Continue

Govert Bidloo: Brieven der Gemartelde Apostelen.

Voor deze uitgave is gebruik gemaakt van de derde, de laatste door de auteur
verbeterde editie: Amsterdam, Weduwe B. Visscher, 1712.
Facsimile bij Ursicula.
Gebruikte exemplaren: KBH: 758 C 39, UBA: O 65-561 : 1, UBL: 1205 B 20 : 1.
Eerste editie: Amsterdam, Hieronymus Sweerts, 1675.
Exemplaren: KBH 448 K 118, UBA: O 65-905 : 1, UBL 1205 B 19.
Tweede editie: Amsterdam, bij B. Visser en W. Lamsvelt, 1698.
Exemplaren: KBH: 758 C 38, UBA: O 65-560, UBL: 708 C 16. In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. *1r]
Continue

BRIEVEN Der Gemartelde APOSTELEN Door G. BIDLOO.
t’Amsterdam, Gedrukt A° 1712.


[fol. *1v]

INHOUD

VAN DE

TITELPRINT.

HIer zucht een MART’LARES, Gods lieve Tempelbruit.
De PUINHOOP beelt de val der KERK, en SALEM uit.
GODS GEEST licht naer het KLEED, aan de AARDE nog gebonden,
Van ’t aengesicht, sy toont de NIEUWE WET; haar WONDEN
(5) Besproejen de AARDE, daer de MARTELAAR uit ryst.
Haer linker hand de Wet in steene taeflen wijst,
Bewaekt door ’t eeuwig oog. de Palm die last kan dragen,
Komt haer van achteren beschaduwen, en schragen.
’t Boek daer het Lam op rust, strekt haer een soen-altaer
(10) Sy treed, als wars van vreugd, de blijde harpe-snaer.
Een Engel komt haer met een starre-kroon begroeten,
Wijl God gekruyst, gekroond, bebloed aen hand, en voeten
Haer uyt het gloeyend schild als tot voorbeeld strekt.
’t Verschiet toont ’t lijdend heir, dat na den tempel trekt,
(15) Daer niemant binnen komt als met bebloede leden,
Of die als Bloed-getuyg voor God in ’t herte streden.


[fol. *2r]

BRIEVEN

DER

GEMARTELDE

APOSTELEN.

Door

G. BIDLOO.

De DERDE Druk, door den Schryver zelf verbetert,
en met eene uitlegginge der eigene namen, geschiedenissen,
zommige omstandigheden, daar in voorkomende, en
Titulvaerzen vermeerdert; ook met een brief van den
H. MARCUS, en eenen van den H. LUCAS,
zynde naar de nu aangenoomene nieuwe
wyze van spelling gedrukt.

[Vignet]

t’AMSTERDAM,
__________________

By de Wed. van BARENT VISSER, Boekverkoopster in
de Dirk van Assen-steeg, 1712.


[fol. *2v]
[fol. *3r]

G. BIDLOO

Aen den wel Edelen

Groot achtbaren Heere, mijn Heer

JOAN SIX,

Heere van Wimmenum, en Vromade;
Raad en Oud Burgermeester der Stad Amsterdam.

VErgeef, geleerde SIX, dat ik uw brein doe waren,
Zo zich uw wakker oog gewaardigt ooit myn blâren,
Maar van ter zy te sien, in moord, geweld, en brand.
Myn diepe eerbiedigheit maalt u een offerhand,
(5) In sprekend tafereel, niet met de bitt’re soppen
Van ysoopbund’len: maar besprenkelt met de droppen
Van Martelbloed. laat toe.... maar ’t zy myn zangnimph stout
Op ’s Mans eelmoedigheit, en min tot dicht, vertrout,
[fol. *3v]
Of dat het waarheit is, des Burgermeesters wezen
(10) Geeft, dunkt my, vrindelyk zijn oorlof klaer te lezen.
Ik regt de bloetbanier dan van God Christus op,
Daar ’t leven wert gesmoort in vuur, en zwaart, en strop,
Daar rookent hertebloet om wraak na boven steigert,
En Christus twaaleftal geen leet te dragen weigert;
(15) Om stip te volgen op de lessen van hun Heer.
Geloof en lyden is het pit van Christus Leer.
Zo dan de keur der stof, schoon alte lang beschreven,
Om haare deftigheit u kan vernoeging geeven,
Zal myne Zangbegeerte in dit geluk vernoegt,
(20) Met stouter stappen treên, daer zy nu kruipt, en zwoegt
Om naam uyt uwe naam, geest uit uw’ geest te halen.
Ik vrees geen nydig oog, laat al de waereld smalen:
t’Hans moet zy horen, dat een Man als SIX, myn dicht
Laat pronken met zyn naam op’t voorhooft, in het licht.


[fol. *4r]

Op de BRIEVEN der

GEMARTELDE APOSTELEN,

In Nederduytsche Vaerzen gestelt

Door

GOVARD BIDLOO.

HOe heerscht d’ondankbaerheit in ’t hart
Van ’t allergrootste deel der menschen!
    Wyl zy al ongeval en smart
Aan yder, die hen wel doet wenschen,
    Aan zulken, die met groot gevaâr
Van eygen goed, en lyf, en leven,
Niet schroomen na het nut te streven
    Van een onwill’ge, en domme schaar:
En ’t zouw de deugt zo niet bezwaren,
Indien het niets dan wenschen waren.

    Maer ach! ’t blyft by dat wenschen niet,
d’Oprechtigheit, in top geklommen,
    Is een onlydelyk verdriet,
Aan die hun godloosheyt vermommen
    Met eene schijn van vroome daân;
Zy word versmaed, vervolgt, vertreden;
Daer zy moest worden aengebeden,
    En, als het helder daglicht, staen
Met weêrgaloozen glans te pryken,
En alle nevelen doen wyken.

    Gezanten van dien goeden God,
Die zo veel kruys heeft willen lyden,
    En stellen zich tot ’s werelds spot,
Om ’t-schuldig menschdom te bevryden
[fol. *4v]
    Voor eene welverdiende straf!
Gy hebt uw deel daer van genooten;
Maer noyt heeft u uw ramp verdrooten,
    Gy bleeft standvastig tot in’t graf.
Uw Heiland had voor u geleden,
Gy zijt hem moedig na getreden.

    Het vonnis van een wreede dood,
En allerschrickelykste pynen
    Had geene macht, om in die nood
Uw moedigheyt te doen verdwynen.
    Gy zaagt, als Helden, zonder schrik
De dood kloekmoedig onder d’oogen,
Uw fier gemoed wierd niet bewoogen,
    Gy wenschte na het oogenblik,
Waar in gy, voor uw God, het leven
Met blydschap zoud ten beste geven.

    Nu zit gy by des hoogsten troon,
Geniet een vreugt, nooyt uyt te spreeken
    Met eene menschelyken toon,
Die heeft daer toe te veel gebreeken.
    Beklaeg uw pynlyk lyden niet,
Uw vreugt, zo groot, zo ongemeten,
Doet u zeer lichtelyk vergeeten
    Alle uwe rampen en verdriet.
Wie zouw na zulk een dood niet trachten,
Daar zo veel heils van staat te wachten?

    Of schoon de wereld zulks niet acht,
Gy leeft in ’t hart van alle vroomen,
    Dat yv’rig wenscht, met al sijn kracht,
Uw leer en leven na te komen,
[fol. **1r]
    En roemen uw oprecht gemoed,
Als BIDLO, die zo net na ’t leven
Heeft uw standvastigheit beschreven,
    Van u bezegelt met uw bloed.
Hy heeft hier mede willen toonen,
Hoe zeer hy wenschte uw deugd te loonen.
                                                    M. DOP.


Ad Amicum meum

GODEFRIDUM BIDLOO

Epiftolas Martyrum Apostolorum Belgico carmine edentem.

CAelestes epulae, Musaeo tincta lepore
Pagina, & aeterna nectare faete liber,
Vosne sacri de culminibus laetissima Pindi
    Detulit, & Clario, lavit in amne, Charis?
Vobis Aonio rorantes, fonte corollas*
    Texuit ipsa suis Uranie manibus?
An potius magnâ ammatum mente poëtam
    Aurea divinus duxit ad astra furor?
Sic erat. aeterni meditantem oracla Parentis.
    Sustulit aeternus ad sua regna Pater.
Hic fortunatos proceres coetusque piorum
    Lustrat in aetheriis mens pia vecta rotis:
Quorum religio sacro respersa cruore
    Crevit, in immensum cladibus aucta suis.
Vive, pii vates operis, cui Fama perenni
    Ardet honoratum cingere fronde caput.
Sic Christo Musas, sic Musis jungere Christum
    Discat ab exemplo postera turba tuo.
                                                    JANUS BROEKHUSIUS.


[fol. **1v]

Op de Brieven der

GEMARTELDE APOSTELEN

Door

GOVERD BIDLOO.
KOn Nasoos geest de prijs der Roomsche dicht-kunst winnen
Wanneer hy brieven schreef voor Griekse Koninginnen,
En leende sijne pen Heldinnen vol van moet:
Wat eer sal ’t hebben dat in ’t duits nu BIDLOO doet,
Door brieven kostelyk en konstelyk geschreven?
Die ’t puyk der dichteren soo verr’ voorby gaet streven (Vergeef ’t my, Naso; sy verdienen ’t om de stof)
Komt toe een Lauwer kroon van onverwelkb’re lof.
Dit licht verdooft uw licht. gy kunt met Griekse vrouwen By Martelaren noch by heyl’ge mannen houwen.
Hier set den hemel self haer gonst den Dichter by,
En doet hem ’t meester-stuk uytvoeren na waerdy.
’t Is alles heylig, wat men hier beoogt. hier swieren
Geen hoeren lonken noch onkuysche minne vieren.
Hier leert men lijden en verdragen in de noot:
Hier set de deugt sich pal en tart de felle doot:
Hier is den dichter van een hooger geest gedreven, Terwijl hy sterven leert om eeuwighlyk te leven.
Ik danke u, BIDLOO, voor dees hemels poëzy,
Die al de werelt doet verplichten, neffens my.
J. PLUYMER.
Op de brieven der Gemartelde Apostelen, Berijmd door mijn Broeder. Gloria post obitum major. WAs niet genoeg de vuylste en wreedste dwinglandy Op d’aerde te vergoôn, de moord, en rovery, Bloed-schande, en vrouwen-kracht gewaerdigt men te stichten In ’s hemels uyt-gespan; die suyv’re Tintel-lichten, Beswalkt men met den naem van gruw’len sonder gâ, Dees weyt men offer toe, dees jankt den dichter na. Houd op: ’t is lang te veel; verschuyl u, wiens vermeten Tot noch de Zonne-kring heeft lasterlyk beseten, ã Wreed, geyl gediert, gedrogt in mensch en beesten schijn, ã Verhangen maegd, en gy schand-jongen van Jupijn, ã Vlucht aterlingen paer: een rey van heyl’ge Helden, Die voor den waren God haer ziel en leden stelden, Dringd dwarsch door ’t dik gedruysch van haer elenden heen, Om in uw plaets vol gants te stralen na beneên. Zy, wien de aerde, dood, en d’afgrond wou verdonk’ren En weg doen, door de pijn, en smaed, en banden, flonk’ren In ’t eeuwig Sonne-rad van Gods barmhertigheyt: Daer vloeien krachten uyt, die, op ’t geloov gespreyt, Het fijnste goud dertrouw, van yver, deugd, en waerheyt Doen groeien; dat in ’t vuur van ’t heetst vervolgen, klaerheyt Govert [fol. **2r]
En wicht behoud. maer hoe! wie louterdse van ’t bloed, Dat haer van al de leên de beulen so verwoed Aftapten? waer ’s hun pijn? wy siense vrolyk hupp’len In ’t sneeu-wit blinkend kleed. die gloeiend purp’re drupp’len Zijn door de tranen van ’t geloovig mededoog Reeds afgespoeld, gestremd door sterke liefd. dus vloog Het levend-kerken-saed, selv uyt den dood, hoe grover Mishandeld en vertrapt, den gantschen aerd-boôm, over; Van Oost ten West, tot daer ’t d’aaloude onkundigeên Wel eer onmogelyk en al te kettersch scheen, Voet tegen onsen voet te setten, daer de Assen Van ’t groot Heel-al het Noord en Zuyde op een doen passen. Wijk dan uyt d’hooge kreyts Pharrasische Beerin, Om uw geschonden eer en vorm, onwaerdig in
[fol. **2v]
De Diamante spil van d’onverwrikb’re naven
Der heem’len omzwier. dit voegt vaster licht te staven;
Dit past den grooten held, en Afbezanter tot
Het Jood- en Heidendom, ten zegenryken lot;
[...]

Zo heeft den Bloedgetuig met winst gespilt zyn leven,
Wy niet onnut gehoort, gy niet vergeefsch geschreeven.

                                            L. BIDLOO.

GOVARD BIDLOO.

Letterkeer.*

BID GOD VOOR AL.
Continue
[p. 1]

BRIEVEN
DER
GEMARTELDE APOSTELEN.

PETRUS aen (a) JULIANUS,
Een bekeerden Jood.
SIMON PETRUS met het hooft nederwaerts gekruyst,
onder den Roomschen Keyser Nero.

Ik heb voorbygaende de verschillende gevoelens, na de getuygenissen veler Geschiedenisschrijvers het sterven van PETRUS, als te Romen voor gevallen, beschreven, gelyk Eus. lib. 2. cap. 25. en Egesipp. lib. 3. cap. 2. willen.

(a) Dat de Joden zomtyds Romeinsche of Grieksche namen aannamen, blykt alleen in de H. Schrift, ook zelf in CHRISTUS; en zo was de naam van PETRUS, CEPHAS. Zie Johan. I. V. 43. Deze is te ALEXANDRYE, (gelyk in het einde dezes briefs is aangeteekent) met EUNES gegeesselt, op kameelen zittende, en herom gevoert, levendig verbrant. Docht alle Schryvers stellen den tyt wanneer net even eens.
[p. 2]
Hier kruist men PETRUS, met het hooft gekeert daar de aard;
’t Gaat wel! al ’t aardsche is zyn beschouwing niet meer waard.
GEtrouwe JULIAEN, die vaak mijn traanen zaagt,
Voor wien ik mynen krop zomtijdts heb uitgeklaagt,
Na dat gy Christus voor uw God had aengenomen,
Hoord nu mijn lachen ook, dat in de wal van Romen
(5) Niet smoren sal; de klank der los-geborste lucht
Sal te (a) Antiochien uwe ooren het gerucht
Doen hooren van mijn vreugt. ik heb u wel bewezen
Hoe weinig ’s werelds wrok, en wreedheit stont te vrezen
Voor kruysgeloovigen, doch maer met woorden: thans
(10) Zal mijn bevinden, met naturelyker glans,
En houding, uw ’t gemoet eens kruishelds kunnen malen.
Mijn geest verlangt, het vleesch, in lyen, op te halen,
(a) ANTIOCHIE heeft vele beteekeningen: want nu word ’er een Landschap of gedeelte van Syrië, dan zeker Eiland en strand alzo genoemt, by verstaan, ja ook veele steden hebben dien naam gevoert: zie Steph. en andere Landbeschryvers: alhier is ANTIOCHIE de grootste, ja hoofdstad van SYRIE; [...] wyder na PTOLOM. PLINIUS, STRABO en de hedendaagsche Landbeschryvers. eusebius en andere zeggen, dat petus in deeze stad een Kerk gebouwt, en zelf daleer eerst Bisschop is geweest.
[p. 3]
Ik leef dan IULIAEN, in Neroos martelboey,
Hoe hy my meerder drukt, hoe dat ik meerder groey.
(15) Ik heb het bloed-verbond van offer, en besnijen
Gewisselt na Gods wil in bidden, en in lijen:
Nadien tot drywerf toe de meester my gebood
Sijn wil, en woord met ernst te leren aen den Iood.
’k Ben altijd reed geweest in seggen en in vragen,
(20) Nu durve ik swijgende my in het strijd-perk wagen,
Daer ’t bloed, en leven kost. geen haen sal met gekraey
My meer verwijten, dat ik met de winden waey
Van voorspoet, en geluk. ’t is waer ik dorst de Priester
Niet onder de oogen sien: maer ’t manlyk hert, nu driester,
(25) Sal niet alleen sijn tael voor maegt, noch lijf-trauwant
Ontveynsen, maer de wraek die al haer kracht inspant,
Om my, gelyk wel eer, het hert weêr te verbasen,
Ten spijt, God Christus naem in ’t wrevlig aensicht blasen.
’k Ben meer geboeit geweest, maer nimmermeer so bars,
(30) Toen was ik pijn, en leet, maer nu het leven wars,
Dat maer op aerde leeft. na dat ik voor den Tempel,
Een kreupele gewoon te bidden aen den drempel
Der Schoone poort, weêr tot gesontheyt had gebracht,
Stont ’t Iodendom verbaest om sulk een wonder-kracht.
(35) Het Tempel Voor-hof sag wel kort ronts-om ons dringen,
Een drang van nijdige, nieusgier’ge leerelingen
Van Priesters, Sadduceen, en haters van de wet
Die door gemaekte schijn, het nedrig zijn verplet.
Joannes wierd met my door ’s Hooftmans last gevangen,
(40) De Priester Annas meer met hoovaerdy bevangen,
[p. 4]
Toonde ons, voor Wettekunde, alleen zyn brede borst,
Vroeg dik van spijs, en spijt, hoe men dien kreup’le dorst
Genesen? door wat kracht wy dese wond’ren deden?
De Geest ontbond mijn tong met leeringrijke reden,
(45) Ik maakte Christus en zyn zaal’ge lessen groot,
En noemde dese kracht, ’t gelooven in sijn doot.
Die strakx noch kreupel was kon sijne trots bedaren,
Sijn hevigheyt, te heet om heel niet uyt te varen,
Gebiet, dat men de naem van Christus nimmer leer’,
(50) Hy zwyge, die voor God bemint verganklyke eer,
Wy spreeken: laet haer ’t rot van Hof-en Tempel-Knapen
Vry vleijen, om het vet van onbesmette schapen
Te likken, van den rand van het vergulde altaer,
Vry strelen om soldy, de onnoosle in het gevaer
(55) Van hare grimmigheyt, en heete bloed-dorst brengen:
Het lust ons niet, wy zijn gereed,* wil ’t God gehengen,
Ons tot een offer-gift te geven aen haer wraek.
Kom voorhuyt-loose Jood, mijn lijk sal noch een baek
Verstrecken, in de zee van sware kruys elenden.
(60) Gy schent my sonder schult, maer ik sal niet meer schenden
Sapphira, noch haer man om haer godloosheyt.
Heb ik uw dooden, reets van Weduwen beschreyt,
Gewassen, en gerookt met Eyp, en Pijn-boom bladen
Spreek, heb ik Tabitha toen my de vrouwen baden,
(65) Niet levendig gemaekt? ’k heb duysenden bekeert,
Maer duysenden vergeefs God Christus Woord geleert.
Ik wist door Gods kracht wel een Hooft-man te bekeeren,
In de beroemde stad, die Caesars naem ter eeren
Door Vorst Herodes aen den oever is gesticht,
(70) Die Carmels heuvel-spits, vol druyv, heeft in ’t gesicht.
Ik trok vernoegt te rug, maer daer wierd my verweten,
Dat ik met Heydenen verkeert had, en gegeten;
Als of de voorhuyt haer belette vroom te zijn.
De werelt is gepaeyt met uyterlijke schijn.
(75) Nu revelt gy niet meer van Talmud, noch Rabijnen,
Van in het pronk-kleed in den Tempelte verschijnen,
Gy haekt niet na de tijd van ’t Lover-hutte feest,
Uw tanden schuwen niet ’t verbode onreyne beest.
Een nieuwer wet heeft u het oog van ’t hert ontsloten,
(80) Van reyn, en onreyn recht de kennis ingegoten.
Nu dekt gy ’t hooft niet meer met ’t sijne lijnwaed kleet,
Noch helpt op ’t sien der wet, een uytgelate kreet,
Van oude, en jonge kunne al even blind gekeken
Op goude çier-draen, daer het kleet mede is doorsteken
(85) Op goude knoppen, daer het Maegde-pergament
Der Wet-rol, opgerolt, vele eeuwen ongeschent
Bewaerd wert; vol van drift ten doven hemel voeren.
Nu kan het deluw licht der lamp u niet ontroeren.
Nu wert ’t gekerstend hert de kinder-ernst gewaer,
(90) Van ’t stemmig Kerk-gebaer, niet meer dan Kerk-gebaer.
Nu kan de ziel op ’t bloed des waren Hylands, hopen.
Vliegt blinde Joden, vliegt, set deur, en venster open,
Wanneer het bruyn-blaeuw swerk met vale taning, de aerd
Beschildert, kort daer op een yslijk onweer baerd,
(95) En wind, en blixem stijft, met kracht van donderslagen:
Wacht uw Messias vry in los-geborste vlagen,
Die de ondermaensche lucht uyt hare boesem bracht;
Wy hebben desen dag gesien in stille nacht
Verrijsen, uit de kim der Bethlemitsche velden,
(100) Uyt Bethlem dat voorlang de Godsgesanten melden,
En self Herodes kon, de ware Vrede-vorst
In Vrede-tijd belooft, wiens nederige borst
In vrede, en liefde gloeit, werd niet in dreun geboren
Van vuur, en kou-krakeel, hy streelde ’sHerders ooren
(105) Door ’t weemlend hemels heir met sachte vreugde-sang,
In goddelijk vertoog, August hield in de prang
Van Janus Tempel-slot, self de oorlog vast geslooten.
’t Was vrede, toen de mensch de Vrê-vorst heeft genooten.
Laet werelt Vorsten weyts bestuwt met stoet van wacht,
(110) Ontzaglijk door de glans van Hoffelijke pracht,
In gout, gesteente, en zijde op Elpenbeene Troonen,
Of Stacy-wagenen, sich aen het volk vertoonen:
De Hemel-vorst laet sich in deerlijke armoê sien.
Die ’t ongetelt getal der geesten kan gebien,
(115) Wat kracht, of wesen heeft, aen sijne wil kan snoeren,
Voor wien den Seraphin ’t gesicht moet neder-voeren,
Die Levens-vorst geest sich voor ’t menschdom in de nood
Van al wat lastig is: ja self tot in de dood.
Komt Joden, leert hier uyt uw hovaerdy verlaten,
(120) Uw selfs bedrieglijk niet, en trotze schijn-deugt haten.
Verwerpt den Tempel met al de ydele ommeslagh.
Bouwt God uw hert ten Kerk. sie Sion, sie den dagh
Van ’t zegen-rijk verbond wil uwe nacht verjagen,
De smertelijke last, die u de wet doet dragen
(125) Verlichten: ja ontslaen. Kom Sion, Sion kom!
Hoe kunt gy ’t wygeren, gy zijt Gods heyligdom.
Nu kent gy JULIAEN, en ’t kan mijn geest verblijen
Nu ik uw kennis weet, ’t verschelen van ’t besnijen.
Het hert besnijen van het mis-doen, door meer vrugt,
(130) Dan ’t mes daer ’t teder wicht sich onder wringt, en sugt,
En hoe ’t sich rept, of niet, geprangt in ’s Priestrs armen,
De Wet moet voelen doov’ voor mêdooge en ontfermen;
Dat steene snij-mes, dat al knarssende doorkerft,
Door de Ouders ooren drilt, met bloed het vleesch beverst
(135) Noch pas tot vleesch gestremt, wat moeder nijpt hare oogen
Dat oogenblik niet toe? ’k heb dikmael overwogen,
Hoe ’t mogelijk kan zijn, dat nu haer Christus biet
Een sachter Wet als dees, de moeder-sucht sich niet
Tot dese sachtheyt geeft. dat Heydenen hun Goden
(140) Op offer-dissen van gerooste kind’ren nooden,
Hun dochteren met vreugt een degen in het hert
Sien wringen, dat aldaer een eerstgeboorne wert
Door ’s Priesters hand gekeelt, kan ik noch iets toegeven:
Maer dat een volk, wien God beloften heeft geschreven,
(145) Van ’t juk der Wet noch eens door sijnen Soon ’t ontslaen,
Geen sachtheyt kiest, voor straf, wat bryn kan dat verstaen?
Maer ’t Iodendom, is dom, die hare Priesters laken,
Zijn ook van haer gedoemt, sy zijn so reede in ’t maken
Van kruys, schavot, en galg, dat de een voor de ander tracht
(150) Te toonen, hoe hy ’t woord des Hoogen-priesters acht.
Maer so een huychelaer de Priester kan betov’ren
Met eunjer-konst of greep, die çiert men ’t hooft met lov’ren
In popel-kransen, die wert door de Stad gevoert
In rood-gebloemde zy: doch so hy ’t hert beroert
(155) Des Keysers, moet de Stad hem eeren voor een heylig,
Dan mach (want dit ’s de leus) de Vorst sijn lusten veylig,
Gelijk hy waend, voldoen. de guyglaer wert onthaelt,
De Vorst voor God, de Paep voor sijnen tolk gemaelt:
Ja schoon hy wert vermoord, leeft hy vergood hier boven,
(160) So priesters seggen, en de Burgeren geloven.
Ierusalem gedenk wat gy door my genoot,
Toen gy my in een ring van sware lijders sloot.
Mijn schaduw scheen genoeg om duyvels uyt te drijven,
Verminkte, en kreupelen in hare gang te stijven,
(165) Segt trotze Sadduceen, wat gaeft gy my tot loon?
Nu veynst u niet beschaemt, gy zijt het niet gewoon,
Uw voor-hooft is verstaelt: nu, wat heb ik ontfangen?
Hebt gy des Keysers beelt in gout, my niet omhangen,
Ia Keysers beelt in gout, een roestig-ysr’e band:
(170) Maer so gy’t seggen dorst, verfoeyde gy de hand,
En ’t slot niet, dat my in de kerker had geslooten,
Toen gy my niet en vond? of wierd gy overgooten,
Met tranen van berouw? ô! neen gy kampten nog
Voor uwe uytsporigheyt. gy schelden voor bedrog
(175) Dat my een Hemel-geest de boeyen had ontbonden,
Gy waert te dol versot op Simons tover-vonden.
Die Simon, die de vriend des Keysers van de doot
Sou wecken, daer sijn kracht, niet ik, te korte schoot.
’k Moet u mijn JULIAEN, van Simon, noch iets schrijven,
(180) Toen dit nu was mis-lukt, sou Romen hem sien drijven
Op lucht, en vleugelen; de Stad staet overend,
’t Krieoelt om ’t Capitool, al waer men de oogen wend,
Zijn grage kijkers, of stellagien tot kijken.
Men, sloot de lippen naeu, om niet van ’t dak te wijken,
(185) Daer de opgeblase mensch vast prevelde, en beswoer.
De lucht droeg hem een poos op vleugelen, strax voer
Een kreet ten Hemel op, dat God, hem kracht beschikte
Dat hy geen mensch kon zijn, een vol vernoegen, blikte
Uyt elx nieuws-gierig oog, ’t gejuyg, en hand-geklap
(190) Vervult de lucht, tot dat ik onder ’t midden stap,
Mijn God beweeg, den trots des Toveraers te terug’len,
Die mijn verhoort, terstont ontvielen hem sijn vleug’len,
Meteen het lijf ter aerd; maer ik had God gebeên,
Dat hem de dood doch niet in ’t vallen, mocht vertreên;
(195) Op dat elk blijken sou sijn krachteloos vermeten:
Dat wierd hem, door sijn been gebrooken, bits verweten.
Maer Ioden, segt my weêr wat dank heeft my betaelt?
Ik heb des Keysers haet op mijnen hals gehaelt,
Vergramt, dat sulk een licht was uyt de Stad getrocken,
(200) Mijn vrienden, rieden my om ’t bloed-beluste wrocken
Des Keysers, wech te gaen: maer dit verhael sou mijn
Te ras na ’t eynd doen gaen. vriend IULIAEN, wy zijn
Genegen, uw geheel ons leven af te malen.
Gy kunt noch uyt mijn leet, nut, hoop en blijdschap halen,
(205) Wat heeft uw vrind ô vriend gesuckelt, wat geleen!
Wat armoe doorgebracht, met vleesch, en vrees gestreen!
Herodes had in stilt getoerst het hert der Joden,
Met Broeder Jacob door een degen-slag te doden;
Gesien dat haer dat spel, dat treur-spel, wel geviel:
(210) Dies barst sijn moord-dorst los, de vrees, die wederhiel
Eerst ’t weyen in dat velt; nu mogt hy adem halen,
In ’t wreeken de acherstal ten vollen af-betalen
Aen ’t weereloose volk. ik moest sijne eerste tocht
Ten doel staen. ’t mane-jaer had ons de tijd gebrocht,
(215) Van ’t ongesuurde brood, wanneer ik wierd gegrepen,
Men last, van my terstont ter Kerker in te slepen:
Maer om het Pascha-feest, by Ioden hoog geacht,
Niet te besoetelen, wierde ik de wack’re wacht
Gerustlijk toebetrouwt, van acht paer Solde-knechten;
(220) Om na het Pascha-feest, mijn saek voor ’t volk te slechten:
Ia slecht genoeg. de nacht die voor den dag ging, dat
Ik horen sou, wat recht, de Koning op my had,
Wierd ik met ketenen gebonden aen twee wachten,
Daer de and’re voor de deur des Konings wil betrachten.
(225) Nu kon ik, so elk dacht, den Keyser niet ontstaen.
Wanneer het starre-heir door ’t gloeyende safraen
Des dageraets, begon een-verwig te verbleeken,
Hun hoofden nu alrê van ’t hooge top-punt weken,
En my de sluymer-sucht had vry van sorg gemaekt,
(230) Wierd ik geroert, gewekt, en van mijn boey ontslaekt;
Een Hemel-geest, gebood mijn schoen-zool aen te binden,
Te volgen, hy ging door twee wachten, tot wy vinden
Een gruwelijk gevaert, een ysre kerker-poort,
Die wen hy op moest, van een yder wierd gehoort;
(235) Die sich van selfs ontsluyt. maer ’k sette mijne benen
Geen straet weegs met hem voort, de leydsman was verdwenen.
Mijn sinnen gants verrukt verbeelden sich een schijn,
Sy waenden vry te sien; maer geensins vry te zijn.
Dan ik vond my verlost, toen ik quam tot mijn selven.
(240) Sluyt Vorsten, sluyt Gods volk in nare straf gewelven,
Schuyft grendel, bouwt, en spie, door hout, en yser heen.
Legt sware ketenen om hand, om arm, en been.
Propt voor-portalen vol, van eyge lijf-schut benden:
Gods knechten dragen sorg, beschutten haer voor ’t schenden
(245) Van u Moort-dorstigheyt. het Hemels heir belacht
De zenuwlose wil van uwe Kinder-kracht.
Wat mach de stof-worm sich, op aerde en as verheffen!
Een swaert, een arm, een wink kan hele legers treffen.
Gy self verwaende Vorst van ’t volk, als God, ge-eert,
(250) Werd van ’t veracht gewormt van God gedoemt verteert.
Mijn Juliaen, laet ons wat uyt de werelt treden,
’k Heb mijne, en uwe God, gekent in vleesche leden,
Sijn wonderen gesien, sijn lering vol van keest,
Uyt eyge lip gehoort; ja met sijn sal’ge geest
(255) Aen de oever, na de Vorst Tiberias geheten,
Met brood, en visch, in vreugt, het middagmael gegeten.
Maer ’k heb sijn kracht noch noyt, so wel, als nu gekent.
Hy droogt mijn tranen af, hy geest my moet, hy went
De stormen van de wraek, te fel op mijn gebeten,
(260) Van mijne onnoselheyt; en drukt in ’t vry geweten
De wisse waerheyt, van het Martel-helden-loon
Te krijgen van sijn hand, mijn Juliaen, of schoon
De geest een ogenblik moet onder ’t altaer suchten,
Daer het verdrukte heir om wraek roept, de genuchten
(265) Daer ’t breijn van is vervult, betalen rijkelijk
Het sweet van ’t lichte leet. Wijk, weytse werelt, wijk,
Mijn naekte ned’righeyt is, van God self, verheven,
Om in de volheyt van sijn Koningrijk te leven,
Met hem een Avontmael te houden aen den disch,
(270) Daer het geheyligt Lam in ’t eeuwig Paesch-feest is.
Thans voel ik, dat de dood een ingang is ten leven:
Want ’t leven dat ik leef, wil sich aen ’t sterven geven,:
Om vry van smert, en dood, te leven voor altijt:
Ik weet, mijn leerling, dat gy in mijn lijden lijt,
(275) Dat yder nagel, die door mijne leen sal dringen,
Op uw gevoelig hert, weerom te rug sal springen.
Maer troost u in mijn doot, en matig uwe Rouw.
Wat rucken fy doch neer? ’t bou-vallige gebouw
Mijns lichaems, door den tijd alreeds ter aerd gebogen,
(280) Sig self maer in de weeg, de Son heeft ook mijn ogen
Al tienmael seven jaer, sijn schittering doen sien.
Ik ben die glans, gewoon van nacht, en damp te vlien
Al moede, hy leve vry die ’t leven lust, wy sterven,
Verlangen ’t schandlijk hout, met eerlijk bloed, te verven,
(285) En ’t silver witte hair te çieren, met de gloet
Van Bloed-robijnen, stijf gestolt, uyt hand, en voet.
Dien hof-pracht past de rey van Christe-Hovelingen:
Die, hier veracht, by God het Halelujah singen,
Dat noyt in de oren drong van ’t sterfelijk geslacht.
(290) Daer my mijn bedgenoot ter heylige Bruyloft wacht.
Ik kom, mijn waerde, ik kom; ik haek by u te wesen,
Die niet meer vresen kunt, dat noch mijn vleesch, wil vresen.
Een dag schijnt my een Eeuw, waer blijft het Moorder Kruys?
Komt, wrede Joden komt, helpt my voor altijt t’huys.
(295) Maer Juliaen ’k heb noch uw vrientschap yets te vergen
Wilt voor de tedere mijn wrede dood verbergen,
Ten minsten, eerst haer hert bekrachten, door uw woord.
De schrik te niet doen, is ’t verwinnen van de moord.
Groet Eunus onsen vriend, en Godgeliefde broeder;
(300) ’k Beveel u, en de Kerk, den eeuwige Al-behoeder;
Schrijv’ aen Capernaum, dat Rome op dese dag
My sterven siet aen ’t kruys, en PAULUS door een slag.

MATTHIAS aan ORNAN,
Van het Christelyke geloof tot dat der ESEEN overgeslagen.

MATTHIAS, de Heilige Apostel, op een Steenrots, aan een kruis gebonden, met Steenen beworpen, en daar na onthalst.
By SALEM, aan een kruis gesteenigt, op een rots, onthalst, vertoont zich hier MATTHIAS, dienstknegt Gods

Moest ik dan voor myn dood den droeven val noch hooren
Van ORNAN? is ’t al waar? kan ORNAN weêr zyne ooren
Besteden om de ESSEEN, zo zeer van hem gedoemt,
Daar Christus en zyn kerk geleerd wierd en geroemt,
(5) Gods wet, en wyze Woort zo bits te hooren lasteren!
Valt dat in ORNAN ook? die man van God verbast’ren!
Gewaande Heiligheit, en schyndeugt minnen! ag
Wat treft die misdaat my! ik voel den wederslag
Der neêrgeslage ziel, vervallen in Gods Tooren.
(10) Gy zyt gevallen; maar ik kan de zugt niet smooren,
Die in myn hert, tot u, wel eer myn vriend, nog zugt.
Eer my het leeven dan, en ’t zal haast zyn, ontvlugt
Wil ik aan ORNAN, (ach! de naam kan my ontroeren)
De laatste plichten van een trouwen vriend volvoeren.
(15) ’k wil proeven, of ik niet (en of het God nog gaf!)
’t Versturvene geloof kan wekken uit het graf
Van yd’len zinnendienst. Hy pleeg nooit hart te wezen;
Maar nu verandert, staat zyn wreev’ligheit te vrezen :
En of hy hart was, vuur, en kragt maakt yzer week.
(20) My dunkt, als gy dit blad beziet, zie ik u bleek
Van schrik, en schaamte, om dat hy hoog aan God verbonden,
Voor my niet liegen kunt, dat gy in JESUS wonden
Uw heling, in zyn dood uw leven hebt gezien.
Wel ORNAN, kunt gy nu van ’t eeuwig leven vliên?
(25) Kan zich uw wakker oog aan ’t uiterlyk vergapen?
Kunt gy, om dat de ESSEEN geen vrouwen oit beslapen,
Geen vleesch gebruiken, en zich wachten van den wyn,
Wel wanen, dat zy meer dan wy geheiligt zyn?
Neen, ORNAN, ’t is dat niet , die zinnepop mag zinnen
(30) Van suffers, uwe niet (die weten meer) verwinnen.
Gy weet, dat Christus u geen strenge tugt verbiet;
Dat wie neerslachtig zich in zyne kleinheit ziet,
Van Christus wort verhoogt. wilt gy uw’ lust weerhouden
Van lekker beeste vleesch, van druivedrank, en vrouwen?
(35) Dat doe; maar doe het niet om u in heil’gen schyn
Alom te laten zien; maar heilig hem te zyn,
Die geen verborge deugt laat onbeloont herleven.
Beeft gy niet nu gy ’ leeft? ik kan in ’t schryven beven,
De hevigheit verhit met regt myn ryend bloet,
(40) Nu my te binnen komt, dat gy met dartlen voet,
In ’t aanzien van Gods wraak, de zielespys durft schoppen;
Losmoedig met het woort der ned’rige eenvoud poppen.
Vaar neder, sterke God, betuig hem uwe magt.
Gebie u Lyfstaffiers, uwe Eng’len, dat ze uw kracht
(45) Tot straf van zyne zonde in ’t alvermoogen voeren;
Betoon, ô! neen, betoom, ik voel myn ziel beroeren
Door mededogen tot myn’ eertyts trouwen vrind,
Uw grimmig wreeken, daar uw schepsel voor verzwint,
Wiens reukeloosheit moet in as, en stof verstuiven.
(50) Kom ORNAN, maar kom stil, leer ’t kirren van de duiven.
Want woorden hoeft gy niet. laat uwe long de lucht
Opkroppen, tot zy eens God duizent zuchten zucht;
Genaâ leeft eeuwig in de bron van ’t al vergeven.
Kent gy de Wanhoop niet? zo leeft ze, ik ben verheeven
(55) In’t heilig twaleftal, na dat door ’t gierig hert
Van Judas, (dat zyn naam van elk verspoogen wert!)
De Christus wierd verraên, en ’t onbetoomde wreeken
Der Joden op zyn woort, en wond’ren blind gekeken
Ten moortspel was beschikt: hy sturf, en leeft, dan eer
(60) Hy’ t leven hier verliet, bragt Judas ’t bloedgelt weer,
Bekende schult; maar ag! vergeefs, ’t gewisse aan ’t wroegen
Misgunt hem vrede, en lust; men ziet hem doodsbang zwoegen;
Het drajende oog puilt uit het gloeijend aangezicht.
Zyn eene hand grypt hair, en de andere weert het licht.
(65) De herssens, en het hert door ’t knagend leet gezwollen,
Helpt duizent tochten, in een oogenblik, aan ’t hollen.
Hier klopt de weldaad van zyn meester aan ’t gemoet;
Daar klapt des morders kus. nu waant hy dat het bloed
Reeds in zune oogen druipt, dan dat hy ’t lyf ziet hangen :
(70) In ’t eind dat hy de lugt de laatste zucht ziet vangen,
Die Jezus nat van zweet, ter bange borst uitblaast.
Hier staat myn veder zelf ontheistert, en verbaast,
Te zwak om in uw brein een beeld van ’t nare kryten,
Van ’t hartkloppen, van het gillen van ’t verwyten
(75) Der ondaad, van ’t gehuil, ’t gezever en ’t geknars
Van tant, en nagelen, geen koonekrabben wars,
Te schilderen. hy kan niet, hoe hy ’t ook zoekt, bedaren,
Trekt buiten, daar hy dus omtrent komt uit te varen:
Dat nu de Zon haar’ gloet voor eeuig vry verberg.
(80) Zink Maan, en Star, en al dat lichten kan, ach terg
Myn haatlyke oogen niet. ik wil myn val betreuren
In nagtbare eenzaamheit. myn hant hoe dorst gy beuren
Die zilv’re moordsoldy, die uwe ziel verraad!
Vervloekte gelddorst, gy waart de oorzaak van dat quaad.
(85) Fy! laffe lip hoe dorst gy ’t lydzaam lam genaken?
Maar ’t is te laat gezucht, laat ons een einde maken
Van ’t leven dat ons straft. ag dat ik maar in ’t graf
Voor eeuwig rusten mogt, zo was myn straf niet straf.
Ik durf ’t nu al bestaan, de ziel is doch verlooren,
(90) Te godloos God gehoont, om naar myn stem te hooren.
Komt hande, strekt my nu voor beulen, weigert niet;
Komt helpt my uit ’t verdriet, gy holpt my in ’t verdriet.
Maar zacht, dit helpen zou myn weedom maar doen groejen:
Ik voel, ay my ik voel de vlam des afgronds gloejen:
(95) Myn beenen bergt my, vlucht, verschoont de ziel zo lang
Gy kunt, van deze straf: laat ik noch eens myn bang
En hygend hert met rust, en verschse lugt verkwikken.
Help God! is dat myn geest, verbazen en verschrikken!
Zie daar het zweemsel van myn meesters Godlyk beelt,
(100) En zal die sterven, daar de oneindigheit in speelt?
Het hair ryst my te berg, ’k zie duizend helsche schimmen,
En naar geesten dol van wraak, en wachten, grimmen
Op myn gedoemde ziel. daar lacht het tempelrot
Om myne godloosheit, daar wort myn leet bespot,
(105) Daar braakt de hemel vuur om Judas hert te zengen.
Daar wil die korte dood de Regen niet gehengen.
Ik kan niet langer, ’t leet smoore in myn heeschen krop.
Voort hoopelooze hand, verstrik my in den strop
Dat’s wanhoop ORNAN, dat’s geweld niet uit te drukken;
(110) Dat is de zwaarste der zielplettrende ongelukken.
Bekeer u, eer die straf uw hooft en hoop verplet!
Gy eischt, gelyk gy zegt, een strenger zedewet.
Een schoone mom om uw veranderlust te dekken.
Wilt gy u pynigen? Ga naar die landen trekken,
(115) Daar ik om Christus veel versmaatheit heb gesmaakt.
Leef armelyk in ’t lant dat allen Godsdienst wraakt,
Of niet dan duivels dient, by hen geagt voor Goden.
Daar word’t onthouden van den lust van zelf geboden.
Ga hoor waar de Asper in den breeden inbreuk bruist
(120) En Hyssus over steene en harde gronden ruist.
Ga leef daar heiliglyk. hoe meent gy dat die greinzen
De schalkheit dekken, en uw tochten ons ontveinzen?
Neen, dat gy Christus vliet is om dat zyne leer
Niet vergezelschapt gaat, met staat, met rust, en eer.
(125) De Burgers zyn gewoon gestrenge ESSEEN te groeten,
Geen Christenen: dat ’s stof om lastren aan te boeten,
En tydverdryf der wraak, daar mag de Scorpioen,
En Stiereleedre zweep, zyn lust, en best op doen.
Dat bleek te Salem, daar ik onder Joodsche roeden,
(130) My en myn God ten roem, gewaargdigt ben te bloeden.
Gy noemt de Wet niet streng, om dat u Christus niet
’t Genot van Wyn, en Vleesch, of Vrouwelust verbied.
’t Gebruik is elk gegunt, en ’t misbruik elk verboden.
Eet beestevleesch, maar leer uw eigen vleesch eerst doden.
(135) Trouw eer gy brant, verfris het flauwe hert met wyn,
Maer vlugt voor de overdaat, dat’s maar het zielvenyn.
Bestraf de dronkenschap als wy, daar Bacchus vrinden,
Om Olmetakken ’t loof van rype druiven winden.
En wagglend na den dronk, met tros, en schaal, en kan
(140) ’t Beeld eeren, dat gevoert van ’t Tygerengespan,
Het hooft met Wyngaart kroont, en door ’t gestadig leppen,
Het vette en vuige lyf naauw schynt te kunnen reppen.
Help ons het dol geschreeuw van Peans heiligheit
Versmooren, daar men hem een onverminkte Geit
(145) Of Bok ten offer brengt, daar Melk, en Honigraten
Van ’t altaar zypelen, de Priesters uitgelaaten,
Zo lang met vaarzen, vol van namen tot zyn lof
Uitvaren, tot zy in het omgedanste stof
Der wynkapel, vermast, al hygend, nederzinken,
(150) En daar de spraak ontbreekt, noch wyzen om te drinken.
Dan hout een altaarknaap een gout besneden vat
Voor de open keel, tot hun de Wyn ten neuze uitspat,
De tong ten monde uithangt. Die heeft dan, zonder smetten
Van overtreên, geviert het pit van Libers wetten.
(155) Dus leven Priesters, denk wat daar ’t gemeen dan doet.
Zo uwe borst dan noch een vonk van Godsdienst voed,
Die de overdaad verfoeit, ga leerze daar verfoeijen.
Dat’s van den Wyn. Wilt gy den lust tot vrouwen boeyen?
Zo u Jeruzalem niet werk genoeg beschikt,
(160) Reis naar Iönië; my dunkt de kuisheit schrikt,
Nu ik den naam maar noem, of Cyprus, daar ’t hoereren,
Als eerlyk, wort gepleegt; daar ’t schendige schofferen,
Geen schande wort genoemt, een dochter nauwlyk leeft,
Of Bruid trouwt, die bedekt geen Overspeelder heeft,
(165) Dien zy, terwyl de man ten keel toe vol gedronken,
En moe van danssen, op het bruidsbed leit te ronken,
Daar zy het kaarslicht blust, den schoot ten besten geeft;
Ja, daar de man het weet, veel ryke pollen heeft.
Daar de ongebondenheit, daar lachen, kussen, lonken
(170) Een hoge Kerkwet is, daar elk in ’t koor ziet pronken
Een beelt, dat naakt, het hooft met Myrth, en Rozen kranst,
De borst met stenen çiert: men gaat hier niet: maar danst
Ten geilen tempel in, daar onder de offerhanden
Van Koe, of Ram, het hert reeds heet, geraakt aan ’t branden;
(175) De ritsheit prikkelt in het zien der afgodin.
Nu ORNAN ga, toom daar den lust tot vrouwen in.
Verbie de vrouwen niet, maar zulk onreedlyk minnen.
Ga ORNAN, spil geen tyt, daar kunt gy zielen winnen.
Wat dorperheit dryft toch de ESSEEN tot dit verbod?
(180) Is trouwen quaat? zo is de grootste schult aan God;
Die trouwde d’eerste mensch. heeft Mozes u de vrouwen
Verbooden? wort hier door de mensch niet onderhouwen?
Doch is uw ernst zo groot, dat gy dat schepsel wraakt
Om zyn belommering, zo hebt gy ’t wit geraakt,
(185) Daar myne pyl op doelt. volg dan myn les, ga dolen
In eenzaamheit, bid God in woestenye, en holen
Gescheyen van ’t gewoel, leef zonder vrouw, ’t is goet,
Zo gy de tochten temt van ’t mannelyke bloed
Maar waar leert toch de wet, gelyk de ESSEEN, het schuwen
(190) Van beestevleesch voor spys? wil niet de spys verspuwen,
Maar wel de gulzigheit, daar onze wet voor gruwt.
Wie heeft ooit meer dan ik dat misbedryf geschuwt?
Wilt gy die zonde als ik, en elk die deugt mint, straffen,
Ga uit Jeruz’lem niet. daar doet de weelde schaffen,
(195) Al wat men lekker noemt. de tafel is gepropt
Met wilde, en tamme spys, men smeert en brast en sopt
In zuiver zuivel tot de knokkelen, en ving’ren
Daar durft men dat niet smaakt schots onder banken fling’ren
Of spuwen aan den wand; toch Joden zyn gewoon
(200) Te walgen van dat hun te dikmaal wort geboôn
Dat toone u ’t manna ’t welk hun vaderen versmeten;
En stout in Raphidim om drank en water kreeten.
Nu ORNAN, ’k heb my wel, had ik u maar voldaan,
’k Heb u genoeg ontdekt den hatelyken waan
(205) Van ’t volk, wiens loosheit u bedrieglijk weet te trekken.
Wat hoeve ik u die ’t weet, of gy zyt blind, te ontdekken
Hoe groots zy zyn op hyn gemeenschap van het goet
Op ’t lieven van hun naaste, en wat dat Rot meer doet,
Om by het blinde volk, de rol van vroom te spelen?
(210) Kan deeze huichlery het hert van ORNAN stelen?
Waar is zyne oude deugt? wie blust het heilig vuur,
Dat in zyn boezem blaakte, eer hy de wispeltuur
Zyn oren lenen dorst? waar is de trouw gebleven,
Die hy aan Christus zwoer, met tranen ernst en beven?
(215) De Zon van zyn geloof zag naauwlijks nog den dag,
Of gaat ten onder. ô afgrysselyke slag,
Bezwalkt met weifeling! ach! was ik niet vertrokken,
Hy was mischien nog trouwe: wie kon hem dus verlokken?
Wie was zo afgeregt? gewis de aardsvyand heeft
(220) Zyn ernst, die in ’t verderf van zwakke zielen leeft,
Hier op te werk geleid. ’k zal nog myn hert eens uiten.
Hoor ORNAN , wil uw ziel nog eens voor God ontsluiten;
Voor my uw hert, dat ik wel eer gewonnen had,
Toen gy tot God met my, van elk verworpen, bad.
(225) Herneem in God weer moed, om ’t lyend ryk te bouwen,
De vroomheit valt; maar wil zig niet gevallen houwen
Nu weet gy wat ik wil, de wys beveel ik aan
Uw wysheit, die u wel, zoo gy God bid, zal raên
Gy hebt zo ik vertrouw, zo gants my niet vergeten,
(230) Of wilt myn lichaams smert, en zielevreugt nog weten.
Nadat ik Christus Wet met iever had geplant,
(God gunze bloem en vrugt in ’t afgelege lant)
Quam ik door ’t land te rug, dat Jor, en Dan ziet vloeijen,
Het Galileesche strant by Chorazim ziet groeijen,
(235) Tot daar ’t op ’t breedste zich by Magdalum verliest
Voorby Betzan gebogt den mond by Zoar kiest
Der dode zee, wel eer het lant der Sodomiten,
Die God met vuur, en wraak, quam uit de lugt begieten;
Maar eer het nat hier komt, krimpt zich zyn loop wat in;
(240) Daar Isr’els doortogt hem by Gilgal komt in ’t zin.
De baren schynen door hun bruizen, naar te spelen,
Op d’ ingeworpe steen, die vreugt die hen kon streelen.
Van hier trok ik door ’t land, dat heilig werd genoemt
Ach of ’t zo was! hier wierd God woord en Wet gedoemt
(245) De Leeraars weg gejaagt, tot door myn komst de waarheit
Haar Zon weêr op zag gaan, en ’t Jodendom de naarheit
Der Heidensche offersmook vertoonde, en verr’ verdreef.
ô Zon van ’t nieuw Verbond, verberg u niet, ay streef
In volle gloring op , verdoof de valsche glanssen,
(250) Stoot alle dwaallicht uit uwe onbesmette transsen
Streef voort verfode Zon, tot gy aan ’t aspunt raakt
Van Gods beloofde heil, ’t welke uit uw schitring blaakt.
Dan zal de ziel vernoegt, ten middepunt indringen,
Uwe onbeweeglykheit een eind’looze eerzang zingen.
(255) Hier heb ik armelyk een tyt lang, om gedwaalt,
Om myne dood in ’t sterv... maar ’k werd althans gehaalt,
Daar ’t hooge Priesterschap myn vonnis uit zal spreeken.
Vergeef my dat ik dus myn schryven af moet breeken.
Het laatste dat myn pen, myn hert, myn ziel verzoekt,
(260) Is, dat gy Christus mint, en valsche ESSEEN vervloekt.

JOHANNES aan POLYCARPUS,
sijn leerling, Bisschop tot Smyrnen.


JOHANNES gebannen op het eyland Patmos, door den Romeynschen Keyser Claudius,
en naamaals Domitianus, toch wederom ingelaten, door Nerva.

HErts-lieve leereling, schoon my ’t gewelt van Romen,
Dat self geen neven spaart, ook van u heeft genomen;
Treur daarom niet, de Vorst wou sijn ge-eert voor God;
Ik heb ’t geweygert, en verboden dat gebod,
[p. 64]
(5) ’t Welk God in ’t aanschijn spuwt. Ik voelde ’t vuur herleven,
Waar door ik Kristus, en zijn Godheyt heb beschreven,
Cerinthus heb beschaamt, en Ebion verstomt.
Hoe waant de Keyser, om dat hy in purper komt,
En goddelijk ontzag in de onderdaan kan drucken,
(10) Door aarts-geweldery, dat ook Gods knechten bucken?
Dat die sich aan den glimp van sijne aansienlijkheyt
Vergapen? neen hun trouw wert niet so licht mis-leyt.
Geen gloed van geel gewaat kan onsen moed verbluffen.
Die durft uw scepter staf en arent-standaart puffen.
(15) Treur dan niet POLYCARP, maar lees met vreugt mijn ban.
Toen Vorst Vespasiaan al staande, in ’t siek-bed, van
De dood was weg gerukt, ’t gebied had opgedragen
Aan Titus, die dry jaar, sijn moogentheid sag dagen
In Romens heerschappy, die van den raad betreurt,
(20) Het weeldrig Roomsche volk deed siddren op zijn beurt,
Is uyt de seste wijk der droeve stad stad geborsten
Een ondier, ’t welk hoe ’t drinkt, noch altijt schijnt te dorsten
Naar bloed, dat hy uyt ’t hert van alle onnosle tapt.
De dag schijnt hem te kort tot mensche-moord, hy stapt
(25) By maan- en fakkellicht naar woedende gevechten.
Beloont, met hoed, en ring, den slave, en vrye knechten,
Die nat van sweet, en bloed, een man-slag hem doen sien.
De renperktafel werd voor paardafrenners tien
En tienmaal dicht herdischt. Hy arm van alle ontfarmen
(30) Siet met vernoeging, hoe gewapend vrouwlijke armen
Elkander gaan te keer: de loopbaan siddert, van
Het vliegen naar de paal, van maagt, en vrouw, en man.
De Grieksche tabbart en pantoffelen, en kroonen,
Die Juno en Minerve, en Jupiter vertonen;
(35) Voltoyen, daar hy pronkt, sijn dolle moedigheyt.
De Flaviaalsche stoet, van broederen verbreyt
So veel sy kan sijn trots. Hy uytgeput door bouwen,
Van schouw-tonelen, kan sijn schraap-sucht niet weerhouwen,
[p. 65]
Daar munt klinkt is sijn hert. Domitianus dan,
(40) De Vorst van Rome, sond my deezen wreden ban.
Een Eyland legt in zee, die Grieken niet laat hechten
Aan Asien, waar in Ulysses na ’t bevechten
Van Troje (so out dicht geloov’ verdienen mach)
Van waterhonden sich alom besingelt sag.
(45) ’t Heet Patmos, kleen, en woest, gants arm van vee, en vruchten.
Een rechte plaats om God gebeden toe te suchten.
Hier leev’ ik wel gerust. De stille naarheyt streelt
Mijn ziel met soet gepeyns, en sweemsel, geest, en beeld.
Ik hoor een God-spraak niet uyt dry-voet, dijk noch holen.
(50) ’t Berugte Delphos is voor dese spraak verscholen.
Gebies van slangen, noch het yselijk gebrul
Van ongedierte, ontset mijn vrolijk hert, hier vul
Ik mijne ziel vol op met geest-bespiegelingen.
Nu onlangs, als ik met God mijn suchten op ging dringen,
(55) Wierd mijne geest verrukt; een stem sloeg in myn oor,
Als een basuyneklank. Ik, die my selfs verloor,
Sag ’s menschen zoon, omringt in goude kandelaren,
Sijn vlammende oogen, en sneeuw-witte kleed, en hairen
Weerlichten, op sijn voet, welke als glad koper blonk.
(60) Hoor Philadelphia, wat my in de ooren klonk.
Schrijv’ Philadelphia dat ik hen ben genegen
Om hunne lijdsaamheyt. Maar ’k ben om u verlegen,
O Laodicea, dat laauw, niet heet, noch kouwt,
U op een vluchtig niet van schatten, licht vertrouwt.
(65) Ik schrik van ’t scherpe swaard. En ’t onweer, opgestoken,
Toen ik de Hemel-deur van ’t slot sag los-gebrooken.
Schrijv’ Polycarpus dat ik beefde, voor den gloet,
Dien ik in ’t aanschijn sag, daar de ouderen te voet
Voor vielen, dat den troon, die vuur, en donder braakte,
(70) Het sevenhoornig Lam, ’t welk ’t zegel-boek bewaakte,
En de onbedwelmde lamp, en ’t vierderleygediert,
Dat dit gesicht hen niet ontslippe als maar verziert.
[p. 66]
Druk hen de nadruk in, en leerse God so minnen;
Dat sy den diepen sin van dit geheym versinnen.
(75) Verbaas de herden met de naarheyt, die ik sag,
Wanneer ’t gezegelt boek door ’t Lam geopent lag.
Daar ’t gruwelijk geweld van los-gerukte paarden,
Met boog, en swaard, en vuur het vorstlijk hert vervaarden.
Doe hen de swarte Son, de roode Maan, het bloed
(80) Gemengt met hagel, ’t vuur in berg-spelonk, en vloed,
De vorsschen, en ’t gesicht van wolk- en vlam-pylaren,
Met dreun, en velt-geschrey ter harde harte in varen.
Troost Pergamo, met hoop, sy sijn vaek swaar gedrukt,
Vertoon hen hoe het beest Gods knechten sleurt, en rukt;
(85) Het lijk het graf ontseyt. Dat sy sich in het lijen,
Dat maar een oog-blik duurt, en eeuwig sal verblijen,
Verblijen: dat sy sich niet wreeken, God is reet
Om onderdreun van aarde, en hemelen, het leet
Te straffen, met de kracht van sijn getergde vingren,
(90) Hen alle op bloed belust, ten afgronde in te sling’ren,
Die naar de moorders van de Kerke-vrede, al wagt
Troost Pergamo dat reeds geen onderdrukken acht.
Toon Thyatira, ’t welk van Misis, aangeprickelt
Door God spraak, is gebouwt: om dat hy hier, ’t gespickelt
(95) Gewonde hert sag gaan, het gruwelijk gedrogt
Dat seven hoofden heeft, en niet dan lastring wrogt,
God, en sijn roem, ten spijt. De werelt opgetogen
In Bere-klauw, en kroon, en hoornen, wierd bewogen,
Tot diep verwonderen, een ander ondier quam
(100) Versien met horenen, gelijk het heylig Lam,
Door sijne wonder-kracht, die ’t vuur ter aard kon trecken,
Trok ’t vele tot verderv’. Laat hem dit beelt opwecken,
Om al wat God veracht, spijt kronen, en geweld,
Te vloeken om sijn naam. De God-getrouwe held,
(105) Sal ’t spits der horenen, met blijdschap stomp sien stoten.
En onverfeert sijn borst voor klauw en tand ontbloten.
[p. 67]
Dat Sardis sich verheuge, als God ten straf geport,
De beker van sijn wraak, op ’t groote Babel stort,
En brand, en moord, met kracht de tempels, en gewelven,
(110) En steden hoog-bewalt, in asch, in puyn bedelven;
De Vorsten in het wee van vrees, en bloed verstikt.
De hemel daverend van de Eng’le-stem, verschrikt
Het hert, reets neder gesmakt, door groote hagelstenen,
Als gy de werelt bleek siet sidderen, en wenen.
(115) Lach dan mijn Sardis, lach dan uwen krop eens ut,
Dan is ’t uw beurt. Dat dan uw long sich vry ontsluyt,
Om Halelujah, en uw Heyland, lof te singen.
Terwijl gy werd gevoert door blauwe hemel-kringen,
Daar duysend duysenden krieoelen, by de macht,
(120) Om wien gy noch een poos (schep moed) moet zijn veracht.
Seg Smirna, daar ik u, als Kerk-voogd, heb gesonden,
Dat ik den duyvel sag, met ketenen gebonden
Ten afgrond slepen, hy brulde yselijk; maar God
Gaf aan sijn hemel-knecht, het eeuwige gebod
(125) Van sijn gestaafde wil. Hy dook, maar kreeg in ’t duyken,
Noch moed, ter tiender eeuw met kracht weder op te luyken,
De werelt, het venijn van sijn verleydlijkheyt
Dat hy met smertend soet van weelde, en lust bereyt,
Te dissen ten verderv’; toen sag ik hemel-tronen,
(130) En Martelaaren met hun scepteren en kronen,
Als Vorsten heerschen, tot de laatste werelt-dag.
De duyvel sonk, toen ik het uyterste oordeel sag,
’t Welk wierd gevelt van een, die de aarde deed verdwijnen,
Geseten op een troon, die, door het wederschijnen
(135) Van ’t glinsterend gelaat, als vuur, en Jaspis blonk.
Hy sag elkx levens-boek. De zee, en aarde, schonk
Hun dooden, fel verbaast, die hemel-vreugt genoten,
Of door gerechte wraak weer wierden wech gestoten.
Waak dan mijn Polycarp, hou dit gesicht in ’t oog.
(140) Maar gy, mijn Ephesen, dat ik uw wangen droog,
[p. 68]
Die mijnen ban beschreyt. mijn God-gewonne kind’ren,
Wat kan JOANNES doch de ban des Keysers hind’ren?
En waarom noemt men my verlaten, die verselt
Van God en Geesten ben. wat tong, wat veder, melt
(145) De vreugt, welke ik geniet? Komt Eng’len, leent my veren
Uyt uwe wieken, wilt my geesten-talen leren.
Mijne yver brand, om hen te schrijven, hoe ik was,
Toen ik de God-stad sag, nu Eng’len helpt my ras.
Ik sag het al vernieuwt, terwijl ik opgetogen
(150) Het nieuw Jerusalem sag dalen uyt den hogen
De bruyt, en wijf des Lams, dat als Saphiren blonk,
En in kristalle gloed, Gods heerlijkheyt en pronk
Op voerde: hare muur, en ses paar paarlepoorten
En Eng’len, met de stam van Israëls geboorte
(155) Vertoonden ’s bouw-heers macht; de grond-vest gaf de stad,
Welke al wat gloeyt, en brant, van God, gekregen had,
Een schoon, en groots gesicht. sink Son, en gâ verdwijnen
Voor ’t licht, dat uyt de straat van louter gout, quam schijnen,
En my ’t gesicht verbrak. set suyver diamant,
(160) Robijn, en Amathist in doppen, of karkant.
’t Is doov’. kom blinde Jood, doe hier uwe oogen open;
Verstom voor desen glans, wil uw gedachten nopen,
Om diep te sinken in het flick’ren, dat hier brand.
Ik sag, (hoe krachtig speelt dat sien noch in ’t verstand!)
(165) Geen tempel, of altaar; maar God, en ’t Lam vertoonde
Een tempel, daar de roem, van de almacht selv, in woonde.
Geen Son, of flauwe Maan, die in de kimmen sijgt,
Wanneer de morgenstond om licht, met tranen, hijgt,
Behoeft die hemel-stad: het eewig licht der lichten,
(170) Maakt hier een enk’len dag, daar alles voor moet swichten,
Wat licht beneevlen kan. de vrede in dese wal
Gehuysvest, vreest voor twist noch oorlogs overval.
Ik sag den levensstroom uyt Godes setel vloeien.
De boom des Levens breet by klare wat’ren, groeien.
[p. 69]
(175) Ik sag, op dat ik ’t u al seg in eene stem,
Mijn Ephesen, ik sag, het nieuw Jerusalem;
’t Welk gy te wachten hebt, so gy gewelderijen,
Uw vleesch, en de eerste dood, om ’t Lam, kunt overstrijen.
Dan wacht ik u vernoegt, daar de onbegrijp’lijkheyt
(180) U weelde sonder eynde in overvloed bereyt.
So gy noch POLYCARP, dat’s trouw zijt, meld dit schrijven
De seven-kerken. och, ’t sal hun vertrouwen stijven,
De hoop vermeerderen. sy sukk’len angstig om.
Ik ben van hen (ach! of sy ook genoten
Den troost die ik geniet!) door Rome wel verstoten
Op Patmos, maar door God, op Patmos sagt gestreelt.
Tyran Domitiaan ontsteelt my niet; maar deelt
Mijn vol-vernoegen toe, ik socht niet wech te komen,
Als hy, die met Sabijn op ’t Capitool van Rome,
Sich niet vertrouwde, maar in Isis Priester-rok,
Beangst, voor Vorst Vitel den Tiber overtrok.
Neen ’k heb de dood gewacht, veel min den ban gevloden.
Die vliegen self vermoord, JOANNES niet te doden!
Kan dat ’t Latijnsche volk, en wie Domitiaan,
En de ingeboorne lust tot moorden kent, verstaan?
Hoe, moet een bloed-verwant, om dubbelsinnig spreken
Van kant? en sou hy sich niet op JOANNES wreeken?
Die sijne Heerschappy, en grouw’le gout-dorst wraakt,
Die sijne ontuchtigheyt, die op sijn rust-bed waakt
En in de kussen slaapt, so hevig, tegen kampte!
Daar selfs de aansienlijkheyt van Burgermeester-ampten
Moet bucken voor de byl; de schilt-knaap van den staat
Voor honden werd gesmakt; die niemant leeven laat,
Die hem op ’t minste raakt, of dien hy wil betijgen:
Die laat JOANNES vry, met slegs een ban te krijgen.
Hoe groot is noch ’t verschil der gunst, die God my doet!
Eerst leunde ik op sijn borst, nu steune ik op sijn bloet.
[p. 70]
Eerst zach ik ’t doode kind eens Kerk-voogts ’t leven geven
Nu voel ik in my zelve, een tweede leven, leven;
’t Welk my gantsch uyt mijn self, in mijnen Schepper voert.
Getrouwe lieveling, ik voel, ik werde ontroert.
Onnosel Nazareth, hoe wel werd u ’t verachten,
Van dat niet goets, uyt u, voor Isr’el, stond te wachten,
Betaalt! gy hebt my wel geteelt; maar hem gevoed’,
Die u alleenig nu moet voeden met sijn bloed.
Gy queekte God in ’t vleesch, en my, van God gekoren,
Om sijne heerlijkheyt te sien, en ’t woord te horen,
Dat van de bergspits klonk, die uw legt in een dal.
Hy noemde my sijn soon, toen onder droev’ geschal
Sijn moeder hem gerekt, aan ’t galge-hout sag hangen.
’k Heb dese weldaad, en noch duysenden ontfangen
Met dank, ’t is waar, maar als JOANNES overdenkt
De Hemel-gunsten, daar hem God nu mede beschenkt;
Sinkt sijn gedachtenis van vorige genaden,
In ’t eyndelose soet der laatste wonder-daden.
Ik sie in ’t hert der aard, die voor my open leyt.
De Hemel los gerolt toont my in eensaamheyt,
Sijn Goddelijke pracht van tronen, en gewelven,
En dienstbaare englerey, ’k sie voor my open delven
De slot-geheymenis van ’t eeuwige besluyt.
De werelt, die God lieft, trek’ hier haar leering uyt.
Vertrapt, die ongoôn dient, het offer-sout met voeten.
Braveert de wierook-reuk, wilt uwe lust niet boeten,
In heesch-geschreeuwde toon van Priester-choor-gejuyg;
Maar doet uw herten op, voor ’t lied, ’t welk ik betuyg,
Dat in het opperste der Hemelen, aarts Eng’len,
Die eer, en kracht, en roem in ’t Halelujah meng’len,
Met onbekende kracht herhalen slag op slag.
’k Verdicht u geen gezicht, maar zeg u dat ik zach
Een waarheyt diep gestaaft in Gods geheymnis-boeken.
God doet hem, door mijn mond, in eeuwigheyt vervloeken,
[p. 71]
Die tot mijn schrift een stip, of by, of af durft doen.
Dat wy, God kent elkx hert, van niemant noch vermoen.
Eer dan eerbiedelijk de Godheyt, die wy sagen,
En eerden eerst in ’t vleesch, en die wy nu sien dagen:
Niet anders, dan wanneer de Son in midde-lent
Betrocken met een wolk, sijn stralen schielijk sent
Op blauwe heuvelen, en vlacke water-bronnen.
So sagen wy dien God in eene nis van sonnen,
Als ’t middepunt, daar al de gloring kracht door krijgt,
Uytflonkeren. komt hier, die u ter neder nijgt
Voor strale-tritzen, en voor wolk-en star-gesichten
Van priesters noyt gesien, die u so hoog verplichten,
’t Afbeeltzel van ’t bedrog, gemaalt, op doek, of Sy
Of uyt de muur gehoogt, te houden in waardy.
Verlicht onze oogen hier. mijn matte hand, en veder
Eyscht rust: nu POLYCARP, liev’ my so trouw, en teder,
Als ik u heb gelieft. ik ken uw ziele-werk.
’k Beveel dan uwe sorg de suyvre Christe-kerk.
Licht als een morgen star in ’s werelt duysternissen.
Volg stip dees laatste les, gy sult geen blijtschap missen.
Vertrouw, verdraag, en waak, bid, troost, bestraf, en leer;
Maar, ’t is of my de Geest getuygt, dat ik noch weer,
U, door een nieuwen Vorst van mijnen ban ontslagen,
(Ach! of wy sulk een dag noch voor de laatste sagen!)
Getrouwe POLYCARP, een welkomkus sal bien.
Ik wacht, mijn Ephesen, noch eenmaal weêr te sien.

[p. 72]

Rey van Ephesiers, verwelkommende Johannes.

Ephesen, trek uyt met sangen,
Bie Joannes wellekom,
Ephesen, gâ hem ontfangen;
Broeders, maakt de vreugt u stom?
Patmos sal de kerk-son geven,
Die door Vorst Domitiaan,
Niet gewoon, dan wreed te leven,
Twee jaar daar moest onder gaan.
Phillis, gâ vry ’t lijk versengen
Eertijts aan uw borst gemint,
Gâ sijn been-asch vry vermengen,
Onder de asch van Titus kint.
Niemand sal de dood-bus drucken,
In de Flaviaalsche kerk;
Noch het minste lijk-kruit plucken;
Of versien met balsem werk;
Dan sijn dolle lijv’-schut benden,
Die hem roemen voor vergood,
En in ’t leven Keyser kenden,
Die de tijt geen weergâ bood.
Nerva, sijne kroon moet duren,
Als hy wrede bloed-dorst haat,
Langer, dan de grond der muren
Van den Roomschen burgerstaat.
Nerva heeft geen lust in ’t plengen
Van onnosel Christe-bloed.
Hy sal rust in Rome brengen,
Door het moorden afgewoed.

[p. 73]

REY van ROOMSCHE BURGERS

OP Quiriten, klapt uw handen,
Zegend drymaal ’t Goden-dom,
Doet de wierook-kluyten branden,
Huwt schalmey aan fluyt, en bom.
Bouwt nu om den Vorst te strelen,
Bouwt Romeynen, ’t is uw plicht,
Eere-bogen, schouw-tonelen,
Met sijn naam op ’t aangesicht;
Slaat sijn beelt in goude stempels;
Houwt hem uyt wit marmor-steen.
Stelt in God-gewijde tempels,
Sijnen naam op de altaar-treên;
Stikt een vorstelijken zadel,
Hecht juwelen aan sijn kroon;
Brengt hem, in den drang der adel,
Voor ’t verlangend volk ten toon.
Priesters, wilt met Ram, en Stieren,
Haan, en Bocken-offerbloed,
Deezen hoogen feest-tijt vieren;
Rooft de lucht met gommegloed.
Op dan moedige Quiriten!
Hoog, en laag, en jong, en out.
Laat ons doch den Vorst genieten,
Wien de Hemel ’t rijk betrout. [p. 74]

REY van EPHESIERS.

DAnk sy God, hy is gesturven,
Die in dwang behagen had;
Nu heeft hem de dwang bedurven,
En met eygen bloed beklad.
Nerva heeft den ban ontbonden,
Flavius gantsch ongelijk,
Die vermoord met seven wonden,
Nerva laat in ’t Keyserrijk.
Galmt nu seven zege-sangen,
Seven kerken, lang gedrukt.
Stut uw hicken, droogt uw wangen,
’t Ondier is in ’t graf gerukt.
Gy sult weêr de lessen horen
Uyt JOANNES wijsen mond.
Nu is weêr de dag geboren,
Die elk lang te wenschen stond.
Gâ dan dese Son begroeten,
Ephesen, dat uytgedorst,
Hijgt om uwen lust te boeten,
Met de melk van dese borst.
Ephesen, trekt uyt met sangen.
Bie JOANNES wellekom,
Ephesen, gâ hem ontfangen.
Broeders, staat niet stil, en stom.

(a) PAULUS aan (b) ONESIMUS,
Ik,
(a) Van Paulus eerst Saulus genaamt, een jode uit den Hebreën, en wel
het geslagte Benjamins, zal ik, als mede van
(b) Onesimus, den dienstknegt van Philemon, en vrind van den H. Apostel
Paulus, weinig aanteekenen, of myn dicht ophelderen kunnen, als zynde
hun levensloop en bedryf, genoegzaam den Christenen alom in de heilige bla-
den voorgestelt, en zo my eerbiediglyk dunkt, door my verhaalt. Alleen
merke ik aan, dat Onesimus, van Ephesen, alwaar hy Bisschop is
geweest, naar Rome gevoert, aldaar onder de Regeering van Keizer Marcus
Ulpius Trajanus, een Spanjaart van geboorte, doch die een anderen voor-
naam (Nerva) aannam, gelyk elders ten deele gezegt is, door steenigen is
ter dood gebragt. Dat ’er veele, en wel luiden van groote geleerdheit dezen
naam gevoert hebben, toont ons Suidas in zyn Naamboek.

[p. 97]
Ik heb deze H. Apostel, om zyn uitmuntende gaven, by de vorige, schoon
niet onder het twalefgetal, gevoegt.

Paulus de heilige Apostel zwarelyk vervolgt, en na
veel lydens van banden, geesselingen, en verachtingen,
tot Rome, onder den zesten Keizer, Nero, onthalst.

De groote Paulus, door Agrippa hoog geroemt,
Werd, onder Nero, tot den bundelbyl gedoemt.

Ontvang myn laatste groet, Onesimus, myn zoon,
(a) Gebaart in banden, daar ik om de Martelkroon
in Neroos kerker streed. uw heete liefde gloeide
Te hooger, hoe men my te schandelyker boeide.
(5) Nu wacht ik der yl van lichaam, zweet en leer
Te zyn ontbonden, maar ’k agt nodig dat gy weet
Myn leven na myn dood. De stad, die om haar droogte
Den naam van Tarsus draagt, gelegen op de hoogte,
Daar Taurus heuvelspits ten Noorden ’t land verdeelt,
(10) En Cydnus flaauwe stroom om de oude vesten speelt,
Schoon uit het jongste kroost van Jacob voortgekomen,
Gaf my het Burgerrecht door myn geboorte in Romen.
Jeruzalem, ’t welk op Gods tempel stoft, heeft my
Gekoestert, en de les Gamaliels na ’t ty
(15) Der hete jonglingsdrift my aandreef, wel zien leeren,
Aarons Priesterschap, en Mozes wetten eeren,
’t Geheim van ’t waschvat, lamp, en bondkist, Cherubin,
En offerreukwerk, en wat voorts nog meerder in
De wet te weten stond, nasporen: ’k was zo schrand’ren
(20) Navolger van de wet der Vad’ren, dat ik and’ren

(a) Brief aan Philemon, v. 30.

[p. 98]
In wetenschap en ernst te boven ging, om ’t rot
(Zo noemde ik Jezus volk) der Nazareërs, tot
Den laatsten die nog leefde, en lyf en goed te ontrukken.
Wat schreeude ik, dol van vreugt, toen Stephanus moest bukken,
(25) (God hef hem weder!) voor die stenehagelbuy!
’k Stak ieder moed in ’t hert, daar ik de wet beduy.
Ik wilde, als dienst van eer, de klederen bewaren
Der bloedgetuigen, die in spyt zyns geests voortvaren,
En daar hy met het oog gestrekt ten hemel lag,
(30) Ten hemel helpen met een steenen donderslag.
Dat moorden, dat geschrei, deed my herleven, plantte
Een nieuwe drift in my, om tegen hen te kanten,
Die in Jeruzalem de leering, en geboôn
Opvolgden, (wat was ik verblind!) van Josephs zoon.
(35) Dit lukte zo wel, met dol, huid uit, huis in, te trekken,
Met man, en vrouw, en kind aan geestlyk recht te ontdekken,
Dat elk naar Sichem, of naar Cananaea vlucht.
Nog klom myn domme haat, en vreugd in het gezucht
Der recht onnozelen, ik jank den Hoogenpriester
(40) Aan ’t oor (toen naar myn plicht) O kerkvoogt! men verliest’er
Te veel, die in het oog van ’t gantsche vruchtbare oost,
Damascus, aan elkaar genieten steun, en troost,
Dat nest moet uitgeroeit, ik zal dien zwerm met rooken
Van offergommen, of die harder zyn, bestoken
(45) Met brandpaal, pikstok, toorts, of ander brandend tuig,
Die ik met reden niet naar onze wetten buig,
Zal ik met koord, en zeel, en nyptang daar toe trekken.
Geeft meê ô! Christenen laat ik uw hert opwekken
Tot de oude Godsdienst, komt geeft u tot uwen plicht.
(50) Wat zal Vorst Nero ’t hert uitlacchen, als een licht,
Van levendmenschensmeer als fakkelstof gebonden,
Van ’t (a) halvestuivervolk ten hemel werd gezonden!

(a) Dus noemde K. Nero de Christenen, om dat men voor een halve stuiver
een pynboomtak, of fakkel, om des nachts licht te hebben, kon koopen, en
hy wreedaard by nagt aldus de Christenen, met pik en smeer bedropen, deed
verbranden.

[p. 99]
De pik- en wasrok zal, daar zy aan ketens staan,
Op roosters leggen, of aan takkenbossen braân,
(55) Een bloedrood wederlicht in ’t licht der maan schakeren,
Zo zal ik, God ten roem, hen Godes wetten leren,
Damascus zal my stof in vollen overvloed
Verschaffen, zal aldaar het Christenhertebloed,
Gelyk een gulle zee doen stroomen van de drempels,
(60) En altaervoeten in Gods hooggewyde tempels,
Of zielen winnen, als een andere Abraham.
Dus kittelde ik my zelf, en ’t oor der Joden, quam
Den hoogen Priester staag om magt, en voorschriftsmeken,
Aan deze kerk, om al die van de wegen weken
(65) Van onze vaderen, te prangen in de klem,
En op te stieren naar het groot Jeruzalem.
Hy geeftze, ik voort op reis; maar eer ik myne benen
In hare wallen breng, werd ik op weg omschenen,
In eenen oogenblik door een onnoemb’ren glans,
(70) Die nederschietende van ’s hemels held’ren trans
My, ach! Ik beef, en lil wanneer ik denk, hoe ’k trilde,
Deed bevenwyl een stem in myne hersens drilde,
Zo onverwacht, als of een held’re zonnedag
Met blixemstraal, en wind, en zwaren donderslag
(75) My in den morgendauw het leeven quam verpletten,
In dit ontheisteren van zin, in dit ontzetten
Met eenen slingerslag ter aarde plofte, en sprak,
Waarom vervolgt gy my ô Saul, de schrik verbrak,
En trof myn hert zo fel, dat ik, om Gods behagen
(80) Te weten, naauwelyks een minste woord kon vragen.
’k Verstond dat ik in stad zou weten wat te doen.
Drie zonneschynen was ik zonder my te voên,

[p. 100]
En licht te zien, tot dat my Ananias de oogen
En ’t hert ontsloot, en doopte; ik, naar Gods wil gebogen
(85) Zocht elk te buigen door myn reden tot een Heer,
Dien ik nog onlangs had bespot in wet, en leer.
De preutse Priesterschap begint my fel te haten,
Verzint, (zo moeten pas geworve Gods soldaten
Ten zegel hunner trouw, een braven proeftocht doen,
(90) Die dan leert pal staan, zal zich wel van vlugten hoên)
Ja zy verzint zich wel, hoe elk my zal belagen,
En krygen in de klem; maar schoon zy nagt, en dagen
Den wal bewaken, nog ontslippe ik hen; een mand,
Die my den wal aflaat, ontrukt my hunnen hand.
(95) Na dat de broederschap my toen had aangenomen
Te Salem, ben ik by godvrugtige gekomen
In Antiochië, dat van Orontes, en
Van Parfar werd bespoelt, dat elk door bynaam ken,
Van Gods stad: Agabus quam hier, door God gedreven,
(100) Ons spellen, dat wanneer de scepter wierd gegeven
Aan Keizer Claudius, een tyt te wachten was,
Die de aarde ontheist’ren zou van kooren, druif, en gras.
Toen stiert men Barnabas (voor vyf jaar al ten Hemel
Van ’t Martelbrandaltaar gestegen, ik die wemel
(105) In ’s waerelds wroetnest, haak om hem by God te zien)
Met my, om arme gift Judaea aan te biên.
Toen wou Gods Geest dat ik Seleucië zou vinden,
Te Paphos dachten wy den hoofden, die ons minden,
Gods wegen te wyzen, maar wy wierden wederstaan
(110) Van Elimas, een mensch geleert om by de Maan
En ’t scheemren van de nacht zyn toverkonst te plegen:
God straft den toveraar, en ik verkryg de zegen
Op Sergius, dit land is vol van zotterny,
Gelooft in droom, en spook, en vogelwichlary
(115) Een gauwe handgreep van versmitste gryze papen
Doet hen verbaast, en stom, als naar Gods wond’ren gapen.

[p 103]
Van hier zyn wy geland te Perga, daar Diaan,
Der jag’ren Afgodin, een kerkkapel heeft staan.
Toen ging myn leerziek hert met vollen yver werken,
(120) Als ’t heil’ge rustdag was, in de Antiochiche kerken,
En ’t land Pisidie, ’t welk ons wel haast verstiert,
t’Iconië, daar de een ons schelt, en de ander viert,
In ’t eind met steenen dreigt: waarom wy Lystren zochten,
Daar wy een kreuplen weêr op rechte beenen brochten.
(125) Het losse graau, ’t welk licht den toom viert aan zyn tocht,
Schreeuwt ons voor Goden uit: hunne offerpriester brocht
Ons krans en stieren toe, om voor de poort te branden,
Als voor den (a) blixemgod. ô schandlyke offerhanden!
Zy noemden my den (b) boô der Goden, en een zoon,
(130) (Wat is het Heidendom in ’t eeren hunner Goôn,
En guichelaltaardienst veranderlyk!) gewonnen,
Toen Jupiter den schoot van Maja had geschonnen.
Zy hielden Barnabas voor hunnen Donderaar.
ô Zaal’ge reisgenoot! Nu hebt gy geen gevaar,
(135) Geen namen zonder daad, gy ziet uw ziel vereeren
Met ’t aangename loof van Martelpalmeveeren.
’s Volks weêrhaan keert, ’t gejuig verandert, en ’t gemeen
Door Joden opgeroeit, grypt stok, en staaf, en steen,
Seept my ter landpoort uit, toen dreigde ’t stormend weder
(140) In zee der razerny myn lichaamschip, reeds neder
Gezonken, stoot op stoot ten oever van de dood
Te werpen; maar in flaauwte ontslipte ik nog dien nood.
Wanneer ik Ilion nu meende door te trekken,
Quam zich ter middernagt een zweemsel my ontdekken,
(145) Een Macedoner die om bystand bad. wy spoên
Langs Samothracien en ’t schoone (c) Naples, doen

(a) Jupiter
(b) Mercurius
(c) Naar de beteekening des woorde Nieuwe stad genoemd;

[p. 102]
De stad aan, die, als zy haar Vorst in kryg quam helpen,
Crenides wierd genoemt. hier quam Gods Geest bestelpen
Het huis van Lydia, ’t welk op ’t geloof het nat
(150) Des heil’gen Doops ontfing. een dienstbaar meisken, dat
Een quaden geest in had, en met waarzeggeryen,
Haar Heer veel winst toebragt, hulp ik hier uit het lyen.
Die dienst wierd my betaalt, om ’t missen van ’t gewin,
Met scheuren van myn kleed, en geesselen, en in
(155) Den kerkerstok te gaan, daar wy God lof toezingen,
En met gebeden door den derden hemel dringen.
De nacht op ’t naarst, brengt in een oogenblik, al de aard
Een beving aan, dat al wat leven heeft vervaart:
De kerkergrondslag lilt, en siddert, alle deuren,
(160) En grendels springen los, of barsten op, het scheuren,
Der zuchtende aarde baart een doffen wederklank,
Die van den hemel keert, en elk gevangen, vrank
Van zyne keting maakt. wat was de stokbewaarder,
Deeze arme man, ontzet! met alle recht vervaarder,
(165) Toen hy ons hier niet vond. wy gaan dan met een straf,
Die zonder rechtsgeding de rechtbank aan ons gaf.
’k Had Fila toen met my. van hier zien wy de muren,
waar in ’t gerucht den roem alle eeuwen doet verduren,
der zegeryke tocht, die Vorst Amyntas zoon
(170) Op Theslaloners deed; hier kreegen wy zo schoon
Een zielenoogst, als of het zaad van wel geloven,
In Thessalonica alleen gezaaid was. roven
De blixemstralen ooit een boom die vrucht belooft,
Het bloeisel, ach! zo wierd dit bloeisel weg gerooft,
(175) Geschrookt, en afgezengt, het schuim van boze Joden,
Van Grieken, Heidenen, bezet, om my te doden,
Het huis van Jazon, niet die ’t Heidendom verziert,
(a) Dat ’t gulde Vlies verkreeg, te Colchos, ’t ongediert

(a) Dit ziet op de verzierde geschiedenis van Jason en Medea, in het breede
door Ovidius verhaalt, en door Seneca is zyn treurspel, Medea ge-
noemt, vertoont.

[p 103]
Bedwong, maar missen my, terwyl zet hen met rede,
(180) (Wat kan een wyze tong!) vriend Jason wat te vrede.
Toen zagen wy het land befaamt door Phoebus berg.
Van daar, op dat ik uw gedult niet meerder verg,
Wyl gy die reis wel weet, ben ik alleen t’ Athenen
Getrokken (a) Cecrops stad, gewoon het oor te lenen
(185) Aan Letterkunde, en wat de diepe wysheit meer
In konst, of kennis weet; de griekze lettereer
Werd hier voldaan, elk huis verstrekt een school, de mannen
En vrouwen wroeten om de luiheit uit te bannen.
Ik schreide, toen ik zag hoe arge Epicureên,
(190) En togtverzakers, stout de waarheit tegenstreên:
Myn ziel verzugtte om al hun snoode afgoderyen,
En wyl ik de altaars zie, zie ik ’er een ter zyen,
Den Onbekenden God geheiligt, ik verkond
Hen, hoe die God in geeft, en niet in stof bestond.
(195) Zy lagten om ’t geloof dat ’s waerelds eind zou komen:
(b) Maar Dionys heeft dit gelovig aangenomen
Met Damaris, toen kreeg Corinthen my, alwaar
My in der nagt een stem aanmoedigde in ’t gevaar,
’t Welk my voor Gallio scheen op te zullen barsten,
(200) Die my bevrijd, schoon elk op zyne tanden knarste.
Van hem naar Ephezus ’t welk in haar vest de kerk
Van (c) Delia bewaart, dat grootsche vrouwen werk
En ’s waerelds groote pronk. ik heb u laast beschreven
De wondren dezer reis, en hoe ik deed herleven
(205) Dien Eurychus, die uit de venster viel. Een stad
Legt aan de Rode zee die Prolomeus had

(a) Cecrops is geweest de eerste Koning van Athene, heeft 50 jaaren ge-
regeerd, en de stad zeer heerelyk opgebouwt.
(b) Dionysius de Areopaciter. Handel 27, v. 34. Van deze zal gelovig-
heit werken, in deze brief die Lucas aan hem schryft, en alhier straks volgt
(c) Diana

[p. 104]
Naar zynen naam genoemt. (a) hier komt door God gedreven
My Agabus een beelt van myne banden geven
Te Salem, wyl hy zig met mynen gordel boeit.
(210) Hoe meer men ’t my ontraad, hoe myne lust meer groeit
Naar Salem, ’t welk my voort doet slaan in haren keten.
Men rekt, en bind my om te geesselen, zy weten
Van onschult, nog vermaan dat ik van hen het Regt
Der Roomers eisch, ’t welk geen Quiriet in banden legt.
(215) De hooge tempelier, gans ongewoon te kroppen
Een leet van wederspraak, heet my den mond te stoppen.
God egter troost myn ziel in ’t stillen van de nagt,
Zegt my; dat ik te Roome, alwaar ik nu verwagt
De Martelzegekroon, hem nog moest trou betuigen.
(220) Voor Felix vry gepleit, moest ik my weder buigen
In ’t juk van Festus, graag om Joden dienst te doen:
Ik kon zyn wrevlen haat uit zyne reên vermoên:
Verzoek den Keizer zelf te horen vonnis vellen.
Agrippa onderwyl, en Berenice stellen;
(225) (Daar Festus horen moet dat Paulus geenzints raast)
My vry van doodschult, ja Agrippa stond verbaast,
En wierd schier Christen. wy dan op de reis naar Rome,
Zyn langs Cilicië , voorby Pamphyler stroomen
Te Mira aangezet. van daar zag ik den grond,
(230) (b) Die hondert steden heeft, en nimmer weêrga vond
In laffe logentaal. maar aan de goede haven
Voorzeide ik, wat een storm te vrezen stond: zy gaven
Den schipper meest geloof: maar eer wy Claudia
Bezeilen, word ons schip aan ’s onweers ongena
(235) Ten buit gegeven, ja de Hemel hield verborgen
Wat ligt geeft: toen begon elk voor zyn lyf te zorgen,
De blauwe kringen, die om vogtige oogen staan,

(a) Prolenaïa.
(b) Het eiland Creta, nu Candia.

[p. 105]
De hand en lip bidt God Neptuin om bystand aan.
Hun zeegod hoord hen niet. toen schoot de zon haar stralen
(240) Op myn gebed weer uit. het onweêr aan ’t verhalen,
Slaat al het agterschip in ’t barnen van den stroom,
Aan duizent splinteren. (a) Mileten doet ons vroom
En vrindelyk onthaal. daar springt een slang door ’t branden
Uit ’t ryzevuur, en wringt zich om myn koude handen.
(245) Toen hield men my voor een ten dood gedoemt, gewis
Ik was een moordenaar, maar deze ontsteltenis
Bedaarde, toen ik ’t beest affschudde: ja men eerde
My voor een God, toen ik de felle krankte keerde.
In ’t einde, ik zie de stad, daar Neroos standaartvaan
(250) En blinkende arenden, en wapenkroonen, aan
Het weitze Capitool den vreemdeling doen weten,
Dat hier ’t Latynsche hoofd is op den troon gezeten.
Tot nu toe heb ik hier de Christewet gestaaft:
Maar mat van arbeid, dorst, en naaktheit, ylt, en draaft
(255) Myn ziele naar de rust: ik wil by Seraphynen
In ’t eindeloze ligt, Gods wezen, nu verschynen:
Myn geest verzwint door al de hemelbogen heên.
Ik wemel in een vreugt, die hemels is, beneên.
Myn veder sluit, ik kan myn zuchten niet verkroppen.
(260) Niet dat ik weig’ren wil de laatste hertbloetdroppen,
ô Vriend Onesimus! te storten: neen, het leet
Dat my de wrede Vorst zal lyen doen, hoe wreed,
Neem ik vernoegt van God. voldoe myn bang verlangen.
Myn Jezus! kom, wil my ter halver lugt omvangen.
(265) Dus leefde ik, hoe ik sturf, zult gy wel ligt verstaan,
Uit die myn levenszon heeft zien ter kimmen gaan.

(a) Maltha


[p. 106]

REYZANG

DER

Roomsche broederen, die Paulus hebben zien doden.

        WY horen de offerhoornen brommen,
            En zien uit de Ostiënzer Poort,
        Geketent onder yz’re drommen,
            Den Christenkruishelt treden voort;
        (5) Zo onverschrikt, en bly van wezen,
            Dat zelf ’t bekranste Priesterdom
        Nog scheen een wonderwerk te vrezen
            Ja stond voor zyne reden stom,
        Die vol van ernst Gods lof uit dreunde,
            (10) ’t Scheen of hy zich ’t krioelen van
        ’t Gemeen, nog wrede beulen kreunde,
            die bezig liepen, af en an.
        Ik (riep hy) heb den stryd gestreden,
            ’t Geloof behouden, en althans
        (15) Zal my God der regtvaardigheden
            Bekronen met een erenkrans.
        Myn ziele krimpt, nu ik zal uiten,
            Wat dat, wat dat ik verder nog
        Gezien heb, ach! myn hart wil sluiten.
            (20) ONESIMUS ay raam het dog!
        Ik wagt die kroon in deze dagen,
            Roept hy geknielt, ik zyg ook neer,
        Myn rootgekretene oogen zagen,
            ONESIMUS ach vraag niet meer!
        (25) Dat ’s Keizers beul, laat ik wat schreyen,
            In een onmeetelyk gelach
[p. 107]
        Van al de Priesterlyke Reyen,
            Hem gaf, hem gaf den martelslag.
        Vergramde God, dat nu de roeden
            (30) Van uw getergde wraak den Vorst (a)
        Den wreden Vorst het bloed doen bloeden,
            ’t Welk hy zo dartel plengen dorst:
        Zend hem de bitterste ongenaden,
        Gun hem geen beulen, dat hy zelf
            (35) Gedoemt van Romen, en van Raden,
        Zyn strot doorsteeke in ’t hofgewelf!
            Geen Tiber zal de moordvlak wissen,
        Terwyl onze (b) Ostiënzer hoort,
            In laater eeuw, dat hy moet missen
        (40) Zyn naam; gekeert in PAULUSPOORT.

(a) Keizer NERO heeft zich zelven, uit vreeze van in een mik dood gegeesselt te
    zullen werden, den strot afgestooken: Zie SUETON. op de 49. verdeeling van
    dezes Vorsts leeven.
(b) De poort waar uit PAULUS ter dood geleid wierd was de OSTIENSER ge-
    naamt; doch wierd namaals de poort van PAULUS genoemt.


[p. 108]

AAN

VENETIEN.

        ALoude, vrye stad en staat,
            Een wonder van vernuft te noemen,
        Die op uw’ Prins, uw Volk en Raad,
            Met alle reedlykheit moogt roemen!
        (5) VENETIE, zie hier een (a) held,
            Held MARCUS, aan u opgedragen,
        Daar hy uit ’t marteloorlogsveld,
           De aartsvyand heeft met roem geslagen.
        Wien durfde ik toch zyn eerekroon,
            (10) Dan u, geachte Staat, toewyen?
        U, die zyn schrift en asch het loon,
            Noch doet ervaaren van zyn lyen.
        Zoo gaart de (b) Calabreesche by
            Haar honig (c) tot den dienst der menschen,
        (15) Dien wy een langen jarenry
            Of, (d) na hun dood, ’t aanschouwen wenschen.
        Kom groote (a) SANNASARIUS!

(a) De H. MARCUS is van de VENETIANEN als hun beschermheilig aange-
    noomen.
(b) CALABRIE, alom vermaart door den overvloed der byen, is een land
    naast grenzende aan den Venetiaanschen staat.
(c d) Van ouds was honig, een algemeen geneesmiddel en de stof, waar mede
aanzienelyke lyken gebalsemt wierden.
(e) De uitmunstenste dichter, die VENETIE onvergelykelyk schoon in wei-
    nig regulen beschreeven heeft.

[p. 109]
¤¤¤Leen my uw’ geeft, uw kunst, uw veder, ¤¤Die ik, als een verliefde kus. * .. ¤¤¤Zo leef die stad, door my, eens weder! ¤¤Zo maak haar krygsschip, als een zwaan, ¤¤¤In de Adriaansche golf en baren, ¤¤Waar ’t ook zyn borst wend, ftraks ruim baan, ¤¤¤In alle zee- en ::" Zo zie ik op het pekelveld, De Turksche halve maan aan ’t waffen, Verbleekt, gevlugt, ter dood ontstelt, In eigen bloed, met schande plaffen! Zo dikmaals als Held MARCUs zon, Aan uwe kimmen op komt dagen, En ’t flagzwaart toont, dat hen verwon, En kon, te neft, naar (b) STAMBUL jagen. Geen bruischende BoRYs TE NEs, Geen BosPHoRUs ftelle u ooit palen! Nooit laate tegen CHRISTU’s les, Op u ooit vyand zegepralen! Zo strande nooit uw (c) STIEREscHIP, Met Princen, Raaden, Amptenaaren, Op zichtbare, of onzichtb’re klip; Ter (a) De uitmuntenfte dichter, die VENET 1E omvergelykelyk schoon in weinig regulen beschreeven heeft. :: Zo noemen de TU R K EN nu Co N s T ANT IN op o L E N. c) Het zelve werd in het breede beschreeven door Jus T1N1 ANUs , in zyn I4. boek. Ter blye Zeetrouw uitgevaaren. Zo blinke MAR CUs wapenschilt, Van daar uit dubbel TARTARY EN De zee vergeefs haar kragten fpilt, Op CoN sTANTYNSTAD, van weérzyen ! Zo werde nooit uwe asch besmet, Kleen overschot van MAR CUs leden ! Door de adem van fielt MAHUMET, Die JEs Us heeft in u bestreeden. Vaar voort VENETIE! vaar voort! Doe MAR cUs naam den tyt verduuren! Zo blyf de vryheit ongestoort, In uwe ftad, fterk, zonder muuren ! , Mag ik een beé, by wenschen voegen. , Laat myn gedicht, hoe laag van toon, , VENETIEN u iets vernoegen, , Wyl ’t needrig u werd aangeboon. [] MARCUS, DE EUANGELIST, A A N (a) ONESIPHORUS EN PORPHYRIUS. Bei- (a) Eenige schryvers willen dat hy Bifschop van Co Lo P HAR is geweest. deze naam beteekent Hulptoebrengende. Hy was in kleen As 1E, en wel te EFH EsE gebooren, en verzelde den H. PAULUs in zyn gevangenis tot Rome. 2 Tim. 1. v. 16. 17. 18. 2 Tim. 4. v. 19. 22. Wegens dezen P oRP HYRI Us vinde ik weinig aangeteekent, dan het geene hier by staat. Beide om het geloove in Jefus Chriftus, onder de regeering van Keizer NERO, door zynen Stedehouder A DRIANUs, in den HELLE SP oNT Us, aan wilde paarden gebonden, en dood gefleept. zie A. MELLIN. in het eerste boek der Martelaaren. Ziet hier! waar toe de wrok ’t godlooze AEGYPTE port, ’Daar MARCUS dood gefleept, aan ’t vuur geoffert word. t J) zG: D&it (a) Alexanders ftad, waar na PoMPEJUs vlood: Voor CAE SAR en zyn vloot, doch schandlyk, NSGK): wierd gedood; * De Stad aan wien de NYL, gewoon in zee te spelen, Met zeven armen È. een CANorus toe wou deelen, - , Schryft MARcus zyne groet aan ONEs IP HoRus, PoRPHY RIUs, en die der broed’ren meer een kus Van vriendschap waardig is! ’k acht nodig, dat de tyen Die namy komen, en de Christnen nu in lyen, - A Of (a) AL Ex AN DER de Groote heeft veele steden zyn naam doen voeren; maar deze stad, dit AL Ex AND R1A, althans Sc H AND R1A (Scbandrona) genoemt, is die groote, vermaarde, wellustige, bedrog beminnende, en van den beginne zeer afgodische stad in Egypten, op welker reé Po M PEJ Us de Groote na zyn nederlaag in den slag van PHARzA L1E vervolgt, door J. CAEsAR verradelyk, op order van den Koning PT o Lo M Eus wierd om hals gebragt. Een van de zeven vloeden of armen, waar door de NY L. zyn water in de Middelandsche zee loft, werd CAN o P Us na zekeren afgod der AEgyptenaren genoemt, en aan deze legt die stad. Weleer toen CA ! Ro nog zyn wasdom niet had, was het de voornaamste handelplaats van die gewesten. Deze baak of brandende vuurtooren, die men met verwondering eertyts daar zag, is zo verwoest dat men er naauwelyks eenig overblyfzel van ziet, dit is ook die ftad alwaar AN ToN I Us en CLE op AT RA, die dartele uitgietingen hunner onbetamelyke welluften pleegden. Men zie van dit alles, en meerder zaken deze stad belangende naar: . A. MARc E LL. HE RoD 1 AN CURT. PL1NJUL. CAE s. Ov 1D. en verscheidene eerste Christelyke Kerkleeraaren. Of die te lyden staan, vast weten dat hem God Die zich ootmoedig toont in ’t harde Martellot, Geen oogenblik verlaat! wat voorbeeld breng ik nader Ten proef van waarheit, dan my zelf?een Jood van Vader En Moeder, uit den stam van ’t Priesterlyk geflagt, Ben ik in kennis van Gods wet wel opgebragt; ’k Verwagtte in volle hoop MEss1As; ja, ’k verwagtte MEssIAs; maar misleid door dwalende gedachten, Kende ik Mess1As reeds gekomen zelver niet! Voor dat by PAULUs en Oom (a) PETRUs kennen liet, Mesfias Jesus, uit Vorst Davids stam gefprooten: ô Heil! het welk ik heb genadiglyk genooten!. ô Heil! dat onverdient my daatlyk overquam! , Gelukkig toen myn Oom my mede op reize nam, En toeliet, naar myn ernst aan afgelege volken. Zyn Hemelprediktaal t’ontvouwen door vertolken; Ja zelf ITALIE te leeren door myn mond; Maar Paulus, of uw naam in alle herten stond Zo dankelyk en diep geschreeven, als in ’t myne, Wat zou daar in een vuur van wederdienst verschynen? Nu dank ik nog uw geeft, die al met Jesus leeft, Naar welke zaligheit myn geeft met yver streeft, Dat (a) MARc Us was de zusters zoon van PET RUs [] Dat zy zo menigmaal my toegang heeft gegeeven, Om onder broederen, de Christenen, te leeven, (a) En zelf tot binnen Rome, als aller fteden ftad, Het heil te melden, ’t welk al de aard t’omhelzen had. Hier schreef ik, aangezet door veele wonderdaden, Onnoemelyke kragt van indruk en genaade: Ter bede van Gods volk, met hulp van mynen oom, Wiens zwakheit (God vergaf hem die)ik geenzints schroom Te melden, om myn schrift geen fmet van gunst te geeven, Myn Euangelium, dat na myn nagebleeven, Een duidelyk teken van Gods wil vertoonen zal, Wanneer het hoog geëert een zeestad zonder wal, (b) In spyt van dwang en tyt, Godsdienstig zal vertoonen, Aan ongeloovigen en (c) bastard Moses zoonen, Die Jezus heil’gen naam niet eeren naar zyn wet; Nu door een (d) Arabier, dan door een (e) Jood verzet, Hier met een mengsel van gewaande (f) Hooftpropheten, Daar met het wikken van iets nooit gebeurt, versleten, Hun (a) Zie Handel. 12. v. 25. 13. v. 13. 2 Timoth. 4. v. 11. Philem. v. 23. 24. b) VENETIEN. c) De Turken. d) MAH U MET was van geboorte uit Arabie. (e) SER GI Us de Jood, die MAH U MET , als kunnende leezen nog schryven, zyn ALK oRAN hielp fmeden. (f) SABATT HA SEB. en zyns gelyken, die ook nog by onze tyden zo Jooden, als turken misleid hebben, Hun tyt en wel den tyt van hunne zaligheit. Van Rome wierd ik door oom Petrus voortgeleid, Naar ’t afgodryke Egypte en al de woeste landen (a) Ten westen Lybië, en het Mooreryk, wier stranden Den flag des waters van de Oostindiaansche zee En ’t Rode meir verveelt. van derwaarts bragt ik meé, Een schoone zielenoegft: na dat ik elk gemeente Van herders had voorzien, (rust zy aan hun gebeente!) Quam ik alhier te rugge, maar welk een harde slag, Wat onverwachte ramp, weërvoer my noch (b) dien dag! ’t Was Pascha, juist de dag, wanneer de AEgyptenaaren Hun God, den (c) SE RAP1s, met feesten, kerkgebaren, En alles wat maar pracht en opschik leenen kan, Met toevloed, toegejuich van vrouw, en kind, en man, Wierd plegtiglyk geviert, ’k wierd aanstonds aangegreepen Van ’t razende gemeen, vermaakt, met my te fleepen, Straat (a) Het woeste gedeelte van Africa. (b) de 25., van : PH AR MUT 1 CH R 1 s TEN I Us zegt den 14. ender het einde van de regeering des Keizers NE R o. (c) Deze afgod wierd onder verscheide naamen, ja wel nu als man, doch zomtyts ook als t’effens vrouw geviert, maar gelyk CAN or us (zie den geleerden Vos s I Us) het water, zo beteekende deeze de Zon, deszelfs afbeeltzel, met een koorenmaat, broodmand, of kelk met bloemen befneeden en verfiert, of het hooft, en een geknotte koorenair in, of onder de hand, vint men op veel oude penningen, gelyk te zien is, by veele oude en hedendaagsche schryvers, te veele, om hen alle in deze beknopte naader uitlegging mynes dichts, naar hunne verdiensten te roemen, ja te noemen. de leezer zie maar naar de geleerde schriften (om die der ouden niet te noemen) van SALMAs I Us, Voss 1 Us, L1 c ET Us , JA c. GR o Nov 1 Us, en OUD AAN, en hy zal zig alomme wel, onderregt vinden, wegens de afgoden SER AP Is , Is 1s, en alles wat hunen fpotdienst aanbelangt. Deze stad A LExAND RY E - WaS Straat op, straat neer, tot in den (a) BUcE LUs, aan zee, Maar God bewoogen met myn zwaare elende, dee Nog ook dien zelven nagt, my geeftelyk versterken, Door in my de ootmoet, weer gekerkert, uit te werken; Des bragt ik zachtelyk dien droeven nagt nog door; Maar ’s morgens eer de nagt haar naarheit nog verloor, Voorzei die geeft my, dat ik kort zou sterven moeten, Gefleurt, vertreên, geboeit aan handen, hals, en voeten, Gaf my nog tyd en raad, om u te melden, dat Ik al dit lyden, als een zegefeeft bevat. Ik ga dan sterven, (b) maar of u ooit quam ter ooren, Dat ook myn lyk, dien flyk, verbrand was, ’k bid dat stoore was als de koorenschuur van geheel Egypten, en zo liepen al de beduidfelen dezes afgods op deszelfs vrugtverschaffende kragt uit; vermengende al deeze valsche hersenbeelden, nu met hun beeld, of afgodinne de teelende Natuur, dan met de wysheit en weldaden eenes Vorsts; zoo dat men van Affyrie en Egypte wel mag :: dat het broeinesten van afgodische zotternyen geweest zyn. Gaave God dat dezelve nog by veele in de Roomsche Kerk, geen quaden voor goeden reuk hadden nagelaaten, hier in kerktoestel, en daarin den Priefterlyken opschik, gewaaden; ja ook den Godsdienst zelf. Belangende nu der Egyptenaren andere afgoden en afgodinnen, als zyn AF1s, ANUB 1 s, Os 1 R 1s, Is Is, &c., der zelver getal is bynaar onnoemelyk groot van deze en hunnen dienst, is de geheele Oudheit vol , zo dat men maar een oud dichter, als JUvEN AL1s in zyn 15. hekeldicht, of een geschiedenisschryver als HE Ro B o TUs, of een Kerkleeraar als CLEMENS den Alexandryner, D1 o N 1 s I Us den Areopagiter, of een natuur- en letterkundig man als Voss I Us, in zyn boek van den afgodendienst, &c. behoeft op te flaan, om tot walgens toe daar van overtuigt te werden. (a), De BU c E L Us , was een hoogte, welke als een ftierekop aan den zeekant uitstak, boven andere rotsen; misschien was men van meening den Heilig van daar af op strand te pletteren te werpen, maar van zin veranderende, worp men hem wederom in een gevangenis. (b) Als de dolle :: nu zag, dat hy dood gesleept en gemartelt was, l1t, wert hun boosheit niet ge voor dat zy ook des mishandeldens lyk verbrand hadden, zegt MET AP HRA STEs. Uw geeft niet: want de beer woed op versturve leên; Een dolle wolfshond byt den werper en den fteen. De Chriftekerk zal my dit ook ter eere zingen, Die boord past aan ’t levrei van Jesus Hovelingen! Myn lykvuur diene vry tot eene baak in zee! De vuurboet PHAR os, daar de AEgyptenaren mee Verëert zyn, zal eerlang geen dienst meer doen, maar vallen, Met al de heerlykheit van Alexanders wallen! Vaart wel dan broederen, ’k ga sterven in myn plicht, Ontfangt myn zegening, myn afscheidkus en schrift! Zo komt ’t onstuimig volk myn treurspel weer hervatten. Elk wil myn hertebloed, onnozel bloed, doen spatten En stroomen langs de straat, en t’effens met myn geeft Het lyf verlaaten, dat zyn kerker is geweest! Maar ONESIP HOR Us, my werd iets ingegeeven, Verbaas niet, zal u weer in eeuwigheit doen leeven, Als ook PoRPHY R I Us, ik zie u aan den staart Gebonden flingeren, en fneuvelen door een paard! (a) De Hellespontus zal (ik hoor ’t) nog NER o vloeken, De Christnen ons gebeente en overschotten zoeken, Niet Niet om t’ aanbidden als een Godlyk overschot, Maar tot een klaar bewys van dit ons Martellot! * Daar zal myn stof gehaalt, uit Alexanderyen, - Die stad der gruw’len; nog de Chriftekerk verblyen En de uwe (a) SESTUs en ABY DUs doorgevoert, Daar zich Europe trooft en Afien ontroert, Onze eerelyken roem de nazaat hooren zingen! Tot Jezus maakt een eind van alle waerelddingen En eenig Koning van zyn Goddelyken Troon, Genade vloeden doet, zyn bloedgetuig ten loon! (b) ::::::::::::::::::::::::::::: de straat van S. Jo R 1 s. heden vint men daar op wederzyden de Turksche fterkten, DA R DAN E LL EN; zynde dit de Landschappen van welker uitsteeken ik fpreek onder de namen van SE ST Us en - (a) LU (a) A BY DUs, vermaart door de vinding der Dichteren van de verliefde LEAN DER en HIER o. zie LU CAN. in zyn 8. V 1 R G 1 L. in zyn landbouw het 3. boek. en veele meerder. (b) Dat men uit de schriften van Philo den Jood, niet kan bewyzen dat Marcus een Geneesheer is geweest, is genoegzaam klaar door veele geleerde mannen aangeweezen , want of wel het Grieksche woord THERAPEUTEN (3 teaxsvra) ook Geneesmeesters beteekent, van welke menschen hy niet schynt afkeerig te zyn geweest, zo blykt nochtans alom, dat die afgescheidene menschen van het gemeene menschdom, geen Christenen waren; ja alles wat men van hen goeds mag en kan hoopen en vertrouwen, is niets dan dat zy een leven van veel waereldsche bekommeringen afgetrokken, leiden. Maar ( lieve leezer) hoe ver gaan die gevolgen? veele goedwillige mannen hebben ge- meent, dat uit dit voorbeeld van zich van de menschen af te zonderen, het kloosterleven een goed en heilig beginzel heeft genomen: wat waarschynelykheit ? PH I L o, een :: by gevolge haater van Christus en zyn nakomelingen, moest dan de stichter immers van dit kloosterleeven onder de Christenen zyn! ja zelf die Secte der Therapeuten, was al lang voor Philo in de waereld geweest , doe ’er by dat hy overal in zyne schriften die laftert; nog zwyge ik hun kerk- en plechtdanffen , en gebaeren met de Chrifte Godsdienst niet overeen komende: zo dan (om kort te zyn) befluite ik, overtuigt, en op veeler geleerder, mannen godvrugtige aantekeningen en bewyzen , , dat Marcus geen Arts der lichamen, maar in zinbeduiding der zielen is geweest. [] (a) Luc As was een Syrier; maar alzo ’er van hem en zyn Marteldood verschillende gevoelens zyn, zal ik dezelve in het vervolg van myn dicht, tragten op te helderen. ftellende dat deze Heilige Man, aan een Olyfboom is opge hangen geweest. (b) D1 o N1s I Us, bygenaamt Areopagita: zie Handel. 17. v. 33. 34. en elders meerder by de Heilige geroemt, is een man van Adelyke geboorte, groo" te De Olyf draagt Martelvrugt, God en zyne Eng’len zwaard, Het lyk van Lucas, door een ftrop getilt van de aard. z@@; odvrugtige, Geleerde, Athener, Dionys Wien de (a) Areopagus, zo menigmaal een wys $@j@x En deftig vonnis in de rechtbank hoorde vellen, Als iemants doodsstraf, of ontslag stond vast te ftellen. ô Dionysius door my getrouw bemint, Van dat u (b) Paulus rukte uit Rechterlyk bewind, En uw geboorte stad, het wysgeroemde Athenen! Wil aan myn laatste schrift een oogenblik verleenen, En nazien hoe myn liefde in uwe vrinschap blaakt: ’t Is of een Pinxtergeest myn lippen gaande maakt - -- - - - - Omt te geleertheit en verlicht verstand geweest (ik zal hier op den maam geen uitweiding maaken : want daar zyn bynaar ontelbaare D 1o N 1s 1 EN geweest) ja ook deswegens tot een Rechter in den rechtbank Areopagus beroepen, had alon geleerdheit opgezocht, en al de hoedanigheden verkregen, welke tot dat zo hoog vermaarde ampt vereischt wierden. zo dan wierd hy een hoog- of hooftrechter binnen de vermaarde ftad Athenen. (a) Aangaande de Rechtbank (AR E op AG Us) weete men, dat er binnen Athene’ een wyk was, genoemt naar den Tempel van den Oorlogafgod MARs , dat in dezelve geene, dan hoogbelangende zaken wierden verhandelt en geweezen; als zyn de dood, de vrydom en het behoud, of verlies van alle de goederen eenes beschuldigden, van den inftel, magt, gewoonte, en wat des meerder van deze rechtbank zy geweest, leeze men PL UT ARc H. C 1 c E R o, TAc1T Us ; zyn 2. boek, het 55 hoofdft. ,,JU v EN AL. 9. schimpdicht. v. 1o1. JU L. Po L. 1. 8. AUGUs T1 N. van de stad Gods; het 18. boek. Hoofdd. 1o: maar waar toe meerder woorden? Voss I Us, ME U R’s I Us ; ja zelfs hedendaagsche schryvers, onder anderen de geleerde SP oN, melden daar van alom zeer omstandig veele zaaken, zoo het gebouw als de waardigheit van deezen rechtbank ophaalende. Het zy myn leezer dan genoeg, dat deeze D1 oN1s 1U s een Raadsheer en rechter is geweest. (b) Zie op den titul van D 1 oN 1 s 1U s, Isoc RA TE s, SUID As en andere; ook de H. bladen, boven aangehaalt; mitsgaders de eerste Kerkraden naar. Om uw verdiensten en myn leeven op te halen, Myn schilderkunst zou u naar ’t lichaam kunnen maalen; Vertonen, welk een geeft in uw gedaante leeft, Waar in een vriend’lykheit vermengt met strengheit zweeft; ’k Zou schaduwlicht, en kragt, behoorlyk kunnen plaatsen, Hier dit in eige stand, dat daar weërom doen kaatzen; Maar ’k wil niet, dat met myn verderffelyke verf, Het teeken van myn liefde en uw verdiensten sterf. ’k Heb veele kranken als hun Arts, door God, behouwen, Ook voor veel dooden zien gedachtemerken bouwen, Veel pragt zien oefenen, by ’t ziekbed, lyk en graf, Al ’t reukwerk dat (a) Sabeë, of ook Judaea gaf, Moeft, als een balsemvloed van (b) Gilead, de lyken Heel overstroomen en met Nardusreuk bestryken, Al ydle poogingen om de asch te doen bestaan. Neen, neen, myn Dionys wy zyn Goddank ontdaan, Van al dien zwadder, waar op Heid’nen, Grieken, Jooden, Aanschouwers en geflacht, als tot een blyfeest nooden. Weg, weg, myn Dionys! met al die zotterny. Lees liever (want het zal u stichten) hoe ik my Uit Antiochie, daar d’ eerste (a) Christnen leeven, Die stad van handel en geleerdheit, heb begeeven Haar waereldwysheid en onnoodig schoolgeklap, (d) Met al de Aegyptische en de Grieksche weetenschap, Uit (a) Een uiterste gedeelte van Arabië. (b) Hier van (zynde, een gebergte over den Jordaan) vint men afom getuige genissen in de H. oude bladeren. zie hier op naar de kantteekenineen der heili : Schriftuur: volgens der Staten Bybel; te veel en te wel aangeweezen, om ier by gevoegt te werden. (c) Dat in Antiochie (nu alvooren beschreeven) de eerste menschen, door de H. Apostelen bekeert, Christenen zyn genoemt geworden, getuigen alle Kerkelyke geschiedenis schryvers. (d) AP o L LoP HAN Es, als zyn reisgezel mede genomen hebbende, reisde hy door IEgypten en bleef een lange wyl te HE L1 oPoL 1s (Zonstad) zie SUID As; werdende verhaalt, dat hy, ten tyde des lydens van onzen Zaligmaker, zoude gezegt hebben: dat of God leed, of met den lydenden medelyden had: ziende een zwaare zontaaning. zie Matth. 27. Marc. 15. Luc. 23. Johan. 19. omtrent deze verduistering der Zon. [p. 121]
Dien ik en wyd en zyd getracht had op te haalen,
Heb afgeleid, verzaakt, om Gode te betaalen,
Door waare ootmoedigheit, al wat zyn geest en gunst
My mededeelde van begrip in taal en kunst.
Gy zult uit dit geschrift Athene zelf nog stichten,
Aartsvader in hun kerk, ’t bedwelmt verstand verlichten,
Den onbekenden God doen kennen naar zyn aart.
Die Godsdienst is u meer dan alle Hofdienst waart:
Zo heft ons beide al hoog en hooger Gods genade!
Eerst quam u ’t Rechterampt, in eer en staat te stade,
My ’t reed- en eerlyke ampt, Geneesheer van het lyf
En Schilderkunst, dat nut en geestryk tytverdryf,
Maar neen, myn Jesus, myn gezalfde, diep bewooge
n Met myn goedwilligheit, heeft my den dienst onttoogen
Die thans ook (a) slaven past; meest slaven om gewin,
My roepende tot Arts der zielen, en u in
Uw eigen Vaderland en hooftstad, tot een rechter
In ’t hoogste zielbelang, gelukkig wy! maar echter
Verzoeke ik u, laat toe, dat ik uw geest versterk!
Want wyl ik u maar zend een afgebrooken werk
Van al de daaden, wonderdaaden, onzer vrinden,
(b) De Apostelen, moet gy ook veele zaken vinden,
In ’t Euangelium, dat my Achaja zag
Beschryven, toen men weer een goddeloozen slag,
[p. 122]
Zo tegen Jezus, als zyn Priesterschap moest vreezen.
Had ik in Rome nog een wyle moogen wezen, ’k Had u van Paulus nog misschien iets meer gemelt; Maar hy die hem en ons den wet der tyden stelt, Weet beft ons allerbest. Wil nauwe vrindschap houwen, Met myn (c) Theophilus, ’k dorft (d) ongehuwt, betrouwen Aan (a) Men vint dat de Geneeskunst te dier tyt ook veel door slaven wierd behandelt, waarom ook zommige den H. Lucas voor een slegten slaaf gehouden willen hebben; doch te onregt. (b) Lucas is waarschynelyk om hals gekomen op het einde van de tweejaarige gevangenis van Paulus, tot Rome; behelzende zyn werk (de Handelingen der Apostelen) wel voornamentlyk het doen en laten van den Apostel Paulus; zynde hy deszelfs reisgenoot alom geweest: dit werk wierd tufschen Paascha en Pinxter, in de eerste Christekerken geleezen. zie CHRYSOSTOMUS. Aangaande nu de wyze van schryven van den H. Lucas, alle geleerde luiden zeggen, dat hy ongemeen net en schoon Grieks schryft, een getrouw geschiedenisschryver bevonden werd, en alom met en door zyn leeven en sterven, zyne leer godvrugtiglyk bevestigt heeft. Aan zyn Godvruchtigheit, al wat een Christeman Zyn huwlyksbed, zyn zoon, of vrind betrouwen kan. Myn dagen zyn gerekt, myn geeft zeer afgefleeten, Wenscht eenmaal de eindpaal van zyn fukkeling te weeten; Verlangt flegts hem te zien, om wien hy sterven zal, Maar doch en hoe? en waar? door wien? by wat geval? Is zyn bekommering, nog naagedagten waardig; Die op zyn meesters wil, getrouwe dienaar, vaardig En reede is, om te gaan, daar ’t zyne magt gebiet: Of my (a) Egypten dan, of Grieken sterven ziet, Of Lybie verscheurt, Galatien, of Romen, Door zwaart, of byl, of strop, of houtmyt om zie komen, Zo denk altyt met vreugt, dat ik myn wensch eens zag, En u, myn Dionys, zal zien in Christus dag, Dien dag der dagen, daar geen nagt weêr na zal komen.
God gunne u dezen dag met my en alle vroomen!
(a) Veele Ineenen dat dit maar een verzonne naam is, als beteekenende G o Ds v R IND , andere dat het een Edelman van Antiochie geweest is, (d) Buiten twyffel is Lucas nooit getrouwt geweest. (b) Om dat de schryvers niet eens zyn in den tyt, plaats, en wyze, wanneer, waar, en hoe deze Heilige Euangelist is ter dood gebragt, stelle ik dit ook als eene onverschillende zaak voor. Wat nu de schriften aangaat, die op den naam van D 1oN Is I Us ARE oP AG IT A zyn uitgegeven, dezelve zyn, zo niet alle, veele door andere menschen en in laater tyden geschreeven. zie hier op de Hr. DALLE Us naar , , ook LAURENT VAL LA, en de eerste Kerkvaderen die omtrent den naasten tyt der Apostelen geschreeven hebben; aangaande ook dezes Heiligen mans doot, zommige zeggen dat hy te PAR Ys omtrent het jaar Christi 112, andere dat hy elders de Martelkroon heeft ontfangen. zie BAUD ART I Us.
Continue