Abraham de Koning: Spel van de Brabantse Kamer Het Wit Lavendel op het Vlaardings Rederijkersfeest in 1616.
In: Vlaerdings redenrijck-bergh, met middelen beplant die noodigh sijn ’t gemeen, en voorderlijck het landt. Amsterdam, Kornelis Fransz, 1617.
Ook bewaard in handschrift (Ceneton055370) en apart uitgegeven (met een nieuwe titelpagina) als A. de Kooning’s spel der intrede, van ’t Wit Lavendel; by de geroepene broederen te Vlaerdingen, daer geschreven wordt Aansiet liefde. Amsterdam, Kornelis Fransz, 1617 (Ceneton055380).
Uitgegeven door Lia van Gemert, Universiteit van Amsterdam, en Betsy Wormgoor.
Red. Ton Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton055360 — Ursicula
Wij geven de fraktuur weer in een aparte kleur.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. N2v]

AMSTERDAM

[Blazoen: Wt levender ionst. De Brabandtsche Rhetorica Camer 1613]

’TWIT LAVENDEL.


[fol. N3r]

INKOMSTE

Van de Brabantsche Kamer tot

Amsterdam, ’Twit Lavendel.
_____________________________

LIEFDE DES VADERLANTS.

                SO Langhe sy leven op hoop
                Ist Liefie voor en achter:
                Maar slaen de Meysies toe de coop,
                De Liefd’ veraert in lachter.

Vlaerdingh tot Amsterdam.
D’Amstelsche stadt ick danck, dat sy (zijnd’ groot en machtich)
My in mijn need’righeyt dubbel vout is gedachtich
Met hare reed’rijck Cunst, die sy mijn uyt haer hof
Van Levend’len toestuurt, bekleedt met vergult lof.
(5) Welcoom, welcoom zijt ghy, ô volck van Amstel stede,
Met u Levend’len wilt in myne weunste treden,
En schuylen onder ’tdack van haer cleed’ren, besmuckt
Van’t steurich oorlochs vier, by na t’onder gedruckt.

Amsterdam tot Vlaerdingh.
GHY Die uyt Memosijn borstader hebt gesoogen.
Ghy die u op de Cruyn van Helicon vernacht
By u gesusters staet, wiens reeden feest becracht
Elckx constgier vierigh geest, daer zielen na u vloogen.
    (5) Rethorica Princes, ghy wijt beruchte vrouwe,
Palladi voester kint. Hoe leersaem ghy vermaeckt?
Hoe heylig is u roep? Hoe noodich ’trecht bewaeckt?
Wat middel best den Roem Batavi op te bouwen?
    Dus hebt ghy op gequeeckt u kind’ren even seer,
(10) Wiens schult tot danckbaerheyt Liefd’ tuycht t’antwoorden weer
Gehoorzaem na het woort, van u rechtwaerdich nooden.
    Dianaas gesellin O reyn en vrye maecht
Op Diamanten vloer, vertrouwent u behaecht
Reen sticht’lijck, Liefd’ geplaest, en Mome sy gevlooden
(15) Int Vlaerdingh d’ouwst, zy d’eer u waerde angebooden.
I.S. Kolm.        Bemint de Waerheyt.


[fol. N3v]

Refereyn op’t Blasoen.

Rut 1. cap.    GElijck een Levende jonst de Moabitsche Vrou,
Veers 16, 17  Tot haer Mans Moeder dreef, so datse niet verlaten
                  (Noch om ’tsy dit of dat, noch doot, noch leven) wou,
                  Den Naémi, hoe wel dat sy in droefheyt Saten.
                  (5) Alzo Aensiet de Liefd’, so hebben w’uytter maten
                  Vervrolijckt onsen geest, en met een vast besluyt
                  Besloten, nimmermeer te wand’len vremde straten,
Veers 14.      Al gaet de Arpa wech, en keert haer van ons Wt
                  Levender is de jonst tot Christi ware Bruyt.
                  (10) Wie sal ons wederom te rug van Sion wenden?
I Cor. 13.      Ziet hier de zoete Liefd’, wiens geestelijck beduyt
                  ’Twitte Lavendel* roemt, d’wijl haer lof niet sal enden.
                  Wel die uyt ’slevens Ionst de heyl’ge liefde kenden.

Genes. 3.8.       Abraham den URIT trock met ons oude Moeder
                  (15) Sarai uyt Caldeén van ’sHemels gunst verwist:
                  Maer ziende d’Harders strijt, sprack tot Loth synen Broeder,
                  (Oft Neve) lieve ziet dat hier zy genen twist,
                  Als tusschen u en my. O broeders! siet, en ist
                  Alzo oock niet met ons? wy twisten nu te gader
                  (20) In zaken des geloofs; wanneer men Liefde mist,
                  So wort d’onmin vergroot, en d’eerzucht maecket quader.
                  Spraecken wy insgelijck met d’Oude wyse Vader:
                  Lieve laet d’Harders als met d’Harders met verschil
                  Niet twisten: O Gelooft! de Liefde quam ons nader;
Actor. 2. 46  (25) Dan groeyden d’enigheyt in een hardt, zin, en wil:
I Cor. 13.14. Want Liefd’ is vriendelijck, lanckmoedlijck en stil.

                      De Liefde dracht haer niet met allen yets oneerlijck.
    Siet        De Liefde kan niet licht of opgeblasen zijn.
I Cor. 13.     Sy soeckt haer eygen niet. Sy is niemants goet begeerlijck.
cap. vers 4   (30) De Liefd’ is in der daet niet in gepronckte schijn.
5. 6, 7, 8. 9.  De Liefd’ verbittert niet, of zecht dat’s u, dat’s mijn.
10. 11. 12. 13 De Liefd’ gedenckt geen quaet: nimmer sals’ haer verblyen
                  In onrechtveerdigheyt, tis haer een smert en pijn;
                  Sy hopet alle ding; S’is lijtsaem in haer lyen;
                  (35) Sy zoeckt noch twist noch haet, noch spits vernuftich stryen.
                  De Liefd’ sal nimmermeer ophouden noch vergaen,
                  Als kennis gaet te niet, ja zelfs de prophecyen:
                  Dan sal’t geloof noch hoop volharden noch bestaen:
                  Maer Liefde blijft alleen geseten boven aen.

[fol. N4r]
                      (40) De Prins die ons alleen herbaert Wt ’slevens jonst,
                  Die heeft ons syne Liefd’ zorchvuldichlijck bevolen.
Ioan. 14.21   Wie in sijn Liefde blijft, dat’s een wellevens konst,
                  Dien zellefden zal hy bevryden voor het dolen:
                  Dees liefde leertmen niet in d’werelt wyze scholen,
Ioan. 15.9    (45) Maer Christus d’ware Liefd’ die geeft ons dit bevel:
                  Blijft segt hy in mijn Liefd’, mijn Liefd’ is onverholen;
Ioan. 19.     Voor u stree en verwon ick Dood, Duyvel, en Hel:
Esaia. 63,3.   D’wijn-pars trad ick alleen, ô! ziet in Israel
Esaias 53.     En was geen man met my die my heeft helpen dragen.
Mathe. 27.    (50) De Ióón die grepen my, en hebben wreet en fel
Marc. 15.     Mijn leden op het hout des kruyces aengeslagen,
Luci. 20.      ’kVerkoos u door mijn liefd’ ô Mensch voor ’s werelts dagen.
Ioan. 19.
Ephes I.4,                                                       Wt levender Ionst.
Ioan. 15, 6.


PERSONAGIEN.

                        Mars, oft d’oorloogh.
                        Tijdt.
                        Waerheyt.*
                        Onrust.
                        Twedracht.
                        Vyand oft Satan.
                        Rentenier.
                        Gemeente.
                        Lant-man.
                        ’tLandt of Batavia.

Continue
[fol. N4v]

Eerste deel, Eerste*wtcomste.

Mars met sijn gevolch.
        WIE Isser so verwaent, so preuts, so groots, so trots
        Dat hy de oorloog dwing? of boey de roede Godts?
        Wie sla de hant aen Mars, een die int stael gekloncken,
        Sijn leven voor den dienst sijns Conincx heeft geschoncken?
(Ick de coning)
        (5) Ick die voor Io el Rey d’Europiaensche schrick
        Mijn Ziele heb gewaecht. Ick wreeden Maraen. Ick
        Die met mijn clemmich bloet en glibberige wapen
        Den dwang-vry Arragon deed’ in sijn stof ontslapen.
        Ick die door myne kracht ’trijck westen t’onder breng,
        (10) Daer syne eer-zucht schrijft, d’Weerelt is my te eng,
Plus oultre
Herculus,
        Noch verder heen als oyt Alcmena soons kalommen
        By Cades sijn gerecht, sietmen sijn kielen krommen,
        By caep der goeder hoop, en golven door de Zee,
        En worpen d’ancker uyt by d’Oost-Indische Ree:
        (15) Daer ist gewelt sijn recht, daer worcht hy d’Indianen,
        Daer voert hy my te land de moor-geel Castilianen,
De Spaengiaers afcomst van Ammalech Atabubisivos edele:
Siet d’History van west Indien.
        Den halven Barbaros, van d’Amlechiten zaet,
        Lacht als dit Peper-rijck in slaverny vergaet,
        Als al de Weerelt treurt: Als d’Mexicaner klaeg’lijck,
        (20) Sijn Ziel t’droef treur-liedt neurt, dan ist hem meest behaechlijck:
        G’lijck Nero met een lust uyt sijn Palleys aensach,
        Dat Romen in een vuyr van gloey’nde kolen lach;
        Wat hoef ick tot bewijs d’uytheemsche, oft de vremde,
        Als een met ’tknielich hout Neptuni vloeden kemde,
Carolus de vijfde.
        (25) En gaf sijn soon Philip dees Landen, en vertrock
        Naer t’wonder Escurial; Sijn soon die ’t Spaensche jock
        Wou passen om den hals van u vry Nederland’ren,
        En sach m’om goet, noch bloet, noch land’, noch aert verand’ren;
        Ken ick den Spaengiaert niet, Montigny siet die bad’:
        (30) Van Bergen die verzocht, die’t voorhooft preuts en prat
        Met d’heylige Roomsche Croon (oft diadem) verdruckt,, ziet,
        Die smeect voor’t Neerlants gunst, maer schijnlijck het geluckt,, niet.
        O dwinger vande reen, Tyran van’t vry gemoet,
        Die’t gantsch Europa doet als zwemmen in een bloet;
        (35) Die met Caligula treed’ in sijn gruwel stappen,
        Om met ’tgescherpte stael de halsen af te cappen,
        Waer’t mogelijck met een slach, de vrye Bataviers,
        Dijn hart gepropt vol haet, dijn boesem boort vol viers,
        Te smokich blick’rich blaeckt, brant, ofte smuyckt gestadich,
        (40) T’sy met bekende krijch, of valsche vreed’ verradich;
        Wie kent u bet Philip, den geen die u gebiet,
        Of die u tyranny met open oogen ziet?
[fol. O1r]
        Ken ick u heersch-sucht niet die met u tytels wondert?
Geschut.
        Die met u blazers schrickt, die met u donder dondert?
        (45) Die met u Godloos rot de Lisseboense taegh
        Algarben, en Granaed, koont slicken in u maegh?
        Den vry geboren Frans gedaelt van d’afcomst Jesse,
        (Soot g’rucht gelooff’lijck is) wiens wraeck-lust niet te lesse
        En is met al de Wael, de Maes, Donauw, oft Rhijn,
        (50) Sal nimmer (’tgae hoet wil) met u vereenicht zijn.
Iacobus.
        Die als een aerdtschen God zweyt met sijn Schepter rijcklijck,
        Die Schotten, Eng’lant leert, en maeckt Brittany g’lijcklijck
        Een voetbanck synes troons: die Coning wijt vermaert
        Die door sijn engen deuchd de gloob is ’theerschen waert,
        (55) Hoe wel dat hy mijn haet en band’ mijn uyt sijn landen,
        So rijm ick t’syner eer, en dit tot uwer schanden;
        Hy g’noecht hem met sijn rijck; De golgen vocht en blauw,
        Zijn hem te ruym en breet: maer dy zijnse te nauw.
Alexander.
        Den grooten Macedoon, die met een landen honger
        (60) Den aerden creytz omringt, Als hy Diogne (jonger
        Als oyt dijn jaren zijn) uyt schimpige genucht
        Hoort leeren van veel gloob’s, so heeft dien zot versucht;
        ’t Schijnt immers zo met dijn. Mijn Soon die’ck oyt beminde,
        G’omringt de ronde aerd’ om d’nieuwe * Mapp’ te vinde:
* Weerelt.
        (65) G’ontdeckt door Ferdinand’ de rijcke Chilis kust;
        Ghy doot den Peruaen uyt goud’ vervloeckte lust.
        Ey opgeblasen Vorst, en geessel vande Mooren,
        Waerom wildy den Krijch (u liefsten God) niet hooren?
        Waerom moet hy veracht, geketent en geboeyt,
        (70) Dit dorre Lant betreen, int harde stael geschoeyt,
        En dat den bloet-god Mars voor dese vrou bestant, moet
        Verlaten Belgis Leeuw, ’tvry schone Nederlant, zoet?
        Provincen dry en vijf, de lief becoosde Bruydt,
        En keeren met u wil en smaet ter landen uyt.
        (75) Ha cryger! die door mijn u zetel koont bevesten,
        En plond’ren ’toosten uyt, beroven ’trijcke westen,
        Daer oyt den heeschen God Triton voor eeuwen blies,
        Daer g’onuytputlijck put dijn gulde Lemnos vlies,
        Waer daelt dijn groten moet, ô Spaenschen Alexander?
        (80) Dat ghy d’Hollander vleyt, en kentse d’een met d’ander,
        Voor een te vryen staet, gemeente, lant, en lien,
        Daer dynen Schepter heeft te heerschen noch gebien,
        En heeft ’tsnel vlugh gerucht dit niet voor my geloogen?
        Gelooft vry Bataviers, ghy vint u gantsch bedroogen.
        (85) Eer wert dit hemels blauw verhardet en versteent,
        Eer dees Monarch dit waent, ten minsten denckt, of meent:
        Neen, vryelijck veel eer sal d’Luypaert syne vlecken
        (Onmog’lijck om te zien) afwasschen of bedecken.
[fol. O1v]
        Den Moor-man sal sijn huyt eer witten, of sijn vel
        (90) Blanck schueren, eer hy u gebuersaem minnen sel:
Iustus lypsius.
        Doortrapte schalcke Vos, hoe lispt u trouste rader,
        ’tBestant dat is u nut: maer dy Neerlandt, vry quader,
        Als oyt den dullen Krijgh u vryheyt heeft gebaent,
        Door leven, goet en bloet, hoewel ghy’t niet en waent.
        (95) Ick ga, ick ga van hier, ’tis Godlijck so beslooten;
        Let op mijn leste reen Gemeente, Landt, of Grooten:
        Die hier als Goden heerst, en ghy die na ’tgout schraept,
        door eerzucht, of vernuft, blijft sluym’rich vaack verslaept.


2. Deel, 1 Handelinge
Tijt, Waerheyt.
Plato in timaeo.
        ICk Vlug gezwinde Tijt, die met de winden vaer,
        (100) Begon mijn wack’re loop van ’sWeerelts eerste jaer;
        So haest wiert d’Hemel niet bezwaddert met de wolcken,
        Ick was en had ’tbegin voor d’alderoutste volcken;
        Ick snor, vervlieg, en snuyf door Aerde, Locht en Zee,
        K’rust nimmer dach of uyr, mijn kromme seyssen snee
        (105) En maeyde met der ijl de grootste Coninckrijcken,
        De spitse Toornen kruyn die door de wolcken kijcken:
        De Pyramiden hooch, Colosse die de Son
        zelf tergden, zijn vernielt door Tijt diet al verwon;
        Int kort, daer is geen sterckt, gebouw, of Rijck, of wond’ren,
        (110) Tis met mijn al vermaelt door vier, zweert, of door plond’ren:
        En eer de Aerd’ vergaet, of d’Hemel smelten zal,
        K’bedaer of rust mijn niet, of ’tsterflijck zy ten val.
        Wat roemdy trotsen Prins? dijn naem sal niet versterven,
        Ghy zult u Schepter , kroon, en purper nimmer derven,
t’Hales van miloten
        (115) Ghy denckt, ick sal den Tijt (den vinder over wijs
        Van alles) wel ontgaen: Neen Coning, jong noch grijs,
        ’t Sy Edel of oneel, ’tsy laegh of hoogh geboren
        Verlyden voor den Tijt, tot een tijt dier gezworen.
        Alsdan zal Tijt noch Doot verderflijckheyt bestaen,
        (120) Maer alles alzo ist verstreken en vergaen.
        Wat Jonckvrou zien ick daer beglanst met Hemels klaerheyt?
Waerheyt.
            Amy!
Tijt.
            Dochter zidy’t? Ha overschoone Waerheyt!
        Hoe zit ghy hier zo laeg? wie acht u zo?
Waerheyt.
            De Waen.
Tijt.
            De Waen, komt die int landt? hoe? dat’s te vreemden wonder:
[fol. O2r]
        (125) Verheft-men nu de Waen, zo raeckt de Waerheyt t’onder.
Waerheyt.
            ’tVerandert met u komst.
Tijt.
            De schoone Waerheyt, mach
        Sy door mijn vlugge komst niet komen in den dach?
        Ist door vrou Nieuwigheyt?
Waerheyt.
            Haer loop die wort vry meerder,
        Godts liefde wort veracht, vrou Eerzucht wil geleerder
        (130) (Door onrust der Gemeent) dan al mijn Dienaers zijn,
        Dit flaut mijn edel hart, dit doet mijn ziele pijn.
Tijt.
            Wat’s d’oorzaeck liefste kint?
Waerheyt.
            O al bemerckend’ Vader!
        De zonde zijn de schult, en d’oorzaeck hoemen nader
        Met weerelts wijs vernuft en g’heymenisse Godts
        (135) Door-graven wil, zo wert-men letter-wijs en groots:
        De grootsheyt doet den Mensch in ’sWeerelts eere stromp’len,
        De Waerheyt wert verdacht, men zoecktse t’overromp’len.
Tijt.
            En ist de Waerheyt niet, daerm’ al om heeft gestreen?
Waerheyt.
            Ick kent met u, maer laes! dat’s over lang geleen.
Tijt.
            (140) ’tVerhael, ghedenck, en tijt, is die by hun versturven?
Waerheyt.
            By meest elck een ô Tijt! souw ick wel zeggen durven.
Tijt.
            ’tBestant van dulle krijch, ist tot hun voordeel niet?
Waerheydt.
            Dat weet de geen die’t al met wack’re ooghen ziet.
Tijt.
            Schort ghy u oordeel op? dat’s vreemt voor my te hooren.
Waerheyt.
            (145) K’mocht ergens yemant licht beroeren of verstooren.
Tijt.
            Schaemt Waerheyt dan haer zelfs?
Waerheyt.
            Neen Vader, maer voor my
        Weet ick wat zwygens tijt, en tijt van spreken zy.
        Daer komt de Onrust voort, ’tis hooch tijt om vertrecken.


[fol. O2v]

2. Handelinge, 2. wtcompst.

Onrust.
        MEendy vry Neerlands volck u inde schauw te decken
        (150) Vant lommerich bestandt, en zitten zacht en stil,
        En roemen van u staet? Neen vryelijck, ick wil
        U borgerlijcke stant eendrachtich int volharden
        Ontrusten, of met een scheuren in duysent vlarden;
        Daer zijnder onder u die met een iver rooms
        (155) Haer mynen maken zo, dat alle de Heer-ooms
        (By ’theylich hooft gewijt) haer in u standt verheugen,
        Hier strelende met gout, bedroch en schone leugen.
        Al lang, al lang genoech in dit bestandt gerust.
        Al lang, al lang genoech d’eendrachtigheyt gekust.
        (160) Al lang, al lang genoech gebaeckert* vande vrede,
        Al is schoon ’toorlochs zwaert gezegelt inde schede,
        Bezworen en bevest voor vijf en zeven jaer,
        So werdy noch een vonck van nieuwe krijch gewaer:
        Een krijch die g’ongewoon zijt van u nageburen.
        (165) Een krijch die wel mocht meer als veertich jaren duren.
        Een krijch die duysenden verwondert en verbaest,
        Die om geen schat noch goet, maer om ’tgewisse raest:
        Tot sondes straf vermach de layde zwarte Nicker
        Bewercken ’tgeen ghy ziet, maer wel van d’Albeschicker.


2. Handelinghe, 3. wtcompste.

In verthoninge,

Rentenier, Ghemeente, Landt-man, ligghende en slapen, d’een op een sack met zaet, d’ander op den rug, de derde op de zyde. Tweedracht (’sMenschen vyant) zaet zaeyende, loert eerst rontom siet of sy slapen.

Tweedracht.
        (170) HElsen Keyser ’tis al klaer, zaeyt vry u zwarte zaet.
Vyant.
            Siet na den Toren eerst hoe dat den Weer-haen staet.
Tweedracht.
            Den Haen die is gekeert, ’tis recht wint na ons wenschen.
Vyant.
            Vertreckt.
Tweedracht.
            Ick sal, nu zaeyt, zaeyt vyandt vande Menschen.
Den Vyant zaeyende.
            So, so, vry ronckt en snuyft, al slapende vernaeckt:
        (175) Siet (kondy) hoe dat [Mensch] steets uwen vyandt waeckt.
[fol. O3r]
        Wanneer ghy mack’lijck licht en sluymert inde zonden,
        Dan zweef ick om en om, k’en rust noch uyr noch stonden,
        Ja self niet een minuyt, een stip of ooghenblick
        En lyter, dat ick my niet naer u quael en schick.
        (180) U quael Holland, u quael is dat g’op uwen acker
        Lauw, achteloos dus slaept; En ick des werelts macker
        Haet u met zulcken haet, (bezonder in dees eeuw)
        Dat ick rontom u gae g’lijck een brieschende Leeuw.
        Ach! dat ick niet en kan Gods uytverkoren vrinden
        (185) Wt-ziften gelijck tarw, of met een slock verslinden!
        Ja ginckt maer naer mijn wensch, daer quam niet een by Godt,
        Al bracht ick’t tot een proy by ons int helsche rot.
        K’verlust mijn int verderf van al onzael’ge zielen:
        Den Hemel daer wy eens met duyzenden uyt vielen,
        (190) Misgun ick ider een, waerom den mensch die vroom
        van Godt geschapen was eet van dees kennis boom,
        Veracht sijn opper-heer, en tegen het betamen
        Wil liever slangen raet dan Godes gehoorzamen,
        Noch is dien God so goet dat hy den Mensch ontfarmt,
        (195) En dat hy d’Eng’len niet in eeuwicheyt erbarmt.
        Nuw’t anders niet en is wat hebben w’ons te quellen?
        Den Mensch die kompt by Godt, wy blyven inder Hellen.
        Den Mensch woont met sijn heyl, die g’lovich ’tleven laet,
        Wy wonen met ons Prins in een vervloeckten staet.
        (200) Om zo veel als ick kan mijn proy vermenichvuld’gen,
        Verschijn ick wel voor God, ja der’die wel beschuld’gen
        Die t’schijnt verkoren zijn voor ’sweerelts aenbegin:
        Want t’is mijn even veel hoe dat ick Zielen win,
        Door wanhoop, moort, of dieft, of door afgoderye,
        (205) Door wel of qua lust, haet, of vremde ketterye,
        K’vervoeg mijn na d’natuer als of ickt alles wist:
        K’ben loos en schalck, doortrapt in duyst-derleye list.
        Dit zaet dat ick hier zaey in d’acker van hun harten,
        Sal waerheyt (so ick hoop) zo malen en bezwarten,
        (210) Dat ick noch eens zal zien mijn vyandin (dees bruyt)
        Verstoten en veracht, doolen ten landen uyt.
        Dit zaet dat ick hier zaey zal met de tarwe groeyen;
        ’tHeet eerzucht, nieuwigheyt, en veel neuswyzich moeyen:
        In zaecken van schriftuer, ’tgeen matigheyt verbiet,
        (215) D’handel is mijn bekent die dagelijcx geschiet;
        T’is zuer-deegh int geloof van d’Roomsche paperye,
        Gezoden en vermengt met gulde specerye.
        Mijn sack die is geleecht, dat had ick noyt gelooft.
        Ras zaeyer packt u wech, daer roerter een sijn hooft.


[fol. O3v]

2 Handelinge, 4 wtcomste

Rentenier, Ghemeente, en Landt-man ontwaecken.


Rentenier.
        (220) GHemeente op, op, op, ’tis lang ghenoech gesluymert.
Ghemeente.
            Ha, ha, wel dat’s een lust, hoe ronckt dees grove luymert;
        Op, op, op Landt-man, op zidy geen slapen zat?
Landt-man.
            Wat droes wie schoptme daer sucken voet in me gat?
        Sin jy’t Stee-krieck? dat’s kleyne vriendelijckheyt;
        (225) Ha, Heerschop, goeden dach: maer met degelijck bescheyt,
        Laet ick jouw beyen eens mijn droom vertellen.
Rentenier.
            Wel nu, maecket dan kort.
Landt-man.
            K’sel, luystert toe ghesellen:
        Maer laet zien; ja nu koom icker op. Kees Koenen
        Onse Dorp-schoeyer, soume maken een paer Schoenen
        (230) Van glat, moy, zaft Spaens leer: en na dat ickt
        Wel onthouwen heb, mostense zijn netges gestickt
        Met excelente Orange zijd’, Hoort hoe ick voer;
        Hy seyde mijn: (so ick docht) Deuse botte, grove Boer,
        Schaem gy jouw niet van sucken hoveerdigheyt?
        (235) Dat hebben mijn noyt verweende Stee-luy voor gheleyt.
        Heerschop, k’begon te grauwen, ende seyde: Schoeyer hoort,
        Wat roert jouw mijn bottigheyt? ick bin rechte voort
        Een van de rijckste Boeren int hiele landt,, schier,
        En als ick jouw betael, wat sel dese quandt,, hier
        (240) Mijn van de Stee-luy verwyten, Stee-luy hebben de moet:
        Maer wacht jouw voor de Boeren, die hebben ’tmoye goet;
        En hier me ginck ick al knorrende na d’Herbergh, ’tblauwe schaep,
        Tot dat mijn deus’ burger so louter weckten uyt mijn slaep.
Rentenier.
            K’geloof niet, dees Huysluy zijn rijck, en worden rijcker.
Lant-man.
            (245) Daer weet ick bescheyt of.
Rentenier.
            Wel nu dan, ziet, gelijcker
        Sekere gemeynschap is met d’Wijngaert en d’Rust-boom,
        So ist oock tusschen ’tgoet, gedenck-begeert, en droom:
        Den Mensch die droomt van’t geen m’hem daeg’lijcx ziet bedryven.
Landt-man.
            Maer Heerschop met reen, ick seg jouw by gantsch lyven,
        (250) In deuse treves, soumen niet? tis rontom pays en vree,
        Tis over al moy weer, in Dorp, in Landt of Stee,
        Licht droomtmen over ’tgeen men ’sdaegs doen wil;
[fol. O4r]
        Lest droomd’ ick van een Bruyloft, ’sdaegs trock ick met onze Hil
        Te kermis: ja wel je leven en hadje sucken deun,
        (255) ’tWas al ’tgelt jou een half bier; en Claes onse seun,
        Die daer woont by de Backer inde vergulde hamer,
        Die speulde beget me op de Rederijcker Camer,
        Heerschop hadjet e zien, je wiert gezont waerje zieck:
        Hy speulde sijn Rol so reyn, ja trots een Stee krieck;
        (260) Hy wistet al van buyten te zeggen, ja konder
        Sijn dicke lijf zo na zetten: dan ’tis geen wonder,
        Sijn Bestevaer was Facteur, en Vaer is Keyser vande bloem.
Gemeente.
            K’houw veel vant goet, Lant-man, maer weynich vande roem,
        Zijn de Boeren rijck dat mogense ons danck weten.
Lant-man.
            (265) Ey maet, watsouje doen en brochten wy gheen eten?
Gemeente.
            En hoe sout ghy kermis houwen, en maecken goet chier,
        Hier met de Gans te ryen, daer te wijn en bier,
        Heel nachten over te brengen met dansen en zingen:
        U Wyven gaen bezilvert, en met d’handen vol ringen,
        (270) Noemt het al zinnelijckheyt; Als ghy maer een pack boort,
        Kant minder niet wesen als tachtich ellen koort,
        Hoe zout ghy’t al doen konnen, en gaven wy ’tgelt,, niet?
Rentenier.
            Al sachtgens Gemeente, ick bid u doch en schelt,, ziet
        Gheen Landt-luy, want voor wis ’tvalt hun al zuer genoech,
        (275) Dat zie ick dagelijcx, wanneer sy so heel vroech
        (Mits dat de morgen star verthoont haer purper roosen,
        So haest de Son de vecht sich spieg’lend’ heeft verkoosen)
        Int lant met pijn en moeyt beslaven t’suere broot,
        Ja drincken onderwijl wel ’twater uyt de sloot;
        (280) D’een brandt schier vande Son, en gaet noch even wacker
        En volcht ’tbezwete Peert om ploegen op den acker:
        D’een bloot-voets door het gras melckt sijn melck-rijcke Vee,
        En d’ander dorst en want t’wijl Hansken ’tkoren snee:
        D’een jaecht sijn Schapkens uyt, en d’ander drijft sijn Ossen;
        (285) En zient mijn oogen niet, wanneer ick met mijn Rossen
        In een vier-rade Koets geseten, ry naer d’Hoef?
Lant-man.
            Heerschop, gy spreeckt als een Man, maer hy kalt als een boef.
        Wat mienje Stee-luy? soume niet wercken of sorgen?
        K’heb begat wel (laet zien) by de vijftich Morgen
        (290) Goet zaey en wey-landt, en daer by so Mayts als Knechts
        Negen stickx, zonder mijn en mijn Wijf, dan heb ick slechts
        Dertich en achtien, ja achtenveertich hoy-eters.
Rentenier.
[fol. O4v]
            Al praet de Ste-man wat, hy weet (acht ick) wel beters.
Landt-man.
            Of wy eens ’sjaers kermis houwen, misgun gy ons dat?
        (295) Wy doen’t alleen daynck ick, gy weter niet of in stat.
Gemeente.
            Al ghenoch Huysman, ick zie schorft is haest geraeckt,, man,
        De Rentenier spreeckt voor de Boer: maer nu gestaeckt,, dan,
        Al dese malle praet, wat dunckt u van’t bestandt?
Rentenier.
            Dat het ons heel profytelijck is.
Landt-man.
            Heerschop geeft my de handt,
        (300) ’tIs waeraftich zoo’ck mien met al mijn vijf zinnen.
Rentenier.
            Krijch is ’tgemeen bederf.
Gemeente.
            Nochtans wasser meer te winnen
        In d’oorloog alst nu is, ’tis nering-loose tijt:
        In krijch ginger gelt om, ’twas ider-eens profijt;
        De Ghemeente, wat, die voer wel thien mael beter,
        (305) Wie wat aenbrocht ’t wirt verslint, Krijch is een grooten eter.
Landt-man.
            Dat’s wis Ghemient, de krijch at of stal mijn wel so ick mien,
        In een maent tijts vier Koeyen, twee Paerden, en noch thien
        So Hoend’ren als Eenden, en dan noch onse koeckeloere-haen,
        En dan komense noch met haer leckere Hoeren aen,
        (310) Die boven hun zwarte oogen dragen een vierkante luyf,
        Dan ist tsa Boer, schaf op, de warme Ham, Ayren en struyf,
        De lout’re soo, Schapen vleys, Huspot met koeck,
        Lustige braen bout, Capoentjes: En soo’ck dan eens vloeck,
        En wensch de krijch dit en dat, dat ist Kinckel, voort Boer,
        (315) Haelt ons goe wijn, of wy maken van jou Wijf een Hoer;
        En klaegh gy’t de Capeteyn, zo zin gy een doot Man,
        So gaet het met de krijch maet.
Gemeente.
            K’hoor wel ghy houdt dan
        U eygen schade meer als de gemeene Lants schade.
Rentenier.
            Dat te zeggen Gemeent en is u niet gerade.
Gemeente.
            (320) K’segh noch eens dat den krijch ons vry veel nutter is.
Rentenier.
            Hoe zo dat?
Gemeente.
            Maer alzo: wy zijn zeeckerder en wis
        Dat wy d’vyand weerstaen en keeren die van buyten,
        In d’oorloogh, daer wy nu in vreed’ hun binnen sluyten:
        Ick kent wel dat den krijch is een bloetgierich beest,
[fol. P1r]
        (325) Ghelijck-men daeg’lijcx ziet, en alsmen hoort en leest:
        Maer hoe? beveynsde vreed’, bevint-men die niet slimmer
        Als krijch? Den Syrach schrijft: Vertrout u vyandt nimmer,
        Inzonderheyt zulck een die so ons standt bespiet,
        In oorloog, of in vreed’, souw die nu rusten ziet?
        (330) Dat loof ick nimmermeer. Gelooft mijn Heer, gelooft,, my,
        De slaep-vree is vol scha, eer sal ’tprat Roomsche hooft,, vry
        Sijn g’waende heyligheyt zijn g’lijck Sint Pieter-arm,
        Eer dat ickt daer voor houw, dat wy door het bescharm
        Van’t op-gepronckt bestandt geen winning en verliesen.
Rentenier.
            (335) So moet-men van twee quaen nochtans het beste kiesen.
Lant-man.
            Dat’s dat-men peys hout, en d’oorloogh voor sint velten loopt:
        Ick hou al te veel maets vant goet daer-men de botter om koopt,
        En dat konnen wy best al staep’len op een kant,
        Niet in de oorloogh, maer int suyvel-rijcke lant,
        (340) Alsser ’tbestandt woont, die vreedzamige Joffer:
        Maer als ick mijn bedenck k’word’ alle dagen sloffer,
        T’is noot dat d’egploech achter ’tpaert den acker deur-rijt,
        En hier staet den Landt-man en verpraet sijn reyne tijt.
Rentenier.
            Wel die sijn tijdt waerneemt alsser wat is te winnen.
Gemeente.
            (345) Dat’s dubbelzin’ge reen, mijn Heer gaen wy na binnen.
Pausa.


2. Deel,   5. Handelinghe.

Waerheyt, Tijt.

Waerheyt.
        MYN Kind’ren, wel hoe dus? hoe dus? waer wildy heen,
        Die in u jonckheyt hingt de Gods-vrucht aen de speen,
        Die anders niet en zocht dan waerheyts melleck-borsten?
        Suldy nu na de Wijn van vreemde Vrouwen dorsten?
        (350) Hoe kind’ren? wel hoe dus? vervreemdy vant geloof?
        Sydy al ziende blindt? zydy horende doof?
        Zal mijn heylige deugd’, mijn Goddelijcke klaerheyt,
        Mijn onbevleckt cieraet van d’Hemel-schone waerheyt
        By u in ruyme waen of loot-gelijcke leer
        (355) Verg’leken moeten zijn? hoe laegdy mijn so seer?
        Ghy zoeckt met schoon gelaet te komen dicht my,, an:
        Meyndy niet dat ick’t zie? u hart dat isser vry,, van:
Siet d’histori der Martelaren.
        Gedenckt ghy niet wanneer dat u de snoo Tyrans
        Voort-brachten op’t Schavot? en u zo Vrou als Mans
[fol. P1v]
        (360) Met een scherpsnydend’ stael bloet-dorstelijck onthoofden,
        Duyst ’tleven door de strop, daerd’, roe, en ’twater roofden.
        De Moeder en haer soon, de Vader en sijn kint
        Die bandt-men aen een staeck; ’tgul vier ’tgeen’ tal verslint
        Ontfonckt, en kon door smaet hun harten niet vergrammen;
        (365) Sy waren ziel verheucht, en vrolijck inde vlammen,
        Ja songen Gode lof. Ha wonderlijcke deucht!
        Heeft Stephanus insg’lijcx hem niet in God verheucht,
        Wanneer sijn bly gezicht (g’lijck Lucam d’heylge schryver
        Verhaelt) naer d’Hemel sagh, en riep door g’loves ijver:
        (370) O vreucht! ick zie mijn heyl in d’open Hemel: Christ
        Staet tot sijns Vaders handt, mijn bloet zy af gewist,
Actorum, veers 56.
        Knerst Joden, roept en raest, wilt vry den Steph’num kett’ren,
        Werpt steenen, flucx tast toe, dit Lichaem moet verplett’ren.
        Ay onverschrickten helt! In sulcken strengh gevaer
        (375) Van Christi roode vaen den eersten Martelaer,
        Die so veel duyst milioen zijn vroom’lijck na getreden,
        En hebben ziet voor mijn ten bloede toe ghestreden;
        Verwint yets boven mijn in Hemel of op aerd’,
        So segh ick dat den Vorst de waerheyt heeft gespaert,
Sorobabel Esdre 3
        (380) Die met een kloecke reen voor d’Assirischen Coning
        My loof verkreeg, de eer, Gout, Purper tot beloning:
        Waer blijft u vierigheyt, of isse noch bedeckt?
        So d’Waerheyt afgunst baert, of datse haer verweckt,
Terentinis in adriane
        So breng ick meed’ een zwaert, ja kom een vier te maecken,
        (385) Ja wensch maer dat het mocht op blickeren en blaecken.
        Mijn volck ghy zijt te lauw, mijn kind’ren ghy zijt so
        Onvriendelijck tot my; Hoe? hebdy Waerheyt noo?
        Walcht u van’t Hemels Man? hoordy na vreemde leere?
        Hangt thooft naer Goosen noch? soudy wel vleys begeeren?
        (390) Dorst u, en zal de Rots geen helder water-stroom
        Wtbraken in u noodt? of ist voor u een droom?
Moses
        Hoe? zal Godts trouwe knecht, de Hartogh der Hebreen,
        U brengen niet int landt? of ist te lang geleen,
        Dat ghy verstont ’tgeheym bedeckt onder dees schors?
        (395) Nu leert de vlugghe tijt.
Tijt.
            Die met sijn macker mors
        (Of doot) dit al verniel, en wonder breng ter wegen,
        Leer door ervarentheyt, dat Godes milden zegen
        So dickwils wort misbruyckt als hy ons die verleent,
        Tis kenn’lijck in dees tijt. Wie zit hier zo beweent?
Waerheyt.
            (400) De Waerheyt, diemen noemt u Dochter naer het wanen.
Tijt.
            Recht: Waerom zidy (Maecht) bepeerelt met u tranen?
Waerheyt.
[fol. P2r]
            O Tijt! verklaert mijn self.
Tijt.
            D’wijl Waerheyt kleyn geacht
        By ’tmeest des vollix is, heeft d’Heer in sondes nacht
        D’erf vyand vande mensch, die om ons zweeft en luystert,
        (405) Sijn ketenen ontboeyt, en voor een wijl ontkluystert.
        En in dees treves, als de menschen slapen stil,
        Komt Satan uyt gedost, bespiet door Tweedrachts wil,
        En zaeyt t’onkruytse zaet in d’omgeworpen acker,
        En niemandt onder hun wert sluymerloos of wacker:
        (410) Leergier’ge merckt en ziet, verstanden dit begrijpt;
        Wanneer dees Tarruw nu in volle aeren rijpt,
        Schiet ’tonkruyt spitsich op, ja wil ’tgoet zaet verdrucken.
        Dit’s so ver desen tijt, laet zien hoe’t voort sal lucken,
        Verwacht de May-tijt eerst, of vraecht by tijts om troost.
Waerheyt.
            (415) Mijn kind’ren hoort en leert, ziet, zo wie inden Oost
        slaept, ghelijck d’Wyse segt, die wert een kint ter schanden,
        Tsy dat d’Heer Oorloogh sent, of vreede in dees landen.
        So g’achteloos of slap versluymert uwen tijt,
        Werdy met Simson niet alleen u sterckte quijt:
        (420) Maer ghy verloofde Gods laet u zo verr’ vervoeren,
Iudicum 16
        Dat ghy door’t lief gekus van een Delidas hoere
        (Die met dit vyants zaet wel mach verg’leken zijn)
        Wert tot een spot, en smaet van d’Roomsche philistijn:
        Doch nimmer*wil de Heer dees Maecht zo wijt beschamen.
Tijt.
            (425) Sal ’tvry gezegent lant, dijn glory-rijcke fame
        (O vrome Bataviers! die g’oyt int stryden hadt)
        So slaeps bezwymelt zijn? sal ’tonkruyt preuts en prat
        So met sijn zwarte kruyn sich onder ’tsaet verbergen,
        Ja derven stout en trots den milden Hemel tergen,
        (430) So antwoort mijn hier op; (zydy in Reden-rijck)
        Wat maeckt den aertschen Mensch de Goon hier meest gelijck?
Waerheyt.
Int leven Pitagora.
            De Waerheyt seght voor hun als sy de waerheyt spreken.
Tijt.
            So zydy, so ick hoor, al vry te rug geweken,
        Ghy aerselt Bataviers, benaudy Waerheyts plaets?
        (435) Lust u na ’toude nieuw? hoe? soeckt ghy vreemde maets?
Waerheyt.
            O Tijt! ’tis Vreed’ en Liefd’ waer na dats’ alle wercken.
Tijt.
            Waerheyts liefd’ alleen, is die ’tcieraet der Kercken?
Waerheyt.
            Ghevoelt men’t niet met mijn? ’tschijnt immers inder daet.
Tijt.
[fol. P2v]
Homerus ilvide.
            Achilles heeft die geen wel eer ter doot gehaet.
Waerheyt.
            (440) Sy zoecken schoonder lief, en daerom sy verwild’ren.
Tijt.
            Appelles en vermach geen Venus weer te schild’ren
        So Hemel-schoon volmaeckt, hoewel hem d’liefd’ verwon.
        Ph’idias snijt geen beeld (ja self Pigmalion)
        So schoon, of waerheyt is noch duysent-werven schoonder:
        (445) Nu ’tis hooch tijt gestaeckt.


2. Deel, 6. wtcomst.

Tweedracht.

        GAet Waerheyt vry, ick woonder
        Schoon Juffer, alzo wel als ghy voorhenen sat
        Voor dees twist-gier’ge tijdt: nu Tweedracht moed’ en mat
        Onrusticht, scheurt en breeckt vreeds pylen vanden and’ren,
        Verbittert, quetst en wondt de harten op malcand’ren,
        (450) Doorgraeft, doormijnt het landt, stoockt Tweedracht naer u lust:
        En waer ghy niet en zijt, zent vry voor heen d’onrust,
        Laet sijn verdoemt gerucht voor u den wech bespeuren,
        Op dat wy g’lijckerhandt de gulde spreuck verscheuren,
        Die niemant onder ons d’eendrachtigheyt en gunt.
Door eendracht worden kleyne dingen groot.
        (455) Concordia Res parva crescunt.
        Waendy ô vaste Lant, ô Lant-staet onderwyle,
        Als Tweedracht hier verrijst, dat dijn Sirulus pylen
        D’achtband’ verstrickte tros onbreecklijck int gemeen,
        Verbreeckt’lijck niet en is gescheyden een van een?
        (460) De borgerlijcke twist of binnenlantsch’ onvrede,
        (Hoewel ’tbloed’oorlooch zwaert gezegelt inde schede
        Noch blijft) die schaed’ veel meer u t’saem gevlochten standt,
        Als oyt den krijch vermocht op’t waerde Vaderlandt.
        Den krijch die komt alleen om’t tijt’lijck te vernielen:
        (465) Naer Twist, Haet, Tweedracht, soeckt door d’Onrust hart en zielen,
        (Inzonderheyt int geen ’tgewisse hier ontroert)
        Niet anders dan ’tprofijt waer op u vyant loert.
        In d’Eendrachts krijch sachmen ’tstael bloedich lemmer schitt’ren.
        In Tweedrachts vreed’ ziet-men ghemoet en hart verbitt’ren.
        (470) In d’Eendrachts krijch so was een ider kloeck en gauw.
        In Tweedrachts vreed’ zo is ider slap en lauw.
        In d’Eendrachts krijch doen batmen uyt des herten gront,, klaer.
        In Tweedrachts vreed’ nu bid en spreeckt alleen den mont,, maer.
        Ha! Tweedracht stoockt en smoockt, verwoede loopt, en wreeckt
        (475) U lang geleden smaet, wat stady hier en preeckt?
[fol. P3r]
        Oproerster ziet u reys gevoordert, en u gangen.
        Dreycht met u zwarte tourts, verschudd’t u hooft vol Slangen!
        Blaest, soffelt in het vuyr ’tgeen zoetgens zwoelt en smuyckt,
        Siet dat ghy in dees tijt u wonder wel gebruyckt.
        (480) Vernieticht en vernielt, onzael’ge wilt u rassen,
        Wilt sonder bloet of krijch Batavia in d’asse
        Sijns algemeen verderf, so ijv’rich en geleert,
        Begraven, dat het sich geheel en al verteert.
        Hoe groy ick als ick’t zie (zelf komende van buyten)
        (485) Dat d’een ter wagen zit, d’ander in open schuyten,
        Om so ’tsy hier of daer, in dorpen, vleck of stadt
        Te vinden ’tgeen men oyt voor heen g’noech binnen had;
        Waert zaeck dat ’teenich goet mijn niet en ging beteug’len,
        K’wracht al een bloedich quaet, ja vloog met Nickers vleug’len;
        (490) K’ontrusten niet alleen den Amstel Ty en dam,
        Maer k’stack ’tvereenicht landt in lichte vuyr en vlam;
        D’eylanders naer het zuyd, d’hard-koppen naer het westen.
        Mocht ick so stil en zacht bewoonen hare vesten
        Als ick by d’and’re doe, (waer ick my onder quijt)
        (495) K’deed’ d’Eendracht scha en smert. Nu, k’zie ’tis scheydens tijt.


3. Deel, 1. wtcomste.

Rentenier en Ghemeente.

        SO haest en steech de Son (verheerlijckt en bepeerelt)
        Wt Thetis blaeuwe schoot, verr’ boven d’Horisont,
        So haest en lachte niet d’roos purper morgen-stont †,
† Oft Cimmen,
        En ’sHemels vrolijck licht verlichte d’halve weerelt,
        (500) K’ontwaeckten uyt mijn slaep. So vaeck Mercury kraeyer
        Mijn dry-werf had geweckt, k’heb flucx dit rif bekleet,
        K’sach met een varsche lust ’tgras groen, schoon, blaeuw bespreet.
        Door ’tnat gras trat den Drent, d’uytheemsche grase maeyer;
        Tultremarijn tapijt scheen met sijn zwadder wolcken
        (505) So schilderich gehoocht en met lazuer gediept;
        Ghemeente dat ghy ’t saecht, k’acht dat ghy nimmer sliept
        So lang gelijckerwijs de steeds bemuerde volcken.
            De lust voert onze Ziel g’lijck als met zoet verblyen.
        ’tKleyn pluymige gediert lockt ons uyt ’tsachte bed.
        (510) Een ijder tiereliert terwijl der zonnen het
        So meer als meer verhoocht om door den Leeuw te ryen.
            Mijn Koetsier die alleen past op sijns Heeren lusten,
        Betoomt de gladde Ruyns, en ick klim inde Koets,
        K’ry al mijn Landen om, k’maeck op de hoef wat moets:
        (515) En eer de Sonne daelt schick ick mijn weer om rusten.
[fol. P3v]
            Dit’s ’tleven vande geen die steetse woel manieren
        Versaecken, om gerust te slyten hare jeucht;
        K’hoor zo veel uyt de ste’en dat mijn ’tgerucht ontheucht,
        Dus blijf ick inde stilt met and’re Rentenieren:
            (520) Doch even wel ick moet, Gemeent, wat met u praten:
        Seght mijn, wat gater om voor nieuwigheyt in stee?
Gemeente.
            ’tOud’ zeggen, dat de krijch veel nutter is als vree,
        De Gods-dienst wert verdruckt, de Waerheyt doolt by straten.
Landt-man.
            Ja, ja, ’tis by gantsch macht wel beschickt en bekaeyt,
        (525) De Duyvel die heeft hier onkruyt inden acker gezaeyt,
        Had ick dien Schellem hier, k’wod hem beget op-hangen,
        Of liever gelijck onse Hoender-dief, in een strick vangen:
        Dan wist ick raet met dat Mannetje met een bien!
        Ho Heerschop, goen dach, k’hadje beget niet gezien.
Gemeente.
            (530) De Landt-man so ick hoor, wort alle daech noch grover.
Lant-man.
            Hebje wat meer verstant Ghemient, zo langt my wat over.
Gemeente.
            De Satan is een Geest, hy heeft noch vleys noch been;
        De sond’ van u en ons, ja van een ider een,
        Die heeft elck zo vervaeckt, hoewel den vyandt wacker
        (535) Zaeyd’ onderwijl sijn zaet of onkruydt inden acker.
        Mijn Heer dit is de reen, d’herts-quelling en verdriet;
        De Tarruw draecht haer vrucht: nu ist dat-men’t eerst ziet.
        Dit Satans zwarte zaet is qualijck om verdragen.
Landt-man.
            Ick wil die zaeyer met een lust’ge gard wel verjagen,
        (540) Of met een wijd water, dat heb ick noch in een nouwe fles:
        En om ’tonkruydt, luystert; blind ijver met sijn ouwe jes
        En ick, sullen aen’t plucken tyen, en rucken t’ien mett’aer uyt,
        En dan wil ick’t verbarnen, of smackent inde halve schuyt.
Rentenier.
            Daer dient een raet bedocht.
Gemeente.
            Daer is wat aen ghelegen.
Rentenier.
            (545) Ist oock al vyants zaet?
Gemeente.
            ’tHeeft ’toordeel al ghekregen
        Van Onrust, ja voor’t landt is d’Eendracht al verstoort.
Rentenier.
            Bestaet het dan alleen ’tsy in een naem of woort?
Gemeente.
[fol. P4r]
            ’tBestaet heel inde daet, ’tis schaed’lijck en verderff’lijck.
Rentenier.
            So ist oock so ick hoor byna geheel onsterff’lijck.
Gemeente.
            (550) Onsterff’lijck so ick ducht en isset nimmermeer.
Rentenier.
            Ghenoech; komt met mijn in.
Gemeente.
            Ick volgh.
Landt-man.
            Dat’s moye eer,
        Weet de Rentenier met de Ghemeente zo deur te strijcken?
        En latense dese Landt-man so drooch staen kijcken?
        Of menense dat ick niet een beet me van de roy weet?
        (555) Ja ommers zo wel als onse Koe blaer die hoy eet:
        En of ick’t oock niet en wist, so moet ick aer vragen,
        Boeren weten me al wat, ’tblijckt in dese moye dagen:
        Wetense ste-luy ’tgeltgen t’ontlocken met t’ien oft aer,
        En die nousgierige Kriecken wordent niet eens gewaer;
        (560) Hier me schey icker uyt, als de Munnick uyt de goe dagen doet,
        En dat ghy allegaer wel antwoorden en vragen moet.


3* Deel, Leste wtcomen.

Waerheyt, Tijt, Landt, Ghemeente.

Tijt.
        NU Schuyft de vrecke Tijt de bree gardynen open,
        Nu komt de waerde Maecht, de hoogh beruchte vrouw,
        D’uytmunster vande rey, bewaerster vande trouw,
        (565) De schoonste van Bataef, Princesse van Europe.
            Ghezegent Vaderlandt, beroemde Batavieren,
        Wiens glory rijcke glans lickt onder ’tnoorder As†.
† As dat op de polen draeyt.
        Siet hier d’Hollandtsche Maecht g’lijck ofse Pallas was,
        Die als in vreed’ of krijch weet d’handel te bestieren.
            (570) Zee-Nimph die niet alleen met u gevlerckte kielen
        Den blaeuwen Oceaen * beschaduwt en bedeckt:
* Oft Zee.
        Maer die een groot Monarch wel moedich tegen treckt,
        Wanneer hy tegen dy wil lichten syn hielen,
            Onnodich is ’tverhael ’tgeroem van uwe daden,
        (575) Tijt laet het self niet toe, ’tis om een ander reen:
        Ghedenckt dat u de Heer so heerlijckt, dat g’alleen
        Met Waerheyts held’re tourts verlicht u duyst’re paden.
            Heldinne die alleen met t’edel bloet Orangien
        U voorhooft hebt geboon den wreden Castilaen,
        (580) Die door Gods stercke handt den Moor-geelen Maraen
        Sijn hoogmoet hebt gedempt, tot smaet van’t wrevel Spangien.
[fol. P4v]
            Die eenmael ’tjock verbraeckt van syne monarchie,
        Die eenmael naer Gods raet uyt Babel zijt gegaen,
        Die eenmael d’waerheyt hebt gezworen voor te staen,
        (585) Verzaeckende de leer der Roomsche paperye.
            U goet, u bloet, u eer, ja ’t kostel dierbaer leven
        Wiert vromelijck veracht, om God, u, tLant ten dienst.
        Waerom? wat is de eer of ’tleven? ist niet ’tminst?
        Soud’men om tgeest’lijck niet wel al het tijd’lijck geven?
            (590) Ha! onverschrickt gemoet, ghy wiert int lyden styver.
        G’en vreesden noch voor doot, noch wreetheyt des Tyrans,
        Alsdoen wiert inder daet eerst opgerecht de lans
        Uws vryheyts, door den hoet van Christelijcken ijver.
            Wie maeckt of kent u vry? ten is geen Spaenschen handel,
        (595) Noch geen bezegelt woort van een eergierich Vorst:
        Maer tis de Waerheyt zelf waer na ghy dorstich dorst,
Iohan. 8.
        Die maeckt u vry doort g’loof in liefd’ en vredes wandel.
            Hebdy door waerheyts wech dijn heerlijckheyt verkregen,
        Hebdy door Godes dienst u standt en staet bevest,
        (600) Vraecht Waerheyt dan om raet voor ’talgemeyne best,
        Laet Gods-dienst vreed’ ontroert, zo blijfdy in Gods zegen.
Rentenier.
            T’out wijs berucht bewijs, ô Vlaerding van u oudtheyt,
        Vermeerdert door de lust die’ck redenrijck bemerck
        In u, dewijl d’Onrust hier rondom vry al stout zeyt,
        (605) De Tweedracht blijft ons by, s’ontroert ’sLants staet en Kerck:
        Hier op ziet uwe vraech aen menich leergiers klerck,
        Wat middel dat best dient als by der handt ghenomen,
        Bevesticht en bekracht met rijcke reen sijn werck,
        Om ’tnodichst der Gemeent en ’sLants nut voor te komen.
        (610) Dopt nu u drooge pen in Castalides stromen.
        Bewijst u edel konst door u begaefde geest.
        Rijm-dichters zijt genoot van Liefdes Akerbomen,
        Besoeckt de lieve rey, vereert haer vreugden feest:
        Maer dat gh’een middel raemt, zoeckense aldermeest.
        (615) Soo’t waer is datmen segt, dat hier eerstmael de Reusen
        Hun woonplaets hebben g’hat by ’t slavenborchs voorhof;
        Dat ider herwaerts treedt met David om te kneusen
        Den Satan, die gelijckt een Reuse sterck en grof,
        Hy neemt sijn slinger med’, behael hier prijs en lof,
        (620) Grijp steenen uyt de beeck om dees onrust te vellen,
        Ist datmen t’onkruyt doemt, of datmen tot het stof
        Verbrandt:*of wederom wil jagen na der hellen,
        Of sal m’int minste niet hem hier in tegen stellen?
        Wat ider-een gevoelt hy brenget aenden dach,
        (625) Al zou de Tweedrachts haet (’thart knagende) heur quellen:
        Stelt middel die best dient zo veel de geest vermach,
[fol. Q1r]
        Op dat elck AENSIET LIEFD’ die lang begraven lach.
’tLandt, of Batavia.
            Hoe lief ist mijn om zien vereende Bondtgenoten,
        Dat Vreede, Liefd’ en rust mijn grazich landt bezit,
        (630) Dat ider d’waerheyt min, en schiet na ’trechte wit,
        So van de minst’ gemeent, als d’Overheyt of groten.
            K’heb in mijn Vaders vaen de gulde spreuck gelettert,
        Die ider is bekent onnodich hier verhaelt,
        Hoewel Tweedrachtigheyt hier vinnichlijck op smaelt:
        (635) Maer neen, ’tmors slangigh hooft wort (hoop ick) noch verplettert.
            Laet Onrust al een wijl in d’helsche twist verblyen.
        De Satan heeft gezaeyt sijn onkruyt onder ’tgraen.
        K’hoor so veel hooch en laech, maer ’ktrecket my niet aen,
        ’tLandt moet zo veel bedils, opspraeck en lasters lyen.
            (640) Ghelijck een grooten Dogh past op geen Honties keffen,
        En kreun ick hooge Vrouw mijn aen geen kleyne reen:
        De grootsheyt is te preuts, en d’aengeboren zeen
        Vermogen tegen smaet. Al even g’lijckmen effen
            Int murmurerend’ Meyr met opgeblasen vlogels
        (645) Een dryvende Casteel, of kielich Scheepgen ziet:
        ’tZeylt tegen stroom en wint, ’twend om al ’twoeden; Niet
        Min*keer ick insgelijcx om ’tgerucht van vreemde vogels.
            ’tLand is gelijck de Son, wanneer sijn glory schittert,
        Verhartse ’tsafte kley, daer sy ’thard’ Was verweeckt;
        (650) So gaet het oock met ons, waer ’tLandt om vreede spreeckt,
        Wert d’eenen Mensch versacht, en d’ander hardt verbittert.
            Dan wil ’tveelhoofdich dier duyst-zinnige gemeente,
        Datmen ’tzy dit of dat voor ’sLants welvaren sluyt.
        D’ander roep datmen demp dit Satans zwarte kruyt,
        (655) Of datmen ’tlicht verbrand’ op kettersche gesteente.
            Help wat al raserny en moet ick niet verdragen;
        D’een wil dat ick mijn zelf d’heel kercken ampt ontslae,
        D’ander wil dat ick’t al regeer en boven gae;
        Dit hoor ick vant Gemeyn in dees waenwyze dagen.
            (660) Daer treed’ een wijsgier voort, een g’leerder Man der Mannen,
        D’een prijst hem tot de locht, en wondert van sijn leer:
        Een ander lastert hem, al even min of meer
        Hy waerdich waer verdoemt, of uyt het landt gebannen.
            Den een neuswyzich twist en redencavelt zinnich
        (665) Van d’oorspronck en begin, hoe dat den vyandt ’tzaet
        Ghezaeyt heeft onder ’tgraen: Maer ’tsy hoe dattet gaet,
        Elck brandt in ijver reen, maer somwijl ist te vinnich.
            Een middel dient geraemt en vlytich overslegen,
        Die ’tgemeen nodichst is, en vorderlijcxt voor’t lant.
        (670) O waerheyt! komt en geeft mijn raet in dit bestant,
        K’ben om u gulde Reen van harten zeer verlegen.
[fol. Q1v]
Waerheyt.
            De geen die ’sHeeren huys ziel-trouw bevolen is,
        Die hoor, en merck, en zie op dees gelijckenis:
        De letterlijcke schors verschuylt d’geheymenisse,
        (675) Maer Waerheyt breecktse deur tot troost van u gewisse.
        Wanneer des Menschen Soon die Godt met Gode blijft,
        Die ider Christen is gelovich ingelijft,
        (Sijn goet ziel-voedend’ zaet van Hemel hoge waerden
        Door ’tg’hoor in d’harten zaeyt gelijck in goede aerde)
        (680) Kan ’topenbaer gewelt verdragen in sijn borst,
        Als Hagel, koud’ en hit, Sneeuw, Wint en groten Vorst:
        Nu, alst een lange wijl verstreken en geleden
        Is, ziet so komt dien God, dien groten God der vreden,
        En hy wil vredes zon van’t twalef jaers bestant
        (685) Doen lichten over ’tvry bekende Nederlandt.
        Hoe draecht men sich? en ziet de Satan die is wacker,
        Sy slapen zonder sorgh: terwylen ziet den acker
        (Door tweedracht al bespiet) wort rontom so bezaeyt,
        Dat niemandt dit en ziet voor datmen d’onrust kraeyt.
        (690) Wat is al mid’ler tijt geraen aen alle zyen
        Om t’onkruyt of het zaet noch teeder uyt te wyen.
        Wat isser niet al raet en middel voor gewent
        Eert ider heeft gezien, eert ider heeft gekent:
        Maer neen, helaes! maer neen, wanneer Godt ’sMenschen sonden
        (695) Te huys soeckt, ziet so is den Vyant al ontbonden;
        Den Vyandt die naer ons met Alsem-bitt’ren haet
        Rontom ons briest en loert, ’tsy waermen gaet of staet,
        Die isser by en waeckt, ziet steets nae’t oordeel vast,
        Want ’tis een kloecken geest die op sijn voordeel past.
        (700) Nu d’Huys-heer van dit landt verwondert wort gevraecht:
        Heer hebdy geen goet zaet (gelijck alst u behaecht)
        In d’Acker uwes Landts gezaeyt, om volle Aren
        In d’Oogst (door Maeyers dienst) te saemlen oft te garen?
        Van waer, Heer seght, of hoe komter dan ’tonkruyt in?
        (705) Dat is des Satans werck, ’sMenschs vyandt van’t begin
        Seght d’Huys-heer, ziet die heeft mijn goey Taruw willen drucken.
        Nu is de vraeg weed’rom of-ment wel uyt mach rucken,
        ’Tsy datment door de handt oft kromme seysen doet,
        Of datmen’t bind’ of breeck, of morsel onder d’voet?
        (710)Wat middel isser best als by der handt genomen?
        Wat dienter best gedaen? sal’t onkruyt boven komen,
        So wert het goede zaet van’t quade gantsch verstickt;
Amos 3. 6. Trenorum 3, veers 38.
        Hoort, seght dien wyzen God, die’t goed’ en quade schickt,
        En laet het tot den tijt des Oogst te samen wassen;
        Nu sal ick op u vraegh dees antwoort mogen passen,
        D’wijl datmen in dit Lant strijdt om geen gelt of goet,
[fol. Q2r]
        Maer om ’tgeen ider mach bevreden sijn gemoet.
        ’t Geen ider met een goey reen verkiest voor goudt of blyheyt,
        Dat’s ’tblyven by Gods woort in dier gekochte vryheyt.
        (720) So isser voor ’tGemeen niet nodiger, en ’tLandt
        Vorderlijcxt, dan dit genomen byder handt;
SOLUTIE.
        Datmen in eendracht doe ’tgeen d’Huys-heer self begeert,
        En staen na vreed’ en Liefd’ die Godt en Waerheyt leert:
Matthei 13 Ioan. 15. 16.
        Dit’s nodichst voor ’tGhemeen, voor eerst Gods mont te horen:
        (725) Siet als een dap’ren helt gram-moedich wou verstoren
Samuel 2 Cap, 20.18.
        De Moeder Israels, deed’ hem een vrouw verstaen,
        So wie te Abel vraecht die salt naer wil vergaen.
        So ver een kleyne Stadt so roemich is te achten,
        Veel meer suldy goey raet bekomen en verwachten
        (730) Van God, die u de vreed’, ô Nederlanders, schenckt,
        Wanneer g’eendrachtigh soeckt de Vrede. O gedenckt
        Christ, d’ware Liefd’ alleen, die is voor u gestorven,
        En heeft (AENSIET DE LIEFD’) sijn rijck voor u verworven,
        ’tWas WT LEVENDER IONST dat hy u ziele zocht,
        (735) De Vreede heeft hy ons met dierbaer bloet gekocht:
        Sijn handen, ziet sijn zyd’ noch bloedich vande wonden,
        Zijn g’opent en deur-graeft, ô Mensch, om uwe zonden,
        God eyscht niet dat g’in haet malkand’ren hier verteert:
        Maer dat ghy hem alleen maer danckbaerlijcken eert,
        (740) En dat g’in liefd’ en vreed’ wandelt in d’held’re klaerheyt:
        Dit’s d’middel die u leert de onverschrickte waerheyt.

Wt levender Ionst.

Abraham de Coninck.
Blijft volstandich.
Continue
[fol. Q2v]

REFEREYN.

        T’Licht van ’t klaer Godlijck woort ons waerschouwt voor de schult,
        Welcx een’ge glans met Liefd’ deur liefdes born vervult
        In ware kennis tucht vast deur’t gelovich hopen,
        Door d’overtreding zijt int lyden met gedult
        (5) Van sondes tijts bejagh, wiens pat is vayligh oopen.
        Dus aertsche kind’ren die dorst, wilt heylgierich loopen
        Tot ’s Levens Beecke, u Help-heer en Vader goet,
        Wiens zaligmakent sap om niet u staet te koopen
        Deur’t weldoen, en beleeft aendachtich met ootmoet.
        (10) Siet Reeden Vlaerdings Bruyt, vraecht noodigh tot behoet,
        AENSIENDE LIEFD’, (Die sijn Kind’ren opqueeckt weldadigh
        Sorghvuldigh, (zijnde groot) wat zijn sy daer voor, Doet
        Antwoort: Hem schuldigh weer? Hier op lust onversadigh,
        Stelt na Schrifturen leer de reeden wel beradigh,
        (15) Waer van Tweedracht voor eerst de een’ge stant vermoort:
        Dus segh ick voor besluyt der vaerssen nu gestadigh
        Danckbaer ghehoorsaemheyt, deur kennis van Gods woort.

            ’Twoort ’tgeen van aenbegin Godt selve is geweest
        Dat u so heylzaem lockt, veur noodigh en gevreest,
        (20) Op-queeckt int weldoen van u eeuwigh rijck behouwen:
        Siet op wat schult, wat plicht u parsset aldermeest,
        Als gy genoodicht werdt Godts heerlijckheyt t’aenschouwen.
        O Vaderlijck gezin! ô Vaderlantsche trouwen!
        Blijft so geschaeckelt veur des Hemels eer en waert.
        (25) T’gebreck (gy broosche Mensch) is by ’tverkeerde bouwen
        G’lijck Babels hooghte stont vol warring op der Aerdt.
        Dit’s ’tnoodichst dat voor ’tminst dijns Vaders wert vergaert.
        De schult in vreede tot u Even-naesten stichten,
        Is u deur’t licht des g’loofs den schat geopenbaert,
        (30) Die veel verborgen staet met lasterlijck betichten:
        Gedenckt voor veertich jaer de droevige gezichten
        Van’t zwaer verovert pant niet ijdel zy versmoort,
        Buycht veurt gedreychde, tooght voort uyt u ziels verplichten
        Danckbaer ghehoorsaemheyt, deur kennis van Godts woort.
Exody 20.
            (35) Siet op het vijfd’ gebodt u vanden Heer gestelt
        In steenen tafels, dat deur Mose wert vertelt,
        Druckt in het binnenst van u zielen met beweegen.
        Eert vader, Moeder, op dat gy lang leeft verselt
        Op Aerdt, en dattet u wel gae deur Godes zegen
        (40) In’t lant daer Godt u vest. Dus is dan ’tmeest gelegen
        Gedweegsaemheyt in danck, deur Liefde-gods vereent,
[fol. Q3r]
        Als Tobyas, Isack, en veel Voor-ouders plegen,
        Deur ’tg’loof en waerheyts borght hebben g’hoorsaem beweent.
        De letterlijcke tijt, verwoest, verdampt, versteent
        (45) Op t’offeren ’treyn gemoet, haer Ouders tot bevreeden,
        G’lijck d’Geeliaditsche Maecht. Hier op Christi gemeent
        Neemt spiegel huydensdaegs, gy Bataviersche steeden,
        Sal d’ware ijver recht geen waensucht doen vertreden?
        Gedenckend’ op de stem uws Vaders dien gy hoort,
        (50) Wiens geestes kind’ren zijt ghy: dus voecht by u heden
        Dankbaer gehoorsaemheyt, deur kennis van Gods Woort.
PRINCE
            Prince in ootmoet u als kind’ren doch verneert,
        G’lijck als u Vader Godt selfs ’thooge heeft gekeert.
        Geen Phariseeus zijt in eygen roem verbeten,
        (55) Wt levendige Ionst t’sorghvuldig u so leert.
        Gedenckt in danckbaerheyt u schult; niet zy vergeten
        U brandent licht, wanneer den Bruyd’gom is gezeten
        Op’t hoogst en heerlijck mael, waer hy u allen noot.
        De wederschulding mocht by tijts zo zijn gequeten,
        (60) Welcx kroon vergelding t’al besluyt, en maecket groot.
        Dus int gevaerlijck dal verwachtende de doot,
        O kind’ren ziet voor uyt! want als ghy hebt doen blijcken
        Deur schult u weder-liefd’, wat mooghlijck was en bloot,
        Veur waerheyts suyver beelt, sydy noch maer te g’lijcken
        (65) Onnutte knechten: dus aent rijck van alle rijcken
        Biet met geboogen geest u offer van nu voort,
        U Vader die u Liefd’ ansiet. Doet niet bezwijcken
        Dankbaer gehoorsaemheyt, deur kennis van Gods Woort.

                                Bemint de waerheyt.    I. S. Kolm.
________________________________________________________

            Liedeken, Op de wyze: O schoonste Personagie, &c.

                KOmt van des Hemels zalen
                O goude Son der eendrachtige moeden,
                Deurglory’t onse palen,
                Beg’nadicht vol wensch-rijcke overvloeden,
                (5) U macht bewist,, verscheurt de twist,
                En bouwt de rijcken krachtich.
                Inlants onvrede,, verdrijft uyt onse steeden
                Als onmachtich.
[fol. Q3v]
                    Liefheyligh deelt verschoven
                (10) By’t warrig volck, vol prachts te hoogh gestegen,
                Boodinne die van boven
                Sijt t’onswaers hulp en nutte troost genegen,
                U naems verdragh,, boodt lief gelagh
                Als t’Oorlogh most te slapen,
                (15) Voor twalef jaren, is grimmigh wedervaren
                Strenger wapen.

                    Der Kercken twists verschillen
                Eent Vader die almachtich zijt in allen,
                En buycht de harde willen
                (20) Die nydich doen de ware roem vervallen,
                Door listen boos,, woest, Goddeloos,
                Wan-gunstig, vol bestryden,
                Geen Christen wandel,, en dreven sulcken handel
                Voor veel tyden

                    (25) Als vredes ijv’ren vlogen
                So eens gemant, veur Godts eer ’tal te wagen,
                In vloeden dyner oogen,
                Die zwaerlijck hebt u vryheyt voorgedragen,
                Ay ziet en keert,, veur Godt verneert,
                (30) Geen spaensch wreet maeckt u woelig
                Als wreede zinnen,, best waert ghy oorlogh binnen
                Onverkoeligh

PRINCE.
                    Prins Hemel Licht en Waerheyt,
                ’t Van noode wilt u trouw Batavi schencken,
                (35) En op der Landen zwaerheyt
                t’Behouden Heer, het quade niet gedencken,
                Gedijt deur konst,, Wt ’sLevens Ionst,
                Aensiet Liefds vrome daden,
                Die heyligh blyven,, gelovigh doen verdryven
                (40) Tweedrachts schaden.

                                        Bemint de waerheyt.    I. S. Kolm.

                                                Wt Levender Ionst.
Continue

Tekstkritiek:

De evidente fouten in namen en titels (Herculus,
      Terentinis in adriane, ilvide e.a.) hebben wij
      zonder commentaar overgenomen.

fol. N4r Waerheyt. er staat: Waerheyt,
voor vs. 1 Eerste er staat: Eeerste
vs. 123 is een weesrijm
vs. 160 gebaeckert er staat: gevaeckert
vs. 424 nimmer er staat: nimmmer
vs. 490 Ty de betekenis is niet duidelijk
voor vs. 562 3 Deel er staat: 2 Deel
vs. 622 Verbrandt: er staat: verbrandt:
vs. 647 Min er staat: min