijn dagen:
    En wie verwondert zich, die op haer jammer ziet?
    (220) Des kerckers eeuwigheit, en ’t nypende verdriet.
    Verdruckten de natuur, die al te noode aen ’t wijcken,
    Ten leste eens onder ’t pack der rampen most bezwijcken.
    Zy houdt nochtans den moedt, en in verwezen staet,
    Schijnt kloecker dan ick ’t hart gestelt vinde in der daet.
Bie. (225) Een edelmoedige aert kan qualijck zich verbergen:
    Hij schiet zijn stralen uit, en breeckt door al dat tergen,
    Door zoo veel onrecht, hoon en wederwaerdigheit,
    Aan alle kanten door met grooter majesteit.
[fol. B4v]
    Doch ’t aertsche deel lijt last, door stadigh tegenwoelen
    (230) Der geesten, die wel scherp hun ongelijck gevoelen:
    Want schoon de mensch van mensch te wonderlijck verscheelt;
    Men schudt den mensch niet uit: oock schiet het vrouwebeelt
    Door tederheit te kort: en of ’t zijn leet wil schuwen,
    Het kan al d’ingekropte ellende niet verduwen.
    (235) Zoo sleepte een stroom van ramp haer wijze moeder me.
    Kon Kalis, het verlies van zulck een kleine ste,
    Marie, hare nicht, door waterzucht verslijten;
    Hoe zou Mevrouw bestaen, die uitstont al dit wrijten
    Van twintigh jaren wrocks en staetzuchts, hoogh in top?
    (240) Het yzer wijckt den vijl, jae steen den waterdrop.
    Wat raet? Hoe zoeckt men best ’t gevreesde voor* te komen?
Bur. ’t Gebreck zit diep, en heeft alreede toegenomen,
    Zoo datmen langkzaem baet verwacht van artseny:
    Doch aengeperst van zorgh en eere, zullen wy
    (245) Met puick van heilzaem kruit, gepluckt in winterweiden,
    Het zwacke lichaem eerst een luttel toebereiden,
    Tot dat de zomerzon ons beter hope geef,
    En keur van weeligh groen in beemt en heide leef.
    Wij gaen in ’t velt, om kruit met krijghsvolck uitgezonden.
Bie. (250) Ick bidde u luister scherp naer tijdingen van Londen,
    En kunt ghy, troost Mevrouw, tot lichting van haer smert:
    Een blijde nieuwmaer zet de zwaricheit van ’t hart.


REY VAN STAETJOFFEREN.

Zangk.
            MARIE, uit Jesses stam geboren,
            En tot een rijcker kroon gekoren
                (255) Dan David droegh in ’t Jootsche Rijck:
            Marie in ootmoet hoogh verheven,
            Van vreugt en blyschap aengedreven,
                Bezoeckt haer nicht in Arons wijck.
[fol. C1r]
            ELIZABETH, tot Godt genegen,
            (260) Schiet op, en vlieght Marie tegen,
                Omhelst en kust die groote Nicht.
            Aenschouw dit hartelijck verlangen,
            Hoeze in elckanders armen hangen:
                Hoe liefde bloet aen bloet verplicht.
Tegenzangk.
            (265) MARIE, uit Stuarts stam geboren,
            En tot een rijcker Kroon gekoren
                Dan Henrick droegh in ’t Engelsch Rijck:
            Marie, in ramspoet hoogh verheven,
            In druck en ballingschap gedreven,
                (270) Neemt tot haer Nicht in noot de wijck:
            ELIZABETH tot wraeck genegen,
            Blijft pratten, zent heur wachters tegen,
                En vangt en spant die groote Nicht.
            Zy laetze twintigh jaer verlangen,
            (275) En tusschen hoop en dootschrick hangen:
                Want Staetzucht past op bloet noch plicht.
Toezangk.
            Hoe stemden dees twee leste t’zamen,
            Indien de daden met de namen
                Te gader stemden juist en net,
            (280) Als ’t eerste paer; maer nu beschamen
                De wreetheên van ELIZABETH
            Haer’ naem, vol geurs, en ’t heiligh voorbeelt;
                Naerdienze op haer gesmede wet
            MARIE tegens Recht veroordeelt.

Continue
[fol. C1v]

HET TWEEDE BEDRIJF.

Marie.   Rey.

    (285) AErtsbisschop Hamilton, hoe dick, hoe menighwerf
    Beroude ’t my, dat ick (noch op mijn Vaders erf,
    Gelijck een simple duif ontslipt, en onbenepen
    Van ’s oproers klaeuw, en reede om over zee te schepen)
    Niet hoorde uw gryze les, uw’ Vaderlijcken raet;
    (290) En schuwende den muil van ingekropten haet,
    Het aenzette op de Vlaemsche of Fransche Koningskusten;
    Daer ick, schier afgesolt, moght zacht en veiligh rusten,
    In dien gerusten schoot; daer mijn gemael Francois,
    Mijn eerste bruidegom, die telge van Valois,
    (295) Zoo lieflijck slaept en rust by ’t Vaderlijck gebeente,
    Beklaeght van my, zijn weeuw, en alle zijn gemeente.
    O had my toen ’t verstant niet averechts gestaen,
    Tot straffe van het gene ick geensins heb misdaen
    Mijn lieve bloetvriendin, maer zelf den Heer van allen;
    (300) Ick waer aen deze kust noit blindeling vervallen,
    Tot schipbreuck van mijn’ staet gezontheit goet en bloet;
    Een dwaesheit, die ik hier zoo dier bezuren moet;
    Daer alles zackt, om zich tot mijn bederf te neigen,
    En Zusters bijl begint alle oogenblick te dreigen
    (305) Mijn’ afgematten hals, gesleten onder ’t juck
    Des kerckers, zonder endt, en nimmer zonder druck:
    Doch ick verdiende aen Godt, helaes! noch harder slagen:
    Hy stercke my, om ’t kruis geduldiger te dragen.
Rey. Mevrouw, ick bidde u, breeck dit treurigh steenen af:
    (310) Ghy steent u weder kranck, en voor den tijt in ’t graf.
    Ghy storte korts van rouw en hartewee te bedde,
    En elck met u begaen, eer d’artseny u redde,
    Niet zonder hulp en gunst van ’s hemels medecijn,
    Was kranck, terwijl ghy laeght in dien bedroefden schijn,
[fol. C2r]
    (315) Op d’oevers van de doot. Wat denckt ghy aen ’t voorleden!
    ’T zy weelde, ’t zy verdriet, dat is voorby gegleden:
    Het tegenwoordigh geeft ons zwarigheits genoegh:
    Wy zetten ’t grijze hair en rimpels noch te vroegh.
Ma. Hoe kan ick aen dien dagh gedencken zonder weenen,
    (320) Die my te scheep zagh gaen, aen ’t water te Dundrenen?
    Toen Hamilton zich voor mijn voeten nederboogh,
    Zijn beide handen vouwde, en met de traen in ’t oogh,
    My toonde baeck op baeck in ons historiboecken,
    Afradende de kust der Engelschen te zoecken;
    (325) Daer grootvaêr Jakob, d’eerste, eilaes! zoo deerlijck voer;
    Malkolm, der Schotten Vorst, en Willemheer, zijn broêr,
    Van Henrick bleef geprest in dienst op Fransche toghten;
    Daer oock ’t Albaensche hooft en anderen bezochten
    Hun wreetheit en verraet; een eigenschap, die dit
    (330) Geslacht tot in het been en mergh gekropen zit.
    D’Aertsbisschop ruste niet van bidden en bezweeren,
    Toen hy den zeeman ’t schip aen ’t water zagh ontmeeren
    Hy woude onschuldigh zijn, en eischte schrift en bladt,
    Tot tuigen hoe hy zich aen my gequeten hadt.
    (335) O Vader! ’k houde u vry, en soo veel trouwe vrienden:
    Mijn schulden hadden schult, die zulck een straf verdienden.
    Men waerschuwt al vergeefs: wien Godt zijn hoede ontzeit,
    Bemerckt den valstrick niet, die voor zijn voeten leit:
    Men wort door rampen wijs, en ondervint te spade,
    (340) Hoe los men henedryve op ’s nagebuurs genade.
Rey. Ghy meet een anders hart naer ’t uwe, nimmer valsch,
    En voelde eerst met den slagh dien slagh op uwen hals.
    De scepters gaen te traegh met billijckheit te rade:
    Zy achten deucht en eere, indienze koom’ te stade.
    (345) Het wrocken tusschen Schot en Engelander staet
    Van weerzijde* op veel bloets en oorlooghs, zonder maet.
    Mevrouw, als op een rots geketent tusschen beide,
    Verstreckt hun borreghtoght, tot dat de tijt die scheide.
[fol. C2v]
Ma. Wy staken af in zee, en zagen vast de schaer,
    (350) Die op den oever kermde, en badt met groot misbaer,
    Beschreien deze vlught, te treurigh en verlaten,
    En voor haer’ boezem slaen. Zoo hoort men lammers blaten,
    Wanneer de herderin, geperst van watersnoot,
    Of strooper, zonder naem, oock door haer eigen doot
    (355) Geen kudde bergen kan; terwijl hy aen komt streven,
    En hongerigh naer buit, te woest en overgeven
    Den herder jaeght voorheen, die deerlijck ommekijckt,
    Bekommert met zyn koy, die op den zeekant wijckt.
    Aldus belandden wy te Wirkinton in ’t ende,
    (360) En wisselden van gront, maer geensins van ellende.
    Ick zende aen zuster ’t hart, haer diamanten pant,
    Maer och! haer eigen hart verkeert in diamant,
    Vermorwt door be noch klaght. Zy houdtme zitten quijnen;
    Zy boeitme in eenzaemheit en duistere woestijnen,
    (365) Vervoert van slot op slot. Men geeft party geloof,
    En och! voor my alleen zijn ieders ooren doof.
Rey. Zoo vlught de nachtegael het vogelvangers garen,
    En valt in ’s arents klaeuw, op vrybuit lang ervaren.
    Zoo schuwt het weerloos lam den wreeden wollefstant,
    (370) En wort van een leeuwin of luipert aengerant.
    De roozen gloejen schoon, maer wacht u voor haer doren.
    Het roozebladt bedeckt een adder bits van toren.
    Het diamanten hart, u toegezonden, spelt
    Te vore hoe haer hart van binnen is gestelt:
    (375) Noch kan het bockenbloet op diamantsteen winnen,
    Maer Koninginnebloet verzacht geen Koninginnen.
Ma. Mijn broeder speelt terwijl den Koningk op mijn’ troon,
    Misbruickt d’onmondigheit en kintsheit van mijn’ zoon,
    Een onderdruckte wees, van ’s moeders raet verstooten.
    (380) Hy plondert en verwoest kasteelen, huizen, sloten,
    En laeuw, maer niet verzaet van ’t Koningklijcke bloet,
    Vint smaeck en slaet zijn’ klaeuw in ’t onverbeurde goet,
[fol. C3r]
    Ziet Godt noch menschen aen, om ’t ketterdom te stercken,
    Te stichten op het puin van kloosteren en kercken,
    (385) Berooft van tiende en schat en offer en altaer,
    En geestelijcken staet, gedoken in gevaer.
    Zoo veel baldadigheits* geleên, door t’zamenrotten
    Der wederspannigen, verdriet mijn vroomste Schotten,
    Die duizenden in ’t velt het harnas schieten aen,
    (390) Getroost het Recht van Godt en Koningk voor te staen.
    Ick laetme niet te min op toezegh noch gezeggen,
    En hopende op verdragh, de wapens nederleggen.
    Mijn klaght en onschult wort in ’t Parlement gehoort,
    Ick vry gekent: Maer och! men houtme trouw noch woort:
    (395) Geen voorslagh baet: ick vindt my reis op reis bedrogen:
    Wat zich beweeght of niet, mijn ramp staet onbewogen.
Kenede.  Marie.
    Geluck, Mevrouw, geluck en zegen sla hier toe.
Ma. Getrouwe Kamenier, wat wil dit zeggen? hoe?
Ke. Nu wensch uw Kenede dat haer geluck bejegen’.
Ma. (400) Dat quam in twintigh jaer uw Koningin noit tegen.
Ke. Ick zie ons morgen vroegh ter goeder tijdt verlost.
Ma. Ghy stuurt, naer uw gewoonte, uw hoop vooruit te post.
Ke. Ick hoop u morgen vroegh, als eertijts, na te springen.
Ma. Gelijck te Lochlevijn? belachelijcke dingen.
Ke. (405) Waerom belachelijck? ’t is errenst, en geen spel.
Ma. Hier leit geen Douglas t’huis, geen jonge Daniël.
Ke. En of mijn aenslagh eens in ’t endt met Godt geluckte?
Ma. Uw brein verziert wat nieuws: zoo troost men de bedruckte.
Ke. Mevrouw ontslipte toen in mannelijck gewaet.
Ma. (410) Vergeefs. Nu rep mij niet van oproer of verraet.
Ke. Het geen natuur ons raet: ons staet een kans te waegen.
Ma. Dat waegen stont voorhene op bloet en nederlagen.
Ke. Men heeft, hoe dick en sterck dit slot oock schijn’ bemuurt,
    Van langer hant een hol van onder uitgeschuurt,
[fol. C3v]
    (415) Waer door men aen de graft gemackelijck kan kruipen,
    En langs een biesbrugh stil by donckre maene ontsluipen,
    Daer een gezadelt paert u, zonder lantgerucht,
    In luttele uren tijdts, zal bergen met der vlucht,
    En voeren strandewaert, bestuwt met brave Ridderen,
    (420) Om in een visschers pinck.  Ma. Och! zwijg: mijn leden sidderen.
    Wat heeft het edel huis van Hawart niet geleên!
    Wat heeft het niet bezuurt! hoe is het plat getreên.*
    Mijn vrydom kan, hoe kloeck een aenslagh zy begrepen,
    Niet anders dan ’t bederf van velen met zich slepen.
    (425) ’k Ontslipte Lochlevijn geluckighlijck, en won
    Het velt met zulck een hoop van haest te Dombreton
    De klaeuwen van Mouray en zijn griffoens te schuwen:
    Maer zoo veel Heeren als hun Koningin bestuwen
    Vervielen jammerlijck te Langsid in zijn laegh;
    (430) Een jammer daer ick noch in ’t harte rouw om draegh:
    Men waeghde een schoone kans, van weerzijde afgeronnen,
    Wat wert ’er bloets gestort! Getrouwe Hamiltonnen,
    Dat Godt uw trouw bekroone in ’t eeuwighduurzaem Rijck.
    O Koningklijck geslacht! ghy hoopte lijck op lijck,
    (435) Wel sestigh in getal. Wie ons had aengehangen
    Geraeckte hier ten val, verslagen of gevangen,
    En ick, verlost van ’t Schotsche, in ’t Engelsche gewelt.
Ke. Daer klopt Burgon: hy brengt u kruiden uit het velt.
Burgon.  Marie.  Kenede.
    Of kruiden, of wat nieuws, gezonder dan mijn kruiden.
Ma. (440) Wat brengt ghy nieuws, Burgon? dit moet wat vreemts beduiden.
Bur. Ik hoop wat goets, Mevrouw, en beter dan ghy waent.
Ma. Zegh op, ghy hebt alree genoegh den wegh gebaent.
    Ontveins my niet ’t geen streck’ tot korting van mijn lijden.
    Behaegh het Godt, hy geve ons moedigh door te strijden.
Bur. (445) Wy lazen hier en daer het heilzaem kruit by een,
    Wanneer een Ridder quam van Petersburgh gereên,
[fol. C4r]
    Gevolleght in ’t verschiet van paerden en karossen.
Ke. Tet goeder ure: ick hoop zy komen u verlossen.
Bur. Ick spreeck hem aen, en vraegh naer tijdingh uit het hof.
    (450) Hy kende my, en sprack: mijn Heer, nu hebt ghy stof
    Om uitkomst van verdriet voor uw Princes te hopen:
    Misleit de roep my niet, ick zie den Kercker open.
    Zoo dra het vonnis was door Londen getrompet,
    Heeft ieder, die haer droegh, dien zwaren slagh belet.
    (455) Men dreight Elizabeth met wraeck aen alle kanten:
    Men houdt door brieven aen, vertoogen en Gezanten,
    En al wat achterdocht en omzicht baert en zorgh.
    Hier dreight en smeeckt Parijs, daer ’t hooft van Edenborgh,
    Haer zoon, Bourbon, en d’ooms, zoo Lotheringe als Guisen,
    (460) En al wie by haer bloet aen Majesteit verliezen.
    Bellievre boven al verbloemt vrouw Stuarts schult,
    En stuit ons Koningin, gedwongen met gedult
    Ter liefde van Valois het Recht zoo lang te schorten,
    Oock met gevaer van Kroon en leven te verkorten.
    (465) Het Keizerlijcke hof, gansch Duitschlant, ja Euroop
    Gaen zwanger van dit pleit. De Roomschen scheppen hoop
    Dat onze Koningin uw Koningin zal sparen.
    Ick hoop dit onweêr zal ten leste nu bedaren.
    Het Rijck is vol geruchts, dat alle dagen wast.
    (470) Dees Heeren komen nu ontvouwen hunnen last.
    Verquick uw Koningin het hart met deze maeren.
Ma. De zee leit op haer luim, om met noch feller baren
    ’t In slaep gewieghde roer’ te wecken* met een’ slagh,
    Daer ’t reddelooze schip niet langer tegen magh.
    (475) Betrouw een zeegedroght: betrouw uw lijf de winden
    En wateren des volcks, genegen tot verslinden.
    Men peilt geen gront van ’t hof: zijn afgront leit te diep.
Ke. ’t Is noch geen hallef jaer dat zy haer woort herriep,
    En onder ’t lezen zelf den mont des Rechters snoerde,
    (480) Eer Amias door last u op dit huis vervoerde:
[fol. C4v]
    Ja menigh jaer geleên verwees u ’t Parlement,
    Doch zonder nadruck: al dat dreigen quam in ’t endt
    Op dezen kercker uit: dit zijn de zelve vlagen.
Ma. Het gae zoo ’t Godt belief: zijn wil zy mijn behagen.
    (485) Daer kloppenze: my dunckt dat ick de Graven hoor.
    Burgon, doe op: vertreck: de Heeren zijn daer voor.
De Graven.   Marie.
    Mevrouw, vergeef het ons, zoo wy uw’ geest beroeren,
    En komen met den last van ’t vonnis uit te voeren,
    Door wil der Koninginne en ’t volle Parlement
    (490) Gestreken tegens u; op dat men eens in ’t endt,
    Bykans aen lager wal, tot schipbreuck toe, gedreven,
    Den staet des Rijcks zijn rust, de Koningin haer leven
    Verzekere: eer de storm van zoo veel ongevals
    Door reuckeloos verzuim hun t’effens op den hals
    (495) Koom’ storten, en met een den Godtsdienst te verpletten,
    Waer aen ons Godt verbint, geweten, eedt en wetten:
    Getroost dan morgen vroegh u zelve hier bereit
    Te buigen onder ’t Recht, u wettigh opgeleit;
    En wijt ons niet, dat wy ’t gevelde vonnis uiten,
    (500) Als dienaers van ’t Gerecht, door gunst noch haet te stuiten.
Ma. Zoo lagh het niet by my, dat uwe Koningin,
    Mijn zuster, die ick meer dan zusterlijck bemin,
    Mijn doot bezeeglen zou, en dus dien twist beslechten;
    Dewijl ick geensins ben gehouden aen uw Rechten:
    (505) Edoch behaeght het haer te zoenen dit geschil
    Met storten van mijn bloet; ick stem in haeren wil,
    En gae die schoone doot gemoeten met verlangen:
    Oock is de ziel niet waert om hoogh de kroon t’ontfangen,
    Indien hier ’t lichaem schroom’ voor d’opgeheve bijl,
    (510) En schrick’ voor eenen slagh. Ick heb my al een wijl
    Bereit, en wissel bly den kercker van dit leven,
    Om mijnen bruidegom en Heer de hant te geven,
[fol. D1r]
    In ’t onbenevelt licht, daer haet noch afgunst bast;
    Daer Godt de tranen zelf van oogh en aenschijn wascht.
Gra. (515) Verschoont ons Koningin, en reinigh uw geweten
    Van ’t lasterlijck vergrijp en bloedige vermeten,
    Te kenbaer aen het volck, dat haer om d’ooren loopt.
    Men heeft verradery en list op list gehoopt,
    Gedongen naer ons kroon, en Roomschen, die u noemen
    (520) Hun rechte Koningin, baldadigh hooren roemen
    Op Stuarts wettigheit, en stoffen, woest en wilt,
    Op uwe luiperden en aengenomen schilt.
    De kroon (dit weet Mevrouw) verdraeght geen stoelgenooten.
    De Londensche gemeent, de kleenen en de Grooten,
    (525) Een ieder roept om ’t luitst: verzeker uwen Staet:
    Maer ’t gene dees gekroonde op ’t hooghst ter harte gaet
    Is d’eere des geloofs, gezuivert door ’t hervormen,
    Het welck in dezen nacht van dagelijcksche stormen
    Geen veiligheit kan zien (wy tuigen ’t zonder ergh)
    (530) Ten zy het door uw doot ter noot zijn leven bergh’.
    De doot van ’t een geloof is ’t leven van het ander.
    Zoo scheit men Belial en Kristus van malkander:
    Zoo puurt men ons gheloof van schuim en valsche schijn;
    Dies neem ghedult: het magh, het kan niet anders zijn.
Ma. (535) Gelooft zy Godt, nu zelfs de vyanden betrouwen
    Dat mijn ghezagh alleen waer maghtigh op te bouwen
    Den overouden dienst van ’t omgevroete altaer;
    Een roem zoo goddelijck, dat ickze met gevaer
    Van Stuarts kroon en bloet, den oppersten ter eere,
    (540) Ter eere zijner Kercke, op ’t vierighste begeere.
Gra. Volhardt vry even stijf, en hou den zelven toon:
    Maer och! zy staet vergeefs naer d’eer der martelkroon
    En naem van Heiligh, die naer ’s anders hart durf steecken,
    Met eenen naer heur kroon, een stuck te klaer gebleken.
Ma. (545) Dat waer vermetenheit, en anders dan my voeght.
    Zy hoeft geen dubbele eer, wie d’eenige eer vernoeght.
[fol. D1v]
    Ghy hebt aen ’t lichaem maght door Godts gehengenisse,
    Geensins door Recht; dat vraeght uw overtuight gewisse,
    Zoo wel bewust, dat ick, die een Gezalfde ben,
    (550) Een vrije Koningin, naest Godt geen hooger ken:
    Noch stelt ghy mijne ziel door dreigement geen wetten,
    En kuntze niet de hoop op die gena beletten,
    Waer door ick hem mijn bloet opoffer, die my sterck’,
    Dat mijn vermindring streck’ tot wasdom van zijn Kerck;
    (555) Waer buiten my niet lust de werelt te regeeren,
    En om ’t vergangkelijck ’t bestendigh Rijck t’ ontbeeren,
    Veel min tot zusterslagh te geven raet of daet.
Gra. Hoe lochent ghy ’t geen blijckt by Babingtons verraet.
Ma. Ick legh mijn hant op ’t boeck, gelijck een vrouw van eere,
    (560) Ia kriste Koningin, ten troon gezalft, en zweere
    Op ’t noit vervalschte Woort, dit heiligh perckement,
    Dat my noch zustermoort noch opzet is bekent,
    Die naer heur’ ondergangk of nadeel hebb’ geroken.
    De voorspoet van heur staet (hoe snoot ick zit besproken)
    (565) Was ’t allen tijde my ten hooghste waert en lief.
Gra. Ghy zweert by Roomschen text, maer kunt den cijferbrief
    En Naus getuighenis en Kurle niet verstommen.
Ma. Hoe zit d’onbillijckheit zoo hoogh in top geklommen?
    En bezight men nu knecht en huurling, luttel trouw,
    (570) En vlammende op genot, ten laste van hun vrouw?
    De waerheit schijnt te sterck in ’t aenzicht van de logen.
    Men brengze eens (heeft men ’t hart) ons levende onder d’oogen.
    Wy kennen Walsingham,* en wat hy broet in ’t hart:
    Zijn schalckheit weet, hoe zy zich diende van Balart,
    (575) Meineedigheit gebruickte, en spreecken kost door monden
    En pennen, aen geen’ plicht of eere en eedt gebonden.
    Ick zie de Majesteit der Kroone in slijck getreen,
    Indienze, in zulck een zaeck, moet hangen aen het geen
    Geheimeschrijvers, dier verplicht voor haer te buigen,
    (580) Gevalle om jemants zucht lichtvaerdigh te getuigen.
[fol. D2r]
    Ghy weet wie hen misschept: ick heb hun trouw beproeft
    In billijckheit, die geen getuighenis behoeft.
    Het blijckt hoe Saul noch dus, tegens zijn geweten,
    Al t’onrecht David pooght aen muur en want te speten:*
    (585) Hy sprong te venster uit, en ick, die anders niet
    Dan mijn verlossing zoeck, het geen Natuur gebiet
    Den vogel in zijn kouw; ’t geen zelfs de wetten raden,
    Zit hierom met een’ moort en zusterslagh beladen.
    Een krancke weduw, die gekerckert zucht en smeeckt,
    (590) Misdoet, terwijlze bidt dat Godt haar boeien breeckt;
    Misdoet, terwijlze schreit, dat hier of daer een stercker
    Op hare klaghte ontwaecke en opene dien kercker
    Der entlooze eeuwigheit, alle oogenblick bespiet;
    Terwijlze smilt als sneeuw, en smoort in dit verdriet.
    (595) Noch zochtze Flippes noit haer erfrecht op te dragen,
    Om niet (al belght hij ’t zich) de zuster te mishagen,
    En diende zich veel eer van Hesters zoeten aert,
    En lieflijck smeecken, dan van Judiths bloedigh zwaert.
Gra. Mevrouw, ghy hoort den last betrouwt aen onze zorgen,
    (600) Die u geen uitstel geeft dan tot den dagh van morgen.
Ma. Welaen, ick heb voorhene uw aenklacht wederleit,
    En wil, als een wie Recht en reden wort ontzeit,
    My zelve op ’t hoogh gerecht der opperheerschappye,
    Waer voor Elizabet gelijck staet met Marye,
    (605) Beroepen. Ghy verstaet, u allen is bewust,
    (Want geen bewimpeling ’t geweten dempt of bluscht)
    Dat mijn geboorte alleen en Godtsdienst my bezwaren:
    Doch ’t is in niemants maght zich zelf te wederbaren,
    Te lochenen zijn bloet, t’ ontkennen ’t heiligh merck
    (610) Der vonte, die de ziel dit indruckte in de kerck.
    Men noem’ het zoo men wil, dit zijn de lasterstucken,
    Waer op ick my getroost voor uw gewelt te bucken.
Gra. Wy hebben ons gemoedt gezuivert, zoo ’t behoort:
    Beroep u vry op Godt: wy varen echter voort,
[fol. D2v]
Ma. (615) Dewijl men in dit Rijck my nauwelix zal kunnen
    Een uitvaert, naar den eisch van mijn geloof, vergunnen
    En Koningklijcken staet; gelijck ’t aelout geslacht
    Der Koningen van outs ter aerde wert gebraght;
    En aengezien de wrock der nu veraerde Schotten
    (620) Ons Vaderlijck gebeent verboodt in’t graf te rotten,
    En stroide d’assch en stof der Vorsten in den wint;
    Zoo bidde ick, als de haet der menschen, dol en blint,
    Verzaet zy met mijn bloet onnozelijck te plengen,
    Dat dan mijn hofgezin en dienaers ’t lichaem brengen
    (625) In eenigh heiligh lant, of naer de Fransche kust,
    Daer mijn Vrouw Moeders lijck begraven, lieflijck rust;
    Zoo magh dit zwacke lijf, waer in de ziel ging treuren,
    Gescheiden van de ziel, in ’t einde eens rust gebeuren;
    Terwijl ’t onsterflijck deel door offers en gebeên
    (630) Gedient, met meer cieraets zijn hoop te moet ga treên.
Gra. Dat staet uw dienaers eerst de Koningin te vragen,
    Behaeght haer dit verzoeck, wy laten ’t ons behagen.
Ma. ’k Verzoeck mijn Biechtvaers dienst, om, volgens ons manier,
    Het hart te zuiveren, en voor mijn afscheit hier
    (635) Te nuttigen ons Manne en Kristgeheimenisse.
Gra. Vervloeckte afgodery! het strijt met ons ghewisse.
Ma. Magh nu mijn zielzorgh, my geheele jaren langk
    Geweigert, al te straf, niet stutten een, die kranck
    Naer geest en lichaem, zich godtvruchtigh zoeckt te troosten?
    (640) Men weigert zulck een bede oock niet den allerboosten
    En godtvergetensten, in ’t* ’s levens uiterste uur.
    Hoe wrijft men deze loogh noch in mijn hartquetsuur?
Gra. Men heeft u toegeschickt een’ Bisschop met den Deken.
Ma. Geen Onroomsch yveraer verstout’ zich my te spreken.
    (645) Gelooft zy Godt dat ick al onderwezen ben,
    En zonder hun zijn Kerck, en mijne misdaet ken,
    Gelijck het kromme spoor en dwaellicht der verkeerden.
Gra. Naerdien ghy dan den raet der wijze Godtgeleerden
[fol. D3r]
    Verlastert en verworpt, bekennende veel min
    (650) Hoe ghy u tegens ons gekroonde Koningin,
    Uw wettigh overhooft, zoo schendigh hebt vergrepen;
    Zoo voel haer gramschap nu rechtvaerdighlijck geslepen
    Door uw hardtneckigheit, gewapent tegens Godt.
    Paulet, vaer voort: ghy weet haer Majesteits gebodt.
    (655) Men handelze voortaen gelijck een statelooze,
    Berooft van waerdigheit, ten spiegel voor de booze.

Paulet.  Marie.  Rei van Staetjofferen.
    Mevrouw, nu regel u naer ’s tijts gelegentheit,
    Ontzeggende dat een, wie ’t leven wort ontzeit,
    En buiten staet en eere en ampteloos gerekent,
    (660) Noch eenigh teken voer’, ’t welck Majesteit betekent:
    Beveel dan dat men voort dit pauweljoen om hoogh
    Van zwart fluweel, en voort al wat hier hange in ’t oogh
    Gewilligh wechneeme, en het zeil der hoogheit mindere,
    In ’t onweêr des gerechts, en dus alle opspraeck hindere:
    (665) Doch wijt het my zoo zeer, noch deze Heeren niet,
    Als onze Koningin alleen, die dit gebiet.
Ma. Ick ly het met gedult: dat zy haer’ haet verzade.
    De hemel zalfde my, en riep door zijn genade
    Marie tot dien troon, als met zijn eige stem.
    (670) ’k Bezit rechtvaerdighlijck, en houde alleen van hem
    Mijn’ troon en kroon te leen, en wilze met mijn leven
    En bloet oock hem alleen gehoorzaem wedergeven.
    Hy heeft Elizabeth niet boven my gestelt.
    Laet Parlement en Raet en Ketterdom gewelt
    (675) Te wercke stellen, als geweldenaers en stroopers,
    Die in een moortspelonck, gesterckt met overloopers,
    Den allervroomsten Vorst vast knevelen met kracht;
    ’k Gedoogh het tegens recht: ’t is buiten hunne macht,
[fol. D3v]
    Dat ick geen Koningin (zy doen hun beste) sterve;
    (680) Hoewel mijn staet wat glimps in ’t oogh der menschen derve.
Pau. De bloem der Majesteit gaet open, en vergaet.
    Ghy zijt niet die ghy plaght, maer in verwezen staet.
Ma. Noch houdt het Koningsdom zijn’ luister onbedorven.
    De Koningen des Rijcks zijn meer dan eens gestorven
    (685) Een doot, zoo eerelijck voor ’t Koningklijck geslacht,
    Als schandelijck voor ’t volck, dat in die boosheit lacht:
    Wat wonder is het dan, zoo weder een verwoede
    ’t Getal der Koningen van Engelantschen bloede
    Vermeere met mijn lijck? ’t is Engelants manier:
    (690) Dat schatte noit het bloet der Koningen zoo dier,
    Of plengde ’t milt, en maeide, als met een dolle zeissen,
    De telgen van den stam, die recht hadde iet te eischen,
    Te vorderen, uit kracht van tijtel, op dees kroon.
    De Koning Rijckaert wert met zulck een’ haet en hoon
    (695) Bejegent, en getrapt, om hem zijn recht t’ontwringen.
Pau. Ghy spreeckt als had ghy maght om anderen te dwingen.
    Regeert de Moeder nu in Schotlant, of de zoon?
    Ontwijde Koningin, berooft van Rijck en troon,
    Wat moedight u? wat staet u echter meer te hopen?
    (700) Bedenck, ’t is tijt, hoe verre uw zaecken zijn verloopen.
Ma. Noch zoo niet, dat mijn moedt bezwijcke voor dien last,
    En ick bestemme ’t geen mijn grootheit nimmer past.
    Men pooght vergeefs het merck der zalvinge uit te wissen:
    Oock kan de wettigheit onze afkomst geenszins missen;
    (705) Beneemze al wat u lust, ghy neemtze nimmer af
    Het voorrecht van haer’ stam, geheilight tot den staf.
Pau. Ghy mooght dan zonder scha dees ydle pracht ontbeeren,
    Die u geen voordeel geeft, en onze zaeck kan deeren.
Ma. Ontheilight men in ons der Vorsten Majesteit?
Pau. (710) Ghy hebt door hoogh verraet die stralen afgeleit,
    En zijt van stam en bloet veraert door snoode wercken.
Ma. Beroof ons ’t overschot der Heerelijcke mercken,
[fol. D4r]
    Wanneer ’t genoemde Recht zich paeie met ons hooft.
Pau. Zoo zult ghy levend zien uw glanssen uitgedooft.
    (715) Ghy Joffers, helpt dien troon zoo daetlijck uit onze oogen.
Rey. Is alle ontzagh zoo schoon en t’effens uitgetogen,
    Dat ghy de Majesteit, die altijt stip op ’t punt
    Van eere stont, voor ’t lest zoo luttel luisters gunt?
    Een schijn van eere plaght de Grooten in het sterven
    (720) Te volgen, en magh dees zoo weinigh niet verwerven?
Pau. ’t Gebeurt wel dat men straf en schijn van eere paert:
    Maer zulck eene acht men oock geen schijn van eere waert.
    Zy zie noch levend dus haer lijck ter aerde dragen,
    En hoore u, eerze sterf, haer dooden romp beklagen.
Rey. (725) Helaes! verdient Mevrouw geen deernis in dien staet
    Van sterven? hoopt men noch met vruchteloozen smaet
    Zoo fel en dartel op den stapel der ellende
    En jammeren, een nacht voor haer rampzaligh ende?
    Dees kamer huilt u toe, terwijlze in tranen smelt.
    (730) Het schenden van dien troon door openbaer gewelt
    Kan ’t halsrecht wettigheit noch schijn van ’t wettigh geven.
    Zy scheit van alle hoop op ’t weereltsche uit dit leven
    En slaet haer’ oogen reede op een geruster Rijck.
Pau. Het is dan tijt dat zy beneên de vlagge strijck’,
    (735) En eenmael leer’ versmaên al ’s weerelts ydelheden.
    Zij heersche vry om hoogh, een ander hier beneden.
    Wie hier zijn oogen sluit, en naer den hemel ziet,
    Bekreunt zich met dit aertsch en aertsche hofprael niet.
Rey. Men plagh ’t verwezen hart door heuscheit te verquicken,
    (740) Beleeft te handelen, te stercken voor de schricken
    En ’t grimmen van de doot: maer niemant luistert hier
    Naer reden, of bescheit. Barbarische manier!
    Waer zijn wy? in een woudt? wie nestelen hier binnen?
Pau. Dewijl ick met gemack noch heuscheit niet kan winnen,
    (745) Zoo staet my boven al te passen op mijn eer.
    Trauwanten, haest u, ruckt en smijt die pracht om veer.
[fol. D4v]
Rey. Heer Melvin, kunt ghy ons niet helpen noch beschermen?
Pau. Trawanten, rept u, voort, en keert u aen geen kermen.
Rey. O Godt, verdraeght ghy dit? O wee! O wraeck! O smert!
    (750) Tyrannen, stoot haer eerst den moortpriem in het hart,
    Op datze niet, haer eere en tytels overlevende,
    Gevoele hoe de nicht van Henderick den zevende
    (Dewijlze in errefrecht en godtsdienst niemant zwicht)
    Tyrannigh wort tot stof gemalen van haer nicht.
Ma. (755) Mijn dochters, houdt gemack: beveel de wraeck een stercker,
    Die in de duisternisse en damp van dezen kercker
    Ons ongelijck aenschouwt van zijnen hoogen stoel.
    Hij streckt zijn armen uit, om ons uit dezen poel,
    Een’ rechten jammerpoel, door zoo veel smaet en lijden
    (760) En wederwaerdigheit op zijnen troon te wijden.
    Ick zie al wat hier blinckt voor stof en vuilnis aen:
    Ick zie een’ rijcker troon daer boven open gaen.

REY VAN STAETJOFFEREN.

Zangk.
            O Eerstelingen van dit eilant,
                Donalt en Lucius, die eerst
            (765) Uw kroonen neerbooght voor den Heilant,
                Van wien de weerelt wort beheerscht,
            En lochende uw besmette altaren
                Voor ’t zuiver outer van het Kruis,
            Dat, als een baeck, ons Noortsche baren
                (770) Verlichte, en broght den zeeman t’huis,
            Die, nat van ’t ongestuimigh weder,
                Geen Glaukus danckte, na dien druck,
            Maer stortende voor ’t kruisbeelt neder,
                Messias toeschreef zijn geluck;
            (775) Bewees zich danckbaer dien Behoeder,
                Betemmer van de wilde zee,
[fol. E1r]
            En zong den Lof der Maeght en Moeder,
                Die, als een Noortstar, hem de ree
            En haven met haer’ vinger toonde;
                (780) O Koningen, gelijck van zin,
            Ziet neder, hoe uw erfgekroonde
                Ontwijt zit van uw nazaetin,
            Die afgevallen, zoo verbolgen
                Den ouden godtsdienst durf vervolgen.
Tegenzangk.
            (785) In ’t schuim der Kaledonsche baren,
                Om Orkades noch Yrlant vont
            De visscher, grijs en afgevaren,
                Geen zeegedroght, zoo wreet van mont
            Dan dit, zoo spits en scherp van vinnen,
                (790) Zoo schalck, zoo loos en boos van aert.
            Laet schepesloopen en verslinnen
                Wat wil, met balgh en slingerstaert;
            Een’ staert, die ’t water om kan roeren
                Van onder op, en met een’ klinck
            (795) De kielen, die zoo veiligh voeren
                Zoo treffen, dat de vloot verzinck’:
            Dit lantgedroght beschaemtze altzamen
                In wreetheit, onrust en gewelt,
            Die oit gestrant te voorschijn quamen,
                (800) Wanneer hun voorspoock plagen spelt:
            Het laet geen nageburen slapen:
                Het rooft op ’s buurmans kust en grens:
            Het wil den aerdtkloot overgapen:
                ’t Vermomt zich met de grijns van mensch:
            (805) Het Engelsch hof hier van bezeten,
                Magh dit met recht Nayver heeten.
[fol. E1v]
Toezangk.
                Helaes! wat baet het dat Natuur
            Britanje van de weerelt scheide?
                Wat baat het dat Seveer dien muur
            (810) In ’t midden van twee volcken leide,
                Om Albion voor Kaledon
            En zijnen intoght te bevryen?
                Nu dit gedroght niet rusten kon,
            En over muur en graft quam glyen,
                (815) En voede in ’t Kaledonsche Rijck
            Die booze lucht van burgertwisten,
                Om hier ons Koninginnelijck
            Op ’t hart te trappen, en te kisten
                Al levendigh, na zoo veel smaets.
                (820) Wat baert een dor ghedroght al quaets!

Continue

HET DERDE BEDRIJF.

Paulet.   de Graven.

    BElieft den Heeren my iet anders te bevelen?
    Ick heb den hoogen last gevolght in alle deelen,
    Beval twee Edeliên de kamer van Mevrouw,
    Verzekerde het huis zorghvuldigh en getrouw
    (825) Met stercker wacht dan oit, om onraet uit te sluiten.
    Nu vreest men met den dagh alree den drang van buiten,
    Eer ons ’t nieuwsgierigh volck, en meer dan ’t enge perck
    Der zale bergen kan, met dringen vall’ te sterck.
Gra. Men houde het kasteel en zijne poort gesloten,
    (830) En opene ons klincket by tijts voor luttel Grooten
[fol. E2r]
    Van Adelijck geslacht, of Ridderlijcken staet;
    Doch met eerbiedigheit, bescheidenheit en maet.
    Het sta den Ridder vry twee dienaers in te brengen,
    Den Edelman slechts een’. Dat zich geen andren mengen
    (835) In dien benauden drang dan wacht en slotgezin.
    Men neem’ van buiten slechts tweehondert koppen in.
Pau. Al wat ghy meer beveelt dat laet ick my behagen.
Gra. Hoe heeft die droeve zich na uw vertreck gedragen?
Pau. Bedaert en min noch meer dan een die ergens reist,
    (840) En eerst bezorght het geen de henevaert vereischt.
    Zy laet het avontmael wat tijdiger bereiden,
    Om voort het noodigh werck te spoeden, voor het scheiden,
    En neemt met matigheit haer’ nootdruft, zoo gerust,
    Gelijckze plagh, en als van geen verdriet bewust.
    (845) De tafel luistert vast naer heur gezoute woorden;
    Een troost en hemelval voor d’ooren, die dit hoorden.
    Zy vraeght Burgon of hy, als zy, oock nam in acht
    Hoe sterck de waerheit is, en met hoe groot een kracht
    De Waerheit Logentael den mont weet op te breken,
    (850) Om door die vyandin ’t gelochende uit te spreken.
    Het vonnis, zeitze, ’t welck my scherp ter straffe daeght,
    Verwijstme, als eene die Elizabeth belaeght,
    En niettemin wil Kent dat ick het licht zal derven,
    En sterven, eer door my zijn Godtsdienst koom’ te sterven;
    (855) Getuighenis, die dus gehouwen op mijn graf,
    My eer ten roem gedijt dan tot schandael en straf.
Gra. Zy ga hier op getroost den slagh des doots verbeiden.
Pau. Zy drinckt, na’et avontmael, en voor het jongste scheiden,
    Zoo rustigh als bedaert, haer’ stoet den scheidranck toe,
    (860) En wil dat hooft voor hooft haer hier bescheit op doe:
    Die wachten ’t op hun knien, nu Godt het wil gehengen:
    Daer ziet men elck den wijn met zoo veel tranen mengen
    En nocken en misbaer, dat zelf een Edelman,
    Die ’t my verhaelt, zich niet van tranen spenen kan.
[fol. E2v]
    (865) Een ieder bidt gena voor ’t geen ’er zy misdreven.
    Zy zelve smeeckt, men wil haer’ misslagh oock vergeven,
    Vertroostze, als eene die den kercker vol verdriet
    Geopent, en in ’t licht van ’s hemels blijschap ziet:
    Zy wil een jegelijck in haer gebedt gedencken,
    (870) By Godt en d’Engelen, die haer van boven wencken.
    Aldus geneestze ’t hart, ter doot bedroeft en kranck.
Gra. Het hofgezin verliest by haren ondergangk.
Paul. Zy neemt de pen, en schrijft op ’t spoedighste drie brieven,
    Te leveren (hoewel alleen op uw believen)
    (875) Den Koningk te Parijs, en Guize, en eenen hier,
    Bevelende haer ziel den Biechtvaêr, hoogh en dier.
    Zy leest haer’ jongsten wil, en staet van lijfcieraden,
    Juweelen en gesteente, en giften en gewaden;
    En deelt den reetsten schat aen haer getrouwen uit,
    (880) Waer na zy zich terstont in haer gebecel sluit,
    En d’uren nu besteedt tot bidden en tot waecken.
Gra. ’T gaet wel: ’t gestarrent daelt. Wie durf ons hier genaken?

Melvin.  de Graven.
    Dat uw Genade zich mijn aenspraeck toch niet belgh.
    Een druck te groot, en dien ick levend’ naeuw verzwelgh,
    (885) Verruckt my, om by nacht de Heeren noch te spreken;
    Hoewel ick ducht vergeefs: het streck’ ten minste een teken
    Van ’t eerlijck hart, verknocht aen zijne Koningin.
Gra. Hofmeester, hou uw rust: wat komt u in den zin?
Mel. Is ’t vruchteloos, ’t gedy tot rust van mijn geweten,
    (890) Indien ick eenighzins my zelven hebb’ gequeten.
Gra. Indien ghy met uw tong dit schellemstuck vergult?
Mel. Ick onderwint my niet te weten van haer schult,
    Of onschult aen dit stuck, waer van de menschen spreken:
    De Rechters weten best wat hier van zy gebleken
    (895) Of niet: ’k geloof alleen (indien ickze anders ken
    Uit haren ommegangk, als die haer dienaer ben,
[fol. E3r]
    En gansch onzijdigh, best getuighenis kan geven)
    Dat zy de zuster noit gedongen hebb’ naer ’t leven,
    En hier op is getroost t’ ontfangen dezen slagh,
    (900) Waer op het hoogh gerecht en d’allerjongste dagh
    Zal volgen, t’zijner tijt, om al die vonnis vellen
    Voor ’t al doordringende oogh van Godt te Recht te stellen.
Gra. Zy hou zich dan getroost, en klaegh’ niet over ’t lot
    Van ’t Recht, het welck ons staet te wettigen voor Godt.
Mel. (905) Zy kende schult noch Recht in dit geschil, en echter
    Beveelt men tegens Recht haer Majesteit den Rechter.
Gra. Het heiligh Recht is blint, en kent geen Majesteit.
Mel. De Majesteit geen mensch, maer Godts almogentheit.
Gra. Geen Hoogheit was het Recht der wetten oit ontwassen.
Mel. (910) De hemel straftze zelf, die op geen wetten passen.
Gra. Zoo most het Recht te lang op d’aerde stille staen.
Mel. Men onderscheide hier den Vorst van onderdaen.
Gra. Zoo doenze, die hier op rechtvaerdigh vonnis strijcken.
Mel. De mindre vonnist hier dan over ’t hooft der Rijcken?
Gra. (915) Marie buighe ’t hooft voor Vrouw Elizabeth.
Mel. Zy staen gelijck van Godt op ’s weerelts troon gezet.
Gra. Hier heerscht Elizabeth alleen, en geen Marye.
Mel. Dat haere heerschappy tot heil des volcks gedye.
Gra. Het heil des volcks eischt straf van zijne vyandin.
Mel. (920) Een heilige, een gezalfde, een vrye Koningin?
Gra. Een tijtelkoningin, een Koningins gevangen.
Mel. Gevloden in haer schoot, doch luttel heusch ontfangen.
Gra. Verstooten van haer volck en Rijck, en aengeklaeght.
Mel. Onwettigh tegens Recht en reden uitgejaeght.
Gra. (925) Wy willen dat geschil hier slechten, noch bepleiten.
Mel. Ten minste draeght ontzagh den glans der Majesteiten.
Gra. Aen die geen Majesteit oit quetsten door verraet.
Mel. Wat stroit men niet al uit door vyantschap en haet?
Gra. Wy laten ons door haet noch vyantschap vervoeren.
Mel. (930) Het godtlijck Recht verbiet Gezalfden aen te roeren.
[fol. E3v]
Gra. Dit Recht gebiet, dat zy den moort ten spiegel dien’.
Mel. De Koningk David zelf heeft Saul wel ontzien.
Gra. En Davids zoon ontzagh niet eens zijn’ outsten broeder.
Mel. Die stack hem naer de kroon, door voorbe van de moeder.
Gra. (935) En deze heeft zich lang aen ’s anders kroon vertast.
Mel. Onschuldigh wortze met haer schoonvaers schult belast.
Gra. Zy heeft het me bestemt, dies wort het haer geweten.
Mel. Die wonde is lang gezalft.   Gra. De nasmert niet vergeten.
Mel. Men zie hier stam en bloet en eigen maeghschap aen.
Gra. (940) Hier gelt geen bloet, al zou die gansche stam vergaen.
Mel. Zult ghy uw handen dan zoo woest aen ’t gastrecht schenden?
Gra. Aan een, die voester was van endelooze ellenden.
Mel. Gevoedt door ’t ongelijck, dus lang haer aengedaen.
Gra. Men heeft gewapent trots naer ’s Rijcks bederf gestaen.
Mel. (945) Naer vryheit, om dees duif uit ’s kerckers klaeu te slaecken.
Gra. Zich meester van de staet en ’t Koningkrijck te maecken.
Mel. Zoo jagen achterdocht en vrees haer eige schim.
Gra. Men denckt zoo erregh niet, of ’t valt noch ruim zoo slim.
Mel. Een krijghsgevangen zelf verschoont men* naer de wetten.
Gra. (950) Gevangens, die zich niet door lantverraet besmetten.
Mel. Gevangens, die met kracht zich redden uit dien noot.
Gra. Gevange Koningen zijn menighmael gedoot.
Mel. Men breng’ geen voorbeelt by dan met gelijcke reden.
Gra. Aldus heeft Konradijn verdiende straf geleden.
Mel. (955) Een onverdiende straf, van duizenden vervloeckt.
Gra. Zijn misdaet blijckt te klaer, in dien menze onderzoeckt.
Mel. Hy dong in ’t harrenas naer Karels kroon, en leven.
Gra. Hoe kan ’t Elizabeth Marie dan vergeven?
Mel. Die quam hier wapenloos en smeeckende in haer hof.
Gra. (960) En sedert hier gehooft, verliepze zich zoo grof.
Mel. De Koning Konradijn versteurt de rust der Kercke.
Gra. En deze niet zoo stil, dat ieder het niet mercke.
Mel. Onschuldigh draegtze al ’t geen men aenschrijft op haer’ naem.
Gra. Zoo schendigh, datmen zich der blijcken billijck schaem’.
[fol. E4r]
Mel. (965) Ontslaetze, en al het Rijck met eenen van die zorgen.
Gra. Ontsla ons Rijck van zorgh.  Mel. verzekert het door borgen.
Gra. Wat borgen hielden oit een Koningin in toom?
Mel. Verbint den zoon by eede, en Guize haren oom.
Gra. Geen borge kan den staet des Rijcks gerustheit geven.
Mel. (970) Haer leven streckt een schilt, en berght heur nabuurs leven.
Gra. Noch beter door haer doot, die velle al ’t oproer neêr.
Mel. Dat slaet dan licht zijn oogh op een’ uitheemschen Heer.
Gra. Op Spanje? die is wijt van ’t Britsche strant gezeten.
Mel. Kan Vrankrijck zijn gekroonde en zuster wel vergeten?
Gra. (975) Wy zijn de wraeck getroost, indienze ons oorloogh verght.
Mel. Genade baerde oit gunst, daer straf den wrevel terght.
Gra. Genade stijft, de straf verschrickt den lantverrader.
Mel. Het maegschap grenst te na.  Gra. Het vaderlant noch nader.
Mel. Bewaert uw Koningins kronijck voor zulck een vleck.
Gra. (980) Indien rechtvaerdigh Recht tot schande of laster streck’.
Mel. Ziet toe, ghy zult het recht der volcken overtreden.
Mel. Geensins ’t byzonder recht, het heil van volck en steden.
Mel. ’t Vergaet hem zelden wel, die ’t recht der volcken schent.
Gra. Wie recht doet naer den eisch, ontziet geen dreigement.
Mel. (985) ’t Natuurrecht lijt dit niet, en spreeckt het vonnis tegen.
Gra. Dat lijt geen zusterslagh, noch houdt die kromme wegen.
Mel. Men kan de vangenis verzwaren tegens list.
Gra. Zoo doet men, met een zerck te rollen op de kist.
Mel. Het gansche Kristenrijck zal ’t vonnis overwegen.
Gra. (990) Wy overwoegent eerst: nu staet ons Recht te plegen.
Mel. Te vellen zulck een hooft met een verwate bijl?
Gra. De rechtbijl houw’ slechts toe: ’t is Engelanders stijl.
Mel. Een Engelsch oir gedoemt van Engelse onderzaten?
Gra. Van ’t volle Parlement, en driederhande staten.
Mel. (995) O Hendericken, voelt ghy dit niet in uw graf!
Gra. Zy voelen dat ’er heersche een nazaet van hun’ staf.
Mel. Besprengkelt met dit bloet uit hunnen stam gesproten?
Gra. Geen bloet uit dartelheit, maer hooge noot vergoten.
[fol. E4v]
Mel. Gevolght van naberouw en tranen, doch te spa.
Gra. (1000) Van juichen en triomf en blijschap, zonder ga.
Mel. Triomfen op het lijck van zulck een hooghgeboren?
Gra. Noch liever haer dan Vrouw Elizabeth verloren.
Mel. Noch liever geen van beide, en bloet met bloet vereent.
Gra. Zoo paey men bloet met bloet.   Mel. Daer gansch Europe om weent?
Gra. (1005) Een korte wijl, tot dat het lichaem leit begraven.
Mel. Een Koningin, van Godt verrijckt met zoo veel gaven?
Gra. Met gaven, lang misbruickt, ten val van menigh Heer.
Mel. Bekommert met haer kruis en leven staet en eer.
Gra. Wat is ’er bloets gestort, om haer in staet te houden!
Mel. (1010) Dat treffe op ’t hooft van hun, die haer die moeiten brouwden.
Gra. De rust van Engelant en Schotlant hangt aen haer.
Mel. Die t’elkens vrede zocht en kocht, op heur gevaer?
Gra. Die noit zich naer des tijts gelegenheit wou vlyen.
Mel. Gewilligh, en zoo veel haer errefrecht kon lyen.
Gra. (1015) Wie ’t heerschen luste, leer’ zich zelf te buiten gaen.
Mel. Zoo verre dit met haer geweten kan bestaen.
Gra. Zoo verre zullen wy haer misdaet oock verschoonen.
Mel. Ghy zult dien grooten zoon in zijne moeder hoonen.
    Hoe wil die jonge Vorst, hoe wil dat ziedend bloet
    (1020) Opbobbelen van toorne, en met verbolgen moet
    Te paerde in ’t harrenas met zijn gehoonde Schotten,
    Gesterckt* van over zee, op dit barbarisch knotten
    Des overouden stams van zulck een brave spruit,
    Het moederslaghtigh volck bestoken, niet om buit,
    (1025) Of roof en snoot gewin, maer door het eerlijk vechten
    Zijn moeders ongelijck met bus en degen rechten.
    Geen kans stont oit zoo schoon of ’t keerde op ’t ongezienst.
    Ick bid verschoon Mevrouw, uw eige kroon ten dienst.
Gra. Dat staet geensins aen ons, aen last en tijt gebonden.
Mel. (1030) Door uitstel wort het Recht, zoo ’t Recht zy, niet geschonden.
Gra. Wy kunnen niet een uur verlengen haren tijt.
Mel. Men schelt haer niet den hals, maer luttel dagen quijt.
[fol. F1r]
Gra. Wat nut kan uitstel haer, die lang gedoemt zat, geven?
Mel. ’k Verzeker u, men pleit tot berging van haer leven.
Gra. (1035) ’t Is al vergeefs gezweet, geronnen, en gepleit.
    Dit schrift is d’eige hant van hare Majesteit.
Mel. De wraecklust heeft misschien de pen dit afgedrongen.
Gra. Monarchen tekenen door niemants maght gedwongen.
Mel. Zij kan veranderen van opzet en beraet.
Gra. (1040) En trof’er midlerwijl een onheil onzen staet?
Mel. Men komt noch tijts genoeg om zulck een bloet te storten.
Gra. Wy willen onzen last verlengen noch verkorten.
Mel. Hy eert den zoon op ’t hooghst, wie zijne moeder eert.
Gra. Den zoon, die t’ Edenburgh, te Londen niet regeert?
Mel. (1045) Hy moet Elizabeth door ’t Recht der kroone volgen.
Gra. Die hope paeit zijn wraeck, hoe grimmigh, hoe verbolgen.
Mel. Een Vorst ontveinst zijn leedt, en wreeckt dan d’euveldaet
    Der oudren in ’t eindt met woecker aen hun zaet.
Gra. Rechtschapen Engelschman liet noit zich zoo verbluffen,
    (1050) Dat hy in zijnen plicht, hem opgeleit, zou suffen
    Om jemants dreigement. Wie Stuarden ontziet,
    Verdient geen eere, daer Elizabeth gebiet.
Mel. Men leest van Rechters, die gevangens ’t lijf verschoonden,
    Het welck de meesters hun, gelijck een weldaet, loonden;
    (1055) Dewijl het vonnis lagh uit hevigheit gevelt.
Gra. Dit is met rijpen raet te langkzaem ingestelt,
    Om nu zoo reuckeloos en schichtigh in te trecken,
    Dat onder ’t morrend volck slechts oproer zou verwecken;
    Dewijl ’t verkondight wert by stekende trompet.
Mel. (1060) d’ Oploopende gemeent wort lichtlijck neergezet,
    Indien de predickstoel zich wacht dien haet te voeden.
Gra. Het is der herdren ampt hun kudden zoo te hoeden.
Mel. Zy hebben naer dit bloet nu menigh jaer gedorst.
Gra. Uit yver tot de Kerck gesproken uit de borst.
Mel. (1065) Hoe yverde Mevrouw om d’eendraght van Britanje!
Gra. Om ’t eilant onderdaen te leveren aen Spanje.
[fol. F1v]
Mel. Noit quetste ick, zeitze, ’t Recht van Engelschman of Schot:
    ’t Geweten wroeght my niet: ’k beroep my zelf op Godt,
    Die weet hoe vreedzaem ick de tweedraght zocht te schuwen:
    (1070) Hoe ick mijn Zuster kende, oock zellef in ’t herhuwen,
    Veel lager dan mijn staet; na dat men ’t huwelijck
    Met Zweden, met de kroon van Spanje en Oostenrijck
    Erghlistigh had gestuit. Hoe heeft men my gedolven
    In eenen poel van bloet, gedompelt in de golven
    (1075) Van wederspannigheit en laster en verdriet!
    Hoe heeft men my gelockt, getroont in dit gebiet,
    Met zulck een’ schoonen schijn van trouweloos beloven!
    En van haer’ staet ontzet, van vrydom gaen beroven
    Een vrouw, ter heerschappij geschapen al te fier,
    (1080) Gedwongen ter gena van schiltwacht en cippier,
    En reis op reis gesleurt van d’eene op d’andre sloten.
    Hoe zuiver schouwden my de besten, en de Grooten,
    Gestelt tot onderzoeck, oock zelf in Norfolcks zaeck!
    Hoe stont ick oit mijn woort, en noit naer wederwraeck!
    (1085) En entlijck, nu men hier dit lichaem, aen de keten
    Van twintigh jaren wrocks en kerckers, ziet gesleten,
    Verwijst men ’t hooft ter bijle, op een gesmede wet.
    Indien Marie dus haer nicht Elizabeth,
    (Wiens stoel de hemel noch op Stuarts wensch wil zegenen)
    (1090) Met reden en bescheit in ’t aenschijn moght bejegenen;
    Hoe waer het mogelijck, dat zy zou treden tot
    Dit schouwspel, en dit hooft zien gapen op ’t schavot?
    Ghy Heeren, kan het zijn, verstreckt nu middelaren,
    En eigent u dien roem van ’t oir des Rijcks te sparen,
    (1095) Ten minste naer uw maght: voor zulck een weldaet zy
    En blijf de Hooghste uw loon. Helaes! vergeeft het my,
    Indien ick wat te brusk een weduwe verweere,
    Gedreight met zulck een’ val, dien d’allerhooghste keere.
Gra. Vertreck terstont van hier, en breeck dees woorden af.
    (1100) Dit is maer tijt verquist: geen voorspraeck schut dees straf.

[fol. F2r]
Burgon.   Melvin.
    Ghy hebt u zelven dan voor ’t uiterste gequeten?
Mel. Gequeten, en vergeefs wat moeite en tijt versleten.
Bur. Zy luisterden ten minste een weinigh naer uw beê?
Mel. Gelijck een harde rots naer ’t ruischen van de zee.
Bur. (1105) Wat raet dan om dit hooft die blinde bijl t’ ontrucken?
Mel. Geen raet, geen hoop altoos: Mevrouw zal moeten bucken.
Bur. Men draeght dan Koningsbloet nu langer geen ontzagh?
Mel. Noch min dan ander bloet, en van gemeenen slagh.
Bur. Zoo reuckeloos ’t geheim des Koningsdoms ontdecken?
Mel. (1110) Men ziet op geen gevolgh, hoe breet men dit kan recken.
Bur. De nazaet zal dit stuck vervloecken als een pest.
Mel. Men dient zich nu hier van: de nazaet vloeck’ zijn best.
Bur. Rechtschapen voorzaet plagh op ’s nazaets heil te letten.
Mel. Men zoeckt, om ’s nazaets heil, den godtsdienst vast te setten.
Bur. (1115) In ’t moederlijcke bloet, het terghsel van de wraeck?
Mel. Beneem veraerden Schot en Engelsman dien smaeck.
Bur. Ja wel veraert van deught, en woester dan Barbaren.
Mel. Zy hopen door dit bloet zal ’t onweêr stracks bedaren.
Bur. Zoo worpt men ’t oir des Rijcks dien afgront in den mont?
Mel. (1120) Uit vreeze dat de Staet niet strande, en ga te gront.
Bur. En wat verzekert hen na Stuarts doot voor stranden?
Mel. ’t Verpletten van dit hooft der Roomscheit onzer landen.
Bur. Na ’s moeders doot versterft dit Recht op haren zoon.
Mel. Met zuiver zogh gevoet, en beter zogh gewoon.
Bur. (1125) Maer bijster ongewoon te zwelgen zulck een’ beker.
Mel. Hy kieze, uit hope op ’t erf, het zeker voor’t onzeker.
Bur. En koos hy ’t hachelyke, en zong zijn moeders zangk?
Mel. Zoo gingen zy met hem zijn moeders eigen gangk.
Bur. Hy breidele by tijts de Puriteinsche listen.
Mel. (1130) Dat volck stelt eere in trots met Koningen te twisten.
Bur. De scepter is te slecht met dit gebroet bewaert.
Mel. De Koning zwaei’ den staf: zy loeren op zijn zwaert.
[fol. F2v]
Bur. De staf heeft sonder ’t zwaert geen kracht, noch iet te zeggen.
Mel. En hierom zoecken zy hun Heeren ’t zwaert t’ontleggen.
Bur. (1135) Wat is een Heer, berooft van ’t opperste gezagh?
Mel. Een slaef des Puriteins, verrijckt door dit bejagh.
Bur. Zoo drijft de heerschappy op ’s volcks geschrey en vuisten.
Mel. Dat warenze, die stout den grootsten Koning kruisten.
Bur. Nu kruissenze Mevrouw, en schreeuwen hemelhoogh.
Mel. (1140) Haer Katholijckheit schijnt te sterck in ieders oogh.
Bur. Zy schijne vry, en kroone in ’t eint haer heiligh leven.
Mel. Men pooght haer doot een verf van zustermoort te geven.
Bur. En tusschen moordenaers hing Kristus aen het hout.
Mel. Haer leste dagh komt op: ick schrick: mijn hart wort kout.
Bur. (1145) O schantvleck, van geen tijt noch eeuwen uit te wissen!
    Wat sal de kroon hier door aen glans en luister missen?
    Ik zie Britanje noch in ’t uiterste gevaer;
    De stale vuist des Schots verwart in ’t Engelsch hair;
    De rechtbijl scherp gewet op ’s Konings Stedehouders,
    (1150) En ’s Kantelbergers hals; het graeuw op zyne schouders
    Des Ouderlings gezagh verheffen op de straet;
    En Londen hoofdeloos verscheuren zijn gewaet.
    O schantvleck, van geen tijt noch eeuwen uit te vagen!
Mel. Met wat gelaet zal ick den zoon de tijding dragen?
    (1155) Hoe durf ick zijnen troon genaecken met dees maer?
    My jammert zulck een spruit van vierentwintigh jaer.
    Wat reden zet hem neêr? wie zal die bloetwel stoppen?
    Hoe kan die helt zijn leet verteeren of verkroppen?
    My dunckt ick zie, hoe hy ontzint zijn purper scheurt,
    (1160) De Kroon ten aerde smijt, en raest, en quijnt, en treurt,
    En vloeckt Elizabeth, en Engelschen, en Schotten;
    Terwijl het schuim des volcks, deze uitgepuurde rotten,
    Vast lachen in hun vuist, op kruiswegh en op straet;
    Als of men eere trock uit zoo een euveldaet,
    (1165) Waer over duizenden van vromen zich bedroeven.
    Maer gaenwe: ’t is geen tijt hier langer te vertoeven.

[fol. F3r]
REY VAN STAETJOFFEREN.

Zangk.
                    GEluckigh Engelant,
                    Bekende ghy ’t geluck,
            U toegeleit* van boven,
                    (1170) Die trots de zeekroon spant,
                    En hebt het uitheemsch juck
            Der slaverny geschoven
                    Van uwen blancken neck;
                    ’t Zy Cezar ’t zy de Noor
            (1175) U eischte vee en vruchten;
                    Ghy sluyt noch koy, noch heck,
                    Uit* angst voor wolvespoor,
            Noch hoeft geen slang te duchten;
                    Uw heining geeft een geur
                    (1180) Van roosmarijn; geen klip
            Verbiet uw strant te naecken;
                    Geen bancken schieten veur
                    Uw havens; dies geen schip
            Zijn vaert behoeft te staecken.
                    (1185) O Eilant, waert benijt,
                    Ghy weet niet wat ghy zijt.
Tegenzangk.
                    Elendigh Engelant,
                    Misbruickt ghy zoo ’t geluck
            U toegeleit van boven?
                    (1190) Dat ghy de bloetkroon spant,
                    En hebt dat schendigh juck
            Op Stuarts hals geschoven;
[fol. F3v]
                    Ja durft zoo wreet en valsch,
                    Noch woester dan de Noor,
            (1195) Die bijlen schaert op dennen,
                    Doorhouwen zulck een hals.
                    Helaes! wie schiet ’er voor?
            Nu moet gy zelf bekennen
                    Dat hier oock slangen zijn,
                    (1200) En wolven, wreet van tant,
            Daer d’Eilandin gezeten,
                    Betovert met venijn
                    Geen lichaem, maer ’t verstant,
            En leit het aen de keten
                    (1205) Van staet, gelijck een dier.
                    Och, och! wie troonde ons hier?
Toezangk.
            O alleropperste Behoeder,
            O allerzegenrijckste Moeder,
                    Wy gaen ons lieve moeder quijt;
            (1210) Wat staet de Weezen dan te hopen?
            Wat haven houdt zijn’ boezem open,
                    Om ons te bergen, daer de tijt
                    Het rouwkleet, niet den rouw verslijt?

Continue

HET VIERDE BEDRIJF.

Maria.   Rey.

    MYn ziel, eens afgesolt op d’ongestuime baren
    (1215) Der weerelt, na verloop van vijfmael negen jaren,
    Verlangt, als ’t moede schip, naer een gewenschte kust
    Van veiligheit, en loopt de haven van de rust
    Met volle zeilen in, op ’t rijzen van de stralen
    Der zonne, vroeger op om mijn geluck t’onthalen
[fol. F4r]
    (1220) Met levendiger vier en glanssen danze plagh.
    ’k Begin door ’s weerelts damp en nevels nu den dagh
    Der zaligen te zien, en vrydom te genieten,
    In ’t onbenijde licht, na kerckers en verdrieten
    En ketens zonder endt. Het juichende gemoedt
    (1225) Begeert naer zulck een prijs te rennen door het bloedt
    Der adren en om hoogh t’ aenschouwen vol genoegen,
    Hoe hier de vyanden, geknaeght en bleeck van ’t wroegen,
    En onverzaet van wraeck, geen vatten vinden aen
    ’t Onsterflijck deel, de ziel, nu ’t lichaem moet vergaen.
Rey. (1230) Och! och! ghy Koningen van Engelschen en Schotten,
    Hoe stappen nu helaes! uw dochters de schavotten
    In ste van troonen op. Wat is ons bang te moe’!
    Men vloeckt uw afkomst zelf den scherreprechter toe.
    Waer toe vervalt de stam der Koningen, eilaci!
Ma. (1235) Gelooftme, dat de dagh van mijne bruiloftstaetsi,
    Die my, door zulck een’ drang van ’t juichende Parijs,
    Te kercke en koore leide, in ’t bruiloftsparadijs,
    Daer ’t eenigh oir des Rijcks Francois op ’t heerlijckst praelde,
    En in de bloem der jeught zijn lieve Bruit onthaelde,
    (1240) Noit blijder scheen dan nu in mijn ontloken hart.
    Schept moedt, ick zie het honck van mijn gelede smart.
    De weerelt is maer roock met al haer ydelheden,
    Een oogenblick, een niet. De mensch, die hier beneden
    Iet zekers zoeckt, is blint. Wat baet een hantvol tijt?
    (1245) Terwijl men grijpt naer ’t aertsch zoo wort men ’t hemelsch quijt.
Rey. Waer vinden wy een’ schilt om dezen slagh te schutten?
    Wie zal ons nu met troost en voorspraeck onderstutten?
    Och, och! wy gaen Mevrouw, ons aller noothulp, quijt.
    O zware nederlaegh, na zulck een’ zwaren strijt!
Ma. (1250) Betrouwt op Godt, die kan uw schade licht vergoeden:
    Die groote Koningk zal zijn kinders wel behoeden.
    ’k Beval u aen de kroon van Vrankrijck door mijn’* pen.
    Indien ick het gemoedt van Koningk Henrick ken,
[fol. F4v]
    Hy zal om mijnent wil u alle gunst betoonen,
    (1255) Met zoo veel gunstigen als aen de Seine woonen;
    Daer ick, zoo veel mijn woort by mijnen Heer vermoght,
    Een ieder heb verplicht, en aen mijn trouw verknocht.
    Genoeght u met het geen ick ieder heb besproken:
    Het heeft my niet aen wil, maer aen de maght ontbroken.
    (1260) De tijdt verloopt: men wacht ons komste daer beneên;
    Dies knielt, en onderstut mijn uiterste gebeên.
            Mijn Hartekenner, die daer boven
                    Uw’ stoel met Cherubijnen schraeght,
                    En aller sceptren scepter draeght,
            (1265) Daer d’Engelen u eeuwigh loven,
                    En Eendraght en Rechtvaerdigheit
            En liefde en Trouw met blyschap kroonen,
            Op nimmer wanckelende troonen;
                    Aenbiddelijcke Majesteit,
            (1270) Ontfarm u mijner: sla uw oogen,
                    Uw alziende oogen, uit gena
                    Op my, uw dienstmaeght, die nu ga
            Veroordeelt, zonder mededoogen,
                    Gelijck een Offerhande, daer
            (1275) Ick, na veel smaets, mijn bloet ten leste
            En al mijn aders geef ten beste,
                    Ter eere van het Roomsche altaer,
            En uwen grooten naem ter eere.
                    Ontfarm u myner, die mijn Rijck
                    (1280) En staf en purper acht als slijck,
            En voor uw kroon mijn kroon verneêre.
                    Versterckme tegens dezen slagh,
            Den slagh, die lijf en ziel zal scheiden:
            Dat my uw Engelen geleiden,
                    (1285) Daer ick uw’ naem betuigen magh:
            Gelijck ick, vroom en zonder smette,
                    Betuighde uw Waerheit in den nacht
[fol. G1r]
                    Der ketteryen, schoon haer maght
            My hierom uit den erftroon zette.
                    (1290) Alwetende, aldoorstralend Licht,
            Ghy kent al wie van ’t licht verbastert,
            Verblint door staetzucht, brult en lastert,
                    En mijn onnozel bloet betight.
            Indien ick uwen naem belye,
                    (1295) En eere Vader, Zoon en Geest;
                    Is immermeer my waert geweest
            De Naem van JESUS en MARYE;
                    Zoo reken niemants ziel tot schult
            Haer onrechtvaerdigheit en boosheit.
            (1300) Vergeef, vergeef het ’s menschen broosheit:
                    Versterck mijn zwackheit met gedult:
            En magh ick mijnen wensch verwerven,
            De Godsdienst leve door mijn sterven.
Rey. Zy kloppen voor de deur: een voorbo van de doot.
    (1305) Waer bergen wy Mevrouw, in ’t nijpen van den noot?
    Men komt ons onzen troost en toeverlaet ontrucken.
    Wat raet? wat gaet ons aen? Mevrouw zal moeten bucken.
    Marie, bidt voor ons: Marie, bergh Mevrouw.
    Och! berght de Koningin: waer blijven wy van rouw!
Ma. (1310) Mijn dochters, zijt getroost: ghy kunt met al dit kermen
    En jammeren ons niet beschutten, noch beschermen:
    De tranen baten niet, en zijn een kranck geweer.
    Vergeefs omhelst ghy ons: uw armen zijn te teêr,
    De vyanden te sterck, en zonder mededoogen.
    (1315) Genoeght u aen Godts wil: hy roept my uit den hoogen:
    My dunckt ick hoor zijn stem. Nu sus, mijn kinders, sus:
    Ontfangt den lesten groet, Maries lesten kus.
    Mijn kinders, matight u: ghy zult in droefheit sticken:
    ’t Is wijsheit zich naer tijts gelegenheit te schicken,
    (1320) Te kunnen sterven, als men immers sterven moet.
    Volhardt in ’t out geloof, het welck ick met mijn bloet
[fol. G1v]
    Bezegel, en zoo wijdt gehoorzaemt d’overheden.
    Schept moedt: gedenckt mijn ziel voor Godt in uw gebeden.

De Graven.   Maria.   Melvin.
    Mevrouw, op hope dat ghy heden zijt bereit
    (1325) Den last den Koninginne, u gistren aengezeit,
    Te volgen, komen wy ( ’t behage u) dien vertoogen.
    Daer ziet ghy d’ eige hant, bezegelt voor uw oogen.
    Ontschuldigh ons: het is de wil der Majesteit.
    De hemel, zoo het schijnt, heeft u dit opgeleit.
Ma. (1330) Ick heb my onder Godt en zijnen wil gegeven.
    En vindt meer zoetigheits in sterven dan in leven.
    Ick ben gereet de doot, oock zonder ongedult,
    t’Ontmoeten op het spoor, daer ghy my leiden zult.
Mel. Bedruckte Koningin, ô steun der vrome zielen,
    (1335) Ghy ziet op ’t uiterst hier onwaerdigh voor u knielen
    Een’ dienaer, wien het druckt u heden in dien schijn
    t’Aenschouwen, en verplicht door uw gena te zijn
    De tijding van uw eindt naer Edenburgh te brengen.
    Helaes, wat moeten wy, nu Godt dit lijdt, gehengen!
    (1340) Hoe durven wy, helaes! bewust van uwen noot,
    Ververschen by den zoon zijn moeders droeve doot.
Ma. Mijn waerde Melvin, ô mijn willige en getrouwe,
    Wat weent ghy te vergeefs, en mat u af van rouwe?
    ’t Is ydel dat ghy om Marie tranen schreit:
    (1345) Ghy zult haer heden zien van alle zwaericheit
    En jammeren geslaeckt, van hartewee ontslagen.
    ’k Bezweer u heen te gaen, mijn’ zoon de tijding dragen,
    Hoe ick stantvastigh leefde, en sterve wel gerust
    In ’t Katholijck Geloof, van geen verraet bewust.
    (1350) ’k Vermaen hem, over wien my ’t hart zoo heeft gehangen,
    Het zelve Roomsch Geloof, van hant tot hant ontfangen,
    Uit zijner vadren mont, t’omhelzen, voor te staen,
    En in gerechtigheit en pais den onderdaen
[fol. G2r]
    Te stieren, zonder zich in ’t minst te stellen tegen
    (1355) Elizabeth, waer op hem d’allerhooghste zegen’.
    Ick heb ons errefrecht bewaert in zijnen glans,
    En trouw aen ’t Schotsche Rijck, getrouw volhart by ’t Fransch.
    O Godt! vergeef het hun, die my het licht misgonnen,
    En hijgen naer mijn bloet, als ’t hart naer versche bronnen.
    (1360) Mijn Hartekenner, die de zon der waerheit zijt,
    En ziet my door en door, en meet een ieders tijt,
    Ghy weet het, kan het niet by al mijn daden blijcken,
    Hoe zeer ick d’eendraght zocht der beide Koningkrijcken;
    Hoe garen ick het vier van tweedraght zagh gedooft,
    (1365) En ’t lichaem van dit lant verknocht aen ’t eenigh hooft.
    Mijn moedt loopt over: kan ick, zonder traen te laten,
    Verkroppen al ’t verdriet, by d’oprechtste onderzaten
    Voor Godts altaer en eere en Kristus zaeck geleên,
    En mijn onnozelheit door rampen afgestreên.
Mel. (1370) Doorluchtighste Princes, hy haele uw’ geest in vrede,
    Die alle harten kent. Ick wil uw afscheitrede
    En uiterste oorlof trouw verhalen uwen zoon.
    De hemel roept uw ziel tot een volmaeckter kroon
    Dan deze, kort van duur, en zorgelijckst te heffen,
    (1375) Daer ’s weerelts buien eerst gekroonde hoofden treffen.
    Ick kus eerbiedighlijck (als ’t wezen moet) dees hant,
    Den scepter toegewijt, en neem door zulck een pant
    Van onverdiende gunst verlof, ter droevige ure,
    En wensch, dat d’allersterckste uw gangen stercke en sture.
Ma. (1380) Ghy Heeren, magh het zijn, bezorght dat mijnen stoet
    En arrem hofgezin niet anders werde ontmoet
    Dan eerlijck en beleeft; en zy, voor veel verdrieten,
    Geproeft in mijnen dienst, de slechte vrucht genieten,
    Uit Stuarts armoe noch hun nootdruft toegeleit.
    (1385) Vergunt my, daer ick sterf, hun tegenwoordigheit,
    En mijnen Biechtvaer mede, om my ten steun te strecken.
    Verguntze, na mijn doot, in vryheit te vertrecken,
[fol. G2v]
    Ter plaetse, daer de noot hen voere, op Godts geley.
Gra. Men staet u ’t eerste toe: maer ’t leste moght geschrey
    (1390) En kermen en misbaer en bygeloof verwecken.
    Onnutte sleep kan slechts d’ellende langer recken,
    Ontstichten al de zael, en stooren het Gerecht.
Ma. Ontzeit men ons, helaes! een be zoo kleen en slecht?
    Dat zou Elizabeth de Zuster niet ontzeggen.
    (1395) Wat hoeft men veel bewijs, om dit te wederleggen?
    Dees droeve Joffers, dit rampzaligh hofgezin
    Verzoecken slechts verlof van hare Koningin
    Te nemen: oock vereischt de staet en eer der vrouwen
    Dat kamenieren noch haer vrouw gezelschap houwen.
    (1400) ’k Verbinde my, beloof en stel my in voor haer,
    Dat geen van allen u zal stooren door misbaer
    In ’t uiterste. Ick bezweer u by dien eeuwigh levenden,
    Ontzeght toch nu de nicht van Henderick den Zevenden,
    Elizabeths verwante en maeghschap voor altoos,
    (1405) Een boedelhoudtster van gansch Vranckrijck en Valois,
    En dit gezalfde hooft der Schotten niet een bede,
    Een nootbe, van geen Turck, noch Tarter, woest van zede,
    Oit Kristensch mensche ontzeit: of gelt hier stam noch bloet;
    Zoo laet de tederheit van ’t vrouwelijck gemoedt,
    (1410) Van een verweze weeuw zoo veel by u vermogen:
    Geen steenrots is zoo hardt, of wort noch wel bewogen.
Gra. Mevrouw, verkies dan zelf hier zes of zeven uit.
    Belieft het u, wy gaen u voor op dit besluit.

[fol. G3r]
REY VAN STAETJOFFEREN.

Zangk.
            ONtfangt dees bron der marteladren,
                (1415) Ghy Engelen, nu treet
                Haer tegen: zy vergeet
                    Haer volck en vaders huis,
                    Gesproten uit Ferguis,
            Dien ouden stam, en hondert vadren;
            (1420) Al Koningen, van Godt geschapen
                Ten scepter, ingewijt
                In ’t aenzicht van den Nijt;
                    Gezalft van eeuw tot eeuw.
                    O roode Koningsleeuw
            (1425) In ’t gouden velt van ’t Schotsche wapen,
            Hoe durvenze uw Leeuwin benaeuwen!
                Hoe ziet men haer zoo tam
                Verandren in een lam,
                    Sneeuwit van vacht en vlock,
                    (1430) Verscheuren door den wrock
            Der Luipaerdinne, scherp van klaeuwen!
Tegenzangk.
            Men kon den gront der Ketterdommen
                Niet leggen dan verwoet
                In dier tieras van ’t bloet
                    (1435) En vleesch der STUARDIN,
                    Die Fenixkoningin,
            In top van glori opgeklommen;
            Gesteigert na twee duizent jaren
                Door d’ongesteurde ry
                (1440) Van d’opperheerschappy,
[fol. G3v]
                    Wiens ongedwongen staf
                    Noit Cezars schatting gaf,
            En eeuwigh flickerde op de baren.
            Waer toe vervallen de geslachten,
                (1445) Die d’eerste van Euroop
                Hun hoofden in den Doop
                    Begaven onder dit,
                    Dat Kristus plaets bezit,
            En Rome gout en wieroock braghten!
Toezangk.
                (1450) Wat baet het dat Palladius,
            Van Celestijn gezonden,
                Pelagiaensche voncken blusch’,
            En zalve Kristus wonden?
                Indien, na duizent jaren rust,
            (1455) Dit uitgepuurt gebroetsel
                Een pest van boosheit langs dees kust,
            Een Hydra helpe aen voetsel,
                Dat STUART, twintigh jaer bemuurt,
                Te deerlijck met den hals bezuurt.
    (1460) Dit treurspel aen te zien moght geen van ons gebeuren:
    Ten minste laet ons gaen het warme lijck betreuren.

Continue

HET VYFDE BEDRIJF.

Burgon.   Biechtvader.

    O Vader, neem gedult: waer toe vergeefs geschreit?
    Marie, nu ontlast van ’t pack der sterflijckheit,
    Is t’ effens met een’ sprongk twee kerckers hier ontsprongen,
    (1465) En leeft by Godt, om hoogh, om laegh, op alle tongen.
Bie. Ick voel in ’t harte een’ strijt van vrolijckheit en druck,
    Gemengelt onder een. Verhael my stuck voor stuck
[fol. G4r]
    Dien uitgangh, aengezien de wreetheit, zoo verbolgen
    En bits, verboodt haer jongste en bloedigh padt te volgen,
    (1470) Toen zy, gelijck een lam, van noit verzade Wraeck
    Ter vleesbanck wert geleit, om Godts gerechte zaeck.
Bur. Na datze eens afscheit had van ’t hofgezin genomen,
    En reede stont om braef in ’t martelperck te komen,
    Zoo traden d’Edelen en bey de Graven voor,
    (1475) De Burghgraef desgelijcks: zy wert op ’t leste spoor
    Ghevolgt van luttel stoets, ten hooghste zes of zeven,
    Getuigen van haer doot en afgepijnight leven.
    Heer Melvin droegh heur na het slepende gewaet.
    Zoo quamze, in zulck een’ schijn, als ’t licht, dat onder gaet,
    (1480) Niet zonder gout en glans, waer voor de nevels breken,
    Vol majesteits, gerust ter dootzale ingestreken,
    Verwondert en bedroeft om zulck een’ avontstont
    Der schoonheit, die de wreetste en wiltste tijgers wont.
    Het zwart fluweele kleet bedeckt de kuische leden,
    (1485) Een doeck ’t gezalfde hooft, van waer een doeck beneden
    Ja tot op d’aerde toe heel statigh nederhangt.
    Zy draeght den Bruidegom, naer wien de ziel verlangt,
    Van gout om haren hals, zoo schoon van Godt geschapen.
    Zy draeght den Bruidegom, aen ’t heiligh Kruis ontslapen,
    (1490) En onze Lieve Vrouws getyboeck in de hant.
    Men ziet aen haren riem, van gout en diamant,
    Den Roozenhoet gehecht, tot een gebedeteken,
    Van hare zachte hant gesleten en gestreken.
    Dus volght Marie vast den Heilant op Kalvaer,
    (1495) En torst met hem zijn kruis, heur opgeleit zoo zwaer.
    Zoo drijft de bleecke maen den nacht voor, zonder hoornen:
    Zoo bloeit de leli blanckst in distelen en doornen.
    Zij trouwde in andren schijn den scepter te Parijs;
    Nu traptze op d’ aertsche kroon, om die van ’t Paradijs.
Bie. (1500) Hoe klopt mijn hart! ick ben om ’t uiterste verlegen.
    Getrouwe Kristheldin,* dat u de hemel zegen.
[fol. G4v]
Bur. Aen ’t hoogh eindt van de zael, rontom in rouw gekleet
    En laken, stont alree het moortschavot gereet,
    Twee voeten hoogh, en juist in ’t vierkant zes paer voeten,
    (1505) Bespreit met zwart: het schrickt d’ onnoosle te gemoeten.
    Men ziet ’er eenen stoel, een kussen en een’ block;
    Het outer van den haet en onverzoenbren wrock,
    Gewapent met de bijl, om Koningklijcke struicken
    Te vellen, zooze niet naer Puriteinscheit ruicken.
    (1510) Zy nadert onbeschroomt dit naere treurtooneel,
    Van waerze steigren zal in ’t hemelsch lustprieel;
    Gelijck een nachtegael, die in de kou besloten,
    Zoo menigh jaer geen lucht noch vrijdom heeft genoten,
    En haeckende vergeefs naer zon en ademtoght,
    (1515) Nu eerst een open ziet, en vint het geen hy zocht.
    Hier komtze, en tart de doot en nijt, die leelijck grimmen.
    Zy maent Paulet, dat hy voor ’t lest haer helpe klimmen,
    En opgeklommen, zet bedaert en even koel,
    Niet zonder Majesteit, zich neder in den stoel,
    (1520) En hoort aendachtiger dan oit, als onverwezen,
    Beal den wreeden last der bloetvriendinne lezen.
    De Joden leerden zoo zich spieglen aen ’t gedult
    Van Kristus, stil en stom verwezen, zonder schult;
    Geprickelt met een kroon van stekelige doornen,
    (1525) Omringt van menigh stier, gedreight van ossehoornen.
    O Engelander! preeckt ghy den gekruisten Godt,
    En steeckt ghy met uw tong een’ Engel naer den strot?
    Vaer voort met Henricks bloet en Stuarts te verneêren:
    Zy zal van dezen troon beginnen te regeeren,
    (1530) In ’t zaligh Engelsch Rijck, daer haet noch oproer woont,
    En d’onderdruckte deught met eere wort gekroont.
Bie. Och, of ick in dien staet heur hart verquicken konde!
Bur. Haer oogen weidden vast door al de zael, in ’t ronde,
    Begeerigh, in ’t gezicht van allerhande liên,
    (1535) Vergiffenis by Godt, op haer geboge knien,
[fol. H1r]
    Te vorderen van U, gelijckze u had geschreven;
    Dan och! zy zocht vergeefs: en Kristus wil ’t vergeven
    De boosheit, die te helsch u uit de bloetzael hielt,
    En naer heur maght de ziel en t’effens ’t lijf vernielt.
    (1540) Een kamenier met kracht door ’t volck gedrongen, binnen
    Het perck, stack op en kreet, als ging ’t haer aen de zinnen,
    Dat zy Mevrouw, helaes! op dien benaeuden dagh,
    In ’t midden tusschen twee schavottrauwanten zagh.
    De Koningin vernamze in ’t midden van de koppen,
    (1545) En wees vast, het was tijt om op den mont te kloppen,
    Te zwijgen, naer den eisch des tijts haer opgeleit,
    Ten waerze derven wou haer tegenwoordigheit.
Bie. Ick luister en verlang wat Fletcher wilde prevelen.
Bur. Die Deken teegh terstont aen ’t ratelen en revelen,
    (1550) En scheen met errenst noch verlegen om de ziel;
    Doch zy verstiet dien troost des huichelaers, en viel
    Hem t’elckens in zijn woort, dat hy met schrift verbloemde,
    Naer ’s afgronts stijl, die valsch op zijnen Bybel roemde.
    Die rechte schijndeught dorst wel eischen, dat Mevrouw
    (1555) Haer jongste zegel noch aen ’t bloetrecht steken zou,
    Op dat hy, die het lijf slechts ophoudt by verdraeien,
    Zijn glossen op dien teckst ten preeckstoel uit moght kraeien,
    En azen Petersburgh, zoo zuiver, zoo gezont,
    Gelijck hy ’t had herkaeuwt uit Stuarts eigen mont.
    (1560) Zy zeit: men magh dien troost, een’ krancken troost, wel derven.
    Ick leefde Katholijck, en ben getroost te sterven
    In ’t Katholijck geloof: zoo wert ick opgevoet:
    Zoo offre ick ’t Roomsche altaer mijn kroonen en mijn bloet.
    De Graven bieden haer te stutten met gebeden.
    (1565) Zy dancktze voor die gunst: maer in gebedt te treden
    Met Onroomsch yveraer, versmaetze met bescheit.
    De Kentenaer beschimpt, als bygeloovigheit,
    Het Kruisbeelt in haer hant, den afgodt, die hem smarte,
    En wenscht haer Kristus zelf te dragen in het harte.
[fol. H1v]
    (1570) Zy antwoort: het betaemt den Kristen ’t liefste pant
    Te dragen in het harte, en ’t effens in de hant,
    Om d’oogen door het beelt te slaen met vast betrouwen
    Op ’t afgebeelde heil, by d’Engelen t’ aenschouwen.
Bie. Stantvastige, sta vast, ghelijck een kerckpilaer.
Bur. (1575) Zoo keertze ’t aengezicht naer d’ opgetoge schaer,
    Driehondert vyanden, verlegen met heur lijden.
    Dit schouwspel, zeitze, is nieuw, in deze ondanckbre tijden,
    Te zien op een schavot een vrye Koningin
    Haer Koningklijck cieraet, voor zulck een hofgezin,
    (1580) Voor scherreprechter, en gemeente, nederleggen;
    Doch Godes wil geschiede, oock zonder tegenzeggen.
    Hy blijf mijn tuige: ick zweer u voor zijn aengezicht,
    Dat ick myn leven noit het leven van mijn nicht
    Noch heuren staet belaeghde, of boosheit hebb’ bedreven,
    (1585) Die waerdigh zy om dus onwaerdighlijck te sneven;
    Ten waer men ’t oudt Geloof my opleide, als een vleck;
    Waer voor ick gaerne sterf, en offre dezen neck
    En lesten druppel bloets. Mijn eenigh welbehagen
    Omhelst in ’t beelt mijn’ Heer, mijn’ Godt, aen ’t kruis geslagen:
    (1590) Hy sterck’ mijn hoop: ick hoop door deze korte doot,
    Bezuurt te zijner eere, in dien gerusten schoot
    Der endtlooze eeuwigheit onsterfelijck te leven,
    By zoo veele Engelen en zielen, als ’er zweven,
    En wachten om mijn bloet, het welck mijn vlecken spoel’,
    (1595) Gelijck een offerhant, te brengen voor Godts stoel.
Bie. Ick zie hoe d’ Engelen haer plaets om hoogh bereien.
Bur. Men zagh hier op terstont zeshondert oogen schreien,
    En onder al dien hoop, die Stuart vloeckt, en haet,
    Is naulijcks een zoo boos, die niet zijn tranen laet.
    (1600) Nu knielenze, en men stort gebeên van wederzijden.
    Zy, met de haren, leest ons Lieve Vrouws getijden
    Godtvruchtigh in Latijn, roept Godt en Kristus aen,
    Zijn Moeder, d’Engelen, en al die om hem staen,
[fol. H2r]
    Gezalight en gereet de ziele te bejegenen.
    (1605) Zy bidt dat Godt de Kerck, haer Rijck en Zoon wil zegenen,
    De Seine, en oock den Teems, ja zelf de Koningin
    Elizabeth, haer bloet, en errefvyandin.
    Zy bidt voor schijngerecht, en scherreprechter mede,
    En wenscht haer vyanden en vloecken rust en vrede.
    (1610) Aldus beveeltze Gode, en Kristus haren geest,
    Herkust het Kruisbeelt vast, om hem, die ’t hart geneest,
    En spreeckt: O JESUS, wil u mijner toch ontfarmen:
    En even eens ghelijck ghy hingt met opene armen
    Aen ’t bloedigh Kruis gehecht, zoo neem my, nu ick ga
    (1615) Ten offer, in den schoot en arm van uw gena.
Bie. Gekruiste, eilaes! verhoor haer zuchten, en gebeden.
Bur. Hier op begintze zich voor ’t allerlest t’ontkleeden.
    De scherreprechter knielt, en bidt vergiffenis,
    Hem gaerne toegestaen, die al te vaerdigh is
    (1620) Om heiloos met zijn hant haar feestgewaet t’ontwijden;
    Een snootheit, die te snoot, haer geensins staet te lijden.
    z’Ontzeit dien snooden dienst uit edelmoedigheit.
    De Joffers helpen dan vol drucks de Majesteit,
    En Bruit, gereet om Godt in ’t zaligh licht te kussen.
    (1625) Zy kustze, en kruistze in ’t ende, en zeit, om haer te sussen:
    Misgun mijn ziel geen rust van al ’t geleên verdriet.
    Zy zegent blijdelijck haer dienaers, en gebiet
    En wijst de schreiende te scheiden, te vertrecken,
    Die met ’t gewijde doeck haer vrolijcke oogen decken,
    (1630) Ja zonder datze in ’t minst, voor ’t grimmen van de doot,
    Haer levendige verf in ’t aenschijn eens verschoot.
    Zoo knieltze voor het block, en roept uit deze ellende:
    O Heer! ick hoopte op u: bezwijck my niet in ’t ende:
    Ontfang, ontfang mijn’ geest. Zoo buightze haren hals,
    (1635) Noch trotser dan een zwaen, na zoo veel ongevals,
    Op ’t Puriteinsch altaer. Hoe kan het Godt verdragen!
    Zoo scheit de moortbijl hooft en lichaem met drie slagen.
[fol. H2v]
    Elizabeth, nu drinck uit deze oprechte borst
    Mariaes bloet, en lesch dien ongeleschten dorst.
Bie. (1640) Dat Godt haer vyandin dit tot geen bloetschult reken.
    Triomfe: lof zy Godt, zy heeft den palm gestreken.
    Ick kniel uit danckbaerheit: zy heeft dien strijt volstreên.
    MARIE, eilaes gedenck uw dienaers hier beneên.
Bur. De scherreprechter grijpt het hooft op by de vlechten,
    (1645) Dat hooft, door geen berouw aen ’t levend lijf te hechten,
    Dat bloedigh hooft der ree gekroonde Kristheldin,
    En roepende overluit: Godt hoede ons Koningin;
    Wort vrolijck toegejuicht van Graef en Deken t’ zamen:
    Zoo moetenze vergaen. De Kentenaer spreeckt: Amen;
    (1650) Terwijl een jeder weent van rouw en hartewee,
    Dat scherper dan de bijl zoo menigh hart doorsnee.
    Noch speelt en leeft de ziel in bey de diamanten
    Der oogen met haer vier, en blinckt aen alle kanten.
    Het laeuwe en roockend bloet in zilvre beckens stremt.
    (1655) Ick weet naeu wat ick zegh, zoo wort mijn hart beklemt.
Bie. Dit Martelbloet roept wraeck, en houdt niet op van tergen.
    Dat zich Herodias uit schaemte ga verbergen,
    Versteken in het hof: zy heeft dien wrock gebluscht,
    Al veinstze zich bedroeft, gesteurt en onbewust.
    (1660) Zy koelde haren moedt: maer ’s overledens assen
    En geest zal haer op ’t bed des midnachts noch verrassen;
    Des middaghs aen den disch vervolgen, dootsch en bleeck;
    Verandren haer bancket en wijn in gal en eeck;
    Den slaep en zachte rust in gruwelijcke spoocken.
    (1665) Het knagend hart wil haer ten brein, ten kop uitroocken,
    Bezwalcken al het hair met bang en bloedigh zweet.
    Zy zal by naere nacht verbaest, met kreet op kreet
    Verschricken hofgezin en hof en kamenieren,
    En, als een Razerny, door zael en kamer zwieren;
    (1670) Tot dat haer struick verdorre, en elck Maries zoon,
    Geheel Britanje door, geluck wensche op den troon.
[fol. H3r]
Bur. Wat zien wy? och! het lijck, door d’ opene gordijnen,
    En Joffers daer rontom, die by de lijcktorts quijnen.

Rey van Staetjofferen.  Biechtvader.
                Ontfang ons klaghte en lijckgebeden,
                (1675) O Roomsche Roos, noch versch gesneden
                    Van uwen steel; hoe knap
                    Verliest ghy geur en sap!
                Hoe ras verwelcken en verslenssen
                Uw bladers! Sterfelijcke menschen,
                    (1680) Het schoonste, dat ghy ziet,
                    Wat is het schoonste? niet.
                Een oogenblick, een blick gaet strijcken
                Met d’eere en ’t licht der Koningkrijcken.
                    Een buy ontkleet die bloem
                    (1685) Van al haer pracht en roem.
                Een nevel, och! voor ons te duister,
                Berooft die zon van al haer’ luister,
                    Benijt ons droef gezicht
                    Dat hartverquickend licht.
                (1690) Die flonckrende oogen zijn geloken,
                ’t Aenminnige gezicht gebroken,
                    Die scherpe stralen stomp,
                    Het lichaem slechts een romp;
                Dat lichaem, ’t welck Valois verwarmde,
                (1695) Dat den Dolfijn Francois omarmde
                    Met zulck een’ gloet en zwier,
                    Is kout, en zonder vier.
                Zoo veele op een gehoopte gaven
                Zijn t’effens onder ’t kleet begraven.
                    (1700) Schenkaedien van Natuur,
                    Wat zijt ghy kort van duur!
                Het purper ziet zijn’ glans versterven:
                Hier moet de kroon haer’ luister derven.
[fol. H3v]
                    O gaven van ’t geluck,
                    (1705) Hoe smelt ghy wech in druck!
                ’t Is al vergeefs wat wy vermanen,
                Vergeefs gestort een’ dauw van tranen;
                    De lentetijt komt weêr,
                    Dees telge nimmermeer.
        Bie. (1710) Gedult, ô klaghtgenoten!
                De kleenen en de grooten
                    Zijn onderworpen ’t lot
                    Der sterflijckheit, van Godt
                Hun opgeleit op d’aerde;
                (1715) Toen d’eerste misdaet baerde
                    De bleecke en bange doot,
                    Daer Eve, uw moeder, vloodt
                (Van d’ oude slang bedrogen)
                Voor d’ aldoordringende oogen.
                    (1720) Of treurt ghy om de wijs
                    Van sterven? Dees heeft prijs
                En eer by Godt hier boven;
                Daer d’ Engelen haer loven,
                    Die by MARIE zit,
                    (1725) In ’t onbesmette wit,
                Gekroont met martelstralen;
                Daer hemelsche koralen
                    Verheffen Stuarts deught,
                    In ’t licht van ’s hemels vreught,
                (1730) Door dicke droeve dampen
                Van tranen bloet en rampen,
                    Gestegen by Sint Jan,
                    Den ongeveinsden man,
                Wiens heiligh hooft verzade
                (1735) De dertele ongenade
                    Der booze Tirannin,
                    Die, als een looze spin,
[fol. H4r]
                Hem ving in ’s kerckers netten,
                Om namaels haer bancketten
                    (1740) Te kroonen met dien kop,
                    Gestooft in ’t bloedigh sop
                Van zijn godtvruchtige aderen.
                De Martelaers vergaderen,
                    Na veel verstroitheits, daer,
                    (1745) By deze ontelbre schaer:
                Triomfe volght het lijden
                Van hun, die WETTIGH strijden.
                    Men wisselt wijsselijck
                    Het aertsche om ’t eeuwigh Rijck.
        Rey. (1750) Geluckigh zijnze, die de schatten
                Des rijcken hemels hier omvatten
                    Met d’overleên, die trots,
                    Gelijck een vaste rots,
                Van ’t Puriteinsche schuim bedolven,
                (1755) Ontzagh noch storm noch watergolven
                    Van Babels razerny,
                    En dolle kettery,
                Uit Wyklefs helsche borst ontsprongen;
                Ontzagh geen zoo vol lastertongen
                    (1760) En adderen vergift,
                    Gezogen uit de Schrift;
                Maer stack het hooft uit gloende baren
                Van kercken en verwoeste altaren,
                    Beschimpt door ’t nieuw geloof,
                    (1765) Verhit op outheits roof.
                VOLSTANDIGE, verhoor ons smeken.
                Vertroost uw weezen, die noch steken
                    In dezen paddepoel,
                    En offer voor Godts stoel
                (1770) Ons tranen, die uw lijck besprengen.
                Waer onder wy het zuchten mengen
[fol. H4v]
                    In ons benaude lucht.
                    Het schreien, het gezucht
                Verlicht het knijpen van de smerte.
                (1775) Het schreien zet den druck van ’t harte:
                    Het doet Maryen wel,
                    Daer zy Emanuël
                Met tranen op zijn graf beschreien,
                Met liefdetekenen geleien,
                    (1780) Als wy, een klein getal,
                    Maries lijck. Waer zal
                d’Onzatte Wraeck het rust vergunnen?
                Wy doen, helaes! al wat wy kunnen.
                    Al wat ons overschiet
                    (1785) Zijn tranen anders niet.
Bie. Verbijt uw droefheit wat: ick zie de Graven komen,
    En tronien, van schrick en boosheit ingenomen.
    Zy sidderen uit angst, en schijnen onversaeght.
    My dunckt ick voel wat worm hun boos geweten knaeght.

De Graven.   Biechtvader.
    (1790) Die last is uitgevoert, al ’t Rijck aen ons verbonden.
    Heer Talbot, voort te post, te paerde hene, om Londen,
    Van hoope en vrees beknelt, te zeegnen met dees maer,
    Waer op het heeft met smart gevlamt zoo menigh jaer.
    Wat opspraeck hier op vall’ by Koningen en Heeren,
    (1795) Dat staet niet ons, die slechts bedienaers zijn, te keeren;
    Maer zelf de Koningin, en ’t gansche Parlement.
    Oock is het hoogh verraet de weerelt door bekent.
    Laet vry den Roomschen Draeck met zeven hoofden lastren,
    En die, van Godt veraert, den puren teckst verbasteren;
    (1800) Rechtschapen Engelsman weet beter, en beseft
    Den noot en ’t Rijcksgevaer, eer ’t ongeval hem treft.
    Hy weet hoe noode wy ons dierverplichte necken
    Begaven onder ’t juck van ’t nootrecht te voltrecken.
[fol. I1r]
    Ja zelf tot belgens toe der wijste Majesteit,
    (1805) Die met haer eige hant ons dit heeft opgeleit.
    Hy ziet op perckement, getuigen, blijcken, zegels,
    Op nootwet, erfgewoonte en welgegronde regels,
    By oude ervarenheit beslepen, vast gestelt,
    Tot nootweer tegens moort en lagen en gewelt,
    (1810) En wat men wijders brouwe, om listigh in te sluipen,
    Het Recht van Godts gemeente en staten t’onderkruipen.
    Heer Amias, bezorgh dat al het overschot
    Van toestel, bijl en block, en kussen en schavot,
    Behangsels, beckens, bloet, en wat de scherreprechter
    (1815) Van kleedren of cieraet genoten hebbe, of echter
    Verwacht, gezuivert werde, en gansch tot asch verbrant,
    Op dat afgodery en haet en misverstant
    Geen stof tot kerckschandael of weerwraeck hier uit vissche;
    En dit begraven blijf met haer gedachtenisse.
    (1820) Hoe nu, wie breeckt ons ’t hooft met huilen en gezucht?
    Dit jancken is onnut, dit ydele gerucht:
    Men staecke al dit gesteen: Mevrouw verlost van pijne
    Is doof voor uw gekerm. Men schuive de gordijne,
    En drijfze van het lijck. De ziel vooruitgetreên,
    (1825) Bevint geen baet of troost by Babels lijckgebeên.
Bie. Ghy Heeren, matight toch en toomt wat uwen toren:
    Wy zijn in dat geloof gewonnen en geboren,
    En droncken ’t met de melck van moeders borsten in.
    De Joffers, doot van rouw, om haere Koningin,
    (1830) Ontlasten het gemoedt, en zijnze ’t zielrecht schuldigh.
Gra. Zy heeft haer schult betaelt: wat raest ghy ongeduldigh
    En steurt de rust van ’t huis! dit kermen komt te spa.
Bie. Ons bloode hoope drijft voortaan op die gena,
    Dat ons ’t gebalsemt lijf, wiens ziel met Gode ruste,
    (1835) Naer ’s overleêns verzoeck, mag vrijstaen van dees kuste
    Te voeren in den schoot der moeder, of het graf,
    Daer heur gemael Francois zijn kroonen met den staf
[fol. I1v]
    Zoo vroegh heeft afgeleit, en wacht zijn wedergade.
    ’t Verzoeck is kleen: gedenckt of hy en zy ’t u bade.
Gra. (1840) Wat grafstede, of wat graf, wat staetsi ’t lijck verbeit,
    Dat staet het minste aen ons, maer aen haer Majesteit,
    En eischt beraet en tijdt: men magh u eer niet slaecken:
    Terwijle blijf de kist, van niemant te genaecken,
    Besloten in de zael, bewaeckt met wacht en slot,
    (1845) En wachte t’ zijner tijt het hoffelijck gebodt:
    Doch magh ons gissing nu een wijl voorhene draven;
    Wy zien de doode haest te Petersburgh begraven
    Met overdaet van pracht, by Koningin Katrijn,
    En dezen sleep, in rouw en jammerlijcken schijn,
    (1850) Haer volgen achteraen; daer drang van menschen leere,
    Hoe licht het wanckel radt der hoven ommekeere.
Bie. O zalige Katrijn! ô bloem van Arragon!
    Die nu zoo lieflijck slaept, men zagh u, als een zon,
    In tranen ondergaen, terwijl uw deughden bloncken;
    (1855) En zal uw wederga, Marie, neergezoncken
    Beneffens uw kist, en onder eenen zerck,
    Verzellen uw gebeente, in Godts ontwijde kerck;
    Zoo troost malkandre noch. Hoe past ghy twee te gader,
    In leven en in doot! De moeder en de Vader
    (1860) Verdrucken u te hardt, ja buiten schijn van schult;
    De dochter leerde dees de lessen van gedult:
    Het strecke u beide om hoogh tot rijcker martelzegen;
    Terwijl wy hier benaeut, gekerckert, en verlegen,
    Ons spieglen aen uw kruis, der vromen eigen lot.
    (1865) Zoo groeie en bloei de Kerck: zoo ga men recht naer Godt.

EINDE.
Continue
[fol. I2r]

TRIOMF

van

MARIA STUART.

Zy spreeckt.

ICk roemde op geen doorluchte troonen,
    Noch grijzen stam, noch schoone Jeught:
Maer stelde mijn gewijde kroonen,
    Uit liefde tot de hooghste Deught,
(5) Godtvruchtigheit, in Godes handen,
    Van wien ikze al te leen bezat,
En hierom in benaeude banden
    Beooghde en koos een wisser schat.
Hoe schielijk vloeiden d’andre heenen!
    (10) Mijn Koninglijcke Bruydegoom
Gelijck een leli is verdweenen.
    Toen most ick, tegens windt en stroom,
In mijn verwildert Eylant zwerven;
    En zien onmenschelijcken haet
(15) (Boosaerdich woedende in ’t bederven
    Van Kristus Rijck, en mijnen staet)
Naer mijn Godtvruchtich harte steecken,
    Dat al t’oprecht, die valsche Nicht
En Bastertbroêr zoo snoode treecken
    (20) Min toebetroude dan hun plicht,
En ’t Vreêverbond, gesterckt met eeden:
    Maer helsche staetzucht stack den brant
[fol. I2v]
Des oorloghs aen in alle steden,
    En joegh den zegen uit mijn lant.
(25) In ’t barnen van die moortkrackelen
    Verdubbelde ick mijn’ eedlen moedt,
Op Godts geleyde, wiens bevelen
    Ick waerder schatte als staet en bloedt.
Laet d’onbeschaemde lasterlogen
    (30) Uitbraecken haer vergift en gal;
Het schijnrecht vry zijn wet vertoogen,
    Vervloeckt gesmeet tot mijnen val;
Het is vergeefs mijn Faem te smooren,
    Die op der wijzen tongen leeft,
(35) En haere loftrompet laet hooren
    Zoo verr’ de zon haer loopbaen heeft.
Gelijck besnoeide looten bloejen;
    Het graen versterft eer ’t rijcker wast;
De lelien in doornen groejen;
    (40) De palmen steigren tegens last;
Zoo triomfeert de Deught na rampen,
    Die hemelhoogh door druck gevoert,
Haer glori ziet geveeght van dampen
    Des lastermondts, uit spijt gesnoert.
(45) Heldinnezielen voeght naer ’t strijden
    Alleen dees uitgeleze kroon.
Hoe feller weên het hart doorsnijden,
    Hoe grooter, hoe volmaeckter loon.
Wie zich getroost voor Godt te sterven,
(50) Zal ’t eeuwig Rijck en leven erven.

PRUDENTER.


[fol. I3r]

GETUIGENIS UIT KAMDEEN,

ELIZABETHS HISTORISCHRYVER,

een Protestant.

DIt was het jammerlijck einde van MARIA, Koninginne der Schotten, dochter van Jakob den vijfden, Koningk van Schotlant, Nichte van Henrick den zevenden, Koningk van Engelant, uit des zelven outste dochter geboren, en oudt zesenveertigh jaren, het achtiende jaer van haer gevangenisse: d’allerstantvastighste Vrouwe in haren Godtsdienst, uitnemende Godtvruchtigh, boven maete kloeckmoedigh, voorzichtigh boven den aert der Vrouwen, en overschoon en bevalligh; en te stellen onder het getal der Vorstinnen, die uit haren geluckigen staet in ellende vervielen. Noch een kint zijnde, wertze van Henrick den Achtsten, Koningk van Engelant, voor zijnen zone Eduart; van Henrick den Tweeden, Koningk van Vranckrijck, voor zijnen zone Francois om strijt tot een Schoondochter aengezocht; in haer vijfde jaer na Vranckrijck gevoert, in het vijftiende aen den Dolfijn getrouwt. Zy bloeide als Koningin van Vranckrijck een jaer en vier maenden. Na haer gemaels overlijden in Schotlant wedergekeert, en met Henrick Stuart d’Arlei herhuwt, baerdeze Jakob, den eersten Monarch van Groot Britanje. Zy wert van haern bastertbroeder Mouray, en andere ondanckbare en staetzuchtige onderdanen vervolght, van het Rijck afgezet, en in Engelant gejaeght; van zommige Engelschen (naer het gevoelen der degelijcksten en vroomsten) genegen hunnen Godtsdienst te behouden, en Elizabeths behoudenis te zoecken, verschalckt; van anderen, yverigh om den Roomsche Godtsdienst te herstellen, tot heel gevaerlijcke raetslagen aengeport; en onderdruckt door de getuighenissen van haer afwezende Sekretarisen, die door loon Omgekocht scheenen. Neffens haer graf wert dit grafschrift geplackt, en terstont afgeruckt:

[fol. I3v]

VOORBYGANGER,

MARIA, Koningin van Schotlant,
    Dochter des Konings van Schotlant,
Weduwe des Konings van Vranckrijck,
    Bloetvriendin en naeste erfgenaeme
Der Koninginne van Engelant;
    Begaeft met Koningklijcke deughden,
En Koningklijke groothartigheit;
    Een rechtschapen Koningklijck Licht;
Het cieraet van onze eeuwe;
    Leit hier door een Barbarische wreetheit
En tyrannye uitgebluscht:
    Na datze dickwils, maer vergeefs,
Zich op het Recht der Koningen beriep.
    En door het zelve eerlooze vonnis
Is Marie, Koningin van Schotlant,
    En alle Koningen, haer nazaten,
Door het beroven van haren staet, en geleden halsstraf,
    Onder het gemeene en geringe volck gerekent.
Een nieuw en ongehoort slagh van begraven,
    Daer de levenden by de dooden geleit worden;
Want ghy moet weten, dat, met de heilige assche
    Van deze Heldinne Maria,
Hier de Majesteit van alle Koningen en Vorsten
    Geschent en ter aerde leit:
Doch dewijl de Majesteitgeheimenis
    Den Koningen genoegh hunnen plicht aenwijst,
        Zoo zal ick stilzwijgen.
VAER WEL.

[fol. I4r]

GRAFSCHRIFT en GRAFDICHT

DOOR

Koning JAKOBUS, met goude lette-
ren op wit marmer, zijne Moeder
ter eere gestelt, in de kercke
te Westmunster.

BOnae memoriae & spei aeternae, MARIAE STUARTAE, Scotorum Reginae, Franciae Dotariae, Jacobi V. Scotorum Regis filia, haeredis unicae Henrici VII, Anglorum Regis, ex Margareta majori natu filiae (Jacobo IV Regi Scotorum matrimonio copulata) proneptis, Eduardi IV Anglorum Regis ex Elisabetha filiarum suarum natu maxima abneptis, Francisci II Gallorum Regis Conjugis, Coronae Angliae dum vixit certae & indubitatae Haeredis, & Jacobi magnae Britanniae Monarchae potentissimi Matris.
    Stirpe verè Regia, & antiquissima prognata erat, Maximis totius Europae Principibus agnatione, & cognatione conjuncta, & exquisitissimis animi & corporis dotibus & ornamentis cumulatissima, (verùm [fol. I4v] ut sunt variae rerum humanarum vices) postquam annos plus minus viginti in custodiâ detenta, fortiter & strenuè (sed frustra) cum malevolorum obtrectationibus, timidorum suspicionibus, inimicorum capitalium insidiis conflictata esset, tandem inaudito & infesto Regibus exemplo, securi percutitur;
    Et contempto mundo, devictâ morte, lassato carnifice, Christo Servatori animae salutem, Jacobo filio spem Regni & posteritatis, & vivis verbis caedis infaustae spectatoribus exemplum patientiae commendans, piè, patienter, intrepide, cervicem Regiam securi maledictae subjecit, & vitae caducae sortem cum coelestis Regni perennitate commutavit.

VI Idus Februarii.

Anno Christi MDLXXXVII.

Aetatis XLVI.


[fol. K1r]

EPITAPHIUM.

SI generis splendor, rarae si gratia formae,
    Probri nescia mens, inviolate fides,
Pectoris invicti robur, sapientia, candor,
    Magnaque solantis spes pietate Dei,
(5) Si morum probitas, divi patientia fraeni,
    Majestas, bonitas pura, benigna manus,
Pallida fortunae possint vitare tonantis
    Fulmina, quae montes sanctaque templa petunt:
Non praematurâ fatorum sorte perisset,
    (10) Nec fieret moestis tristis imago genis.
Jure Scotos, thalamo Francos, spe possidet Anglos,
    Triplice sic triplex jure corona beat;
Foelix, heu! nimium foelix, si turbine pulso
    Vicinam ferro conciliasset opem:
(15) Sed cadit, ut terram teneat, nunc morte triumphat,
    Fructibus ut sua spes pullulet inde novis:
Victa nequit vinci, nec carcere clausa teneri,
    Non occisa mori, sed neque capta capi.
Sic vitis succisa gemit foecundior uvis,
    (20) Sculptaque purpureo gemma decore micat.
Obruta frugifero sensim sic cespite surgunt
    Semina, per multos quae latuere dies.
Sanguine sancivit foedus cum plebe Jehova.
    Sanguine placabant numina sancta patres.
[fol. K1v]
(25) Sanguine conspersi quos praeterit ira penates.
    Sanguine signata est quae modo cedit humus.
Parce tuos, satis est, infandos siste dolores,
    Inter funestos permanet illa dies.
Sit Reges mactare nefas, ut sanguine posthac
    (30) Purpureo nunquam terra Britanna fluat.
Exemplum pereat caesae cum vulnere Justae
    Inque malum praeceps author & actor eat.
Sic meliore sui post mortem parte triumphat;
    Carnifices sileant, tormina, claustra, cruces.
(35) Quem dederant cursum superi Regina peregit;
    Tempora laeta Deus, tempora dura dedit.
Edidit eximium fato properante Jacobum,
    Quem Pallas, Musae, Delia facta colunt.
Magna viro, major natu, sed maxima partu,
    (40) Conditur hic Regum filia, sponsa, parens.
Det Deus ut Natus, quoque qui nascentur ab illo,
    Aeternos videant hic sine nube dies.


[fol. K2r]

KLAGHTE

over de weerspannelingen

In

GROOT BRITANJE.

aen de zelve.

        O Plaegh van ’t edelste Eilant
Der eilanden, ten roem van ’s weerelts Heilant,
        Gewasschen in de vont
Met bloet van ’t Kruis, daer Godt aen hing gewont;
        (5) En dat, zoo vroegh ontslagen
Van ’t Heidensch juck, wel waerdigh was te dragen
        Der Englen naem, zijn’ roem;
En met de kroon te decken zijne Bloem;
        En midden in de baren,
(10) Gelijck een baeck, verlichte al die bevaren
        Den Noortschen Oceaen,
Beschaduwt van uw Koninglijcke vaen:
        Wie geeft u stof tot twisten?
Ghy halve Joôn, verstockte Sabbatisten,
[fol. K2v]
        (15) Die met een dolle vuist
Uw Koningen en Godts Gezalfden kruist;
        Wat raeskalt ghy, eilaci!
Van bedt op bedt, om noch een reformaci?*
        Vernoeght Elizabeth
(20) Noch Eduaert uw woestheit, zonder wet?
        Uw Herder weit geen lammers,
Maer ’t wolvenest, het broeinest van veel jammers.
        Uw zeestrant, wit van krijt,
Wort root van moort en burgerstrijt op strijt.
        (25) Was ’t niet genoegh, dat KAREL
Aen zijne kroon most missen zulck een parel
        Als Straffort, Yrlants stijl,
Om veer gehackt met uw verwoede bijl?
        De bijl, zijn deughts belooning,
(30) Die Londen dreef in ’t hart van zijnen Koning,
        Door Wentworts trouwen neck.
Noch zee noch Teems kan zuivren zulck een vleck.
        Vertrapt ghy ’s hemels zegen?
En mickt met bus en spiets en dolck en degen
        (35) Naer uwe Vaders borst?
Naer ’t oprecht hart van uw’ gekroonden Vorst?
[fol. K3r]
        En wroet ghy met uw handen
In ’s Konings ziel, en heilighste ingewanden?
        Vervolght nu Esaus haet
(40) Het doode lijck van JAKOB in zijn zaet?
        Die, als een vreedzaem vader,
Twee Rijcken bont met eenen naem te gader:
        Die ’s moeders ongelijck
Vergeten kon, in ’t moederslaghtigh Rijck:
        (45) En, als een oorlooghstemmer,
Noit slaghzwaert trock, noch bloet zagh aen zijn lemmer,
        Der nageburen vrient:
Heeft zulck een Helt dien vloeck aen u verdient?
        Zoo rieckt geen geur van Roozen,
(50) In ’t Engelsch Rijck. Bezete zinneloozen,
        Wat ’s d’ oirzaeck van dit quaet?
Of spruit uw roede uit een verborgen zaet?
        Uit bloet, dat lang most rotten,
En droop van ’t hooft, gewijt by Vranck, en Schotten?
        (55) ’t Godtvruchtigh hooft van haer,
Die ’t aertsche Rijck versmade om ’t Roomsch altaer?
        Vergeefs wilt ghy verdelgen
Het bloeiend puick der zegenrijckste telgen,
[fol. K3v]
        Gesproten uit haer’ stam,
(60) Die afgeknot tot zulck een’ wasdom quam,
        En spande twee paer kroonen:
Zoo hanthaeft Godt den staf van STUARTS zonen,
        Den haet en nijt ten trots.
Ghy breeckt vergeefs uw buldren op een rots.
        (65) De hemelsche behoeder
(Die JAKOB vrijde, in ’t lichaem zijner moeder,
        Voor ’t goddeloos gewelt,
En ’t zinckroer, op haer zwangre borst gestelt)
        Belacht de dreigementen
(70) Van ’t slim gedroght der vinnige serpenten,
        Dat met zijn’ bitsen tant
Om aemtoght bijt door ’s moeders ingewant.
        Dit Huis zal u verduren,
En Londen eer zien treuren, zonder muren,
        (75) Den stroom* met puin gevult,
Dan ghy ’t gezagh van KAREL kneuzen zult.


[fol. K4r]

GRAFSCHRIFT.

Uit Vondels Poëzye.

        MARIA STUART kroont dit graf,
            Zy gaf, gekerckert op dien gront
        Des Rijcks, daer heur met recht een’ staf
            En goude Kroon te halen stont,
        (5) Dat schoone hooft, gekroont van Schot,
            Gehuwt aen ’t Fransche scepterlot,
        Geduldigh over aen ’t schavot.
            Getroost u, dat hier ’t lijf verrott’.
        De ziel ontkerckert, voer* naer Godt,
            (10) Om daer te heerschen op den troon.
            Stantvastigheit ontbeert geen Kroon.

EINDE.

[fol. K4v: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

fol. A1r MD CXLVI er staat: MV CXLVI
fol. A2v onnozelheit er staat: onozelheit
fol. A3r met er staat: men
fol. A4r tooneel er staat: toonel
vs. 161 versteken er staat: vesteken
vs. 183 verdoemen. er staat: verdoemen
vs. 204 eene er staat: een
vs. 387 baldadigheits er staat: baldigheits