Demokritophilus: De inënting. Z.pl., 1768.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton022440 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[p. 1]

DE


INËNTING,


KAMERSPEL,


DOOR


DEMOKRITOPHILUS.

[Typografisch ornament]

GEDRUKT

VOOR DE

LIEFHEBBERS VAN RARITEITEN.

MDCCLXVIII.


[p. 2]

VERTOONERS.

EELHART.
PAULUS
GOZEWYN.		}
}		Doktoren.
MARGRIET, Vrouw van THEODORUS,
            en Moeder van ANTONIA.
THEODORUS.
KORNELIA.
GERRIT.
WILLEMYN.
STEVEN.
LAURENS.
ANTONIA, Dochter van THEODOOR.
APOLLONIA, Dochter van LAURENS.
KLARA, Meidt.
TYS, Knecht.		}van GOZEWYN.
KLAAS, Knecht van GERRIT.

Het Spel speeld in de Kamer van een Logement, en
loopt af in de tyd, waer in het kan vertoont worden.
Continue
[p. 3]

DE

INËNTING,

KAMERSPEL.
___________________

EERSTE TONEEL.

TYS.
Waar drommel wil hy nu weer hebben dat ik loop?
Hy roept maar pokstof... wist ik ergens dat te koop
Met de el of met het pont, ik zou het hem beschikken.
Maar ’k loop myn beenen uit myn gat met al dat kwikken.
(5) Waar nu gegaan... Sint Louw.. wie heeft ’er pokstof... wie?


TWEEDE TONEEL.

TYS, KLARA.

KLARA.
Wat schreeuwt gy, lompert?
TYS.
                                          Hebt gy pokstof, vryster?
[p. 4]

KLARA.
                                                                                                          die
Verbruste karel schreeuwt puur of hy lag in ’t water.
Ik schrik ’er van.
TYS.
                          Bent gy het Klara?
KLARA.
                                                        Hou je snater.
Wat raakt het anderen dat jy me heimlyk vryt!
(10) Maar zyt gy uw verstand, en door wat weg tog kwyt?
TYS.
Ik, lieve bolle zus? wat henker is dat vragen?
KLARA.
Je roept om pokstof...
TYS.
                                ’t Is de mode in deze dagen,
Door pokstof pokken zich te doen inënten.
KLARA.
                                                                    wat...
TYS.
Door pokstof pokken zich te doen inënten..
KLARA.
                                                                    dat
(15) Versta ik wel, maar durf by myn karkas muts zweeren,
Dat ik geen gekker mode ooit kende.
TYS.
                                                          ik ga ’t ook leeren.
KLARA.
Loop na sint felten met jou pokken, ’k wil je niet.
Myn Vader leerde my: zie dat gy ’t volk ontvlied,
Dat door het loopen by de hoeren heeft de pokken;
(20) En jy studeert nog om te leeren die te fokken.
[p. 5]
TYS.
Weg, weg, malloot; ’k spreek van de kinderziekte, maar
Niet van de spanjaarts: tans is pokstof goede waar.
KLARA.
De kinderziekte, Tys, wout gy die leeren enten.
Elck schuwt haar, en jy zegt, ô duizent sellementen,
(25) Dat nu de mode is die te geven aan elkaâr.
TYS.
Myn Heer wind al veel geld daar by, al schynt het raâr.
Myn lieve Klare als ik die kunst hem af kon kyken,
Ik trouwde je aanstonds, en ik zou je gaauw verryken.
KLARA.
Loop kwibus.. maar ’t word tydt.. ’k moet nae de mart zoo voort.
(30) Uw schriklyk schreeuwen heeft my lang genoeg gestoort.
TYS.
Dag, Klara, ’k zie myn Heer... wat zal hy aanstonds kyven,
Dat ik geen stof nog heb.... hy zal myn vonnis schryven.


DERDE TONEEL.

GOZEWYN, TYS.

GOZEWYN.
Waar is de stof nu... ô jou guit... blyf jy nog staan?
Heb ik u niet gelast om pokstof uit te gaan?
[p. 6]
TYS.
(35) Ja, Heer.. ik zal.. dat ’s gang...
GOZEWYN.
                                                    ’k moet flus inöcculeren,
En meende hier de stof nu by myn wederkeeren
Te zullen vinden.. maar gansch bloedt.. dat is ver mis
’t Is of dat volkje van ’t geslacht der ezlen is,
Zy zyn tog tot een toe met lui sop overgoten.
(40) Loop, Vent, uw traagheidt heeft my al te lang verdroten.
Daar schelt een juffrouw, laat haar in en ga dan heên.


VIERDE TONEEL.

GOZEWYN, KORNELIA.

KORNELIA.
’k Zal de oorzaak van myn komst, Myn Heer, aan u ontleên.
’k Wou, dat je occasy had myn dochter eens in te enten.
Men vind ’er mooglyk, die ’t wel aan my willen venten,
(45) Maar ik kies jou, want ik heb veel van u gehoort.
GOZEWYN.
Ik ben gereet juffrouw,
KORNELIA.
                                  gy geeft my dan uw woord?
GOZEWYN.
Volkomen.
KORNELIA.
                Zout gy ’t kint niet eerst eens moeten kyken?
GOZEWYN.
Neen juffrouw, ’k zal daar van wel gaauw een vonnis stryken.
[p. 7]
’t Is my omteven, hoe het is: ’t zy jong of oud.
(50) De ervarenis, en ’t geen ik daar door heb beschouwt,
Maakt dat ik aanstonds zie, hoe ik het aan moet grypen,
En zonder dat ik myn verstant lang heb te slypen.
Wilt gy ’er weinigen of velen? kleen of groot?
’k Heb een geheim, en sta u borg voor allen nood.
KORNELIA.
(55) Wanneer verkiest Myn Heer by my te komen?
GOZEWYN.
                                                                    morgen
Om dezen tyd, ik ben gewoon niet lang te borgen.
KORNELIA.
Myn Heer uw dienaresse,
GOZEWYN.
                                        En de uwe juffrouw.


VYFDE TONEEL.

GOZEWYN.

                                    ’k Ben
Al rontom in den naam’, en hoe ik ’t meer gewen,
Hoe meer ik winnen kan; de specy maakt de zaken
(60) My dubbel lief, ik kan daar altoos staat op maken:
Maar daar is Klara.


ZESDE TONEEL.

GOZEWYN, KLARA.

KLARA.
                                Ja, Myn Heer, daar is jou meid.
Ik kreeg zoo aanstonts van Rudolphus daar bescheit,
[p. 8]
Hy wagt u ’t avond om zyn zusje te occuleren.
GOZEWYN.
Goed, Klara, ’t zal zoo zyn.
KLARA.
                                            Ik ken wel andere Heeren,
(65) Die als de meiden een goe bootschap aan hun doen,
Haar fooitjes geven, en dat agt ik ook fatsoen.
Maar gy geeft nooit wat, en ik ben jou trouwe meisje,
Wat had je ’er schade aan, datje ’t ook deed voor een reisje.
Ik heb in langen van jou schade niet gehoort,
(70) En met een kleintje word een dienstmeid wel bekoort
Om zoo veel vlytiger te zyn in hare dingen.
GOZEWYN.
’t Is wel, ik zal het u goed maken.
KLARA.
                                                    Al ontfingen*
Wy nu en dan maar wat, zoo wel uw knecht als ik:
GOZEWYN.
Errinnert het my maar.
KLARA.
                                    Al waar ’t elk oogenblik.
GOZEWYN.
(75) Ik ga nae Robbert, want ik kan nae Tys niet wachten,


ZEVENDE TONEEL.

KLARA.

De zoekt vast pokstof op: wie droes had ooit gedagten
Dat pokstof worden zou de mode. pokstof... stof
Van pokken... wel wie moet daar niet om lagchen.. of
[p. 9]
Tys al wat heeft?


AGTSTE TONEEL.

KLARA, TYS.

KLARA.
                          Hebt gy braaf pokstof by u, Tysje?
TYS.
(80) Zoo wat, ’t is juyst niet veel: is hy al weer nae Lysje?
KLARA.
Wel neen: nae Robbert.
TYS.
                                    ’t Is vryhof dan by ons, Klaar.
                    Hy vat haar om den hals.
Kom wees zoo weigrig niet: dat vind ik altyd raar..
KLARA.
Myn Heer heeft my beloofd, hy zou ons wat verëeren,
Om dat wy eerelyk in onzen pligt verkeeren,
(85) En altyd zoo getrouw aan hem ten dienste staan.
TYS.
Twee blaauwe nieten met een nul.
KLARA.
                                                      Maar ik moet gaan.


NEGENDE TONEEL.

TYS.

ô Bloedt! dat is een meid, nooit kon ik beter vinden.
Ik wou maar dat de knoop van ’t huwlyk ons kwam binden:
[p. 10]
Ik kreeg de mast wel met haar op. de Inëntery
(90) Zou dan met haar wel gaan. ’k ben al by voorraat bly,
Maar wat togh wil den Heer, dien ik zie binnen treden?


TIENDE TONEEL.

PAULUS, TYS.

PAULUS.
Zyt gy by Gozewyn geen knecht?
TYS.
                                                      Om welke reden
Vraagt dat Myn Heer?
PAULUS.
                                  Ik wou wel aan ’t Inënten gaan.
TYS.
’k Heb daar by onze meid al moeite toe gedaan,
(95) Maar zy beliefd niet.
PAULUS.
                        ’t Kan wel zyn, en ’k spreek ’t niet tegen.
Ik zoek praktyk, en daar is my zeer aangelegen,
Dat ik eens inënt: weet gy niemant dien uw Heer
Heeft weggezonden, om dat die misschien niet zeer
Bemiddeld was? ik zou ’t voor niet doen?
TYS.
                          ’t Kan geschieden
(100) Myn Heer, maar nu nog niet; indien ik zulke lieden
Eens aantref, zal ik u straks kennis geven.
PAULUS.
                                                                  En
Ik zal u loonen, wyl ik juist niet gierig ben.
[p. 11]
TYS.
Zoo veel te beter plant ik dat in myn gedagten,
Maar met verlof, Myn Heer. De Doktor zal my wagten.
(105) Ik zie myn tyd, en ga.


ELFDE TONEEL.

PAULUS, WILLEMYN gaat met drie Kindren voorby.

                                        Te droes, dat eens die vrouw,
Met die drie Kindren die daar gaan, inkomen wou!
Ik zal haar roepen, hei! hoor vrouwtje!


TWAALFDE TONEEL.

PAULUS, WILLEMYN,
DRIE KINDEREN.

PAULUS.
Ben jy ’t?                                            Willemyntje,
WILLEMYN.
            Ja toch, Myn Heer, ’k heb by myn zuster styntje
Voorheen u wel gezien, zou ik niet dwaal.
PAULUS.
                                                                  Dat ’s waar.
(110) Je komt daar juist voorby, zyn dat jou kindren.
WILLEMYN.
                                                                                    Daar
Ziet gy ’er drie, Myn Heer, ’k heb nog drie andren loopen.
PAULUS.
En hoe veel hebben ’er gepokt?
WILLEMYN.
                                                  Ik wil niet hopen
[p. 12]
Dat zulks zal komen: ik besturf dat schier.
PAULUS.
                                                                  Gewis,
’t Is eene ziekte, die al heel gevaarlyk is:
(115) Maar door ’tInënten kunt gy dat gevaar ontkomen.
WILLEMYN.
’k Heb nu en dan ook daar al zoo wat van vernomen.
’k Hoor dat het goed gaat.
PAULUS.
                                        Kom, betrouw uw kindren my.
Ik hou u niet alleen van alle onkosten vry,
Maar zal u boven dat nog vier dukaten schenken.
WILLEMYN.
(120) ’k Ben arm, maar even wel moet gy niet van my denken,
Dat ik myn kinderen verkoopen wil daar aan.
PAULUS.
Als zy ze naderhant eens kregen: ik vermaan
U nu in ’t vriendlyke, zout gy nog wel eens wenschen
Dat gy gehoort had nae de raat van goede menschen.
WILLEMYN.
(125) Neen, Doktor, ’k doe dat nooit... eer ik daar toe resolveer..
Al waar ’t om duizenden, doe ik het niet, Myn Heer.
PAULUS.
Waarom.
WILLEMYN.
            ’t Lykt malle spul. Zy loopen met de pokken
Nu langs de straat en in de lugt. Ja zonder jokken
’t Schynd een plaisiertje, hier ontmoet je ’er een en daar
(130) Al weer een ander, ’t staat belaggelyk, zoo raar.
[p. 13]
Zy ryden, kuijeren, en wandlen langs de wegen,
Daar is nu weinig meer aan de open lugt gelegen.
Te voren vreesde men de dood daar van, nu niet.
PAULUS.
Dag Willemyntje.


DERTIENDE TONEEL.

WILLEMYN.

                          ’t Is voorhenen nooit geschiet.
(135) Men spot ’er nu maar mee, zou ik myn kindren wagen.
Hoe arm ik ben, ik koop voor geen dukaten plagen.


VEERTIENDE TONEEL.

GOZEWYN, WILLEMYN.

GOZEWYN.
Zyn dat uw kindren vrouw? moet ik ze Inënten zeg.
WILLEMYN.
De droes haal dat gevraag, ik ga veel liever weg.


VYFTIENDE TONEEL.

GOZEWYN.

Wanneer ’t zoo aan wil gaan, moet ik geheim ontbieden.
(140) ’t Raekt op, ik wenschte dat het tog eens kon geschieden,
Dat ik ’t geheim ook wist: dan raakte ik op de been.


[p. 14]

ZESTIENDE TONEEL.

GOZEWYN, GERRIT.

GERRIT.
Wel, Doktor, ’t is heel slegt en warelyk gemeen;
Dat gy u op uw tyd niet aan myn huis laat vinden.
Ik heb ontboden myn bekenden en myn vrinden,
(145) Om de operatie by te wonen, maar gy stuurt
Uw kat tot nog toe, en ik zit gelyk bemuurt.
’k Betrouw myn kinderen niet zonder veel tentaties
Van myne vrouw u toe, en door uw preparaties
Hebt gy hen reets zoo ver gebragt tot aan de kuur.
(150) Nu blyft gy agter, en ik heb u sints het uur
Van tienen al gewagt, dog heb u niet vernomen,
Dit doet myn vrouw en al ’t gezelschap heel zeer schromen.
Ik sta by myn besluit nog onherroepelyk,
En agt uw kunst zeer hoog, maar gy geeft niet veel blyk
(155) Dat gy bevordring zoekt, en ’k zal om Eelhart sturen,
Want ik heb met veel lof gehoord van zyne kuren,
Zoo gy niet aanstonds komt: het moet ’er nu mee door.
GOZEWYN, vergramd.
Ontbied dan Eelhart, zoo gy niet meer agting voor
Myn kunstgeheimen hebt: wy hebben wondre zaken,
(160) Daar niemant buiten ons zal kunnen agter raken.
Verschilt het u niet meer, of gy hem hebt of my,
Die ’t groot geheim bezit, stuur dan om Eelhart vry.
[p. 15]
GERRIT.
Vergeef het my, Myn Heer, zoo dit u kan verstoren.
’k Agt uwe kunst zeer hoog, en ben niet laag geboren,
(165) Maar uw geheimen, die gy hebt, waardeer ik zeer.
Vergeef my nogmaal, zoo ik u misdeed, Myn Heer.
Ik zend om Eelhart niet, indien gy woort wilt houden.
Gy weet wel, dat wy u ’t Inënten aanbetrouwen,
GOZEWYN.
Heer Gerrit, zyt gerust, ik zie u binnen ’t uur.
(170) Betrouw u op myn woort, en aan myn kunst de kuur.
GERRIT.
Het zy zoo Doktor, maar zoo gy my wilt vernoegen,
Moet gy u aanstonds naar myn woning gaan vervoegen.
Ik zal hier blyven tot uw knecht my zeggen koom,
Dat gy tot mynent zyt:
GOZEWYN.
                                    Wat zyt gy tog vol schroom?
(175) ’k Brak in den tyd myn woort, maar zal uw eisch nu volgen.
Men maakt niet zonder leedt de goede liên verbolgen.
’k Groet u, Heer Gerrit.
GERRIT.
                                    Ik groet u, Heer Gozewyn,
En zal, zooras uw knegt my boodschapt, by u zyn.


[p. 16]

ZEVENTIENDE TONEEL.

GERRIT.

Waar’ ’t om ’t geheim niet, ’k had hem geen goed woort gegeven;
(180) Maar mogelyk hing aan dat groot geheim het leven,
Van myne Kinderen; doch ginds gaat Eelhart heen.
’k Zal hem nog roepen, en eens spreken hier alleen.
Hy roept EELHART,
die voorby gaat.


AGTIENDE TONEEL.

EELHART, GERRIT.

GERRIT.
Heer Eelhart, met verlof, dat ik u iet moog’ vragen.
De Inöcculatie, die in onze wyze dagen,
(185) Meer doorbreekt dan voorheen, behaagd my zonderling.
Nae al ’t berichten, dat ik van de kunst ontfing
Van Gozewyn, kan zyn geheim de kunst volmaken,
Ik ben de Vader, en moet voor myn Kindren waken.
Ik heb myn Kindren hem betrouwd, en alles wat
(190) Hy my beval, doen doen, en Doktor, dat je ’t vat,
Hy zal van avond nog ’er drie inöcculeren:
Maar Doktor ’k zou van jou hier antwoort op begeren,
[p. 17]
Of Gozewyn ook heeft geheimen, als hy zegt.
Ik wacht uw antwoord, en ik hou dat voor opregt.
EELHART.
(195) Dat slag van volkje is aan dien Gozewyn juist noodig.
’t Geheym volmaakt zyn kunst steldt gy, en overboodig
Vraagt gy, of hy ook een geheym heeft, en aan hem
Betrouwd ge uw kinderen reeds toe: waar heeft dat klem?
Waar sluit het Gerrit? vraag, dat ik kan antwoordt geven,
(200) Of troost u met dien Heer en zyne kunst te leven.
Gy koost haar reeds: wat vald ’er kiezen na de keus?
Ik zeg alleen, ’t geheim is zyne groote leus.
Hy droomt van dat geheim, maar mooglyk is dat praten
Ook alles, en ik wil de rest daar liever laten.
(205) ’t Is myn gewoonte niet te lasteren, dat ’k niet weet.
GERRIT.
Zegt gy, dat gy ’t niet weet, Doktoor? dat ’s raar.. vergeet
Het Doktorschap zoo gaauw zyne Akademie lessen.
EELHART.
Het zal nog meer doen als hart waayen, tussen sessen
En achten, zoo gy nog meer vraagt op dese wys.
(210) Gy noemt het een geheim; hy ook, en eist de prys
[p. 18]
Daar van voor hem alleen, en gy wilt redeneren,
Dat de Akademie dat geheim alreets kon leeren.
Hoe kan ’t geheim zyn, dat daar wort geleert publycq?
Uw vraag weerleit zigzelfs, want zy is ongelyk.
GERRIT.
(215) Ik bid excus, Myn Heer: het zyn zoo maar gedagten.
En jy moet warelyk my ook niet hooger achten
Als voor een domrik, die niets weet, maar stae my toe,
Dat ik u voor het lest nog eens een vraagje doe.
Zyn ook de pokken, die hy ent, geheime pokken?
(220) ’k Ben voor ’t inënten zeer, en wil ’er niet om jokken,
Dat ik het allen wel recommanderen zou.
Ik ken de kinderziekte; ik weet een brave vrouw,
Ik zag haar gistren op de mart nog: ruim drie jaren
Geleden is zy daar door in het graf gevaren,
(225) En ’k denk dat Gozewyn geheimen pokken ent.
De kinderziekte is my zoo schrikkelyk bekend,
Dat ik myn kinderen die niet wil mee doen deelen.
’t Gezicht alleen daarvan zou my genoeg vervelen.
EELHART.
Wel, Gerrit, is dat taal? geheime pokken, maet.
(230) Waar wort een mensch al toe gebragt door zulke praat!
Geheime pokken.... wie hoorde ooit zoo dwaze vragen...
Het lykt hier zeker ’t spel wel van de malle wagen.
Gy vint een mensch, dat al lang dood is, op de mert.
Ik schat uw hersens in het vreemd geheim verwert
[p. 19]
(235) Van Gozewyn... maar ’k zie zyn knegt... zyn Apotheker...


NEGENTIENDE TONEEL.

EELHART, GERRIT, TYS.

TYS.
Heer Gozewyn, Myn Heer, zend my, op dat gy zeker
Zout weten, dat hy aan uw huis is gearriveert,
En uwe tuiskomst by uw huisgesin begeert,
Op dat gy....
GERRIT.
                  ’k Weet al.. op dat ik de inöcculatie
(240) Bywoonen zoud.. niet waar.. hy zal aan de operatie
Beginnen als ik kom.. Heer Eelhart, zyt gegroet.
EELHART.
Ik groet u, Gerrit.


TWINTIGSTE TONEEL.

EELHART.

                            Ach! wat is dat toch een bloedt!
Hy spreekt zichzelven in al zyne vraagen tegen.
’k Wagt Theodorus hier. Misschien dat hem de regen
(245) Wat ophoud... ’k zie hem gints.


EENENTWINTIGSTE TONEEL.

EELHART, THEODORUS.

THEODOOR.
                                              Ik groet u, Heer Doktoor..
[p. 20]
Gy wacht my reeds naar ’t schynd.
EELHART.
                                            ’k Groet u, Heer Theodoor.
Zet u, en laat ons na te samen eens bespreken,
Omtrent de Inënting, waarvan gy sint vele weken*
My nu en dan wel eens hebt ondervraagd gehad.
(250) Weet dan voor eerst, dat ik u op uw woort niet vat,
Of vrijen wil dat gy uw kindt zoudt in doen enten.
’k Wil af- noch aanraên, maar wie vrees in willen prenten
Aan u, als of de zaek vermengd was met gevaer,
Zyn ver van ’t spoor.
THEODOOR.
                                ’t Kan zyn, Myn Heer, maar zeg van waer
(255) Is deze zaak die by onze ouders lang voorhenen
Zoo ongehoort was? en nu na myn beste meenen,
Pas opgekoomen is, in dertig jaeren tyds?
Ook ben ik onderrigt dat daer veel pennestryds
Om is gevoert, maar hoe wy aen die kennis koomen,
(260) Waer van onze ouderen voorheen niet kosten droomen,
Is iets, daar ik voor stae, maar ’k denk, dat gy het weet.
EELHART.
Veel mannen, die hun vlyt, en laet ik zeggen zweet
Opöfferden ten dienst’ der lydren van die kwaalen,
Ontdekten overlang, dat deze ziekte paalen
(265) En maet te buiten gaat, ja velen rukt in ’t graf,
Wyl zy de middlen, die de kunst in handen gaf
[p. 21]
Verachtte, en dat zy ook besmetlyk was bevonden,
En, als men al wat daar toe diende wou doorgronden
Bleek ’t dat zy minder was gevaarlyk by die geen,
(270) Die, als zy kwam, en haar vergif spreidde op de leên,
Loslyvig waren, en een zuiver lighaam droegen,
Als by de zulken, die (hoe ook de kunst mogt zwoegen)
Door brant inwendig heet, vervuilt in t ingewant,
Geen zuiverheid altoos genoten door dien brant.
(275) Doch wyl die ziekte meest hare aankomst ons doet kennen
Als ’t al te laat is, om het lighaam te gewennen
Aan die loslyvigheid, dacht de Geneeskunst uit,
Op dat haar kwaad gevolg voorzigtig wort gestuit,
Uit haar besmetlykheid te trekken eenig voordeel.
THEODOOR.
(280) ’t Is waarlyk groot, Myn Heer, wanneer het menslyk oordeel.
Uit kwaad iets goeds trekt, en zyn naasten helpt en red.
EELHART.
Die ziekte, leerende dat ze over word gezet,
Gaf tot de Inënting voet, wy hebben dus in handen
’t Behoorlyk zuiveren van alle de ingewanden,
(285) Eer wy de Inënting doen den lyder ondergaan.
THEODOOR.
Dat vat ik Heer Doktoor, dat ’s maklyk te verstaan.
EELHART.
’t Verscheelt ook veel in wat saeisoen de pokken komen,
[p. 22]
Dat staat ook dus aan ons. De tyd dient waargenomen
Die fris en zuiver is, die is daar toe wel best.
THEODOOR.
(290) Ook dat bevat ik, en indien dat ook het lest
Zoo vatbaar zy als ’t eerste, is alles klaar en deftig.
EELHART.
Bevinding leert ons dat de pokken zelden heftig,
En zoo kwaadäartig zyn, wanneer dat giftig kwaadt
Geinöcculeert wort, dan wanneer ’t van zelf ontstaat.
THEODOOR.
(295) Dat is waarschynelyk, schoon niet klaar te bewyzen,
Als door bevinding die de kunst hier dient te pryzen,
En ’k staa u toe dat dus de Inënting loflyk zy.
Maar Heer Doktoor, ik heb nog zwarigheên, zoo gy
Die op kunt lossen, zal ik ’t stuk gewonnen geven.
(300) Men waegt dus zekerlyk in deze pokken ’t leven,
En mogen wy ons zelf wel brengen in ’t gevaer?
EELHART.
Neen, Theodoor. Het geen gy vaststeld is niet waar.
Men waegt het leven ook wel in een ader laten,
En hier niet meer dan daer. Laat de onbedreven praten
(305) Al ’t geen hem voorkomt, daar is geen gevaer meer in
Dan in de lating, en wanneer men daar ’t gewin,
’t Welk zeer aanmerklyk is, wil tegen over stellen,
[p. 23]
Dan moet de schael straks na de Inënting overhellen.
Indien ons hooger hant in ’t laten niet bewaard,
(310) Is dat gevarelyk, zie eens dat stuk bedaard
En onpartydig in: maar gy weet door bevinding*
Dat daar niets kwaads uit groeit, indien ’er door verblinding
Niet wort een fout begaan: ’t is even zoo ook hier.
Indien de Inënting zoo gewoon waar’, minder fier
(315) Zou iemand durven zyn, om haar te wederspreken:
Maar ’t laten is bekend: dit niet zoo zeer gebleken.
THEODOOR.
Hoe komt het dan, Myn Heer Doktoor, dat meenig een
Van die Inënting sterft?
EELHART.
                                    Gy zyt het maar alleen,
Wien ik het zeggen hoor, en het tegendeel is waarheid.
(320) Men stuit daar door de drift der kwale en hare naarheid.
Daar ’s geen een eenige, die ooit is ingeënt
Met goede omzigtigheid, zoo veel my is bekent,
Die daar door ’t leven liet: maar hy wie zonder toomen
Zoo los Inënten wil, heeft wel, gevaar te schroomen.
(325) Wanneer ’k een lighaam heb, dat anders gaaf en fris,
Met geene kwaal behebt, en in zyn kragten is,
[p. 24]
En ik dat zuivre van den brant, die daar moog’ wezen,
Is van de Inënting niet het minst gevaar te vreezen,
Voor al niet zoo ik ’t doe in een goed jaarsaeisoen.
THEODOOR.
(330) Dat luwd wat, Heer Doktoor, en die manier van doen,
Schynt my voorzigtiger, als zoo geheele vlekken
Gezont en ziek en oud en jong by een te trekken,
En zonder zuivering in te enten, ja zelf niet
Eens acht te geven, of ’t de tydt van ’t jaar gebied.
EELHART.
(335) Zoo groote losheid kan de Inënting niet verstrekken
Tot glory, of tot eer, maar moet haar roem bevlekken.
In alle zaeken is een zeker middelpunt.
Verzuimdt gy dat, hoe is ’t dan mooglyk, dat gy kunt
Het oogmerk, dat gy in de zaak bedoelt, ooit treffen?
(340) Men heeft geen Filosoof te zyn, om te bezeffen,
Dat merklyk onderscheid is tusschen ’t teeder wigt
Van een jaar, of een man, die tagtig, of wel ligt
Al negentigmaal zag den dertigsten Oktober.
Vind daar een medicyn geen onderscheid, is ’t sober
(345) Met zyne kunst’ gesteld, maar hy is ook verdwaald,
Die dan ’t mislukken van de kuur, zoo naauw bepaald,
[p. 25]
Indien de lyder sterft, dat hy ’t de kunst zou wyten,
En aan de Inënting dat mislukken toe durf byten.
Behalven ook dat in een zaek zoo algemeen
(350) En zonder onderscheit gedaen, vry meer dan een
Abuis kan schuilen, door verhole ziekten en kwalen,
Die ’t oog des Medicyns niet ligt kan agterhalen,
Indien de lyder zyn gebrek niet zelf ontdekt.
Zoo dat dat sterven niet der kuur tot nadeel strekt,
(355) En geensins reden geeft de Inënting te verdenken.
THEODOOR.
Die zoekt, die vind, Myn Heer... maar ’k zie myn dochter wenken.
Antonia, tree in. Wat jaagt u naar my toe.


TWEEENTWINTIGSTE TONEEL.

EELHART, THEODOOR, ANTONIA.

ANTONIA.
Dees Brief ontfingen wy, maar ’k weet van waar, noch hoe,
 Zy geeft hem over aan Theodoor, die hem bezyden af leest.   
EELHART.
Zet u, Mejuffer: gy moogt ons gesprek wel hooren.
(360) De Inënting hebben wy ten onderwerp verkoren,
En uw Heer Vader vat de zaak al, in haar aart.
Ten minsten, hy heeft my al meer als eens verklaart;
[p. 26]
Dat hy myn zeggen kon begrypen en bestemmen.
ANTONIA.
Ik twyfel niet, Myn Heer, of uw bewyzen klemmen.
(365) En ’k weet de vatbaarheid myns Vaders voor al ’t geen
Hem wort bewezen als gegront op goede reên.
THEODOOR.
Myn Zuster schryft my: laat my u den Brief eens lezen.
Zy heeft myn Dochter lief, en schynd voor haar te vreezen.
Hy leest.
            Beminde Broeder Theodoor,
            (370) Leen toch niet onbedacht uw oor
        Aan al het schynschoon van ’t Inënten.
        Ik min uw Dochter. Haar talenten
            Waardeer ik, en zou niet graag zien
            Dat gy aan haar iet deed geschiên,
        (375) Waar door zy in ’t gevaar zou komen.
        Ook heb ik nimmer nog vernomen,
            Dat aan den mensch de vryheit staat
            Om zich te storten in een kwaadt,
        Waar in hy mooglyk nooyt zou vallen.
        (380) Dit is geen stuk, om meê te mallen.
            Bedenk u. ’k Min Antonia,
            ’k Blyf uwe Zuster,
ALIDA.

Zie daar Heer Eelhart, wat myn Zuster schryft aan my.
Uw vorig antwoort maakt my van bedenking vry
[p. 27]
(385) Voor eenig onheil, dat uit deze zaek zou ryzen.
Ik moet de voorzorg van myn Zuster nochtans pryzen,
Maar ’t geen zy schryft van zich te stellen in een zaek,
Die mooglyk nimmer zou geschieden, is ook raak,
En moet my blyk van haar verstandt en deugden geven.
(390) ’k Weet, dat zy altyd ook zoo is gewoon te leven,
Dat zy niets doen zal, ’t geen ’t geweten tegenspreekt.
EELHART.
’t Is loflyk Eelhart, dat men zich te los niet steekt
In zaeken, die ons nooit eens zouden treffen kunnen:
Maar zoo ge een oogenblik my slegts wilt tyd vergunnen,
(395) Zal ’k u bewyzen, dat die tegenwerping goed
Maar hier onnoodig is, en zelf bezwyken moet.
ANTONIA.
Heer Eelhart, zyn ’er niet wel menschen, die de pokken
Nooyt kregen? staat het my ook vry die kwaal te fokken,
Eer ’k weet, of ik misschien die wel ooit krygen zal?
EELHART.
(400) Dat ’s regt, Mejuffer. Gy zyt zelf in dat geval.
Ik prys u, dat gy ’t vraagt, en uit den hoek durft komen;
Maar om uw Meuy en u te stellen buiten schromen,
[p. 28]
Zeg ik u, zoo gy nooit die anders krygen zoudt
Dat gy die daar door niet kunt krygen...
THEODOOR.
                                Dat is stout
(405) Gesproken, waarde Heer; maar kunt ge uw stuk ook staven?
ANTONIA.
Daar twyfel ik niet aan, Heer Vader, altoos gaven
Heer Eelharts woorden my indrukken, dat hy niet
Zal zeggen, waar hy geen bewys voor handen ziet.
EELHART.
Heer Theodoor, ik weet en kende zulke menschen,
(410) By wie de Inënting is geschied, zoo als men ’t wenschen
Zou kunnen, maar by wien geen pok te voorschyn kwam.
ANTONIA.
Hoe! in ’t geheel niet?
EELHART.
                                  Neen, Mejuffer, en men nam
’t Besluit, om ander maal in te enten, als te voren,
Maar zonder vrucht’, en al de moeite was verloren.
THEODOOR.
(415) Dat ’s dingtaal, goede Heer.
ANTONIA.
                                                    En bleef het daar toen by?
EELHART.
Al heel niet, Juffer. ’t Ging nog al vry verder.. wy
[p. 29]
Beslooten andermaal nog eens de zaek te wagen.
ANTONIA.
Dat ’s driemaal dan, Myn Heer?
EELHART.
                                                  En zonder vrucht: wy zagen
Geen pokken. Anderen zyn eens of tweemaal aan
(420) Die Ent kuur bloot gesteld.
ANTONIA.
                                                    En hoe is ’t hun vergaan?
EELHART.
Zeer wel.
THEODOOR.
              En hebben zy die namaels nooyt gekregen.
EELHART.
Nooyt een van hun.
ANTONIA.
                          Dat ’s een bewys dat zwaar moet wegen.
THEODOOR.
Maar zyn ’er al van dood?
EELHART.
                                          Ja wel.
THEODOOR.
                                                      En nooit gehad?
EELHART.
Nooyt tot hun dood toe: zoo dat geene pokstof vat,
(425) Indien in ’t lighaam zelf geen pokstof zich doet vinden.
ANTONIA.
Wat kan een schynschoon van een reden ons verblinden?
Uit die bewyzen maak ik billyk dan ’t besluit;
Dat die Inënting in zichzelve niets beduid,
[p. 30]
Indien ik andersins die ziekte nooyt zou krygen.
EELHART.
(430) Dat ’s regt, Juffrouw.
THEODOOR.
                                        En dit bewys doet alles zwygen.
EELHART.
Geen mensch krygd pokken door de Inënting: zoo hy geen
Geschiktheid daar toe heeft in ’t lighaam, en niet een,
By wien de Inënting faald, zal immer pokken hebben.
ANTONIA.
Dit maakt de tegenspraak geweldig aan het ebben,
(435) En ’k haal my zelf geen kwaal dus op den hals, die my
Nooit anders treffen zou.. want zoo ik anders vry
Zou blyven, zal die kuur ’t kwaadt my niet mededeelen.
Voor dezen draaiboom staan ’er heden nog zeervelen,
 THEODOOR, den brief, dien hy tot hier toe in de hand gehouden heeft, in zyn zak willende steken, valt ’er een papiertje uit, het geen hy opraapt, zeggende:
THEODOOR.
Hoe een papiertje, dit zal een post scriptum zyn.
                En hy gaat voort, dat openende,
(440) ’t Is net zoo... hoor eens wat zy schryft, Heer Mediçyn.
[p. 31]
Hy leest.
        Gesteld: dat gy eens goed kunt vinden,
        Met uwe vrouw, en goede vrinden:
            Dat die Inënting voortgang heeft,
            Zal dan uw kindt, zoo lang het leefd,
       (445) Die ziekte nimmer weder smaken?
        Dat zou de kuur te beter maken:
            En zoo dat niet voor vast kan staan,
            Waar’ ’t immers beter nooyt gedaan.

Heer Eelhart, dat ’s al weer zoo dwaas nog niet geschreven.
ANTONIA.
(450) ’t Laat zig ook hooren.
EELHART.
                                          ’k Heb dit antwoord u te geven.
De vraag is ydel, en ’t gevolg is ver van ’t spoor.
’k Heb nimmer nog gehoord, dat de Ingeënten voor
De tweede reis ooit van die ziekte zyn beloopen.
’t Kan zyn, maar ’k weet het niet.
ANTONIA.
                                                Gy hebt al veel doorkropen,
(455) Myn Heer, en weet gy ’t niet, dan is het ook zoo niet.
EELHART.
En ’t ware eens zoo: wat noodt? of is ’t niet meer geschied,
Dat iemandt die die ziekte al eenmaal was ontkomen
Naturelyk, haar weer heeft andermaal vernomen?
Dat ’s immers vry gemeen: ik weet ’er van driemaal.
ANTONIA.
(460) Ik ook, Doktoor, en dit bevestigt uwe taal.
[p. 32]
EELHART.
Dat zou dus ’t zelve zyn, wat word ’er nog vermindert?
Wat meê verloren? wort men daarom ook verhindert
Van deze kuur? dat ’s vreemd: genomen, ’t ware eens zoo:
Dan gaat men geensins nog te rug. Men maakt zich bloo
(465) Daar ’t niet te pas komt: wie zal ons verzekring geven,
In de natuurlyke, dat wy die al ons leven
Niet zullen wederöm nog moeten hebben? dog
Ik zeg voor ’t laatst, en ik betuig u geen bedrog,
Dat ik geen mensch weet, die haar weder heeft gekregen.
ANTONIA.
(470) Dit merk ik weder aan als eenen nieuwen zegen,
Die boven ’t voordeel, dat alreets is opgenoemd
Een voorregt heten mag, en billyk word geroemd.


DRIEENTWINTIGSTE TONEEL.

EELHART, THEODOOR, MARGARETA, ANTONIA.

MARGARETA.
Zoo, Dochter, dat gaat fraay. Gy zoud den Brief maar brengen,
En gy blyft hier, en zoekt het lietje van verlengen.
(475) Ik moet vast wurmen en omspringen met de pot.
’t Is u geen eer, dat gy met uwe Moeder spot.
[p. 33]
Wat moet men tans niet al van kinderen beleven?
THEODOOR.
Wel Vrouw heeft Toontje daar juyst zooveel aan misdreven?
Wy spraken van een zaak, die haar byzonder raakt.
MARGRIET.
(480) Ik weet wel, dat jy van die meid jou afgod maakt.
Maar ’t bruydme niet. Zy mag je huis op blyven houen
Als ik eens dood ben, maar dit moet je wel vertrouwen,
Dat ik niet zoek voor haar te werken; zy is jong.
Is zy wat lui, ze is nog niet lam: dog met haar tong
(485) Te spelen, geeft wat meer gemaks, als met de handen
Te werken.
THEODOOR.
                  Vrouw bedaar.
MARGRIET.
                                        Ik vreet myne ingewanden
Van spyt op, als ik denk, dat zy my werken laat,
En al haar tyd zoo met wat ydle klap verpraat.
Wat zegt jy, Heer Doktoor?
EELHART.
                                          ’t Zyn huislyke geschillen,
(490) Mejuffrouw, daar ’k my niet zou in vermengen willen:
Nochthans dit zeg ik: dat uw Dochter nu niets doet,
’t Geen waardig is, dat gy haar kyvende begroet.
[p. 34]
De Inënting raakt haar meest: zy hoorde ons daar van spreken,
En is zy nu zoover van haren plicht geweken,
(495) Dat zy...
MARGRIET.
                    Wat zeg je daar... of spreek je voor de meid?
EELHART.
Juffrouw, ik wacht van u niet af dat onbescheid.
Gy zyt uw man onwaard. Foei schaam u zoo te razen.
MARGRIET.
Meent gy my door uw tael niet wonder te verbazen?
EELHART.
Ik zwyg. ’k Heb in die soort van vrouwen geen vermaak.
THEODOOR.
(500) Vertrek, jou Helleveeg, ik geef u aanstonds taek.
’k Belast Antonia nu hier by ons te blyven.
Zy vertrekt.


VIERENTWINTIGSTE TONEEL.

EELHART, THEODOOR, ANTONIA.

EELHART.
My dunkt, Heer Theodoor, dat ’s puikje van de wyven.
THEODOOR.
Ja, weet ge ’er raadt voor, Heer Doktoor.
EELHART.
                          Myn goede man,
Indien niet uw gezag haar boosheid teuglen kan,
(505) ’k Weet voor de dood noch voor kwaê wyven geene kruyen.
ANTONIA.
Hadde ik gesproken, ’t had nog zwaarder moeten luyen.
[p. 35]
EELHART.
Dat denk ik ook, maar laat ons voortgaan. Dat ’s voorby.
ANTONIA.
’k Zal dan weer vragen, zoo het my geöorlooft zy.
Heer Eelhart kan men niet de Inënting wederspreken,
(510) En zeggen, dat men, eer zich een bewys of teeken
Van nood vertoont, alreets de doffe brandklok trekt,
En tegen reden een voorbarigheid ontdekt,
Die een voorlooper is van ’s Hemels handelingen?
EELHART.
Geensins, juffrouw. Men pryst schier in alle andre dingen,
(515) En in den oorlog wel vooral de waakzaamheid,
Maar hier word die gelaakt. Men roemt het goed beleid
In eenen kryg, maar in die ziekte wil men ’t doemen,
En durft zyn vonnis met gewetens glimp verbloemen.
Wat gaat dat leelyk mank?
THEODOOR.
                                        Dat sta ik toe, Myn Heer.
EELHART.
(520) Wie geen geschiktheid tot die ziekte min of meer
In ’t lighaam heeft, kan door ’t Inënten haar niet krygen.
Heeft hy geen pokstof in, de Inënting zal ook zwygen.
Die ziekte is zekerlyk een vyant van den mensch.
Hoe minder zy ons plaagd, hoe meer wy onzen wensch
[p. 36]
(525) Bereyken, en wie kan de waakzaamheid verbieden,
Waar door men het gevaar, dat ze in heeft, kan ontvlieden?
ANTONIA.
’t Gevaer, dat daer in is, is zeker al zeer groot,
En loopt tot onze smert veel tyds uit op de dood.
Zoo dat men zekerlyk behorelyk mag waeken,
(530) Tot stuiting van het kwaad dat zy ons doet genaken.
EELHART.
Wy lokken eigentlyk die vyandin dus uit,
Om op een tyd, als best haar woede word gestuit,
Ons slag te leveren, ’t geen ze anders zou verkiezen,
Te doen wanneer zy ons kon ’t leven doen verliezen.
(535) Wy zyn genoodzaakt tot den dag, en zoeken dien
Geensins, maar kiezen tyd en wys om best te ontvliên
’t Gevaer, waar meê zy dreigd, als zy ons voor mogt komen.
ANTONIA.
My Heer, gy hebt my ’t hert geheel reets ingenomen,
Door uwe oplossingen.
THEODOOR.
                                    Voorloopen is het niet.
(540) Gy doet alleen, wat u voorzichtigheidt gebied.
Ik geef ’t gewonnen, want uw tael kan my verlichten.
Al wat men tegenwerpt moet billyk voor u zwichten.
[p. 37]
ANTONIA.
Vergun my, dat ik u nog iets voor oogen stel,
Heer Eelhart, schoon ik dat juist in ’t getal niet tel
(545) Der tegenwerpingen: mag ik myn schoonheid wagen,
Dat die my vroeger als ’t de nood eischt word ontdragen,
Door een vervroeging van den tyd?
EELHART.
                                                      Uw tael verraat
Uw hert Mejuffer. ’k Zie dat gy u ook verlaat
Op uwe schoonheid, maar van waar toch kunt gy zeggen
(550) Dat uwe schoonheid niet al zal verworpen leggen
Eer gy gehuwd zyt, zoo gy na die ziekte wagt?
Weet gy, wanneer ze u zal bestormen? met wat kracht
En hevigheid? gy kunt dus uw bevalligheden,
Reets kwyt zyn, eer gy zyt in ’t Huwelyk getreden.
(555) Maar boven dat is ’t waar, dat de ondervinding leert,
Dat deze ziekte meer de schoonheidt overheert,
Bederft, en doet vergaan, of gants mismaakt verkragten,
Wanneer men hare komst natuurlyk af blyft wagten,
Dan door ’t Inënten. Wyl inwendig dan geen brant
(560) Van vuiligheden met de pokken samenspant.
THEODOOR.
Dat ’s vast: dat brant by brant veel felder slaat aan ’t blaaken:
De teekens die men vint daar na moet dieper maaken,
[p. 38]
En dat hy blussen moet die wil geholpen zyn,
Of dat de schoonheit na ’t genezen ook verdwyn.
EELHART.
(565) Verscheide volken, die hun Dochteren verkoopen,
En, naar de mate van haar schoonheen, koop geld hopen
Doen om die redenen, de Inënting in de jeugd.
De Inënting neemt veel min de schoonheid, hare vreugd,
De vrouwen af, dan de naturelyke pokken.
(570) Men vind die zelden dan zoo veel of saamgetrokken,
Waar uit de schendig van de schoonheid meest al groeit.
De woede van het kwaadt word zekerder geboeit
In ’t zuiver lighaam, dan in brant, en vuiligheden.
THEODOOR.
Dat vat ik ook al, en het steund op goede reden.
ANTONIA.
(575) Wie schoon wil blyven moet de Inënting ondergaan,
Niet waar, Heer Eelhart;
EELHART.
                                      ’k Raad die nimmer af nog aan;
Maar los u op, ’t geen gy my daar omtrent wilt vragen.
ANTONIA.
Hoe komt het tog, Myn Heer, dat wy in onze dagen.
In deze ziekte zien eene andere manier
(580) Van haar genezing? want men riep: van ouds het vier
En al wat broeijen kon te hulp? men had gevaren
Te vreezen, zoo men niet de lyders kon bewaren
[p. 39]
Voor koude en lucht, en nu is al dat broeyen uit.
EELHART.
Mejuffer, hoe word best een felle brant gestuit?
(585) Door warmte? heel niet. Dat is brant meer voedsel geven,
En mooglyk moesten ’er voorheen dus velen sneven.
Een evenbare lucht is hier het allerbest.
Heeft de oudheid zoo gedwaalt, dat ze uit een broeyend nest
De hitte dryven wou door broeyen, de ondervinding
(590) Toonde ons haar misslag aan. Waar is ’er samenbinding
Te vinden in dat slag van middlen.
THEODOOR.
                                Onze tyt
Is meer verlicht dan die: zy waren ’t spoor ver kwyt.
ANTONIA.
Maar Heer Doktoor, hoe is ’t, dat wy in deze dagen
Alleen voor die manier veel achting blyven dragen,
(595) En andre volken die niet volgen?
EELHART.
                                                              Hoe, Juffrouw,
Gy dwaalt. Europa weeft geheel op dat getouw.
En mooglyk is ’er in Europa niet te vinden
Een landt, dat zig zoo min als wy daar aan wil binden.
De Inënting dringd alöm in alle landen door,
(600) En hier het minst.
ANTONIA.
                                  Myn Heer, dan ben ik ver van ’t spoor.
[p. 40]
EELHART.
Gekroonde hoofden zelfs zien wy die kunst beminnen.
ANTONIA.
Vergeef het my, Myn Heer:
THEODOOR.
                                        Gy kost myn hert reets winnen
Heer Eelhart, ’k Ben voldaan, en stem het met u in.
ANTONIA.
Eu ik volkomen. ’k Ben ’er voor, dat ge een begin
(605) En voorbereiding maakt, ik wil my in doen enten,
Heer Eelhart.
EELHART.
                    Is de vrees, die gy u in wout prenten,
Verdwenen, Juffrouw? ’k raad het u noch af nog aan.
ANTONIA.
Ik wil niet langer in beraad daar over staan.
EELHART.
Mejuffrouw, tot uw dienst’. Wy zullen verder spreken,
(610) Een schoone tyd daar toe komt over vyf zes weken,
’k Ontmoet u midlerwyl wel nader Theodoor.


VYFENTWINTIGSTE TONEEL.

EELHART, THEODOOR, ANTONIA, TYS.

Eelhart, Theodoor en Antonia willen vertrekken, dog Tys houd Theodoor van agteren te rug op het Toneel, en zegd:
Laat hen vertrekken, maar, Myn Heer, ei lieve hoor.
[p. 41]
My is gezegd: dat gy de nieuwe inöcculatie
Die heeden over al wegdraagd een approbatie
(615) Aan uwe Dochter wilt proberen. Is het waar?
THEODOOR.
’k Ben meester van myn doen: wat raakt het u? dat ’s raer.
Ben ik u rekenschap verschuldigd myner daden?
Wie zyt gy? zoud gy ’t my misschien af willen raden?
TYS.
Geensins, Myn Heer. Ik zou ’t u aanraân,
THEODOOR.
                                                                  Wie gy zyt
(620) Is my nog onbekend, niet dat my dat juist spyt,
Want ’k acht niet, dat het my eene eer is u te kennen.
TYS.
En waarom niet?
THEODOOR.
                          Ik zag van zulke malle hennen
Nog nooit goede eyren, en ik acht u nog uw raadt.
TYS.
’k Heb de eer van Gozewyn te dienen.
THEODOOR.
                                                              Kameraadt,
(625) Zyt gy de dienaar van dien Heer, dat zyn al zaken.
Maar wat hebt gy met my te doen? wat komt gy maken?
Wat is ’er tusschen ons? ik zag u nooit voorheen.
TYS.
Een weinigje geduld, Myn Heer..
THEODOOR.
                                                    En om wat reên?
[p. 42]
TYS.
Ik wilde u spreken van Heer Gozewyn.
THEODOOR.
                                                              ’t Kan wezen,
(630) Dat hy zyn werk verstaat, maar ik heb nooit gelezen,
Dat ik verplicht ben u te hooren.
TYS.
                                                  ’k Weet ook niet,
Dat gy een wet hebt, die dat hooren u verbied.
THEODOOR.
Hoe, drommel raak ik nog van dezen kwast ontslagen!
TYS.
Myn Heer, met uw verlof, ik wilde u ernstig vragen,
(635) Of gy met reden niet in elk byzonder ding
Waarderen moet een steeds geduurzame oeffening,
Ver boven eene kunst, bestaande in het beschouwen,
Voor al in Chirurgie?
THEODOOR.
                                  Wel nu. Zoo ’t toets kon houen,
Wat zou ’t dan wezen, en waar toe strekt deze vraag?
TYS.
(640) Hoe kan ik ’t zeggen, Heer, indien ’t u niet behaag’
Te antwoorden. Loven en uitbiên is koopmans mode.
THEODOOR.
Wat hebt gy dan te koop? maar ik heb niets van noode.
Wat raakt het my?
[p. 43]
TYS.
                            ’k Heb niets te koop; maar vraag u iet.
THEODOOR.
Zoo zeg dan waarom thans die vraag aan my geschied.
TYS.
(645) Die vraag geschied, Myn Heer, om daar door u te toonen
Dat... zwygen best... ik mogt.... je moet me wat verschoonen.
’k. Ben Tysje dat ’s myn naam. Nu weet gy dien, Myn Heer.
THEODOOR.
Loop, Kerrel, waar gy hoort, eer ik u loopen leer’.
Daar is nog knuppelhout genoeg in ’t lant te vinden.
(650) ’t Verdriet my: dat ik my zoolang door u liet binden,
’k Verzuim myn tyd, terwyl ik ’t oor aan u verleen.
Myne agting voor die soort van gekken is zeer kleen.


ZESENTWINTIGSTE TONEEL.

TYS.

Die vogel heeft geen vaak, dat durf ik ronduit zeggen.
Hy wist dat antwoord zoo knaphandig my te ontleggen,
(655) Dat ik verstelt sta, maar hoe henker leg ik’t aan?
Ik waag het nu niet meer. Hy sprak alreets van slaan,
[p. 44]
En ’k zei hem nog niet eens, dat my het rugbeen jeukte.
Het scheelde warelyk niet heel veel, of hy beukte
Als stokvis armen Tys, en die had toch geen schuldt,
(660) Als dat hy door gevraag wat plaagde zyn geduld.
Maar ’k zie, Myn Heer.


ZEVENENTWINTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, TYS.

GOZEWYN.
                                      Ik zal de rug U moeten meten,
Of ’t zal niet goed gaan. Hebt gy weer uw pligt vergeten?
Die hoet schynt op uw kop gemetzelt, lompe fielt.
TYS.
Myn Heer, ik ben met uw beleefdheid niet bezield.
(665) Als ik eens Doktor ben, zal ’k ook beleefdheid leeren.
GOZEWYN.
Jy, Doktor, vent? my dunkt, ik zie je al promoveren.
Maar alle gekken op een stokje, malle sul,
Komt de beleeftheid met de Doktorale bull’?
Gy kost beleefd zyn, schoon gy al niet waart verheven
(670) Tot Doktor, en my myn respect behoorlyk geven.
[p. 45]
TYS.
Waar is uw spek, Myn Heer? ik weet niet waar het legd.
Meent gy dat gerstig stuk, waar van ’k u heb gezegd,
Geloof my, ’t zal niet goed voor ons om te eten wezen?
GOZEWYN.
’k Spreek van geen spek. Wie zal uw lompheid ooyt genezen?
(675) ’t Schynd dat ge uw fait maakt van ’t verdraeyen myner tael?
TYS.
’k Maak my niet vet.. dat ’s mis.. waar denkt gy, dat ik ’t hael?
GOZEWYN.
Loop, kwast. Zoo gy niet zwygd, zal ik u braef eens klouwen
Met mynen rotting, daar moogt gy vry op betrouwen.
Maar zeg my eens hebt gy nog niets van my gehoort.
(680) Gaat myne glory niet van straet tot straet al voort.
Word ’er van iemand wel met zooveel roem gesproken?
Word myn geheym niet zeer geprezen? ’k heb geroken,
Dat yder mynen lof al zeer verheven heeft.
TYS stil.
ô Hondeneus!
GOZEWYN.
                    Ik wil dat gy my antwoort geeft.
[p. 46]
Tys swygd.
GOZEWYN.
(685) Geef antwoort.
Tys swygd.
GOZEWYN.
                                Antwoort... hebt gy my niet hooren pryzen?
Tys swygd.
GOZEWYN.
Geef antwoort, of ik zal uw bast een dienst bewyzen
Met mynen rotting, dat gy voor my kruipen zult.
TYS.
Hoe drommel is ’t? gy hebt my lang genoeg gesuld.
Dan dreigt sy my te slaan, indien ik niet wil zwygen.
(690) Nu moet ik spreken, of ik zou straks slagen krygen.
Dat ’s gekkespel, Myn Heer... ik weet niet van uw lof.
Wat vragen gaat nog aan, maer gy vraagdt my te grof.
Gy spreekt van uw geheym; maer velen hoor ik praten,
Dat zy dat mislyk ding voor uwe reekning laten.
(695) Dog daer is Klara.
Tys groet haer beleefd en zegd:
                                      Wees gegroet myn lieve meid.


AGTENTWINTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, KLARA, TYS.

GOZEWYN.
Dat vind ik duikers raar; my heeft hy niets gezeid,
[p. 47]
My heeft hy niet gegroet. Wat reednen of hem porden
Om u te groeten?
TYS.
                          Wel: ik zal haest Doktor worden;
En leer by voorraadt nu beleefdheid. Is ’t niet goed?
KLARA.
(700) Veel raarder klucht is my myn leven niet ontmoet....
Myn Heer, de kop is gaar, zult gy haast komen eten?
TYS.
Nyg, Klara, nyg. Myn Heer houd heden veel van ’t meten,
Der ruggens met zyn stok, en hy bemind het slaan.
KLARA.
’t Kan wezen dat dat smaakt; maar ik wil daar niet aan.
GOZEWYN.
(705) ’t Behoeft ook niet. Ik zal met Tys alleen hem kluiven,
TYS.
Ik wou myn maaltyd liefst tot morgen toe verschuiven.
’k Hou van die rotting kost niet veel.
GOZEWYN.
                                                          Hoe heb ik ’t hier?
TYS.
Ik bid u, Dokter, wagt tog liefst een dag drie vier.
[p. 48]
GOZEWYN.
Zy willen my misschien vergeven... beiden ’t eten
(710) Te weigren... dat gaat raar.. ik wil die oorzaak weten....
Waarom tog wilt gy daar niet aan? zeg meisje.
KLARA.
                                                                        Wel,
Die kost is al te hart.
GOZEWYN.
                                Gy zegt ze is gaer. Jou vel
Wat boodschap je anders? komt gy dan wat met my gekken?
Tegen Tys.
En waarom raat gy my myn maaltyt uit te rekken,
(715) En dat een dag drie vier, zeg Tys.
TYS.
                                                              Ik zeg met Klaar,
Die kost is al te hard.
GOZEWYN.
                                  Zy zeid nochthans: ze is gaar.
’k Sprak nog van ’t eten niet. Wie heeft haar hier geroepen?
KLARA.
’k Zeg nog: ik last ze niet: ik wil ze zelfs niet snoepen.
TYS.
Nog ik. Ik geef de meid gelyk.
[p. 49]
GOZEWYN.
                                                Wat schuilt ’er dan?
(720) ’k Vraag andermaal of gy my wilt vergeven?
KLARA.
                                                                                Kan
Die zotte inbeelding in gezonde hersens komen?
GOZEWYN.
Gy schynt my beiden voor het eten zeer te schromen.
KLARA.
Niet van den kop, maar van uw rotting. ’k Ben geen steen,
Die uw verlakten knods zou kunnen dragen. Neen.
(725) Daar is myn meisjes huit niet tegen opgewassen.
TYS.
En ik zoek zekerlyk daar ook wel op te passen.
GOZEWYN.
Wie dreigt u lieden?
TYS.
                                Jy, Myn Heer, of zyn wy doof?
Ik ben een goede sul, en dat ’s een arme sloof,
Maar beide hebben wy ’t gehoort.
GOZEWYN.
                                                    Gy moest my kennen,
(730) En gy behoorde u myn humeur al te gewennen.
Ik meende, dat gy aan den kop niet wout.
TYS, KLARA.
                                                            Ja, ja.
TYS.
Myn maag roept sterk daar om.*
GOZEWYN.
                                                Ga, Klara, ’k volg u dra.


[p. 50]

NEGENENTWINTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, TYS.

GOZEWYN.
Gy moet dat drankje eerst nog aan ’t huis van Gerrit brengen.
TYS.
Myn Heer, myn maag schreeuwt zoo, en dit lykt wat verlengen.
GOZEWYN.
(735) Maar Tys.
TYS.
                      Maar, Heer.
GOZEWYN.
                                        Bent gy myn knegt niet?
TYS.
                                                                                Of uw gek,
Zoo als gy ’t noemen wilt.
GOZEWYN.
                                          Ik zeg u dan, vertrek.
TYS.
Hy gaat: maer ’k wou nog eerst wel aan dien kop eens smullen.


DERTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN.

’t Is denkelyk: dat my meer menschen halen zullen.
[p. 51]
De Inënting gaat heel wel, en myn arcanum... maar
(740) De hoofden zwellen zoo. Hoe of dat is.... ’t is raar...
By anderen is dat niet... wat mag de reden wezen.
Die dikke hoofden doen ’er velen zoo wat vreezen.
Maar ’k zie daar Gerrits knegt. Wat of dat weer zal zyn?


EENENDERTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, KLAAS.

KLAAS.
Myn Heer, de vraag, die ’k heb te doen, is of je myn
(745) Niet raden zout, dat ik my ook liet profeteren?
GOZEWYN.
Wat zegt gy, Klaas?
KLAAS.
                              Ik zie, dat jou de menschen eeren,
’k Zie dat gy gelt wind, en dat spel staat my wel aan.
GOZEWYN.
’t Is mooglyk; maar gy, grypt aldus wat na de maan.
Wat weet gy, toch?
KLAAS.
                              ’k Heb u ’t Inënten afgekeken.
(750) Wat helpt beschouwende geleerdheit? selleweken,
[p. 52]
Als ik ’t maar driemaal doe, heb ik de handeling.
’t Is Sarazynen werk. ’t Beschouwen is gering
In dat stuk, en daar dryft de handeling ver boven.
Ik kyk al gaauw wat af, zout gy dat wel gelooven?
GOZEWYN.
(755) ’k Geloof het wel, maar ’t is ’t niet al, myn goede Klaas.
KLAAS.
Ik kan ’t Inënten, en ik word een Inënt baas,
Als ik maar Doktor ben. De rest zal dan wel vlotten.
GOZEWYN.
’t Is evenwel geen stuk, om zoo wat meê te spotten.
Een mensch zyn leven hangt van die Inënting’ af.
KLAAS.
(760) ’k Dogt, dat de handigheid die kennis aan ons gaf.
Ik meende ’t was genoeg, als wy een bul bezaten.
GOZEWYN.
De handeling kan ons meer als ’t beschouwen baten.
Maar gy kond geen latyn, en dat ’s noodzakelyk,
Zoo gy gepromoveerd wilt worden.
KLAAS.
                                                        Kyk, ei kyk.
(765) Ik kan my immers met de kap doen profeteren,
Wat heb ik noodig dan om nog latyn te leeren?
[p. 53]
Kent gy het wel, Myn Heer?
GOZEWYN.
                                            Ik heb het wel gekent;
Maar door de jaaren is ’t my mooglyk al ontwend.
KLAAS.
De heblykheit begryp ik dat ons kan ontvallen;
(770) Maar ’k agt uw zeggen niet veel hooger als wat mallen,
Zoo gy geene aanspraak zelfs in goed latyn verstaat.
GOZEWYN.
Als ik een aanspraak zoo eens onbeantwoort laat,
Legd daar in, dat ik geen latyn heb kunnen kennen?
KLAAS.
My dunkt ten minsten, ’k zou het nooyt zoover ontwennen.
(775) Maar als ik dat dan ken, en word geprofeteerd,
Is dat dan wel?
GOZEWYN.
                        Ja, als gy alles hebt geleerd.
KLAAS.
Wat meent gy? handigheid?
GOZEWYN.
                                            Wel neen, ik meen beschouwen.
KLAAS.
Wel Doktor zoo ik ’t wel heb van daar strak onthouen,
Was oefening meer dan beschouwing.
[p. 54]
GOZEWYN.
                                                              Dat ’s ook waar.
KLAAS.
(780) Maar stel eens, dat ik in een onvoorzien gevaar
Kom door ’t Inënten, en de dood tot my zie komen,
Zoo ik geen beschouwer dan heb tot my arts genomen,
Maar een beoefenaar alleen, dan ben ik weg.
Daar komen kwalen op, die naar uw overleg
(785) Niet komen kosten, en gy weet geen raad te geven,
Dan waeg ik immers aen uw oefening myn leven.
GOZEWYN.
ô Neen: ’k heb een geheim, en dat belet dat gy
Geen toeval krygen kunt. Daar blyft gy steeds van vry:
KLAAS.
Maar kunnen ’er dan ook geen dikke hoofden komen?
GOZEWYN.
(790) Wie drommel deed u ook van dikke hoofden droomen?
KLAAS.
Wel krygt men die dan niet Heer Doktor van de kwik?
GOZEWYN.
Waar komt de kwik te pas?
KLAAS.
                                          ’k Droomde eens een oogenblik,
[p. 55]
Dat uw geheym daar uit al meest bestaat.
GOZEWYN.
                                                                  Wat praaten.
KLAAS.
’k Dogt: kwik in pokken. In de spanjaerts kan ’t wel baaten,
(795) Maar in geen kinderziekte: ik laat dat verder daar.
’k Wou nogtans uw geheym wel weten, goeje vaar.
GOZEWYN.
Dat kan, dat wil, dat zal ik niemant openbaren.
KLAAS.
Misschien dat gy ’t niet kunt aan eenig mensch’ verklaren,
Om dat gy ’t zelf niet weet.
GOZEWYN.
                                          Wat zeg je karel? zwyg.
KLAAS.
(800) Wel ’k vraag het maar, en hoe ’k meer schelden daarom kryg,
En uwen toren zie, hoe meer ik ’t moet gelooven.
GOZEWYN.
Vertrek: myn toren gaat reets myn gedult te boven.


[p. 56]

TWEEENDERTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN.

Hy liegt het niet misschien, maar zoo ik ’t al ontfing
Van myne meesters, en niet wist, zou ’t zonderling
(805) Een gunst zyn, dog die ’k moest voor eeuwig heten liegen,
Of ik zou myn credyt zeer gaauw zien henen vliegen.
Daar ’s Tys met Steven.


DRIEENDERTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, STEVEN, TYS.

STEVEN.
                                    Wel de droely wat een hooft
Heb jy myn kint gemaakt. Dat had ik nooyt geloofd.
Die kop die zwelt, dat ik nog vrees voor openbreken.
TYS.
(810) Myn Heer, ’t is vreesselyk, ik heb het eens bekeken
Gy krygt de naam haast, dat gy kwik geeft.
GOZEWYN.
                                                                    Waarom dat?
STEVEN.
De lyders kwylen en het hooft zwelt, dat je ’t vat.
[p. 57]
GOZEWYN.
Nu, Sinjeur Steven, ’k zal u in een uur tyds volgen.
TYS.
Myn Heer, dat zwellen maakt u somtyds al verbolgen.
(815) Maar daar komt Heer Laurens met zyne dochter aen.


VIERENDERTIGSTE TONEEL.

GOZEWYN, LAURENS, APOLLONIA, TYS.

LAURENS.
Myn Dochter zou de kuur wel willen ondergaan
Van uwe Inënting, Heer Doktoor, zoo zy kon wezen
Verzekert, dat gy ze ongeschonden zout genezen.
GOZEWYN.
’k Ben tot uw’ dienst altyd met veel plaisier gereed.
(820) En twyfelt gy daar aan, Myn Heer en Juffrouw, weet
Dan zeker, dat gy hebt in my den baas gevonden
Van allen, die zich het Inënten ooyt verstonden.
[p. 58]
Zeg maar, hoe velen wilt ge ’er hebben? groot of kleen?
En lang of kort? en waar en hoe? in ’t algemeen
(825) Of maar op eene plaats: ik zal het zoo bezorgen.
APOLLONIA.
’k Ben niet gewoon om met myn antwoort lang te borgen,
Myn Heer, en zeg u des, dat uw grootsprekery
My voorkomt loutre waen, en ydle hoovaardy.
Gy zyt een mensch, en kunt u daarop niet beroemen.
GOZEWYN.
(830) Onkundige, gy durft myn kennis laeg verdoemen.
Maar wacht een oogenblik, ik zal strak met myn knecht
Weerkomen, luister dan nae beter onderregt.
LAURENS.
’k Heb dat niet noodig.
 Laurens en Apollonia dreigen te vertrekken, Tys wenkt, dat zy blyven moeten.
TYS.
                                    Wil ik dat terwyl wat geven,
Myn Heer?
GOZEWYN.
                  Ja wel: gy zyt toch in de kunst’ bedreven.


[p. 59]

VYFENDERTIGSTE TONEEL.

LAURENS, APOLLONIA, TYS.

TYS.
(835) Ja, ga maar: meen vry dat ik onderrechten zal.
Ik heb ter weereld nog geen trek, om voor half mal
Te boek te staan, maar heb wat anders hier te vragen.
Mejuffrouw, ’k vry een meid, die in voorgaande dagen,
By u gewoont heeft. Is die eerelyk en trouw?
APOLLONIA.
(840) Wie? Klara? ’k Weet niets kwaats daar van.
TYS.
                                                                Wil zy myn Vrouw
Dan worden, ’k ben gereed om my met haar te paren.
LAURENS.
Daar la geluk toe. Ik agt u gelyk van jaren.
Daar is zy.


ZESENDERTIGSTE TONEEL.

LAURENS, APOLLONIA, KLARA, TYS.

LAURENS.
                Klara, daar ’s uw vryer.
[p. 60]
KLARA.
                                                    Wel, Myn Heer,
Ik zogt Heer Gozewyn, en ik vind Tys hier weer.
TYS.
(845) Ja Klara, zoo gy wilt. Ik ben bereid te trouwen.
KLARA.
Ik ben te vreên, en wil ’t niet langer tegenhouen.
LAURENS en APOLLONIA.
Geluk dan beiden..
KLARA en TYS.
                            Wy bedanken u met vreugd’.
Oud trouwen gaat niet zeer: ’t voegt beter in de jeugd’.
APOLLONIA.
Daar gaat Heer Eelhart, zou hy hier wel binnen komen?
TYS.
(850) Ik zal hem roepen, en waarom toch, zou hy schromen.
’t Is een aenzienlyk huis, al is ’t een logement.
LAURENS.
Ja roep hem.


[p. 61]

ZEVENENDERTIGSTE TONEEL.

LAURENS, APOLLONIA, KLARA.

LAURENS.
                  Hy is my van overlang bekend.
Wout gy u zelve aan hem myn Dochter overgeven?
’k Denk dat gy beter Arts niet koost van al uw leven.


AGTENDERTIGSTE TONEEL.

EELHART, LAURENS, APOLLONIA, KLARA.

KLARA.
(855) Met uw verlof, Myn Heer en Juffrouw, dat ik ga.
APOLLONIA.
Ja, Klara, ga, en trouw uw Tysje nu wat dra.


NEGENENDERTIGSTE TONEEL.

EELHART, LAURENS, APOLLONIA.

LAURENS.
Myn Heer, myn Dochter wil zich zelve ook in doen enten.
EELHART.
Ik raê ’t haar geensins af, maar ’t iemand in te prenten
Is ook myn houding niet.
[p. 62]
APOLLONIA.
                                        De zaak staat vast by my.
(860) Ik sprak met Gozewyn, maar zyne hoovaardy
Van groot en kleen, en waar en hoe, die by te zetten,
Keur ik heel af. Het stryd met alle reden wetten.
EELHART.
Mejuffrouw, tot uw dienst.
LAURENS.
                    Myn Heer, ei ga dan meê
Met ons nae huis, waar wy te samen in veel vreê
(865) Bespreken kunnen, wat ’er noodig zy te schikken.
APOLLONIA.
Maar Gozewyn beloofde in weinige oogenblikken
Weerom te zyn; is ’t geen fatsoen, dat ik hem wagt?
LAURENS.
Neen, Dochter: wyl ik hem nu niet zeer hoog meer agt.
Heeft by dan een geheym, misschien om ons te blinden,
(870) Geef hem het tweede, dat is, waar wy zyn te vinden.

EINDE.

[p. 63 en p. 64: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

vs. 72 ontfingen er staat: ontfingen.
vs. 248 gy sint er staat: gylsint
vs. 311 bevinding er staat: bevindig
vs. 732 sterk er staat: sterkt