Nicolaes Fonteyn - Casta, ofte spieghel der kuysheyd.

Nicolaes Fonteyn: Casta, ofte spieghel der kuysheyd. Amsterdam, 1637.
Uitgegeven door drs. Nanny ’t Hart.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton029000 — Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[fol. A1r]

NICOLAAS FONTEYNS

CASTA,

OFTE

SPIEGHEL

DER

KUYSHEYD.

[Stadswapen van Amsterdam]

t’AMSTELDAM.
__

Ghedruckt by Joost Broersz. Boeck-drucker woonende
inde Pijl-steegh, inde Druckerije.
_

M D XXXVII.

[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Tres-Illustre & tres-genereux

GUILLAUME de NASSAU,
par la grace de Dieu Prince
d’Oraigne, &c.

ET

La tres-Illustre & tres-noble Dame,
MADAME
LOUISE de NASSAU.

ILLUSTRES PRINCES,

COnsiderant les grands faveurs & graces qui me sont advenuë (quoy qu’indigné) depuis peu de temps, de Son Altezé, vostres tres-illustre Seigneur & Pere; je me trouve tout remply de honte, & entierement obligé aux courtoisies de Son Altezé. Et suis contraint, (suivant mon naturel raisonnable) tant que me sera possible d’offrir mes humbles services, aux pieds de Vost. Illustres bontez, non point au regard que ma capacité seroit assez grande de pouvoir parfaire un oeuvre digne de consideration, au respect de vos merites Messeigneurs & Princes; nullement, ains seulement pour monstrer a vos Illustresü que le [fol. A2v] vouloir est parfait, au contraire de l’incapacité de ma puissance à vous offrir & dedier tous mes humbles services, & celà par la presentation en vos Illustres mains, ce mien petit ouvrage Poëtique, en laquelle est mis la piere fondamentale de bien gouverner, comme aussi le miroir de Chasteté y est representé, afin que par icelle on seroit instruit a vivre honnestement, non que vos Illustres sagesses ont besoing tels instructions, a qui les cerveaux sont remply & ornes de plus belles & precieuses lessons; mais (comme il est dit) pour demeurer à tousiours liés aux recompenses des biens de par moy receus. Vueille donc Messeigneurs & Princes regarder d’un oeil de clemence ce mien petit ouvrage. procedant des plus parfaites affections au regard de vos Illustres; Et soyes affeure que je suis & demeureray de coeur & d’affection

MESS. & PRINCES
VOS ILLUSTRES
Tres-obligé Serviteur
Nicolaes Fonteyn, Med.

[fol. A3r]

CARMEN

Sereniszimo Domino

FREDRICO HENRICO
Principi Auriaco, Comiti
Nassovico, Confoederatarum Provinciarum Belgicarum Gubernatori Dignissimo, & vigilantissimmo Triumphatori & Victori laudatissimo BREDANI oppidi alioquin invictissimi Expugnatori foelicissimo, honoris debiti, & reverentiae causa consecratum.

LAurea deprompsit Mavortis serta Gemellis,
Minerva ductrix proeliûm,
In medio suspensa tenens, neutrique datura,
Ni se gerenti fortius:
(5) Nubila disparent, partos sudore Triumphos
Nunc interire SPINOLA
Caelitus inspectat, Batavaeque, accedere genti
BREDAM laboris praemium:
Consilio AURIACI versutia cedit Iberi,
(10) Virtute corruit dolus.
Corripit Hispanos timor, & trepidatio diros
Turbatque desperatio,
[fol. A3v]
Laurea NASSOVICUS cum carpit munera victor
Cum praeda Batavis fit BREDA:
(15) BREDA modum faciat praedae, pacisque reducat
Iucunda Batavis foedera.
Pax dirimat lites, societ Concordia mentes,
Procul facessant proelia.

Celsitudini Suae accinuit
NICOLAUS FONTANUS.

[fol. A4r]

Spels In-hout.

REmbald der Schotten Koningh, na hem de vrede aenghebode was: die hy (als te hooghmoedigh) versmaede, wordt van Romeer, de Soon van Britto Koningh van Engelandt, uit het veldt gheslaeghen: Britto dieshalven teseer verblijdt, wort sieck te bedde ghebracht, hy besorght (alst past een vroom Koningh voor sijn Rijk en ingesetenen) tracht by sijn leven, sijn Soon de Croon over te gheven, by aldien hy sijn Nichte Sophia (een Godvreesende ende seer wijse Princes) trouwen wilde; Hy, als een ghehoorsaem Vorst betaamt, volbrenght sijn ouders begeeren. Dese Sophia seer naarstigh lettende op de Eerbaarheid, versoekt aan Diana sy het heele Koninkrijck door gaat om de eerbaarste Maghet te bekomen, die (hoe gheringh sy oock zy) wesen sal de Speelghenoot (sy seyde) van mijn persoon. Diana ghehoorsaamt; ende versekert van de eerbaere Casta, zijnde te recht de Spiegel van d’Eerbaarheyd, een lieve Harderinne leyt haar ten Hove, alwaarse om haar onsterffelijke Deugde een onsterffelijke eer van de Coningh ende Coningin gheniet

[fol. A4v]

Personagien van’t Spel.

BRITTO Koningh van Enghelandt.
CRATLINDA Koninginn’ van Enghelandt.
ROMEER ’s Koninghs Soon van Engelandt.
SOPHIA ’s Koninghs Nichte.
DIANA.
CASTA een Harderin.
AMBROSIA.
AGATA, een Harderin.
CRATES Romeers Leer-meester.
ORISWAIDES ARISTIDES	}	twee Heremijten.
REMBALT der Schotten Koningh.
WAANWYS HOOGMOET	}	twee Schotse Capiteynen.
EEL-HART PAMPHILUS	}	twee Harders.
CHARLES een Edelman.
COMMODUS Balju.
RITZART ADELAAR	}	twee Spiejons.
CUPIDO.
DORUS een knecht.

[fol. B1r]

CASTA,

Of

Spiegel der Eerbaarheyd.

EERSTE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Casta, en Agata.

I.

Casta. HEyl’ghe Eendracht wiens klaarheyd de goude Wereld roemt,
En buyten alle swaarheyd, haar lof hebt afghebloemt,
Hoe leytse nu verslaghen, vermant en overheert;
Van die goude dagen, niet langher en begeert:
(5) In vier, en swaard, een yders aart
Veropenbaard vol vinnigheyd;
In plaats van goedt, den mensch ontmoet
Niet dan krancksinnigheyd.

II.

Agata. De liefde die gemeensaam, waar alle man ghevoeght
(10) De wijde wereld eensaam, met vreughden heeft vernoeght;
Leyt laas! nu buyten kennis, van haar vermeende deughd,
Vol onverdiende schennis, vergaat in ongheneughd:
Bedrukt, belast, en aanghetast
Van menigh gast, versmadelijk,
(15) Sy deerlijk schreyd, wiens heerlijkheyd
Dwijnt onghenadelijk.

Casta. Het knarssen van de Swaarden, en ’t blincken van ’t Helmet,
Daar menigh mensch op aarden, sijn leven in verset,
[fol. B1v]
Dat’s nu de wereld eygen, dees werelds last, is lust
(20) Die met een schrikkigh dreygen, maakt veel lien ongerust.
Godts eyge Vree, magh nergens mee,
En heeft gheen stee, op aarden kris,
Hoewel dat sy, ten hemel bly,
De meest van waarden is.

II.

(25) Daarom ô God der Goden, om zaligheyds ghewin,
Uyt kracht van uw’ geboden, verandert ’s menschen sin,
Verwisselt haar gedachten, verkeert haar boose wil,
Op dat sy ’t goedt betrachten, en ’t quaat-doen laten stil.
Soo magh dees dagh, ghelijckse plagh
(30) Met soet verdragh, bepereld zijn,
Voor yder mensch, na lust en wensch,
Een goude wereld zijn.

TWEEDE UYTKOMST.

ROMEER met al sijn Legher.

WIe dat op Godt vertrout geen oorlogh en vervaart,
Hy wapend handt en hart, hy al de sijnen spaart;
(35) Strijdbare mannen waar van dat ons Eeuw sal tuyghen.
Dat wy dan met dat hart gewapend nederbuyghen
Voor d’Opperste Monarch, my dunckt te wesen tijdt.
Drie eenigh, eeuwigh Godt! u krijgsvolck saam belijd,
Dat ghy gelooft moet zijn van nu in eeuwigheden.
(40) Sy bidden van dees uur, ghy zegelt in de scheden
’t Weersnijdend’ swaart, op dat u lieve Hemel Vree,
Weer by ons same woon, gelijc die eertijdts dee:
Dewelck door wederliefd wy kennen, dienen, vieren.
Die ’t eerlijck hebt geliefd’, en socht u te verçieren
(45) Met een onsterflijck lof die selfde u ghewart
Als ik ten hove koom: waar ghy mijn lievend hart
Bespeuren sult, ô trouw, en onversaagde helden,
Mits ghy mijn glory zijt. Ha! glory die noyt stelden
Het genereus ghemoet voor ’t wankkele besit.
(50) Die glory wederom. die glory, het gebit
Van ’t edele vernunft, die eeuwigh u doet leven,
Sal van den Koningh self u werden toegeschreven.
Die glory, daar ik niet aan twijffel of u borst
Daar na haakt, als u tongh nu na het water dorst,
[fol. B2r]
(55) Sult ghy bekomen van my mee getrouwe menschen.
Die ’t Godlijk naast is hoort na ’t Godlik meest te wenschen.
Dewijl dan dat ghy hebt uw goedertieren aart,
Van nu aen my betoont, een eeuw’ge Faam bewaart
Beneffens geld, en goed als ik kom in mijn woningh.
(60) Die eygenschappen van mijn ampt zijn vol belooningh.
Mijn Krijgs hervarendheyd weet wat u daden zijn.
O Hayl’ge Hemel! die door liefd bewaarde mijn
Als onverwonnen, en geen roof voor mijn vyanden,
Ja gaaft de seen’wen kracht van dees mijn laffe handen,
(65) Ghelooft soo moet ghy zijn; om ’t geen ghy hebt gewracht.
Ghy mee een goede faam voor dees u daden wacht.

Binnen.

DERDE UYTKOMST.

Oriswaides, Aristides.

O! Al-beheerscher! die doorgrond het hart, en nieren:
Ons medelijden keunt ghy over dese dieren,
Die d’onbarmherticheyd (als schepen in den vloed)
(70) Hier, layder! drijven doet, in ’t lauwe harte bloed.
Fy rauwe wreedheyd, seght hoe langh sult ghy so pramen,
Meest al d’onnoselen; d’onnoselen te samen,
Wiens tonghen klagend zijn van u verdurven haat,
En wreede bloet-dorst, waer in regel is noch maat;
(75) Wiens koude lemmet schent so wel geschape leden.
Zijt ghy noch niet verzaad? so segh ick met goe reden,
End grijs hervarentheyd: dat Tyegers bars en wreed,
Sacht, end ghenadich zijn, ten aansien van dit leed.
Der Struyssen moeders, noch de schalkke Kokodillen,
(80) Haar wreed bloedsuygingh by de uw verlijcken willen.
Hoe dikwils heeft de Leeuw ghetergt door hongers noot
Wemoedighen ghespaart, en niet als ghy ghedood?
Haar lusten brekende, haar hebbend so onthouwen,
Van de verkregen proy? om dat sy door ’t aanschouwen,
(85) Sagh d’ooghen vochtigh, en de handen in melkaar.
De Africaansche gier als hem ontoghen waar
Sijn langh verhoopte buyt beweeght ghetrouwe daden.
Waar toe al dit verhaal? dewijl sijn ongenaden,
En gulle bloeddorst tracht recht als een duyvelin,
(90) Door ’t grammende forneys, van een verwarde sin,
[fol. B2v]
Die waarde zielen van de lichamen te schayden.
Hy deser oorsaak is, het graf hy dees berayden.
Waar in ons moeder haar, door ons bedekken gaat,
Wiens Zieltjes roepen wee, om dees bedreven daad,
(95) Oorspronklijck uyt quaad wil, benijend aars welvaren,
Aan wien hy, na de wet, syn liefd most openbaren:
Oft om de jalousy die hem inwendigh port.
Het sy dan hoe het zy, sich self doet hy te kort.
Want onser Vad’ren God, de sterkste aller reusen,
(100) Kan door syn vingers lit, tot puyn, en morslen kneusen,
Als ghy hier hebt gesien aan ’t moedigh schotten Hoofd,
Dat van sijn leven, so die spraak gaat, is berooft,
Of soo ’t soo niet en is: naar vliegende gheruchten
Geen tijdt oft plaats en heeft waar heen dat hy kan vluchten.
Aristides. (105) Hem na dees gruwel daad een harde geessel praamt.
Orisw. De wraak ’t ontsinnigh Hooft maakt hy syn doente schaamt.
Aristides. Soo hy meent recht te zijn al ’t geen hem mocht behagen;
Die heeft, en heerst het Rijk, na wie heeft die te vragen?
Orisw. Dit selfde eer Nero said, doch tot syn ongheval.
Aristides. (110) Dit selfd besach hy, als hy lagh aan lagher wal.
Orisw. Hy hoopt al voor de wint, al steunend’ op syn machten.
Aristides. Hoe kleyn de vyand schijnd, is hy niet kleyn te achten.
Orisw. Ik kent, ’t is Princens aart syn vyand te ontsien:
Maar evenwel in ’t velt syn man’lijck hart te bien.
Aristides. (115) Eerst wel door Godt ghesterckt, en wijsheyt so die ouwe
En Koninklijke Man David ons voor gaat houwe,
De welck’ hel-stemmigh riep: uw oordeel groote Godt
Den Koninck gheeft. Sijn Soon acht mee seer groot dit lot:
Want dees niet min als hy om wijsheydt heeft gebeden.
(120) Past dit den grooten wel? de kleyne met meer reden;
Te meer: want Godt dan sticht, en starrikt yders doent.
Waart dat de Konink had hem met syn Heer versoent,
Sijn Heer die tijdt en Eeuw verkeert en alle Rijken,
Licht had hy vree begeert, waar af hy nu moet wijken
(125) Als eertijdts Benedat die d’Israëlsche Godt
Voor Berrigh-Goden hil, en dreef met hem de spot.
Niet dat ik seggen wil hy soo syn Godt gaat achten:
Maar dat hy Vree versmaat daar yder na gaat trachten.
’t Begin is van sijn val, segh ik volmondigh uyt;
(130) Als dees werd aangeboon: doen wild hy na’t gheluyt
Van de Trompetten, en de Tomm’len liever hooren
Als eertijdts Cosroas, waar mee hy heeft verlooren
Sijn Land, en eer, syn volk te jammerlijk vermoort.
Orisw. Soo gaat het meest die gheen die na geen raaden hoort.
[fol. B3r]
Aristides. (135) Dus valt hy in den strik die volght syn eyghen wetten.
’t Past dan een Souvereyn hem onder raad te setten.
Oriswaid. Soo m’er niet tegen had. Noch seyden: neen, geensins,
Het juk de schouders druckt der wetten eener Prins.
Aristides. Seer sorgh’lijk is het Rijk ontbloot van dees geboden.
(140) Een onderdaan van dit te zijn, ist snootst der snoden:
Mits daar de Koningh doet al ’t gheen hem meest behaaght.
Eer ist dat vrye macht de billikheyd verdraaght.
Die’t meest van self vermagh, hoort ’t alderminst te lusten.
Oriswaid. Sy blasen ’t hem in ’t oor, ’t zijn koppen die noyt rusten.
Aristides. (145) Wie leefter die niet wil de bilkheyd al den dach;
Oriswaid. Die na sijn lusten drijft, en werckt al ’t geen hy mach.
Aristides. Soo snijt hy af de sterkt, en seen’wen aller steden;
Dees zijnse afgherukt, verliest een rijk sijn leden.
Oriswaid. Een vry ghebiedend’ Heer, wijs zijnde, wel bemerckt
(150) (Sy seggen) wat sijn staat, en oock sijn rijk versterkt.
Aristides. Is dit haar Son? zijn dit haar Hemels eerste lichten,
Soo taand haar bleke maan, dekt haar lien aangesichten
Met de dekmantel van de onbeschaamde nacht;
Mits dees geest-dryvery een droevigh eynd ons wracht.
(155) Dus doende sou dit volk so met hun Overst gekken
Dat hy de knecht sou, sy de Heer, en ’t Hooft verstrekken.
Noch maken door ’t ingeven van dees slechte lien,
Datmen veel Koninghen sou vinden, en gheen ien.
Dan d’ander raden hem dat hy seer mild most wesen
(160) Als zijnde een groote gaaf. Een ander weer by desen:
Ten gaat die Koninghen hier noit soo aan haar eer
Dat mildheyd haar verwint, alst vyantlijk gheweer.
Dan weer een ander vrind met dees geld-spilling gekken,
En uyt syn spa berou geen minder voordeel trekken.
(165) Aanraden ’t gheen hier was door eersucht heel gheleeght
Sijn Majesteyt door roof, geweld, oft moord weer kreeght.
Ten laatsten eenighe hem weer die vree aandringen.
Oriswaid. Och! of Godt sulks ghegunt had eer hy quam bespringen
Ons Vaderlijke Stadt, soo had dees rauwe moort
(170) In ’t minste niet geschiet; en wy zijn hart bespoort,
Waar mee hy heeft ontzielt soo vast gheschape leden.
Aristides. Het eeuwighe besluyt had dit besloten. Heden
Moest dan de slagh geschien, om dat die was beraamt.
Dus ist omsunst dat ghy om ’t nootgeval u praamt.
Oriswaid. (175) Moet yder mensch hier onder dan syn daden stellen?
Aristides. De wereld, en haar doent door dwangh hier na moet hellen:
Want van de scheppingh d’een verkoren is de tijdt
Tot Oorlogh, d’aar tot Vree, de derde tot den strijd.
[fol. B3v]
Orisw.* Gelt hier dan gheen vernuft, geen voorweet, ofte raden
(180) Waer van men ons te recht kan van dit lot ontladen?
Aristides. Dees Leeraars seggen neen. Geen krachts behagen leyt,
In ’t wesen van haer doen mits d’onbeweeg’lijckheyd,
Van niemant wort verset, hoe gau ook en voorsichtigh.
Orisw. De saak die ghy beplayt voor ons swaar is, en wichtigh.
Aristides. (185) Meent yemand dat hy tegens ’t Godlijk yets vermach,
Die mist, want hoort, al waart hy ’t wist juyst voor dien dach,
Die hem bestemt was, sal hy ’t selfde niet ontloopen.
Orisw. Soo hoef ick dan na ’t een of ’t ander niet te hopen?
Maar soo langh zijn gherust tot my de Hemel geeft.
Aristides. (190) Dat is mijn meningh niet, vermits dat Gode heeft
Om arbeyd, alles vayl. Wat waant ghy dat de seghen
Sal komen nederwaerts tot eender neer gelegen
Luyt, leegh, en uytghereckt? d’History-schrijver schrijft
Dat die de Lauwer wind die hier sijn kracht bedrijft.
(195) Hoort om het Vrou-geween hier niemant nederdale,
Wilt ghy dan ’t noot gheval wel kennen, wilt het hale,
Omhelsen seg ik mê: want hier door volght ghy God,
Dat ghy verduldig zijt, wanneer dat hy stuurt tot
U’tgeen hem wel behaagt, schoon ’t u schijnt hart te parssen
(200) So mê de vyand yet bewerckt met goede harssen
Versetten mannelijck, want quaat is de Soldaat,
Die sijn Veld’-Overste al suchtend volgt, oft laat.
Dus ver van ’t nood gheval daar ick u af de weten
Van meer verburgen, heeft u me-broer niet vergeten,
(205) Want hy die dinghen schuwt die gheen daer boven zyn.
Orisw. ’T is best in simpelheyd te trekken g’lijck de lijn:
Verlaten dese diept, en onghemete playnen,
Want ’t werrick is te groot voor d’ongheslepe braynen.
Aristides. Ghy spreeckt te recht, en soo ghy best van hem ghetuycht,
(210) Soo ghy voor d’onbekende oormoed’lijk nederbuycht:
Die best bekent word door de stichtelijcke daden.
Dats eer, ghehoorsaemheyd, en vrede. Orisw. U ghenaden
Daar door aen ons bewijst, sijnd aller dinghen lot,
Als Vader, Soon, en Geest, wel drie maer eenen Godt.

Binnen.

DE VIERDE UYTKOMST.

Koninck Rembalt.

(215) HAald van mijn hoofd de So’on, op dat ik mach de dooden
Hier voor mijn oogen sien, hoort niemant mijn geboden?
[fol. B4r]
Waanw. Met dienstbaarheyd. Hoogmoet, En trou.
Rembalt. O God! Waanwijs, Zijt wel te vreen.
Rembalt. Dewijl ik treurrelijk beklaag mijn ramp alleen?
Segt waar mijn Legers zijn, mijn volk’ren, mijn hayrkrachten?
(220) Waar d’edele ghewent op mijn persoon te wachten?
Waar mijn ghetrou ghelay ’t gheen onderstutten my?
De adels sleep ghewent te gaen steets aan mijn zy?
Waar waarts myn groote schat? myn overvloed en weelden?
De haynsten die op hun leutrende bitten speelden?
(225) Waar is mijn Wapen-kas verciert met mijn geweer?
Daar ik mijn vyanden mee pleegt te vellen neer?
Waer is mijn Ophyrs Kroon bepereld? de verstanden
Die eertijds vluchten deen ons moedige vyanden?
Segt Hemel waarse sijn? want ik se spreeken moet,
(230) Eer dat mijn ziel verstikt door hitt’ van ’t harte bloed.
Hoogmoet In rust en soete slaap. Rembalt. Gaet wiltse wacker maken,
Op dat sy nu mijn raan, en naerstigh voor myn waken.
Waanw. Mijn mêbroer meent de slaap, dats in haar moeders schoot
Waer sy zijn uytgeteeld, Rembalt, Door wien?
Hoogmoet ’k Meen door de dood,
(235) Die sonder kiesingh is, en Scepters layt by ploeghen.
Rembalt. O Hemel dus vervreemt! dat ghy schept u vernoegen
In ’t leet van mijn persoon, die nu blijft onder ’t juk,
De daghen die hy leeft, van smadelijke druk.
De pijnen van de dood, laas! hebben ’t hart omringelt,
(240) De droefheyts bronne mê mijn waerde ziel omcingelt.
Mits de inbeeldingh my tot veel onrust verweckt:
En mijn verlore staat tot rou, en onheyl streckt.
Siet grooten wat ghy zijt in d’ommeloop des werelds,
Die op u Troonen brald, en kroonen vol met perelds.
(245) Siet wat uw schoonheyd sy, uw staat, uw hand, uw swaart?
Een bel, een glimp, een schijn het nietigt niet, niet waart.
O dolle ydelheyd’ segt hoe lang wilt ghy brallen
In al het menschlijck doen met aan en of te vallen?
Waar is, ik bid, waar is op aarde krijts, die mensch
(250) Die ’t alles heeft versmaat, en leeft hier na sijn wensch?
Waar zijt ghy die nu keunt d’Aldoenders wil bemerken?
Waar zijt ghy die het eynd wild weten van ons werken?
Waar zijnse die alleen hart stoffen op hun raan?
Hoort, is God niet met u, uw doente sal vergaan.
(255) Dees vlayen het ontsagh, door d’overlose tonghen,
De licht ghelovigen zijn in het net ghedwongen
Vaak tot hun ongeval: vermits ’t vergifte hart,
En trouwelose raad, hun doente pijnt, en smart.
[fol. B4v]
Of schoon uw lievers zyn so veel als water dropp’len,
(260) Uw nyers als het sand der berghen saam hun kopp’len,
Dus vrees dees staat verselt: ’t is waar wel hoog geplant
Maar los, ja Joffer ofse stond op’t soore sand.
’t Is reukkeloosheyd dan met dese glans te trotsen,
Vermits men vayliger op’t vlak gaat, als de rotsen.
(265) Ik sluyt de vreemden uyt, en self tot tuygh u dien
Die flus een Mars verscheen, nu moet een kind ontsien.
O! droef en reukloos Vorst! waer zijt ghy toe ghekomen?
’t Gheen ghy ontnemen wild’, dat is u nu benomen.
Uw Scepter zijt ghy quijt, uw Konincklijck ghebied
(270) Een yl ghepeyns verstrekt, met na-ween vol verdriet.
Foey wrevele Fortuyn! die waerlijk my benijden,
Dat wijsheyd, en ’t gheluk te saam zijn sonder strijden.
Foey u! die lokkende den mensch te veel wijs maakt,
En als ’t geluck hem dient, de wijsheyd weer ontschaakt.
(275) Ghekroonde hoofden die tot ’t hoochste zijt gheklommen
Van ’t troetelend gheluk: ghy zijt als rijpe blommen
Die gheen hier staan ten toon met een verçierde pruyck
Wat tijdts: maar korts daar aan ontvallen bol, en struyk,
’t Gheen ghy bemerken keunt niet verder als aan desen
(280) Die hart gheworstelt heeft om eens op ’t hoochst te wesen,
Op ’t hoochste sijns gheluk, war toe eer hy gheraakt,
Die selfd hem nedervelt, en min als slave maakt.
Daarom seght straffe feex, onzaligst aller Vrouwen
Die schijn geeft van gheluck, welk ghy ons niet laat houwen,
(285) Seght waarom wilt ghy niet dat volle weelde grijst
By sijn besitter: maar hy voor uw dreygen yst?
’t Geen ghy beweest aan my, hoe hooch ik waar gheseten,
Op ’t snel ras draeyend Radt: want doe in mijn geweten
Ik harde knagingh voeld: jae docht somwijl met mijn,
(290) ’t Is ’t grootste op der aard van hoogheyt vry te zijn.
Het laagh gheboude hut weet van geen quaat te spreken.
Dat broodt het vayligst is dat slechte lieden breken.
Die drank met meer fenijn, geschoncken uyt het gout
Als die, dewelk ghy drinkt uyt rou gewassen hout.
(295) Maar waar de Kelk mach zijn die maetigheyt sal schenkken?
Wat kan de lijder nae sijn ongeval bedenkken?
Daarom ghy Princen die op macht en ’t Rijk vertrout,
En in uw blye voortgangh van uw doent verstout,
Uw dart’le ooghen draid op my, en op mijn Kroone,
(300) Op dat ghy leert de grootst noyt ’t ongeval verschone.
Hoe bros de setel zy van ’t onbesnoeid gheluk
Oyt leerden sekerder als ongevreesde druk:
[fol. B5r]
Dat groot tot niet verloopt heb ik door ’t overwinnen
Ghesmaakt: maar nu dat kracht, en schoont heel ydel binnen.
(305) Dus vraagh ik wats de Kroon? ik segh maar ydelheydt,
Wiens stralen voor wat tijdts sy hier, en daar verspreydt,
Wiens glans wanneerse wordt met wolken overtoghen,
Tot ’t vuylste raakt verplet door ’t menschelijk vermogen:
’t Geen hier gebleken heeft aan ’t Koninklijke beeld
(310) Dat nu door de hoofd persoon van al ’t verlaten speeld.
Daarom versoek ik wraak aan u vervloekte vrienden
Die my tot dese tijdt met valsche schijn liefd dienden.
Of soo ik spreek uit waan, soo toont medogendheid
Aan u lien Vorst en hoofd’: Die als ’t dwaeld-schaapje waid,
(315) Hier op een ander way, en gheen plaats weet waar vluchten.
Waar blijft ghy? toeft ghy nu! nu ’t tijdt is om te suchten?
Die noit en toefden als de zegen overvloed
Van volle weelden. Ik vervloek dan uw ghemoet
Vol van verradery. Sal door dees taye pesen,
(320) Ist dat ik by u koom, u Beul, en Rechter wesen,
O! schelmen van mijn Kroon, ô! moorders van mijn hart.
Waanw. Wy bidden lijfs gena. Hoogm. En roepen sy zijn vart
Gevlooden uit het oogh van sijn Grootmogendheden.
Rembalt. Beweeght de Hemel niet, soo sal zijn aangebeden
(325) De onvertsaagde Hel. Dus uit mijn oogen gaat
Vermaledijde volk. Waanwijs, Heer Konink geeft genaad.

TWEEDE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Britto, Cratlinda, Romeer.

Britto. ’t SChijnt, mijn beminde Vrou, dat door dees blijde mare
’t Bloet weder rugwaerts trekt uit verr’ verspraide aren
Alwaart door overvloed verstikken komt mijn hart.
(330) De adem my verkort, de longe leyd en mart
In haar bedieningh, weet sich niet te deegh te reppen.
Ik koom tot daar en toe, dat ik geen aam kan scheppen.
Daarom mijn t’huyswaarts leid, dan voorts in ’t sachte bed.
Romeer. Heer Vader op uw siekt voorsichtigh dient ghelet.
Cratlinda (335) Veel meer kindt op het ampt het welk ghy sult bedienen.
U in u self, gaat Godt ghenoeghsaam veel verlienen.
Och! of ook de gemeent mee soo gezegent was.
Britto. Uw Moeder spreekt te recht, nu komen sal seer ras
Mijn levens eynd: daarom haar woord acht als een wonder.
Cratlinda (340) Te meer, mits d’ouderdom geen ander tijdt wacht onder
De snelle Sonne-loop, en al bestaande lucht.
Britto. Recht ist dan datse is om u mijn soon beducht
[fol. B5v]
Om u niet die ghy zijt: maar om u ingheseten.
Cratlinda Dees opgeleyde sorgh laat steets zijn ongemeten
(345) Tot dien, van wien hy spreeckt hier in u Vaderlandt.
Romeer. Drie-eenigh eeuwigh Godt, het rijp en goed verstandt
’t Geen van u is gestort, in dees getrouwe grijsen
Wil ik om u, om haar, en om mijn eer bewijsen,
U vreesen die daar zijt een algebiedend’ Heer.
(350) Achtbaare ouderdom, hoe schoon past na de leer
Van d’alderwijste wijs, het oordeel, grijse hayren.
Aan wien men raad versoekt; want seker lange jaren
Ons leeren lang, hoe meer. Dus meer is d’ouderdom
Te achten, schoon se grijst, verrimpelt, en maakt krom
(355) Als jongheyd: want dees heeft haar hoop en wens verkregen.
Dat d’oude is geweest, daar toe soo is genegen
De jongh met lijf en ziel. Dus heerlijker gheacht
By my is datmen heeft, dan daarmen noch na tracht.
Eer dan zy d’ouderdom van mijn beminde ouders.
(360) Leght wat u wel-gevalt op dees mijn will’ge schouders
Als een gehoorsaam kind ghy sult mijn vlijtigh sien.
Hoord’, als een knecht van u soo mooght ghy mijn gebien,
En soo ’t u wel gevalt, ik dien u als een minder.
Britto. Dewijl de schickingh Gods (die’t al doet buyten hinder
(365) Dat daad’lijk hinder is, en niet in waan of schijn)
Belieft heeft, dat alhier op aarden soude zijn
Een vreedsaam’ ommegangh, der menschen met malkander
Tot onderlinge nut, soo wel van d’een als d’ander,
Met seker maat, soo over ’t volk, als self den Vorst,
(370) Begeer ik ernstelijk, dat ghy u brayn en borst
Hanght aan ’t ghemeene best, tot voordeel van u selven.
Cratlinda U hart sy als u woord, Ik liever sagh bedelven
U inde swarte aard, dan ghy tot scha en schand
Sout wesen d’onderdaan, en dit u Vaderland.
(375) Dat Agrippina heeft uyt moederlijcke trouwe
Aan Nero ’t rijk ghegunt, ons yder gaat ontfouwe,
Hoewel haar was voorseyd, hy sou haar moorder zijn.
Niet minder lieve zoon het harte is van mijn
Tot uwaerts: maar soo niet als ’t haar was ingenomen.
(380) Ik wil wel dat ghy meugd tot dees bedieningh komen,
Niet onder glorys schijn om ’t wankele ghebiedt
Als sy: want soo’t met yemandts ongelijck geschiet,
Ik wenscht u liever niet, als soo te zijn geboren.
Britto. Wilt dan ’t gemeene best. (’k hoop ghy na my sult hooren)
(385) Met raad, met goed, met bloed, en matigh’ heerschappy
Verstercken. Cratl. Dits u plicht. Britto Het schip hout uyt de ly
[fol. B6r]
Wiens seer nau luystrigh roer uw handen werd bevolen.
Cratlinda ’t Eynd van uw staat bedenckt, dat al de hooge scholen
Belijen dit te zijn: dat d’ondersaat bekoomt
(390) Van sijn wet-houder nut, en noyt sijn wreedheyd schroomt,
Waar door Inlandsche twist haar eer deed openbaren.
Sijt dan, ick bid u weer, om u, en’t rijkx welvaren
Voor uwen vyand tros, t’ huys met de deughd ghevoed.
Britto. Siet ghy op u ghy doolt. Vraaght ghy waarom? men doet
(395) Aan niemant het ghebiet om sacht daar in te duycken.
Niet die verkooren is, maar kiest, die mach ghebruyken
Behouden dat hy’t wel, en eerelijk regeert.
Cratlinda Hier wijckt hy den Tyran die ’t al voor hem begeert.
Sorght dan voor u niet: maar voor al uw ondersate.
(400) Komt als de Harder doet de Schaar uws volks te bate.
Britto. Weest haar beschermer: maar weest haar verdrukker niet,
Maackt* dat men u een God der aard door deuchden hiet,
Soo sal Godvruchticheyd in ’t hart uws ingheseten
Haar selfs vast planten gaen, zijt nimmer so vermeten
(405) Dat ghy u self verrijckt met vuyle overdaad,
Want hier door ghy uw rijck, als mee u selver schaad.
Noch bid ick dat ghy wild soo op u daden letten,
Dat ghy om’t uw, u noyt, om ’t volckx scha gaat ontsetten.
Oft anders ’t vuyl ghewin sijn meester self befuykt,
(410) Om dat hy d’overvloed moetwillighlijk ghebruykt.
Dus liefst sorghvuldigheyd, als eertijds deen u ouders.
Het alder grootst ghebied heeft nimmer van de schouders
Gheschut de grootste sorgh: daarom soon, wacker zijt!
Op dat ghy al uw volk met Roma me bevrijd
(415) Door wiens gauw waken sliep den ingheseten veyligh.
Dan sal dees naarsticheyd uw arbeyd maken hayligh,
Die dan sal overvloen in weeld door u vernuft:
Dan sult ghy nimmer zijn voor vyanden versuft,
Als Roma was wiens roem, en glorien vermeerden.
(420) Om te besluyten dan soo wy oyt yets begeerden
Van u persoon dat ons behoort met alle recht
Wy willen, en ghebien dat daar aan word ghehecht
Uw yver, om alsoo uw borghers te besorghen.
Cratlinda Dat ghy in ’t binnenst van u hart huyden en morgen,
(425) Haar draaght als ick eertijds u negen maanden droegh.
Romeer. Mijn ouders zijt te vreen, en hoop met vlijdt dees ploegh,
Om God mijn Schepper, en u beyden soo te mennen,
Als meed om my, en ’t volk: dat sy mijn sullen kennen
Voor een voorsichtigh Vorst, om God, want hy ’t ghebiet
(430) Ons uyt den Hemel send, en al ons doent besiet
[fol. B6v]
Om u, dat Sparta siet alhier mee sulke menschen
Die neffens haar, door deugd, ook te oudt te worden wenschen
Om ’t volk, voegd ik daar by, op dat alleen de eer
Noyt Romen en geniet, oft de Atheners, Heer.
(435) Om my, ik seide mee. Ik hoop ’t dan soo te maken
Datmen om mijnent wil uw vroomheid noit sal laken.
Britto. Dat gunn’ u Godt en ’t Rijk.
Cratlinda Hy gun dat ghy zijn meught
Verrijkt met schatten, en vereerlijkt met de Deughd.

TWEEDE UYTKOMST.

EEL-HART.

Op de vois: Flora schoon Veld-Goddin, &c.

HOe swoegt mijn droeve hart,
(440) Hoe woeld het in dees smaet,
Hoe is mijn sin verwart
Om u mijn waarde
Een schoone Hemel-Vrou,
U en ik eer zwoer mijn trou
(445) Wanneer ick sagh by jou
Gins op der aarden;
Om dat gy my nu schijnt te haten
En niet begeert ik by u mach praten.
2. Segt waarom ghy my pijnt
(450) Wat reden Casta zijnt,
Waarom ghy niet verschijnt
Hier in dees lommer?
Waar ghy door min gheport,
My seyd al ’t geen u schort,
(455) Hebt traantjes veel ghestort
Door harts bekommer?
Ist om dat ik laast Laura graasden
Doen Frederik mijn Schaapjes saam aasden,
3. Ist soo mijn Casta waard;
(460) Uw wreedheyd doch bedaard
Ik zweer dat eer de aard
In d’Hemel keere:
De starren die daar staan
Aan ’t blauw Tapeet, en Maan
(465) Daar sult ghy over gaan,
Wil ik u zweeren;
Eer ik u laat O Phenix Vrouwe
Dus u beraad, eer ik sterf van rouwe.
4. En soo’t niet wese magh,
(470) Dat al mijn droef gheklagh,
Uw wreedheyd in verdragh,
Eens sal vervormen?
Soo sal mijn eel gemoedt
Dorperlijk opgevoet
(475) Toomen den sood uws bloed
En soo bestormen,
Dat ghy verkeert, door mededogen
Mijn weer begeert, als zijnde bedroghen.
5. Daarom Venus vergunt,
(480) Cupido die ’t doen kunt
Dat sy in liefd uytmunt
Als wel voor desen,
Het wellik soo ghy doet
Val ik voor u te voet,
(485) Besprenk ’t Autaar met bloed
Dan uytghelese
Hoolduyfjes twee, die ik sal slachten
Op hoop van Vree hier uyt te verwachten.

Mijn Sonne welkom zijt, lijd dat ik u verselle,
Casta. (490) Wilt ghy mijn vrindschap doen so laat my meer te quellen.
Eelhart. Uw’ wille die gheschie. doch soo dat ghy my lijd
Ghelijk ghy leet voorheen. Casta. Geensins, ik ben ghevrijt.
[fol. B7r]
Van eender die ik heb ver boven’t aarts verkoren.
Dus vruchtloos zijn uw reen, uw moeiten zijn verloren.
Eelhart. (495) Ik wenschte dat ik mocht van u met wien verstaan?
Casta. Dien ik u, en daar by wel yder aan wou raan.
Eelhart. Hoe ik ’t by my verlegh ik weet hem niet te ramen.
Casta. Wie dees ghehuysvest heeft behoeft sich niet te schamen,
Om dat hy alles heeft, dat oyt de mensch besit,
(500) Soo hier, als hemel waert. Ia heeft het rechte wit,
Het welke is gestelt verr’ boven drifte wolken.
Mijn vrind het is de deughd, de deughd die alle volken
Met snelle run na runt, al ist men haar niet siet,
Sy ist tot dese tijdt, die over my ghebiedt:
(505) Daarom ik bid u, wy van minn’ ons reden staken.
Eelhart. Ik meende dat ik sou mijn self u eigen maken?
Ik meende dat ik was de eenigst van uw hart?
Ik meende ghy sout zijn die al mijn druk, en smart
G’lijk schoud’righ, als ghy seid, soud willigh helpen dragen?
Casta. (510) Die sinnen zijn verkeert. Ik vind een meer behagen
In dees vriendinne die op ’t seerst verfrist ’t verstand.
Ik loop om haar persoon, om dat ik ben vol brand,
Ia haak naar haar, en weet niet drae ghenoegh te vlieden
Tot dese Hemel-baak. Eelhart, Gelukkigh zijn de lieden
(515) Dewelk’ ontfonkken door de vonkjes van de deughd.
Mijn lieve hart-sanctin al ’t geen uw ziel verheughd
Beloof ik dat mee sal mijn zieltje soo ghevallen
Dat ik u laten sal. Vergeeft my dan mijn malle,
En wulpse sinlijkheid. O wel-beminde Vrou!
(520) Die ik voor’t rechtsnoer van mijn ziel, en leven hou.
Wat loon, wat dank sal ik weer voor uw dienst betonen?
Casta. Gantsch geen, ’t is my ghenoegh soo sy mach by u woonen.
En worden in-geheit. Eel-hart, ’k Beloof u dat te doen,
Casta. Gelukkigh die dan is die u in min gongh voen
(525) Door ’t wille van haar jeughd, nu met die selfde ooghen
U heeft tot ander wit, dat is de Deughd’ ghetoghen;
De deughd, uw vail’ge baak, de deughd mijn hart, en sin.
Eelhart. Gelijk ik d’uwe was, alsoo ik d’haar nu bin,
Met vast vertrouwen sy my plant in hare koffer.
Casta. (530) Sy weygert niemant niet, soo ghy maar komt ten offer.
Eelhart. Ick danck u voor uw raan. Vliegh na mijn zielen hayl.
Casta. Mijn vrind ick bid u ga, sy ’t al heeft voor u vayl.

[fol. B7v]

DERDE UYTKOMST.

DIANA met eenige Maagden, en Windt-honden uyt.

WIe hier de eer bemind, en Venus geyle lusten
Hart met de voet vertreet, indien de deughd sal rusten
(535) De deugd die yder een soo hoogh en heerlijck maakt
Dat selver Iupiter om haar te dienen haakt.
Als’t in kort blijken sal aan Casta, die haar daghen
Eerbaar heeft door ghebracht, en al vrou Venus laghen,
En strikken veel ontgaan: of schoon haar hoogh en laagh
(540) Versochten tot de lust der Minnen even graagh,
Dees onbeweeghlijck is gebleven en stantvastig
Als een metale muur, hoe hard oock ende lastigh
Een yder pord haar jeughd, op hoop van mee te gaan
In d’eerbaarlijkste sleep der Maagden van Diaan;
(545) Wanneer ons Koninghin het beeld’ van d’Eerbaarheden
Sal worden van den Prins, en van ons aangebeden:
Wien d’hemel morgen trout tot glory van het Hoff.
Vriendinnen die dan zijt vermoeyt om ’t zand en stoff,
En schijne van de Son, ontbind u snelle Winden
(550) Op dat wy Hart en Swijn bekomen, tot my vinden
Het Beeldt van d’Eerbaarheyd, het welk de Feest verçiert,
En werd door haar persoon Dianaas Bruyd gheviert. Binnen.

DERDE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Romeer, Sophia.

MYns Zielens Afgodés, ghy stapelden mijn krachten;
Gy gaaft mijn pesen starkt’, gy stuurden mijn gedachten
(555) Als ick mijn machtigh Hayr in orden had ghestelt,
Ter zy van my ghy stond in ’t onbegraasde Velt
Als immer Pallas deed’ om Troyen te bestrijen.
Ghy deed’ my troup op troup dicht in elkander vlijen,
Ghy Trommels roeren deed, alst al wel was geset
(560) Na Krijghs-gebruyck. Ghy waart die ontstak de Trompet,
Op wiens geluyt de Hengst de aard begost te graven
Met ’t hardste van den hoef, te gillen en te draven,
[fol. B8r]
Te knarsen op’t ghebit, te quylen of het sneeuw
De Wolcken hoogh ontviel. Elk paard dat scheen een Leeuw,
(565) En stack de oren op, de lippen van elkander
Noch liet sijn tanden sien alst Paard van Alexander.
’t Voetvolk dat gaaft ghy moet: want yder dongh om eer
Te werven van me vrou. Elk Ruyter voerd de Speer
Soo manlijk, onversaaght als immer Mars kon voeren.
(570) Ghy waard een Amazon, die harten gingt ontroeren
En porren tot de lof, als sijnd’* het grootste lot.
My doch doe dat ghy riept: o! vrucht van d’Oorloghs God,
Houd moet, valt aan ghy sult, ghy sult een Hector wesen;
Achillis is een kind: men sal u dreyghen vresen.
(575) Valt aan ghy hebt vervaart, u Vyands harde hert,
Het eerst waar door dit volk van u veroverd wert.
Als ghy ghesprooken had werd’ d’Hemel overtoghen
Met stof en vuyligheyd, ’twelck alst stijght na de oghen
Ons Vyands, die my met verkloeking, boven wind
(580) Aanlokten, word den Vorst, met al sijn volk verblind,
Soo datse door het stof half heldens daden wrochten.
Dus hail’ghe Hemels Zon, waar na ik yvrich sochte,
En soecken sal soo langh u Sonne mijn beschijn
Gheward hier door mijn eer, soo komt my die door dijn,
(585) Door dijn, o! waarste die ik eewigh heb te eeren:
Door dijn de vreughd mijns lents; aan wien ik weder swere
(Gheport door reine liefd) by Vorstelijke trou,
Dat ghy van dit uur af sult wesen Koninghs Vrou.
Die nimmer vloer betreet, maer schoon Tapeet gheweven.
(590) Ik sal Goddin met u, soo ghy met my wild leven!
Soo trou en dienstbaer sijn dat ghy, ay hoort mijn reen,
Van d’Adel alder eelst sult worden aanghebeen.
Sophia. U Maaght is te gheringh, doch om u te vernoeghen
Sal ik mijn tot u dienst, en wille vaardigh voeghen.
(595) Maar dat u hoocheyd said, belangende den slagh,
Dat ik dies d’oorsaeck was, dat ly ik met verdragh,
En weet veel beter, want ik nimmer aan u daden
Was twijffelend. ghy zyt selfs vol van dien, en raden,
Om dat u Pallas leerd’ eer wat u stond te doen.
(600) Dat ghy u tot de leer Themistoclis wilt spoen,
Mijn sal tot u persoon in meerder liefd ontsteken.
De welk mee na’t gheluk sijn lust begost te breken
Waar in hy lach verward na d’aard der jonghe lien.
Dees als hy den Triomph Meltiaads had ghesien
(605) Verandert sijn ghewoont, volght doen der vroome Helden.
Romeer. De eer die hem aenlokt niet minder mijn en quelden
[fol. B8v]
Niet om te winne, maar tot voordeel van dit Rijk.
Sophia. Soo ghy daar sorgh voor draaght soo geef ik u ghelijk:
Want alle overlast die staat u vry te weeren.
(610) Dat ghy een anders Land, of goed’ren sout begeeren
Moet, Heer, vard van u zijn: mits reen dit wederhout.
Romeer. Daar komt uw Stierman Heer, wat wordt die krom en out
’t Geen dat hem buigen doet, dat zijn sijn lange jaren.
Crates. Gezegent Paar, God doet u twee in liefd vergaren,
(615) Volharden voort in dees, en eyndigen met haer
Hoe vaart sijn Majesteyt? Romeer. Och of het beter waar!
Sijn glas verloopen is, en draad haest afghesponnen.
Crates. Al wat het leven heeft, end ’t licht schept van de Sonne
Vergaet ghelijck een bel. Maar ’t hoochst en ’t meest van waart
(620) Na t’scheyen van de Ziel, de eer is op der aard
De welck een Prins bekomt, so hy let op sijn wetten.
Romeer. Van kindsche jaren heb ik op u doent gaan letten,
En ben dies hakende na u ghesonde Leer.
Crates. De wijse Plato van die van Cyrenen seer
(625) Versocht om weten, hoe sy ’t rijck ’t gheen deftigh bloede
In wijsheyd, welvaard, lof, hier na mee mochten hoeden
Voor eenigh ongheval, ’t versoeck met reen afslaet
Om dertelheyd de welck sproot uyt hun overdaad.
Recht als hyt heeft ghedaan, sou ick het konnen waigren.
(630) ’k ly dat ghy door ’t vernuft moogt tot meer wijsheyt staigren.
Na ’t voorschrift van dees wijs: maar u persoon te raan
Is vol ghevaers wanneer ick u niet aan mocht staan.
Romeer. Wanneer ghy my wel raad? Crates. Ia raden? k’seg weer raden
U die door ’t ongheval noyt druckten een’ghe schaden.
(635) U korte levens loop. Mijn Heer ’t is quaat om doen
Want dartelder op aard kan yemant meer bevroen
Als d’onbeschade mens, ’k sal dan mijn reden sparen.
Romeer. Mishaecht mijn Heer dees staat? benijd ghy het welvaren
Van die gheen garingh luystert na u wijse reen?
Crates. (640) Ik ben in al u doen van passen wel te vreen,
Uyt vrees dat ghy door ’t luk sult werden veel t’eersuchtigh
En is daar yets wat aan, noch raad, noch lessen tuchtigh
Versetten u ghemoed: daarom ist swijghen best,
Eer ghy verand’ren soud, door mijn leer, op het lest
(645) Van mijnen ouderdoom, die graagh blijft buyten schennis.
Romeer. Mijn woorden, en mijn hart verdraghen. Stort u kennis
In mijn leer sieke ziel. Waant niet dat ik het rijk
Om dat ghy my tot nut van ’t selfde raad, beswijk.
Die ’t best weet haaght my best. Dus bid ik, wilt my leeren.
(650) Het rechte levenspoor om ’t grootste te regheere,
[fol. C1r]
En ’t noodichst voor het Rijk. Mijn macht schiet niet te kort
Aan uw welwetenheid: ben ik daar mee begort,
Een Peerl ist aan mijn Kroon, en ’t hoop geeft van verhogen.
Crates. Gelijck een liny moet haar recht en vast vertogen
(655) Op dat het recht en vast zy datmen daar op bout:
Even soo moet een Prins (die hem ’t gebiedt vertrout)
Sich selven eerst, en dan den onderdaan besnoeyen.
Die struikelt veel, en valt, sich qualijk kan bemoeyen,
In wat manier hy best den geen daar laid op heft,
(660) Die ongeregelt is seer zwaar den regel treft.
Noit heerschten die te recht die noit leet het gebieden.
’t Gevoelen dat is sot, ’t geen komt van sulke lieden,
Ia schadelijk het Rijk, die leeren ’t hoochste goet
De vryheyt in het Hof. ’t welck strijd tegens ’t gemoet
(665) Der Persianen, die (soo wy hun schriften lesen)
’t Al hadden in bedwangh: dat is ’t al dienden desen,
Behalven sijn gemaal, wien dat hy mee gebood.
Romeer. Wie is doch dees Goddin die door haar hand de schoot
En ’t roer soo stuyr dat wy heils-bake niet verlaten?
Crates. (670) De wet, de Koningin van alle Potentaten
Daar ’t mens’lijk onderbuyght, daar ’t Hemels in verlust.
Niet die in hout of steen, of schreve boeken rust:
Maar redenen (mijn Heer) in yders hart woonachtigh.
De Perssen Konink wien ik daad’lijk was gedachtigh
(675) Hoort, onder ’t groot getal van al sijn Edel-lien,
Gebood aan eender dat hy smorgens vroegh besien
Sou of sijn Majesteyt met slaap noch was bevangen.
Vraagt ghy de reden Prins? Rom. Ik heb een groot verlangen.
Crates. Om hem te wekken, en te seggen ed’le Heer
(680) Staat op, siet ghy volbrengh nu Oromasdes leer.
Vraagt ghy nu weder wat sijn Hoogheid daar mee mienden?
Dat hy steets letten sou op wet, en reen, mijn vrienden
Op wetten en op reen, heb ik nu ontdekt:
Of anders binnen leid ’t geen met veel stramen wekt.
(685) Wilt dan, dewijl ghy zijt Godts Dienaar, dees bewaren,
Soo sal door u persoon u burger lukkigh varen.
Soo sal u kleine Rijk al langsaam worden groot,
En de rechtvaardigheyt haar planten in uw schoot,
Die ’t eynd is van de wet. Dees komt se te vervlieden,
(690) Soo heeft de Godtheid self geen macht om te gebieden.
Maar ruymt ghy desen in, de waarheid ghy in haalt,
Die menigh Koninks borst seer suyver heeft bestraalt,
Met sorrigvuldigheid, die niet klein is te achten.
Siet men den Harder niet getrouwelijk staan wachten
[fol. C1v]
(695) Op d’aankomst van den Wolf, om so sijn vee te hoen,
Voor eenigh ongheval? sietmen de honden doen
Met blaffen niet hun best om ’t Schaapje sorrighvuldigh?
Niet minder zijt ghy Heer, als hond, en harder schuldigh.
Seer naarstigh toe te sien dat gheen uw volk verrast:
(700) Als die van Theeben* waren op hun feest te gast
En lustigh by de Wijn, soo heeft het gauwe waken
Van een Epaminond, hun al t’saam doen vermaken:
Die gheen hem nocht’ren hiel: dees waakte daarom trou
Op dat sijn Burgery gheruster drinken sou.
(705) Wat Cato na de slagh Tutica heeft bedreven,
In ons tot dese uur in ’t sinnekoor gebleven.
Hy laid sijn volk ter scheep, hy wenst naar buyten noot,
hy trekt den deghen waar me hy sijn hart doorstoot.
Clearchus deed dat niet, Aristomenes harte
(710) Noyt had dees trouwe vonk, om op hem alle smarte
Te legghen van sijn volk: dees sliep (ghevoed door min)
Op ’t kost’le Ledekant by sijn ziels afgodin,
Maar heel niet sonder sorgh. Dus wild hy voor’t opbreken
Dat hare moeder snachts de deur sou vast besteken;
(715) En datse dan daar na sou nemen wegh de leer,
De welck, door sijn bevel, sy smorgens vroegh brocht weer.
Fy! adelijk ghemoet, dat yders haat moet schromen.
Epaminondas trou u laat voor ooghen komen,
Soo vreest ghy nimmermeer als dees min sieke bloed.
(720) De beste raad, mijn Heer, dat ghy so mede doet,
Want seker de Tyran vreest al sijn onderdanen.
Soo veel sijn macht vergroot, vergroten oock sijn wanen,
Hoe hy meer lien ghebied, hoe my meer lieden vreest.
Maar sulk een opper-voocht noyt is bedeest gheweest,
(725) Die hem een dienaer sayd, en God hout voor sijn hoeder,
De Deucht de eerste baak, Justitie als een moeder
Waer uyt de wijsheyd spruyt, die u ’t geluk me deeld.
Romeer. Hoe koom ik hier noch toe? Crat. Door lust die liefden teeld
Tot de haylbronnen van de wijsgeers zaal’ge leere.
(730) Dees maackt u die ghy hoort te wesen eed’le Heere,
Die ghy niet hoort te zijn sy nimmer u en maakt,
Hier om had Alexander nimmer wel ghewaakt.
In haar bestemde park hy niet wel kond volharden;
Om dat hy schijnliefd droegh, en daar te langh in marden
(735) Door heerssens lust ghepraamt om ’t Souverayn ghebiet,
De leer Dioginis beweegde hem wel yet.
Dees wilde hy wel zijn alleenlijk met de lippen.
Maar d’hooge heerschappi kost hy niet laaten slippen.
[fol. C2r]
Het welck hem maakt ontroert, en so dat al sijn goed
(740) Hem nimmer gunden hier Dioginis gemoed.
Dus had hy redenen gaan wel te deegh omgorden,
Hy bleef niet die hy was, mocht die hy wensten worden.
Worden in ’t ruym ghemoed, blijven in ’t blind gheluk.
Heer dat ik dit voor u soo naacktelijk uytdruk,
(745) U strekt tot dienst, en ’t ampt het welk ghy sult bewaren.
Kleyn is het ongheval dat ons een sot kan baren.
Een droom heel sonder daad als hy te dooden draight,
Boosheyd met macht vermengt den mens tot sterven naigt.
Ia dood, en doet al ’t gheen dat hem schiet in sijn sinnen,
(750) Dan komt uit gramschap moord, dan wordt door gaile minne
De liefde uit gheschopt, dan gierigheyd maakt arm,
En warpt den eygenaar uit sijn besitten warm:
Ghelijck veel boeken ons hier van ghetuyghen konen.
Daerom mijn Heer, en Soon, laat reden in u woonen,
(755) Die ’t roer is van het schip, die d’Werelt onderhout,
Dees scheid u van ’t gediert, so ghy mijn reen vertrout;
Ia laat de minst, en d’meest op ’t vailichst tot haar komen;
Lycurgus heeft verlang haer vast’lijck inghenomen,
Plato en Seneca, en Aristotel mee.
(760) Wilt ghy bezailen Prins, hier na een vayl’ghe ree;
Soo laat mijn les in ’t hart van u, en ’t brayn versterven,
Als saad in d’Akker doet, om daar uit te verwerven,
Door langh ervarentheyd de welvaart van uw Hof.
Romeer. U dank ik voor uw raad, mee voor dit wijse stof,
(765) Hervare oude, die seer kittigh hebt doorkroopen
Den hooghe, en laghe staat: en voor uw Soon had open
Den bron van wetenschap waar voor hy u bedankt.
Crates. God geef u baiden vree daar yder na verlanght,
Oock zeeg’ne uw ghewin, en spaar u langh in ’t leven.
(770) Hoort soder meer mocht zijn om u persoon te gheven,
Ik wil ghy my ghebruyckt ghelijk uw onderdaan.
Romeer. Ik dank u voor uw hart. Veel meerder voor dit raan.

Binnen

DE TWEEDE UYTKOMST.

Pamphilus, Casta.

Pamph. Dat minne krachtigh is met my de Goden tuyghen,
Die onder haar so wel als menschen mosten buyghen,
(775) Belaan, beset, geparst, gerabraakt, en berooft
Van ’t Godlijk oordeel, ick versoeck, ghy doch gelooft,
[fol. C2v]
Vorstinne van mijn ziel, ghebiedster uwer slave,
Op dat ghy eer beweeght, hem gunt een veyl’ghe have
Waar in hy rusten mach. Hy die u deugd groot acht
(780) Uw eer, u zeedbaarheid: waar hy alleen na tracht,
(Uw schoonheid achtend klein, waar mee ghy zijt bepereld
Als immer Maget was, van Goden op de wereld)
Om dat uw Dienaar siet dat sy uw beeld verçiert,
En aan de Herders rey als ’t puyk der maagden viert:
(785) ’t Geen als ik onlanghs sagh; heb ik onwaard, u waarde
(Beroemde Phoenix Vrou en Paragon der aarde)
Best aan te lieven, uyt een heusch en trou ghemoet.
Verhoope alwaarde Vrou, dat nimmer hinder doet
Dit vergen u persoon? hoort, soo ’t u mochte schade
(790) Ik aardewaerts mijn buygh, versoeck van u genade,
Van u, die geen die zijt soo wijs en wel gheleert
Dat ghy den ted’ren streeld, den strengen van u keert.
Soo ted’ren als ik ben, die door u licht en sonne
Ben buyten woord of slagh te deerlijck overwonnen,
(795) Verwonnen! soo dat my geen heil te wachten staat,
Voor dat mijn sore hart door uw mewaar’ge praat
En Nectarlijcke nat sich selven mach verposen
Als in de dageraat door dauw de roode Roosen.
Dewijl dan dat in u medoghen huysvest heeft,
(800) Uw ziel van u begeert, ghy lijd uw dienaar leeft,
Waarom soo toeft ghy dan dees lijder te verblijden?
Of ist uw’s harts begeer dat hy nochmeer sal lijden?
Ik bid sulks wenscht mijn niet: maar lief! u dienaar spaar
Die voor u neder knielt. Siet ghy niet op ’t gevaar
(805) ’t Geen dees mijn schouders drukt alleen om uwent wille.
Wanneer ik stak van ’t landt doe scheen het al te stille,
Die snel omsiende Son die brakt de wolken deur.
De groote Aeolus my laflijck stelde veur
Een lieve labber windt. De Water-Nimphjens t’samen
(810) Tot mijn geley een uur oft twee gekoppeld quamen
Dus singend’: Vrind gheluck, tot ghy bekomt uw Son.
Neptunus zegend mijn. De spelend’ Arion
Verselschapt mijn mee in de spooreloose baren
En neygden met syn hoofd om veiligh heen te varen.
(815) Als ik nu lukkigh was ghekomen in de Zee,
Een ongebaande wegh, soo komt de Hemel mee
Besoecken mijn: maar nau soo lief als de voorgaande.
De Zee die zweld, de Son self door de wolken taande.
’t Verduystert al, ja soo, dat ik (’t schijnt ongehoort)
(820) Mijn hand niet sien en kond, het voor, of after boord
[fol. C3r]
Van ’t Pinkje dat ik had. Nau had dit groote wonder
Mijn sinnen t’saam ontroert, oft blixems kracht, en donder
Soo sloegen in mey zeyl, al of men ’t scheuren wou.
Cupido bad ik aan. Hy seyden, ik bid jou,
(825) ’k Ben buyten alle raad. Ik ken Iupijn niet teug’len:
Maar hoort soo ’t Scheepje sinkt, ik waar u op mijn vleug’len
Waar op ghy driftigh blijft, om datse Godlijck zijn.
Als hy dit woordtjen had ghesproken tegens mijn,
Een onverwachte wint begint op ons te baren,
(830) Soo dat wy noch van ’t een, of ’t aar versekerd waren.
Wy trokken zailen in, en dreven op ghenaad
Cupido sidderden, kreet, och ik weet geen raad,
Om dat wy door ’t gheswel der golven, sterren schenen
Te keunen grijpen. Noch door ’t vallen na benenen
(835) De diepe Acharon bespreurden voor ’t ghesicht.
Hoort met den korste lief, stond doe de Goden licht
Had Cupid’ niet gedaan, mijn van u af te scheyden:
Daarom medoghen hebt met die, die soo most wayden
In ’t mid van d’Oceaan alleen om u persoon,
(840) Waar voor beneffens mijn, noch sorgen al de goon.
Alst aan uw dienaar blijkt die sy na lange quellen
Door ’t stille van het weer d’een rad te vreden stellen.
Maar seght eens tot wat eynd? ik meen om dat ik sou
Hier door ’t verharde hart bemurwen van Me-Vrou,
(845) Om wien ik noit ontsagh de grootste swarigheden.
Dit acht ik noch maar wind. Mocht ik na lange beden
Eens worden weer getroost. Dan sout ghy self met schrick
Besien wie dat ik ben, voor u mijn lief, ja ik,
Die soo ’t u wel ghevalt sal Hercules verstrekken.
(850) Ia soo ghy ’t mijn ghebied Cerbrum den nek aftrecken.
De uynjers die de aard hier onder voeten draagt.
Om u soo word mijn ziel (’k laat staan mijn lijf) ghewaagt.
Daarom Goddin ghena’, voor die geen voor u draven
Sijn leve daghen sal, als d’alderminst der slaven
(855) Die oyt het Oosten had, of ’t heete More Landt.
Casta. Ik nimmer u misgun! ghy oeffend uw verstand.
Mits ghy die selfde blijft die ghy waart van te voren.
Mijn gonst tot uwaerts nu sult ghy als doe besporen.
Ick weyger mijn persoon (alst maar in eer gheschiet,
(860) Noch vrind aan u, als mee aan and’re Herders niet.
Ik kend mijn jonge jeugd lijd garing soete praatjes.
Wanneer ik out sal zijn dees mijn gout-gele draatjes
In silver-draat verkeert, soo ist met mijn gedaan,
Als dan ick by de Ieugd sal moeten after staan
[fol. C3v]
(865) Als eender die sijn tijd ghehad heeft om gebruyken.
Mijn Harder ’k hoor gerucht, vlucht van mijn, of wilt duiken
Gins onder d’haselaar, en kom flus by mijn weer.
Pamph. Ik ga, en doe uw sin. Charl. Mijn ziel, en waarste. Casta. Heer!
Charles. De milde Hemel voed de hoogh en swangre aren,
(870) Doet Koetjes mellick, en de Bietjes honigh garen.
Hy zegent akkers, voort doet rijpen het gewas,
De mankop bloeyen, tusschen koren door het gras,
Trekbekken duyfjens al het pluymt ghedierte quelen,
Dat tusschen tak, en blad, gaat met haar weerga spelen,
(875) De beekjes ruyschen, noch ’tghediert hy tochtigh maakt,
Soo dat het Bokjen na sijn lieve Gaytje haakt.
Hy voeght my me by u, ô schoone morghesterre!
O cierelijk cieraad, waar in mijn sinnen werren!
Ia wil dat ik versoek dat ghy uw weerliefd my
(880) Uyt’s harten grond betoont uw weerliefd, lief, die ghy
(Lijd dat ik spreken magh) hebt langhen tijd verborghen,
Waar na ik heb gherunt belaan met duysent sorghen,
Mits ik u had bemind ver boven ’t aardse goed.
Gheen Perelen hoe schoon ontfonkken mijn ghemoed,
(885) Of schoon de Dageraad haar daar me op gaat toyen,
Ia wat ter wereld leeft en kan mijn niet verfroyen.
Het aanghenaamste nat, ik meen den held’ren douw
Acht ik onwaardigh by het uw verweende Vrouw.
Hoort sonder u wat baat my Croesi groote schatten?
(890) Dat ik het Oosten mocht als mee het West omvatten?
Waar meester over ’t goud begraven onder d’aard,
Voor menschens giericheyd van Uynjers stark bewaard;
Niet ziels ghebiedster, niet. Want ik mijn levens lusten
Eer in uw oogh begroef die ik daar noch laat rusten,
(895) Soo dat het al is wind ’t gheen ik sie buyten u.
Want voor de overdaad, en weeld heb ik een gruw.
De Iuffrouws die wel eer mijn hart, en sinnen setten,
Gherust door vrolijkheyd, mijn waarlijk nu beletten
Bekommeren mijn gheest als sy my spreken aan,
(900) Mijn lief alleen om u, om u, die zijt ghegaan
Om ’t wonder werrek van de Gooden aan te schouwen,
’t Geen ghy hier klaer bespeurt, ist ghy uw oog gaat houwen
Eerst op de menschen, dan op bladren, waar ghy siet
Wel lijkend maar alleens in alles, nimmer niet.
(905) Ten darde als ghy bespeurd dat ’t saadjen kleyn en teeder,
Word een volwasse Boom. Mijn Engel, wilje meerder?
Besiet hoe dat de aard, ons moeder swanger gaat,
Dat meer is sulk een Land met ad’ren dicht beslaat*
[fol. C4r]
Haast barstende uyt haar dop elk door een saad gesprooten,
(910) Noch hoe sijn Godheyd wil dat yder schiet sijn Looten
Naar d’ingheplanten aart, dats Que een Que voortbrengt,
Den Appel, Appelboom. De Kriek sich niet vermenght
Met Peeren, dat noch meer de Peer met Roselaren.
De mensch brengt menschen voort, och of wy mede waren
(915) So hoogh gesegend dat uw lukken waren mijn
Toeneygend, en ik weer moch u ghedienstigh zijn
Na uw believen, dan soud ghy noch meer bevroeden
En overweghen lief, hoe dat wy souden voeden,
Veel zieltjes tot sijn lof die hier me souden ’t land
(920) Bebouwen, mee de Zee, hoe hartse in onweer brand
Besaylen, om also der Opper-Goden zegen,
Die hier voor is ghesteld, na runnen wel te deghen,
Dien eens ghevat, dan houdense in sulk een waard
Als ’t aldergrootste dat men wenschen kan op d’aard,
(925) Van kinds been af wy haar in als verlichten souden,
Hoe datse de fortuyn in eeren moeten houden,
De welk is slibber glad, veranderlijk van moed,
Wien sy op d’een uur streeld, op d’ander weer aandoet
Verdriet, ellend, en rouw in lukken wegh te nemen.
(930) Sy zijnde een moeder, als een stiefmoer kan vervremen.
Daarom mijn leer sal zijn dat sy met arbaid haar
(Niet luileegh alsser veel, steets vresend het ghevaar)
Na speuren, om also haar nimmer te verstoren.
Den arbeid sy begeert, so ons Salust laat horen
(935) Die seyd: dat dees Goddin noyt die ghelukk en gund
Die luy, en ledigh sijn. Maar die dewelk uytmunt,
In werken, waken, raad te gheven en te sloven
Sal sy bedienstigh zijn, en lukken veel beloven,
Daarom soo heeft gheraan Hesiodus den boer
(940) Dat hy eerst bidden sal: dan staan den handt aan ’t roer,
Waar mee hy ’t Land omploegt, op hoop van wel te lukken,
D’Egypse boulien mee noyt denkken vrucht te plukken,
Of schoon vruchtbare Nyl bevocht haar effe land,
Soo d’os den ploeg niet trekt. Neen lief daer moet verstand
(945) Te werrek zijn gestelt, als mede starkke leden.
Met luyers bidden dees Goddin niet is te vreden,
Mits ’t seker is, dat sy die verr’ van haar versmijt.
Hier is een prijs ghestelt den gheen het beste rijd,
Den mede ruyter weet in ’t sore sand te vellen,
(950) Aan Hyble maghmen wel ’t ghetal der byen tellen,
Ghenieten d’hooningh raat ist men den Bie niet vreest,
Maar somen voor den steek van d’angel is bedeest,
[fol. C4v]
Soo sal d’heet-hongerigh niet eten van de bramen.
De Roos de dooren dekt. De Bytjes al te samen
(955) Bewaren d’hoonigh, door den angel die fel stekt.
Dit lieve harts-Sanctin sal hun dan zijn ontdekt
Wanneer haar eerste Ieughd de kennis krijght der Goden,
Dewelk in ’t heydendom mee was, en by de Ioden
Den strijdtbaren Romeyn, en Parss’ verheven seer,
(960) Alleen maar uyt gewoont, soo ook by ons die teer
Noch zijn om hun Autaar met offer-vyer t’ontsteken.
Dus heiligheydt van mijn, vergunt uw dienaar spreken,
Waar mee ghy hem bewijst wat ghy in ’t harte voert,
Dewijl wy beyd hier zijn waar niemandt ons beloert.
(965) Waar ik op trou en eer soek dalwaarts u te leiden,
Op hoop van een te zijn soo lange tot dat scheiden
De Parcas een van beid. Ach lief ghy zyt mijn lust!
Mijn uyterste vermaak! door ’t welke wort gheblust
De tochte van de min. Lyd dan ik mach genieten
(970) Alhier in ’t open veldt, de uytkomst mijns verdrieten,
Waarin, ghelijck ghy weet, u dienaar heeft geslaaft.
Casta. Seer cierelijk ghy spreekt, dat ghy wel zyt begaaft
Met groote deugden moet ik voor u gaan belijden.
Ghy het een Enghels tongh, een stem om te verblijden
(975) Dees mijn weemoed’ge ziel, die na wat anders doeld.
Door ’t welke datse wis een ander zaadje voelt,
Waar tegens ghy geen raad op aardboom sult bekomen
Als had gh’ Apol met Aesculape mee ghenomen,
Dat ik om uwent wil alhier gekomen bin.
(980) Is om mijn moey’lijkheyd te stellen uyt mijn sin.
Daarom vertrout ghy u dit Vrouwe hart te breken,
Ghy wascht den Moriaan. Areeth heeft dit ontsteken
Met seker straaltje ’t welck had al de letters van
Een ander die ik min, een ander die ik kan:
(985) Dees lett’ren nu se zyn in ’t harte diep gewassen
Noit worden uytgehaalt. Ten sou mijn oock niet passen
Te wisselen soo rad mijn eerste sinlijkheid.
Neen, die gheen ben ik niet, die met den weerhaan draid.
Ik hebber een ghegunt de woonstee aan mijn hartje;
(990) Dees soo ikse verset, soo sal mijn tokklend smartje
Mijn drijven na de doodt. Daarom hout u vernoeght.
U, op een andermaal vry by een ander voeght.
Maar soo niet dat ik u daarom oit wilde haten:
Want ’t lust mijn waarde Heer meermaal met u te praten,
(995) Om u bevalligheid, en dat in eer en deughd.
Charles. De eer ist dien ik soek, de deught ons al verheughd.
[fol. C5r]
Dees lichten als ik had klaar in uw borst sien schijnen,
Genegentheyd ghebood, ik mijn sou laten vijnen
By u, om door uw hulp te zijn van ’t ongeval,
(1000) En ramspoet heel ontlast: ’t welck soekt te krenken al
Die geen in ’s werelts krijds dees hemel-maagd niet vieren
Dien ik beneffens u sal met het schoonste cieren,
Dus een vroom gemoet voor d’Opper-Heer, en u,
Onder de schaduwe van d’eer bewaar ik nu,
(1005) U Phoenix, en mijn ziel. Lijd dan ik word uw eigen,
Ik die als onderdaan tot uw ghebied sal naigen.
En al wat ghy bedenckt, kant zijn, ’t sal zijn voldaan,
Indient u wel ghevalt by d’uynjers ick sal gaan,
Seer manlijk, onversaaght: ik sal haar nimmer schrikken.
(1010) Belieft u in den Hel? ik ga al soud ik stikken
Van Sulphur, roock, en damp? wilt ghy ik verder dwaal?
Ik ben te vreen te treen in Plutoos duystre Zaal.
Spreekt maar wat u ghevalt u dienaar die is vaardigh.
Casta. Een Harderin als ik, is sulck een dienst onwaardigh,
(1015) Die ghy mijn voor hout, Heer! ik dank u, en dat ghy
De deuchd, en eer bemind, daar in ghevalt ghy my.
Want deuchd dat is het beeld dat ik steld op mijn drempel,
Beneffens den Romeyn in dees mijn zielens Tempel.
De deuchd is die ik eer ghelijk het opper goed,
(1020) Om datse door de Leer mijn in de eer opvoed;
Ia opqueeckt als men doet d’onnoosle suygelingen,
Ik wil als yemand oyt deed, na de deuchde dingen,
Die buyten d’Heerschappy is boven en beneen,
Waar jegens niet vermagh, sy is die gaat vertreen
(1025) D’aanslagen diemen soekt haar op den neck te planten,
Daarom so rustse hier d’aldereerlst der Santen.
O lieve Herder Ray ik bid dit spoor spoort naar,
Op dat ghy word bevrijd van ’t uyterste ghevaar
Dat buyten dese pronk in ons d’ondeuchd kan werken.
(1030) Mijn Heer, dewijl ghy dan ghehoort hebt met opmerken,
Waar heen ik sinnen steur, so houd u wel ghemoed,
Blust nu u lusten, dan ghy blust licht ’t heete bloed
Door Cupids wil ontfonkt. En dan sult ghy bekennen,
Dats Wereld doent en lust voor u als ydel bennen.
(1035) ’T gheen ik van u bely, hier me zijt wel te vreen,
De tijd mijn roept, vaart wel ’k moet na mijn lammers heen.
Charles. Daar daald en sinckt myn son, die my soo kleyn gaat achten,
O wreede! speeld u niet dit Rijm in u ghedachten,
’t Gheen eens ghesongen is, van mijn, voor u persoon
(1040) Doen tot u groot vermaakt: So schrik ik al u hoon,
[fol. C5v]
En sweer de Hemel dat ik sal het bosch bewoonen,
Om aan u, en aan God mijn raine liefd te toonen.
Aan u op dat ghy hier door keert noch uw ghemoet:
Aan God, op dat hy my een lijd’lijk lyen doet.
(1045) Het genereus ghemoed niet soekt als ’t overwinnen
De Wollef en de Beer, ’t verscheuren en ’t verslinnen.
Hoort, soo ghy ’t eerelijck noch in uw boesem draaght,
Soo laat uw straffen, want ik ben ghenoch gheplaaght.

DE VIERDE HANDELINGH,

EERSTE BEDRYF.

Hoe de Koning gekroont is, ende sijn Bruyd getrout heeft.

Ambrosia. ’t Voorslag is by den mensch so mijn vernuft gaat wikken’
(1050) Maar God de doender is, en die het al moet schikken,
Als ’t heden blijken sal aan ’t Koninklijke beeld,
Dat sijn beminde Soon het Rijk, en Kroon mee deeld,
Mits hem de dood ghenaakt die niemand sal ontkomen.
Naar dese huldingh heeft hy vast’lijk voorghenomen
(1055) Sijn soon me te besteen in d’heyl’ghe echte staat,
Met sijn harts lieve Nicht Sopia, wiens ghenaad
En barremhartigheyd de werelt sal verlichten,
Met deuchd, en zeedbaarheyd sy yder een sal stichten;
Om dat haar liefde strekt goedwillichlijk tot God,
(1060) En niet ghelijker veel, door vreese, om ’t ghebod.
Dit op dat ghy bespeurd ik open de Gordijnen.
Gheluk sijn Majesteyt, wien dat de Son beschijnen
Sal tot uw glory, end den Schepper van dit rond.
Heer leeft met dees Princes daar al uw hoop op stond.
(1065) Ghebied maar so dat ghy u self me stierd door wetten.
Nu ghy het meest vermooght moet ghy op ’t minste letten.
Dat om ’t ghemeene best waar voor ghy waken moet,
Uw vryheyd niet bepaist, maar wat u sorghen doet.
De sonden van u keert, waar onder die meest slaven
(1070) Die hoogh zijn, waar door sy misbruyken Godes gaven.
Maakt nu Heer alst behoort ghy u van dwalingh vrijt,
Op dat ghy beter hier als uw voorganger zijt.
Sijn deuchden overtreft; verbetert doen, en leven
Op dat het wank’le rijk, nu op het hoogst verheven,
(1075) Niet tuymel, en verval. Draagh sorgh om het gebied
En niet (gelijker veel) op d’eer die hun gheschied.
Ghy vrome Burgery uw Koningh wil bewijsen
De hoogste eer naast God, bid dat hy mach begrijsen
[fol. C6r]
Tot onser aller hayl versekert met de Vree.
(1080) Hy is de Held die heeft gesegeld in den schee
Het scharp weersnijdend swaard door ’t heerlijk overwinnen.
Wilt dan uw opperhooft ghekoren, so beminnen,
Als hy u minden, als hy trouwlijk had ghesteld
Sijn Lichaam om te slaan, voor u lien in het veld.
(1085) Op dat uw liefd, sijn liefd verweckt, en steets mach bloeyen.
Godvresende Princes, God wil uw staat behoeyen
Voor eenigh overlast. Heer Koninck hy bewaard
Uw soon tot uw vermaak, op dat hy word bejaard
In ’t Rijk, ’t welk anders staat op wankkele pylaren.
Britto. (1090) Ik dank uw waarde Vrou, die soekt mijn soons welvaren.
Cratlind. De vreugd mijns ouderdoms. Amb. Haar hoocheyd die besiet
Britto. Verciert dood-lichaam met een vaderlijk ghebied,
Op dat mijn namens lof tot oneer nimmer keere.
Mijn daden laten door uw doent alhier vermere.
(1095) Zijt ned’righ, maar vol reen, en wijs: doch sonder list.
Dit uw vertroude roer heus handeld vry van twist,
Op dat uw Schip also besayl de rechte haven.
Spreekt met Antigonus, die gheen sijn Soon sagh draven,
Hoovaardigh, onversaaghd, en tros by sijn ghemeent:
(1100) Helaas! onwetend mensch het gheen u is verleent
De banden zijn waar mee uw vryheyd word ghekluystert,
Het welk warachtigh is, soo ghy na Pindaar luystert,
Die ’t hooghste van uw staat acht ’t aldergroost elland,
Mits opgheblasendheyd den setel sit omtrent;
(1105) De welke jankend is om ’t Rijk te brenghen onder,
En dan moet wijsheyd wegh, want ’t oordeel word besonder
Ghedreven door de Geest, vervuld met valsche waan.
Daarom mijn lieve Soon, mijn Leer wild nemen aan
Die is: uit liefden diend door wijsheyds volle gaven,
(1110) Om d’rechte wederliefd uws Burgery wilt slaven.
Maakt dat ghy haar niet vreest, op datter noyt verraad,
Moord, oproer, roof, oft brand door haar in ’t rijk ontstaat,
Lijd de berispers, mijt pluymstrijkers vuyle tonghen.
Of schoon de macht niet wild sy mochten zijn bedwongen,
(1115) So dwingtse, op dat u geen doente namaals smart.
Strenge Rechtvaardigheyd een prikkel in uw hart
Zy, en dat meerder is, een spiegel voor uw oogen,
Op dat na recht geschie, en ghy soo mooght verhogen
Hier, en hiernamaals weer, als trouwe rechters doen.
(1120) De spraak my faalt, de dood voel ik tot mywaarts spoen,
Dus schijnt dat my mijn kracht begeeft als mee het spreken.
Maar op dat aan mijn les een tittel niet ghebreken.
[fol. C6v]
Versoek ’k ghy van my leert waarom men ’t purper draaght,
Niet om de hoverdye t’handhaven die behaaght,
(1125) Maar om ghematigheyd in ’t rijcke te verheffen.
Soo oock den Scepter die ’t al schijnt te overtreffen
De dienstbaerheyd vereyst, gheen ongelijcke macht.
Soon! met barmhartigheyd, u gramschappen versacht,
Drukt neer hooghdravendheyd met redelijke vreese.
(1130) Ten laasten sorricht soon! voor weduwen en weesen,
Voor armen zijt doch mild met u geleende goet,
Niet als den gier’gen wrek naar vuyle schatten wroet.
Voor u Religie laat sorgvuldelijck doch waken.
Behoude Dochter om mijn reden kort te maken
(1135) Door dien ik rusten moet, so wens ik dat ghy meuchd
U lieve Kinderkens voorgaan in eer, en deuchd,
Op dat mijn hof ghelijck het pleegh, in vree mach bloeyen.
Ambrosia. Godt, met de Eng’len Schaar hem vlytigh sal bemoeyen
Te zeghenen die geen syn wetten onderhout
(1140) En die door ware liefd op syn ghenaa betrout.

Binnen

TWEEDE UYTKOMST.

Harder uyt, Pamphilus ghenaamt.

Singht op de voys:
De Min die lijd veel pijn.

MYn lief, mijn hart mijn sin,
Mijn uytverkore lust,daar by mijn vroolijkheyd;
Zijt ghy, o Harderin!
Die over ’t klav’re groent u lieve lammers waeit.
(1145) Waer ’t Beekje ruyst,
End’ het fonteyntje bruyst,
Met sijn seer snelle vloed
’t Geen u vermaak aandoet.

II.

¤ Die tusschen het gheberght
(1150) Uw soete deuntjes speeld op een fluyt van kervel riet:
Maar hoe ik word gheterght
Voogdes’je van mijn hart, en spring-aar mijns verdriet,
[fol. C7r]
En hoe ik ga
Belaan mijn Engel na,
(1155) Bervoets op ’t Sandt seer hiet,
En siet mijn Nimphje niet.

III.

Hoe ik om haarent wil
Lick kouwe kristalijn, eet kruytjes rau en vers,
Verlaat mijn Amaril,
(1160) Om dat ik u soo lief, ghelijck ik haar ben wars,
Ghy niet bespreurt,
Waarom uw dienaar treurt
Die nimmer u verlaat,
O schoone dagheraat.

IV.

(1165) Wat segh ik, hoe* hy treurt?
Hy woeld en barst door vrees hoe dat hy u bekomt.
Sijn boesem stukken scheurd,
Sijn selven laas! te vaak om uwent wil verdomt,
Ghy niet besiet,, (1170) dus leeft hy in ’t verdriet
Soo langh hy geen medoogh
Krijght van uw Godlijck oogh.

Dies bidt hy om uw gunst,
Dat is: dat ’t u belieft hy uwe Schaapjes weyt,
(1175) Alsdan sal hy syn konst
Dan rijm, en lietjes singen voor u Majesteyt,
Die hy steets denkt:
Want ghy syn sinnen krenkt,
En wederom verblijd
(1180) Als ghy syn by-zijn lijd.

Het Nimphjen dat mijn hart verwart, en steelt mijn sinnen,
En dat ik eeuwigh sal, uy gantscher harten minnen
Daar komt; recht op dat uur dat sy my heeft geset.
Mijn lief met u verlof. Casta. Blust minnens vier’ghe het.
(1185) Vaart wederom na huys: want ik u nu moet laten.
Pamph. Ist doenelik vergunt dat ik mach met u praten,
Verhalen u persoon mijn goed genegentheid,
Beneffens al mijn smart: Casta, Dat hebt ghy flus geseyd.
Pamph. Hoe ghy int diepst mijns hart soo dicht en vast besloten
(1190) Leght, dat de Goden u daar nimmer uyt en stoten?
[fol. C7v]
Casta. Ia meerder, want uw reys die hebt ghy my verhaalt,
Daarom so keert in tijts, ’t is verghenoch ghedwaald,
Ik heb een ander die voortaen mijn lief sal wesen.
Mijn grootmoers komst ik schrik; met recht moet ikse vresen
(1195) Om dat se stadigh my wat anders blaast in ’t oor.
Daarom mijn vrind vertrekt. Pamp. een weinig geeft gehoor.
Casta. Ik weet sy seggen soud schuwt doch mins gaile vryen,
Uw wilt met veel en luyt, en soet gesangh verblyen,
Mits ’t spreekwoord seyd: qua Paarden vint men over al,
(1200) Gelijk in tegendeel de beste staen op Stal.
Een eerbaar Dochter past de deuchde te bevatten
Dewelk haar hoort te zijn het kostels aller schatten.
Voorts God te vresen en te zijn den slak gelijk
Die in haar huysje blijft, en by haar selfs is rijk.
(1205) Sy moet met praten noch met kallen haar bemoeyen.
Sy moet met alle vlijd na zeedbaarheyds spoor spoeyen.
Afsnijden het ghesnor van alle jongelien.
De wulpse en gayle min uit haar gedachten wien.
Sy dient gelijk Lucrees te zijn tot spinnen vaardigh,
(1210) Niet als eer Dido om Aeneas heel lichtvaardigh.
Sy moet voorsichtigh doen al ’t gheen men haar belast,
Om de gehoorsaamheyd die ’t eerbaar maagje past.
Pamph. Mijn Nymph sy prevelt wat, waart ghy mee tot die jaren
Gekomen die sy heeft ghy sout van self bedaren.
(1215) ’t Is wonder dat dit volk niet denkt in hunlie geest
Wat Gilden datse zijn me in hun tijd geweest.
Hoe garen datse sagen klare wijnen vloeyen
In ’t fijne Kristalijn, hoe sy hun gingen spoeyen
Om mede dra te sijn by die men ’t liefste had.
(1220) Tis als Rijmer singht: Die geen van spijs is sat
Staagh prijst een leghe maagh: Want dan als de versade
Sy steets bekommert zijn, wy ons niet overlade.
Met sullikx niet ghelooft denkt op het gheen men leest,
Geen mens out dartigh jaar is sonder min gheweest.
(1225) Nu isset haer natuer de jonghen te bedillen,
En niet te lijden sy doen nae haer sin en wille
Om datse van dit doen haar magen hebben vol.
Casta. ’t Past so de Dochters best, oft anders sy als dol
Gheacht zyn by de lien, die dan van haar bedrijven
(1230) Als vuyle vodde-vaars haar doent en leven schrijven:
Om dit dan te ontgaan acht ik ’t huys blijven best.
Pamph. Tis waar, maar waar ik vraagh sal dan noch in het lest
Die blijven, die niet kan uw zaal’ge luyster missen?
Sal die zijn als ghetaant? sal die in duysternisse
[fol. C8r]
(1235) Sijn leven slijten? daar by lijden duysend doon?
Soo wens ik stervens uur. Ach! Casta om de Goon
Van Hemel, en van aard, soo wilt mijn nu omarmen,
En om mijn liefd tot u, soo laat dees smart erbarmen
Uw maagdelijk gemoet. Casta. Vaart wel ik ga in ’t Bos,
(1240) Waar d’eensaam stilten is, om daar te wesen los
Van alle moey’lijkheyd die mijn komt hart aenperssen,
So dat ik woedend dool als sinloos sonder herssen.
Pamph. Is by u gheen ghena voor my nu ghy wilt gaan?
Casta. Geen, sult ghy uyt mijn mond, en in der daad verstaan.
Pamph. (1245) Sinkt goude Sonne sinkt, rad after d’hooge Berghen,
Terwijl dat Casta komt ’t hart van haar Dienaar terghen
Sonder medogen: ja dat meer parst met de dood.
Mijn Gaytjens loof en mat in schaduw leggen, ’t snoot
En bitsigh Haghedis self in de haagh gaat luyen.
(1250) De Boulien Testiles aandist haar look en uyen
Maar niemand na mijn siet terwijl ick om u dool
Heel afghemat alwaar de het verschrookt mijn sool.
In ’t dalen van de Son hoor ik de Kriekels quelen,
En niemant Pamphiel komt om uwe wond te helen,
(1255) Dat om’t afkeerigh oogh, en preutse spijtigheyd
Van u mijn Casta, recht verblijtster in mijn leyt.
Van u Beulin ik seg die door uw hoovigh vlayen,
Het sterkste mannehart doet van sijn voorneem schayen.
Wat reden porren u dat ghy my sweert de dood,
(1260) In een beveynsde schijn, en dus my laat in noot?
Ben ik bruynverwigh lief, ghy blank, en daar en boven
Van minder jaren? ay wild tijd, noch kleur gheloven.
Men siet de keelblom wit van haare steeltje zult,
Maar sakken worden met haar graintjes swart ghevult:
(1265) Soo ook lief met uw schoont die tweemaal kan verkeeren
Wel in seer korten tijd, als ik u pleegh te leeren.
Daarom Goddin beweeght gheen schoonheyd en vertrout,
Want sulk een frissen kleur kan worden lelijk out.
Waantrout ghy aan mijn goed, wilt, daar, ik bid, na vraghen,
(1270) Mijn staat sult ghy verstaan, ’k heb Lammeren die draghen
Met volle uyer melk, veel witter als de snee,
Ik heb rontom ’t gheberght wel hondert Gaytjens mee.
Laat ’t water Swinters vast in spiegel-ys vervormen,
’k Heb melck als Somer daaghs, ik kan mijn Vee als Wormen
(1275) Doen krielen onder een, als sy my sangh verstaan
Soo wel als Amphion* deed eertijds de Thebaan.
Wanschapen ben ik niet want laast wanneer de Winden
Die grooten Aeolus gingh met sijn teugels binden;
[fol. C8v]
Waar door de Oceaan nu als een vlakte lagh
(1280) Ik aan den oever, in de Zee mijn aansicht sagh:
’t Welck ik met voor-beraad daar zijnde, most bekijken.
Soo ’t weer-beeldt niet bedrieght, soo derf ik mijn verlijken
By Daphne. Doch waart ghy bewogen op mijn lant
(Dat van vuyl swanger gaat) te wonen, daar de want
(1285) Met leem geplaistert is, alwaar wy gaan somwijlen
Om jagen uyt de haagh, met scharp-gedopte pijlen
Den Ree-bok, hier by mee het schuw snel-runnend hart)
Oft waart ghy lusten hadt, om door de fluyt van vart
Pans sangh te botsen na, ghy sout mijn wel begeeren.
(1290) Seght ghy, ik kan ’t niet doen, ik sal ’t u vlijtigh leeren.
Twee Reetjes noch vereere die ik vand in ons dal,
Seer waard by al de lien, gesprikkeld over al
Met witte stippels die ’k meen in de groent gaan luy’ren
Waars’ quispel-staartigh staan om legen Schaapjes uy’ren.
(1295) Om dit heel selsaam goet een weinigh tijdt verleen,
Heeft onse Koningin seer ernstelijk ghebeen,
Die, soo ghy se versmaat, ik haar ter schenk sal dragen,
Om dat se haar, maar u bevallen oft behagen.
Maar soo ghy u beraad, en drifte sinnen keert,
(1300) Soo isse soo beleefd, datse u die weer vereert,
Om dat ghy niet versteent zijt over die ghebleven,
Die gheen om uwent wil verschoonde noit syn leven.
Ons lieve Herders-ray alsdan mee off’ren u
Haar mandjes dicht bepropt, met Lelitjes die nu
(1305) Staan in haar hoogste staat: alsdan tot plukken setten
’t Getal der Najades voor u, de violetten.
Den Dil van lieve reuk, zaad-dragende mankop
Met het lavendel-blau, sy sullen setten op
Uw krulde tuitjes, en den wit Narcissus aardigh
(1310) Geschapen streng’len sy in uw vlechtjes vaardigh,
Gouts-bloemken ik voor u, en ook Anglieren lees.
Den ruigh bewolden quee, Castanien, noch by dees
De pruymen blau, en wit u Amaril sal geven,
Alst tijdt sal zijn: daarom lijd ik met u mach leven.
(1315) Het schijnt vry wat te zijn, voor u een wonder dingh
Dat ghy geliefd’-koost wort van desen Hovelingh,
Gelooft my ’t sal haast doen verkeeren dart’le sanghen.
Alst eer aan Paris bleek met sulk een min bevangen.
Daarom laat Pallas brain verkiesen ’t hooge slot.
(1320) Ik keur het groene veldt mijn troost, mijn heil, mijn lot.
Doch soo niet, oft ik soek, u die mijn hart ontfonken
Gaat door ’t bruin oogh gesicht, en Goddelijke lonken,
[fol. D1r]
Als ’t Schaapje doet het gras. Kan’t dan niet anders zijn,
Soo tuyght God heyl’ge aik, dat al mijn smart en pijn
(1325) Om u o Casta! zijn hier in mijn borst gekluystert.
Wat brengh ik sotheyt voort? t’huys reist, na reden luystert,
Waar mee uw Moeder vaak u wijs’lijk heeft geraan.
Wilt u, eer ’t wort te laat, van dese sorgh ontslaan,
Waar door ghy mooght in ’t laast uw wetenschap verliesen.
(1330) Ghy raat weet tot dees wond, haald uyt de lange biesen
Die in uw sloten staan, uw Hof wilt wel bewien,
Soo sult ghy Cupyd niet: maar hy sal u ontsien.
Ik luyster na mijn reen; en sal dees put gaan delven,
Betoonen dat ik blijf een Meester van mijn selven.
(1335) Dan soo niet of ik roep met luyder stem goe nacht,
U Casta Hemel-maaght, die my te luttel acht.

Binnen.

De vijfde Handelingh.

EERSTE UYTKOMST.

Romeer, Sophia, Crates, Commodus, Ritzard, Adelaar, Dorus.

Romeer. MYn Godt! wiens macht door’t Woord uyt niet heeft ’t al gheschapen,
Uw naam moet zijn ghelooft van d’alderminst uw’s knapen.
Om dat ghy door uw wil d’onwaard soo hoogh begeert,
(1340) Dat hy door syn vernuft meest alle dingh beheert,
Met wetenschap versiet de wereld af te steken.
Met billickheyd en recht het vonnis uit te spreken
Na waare evenaar, van sijn doorsichtigh hart.
Uw slaaf het beeld vergunt dat noit vervreemt en wart
(1345) Van uw gevreesde throon. Hem wijsheit laat verwerven,
Om de bepaalde gront te kennen, van mijn erven.
Siet van het hooghe neer, op die de Ootmoed plant
Int midden van sijn hart, die yv’righ met verstant
Sal altijdt op de wil van u ô Gever! letten,
(1350) En nimmermeer vertreen uw scharp bevolen wetten:
Die verr’te boven gaan het menschelijk vernuft,
Waar de Godtvruchtige voor beeft, de Wijst’ voor suft.
Dewelke Hemel, aard, niet dan door haar ghenieten,
Haar stiert van boven neer, haar laat mijn hart doorschieten
[fol. D1v]
(1355) Met haar leer-rijke straal: op dat ik wijsheid voel,
En na ’t gesette wit van uw begeerte doel;
Door haar voorsicht beleid: want niemant recht doorgronden
Kan sonder haar, wat by u ’t aangenaamst is bevonden.
Een al-weetster is sy, sy doorgrond alle dingh:
(1360) Daarom in al mijn doen sy laid mijn sonderlingh
Tuchtigh, ja in de dwangh haars arm sy my bewaren:
Mijn werkken sal sy mee seer aangenaam verklaren
Voor uw Almogentheyt, ik onder dese tolk
Sal dan ’t rechtvaardigh Recht hier plegen over ’t volk;
(1365) Waard zijn dit groot gebied, waar d’Hemel my mê zegend.
Wien uit der menschen is des Heeren raad bejegent?
Of wie door-gronden kan de Al-beheerschers wil?
Eylacy! niemant niet, ’t gepeyns dat staat hier stil.
’t Vergank’lijk lichaam gaat hier door de ziel beparssen,
(1370) Soo dat wy driftigh zijn, en swerven sonder harssen.
Dat meerder is, hier door soo wort het al beswaart.
Wie isser die doorgrond ’t gewas ’t geen geeft de aard?
Mee niemant. Kan men dan dit niet, ’t geen voor ons oogen
Staat, hoe wy sullen seght, het hemels kennen mogen?
(1375) Niet dan door simpelheid. ’t Is recht. Verhoort mijn bee
Dan hooge Majesteyt, en deeld mijn wijsheyd mee,
Op dat van dit uur af mijn rijk in vree mach bloeyen.
Crates. Soo ghy de wijsheyd soekt: soo salse u behoeyen,
Om dat de wijsheyd hier de sterkste overtreft.
(1380) Heer Koning luystert dan, wiens hand den Scepter heft,
En die hier zijt gestelt Stadt-houder deser aarden,
Wien d’Hemel waardigh hout, en wy in alle waarde
Die al dees lieden heerscht met vreemde nacy bromt,
Dat dees verkregen macht van d’alderhooghste komt,
(1385) En al der Heeren Heer. Dees sal u doen na-jagen,
En rekenen seer scharp die van uw kintsche dagen.
Om dat hy voor sijn recht, uytsondert geen persoon.
Hy niemant sal ontsien, hoe hoogh, hoe trots, hoe schoon:
Want hy de meester heeft en knecht alleens gheschapen.
(1390) Sijn sorgh is in ’t gemeen lijkmatigh te betrapen,
Behoud’lijk dat het swaarst de grootst’ hangt boven ’thooft,
Tot u Heer Koningh dan, die om ’t regeeren slooft,
Dees reden dienen, omdat ghy sout wijsheyt leeren
Omhelsen, lieven en haar nimmer van u weeren.
(1395) Klaar-blinkkend als de Son is wijsheid; heel, en gans
Sy blijft in winter-tijd, als Somers met haar glans,
Haar licht licht die haar liefd, sy laat haar mak’lijk vinden
Van die, dewelk haar soekt, sy self haar gaat ontwinden
[fol. D2r]
Den wroeter, die na haar met hoop en twijffel haakt.
(1400) Den luyaert sy ’t onthout; en die niet om haar waakt
Sy varen laat, en hout haar deuren toegesloten.
Volkomen sin wort door ’t gepeyns van haar genoten.
Die haaren ’t halven waakt sal schielijk vailigh zijn.
Geviert en aangebeen, een aardsche Heiligh zijn.
(1405) Weet dan dat haar begin is leer-lust waar te achten,
De sorgh van haar is liefd, waar uit staat te verwachten
Het noodigst: want de liefde onderhout de wet,
De wets-voldoeningh is volvoeringh onbesmet,
Het smet’loos wesen doet den mensch als zaligh kronen.
(1410) Wijsheids begeerte dan u lukkigh laat bewonen
De hooge Hemelen. Hoort, soo ghy waarde Heer
In Scepters u verlust, en kroonen, achtse seer,
Op dat ghy komen meughd door haar in d’hemels zalen.
Romeer. Ik dank u voor uw raad, ik salse in gaan halen,
(1415) Om-armen, lieven als het schoonste op der aard
Crates. Doet als uw’ ouders deen, soo salse zijn in waard.
En noit uw hart in ’t Recht sal een’ge wroegingh voelen.
Commodus Onwinnelijke Heer, hier zijnse die steets woelen
Om u, en om uw Rijk te ryen in de grond.
(1420) Dit is hy die door raad, en valschelijke vond
Heer! uwe krooning socht, in d’haat uw’s volks te brengen.
Dien booswicht hoopte met uw harte bloot te plengen,
Wanneer ghy ’t Schotten volck deed vliegen op de vlucht.
Daarom doet recht mijn Heer. Rom. Ik ben hier in beducht.
(1425) Te meer mits ’t eerste recht is dat my komt beswaren.
Crates. Rechtvaardigheyd die is een van uw Rijks pylaren,
En buyten welke ’t Rijk moet vallen en vergaan;
Daarom syn Majesteyt dient dese voor te staan:
Als zijnde d’hooghe Son, wiens licht hy niet kan missen,
(1430) Soo nochtans dat hy noit Bermhartigheid uyt gaat wissen;
De maan van ’s Koninks Hof; dewelke liefden baart.
Daarom Heer Koningh wilt ghy wesen heel vermaart,
Dees die haar schaad’lijk zijn, genegen om bederven,
Vergeeft, ik bid vergeeft, bevrijt haar voor het sterven.
(1435) Laat Seneca u raan, medogende regeert,
Noit heeft den onderzaat op aardboom meer begeert
Tot vordel van het Rijk, als Barmhertigheden
Door haar ’t Rijk vailigh is, door haar het bloeit in vrede.
Een heilsaam langh besit (ik segh) door haar bestaat:
(1440) Maar een gehaten troon, heeft noch door raad oft daat
Beseten den Tyran langh, om syn volk te krenkken.
[Tit. Liv.*] Siet Titum hier op na, wilt aan Salust ghedenkken
[fol. D2v]
Die u van eeuw tot eeuw klaar sullen leeren Heer.
Dan mee in tegendeel u sullen leeren weer
(1445) Hoe lukkelijk dat hunlien Rijcken zijn gezegent
Die met Barmhartigheid hier hebben ’t volk bejegent,
Dat haar te krenken socht met inderlijken haat.
’t Is loffelijk te bien syn vyanden ghenaad,
En in ’t getal van syn voor-vaeders door ’t beraden
(1450) Heel uyt te steken, den leedtweser van syn quaden
Te sparen: want men soo zijn tijdt met vreden voet,
En door den uytspraak noyt syn harte knagen doet.
Dan sult ghy zijn ontsien van al ons weer-partijen,
Uw afgewekenen sich weder by u vlyen.
(1455) Ia selver den Poët sal roemen van uw doen.
Rechtvaardigheidt dit lydt, door dien dat het versoen
Het Rijk meer sterkte geeft, als datmen hun laat smoren.
Sophia. Tot vallen en misdoen zijn wy al t’saam geboren.
Dus faald in ’t heymlijk d’een, en d’aar in ’t openbaar:
(1460) Daarom syn Majesteyt, lijk dat ik bid voor haar,
Gelieft te achten dat dit u hier sal verhoogen.
’t Voeght voor een Konink hy’t al siet met gauwe oogen,
Niet dat hy ’t quaat soo wreekt, als hy het goet vergelt,
Het heerlijkst dat een Vorst magh worden voorgestelt,
(1465) ’t Vergeven is, na rou, en stortinghe der tranen.
Commod. Het hoogh-gebiedend Rijk niet arger heeft te wanen:
Als mal-medogen, schoon-praat, en ’t gekreukte recht
Daarom plaats ’t vonnis geeft, haar daden zijn te slecht.
Sulk een verrader sou in ’t kort ter schanden maken
(1470) De lof, waar na dat ghy soo menigh Iaar gonght waken:
Daarom soo oordeelt Heer, hier in met my verdraagt.
Denkt moey’lijk ist ghebiet waar in de straf vertraagt,
Doodt die haar selven doon, en oordeeld die sich oordeelt:
Romeer. Mijn dunkt dat Vespasians gebot mijn doent meest voordelt
(1475) Die in bloet-stortingh noyt sich selven heeft verblijd.
De daadt van Nero komt te pas in dese tijdt
Die mee geoordeelt hadt twee wrevele soldaten
Ter doodt, daar na gebood, men souse in ’t leven laten.
Beweeghd dan door Me-vrou, die voor u heeft gebeen,
(1480) Mee door medogentheid, als mede door ’tgheween
Van u, soo sal ik u ontslaan, dees zond vergeven,
Op hoop ghy mooght hier na getrouwer voor mijn leven,
Voor mijn die u lien twee, weer ’t soete leven geeft.
Ritzard. Leeft Koningh. Adelaar, Lof Me-vrou, die geen gebeden heeft
(1485) Voor my, wiens ziel, niet docht als van het lijf te scheyen.
Romeer. Mijn raden, en Me-vrou, ik sal u nu geleyen
[fol. D3r]
Ter Maaltijdt die hier is bereid u t’saam ter eer,
Aan wien ik alle trouw en dienstbaarheden zweer,
Op wiens brain-wijse hooft den Hemel noch sal reg’nen.
(1490) Om uw voor-ouders Deugd, mijn Coninghrijken zeeg’nen.
Mijn ouders krom en oudt, verlangen levens tijt.
Mijn dienaars, ’k wil dat ghy in all’s gehoorsaam zijt.
Sneech op de tafel past, om d’Heeren wel te dienen.
Crates. Den Hemel moet u Prins versterken, en verlienen
(1495) Het grootste dat ghy wenscht. Sophia. Dat Casta d’Harderin
Mee op mijn feest verschijn: die eerbare vrindin,
De wellust van mijn hart, om haar geest te vermaken.
Dorus.
Het hooghe Hemel-Choor sal voor u beyde waaken,
U beyden, die Godtvreesend na de Echt u spoeid,
(1500) En die door liefd tot Godt In reyne Liefde bloeid. Binnen.

DERDE UYTKOMST.

Cupido.

Gelieft u Harderin dat ik dees brieff u lees.
Van uwen Carel, die u alle diensten wees,
Gesonden aan sijn vrouw? hoe staat ghy dus te peinsen?
Casta. Weg, weg, Cupido weg. Cupid. Hoe wel past u dat veinsen
(1505) Dewijl u Carel is van mijn ter doodt gewond.
Casta. Ik heb een ander wit Cupyd. Maar leest. Cupido. Terstont.

Een Brieff: Lieds-ghewijs ghestelt,
Op de voys: O schoonste Personagie.

O Laid-ster van mijn leven!
Die geen hier draagt mijn voetsel in u borsten
Waarom gaat ghy begeven
(1510) Uw trouwe Slaaf, die na u nat moet dorsten!
Waantrout ghy my, ik zweer u by
Mijn bleek-besturve wanghen,
Dat ghy sult wesen,
(1515) Ghelijck ghy waart voor desen
Mijn verlanghen.

2. Neen aanghenaamste glinster!
Neen Toveres van alle mijn ghedachten,
Ghy zijt mijn ziels verwinster,
(1520) Ghy zijt die ginght dit manne hart verkrachten,
Dus zij te vreen,, ’k Blijf u alleen,
Een dienaar en een slave,
Die sich ghelukkigh
(1525) Acht, schoon hy moet heel drukkigh
Na u draven.

[fol. D3v]
3. Ik zweer by al de Gooden,
By Son en Maan, by d’Hemels blau gordijnen,
Dat ghy tot uw ghebooden
(1530) Oyt vlugger knecht sult, ofte dienaar vijnen
Na uw begeert
Ghy sult ghe-eert
Zijn al uw leve daghen,
Ja waar uw ooghen
(1535) Heen drayen, syn vermoghen
Sal u draghen.

4. Dus wilt die, die zijn ziele
Aan u op-offert uyt sijn ’s harssen gronden
By d’uw’ doen, siet ik kniele
(1540) En bid uw ziel wort aan mijn ziel ghebonden,
Op dat soo twee,, zijn wel te vree
En voorts onsichtbaar groeyen.
Na lust en wenschen,
(1545) En als gheruste menschen,
In Liefd’bloeyen.

5. Hier soo ghy mijn toe waardight
Mijn te gheringh, voor ’t oogh van uw Hoogheden.
Uw Dienaar dan sich vaardight
(1550) Te maken wolken, van mijn sucht en beden:
Waar op ghy vaart,, ten Hemelwaart;
Waar Venus u sal cieren
Met Myrthe blade
(1555) (Daarom Princes ghenade)
En Laurieren.

Casta. Dat ghy uw boodschap doet die Carel u ghebiet:
Daarom en haat ik u, ô! cleyne Cupyd niet.
Veel min uw Moeder: maar soo ghy soekt met u beiden
(1560) Mijn te bewegen, om van mijn voorneem te leiden,
Sal ick gedwongen zijn te haten u persoon,
En voor den Vierschaar u doen dagen van de Goon.
Voorts wat dit Liedt belangt ten gaat mijn niet ter harten.
’t Is mis, dat hy om my elenden lijt en smarten:
(1565) Want ik heb ander wit, waar na ik stadigh doel,
Dat Venus overtreft, na ik hier van gevoel:
[fol. D4r]
Vermits het waarder is als al het goet der aarden.
Arheta is de Vrou, Arheta hoogh van waarden
Die dese boesem voed. Arheta de Goddin
(1570) Dien ik naast Iupiter, en boven ’t aards bemin.

DIANA.

Recht spreeck ghy Casta, die om uw eerbare zeden
Op morgen in het Hoff sult worden aangebeden,
Als ’t beeld van Eerbaarheid. Dees hebben ernst gesocht
U onbevlechte Maaght, die stadigh in mijn brocht
(1575) De bronnen van mijn heil, ja mijn gelukken t’samen.
Dewijl ’t dan soo belieft haar Hoogheid, sonder schamen,
Ik bid dat ghy niet laat te komen op haar Feest.
’t Is heerlijck datmen by d’eerbare zijn geweest,
Een parrel aan mijn kroon datmen mijn Maagjes vieren.
Casta. (1580) Naer uw gheboden sal ik woord en wercken stieren.
Dienstvlijtigh, alst betaamt, ô Hemels Coningin!
Van dees eerbare Ray, waar ik de minst af bin.
Diana. Door de gehoorsaamheid voorkomt een mensch het dolen
Hoort dan ghy Maagden t’saam, hoort Meesters van de scholen,
(1585) Na my, de welk de Deugd u voorsteld als een wit.
Laat Casta in uw ghemoet vry leggen haar ghebit,
Waar door s’u stuuren sal naer Goddelijcke paden.
Sy sal, al wouse self, u van de wegh niet raden
Te gaan, om dat in haar noit rusten kan die daad,
(1590) Wiens uyt-eynd twijff’lend is, ik laat staan vol verraed.
Sy sal, vertrout ghy haar, u t’samen geven ’t voedsel,
’t Geen lijf en ziel verquikt, ’t ondeughdige gebroetsel
U aanraan nimmermeer. Veel min Cupido ghy
Die ’t onbeweeghelijck gemoet sult gaan voorby.
(1595) Hierom aenbid ik u dan Schicker aller dingen
Dat ghy, uit ware liefd’ haar vastlijk in laat dringen
Ons dart’le jonge jeugd: op dat sy van haar paan
Door min niet wijken: maar gaan ’t geen sy sal begaan,
Om soo verwist te zijn van ’t onverganklijk leven.
(1600) Het welk ghy groote Godt my keunt, en al die geven
Die branden in uw liefd, en achten Deugd het grootst.
Vrouw Venus en Cupyds mins gaile lusten ’t snootst
Die immermeer op aard de hel heeft konnen sturen.

Binnen Casta en Diana.

Cupido. Alweer verloren moeyt’; dees Maget kan vervuren
[fol. D4v]
(1605) Al die ik had in dwangh; ’t welk ik mijn Moeder moet
Aendienen, op dat sy hier tegens weder doet
De alderbeste raad. In tijdts men ’t vier moet doven.
Oft soo men ’t niet en doet het bosch verbrand en hoven.
Ik gaa dan: maar ik hoop te doemen dese Arheet,
(1610) Soo ik Cupido ben, al sout mijn wesen leet.

Binnen.

FINIS.

Tekstkritiek:

vs. 179 Orisw.: sprekeraanduiding ontbreekt, behalve als custode onder fol. B3r
vs. 402 Maackt er staat: Maaekt
vs. 571 sijnd’ er staat: sijn d’
vs. 700 Theeben er staat:Th eben
vs. 908 beslaat er staat: beslaa
vs. 1165 ik, hoe er staat: ikh, oe
vs. 1276 Amphion er staat: Amp ion
vs. 1442 De naam van de schrijver, Titus Livius, staat in de marge alsof het om een sprekende persoon gaat.

NICOLAAS FONTEYNSCASTA,OFTESPIEGHELDERKUYSHEYD.

t’AMSTELDAM.________________Ghedruckt by Joost Broersz. Boeck-drucker woonendeinde Pijl-steegh, inde Druckerije._______________M D XXXVII.

Tres-Illustre & tres-genereuxGUILLAUME de NASSAU,par la grace de Dieu Princed’Oraigne, &c.ETLa tres-Illustre & tres-noble Dame, MADAMELOUISE de NASSAU.

Spels In-hout.

Personagien van’t Spel.

CASTA,OfSpiegel der Eerbaarheyd.EERSTE HANDELINGH.EERSTE UYTKOMST.Casta, en Agata.I.

TWEEDE UYTKOMST.ROMEER met al sijn Legher.

DERDE UYTKOMST.Oriswaides, Aristides.

DE VIERDE UYTKOMST.Koninck Rembalt.

TWEEDE HANDELINGH.EERSTE UYTKOMST.Britto, Cratlinda, Romeer.

TWEEDE UYTKOMST.EEL-HART.Op de vois: Flora schoon Veld-Goddin, &c.

DERDE UYTKOMST.DIANA met eenige Maagden, en Windt-honden uyt.

DERDE HANDELINGH.EERSTE UYTKOMST.Romeer, Sophia.

DE TWEEDE UYTKOMST.Pamphilus, Casta.

DE VIERDE HANDELINGH,EERSTE BEDRYF.Hoe de Koning gekroont is, ende sijn Bruyd getrout heeft.

De vijfde Handelingh.EERSTE UYTKOMST.Romeer, Sophia, Crates, Commodus, Ritzard, Adelaar, Dorus.

DERDE UYTKOMST.Cupido.

DIANA.

Tekstkritiek:

NICOLAAS FONTEYNS

CASTA,

OFTE

SPIEGHEL

DER

KUYSHEYD.

t’AMSTELDAM.
__

Ghedruckt by Joost Broersz. Boeck-drucker woonende
inde Pijl-steegh, inde Druckerije.
_

M D XXXVII.

Tres-Illustre & tres-genereux

GUILLAUME de NASSAU,
par la grace de Dieu Prince
d’Oraigne, &c.

ET

La tres-Illustre & tres-noble Dame,
MADAME
LOUISE de NASSAU.

CASTA,

Of

Spiegel der Eerbaarheyd.

EERSTE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Casta, en Agata.

I.

TWEEDE UYTKOMST.

ROMEER met al sijn Legher.

DERDE UYTKOMST.

Oriswaides, Aristides.

DE VIERDE UYTKOMST.

Koninck Rembalt.

TWEEDE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Britto, Cratlinda, Romeer.

TWEEDE UYTKOMST.

EEL-HART.

Op de vois: Flora schoon Veld-Goddin, &c.

DERDE UYTKOMST.

DIANA met eenige Maagden, en Windt-honden uyt.

DERDE HANDELINGH.

EERSTE UYTKOMST.

Romeer, Sophia.

DE TWEEDE UYTKOMST.

Pamphilus, Casta.

DE VIERDE HANDELINGH,

EERSTE BEDRYF.

Hoe de Koning gekroont is, ende sijn Bruyd getrout heeft.

De vijfde Handelingh.

EERSTE UYTKOMST.

Romeer, Sophia, Crates, Commodus, Ritzard, Adelaar, Dorus.

DERDE UYTKOMST.

Cupido.