Cornelius Giselbertus Plempius

Cornelius Giselbertus Plempius 1574 - 1638

[p. 1]

CORNELII GISELBERTI

PLEMPII

AMSTERODAMUM

MONOGRAMMON.

[Stadswapen van Amsterdam]

AMSTERODAMI.
Apud Ioannem VValschardum
_______________
M DC XVI.

[p. 2: blanco]
[p. 3]

SALVETE
CIVES, aut FRATRES.

AMsterodamum nostrum, vestram omnium in gratiam, unus ego verbis, ceu penicillo, non nisi delineavi. Priscum illud, atque primum; quod profectò colore nullo fuit: ut umbra. Non igitur e squillâ mox rosam feci. Verba quidem ordine, non quo vulgus; at modulatim: quia & sic loqui in iuventute didiceram; & gratiorem fore vestris auribus sermonem ejusmodi putabam; Superis etiam (quod existimant nonnulli) familiarem. Peccavero tamen hic aliquid; nec id cavero: Scio. Nam de antiquis semper novi errores existunt: & populus ita linguam habet, ut cujusvis rei partem saltem aliquam culpet. Meâ ipsius censurâ, putaminibus istis, de quibus enata haec aquila, discutiendis; isti Amsterodamo, de quo hoc nunc ingens excusum, lustrando impensè ludibundus operam dedi. Serium profectò non hoc habui negotium; majus operae pretium facturus, si pleniore aliquando vultu patriam ostendero; nactus hortatores, & auctores, qui colorem unà suggerant. Nihil praetereà volebam: bene valete, ac morosi ne estote.

[p. 4]

PRAELUDIUM

PRaetori, patribus sex & triginta verendis,
Consulibus quatuor, judicibusque novem:
Non quantum nunc, sed quantum olim erat, Amsterodamum
Debeo iure suum, dedico jure meum.
(5) Exiguum, fateor; sed quod miretur & hostis
Crescere in immensum mox potuisse modum.
Urbis opimavi primordia inania verbis;
Ut meritò nunc haec corpus habere putes.
Quid facerem? vacuam nervorum, & sanguinis umbram
(10) Condere pagellae, credo, fuisset opus.
Sic licèt ille brevis, feci ut liber esset; id arti
Debebit semper patria cara meae.
Auctores vehemens potuissem tradere Divos,
Longaque praeclaris somnia principijs.
(15) Facturasque fidem potuissem fingere caussas:
Staret & exemplis stultitia ista suis.
Prisca sub obscuram perierunt saecula noctem:
Semper in obscuris ludere fama solet.
Et cita credulitas populum rapit: adde loquelae
(20) Frontis, & ingenij pondera, verus eris.
Nolebam naso mungendos prendere cives:
Fallere, dispereat, qui putat esse jocum.
Quando erit illa dies, cantare disertus ut ausim,
Quantam te tacitus, patria, civis amo?
(25) Quanta tuum haud nôsti Guidonem, quantaque certas
Vincere, & eximijs urbibus esse prior.
Non ego tum minimos quasi dinumerabo capillos,
Non ego verrucas dinumerabo tuas.
Non mihi tum pleno nugarum copia cornu,
(30) Sordes, quisquiliae, scrutaque carmen erunt.
[p. 5]
Sed majestatem memorabo,ac pondera prudens
Illa, quibus tibi tu mox eris ipsa gravis.
Sit tamen in fatis magis, ac magis opto superstes
Esse, & inexhausto robore stare diù.
(35) Stare, quoad vincas melior, meliorque teipsam:
Mensuram superes major & ipsa tuam.
Intereà haud ullo fallas fucata colore,
Nomen & a vultus simplicate feres.
Dicesque, ut possint annum cognoscere cives,
(40) Versiculis facta es quo monogramma meis:
Cùm nova in occasum per fossas quattuor irem,
Carmine Plempiaco sum celebrata vetus.
Ut quoquè blanda aliquid tu des mihi velle videret,
Si canerem laudes blandus & ipse tuas.
(45) Mactaremve probris, quos insectaris ut hostes,
Vexaremque tuas trux inimicitias.
Nunc sat erit praemî, tibi si non vanus amabor:
Munera versiculis postulo nulla meis.
Ni tamen est munus, si qua hìc mala culpa, moneri:
(50) Difficilis tibi, neu sit mea Musa mihi.
Omnibius at leviter licuit peccare poëtis:
Non eris in vatem, patria, dura tuum.
Oris enim modò non, linguaeque facillimos error;
Scribendo culpam vix manus ipsa cavet.
(55) Ardua magnorum quae nunc es cura virorum,
Verbula terrori non decet esse tibi.
Sollicitas alijs addant tenuissima mentes
Sibila, qui Zephyris virus adesse putant.
Si tamen usque adeò es teneris nimis auribus, ac te
(60) Laedi, cùm minimè laederis, aegra, putas.
Sique tuam planè me scribere vis ad amussim,
Ut cogar voti carcere stare tui.
Annuo; cancella; pro verbis verba repone:
Da modò simplicitas sit mihi salva vetus.
(65) Historias alij, seu scribant denique nugas,
Dura vetustati bella movere solent.
[p. 6]
Scribere ego videar non ut novus: alta vetustas
Me tenet: at possum non gravis esse tibi.
Nec gravis esse volo: dum sit prudentia verbis,
(70) Et scribam rectis rebus amica, sat est.
Ut modulis possis tamen inclarescere nostris,
Et plùs quàm solo nomine nota mices.
Nocteque depulsâ mea sit vice Musa lucernae,
Fomiteque, atque oleo quae sit alenda tuo.
(75) Ne stolidum vulgus tenebris bona carmina damnet,
Dignaque, quae pereant, garrula turba putet.
Nam stolidos & habes, & habes, mihi crede, loquaces
Permultos; quanquam vix ea turba tua est.
Seu tua, seu non est, chartas exosa disertas
(80) Nil credit vili pulchrius esse lucro.
O lucrum pulchris res oppositissima rebus!
O lucrum Musis res inimica bonis!
Fraenet inhumanos prudens nisi rector avaros,
Patria, nulla tua est fama, nec ulla mea est.
(85) Sed jam fraenandos a te quoquè constat avaros:
Gratia nam Musis quae sit habenda doces.
Bibliotheca sacro patet instructissima sumptu:
Hanc videat, sibi qui bellus ab aere placet.
Porticus auget opes formosis nixa columnis:
(90) Plus ad doctrinam pompa modesta facit.
Sed jam tempus eò, quò cepi, fortiùs ire;
Ducta mora est ipso in limine longa satis.
Quod felix, faustum, fortunatumque sit ergo,
Et nullo fati pondere triste mali:

[p. 7]

C.G. PLEMPII
AMSTERODAMUM
MONOGRAMMON.

QUae mihi magna pates genuino, patria, civi,
Hoc mea te tandem carmine Musa canit.
Haud magnam tamen, at qualis prope nulla fuisti:
Versiculis quasi nec digna futura meis.
(5) Qualis an urbs esses, possunt haesisse videri
Fata, parum solido mox statuenda solo.
An, simul ac minimo caepisses vertice tolli,
Fulmine non equidem, ast igne cremanda fores.
Lis elementorum fuit haec manifesta tuorum:
(10) Invitâ terrâ sit locus unda tibi.
Te magis invitâ rogus & depascitur undâ:
Non rogus ille malus, credo, sed omen erat.
Stultitia est fatis contraria fata putare:
Non rogus ille rogus; fulgor, & omen erat.
(15) Haec tua per terras, tua clara per aequora fama est:
Splendor is est plenus lucis honore tuus.
A statione sonans, obhumato & nomen ab Amstro
Amstelredamum convenienter habes.
Amstel nempe fuit, qui nunc bene dicitur Amster,
(20) Et sinit Amstelijs nomen inesse vetus.
Qui quoquè, quas ambit, dat clara vocabula terris
Vix terris; tam sunt ignis, & unda simul.
[p. 8]
Amster ego haud video quis debeat esse Latinis,
Ex ipsâ nisi sit fortè vocandus aquâ.
(25) Emster enim vulgo est: paullò secus* haustra vocatur;
[*emmer - mer]
Amne quòd his liquidae nempe petantur aquae.
Amne quidem, cui nomen aquae quoquè fortè dederunt:
Unde nec ampullis nomen inesse negem.
Unde suum sumpsit, si Dîs placet, amphora nomen;
(30) Nomen & unde ambix, Amasis, ama suum.
Nutrici unde dedit* Germanum nomen* Iberus;
[*Am / sugam. *Ama. *Ammen.]
Stillet ab uberibus quòd, quasi fonte, liquor.
Pascua praetereo, quae dixit amoena vetustas
Belgica, quòd liquidis cincta rigentur aquis.
(35) Praetereo* ambrosiam, & madefactas nectare* mappas,
[*Ambroot / panis succulentus, sive nutriens. *Ammelaken.]
Fabula quas Como fert placuisse Iovi.
Denique praetereo, qui saxea mollet, amorem,
Pectora, qui lachrimis mollior ipse suis.
Hoc etiam haud nihil est, quòd Hebraeis unda vocetur
(40) Non nisi diversis ordine litterulis.
Ut mare Romanis, tenerisque uti mamma puellis:
Manat ea, ac liquido turgida lacte madet.
Amsterus esse amnis poterat, tuque Amsterodamum:
Hoc in te, fateor, plùs ego nomen amem.
(45) Sic aures non sis nimis offensura Latinas:
Ah, malè dant multi nomina multa tibi.
Sesquipedaliter hi vocitant Amstelreodamum:
His fracti sexus Amsterodama places.
[p. 9]
Amsteldamum alijs, alijs magis Amstelodamum:
(50) Tam vario puerum nomine mater amet.
Iamdudum ex quâ re statio quoquè nomen haberet
Nostra laborabam dicere; mutus eram.
Qui tamen (haud ignoro) ratem instruit, expedit, ornat,
Re bene mercator fungitur ille suâ.
(55) Consulit ille suis rationibus, & sibi praestò est:
Ac planè dictâ pro statione facit.
Quinetiam haud a re Graecus procul ire videtur
Sermo, notat fluidas cùm stationis aquas.
Ultima pars vocis, tantam quae nominat urbem,
(60) Amstelredamum quanta sonare solet:
Esse quoquè a Graijs, vel ab ipsis esse Latinis,
Esse tamen Batavis & genuina potest.
Multa quidem multis durant communia linguis
Verba: quod haud ullo me penes in dubio est.
(65) Insuper at Batavis, numero ac discrimine rerum,
Lingua locuturis non satis una fuit.
Si damus a Graijs, domitis pars consonat undis:
Si damus a populis esse, Latine, tuis:
Mox obturatum planè quadrabit in amnem,
(70) Qui sic extremus denique damna capit.
Damna quidem, quoniam prohibetur liber abire:
Occlusae quòd aquis dissocientur aquae.
Cùm nomen patriae germana locutio finit,
Enectae obiectâ mole notantur aquae.
[p. 10]
(75) Quam vetus hoc autem dederit seu rusticus auctor,
Seu vir honoratâ nobilitate, latet.
Urbs quae nunc magna est, cùm nil nisi viculus esset,
Amstelredamum tum quoquè dicta fuit.
Nec Sanoredamum (mihi avos dedit.) est quia vicus,
(80) Inde minùs nomen caepit habere suum.
Parvarum rerum quoquè nomina parva putantur:
Fiunt cum rebus nomina magna suis.
Ludit in istarum quoquè nomine vulgus aquarum,
Cis quas Amstelij spes statuêre suas.
(85) Est, cui non ullo titubat sententia nutu:
Audet is, ut certus, talia verba loqui.
Sex veniunt, & sex abeunt lunaribus horis:
Ex illo iustum* temopore nomen habent.
[*t’getij / t’tij.]
Dixerit Iaeos, nihil attinet, ipsa vetutas
(90) Pisces, Iaeas quae malè dixit aquas.
Nomen ego Tityi potiùs de nomine sumptum
Dixero, vel magè de nomine, Tiphy, tuo.
Nempe priore tuum, Tityi quoquè parte secundâ
Tempus apud Batavos sicnificare solet.
(95) Quale per alternos abit, atque revertitur aestus:
*Littera cum resonat mystica, semper abit.
[*tijt.]
Observata scias olim sua tempora nautis,
Tum discedentis, tum redeuntis aquae.
Hanc opportunùm vocitabant temporis ergo
(100) Nomine suadentis, se prohibentis iter.
[p. 11]
Hactenus iste: meam magis urget opinio mentem,
Quâ vetus *Iaeis sit bene nomen aquis.
[*het ij / t’ij id est aqua.]
Affirmabo nihil; res est incerta: sed audi:
Nomen habet glacies unde Latina suum?
(105) Hanc vitream bene vulgus aquam putat esse Batavum:
Est aqua* vitrea, quam frigida cogit hyems.
[*glasijs - glacies.]
Danubius, quod abundet aquis, quoque dicitur Ister:
Nomen ob hanc caussam forsan & Indus habet.
Forsan &, Adriacum quae longè praeterit aequor,
(110) Italia, & fluctus despicit, Ilva, tuos.
Isala proptereà solet, ac solet Isula dici;
A cirumfusis insula quin & aquis / [magis?].
Addo: lacus, frater quibus ante Bemester, ab *escâ
[*Worm-meer / Pour-meer.]
Nomina, pisciculi quâ capiuntur, habent.
(115) Proxima tres ab ijs capit urbs insigne lituras,
I quod & his, lacuum nomen & i sit aquis.
Hinc etiam in tabulis est Y reperire vetustis,
Indultuque ratis, Quarte Philelme, tuo.
Nil refert gemino bifidum si vertice distet:
(120) Postulat hoc signo littera longa moram.
Non a Pythagora est: Batavis ita scribere mos est
Et nunc, & pridem mos fuit ille catis.
Haec qui vera putat, vocet Iaeas licet undas,
Et struat Iaeo prandia pisce sibi.
(125) Si tamen Amstelijs placet satis esse disertis,
Nomine aquas dicant nobiliore suas.
[p. 12]
Ipsa vadosa nimis bene nominat ostia Pampus,
Qui stricto modicas gurgite ructat aquas.
Quos tempestivos Antverpia dicere fluctus
(130) Assolet, hos Scaldim vult magis esse suum.
Nomine cur nostras alio non dicimus undas,
Quam quod rusticitas (est rude) prisca dedit?
Amsterodamensem deceat prodire Senatum,
Quem pompae sacrum dixerit ante, die.
(135) Perque suburbanum festivis lintribus aequor,
Plebe per hoc etiam velificante, vehi.
Sitque operaepretium sonitus audire turbarum,
Tympanicum murmur, cymbalicumque melos.
Tum bene praefari, bonaque ac bona dicere verba,
(140) Et faustum dignis figere nomen aquis.
Denique bombardis caelum, ac pulsare tonastris,
Inque urbem laetâ puppe redire suam.
Pocula non addo: neque enim mihi tradere mens est,
Quo bene pompa sit haec percelebranda modo.
(145) Res bona digna foret memorari, & in Acta referri
Publica: sit novitas rite patrata vetus.
Romanus celsâ sonitum de turre datura
Aera vocat flamen nomine quaeque suo.
Lustrat aquis, bona verba canit, bonaque, ac bona rursum:
(150) Idque novâ fieri relligione negat.
Est, ait, a tritavis ad nos transmissa nepotes,
Illaque, vaticinor, posteritatis erit.
[p. 13]
Haudquaquam durum est maiorum moribus uti.
Nemo vetustatem non reverenter amat.
(155) Ingenium cunctis sic est mortalibus, & sic
A priscis species est sua danda novis.
Unde sed & nostris, rogitas, sint nomina Templis?
Nomina priscorum ponere cura fuit.
Cura fuit sacrâ sed non sine ponere pompâ:
(160) Ritus in augustis pondera rebus habet.
Huc & emax quod adhuc venit undique turba quotannis,
Sollemni ritu missa peracta facit.
Patria, tota nova es, ritusque exosa vetustos;
Remque putes nimiâ relligione geri.
(165) Nulla superstitio est brutis dare nomina rebus;
Nomina mox portis tu dabis aucta novis.
Nulla superstitio est comitem producere turbam,
Inque salutatis ponere nomen aquis.
Tu quoque Mauritium magno ratem honore vocâsti,
(170) Quae maris Eoï fluctibus apta foret.
Et cum Mauritio laetissima vina bibisti;
Poculaque, & risus plebe sequente tuos.
Non augusta minus navis stetis Amsterodamum
Aurea non fulsit Sol, neque Luna minus.
(175) Vidit eas Indus toto niger orbe remotus,
Estque in ijs albos visus amare viros.
Adriacos arrhâ fluctus dignantur, & auro,
Ac longo in transtirs ordine turba sedent.
[p. 14]
Nec non distringunt tormenta sonora quot annìs;
(180) De Venetis verum si mihi fama refert.
[...]
Neglige: namque viris talis censebere iustis,
Qualis es; ac bene te scripsero civus ero.

C.G. PLEMPII
DE PATRIA
LIBER II.

UBA, ms. II A 52, p. 317 - 342

Arbitrabar homo mendaces esse poëtas,
Qui canerent numeris numen adesse suis.
Nunc sacrum Phoebo per corda ciente calorem;
Pallade nunc sapidum suppeditante melos.
Ingenium Musis nunc accendentibus ipsis,
Et quasi divino dantibus ore loqui.
Erravi, fateor; Superis sunt carmina curae;
Et sacer est, animum qui novus ardor agit.
[...]