Koning Edipus, treurspel door Joost van den Vondel.
Naar de Oedipous tyrannos van Sofokles
Amsterdam 1660.
Uitgegeven door Madelon Monté, 10 oktober 2002.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton093240 — Ursicula — UB Gent
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. A1r]

J. V. VONDELS

KONING

EDIPUS

Uit Sofokles.

TREURSPEL.

[Gravure: Putje met emmer rechts van het touw]

t’AMSTERDAM,
Voor de weduwe van ABRAHAM de WEES, op den
Middeldam. ANNO M. DC. LX.


[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Den weledelen en grootachtbaeren heere,

JOAN HUIDEKOOPER,

Ridder, heere van Maerseveen, Neêrdijck &c.
Burgermeester en raet van Amsterdam, Bewintheere der Oostindiaensche Maetschappye.

DE groote Julius Scaliger, die, te Leiden, ter hooge schole, gelijck een orakel van wijsheit en kunstgeleertheit, te pronck gezeten, zoo veele letterhelden voortbrogt, en hunne oogen opende, om de heerlijckheit van Virgilius spreeckende schilderyen met oordeel te bespiegelen, zeght in d’opdraght van zijn doorgeleert werckstuck op de dichtkunst, dat verstandeloze menschen, die met een stuur en nors gelaet het lezen der historie en dichtkunste begrimmen, en verdoemen, niet behooren onder menschen gerekent te worden. Aristoteles en Plato noemen de dichtkunst eene naerbootseeringe, het [fol. A2v] welck eigentlijcker op de tooneeldichtkunst dan op de kunst der heldendichteren past: want de heldendichter laet de personaedjen niet regelrecht hooren: maer de tooneeldichter brengtze zelfs regelrecht, gelijck levendigh herboren, met hunne rolle te voorschijn. Onder de tooneelspeelen is het treurspel de naerbootseeringe van eenen doorluchtigen handel, en de treurspeldichter, die zijne kunst niet wil verongelijcken, behoeft in het uitkiezen der stoffe niet alleen omzichtige, maer Lynceus doorzichtige oogen, naerdien weinige voorbeelden onder veelen een volkomen treurspel konnen uitleveren. Onder d’uitmuntende treurspelen der ouden wort dit van koning Edipus mede boven aen gezet. Aristoteles, in zijn tooneelonderwijs, voert het in, als een voorbeelt, waer in de twee hoofdcieraden, herkennis en staetveranderinge, krachtigh uitschijnen: en gelijck de heldendichters, in Griecxksch en [fol. A3r] Latijn, aen de historien van Troje en Thebe, als d’allernaemhaftighste, hun zweet en nachtrust van outs te kost hingen, zoo arbeidden de gedachten der oude treurspeldichteren voornaemelijck op d’avontuuren van Edipus, om in hem af te beelden eenen rampzaligen man, die buiten zijne schult ongeluckig is: gelijck Jokaste, by Seneca, op zijn Stoïksch, haren rampzaligen zoon en man aldus in zijne elende ontschuldight:

        Het nootlot draeght de schult van ’t geen hier is misdreven.
        De schult van ’t nootlot wort geen’ mensche toegeschreven.

En Sofokles pleit voor hem in zijnen Koloneeschen Edipus, daer de beschuldighde zich tegens Kreon aldus ontschuldigt:

        Wat wijtge, schaemteloos en gruwlijck,
        Dootslagen, en bloetschendigh huwlijck,
        En jammeren een’ man, die treurt,
        En dit onwilligh viel te beurt:
        Want Godt, op ons geslacht gebeten,
        Schijnt my misschien dit toe te meeten,
        Ter straffe van een oude schult:
        Maer in der daet en waerheit zult
        Gy niet een schelmstuck, waert te hoonen,
        In mij met reden konnen toonen,
        Daer ik de mijnen ofte mij
        Oit in misdede, vranck en vry.

[fol. A3v]
Edipus wert ten tooneele gevoert van Eschylus, by die van Athene, met den titel van vader des treurspels verheerlijckt; oock te voorschijn gebroght van Euripides, Lykofron, Filokles, Xenokles, en anderen, en hier van den veltheere Sofokles, van wien gemelde Seneca, of wie het is, niet luttel in zijnen Latijnschen Edipus ontleent. Asconius getuight dat Julius Cezar zelf een treurspel van Edipus opgezet heeft. Robortel ontvouwt rijckelijck door dit zelve treurspel, als door een volkomen voorbeelt, met hoe groot eene kunstenaerye Sofokles dit doorwrochte werck binnen eenen zonneschijn uitvoert. Dit zelve spel wort bij Plutarchus mede gerekent onder de vijf tooneelspelen, welcker toestel d’Atheners, wien de tooneelkunst, die hun meer dan het uitbreiden van ’s lants paelen ter harte ging, hooger kwam te staen dan de befaemde oorlogen, voor het gebiet en de vryheit tegens Persen gevoert: want [fol. A4r] Griecken en Latijnen voerden hunne treurrol koningklijck uit, en stoffeerden de personaedjen naer heuren staet, met pracht en prael van gewaeden en cieraeden, gemanierde hovelingen, en staetjofferen, en heerlijcke maetgezangen, en allen vorstelijcken toestel, zoodaenigh, dat d’aenschouwers verruckt, zich lieten voorstaen in der daet te zien herleven de persoonen, en den handel der grooten, ten spiegel der leerzaemen vertoont. Koningin Dido, in het bouwen van Karthago, [de stadt, die Rome namaels zoo byster in het licht stont,] vergat, onder andere heerlijcke gestichten, den schouburgh en het tooneel niet, daer Virgilius zingt:

        Een ander leght den gront des schouburghs met gewelt,
        En houwt pylaeren uit de steenrotse, om tooneelen
        Hierna tot eer en pracht te dienen onder ’t speelen.

Treflijcke godtgeleerden, in de heilige geschiedenissen bedreven, melden dat koning Salomon, wiens wijsheit Egypte- [fol. A4v] naers en alle menschen overtrof, niet alleen in Hebreeusche dichtkunste en alle wetenschappen, maer oock op droeve en blijde tooneelspelen, afgerecht was. Het zal dan niemant onbillijck schijnen dat dit treurspel, in Nederduitsch uitgegeven, zoeckt te schuilen onder d’aengenaeme schaduwe van den Ridder, heere van Maerseveen, hanthaver van de edele tooneelpoëzye, wiens luister, onder het beleit van onze staetkundige regeerders, dagelijx toeneemt, en niet zonder reden: want ’s menschen leven, zoo veele moeielijckheden onderworpen, eischt by wijlen eenige eerlijke uitspanninge, die de gemoeden verquikt, en herstelt, waertoe de spelen eene hartsterckende artsenye verstrecken; en het oude spreeckwoort zeght, dat de boogh niet altijt magh gespannen staen. Hierop draeft dit tooneelwerck: ondertusschen wensche ik te blijven,

        Weledele en grootachtbaere heer,

                        Uwe weled. en grootachtb. ootmoedige dienaer

                                        J. V. VONDEL.

[fol. B1r]

INHOUDT.

LAius, Labdakus zoon, koning van Thebe, gehuwd met Jokaste, Kreons zuster, een wijl kinderloos, hielt te Delfis, by het orakel van Apollo, om eene vrucht aen, en kreegh tot antwoort:

        O Laius, Labdaks zoon, gy bidme om eene vrucht.
        ’k Beloof u eenen zoon, daer gy naer wenscht, en zucht:
        Doch ’t leght by nootlot vast gestemt in ’t hof, daer boven,
        Dat hy u met zijn hant het leven zal beroven.
        Jupijn heeft Pelops bede en vloeck dit toegestaen,
        Wiens zoon gy had geschaeckt, en trouweloos verraân.

De vader en moeder, voor dit dreigement beducht, gaven het kint, dry dagen out, hunnen hofdienaer, of herder, om het op den bergh Citheron van kant te helpen. De herder sloegh het eene koorde door de voeten [waer na het namaels den naem van Edipus, dat is dickvoet, behielt] en liet het op den bergh, in het bosch hangen, doch gaf het daer na, uit medoogen met dit onnozele wicht, aen Forbas, den herder van Polybus, koning te Korinthe, die hier by geval zijn vee quam weiden. Dees schonck het aen Polybus, en Merope, zijnen koning en koningin, die den vondeling, by gebreck van een oir en rijxerfgenaem, voor hunnen eigen zoone opvoedden. Maer toen een der rijxheeren namaels, op eene maeltijt, in zijne dronckenschap, Edipus eenen vondeling scholt, trock hy heimelijck naer Delfis, om Apollo naer zijn geslacht te vragen, die hem niet dan schrickelijcke dingen spelde, en dat hy zijnen vader zoude om het leven helpen, en zich bloetschandigh met zijn moeders huwelijck besmetten. Hy, aldus gewaerschuwt, mijde Korinthe, en ging in Focis omzwerven, daer bejegenen hem op eenen drysprong, tusschen Delfis en Daulis, een heraut, en een out man, dat Laius was, op eenen wagen van runderen voortgetrocken, die drijven hem met gewelt uyt den wegh. Hy, hierom van gramschap vervoert, slaet den koetsier, die hem voorstiet. d’oude man, ziende Edipus den wagen genaken, sloegh hem met zijnen staf tweemael op het hooft: waer op hy van Edipus met eenen slagh getroffen, over hals en hooft uit den wagen rolde, en voort al den stoet versloeg, uitgezondert eenen, die het ontvlughte, en te Thebe de tijding broght: doch alzoo de stadt en het rijck in last, tegens de wreetheit van Sfinx mosten worstelen, verwaerloosdenze den dootslagh des konings naer te spooren. De Thebaenen, vreesselijck aengevochten van dit menschverslindende gedroght, dat voor de stadt, op eene rots, dubbelzinnige raetsels uitgaf, en dieze niet raeden konden om hals broght, hielden bij Kreon om eene uitkomste in hunne verlegenheit aen. Kreon liet afkondigen wie het land van Sfinx verloste, zoude de schoone Jokaste, Laius weduwe, trouwen, en met haer het rijck regeeren. Edipus, hier op aenkomende, ontwarde het raedtsel, dat aldus luit:

        Wat is het voor een dier? het slaet maer een geluit.
        Het gaet op vier en twee en op dry voeten uit,
        Verandert zijnen aert veel meer dan andre dieren:
        Die lant betreên, in zee en in den hemel zwieren:
        Maer als het endtlijck op dry beenen komt te staen,
        Dan is de snelheit van zijn leden meest vergaen.

[fol. B1v]
Edipus verstont dat dit dier den mensch betekent, die eerst, een kint, op handen en voeten kruipt, daerna op twee beenen treet, en, endelijck op eenen stock leunende, van ouderdom verzwackt, pijnelijck voortgaet. Sfinx dit hoorende, sprong uit spijt van de klippe zich te berste. Edipus, verwinner des gedroghts, en verlosser des volks, wert hierop met triomfe te Thebe ingehaelt, en hem het rijk met Jokaste opgedraegen, by wie hy twee zoonen, en twee dochters won. maer toen namaels de stadt en het rijck, om dezen vaderslaght, en de bloetschennis, met eene zwaere peste en onvruchtbaerheit geplaeght werden, zont Edipus Kreon, zijnen zwager, naer Delfis, die broght tot antwoort uit d’orakelkapelle, dat de lantplaegh niet te boeten was, ten waere men stadt en lant van den koningslaghtigen, de bron der plaegen, zuiverde: weshalve Edipus yverde om door scherp onderzoeck, dreigementen, en vervloeckingen den schuldigen t’ontdecken. Oock zondt hy boden om den blinden waerzegger Tiresias, dien hy zwaerlijck, doch ten leste met dreigementen, perste den dootslager te melden, waerop dees door dwang de waerheit aen den dagh broght, en Edipus van vaderslaght en bloetschande, begaen met zijne moeder, beklaeghde. Edipus, Kreon hier over beschuldigende, als of de zwager dit listigh met den waerzegger besteecken hadde, om den koning te verstooten, en zich zelven glimpelijck op den rijxtroon te zetten, geraeckte door bereght van Jokaste zoo verre aen kennis van Laius ongeluck, dat hy aen zijnen vaderslaght begon te twijfelen. Ondertusschen quam Forbas, Polybus herder, van Korinthe, met tijdinge dat die koning doot, en Edipus daer koning beroepen was. Jokaste en Edipus, dit hoorende, verblijdden zich ten hooghste, en achten nu alle voorspellingen en wicheleryen ongegront en ydel, aengezien Polybus, dus lang voor Edipus vader gehouden, zijn eigen doot gestorven was, en zy hierom voortaen buiten vrees moghten leven. Forbas, dit verstaende, berechte Edipus, dat hy geen zoon van Polybus nochte Merope, maer een vondeling was, hem van Laius veehoeder op Citheron gegeven. Toen verstont Jokaste klaerlijck dat Edipus te gelijck haer zoon en beddegenoot was, en pooghde hem dit uit den hoofde te slaen: doch hy, enckel begeerigh zich van de waerheit en gelegenheit zijner geboorte te verzekeren, belaste Laius veehoeder te haelen, die te voorschijn gekomen, en, gedwongen de waerheid t’openbaren, den ganschen handel ontdeckte. Edipus, nu volkomen van alles berecht, loopt mistroostigh in het hof zijn moeder en gemaelin zoecken, die zich alreede in haere slaepkamer verhangen hadde, dies hy uit ongedult, met haeren gouden keurshaeck, zijne oogen uitruckte, en, beklaeghelijck afscheit van zijne dochteren neemende, besloot in ballingschap op Citheron zijn leven te gaen volenden.


[fol. B2r]

INHOUDT
Van
KONING EDIPUS,

Gedicht door Aristofanes den Letterkunstenaar.

    VOrst Edipus, met lasterlijcken hoon
    Gescholden voor een onecht bastertzoon
    Van Polybus, treckt van Korinthe uit toren
    Naer Delfis, om uit Febus mont te hooren
    (5) Uit welck een’ stam hy sproot, en uit wat bloet.
    De zoon, och arme, onwetende gemoet
    Op ’t enge spoor des drysprongs zijnen vader
    En velt hem neêr. hierna is hy de raeder
    Des raetsels, hem diepzinnigh voorgezet
    (10) Van Sfinx, waer door hy deerlijck zich besmet
    Met moeders echt. de lantplaegh trof ’t geweste
    Van Thebe met onvruchtbaerheit, en peste,
    Dies Kreon, dien men voort naer Delfis zondt,
    Tot antwoort broght, uit Godt Apolloos mont,
    (15) Dat d’artseny, en ’t stillen van de plaegen
    Gereet was, zoo de geest van dien verslagen
    Vorst Laius wert gezoent in volle kracht,
    De moordenaer om zijne vaderslaght
    Verdreven. toen nu Edipus dit hoorde,
    (20) Hy d’oogen uit zijn hooft mistroostig boorde.
    De moeder endt haer leven met een koorde.
Continue
[fol. B2v]

TREURSPEELDERS.

            EDIPUS. Koning van Thebe.
            PRIESTER van Iupiter.
            KREON. Edipus zwager.
            REY van oude Thebaenen.
            TIRESIAS, De blinde waerzegger.
            JOKASTE. Koningin van Thebe.
            FORBAS, Koning Polybus hofdienaer, eerst veehoeder.
            HERDER. Koning Laius veehoeder.
            BODE.

                    Het tooneel is voor ’t hof te Thebe.

[p. 1]

KONING EDIPUS

Uit Sofokles.

Edipus. Priester. Kreon.

    GY spruiten van den ouden Kadmus, hoe?
    Wat zitge hier te zamen, droef te moe’,
    Met offerloof bekranst om uwe haeren?
    De gansche stadt bewierrookt Godts altaren,
    (5) En bidt, en kermt, van ’t een aen ’t ander endt.
    Ick Edipus, zoo wijt en zijt bekent,
    Koom hier om dit, niet door een anders ooren,
    Maer liever uit uw’ eigen mont te hooren.
    Stockoude man, u voeght het dat gy dit
    (10) Ontdeckt, en ’t woort voert. zegh ons: waerom zit
    Gy hier by een? Wat ’s d’ oirzaeck? wat ’s de reden?
    Jaeght vrees u hier? of hebtge last geleden?
    Ick wensch u by te staen uit al mijn hart:
    Want zeker, zoo my d’ algemeene smart
    (15) Der burgerye, in rouw by een gezeten,
    Niet raeckte, ick moght wel onbarmhartigh heeten.
Pri. O vorst des lants, ’s volx trouwe toeverlaet,
    Gy ziet in welck een’ jammerlijcken staet
    Uw volck hier zit om ’t hofaltaer benepen.
    (20) Gy ziet een deel de lenden naer zich sleepen.
    De zommigen zijn priesters, out en grijs
    Van jaeren. ick dien’ Jupiter ten prijs,
    Als priester. dit zijn alle jongelingen.
    Al d’ anderen, om ’t hooft bekranst, omringen
    (25) Op ’t merrecktvelt Minerves dubble kerck,
    En d’ outers van Ismeen, daer ieder sterck
[p. 2]
    Te rade gaet by d’ offervinderyen.
    Gy ziet het hoe de stadt aen alle zyen
    Geschockt wort van een’ plaeghstorm, slagh op slagh,
    (30) Zoo datze ’t hooft nau uit die baren magh
    Opheffen. al de vruchten zijn bedorven.
    Het quijnend vee op ’t velt is wechgestorven.
    De zwangre vrou ziet d’ onvoldraege vrucht
    Wechsterven. al de stadt van deze lucht
    (35) En felle pest vergiftight en geslagen,
    Van huis tot huis, ziet dootsch, sterft uit door plaegen,
    En Plutoos rijck bedijt by ons verdriet.
    Ick, en dees schaer, uw kinders, die gy ziet
    Om ’t hofaltaer vergadert voor uwe oogen,
    (40) Gelijcken u in maght niet by ’t vermogen
    Der Goden, maer by eenen middelaer,
    Die ons met hun kunt zoenen, in gevaer
    Van ’t leven, nu wy uwe hulp begeeren.
    Gy kost wel met uw komst de rampen keeren
    (45) Van deze stadt, ontsloeghtze van het juck
    Des halstols, daer zy, tot haer ongeluck,
    Het moortgedroght, bekent door wichleryen,
    Me paeide, en redde ons allen uit dat lyen,
    Met hulpe van de Goden, ongebeên,
    (50) Onaengezocht. gy kost ons wel voorheen
    En al de stadt verlossen uit dees zorgen:
    De naem, dat gy ons leven hebt geborgen,
    In noot ontstaet u niet. ô Edipus,
    Doorluchtste helt, wy smeecken, ’t aenzicht dus
    (55) Naer u gekeert, zoeck middel, ons ten goede,
    Door inspraeck van de Goôn, of van een’ vroede
    Geraden: want geen vroede raet zoo vremt,
    Of zijnen raet wort van de daet bestemt.
    Befaemde vorst, welaen dan, help dees veste,
    (60) Herstelze weêr, gelijck ’t gemeene beste,
[p. 3]
    Om d’ oude deught en weldaet, waert gedacht,
    Eenstemmigh u voor ’s volx behouder acht:
    Want al wat gy voorheene hebt bedreven
    Blijft langer niet by ons in ’t hart geschreven:
    (65) Zoo wy, van u te vore in staet gestelt,
    Hervallen. bergh de stadt dan, braefste helt.
    Gy boodt haer eerst de hant, ter goeder uure.
    Verbaster nu toch niet van uw natuure.
    Verrechtge dit: een ieder zal u zien
    (70) Een volckrijck lant regeeren, en gebiên.
    Dat ’s heerlijcker dan over dootsche wijcken
    Gebieden: want daer mensch, noch menschgelijcken
    In burgh, of schip, gevonden wort; wat baet,
    Hun burgh of schip, dat in zich zelf vergaet?
Edi. (75) Rampzaligen, mijn kinders, jongelingen,
    Gy eischt van my geene onbekende dingen,
    Maer welbekende. ick weet wel in wat staet
    En droeven schijn gy alle in arbeit gaet.
    Zoo menighmael u wederspoên genaecken,
    (80) Gedenck vry dat die niemant** feller raecken.
    Uw droefheit voel ick eerst in mijn gemoedt.
    Die kommer wort in mijne ziel gevoedt.
    Mijn ziel besteent al teffens ’t bitter lyen
    Van u en my, en al de burgeryen.
    (85) ’t Is noodeloos dat gy my weckt, en port.
    Gy weet wat ick, och arme, al traenen stort:
    Hoe ick de stadt, ten uiterste verlegen,
    Wou redden door zoo veelerhande wegen:
    Doch ’t eenighste, dat by mijn reden gelt,
    (90) Is endelijck by my te werck gestelt:
    Want om eens klaer deze oirzaeck te doorgronden
    Heb ick beducht naer Delfis afgezonden
    Meneceus zoon, mijn’ zwager, om den Godt
    Apollo zelf, en zijn orakellot
[p. 4]
    (95) Te toetsen, wat ons toestaet in dit lijden,
    Om volck, en stadt te redden, te bevryden:
    En reken ick den tijdt en d’ uuren na,
    ’k Verlange naer bescheit hoe hy zoo spa
    Van Delfis keert, en wat’er magh gebreken,
    (100) Naerdien de tijt voorby is, en verstreecken.
    Indien hy keerde, en ick Godts raet niet zou
    Uitvoeren, most het schorten aen mijn trou.
Pri. Gy spreeckt als ’t is: want zoo ick heb vernomen
    Is Kreon voor de hant, en weêrgekomen.
Edi. (105) Geef, Febus, dat zijn komst zoo wel beslaet,
    Gelijck het blijckt**[er staat blijck] aen ’t uiterlijck gelaet.
Pri. Hy toont zich bly. waer ’t hart met rouw beladen,
    Hy quaem niet t’huis, bekranst met lauwerbladen.
Edi. Men zal ’t strax zien, en hooren: want de man
    (110) Genaeckt zoo dicht, dat elck hem hooren kan.
    Meneceus zoon, mijn zwager, trouwe bode,
    Wat tijding, wat geluck brengt gy van Gode?
Kre. Ick breng wat goets: want school ’er zwaericheit,
    Men keerde ’t licht tot heil door wijs beleit.
Edi. (115) Wat spraeck is dit? wat zal men hier op bouwen?
    Ick schep hier uit noch vrees, noch goet betrouwen.
Kre. Ontvouw ick ’t u, dat elck het magh verstaen,
    ’t Is my gelijck? of laet ons binnen gaen.
Edi. Spreeck openbaer, voor al deze ommestanderen:
    (120) Want ick zorgh min voor my dan voor alle anderen.
Kre.’k Zal melden wat Apollo my beduit:
    Want Godt gebiet het ons, en zeght recht uit,
    Men moet den man, een’ oirsprong aller plaegen,
    Verdelgen, en met maght ten lande uit jaegen,
    (125) En langer niet met een onheelbaer quaet
    Strijt voeren.     Edi. wel zegh op: waerin bestaet
    Dees zuivering? wat ’s d’ oirzaeck der elende?
Kre. Men doeme hem in ballingschap, en wende
[p. 5]
    De lantplaegh dien dootslager op zijn’ hals.
    (130) Dees manslaght treft de stadt, vol ongevals.
Edi. Wien wort dees plaegh, dit jammer toegerekent?
    Wie is het, dien de Godt hier me betekent?
Kre. O koning, hoor. eer gy aen dees vooghdy
    Geraeckte, stont ’s lants opperheerschappy
    (135) Aen Laius.     Edi. recht: dat quam my oock ter ooren,
    Hoewel ick hem noit kende van te voren.
Kre. Apollo wil uitdrucklijck door zijn woort,
    Dat wy al die bevleckt zijn met dien moort
    Voort straffen.     Edi. wel waer zijnze dan gebleven?
    (140) Waer vint men nu van zulck een overgeven
    Out schellemstuck lidtteken, ofte schijn,
    En blijcken, die niet licht te vinden zijn?
Kre. Men vintze hier te lande, naer zijn zeggen:
    Want wat men zoeckt wordt door kloeck overleggen
    (145) Gevonden: maer daer niemant acht op slaet,
    Dat raeckt voort in ’t vergeetboeck, en vergaet.
Edi. Maer zegh my eens: quam Laius hier om ’t leven,
    Of buiten ’s lants, en wijt van huis te sneven?
Kre. Toen hy vertrock, en naerspoorde iet van veer,
    (150) Maer keerde noit, naer zijn vertreck, hier weêr.
Edi. Quam reisgezel of bode noit iet mellen,
    Die ondervraeght iet uitsloegh in ’t vertellen?
Kre. Zy zijn al voort, behalve een man alleen,
    Die, dootsch van schrick, de vlught nam, en liep heen,
    (155) Niets zagh, maer slechts een zaeck alleen verhaelde.
Edi. Wat ’s dat? een zaeck, indien men hier naer taelde,
    Geeft veel bewijs, en hoop om eens dit quaet
    Te vinden, als het kluwen by den draet.
Kre. Dees zagh hem niet van luttel moordenaeren,
    (160) Maer van een’ hoop, op vrybuit uitgevaeren,
    Na dat hy zey, vermoorden op het velt.
Edi. Indien de vorst niet reisde met veel gelt
[p. 6]
    Gelaên, hoe zou hy in dees moorders handen
    Vervallen? wien hem lusten aen te randen?
Kre. (165) Het wort vermoedt: en niemant vont men daer,
    Die Laius holp, en redde in doots gevaer.
Edi. Wat ramp belette u vlijtigh naer te spooren
    Hoe uw lantsheer quam in zijn bloet te smooren?
Kre. Diepzinnige en verwarde vraegen van
    (170) De wreede Sfinx beletten ’t raetgespan
    Op zwaericheên, die toen voorhanden waeren,
    Te dencken, dies zy ’t onwis lieten vaeren.
Edi. Welaen, ick zal dit schelmstuk van ’t begin
    Naerspooren. Godt en gy hebt, naer mijn’ zin,
    (175) U in dees zorgh gesteecken, en beslommert,
    Met ’s konings doot en neêrslagh dus bekommert:
    Waerom ick u hanthaven zal, en staen
    Voor ’t lant, gelijck Apollo heeft geraên.
    Oock lustme niet, ten dienst van verre vrinden,
    (180) Maer om my zelf ’t moortkluwen gansch t’ ontwinden:
    Want die hem broght om ’t leven op het velt,
    Moght my oock stout aenranden met gewelt.
    ’k Beschut dan in den doôn mijn leven mede.
    Mijn kinders, staet nu op van deze stede.
    (185) Leght neêr den tack: houdt op van uw gebeên.
    Vergaêrt het volck van Kadmus hier by een.
    Wy zullen dit naerspooren met ons allen,
    Geluckigh zijn met Godt, of t’ zamen vallen.
Pri. Mijn zoonen, rijst: want zoo de koning zeght
    (190) Dees t’ zamenkomste is hierom aengeleght.
    Godt hoede ons, die ons wees de bron der plaegen,
    Wil dezen vloeck en pest ten lande uit jaegen.

                Rey van oude Thebaners.
O Lief orakel van Jupijn,
    Hoe openbaert gy u ten leste
[p. 7]
    (195) Tot heil der wijtvermaerde veste
        Van Thebe, in dezen droeven schijn,
    Uit Delfis rijck gebouden tempel!
        Ick sta verbaest in mijnen geest,
        En beef van schrick. Apollo weest
    (200) Gegroet, ge-eert op uwen drempel.
        Eilander, Pean, vol gena,
    Die zwaere kranckheên kunt verdrijven,
    Wat weldaet zult gy schuldigh blijven
        Aen mijne bede? schut ons scha.
    (205) O dochter van de goude hoope,
        Onsterfelijcke Faem, ontvou
    My dit, die in den noot uw trouw
    Aenroepe, en naer uw godtheit loope.
        Minerve, spruit van Jupiter,
    (210) Ick roepe u aen, met een d’ alwaerde
    Diaen, uw zuster, over d’ aerde
        Gestelt ten schutsvrou wijt en ver,
    Die, op de merckt ten toon gezeten,
        Haer’ ronden kerckstoel rijck stoffeert:
        (215) O Godt Apollo, waert ge-eert,
    Gy schutter, noit tot noch vergeeten
        In mijne bede; ô hemelsch trits
    Van schutteren, waer voor venijnen
    En pesten vlughten, wilt verschijnen
        (220) Op mijn gebedt met uwen flits.
    Verschijnt, ô Godtheên, die de vieren
        En brant van d’ eerste nederlaegh
        Der stadt verdreeft, de zwaere plaegh
    Des lants verjoeght door uw bestieren:
        (225) Want ick verdraege ontelbaerheên
    Van jammeren. al ’t volck aen ’t zuchten
    Gaet kranck, besmet van boze luchten.
        Ick zitte troosteloos alleen,
[p. 8]
    En hulpeloos: mits ons de vruchten
        (230) Van dit gezegent lant ontstaen;
        Geen vrouwen, die in arbeit gaen,
    Verlossen, flaeuw van ongenughten.
        Gy ziet het een op ’t ander lijck
    Neêrstorten, of een’ vluggen vogel
    (235) Van ’t ongenadigh vier den vlogel
        Bezwijcken, en in ’s afgronts rijck
    Verzincken; maght van stedelingen
    Heensterven, met een droef geschal.
        De velden krielen overal
    (240) Van doôn, die onbeklaeght vergingen.
        De jonge en oude vrou op strant,
    Voor d’ outers, om de kracht te breecken
    Der lantplaegh, hier en ginder smeecken.
        Men roept bedroeft gelijckerhant
    (245) Apol om hulp met luide keelen.
        O goude dochter van Jupijn,
        Gy schoone, red ons, magh het zijn.
    Drijf Mars, die, buiten krijghskrackeelen,
        En zonder schilt, ons klampt aen boort,
    (250) En, zonder zwaert en speer, komt plaegen,
    Met al te zwaere nederlaegen
        Van pesten. drijf hem uit de poort.
    Verdrijf hem flux uit deze landen,
        Naer Tethis hof van kristalijn,
        (255) Of naer de rotsen van Euxijn,
    En naer de Thraciaensche stranden:
        Want wat gebouwt wort in der nacht,
    Wort ’s daeghs daer na om ver gesmeten.
    Jupijn, sla Mavors, dien vermeeten,
        (260) Met uwen donder naer uw maght.
    O Godt van Lycie, of gy heden,
        Gewapent met uw’ gouden boogh,
[p. 9]
        Uw pijlen neêrschoot van om hoogh,
    En redde ’t volck op ons gebeden.
        (265) Och, of Diaen met haer geschut,
    Waer me zy, op Lyceesche rotsen
    Ter jaght, het wilde zwijn durf trotsen,
        Ons holp, van krachten uytgeput.
    O wijngodt Bacchus, die u haeren
        (270) Met eenen gouden mijter ciert,
        En in dees kercken wort geviert;
    Die uwen rey met wijngertblaêren
        Ten reie voert, u roep ick aen.
        Verzuim niet Thebe by te staen.
    (275) Verdrijf dees lantplaegh, deze pesten
    Met uwe fackel van ons vesten.

Edi. ’k Hoor uw verzoeck: maer volght men mijnen raet,
    Om artseny te vinden voor dit quaet,
    Zoo zult gy hulp en lichtenis bekomen.
    (280) ’k Zal zeggen ’t geen ick nu eerst heb vernomen,
    Die van de zaeck gansch vreemt ben: want vertrou
    Dat ick zoo lang met ernst niet dringen zou
    Op ’t onderzoeck, zoo hier geen tekens waren.
    Nu wil ick dit den burgren openbaeren,
    (285) Die mede voor een’ burger ben gekent.
    ’k Belast met ernst, dat ieder, wie omtrent
    Den dootslagh was, en Laius neêr zagh leggen,
    My alle deze omstandigheên koom zeggen.
    Vreest iemant of men hem betighten moght:
    (290) Ick hou hem vry van schult, en achterdocht.
    Hy heeft geen straf te lijden, als te trecken
    Ten lande uit, vry en vranck, naer andre plecken.
    Weet iemant dat een vreemdeling den moort
    Beging; laet hem niet zwijgen: ’k wil het voort
    (295) Beloonen, en men zal zijn trouheit prijzen.
    Maer zwijgtge: schroomt’er een dien man te wijzen,
[p. 10]
    Beducht voor zich, of zijnen vrient: zoo hy
    Hierom mijn’ last durf zetten aen een zy;
    Hoort wat ick dan terstont in ’t werck zal stellen.
    (300) ’k Gebiede dat geen lantzaet zulck een’ fellen
    Dootslager, wie ’t oock zy, ontfang’ noch kenn’,
    In ’t gansche rijck, waerin ick koning ben,
    Noch met hem spreeck’, noch in gemeenschap trede,
    In offerhande, of kerckdienst, en gebede,
    (305) Noch zegene met heilge bron in noot:
    Maer dat hem elck met smaet ten huize uit stoot’:
    Want naer Godts stem en antwoort op ons vraege,
    Is hy alleen de lantsmet, en de plaege.
    ’k Besloot aldus Apolloos stem en woort
    (310) En uwen vorst, zoo jammerlijck vermoort,
    Te houden in hun waerde: want wy vloecken
    Den moorder; ’t zy hy een is, en te zoecken
    In ’t schuilhol; ’t zy hem veelen boôn de hant,
    Op dat hy zwerf, gebannen buiten ’t lant.
    (315) ’k Vervloecke zelf mijn hof, zoo by mijn weeten
    Hy zich in ’t hof verschuile, al stil gezeten.
    ’k Beveele u dat gy dit, het welck ick flus
    Gebeden heb, om my, en Godts wil, dus
    Stip uitvoert, oock, ’s rijx halve, dat eerst heerlijck
    (320) Aen ’t bloeien, nu bedorven is te deerlijck:
    Want schoon noch Godt, noch geen der Goden hiet
    Dit straffeloos te laeten, ’t voeght ons niet:
    Naerdien zoo braef een koning ging verloren.
    Apollo zelf belast dit naer te spooren.
    (325) Nu ben ick die ’t beveele, en ’t rijck regeer,
    Dat Laius voor my kende, als zijnen heer.
    Zijn bedgenoot viel my daer op ten deele,
    Op dat ick by haer wettige erven teele:
    En hadze met zijn kinderen gemeen,
    (330) Zoo hy niet kinderloos waer overleên.
[p. 11]
    Nu stont hem met zijn ongeluck te wrijten;
    Dies zal ick my, als voor mijn’ vader, quijten,
    Ten dienst van hem, en onderzoecken ’t al,
    Tot dat men vint de bron van ’t ongeval
    (335) Des dooden helts, uit Labdakus gesproten,
    En Polydoor, en Kadmus, en den grooten
    Agenor. zoo dit een weêrstreven wou,
    Zal ick de Goôn bezweeren, en hun trou,
    Dat zijn landou geen vruchten langer draege,
    (340) Geen vrouwe baer’, maer dat zy van dees plaege,
    En droeve pest heensterven algelijck.
    Thebaners, en gy burgers van dit rijck,
    En allen, die dit toestemt, en moet loven,
    Ick bidde dat de milde Goôn daer boven,
    (345) En ’t hemelsch recht, op ’t hooren van mijn klaght,
    U alle gunst betoonen naer hun maght.
Rey. O koning, ’k zal ’t ontvouwen voor uwe ooren,
    Gelijckge my met eede hebt bezworen:
    Want ick hem niet ter neder heb geleit,
    (350) Noch weet van dien dootslager geen bescheit:
    Maer billijck waer ’t dat Godt, die d’ oirzaeck melde
    Van ’t onheil, oock den gast ten toone stelde,
    Die zulck een’ moort en dootslagh heeft begaen.
Edi. Dat ’s recht gezeit: maer niemant durf bestaen
    (355) Noch heeft de maght de Goôn, in ’s hemels plecken,
    By weigering, te dwingen dit t’ ontdecken.
Rey. Nu hoor oock wat my in de zinnen schiet,
    Den tweeden raet.     Edi. Verzwijgh den derden niet,
    Zoo gy ’t bedenckt.     Rey. Ick weet het, en magh ’t mellen,
    (360) Tiresias is rijck begaeft in ’t spellen
    Van ’t ongebeurde, als Febus. wie met hem
    Te raede gaet, wort door ’s waerzeggers stem
    Geholpen, en gered in ’t onderzoecken.
Edi. ’K verzuimde niet te taelen naer dien kloecken
[p. 12]
    (365) Waerzegger, en zondt flux door Kreons raet
    Twee boôn om hem, in dezen droeven staet:
    En ’t geeftme vreemt dat hy niet is verscheenen.
Rey. Al ’t ander, dus lang uitgestroit voorheenen,
    Is ydel, en in ’t wilt en los gezeit.
Edi. (370) Wat ’s dit? ick toetse al wat men heeft verspreit.
Rey. Het reizend volck verhaelde dat hy doot was.
Edi. Dat hoorde ick oock: en schoon ’t gerucht heel groot was,
    Tot noch verscheen geen die den moorder zagh.
Rey. Wie straf ontziet zal geensins toeven, magh
    (375) Hy uwen eedt, zou hoogh bevestight, hooren.
Edi. Hy zal zich niet of min aen woorden stooren,
    Die onbeschroomt een schelmstuck durf begaen.
Rey. Daer komenze met dien waerzegger aen.
    Hy zal hem haest ontdecken naer ons wenschen:
    (380) Want dees alleen, uit zulck een tal van menschen,
    De waerheit spreeckt door inspraeck van de Goôn.
Edi. Waerzegger, die het alles stelt ten toon,
    En blindling al het weetbaere op kunt vissen,
    De hemelsche en oock aertsgeheimenissen,
    (385) Begraven diep in d’ aerde, ziet, en vat;
    Gy kent den noot, de pest, die al de stadt
    Zoo deerlijck plaeght. wy hoopen en vertrouwen
    Dat gyze alleen zult helpen, en behouwen:
    Want Febus, of ’t u onbekent waer, gaf
    (390) Den afgezant, om d’ oirzaeck van dees straf
    Gezonden, dit tot antwoort op zijn vraegen,
    Dat deze stadt te vryen stont van plaegen,
    Indien men kon opspooren wie den heer,
    Uw’ koning, dus onnozel velden neêr,
    (395) Hen strafte aen ’t lijf, of dreefze in ballingschappen
    Ten lande uit. gy die Godts verborge stappen
    Ontdeckt, en u op wichlery verstaet;
    Verbergh ons niet uw inzicht, uwen raet.
[p. 13]
    Ick bid bevry u zelven, en dees stede,
    (400) En my met een, en wasch den dooden mede
    Van zulck een smet. wy allen stellen nu
    In dezen noot ons hoop alleen op u:
    Want heerlijck is ’t, en een godtvruchtigh teicken,
    Naer zijne maght het volck de hant te reicken.
Tir. (405) Helaes, hoe zwaer is ’t wijs te zijn in raet,
    Daer wijzen raet den wijzen helpt noch baet!
    Ick, die dit zagh en wiste, moght wel schroomen,
    En had geensins behooren hier te komen.
Edi. Wat ’s d’oirzaeck dat gy droevigh herwaert quaemt?
Tir. (410) Ontslame. gy en ick, gelijck ’t betaemt,
    Onze avontuur veel lichter zullen draegen,
    Zoo gy my hoort.     Edi. dat waer niet recht. de plaegen
    Der stede, noch haer heil gehengen ’t niet.
    Zy voede u op. zoudt gy, in dit verdriet,
    (415) Van ’t ooghmerck des orakels haer versteecken?
Tir. Ick hoore u niet bequaem en tijdigh spreecken,
    En duchte dat my ’t zelve niet gebeur’.
Rey. Om Godts wil, zwijgh toch niet, ziet gy hier deur;
    Naerdien wij alle u dus ootmoedigh smeecken.
Tir. (420) Gy zijt niet wijs genoegh hier in te spreecken:
    Ick zal geensins dit melden, om u niet
    t’ Ontvouwen uwe elenden, en verdriet.
Edi. Wat zeght gy? zwijghtge, en weet gy ’t? wiltge ons allen
    Verraeden, en de gansche stadt zien vallen?
Tir. (425) Ick zoecke my noch u tot last en leedt
    Te strecken. hoe? hoe zijt gy zoo gereet
    My dit te last te leggen, en te vergen?
    ’k Heb geen gehoor by u.     Edi. gy zoudt met tergen
    Den besten wel vergrammen. booswicht, wat?
    (430) Zult gy het niet ontdecken, en dus prat
    Volharden, stijf en onverzet van zinnen?
Tir. Gy schelt my voor weêrbarstigh, en daer binnen
[p. 14]
    In uw gemoedt heeft wrevel haer verblijf:
    Dat zietge niet, en noemtme stuur en stijf.
Edi. (435) Wie steurt zich niet, als hy van u moet hooren,
    Dat gy de stadt verkort, en laet verloren?
Tir. Dit zal geschiên, al sprack ick niet een woort.
Edi. Wat zal geschiên? ontdeck dit, als ’t behoort.
Tir. Ick zegh niet meer, al zoudtge my bezwaeren.
    (440) Nu raes vry, lust het u dus uit te vaeren.
Edi. Ick aengeterght, zal onbewimpelt nu
    Ontdecken wat mijn geest gevoelt van u.
    ’t Leght zoo by my: wy houden en vertrouwen
    Dat gy de hant hebt aen dien moort gehouwen,
    (445) Den neêrslagh zelf met uwe hant volvoert.
    Zaeght gy den moort begaen, die ’t lant beroert;
    Ick zegh, gy hebt dat stuck alleen bedreven.
Tir. Is ’t waer? ick zegh uw vloeck, elck toegedreven
    Zoo gruwelijck, beklaeght u: want voortaen
    (450) Geen burger magh u meer ter spraecke staen,
    Noch ick, die u voor godtloos schatte, een peste,
    Een schantvleck van het algemeene beste.
Edi. Dus schaemteloos en los en onberaên
    Te spreecken? meent gy noch uw straf t’ ontgaen?
Tir. (455) Ick benze ontgaen, en steune op kracht van waerheit.
Edi. Wie leerde u dus te spreecken? sproot dees klaerheit
    Uit wichelkunst?     Tir. Uit uwen mont. gy praemt
    En dwingtme klaer te spreecken, als ’t betaemt.
Edi. Wat dwing ick u? laet my dit noch eens hooren,
    (460) En beter, en veel klaerder dan te voren.
Tir. Verstontge dit niet klaer genoegh met smert?
    Of vraegtge, op dat gy my noch terght, en tart?
Edi. Ick vraege naer geene openbare stucken:
    Maer echter pas het noch eens uit te drucken.
Tir. (465) Ick zegh gy zoeckt den moorder, en voorwaer
    Zijt zelf alleen de koningsmoordenaer.
[p. 15]
Edi. Niet ongestraft zultge op uw vrye voeten
    My tweemael stout beschuldigen, maer boeten
    Dit lasterstuck.     Tir. Zal ick dan noch al meer
    (470) Beschuldigen, op datge u feller weêr
    Op my vergramt?     Edi. Zegh wat u lust te zeggen:
    ’t Is toch vergeefs.     Tir. Gy gaet onwetend leggen
    Op ’t bedde met de waertste, die u smeeckt,
    En ziet niet in wat zwaericheit gy steeckt.
Edi. (475) Meentge ongestraft dit stadigh uit te smijten?
Tir. Zoo waerheit gelt, noit bang voor tegenwrijten.
Edi. De waerheit gelt, of menze in u niet vint:
    Want uw verstant, gehoor, en oogh zijn blint.
Tir. Rampzalige, gy durft my dit toebijten,
    (480) Dat elck eerlang u smaedigh zal verwijten.
Edi. Uw blintheit dient tot uw behoudenis.
    Ontbrack ’t u niet aen oogen, hou gewis
    Gy zoudt niet lang noch my, noch die vermogen
    Het licht te zien, aenschouwen met uwe oogen.
Tir. (485) Het nootlot laet niet toe dat gy my doot:
    Dit hangt aen Godt Apol, mijn hulp in noot.
Edi. Kunt gy zoo braef, of Kreon dit stoffeeren?
Tir. Neen, Kreon geeft geen stof om u te deeren:
    Maer gy alleen zijt oirzaeck van uw leedt.
Edi. (490) O rijckdom, rijck, en kunst, die wijt en breet
    De kunst beschaemt, wat moetge al nijts verdragen,
    Terwijl ’t geluck ons dient by onze dagen!
    Nu Kreon, eerst mijn vrient, zoo trou voorwaer,
    Ophitsende dien snooden guichelaer,
    (495) Lantlooper, en bedrieger, die op gunsten,
    En eige baet gestelt, doch blint in kunsten,
    Al heimelijck door loze laegen my
    Versteecken wil van deze heerschappy;
    My, zonder dat ick vorderde door laegen,
    (500) Van al de stadt vrywilligh opgedragen.
[p. 16]
    Waerzegger, nu zegh op dan, het wort tijt.
    Zegh op hoe gy hier van verzekert zijt:
    En waerom hebt gy niet, (toen Sfinx, zoo vinnigh,
    Zoo fel van aert, zijn vraegen dubbelzinnigh
    (505) De burgery te raên gaf,) door uw’ raet
    Den burger opgeholpen met de daet?
    Want zulck een vraegh en raetsel recht beseffen,
    Kon geen gemeen verstant verstaen, noch treffen
    Recht op zijn hooft. dat raetsel eischte een’ man,
    (510) Die waerheit zien, en openbaeren kan:
    Dit hebt gy niet ontdeckt door wichlerye,
    Noch door uw’ Godt: maer ick alleen, een vrye,
    Ick Edipus quam onbekent en vremt,
    Trof ’s raetsels zin, en heb ’t gedroght getemt
    (515) Door mijn verstant, en niet door vogelteken.
    Nu wiltge my van rijck en troon versteecken,
    Om zelf de naeste aen Kreons zy te staen:
    En ’t schijntme toe (wil hier geluck toe slaen)
    Dat gy, en hy, die groeit in dit stoffeeren,
    (520) Tot groote scha des burgers zult regeeren:
    En zoo ick, lang door ramp beproeft alom,
    Geen acht sloegh op uw’ hoogen ouderdom,
    ’k Had u dees drift alree verleert met smerte.
Rey. Wy neemen uw gespreck met ernst ter harte,
    (525) En ’t schijnt ons dat de toorne u bey vervoert:
    Doch ’t past niet dit te handlen, dus ontroert,
    Maer liever ga te slaen, en t’ overweegen
    Waerin de zin der godtspraecke is gelegen.
Tir. Schoon gy regeert, noch voeght het u naer reên
    (530) Te spreecken, en te hooren. dit ’s gemeen
    En even schoon, en recht van wederzye.
    Ick diene u niet, maer ’t hooft der wichlerye,
    Apollo, noch verlaetme op Kreons maght.
    Dit zegge ick u, dat gy, die onbedacht
[p. 17]
    (535) Mijn blintheit my verwijt, en met uwe oogen
    Het licht ziet, niet eens ziet, van mist betogen,
    In welck een ramp gy steeckt, noch waer gy zijt,
    Noch met wat bloet gy woont, tot uw verwijt.
    Of weetge niet van wien gy zijt gesproten,
    (540) En hoege u draeght, als vyant van uw loten?
    Hoe levenden, en dooden te gelijck,
    Uw moeders en uw vaders vloeck, u ’t rijck
    Ontzeggen, en afgrijsselijck verwijzen?
    Gy, die nu klaer het hemelsch licht ziet rijzen,
    (545) Zult blint eerlang omdwaelen dagh en nacht.
    Wat haven, wat geberghte zal uw klaght
    Niet hooren, en nagalmen op dat kermen,
    Als gy verstaet wat bruit gy naemt in d’ armen,
    Rampzaligh met een koningin verknocht,
    (550) En welck een’ staert van rampen onbedocht
    Gy nasleept, en wat jammeren uw vruchten
    En u noch staen te vrezen, en te duchten!
    Behaeght het u, tast my en Kreon aen.
    Geen snoder schelm en booswicht zal vergaen,
    (555) Als gy alleen.     Edi. staet ons die smaet te doogen,
    Te hooren? vlught gy noch niet uit mijne oogen?
    Vertrecktge niet ten hove uit naer uw stê?
Tir. Ick was niet dan op uw ontbieden ree.
Edi. Ick wist niet datge uw dwaesheit dus zoudt uiten:
    (560) ’k Had anders traegh u hier gedaeght van buiten.
Tir. Wy schijnen dwaes by u, en zonder prijs:
    Maer scheenen by uwe ouders kloeck en wijs.
Edi. Wie zijnze? zegh, wie kent ons voor zijn telgen?
Tir. Dees dagh zal u voortbrengen, en verdelgen.
Edi. (565) Gy spreeckt bedeckt, en duister te verstaen.
Tir. Gy zijt de man, die raedtsels best kon raên.
Edi. Verwijtge my daer prijs door is verworven?
Tir. Uw avontuur heeft u alom bedorven.
[p. 18]
Edi. ’k Getrooste ’t my, beschutte stadt en lant.
Tir. (570) ’k Ga heen. gy knaep, nu leime by de hant.
Edi. Hy ley hem wech: want langer hier te toeven,
    Verwert dit werck, daer wy eene uitkomst hoeven.
    ’k Ontga door uw vertreck dees moeilijckheên.
Tir. ’k Vertreck, nu ick u klaer ontvoude ’t geen
    (575) Waerom men my ten hove hadde ontboden,
    En vreesde u niet: want gy my niet zult dooden.
    Dit zegge ick u met errenst, dat dees man,
    Dien gy dus zoeckt, hem dreigende met ban
    En vloeck, en straffe, om Laius moort t’ ontwinden,
    (580) Die zelve man is hier in stadt te vinden,
    En t’ onrecht voor een’ vremdeling geacht:
    Want hy is een inboorling, van geslacht
    Een recht Thebaen, en burger dezer veste.
    Elende is hem beschoren. blint ten leste,
    (585) En pracher, arm van middelen, zal hy
    Met eenen stock in vreemde heerschappy
    Vertrecken: en de waerheit wil betoonen
    Dat hy is broêr en vader van zijn zoonen,
    En teffens zoon en man, och al t’ onwaert,
    (590) Der vrouwe, die hem heiloos heeft gebaert:
    Dat hy, by haer in bloetschand dus gezeten,
    Zijn vader heeft vermoort en dootgesmeten.
    Vertreck nu, lust het u, en ga in ’t hof,
    En vorsch het na: en zoo gy endtlijck stof
    (595) Van valscheit vint, en u van my bedrogen,
    Zoo achtme een’ dwaes’ waerzegger, stout op logen.

I. KEER.
        WIe magh het wezen, en waer steeckt
        De man, van wien Apollo spreeckt,
    En galmt uit Delfis holle klippen
    (600) Door zijn waerzeggers mont en lippen,
[p. 19]
        Dat hy met zijn bebloede hant
        Het grootste schelmstuck van het lant
    Bedreven heeft. ’t is tijt met paerden
    Te vlieden, en de vlught t’ aenvaerden:
        (605) Want Godt Jupijns vergramde zoon
        Wil, toegerust uit zijnen troon
    Met vier en blixem, en ’t verbolgen
    Onschuwbre nootlot hem vervolgen:*

I. TEGENKEER.
        Want van Parnassus top, vol sneeu,
        (610) Loopt een gerucht en lantgeschreeu,
    Dat elck hem, die zich wil versteecken,
    Vast naspoort in de steenrotsstreecken,
        En bosch, en hol: gelijck een stier
        In ’t eenzaem omdwaelt gins en hier,
    (615) En loeit. dees balling, droef aen ’t zuchten,
    Pooght dus de godtspraeck snel t’ ontvlughten,
        Die hem verraet in alle steên:
        Maer och, ’t gerucht snort om hem heen,
    Met zijne vlugge en snelle pennen.
    (620) Hy kan den naklanck niet ontrennen.

II. KEER.
        De wijze en ziende blindeman,
        Melt gruwlen, veel grooter als men kan
    Ontkennen, of met reden stuiten.
    Ick twijfel wat my staet te sluiten,
        (625) Hang tusschen hoop en vrees gevat.
        Ick sluit niet, zie nu dit, dan dat.
    Wy hoorden noit voorheen, noch weeten
    Wat twist alle eendraght heeft versmeten,
        En Polybus, en Labdakus
        (630) In hunne zoonen fel aldus
[p. 20]
    Laet worstelen. op welcke blijcken
    Zal ick met reden vonnis strijcken,
        En Edipus, daer ’t volck om zucht,
        Verwijzen op een los gerucht?
    (635) Zal ick nu Labdakus hanthaven,
    Om naer te vorschen, naer te draven,
        Te zoecken welck een vreemdeling,
        Ons onbekent, dien moort beging?

II. TEGENKEER.
        Maer Godt Apol, en Jupiter
        (640) Zijn wijs, zien elx bedrijf van ver.
    Dat nu waerzeggers, hoe vermeeten,
    Veel meer dan andre menschen weeten
        Blijckt niet zoo klaer: dewijl gewis
        d’ Een snediger dan d’ ander is:
    (645) Weshalve ick luistren zal geduldigh,
    En niemant, wie den helt beschuldig’,
        Toevallen, eer men recht verstaet
        Een grontbewijs, ’t welck zeker gaet:
    Want klaer is ’t dat, om hem te schaden,
    (650) De rotsmaeght ’t raedtsel gaf te raeden
        Den man, wiens wijsheit bleeck zoo prat,
        Tot heil van d’ aengevochte stadt,
    En vreught van Thebens burgeryen,
    Door hem ontslagen van haer lyen;
        (655)Waerom ick zulck een’ wijzen man
        Niet voor een’ booswicht houden kan.


Kre. O burgers, ’k heb verscheide hooren zeggen
    Dat my de vorst veel quaets te last durf leggen.
    ’k Verschijn hierom als een wiens eer het raeckt:
    (660) Want heb ick ’t zoo met woort of werck gemaeckt,
    Zoo lust het my, te schandelijck betegen,
    Niet langer ’t licht t’ aenschouwen, als een’ zegen:
[p. 21]
    Want zulck een klanck bevleckt mijne eer en faem
    Te gruwelijck, en brantmerckt mijnen naem
    (665) Ten hooghste, mits my elck en gy moght heeten
    Een stedepest, en bozen ingezeten.
Rey. Misschien wort gy betight door onbescheit
    Van gramschap, niet uit errensthaftigheit.
Kre. Wie drijft dat door mijn raet en welbehaegen
    (670) ’s Waerzeggers mont valsch antwoorde op zijn vraegen?
Rey. Dit wort gezeght, doch ’k weet niet met wat hart.
Kre. Betight hy my van ’t schelmstuck, dat elck smart,
    Met meeninge, en ernsthaftigh, zonder veinzen?
Rey. Dat weet ick niet, die ’t hof in zijn gepeinzen
    (675) En daeden niet doorzien kan, als ’t behoort.
    Maer zie, daer komt de koning uit de poort.
Edi. Hoe nu? wat jaeght u herwaert, zonder schroomen?
    Durft gy verwaent noch hier ten hove komen,
    Daer ’t blijckt dat gy den vorst hebt omgebraght,
    (680) En my van ’t rijck beroven wilt met kracht?
    By Jupiter, zegh op: toen gy vermeeten
    Dit voornaemt, hielt uw heerschlust, dol bezeten,
    My voor een dwaes, en suffer? dochtge dat
    Ick zinneloos, gansch geen gevoelen had,
    (685) Noch merckte dat men toeleide om door laegen
    My uit den troon, en buiten ’t rijck te jaegen?
    Of schijnt dit noch geen zinneloos bestaen,
    Ontbloot van volck, en gunst, de hant te slaen
    In iemants rijck, waer naer men plagh te poogen
    (690) Door hulp van veele, en rijckdom, en vermogen?
Kre. Gy weet wel watge drijft. aengaende ’t geen
    Gy zeght: hoor toe: vat eerst de zaeck met reên,
    En oordeel dan met kennisse, en bescheiden.
Edi. Gy weet een zaeck wijtloopigh uit te breiden:
    (695) My schort het slechts aen ooren nu ter tijt.
    Ick merck hoe gy op my gebeten zijt.
[p. 22]
Kre. Hoor eerst het geen ick zeg: de zaeck is ’t waerdigh.
Edi. Ontken niet dat gy boos zijt, en quaetaerdigh.
Kre. Is onverstant, en heet hardneckigheit
    (700) By u een deught; gy zijt misleit,
    En zinneloos.     Edi. meentge uwen vrient t’ ontmoeten
    Dus smaedelijck, en niet dien smaet te boeten?
    Gy zijt misleit.     Kre. ’k beken uw reên zijn goet:
    Maer toon waerin ick u met smaet ontmoet.
Edi. (705) Hebt gy geraên of niet dat ick zou zenden
    Een’ bode naer den overal bekenden
    Waerzegger?     Kre. ick beken dit gaerne mê.
Edi. Hoe lang is ’t leên dat Laius?     Kre. wat hy deê?
    Want ick versta dit niet.     Edi. geraeckte om ’t leven?
Kre. (710) ’t Is lang geleên dat Laius quam te sneven.
Edi. Was toen al mê ’s waerzeggers kunst in zwang?
Kre. Hy was by elck in eere al overlang.
Edi. Heeft hy wel oit van my gerept te vore?
Kre. Mijns weetens niet: dat quam my noit ter oore.
Edi. (715) Hebt gy toen naer dien moorder noit getaelt?
Kre. Ja trouwen: maer hy bleef onachterhaelt.
Edi. Hoe? waerom quam dees wichlaer dit niet mellen?
Kre. Dat weet ick niet, en wil geen vonnis vellen
    Van ’t geen ick niet begrijp, noch kan verstaen.
Edi. (720) Gy zoudt gewis by ieder danck begaen,
    Indien gy ’t wist, en rustigh openbaerde.
Kre. Wat’s dit? zoo ’t my bekent waer, ick verklaerde
    Dit stuck, en zoud ’t niet zwijgen, neen, ô neen.
Edi. ’t En waer gy eerst met hem quaemt overeen,
    (725) Noit zey hy dat ick Laius ley ter neder.
Kre. Of hy dit zeght, dat weetge: en ick wil weder
    Uit u verstaen ’t geenge uit my trecken wilt.
Edi. Doorzoeck het vry; ick zal, wat tijt gy spilt,
    Noit moordenaer van Laius zijn bevonden.
Kre. (730) Is zuster niet door trou aen u verbonden?
[p. 23]
Edi. Ick lochene geensins het geen gy vraeght.
Kre. Bezitge niet een rijck met haer, en draeght
    Den koningsstaf gemeen met uw verkoren?
Edi. z’ Is in ’t bezit, als zy bedong te voren.
Kre. (735) Zoo kan ick met geen recht de derde zijn.
Edi. Hier hapert nu uw trou in allen schijn.
Kre. Geensins, zoo gy my hoort, als ick u hoorde.
    Bedenck eerst of oit heerschlust, mensch bekoorde
    In staetgevaer te leven, liever dan
    (740) Gerust en stil te slaepen, verre van
    Bekommering. gewis my zou niet lusten
    Te heerschen, en my zelven dus t’ ontrusten.
    ’k Liet liever my gebiên, dat min bezwaert
    Dan heerschen. dit ’s een recht gemaetighde aert.
    (745) ’k Gebruicke nu door u wat ick begeere
    Gansch buiten zorgh. zat ick in staet en eere,
    Dan stontme veel te doen door dwang met pijn.
    Hoe zoume ’t rijck dan aengenamer zijn,
    Als heerschen, en bevrijt zijn van verdrieten?
    (750) ’k Ben niet zoo dwaes, of wil veel eer genieten
    Het goet, dat my tot overwinst gedijt.
    Nu kieze ick al wat mijn gemoedt verblijt.
    Nu mint my elck. nu loopenze om my draven,
    Dat ick by uw gena hen magh hanthaven.
    (755) Hoe zoude ick dan door heerschlust, als berooft
    Van zinnen, al dit heil zien over ’t hooft?
    Een boos gemoedt is onwijs in ’t bejaegen.
    Die raetslagh liet ick nimmer my behaegen,
    Zou niemant oock hanthaven in dat werck:
    (760) En eischtge klaer bewijs: vraegh Delfis kerck
    Of ick niet recht die godtspraeck u ontlede:
    En vint gy dan ’s waerzeggers mont, my mede,
    Op valscheit, en bedrogh, zoo strafme vry
    Aen ’t leven, door veel stemmen, u, en my,
[p. 24]
    (765) Veroordeelt: maer leer kloeck u zelf mistrouwen,
    En my alleen hier schuldigh aen te houwen
    Uit achterdocht: want hoe kan ’t billijck zijn
    De bozen vroom te noemen, zonder schijn
    En wettigh blijck; en weder, zonder reden,
    (770) De vroomen, als misdadigen, te treden?
    Een’ trouwen vrient te bannen, is een quaet
    By my zoo groot, als die zich zelf verraet,
    En ’t leven, dat wy ’t allereêlst waerdeeren.
    Maer nu de tijdt zal ’t ons op ’t zekerst’ leeren.
    (775) De tijdt ontdeckt allengs den vroomen: maer
    Een dagh alleen stelt boze in ’t openbaer.
Rey. O koning, hy spreeckt recht. gy moet u hoeden
    Te struickelen door reuckeloos vermoeden.
    Wie schichtigh recht, beklaeght zich licht te laet.
Edi. (780) Als iemant snel door heimelijck verraet
    Het rijck belaeght, moet mijn beraet niet draelen:
    Want zit ick stil, zijn aenslagh zal niet faelen:
    Hy voert zijn loos beleit en kloeck besluit,
    My ten bederve en val, volkomen uit.
Kre. (785) Wat eischtge dan, dat ick ten rijcke uit vliede?
Edi. Geensins, maer sterf in ’t rijck: want ick verbiede,
    Dat gy ’t ontvlught.     Kre. wanneer bewijstge wat
    U stof geeft tot dien haet, op my gevat
    Zoo dootelijck?     Edi. zult gy my dan niet wijcken,
    (790) Noch zwichten voor ’t gezagh van Kadmus rijcken?
Kre. My dunckt dat gy geensins ten beste raet.
Edi. ’k Beoogh mijn nut.     Kre. en ’t pastme in dezen staet
    Dat ick my zelf bedachtzaem ra ten goede.
Edi. Maer gy zijt boos.     Kre. en of gy ’t niet bevroede?
Edi. (795) My past nochtans ’t gebiet, by elck ontzien.
Kre. Geensins, zoo gy met onrecht wilt gebiên.
Edi. O stadt, ô stadt.     Kre. Dees stadt behoort my mede.
    Niet u alleen.     Rey. gy koningen, houdt vrede.
[p. 25]
    Ick zie mevrou Jokaste uit ’s konings hof,
    (800) Ter goeder tijt, hier aentreên, die dees stof
    Van tweedraght zal wechneemen naer ’t betaemen.
Iok. Rampzaligen, hoe wecktge hier te zamen
    Te reuckeloos dit stadtgerucht op straet?
    Of schaemtge u niet, daer ’t lant in arbeit gaet
    (805) Van zwaericheên, te razen, en krackeelen
    Om uw byzondre en eigene verscheelen?
    Mijn heer, naer ’t hof: gy broeder, naer uw huis.
    Verweckt om kleen belang geen lantgedruis.
Kre. Och zuster, och uw man, een hart moet yzen,
    (810) Betight me, en durf by andren my verwijzen,
    Op dat men my strafschuldigh ’t rijck uit stoot’,
    Of met een’ glimp veroordeele ter doot.
Edi. ’k Beken dat ick vernam op welcke gronden
    Hy mijnen staet belaeght door loze vonden.
Kre. (815) De donder my, als een’ verwaten, sla,
    Quam ick, gelijck gy zeght, uw’ stoel te na.
Iok. By Jupiter, mijn heer, mijn uitverkoren,
    Geloof hem om dien dieren eedt, gezworen
    By al de Goôn, in ’t aengezicht van my,
    (820) En ’t byzijn van dees gansche burgery.
Rey. O koning, ick verzoeck het, wil toch hooren,
    En overweegh de zaeck wel rijp te voren.
Edi. Wat wiltge? dat ick voor hem wijcken zal?
Rey. Dat gy hem, noit gerekent in ’t getal
    (825) Der dwazen, en die heiligh heeft gezworen,
    Beschut, en houdt in eere naer behooren.
Edi. Weet gy wel watge wilt?     Rey. dat weet ick, ja.
Edi. Wat is het dan?     Rey. dat gy met ongena
    Een’ vroomen en onnooslen vrient om dingen,
    (830) Die doncker zijn, zoo schandelijck wilt dwingen
    Het gansche lant te ruimen.     Edi. weet dan vry,
    Wanneerge dit met ernst verzoeckt van my,
[p. 26]
    Bestaetge zelf my uit het lant te jagen.
Rey. By al de Goôn, en ’t licht van Febus wagen,
    (835) Dit drijf ick niet, of moet, van Godt en al
    Mijn vrienden droef versteecken, gaen ten val,
    Is dat mijn wit: maer ’t jammer, en de smerte
    Des vaderlants quetst my zoo diep in ’t harte,
    Oock dat dit quaet uit uwen boezem vloeit,
    (840) En d’ eerste elende aldus noch wast en groeit.
Edi. Hy ga dan heene, en moet ick gansch bederven,
    En, schendigh uit mijn rijck verdreven, zwerven,
    Ick eere noch uw aenzicht, dat gy wascht
    In tranen, maer versma dien snooden gast:
    (845) Want waer hy is, mijn haet zal op hem kleven.
Kre. Gy blijft verhardt, al schijntge toe te geven:
    Maer zwaerder viel ’t gaeft gy uw gramschap toe:
    Want zulck een aert streckte eerst zijne eige roe.
Edi. Vertreck, ga heen: gy hoort wat wy u heeten.
Kre. (850) ’k Zal heengaen, en by u, op my gebeeten,
    Versmaet zijn, doch by ’t volck niet ongeacht.
Rey. Mevrou, waerom vertoeftge door uw maght
    Hem uit het hof, en uw gezicht te leiden?
Iok. Byzonder nu ick klaer verneem in ’t scheiden
    (855) Hoe jammerlijck het hier gelegen is?
Rey. Een ongelijck gevoelen, ongewis
    En los, is hier gerezen onder ’t spreecken.
    Onbillijcke beschuldigingen breecken
    Mijn hart van rouw.     Iok. komt dit van wederzy?
Rey. (860) Ja zeker.     Iok. en wat broght een ieder by?
Rey. Ick heb genoegh, genoegh: nu alle staeten
    In lijden zijn, is ’t beter dat wy ’t laeten
    Daer zy ’t gespreck by lieten, en den strijt.
Edi. Gy ziet waer toe uw drift vervalt, die zijt
    (865) Of gaet voor vroom, en in dit bitter lijden
    Ontsteltge noch mijn’ geest, en laetme glijden.
[p. 27]
Rey. O koning, ick zey menighmael voorheen,
    ’k Most onwijs zijn, en afgedwaelt van reên
    En recht begrijp van ’t nut des staets te weeten,
    (870) Begaf ick u, in zulck een’ last gezeten:
    Want gy hebt volck, en vaderlant, verdruckt
    Van jammeren, geredt, den noodt ontruckt,
    Zoudt gaerne, was ’t in uw vermogen, heden
    Uw ampt en staet met eere en deught bekleeden.
Iok. (875) By Jupiter, ô koning, zeghme voort:
    Hoe zijtge dus afgrijsselijck gestoort?
Edi. ’k Zal zeggen (want ick eere u boven allen,)
    Wat Kreon voor een’ raet, naer zijn gevallen,
    Nam tegens my.     Iok. verhael ’t, zoo ’t u behaeght,
    (880) Indien gy hem rechtvaardigh hebt beklaeght.
Edi. Hy zeght ick dorst vorst Laius nederleggen.
Iok. Zeght hy ’t uit zich? of uit een anders zeggen?
Edi. Tiresias, die schelm, vlieght van zijn hant,
    Geeft elck dit in den mont door ’t gansche lant.
Iok. (885) Al wat gy van u zelven zeght laet vaeren,
    En hoor my: leer dat geen, hoe rijp van jaeren,
    Geen sterflijck mensch waerzeggery verstaet.
    Dit zultge uit my verneemen in der daet:
    Want Laius liet voorheen ’t orakel spreecken,
    (890) In Delfis kerck: dit laet ick hier nu steecken,
    Behoudens dat ick zegh hoe hy verstont,
    Uit Godt Apol, of uit zijn Priesters mont,
    Dat hy, gelijck het lagh by nootlots orden,
    Van zijnen en mijn’ zoon vermoort zou worden:
    (895) En zoo de faem ons aenbroght, als iet waers,
    Is Laius van uitheemsche moordenaers
    Verslagen, op een’ drysprong: maer den jongen,
    Dry dagen out omtrent, liet hy, gedrongen
    Van zorge, met een koorde door elck been
    (900) Geslagen, van de dienaers ergens heen,
[p. 28]
    Bezijden ’s weeghs, op woeste bergen draegen.
    Doch Godt Apol, berechter op uw vraegen,
    Heeft op die wijs geensins te weegh gebraght,
    Volvoert dat zich de zoon door vaderslaght
    (905) Vergrijpen zou; noch Laius, bang voor ’t sneven,
    Dat hem zijn zoon zou brengen om het leven.
    Dies, schoon dit van ’t orakel wert gespelt,
    Zijt hierom niet bekommert, noch ontstelt:
    Want Godt kan naer zijn wijsheit licht ontdecken
    (910) ’t Geen hy verstaet tot nodigh heil te strecken.
Edi. Mevrou, hoe wort mijn ziel en geest ontstelt,
    Nu ick verneeme en hoor wat gy vertelt!
Iok. Wat kommer perst u dus ontstelt te spreecken?
Edi. Uit uw verhael is ons dan klaer gebleken
    (915) Dat Laius op een’ drysprong wert ontzielt.
Iok. Dit wert gezeght, en duurt.     Edi. En waer geviel ’t?
Iok. In Focis, daer de wegen vry en open
    Van Delfis en van Daulis t’zamenloopen.
Edi. Hoe lang geleên? wanneer gebeurde dit?
Iok. (920) Recht eer gy raeckte op stoel, in ’s lants bezit,
    Quam deze stadt die droeve maer te hooren.
Edi. O Jupiter, wat hebtge my beschoren?
Iok. Wat schiet u in het hooft, dat gy dus vreest?
Edi. Ay, vraeghme niet. maer hoe was hy van leest?
    (925) Hoe oudt was hy?     Iok. Heel groot: het haer aen ’t grijzen:
    Van opzicht u niet ongelijck.     Edi. Nu rijzen
    Mijn haeren: want ick duchte voor mijn ziel,
    En dat mijn vloeck onweetende op my viel.
Iok. Wat zeghtge? ick zie, ô koning, met medoogen,
    (930) Verbaest van schrick en angst, u onder d’ oogen.
Edi. Hoe beeft mijn hart, van vreze dat misschien
    Tiresias te verre heeft gezien!
    Doch klaerder zult gy my dit stuck verklaeren,
    Zoo gy my noch een zaeck wilt openbaeren.
[p. 29]
Iok. (935) Ick schricke me. wat vraeghtge noch? gewis
    Is ’t my bekent, ’k zal zeggen als het is.
Edi. Ging hy langs ’t velt alleen met dry of vieren,
    Of volghde hem een lijfstoet van staffieren,
    Gelijck een’ vorst en koning voeght voor al?
Iok. (940) Zy waren vijf te zamen: in ’t getal
    Was een heraut, en Laius op een’ wagen
    Reedt heene.     Edi. och, och, ’t begint hier op te daegen.
    Maer wie heeft u dees tijding aengebraght?
Iok. Een dienaer, die het nau ontliep met kracht.
Edi. (945) Is dees oock t’huis, en by der hant te krijgen?
Iok. O neen: maer toen hy u ten troon zagh stijgen,
    Na Laius doot, greep hy my by de hant,
    En badme of hy moght trecken op het lant,
    Om daer het vee te hoeden in woestijnen,
    (950) En zelden hier ten hove te verschijnen.
    ’k Gaf hem verlof, die waert was grooter eer.
Edi. Bestel dat hy hier haestigh wederkeer’.
Iok. Het zal geschiên: maer zeghme eens: om wat reden?
Edi. Ick ben beducht, en vreze ’k hebbe heden
    (955) Te veel gehoort, en wil dees zaecken klaer
    Naspooren.     Iok. Hy zal haest verschijnen: maer
    Magh ick het geen u pijnight nu niet hooren?
Edi. Ick zal ’t u niet verbergen, mijn verkoren,
    Naerdien ick schier mijn wit beschieten kan.
    (960) Want wien zoude ick dit liever melden dan
    Aen u, nu ons dit lot is toegevallen?
    Mijn vader, een Korinter, en by allen
    Zoo groot geacht, was Polybus genaemt,
    En Merop hiet mijn moeder. ick befaemt,
    (965) Was in de stadt, by al de burgerye,
    Gezien, tot dat my dit [’t welck ick belye
    Verwondrens waert,] gebeurt, maer mijnen staet
    Niet paste: want een heer, door overdaet
[p. 30]
    Van dranck vervoert, steeckt op, vaert uit, en lastert,
    (970) En scheltme voor een’ vondeling, een’ bastert.
    Ick, dus gehoont, verkropte ’t nau dien dagh:
    Maer ’s andren daeghs genaeckte ick met beklagh
    Mijn’ vader, en vrou moeder, ondertaste
    De zaeck: en zy, dewijl men my belaste
    (975) Met dit verwijt, vergramden, meer dan oit
    Voorheene, op hem, die dit had uitgestroit:
    En ick, hoewel mijne ouders my beminnen,
    Krop dit verwijt in mijn gemoedt, van binnen
    Vol hartewee. ick reis naer Delfis kerck
    (980) Zoo stil, dat geen der ouderen het merck’:
    En Godt Apol, wiens antwoort ick quam hooren,
    Voorspeltme niets, uit zijne donckre kooren,
    Dan schricklijkheên, en jammer, en hoe ’t lagh
    By nootlot, dat ick noch mijn’ bruiloftsdagh
    (985) Zou vieren, en in moeders echt my mengen,
    Een gruwzaem kroost by haer ter weerelt brengen.
    Vermoorden zelf mijn’ vader, die my teelt.
    Ick, die my al dees schricklijckheên verbeelt,
    Sloot, dus gedreight van mijn geboortestarre,
    (990) Korintenlant t’ ontwijcken, en heel verre
    Van daer te vliên, om dit schandael t’ ontgaen,
    Het welck ick uit Apollo had verstaen.
    ’k Vertrecke, en koom, (zoo ’k heb uit u vernomen,)
    Daer Laius is vermoort, en omgekomen:
    (995) En toen ick nu (’k beken het u recht uit,)
    Ter plaetse quam, daer zich de drysprong sluit,
    Bejegentme een heraut, en op een’ wagen,
    Een oude (zoo gy my hebt voorgedraegen,)
    Van runderen getrocken. dees bestaen
    (1000) My uit den wegh te drijven, en te slaen.
    Ick toornigh, sla den voerman, die braveerde,
    My uit den wegh te rugge stiet, en keerde:
[p. 31]
    En d’ oude sloeghme, als ick quam tot hem treên,
    Met kracht op ’t hooft, wel tweemael achter een,
    (1005) Wert ruim betaelt met mijnen staf geslagen
    In eene reis, dat hy steil uit den wagen
    Ter aerde stort: voorts velde ick al den stoet.
    Indien ick nu een spruit ben uit het bloet
    Van Laius, waer is ergens zulck een snode
    (1010) Als ick? wat mensch leeft zoo gehaet van Gode,
    Nu my geen vreemde of burger bergen moet,
    Noch staen ter spraecke? elck stootme met den voet
    Ten huize uit. ’k heb met zweeren al de vloecken
    Op mijnen hals gehaelt door ’t onderzoecken.
    (1015) Geen ander, maer ick zelf heb dit verweckt,
    En ’t bed des doôn met deze hant bevleckt,
    Waer door hy quam te sneven. wie is bozer?
    Of ben ick noch, by wien geen godelozer
    Geleken wort, niet heel en al besmet?
    (1020) Is ’t vliedens tijt? ick balling uitgezet
    Zal vaderlant noch vrienden met mijne oogen,
    Na dezen dagh, niet meer aenschouwen mogen.
    Moet ick slechts niet mijn moeders bruitbed flus
    Ontheiligen, en zelf oock Polybus,
    (1025) Mijn’ vader, die my teelde, en won, en voede,
    Ombrengen? of sluit hy niet als een vroede,
    Die zeght dat my fortuin dit overzent?
    O oppergoôn daer boven, keer en went
    Het zoo, dat ick dien dagh niet magh beleven,
    (1030) Maer eer den geest en lesten dootsnick geven
    Dan mijne ziel zoo schendigh wert besmet.
Rey. Dit hooren valt verdrietigh: doch ontzet
    U niet, noch geef den moedt niet gansch verloren,
    Voor dat gy komt bescheit uit hem te hooren.
Edi. (1035) Dees hoop schiet my noch over, anders geen,
    Dan dat ick wacht bescheit uit ’s herders reên.
[p. 32]
Iok. En als hy komt, wat wiltge dan toch maecken?
Edi. ’k Zal ’t zeggen. spreeckt hy dan van deze zaecken
    Als gy, zoo ben ick vry van dezen moort.
Iok. (1040) Wat hebtge uit my voornaemelijck gehoort?
Edi. Gy zeght hy melt dat dees van moordenaeren
    Is omgebroght. zoo hier veel schelmen waren,
    Hebbe ick hem niet vermoort: dewijl een man
    In veelen niet gerekent worden kan.
    (1045) Maer zoo een man alleen hem heeft verslagen,
    Kan elck met recht van manslaght my beklaegen.
Iok. Hou dit voor vast. oock kan hy nimmer dat
    Veranderen, het welck de gansche stadt,
    Niet ick alleen, gehoort heeft met haere ooren:
    (1050) En wijckt de knecht van ’t geen hy sprack te voren,
    Noch spreeckt hy van vorst Laius doot niet recht,
    Gelijck Apol te Delfis had gezeght,
    Dat hem mijn zoon most doôn: nu liet dees ’t leven
    Voorheene, en quam voor ’s vaders doot te sneven:
    (1055) Dies ickme aen geen waerzeggery vergaep.
Edi. Gy spreeckt zeer wel: doch zent om hem een’ knaep.
    Verzuim dit niet.     Iok. ’k zal ’t doen: maer treênwe binnen.
    ’k Wil zonder uw behaegen niets beginnen.


I. KEER.
            OCh, ofme ’t nootlot gunnen wou
            (1060) Dat ick d’ eerwaerdigheit en trou
            Der heilge spreucken, en elck werck
            Volbroght, van ’s hemels wetten sterck
            Bezegelt, en die overal
            Ontfangen zijn, als hemelval,
            (1065) En Godt den vader anders geen’
            Voor oirsprong kennen: daer niet een
            Der sterfelijcken deel aen hadt,
            Daer tijt noch ouderdom op vat.

[p. 33]
I. TEGENKEER.
            Het onrecht baerde dwinglandy,
            (1070) Die reuckloos packt haer rovery,
            En wat men inhaelt met gewelt:
            En, als zy zit in top gestelt,
            Nootwendigh neêrstort uit haer’ staet,
            Dewijlze slimme gangen gaet.
            (1075) Ick bidde Godt dat hy dit pleit
            Der stadt niet tot ons onheil scheit:
            Want om te raecken uit dees klem
            Laet ick hem gaerne d’ eerste stem.

II. KEER.
            Wie ’t heiligh recht met werck of woort
            (1080) Schoffeert; en geensins eert, als ’t hoort,
            Noch weiniger des hemels raet,
            Vervalle elendigh van zijn’ staet,
            Zoo hy bekoort van snoode min,
            Noch vlamt op schandelijck gewin,
            (1085) Het hart van geen godtloosheit spaent,
            De hant, moetwilligh en verwaent,
            En zonder vreze voor Godts troon,
            Durf slaen aen dingen, hem verboôn.
            Wat mensch, vergeet dees al zijne eer,
            (1090) Bedwingt door reden zijn geweer,
            Als ondeught stout in staet blijft staen?
            Wat lust het my ten rey te gaen?

II. TEGENKEER.
            Men heeft dan echter geene reên
            Godtvruchtiglijck naer Delfis heen,
            (1095) Het hart van Grieckenlant, voortaen
            By Godt Apol om raet te gaen,
[p. 34]
            Noch naer Olympia, ’s lants wijck,
            Zoo niet de waerheit ieder blijck.
            O Jupiter, verstaetge dit,
            (1100) In ’t albestierende bezit,
            ’t Welck eeuwigh duurt; betoon in ’t endt
            Dat u dees dingen zijn bekent:
            Want Godt Apolloos eer heeft uit,
            En Delfis overout besluit,
            (1105) Gespelt aen Laius in zijn kracht:
            Leght in den gront, en gansch veracht.


Iok. Lantsheeren, ick nam voor een’ geur te branden,
    Met wieroock en kerckkranssen in de handen,
    Ten offer naer der Goden kerck te treên:
    (1110) Want Edipus wort van zorghvuldigheên
    En veelerley bekommeringen kraftigh
    Gedreven, en hy draeght zich niet manhaftigh,
    Gelijck het voeght een’ man, die al ’t verleên
    En wat’er voor de hant is tegens een
    (1115) Kan weegen, maer hangt gansch aen quaede maeren,
    Die enckel schrick in zijn gedachten baeren.
    Dewijl dan al mijn onderwijs niet baet,
    Neem ick, Apol, u tot een’ toeverlaet,
    Als allernaeste, op datge mijn gebeden
    (1120) Verhoorende, ons, dus droevigh aengestreden,
    Wilt redden: want wy vrezen algelijck,
    Naerdienwe zien den stierman van het rijck
    Dus moedeloos.     For. gy heeren, kuntge ons wijzen
    Waer ’s konings hof en hooge tinnen rijzen?
    (1125) Doch zeght vooral, zoo gy het trouwen weet,
    Waer hy zich houdt.     Rey. daer toont zich ’t hof zoo breet.
    Hy zelf, ô gast, is binnen, ’s volx behoeder,
    En dees mevrou is zijner kindren moeder.
For. Ick bid dat al haer doen tot heil gedy,
    (1130) En datze altijt verheught verkeere by
[p. 35]
    Geluckigen, dewijl hy is haer gade.
Iok. O gast, ick wensch u zegen en genade,
    En welvaert om dien aengenaemen groet.
    Maer zeghme: wat ’s uw bootschap? op wat voet
    (1135) Verschijntge hier?     Bo. uw’ heere, en ’t hof ten goede.
Iok. Wat goet? zegh op, dat ick het klaer bevroede,
    En uit wat hoeck gy herwaert komt dit pas.
For. Ick koome van Korinthe. ’k zal ’t u ras
    En met een woort beknopt en kort verklaeren.
    (1140) ’k Breng teffens u heel blijde en droeve maeren.
Iok. Wat ’s dit gezeght? wat twijfelachtigheit
    Van spraeck is dit?     Bo. ick spreeck, gelijck men zeit
    In Isthmus, dat hem ’t volck zal koning kroonen.
Iok. Wat’s dit? bezit dan Polybus de troonen
    (1145) Van ’t rijck niet in zijn’ ouderdom?     For. neen wis,
    Want hy al doot, en oock begraven is.
Iok. Wat zeght gy, bode? is Polybus verscheiden?
For. Is ’t valsch, zoo sla de moort my.     Iok. zonder beiden,
    Staetjoffer, voort. wat toeftge dit terstont
    (1150) Uw’ koning aen te zeggen? Delfis mont,
    Apolloos mont, waer zijn uw wichleryen?
    Want Edipus, beangst voor lange tyen
    Dat hy dien man moght dooden, al te snoot,
    Wert balling, en vorst Polybus is doot,
    (1155) Zijn eigen doot gestorven, niet verslagen
    Van Edipus, gelijck men hoort gewagen.
Edi. Jokaste, mijn getrouwe gemaelin,
    Wat roeptge my by u door ’t hofgezin?
Iok. Ick bidde u, hoor dien man eens met verblyen.
    (1160) Waer blijven nu die schoone wichleryen?
Edi. Dien man? wie is ’t? wat tijding of hy heeft?
Iok. O Polybus is doot. uw vader leeft
    Niet meer. hy brengt dit uit Korinthe mede.
Edi. Wat zeghtge, gast? verhael my deze rede.
[p. 36]
Bo. (1165) Moet ick ’t u eerst verkundigen: zoo weet
    Hy is al doot.     Edi. door laegen, ofte leedt,
    Of kranckheit?     Bo. hy quam langksaem aen zijn ende,
    Stockout, en af.     Edi. zoo is hy, vol elende,
    Dan overleên aen teering?     Bo. op zijn tijt,
    (1170) Gelijck de mensch van ouderdom verslijt.
Edi. Wat gaepenwe, och, naer wichelende altaeren,
    En voglezang, die ons vergeefs bezwaeren
    Met vaderslaght! mijn vader leght al neêr
    En doot in ’t graf. wy trocken geen geweer,
    (1175) En staen noch hier. misschien sloegh hy aen ’t quijnen
    Om my te zien, zoo moght met reden schijnen
    Dat ick hem holp om hals: nu is hy heen,
    En nam al wat men spelde, lang geleên,
    Met zich in ’t graf: en al ’s waerzeggers blaffen
    (1180) Is ydel, en heeft niets met hem te schaffen.
Iok. Heb ick u dat niet lang voorheen gespelt?
Edi. Gy spelde ’t: maer ick wert van schrick beknelt.
Iok. Laet vaeren dan al wat u hart doet gruwen.
Edi. Betaemtme niet mijn moeders bedt te schuwen?
Iok. (1185) Wat vreest de mensch, die vlack en onder leit,
    Van ’t avontuur beheerscht? voorzienigheit
    Heeft in een zaeck, die vast gaet, niet te spreecken.
    Best zoo men kan geleeft, niet omgekeecken.
    Gy hebt geen reên te vrezen moeders echt.
    (1190) Veel hebben zich in hunnen droom geleght
    Aen moeders zy: doch hy versleet zijn dagen
    Met lust, die dit hadde in den wint geslagen.
Edi. Dat ’s wel gezeght van u, zoo ’t vrouwenbeelt
    Niet leefde, dat my baerde, en heeft geteelt:
    (1195) Maer nu dit leeft, zoo ick met angst vermoede,
    Is ’t noodigh staêgh te leven op mijn hoede.
Iok. Uw vaders graf is ’t oogh, dat voor u waeckt.
Edi. ’k Beken ’t: maer leeftze, ick ducht mijn ramp genaeckt.
[p. 37]
For. Ay, zeghme eens, om wat vrou leeft gy in vrezen?
Edi. (1200) Om Merope, des konings vrou voor dezen.
For. En om wat reên bekommertge u om haer?
Edi. Apollo dreight my schrickelijck en zwaer.
For. Magh ’t zijn gezeght? of magh het niemant hooren?
Edi. Genoegh. Apol heeft my gespelt te voren,
    (1205) Dat ick, besmet door moeders bed en trou,
    In vaders bloet mijn handen verwen zou:
    Weshalve ick bang Korinthe heb begeven,
    Om verr’ van huis in veiligheit te leven.
    Al dientme ’t luck, geen hart wort zoo door ’t licht
    (1210) Verquickt, als door der oudren aengezicht.
For. Zoo zworftge uit vreze, in ballingschap verschoven?
Edi. Om vader niet van ’t leven te beroven.
For. O koning, of ick u ontsloegh van smert,
    Als een die u beminne uit al mijn hart?
Edi. (1215) Ick zou dees deught miltdaedigh u beloonen.
For. Voornaemlijck koom ick herwaert om te toonen
    Dat mijne komst magh tot uw heil beslaen.
Edi. ’k Zal evenwel niet naer mijne ouders gaen.
For. O zoon, gy weet niet hoe het is gelegen.
Edi. (1220) Zeghme, oude man, om Godts wil niet 's verzwegen.
For. Zoo gy hierom uw huis schuwt, dus ontstelt.
Edi. ’k Vrees dat Apol my waerheit heeft gespelt.
For. Vreest gy u aen uw ouders zelfs te smetten?
Edi. Dat is ’t: dat maentme angstvalligh op te letten.
For. (1225) Gy vreest vergeefs, en zijt vergeefs vervaert.
Edi. Waerom vergeefs? zy hebben my gebaert.
For. Vorst Polybus bestaet u in geen deelen.
Edi. Wat zeghtge? quam my dees niet voort te teelen?
For. Niet meer dan my: beide even na.     Edi. hoe dan?
    (1230) Een vader is die nergens vader van?
For. Hy teelde u niet, noch ick: hier gelt geen roemen.
Edi. Hoe plagh hy my dan zijnen zoon te noemen?
[p. 38]
For. ’k Schonck u weleer aen hem met deze hant.
Edi. Beminde hy dan dus het vreemde pant?
For. (1235) By mangel van ’s rijx oir wert dit verzonnen.
Edi. Kocht gy my dan? of hebtge my gewonnen?
For. Ick vont u by Citheron in een bosch.
Edi. Hoe quaemtge daer in eenzaemheit zoo los?
For. Ick weide ’t vee omtrent dien bergh, en verder.
Edi. (1240) Gy dwaelde heene en weder, als een herder?
For. Uw herder en behoeder in die stont.
Edi. Wat onheil trofme, als gy my redde, en vont?
For. Dat kan uw voet u levende openbaeren.
Edi. Helaes, gy brengt ons oude en quaede maeren?
For. (1245) ’k Verloste u van de koort om voet, en been.
Edi. O windelsmaet, wat leedt ick teêr en kleen!
For. ’t Geval heeft u dien naem met recht beschoren.
Edi. Van vader, of van moeder? ay laet hooren.
For. Ick weet niet: die u broght heeft lucht hier af.
Edi. (1250) Vondt gy my zelf, of een die my u gaf?
For. Een herder quam u eerst aen my bestellen.
Edi. Wie is ’t? kunt gy dees herders naem niet spellen?
For. Men zeide hy was Laius dienstverwant.
Edi. Van Laius, eer de koning van dit lant?
For. (1255) Al recht: het was zijn herder, hier gezeten.
Edi. Of hy noch leeft, dat ick ’t uit hem magh weeten?
For. Dit wort u uit een’ lantzaet best bekent.
Edi. Is niemant van u allen hier omtrent,
    Die kennis van dien herder heeft gekregen,
    (1260) Hem zagh in stadt, of vont op ackerwegen,
    Die melde ons dit, dewijl ’t de tijt vereischt.
Rey. Ick denck niet dat hy om een ander peist
    Dan om den man, dien, op het lant gezeten,
    Gy zoecken liet? dit zal mevrouw best weeten.
Edi. (1265) Mijn koningin, weet gy oock of hy ’t is,
    Daer dees van spreeckt, en uit zijn wildernis
[p. 39]
    Ontboden wert, om hier in ’t hof te komen?
Iok. Wie ’t is daer dees van spreeckt? zet al dit schroomen
    Uit uwen zin, en laet dit ongedacht.
Edi. (1270) Geensins: bevind ick ’t merck, ’k zal mijn geslacht
    Niet laeten kloeck en wacker op te speuren.
Iok. By Jupiter, ’t zal nimmermeer gebeuren
    (Indienge voor uw leven zorge draeght,)
    Datge onderzoeckt, daer ’t hof nu van gewaeght.
    (1275) Genoegh is ’t dat ick my dus vinde in pijne.
Edi. Hou moedt, schoon ick een slaef te wezen schijne,
    Al quaem het van de derde moeder; gy
    Zijt hierom niet te minder in waerdy.
Iok. Geefme evenwel gehoor, en laet dit blijven.
Edi. (1280) Geensins: ick zoeck dit ernstigh door te drijven.
Iok. Denck dat ick u ten beste ra met reên.
Edi. Dat beste brack my bitter op voorheen.
Iok. Rampzaelge, ging uw kennis nimmer verder.
Edi. Een onder u ga heene, en hael dien herder.
    (1285) Laet deze trots braveeren op haer bloet.
Iok. Rampzaelge, ick voere u anders niet te moet,
    Dan dit alleen.     Rey. hoe? waerom gaetze heenen,
    Bedruckt, en bang met jammeren en steenen?
    Dit zwijgen is een voorspoock van iet quaets.
Edi. (1290) Dat voorspoock zy zoo ’t wil: ick wil de plaets
    Van mijn geboorte en afkomst naeckt ontblooten:
    Al ben ick uit een’ laegen stam gesproten.
    Dit trotse wijf wort mooghlijck op my gram
    En schaemroot om d’ oneêlheit van mijn’ stam.
    (1295) Ick schatme een’ zoon van vrou Fortuin gezegent,
    En schroom niet eens wat laster my bejegent.
    Fortuin heeft my, haere afkomst, voortgebraght,
    De tijt, van kleen, in top gevoert met maght:
    Dies ick, dus verr’ gestapt, geensins zal schroomen
    (1300) t’ Ontdecken uit wat stamme ick ben gekomen.

[p. 40]
KEER.
        CItheron, spel ick met mijn’ mont
    De waerheit, zonder faelen,
        U zal, eer noch de morgenstont
    U morgen komt bestraelen,
        (1305) Klaer blijcken wie de moeder zy
        Van koning Edipus, dien wy
    Op zulck een blijck vereeren
        Met rey van zangen onversaeght,
        Het welck mijn’ koningh wel behaeght.
    (1310) Dit ’s, Febus, uw begeeren.
TEGENKEER.
        O zoon, wie heeft u voortgebraght;
    Een van ’t getal der Goden,
        Of berghmaeght, die met Pan vernacht?
    Want bergen Godtheên noden:
        (1315) Of was ’t Merkuur op zijn’ Cylleen?
        Of teelde Bacchus u voorheen
    By eene der Godinnen
        Van Helikon, met groen bekranst,
        Waer mê hy gaerne zingt en danst,
    (1320) Verslingert op het minnen?
Edi. Kan ick, eer wy by een vergadert zijn,
    Van d’ oude mans iet gissen uit den schijn,
    Zoo duncktme ick zie den herder hier vergaêren,
    Daer wy voorheene om wenschten: want zijn jaeren
    (1325) Bestemmen ’t, en gelijcken dezen man;
    Byzonder, zoo mijn oogh recht kennen kan
    Mijn dienaers, die den ouden herwaert leiden.
    Misschien kent gy hem best, en zult ons scheiden,
    Als die den man eerst elders hebt gezien.
Rey. (1330) Ick ken hem. dit was Laius herder, dien
[p. 41]
    Hy vont zoo trou als iemant in zijn stallen.
Edi. Korinter, hoor: ick vraegh u eerst van allen:
    Is dit de man, van wien gy ons vermelt?
For. Dat is hy, die hier aenkomt uit het velt.
Edi. (1335) Gy oude man, zie herwaert, en geef reden
    Op mijne vraegh, waert gy al lang geleden
    In Laius dienst?     Her. ’k was slaef op ’s konings goet,
    Doch niet gekocht, maer huisknecht opgevoedt.
Edi. Wat was uw werck? wat hebtge meest bedreven?
Her. (1340) Het kleene vee gehoedt, schier al mijn leven.
Edi. In welcke streecke onthieltge u wel bekent?
Her. Rondom den bergh Citheron, daer omtrent.
Edi. Gy kende of zaeght dien man omtrent die streecken?
Her. Wat deed hy? van wat man valt hier te spreecken?
i>Edi. (1345) Her. Ick kan het niet bedencken zoo terstont.
For. Heer koning, ’t is niet vreemt. ’k zal onverdroten
    Al wat hem door de jaeren is ontschoten
    Vernieuwen: want ick weet het zal hem voort
    (1350) Invallen, als hy van Citheron hoort,
    Den herdersbergh, daer hy twee kudden weide,
    Ick eene kudde, en nimmer van hem scheide,
    Dry maenden, al den zomer, van de lent
    Tot in den herfst: en toen het dreigement
    (1355) Des winters ons allengs quam overvallen,
    Dreef ick het vee weêrom naer mijne stallen,
    En hy zijn kudde in Laius koy, met riet
    Gedeckt. is ’t waer het geen ick zegh, of niet?
Her. ’t Is lang geleên, en waerheit, geene leugen.
For. (1360) Nu zegh ons oock met een: magh ’t u niet heugen
    Dat gyme een kint bestelde, op dat ick ’t zou,
    Gelijck mijn’ zoon, opvoeden vroom en trou?
Her. Wat ’s dit? waerom zoeckt gy dit naer te spooren?
For. Dit ’s hy, toen noch een kint, en eerst geboren.
[p. 42]
Her. (1365) Looptge in uw doot? waeromme zwijghtge niet?
Edi. Bestraf geensins den ouden: want hy schiet
    Geen woorden uit, zoo strafbaer als uw rede.
Her. Mijn goede heer, wat of ick u misdede?
Edi. Gy spreeckt van ’t kint niet klaer, gelijck hy wil.
Her. (1370) Hy weet niet wat hy zeght, en zweegh best stil.
Edi. Zeght ghy ’t niet met gemack, men zal ’t u leeren.
Her. Een’ ouden slaen? dat zou den hemel deeren.
Edi. Is hier geen die hem knevel? boeit hem vry.
Her. Ick arme man, wat eischtge toch van my?
Edi. (1375) Gaeft gy hem niet het kint, gelijck wy vraegen?
Her. Ick gaf ’t. och had my toen de moort geslagen.
Edi. Dat zal geschiên: of melt de zaeck recht uit.
Her. ’t Zal eer geschiên, wort u dit klaer beduit.
Edi. Dees man, zoo ’t schijnt, zoeckt niet dan wederstreven.
Her. (1380) Geensins, ick zegh: ’k heb hem het kint gegeven.
Edi. Was ’t uw? of quam ’t van iemants anders hant?
Her. ’t Was mijn niet: maer ick kreegh ’t van een’ op ’t lant.
Edi. Van burgerye? of ergens van een’ herder?
Her. Ay vraeghme niet: ick bidde u vraegh niet verder.
Edi. (1385) Vraegh ick ’t noch eens, ’t zal u niet wel vergaen.
Her. ’t Was Laius kint, indien gy ’t wilt verstaen.
Edi. Zijn dienaers of zijn eigen zoon? laet hooren.
Her. Indien ick 't zegh, ’t is erger dan te voren.
Edi. Voor my, die ’t hoor: noch luister ick gewis.
Her. (1390) Men zey, het was zijn zoon: die binnen is
    Mevrou zal licht hoe ’t leght u naeckt ontleden.
Edi. Gaf zy het u?     Her. zy gaftme.     Edi. en om wat reden?
Her. Op dat ick ’t om zou brengen.     Edi. ’t geen zy baert?
Her. Uit vreze voor Apol, die heur bezwaert.
Edi. (1395) Wat was dit toch?     Her. gelijckwe momplen hoorden,
    Dit zoontje zou zijne ouders noch vermoorden.
Edi. En waerom gaeft gy ’t aen dien ouden man?
Her. Medoogen was hier d’ eenige oirzaeck van.
[p. 43]
    Ick hoopte dat het in ’t geboortgeweste
    (1400) Des ouden mans zou schuilen: doch ten leste
    Heeft hy het tot een schricklijck quaet behoedt:
    Want zoo gy sproot uit koning Laius bloet,
    Als Forbas zeght, zijt gy tot ramp geboren.
Edi. Helaes, dit blijckt. helaes, ick ben verloren.
    (1405) O zon, ’k zie u voor ’t lest, die my verveelt!
    Onwaerdigh van mijne ouderen geteelt,
    Heb ick hun bed, dat my niet voeght, geschonnen,
    Om hals gebroght de geenen, die my wonnen.
Rey. O menschelijck geslacht,
    (1410) Hoe luttel zijt gy nu by my geacht,
        Geduurende dit leven!
    Wat mensch wert van Fortuin oit meer verheven
        Dan dees, in schijn geen mensch!
    Hoe snel viel ’t lot hem tegens zijnen wensch!
        (1415) Uw voorbeelt leert te druckigh,
    O Edipus, dat niemant is geluckigh:
        Want gy, zoo hoogh in spoet,
    Gebruickte uw heil in weelde en overvloet.
        Toen gy met Godt zoudt teugelen
    (1420) De maeght, met klaeu gewapent, en met vleugelen;
        Al ’t lant behoên voor moort;
    Quaemtge in ’t bezit, en voerde ’t hooghste woort,
        Beheerschte Thebes veste
    Met eere en prijs, de groote stadt ten beste:
        (1425) En nu, wat hooren wy!
    Wat mensch was oit elendiger dan gy,
        Die, naer men roept en mompelt,
    Leght over ’t hooft in schande en schult gedompelt!
        O Edipus, befaemt
    (1430) Zoo wijt en verr’, hoe zitge nu beschaemt,
        Die moeders schaemte ontbloote,
    En blint misbruickte uw vaders bedgenoote,
[p. 44]
        Tot dat de tijt, die ’t zagh,
    Uws ondanx, dit in ’t endt broght aen den dagh,
        (1435) Dees huwlijxschennis doemde,
    En u den man en zoon van moeder noemde!
        O Laius arme zoon,
    Ick wenschte u niet te zien in dezen hoon.
        ’k Beklaegh uw ramp met smerte,
    (1440) Uw ongeluck, uit een medoogend harte.
        Wat droegh ick moedt weleer
    Op u: nu sla ick ’t aenzicht schaemzaem neêr.
    Bo. O gy die hier in d’ alleropperste eere
    Gestelt zijt, wat zult gy van uwen heere
    (1445) Niet hooren! wat voor gruwelen niet zien!
    Wat droefheit komt u over; zoo misschien
    Gy Labdakus geslacht noch zijt genegen!
    Want naer my dunckt, noch Fasis, verr’ gelegen,
    Noch Ister kan afwasschen smet en vlack,
    (1450) Hier in het hof verborgen onder ’t dack,
    Die, reedt om voor elx ooge in ’t licht te raecken,
    Met wil begaen of niet, hem gansch mismaecken:
    Doch quaet met wil bedreven smert wel meest.
Rey. Hier mangelt niets aen ’t geen men heeft gevreest,
    (1455) En ons nu blijckt, of ’t luit ten hooghste afgrijslijck.
    Wat tijding klampt gy noch op deze, al t’ yslijck?
Bo. Om u beknopt te melden ’t geen ick weet.
    Jokaste is al om hals, tot ieders leedt.
Rey. Wie broghtze om hals, d’ onzaelge in alle deelen?
Bo. (1460) Zy holp zich zelf van kant, en dat by veelen
    Meest wort beklaeght, is dat men niet vernam
    Noch zagh hoe zy tot zulck een ende quam.
    ’k Zal evenwel u, naer mijn beste onthouwen,
    Het deerlijck endt der droeve ziele ontvouwen.
    (1465) Mevrou, vergramt ten drempel opgetreên,
    Vloogh daetelijck naer ’t bruitsbed, daerze alleen,
[p. 45]
    Na ’et sluiten van het slot en kamerdeuren,
    De vlechten van het hooft begon te scheuren
    Om Laius, lang gestorven, riep met kracht,
    (1470) Den eersten man weêr ophaelde, en gedacht,
    En d’ oirzaeck van zijn doot, zich, zonder hoeder,
    Beklaeghde, als een verlaete en droeve moeder
    Voor haeren zoon tot zulck een kinderteelt;
    De dubbele echt, en ’t bruitsbed zich verbeelt;
    (1475) Hoeze uit een’ man zich mannen baerde, en kinders
    Uit kinderen, al stof tot zoo veel hinders.
    Of zy ’t hierop bestorf, dat weet men niet:
    Want Edipus al jammerende schiet
    Ter kamer in, waer door wy niet aenschouwen
    (1480) Haer ongeval, maer d’ oogen stadigh houwen
    Gehecht op hem, die heene en weder liep.
    Hy vloogh al voort met groot misbaer, en riep
    Geweer, geweer ons allen toe, en vraeghde
    Waer hy zijn vrou en moeder, de beklaeghde,
    (1485) De moeder van zijn kindren, vinden moght.
    Terwijl hy raest, ’k weet niet wat Godt hem broght
    Tot kennis: want hem niemant van ons allen
    Dit wees. hy schreeude, als waer hy overvallen,
    Van iemant voortgeruckt in dit rumoer.
    (1490) Hy loopt met kracht de deuren op den vloer,
    De hengsels uit de posten, datze boogen.
    Zoo komt hy dol ter kamer in gevlogen,
    Daer wy, helaes, de koningin, ô strijt!
    Zien hangen aen een’ koort geknoopt. hy krijt
    (1495) Haer schricklijck aen, met opgespalckte blicken,
    Pooght flux de koort van haeren hals t’ ontstricken,
    En worpt zich op den vloer verbaest in ’t stof.
    Daer zagh men een droef schouspel op het hof:
    Want toen de man van ’t kleet, gelijck bezeten,
    (1500) Den gouden haeck, haer pracht, had afgereten,
[p. 46]
    Zoo ruckte hy hier mê zijne oogen uit
    Het aengezicht, en jammerde overluit:
    Ick kan haer in dien schijn niet meer aenschouwen,
    Noch zoo veel quaets en ramps, by my gebrouwen,
    (1505) Wil, van het licht berooft, geen bloetschand zien,
    Noch kennen die my helpen. dat verbiên
    En weigren my de billijckheit, en reden.
    Dus huilt hy, slaet de winckbraeu van beneden
    Om hoogh, verscheurt zijne oogen, als verwoet.
    (1510) d’ Ooghappel verft zijn aenzicht nat van bloet.
    De kaecken, niet alleen van bloet bedropen,
    Maer als een plas en regen overloopen
    Van ’t zwarte bloet. dit onheil sproot alleen
    Uit beide niet, maer treft oock in ’t gemeen
    (1515) Met jammeren den man en vrou: en even
    Gelijckze door ’t geluck, dus lang verheven,
    In eere staen, hoedanigh het oock is,
    Zoo keert het snel van daegh in jammernis,
    En droefheit, schande, en schult, en alles, hoe men
    (1520) Ter weerelt oock iet jammerlijx zou noemen.
Rey. Hoe draeght hy zich in al dit ongeluck?
    Bo. Hy roept dat men de poort ras openruck’,
    En iemant den Thebaenen al te gader
    Vertoone dien dootslager van zijn’ vader
    (1525) En moeder. hy vloeckt schricklijck en verwoet,
    Zeght dat hy, als ’s lants balling, zijnen voet
    Wil zetten uit het rijck, en hier niet langer
    Verblijven in het hof: naerdien hy, zwanger
    Van vloecken, zich verdoemt heeft met geschrey.
    (1530) Nu hoeft hy hulp, een’ leitsman, die hem ley’:
    Zijn ongeval en opgehoopte plaegen
    Zijn grooter dan een sterflijck mensch kan draegen.
    Dit zal hy zelf u toonen: want de poort
    Gaet open, en gy zult terstont den moort,
[p. 47]
    (1535) En ’t schouspel zien zoo deerlijck voor uwe oogen,
    Dat dit de wraeck zou roeren met medoogen.
Rey. O jammer, droef te zien voor my,
    O droefste treurrol van zoo veelen
    Ick in mijn leven oit zagh speelen!
        (1540) Elendige, wat razerny
    Beving u, na dit grof verloopen!
        Wat tegenspoet verruckte uw’ geest
        Om, tot uw onheil, onbevreest
    Uw groote elenden op te hoopen
        (1545) Met d’ allergrootste afgrijslijckheên!
    Wie kan u zien, en dit verdragen!
    ’k Had anders u noch veel te vraegen,
        Te hooren, in gespreck te treên:
    Zoo roert uw ongeluck van binnen
    (1550) Mijn hart, en harssens, en mijn zinnen.
Edi. Och och, wee my elendigh man.
    Armzalige, waer ben ick dan?
    Hoe smilt mijn stem in klaghtig weenen!
    Och och Fortuin, waer vliet gy heenen?
Rey. (1555) Zy nam haer afscheit, vol verdriet,
    Te schricklijck dat men ’t hoort, of ziet.
Edi. O duisternis, afgrijsselijcke dampen,
    Hoe worde ick nu gedruckt van rampen,
    En endeloze gruwzaemheên!
    (1560) Hoe pijnight my door al mijn leên
    ’t Herdencken van zoo veel voorleden
    Verdrieten, en elendigheden!
Rey. Het is niet vreemt dat zulck een smart
    U dubbel treft, en raeckt aen ’t hart.
Edi. (1565) Och vrient, hoort gy noch hier mijn klagen?
    Volhardtge zorgh voor my te draegen?
    Al derve ick ’t hemelsch licht, och och,
    Ick hoore uw stem, en kenne u noch.
[p. 48]
Rey. Wat moght gy met uwe eigen handen
    (1570) Zoo vreesselijck u zelf aenranden,
    Uwe oogen quetsen, dus beroert?
    Wat Godt heeft u zoo verr’ vervoert?
Edi. Apol, Apol, ô mijn getrouwen,
    Heeft deze jammeren gebrouwen,
    (1575) En my gebroght in dezen stant;
    Maer niemant anders met zijn hant
    Mijne oogen uit het hooft getogen
    Dan ick, van razerny bewogen:
    Want waertoe diende zon en dagh
    (1580) Een’ mensch, die niet dan droefheit zagh?
Rey. Gy zeght als ’t is. ô hardt gelagh!
Edi. Och vrienden, zeghtme: in dees verdrieten
    Wat kan’er voor my overschieten,
    Dat ick met lust aenschouwen kan,
    (1585) Beminnen, hooren, spreecken dan
    Met bitterheit! och vrienden, wacker,
    Verdrijftme naer woestijn, en acker,
    Als een’ verschovling, waert geschuwt,
    Een’ vloeck, een pest, daer elck voor gruwt,
    (1590) Van Godt noch sterflijck mensch te minnen.
Rey. Rampzalige, om uw dolle zinnen,
    En jammeren, te snoot geschent,
    Och och, had ick u noit gekent!
Edi. Afgrijsselijcke rampen moeten
    (1595) Hem schenden, die my, by de voeten
    Gehangen in het bosch, zoo snoot
    Ontbont, bevrijde van de doot.
    Ick heb geen deught van hem verworven,
    Had toen een beter doot gestorven,
    (1600) Tot minder smart en rouw van my,
    En deze vroome burgery.
Rey. Ick wenschte dit, zoo wel als gy.
[p. 49]
Edi. Zoo had ick vader niet verslagen,
    Noch moeders bed, de bron der plaegen,
    (1605) Zoo schandelijck en vuil besmet:
    Nu sproot ick uit een heiloos bed
    Van die bevleckten, vol onwaerde:
    Nu teelde ick zoons by die my baerde.
    In ’t kort, al ’t snootste dat gebeurt
    (1610) Is my by nootlot toegekeurt.
Rey. Gy hebt te veel uw dolheit toegegeven.
    Veel nutter doot dan blint in ramp te leven.
Edi. Och, leerme niet, noch geefme raet
    Wat my best voeght in dezen staet:
    (1615) Want hoe zoude ick toch vader met mijne oogen
    In Plutoos rijck om laegh aenschouwen mogen,
    Of moeder, mits ick door hun beider doot
    Mijn misdaet heb verdubbelt, en vergroot?
    Maer ’t aenzien van mijn telgen, in haer bloeien,
    (1620) Valt aengenaem: men zietze gaerne groeien.
    Voorwaer ick kan dees stadt met mijn gezicht
    Niet aenzien, noch haer torens, noch ’t gesticht
    Der kercken, of de beelden van de Goden,
    Dieme in dees stadt getrouw hun hulpe boden,
    (1625) En eerelijck opvoedden. ’k heb gestoort
    Door mijn besluit, een hoogh gesproken woort,
    Vrywilligh my van al dit goet versteecken;
    Besloten dat zich elck aen my moght wreecken,
    Verdrijven dien godtloozen, eenen man
    (1630) Zelfs van de Goôn besmet gedoemt, en van
    Vorst Laius bloet, toen ick mijn schantvleck melde,
    Mijn bloetschandael al ’t volck voor oogen stelde.
    Hoe kon ick hen met schaemtloze oogen zien?
    Onmogelijck: en zoo het kon geschiên
    (1635) Dat ick my zelf ’t gehoor benam, ’k wou d’ ooren
    Strax sluiten om een ander niet te hooren,
[p. 50]
    En teffens blint en doof zijn: want het is
    Een groote troost in groote droefenis
    Dat iemant al zijn zinnen wort benomen.
    (1640) Citheron, wat moght gy my wellekomen?
    En waerom holpt gy ’t kint niet ras van kant?
    Zoo had men noit van mijn’ geboortestant
    Geweeten. ô vorst Polybus, landouwen,
    Korinte, valsch mijn vaderlant gehouwen,
    (1645) Wat hebtge my, een gruwzaeme etterplaegh,
    Gelijck wat schoons, wat eêls, gevoedt zoo graêgh!
    Nu oordeelt elck my snoot van snoôn gesproten.
    O drysprong! ô bosschaedjen, dicht besloten
    In schaduwen! ô boomen! enge plaets
    (1650) Des drysprongs, die mijn vaders bloet, vol smaets
    Vergoten van dees handen, hebt gedroncken,
    Gedenckt u niet hoe mijne gruwlen stoncken,
    En hoe ick uit dien moorthoeck herwaert quam?
    Dit quaet bedreef? ô bruiloftstorts, ô vlam,
    (1655) Broght gy ons voort? ontfingtge na het baeren
    Het zelve zaet, en teelde door het paeren
    De vaders, broêrs, en kinders, bloetverwant,
    Bruits, vrouwen, en oock moeders, schant by schant,
    Daer elck van spreeckt: want ’t voeght geensins te geven
    (1660) Een’ schoonen naem ’t geen schendigh is misdreven?
    Versteecktme, ô ramp, flux ergens in een’ hoeck.
    Vermoortme, of plomptme in zee, gelijck een’ vloeck,
    Daer ick niet meer verschijn voor iemants oogen.
    O burgers, komt my schichtigh aengevlogen.
    (1665) Gehoorzaemt noch ontzietme niet. geen man
    Dan ick alleen dit jammer draegen kan.
Rey. Maer Kreon komt hier tijdigh. hy is maghtigh
    Op uw verzoeck, te droef en jammerklaghtigh,
    Te stemmen wat gy zoeckt door deze bê.
    (1670) Hy is ’s lants oogh, en waeckt in uwe stê.
[p. 51]
Edi. Wee my! wat zal ick langer hier toe spreecken?
    Wat trouw verdiene ick by hem door mijn smeecken
    Die tegens hem was wrevligh en gestoort?
Kre. Zijt welgemoedt. ick kome rechtevoort
    (1675) U niet met schimp in droeven stant bejegenen:
    En acht gy op geen menschen: acht het zegenen,
    Des zonneschijns, die alles spijst, en voedt,
    Uw schande ontdeckt met haeren glans, en gloet,
    En toont dat lant, noch lucht, noch dau, noch regen
    (1680) Dees lantsmet lijdt. hy is den hemel tegen,
    Dies Godt het lant te keer gaet met zijn roê.
    Trouwanten, brengt hem voort naer binnen toe.
    Wat toeftge noch? men breng’ hem daetlijck binnen.
    Het voeght voor al den bloetverwant met zinnen
    (1685) Te letten op der bloetverwanten quaet.
Edi. By Jupiter, hoe hebtge in dezen smaet
    My in mijn waen bedrogen? stut der vroomen,
    Hoe durftge noch by zulck een’ booswicht komen?
    Geef my gehoor: want zoo gy dit beseft,
    (1690) Ick zegge alleen wat my, niet u betreft.
Kre. Wat eischtge dan van my dus errenstachtigh?
Edi. Verdrijf my uit het lant, die vaderslaghtigh
    Verdien voortaen te missen zon en dagh.
    Verdrijfme, daer my niemant spreecken magh.
Kre. (1695) ’t Waer al beschickt, en ree bestelt te voren,
    Stont my niet eerst der Goden wil te hooren,
    Wat hun belieft te sluiten over u.
Edi. Apolloos wil en vonnis is toch u
    Al klaer ontdeckt, dat gy dien godelozen
    (1700) Den vadermoort betaelt, ten schrick der bozen.
Kre. ’t Is zoo gezeght: nochtans in dezen staet
    Is ’t beter, dat men ’t uitvoer’ met Godts raet.
Edi. Vraeght gy Godt raet om my, van elck verschoven?
Kre. Uw jammer eischt dat wij Godts mont geloven.
[p. 52]
Edi. (1705) ’k Beveele u, en vermaene u, delfze in ’t stof,
    Begraef haer lijck, dat doot leght op het hof.
    Dees leste dienst zijt gy den uwen schuldigh.
    My past het niet, dat deze stadt geduldigh
    Haer’ burger lijde in ’t lant van zijn geboort:
    (1710) Dies drijfme flux ten berge uit deze poort,
    Ter stede, daer Citheron rijst, vol wouden:
    Daer d’ ouders my al by hun leven zouden
    Begraven, op dat ick geniete op ’t velt
    Het kerckhof, my van hun zoo vroegh bestelt:
    (1715) Want dit gaet vast, dat my geene andre elende,
    Noch zwaere koorts kon helpen aen myn ende:
    ’k Waer anders noit in stervens noot bewaert,
    Hadt Godt my niet tot grooter ramp gespaert:
    Doch ’t ga zoo ’t wil met mijn fortuine, aen ’t doolen:
    (1720) Laet my de zorgh voor mijne zoons bevolen:
    O Kreon, het zijn mannen, en gy ziet
    Zy zijn nu groot. aen nootdruft zal ’t hun niet
    Ontbreecken, waerze in deze weerelt zwerven:
    Maer kan mijn bede in ’t uiterste iet verwerven
    (1725) Op u, en raeckt barmhartigheit uw hart,
    Heb deernis met mijn dochtren in haer smert,
    Die jammerende en noit genoegh beklaeghden,
    Weeskinderen, verschovelingen, maeghden,
    Bedruckten, wien noit spijs ontbrack, dat pas
    (1730) Als ick in ’t hof niet tegenwoordigh was.
    Zy hadden ’t elck zoo goet gelijck hun vader.
    Gedoogh voor ’t lest dat ick haer al te gader
    Noch eens de hant geve, en mijn ramp beween’.
    O vorst, ga heen, goetaerdige, ga heen,
    (1735) Oprechte telgh, uit eerlijck bloet gesproten;
    Magh ick mijn kroost, die droeve druckgenooten,
    Noch mijne hant eens geven met beklagh;
    ’k Zal rekenen haer noch, gelijck ick plagh,
[p. 53]
    Te zegenen, te zien met vrolijcke oogen.
    (1740) Wie hoor ick daer dus schreien? ô medoogen!
    Mijn dochters? och, de waertste van mijn bloet,
    Door Kreon noch in zulck een’ wederspoet
    My toegestiert? wat zal ick langer spreecken?
Kre. Gy zeght als ’t is. ick wou u niet versteecken
    (1745) Van uw verzoeck, en zondtze u daetlijck toe.
    Hier ben ick.     Edi. dat u Godt Jupijn behoê,
    En om dees deught, meer zegens u verleene
    Dan my. komt hier, mijn dochters, herwaert heene.
    Koomt herwaert: vat uw’ broeder by zijn hant,
    (1750) Die ’t licht van vaders oogh heeft aengerant,
    En ’t klaer gezicht berooft van ’s hemels klaerheit,
    Waerom hy nu dus omtast in dees waerheit.
    Och dochters, och, hoe zijtge door ’t bestaen
    Van vader, och, onweetende verraên,
    (1755) Geboren uit de zelve, die hem baerde!
    ’k Beklaegh u, kan niet zien hoe, vol onwaerde,
    Gy overal, onnoozel, zonder schult,
    Uw levens tijt in droefheit slijten zult.
    Waer zult gy toch met speelgenoots vergaêren,
    (1760) En op wat feest verschijnen by de schaeren,
    Van waerge, in stê van vreught t’ ontfangen, niet
    Naer huis keert, dan bekreten van verdriet?
    En als uw jeught eens rijp is om te trouwen,
    Wie zal zijn vrucht, zijn kint dus onwaert houwen,
    (1765) Dat hy ’t aen zulck een schantvleck zou besteên,
    Die mijne en beide uw oudren zijn gemeen?
    Want wat verwijt moet dit geslacht niet draegen!
    Uw vader heeft zijn’ vader doot geslagen,
    En vruchten by zijn moeder voortgebroght,
    (1770) Uit die hem baerde, en won u onbedocht,
    By haer, van wien hy zelf is afgesproten.
    Dit zal u elck verwijten, elck zich stooten
[p. 54]
    Om uwe hant te trouwen: dus geschuwt
    Van elck, zult gy, mijn dochters, ongehuwt,
    (1775) En kinderloos vergaen, en heenesterven.
    O Kreon, naerdemael gy van mijne erven
    Alleen, gelijck hun vader, nablijft, och,
    Ontferm u om deze ouderlozen toch.
    Gedoogh niet datze uw bloetverwant belachen,
    (1780) Uw nichten, droef van d’ echt versteecken, prachen,
    Omzwerven, uitgeschupt door ’t gansche rijck,
    Noch maeckze my in jammer niet gelijck.
    Gy weet haer oude, en ’t moet u billijck deeren.
    Gy ziet elck schuw haer ree den neck toekeeren,
    (1785) Behalve gy. ô brave, helpze toch:
    Bestem mijn bede. ô dochters, ’k had u noch
    Veel lessen in te scherpen: maer uwe oude
    Begrijpt noch niet wat ick u leeren zoude.
    Bidt Godt nu, dat hy u, zoo lang gy leeft,
    (1790) Een betere fortuin dan vader geeft.
Kre. Het is genoegh. waer voert de rouw uw zinnen!
    Koom herrewaert, en stap in ’t hof naer binnen.
Edi. Men zy gehoorzaem boven al,
    Hoewel het alssembitter vall’.
Kre. (1795) Wat tijdigh is, dat ’s schoon by kloecken.
Edi. Hoor toe, hoor wat ick wil verzoecken?
Kre. ’k Zal ’t weeten, als gy ’t maeckt bekent.
Edi. Dat gy ons uit dit rijck verzent.
Kre. Zoeckt gy ’t van my? ’t raeckt Godt daer boven.
Edi. (1800) Ick ben van alle Goôn verschoven.
Kre. Gy zult haest raecken tot uw wit.
Edi. Verzekert gyme, ô Kreon, dit?
Kre. Ick plagh niet strax mijn oordeel t’ uiten.
Edi. Vervoerme flux van hier naer buiten.
Kre. (1805) Laet los uw kinders: ga dan vry.
Edi. Ontweldighze alle niet van my.
[p. 55]
Kre. Gedenck geensins dat gy ’t al zult verwerven:
    Want wat u dus lang volghde moet gy derven,
    In ’t ende van uw leven, arme man.
Rey. (1810) Thebaeners, ô gy vroome burgers van
    Mijn vaderlant, ay ziet: gy ziet hier heden
    Dien Edipus, die, tot behoudt der steden
    De dubbelheit des raetsels van ’t gedroght
    Ontwarren kon, en zulck eene eer bevocht,
    (1815) Gelijck een helt, de braefste man der mannen,
    Die burgergunst en aenzien kon verbannen:
    Nu zietge in welck een onweêr van verdriet
    Hy schipbreuck leedt, en gansch verging tot niet:
    Dies leert nu uit den spiegel, u gegeven,
    (1820) Den lesten dagh bespieglen van uw leven,
    En acht geen’ mensch geluckigh in zijn’ staet,
    Eer ’t leven endt, en naer zijn’ wensch vergaet.

EINDE.


[p. 56: blanco]

Tekstkritiek:

vs. 608 en vs. 1059 nootlot er staat: nootloot
vs. 1316 Bacchus er staat: Bacchus,
vs. 1435 doemde er staat: doende