Ysbrand Vincent: De gheveinsde doodt van Joosje. Amsterdam, 1667.
Naar La feinte mort de Jodelet (1659) door Guillaume Marcoureau de Brécourt
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton090740 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[p. 1]

DE

Gheveinsde Doodt

VAN

JOOSJE.

KLUGHT-SPEL.

Gespeelt op d’Amsterdamsche Schouwburg.

[Gravure]

t’ Amsterdam, By Jacob Lescaile, op den Middeldam, naast de Vismarkt, 1667.

[p. 2: blanco]
[p. 3]

OP HET KLUGT-SPEL

VAN DE

GHEVEINSDE DOODT.

                LIefhebbers van Toneelvermaak,
                Van boertery, van aartigheit
                Die vry van laster is en laak,
                Hier is u weêr iets nieuws bereid,
                (5) Om uw nieuwsgierigheit te voên.
                Nieuwsgierigheit heeft veel van doen.

                    Den Schouwburch stelt u hier te toon
                Een kluchtig Huweliksbedrijf,
                Hoe enen Vader zijnen Zoon
                (10) Poogt te verbinden aan een Wijf;
                Maar deez, niet schrander, word misleid.
                De List verschalkt d’Onnozelheit.

                    Want enen Medevryer, rijk
                Van geest, speelt hem een minnetrek,
                (15) Waar door hy waant te zijn een Lijk,
                Doch word gehouden voor een Gek.
                Zijn Vrijster word eens anders Bruid.
                Een Slechthooft voert zijn zaak niet uit.
J.S.


[p. 4]

INHOUDT.

        EEn Ionghe Maaght, die reets haar zinnen
            Op een braaf Jongman heeft ghestelt,
        Wort hier ghedwongen om te minnen
            Een bloedt die rijker is van geldt.
        (5) Haar Vryer traght dit om te stooten,
            En maakt zijn Minnemakker diets,
        Dat hy haar heeft als Vrouw genooten,
            Waar door deez van dit huw’lijk vies,
        Uit vrees men hem met haar moght paaren,
            (10) Zeer aartigh als een Doodt komt waaren.
        Den ander trouwt met die hy mindt.
            Standtvaste liefd’ steets uitkomst vindt.


PERSONEN.

Angeniet, Moeder van Leonoor.
Goethert, Vader van Joost.
Leonoor, Dochter van Angeniet.
Ioost, Zoon van Goethert.
Mainaart. Minnaar van Leonoor.
Koen, zijn Kneght.
Proontje, Dienstmeidt van Angeniet.
Het speelt in en omtrent de huizen van
Angeniet en Goethert.

Continue
[p. 5]

DE

GHEVEINSDE DOODT

VAN

JOOSJE.

EERSTE UITKOMST.

Angeniet. Goethert.

Angeniet.
VEurwaar deez’ gunst is groot, en ik had noit gedaght
Dat ghy betonen zoud’ deeze eer aan mijn geslaght,
Hier zellef in persoon te komen u verneêren,
Om, voor uw zoon, mijn kindt ten huw’lijk te begeeren:
(5) Want hy is zo volmaakt, en van zo goeden aart,
Dat ieder vryster wenscht met hem te zijn gepaart.
En wat belangt mijn kindt, z’is noit met reên belastert,
Dat zy van haar geslaght in ’t minsten is verbastert;
Zo dat ik niet geloof, zoze aârs niet is puur mal,
(10) Dat zy deez’ keur verwerpe, of wederstreven zal;
Maar eerder voor geluk en groote eere houwen,
In uw geslaght te zijn, en met uw Zoon te trouwen.
Goethert.
Ik bid u houdt dogh op, en zijt verzekert dat
Ik steets van uw geslaght een goet gevoelen had.
(15) ’t Is u niet onbekent, en ’t zal my noit vergeten,
Hoe ’k met uw zaal’ge man veel jaren heb versleten
In ware vriendschap. ogh, dien vrome Vrederijk,
Die in gulhertigheit en deught vondt geens gelijk!
Wat baart ’t herdenken van zijn afzijn ons al smerten!
(20) Wy leefden t’saam als broêrs en eensgezinde herten;
[p. 6]
Al wat den eenen wou was d’and’re meê te vreên;
In ’t kort, ons huis en goet was onder ons gemeen.
Nu vinde ik goet, op dat onz’ vriendtschap niet vermindere,
W’ons huis vereenen door den eght van onze kinderen.
Angeniet.
(25) Ik ben te vreên, en u voor deze gunst verplight.
Goethert.
Maar wijl wy t’samen zijn, is ’t best al straks verright.
Roept ghy uw Doghter, en ik zal mijn Zoon doen komen.
,, ’t Luk is my gunstig, nu ’k mijn slagh heb waargenomen.
Angeniet.
Proon, Proontje, roept mijn kindt.
Goethert.
                                                Zoon Joost, komt hier eens, vaâr.


TWEEDE UITKOMST.

Angeniet. Leonoor. Goethert. Ioost.

Angeniet.
(30) ’k Wil u uithijl’ken gaan, mijn zoetert.
Leonoor.
                                                                    Is het waar?
Zo wort mijn wensch voldaan; maar met wie magh het wezen?
Angeniet.
’t Is een fray jonghman, rijk, goetaârdigh en belezen.
Leonoor, zughtende.
,, ’t Is dan mijn Mainaart niet.
Goethert.
                                              Holla, Joost, komje dan?
Ioost.
Hier ben ik al Papa.
Goethert.
                                Je blijft noch d’oude man,
[p. 7]
(35) En terght mijn goetheit, als ik u mijn liefd’ doe horen.
Zie daar ik heb voor u deez’ vryster uit gekoren,
En ghy zult haar in ’t kort genieten tot uw vrouw.
Leonoor, zughtende.
,, Ogh, Mainaart, wat ’s dit voor onz’ liefde al druk en rouw!
Angeniet.
Wat dunkt jou, kindt, kanje in deez’ keur behagen krijgen?
Ioost.
(40) Mijn vryster heeft verstandt, vermits zy weet te zwijgen.
Ik zie wel, dat om haar t’antwoorde op ’t geen ze zeit,
Onnodigh is ’t gebruik van myn welsprekentheit.
Goethert.
Zal ik het ende van uw zotheit wel beleven?
Ioost.
Ze heeft de winkbraauws graauw, ’t hair zwart, door een geweven;
(45) Dat is wat ongemiens: ook loof ik voor gewis,
Dat zy voor niemant, als voor my gemaakt en is.
Ogh! hoe lang zult ghy nogh wel met uw antwoort dralen?
Spreek, vrouw gedierte, of wel de nikker moetje halen.
Goethert.
Wel guit spreek aârs of swygh.
Angeniet.
                                                Kom hier: waar loopje dan?
(50) Neem jy niet sinjeur Ioost voor uwe bruigom an?
Leonoor, schreyende.
Al ’t geen dat u belieft.
Ioost, zughtende.
    Ogh! waarom schreit myn gouwe?
Goethert.
En ghy, begeert ghy niet met Leonoor te trouwen?
Ioost, met de stem van Leonoor.
Al ’t geen dat u belieft.
Angeniet.
    Waarom is ’t dat ghy schreit?
[p. 8]
Goethert.
Dat zyn de tekens van opreghte deughtzaamheit.
(55) De schaamt’ doet in deez’ staat eene eer’bre Doghter zughten.
Leonoor.
Ogh, zo ik u verlaat, ik sterf van ongenughten!
Angeniet.
Is ’t anders niet myn kindt, zo maak geen swarigheit.
Goethert.
Hoe ghy schreit ook?
Ioost.
    Wie, ik? dat is om dat zy schreit:
Want een goet man behoort, als hy zyn vrouw ziet weenen,
(60) Zyn tranenvaten ook straks t’openen met eenen.
Schrey, schrey, myn lief; de traantjens die je schreit zult ghy
Niet pissen: en op dat ’er op ons feestgety
Togh geen bruidts tranen voor de vrienden en ontbreken,
Zo zal ik bruigoms met bruidts tranen t’saam doen leken.
Angeniet, schreyende.
(65) Ogh, ogh ’k heb meêly met haar droefheit en geween!
Goethert.
’k Neem deel in hare smert, hoewel ze is zonder reên.
Alle schreyende binnen.


DARDE UITKOMST.

Mainaart, Koen.

Mainaart.
Daar leit iets op myn hert, ’k weet niet wat my magh letten.
Koen.
Onz’ buurman, heer, die kan heel fray klisteren zetten.
Mainaart.
Myn zinnen zyn bedroeft, en myne geest heel dof.
Koen.
(70) Een goede pyp tabak zet alle dampen of.
[p. 9]
Mainaart.
Deez droefheit zonder reên ontstaat gewis uit vreze.
Koen.
Een roemer rijnsche wijn kan al dit kwaat genezen.
Mainaart.
Ik vrees iets ’t geen ik schroom te vrezen.
Koen.
    Dat’s niet goedt.
Mainaart.
’k Wil straks na harent gaan, om mijn ontrust gemoedt
(75) Te vreên te stellen, en de reghte grondt te weten.
Koen.
Wat is ’t elendigh van de min te zijn bezeten!
Mainaart.
Maar daar is Proontje.


VIERDE UITKOMST.

Mainaart. Proontje. Koen.

Mainaart.
    Wel wat tijding brengt ghy meê?
Proontje.
Geen and’re als knaging, zorgh, verdriet en hertewee.
Mainaart.
Wat is’er dan? spreek op, wilt d’oorzaak my belyen.
Proontje.
(80) Ogh! ’t is gedaan: de droes die gaat op stelten ryen!
Mainaart.
Moet ik nogh bidden, eer ghy ’t my zult doen verstaan?
Proontje.
Uw Liefsten is verlooft, en zal haast trouwen gaan.
Mainaart.
Wat zeght ghy, Proontje?
Proontje.
    Dat haar Moeder, gantsch t’onvreden,
Uw liefde tegenstaat hartnekkigh zonder reeden;
[p. 10]
(85) Zo dat schoon Leonoor hier dapper tegens wroet,
Zy egter met een Ioost, een Gekje, trouwen moet.
Maar zo ghy reght bemint myn juffrouw Leonore,
Zy moet ghy door een list haar komen zo te voren
Dat ghy deeze eght belet.
Mainaart.
    O onluk onverwaght,
(90) Dat in zo korten tydt dit huwlijk heeft gewraght!
Keert haastigh wederom, en zeght myn Leonore,
Dat myne liefde alleen bekwaam is te verstoren
Dit schaadlijk huwelijk. Ogh, ongelukkigh mensch!
            Proontje binnen.
Koen.
’t Geval, Heer, is altyd niet gunstigh aan onz’ wensch;
En iemant wort beproeft als onluk hem komt prangen.
Dit onluk, vatje ’t wel....
Mainaart.
    Gaat met uw onluk hangen.
Of ander traght veel eer in ’t tegenwoordigh kwaat
Mijn min t’ontzetten.
Koen.
    Heer, al zaghtjens, ik weet raat:
’k Bedenk daar iets, dat wis haar allen zal verleiden.
Mainaart.
(100) Wat ’s dat?*
Koen.
    Dat ghy zult van uw Leonore scheiden,
Verlatende haar min, ghy niet meer lieven zult;
En zo j’er niet bedrieght, zo geeftme vry de schult.
Mainaart.
O schellem, zo ’k u krygh....
Koen.
    Holla, myn Heer, al stille.
Ik wensch de Minnaars voor sint felten met haar grillen.
(105) Ghy zult beklaghen deeze oploopentheit zo ’k mien,
En... maar ik zegh niet meer, je zult het zelver zien.
[p. 11]
Mainaart.
Hoe, ghy zout my dan in deez’ rampen laten steken?
Koen.
’t Is best ik swijgh; want ik verveel u met myn spreken.
Mainaart.
Ogh, Koentje, waarde kneght!
Koen.
    Ogh, Mainaart, waarde Heer!
Mainaart.
(110) Zo ghy my mindt, en trouw wilt dienen...
Koen.
    Wel wat meer?
Mainaart, hem eenigh geldt gevende.
Dit gelt is al voor u.
Koen, ’t geldt nemende.
    Ogh! ik krijgh medelyden;
Maar reghte vriendschap wil nogh niet in ’t herte glyden.
Mainaart, hem nogh meer gevende.
Uwe ongevoelijkheidt wort wis hier door verkragt.
Houw daar, is ’t nu genoegh?
Koen.
    ’t Gemoedt, dunkt my, wort zaght:
(115) Zo ghy maar voortgaat met te geven tot den morgen,
De vriendschap komt dan wel, al leidt ze diep verborghen.
Mainaart.
Hoe, uwe strafheit is hier door nogh niet verzaght?
Is dan u hert zo hardt?
Koen.
    Het goudt heeft grote kraght
Om ’t allerhardtste hert zo week als was te maken.
Mainaart.
(120) Gelooft my, ’k heb niet meer.
Koen.
    Te slimmer staan uw zaken.
Mainaart.
Vermoghen plight, nogh vriendschap niets? dit ’s al te stoudt.
[p. 12]
Koen.
Mijn hert is diamant, de ziel van louter goudt.
Mainaart.
’k Voel nogh iets, dunktme.
Koen.
    Hoe?
Mainaart.
        ’t Is mis, ik ben bedroghen.
Koen.
’k Wiert een geheim gewaar, maar ’t is me weêr ontvloghen.
Mainaart.
(125) Op morghen zal ik ’t gelt ontfangen van Christyn,
Waar van dat een gedeelt’ voor uw persoon zal zyn.
Koen.
Voor myn persoon? ghy zout de droes hier meê belezen.
’t Kon voor my zyn, en egter in myn magt niet wezen.
Dit’s dubbelzinnigh; geefme liever dubbel gelt.
(130) ’t Is best een vogel wis, dan tien in ’t wildt getelt.
Mainaart.
’k Beloof ’t u op myn woort.
Koen.
    Wilt ghy uw duim opsteken?
Dat is genoegh. laat my dit werkjen eens besteken:
’k Heb in dit hersenvat gesmeet een aartigh stuk.
Maak maar van uwe kant...     hy luistert hem in ’t oor.
Mainaart.
    Hier aan hangt myn gheluk.
(135) Ik durf myn zellef door deez middel reets beloven
’t Bezit van haar, die ’k hoop myn Minnemaat t’ontroven.
Koen.
En ik van myner zyd’...     hy luistert hem in ’t oor.
Mainaart.
    Dat ’s wonder wel bedaght.
Koen.
Ghy zult in ’t korte zien, hoe ik uw welvaart aght.
[p. 13]
Zeght hem, maar ghy moest dit voor alle ding onthouwen,
(140) Dat Leonoor reets is uwe ondertroude vrouwe;
Op dat zijn liefd tot haar hier door in haat verkeer’.
Holla!             Hy klopt.


VYFDE UITKOMST.

Ioost. Mainaart. Koen.

Ioost.
    Wie daar?
Mainaart.
        Doet op.
Ioost.
            Wat is uw zeggen, Heer?
Mainaart.
Niet veel, een woort of twee.
Ioost.
    In plaats van een, wel hondert.
,, Wis komt hy my geluk toewenschen, als verwondert!
(145) Wat is uw wil?
Koen.
    Niet veel, een woort of twee.
Ioost.
        Dat ’s bot.
Heb ik u niet gezeit, ô, allerzotten zot,
Dat ik gereet was om uw zotte klap te horen?
Mainaart.
Heer, wilt u aan de reên van dezen bloedt niet storen;
Hy meenden...
Ioost.
    Of hy meent, hy spreek met zekerheit.
(150) Aan meenen bindt men noit zijn Paart, als ’t spreekwoort zeit.
Koen.
Niet wetend’ dat...
Ioost.
    Ik weet voor u wat ghy wilt zeggen.
[p. 14]
Mainaart.
Maar...
Ioost.
    ’t Hooft is niet ghestelt om hier met u te legghen
En lagghen uren lang: want als men is verlooft,
Zo heeft een man als ik wat anders in zijn hooft.
Mainaart.
(155) Hoe ghy verlooft?
Ioost.
    Men wil ’t voor waarheit my aan preken,
Dogh de Courant zal daar in ’t brede haast van spreken.
Mainaart, hem de handt op ’t voorhooft leggende.
Wel hoe Vriendt, vreest ghy niet?...
Koen.
    Dit kwaat is zo gemeen,
Dat ieder man het lijdt gewilligh van elk een:
Want die ’er ’t meest voor vreest, of ’t meest daar teghen stryen,
(160) Die lijden ’t eerder, dan die het ghewilligh lyen.
Ioost.
Maar wat ’s dat voor een kwaat, dat ghy noemt zo ghemeen,
En dat men huidendaaghs lijdt willigh van elk een?
Voor my ’k versta gantsch niet van deez verborghe reden.
Koen.
Dat ’s dat je u waghten moet in ’t koekkoeks gildt te treden.
Ioost.
(165) Ie doet mijn eer te kort zo ghy my hout voor gek.
Mainaart.
’k Raadt u te swijgen, of van stonden aan vertrek.
Koen.
’t Is goet, ik zwijgh: en zal zo light’lijk niet weer spreken.
,, Men stoort my staagh, als ik op ’t best ben van mijn preken.
Mainaart.
Kort om ghy zult met Leonoor dan trouwen gaan?
[p. 15]
Ioost.
(170) Ghy ziet de baardt geschraapt, de zondaghs kleren aan.
In ’t kort zult ghy my zien in ’t kleedt eens overleden.
Koen.
Wis ghy verzindt u, Heer, je meent in bruiloftskleden.
Ioost.
Wat schaat ’et: zeit men niet, als iemant trouwt, voor af,
Dat hy tot sterven sigh bereit en tot het graf?
Koen, zaghtjens aan zijn Heer.
(175) ’k Ga alles maken reet.     binnen.
Mainaart.
    Voorwaar het een volght ’t ander;
Of ghy, om uw gevaar te kennen, zyt niet schrander.
Ioost.
Ik kan het kennen, zo ik ’t zelfde wil doorvliên;
En kan ’t beletten, zo ik daar in wil voorzien.
Mainaart.
Ik wil u dienen nu je in deez kwade eght gaat treden.
(180) ’k Zal zulks beletten
Ioost.
    Ghy beletten? om wat reden?
Heeft men u over haar en ’s Vaders errefgelt,
Als quâministrateur of wel als voogt gestelt?
Mainaart.
Gantsch niet. Ik traght alleen als Vriendt, van myner zyde
U van ’t ghedreighde kwaat ghetrouwlijk te bevryden.
Ioost.
(185) Wat is ’er dan?
Mainaart.
    Uw bruidt is schoon, meer als ghemeen,
En zeer bevalligh, maar ook vol ghebreek’lijkheên.
Ze heeft nogh wijsheit, deught, nogh weet van goede zeden,
Z’is light van aart, en trots in ommegang en reden.
Ioost.
Lief ziet geen leet. Ik ben tot alles wel bereit.
[p. 16]
Mainaart.
(190) Daar nevens... ,, maar is het al zeker hier gezeit?
Wilt ghy my zweeren ’t stuk te zwijghen, zult ghy ’t horen.
Ioost.
’k Zweer by de klepel van de Westerkerriks toren,
Dat ik het zwijghen zal, indien ze niet meer klept.
Mainaart.
Ghy zyt te vroom, dat ghy hier teghens eedt van rept.
(195) Weet dan, en wilt het vry voor vast en zeker houwen,
Dat Leonore sints zes maanden was myn Vrouwe;
Ziet dan of ghy haar nogh begeren zoud’.
Ioost.
    Wie, ik?
Neen, ik verhangme niet in een ghebruikte strik.
Maar is het ook al waar?
Mainaart.
    Men vondt op my noit leughen.
Ioost.
(200) Dat is genoegh gezeit, ’k heb reets myn heughe meughen;
My lust geen moeiten, nogh ik wil geen anders wijf;
Men stuurde my goet koop Schout oompje op het lijf.
Ik moght op voorraat ook, zo ’t werk wel af wou lopen,
Een party wieghen, als Ian Saly deê, gaan kopen:
(205) Want ’t voordeel is niet kleen, als men het wel verzint,
Men krijght de koe, en ’t kalfje toe, de moer en ’t kindt
Te samen, is ’t niet fray, zo haast men moet ontberen
De naam van Bruigom, dat m’ ons kort daar na komt eeren
Met die van Vader over ’t kindt niets toe gedaan?
(210) Ik wou veel liever straks myn zelf verhangen gaan.
Myn bruidt bruy voor den Droes, dit zou myn zinnen krenken.
Maar hoe raak ik ’er of?
Mainaart.
    Dat staat aan u te denken.
[p. 17]
Ioost.
Zy blyve voor ons tweên.
Mainaart.
    Dat ’s tegens eer en trouw.
Ioost.
Ghy vreest reets dat ik u met horens kronen zou.
Mainaart.
(215) ’k Bedenk iets anders ’t geen ons ooghmerk vry komt nader,
En beter lukken zal. zegh tegens uw Heer Vader
Dat ghy niet trouwen wilt.
Ioost.
    Daar toe zeit Ioosje neen.
Zou ik myn goê Papaas geboden overtreên?
Dan zou ’t ’er stinken.
Mainaart.
    ’t Is een raadt die zonder missen
(220) U zal bevryden van al deez’ bekommernissen.
Maar wijl ghy zeght dat ghy dit niet durft vanghen an,
Zo zal ik zien of ik iets anders vinden kan.
Veinst dat ghy zyt van een zeer heete koorts bevangen,
En dat ’t u schort in ’t hooft.
Ioost.
    Dat lijke zotte gangen;
(225) Dogh zo ghy ’t zo verstaat, die aanslagh is niet vreemt,
Vermits myn geest somtyts in zotheit vreughde neemt.
Maar wat staat my te doen om hem best te belezen?
Mainaart.
Veinst u een doodt te zyn, dat zal wel ’t kraghtighst wezen:
Want als men iemand zie die niet by zinnen is;
(230) ’k Geef u te denken ofm’ ’em trouwen zal? ’t is wis
Dat ghy hem hier door zult zeer aartighlijk bedrieghen.
Ioost.
’t Is waar dat een dood mensch niet leeft, zulks kan niet lieghen.
[p. 18]
Koen, weder tot zyn Meester komende.
Hoe gaat het?
Mainaart.
    ’t Lukt ons wel.
Ioost.
        Wel aan, ’k maak my gereet:
Want ik vindt na myn zin deez aanslagh zoet gesmeet.
(235) Gaa heen, en zyt gerust, dat ’t niet aan my zal letten,
Om my van haar t’ontslaan en uwe min t’ontzetten.
            Ioost binnen.
Mainaart.
Ghy Koen, zo ghy myn liefd’ nogh verder voor wilt staan,
Moet ghy van deze Doodt de Gheest vertonen gaan,
En dwingen dezen Gek, door kunst, en kraght van reden,
(240) Dat hy ’t voor waarheit houd’, dat hy is overleden.
Koen.
Al wat hier toe behoort dat is reets klaar. Maar gaan
Wy binnen, en ik zal u alles doen verstaan.     Binnen.


ZESTE UITKOMST.

Angeniet. Proontje. Leonoor.

Angeniet.
Komt hier, myn kint, en wilt jou Moeder openbaren
Wat dat jou deert: want ziet je brengt my in beswaren,
(245) Dat ’k jou dus bleekjes, dus quip quaps, en ongedaan,
En zonder lust van jou te tooyen, moet zien gaan:
Ie bent myn eenigh kindt, en zo ik jou moest derven,
Zie daar ik loof dat ik van droefheit ook zou sterven.
Proontje.
Nou Iuffrouw, schreit togh niet, ik hoop het heeft gien noot;
(250) De ziekte die ze heeft, brenght zelde ien mensch ter doodt.
Angeniet.
Iy weet ’er dan iets of?
[p. 19]
Proontje.
    Een luttel.
Angeniet.
        Wat magh ’t wezen?
Proontje.
Ik zou ’t wel zeggen...
Angeniet.
    Ghy, nogh zy, behoeft te vrezen.
Ik zal om harent wil al doen wat dat ik kan.
Leonoor.
Door deze hoop getroost, zal ik ’t u zeggen dan.
(255) U is bewust hoe Mainaart met uw wil en weten
My sints een tyd lang heeft gevrijdt, veel tydt versleten
Om in myn gunst te zyn; en nu hy die geniet,
En wy malkaâr zo trouw beminnen, dat verdriet
Nogh ongemak, hoe groot, ons t’samen kan doen scheiden,
(260) Zo wilt ghy met een aâr my gaan ter kerken leiden,
En trouwen doen met een die ’k haat gelijk de pest.
Angeniet.
Ogh stelt hier in jou hert te vreên, ’t geschiet om best.
Deez Mainaart heeft geen goedt, en Ioost heeft wat te tellen.
Proontje.
Denk Iuffrouw dat het gelt brengt menigh mensch ter hellen:
(265) Maar het ghenoeghen strekt een hemelrijk op aard’.
Leonoor.
Mijn Mainaart die heeft gelt, en is ook Ioost wel waard’.
Angeniet.
Al had hy iets, wat zal hy doen om wat te winnen?
Proontje.
En Ioost wat handel zal die met zijn gelt beginnen?
Angeniet.
Wel Voddemoer weet jy niet hoe zijn Vader wroet,
(270) En grote egocy in veel vreemde landen doet?
Proontje.
Wel ja ik, maar zijn zoon verstaat hem, moetje weten.
[p. 20]
Op het traffijken als een boer op ’t saffraan eeten.
Of zo hy sigh op een’ghe komenschip verstaat,
Zo is’t van bier, tabak, wijn by de kleine maat.
Angeniet.
(275) Swijgh Snapster, schaamt jou wat voor eerelijke menschen.
Het is de goedste kneght, mijn kind, die ’k jou zou wenschen.
Ie zult goê daghen by hem hebben, dat ’s ghewis.
Leonoor.
Wat kan het baten zo hy niet bemint en is?
Daarom, zo ’k Mainaart niet geniet, wil ik noit trouwen.
Proontje.
(280) Dat ’s reght, en beter als te nemen zulk een Bouwen.
’t Is maar een Futzelaar, een Gortenteller, en
Een oudt verdrooghde vendt, die niet een vrouwmensch ken
Behaghen, hoe zou hy dan zulk een diertje paayen?
Angeniet.
Is ’t moog’lijk dat jou haan niet aârs als kwaat ken kraayen
(285) Van deze jonghman, die jy zonder reden haat.
De Dienstboôn huidendaaghs zijn t’overgeven kwaadt:
Want zo een vryer niet door gelt haar gunst komt naken:
Ze zullen hem zo zwart gelijk de duivel maken.
Proontje.
Nou Iuffrouw! hoe weet jy...
Angeniet.
    Nou schijtpels, swijght. mijn kindt
(290) Ie moet de reden van deez fleers slaan in de windt.
Leonoor.
’t Is my onmogelijk dat ik met Ioost zou trouwen.
Angeniet.
Ik heb het reets belooft, en zal mijn woort ook houwen.
We zullen derwaart gaan, bereit u.     Angeniet binnen.
Proontje.
    Als ze zel;
[p. 21]
’k Wedt zy zo sleght niet is, kan ik haar anders wel.
(295) Hoor Iuffrouw, houw maar moedt en wilt niet eensjes schromen,
Ie weet dat Mainaart... maar ik zie hem ginder komen.


ZEEVENDE UYTKOMST.

Mainaart. Leonoor. Proontje.

Mainaart.
Agh, agh, mijn Leonoor, ghy zult dan trouwen gaan?
Leonoor.
Eilaas! wat zal ik doen? ghy trekt het u niet aan.
Mijn Moeder wil ’t zo, hoe kan ik haar wederstreven?
Mainaart.
(300) Ik trek het my niet aan? ay wilt u dat ontgeven:
Want ghy doet mijne liefde grotelijks te kort.
Leonoor.
Wat raadt dan, dat ik van deze eght ontslaghen wort?
Mainaart.
Zo haast als my ’t gerught ter oren was gekomen,
Heb ik daar in voorzien; een aanslagh ondernomen
(305) Die, zonder kwetsing van uwe eer en goede naam,
Niet minder aartigh magh genoemt zyn, als bekwaam
Om van deez lompen bloedt met vreughden af te raken,
En ons, zo ’t wel ghelukt, ghelukkighen te maken.
Leonoor.
Maar door wat middel is ’t dat ghy dit traght te doen?
Proontje.
(310) Ay, Juffrouw, vraaght niet meer, myn Heer zen kneght hiet Koen;
Dat hy niet uitvoert, zal de Droes wel laten legghen.
Mainaart.
De tijdt, mijn Lief, laat ons niet toe, u hier te zegghen
Hoe gheestigh dat dit werk door ons besteken is:
Ghy zult het zien eer dat een uur verstreken is.
[p. 22]
Leonoor.
(315) Ik ben u dankbaar en verplight zo langh ik leve.
Proontje.
Ogh, Juffrouw, daar ’s een spook, wilt u in huis begeven!
            Te samen binnen.


AGHTSTE UITKOMST.

Ioost, in Doodts gewaadt.

Nu ben ik immers doodt, als ik ’er ’t minst om daght,
Maar om wel doodt te zijn gebruiken we al onz’ kraght.
Neemt dat dit kleedt het kleedt is van een overleden,
(320) En dat mijn Vader met mijn Vrijster aan komt treden.
Zoon Ioost, waar toe dit kleedt? Ghy lijkt wel schier een Ioodt.
Ghy antwoort niet? Ik ben een haast’ gesturve Doodt.
Hoe doodt, en sints wanneer? sints dat ik ’t vondt geraden.
Maar wat vertoont sigh daar: Gantsch lighters, ’k ben verraden!
(325) Ik vrees niet, neen, maar ’t hert dat kloptme sleghts in ’t lijf:
Ik die de doodt vertoon, wort schier van doodtschrik stijf.

NEEGENDE UITKOMST.

Ioost. Koen, in ghelijke kledinge, hem, als zijn Gheest, in alles nabootzende.

Ioost.
Het is gewis een Gheest, en zulliks doet my vrezen
Dat ik hier niet geveinst, maar waarlijk doodt moet wezen.
Wel hoe! ’t schijnt hy gelijkt my zelven op en top,
(330) Van lighaam en ghestalt’, van ond’ren tot den kop,
Van veurhooft, oghen, neus, van baart en bleeke verwe.
Maar ben ik ’t zelf ook niet? zou ik ’t wel vraghen derven?
Wel waarom niet? hou moedt.
Koen.
    Hou moedt.
[p. 23]
Ioost.
        Zegh my....
Koen.
            Zegh my.
Ioost.
Wanneer ik tot hem ga, komt hy al nader by;
(335) En treê ik aghterwaart, zo peurt hy meê aan ’t rekken.
Wat ben ik ook een Ghek, dus met my te doen ghekken.
Maar in deez gekkerny ben ik vol anghst en schrik.
Wie weet of ik het ben? wie is ’t een aâr, of ik?
Koen.
Ik.
Ioost.
    Ghy bedrieght u, wis: want ’k blijf in twijffel steken,
(340) Of ghy my spreken hoort, dan of ik u hoor spreken.
Zegh my dan wie ghy zijt?
Koen.
    Mijn naam is Sinjeur Ioost.
Ioost.
Ogh, sinjeur Ioost, ik ben tot uwen dienst ghetroost.
Hier betoonen zy malkanderen eenighe belagghelijke beleeftheden.
De Droes, men heeft my noit nogh zo veel eer bewezen!
Ik loof deez’ Gheest komt eerst uit ’t Fransche Hoff gherezen.
(345) Wat al bewegingen van lighaam, arm, en voet!
Al lang genoegh, ’k wort van’t complimenteren moed’.
Doet meerder, zo ghy wilt, ik kan niet meer verdraghen
Deez’ zotternye, en ’t zal mijn in het end’ mishaghen.
Maar zien w’em eens naby, ’t is moghelijk mijn gheest:
(350) Hy lijkt my als mijn zelf van ’t minste lidt tot ’t meest.
Wat eighenzinlijkheit heeft togh natuur bewoghen,
Een ander schepsel na mijn wezen te vertoghen.
Zegh, zijt ghy Sinjeur Ioost?
Koen.
    Ten minsten ’k ben zijn gheest.
[p. 24]
Ioost.
Ogh vrienden, ’k bid u van mijn doodt ghetuighen weest.
(355) En ghy mijn waarde Gheest vindt goet en wilt verbreiden
Dat ik, die noit op aard’ het kwaadste leven leidde,
Maar van elk was bemindt om mijn vermaak’lijkheên,
Een grafsteê reghten doe van d’allereêlste steen
Voor Ioosje: want gewis zijne eer zou luister missen,
(360) Zo men niet onderhielt zijn goê ghedaghtenisse.
Dogh zeght, mijn goede Gheest, wijl ik u daar voor ken,
Of ik al waarlijk doodt en reght gesturven ben?
Koen.
O ja.
Ioost.
    Te slimmer: want ’k zou aars nogh wel wat leven.
Ik loof, de Schikghodin door dronkenschap ghedreven
(365) Moet zijn, toen zy de draat mijns levens heeft ghekort;
Maar mits haar zotheit reets zijn’ loop heeft opgheschort,
Is ’t best ik met ghedult mijn zelschap ga ghenaken.
Maar zaght, ’k zou immers eerst mijn grafschrift nogh gaan maken:
Want voor een stervend’ mensch is dit nogh grote troost.
Schrijft in een Tafelboekje.
(370) Hier rust...
Koen.
    Hier rust.
Ioost.
        Swijgh, swijgh, ô zotte gheest van Ioost.
Hier rust...
Koen.
    Hier rust.
Ioost.
        Nogh meer? ogh, rust met al dit rusten!
Hier rust...
Koen.
    Hier rust.
[p. 25]
Ioost.
        Mijn Gheest moet wat te lagghen lusten.
Ogh, Gheest van zaal’ghe Ioost, rust voor een oghenblik,
Dat ik de wreedheit van mijn droevigh nootbeschik
(375) Bestraffe; laat mijn doodt u daar toe togh beweghen.
Goet, goet, mijn Gheest die swijght, en spreekt my niet meer tegen.
GRAF-SCHRIFT.
Hier rust Joost Goethert, die gewis
Doodt zijnde, niet meêr leevende is.
Wilt dogh zijn nootlot niet weêrstreven.
(380) Een eerlijk end’ zijne eer vergroot.
Hy deedt elk lagghen in zijn leven,
Maar niet beschreyen zijnen doodt.
Hy was klught-aartigh in zijn daghen,
En waardigh, dat men hem een heerlijk Graf-steê bouw’:
(385) Want om sigh zelf niet te mishaghen,
Stierf hy al lagghende op dat niemand storen zou.
Dit wil ik dat men in een zwarte toetsteen houwt
Met grote letters, wel gemaakt van klink-klaar goudt;
En...
Koen.
    Wijl wy zijn alleen, krijgh ik zeer groot begeren
(390) Om dezen bloden Gek wat lustigh af te smeren
Met kinbakslaghen, of met vuisten stark en stijf.     Hy slaat hem.
Ioost.
Wel hoe, mijn Gheest, wat ’s dit? ghy slaat op Ioost zijn lijf.
Koen.
Ik schep een groot vermaak in zullek tijdverdrijven.
Ioost.
Veurwaar ik niet; en jy meught zulks wel laten blyven.
(395) Hoe? ghy slaat nogh al meer! help Vrienden, sta my by.
[p. 26]
Koen.
Onze aanslagh moght hier door geraken in de ly.
’k Verbergh my, daar is volk.     binnen.


THIENDE en laatste UITKOMST.

Goethert. Ioost. Mainaart. Leonoor. Angeniet. Koen.

Goethert.
    Wie magh hier togh zo razen?
Ioost.
Het was mijn Gheest, die my met slaghen kwam verbazen.
Goethert.
Wel zot, waar toe dit kleedt, dit schreeuwen zonder noodt,
(400) Of zijt ghy dol? spreek op.
Ioost.
    Wel neen, maar ik ben doodt.
Mainaart, tegens Leonoor.
Onze aanslagh die ghelukt.
Leonoor.
    Hy heeft ’t verstandt verloren.
Goethert.
Hoor Ioost, ik ben al moê deez’ zotterny te horen.
Angeniet.
Wat schort jou Sinjeur Ioost?
Goethert.
    Ik breek u light den hals,
Zo ghy geen antwoort geeft.
Ioost.
    O wrede Grijzaart valsch!
(405) Laat dogh een Doodt in rust, of...
Angeniet.
    Iemy watte woorden!
Ioost.
Ik zal u met dit kleedt verwurghen en vermoorden.
Goethert.
Het is de maan...
[p. 27]
Angeniet.
    Of schrik, die hem brenght in deez noodt.
Ioost.
Dat lieght ghy: want ik ben een eerelijke Doodt.
Een Burgher als ik ben van d’onderaartsche naarheit,
(410) Dat die zou schrikkigh zijn, of zot, wordt noit bewaarheit.
Goethert.
Eilaas, mijn zoon die raast, wat is my dit een pijn!
Angeniet.
’k Zou iemant zenden gaan om Dokter Nypewijn,
Die man verstaat de kunst, en kan deez’ ziekt’ genezen
Trots iemant.
Ioost.
    Zulliks zal voor my onnodigh wezen.
(415) ’k Ben met mijn doodt vernoeght, en wel gesturven, maar
Zo iemant van u Liên het leven moede waar,
Die doet hem komen of een ander van zijn benden;
Hy zal u wel goet koop na d’andre werelt zenden:
Want haar onwisse kunst by veelen maar bedrogh,
(420) Vermoort meer menschen als de wreetsten orelogh.
Goethert.
Weet ghy wel dat ghy raast, en deze reên niet stuiten?
Ioost.
Weet ghy, dat Pluto u zal in een huisjen sluiten,
Zo ghy niet beter eert de Dienaars van zijn kroon?
Goethert.
Ik ben u Vader, hoe!
Ioost.
    En ik, ik ben uw Zoon.
Goethert.
(425) Wel onbeschoft, durft ghy nogh tot uw Vader kikken?
Ik zie wel dat in ’t endt....
Ioost.
    Ghy mooght eens suiker likken:
Of oordeelt beter, en spreekt klaar, gezondt en bloot.
[p. 28]
’t Is waar ik ben nogh maar een nieuwgeschape Doodt,
Waarom ik u deez reên vergeven wil geduldigh,
(430) En u ontslaan van d’eer die ghy aan my zijt schuldigh;
Maar op voorwaarde dat ghy laten zult met vreên,
Mijn lighaam, ziel, en Gheest, mijn vlees, mijn vel, en been.
Goethert.*
Ogh, ogh, wie troost my, en hoe draagh ik m’in deez zaken?
Ogh Mainaart geeft my raadt. Vriendin wat zal ik maken?
Mainaart.
(435) Mijn Heer...
Angeniet.
    Eilaas!
Mainaart.
        Zo ghy beloven wilt een ding,
’k Zal hem ghenezen.
Goethert.
    Ghy, wel hoe? dit ’s zonderling!
Mainaart.
Staat ghy mijn beede toe, zijn zotheit is ghenezen.
Goethert.
Uit goeder herten, al zou ’t zelf mijn leven wezen.
Mainaart.
Mijn eisch gaat niet zo verr’; maar zo ghy dezen dagh
(440) Te weegh brengt dat ik met deez’ schoone trouwen magh,
Die my niet haat, en die ik aanbidde als Ghodinne,
’k Zal hem ghenezen en weêr brenghen by zijn zinnen;
Zo eindight uw verdriet, daar mijne vreught begint.
Goethert.
Vriendin, wat zeght gh’er toe?
Angeniet.
    Zo ghy ’t geraden vindt,
(445) Ben ik ’er meê te vreên, en zal u niet weêrstreven,
Dat Mainaart met mijn kindt dan t’saam in vreughde leven.
[p. 29]
Goethert.
Ghy zult haar hebben, nu, brenght dan mijn zoon tot reên.
Mainaart.
Hoor Ioost.
Ioost.
    Wat is ’t?
Mainaart.
        Ga, roep uw zinnen weer by een;
Want Leonoor is nu, als ieder weet, mijn Vrouwe.
Ioost.
(450) Wel is het zo, waarom mijn Gheest my dan onthouwen?
Koen, uit zijn schuilhoek komende.
Ho, ho! ’t gaat alles wel, en ik kan reghtevoort
Haar allen helpen uit de dooling. Vrienden hoort...
Ioost.
Daar is hy zelf.
Goethert.
    Wie is ’t?
Ioost.
        Mijn Gheest.
Mainaart.
            Ghy zijt bedroghen.
Angeniet.
Om dit bedrogh te zien ben ik stikziend’ van oghen.
(455) Wat wil dit mommetuigh, en deez’ ghelijkenis?
Ioost.
Ik zegh jou ’t is mijn Gheest.
Goethert.
    Maar swijgh togh.
Koen.
        Hy raadt mis.
Ioost.
Dat ’s valsch: ghy hebt het zelf gezeit. waar toe dit temen?
Goethert.
Zijn zotheit klimt in top, in plaats van af te nemen.
[p. 30]
Mainaart.
Ik zal daar in voorzien. Heer Ioost, hoor my eens reght:
(460) Herstel uw zinnen: want deez Gheest dat is mijn kneght;
Door mijn ghebodt hy u nabootsten en verrasten.
Koen.
Zo ghy het niet gelooft, je meught me vry betasten.
Een Gheest noit raakbaar is.
Goethert.
    Wel aan, beziet hem dan.
Ioost.
Ik zal ’t haast weten. nu, sta stil dan als een man.
(465) Hy lijkt niet Gheestig, aan zijn steyle varkens oren.
Een Gheest kan, zeghtmen, door een klinksnoers gat heen boren...
Hy trekt hem twee of driemaal by d’oren om.
Koen.
Ogh, hlep! mijn oren, help.
Ioost.
    Ga heen je hebt ghelijk.
Nu hy geen Gheest en is; zo ben ik ook gheen lijk.
Daar leit het doodtkleet, ’k vindt in ’t leven meer vermaken;
(470) Maar ’k bid u, spreek my noit van vrouw of trouwens zaken.
Goethert.
Ik geef u vryheit zo te doen als ghy ’t verstaat.
Mainaart.
Mijn Heer, zijt ghy vernoeght?
Goethert.
    ’t Naklaghen doet geen baat.
’t Schijnt wel dat Leonoor mijn zoon niet was beschoren.
Angeniet.
Ons vriendschap, hoop ik, zal daarom niet gaan verloren.
[p. 31]
Goethert.
(475) Ik wensch u t’saam geluk.
Ioost.
    Ik ook, mits dat je my
Ter bruiloft noden zult.
Mainaart.
    Zulks kan ik niet voorby.
Maar Lief, hoe zullen wy de dienst van Koen belonen?
Leonoor.
Ik schenk hem een nieuw kleedt, benevens hondert kronen.
EINDE.

[p. 32: blanco
Continue

Tekstkritiek:

vs. 100: Wat ’s dat? er staat: Wat ’t dat?
vóór vs. 433: Goethert er staat: Goethart