DESIDERIUS ERASMUS

Laus Stultitiae / Lof der Zotheid.
De eerste vertaling in het Nederlands (Emden 1560).

De auteur, die zichzelf aanduidt als J.G., is waarschijnlijk Johan Geillyaert of Gailliart. Zie hierover:
  • C.G.N. de Vooys: ‘De populariteit van Erasmus’ Lof der Zotheid in onze zeventiende eeuw.’ In: De Nieuwe Taalgids 41 (1948), p. 269 - 275
  • J. Trapman: ‘De eerste Nederlandse vertaling van Erasmus’ Moria (Emden, 1560) en Sebastiaan Franck.’ In: Boek, bibliotheek en geesteswetenschappen (Festschrift C. Reedijk). Hilversum, 1986, p. 308 - 315
  • H. de la F.: ‘De eerste Nederlandse vertaling van de ‘‘Lof der Zotheid.’’ In: Bibliotheekinformatie. Mededelingenblad voor de wetenschappelijke bibliotheken. Bibliotheek Universiteit van Amsterdam, nr. 1 (1969), p. 4-5
  • S.W. Bijl: Erasmus in het Nederlands tot 1617. Diss. Leiden 1978, p. 245-258
  • A. Wesseling: ‘Dutch proverbs and ancient sources in Erasmus’s Praise of Folly’. In: Renaissance Quarterly, 47 (1994), p. 351 - 378
Uitgegeven op 31 januari 2004 door Paula Koning, Rotterdam.
De tekst van de Erasmusvertaling is in zwart, de commentaar van Geillyaert in blauw en in een kleinere letter en de marginalia, eveneens klein, zijn in rood.
Gebruikte exemplaren: GBR 1 F 28 en UBL 1499 F 40.
Een andere elektronische editie, met afbeeldingen van het origineel, vindt men bij de DBNL.
Continue
[fol. A1r]

Dat Conste-
lijck ende costelijck Boecx
ken, Moriae Encomion:
Dat is, een Lof der Sotheyt, van Eras
mo Roterodamo Speelwijs be-
schreven: tot het verstant seer
nuttelick, ende te le-
sen lieffelijck.

Salomon schrijft zijne byspraken. Tot
verstantenisse der byspraken en-
de hare beduydinge: woorden
der Wijser, ende hare
scherpheyden.
Prov. I.

Ghedruct tot Embden by Wil-
lem Geillyaert. Anno
M.D.LX.




[fol. 2r]

¶ Tot den Leser.

E    Ersame leser, hier spreect een
Sottinne: So aenmerct dan
den rechten aert der Sotten
oft Sottinnen, soo sult ghy
wonder gewaer worden, ende dit Boeck
recht verstaen, ende sal u wonderlijcke
saken vertoonen.
    So is dan der Sotten oft Sottinnen
aerdt ende nature, dat sy het ghene dat
sy spreken, recht wt spreken, recht so zijt
meynen: het sy aen hemselfs waer oft
lueghen: so ist doch by haer altijt waer,
want sy meynent alsoo waer ende recht
te zijn: doch by den hoorders staet dat
onderscheet. Hooren sy dan van sulcke
de waerheyt, so hooren sy de waerheyt
goetront wt, sonder eenich becleeden
oft bewimpelen: Hooren sy nu van haer
dat contrarie, so hooren sy doch een on-
ghebloemde goetronde Redene, onghe-
verwet oft verciert, oock Ja ende waer
by den Sotten oft Sottinnen (waer van
de Werelt vol is) diet spreken, maer in
der waerheyt alsoot voor Godt ghelt,
lueghen ende dwaesheyt.
    Alsoo spreeckt hier dese Goddinne
Moriae, recht soot haer voorcoemt, ende
menget al onder malcander, also, dat sy
[fol. 2v]
somtijts loeft, dat te bespotten is, oock
somtijts prijst, dat te prijsen is. Somma,
doorgaens loeft ende prijst sy, dat de We-
relt ooc loeft ende prijst, maer voor Godt
de hoochste sotheyt is: Ja ordeel ende ver-
doemenisse. Loeft oock somwijls, dat
voor God lovelic is, maer daer spreect
sy als een Sottinne, die niet en weet wat
sy seyt, noch en merct, wat haer teghen
of me gaet. Dit aenmerckt ende onder-
scheyt, so wilt u tot groote wijsheyt ende
verstant leyden: ende u wijsen wat een
grontlicke dwaesheyt der Werelt, met al-
le het gene dat sy (als werelt) loeft, prijst,
ende aenhangt, is. Het welck ons de Hey-
lige Bibelsche Schrift duysentfoudich
betuycht. Dat oock den Autheur deses
Boecks gedrongen heeft onder het decsel
eender Sottinnen Redene, de Weerelt
voor te houden, hoe dul ende verdraeyt de
selve sy, of by avonturen dat daer door
yemant de ooghen mocht geopent wor-
den, ende hem tot de wijsheydt Gods be-
keeren. Welcke wijsheyt Gods, wederom
een Moriae, dwaesheyt ende sotheyt voor de
werelt is, ende blijven sal, tot dat de We-
relt niet meer Werelt sy. Soo alle Pro-
pheten, Christus ende Apostelen, betuygen.
    Leest, merct, ende verstaet,
    So siet ghy hoet in de werelt gaet.
                        J.G.



[fol. 3r]

¶ Erasmus van Roter-
dam, wenscht zijnen Thome
Moro salicheydt.

I    N voorgaende daghen, doen
ick wt Italien na Engelant
reysde: op dat niet de geheele
tijt, in welcken ick te peerde
sitten moeste, versleten ende overgebracht
en worde met constloose ende ongeleerde
Fabulen: soo hadde ick liever somtijts
met my selven van onse ghemeene stu-
deringhen wat te handelen, of der seer
gheleerder ende lieffelicker vrienden te
ghedencken, die ick hier ghelaten had-
de. Onder de welcke ghy mijn More
zijt voornamelick in ghedachtenisse ge-
comen: wiens afwesende gedachtenisse
ick afwesende voorwaer niet anders en
pleghe te ghebruycken, dan ick teghen-
woordich zijnde plach uwes tegenwoor-
digen ghemeynschap te ghenieten: de
welcke, sterven moet ick, soo my oyt in
het leven yet soeters gheweest is. Soo
dan, dewijle ick ganschelick voorgeno-
men hadde yet te doen, ende dese tijt niet
seer bequaem en scheen tot ernstige han-
delingen, so hevet my behaecht, der Sot-
heyt lof te spelen. Ghy sult seggen: Wat
Pallas heeft u dit inden sin ghegeven?
         
[fol. 3v]
    Pallas was by de Heydenen de Goddinne
der Wijsheyt ende Consten, anders ghenaemt
Minerva. Dese (gelijck Homerus bescrijft)
gaf Ulyssi ende Penelope alle dinck in, daer
gheen oorsake en scheen anders, waerom hem
dat behoorde inden sin te comen.

Ten eersten heeft my daer toe vermaent
uwen Toenaem, namelick Morus, u
van Gheslachte aengheerft, welcken
Toenaem met den naem Moria (dwelc
Sotheyt is te segghen) soo wel overeen
coemt, als ghy vander sake selve vreem-
de zijt. Want ghy zijt oock na aller men-
schen ordeel seer vreemt daer van. Bo-
ven desen vermoede ick, dat dit spel on-
ses vernufts, soude u voornamelick aen-
ghenaem zijn, daerom dat ghy pleecht
in sulcke (dat is, die niet (so ick meyne)
ongeleert, noch allesins onwijs en zijn)
bootsen ende geckerien groot behagen
te hebben, ende in het ghemeen leven
der menschen ganschelic eenen Demo-
critum te spelen: hoewel
    Democritus bespotte, al wat inder Men-
schen leven was: soo dwaes een dinck scheen
hem onse gantsche leven.

ghy voorwaer pleecht nae de sonderlin-
ghe scherpsinnicheyt uwes verstants,
veel anders te ghevoelen dan de ghe-
meyneman: ghelijck ghy na de onghe-
loovelicke lieffelicheyt ende lichtsinnic-
heyt uwer manieren, cont zijn, ende soect
[fol. 4r]
te zijne by alle menschen alsoomen wil.
Ghy sult dan dese gedichte Oratie niet
alleenlijck ghewillichlick ontfanghen,
als een ghedenckteecken uwes mede-
ghesellen, maer oock aennemen te be-
schermen, als die tot u begheven is, ende
nu niet mijne, maer uwe is. Want daer
en sullen muegelick gheene Lasteraers
gebreken, die my sullen beschuldighen,
dat dese bueselingen eensdeels lichtveer-
diger zijn, dan eenen Leeraer der God-
licker dingen betaemt: ende dat sy eens-
deels bitterder ende bijtachtiger zijn, dan
der Christelijcker saechtmoedicheyt be-
hoort: ende sy sullen roepen, dat wy de
oude Comedie ofte eenigen Lucianum
wederom voortbrengen, ende alle dinc
    De oude Comedia was een Schouspel by
de Heydenen, waer in de menschen met groo-
ter vrijheyt ghestraft worden, oock by Na-
me, tot dattet door een Wet verboden wert,
datmen niemandts Name en soude schande
aendoen.
    Lucianus is een Griecx Schrijver, so schim-
pighen, dat hy oock de Goden niet en spaert,
waerom hem oock is den Toenaem Atheos
(dat is Goddeloos) ghegeven.

als bijtende grijpen. Maer die door de-
ses Arguments lichtveerdicheydt ende
lachspel ghearghert worden, die wilde
ick dat sy bedachten, dat desen vondt
[fol. 4v]
ende exempel van my niet en coemt,
maer dat dit selve voortijden van groo-
te Autoren ghedaen is, dewijle Home-
rus over so menich Jaer den Vorschen
ende Muysen Krijch gedicht heeft: en-
de Maro vander Mugghe, ende Moer-
boom plaetse: ende Ovidius van den
Nootboome. Dewijle ooc Polycrates
ende Isocrates (die hem verbetert) den
wreeden Coninck Busiridem ghepre-
sen hebben, ende Glauco de onrecht-
veerdicheyt, ende Favorinus †Thersi-
tem, ende den vierdagigen cortse, ende
Synesius, de kaelheyt, ende Lucianus
de Vlieghe ende Panleckerie. Dewijle
oock Seneca spottende gheschreven
    †Thersites was de alder onsienste mensche
onder alle die tot Troie quamen.

heeft, van dat *Claudius wilde Godt
worden, ende Plutarchus van de tsa-
mensprekinge †Grylli met Ulysse: en-
de Lucianus ende Apuleus van den
Esel: ende ick en weet niet wie het Tes-
tament des Swijns Grunnij Corocot-
tae beschreven heeft, waer van oock de
H. Hieronymus meldet. Daerom
    *Claudius de Keyser, die voor den Tyran
Nero regneerde, wilde onder het ghetal der
Goden gheacht ende ghetelt worden, ende
voor een Godt gehouden zijn: Dit beschrijft
Seneca op spottische wijse.

[fol. 5r]
    †Gryllus was een Grieck, ende is door de
Tooverie Circes verandert in een Swijn,
ende disputeert met Ulysse, bevestighende dat
der onredelicker dieren condicie beter is, dan
der menschen.

die my hierin lasteren, †moghen denc-
ken (ist dattet hen goet dunct) dat ick
hierentusschen om my te vermaken, op
het Schaeckbert gespeelt hebbe, of (ist
dat sy dit liever hebben) dat ick op eenen
langhen stock ghereden hebbe. Want
wat onbillicheyt sal dit ten eynde zijn,
datmen (daer alderley Staet des levens
zijn spel ende vermakinghe is toeghe-
gheven) den konsten ende leeringhen
ganschelick gheen spel noch vermakin-
ghe en soude toelaten? voornamelick
als door de Bueselinghen worden ern-
stighe dinghen voorghegheven, ende
als de spelen ende tijtverdrijvinghen also
ghehandelt worden, dat de Leser (die
niet gantsch onverstandich en sy) daer-
wt meer vrucht ghecrijcht, dan wt som-
migher menschen ernstachtighe ende
schoone Argumenten? gelijck als deen
de Rhetorike of de Philosophie prijst,
met eene door langen tijt te samen ghe-
lapte Oracie, dander eenichs Princen
lof beschrijft, dander een vermaninghe
schrijft om krijch teghen de Turcken
te voeren, dander voorseyt wat toeco-
†Mogen denc-
ken, &c.
Dit spreeckt
Erasmus
totten beris-
pers.
                       
[fol. 5v]
mende is, dander versiert nieuwe vra-
ghen †van de Geyten wolle, daer van
niet en is.
    Want ghelijcker niet spottelickers
en is, dan ernstighe dingen spottichlick
handelen: also en isser niet lustighers,
dan spot ende bueselinghen also te han-
delen, datmen niet en schijne ghespot
of ghebueselt te hebben. Van my sullen
wel andere oordeelen: hoewel (so my
de eyghen liefde niet ganschelick en be-
driecht) wy hebben de Sotheyt ghepre-
sen, maer niet gheheel sottelick.
    Nu op dat ick op de beschuldinghe
van bitter ende bijtende woorden, ant-
woorde: Dese vrijheyt is altijts vernuf-
tighen menschen toeghelaten geweest,
dat sy souden ongestraft met boerden,
ende gesouten woorden op het gemeyn
leven der menschen spreken, so verre
dese vrijheyt niet tot raserie en quame.
Daerom verwondere ick my te meer,
dat te desen tijde de ooren so teeder ende
weygher zijn, datse by na niet en kon-
nen lijden dan de hooghe ghewoonlic-
ke tijtelen. Men mach oock sommi-
ghe sien, die so verkeerdelick religioos
ende Godvreesende zijn, dat sy liever,
oock de alderswaerste lasteringhen te-
ghen Christum souden verdraghen,

†Dat is, van
onnutte din-
ghen.
[fol. 6r]
dan den Paus ofte Prince met het al-
der lichtste spotwoordt laten bespren-
ghen, voornamelick, so het yet den
buyck aengaet.
    Maer die het leven der menschen
also aentast, dat hy ganschelick niemant
by name en roert, ick bidde u, schijnt
dese te bijten, of eer te leeren? Want an-
ders, hoe menichsins taste ick doch my
selven aen? Boven desen, die gheenen
aerdt der menschen voorby en gaet, die
schijnt op gheenen mensche, maer op
alle feylen toornich te zijn.
    So dan, ist datter yemant wil roe-
pen dat hy gheraeckt is, die sal zijn ey-
ghen consciencie openbaren, of ymmers
zijn vreese.
    Op dusdanighe wijse heeft voortij-
den de heylige Hieronymus veel vrijer
ende bijtigher gheschimpt, oock som-
tijts sonder de namen te sparen. Maer
wy en hebben ons niet alleen gansche-
lick van de Namen onthouden, maer
hebben oock boven dien de reden also
ghematicht, dat de verstandighe Leser,
lichtelick sal verstaen, dat wy meer lust
dan bijtinghe ghesocht hebben. Want
wy en hebben nerghens ghelijck †Ju-
venalis, dien bedeckten Poel der boos-
heyt aengheroert, maer hebben ghear-
Juvenalis,
was een be-
rispere van
elcken.
[fol. 6v]
beyt om dinghen te verhalen die meer
bespottelijck, dan schandelijck waren.
Ende ist datter yemant is, die met dese
redenen niet en can ghestilt noch ghe-
rust worden, die sy ten minsten dit ghe-
dachtich, dattet eerlick is van der sot-
heyt ghelastert te worden: dewijle wy
dese hier hebben ghemaect te spreken,
so hebben wy haer moeten sulcke rede-
nen toelaten, als haren Persoon betaem-
de. Maer waerom schrijve ick dit tot
u, ghy die so sonderlinge een †Patroon
zijt, dat ghy oock saken die niet seer
goet en zijn, seer wel cont beschermen?
Vaert wel ghy welsprekenste More,
    ende beschermt uwe Moriam
        neerstelick. Wt den Velde
            den neghensten dach
                  Junij. Anno M.
                        D.viij.




†Patroon is
een voorspra-
ke ende ver-
antwoorder.



[fol. 7r]

¶ Het Lof der Sotheyt,
ghedicht door Erasmum
van Roterdam.

De Sotheyt spreeckt selve dit gantsche
    boek door, de welcke Erasmus
        maect als een Goddinne spre-
            kende ende haerselven
                prijsende.

H    Oe de menschen int ghe-
meyn van my spreken,
(want het en is my niet
verborghen, hoe seer de
Sotheyt ghelastert wort,
oock door de aldersotste)
nochtans dat ick, dat ick alleen (segghe
ick) die ben, die met mijne godtheyt bey-
de Goden ende Menschen verblijde.
Dat wort oock hierwt overvloedelick
bewesen, dat so haest als ick in dese seer
groote vergaderinghe ben voortgheco-
men om te spreken, terstont eens yeghe-
licx aenschijn met een nieuwe ende on-
gewoonlicke vrolickheyt verclaert is:
also hebt ghy haestelick het voorhooft
†ontrompelt, also lieflick ende blijdelick
hebt ghy my toegelachen, dat ghy voor-
waer alle die ick hier van allen syden
tegenwoordich aenschouwe, my schijnt
Het volc int
ghemeyn
straft de
Sotheyt, ende
is doch de
Sotheyt sel-
ve: daerente-
gen lovet de
duecht, ende
laetse ver-
vriesen.

†Men seyt dat
men het voor-
hooft rompelt
ofte te hoope
trect, alsmen
benout ofte
droevich
wort: ende dat-
ment ontrom-
pelt ende wt-
breyt, alsmen
vrolick is.
[fol. 7v]
te samen van der Homerischer Goden
Godlicken dranck met †Nepenthe, dronc-
ken te zijne, daer ghy te voren droevich
ende sorchfuldich saet, ghelijck of ghy
onlancx wt den holle Trophonij waert
wederghecomen.   Ende ghelijck het
    †Nepenthes is een cruyt, wiens sap in
Wijn vermengt, verdrijvet truericheyt. Som-
mige meynen dattet sy Buglossa, dat is Os-
sentonge, ofte Borage, van de welcke Gale-
nus schrijft dat sy in wijn vermengt, oorsake
der vruechde sy.
    *Trophonij hol was in Lebadia, waerin
een Duyvel ghevraecht zijnde, antwoort gaf
propheterende van toekomende dingen: waer
wt de ghene die daerin ghegaen waren, true-
rich magher ende onghestelt wederquamen:
ghelijckmen by ons van S. Patricius va-
ghevyer in Irlant, spreect.

pleech te gheschieden, dat so haest als
de Sonne haren schoonen ende gulden
mont der aerden verthoont, of als na
den scherpen Winter, den nieuwen
springtijt met soete Westwinden aen-
coemt, terstont alle dinghen een nieu
aensichte, nieuwe verwe ende gansche-
lick een nieuwe iuecht ontfangen: also
hebt ghy my aensiende, terstont een an-
der aenschijn ghecreghen. So dan dat
de Oratoren (anders groot geacht zijn-
de) nauwelick konnen met langhen tijt
bedachte Oracien te weghe brenghen,
[fol. 8r]
te weten, dat sy de sware sorchfuldiche-
den des herten verdrijven, dat hebbe
ick terstont met mijn aensien alleen vol-
bracht.
    Maer waerom ick te desen daghe
met dese ongewoonlicke vercieringhe
ben voortghecomen, dat sult ghy nu
hooren, so verre het u niet en verdriet,
my (die spreke) de ooren te verleenen:
niet voorwaer sulcke ooren waer mede
ghy pleecht de Heylighe Predikers te
hooren, maer daer mede ghy pleecht de
Guychelpijpen ende Marcktboeven,
ende schalcke Sotten toe te hooren, ende
sulcke ooren als met welcke voortijden
onse Midas den Pan hoorde. Want
    †Hy grijpt het volck int ghemeyn by der
Nuese, dat sy de Predicanten in de Kercken
coudelick ende slaperlick hooren, of gansche-
lick niet en hooren, maer de Marcktboeven
ende Guychelaers seer neerstelick aenhooren.
    *Midas den Pan hoorde. Erasmus wijst
op de Fabel. Als Phebus de God der Con-
sten, ende Pan de God der Boeren, ende Wou-
den, te samen songhen ende pijpten om prijs,
ende Midas een onverstandich toehoorder
ende richter der Musijcke, so oordeelde hy dat
Pan den prijs met best singhen ende pijpen
ghewonnen hadde. Daerom Phebus ver-
toornt zijnde, sette hem Esels ooren aen.
    †Dit betaemt den Persoon der Sotheyt,
de welcke Wijsheyt Sotheyt, ende Sotheyt
Wijsheyt acht. Ende merckt, sy naemt de Wijs-
heyt schandelick ende eerloos.

[fol. 8v]
    †Hercules was een oversterck man, ghe-
lijck oock Sampson.
    †Solon was een van de seven wijse.

    Het lust my een weynich by u den
Sophist te maken: niet voorwaer sulc-
ken Sophist als die zijn, die te desen
tijde den kinderen sommighe benoud-
de bueselinghen indrucken, ende hen
leeren meer dan wijvische hardtnec-
kicheyt tot kijven: maer ick sal de oude
Sophisten navolghen, die welcke om
den schandelicken naem der wijsheyt
te schouwen, hadden liever Sophisten
ghenaemt te zijne.
    Deser oeffeninghe was, der Goden
ende stercker mannen lof met lofboec-
ken te vermeeren ende verbreyden. Ghy
sult dan hooren den lof niet Herculis,
noch Solonis, maer mijns selfs, dat is
der Sotheyt lof.
    Ende nu en achte ick oock alle de
Wijse niet dit, die segghen dattet het
aldersotste ende hooveerdichste is, dat
yemant hemselven prijst. Het sy doch
so sot als sy willen, so verre sy bekennen
dattet my betaemt. Want wat mach
voeghelicker zijn, dan dat de Sotheyt
haers selfs lof wtroepe, ende sy selve
haerselven singe. Want wie soude my
bet wtdrucken, dan ick my selven? ten
[fol. 9r]
sy dat ick moghelick yemandt bet be-
kent ben dan my selven.
    †Dat eenen yegelicken Persoone betaemt,
wort genaemt Decorum Persone, ende is,
wanneermen eenen yegelicken Persoone haren
aerdt, ghesintheyt, beweghinghe ende sprake
toeschrijft, gelijck dat een Boer boerichlick,
ende een Dwaes dwaselick spreect, also be-
taemdet der Sotheyt, ende staet haer wel, dat
sy haerselven prijse, ende gheen wijsheyt en
spreke, dan by onghevalle.

    Hoewel anders ic achte dit niet wey-
nich eerlicker ende matiger te zijn, dan het
ghene dat de gemeyn hoop der Edelen
ende Wijsen dickmael doen, de welcke
wt een verkeerde schaemte eenighen
pluymstrijckende Oratoor, ofte loghe-
nachtighen Poeet, welcken sy met loon
ghehuert hebben, pleghen bedectelick
te verordenen om van dien te hooren
haren eyghenen Lof, dat is, enckel lo-
ghenen: ende nochtans dese beschaemde
mensche verheft hierentusschen als een
Pau zijne pluymen, ende richt den kam
op, dewijle een schaemteloos flatteer-
der, dien die van gheender weerden
is, den Goden ghelijck maect, ende dien
als een volmaect exempel aller duech-
den voorset, (die selve wel weet dat hy
meer dan †twee Octaven daer van is)
ende de Craeye met vreemde pluymen
†Dat is opt
alder verste.
[fol. 9v]
verciert, ende den Moorman wit maect,
ende wt een Vlieghe eenen Elephant
maeckt.
    Het zijn louter spreeckwoorden, daerop
Erasmus hem hier beroept. Twee octaven
van een ander zijn, is so veel geseyt, So ver-
re als den Hemel vander Aerden is, Wit van
Swert, want in twee Octaven gaen ghe-
meynlick de stemmen der Musijck.
    By den Esopo is een Fabel, hoe de Craeye
hebbe Pauwen vederen, ende alderley vo-
ghelen gheveerte vergadert ende haer daer
mede becleedt. Dese voghelen als sy den list
vernamen, hebben sy de onwijse craeye we-
der ontbloot, ende een yeghelick zijn vederen
weder wtghetoghen: daer toe gheslaghen, ende
ten laetsten voor een Sottinne laten naeckt
staen, half doot. Daer van schrijft Horatius.
    Dat spreeckwoort wort in veel manieren
ghebruyckt, als wanneer een hemselfs wijs-
maect, ende wtgeeft voor tghene dat hy niet
en is, ende heeft doch des een aensien: gelijck
als wanneer een Bedelaer een vreemt cleedt
ontleent, hem onder de Edele mengt, gelijck
de peertstront met de appelen de Riviere af
swam, ende seyde: Hier swemmen wy appe-
len. Oft ghelijckmen seyt vanden Cumani-
schen Esel, die hemselfs met eens Leeuwen
huyt bekleedde, ende hem voor eenen ver-
schrickelicken Leeuwe wtgaf, Ten laetsten
by de ooren bekent, wert hy van alle man be-
spot, ende met cluppels ghedwongen de huyt
af te legghen. Somma, wie in cleederen van
andere, pracht ende hoochmoedich is, wordt
met dit spreeckwoort ghesteken. De Exter
danst in vreemde vederen: Wanneer dan een
yegelick dat zijne weder neemt, so en heeft sy




















Cumanisch
Esel.
[fol. 10r]
niet. Cortaf, wie hemselfs wijsmaect te zijn,
oft laet wijs maken dat hy niet is, die maect
hemselfs tot eenen Sot, oft laet hem Hoor-
nen op setten: ende vederen aensetten die niet
zijn en zijn, een lof gheven dat hy niet weet te
vercrijgen, als de Vos den Rave dede, daer
sy den keeskant inden beck hadde: liet haer
een Sots oore maken, als dat sy wijs ware,
wanneer sy maer en konde singen, so en waer
haers ghelijck niet, also oock alle die hen in
ander lieden mont, van buyten soecken, die
ghelooven al wat de pluymstrijckers van haer
seghhen: Dese prachten in vreemde vederen,
als de Exter: Ende van dien isser een groot
ghetal. Ende dese Sotten zijn by de Gheleerde
veel, ende den Vorsten gemeyn, die rapen ende
lesen de pluymstrijckers vederen te samen, dat
sy eenen gheleerden Sot oft schoone Exter
aen Myda maken. Daer is de waerheyt dier,
daer vercooptmen den adem, men slijpter de
woorden: ende waer een Traso is, daer vint
hem gewis een Gnato, de armen hebben dan
noch dat voordeel, datse de waerheyt hooren,
ende haer niemant en loeft, daer sy niet te loven
en zijn. Waerom de Coninck zijn Croon met
voeten tradt, sprekende, O ghy onsalighe
Croon, der waerheyt berooft. Ende een ander
die loochent de Vorsten yet anders te konnen
dan rijden, daerom dat onverstandich peert
niet en wist, wie op hem sit, so en kondet niet
huychelen. Wie nu hemselfs also van buyten
soect, ende eenen Rock laet aen trecken die niet
zijn en is, die wort ghewis een sulcke Exter,
want also dat Gout door tvyer (spreect de Wij-
se man) wort geproeft, also de Sot door des lo-
venden mont. Wie hem loven laet, ende hijt daer voor
houdt, is gewislic een Sot. Want wat hebt ghy
(spreect Paulus) dat ghy niet en hebt ontfangen?

Hemselfs in
hemselven
soecken.

[fol. 10v]
Soect u selven inwendich in uwer herten, ende
in de Wet des Heeren, wie ghy oock zijt. En
ghelooft niemant meer van u, dan u selven:
dyne consciencie is duysent ghetuygen: daer
suldy vinden eenen put vol alles quaets. Ende
een sulcken gruwel, waer voor ghy u selven
moecht vreesen: en ghy u anders recht siet, ende
selfs leert kennen, dat sal u de vlueghelen be-
snijden, ende het pochen ende prachten wel weren.
    Daerom en bedriecht u selven niet, ende en
meet u niet (als de huychelaers doen) van buy-
ten: anders ghy sult, Ja u selfs welbehagen,
ghelijck den Pau als hy den steert aensiet,
maer besiet de voeten, dijn schandtlick hert
totten quaden gheneycht, hoe onlustich dat
dat sy tot het goede, so sult ghy u leeren ken-
nen, andersins nimmermeer: de eyghen liefde
is te groot, de mensche behaecht hemselfs te
wel, gheven hemselven al ghewonnen: also
dattet oock periculooser is van hemselven te
oordeelen, ende onder duysent nau een en is, die
hemselven kent: de eygen liefde verblint dat
oordeel. Ende dat spreeckwoort luydt op die
eyghentlick, die henselfs bedriegen: meer dan
op die, die haer laten bedrieghen: also oock de
Exter haer selfs voor eenen Pau hielt: O dier
Pauwen zijn veel, want een yeghelick denct
synen wech de beste te zijn, zijn Marotte be-
haecht hem wel, daer om is der Sotten dat
lant vol, de eyghen liefde is dat grootste las-
ter te overwinnen: waer af schier versaecht ende
gheclaecht hebben alle Heylighen. Wanneer
alle lasteren ophouden, so beghint dese alder
eerst, den mensch en is hemselfs niet genoech
bekent, zijn hert is te crom, zijn ooghen te
scheel, also dat sy van henselfs niet en mogen
oordeelen: Want wie verstaet de sonden alle,
so David seyt. Want veel lasteren zijn be-


En ghelooft
niemanden
meer van u,
dan u selven.
[fol. 11r]
cleedt met den schijn des duechts, so dattet
de mensche nimmermeer gewaer wort, waer
om David spreect, Wie merct de fauten alle?
Heere maect my reyn van mijne inwendighe
ende heymelicke, de mensch bedriecht hemselfs
voort en voort, waerom hy niet en kan van
hemselfs oordeelen: Ende de gantsche Wet
en eyscht anders niet, dan dat Apollo (ghe-
vraecht zijnde) antwoorde, Kent u selven, de
mensche is van natueren loghenachtich: also
is den mensche hemselfs een mensche, bedriecht,
ende liecht hemselfs sonder ophouden. Daer-
om en ist niet seker, hemsels te ghelooven ende
betrouwen: Ende den sprueck Persij is gansch
periculoos, doch recht, als dat een yeghelick
sal in zijn herte gaen, hemselfs daer soecken:
namelick, in hemselven van binnen, ende niet
van buyten, oft van yet wtwendichs: als,
konst, cleedinge, rijckdom, ander lieden naem,
lof, ende oordeel, maer nu ymmers de mensch
hemselfs niet en kent, hoe soude hy van hem-
selfs oordeelen: de wijle de sentencie wt de ken-
nisse der saken behoort te gaen. En smeeckt
slechs u selven niet, of ghy bedriecht inder
waerheyt, ende liecht u selfs. Daer en is gheen
mensch die u binnen den Jare so veel luege-
nen in de hant gheeft, als ghy u selven, ghy
soudt hem voor een licht Gesel achten, die u
so veel loghe: houdt nu u selven daer voor,
ende wacht u voor u selfs, ghy zijt u selfs
grootste vyant die opt hittichste u vervolcht,
de mensche is hemselfs den Duyvel: waer-
om wy onsselfs hebben afgeseyt inden doop,
ende Christus wil dat desen zijn selfs ver-
loochene, ende zijn siele ende leven haet, die
anders wilt zijn Discipel oft Jongher zijn,
want des menschen vianden zijn zijne huys-
ghenooten, so Micheas seyt: daarom hoedt u













Niet eenen liecht
seerder dan
een yegelick
hemselfs.
[fol. 11v]
voor uwen besten vrient, dat is, voor u sel-
ven, want enckel Pauwen, ende alsulcke Ex-
ters is der werelt vol, Ja den ganschen hoop,
niemant en siet op de voeten, alleman draecht
den steert om hooch: prachten ende pochen
daer niet en is, oft ten minsten niet onse en
is, braggheren in vreemde cleederen: Wan-
neer nu God zijn vederen van ons name, Ja
oock vanden alder heylichsten, souden wy sien
wie wy zijn, want louter gaven Gods zijnt
dat wijt hebben.

    Ten laetsten volghe ick dat gemeyn
spreeckwoort, waermede men seyt dat
die hemselven met rechte prijst, die an-
ders gheenen prijser en heeft. Hoewel
hier verwondere ick my hierentusschen
van der menschen (sal ick segghen) on-
danckbaerheyt oft luyicheyt, onder de
welcke (hoe wel sy alle my seer lief heb-
ben, ende mijn weldaet gheerne ghe-
voelen) nochtans in so menighen voor-
leden tijt niemant gheweest en heeft,
die den lof der sotheyt met een danck-
bare Oracie soude verbreydt hebben,
daer doch sommighe gheweest zijn, die
de wreede Tyrannen Busirides ende
Phalarides, vierdagische kortsen, vlie-
ghen, kaelheden, ende diergelijcke pla-
ghen verheven hebben met lof, dien sy
met grooter neersticheyt, ende met groot
verlies des slaeps ende keersluchts ghe-
dicht hebben.
[fol. 12r]
    Van my sult ghy een Oracie hooren
die wel onbedacht, ende onbearbeyt,
maer soveel te warachtigher is. Ende
ick en wil niet dat ghy dit acht versiert
te zijne, tot verheffinghe des vernufts,
ghelijck den ghemeynen hoop der O-
ratoren pleecht. Want dese (ghelijck
ghy weet) als sy een Oracie die ghehee-
le dertich iaren lanck bearbeydt (ende
oock somtijts van eenen anderen ghe-
maeckt is) voortbrenghen, soo swee-
ren sy nochtans, dat sy die in drye da-
ghen, ende als spelende gheschreven,
oft oock voorghelesen hebben: Maer
my hevet altijdts aenghenaemst ghe-
weest, te segghen al wat op de tonghe
quam.

    Maer dat nu niemant van my en
verwachte, dat ick na der ghemeyner
Oratoren ghewoonte, soude my selven
met eenighe diffinitie oft beschrijvin-
ghe verclaren, ende oock veel min, dat
ick my soude deelen. Want beyde dese
dingen souden onvoorspoedichlick toe-
gaen, te weten, die te bepalen ende
ommeschrijven (wiens Godheyt haer
so wijdt bestreckt) of die in stucken te
deelen: in wiens dienst ende eere alle
dingen, so seer eendrachtich zijn. Ende
[fol. 12v]
    De Oratoren pleghen int beghin haerder
Oracie, de sake daer sy van spreken te diffine-
ren ende beschrijven, wat sy sy, ende hoe wijt
sy strecke: ende daer na te deelen, segghende
hoe menigherley die zijn, of in wat deelen sy
mach ghescheyden wesen, om van eenen ye-
ghelicken bysonder te handelen. Maer de Sot-
heyt is so groot, dat sy haerselven niet en can
ommeschrijven: ende begrijpt in haer so veel
dingen, die alle even sot zijn, dat sy haer niet
en can bequamelick deelen, ghelijck de Ora-
toren pleghen hare materie te deelen.

waer toe soudet oock dienen dat ick
soude als een schaduwe ende beelde van
my, door beschrijvinghe voor ooghen
setten, dewijle ghy my tegenwoordich
teghenwoordichlick met ooghen aen-
siet. Want ick ben ghelijck ghy siet, die
warachtighe Fonteyne des goets, de
welcke de Latijnsche Stultitiam, ende
de Griecsche Moriam noemen. Hoewel,
wat noot wast oock dit te segghen? ghe-
lijck of ick niet genoech met mijn aen-
sichte, ende niet met het wesen mijns aen-
schijns wt en gave, wie ick sy: of gelijck
of die, (so daer yemant ware) die strede
dat ick Minerva of Sophia ware, niet
    Minerva was de Goddinne der wijsheyt
ende konsten.
    Sophia, is in het Griecxsche te segghen,
wijsheyt.

en konde terstont alleenlick door het
aensien ghestraft worden, oock als ick











Stultitia in
het Latijn ende
Moria in het
Griecx is te
seggen Sotheyt.
[fol. 13r]
geen sprake en gave, de welcke een on-
bedrieghelick Spiegel des herten ende
ghemoets is. Veynsinghe of bewimpe-
linge en heeft by my geen plaetse, noch
en can niet een dinck met den aensichte
toonen, ende een ander int herte verbor-
ghen houden: maer ben allesins my sel-
ven seer gelijck, so dat oock, die my niet
en connen bedecken, die aldermeest den
Persoon ende Titel der Wijsheyt hen-
selven aentrecken, ende als †Apen zijn in
de purpur, ende als *Esels in der Leewen
huydt wandelen. Want hoewel sy hen
selven neerstelic veynsen, nochtans wort
†Midas door de vreemde wtstekende
ooren verraden.
    †De Ape in purpur] Dit Spreeckwoordt
wort gheseyt van de gene die eenen wtwen-
dighen schijn hebben van groote Persona-
gien, maer inwendich boeven zijn.
    *Daer is een Fabel vanden Esel, die een
Leeuwen huydt hadde aenghetoghen, ende
was langhen tijt voor een Leeu gheacht, ten
laetsten wert hy aen zijn ooren bekent, ende
gheslaghen.
    †Midas] Erasmus wijst op de Fabel boven
gemeldet, als Phebus de God der Consten,
ende Pan de God der Wouden om prijs son-
ghen ende pijpten: ordeelde Midas, dat Pan
ghewonnen hadde: Waerom Phebus ver-
toornt zijnde, schiep Myde twee Esels ooren
aen, de welcke hy niet en conde soo seer ver-
bergen noch bedecken, zijn Baerdtscheerder
moestet weten. De welcke, doen hy sulck een

[fol. 13v]
nieu ende wonderlic dinck niet en conde ver-
swijghen, ende niet en dorste daer van seggen,
so heeft hy een graf gemaect, ende daer in ge-
roepen: De Coninck Midas heeft Esels oo-
ren: daer na heeft hy dat graf toeghestopt, ende
metter tijt is wt dit graf riet ghewassen: het
welcke vanden winde gheroert zijnde, heeft
sulcke stemme gegeven, als de Baerdtscheer-
der daer in hadde begraven.

    Ende dat is ooc by Hercules een on-
danckbaer aert van menschen, de welc-
ke, hoewel sy voornamelick van onser
bende zijn, nochtans henselven by den
ghemeynen man so seer schamen onses
Naems, dat sy dien alomme den ande-
ren als groote †schande oplegghen.
    Daerom dewijle dese metter daet de
aldersotste zijn, maer willen schijnen wij-
se ende Thaletes te zijne, sullen wy die
    Thales was een seer vermaert Philosooph,
ende een van de Seven Wijse. Dese heeft al-
dereerst de Secreten der Astrologie bekent,
ende de naturen der dinghen ondersocht. &c.

niet met seer goeden rechte †Moroso-
phos noemen? Want het behaecht my
oock in desen deele, de Oratoren onser
tijden na te volghen, de welcke achten
henselven ganschelick Goden te zijne,
als sy gelijck Swaluwen schijnen twee
Talen te connen, ende achtent een over-
schoone daet te zijne, dat sy hare Latijn-
sche Redenen ondertusschen met Griec-










†Deen Sot
verwijt den
anderen de
Marotte.





morosophos
is int Griec-
sche, sotwijs.


Op fol. 13v, de vierde regel van onderen, heeft Geillyaert het Latijn-
se woord hirudo (bloedzuiger) verward met hirundo (zwaluw).

[fol. 14r]
sche woordekens vermenghen, hoewel
die daer geen plaetse en hebben. Ende
ist dat sy gheene vreemde woorden en
weten, soo trecken sy vier of vijf oude
afgheleyde woorden wt oude verrotte
Boecken, om daer mede den Leser te
verblinden: †te weten, op dat de gene die-
    †Sotten willen verstandich schijnen, ende
en decken oft verschoonen niemant soo seer,
als den Sotten.

se verstaen, hen selven meer ende meer
behaghen: ende diet niet en verstaen, so
veel te seerder prijsen, hoe sy min ver-
staen: (want dit is voorwaer eenen schoo-
nen aert der lusten onses volckx, dat sy
de alder vreemste dinghen alder meest
achten) ende die wat eerghieriger zijn,
nochtans toelacchen ende prijsen, ende
als †Esels de ooren roeren, op dat sy
    †De Esels hebben seer lange ende roerlic-
ke ooren, so dat sy schijnen seer goet ordeel in
de ooren te hebben, hoewel sy de alder dwaes-
te zijn.

den anderen schijnen de sake seer wel te
verstaen [seggende] Dat is wel alsoo.
    Maer nu come ic weder totten voor-
genomen handel. So weet ghy dan mij-
nen naem, O mannen, hoe sal ick u by-
namen? Hoe anders, dan aldersotste?
Want wat Naem can de Goddinne Sot-
heyt haren dienaren geven, die eerlicker sy?
Wie de Vader
der Sotheit
sy.




[fol. 14v]
    Maer dewijle het niet so velen bekent
en is, van wat Gheslachte ick geboren
ben, dat sal ick nu door de goede hulpe
der †Musen arbeyden te verclaren.
Voorwaer noch Chaos, noch Orcus,
noch Saturnus, noch Japetus, noch
eenighe ander wt de afghesette ende ver-
rotte Goden en heeft mijn Vader niet
gheweest, maer Plutus, die de eenighe
(oock met ondanck Homeri ende He-
siodi, ende oock Jupiters selve) Vader
der menschen ende der Goden is:
    Hesiodus schrijvende van het Gheslachte
der Goden, bewijst dat Chaos ende Orcus
de oorspronck aller Goden zijn. Ende Jupi-
ter is by Hesiodum ende Homerum dickwils
ghenaemt, de Vader der Menschen ende Go-
den. Saturnus was Jupiters Vader. Jape-
tus was Saturni Broeders Sone. Plutus
is Rijcdom, ende de Godt des Rijcdoms.

Na wiens wille alleen, ghelijck voortij-
den, alsoo oock nu alle dinghen, heyli-
ghe ende onheylige, opwaerts ende ne-
derwaerts verandert ende vermenght
worden: na wiens goetduncken, Krijgen,
vrede, rijcken, raden, ordeelen, vergade-
ringhen, houwelicken, beloften, verbon-
den, Wetten, consten, schimp, ernst (de
adem feylt my) int corte, alle ghemeyne
ende eygen saken der menschen bedient
worden: sonder wiens hulpe dat gantse




Muse waren
negen God-
dinnen aller
Wetenschap
ende Consten.
[fol. 15r]
volck der Poetscher Goden: Ja (ick sal
vermetelicker segghen) oock de wtver-
coren Goden souden oft ganschelijck
niets zijn, of voorwaer magerlic ende
coudelick met haren eygenen cost leven.
So wie Plutum vertoornt heeft, dien
en can oock Pallas niet hulpe genoech
doen. Maer hierenteghen wie
    Pallas was de Goddinne der Consten, ende
oock der Wapenen. Conste ende duecht son-
der ghelt, en zijn niet gheacht: ende de zenu-
wen des Crijchs zijn ghelt.

zijn gonste heeft, die mach oock den op-
persten Godt Jupiter met zijnen blixem
ghebieden, dat hy hemselven gae aen
eenen strop verhangen. Van desen Va-
der roem ick my selven geboren te zijne.
Dese heeft my ghegenereert: niet voor-
waer wt zijne hersenen, ghelijck Jupi-
ter die ernstighe Pallas ghegenereert
heeft, maer wt de alderschoonste ende
lustichste Goddinne Neotes: ende we-
derom niet aen haer ghebonden zijnde
door het droevich houwelick, ghelijck
die †Cruepel Smit gheboren is, maer
ghelijck onsen Homerus spreect, in lief-
de vermengt: het welcke niet weynich
soeter is.
    †Cruepel Smit] Hy meynt Vulcanum,
de welcke wt Jupiter ende Juno gheboren
zijnde, was om zijner leelicheyt ende onsien-

De moeder
der Sotheit








Neotes is
Joncheyt,
so coemt de
Sotheyt voor-
namelic van
rijcdom ende
Jonckheyt.
[fol. 15v]
heyt wille wt den Hemel ghestooten, ende door
dien swaren val cruepel geworden, ende heeft
daer na der Goden Wapensmit geweest.
    In liefde vermengt] Dese woorden ghe-
bruyct Homerus ghewoonlick als hy wil ge-
stolen byslapinghe beduyden: also schendt de
Sotheyt haer selven (ghelijct der Sotheydt
betaemt) segghende dat sy niet wt houwelic,
maer wt overspel is geboren. Also roemen de
Sotten van dingen, daer van sy hen behooren
te schamen.

    Ende (op dat ghy niet en dwaelt) Plu-
tus en heeft my niet ghegenereert nu
oudt ende blindt zijnde, ghelijck hy by
Aristophanen is: maer voortijden, doen
hy noch ongheschent was, ende heedt
door de iuecht, ende niet alleenlick door
de iuecht, maer veel meer door den God-
delicken dranck, den welcken hy doe bi
gevalle aen der Goden disch overvloe-
dich ende onghewatert ghedroncken
hadde.
    Ist dat ghy oock begheert de plaetse
te weten waer ick gheboren ben (dewij-
le te desen tijde dat voornamelick ghe-
acht wordt de edelheyt aen te gaen, in
wat plaetse men eerst gheweynt heeft)
Ick en ben niet geboren in de dwalen-
de Delo, noch inde waterige Zee, noch
in de holle speloncken, maer in de ghe-
luckige Eylanden, daer alle dinck wast
ende voorcoemt ongesaeyt ende onghe-
Apollo was
in Delo ghe-
boren, ende
Venus in de
Zee.

[fol. 16r]
ploecht: in de welcke geen arbeyt, noch
oudde, noch crancheyt en is, noch ergens in
de velden †Asphodelus Malva, squilla,
of wickse, of boonen, noch eenige ande-
    †Dit zijn dinghen van cleyner weerden,
ende dienen tot armer luyden cost.

re dierghelijcke bueselinghe ghesien en
worden. Maer daer is alom den oogen
ende der nuese seer aenghenaem †Mo-
ly, *Panace, †Nepenthes, Amaracus,
Ambrosia, Lotus, Rosa, Viola, Hyacin-
thus, Adonidis Hovekens. Ende ic in
    †Moly] Mercurius gaf Ulysse dit Cruyt,
tegen Circes venijn ende tooverie.
    *Panace] is goet teghen alle siecte, daer
van heetet, Heelt alleman.
    †Nepenthe] is Boragie, ende maect vrolick.

dese wellusticheydt gheboren zijnde, en
hebbe mijn leven niet met weenen be-
gost: maer hebbe mijner moeder ter-
stont toeghelachen.
    Ende nu, ick en benijde niet, dat den
oppersten †Jupiter van een Geyte ge-
    †Jupiter was met Geyten melc opgevoet.
soocht ende gevoestert is: dewijle my ge-
voestert hebben met hare Borsten, twee
de alderschoonste Goddinnen, †Me-
the, die van *Baccho gheboren is, ende
†Apedia, de Dochter Panis: de welcke
    †Methe] is Dronckenschap.
    *Bacchus] is des Wijns.
    †Apedia] is onverstant ende ongeleertheyt.

Dit zijn cos-
telicke, ende
welrieckende
ende schoone
Cruyden.










voestervrou-
wen der Sot-
heyt.
[fol. 16v]
ghy hier oock siet in het geselschap mij-
ner Medegesellinnen ende Dienstmaech-
den: der welcker Namen so ghy wilt we-
ten, ghy en sult die by Hercules, niet an-
ders van my hooren, dan in Griecks.
Te weten dese die ghy met verheven wijn-
brauwen siet, is †Philautia. Ende dese
die ghy siet als met toelachende oogen
ende tsamen slaende handen prijsen, is
*Kolakia. Dese die half slaperich ende
den slapenden gelijck is, is †Lethe ghe-
naemt. Dese, die op beyde elleboghen
ligt, met tsamen ghevouden handen, is
*Misoponia. Dese, die metten Roosen
Crans gecroont is, ende alomme met wel-
rieckende Salve overgoten is, is †He-
done genaemt. Dese, met slipperige ende
ongestadige oogen, is *Anoia genaemt.
Dese, met de clare huydt ende welgevoed-
den lichame, is genaemt †Tryphe. Ghy
siet oock twee Goden mede onder dese
Vrouwen: waervan sy den eenen *Ko-
mon, ende den anderen †Negreton Hyp-
non noemen. Met deser (segge ick) die-
naren getrouwe hulpe, brenge ick alle
dingen onder mijne Heerschappie, reg-
nerende oock over de Coningen selve.
Dus hebt ghy mijn Geslachte, opbren-
ginge ende Medegesellinnen gehoort.
    Nu, op dat ick niemandt en schijne

Der Sotheyt
Camenieren
ende medege-
sellinnen.

†Philautia
eygen liefde.
*Kolakia,
Flatteringe
†Lethe,
Vergetelheyt.
*Misoponia
haet des ar-
beydts, ofte
leuycheyt.
†Hedone,
Wellust.
*Anoia, wt-
sinnicheyt.
†Tryphe,
Genoechte.
*Komon, dat
is de God der
dronckenscap,
ende onma-
ticheyt.
†Negreton
Hypnon, dat
noemt Home-
rus seer die-
pen slaep,
waer van men
niet wel en
can wacker
worden.
[fol. 17r]
sonder oorsake my selven een Goddin-
ne te noemen, so hoort toe met toeghe-
recten ooren, wat grooter nut ic beyde
den Goden ende menschen aenbren-
ge, ende hoe wijt mijnen Naem strect.
Want ist dat een niet ongeleerdelic ge-
schreven heeft, dat Godt zijn, is de men-
schen helpen: ende ist dat die te rechte
zijn inden Raet der Goden aengheno-
men, die wijn oft kooren ofte eenige an-
der nutticheyt den menschen ghetoont
hebben: waerom en soude ic niet te rech-
te de †Alpha aller Goden genaemt en-
de gheacht worden?
    †Alpha] noemden sy den eersten ende voor-
naemsten, om dat de Griecken (by de welcke
Alpha de eerste letter is) het ghetal met lette-
ren teeckenden.

    Ten eersten, wat can soeter of dier-
baerder zijn dan het leven? Maer het be-
gin hier van, wien behoortmen toe te
schrijven dan my? Want noch de †Lan-
ce Palladis van machtigen Vader ghe-
boren, noch de Schilt Jovis des wolc-
ken samelers en genereert noch ver-
breyt het menschelijcke geslachte niet:
Maer hy selve de Vader der Goden, ende
Coninck der menschen, die met eenen
wenck den gantschen Hemel doet be-
ven, moet zijnen driespitsigen blixem af-
leggen, ende dat wreede Titanisch aen-
Desen aen-
worp geeft
Homerus
Palladi toe
om dat hy ee-
nen stercken
Vader Jo-
vem hadde.



[fol. 17v]
schijn, waer mede hy als hy wel alle de
Goden verschrict, ende moet ellendich
als de Guychelaers eenen anderen Per-
soon aendoen, als hy wil doen dat hy som-
tijts doet, dat is, kinderen maken. En-
de nu de Stoici achten henselven den Go-
den aldernaest te zijne. Maer geeft my
eenen die driemael oft viermael, of (soo
ghy wilt) seshondertmael Stoisch sy,
nochtans moet oock dese selve (of hy
schoon den baert, dat teecken der wijs-
heyt, dwelck hy ooc met den Bocken
ghemeyn heeft, niet af en legt) zijnen
hoochmoet nederleggen, ende het voor-
hooft ontrumpelen, ende de Adaman-
tische leeringhen wechworpen, ende een
wijle ongheschict ende sot zijn: In sum-
ma, die wijse moet my, my (segghe ick)
moet hy roepen, ist dat hy wil Vader
worden.
    Ende waerom en soude ick niet nae
mijn gewoonte claerlicker met u spre-
ken? Ick bidde u, ist het hooft, oft aen-
sichte, oft borst, oft handt, oft oor (welc-
ke de eerlicste leden geacht zijn) dat de
Goden ende menschen genereert? Ick
meyne neen, maer dat lidt dat so sot en-
de spottelick is dattet sonder lacchen niet
en can ghenoemt worden, is het ghene
dat des menschen gheslachte verbreyt.
[fol. 18r]
Dit is eerst de heylige Fonteyne waer
wt alle dingen het leven scheppen wa-
rachtelicker dan wt de Pythagorische
†viere. Welaen nu, ic bidde u, wat man
    †Pythagoras hielt het ghetal Viere, voor
eenen oorspronck alles dincks.

soude den mont willen tot den thoom
des houwelicks begeven, die (ghelijck
die wijse pleghen te doen) eerst deses le-
vens onlust ende ongerief by hemselven
overleyde: of wat wijf soude ten eynde
den man toelaten, waert dat sy den sor-
gelicken arbeyt des barens, ende de swa-
richeyt der opbrenginge der kinderen
wiste ofte bedachte? Nu, ist dat ghy het
leven hebt door het houwelic, ende het
houwelic door mijn dienstmaecht Ano-
ia, soo verstaet ghy wel wat ghy door
my hebt. Ende wat wijf die dese dingen
eenmael versocht heeft, soudese willen
wederom aengaen, ten ware dat de
Goddinne Lethe haer bystonde? Ende
oock Venus selve (of oock Lucretius
daer teghen spreeckt) en sal niet versa-
ken, dat hare cracht (so onse goetheyt
daer niet toe en coemt) crachteloos en-
de te vergheefs is. Soodan wt desen
onsen Dronckighen ende Spottighen
Spele comen de hoochmoedighe Phi-
losophen, in der welcker plaetse nu
Waer door
de echt be-
staet.




Anoia, wt-
sinnicheyt.




Lethe, Ver-
getenheyt.

Lucretius
scrijft Vene-
ri toe de
cracht ende
overhant van
alle dingen te
genereren.
[fol. 18v]
zijn, diemen int gemeene †Muenicken
    †Dat voortijts by den Hebreen waren de
kinderen der Propheten: dat waren by de Griec-
ken ende Indiers de Philosophen: dat selve
schijnen de Muenicken by de Christenen te zijn.

noemt, ende de Coningen die in purper
gaen, ende de Godtsalige Priesters, ende
de driemael alderheylichste Pausen: ende
ten laetsten oock den gantschen hoop
der Poetscher Goden: welcke so groot
is van getale, datse †Olympus nu nau-
we can vaten, hoewel sy seer wijdt is.
    †Olympus is een berch in Thessalia, soo
hooge, dat hy schijnt de wolcken te geraken:
waerom hy ooc dicwils voor den Hemel ghe-
nomen wort.

    Maer het is weynich, dat den oor-
spronck ende Fonteyne des levens wt
my coemt: ten sy dat ic bewijse alle nut
dat in het gantsche leven is, mijn gave
te zijne. Want dit leven, acht ghy dattet
eenichsins moet een leven genaemt zijn,
ist dat den lust daer af getrocken is? Ghy
hebt my met de handen †toegheklapt:
    †Met de handen toeklappen, is gelijck ge-
ven, ende achten dattet recht ende wel sy, dat-
ter geseyt of gedaen is.

want ick wist wel, datter niemant onder
u so wijs en was, of eer onwijs, Ja ym-
mers liever wijs, dat hy also soude ghe-
voelen. Ja, oock de †Stoische Philoso-
phen en verachten den wellust niet, hoe-
Sotheyt heeft
alle dinghen
in haerder
macht, ende
regeert de
werelt ende
het gantsche
leven.
[fol. 19r]
    †Stoici zijn suersiende Philosophen: als
nu by ons de Muenicken.

wel sy dien neerstelick bedecken, ende die
met duysent lasterwoorden verschueren
by het gemeyn volck: te weten, op dat
sy andere daer van verschrickende, sou-
den selve dien te meer ghebruycken.
Maer laetse my segghen, by Jupiter,
wat deel des levens en is eyndelic niet
droevich, niet onlustich, niet onlieffelic,
niet smakeloos, ende niet swaer, ten sy
datmen den wellust, dat is de sauce der
Sotheyt daer toe doet? Van welcke sa-
ke een ghenoechsaem ghetuyghe mach
wesen, die nemmermeer ghenoech ghe-
presen Sophocles, de welcke heeft de-
sen seer schoonen lof van ons gheschre-
ven: †In gheen wijsheyt hebben, is het
soetste leven.
    Maer welaen, laet ons de gantsche
sake by stucken verclaren. Ten eersten,
wie en weet niet, dat het eerste deel des
menschelicken levens is het alder vro-
lickste ende het alder aengenaemste al-
len menschen? Want wat is dat in de
onmondighe kinderkens, dat wy alsoo
kussen ende omhelsen ende ophelpen, soo
dat oock de vianden den kinderkens
hulpe doen? Wat is dat anders dan de
behaghelicheit der Sotheyt, de welcke
Niet te we-
ten, is het lus-
tichste leven.

†Horatius
scrijft, dat een
Schipper te-
gen zijn vrien-
den seer ver-
toorende, om
dat hy door
hare hulpe,
vander licht-
sinnicheyt ghe-
nesen was.


[fol. 19v]
de voorsichtighe natuere heeft den nieu
gheboren †kinderkens ingegeven, om
    †Sotheyt is den kinderen aengheboren.
dat sy met der lust, als met eenighe be-
soldinghe, souden den arbeyt der voe-
steringhe versoeten, ende de gonste der
bewaringhe wtsmeecken? Daer na de
Joncheyt die nae de kindtscheyt volgt,
hoe aengenaem is die by alle menschen,
hoe hertelick zijn sy alle haer gonstich,
hoe neerstelick helpen sy die voort, hoe
bedienstelick reycken sy haer de behul-
pelicke handen toe? Maer ick bidde u,
waervan heeft de Joncheyt dese gena-
de? Waervan anders dan van my, door
wiens weldaet sy seer weynich wijs is,
ende daeromme seer weynich ontstelt
wordt.
    Ick lieghe, ist dat niet terstont als sy
grooter gheworden zijn, ende door het
ghebruyck der dinghen ende door lee-
ringen beginnen wat manlijck te wor-
den, terstont de schoonheydt des aen-
schijns valt, de blijmoedicheyt verflout,
de lusticheit vercout, de iuecht vervalt.
Ende hoe yemandt voorder wordt van
my afgheleyt, soo veel te min leeft hy,
tot dat de sware oudtheyt aencoemt: de
welcke sy niet alleenlick haer selven,
maer ooc anderen hatelick is. De welc-
[fol. 20r]
ke en soude van gheenen mensche ver-
draghelick zijn, ten ware dat ick weder-
om over sulcken grooten arbeyt barm-
herticheyt hebbende, spoedichlijck by-
stonde, ende (gelijck de Poetische Go-
den pleghen den genen die verderven,
met eenighe veranderinghe tot een an-
der ghestalte te hulpe comen, alsoo ick
oock) als sy nu den grave na by zijn, so
veel moghelick is, tot de kindtscheyt
weder brachte: waerom sy niet sonder
oorsake en zijn van het ghemeyn volck
ghenaemt, wederom kinderen.
    Nu ist dat yemant wil weten hoe ick
die verandere: ick en sal oock dat niet
verberghen. Ick brengese tot de †Fon-
    †Oorsaecke waerom de Vergheet Fon-
teyne haer toebehoort: Want sy ontspringt in
haer Eylandt: ende Lethes, het welck verge-
telheyt luyt, is haer Maecht ende Medeghe-
sellinne, als vooren verhaelt is.

teyne onser Lethe (want dese springt wt
in de gheluckighe Eylanden: want by
de Helle vloeyt alleenlic een cleyn beecx-
ken) op dat sy daer langhe vergheten-
heyt ghedroncken hebbende, de sorgen
des herten af leggen, ende wederom ionck
worden. Maer men seyt, dat sy sinne-
loos ende onwijs worden. Het sy wel also:
[fol. 20v]
maer dat selve is wederom kintsch worden.
Is kindtsch zijn, anders dan sinneloos
ende onwijs zijn? Is niet dat alder be-
hagelicste in die oudde, dat onwijst is?
Want wie en soude een kint met man-
licke wijsheyt niet als een onnatuerlick
wonder haten ende vervloecken? Hier
mede stemt oock het ghemeyne spreec-
woort: Ick hate het kint dat voortijdi-
ghe wijsheyt heeft. Ende wie soude wil-
len ghemeynschap of verkeeringe heb-
ben met sulck eenen ouden, die boven so
groote experientie aller dingen, ooc ghe-
lijcke groote cracht des verstants, ende
scherpsinnicheit des ordeels hadde? So
dan de oude wort wtsinnich door mijn
gave: maer nochtans hierentusschen is
dese mijn wtsinnige vrij van die sorgen,
daermede de wijse ghequelt wort.
    Hierentusschen is hy een lustich drinc-
kebroeder, ende en gevoelt het verdriet
des levens niet, het welcke de stercke ou-
de nauwe can verdraghen. Ende som-
tijts coemt hy weder met den †Plauti-
schen ouden tot die drie letteren: ende wa-
re de alder ongheluckichste, so hy wijs
ware: maer nu is hy door mijn weldaet
gheluckich, ende den vrienden aenghe-
naem, ende oock een lustich Schwetz-
gheselle. Want by Homerum vloeyt
Een voortij-
dich wijs
kint is hate-
lick.














By Plautum
spreeckt een
out man: Ic
heb drie let-
teren geleert:
A.m.o. ende
Amo is te
seggen, Ick
minne.
[fol. 21r]
een reden soeter dan honich, wt Nestors
mont, daer de reden Achillis bitter is:
ende by den selven de oude op de stadt-
mueren sittende, gheven een iuechdelic-
ke stemme. Met welcken ghelucke sy
oock de kinderen te boven gaen, de welc-
ke wel lieflick zijn, maer zijn sonder spra-
ke, ende hen ghebreeckt de voorneme-
lickste behaghelickheyt des levens, te
weten, clappericheyt. Hier toe dient
oock dat de oude groot behaghen heb-
ben in de kinderen, ende wederom de
kinderen in de oude: ghelijck God al-
tijts ghelijcke tot gelijcke trect. Want
wat isser daer in sy malcanderen niet
ghelijck en zijn, wtghenomen dat deen
rumpeligher is, ende meer Jaren heeft.
Anders, is de witheyt des hayrs, de tan-
deloose mont, de cleynheyt des lichaems,
de begheerlickheyt des melcx, de bab-
belinghe, de clappericheyt, ongeschict-
heyt, verghetelickheyt, onbedachtsaem-
heyt: int corte, alle andere dingen over-
een. Ende hoe sy naerder de oudtheyt
komen, so veel worden sy der kintscheyt
te ghelijcker, tot dat sy op kindtsche
wijse sonder verdriet des levens, son-
der ghevoelen des doots wt dit leven
verhuysen.
    Nu gae wie wil, ende verghelijcke


Oude men-
schen worden
door der sot-
heyt weldaet
weder kinde-
ren.
[fol. 21v]
dese mijne weldaet met de veranderin-
ghe daer mede de andere Goden de men-
schen in een ander ghestalte veranderen.
Want wat die doen toornich zijnde, en
lust my niet te verhalen: maer dien sy seer
gonstich zijn, die pleghen sy te verande-
ren in Boonen, Voghelen, Crekels, of
oock in Serpenten, gelijck of dat selve
verandert te worden, niet en ware ver-
gaen ende verderven. Maer ick brenge
den selven mensche wederom tot het beste
ende gheluckichste deel des levens.
    Waert dat de menschen henselven
ganschelick onthielden van alle gemeyn-
schap der wijsheyt, ende altijts met my
haer leven dreven, so en souder selfs
gheen oudtheyt zijn, maer sy souden ghe-
luckich zijn met eewige ionckheyt. Siet
ghy niet die suere menschen die met de
Philosophische leeringen, ofte met ern-
stighe ende sware saken becommert zijn,
dat sy ghemeynlick eer sy wel ionghe-
linghen zijn, oude mannen worden? (te
weten dewijle de sorchfuldicheyt, ende de
gheduerighe ende stranghe roeringe der
ghedachten, den natuerlicken adem ende
sap metter tijt verteeren) daer daerente-
ghen mijne Sotten vet zijn, ende claer, ende
een welbesorchde huyt hebben, ende gan-
schelick Acarnanische swijnen zijn, ende














Wijsheyt, be-
commeringe,
sorge, ende on-
derwindin-
ghe maken
de oudtheyt.
[fol. 22r]
    Acarnanische Swijnen noemtmen leckere
ende overvette menschen: moghelick om dat
wt dat lant de vetste Swijnen quamen.

en souden nemmermeer eenich onghe-
rief der oudtheyt ghevoelen, waert dat
sy (ghelijckt gheschiet) niet wat met der
Wijsen besmettinge bevlect en werden.
So gansch en lijt het leven der menschen
niet dat op allen zijden gheluckich sy.
    Hier toe coemt oock des gemeynen
* spreeckwoorts gheen licht ghetuyghe-
nisse, waermede men seyt dat de Sotheyt
dat eenich dinck is, dat de ioncheyt (die
anders seer haestich door loopt) ver-
traecht, ende de onloflicke outheyt verre
veriaecht. So dat niet sonder oorsake
een gemeyn † spreeckwoort van de Bra-
banders gheseyt en wort, dat dese (hoe-
wel de oudtheyt anderen menschen pleecht
voorsichticheyt aen te brenghen) hoe sy
der oudtheyt naerder comen, so veel te
meer ende meer sot worden. Ende daer
en is gheen ander volck dat lustiger is
tot de gemeyne handelinge des levens,
of de droefheyt der oudtheyt min ghe-
voelt. Dese zijn mijne Hollanders alder-
naest ghelijck met den lande, also oock
met de wijse des levens. Want waerom
en soude ick die niet mijne noemen, die
my so neerstichlick dienen dat sy daer
* Sot te zijn
verlangt de
ionckheyt son-
der pijn.

† De Braban-
ders dat alder
vriendelicste
volc, zijn al-
tijts vrolick.
Waer wt dat
ghemeyn
spreecwoort
coemt, De
Brabander
hoe ouder
hoe sotter.
Hollanders
worden om
hare eenvou-
dicheyt ende
ongeveynsde
manieren mal
ghenoemt op
schimpsche
wijse Hollant
dollant.
[fol. 22v]
door by het ghemeyn volck eenen toe-
naem verdient hebben? Waer van sy hen
alleenlick niet en schamen, maer roe-
men voornamelick daer van.
    Laet nu de aldersotste menschen gaen,
ende Medeas, Circes, Veneres, Auro-
ras, ende ick en weet niet wat fonteyne
versoecken om de ionckheyt weder te
ghecrijghen, dewijle ick alleen dat can
ende pleghe te doen. By my is dat sap,
waer mede Mennonis dochter heeft
de ionckheyt Tithoni haers grootva-
ders verlangt. Ick ben die Venus door
wiens gonste Phaon is weder leven-
dich gheworden, so dat hy van Sapo-
ne is so seer bemint gheweest. Mijne
zijn de cruyden, so daer eenighe zijn,
mijne zijn de tooveringhen, mijne is de
Fonteyne de welcke niet alleenlick de
vergangen ionckheyt weder en brengt,
maer (het welcke veel meer te wenschen
is) die eewelick bewaert. Ist dat ghy
    Medea was een beroemde Tooverinne,
de welcke met hare Toovercruyden heeft den
ouden Emsonem wederghebracht tot ionck-
heyt, so de Poeten versieren.
    Circe heeft met hare roede ende drinck-
pot de menschen verandert in wat gestalte sy
wilde, ghelijck sy den gesellen Ulyssis dede.
    Venus heeft wt den ouden Phaone eenen
schoonen ionghelinck ghemaeckt, so dat hem
Sapho seer ghemint heeft.

Medea.



Circe.



Venus.
[fol. 23r]
    Aurora heeft Tithone de ionckheyt tot ve-
le Jaren verlangt.

alle aldus met my ghevoelt, datter niet
beters en is dan ioncheyt, ende niet grou-
welickers dan oudtheyt: so siet ghy (so
ick meyne) hoe veel ghy van my ont-
fangt, dewijle ick u so groot een goet
behoude, ende so groot een quaet wtsluyte.
    Maer wat spreke ick noch van men-
schen? Doorluystert den gantschen he-
mel, ende so wie wil, die sal my mijnen
naem mogen verwijten, ist dat hy gant-
schelick yemant van de Goden vint, die
niet onlieflick ende verachtelick en is,
ten sy dat hy door mijn Godheyt aen-
ghenaem worde. Want waerom is
Bacchus altijts een ionghelinck ende
lanckharich? te weten om dat hy onsin-
nich ende droncken is, ende alle het le-
ven met brassen, danssen, springhen, ende
spelen doorbrenghende, niet een hayr
ghemeynschaps en heeft met Pallade.
Ende en wil niet alleenlick niet wijs
gheacht worden, maer begheert oock
met spot ende schimp gedient te zijn: ende
en wort niet gheergert door dat spreec-
woort waer door hy dwaes ghebynaemt
wort, het welcke dusdanich is, Sotter
dan Morychus. Want sy hebben Bac-
chum ghenaemt Morychus, om dat
Aurora.









Der Heyde-
nen Goden
zijn Sotten.





De oude heb-
ben altijts
Bacchum ge-
beeldet met
een iongelincx
gedaente, ende
lanck hangen-
de hayr.
[fol. 23v]
de ackerlieden door dertelheyt hem voor
de dore des tempels sittende, plegen den
mont met fijgen ende most te besmeeren.
Ende oock wat spotwoort isser, dat de
oude Comedia hen niet tegen en worpt?
O dwasen God (seggen sy) ende weer-
dich wt Jovis inghewant gheboren te
worden. Maer wie en soude hier niet
liever dwaes ende onwijs zijn, ende al-
tijts lustich, altijts ionghelinck, altijts
eenen yegelicken spel ende wellust aen-
brenghende: dan die dobbelhertich Ju-
piter eenen yegelicken verschrickelick,
of Pan door zijne beroerten alle dinck
met oudtheyt verdervende, of Vulcanus
met vyervoncken bedect, ende altijts on-
reyn van den arbeyt zijns winckels, of
oock Pallas selve die met haren Gorgo-
nischen schilde ende lance verschrickelick
is, ende altijts wreedelick siende.
    Waerom is Cupido altijts een kint,
anders dan om dat hy een bueselaer is,
ende niet gesonts noch doet noch denct?
Waerom is de gulden Venus altijts
    Cupido wort ghemaelt als een kint, om
dat hy een boeleerder is, nemmermeer eeni-
ghe wijsheyt denckende.
    Venus wort met blosende kaken ende gout-
gheel hayr gheset, ende is vander Sottinnen
gheslacht, ende van verwe als Plutus, altijts
lachende.

[fol. 24r]
iuechdelick van ghestalte? te weten om
dat sy maechschap met my heeft: daer
wt sy oock der verwe mijns vaders ge-
lijck is, ende om deser oorsake wille by
Homerum genaemt, de gulden Venus.
Boven desen is sy altijts lachende, so ver-
re wy den Poeten ofte den beeldesnij-
deren die de Poeten navolgen, eenich
gheloove gheven. Wat Godheyt heb-
ben de Romeynen oyt seerder gheeert
ende ghedient, dan Flore der moeder
alder wellust?
    Zenodotus beschrijft dat Bacchus de God
des Wijns, wort in Sicilia ghenaemt Mo-
rychus. Ende dat daerom datmen inden tijt
der wijnpressinghe, placht Bacchi mont met
Most ende groene fijgen te besmeeren. Ende
alomme wort Bacchus van de Poeten ghe-
maect spottisch ende onwijs, te weten, dewijle
hy een droncken God was. Ghelijck hy oock
spottichlick was geboren: want doe zijn moe-
der Semele van den blixem was verslaghen
eer sy hem voldragen hadde, heeft Juppiter
zijn vader hem wt zijns moeders lijf ghesne-
den, ende in zijn inghewant genaeyt, ende daer
in voldreghen, ende als den tijt vol was, heeft
hy hem op der vrouwen wijse gebaert: waer
om hy oock ghenaemt wort tweemael geboren.
    Wat de oude Comedie sy, is boven in Eras-
mi sendebrief tot Morum, verclaert.
    Jupiter wort by Homerum genaemt val-
schen raet ofte valsch herte te hebben, om dat
hy altijts anders wtwijst, ende anders int her-
te draecht, vertoont hem anders dan hy is, ende
wederom anders is dan hy hem vertoont.












Bacchus.















Comedie.

Jupiter.
[fol. 24v]
    Pan was by de Heydenen geacht een God
te zijne die de menschen verschrickt. Hy was
oock de God der Herderen ende Velden.
    Vulcanus was der Goden smit, die den
blixem ende donder smeedde, ende wort een
God des vyers gheacht.
    Pallas was Jupiters dochter, ende wt
zijne herssenen geboren, sonder moeder. Waer
om sy oock ghenaemt is een Goddinne der
wijsheyt, konste ende wapen. Dese droech het
grouwelick hooft Meduse (diemen oock Gor-
gonem naemt) altijts in haren schildt, om dat
sy haren vyanden soude te verschrijckelicker
schijnen: Want Medusa seer schoone zijnde ende
voornamelick van hayre, is van Neptuno
gemint geweest, de welcke haer als sy vluch-
tede ghegrepen heeft, ende by haer gheslapen
in Pallas tempel. Waerom Pallas verstoort
zijnde, heeft dat ghewroken, ende dat schoon
haer Meduse (daer mede sy aldermeest Nep-
tuno behaecht hadde) in Slangen verandert:
ende daer toe ghegheven dat alle diese aensa-
ghen, in steenen verandert worden. Daer na
heeft Perseus (met Mercurius vluegelen ende
sweert, ende met Pallas schilt ghewapent zijn-
de) Medusam met eenen slach (dewijle sy ende
alle de Slanghen sliepen) ghedoodt, ende de
vyanden dien hy het hooft ghetoont heeft, in
steenen verandert, ende daer na heeft Pallas
dit hooft altijts in haren schilt ghedraghen,
waer van hy oock Gorgonisch ghenaemt is,
dewijle Medusa ende hare suster, Gorgones
ghenaemt waren.
    Flora was de Goddinne aller bloemen.
Daer is oock een seer rijcke hoere gheweest,
met name Flora, de welcke het volck van
Roomen erfgenaem maecte: waerom sy oock
int ghetal der Goden gheset is, ende gheeert



Pan.

Vulcanus.



Pallas.



Gorgon.





















Flora.
[fol. 25r]
gheworden met groote dertelheyt ende vrijheyt
der woorden, ende alder dinghen.


    Hoewel, so yemant oock der ernsti-
gher Goden leven neerstichlick onder-
soect by Homerum ende andere Poeten,
die sal bevinden dattet alom vol Sot-
heyt is. Want wat noot ist der ander
Goden wercken te verhalen, dewijle ghy
het minnen ende spelen Jovis des don-
dereers wel weet? Dewijle die ernstige
Diana des vrouwelicken aerts verghe-
tende, niet anders en doet dan Jagen,
ende daerentusschen brant sy met liefde
tot Endymion? Maer ick hebbe liever
dat die hare schandelicke wercken hoo-
ren van Momo, vanden welcken sy die
voortijden dickmael plachten te hooren.
Maer sy verthoornt zijnde, hebben hen
met Ate over langen tijt afgestooten op
der aerde, om dat hy met zijne wijsheyt
der Goden geluckicheyt ontijdichlick
teghenstont. Ende gheen mensche en
gheweerdicht desen ballinck te herber-
gen, so verre ist dat hy soude in der Prin-
cen hoven plaetse hebben, in de welcke
nochtans mijn Kolakia de voornaemste is:
de welcke niet bet met †Momus overeen
en coemt, dan de Wolven met den Lam-
me. So dan dewijle dese Momus is
wechgenomen, so spelen de Goden nu
Kolakia,
flatterie.
†Momus en
heeft gheen
plaetse inder
Goden hoven,
om dat hy
met zijn wijs-
heyt alle dinck
verstoort, ende
straft wat-
men aengaet,
waer by men
hem niet lij-
den can.
[fol. 25v]
veel vrijelicker ende lustichlicker, wa-
rachtichlick ghemackelick levende, ge-
lijck Homerus spreect, te weten, dewijle
daer geen straffer en is. Want wat boer-
den zijnder die de onnutte Priapus niet
en maeckt. Wat spel isser dat Mercu-
rius niet voort en brengt met zijne too-
verien ende dieften. Ja oock Vulcanus
selve pleecht den Sot te maken in der
Goden bancketten, ende de drinckerie nu
met hincken, nu met schimpen, nu met
spottelicke woorden te vervroeylicken.
Ende oock die oude boeleerder Silenus
die den boeren dans pleecht te danssen,
mede met Polyphemo die pleecht den
Tretanelo dans te danssen, dewijle de
Goddinnen den blootvoets dans dansen.
De Satyri, die half bocken zijn, springen
den Atellaenschen dans. Pan maect eenen
yegelicken te lachen met eenich dwaes
liedeken, den welcken sy liever also heb-
ben, dan de Musas selve, voornamelick
als sy nu beghinnen van den dranck der
Goden nat te zijne. Maer wat wil ick
nu verhalen wat de wel ghedroncken
Goden na de gasterije maken? het welc-
ke (so helpe my Hercules) so dwaes is,
dat ick selve my somtijts niet en kan ont-
houden van lachen. Maer het is beter
dat ick hierin Harpocratis ghedachtich
[fol. 26r]
sy, op dat niet misschien ons oock eenich
bespiende God en luystere, dewijle wy
sulcke dinghen verhalen, als Momus
selve niet en soude onghestraft wtghe-
sproken hebben.
    Jupiter was by de Heydensche Poeten de
opperste God, waerom sy oock hem alleen den
donder ende blixem toeschrijven. Desen dichten
sy oock dat hy hemselven nu in dese, nu in die
ghestalte verandert, om zijn spel der minnen te
volbrenghen, ghelijck hy oock hemselven in
eenen gouden regen verandert heeft, ende also
Danaim die in eenen torren besloten was, be-
vrucht ende met kinde ghemaect.
    Diana anders Luna ghenaemt, een God-
dinne, welcke de Poeten dichten dat sy haer
altijts in de bosschen ende Wouden houdt ende
iaecht, ende dat sy Endymionem so lief hadde,
dat sy hem in Latmo den berch in Caria ver-
berch, op dat sy hem mochte alleenlick ghe-
noech cussen, want sy hadde behaghen in ee-
wighe cuysheyt.
    Momus is de God der berispinge, de welc-
ke niet alleenlick al wat de menschen deden
en strafte, maer sprack oock vrijlick teghen
Jupiter ende de andere Goden in haren raet,
ghelijck Lucianus dichtet.
    Ate, is te segghen schade, ende wort van
Homero gedichtet een Goddinne te zijne, die
de menschen in quade dinghen verwerret, ende
verleydt ende beroert.
    Priapus een soon Veneris ende Bacchi, met
ongeschicter grooter schamelheyt, ende een God
der oncuysheyt, wiens beelt naect ende schan-
delick gheset wert. Waer van Augustinus
schrijft, dat onder andere stucken zijns Gods-

Jupiter.








Diana.


Endymion.





Momus.



Ate.



Priapus.
[fol. 26v]
diensts was, dat de eerbaerste vrouwe der
stadt moeste deser grouwelicker beelde eenen
crans opsetten. Ende ghelijck men by ons de
Bruyt ter kercken leyt, also moesten daer alle
Bruyden haer te voren setten, op deses beeldes
schamper ontucht. Hier sietmen wat de men-
schelicke natuere niet en doet, wanneer sy haer
selven ghelaten is, datter niet so schandelick
can bedacht worden, dat sy niet en derf doen.
    Mercurius de God der Dieven ende Coop-
luyden, de welcke (so Lucianus verhaelt) met
tooveren Vulcani smetanghe van der smisse
ghestolen heeft, ende Apollinis ossen ende pijlen.
    Vulcanus dient den Goden ten dissche (ghe-
lijck Homerus dichtet) ende is hare Sot ende
Speelman, de welcke met zijn hincken ende on-
sienheyt de Goden doet lachen: ende brengt
Junoni zijnder moeder den drinckbeker, lache-
licke woorden sprekende, op dat hy den twist
verdrijve, die tusschen Juno ende Jupiter is.
    Polyphemus, een eenoogich groot Ruese,
die menschen vleesch at, den welcken Ulysses
met zijne ghesellen de ooge heeft wt gesteken
als hy sommighe van haren gesellen verslint
hadde, dese minde de Goddinne Galatheam.
    Satyri zijn dieren in India, hebbende een
menschelick aensichte, maer bocken voeten ende
hoornen, ende het geheel lichaem hayrich, ende en
hebben gheene menschelicke zeden, die Poeten
dichten dat sy der Wouden Goden zijn, ende
seggen dat sy dertel ende onschamel zijn, ende
seer gheneghen tot oncuyscheyt.
    Atella is een stadt waer van Atellane een
maniere van danssinghe, waerin de oncuys-
heyt wort voor ooghen gestelt met oneerlicke
beweghinghe des lichaems.
    Pan is de God der Herderen, onsinnich
ende ongheschickt.

Mercurius.




Vulcanus.






Polyphemus.




Satyri.





Atella.



Pan.

[fol. 27r]
    Silenus de voester ende leermeester Bac-
chi, dese volcht de Goddinnen, ende leyt la-
ghen na haer.
    Harpocrates was een God des stilswijgens,
wiens beelt wert ghemaect met de vingeren
zijnen mont toehoudende. Also is die Harpo-
crates ghedachtich, die swijghen can.
    Muse waren neghen Goddinnen der con-
sten, leeringhe, ende ghesangs.

    Maer het is nu tijt dat wy (na het ex-
empel Homeri) de Goden verlatende
wederom op de aerde comen, hoewel
wy daer niet vrolicx, noch gheluckichs
en sien, dan door mijn gave. Ten eersten
siet ghy met wat grooter voorsichticheyt
de nature, de Moeder ende Werckmee-
stersse des menschelicken geslachts, toe-
ghesien heeft, dat de sauce der Sotheyt
nerghens en soude ghebreken. Want de
wijle na de Stoische beschrijvingen de
wijsheyt niet anders en is, dan door ver-
nuft gheleydt te worden: ende daerentegen
Sotheyt, na het goetduncken der begeer-
licheden gheroert te worden, hoe veel
meer begeerlicheyts dan vernufts heeft
Jupiter in de menschen ghegeven, om
dat haer leven niet en soude ganschelick
droevich ende bitter zijn. Dat is, ghelijck
of ghy een halve once vergheleect tegen
een pont. Boven desen heeft hy het ver-
nuft in den engen hoeck des hoofts he-
nen gheschict, ende heeft voort het gansche
Silenus.



Harpocra-
tes.

Muse.


Sotheyt is
den menschen
aengeboren.






Wat wijsheyt
is.







Plaetse des
vernufts.
[fol. 27v]
lichaem den begeerten ghelaten. Daer na
heeft hy twee seer geweldige Tyrannen
tegen het eenige vernuft geset: te weten,
den Toorn, de welcke het slot ende stercte
der borst besit, ende oock de fonteyne des
levens selve, namelick, het Herte: ende de
Begheerte, de welcke seer breede heer-
schappie besit tot het onderste lidt der
gheboorte. Teghen dese dobbel macht
hoe veel het vernuft vermach, dat ver-
claert het gemeyn leven der menschen
genoechsaem, dewijle het vernuft oock
(het welcke sy alleen vermach) so seer
tegen roept dat het heesch wort, ende for-
men der duecht voorgeeft: maer toorn
ende Begeerte senden haren Coninge
den strop, ende wederstaen hem veel ha-
telicker, tot dat hy nu oock vermoeyt
zijnde, van selfs wijct, ende ghewonnen
gheeft.
    Plato set het vernuft als eenen koninck in
de herssenen om daer zijn hof te houden: ende
maect den Toorn zijnen stoel int herte, ende der
Begeerte in den gemachte ofte schamelheyt.
    Laqueum mandare, den strick gebieden,
is yemant also verachten, dat men daer niet na
en vraecht al waert dat hy hen oock verhin-
ghe. Het is een spreeckwoort.

    Maer dewijle den manne als die tot
regeren gheboren is, meer van der on-
ce des vernufts moeste ghegeven wor-
[fol. 28r]
den, so heeft de natuere om hem oock na
haer vermoghen te hulpe te comen, my
hierin, ghelijck in alle andere dinghen,
raet ghevraecht: ende ick hebbe terstont
sulcken raet gegeven, als my betaemde,
te weten, dat sy hem soude een wijf toe-
voegen (te weten, een dier dat wel dwaes
is, ende ongeschict, maer is ooc lachelick
ende lieflick) het welcke met ghewoonlic-
ke bywooninge soude met hare sotheyt
de droefheyt des manlicken verstants
versaucen ende versoeten. Want dat Pla-
to schijnt te twijffelen, onder wat aerdt
hy de wijven wil setten, onder de rede-
licke, of onder de onredelicke dieren,
daermede en heeft hy anders niet ghe-
wilt, dan de wtnemende sotticheyt des
vrouwelicken aerts te kennen gheven.
Ende ist dat misschien eenich wijf wil
wijs gheacht worden, die en maect niet
anders dan dat sy dobbel sot sy: gelijck
of yemant den Osse tot vechten bereyd-
de tegen zijn natuere. Want so wie te-
ghen nature, der duecht valsche verwe
vertoont, ende hemselven teghen natuere
ergens toe buycht, die dobbelt zijn feyl.
Want gelijc na der Griecken spreecwoort,
de simme altijts een simme is, oock als
sy met purpur becleedt is: also is een
wijf altijts een wijf, dat is sot, sy veran-
Plato van
het Wijf.





Een wijf dat
wijs wil zijn
is dobbel sot.
[fol. 28v]
dere haer selven in wat gestalte sy wil.
    Maer ick en achte het geslachte der
wijven so seer sot niet, dat sy daerom sou-
den mogen toornich op my zijn, om dat
ick selve een wijf ende de Sotheyt zijnde
haer Sotheyt toeschrijve. Want ist dat
sy de sake recht overleggen, so moeten
sy daer van der Sotheyt dancken, dat sy
veelsins gheluckigher zijn dan de man-
nen. Ten eersten om der schoonheyt wil-
le, de welcke sy te rechte boven alle an-
dere dingen achten, ende door de welcke
sy oock teghen de Tyrannen tyrannie
bedrijven. Waer van coemt anders dat
onsien ghestalte, die ruyde huyt, ende den
bosch des baerts, ende ganschelick wat
oudts inden man is, ten sy van het quaet
der wijsheyt, dewijle der wijven wan-
gen altijts glat, ende de stemme altijts
cleyne, ende de huyt saechte, gelijck een
eewighe ionckheyt wtgeven? Daer na
wat soecken sy anders in dit leven, dan
den mannen seer te behaghen?
    Dienen niet hier toe so veel vercierin-
ghen, so veel aenstrijckingen ende ver-
wen, so veel badens, so veel kemmens,
so veel welrieckende water, so veel ruec-
ken, so veel konsten om het aenschijn,
ooghen, ende huyt te schilderen ende ver-
cieren. Ende nu, zijn sy den mannen met












De Wijven
gheluckiger
dan de mannen.
[fol. 29r]
eenige sake aengenamer dan met Sot-
heyt? Want wat isser dat sy den Wijven
niet toe en laten? Maer voor wat besol-
dinge anders, dan des wellusts? Ende
de Wijven en maken met gheenen an-
deren dinghe vruechde, dan met Sot-
heyt. Dat dit waerachtich is, en sal die
niet versaken, die by hemselven over-
dacht heeft, wat dwaesheit de man met
den wijve spreect, wat boerden hy be-
drijft, soo wanneer hy heeft voorgheno-
men de vrouwelicke wellust te gebruyc-
ken. So hebt ghy dan wt wat oorspronc
de eerste ende meeste vruechde des le-
vens coemt.
    Maer daer zijn sommige (ende voor-
namelic de oude mannen, die meer tot
drincken dan tot vrouwen gheneghen
zijn) die den oppersten wellust setten in
drinckerien. Voorwaer, of eenige gaste-
rie can lustich zijn, daer geen wijven en
zijn, dat moghen andere bedencken: dit
is voorwaer vast, dat sonder de sauce
der Sotheyt gheen gasterie vrolijck en
is. So dat sy (so daer niemant en is, die
so met warachtige oft geveinsde dwaes-
heyt doet lacchen) eenigen gheck oock
voor loon hueren diese doe lacchen, oft
eenigen spotschen Pluymstrijcker roe-
pen, die om des buycx wille spreect, wat-
Oude man-
nen dronc-
kaerts.


Sonder wijf
geen blijde
geselscap.


Disch die-
naers, tafel-
vrienden ende
tellyoor lec-
kers aenghe-
tast.
[fol. 29v]
men hooren wil, ende met sotte woor-
den de stilheyt ende droevicheyt der drinc-
kerie veriaghet. Want wat noodt wast
den buyck met so veel Hofrechten, banc-
ketten ende leckerheden te beswaren,
ten ware dat oock de ooghen ende ooren,
ende den gantschen gheest met lachen
ende spotten ende boerden gevoet wor-
de? Maer van dusdanighe bancketten
ben ick de eenighe Meestersse.
    Hoewel oock dese selve dinghen die-
nen in de gasterijen ghewoonlick ghe-
bruyct, als eenen Coninck loten, op het
Schaeckbert spelen, wt vrientschap den
anderen toedrincken, den drinckbeker
suighen, springhen, ende andere dingen
doen ommegaen om prijs. Dese dingen
en zijn niet van de seven Wijse der Griec-
ken, maer van ons ghevonden tot wel-
vaert des menschelijcken gheslachts.
Ende alle dese dinghen zijn van sulcker
nature, dat sy, hoe daer meer sotheyt in
is, so veel te meer goets doen den leven
der menschen, het welcke gheen leven
en schijnt gheacht te zijne, soo het droe-
vich is. Ende het moet droevich zijn,
ten sy datmen dat aengheboren ver-
driet verdrijft door sulcke wellusten.
    Maer daer sullen mueghelick som-
mighe zijn, die oock desen aert der wel-
[fol. 30r]
lusten verachten, ende met de liefde en-
de ghemeynschap der vrienden te vre-
den zijn, segghende, dat vrientschap bo-
ven alle dinghen gaet: te weten, dewij-
le sy soo noodtsakelick een dinck is, dat
noch lucht, noch vyer, noch water noot-
sakelicker en sy. Ende wederom, dat sy
soo lustich is, dat, soo yemandt die
wech name, mochte schijnen de Son-
ne wech ghenomen te hebben. Boven
desen, dat sy eerlick is (ist dattet yet tot-
ter sake doet) soo dat oock de Philoso-
phen selve niet en vreesen, die onder de
voornaemste goeden te tellen. Maer
wat, of ick bewijse dat ick deses sulcks
groots goedts beghin ende eynde ben.
Ende dat sal ick bewijsen, niet met lis-
tighe, scherpsinnighe, ende bedrieghe-
lijcke Argumenten der Sophisten, maer
groffelijck, ende sal de saecke by nae
met den vingher toonen.
    Wel aen, Door de vingheren sien,
feylen, blindt zijn, toe gheven in der
vrienden feylen, ende sommighe groo-
te feylen voor Duechden lief hebben
ende verheffen, schijnt dit niet der Sot-
heydt seer nae te zijne? Wat? als den
eenen de aengheboren vlecke zijnder
Vriendinne lieffelijck schijnt, den ande-
ren ghenoechte ende wellust heeft in

Sotheydt
maect ende
hout vrient-
schap.


























Door sot-
heydt ver-
draechtmen
alle dinck.
[fol. 30v]
zijns liefs rieckende nuese: als de vader
zijnen scheeloogigen soon noemt schoon
ooge: wat (segge ick) is dit anders dan
enckel Sotheyt? Sy mogen roepen so
seer als sy willen dattet Sotheyt is: noch-
tans dese eenige Sotheyt vereenicht de
vrienden, ende bewaertse in eenicheyt.
Ick spreke van de menschen, der welc-
ker niemant sonder feylen en leeft: ende
die is de beste, die met de minste is be-
vangen: daer hierentusschen onder die
wijse Goden ganschelick geen vrient-
schap en coemt, ten sy eenige droevige
ende onlieffelicke: ende die met seer wey-
nige. Want met niemande, en dorste ic
niet segghen, daerom dat den meesten
hoop der menschen dwaes is: Ja daer
en is niemandt, die niet menichsins en
dwaelt: ende de vrientschap en blijft niet
dan tusschen die, die malcanderen ghe-
lijck zijn. Ist dat somtijts tusschen die
ernstighe mannen onderlinghe vrient-
schap coemt, die en is voorwaer niet
stantfastich, ende en sal niet seer gedue-
rich zijn, te weten, onder die eyghensin-
nige ende meer te seer gheoochde men-
schen, die op der vrienden feylen so scherp
sien, als den Arent ofte de Epidaurische
Slanghe. Maer dese selve, hoe qualick
sien sy in haer eyghen feylen, ende hoe




Geen vrient-
schap sonder
Sotheyt.






















Die veel
haet, wort
van velen
gehaet.
[fol. 31r]
qualick sien sy de Tessche die op den rug-
ghe hangt.
    Esopus pleecht te seggen, dat de mensche
twee Tesschen heeft aen hem hangende: deen
achter op zijnen rugge, daer in hy zijne feylen
ende gebreken heeft stekende: dander voor on-
der de oogen op den buyck, waerin ander men-
schen feylen zijn: Dese siet een yegelijc altijts
aen, maer de zijne nimmermeer. Hier van mel-
det oock Persius.

    So dan, dewijle de Nature der men-
sche sulcks is, dat geen vernuftich men-
sche gevonden en wort, die niet met ve-
le feylen bevanghen en is: hier toe oock
dewijle so groote verscheydenheyt der
sinnen ende oeffeningen is, ende so vele
feylen ende vallen des menschelicken le-
vens zijn, hoe sal de lusticheyt der vrient-
schap oock een ure stantfastich zijn on-
der dese hondertoogige †Argos, ten sy
dat die daer toe coemt, de welcke van de
Griecken wonderlick wordt Euetheia
ghenaemt: het welcke ghy muecht duy-
den, Sotheyt oft lichtsinnicheyt der se-
den. Ende wat? Cupido die oorspronck
ende Vader aller vrientschap, is die niet
ganschelick blindt? Ende gelijck het ge-
ne dat niet schoon en is, hem schoon
schijnt, also maect hy oock onder u, dat
eenen yegelicken het zijne schoon schijnt,
so dat den ouden man het oude wijf, ende
Niemant son-
der feyl.










Argos had-
de hondert
oogen, daer
mede door-
sach hy alle
dinck.
[fol. 31v]
de knecht het Machdeken lief heeft. De-
    Cupido is by de Poeten de Godt der lief-
de, ende wordt ghedicht blindt ende naect te
zijne, ende vlueghelen ende Pijlen ende Bo-
ge te hebben.

se dinghen gheschieden alomme, ende
worden alomme belachen, ende noch-
tans dese lachelicke dinghen vereeni-
ghen ende verbinden te samen het lusti-
ghe gheselschap deses levens.
    Nu, dat van de vrientschap gheseyt
is, dat moetmen veel meer ghevoelen
van den Houwelicke: het welcke an-
ders niet en is, dan een onscheydelijcke
vereeninghe des levens. O onsterffe-
lijcke Godt, wat houwelick scheydin-
ghen, of oock booser dinghen souden
alomme gheschieden, ten ware dat de
ghewoonlicke bywoninghe des mans
ende wijfs door flatteringhe, boerdin-
ghe, lichtsinnicheydt, dwalinghe, en-
de veynsinghe (de welcke mijne dienst-
maechden zijn) onderhouden ende ghe-
voet worde? Ey hoe weynighe houwe-
licken souden ghemaect worden, waert
dat den Bruydegom voorsichtichlijck
ondersochte, wat spelen dat teeder (ghe-
lijck het schijnt) ende beschaemt Maech-
deken nu lange voor de Bruyloft heeft
ghespeelt? Ende hoe veel weynigher
Het houwe-
lick gheen
bestant son-
der sotheyt.






[fol. 32r]
houwelijcken souden vereenicht blij-
ven, waert dat seer veel daden der wij-
ven niet door der mannen onachtsaem-
heyt oft onghevoelicheydt verborghen
bleven? Ende dese dingen worden met
rechte der Sotheyt toegescreven: maer
hierentusschen comet hier door, dat het
wijf den manne, ende de man den wijve
aengenaem is, dat het huys in ruste en-
de vrede is, dat de vrientschap staende
blijft.
    Men spot metten Cochuyt ende Cu-
curra, ende wat naem en geeftmen die niet,
die des overspeelsters tranen met de lip-
pen opsuypt. Maer hoeveel geluckiger
ist also te dwalen, dan met de neersticheyt
der zeloersheyt hemselven wt te teeren,
ende allen dinck met droefheyt ende onlust
te vermengen? In somma, niet alleen-
lick en can geen geselschap noch gheen
vereeninghe des levens lustich of ghe-
durich zijn sonder my: maer ooc het volc
en can zijnen Prince niet langer verdra-
gen, noch de dienstknecht zijnen Heere,
noch de Heere zijnen dienstknecht, noch
de dienstmaecht haer vrouwe, noch de
meester zijnen discipel, noch de vrient zij-
nen vrient, noch de man zijn wijf, noch de
verhuerder zijnen huerder, noch de bywoner
den bywoner, noch de huysgenoot den










Cucurra is
een voghel,
die ander vo-
gelen eyeren
broedt.



Geen ghesel-
schap sonder
Sotheyt.


Sonder sot-
heyt en can
niemandt den
anderen lij-
den.
[fol. 32v]
Huysghenoot langher verdraghen, ten
sy dat sy onder malcanderen nu dwalen,
nu flatteren, nu willens door de vinge-
ren sien, nu met eenich honich der Sot-
heyt malcanderen bestrijcken.
    Nu, ic weet dat dit schijnt seer groot
ende veel te zijne, maer ghy sult groo-
ter dingen hooren. Ick bidde u, sal die
yemandt lief hebben, die selve hemsel-
ven haet? Sal die met eenen anderen
eendrachticheyt hebben, die met hem-
selven oneens is? Sal die yemanden lust
aenbrenghen, die selve hemselven swaer
ende lastich is? Dit en sal (meyne ic) nie-
mandt segghen, ten sy dat hy sotter sy
dan de Sotheyt selve. Ende nu, ist dat
ghy my wtsluyt, en sal niemandt den an-
deren verdraghen, maer sal oock hem-
selven stincken, ende een yegelick sal van
het zijne walgen, ende hemselven haten.
    Want dit quaet heeft de natuere (de
welcke in vele dingen meer is stiefmoe-
der dan moeder) in het vernuft der men-
schen gheplant, voornamelick der ghe-
ner die wat verstandich zijn, dat een ye-
ghelijck mishagen heeft in zijne dingen,
ende ander luyden dingen verheft: waer
door alle gaven ende alle schoonheit ende
cierlicheyt des levens verdorven wordt,
ende vergaet.
Elck mis-
haecht het
zijne.



[fol. 33r]
    Want wat voordeel sal de schoon-
heyt zijn (de welcke een sonderlinge ga-
ve der onsterffelicker Goden is) ist dat
sy met stanck besmet is? Wat sal de ionc-
heyt, ist dat sy met den suerdeessem der
oudelicker droefheyt verdorven wort?
Eyndelick, wat sult ghy met alle de ga-
ve uwes levens, of by u selven, of by an-
dere betamelick doen (want het en is
niet alleenlick conste, maer is oock het
hooft alles doens, dattet betame dat-
men doet) ten sy dat dese Philautia ge-
luckichlic daer by sy, die ick houde voor
mijne oprechte Suster: soo neerstich is
sy alomme in mijne saken. Ende wat is
sotters dan u selven behagen? U selven
verheffen? Maer wederom, wat salder
lustich ende aenghenaem, ende niet on-
betamelick zijn, dat ghy doet, u selven
mishaghende? Neemt dese sauce des le-
vens wech, ende terstont sal de Ora-
toor vercouden met zijn Oratie, de San-
gher en sal niemande behaghen met zij-
nen sanghe, de Guychelaer sal met zij-
nen Guychelsack wtghestooten wor-
den, de Poete sal met de Musis bespot
worden, de Schilder sal stincken met zij-
ne conste, de Medecijnmeester sal met
de Medecijne hongher lijden. Ja ghy
sult voor Nereo Thersites, voor Phao-
Philautia,
eygen liefde.






[fol. 33v]
ne Nestor, voor Minerva een Soth,
voor welsprekende een onmondich kint,
voor een Borgher een Boer schijnen:
soo seer noodich ist dat een yeghelijck
    Nereus was de alderschoonste onder alle
die voor Troiam quamen: ende Thersites
was de alder onsienste.
    Nestor was twee hondert Jaer oudt, doe
hy voor Troiam quam.
    Phaon was de alderschoonste aller Men-
schen.
    Minerva was de Goddinne der Consten
ende wijsheyt.

oock hemselven flattere, ende met eeni-
ghe pluymstrijckinghe hemselven eerst
aenghenaem worde, eer hy anderen can
aengenaem zijn. Eyndelick, dewijle het
voornaemste deel der ghelucksalicheyt
is, te willen zijn datmen is, alle dit maect
int corte mijn Philautia, dat niemandt
in zijne schoonheyt, noch in zijn ver-
nuft, noch in zijn Gheslachte, noch in
zijn plaetse, noch in zijn voornemen en-
de standt, noch in zijn Vaderlant misha-
ghen en hebbe. So dat noch de Irlan-
der met den Italianen, noch die van
Thracia is met den Atheniensen, noch de
Scythe met de geluckige Eylanden en
begeert te wisselen. Ende, O wtnemen-
de sorchfuldicheyt der nature, hoe heeft






Nereus.
Thersites.

Nestor.

Phaon.

Minerva.
[fol. 34r]
sy in so groote verscheydenheyt der din-
gen alle dinc gelijck gemaect. Daer sy
wat van hare gaven heeft onttrocken,
daer pleecht sy wat meer eyghen liefde
te geven: hoewel dit selve hebbe ic voor-
waer sottelick gheseyt, dewijle dit de al-
dermeeste gave is.

    Op dat ic hierentusschen niet en seg-
ghe dat gheen schoon wtnemende daet
aenghegrepen en wort, dan door mijn
inghevinghe, ende dat gheene schoone
consten sonder my ghevonden en zijn.
Is niet de Crijch de Fonteyne ende oor-
spronck aller loflicker daden? Ende wat
isser Sotters (dan om ick en weet niet
wat oorsaken) sulcken strijt beginnen,
waerwt beyde partijen meer hinders
dan voordeels halen. Want de ghene
die verslaghen worden, zijn ghelijck de
Megarenses niet gherekent. Ende als
    By de Griecken was een Spreeckwoort,
De Megarenses en zijn noch de derde noch
de vierde, dat is, sy en zijn in geen getal noch
niet gheacht. Ende dat Spreecwoort wordt
gheseyt op menschen, die boven maten ondue-
ghende ende verachtelick, ende geender eere
weerdich waren.

nu van beyde zijden de gewapende ende
yseren spitsen tegen malcander staen, ende
de trommel te strijden slaet, ick bidde u,
Crijch wort
wt Sotheyt
aengenomen.
[fol. 34v]
wat nut zijn dan die Wijse, die door het
studeren zijn wtgheteert, ende nauwe-
lick door het magher ende coude bloet
den adem halen. Grove ende vette man-
nen zijn daer noodich, die seer veel stou-
ticheyts, ende seer weynich wijsheyts
hebben. Ten sy dat yemant Demosthe-
nem liever heeft tot eenen Crijchsman:
de welcke den raet Archilochi navolgen-
de, heeft (de vianden nauwe gesien heb-
bende) den schilt henen wech geworpen,
ende ghevlucht, alsoo onduegende een
Crijchsman zijnde, als hy een wijs Ora-
toor was.
    Aristoteles meynt, dat de ghene die min
verstants hebben, stercker ende stouter zijn:
want dat grove bloet, dat overvloedich in de
stercke is, vermeerdert de sterckte, ende maect
het vernuft bot. Ende hierentegen het dunne
ende magher bloet maect het lichaem swack
ende vreesachtich, ende het vernuft scherpsin-
nich ende bevreest.
    De Lacedemonische hebben Archilochum
den Poete wt haren Lande verdreven, om
dat hy erghens in een geschrift geroemt had-
de, dat hy den Schilt hadde wech geworpen
ende ghevlucht, ghelijck oft bet geraden wa-
re te vluchten, dan inden strijdt te sterven.

    Maer den Raedt (segghen sy) heeft
veel nuts inden Crijch. Dat bekenne ic
waer te zijne inden Hooftman, maer
dien raet moet niet Philosophisch, maer
Krijghisch zijn. Want dese soo eerlicke
Wijse tot den
Krijch on-
nut.





















Archilo-
chus.
[fol. 35r]
sake wordt door Buyckbeesten, Hoe-
reerders, Roovers, Moorders, Acker-
luyden, Verstandeloose, met Soldtghe-
cochte, ende door dierghelijcke schuym
der menschen, ghehandelt, ende niet door
de Luchtslijtersche Philosophen: de welc-
ke, hoe onnut sy zijn tot alle ghebruyck
des levens, daervan mach oock Socra-
tes (die alleen door de antwoorde Apol-
linis wijs was (maer niet wijsselick) ge-
ordeelt) een bewijs zijn, de welcke, als
hy, ick en weet niet wat, soude opentlic
int ghemeyn handelen, is seere van alle
belachen, henen wech gegaen. Hoewel
dese man en is daer in niet seer onwijs,
dat hy den bynaem, Wijs, niet en bekent,
maer Gode alleen toeschrijft: ende dat
hy acht, dat een wijs man hem behoort
te onthouden van de regeringe der ge-
meente: hoewel hy behoorde meer ver-
maent te hebben, dat die hem moet ont-
houden van wijsheyt, die wil in het ghe-
tal der menschen gheacht worden. Bo-
ven desen, wat heeft den selven, als hy
beschuldicht was, bedwonghen fenijn
te drincken, anders dan de Wijsheydt?
Want dewijle hy van de Wolcken en-
de Ideen ofte gedaenten philosopheert,
ende de voeten der Vloy meet, ende de
stemme der Mugghe verwondert, en


Wat volck
tot den krijch
dient.
[fol. 35v]
heeft hy niet gheleert de dinghen die
tot het ghemeyn leven dienen. Maer
desen Meester in perijckel des levens
zijnde, staet zijn Discipel Plato by, te
weten, een wtnemende Patroon, de
welcke door het gheruchte des volcks
soo verstoort wert, so dat hy nauwe een
halve reden conde wtspreken. Ende wat
sal ick segghen van Theophrasto? de
welcke voortgecomen zijnde in de ver-
gaderinghe, is terstont stom ghewor-
den, gelijck of hy haestelijc eenen Wolf
gesien hadde: hoe soude dese den crijchs
volcke in den Crijch moedt gegheven
hebben? Isocrates en heeft door de ver-
saghinghe zijns vernufts, noyt derven
zijnen mont op doen. Marcus Tullius
de Vader der Latijnscher wtsprake placht
altijts zijn Oratie te beginnen met on-
betamelicke bevinghe, hoestende ghe-
lijck een kindt. Ende dit legt Fabius
wt, dattet sy een teecken eens Oratoors
die wijs is, ende het perijckel verstaet.
Maer als hy dat seyt, bekent hy niet
    Plato schrijft van Socrates, dat hy leer-
de sekere ghedaenten ende Formen aller din-
ghen erghens te zijne, waer nae alle dinghen
gheschapen ende ghemaeckt worden. Dese
leere bespot Aristoteles.
    Aristophanes dichtet van Socrate, dat hy
de Wolcken aenbadt, ende de voeten der vloy

[fol. 36r]
mat, ende oorsaecke sochte, hoe de Mugghe
so cleyn een Dierken soo groot een stemme
heeft.
    Plato, hoewel hy in de Schole de alder-
welsprekenste was, soo leestmen nochtans in
de beschrijvinghe zijns levens, dat hy door de
roeringhe ende gheluyt des volcks soo ver-
stoort wert, dat hy niet en conde een halve re-
den spreken.
    Theophrastus was een Discipel Aristote-
lis ende hadde den naem van welspreken: noch-
tans om dat hy niet geoeffent en was by het
volck te spreken, soo is hy stom gheweest als
hy den volcke soude spreken.
    Isocrates heeft vele Oratien geschreven,
maer gheene gesproken, om dat hy een cleyn
stemme hadde ende van nature vreesachtich
was, ghelijckmen in zijn leven leest.

openbaerlick, dat de wijsheyt een ver-
hinderinghe is om de saken wel te be-
dienen? Dese die alsoo verschricken van
vreese als sy souden met woorden strij-
den, wat sullen sy doen, als de sake met
den sweerde ghehandelt wordt? Ende
†nochtans wort die schoon Reden Pla-
    Dese Redene en schrijft hy niet van herten:
maer tot den Persoon der Sotheyt mercken-
de, spot hy. Want Erasmus al verre een an-
der ghevoelen hadde.

tonis gepresen (soot den Goden behaecht)
te weten, dat de Policien sullen geluckich
zijn, ist dat de Philosophen regeren, of
de Regeerders philosopheren. Ja ist dat
[fol. 36v]
ghy de Hystorischrijver bevraecht, ghy
sult bevinden dat gheene Princen scha-
delicker gheregeert en hebben, dan als
het Rijcke is tot eenighen gevallen, die
de Philosophen navolchde, of hem tot
de Letterconsten begaf. Het welcke (soo
ick meyne) ghenoech can bewesen wor-
den door die Catones: der welcker dee-
ne de ruste der Borgherlijcker Politie
met schandelijcke beschuldinghen ghe-
quelt heeft: dander heeft de vrijheit des
Roomschen volcks ganschelick verlo-
ren, dewijle hy die te wijsselick bescher-
met. Neemt hier toe oock Brutos, Cas-
sios, Gracchos, ende oock Ciceronem
selve: de welcke niet min schadelick en
is geweest der Roomscher Politie, dan
Demosthenes der Athenischer. Ende aen-
gaende Marcum Antoninum, of wy
schoon toelaten, dat hy een goet Key-
ser gheweest sy (want dat soude ick con-
nen crachtelick anders bewijsen, want
hy was om dier oorsake wille den Bor-
gheren swaer ende hatelick, om dat hy
so seer philosopheerde. Maer nochtans
op dat wy toelaten dat hi goet geweest
sy) hy heeft voorwaer der Policie scha-
delicker geweest, sulck een sone achter-
latende, dan hy vorderlick was met zijn
regeringe. Want die aert der menschen,
[fol. 37r]
    Cato Censorius heeft meer dan tseventich
mael andere voor het recht beschuldicht: ende
hy selve heeft veertichmael beschuldicht ghe-
weest, ende is altijts onschuldich geoordeelt
gheweest.
    Cato Uticensis terchde Julium Cesarem,
de welcke de vrijheyt des Roomschen volcks
heeft wechghenomen.
    Bruti ende Cassij doodden Julium Cesarem.
    Gracchi, Tiberius ende Caius waren twee
welsprekende mannen, maer beyde oproerich,
ende zijn in oproer ghestorven.
    Cicero heeft Antonium ghetercht tot ver-
derf des Roumschen rijcks.
    Demosthenes heeft de Athenienses ver-
wect om te crijghen teghen Philippum den
Coninck van Macedonia, het welcke hem
qualick vergaen is.
    Marcus Antonius was oock ghenaemt
Pius (dat is Godsalich) ende Philosophus,
ende was de alderloflickste Keyser, maer was
de vader Commodi, de welcke de alderschan-
delickste Keyser was.

die hen tot de wijsheyt begeven hebben,
pleghen ghelijck in ander dingen, also
oock in kinderen op te brenghen, de al-
der ongheluckichste te zijne: het welcke
(so ick meyne) gheschiet door de voor-
sichticheyt der natuere, op dat sulc quaet
der wijsheyt niet te seere onder de men-
schen en verbreyde. Also ist openbaer
dat Cicero eenen onaerdigen soon had-
de: ende de wijse Socrates hadde kinde-
ren die meer der moeder dan den vader,
Wijse lieden,
sotte kinde-
ren.

[fol. 37v]
ghelijck (dat is Sot) waren, gelijck een
niet seer qualick en heeft gheschreven.
    Maer het ware eenichsins te lijden,
waren de wijse mannen alleenlick tot de
ghemeyne ampten als Esels tot de lute,
ten ware dat sy ganschelick tot allen
dienst des levens oock also ondoogende
zijn. Brengt eenen wijsen man in gaste-
rie, hy salse door droevich swijghen, of
door lastighe vragen verstooren. Roept
hem tot den dans, ghy sult seggen dat-
ter een Kemel danst. Trect hem tot de
ghemeyne spelen, hy sal selfs met den
aensichte den wellust des volcx verhin-
deren: ende de wijse Cato sal bedwongen
worden wt den schouspele te gaen, de-
wijle hy zijn suer opsien niet en kan af-
leggen. Ist dat hy in de tsamensprekin-
ghe coemt, so is onvoorsiens de Wolf in
de Fabel. Daer yet is te coopen ofte te
handelen, int corte, daer yet is te doen
waer sonder dit daghelicxsche leven niet
en kan doorgebracht worden, ghy sult
segghen dat de wijse man een staeck is,
ende gheen mensche. So weynich kan
hy hemselven of zijnen vaderlande ofte
zijne vrienden ergens voorderlick zijn,
om dat hy hem in de ghemeyne saken,
des gemeynen levens niet en verstaet,
ende van het ghevoelen des volcx ende van




Wijse onnut,
hoe.









De wolf in
de fabel, is
een spreeck-
woort geseit
wanneer de
gene daermen
van spreect,
onvoorsiens
int gespreck
coemt.
[fol. 38r]
de ghemeyne ordeninge wijt ende breedt
verscheyden is. Wt welcke sake hy oock
voorwaer moet haet ghecrijgen, te we-
ten door so groote onghelijckheyt des
levens ende der herten. Want wat wort
ergens onder de menschen gedaen dat
niet vol sotheyt en is, ende by sotten, ende
door sotten gedaen en wort? Ist dat ye-
mant alleen wil hen allen teghenstaen,
dien soude ick raden dat hy Timonem
navolgende, in eenighe woestijne gin-
ghe woonen, ende daer alleen zijne wijs-
heyt ghebruycte.

    Timon gheerghert zijnde in het leven der
menschen, is gaen woonen in de woestijne, schuy-
wende aller menschen ghemeynschap, so dat
oock zijn graf is door het water der zee van-
den lande afgheschoort ende verscheyden.


    Maer op dat ick wederkeere tot het
ghene dat ick voorgenomen hadde: wat
cracht heeft de steenen, ende eycken, ende
acker menschen tot steden versamelt, an-
ders dan flatteringe? Want anders niet
en wort door de harpe Amphionis ende
Orphei beduydt. Wat dinck heeft het
volck te Roome, doe sy nu het wterste
versochten, wedergebracht tot des stadts
eendrachticheyt? heeft dat een Philo-
sophische Oracie ghedaen? Neen: maer
een lachelicke ende kintsche fabel versiert
[fol. 38v]
van den buyck ende andere leden. Sulc-
ke kracht hadde oock een ghelijcke fa-
bel Themistoclis van den vos ende den
eghel. Wat wijse Oracie soude so veel
vermocht hebben, als die gedichte Hin-
de Sertorij vermochte, ende oock Licur-
gi van de twee honden, ende des voor-
noemden Sertorij van het hayr wt des
peerts steert te trecken? op dat ick swij-
ghe van Minoe, ende Numa, de welcke
beyde de dwase Ghemeynte, met ghe-
dichte vonden gheregeert hebben.
    Amphion is by de Poeten de Autoor ende
vinder der Musijcke, in de welcke hy so kon-
stich was, dat hy met zijn Harpe, die seer har-
de steenen te hoope gebracht heeft om de mue-
ren der stadt Thebe te maken. Dat is daerom
versiert om dat hy een seer welsprekende man
zijnde, de grove ende wilde menschen te dien
tijde, die als beesten leefden, tot menschelicker
ende borgherlicker leven ghebracht heeft.
    Orpheus desghelicx is so konstich een har-
penslagher gheweest, dat hy daer door de wil-
de dieren, bosschen ende steenen beweecht heeft,
Ja oock de Helle: ende zijn wijf Eurydicen wt
der Hellen heeft wederghehaelt. Het welcke
Horatius wtleyt, dat hy de ongheschicte ende
boersche menichte heeft door zijn soet spreken
tot een Borgherlick leven ghebracht.
    Doe het ghemeyn volck te Roome tot op-
roer ontsteken zijnde, was van de Regeerders
die sy Vaders noemden, afgheweken, so dat-
tet scheen nu met der stadt verloren werck te
zijne, so hebben de Vaders eenen Orator ghe-

Amphion.








Orpheus.









Fabel van-
den buyck
ende leden.
[fol. 39r]
naemt Marcus Menentus Agrippa, tot het
volck ghesonden: die welcke het volck heeft
met dusdanige een gedichte Fabel wederom
tot eenicheyt met de Vaders ghebracht. Ten
tijde (seyde hy) doe in den Mensche alle de le-
den niet overeen quamen ghelijck nu, maer
een yeghelick lidt zijnen raet ende sprake had-
de, namen de andere leden onweerdichlick dat
door hare sorge, ende arbeyt, ende dienst, alle
dinck voor den buyck gesocht wert, ende dat
de buyck in den midden gherust was, ende niet
anders dan de toeghebrachte wellusten ghe-
bruycte: waerom sy eens werden dat de han-
den niet en souden de spijse tot den mont dra-
ghen, ende de mont niet en soude de ghegheven
spijse nemen, noch de tanden de genomen spijse
knouwen noch breken. Ende also, doe sy den
buyck wilden door hongher temmen, so zijn
de leden selve daer mede, ende het gheheel lich-
aem tot de wterste swackheyt ende onmacht
ghekomen, ende daer wt ist openbaer gewor-
den, dat de dienst des buycx niet traech en
was, als die het bloet (waer by wy leven ende
sterck zijn) in alle de deelen des lichaems sendt.
Ende met dese Fabel bewees hy, dat de toor-
nicheyt des volcks teghen de Vaders, was
ghelijck den oproer der leden tegen den buyck,
ende heeft de herten der menschen beweecht,
ghelijck Livius beschrijft.
    Themistocles heeft het volck van Athenen,
dwelck de giericheyt der Overicheyt qualick
verdroech, verschrict van oproer door dusda-
nighe Fabel. Een vosken (seyde hy) was seer
dorstich midden inden Somer, als de Sonne
seer heet was, ende gaende in eenen gracht om
water te soecken, ist blijven stekende in het
slijck, die door de hitte der Sonne verhardt
was: ende daer hebben de Vlieghen het gan-

Themisto-
cles van het
Vosken ende
Eghel





[fol. 39v]
sche lichaem des Voskens beseten, ende zijn
bloet wtghesoghen. Dit siende een Eghel die
by ghevalle op den oever der gracht voorby
ghinck, heeft willen den vosken te hulpe co-
men, ende begonste de vlieghen met zijnen door-
nighen hayre te veriagen. Doe badt het vos-
ken dat hy die vlieghen niet en soude veria-
ghen, segghende, Dese zijn nu versaedt van
mijnen bloede, ist dat ghijse veriaecht, so sul-
len andere hongerige vliegen in hare plaetse
comen, ende alle het bloet dat ick noch in mij-
nen lichame behouden hebbe, ganschelick wt-
suyghen.
  Als Sertorius Iberiam overwonnen had-
de, so heeft hy dat ongheschickte volck aldus
bedroghen ende ghetemt. Hy hadde een witte
Hynde die so tam was dat sy hem hoorde als
hy riep, ende volchde waer hy ghinck: van dese
roemde hy dat hem die was van Diana ghe-
sonden, ende dat hy daer door van vele dingen
gheleert wert. So dan, wanneer hy vermoed-
de dat de vyanden quamen, so veynsde hy dat
hem dat vander Hinde was te kennen ghege-
ven, als hem eenighe victorie zijnder hooft-
mannen gebootschapt was, so verberchde hy
de boden, ende roemde dat hem dat van de gon-
stighe Hynde vercondicht was. Ende door dese
conste heeft hy ghemaect dat hy van dien on-
gheschicten volcke, is als een God gheeert
geweest. Dit verhaelt Plutarchus in het le-
ven Sertorij.
  Lycurgus de Laconische Prince nam twee
ionghe hondekens beyde vanden selven vader
ende moeder, ende brachte die also op, dat deen
luy ende vratich wert, ende dander een edel ende
iach hont. Ende daer na de Lacedemonische
zijn volck te samen geroepen hebbende, sprack
hy tot hen aldus, O Lacedemonij, de zeden ende















De Hynde
Sertorij.
















Lycurgus
Lacon met
zijn twee hon-
den.
[fol. 40r]
leeringhe ende opbrenginge heeft groote cracht
tot de duecht: ende dit sal ick u openbaer ma-
ken. Ende dit gheseyt hebbende, sette hy inden
midden eenen brijpot, ende eenen hase, ende liet bey-
de de honden wt, doe nam die edel hont zijnen
loop na den Hase, ende dander voechde hem by
den pot. Ende als de Lacedemonische noch
niet en verstonden wat hy hier mede wilde,
sprack Lycurgus segghende, Dese twee hon-
den zijn beyde van eenen vader ende een moe-
der ghecomen, maer verscheydenlick opghe-
voedt zijnde, is deen een iagher gheworden,
ende dander luy ende vratich. Dit verhaelt
Plutarchus inden boeck van de opbrenginge.
  Doe Sertorius teghen Pompeium krijch-
de, ende de menichte des Barbarischen volcx
den bevele des Hooftmans niet genoech ghe-
hoorsaem en was, so heeft hy desen vont ghe-
bruyckt. Hy riep de gansche heyrcracht te sa-
men, ende dede daer twee peerden brenghen,
het een seer oudt ende magher, het ander seer
sterck, ende eenen swarten steert hebbende: ende
aen het magher peert sette hy eenen stercken
man, ende by het sterck peert een swac man-
neken. Ende als hy een teecken ghegeven had-
de, begonste die groote stercke man (ghelijck
hem bevolen was) den steert des mageren peerts
met beyden handen grijpende, te arbeyden om
alle de hayren met eenen gheweldighen treck
wt te trecken. Ende daerenteghen dat cleyn
manneken track den steert des stercken peerts,
weynich te samen wt: ende ten eynde als dan-
der te vergheefs arbeydde ende hemselven swa-
richeyt aen dede, ende van de andere belacht
wert: ende dese met cleynen arbeydt terstont
het hayr wt track, stont Sertorius op, ende sey-
de tot zijn volck: Ghy siet, O medestrijders,
dat het vernuft meer vermach dan de cracht.

Sertorij exem-
pel van de
twee peerts
steerten.





[fol. 40v]
Want vele dingen die met eenen oploop niet
en connen overwonnen worden, worden wey-
nich te samen overwonnen. Dit schrift Plu-
tarchus in het leven Sertorij.
  Minos de Coninc in Creta, gaf voor, dat
hy alle neghen Jaren in den Raet Jupiters
des Vaders toeghelaten wert, ende dat hy daer
de Wetten ende ghesetten haelde, die hy den
volcke gaf. Dit dede hy, om dat de Wetten sou-
den te meer gheacht worden.
    Als Numa Pompilius de tweedde Ko-
ninck der Romeynen vrede hadde met de om-
ligghende landen: vreesde hy dat het volck
hemselven soude tot overdaet begheven, het
welcke te voren door de vreese der vyanden
ende des crijchs ordeninghe in reghel ghehou-
den wert. Waerom hy gheacht heeft dat hyse
behoorde te brengen tot de vreese der Goden,
het welcke een seer crachtich dinck was, om
het ongheleerde ende ongheschickte volck te
dien tijde. Ende dewijle hy dat niet en heeft
connen doen sonder wonderlicke vonden, so
heeft hy voorghegeven, dat hy by nachte tot
de Goddinne Egeria te rade ginck, ende door
haren Raet Gods dienst insette, ende Wetten
gaf. Dit beschrijft Livius.

    Met dusdanighe boerden wert die
groote ende machtighe beeste (namelick)
het volck beweecht. Ende wederom, wat
stadt heeft oyt Platonis of Aristotelis
wetten aenghenomen, of Socratis lee-
ringhe? Ende wat sake hevet den Decijs
aengheraden, dat sy henselven souden in
den doot geven? Wat heeft Quintum
Curtium in den kuyl ghetrocken, an-






Minos.




Numa.


















Het gemeyn-
te wort door
ende met waen
gheregeert.
[fol. 41r]
ders dan ydel glorie, de welcke een over-
soete Siren is, maer wonderlick van de
wijse mannen verdoemt. Want wat is
sotters (seggen sy) dan wt eersoeckinge
hemselven te bucken, ende het volck smeec-
ken, met gaven gonste coopen, so veler
Sotten lof iaghen, door toeroepinghen
henselven behaghen, in triumphe als een
teecken om ghesien te worde, voor het
volck omghedraghen worden, met allen
op de marct staen? Hier toe dient oock
de aenneminghe der namen ende byna-
men, ende de Godlicke eere diemen den
menschelken doet, ende dat oock overboo-
se Tyrannen, worden met openbare Ce-
remonien Goden gemaect. Dit zijn seer
sotte dingen, ende een Democritus en
is niet genoechsaem om die te belachen.
Wie wilt versaken? Maer wt dese fon-
teyne zijn der stercken Hansen groote da-
den gecomen, die door so veler welspre-
kender mannen gheschriften tot den he-
mel ghepresen ende verheven worden.
Dese Sotheyt maect Steden, hier door
staen Rijcken, Overicheden, Religien,
Raden, ende oordeelen: ende het leven
der menschen en is ganschelick anders
niet dan een spel der Sotheyt.
    Plato seyt dat de Sophisten anders niet en
leeren dan het gevoelen des gemeynen volcx, &c.














Dit placht
te Roome te
gheschieden.
[fol. 41v]
ende dat sy alle dinck namen na dier grooter
beesten ghevoelen, te weten, dat sy dat goet
namen daerin die beeste lust heeft, ende quaet
daer in sy gheergert wort, ende dat sy van sulc-
ke dingen geen ander reden en geven. Sommi-
ge Predikers te desen tijde en zijn desen So-
phisten niet ongelijc, meer leerende dat tot haer
gewin dient na het welbehagen des volcx, dan dat
tot de warachtige godsalicheyt dient. Horatius
noemt ooc het volck, een beeste met vele hoofden.
    Plato ende Aristoteles hebben vele van der
politie geschreven. Ende Socrates heeft schoo-
ne leeringhe ghegheven, ghelijck dese: Het is
beter ongelijck te lijden, dan te doen. De doot
en is niet quaets. Ende de Philosophie en is
anders niet, dan bedenckinghe des doots.
    Decius een Romeyn, heeft hemselven voor
de welvaert des vaderlants tot de doot be-
gheven. Want doe hy sach dat het Roomsche
heyr by na verslaghen was, so heeft hy zijn
peert met sporen stekende tot midden onder
den hoop der vyanden doorgebroken. Dit selve
heeft oock daer na zijn sone ghedaen, die den
selven naem hadde, ende daer na oock zijn neve.
    Quintus Curtius een edel Romeyn, heeft
oock hemselven voor de welvaert des volcx
tot de doot begeven. Want doe te Roome op
de marckt de aerde cloof ende op ginck, ende hare
Propheten seyden dat de helsche Goden eenen
offer begeerden, te weten, dat een seer sterck man
soude daer gesonden worden, so heeft Q. Cur-
tius hemselven gewapent, ende is op zijn peert
geseten ende in den cuyl gereden. Ende dat ghedaen
zijnde, de plaetse is wederom toeghegaen.
    Sirenes zijn dieren in de zee geweest, boven
hebbende de gedaente der ionger vrouwen, ende
onder waren sy visschen. Dese waren so kon-
stich in singen ende spelen op de harpe ende fluyte,


Het gemeyn
volck is een
groote bee-
ste.






Plato.
Aristoteles.
Socrates.



Decij.







Q. Curtius.









Siren.
[fol. 42r]
dat sy door de soeticheyt des sangs, de scheep-
luyden tot slapen brachten, ende die als sy sliepen
verdroncken, ende als sy verdroncken waren,
verslonden. Daerom Ulysses als hy moeste daer
voorby varen, heeft de ooren zijner medeghe-
sellen met Was gestopt, om dat sy de Sirenes
niet en soude hooren, ende hemselven dede hy aen
den Mast binden: ende is also ontgaen, ende daerom
zijn de Sirenes gestorven, also sommige seggen.
    Democritus was een Philosooph, die al-
der menschen leven belachte, ghelijck het He-
raclitus beweende.


    Nu op dat ick van de consten spreke,
wat heeft doch het vernuft der menschen
verwect, om soveel schoone consten (ge-
lijck sy meynen) te vinden ende voort te bren-
gen, anders dan eergiericheyt? Want de
menschen die warachtichlick de aldersot-
ste zijn, hebben geacht dat sy (ick en weet
niet wat naem ende faem) mogen met so
veel wakens ende sweetens coopen. Maer
hierentusschen hebt ghy soveel ende so
groot nut des levens vander Sotheyt ont-
fangen: ende (het welck verre het aldersoetste
is) ghy gebruyct ander luyden wtsinnicheyt.
    Dewijle ick nu den lof der stercheyt
ende der scherpsinnicheyt hebbe bewesen
mijne te zijne: wat, of ic ooc bewijse den
lof der voorsichticheyt oock mijne te zijne?
maer daer mochte yemant seggen, Ghy
mocht met den selfsten arbeyt het vyer
met den water vermengen. Maer ic meyne
Democritus.



Sotheyt heeft
alle konsten
ghevonden.












Water ende
vyer strijden
teghen mal-
cander, gelijc
ooc voorsich-
ticheyt ende
sotheyt.
[fol. 42v]
dat my oock dit sal gelucken, ist dat ghy
(ghelijck ghy te voren ghedaen hebt) my
voort met ooren ende herten gonstich zijt.
    Ten eersten, Ist dat de voorsichticheyt
coemt wt het ghebruyck veler dingen,
wien sal de eere der voorsichticheyt toe-
comen? den wijsen die eensdeels wt be-
schaemtheyt, eensdeels wt bevreestheyt
zijns herten geen dinck aen en gaet: of
den sotten, die noch door schaemte, (de
welcke hy niet en heeft) noch door pe-
rijckel (het welcke hy niet en aensiet) van
eenighe sake verschrict en wort? De wijse
neemt zijn toevlucht tot de boecken der
ouder schrijvers, waer wt hy enckel
scherpsinnicheyt der woorden leert. Maer
de sot ghecrijcht (so ick meyne) warach-
tighe voorsichticheyt met vele dingen te
aengaen ende versoecken. Dit schijnt Ho-
merus (hoe wel hy blint was) gesien te
hebben, als hy seyt, †De Sot bekent oock
dat gedaen is. Want daer zijn twee din-
ghen die verhinderen kennisse der dingen
te ghecrijgen, te weten schaemte die het
vernuft als met eenen roock ende wolcke
verduystert, ende de vreese (de welcke het
perijckel vertoonende) ontraedt groote
dinghen te aengaen. Maer hier van ver-
lost ons de Sotheyt grootelick. Wey-
nighe menschen verstaen tot hoeveel an-











Dat is, De
Sot wort niet
sonder scha-
de wijs.
[fol. 43r]
der voordeel het nut sy nemmermeer
te schamen, ende alle dinck te bestaen.
Ist dat sy liever voorsichticheyt verstaen
die int oordeel der dingen ghelegen is:
hoort doch hoe verre die van dese zijn
die hen daerop verheffen. Ten eersten ist
openbaer dat alle menschelicke dingen
twee aensichten hebben (ghelijck Alci-
biades Sileni) die onder henselven on-
ghelijck zijn: so dat het gene dat int eer-
ste aenschijn de doot is, het leven sy, so
ghijt inwendichlic insiet: ende wederom,
dat schijnt het leven, de doot sy: dat schoo-
ne schijnt, onsien sy: dat rijcke, seer arm:
dat oneerlick, seer eerlick: dat blijde,
droevich: dat voorspoedich, teghenspoe-
dich: dat vriendelick, vyandelick: dat
ghesont, onghesont: int korte, ghy sult
alle dinck haestichlick verkeert vinden,
so ghy den Silenum opent. Ist dat dit
    Sileni waren opgherechte beelden die wt-
wendich spottichlick waren, ende binnen God-
licke beelden hadden. Ende Alcibiades seyde
dat Socrates den sulcken ghelijck was, om
dat hy van buyten scheen een grof Boer, maer
van binnen een suyver God.

yemande schijnt te Philosophelick ghe-
seyt te zijne, welaen ick salt grovelicker
ende slechtelicker seggen. Wie isser die
niet en belijdt dat een Coninck rijcke
is, ende een Heere sy? Maer ist dat hy







Alle dingen
hebben twee
aensien.





Met de we-
relt alle dinc
omgekeert.






Sileni Alci-
biadis
[fol. 43v]
met geen goet der siele begaeft en is, ist
dat hem gheen dinck genoech en is, so
is hy nu seer arm: Ende ist dat zijn herte
tot vele sonden is begheven, so is hy nu
een schandelick dienstknecht. Na dese
wijse soude men oock in andere dingen
moghen philosopheren: maer het is ghe-
noech dit exempel voorgeheven te heb-
ben. Maer waer toe dient dit? sal yemant
seggen. Hoort waer toe wy de sake bren-
gen. Waert dat yemant den Speelluyden
die eenige Personage in een Schouspel
spelen, wilde de Personagen ende Schou-
bert af trecken, ende hare warachtighe ende
aengeboren aensichten den aenschouweren
toonen, soude die niet het gansche Spel
verkeeren ende verderven, ende weerdich zijn,
als wtsinnich van eenen yegelicken met
steenen wt den Schouspele gedreven te
worden? Daer soude onversiens een nieu
gesichte aller dingen voortcomen, so dat
de ghene die weynich te voren een wijf
scheen, nu een man sy: die een iongelinc
scheen, nu een oudt man sy: die een koninc
scheen, nu een verachtelic mensche sy: die een
God scheen, nu onvoorsiens een menschel-
ken bevonden werde. Maer sulcke dwa-
linge wech nemen, is het gansche Spel
verstooren. Dit selve gedichtsel ende bedroch
is het gene waer door de oogen der aen-











Des werelts
loop een
schouspel,
ende batement.
[fol. 44r]
schouweren aengehouden worden. Nu, alle
het leven der menschen wat ist anders dan
een Schouspel, waerin deen als dese, dan-
der als die Personage voort coemt, ende een
yegelick zijn deel speelt, tot dat sy van
den Meester des Schouspels worden wt
de schouplaetse geleyt? De welcke noch-
tans eenen dickmael doet in verscheyden
gestaltenisse voortcomen, so dat de gene
die weynich te voren gespeelt heeft eenen
Coninck met purpur gecleedt, nu eenen
dienstknecht speelt met ghelapte cleede-
ren. Het zijn wel alle als schaduwen ende
beworpinghen, maer dit schouspel en
wort niet anders ghespeelt. So my nu
hier eenich wijs man (als wt den hemel
ghedaelt) onvoorsiens voortquame, ende
riepe dat dese, welcken een yeghelick als
eenen God ende Heere verheft, selfs geen
mensche en is, om dat hy na der beesten
wijse door begeerten beweecht wort, ende
dat hy van de verachtste diensknechten is,
om dat hy willens so velen ende schandelicken
Heeren dient: ende wederom den genen die zijnen
gestorven vader beweent, bevolen te lachen,
om dat hy nu eerst heeft begonnen te leven,
dewijle dit leven anders niet en is dan een
doot: ende den genen die van zijn edelheyt
roemt onedel, ende bastaert noemde, om dat
hy verre van der duecht is, de welcke al-
[fol. 44v]
leen de fonteyne der edelheyt is: ende in
sulcke wijse van alle de andere sprake:
Ick bidde u, wat soude dese anders ma-
ken dan dat hy alleen soude wtsinnich
ende rasende schijnen? Gelijck geen sot-
ter dinck en is, dan verkeerde wijsheyt,
also en isser geen onvoorsichtiger dinck,
dan verkeerde voorsichticheyt. Want
die doet verkeerdelick, die hemselven
niet en voecht na dat de tegenwoordige
dingen zijn, noch wil niet doen na marct
ganck, noch ten minsten der gasterije
wet en gedenckt, Dat hy drincke of he-
nen wech gae, ende wil dat het schouspel
nu gheen schouspel en sy.
    Wie veel heeft die heet sy rijck, wie een cap
aen heeft, noemt sy, ende houdt hem voor geeste-
lick, maer diet in besiet, daer ist moeyte, ende
arbeyt, ende herten leedt, daerom straft de sotheyt
de Wijse, om dat sy daer henen sien, verliest daer
mede alle vruecht ende salicheyt: dewijle sy haer
ooghen van de dingen af weynden, ende in dese
dinghen niet dan een Fabel ofte larve en la-
ten zijn, alsoot doch is, diet van na by aensiet,
dien heefter een verleyden af, ende moet met
Salomon roepen: Ydelheyt alder ydelheyt: ende
der sotten en is geen getal, ende dese wijsheyt, Ja
dat weten, maect hem de werelt te enge: so dat
sy hem aen de tanden hange, daerom die na veel
const ende wetenschap staet, maect hemselfs moeyte
ende arbeyt, so Salomon seyt: Alleen in veel we-
ten is veel onmoets: daer tegen, in niet verstaen
de grootste ruste ende salicheyt: daerom is dien beter
na den vleesche, die wel waent, dan die wel weet.










Wijse lieden
en hebben geen
ghekijf.
[fol. 45r]
Menighen waent wel, ende laet hem ghenoe-
ghen, wist hy zijn verderven, hoe zijn sake so
qualick stonde, hy en hadde nimmermeer rus-
te. De Sotten zijn altijt vrolick, worden out,
en laten hen niet aenvechten, hanghen inden
waen, haer Marotte behaecht hen, haer wij-
se, maniere ende alles seer wel. Achten Loot
voor Silver: de schaduwe voor dat eewich.
Wie slechs wel waent, dien is wel. Proxima
rebus opinio. Dese verantwoort ende be-
schermt de Sotheydt, als dat desen wel sy.
De Wijse vreesen der Wuwen schadewe, des
Hemels val. Jae vreesen haer, daer dick-
wils gheen vreese en is: beven voor een ruys-
schende bladt ende waggelende riet. Also dat
recht ende wel Lucianus heeft gheseyt: De
wijsheyt maect ledich ende versuymelick: de
onwetenheyt cloeck, koen ende veerdich. Ja
dat geluck is desen oock gunstich, also dat de
ervaringhe leert, ende oock veel ghemeyne
Spreeckwoorden: Waer weynich verstants
is, daer is veel gelucx. De Vrouwen en zijn
gheenen Wijsen gunstich. Den stouten is de
Venus gunstich, Niet wegen, Wagen, Vaer-
wel, Seylwel, Waghen gewint, Bisschop of
Bedelaer. Soo drucken de Wijse, ende gaen
om als een Haen die een Ey wil legghen: en
waghent nimmermeer, tot dat sy dat geluck
versuymen. Oorsake. Sy en wagens gheen-
tijt niet: of aldereerst alst gheluck voorby is:
Hooren dat gras wassen. Sien het gheluc te
naby opden mont, daerom ist hen viant. Som-
ma, Sotten hebben altijt beter gheluck, dan
rechtschapen menschen, alsomen seyt: de Wij-
se neemt thien Jaer een wijf, soo wee doet hem
dat kiesen, so nauwe waecht hijt: ten laetsten
valt hy inden dreck met alle thien, ende wil-
de dat hy niemant gheen schade en hadde ge-



















Sprecwoor-
den van der
sotten ghe-
luck.
[fol. 45v]
daen. Dat sietmen dicwils in de werelt ganc-
baer. Soo viant is oock de wijsheyt de natu-
re, dewijl sy in een enckel Sotheyt ende duy-
sternisse verdruct is.
  Sy noemt dit leven een Schouspel of Fa-
bel, om dat, gelijc in een Schouspel alle won-
der ende schimp een eynde heeft, als ghy de
Personage ende het waensicht aftrect: alsoo
oock in dit leven, wanneer ghy den dinge de
Personage af trect ende inwendich aensiet,
soo schijnet veel anders dan te vooren: Ja alle
dinck keert hem omme, ende ghy vindt dat
contrarie. Wat voor de werelt groot schijnt,
dat is een grouwel voor Godt. De gantsche
werelt hangt in de larve ende waensicht, ver-
wondert ende verlaet haer op het wtwendich
aensien.

    Hierenteghen betamet dien, die wa-
rachtelick voorsichtich is, dat hy (dewij-
le hy een mensche is) niet en wille te
wijs zijn boven dat hem toecoemt, ende
met de gantsche menichte der menschen
gheeren door de vingheren sie, of lieffe-
lic mede dwale. Maer dit selve (seggen
sy) is Sotheyt. Dat en sal ick niet versa-
ken, so verre sy wederom bekennen, dat
dit is het Schouspel des levens spelen.
Maer dit, O onsterffelicke Goden, sal
ickt wt spreken, of swijgen? Maer waer-
om soude ick swijgen, dewijl het meer
dan warachtich is? Maer het is muege-
lick beter dat ick †Musas wt Helicone
roepe, de welcke de Poeten dickwils
[fol. 46r]
om enckel boerden pleghen te roepen.
So staet my een weynich by, O Jupi-
ters Dochters, dewijle ick bewijse, dat
oock tot die schoone wijsheyt, ende (ge-
lijck sy meynen) Slot der geluckicheyt
gheen toeganck en is, dan door de ley-
dinghe der Sotheyt. Nu ten eersten ist
openbaer, dat alle begeerte tot de Sotheyt
behoort. Want met dit teecken wort de
Sot van den Wijsen onderscheyden,
dat dien de begeerte, desen het vernuft
regeert: ende daerom scheyden de Stoi-
ci alle die beroerige begeerten vanden
Wijsen.
    Maer die begeerten en doen niet al-
leenlic het ampt eens Schoolmeesters
aen de gene die tot de haven der wijsheyt
arbeyden te comen: maer plegen ooc in
alle gebruyck der duecht, als sporen ende
prickels ende vermaners tot weldoen te
zijne. Hoewel de dobbel Stoische Se-
neca sterckelic hier tegen staet, de welcke
ganschelic alle begeerte den Wijsen ont-
neemt. Maer als hi dat doet, so en laet hi
selfs geenen mensche blijven, maer maect
eer eenigen nieuwen God, die noyt ergens
geweest en is, noch wesen sal: Ja (op dat
ic claerlic spreke) hy maect een marmo-
ren menschen beelt, dat sonder verstant
ende ganschelic sonder menschelic gevoelen
†De Poeten
plegen Mu-
sas (de welc-
ke de God-
dinnen der
Consten zijn)
aen te roepen
als sy wilden
yet beginnen
te verhalen,
ofte scrijven.
[fol. 46v]
sy. Daerom sy mogen hare wijsen hou-
den (ist dat sy willen) ende alleen min-
nen, ende met hem in Platonis Stadt,
ofte in der Ideen ende Formen landt,
ofte in de Hoven Tantali wonen. Want
    De Philosophen, Peripatetici genaemt,
meynen dat de begheerten ende ghesintheden
daer toe gegeven ende ons ingegoten zijn, om
dat wy daer door totter duecht gheleyt ende
ontsteken worden. In dese meyninge is oock
Cicero: daerom worden sy hier geheeten, een
Schoolmeester, spooren ende prickels tot de
duecht. Maer de Philosophen genaemt Stoi-
ci, ende Seneca een vander selver Secte strijt
sterckelick daer teghen, ende onttrect den Wij-
sen alle begheerten. Dese meyninghe coemt
met onse geloove ende met de heylige schrift
overeen. Want wy moeten alle vleeschelijcke
begheerten wtworpen, ende nieugeboren wor-
den. Het welcke oock Seneca heeft als door
een wolcke gesien, ende bet getreft, dan veel
Jaren onse school Theologi. Want alle onse
affecten ende begheerten zijn boos, ende zijn
de rechte sporen ende prickels tot alle quaet,
Gen.6.8. Math.15.
    Plato hadde also de forme eener goeder
Stadt beschreven, dat niemandt die en heeft
willen na volghen. Daerom seyt Lucianus
spottende, dat Plato alleen in zijne Stadt
woont.
    Plato set oock sekere formen aller dingen,
van alle materie verscheyden: de welcke Ari-
stoteles bespot, om dat nerghens sulckx yet
en is.
    Tantalus was van de Goden ghestraft,
(om dat hy hen menschen vlees hadde ten dis-

Seneca.











Platonis
Stadt.




Der For-
men lant.

Tantali
Hof.
[fol. 47r]
sche voorgheset, ofte (gelijck andere willen)
om dat hy der Goden secreet den menschen
gheopenbaert hadde) dat hy soude by de Hel-
le eewighen hongher lijden, ende nochtans
water ende vruchten soude aen zijnen mondt
hebben, de welcke van hem vloden, als hy
die wilde grijpen. Maer dewijle dit een Fa-
bel is, ende nergens en geschiet, daerom segt
men, In Tantali hof, voor, Nergens.

wie en soude sulcken mensche niet schou-
wen ende vergrouwen als een onnatuer-
lick wonder ende ydel ghesichte, die in
alle natuerlick ghevoelen is doof ghe-
worden, ende door gheen begheerte,
noch door liefde, noch door barmher-
ticheit meer beweecht en wort, dan ghe-
lijck of hy een harde key, ofte onbewe-
ghelijcke Steenrootse ware: ende dien
gheen dinck verborghen en is, die niet
en dwaelt, maer als een Lynceus alle
dinck doorsiet, alle dinck stranghelijck
overlegt, ende geen dinck en vergeeft,
†ende alleen met hemselven te vreden
    Plutarchus seyt: U selven suldy laten ge-
noeghen, ist dat ghy leert wattet sy van eer-
baerheyt ende duecht: ghy sult weeldich zijn
in armoede, ende regneren.

is, alleen rijcke, alleen verstandich, al-
leen Coninck, alleen vrij: Int corte, die
alle dinck alleen is, maer na zijn ordeel
alleen, die na gheenen vrient en vraecht,
ende selve niemandts vriendt en is, die
Beelt eens
rechten wij-
sen.


[fol. 47v]
oock niet en twijfelt selfs den Goden den
†strop te gebieden, ende al wat in alle het
    Den strop gebieden, is, seer verachten.
leven gheschiet, verdoemt ende bespot,
ghelijck oft wtsinnicheyt ware? Sulck
een dier is de volmaecte wijse mensche.
Maer ic bidde u, als de sake met keur-
stemmen gehandelt worde, wat Stadt
soude sulcke Overicheyt willen? of wat
Heyrlegher soude sulcken Hooftman be-
geeren? Ja wat wijf soude sulcken man,
wat weert sulcken gast, wat dienstknecht
soude sulcken Heere wenschen ofte lij-
den? Wie en soude niet liever hebben
eenighen, midden wt den volcke der al-
dersotster menschen, op dat hy sot zijn-
de, de Sotten regeerde, ofte den Sotten
ghehoorsaem ware, ende den ghenen
die hem ghelijck zijn (de welcke seer ve-
le zijn) behaechde, die den wijve vriende-
lick, den vrienden vrolick ware, een lus-
tich gast, een lichtsinnich bylever ware:
ten laetsten, die geen menschelick dinc
en achte vreemde van hem te zijne?






De recht wij-
se onlijdelijc
op aerden.
    Maer ick hebbe nu langhe een mis-
hagen in sulcken Wijsen, daerom laet
ick mijn Oratie voortgaen tot andere
nutticheden. Welaen dan, of yemandt
als wt eenen hoogen Wachtthoorn om-
mesage (gelijck de Poeten schrijven, dat
[fol. 48r]
Jupiter somtijts doet) hoe velen ellen-
dicheden het leven der menschen is on-
derworpen, hoe deerlick ende onreyn
de geboorte sy, hoe arbeytlick de opbren-
ginge, hoe velen onrechte de kintsheyt
is onderworpen, tot hoeveel sweets de
Joncheyt is bedwongen, hoe swaer de
oudtheyt, hoe hardt den noot des doots
is: boven desen in alle het leven hoevele
cranckheden by hoopen dat leven quel-
len, hoeveel ghevallen daer staen te co-
men, hoeveel ongeriefs daer over coemt,
hoe alle dinck alomme met vele galle
vermengt is, op dat ick verswijghe dat
quaet dat de mensche pleecht den men-
schen aen te brengen: gelijck armoede,
gevanckenisse, schande, schaemte, pijnen,
lagen, verraderie, lasteringe, kijvinge,
bedroch. Maer ick beghinne nu het
†Sandt te meten. Nu, met wat sonden
de menschen dese dingen verdient heb-
ben, of wat toornich Godt hen heeft
bedwonghen in dese ellendicheyt te co-
men, dat en betaemt my niet als nu te
segghen. Maer soo wie dese dingen by
hemselven overdenct, sal die niet het exem-
pel der *Milesischer Maechden prij-
sen, hoewel het deerlick is? Ende wie
hebben meest henselven den doot aenge-
daen door verdriet des levens? Hebbent
Het sant me-
ten of tellen,
is een dinck
doen dat on-
mogelic is te
doen, want het
sant is so ve-
le, dattet niet
gemeten noch
ghetelt can
worden.
*Aulus Gel.
scrijft, dat de
maechden in
Milesia gro-
te begheerte
hadden hen-
selven te doo-
den.
[fol. 48v]
niet die geweest, die der wijsheyt naest
waren? Onder de welcke (op dat ick
hierentusschen de Diogenes, Xenocra-
tes, Catones, Cassios ende Brutos ver-
swijghe) die Chiron (doe hy mochte on-
sterffelick zijn) heeft van selfs den doot
aengegaen. Ghy siet nu (meyne ick) hoe
het gaen soude, waert dat de menschen
alomme wijs waren: te weten, datter an-
der slijck, ende een ander Prometheus
soude noodich zijn. Maer ick come in
so veel quaets te hulpe, somtijts door
    Diogenes ende Xenocrates (gelijc Laer-
tius schrijft) ende Brutus, ende Cassius, en-
de Cato (ghelijck Plutarchus beschrijft) heb-
ben henselven ghedoot.
    Chiron was om zijner rechtveerdicheydt
wille begaeft van de Goden, dat hy mochte
eewelick leven: maer hy hadde liever te ster-
ven, om dattet hem verdroot der dinghen die
altijts op eenderley wijse weder quamen.
    Van Prometheo is een Fabel, dat hy eens
menschen Beelde heeft van leem ghemaect,
ende Jupiters vyer ghestolen, ende den beel-
de tot een Siele ingegeven.

onwetenheyt, somtijts door onbedacht-
saemheyt, somtijts door vergetenheyt des
quaets, somtijts door hope des goets,
somtijts wat huenichs in de wellusten
vermengende, so dattet hem oock dan
niet en behaecht het leven te verlaten,
als het leven hen lange heeft verlaten,








Chiron.




Prometheus
[fol. 49r]
ende de †Parce de webbe hebben afge-
wracht, ende hoe sy min oorsake hebben
om leven, soo veel te meer lust hebben
te leven. So verre ist dat hen het leven
soude eenichsins verdrieten. Het is voor-
waer mijn gave, dat ghy alomme siet
oude menschen, die tot *Nestors oudde
ghecomen zijn, ende nu selfs gheen ge-
daente van menschen behouden hebben,
qualick sprekende, sinneloos, tandeloos,
grijs, kael, of (op dat ickse liever met
Aristophanis woorden beschrijve) sloor-
dich, krom, rompelich, cael, tandeloos,
sonder gheboorte lidt, ende nochtans so
groot behagen hebben in het leven, en-
de so seere den Jonghelinck spelen, dat
deen het grijs haer verwet, dander den
kalen kop met aengheset hayr bedeckt:
dese, tanden ghebruyct, die hy mueghe-
lick van eenigher Soch ontleent heeft,
een ander deerlick brandt door liefde
eenichs ionges Maechdekens, ende ooc
alle Jonghelinghen met Boeleersche
bootsen te boven gaet. Want, dat oude
mannen, die nu den grave naby zijn, ende
de ooghen ganschelick na der Aerde ge-
cromt hebben, een teeder ionc Maech-
deken tot een wijf trouwen, ende dat son-
der Bruydtschat, ende dwelck tot an-
der menschen ghebruyck sal zijn, dit ge-
Parcen zijn
drie Goddin-
nen, die het
leven des men-
schen meten
metter web-
be ende spille.

Nestors ou-
de, dat is gro-
te oudde,
want Nestor
was meer
dan twee hon-
dert iaer out
doe hy voor
Troiam quam.
[fol. 49v]
schiet soo ghemeenlick, dattet byna ge-
presen wordt. Maer het is oock noch
veel lustigher, soo yemandt aensiet ou-
de wijven, die nu door lange oudde ver-
storven ende soo doodtachtich zijn, dat
sy moghen schijnen wt den grave te co-
men, ende nochtans altijts inden mont
hebben, Het licht is goet, ende noch ion-
ghelicke dertelheyt bedrijven, ende als
Bocken oncuyscheyt soecken, ende eeni-
gen met grooten loongehuerden †Pha-
onem in leyden, ende het aensichte ghe-
    Phaon was een wonderlick schoon gesel-
le, ende was van Saphone bemint, maer hy
en minde haer niet. Also minnen die oude wij-
ven, maer en worden niet gemint, dan inden
buydel.

duerichlic met verwe bestrijcken, nim-
mermeer van den Spieghel gaen, den
bosch der onderster schamelheit wt ruc-
ken, de verwelckende ende verrotte bor-
sten op proncken, ende met lispender
stemme de swacke oncuyscheyt verwec-
ken, drincken, haer in der maechden dans
vermengen, minnebriefkens schrijven.
    Dese dingen worden bespot van eenen
yeghelicken als oversotte dingen, ghe-
lijck sy ooc zijn. Maer dese Quenen be-
hagen henselven, ende leven in grooter
wellust, ende besmeeren henselven gansche-
lick met huenich, te weten, gheluckich










Het leven is
een licht.
[fol. 50r]
zijnde door mijn gave. Nu, dien dese din-
gen spottelick schijnen, die wilde ick dat
sy by henselven overdochten, welck sy
beter achten, het leven door sulcke Sot-
heyt ganschelick ghesuyckert doorbren-
gen, of (gelijckmen pleecht te segghen)
eenen balck soecken om hem te verhan-
gen. Dat nu dese dingen int ghemeyne
voor schandelick gheacht worden, dat
en gaet mijne Sotten niet aen, de welc-
ke dat quaet, of niet en ghevoelen, ofte
ist dat sy yet ghevoelen, lichtelic verghe-
ten. Het ware warachtelick quaet, dat
een steen op het hooft viele: maer schaem-
te, schande, oneere, lasteringhe, die bren-
ghen so groote hinder mede, als sy seer
gevoelt worden. Ist dat sy niet gevoelt
en worden, so en zijn sy niet selfs quaet.
Wat hinder ist, oft schoon de gantsche
Werelt van u schande spreect, soo ver-
re ghy u selven prijst? Maer datmen
dit doen can, dat gheeft alleen de Sot-
heyt.
    Maer my dunct dat ic Philosophen
hoore, die my tegenroepen, segghende,
maer dat selve is ellendich, met Sotheyt
bevangen zijn, dwalen, bedrogen worden
ende niet weten. Ja, dat is een mensche
zijn: maer ic en sie niet waerom zijt ellendich
noemen, dewijle ghy zijt also geboren,
[fol. 50v]
alsoo onderwesen, alsoo geschapen, en-
de eens yegelicks geval sulck is. Daer
en is niet ellendich dat in zijnen aerdt
staet, ten sy dat muegelick yemant acht
den mensche ellendich te zijne, dat hy
noch vlieghen en can met de vogelen,
noch op vier voeten gaen met de an-
dere beesten, noch met hoornen ghewa-
pent en is ghelijck de Ossen. Maer de
sulcke sal op sulcker wijse het alder lus-
tichste Peert ongheluckich noemen, om
dattet noch Grammaticam gheleert en
heeft, noch soete koecken oft vlaeyen en
eet: ende sal den Osse ellendich noemen,
om dat hy onnut is tot de Schermscho-
le. So dan, ghelijck een Peert dat geen
Grammaticam en can, niet ellendich
en is, alsoo en is een Sot mensche niet
ongheluckich, want het coemt met zijn
nature overeen.
    Maer wederom dringen my de scherp-
sinnighe Disputeerders, seggende: Den
mensche is sonderlinghe ghegheven de
kennisse der leeringhen, door der welc-
ker hulpe hy het ghene dat in de natu-
re vercort, can met vernuft beteren.
Maer dat is gesproken, ghelijck oft ee-
nichsins der waerheyt ghelijck schene,
dat de nature die in de muggen ende ooc
in de Cruyden ende Bloemkens so sorch-
[fol. 51r]
fuldelick heeft ghewaect, in de mensche
alleenlick soude geslapen hebben, so dat
de leeringhen souden noodich zijn, de
welcke die geest †Theutus op het men-
    Theutus een oudt Godt by de oude Heyde-
nen, wort genaemt een vinder alles Speels,
als Teerlingen, Caerten, ende oock de Con-
ste der Letteren. Dese ghevraecht zijnde van
den Coninck Thamus, waer toe de Letteren
daer mede men schreef, nut waren, Antwoor-
de, dat sy nut zijn tot versterckinge ende hul-
pe der memorie. Maer de Coninck bewees,
dat de Letteren meer hinderlick waren der
memorie, dewijle de menschen hen daer op ver-
laten, ende niet in het herte, maer in het Pa-
pier schrijven dat sy dagelicx hooren.

schelicke gheslachte vertoornt zijnde,
gevonden ende bedacht heeft tot groot
verderf, ende en zijn niet alleenlick niet
nut tot gheluckicheyt, maer zijn der sel-
ver sake hinderlic, om der welcker wil-
le men seyt, dat sy ghevonden zijn, ghe-
lijck by Platonem wel wort vertoont
van den seer voorsichtigen Coninck, van-
den vondt der Letterconsten. Soo zijn
dan de Letterconsten met de andere pla-
gen des menschelicken levens ingheco-
men door de selve Autoren, door de welc-
ke alle boosheydt coemt, te weten, door
de Duyvelen, de welcke oock daer van
den naem hebben, dat sy Demones, ge-
lijck ofmen seggen wilde Demones, dat
[fol. 51v]
is, wetende genaemt worden. Want dat
eenvoudich volc der gulden Eeuwe en
was met geene letterconsten gewapent,
maer leefde alleenlic na de beweginge
ende ingevinge der nature. Want wat
was de †Grammatica noodich, doe sy
alle eenerley tale hadden, ende niet anders
ghesocht en wert door de tale, dan dat
deen den anderen mochte verstaen? Waer
wert *Dialectica gebruyct, doen gheen
    Dialectica is een conste die leert de sake
(daermen van spreect) wel bescrijven, ende dee-
len ende goede Argumenten maken, ende de
quade wederleggen.

twist en was tusschen lieden die verschey-
delick ghevoelden. Wat plaetse hadde
†Rhetorica, doe niemant den anderen te
    Rhetorica leert, de sake wel wtspreken ende
vercieren.

rechte en moeyde? Waer toe soude de
voorsichticheyt der Wetten begheert
worden, alsser geene quade seden en wa-
ren, wt de welcke sonder twijfel de goe-
de Wetten gecomen zijn? Sy waren oock
Godvreesender, dan dat sy met ongodlic-
ke sorge de secreten der nature, ende de
mate ende roeringe ende werckingen der
gesteernten, ende de verborgen oorsaken
der dingen souden ondersocht hebben,
achtende ongeoorloft te zijn, dat de sterf-
felicken mensche arbeyt wijs te zijne bo-






Grammati-
ca is een con-
ste, die leert
recht schrij-
ven, ende spre-
ken, ende wt-
legghen.
[fol. 52r]
ven dat hem toecoemt. Ende te ondersoec-
ken wat buyten den Hemel ware, die wt-
sinnicheyt en is henselfs noyt te vooren
gecomen. Maer als de suyverheyt der
gouden Eewe weynich te samen verviel,
zijn van de boose geesten (gelijck voor-
seyt is) consten gevonden, maer niet ve-
le, ende van niet velen aengenomen, maer
daer na heefter der †Chaldeen supersti-
tie wel ses hondert toegebracht, ende de
ydel lichtveerdicheyt der Griecken heeft
enckel quellingen der vernuften voort-
gebracht, so dat alleen de Grammatica
overvloedich genoech is voor een eewich
vagevyer ende pijninge des levens. Hoe-
wel onder dese letterconsten zijn die alleen-
lic in weerde, die den gemeenen gevoelen,
dat is, die der sotheyt aldernaest zijn. De
Theologi lijden honger, de Phisici vercou-
den, de Astrologi worden bespot, de Dia-
lectici worden veracht, alleen de medecijn-
man is vele andere weerdich. Ende onder
desen selven aert, hoe een yeghelick on-
geleerder, stouter, ende onbedachtsamer
is, so veel te meer wort hy geacht: oock
by de Princen die gouden ketenen dra-
ghen. Maer de medecijn const (voorna-
melick gelijc die nu ghebruyct wort) en
is anders niet dan een deelken der flat-
terie, niet min voorwaer dan Rhetorica.
Den Caldeen
de swarte
conste ghe-
vonden.











[fol. 52v]
Na dese wort den Juristen de naeste (ende
ic en weet niet of de eerste) plaetse gege-
ven, der welcker const ende oeffeninge ple-
gen de Philosophen (op dat ickse selve
geen ordeel en gheve) met grooter een-
drachticheyt te bespotten, als Eselscon-
ste. Maer nochtans worden nae deser
Eselen goetduncken de meeste ende min-
ste saken gehandelt. Der sulcker breede
Ackers worden vermeerdert, daer hier-
entusschen de Theologus alle de kisten
ende Schrijnen der Godtheyt doorluys-
tert hebbende, wicken knout ende eewi-
gen strijt heeft met weechluysen ende cleer-
luysen. So dan, gelijc die consten de geluc-
kichst zijn, die der Sotheyt aldernaest
zijn: also zijn die verre de aldergheluc-
kichste, die henselven hebben connen
ganschelick van alle ghemeynschap der
Letterconsten onthouden, ende alleenlic de
leydinge der nature volgen, de welcke
in geenen deele kruepel en is, ten sy dat
wy misschien over de palen der mensche-
licker nature willen comen. De nature
haet veynsinge, ende het wast veel ghe-
luckigher dat door gheen Conste ghe-
valscht en is. Welaen doch, siet ghy
niet dat onder de andere Dieren die al-
dergheluckelickste leven, die van de
Leeringhe aldervreemste zijn, ende
Theologus
die de heyli-
ge Schriftu-
re handelt en-
de voort
leert.


[fol. 53r]
door niemandts meesterschap dan der
natuere gheleydt en worden? Wat isser
gheluckigher ofte wonderlicker dan de
Bien, maer desen gebreken oock som-
mighe sinnen des lichaems. Wat dier-
ghelijcke heeft de timmerkonst gevon-
den in de timmeringe der huysen? Wat
Philosophe heeft oyt sulcke Politie in-
gheset? Hierentusschen een Peert, om
dat het den menschelicken ghevoelen
na by is, ende met de menschen is co-
men woonen, so ist oock der menschen
ellendicheden deelachtich. Want het
sleypt dickmael zijn ingewant, dewijle
het hem schaemt overwonnen te worden:
ende wort inden crijch doorsteken, ende
bijt de aerde met den monde met zijnen
opsitter, dewijle het soect te triumphe-
ren: op dat ick hierentusschen niet en ver-
hale de dwinghende Toomen, ende pric-
kende Sporen, de ghevanghenisse des
stals, de Sweepen, Cluppelen, Banden,
ende opsitter: int corte de gantsche Tra-
gedie der dienstbaerheyt, daer toe het
hem van selfs begheven heeft, dewijle
het de stercke mannen navolghende, te
seer arbeyt om den vyant te wreken.
    Hoe veel meer is het leven der Vlie-
ghen ende Vogelkens te wenschen, die
sonder de morghen sorghe, ende alleen-





De Bien ge-
luckich.
[fol. 53v]
lick na de beweghinghe der natuere le-
ven, so verre sy connen van de listen der
menschen. Maer ist dat sy in de muyten
ghesloten zijnde, beginnen der menschen
tonghen na te volgen, het is te verwon-
deren hoe seer sy van de natuerlicke lu-
sticheyt afwijcken. So seer ist allesins
vrolicker dat de natuere heeft ghescha-
pen, dan dat de conste vervalscht heeft.
Daerom en can ick den Gallum Py-
thagoram nemmermeer ghenoech prij-
sen, de welcke doe hy alleen alle dinck
gheweest hadde, Philosophus, Man,
Wijf, Coninc, Onderdaen, Visch, Peert,
Vorsch (ick meyne oock een Spongie)
nochtans en oordeelde hy geen dier el-
lendigher dan den mensche, om dat alle
andere dieren met eynden der natuere
te vrede zijn, maer de mensche alleen ar-
beyt om buyten de palen zijnder natue-
re te gaen. Ende wederom onder de men-
schen acht hy de ongeleerde veelsins ge-
luckiger dan de Gheleerde, ende groote.
Ende die Gryllus heeft niet weynich
wijser geweest dan de raedtrijcke Ulys-
ses, want hy hadde liever in den swijnen-
stal te grunnen, dan met Ulysse so veel
onghevals onderworpen zijn. Met dese
dunckt my Homerus der Boerden va-
der wel overeen te comen, de welcke




Alle creatue-
re behalven
de mensche
met het zijn
te vreden.



Gallum.














Grillus.



Ulysse.
[fol. 54r]
alle menschen somtijts arm ende ellen-
dich naemt, ende zijnen Ulyssem dat exem-
pel der Wijsheyt, noemt hy dickmael be-
nout, ende suchtende, maer nergens en
noemt hy Paridem also, noch Aiacem,
noch Achillem. Waerom doch dat? Niet
anders dan dat die schalcke, ende constige
Ulysses alle dinck dede na Palladis
raet, ende veel te wijs was, seer verre
afwijckende van de leydinghe der na-
tuere. So dan, ghelijck onder de men-
schen die alderveerst van de gheluckic-
heyt zijn, die na wijsheyt staen, te weten,
dewijle sy met dat selve dobbel Sotten
zijn, om dat sy menschen gheboren zijn-
de, hare conditie vergheten, ende soecken
der onsterffelicker Goden leven te heb-
ben, ende na der Giganten exempel, met
    Gigantes waren Ruesen met so groote
hooveerdicheyt, dat sy hen oock tegen de Goden
setten, ende die wt den hemel drijven wilden.

der letterconsten te ernstigen crijch voe-
ren teghen de natuere: also schijnen die
alderminst ellendich te zijne, die der on-
redelicker beesten aerdt ende Sotheyt
aldernaest zijn, ende niet en aengaen dat
boven den mensche is. Wel aen, laet ons
besoecken of wy dit ooc (niet met Stoische
argumenten, maer met een grof exempel)
connen bewijsen. Ende by de onsterffelicke
[fol. 54v]
Goden, isser oock yet gheluckighers
dan die aerdt der menschen diemen int
ghemeyne, so ick meyne met seer schoo-
ne namen, Gecken, Sotten, Dwasen,
ende Narren noemt? Ick sal een dinck
seggen, dat mogelick in het eerste aen-
sien sal Sot ende ongheschict schijnen,
maer sal nochtans verre het warachti-
ghe zijn. Ten eersten zijn sy vrij van de
vreese des doots, het welcke, by Jupi-
ter, geen cleyn quaet en is. Sy zijn son-
der quellinghe der consciencie. Sy en
worden niet verschrict door de fabulen
van de Helsche gheesten, noch door de
Ghesichten ende Nachtgesichten, noch
worden niet ghequelt door vreese des
toecomenden quaets, noch en verlangen
niet door hope des toecomenden goets.
Somma, sy en worden niet van een ver-
schoort door duysent sorghen, der welc-
ker dit leven is onderworpen. Sy en wor-
den niet beschaemt, vreesen niet, zijn niet
begheerich, niet nijdich, hebben niet lief.
Ja oock, ist dat sy de onwijsheyt der on-
redelicker dieren naerder comen, so en
sondighen sy selfs niet, na de autoriteyt
der Theologen.
    Hier begheere ick dat ghy my over-
legt, O aldersotste Wijse, met hoe vele
sorchfuldicheden uwe herte nacht ende
De sotten zijn
vrij van mis-
doen.




[fol. 55r]
dach ghequelt wordt, ende alle het on-
ghemack uwes levens op eenen hoop
versamelt, ende dan sult ghy eerst ver-
staen van hoe veel groot quaet ick mijne
Sotten bevrijt hebbe. Boven desen hoe
dat sy niet alleenlick selve vrolick zijn,
spelen, singhen, ende lachen, maer oock
allen anderen (waer sy hen oock henen
wenden) Wellust, Boerden, Spel ende
ghelach aenbrenghen, gelijck of sy hier
toe door der Goden toelatinghe ghege-
ven waren, om de droefheyt des men-
schelicken levens te vervrolijcken. Waer
wt het oock coemt, dat sy (hoewel de
eene tot de andere menigherley is ghe-
sint) dese alle even ghelijck als de hare
bekennen, begeeren, voeden, ophouden,
omhelsen, ende helpen, so hen yet is toe-
ghekomen, ende ongestraft toelatent al
wat sy seggen ofte doen. Ende so gansch en
begeert niemant hen schade te doen, dat
oock de wilde dieren hen onthouden van
    Dit sietmen gheschieden in de honden, welc-
ke die kinderen (van natueren sot) niet licht
en hinderen, als een bekennen der natueren
eenvoudicheyt.

hen leedt te doen door een natuerlick
ghevoelen der onnooselheyt. Want sy
zijn warachtichlick den Goden heylich,
voornamelick my: ende niet tonrechte
[fol. 55v]
en doen sy hen alle dese eere. Wat? dat sy
oock den machtichsten Coninghen so
aenghenaem zijn, dat de sommige son-
der dese, noch eten noch wandelen, noch
oock niet een ure zijn en willen. Ende sy
en achten dese Sotten niet weynich bo-
ven hare ernstige Wijse, der welcker sy
nochtans sommige, om der eere wille,
plegen te voeden. Waerom sy die hoo-
gher achten, dat en meyne ick niet onbe-
kent te zijne, ende het en moet oock geen
wonder schijnen, dewijle de Wijse niet
en pleghen anders den Princen aen te
brenghen dan droefheyt, ende op hare
gheleertheyt vertrouwende, niet en vree-
sen somtijts de teedere ooren met de bij-
tende Waerheyt te schaven: ende de Sot-
ten dat bybrengen dat sy alleenlick van
allen zijden allesins begeeren, te weten,
spotreden, boerden, ghelach, wellust.
    De Princen hebben hare Sotten liever
dan haren Raet, ende waerom.

    Maer hoort nu oock dese gave mij-
ner Sotten, welcke niet en is te verach-
ten, te weten, dat sy alleen eenvoudich,
ende Waerseggers zijn. Ende wat is lof-
licker dan de Waerheyt? Want hoewel
het Alcibiadeische spreecwoort by Pla-
tonem, de Waerheyt den Wijne ende
der Kindtscheyt toeschrijft, nochtans
[fol. 56r]
coemt alle den Lof my sonderlinge toe,
oock met Euripidis ghetuygenisse, die
dit treffelick woort van ons gheschreven
heeft, De Sot spreeckt sotte dinghen.
Wat een Sot int herte heeft, dat geeft
hy wt met den aensichte, ende spreket wt
metter tonghe. Maer de Wijse hebben
die twee tonghen (ghelijck de selve Eu-
ripides meldet) ende spreken met de eene
waerheyt, met dander wat sy na ghele-
ghentheyt des tijts achten bequaem te
zijne. Deser werck is swart wit maken,
ende wt den selven monde †beyde coudt
    De Fabeldichters schrijven van eenen Sa-
tyrus, dat een wilt dier is, half Geyte, half men-
sche. Als nu de coude des Winters opt alder-
gheweldichste was, so nam een Huysman dat
selve Dier in zijn huys ter herberghe, aldaer
sacht eenen in zijn hant blasen: hem vragende
wat dat beduydde, antwoordde, om zijn cou-
de handen te verwarmen. Na dien, den Disch
ghedect zijnde, so blies hy weder in een hee-
te schotel moes: Den Satyrus verwonderen-
de, vraechde waeromme hy dat dede: Hy ant-
woordde, Om de Schotel te coelen. Doe stont
den Satyrus op, Wat hoore ick (sprack hy)
Condt ghy dan wt eenen monde heet ende cout
brenghen? met sulcken en staet my gheen ghe-
meynschap te hebben. Ende dit segghende,
ghinck hy wech.

ende heet wt blasen, ende veel anders
in het herte verborghen houden, anders
met den woorden veynsen.
[fol. 56v]
    Nu duncken my de Princen in so groo-
te gheluckicheyt nochtans seer onghe-
luckich te zijne, om dat sy niemant en
hebben daer van sy de Waerheyt hooren,
ende moeten Flatteerders tot vrienden
hebben. Maer yemant mochte seggen,
Der Princen ooren grouwelen van de
Waerheyt, ende om deser selver oorsaken
wille schouwen sy de Wijse, om dat sy
vreesen datter niet yemant te vrij en wer-
de, die derve spreken dat meer warach-
tich dan vrolick sy. Het is wel also, de Co-
ningen haten de Waerheyt. Maer noch-
tans gheschiet dit wonderlick in mijne
Sotten, dat niet alleenlick de Waerheyt,
maer oock openbare Lasterwoorden van
hen gehoort worden met lust: so dat het
selve woort (so het wt eens Wijsen mont
quame) het leven golde, maer alst van
eenen Sot koemt, ongeloovelicke wel-
lust aenbrengt. Want de Waerheyt heeft
een natuerlicke cracht om te behagen,
so daer niet by en coemt dat vertoornt:
maer dit hebben de Goden den Sotten
alleenlick ghegeven. By na om der sel-
ver oorsaken wille, pleghen de Wijven
grooten lust tot sulcken aerdt der men-
schen te hebben, als die van natuere tot
Wellust ende Boerden meer gheneghen
zijn. Daerom wat sy met sulcke menschen
[fol. 57r]
doen, hoewel het somtijts meer te ern-
stich is, sy duydent nochtans spot ende
spel te zijne, ghelijck der Wijven aerdt
vernuftich is, sonderlinge om hare mis-
daden te bedecken.
    Op dat ick dan wederkeere tot de ge-
luckicheyt der Sotten, als sy het leven
met grooter wellust doorgebracht heb-
ben, so verhuysen sy recht toe sonder vree-
se ofte gevoelen des doots, tot de Elysij
velden, om der Godsalighen ende ledigen
Sielen aldaer met hare spelen wellust te
maken. Laet ons nu gaen ende eenigen
Wijsen (wien ghy wilt) met deses Sots
gheluck verghelijcken. Neemt nu een
exempel der Wijsheyt, dat ghy hier te-
ghen moecht setten, te weten, eenen men-
sche die alle zijn kintsche ende ionge da-
ghen heeft met de letterconsten te leeren
versleten, ende het aldersoetste deel des
levens met eewich waken, sorghen ende
sweeten verloren, ende oock in de reste
des levens niet een hayr wellusts ghe-
bruyct en heeft, altijts gesparich, arm,
droevich, ernstich, hemselven hardt ende
overlastich, den anderen swaer ende ha-
telick door bleecheyt, magerheyt, cranc-
heyt, ende druypende ooghen: versleten
door veel oudtheyt ende grijsheyt voor
den tijt gecregen: voor den tijt het leven
Elysium is
by de Poeten
een plaetse
daer de recht-
veerdige sie-
len rusten, na
dat sy vanden
lichame ver-
scheyden zijn.


[fol. 57v]
verlatende. Hoe wel, wat leyt daer aen
wanneer de sulcke sterft, die noyt ghe-
leeft heeft. Hier hebt ghy het schoon
beelt eens Wijsen mans.
    Maer hier roepen wederom de Stoi-
sche Vorsschen teghen my, segghende,
    Hy noemt de Stoische Philosophen, Vors-
schen, om dat sy altijts teghen roepen met ar-
gumenten. Origenes ende Hieronymus ver-
staen by de Egyptsche Vorsschen, der So-
phisten lastighen snater.

Gheen ellendigher dinck dan wtsinnic-
heyt. Maer wtnemende Sotheyt is der
wtsinnicheyt aldernaest. Want wat is
wtsinnicheyt, anders dan dwalinghe des
herten? Maer dese dwalen ganschelick.
Welaen, laet ons oock dit Argument
breken door der Musen bystant. Sy spre-
ken wel scherpsinnichlick. Maer gelijck
Socrates in Platone leert, wt een ghe-
deelde Venus twee, ende wt een gedeel-
de Cupido twee makende: also behoorden
dese Sophisten de wtsinnicheyt van wtsin-
nicheyt te scheyden, so verre sy willen scijnen
wel by hare sinnen te zijn. Want alle wt-
sinnicheyt en is niet terstont ellendich: want
anders en soude Horatius niet gheseyt
hebben, Of bedriecht my de lieflicke wt-
sinnicheyt? noch Plato en soude de wtsin-
nicheyt der Poeten, Propheten, ende Boelen
niet onder het voornaemste goet des levens
Phedrus
wort by Pla-
tonem gestraft
om dat hy van
de liefde
sprekende, die
niet en be-
schreef, noch
en deelde.
Want om wel
van een sake
te spreken, so
moetmense
deelen, so sy
niet gansch
eenerley is.

[fol. 58r]
ghetelt hebben: noch †die Prophetisse
    †Die seyt aldus: De onsinnicheyt helpt den
arbeyt lijden: want onsinnicheyt noemt sy alle
dat onmatelick is, wat van dat spreeckwoort
coemt, Men mach onsinnich zijn.

en soude den arbeydt Enee niet wtsin-
nich ghenaemt hebben. Maer daer is
tweederley aerdt der wtsinnicheyt: te we-
ten, een, welcken de wraeckgierige Di-
re wt der Helle opworpen, als sy hare
slanghen worpende: oft hittigen crijch,
of onversadelicke gheltghiericheyt, of
schandelicke ende ongheoorloefde liefde,
of moordinge der Ouderen, of oncuys-
heyt met maechschap, of kercroof, ofte
eenige ander diergelijcke plaghe in der
menschen herten brengen: ofte als sy het
sondighe herte met furien ende fackelen
der verschrickinge beroeren. Maer daer
is een aerdt der wtsinnicheyt wijt van
desen verscheyden: te weten, die van my
coemt, ende is boven alle dinck te wenschen.
Dese is, so wanneer eenighe lustighe
dwalinghe des gemoets het herte van
de benoude sorghen verlost, ende met
menigherley wellust besmeert. Dese
dwalinghe des gemoets wenscht Ci-
cero (schrijvende tot Atticum) als een
groote gave der Goden, te weten om
dat hy so groot quaet niet en soude ge-

Sibylla.







Dire, zijn
drye Goddin-
nen by de Poe-
ten, die aller-
ley quaet ma-
ken den men-
schen ter straf-
fe, ende haer
hayr zijn slan-
ghen.
[fol. 58v]
voelen. Ende die Argivisch man en ge-
voelde niet qualick, die welcke so wtsin-
nich was, dat hy geheele dagen alleen
sat inde Schouplaetse, lachende, de han-
den clappende, ende vrolick zijnde, om
dat hy meynde dat daer wonderlicke
spelen ghespeelt werden, hoewel daer
gansch niet gespeelt en wert: ende in an-
dere handelingen des levens droech hy
hem wel, was vrolick den vrienden, ende
vriendelick den wijve, ende conde den
dienstknechten vergeven, ende de wt-
sinnicheyt in het breken der Flessche
niet thoonen. Als dese door de vrienden
hulpe met medecijne was van der cranc-
heyt ghenesen, ende tot hemselven gan-
schelick ghebracht, so heeft hy aldus zij-
ne vrienden bescholden, O vrienden ghy
hebt my, by Pol, verdorven, Ghy en
hebt my (seyde hy) niet genesen, dewijle
my den wellust also is afghedrongen, ende
de seer aenghename dwalinge des ghe-
moets door gewelt benomen. Ende te-
rechte seyde hy dat, want sy dwaelden
selve, ende hadden selve dat Niescruyt
meer van noode om de Herssenen reyn
te maken, dewijle sy achteden, dat so ge-
luckighe ende lustige wtsinnicheyt moe-
ste ghelijck eenich quaet met drancken
wtghedreven worden.
[fol. 59r]
    Cicero nam dat so ter herten, dat de Trium-
viri Tyrannie bedreven, dat hem sommighe
achteden wtsinnich te zijne. Ende hy antwoord-
de, dat hy ganschelick ghevoelde: ende wensch-
te hem sulcke dwalinghe des ghemoets, op dat
hy mochte vrij zijn van het ghevoelen sulcx
groots quaets. Also is oeck by Euripidem
Aiax droevich, dat hy van der dwalinge des
ghemoets was ghenesen, ende Phedra by Se-
necam, ende een Griecx man by Horatium.

    Hoewel ick en hebbe noch voorwaer
dit niet besloten, of alderley dwalinghe
der sinnen, ofte des gemoets wtsinnic-
heyt is te noemen. Want so yemant met
duyster of loopende oogen, eenen Muyl
voor eenen Esel aensage, ofte so yemant
eenighe ongheleerde ende ongeschicte
Veersen voor de aldergeleerste achtede
ende prese: dese en soude niet terstont
schijnen wtsinnich te zijn. Maer so ye-
mant niet alleenlick met sinnen, maer
ooc met den oordeele zijns herten dwaelt,
ende dat gheduerichlick ende boven ghe-
woonlicke wijse, dese sal eerst schijnen
der wtsinnicheyt na by te zijne: ghelijck
so yemant, wanneer hy eenen Esel hoort
crijten, meynt dat hy wonderlicken soe-
ten Sanck hoort: of so een arm menschel-
ken van alderverachtelickste afcoemste
meynt dat hy †Cresus de Coninck van
Lydia is. Maer so dese aerdt der wtsin-
nicheyt (ghelijct ghemeynlick geschiet)
Cresus was
de alderrijck-
ste Coninck
den welcken
nochtans So-
lon niet en wil-
de oordeelen
den alderge-
luckichsten te
zijn, eer hy
(seyde hy)
hoorde dat hy
geluckichlic
ghestorven
ware.
[fol. 59v]
tot wellust vergaet, so coemt daer geen
cleyne vrolickheyt van beyde den genen
die daermede bevanghen zijn, ende oock
die het aenmercken, ende nochtans daer
mede niet wtsinnich en zijn. Want dese
aerdt der wtsinnicheyt strect hem veel
wijder dan de gemeynen man verstaet.
Maer de wtsinnige bespot den wtsinni-
gen, ende brengen malcanderen lust aen. Ende
ghy siet dickmael dat de meeste wtsin-
nighe den minderen seer bespot. Maer
een yeghelick is soveel te gheluckigher
hoe hy op meniger wijse dwaser is, na
het oordeel der Sotheyt, so verre hy in
dien aert der wtsinnicheyt blijft, die ey-
ghentlick onse is, de welcke hem so wijdt
bestrect, dat ick niet en weet oftmen wt
den ganschen ghetale der menschen ye-
mant can vinden, die taller stonde wijs
is, ende niet met eenigen aerde der wt-
sinnicheyt bevangen en is. Hoewel dit
onderscheyt isser alleenlic, Die een Cau-
woorde siende, meynt dattet een wijf is,
desen noemen sy wtsinnich, om dat, dat
niet velen en geschiet. Maer als yemant
sweert dat zijn wijf (die hy met velen ge-
meyn heeft) meer dan Penelope is, ende
hemselven daerin boven maten behaecht,
geluckichlick dwalende, desen en wort
van niemant wtsinnich, om dat sy sien
Penelope,
was een dat
aldercuysste
wijf.
[fol. 60r]
dat dit den mannen alomme gheschiet.
    Tot dese orden behooren oock die het
iagen der wilder dieren boven alle dinck
setten, ende seggen dat sy ongeloovelic-
ken wellust scheppen, als sy dat stincken-
de gheluyt der Hoornen hooren, ende de
huylinge der Honden. Ick meyne oock
als sy der Honden dreck ruecken, dattet
hen Cinanomum schijnt. Boven desen
wat grooter behagen so wanneerder een
Wilt is te verschueren? Ossen ende We-
ders mach het nederige volc verschoo-
ren: maer een Wilt is niet gheoorloeft
ghesneden te worden anders dan van
den Edelen. Van desen wert dat met bloo-
ten hoofde, ende ghevouden knien, ende
met een Sweert daer toe verordent (want
het en is niet gheoorloeft met allerley
Sweert dat selve te doen) met sekere ge-
beerden, ende sekere ordeninghe in se-
kere leden religioselick gesneden. Hier-
entusschen verwondert haer de omstaen-
de stilswijghende menichte, gelijck oft
een nieu heylich dinck ware, hoewel sy
dit schouspel meer dan duysentmael ge-
sien heeft. Dien het nu geluckt van den
Wilde wat te smaken, die meynt dat hy
niet weynich edelheyts gecregen heeft.
So dan, hoewel sy door geduerich iagen,
ende eten des Wilts, niet anders en vercrij-


Wellust tot
iaghen.
[fol. 60v]
ghen, dan dat sy by na tot Wilde dieren
veraerden, nochtans meynen sy dat sy
een Conincklick leven leyden.
    Ende den desen is de aerdt der men-
schen seer gelijc, die daer branden met on-
versadelicke begeerte tot timmeren, nu
het ronde tot viercant, nu het viercante
tot ront veranderende: ende sy en hebben
noch eynde noch mate, tot dat sy tot de
wterste armoede gecomen zijnde, niet
meer en hebben om te woonen, noch om
te eten. Wat ist dan? sy hebben hieren-
tusschen sommige Jaren met seer groo-
te wellust doorghebracht.
    Den desen duncken my aldernaest te
zijne, die met nieuwe Consten arbeyden
de ghedaenten der dingen te verande-
ren, ende beyde te water ende te lande een
vijfste essentie iaghen. Dese worden so
seer door de soete Hope aenghehouden,
dat hen nemmermeer noch arbeyt, noch
cost en verdriet, ende dat sy met wonder-
licken vernufte altijts wat bedencken
waer mede sy henselven mogen wederom
bedriegen, ende henselven de schade aenge-
naem maken, tot dat zijt also na verteert
hebben, dat sy nu niet en hebben om een
Ovenken te bereyden. Ende nochtans en
houden sy niet op behagelicke droomen
te droomen, anderen menschen na haer


Wellust tot
timmeren.
























Alckemisten
[fol. 61r]
vermueghen tot de selve geluckicheyt
moet gevende. Ende als sy nu gansche-
lick van alle hope berooft zijn, so hebben
sy nochtans een reden die troosts ghe-
noech is: Namelick, in groote dinghen
ist ghenoech den wille te hebben. Ende
dan legghen sy de schult op de cortheyt
des levens, het welcke niet lanck ghe-
noech en is tot so groote sake.
    Nu, van de Teerlinckspelers twijfel
ick wat, of sy in onse Collegie moeten
toeghelaten worden. Maer nochtans
ist een sot ende spottich Schouspel, soo
wanneer wy sommighe sien die so seer
daer toe begeven zijn, dat hen terstont
het herte springt ende clopt, so haest als
sy het gheluyt der Teerlinghen hooren.
Daer nae als sy (altijts door hope des
ghewins getrocken zijnde) alles hares
goets schipbruecke lijden, het Schip aen
der Teerlingen rootse ghestooten heb-
bende (de welcke veel vreeselicker is dan
†Malea) ende nauwe naect en ontswem-
    Malea, is een voorgheberchte in de Laco-
nische Zee, by den welcken het seer sorgelick
is te varen, so dat daervan een Spreecwoort
is by de Griecken, Als ghy Maleam voorby
gaet, soo vergheet uwe Huysghenooten.

men, so bedriegen sy yederman liever,
dan den winner, te weten, op dat sy niet
en schijnen lichtveerdighe mannen te
[fol. 61v]
zijne. Wat? als sy nu out zijnde, ende qua-
lick siende, ooc met glasen oogen spelen?
Ten laetsten, als nu de rechtvaerdighe
Artijcke, de artijckelen der handen heeft
verdorven, so hueren sy oock met loon
eenen Stadhouder, die voor hen de teer-
lingen in het berdt worpe. Het is wel
een lustich dinck, anders dan dat dit
Spel pleecht gemeynlick tot raserie wt
te comen, ende nu niet my, maer den Fu-
rien toe te behooren.
    Maer sonder twijfel, die aerdt der
menschen is gheheel van onsen geslach-
te, die lust hebben om miraculen ende on-
natuerlicke wonderlicke lueghenen te
hooren ofte te vertellen , ende nimmermeer
versaet en zijn van sulcke Fabulen, als
eenighe wonderlicke dinghen verhaelt
worden van gesichten, van nachtghees-
ten, van bockelmannen, van cabouters,
van helsche Sielen, ende duysent dierghe-
lijcke Miraculen: de welcke, hoe sy ver-
der vander waerheyt zijn, so veel wor-
den sy liever ghelooft, ende zijn lustiger
om hooren. Ende dese dingen en zijn niet
alleenlic seer bequaem om het verdriet
des tijts te verdrijven, maer dienen ooc
tot gewin, sonderlinge den Priesteren
ende predickeren.
    Dese zijn ooc die na by, die wel eenen
Furie, zijn
Helsche god-
dinnen, die de
menschen
straffen.


Muylstoo-
ters.






[fol. 62r]
sotten, maer nochtans eenen lustighen
waen ende gevoelen hebben, dat sy, soo sy
eenigen houten ofte gemaelden Polyphe-
mischen Christophel aengesien hebben,
in dien dage niet en sullen vergaen: of,
dat die een geschilderde Barber met se-
kere woorden gegroet heeft, sal gesont
wedercomen wt den Krijch: of, die Eras-
mum heeft sekere dagen met sekere was-
sen keerskens ende sekere gebedekens aen-
gesproken, sal in corten tijde rijcke wor-
den. Nu hebben sy oock eenen Joris ge-
vonden, als eenen anderen Herculem
ende Hyppolitum, des welcken Peert met
spangen ende boffen seer religieuselic ver-
ciert, sy byna aenbidden: ende ondertusschen
met eenige nieuwe gave hem goet doen:
by des welcken coperen helmet te swee-
ren, is gans een Coninclicke daet.
    Maer wat sal ic van die seggen, die hen
selven seer lustichlick flatteren met ver-
sierde vergevingen der sonden, ende de lanc-
heyt des vageviers als met een ureglas
meten, de eewen, Jaren, maenden, dagen ende
uren als in eene Mathematische Tafel
sonder eenige feylinge tellende. Of van
de gene die op eenige Tooversche teec-
kenkens ende gebedekens (die eenich God-
salich bedrieger of tot zijnen lust, of tot ge-
win gedicht heeft) betrouwende, henselven
Verkeert be-
trouwen op
dienst der Hei-
lighen.

Polyphe-
mus was een
groot onghe-
schict ende
wreet ruese,
waervan de
Poeten scrij-
ven.

S. Joris le-
gende schijnt
wt de Histo-
rie Herculis
ende Hyppoli-
ti genomen te
zijne.
[fol. 62v]
alle dinck beloven, goet, eere, wellust,
versaetheyt, eewelick voorspoedige ge-
sontheyt, lanck leven, iuechdelicke out-
heyt, ende ten eynde inden Hemel de
plaetse aldernaest Christum, de welcke
sy nochtans niet en willen hebben dan
seer late, dat is, als hen de wellusten de-
ses levens (die sy noch als metten tan-
den teghen houden) teghen haren wil-
le verlaten: laet dan die Hemelsche vruech-
de comen. Hier acht nu yemant (denct
een Coopman, of Crijchsman, oft Rich-
ter) dat den gantschen poel zijns levens
door een pennincxken dat hy wt so veel
roofs wechworpt, ghesuyvert is, ende
meynt, dat so vele valsche eeden, so vele
oncuyscheden, soo vele dronckenschap-
pen, soo vele kijvinghen, soo vele doot-
slaghen, soo vele bedriegherie, soo veel
onghetrouwicheyt, soo veel verraderie
als wt een verbont versoent wordt, en-
de alsoo versoent wordt, dattet gheoor-
loft sy nu van nieus aen tot een nieuwe
Werelt der boosheyt weder te keeren.
    Ende wat is sotter, Ja wat is geluc-
kigher, dan die, die de Veersekens der
seven Heyligher Psalmen alle dage le-
sende, henselven meer dan de opperste
gheluckicheyt beloven? Ende men ghe-
looft, dat dese Tooversche Veersekens
[fol. 63r]
†Bernhardo ghetoont zijn van eenen
    Daer is een Fabel van Bernhardo, dat
de Duyvel hem teghen comende, roemde dat
hy seven Versekens wiste in de Psalmen Da-
vids: soo wie die alle dage lase, die moeste in-
den Hemel comen. Maer als Bernhardus die
begheerde te weten, soo weygherde de Duy-
vel die te segghen. Waerom Bernhardus ant-
woordde: Welaen, het en sal u niet baten, ick
sal alle dage den gantschen Psalmboeck wt-
lesen, so en sal ick die seven Veersekens niet
missen. De Duyvel dan vreesende voor soo
groote duecht, heeft liever de seven versekens
ghetoont.

Duyvel die wel cluchtich was, maer
meer lichtveerdich dan listich: maer den
armen Duyvel is constelick bedrogen
gheweest: ende dese dinghen die so Sot
zijn, dat ick selve by na my daer van scha-
me, worden nochtans gepresen, ende dat
niet alleenlick van den gemeynen man,
maer oock van de Leeraers der Religie.
Wat nu? Dienet niet tot dit selve, dat
een yegelick Landt eenen sonderlingen
Sant hemselven eyghentlick aentrect,
ende dat sy eenen yeghelijcken wat son-
derlincx toedeylen, ende eenen yegelic-
ken zijnen sonderlicken dienst toe schrij-
ven: soo dat deen de pijne der tanden
helpt, dander den Wijven int baren
voorspoedichlick bystaet: dese, gestolen
dingen wedergeeft: een ander, in schip-
bruecke te hulpe coemt: een ander, de
[fol. 63v]
cudde beschermt, ende also voort van de
andere: want het ware seer lanck alle te
verhalen.
    Daer zijn sommighe die in vele din-
ghen macht hebben, voornamelick de
Godtbarende Maecht, der welcker de
ghemeyne man meer toe scrijft dan ha-
ren Sone. Maer wat bidden de men-
schen eyndelick van dese Santen, dan
dat tot Sotheyt dient? Welaen doch,
onder so vele †Ophanckselen, waervan
ghy sommige Tempelen, Wanden en-
de gewelften vol siet, hebt ghy ooc oyt
yemant gesien, die de Sotheyt ontgaen sy,
die oock een hayr sy wijser gheworden?
Deen is gesont wtgeswommen: dander
is vanden viant doorsteken zijnde, leven-
dich bleven. Dese is (dewijle dandere stre-
den) niet min geluckichlic dan stercke-
lick ontloopen. Een ander aen de galghe
geknocht zijnde, is door eenich Sants
(die der Dieven vrient is) gonste, afghe-
vallen, om dat hy noch meer soude som-
mige die qualic met goet geladen zijn,
ontladen. Hier heeft een de ghevancke-
nisse gebroken, ende is ontloopen: daer is een
tegen des Medecijns danc van de cortse
genesen: ginder is een, dien gedroncken
fenijn is door den eers geloopen, ende is
hem niet hinderlic, maer vorderlick ge-



Anathema-
ta, is het ge-
ne datmen op-
hangt, tot een
gesichte, als
Gode gheof-
fert: tsy beel-
den van men-
schen, schepen,
&cet. tot een
dancseggen
der verlossin-
ge wten pe-
rijckel.
[fol. 64r]
weest, ende dat met geen groote vruechde
des wijfs, die den arbeyt ende cost heeft te
vergeefs gedaen. Deen heeft den wagen
ommegeworpen, ende de peerden gesont te
huys ghebracht: dander, is door eenen
val ondergedruct zijnde, levendich ble-
ven: een ander van des wijfs man be-
vonden zijnde, is ontghuychelt: Maer
niemant en seyt danck, dat hy van Sot-
heyt is verlost gheweest. Soo seer soet
een dinck ist onwijs zijn, dat de Men-
schen liever alle dinck afbidden dan de
Sotheyt. Maer wat trede ic nu in de-
se Zee der Superstitien? Wanneer ick
oock hondert tonghen hadde ende hon-
dert monden, ende een yseren stemme,
soo en conde ick niet aller Sotten ghe-
daenten ende alle namen der Sotheyt
overloopen: so seer vol is aller Christe-
nen leven van allen syden vol sulcker
wtsinnicheydt: de welcke nochtans de
Priesters niet onghewillichlick toe en
laten ende voeden, wetende wat groo-
ter ghewinneken hier wt pleecht te was-
sen. Soo nu onder dese dinghen ee-
nich hatelijck Wijs man opstonde, en-
de hier toe seyde het ghene dat waer
is, Ghy en sult niet qualick sterven,
ist dat ghy wel leeft: Ghy versoent uwe
sonden, ist dat ghy tot den Penninck,
[fol. 64v]
welcken ghy gheeft, oock doet haet der
booser daden, tranen, waken, bidden, ende
vasten, ende de gantsche ordeninge des
levens verandert. Dese Sant sal dy gon-
stich zijn, ist dat ghy zijn leven navolgt.
Ist dat (segghe ick) de Wijse man dese
ende derghelijcke dinghen tegenbleet,
siet wt wat grooter gheluckicheyt ende
tot wat grooter beroerte hy de herten
der menschen onvoorsiens sal trecken?
    Tot dit Collegie behooren oock die,
die noch levende soo neerstelick ordine-
ren met wat pompe sy willen ten grave
ghedraghen zijn, dat sy oock by name
verordenen, hoeveel Fackelen, hoeveel
Roudraghers, hoeveel Sanghers, hoe-
veel Roumakers sy daer willen by heb-
ben, even gelijck of sy eenich gevoelen
deses Schouspels souden hebben, ende
ghelijck of de ghestorvenen souden be-
schaemt worden, soo het lichaem niet
prachtelic ghegraven en worde: ende
met gheen ander neersticheyt, dan ghe-
lijck of sy †Ediles ghemaect waren, ende
spelen oft spijse wilden voortbrengen.
    Voorwaer, hoewel ick haestich ben,
can ick nochtans niet swijghende die
voorby gaen, die (hoewel sy niet en schil-
len vanden alderverachsten Hantwerc-
ker ofte vuylghewinsoecker, nochtans
Begravenis-
se.










Aediles, wa-
ren mannen
verordent om
de ghemeyne
spelen te be-
sorgen, ende in
sommige fee-
sten vlees wt
te deelen.
[fol. 65r]
henselven wonderlic flatteren met den
ydelen Titel der Edelheyt. Deen rekent
zijn Gheslachte tot Eneam, dander tot
Brutum, een ander tot Arcturum. Sy
toonen alomme ghegraven ende ghe-
schilderde Beelden der Ouderen. Sy
tellen hare Oude Grootvaders ende
derde Grootvaders, ende verhalen ou-
de Bynamen: hoewel sy selve niet veel
min en zijn dan een stomme Beelde, ende
byna erger dan de teeckenen die sy too-
nen. Ende nochtans leven sy een gantsch
gheluckich leven door dese seer soete
Eyghen liefde. Ende daer zijn oock men-
schen die even so Sot zijn, ende dit bee-
stelick Gheslachte als Goden verwon-
deren. Maer wat spreke ick van eenen
aert ofte twee, ghelijck of dese Eyghen-
liefde niet alomme seer vele wonder-
licken gheluckich en maeckte? Dewijle
dese onsiender zijnde dan eenige Sim-
me, henselven duncken *Nireus te zijne:
die so haest als hy drie linien heeft met
den Circkel ghetrocken, ganschelijck
meynt dat hy †Euclides is: Een ander,
die als een Esel aen de Lyre is, ende niet
bet en singt dan een Hane, meynt noch-
tans dat hy *Hermogenes is. Dat is
oock een soete aerdt der wtsinnicheyt,
waerdoor sommige niet anders en roe-
Philautia.





*Nireus
was de alder-
schoonste
voor Troie.
†Euclides
is de leeraer
der Geome-
trie.

*Hermoge-
nes was een
sonderlinge
constenaer in
gesanghe.
[fol. 65v]
men van alle gaven die zijn in de ghene
die hen aengaen, dan of sy hare eygen wa-
ren. Sulck was die tweemael gelucki-
ge rijcke man by Senecam, de welcke,
als hy een Hystoriken soude vertellen,
hadde dienstknechten bereyt, die hem
souden de namen in gedachtenisse bren-
gen: ende hoewel hy so swack een men-
sche was, dat hy nouwe en leefde, en sou-
de niet getwijfelt hebben in der vuyst-
camperen strijt te gaen, daer op betrou-
wende, dat hy te huys vele wtnemende
stercke dienstknechten hadde.
    Nu, van de Leeraers der vrijer con-
sten, wat noot ist daervan te verhalen?
Want desen allen coemt Eyghen liefde
eygentlick toe: so seer datter te vinden
zijn, die liever van Vaderlijcke Erve
wijcken, dan van haer vernuft: maer son-
derlinge den †Comedispeelderen, San-
geren, Oratoren ende Poeten, der welc-
ker een yeghelijck hoe hy ongeleerder
is, soveel te hooveerdichlicker hemselven
behaecht, roemt ende verheft. Ende sy vin-
den sulcke toehoorers, gelijck sy Mee-
sters zijn: Ja hoe een yegelic ongeschic-
ter is, soveel te meer prijsers ghecrijcht
hy, gelijck alle slimste dingen altijts den
meesten hoop behagen, om dat den mee-
sten hoop der menschen (gelijc voorseit
Retorijcke.












[fol. 66r]
is) der Sotheyt onderworpen is. Daerom
dewijle de ongheleerste hemselven meest
behaecht, ende van meest menschen wort ver-
heven, waerom soude de sulcke, warachti-
ge geleertheyt liever hebben, de welcke ten
eersten soude veel costen, ende daer na hem
stinckender ende verachtelicker maken, ende
ten laetsten seer weinigen menschen behagen?
    Ende nu sie ic dat de nature niet alleen-
lick eenen yegelicken mensche zijne sonder-
linge, maer ooc eener yegelicker nacie,
ende byna eener yegelicker stadt hare ge-
meyn eygenliefde heeft ingegeven, ende dat-
tet hierdoor coemt dat de Engelsche boven
andere dingen: Schoonheyt, Musijcke, ende
welbereyde lecker Tafel henselven eygent-
lic toeschrijven: dat de Schotten henselven
behagen met Edelheyt ende Koninclicker
maechschaps Titel, ende ooc in Sophisti-
sche scherpsinnicheyt: dat de Fransoysen
nemen tot hen eerbaerheyt der zeden: de Pa-
rijsche schrijven henselven sonderlinge toe (by
na alle menschen ter syden gheset) de we-
tenschap der Theologie: De Italianen
houden voor hen de vrije consten ende conste
der wtsprake, ende pluymstrijcken alle hen-
selven seer lustichlic daer in, dat sy allee-
ne onder alle menschen, niet ongeleert
noch Barbari en zijn. In dese geluckic-
heyt zijn de Romeynen de voornaemste, ende
[fol. 66v]
droomen noch seer lustelick die oude
Roome. De Veneetsche zijn gheluckich
door den waen der Edelheit. De Griec-
ken, als Autueren der Letterconste, ver-
heffen henselven met de Tittelen der ou-
der gepresen Hanssen. De Turcken, ende
den geheelen poel der Barbarischer men-
schen houden voor hen den lof der Reli-
gie, de Christenen als Superstitieuse
bespottende. Ende de Joden verwach-
ten ooc noch seer lustichlick haren Mes-
siam, ende houden hen noch huyden
vast aen haren Mosen. De Spaniaerden
laten niemant toe den lof des Krijchs.
De Duytsche behaghen henselven in
lanckheyt der lichamen, ende kennisse
der Swarter consten. Ende op dat ickt
niet al en verhale, ghy siet (meyne ick)
wat groter wellust Philautia alomme
eenen yegelicken bysonder ende allen int
ghemeyn aenbrengt: ende Flatteringe
oft Pluymstrijckinghe haer Suster is
by na alsoo groot. Want Philautia en
is anders niet, dan als yemant hemsel-
ven pluymstrijct: ende so yemandt dat
eenen anderen doet, so salt Kolakia zijn.
    Maer Pluymstrijckinge is huyden
een schandelic dinck: Ja maer by de ge-
ne die meer beroert worden door de na-
men der dingen, dan door de dingen selve.
Eygen liefde.



Flatteringe
of Pluym-
strijckinge.


[fol. 67r]
Sy achten dat de ghetrouwicheyt niet
wel met de Pluymstrijckinge overeen
en coemt. Maer dat dit veel anders is,
mochten sy oock door exempelen der on-
redelicker Dieren vermaent worden.
Want wat is flateriger dan een hondt?
Ende wederom, wat is getrouwer? Wat
is lieffelicker dan een Inckhoorenken?
Ende wat is den mensche vriendelic-
ker? Ten sy mogelic dat de grimmende
Leeuwen, oft wreede Tygerdieren, ofte
de seer haest gheterchde Pardeldieren
bequamer schijnen tot des menschen le-
ven. Hoewel daer is ganschelick een
schadelicke flatteringe: waer door som-
mige ongetrouwe menschen ende spot-
ters, de arme menschen tot verderf bren-
gen. Maer dese mijn Flatteringe coemt
van eene goedicheyt ende vriendelick-
heyt des vernufts, ende is der Duecht
veel naerder, dan die daer teghen geset
wort, namelick, die ongeschicte ende swa-
re (gelijck Horatius seyt) scherpicheydt
ende eygensinnicheyt. Dese Flatteringhe
heft de verslagen herten op, versoet de
droevige, vermaent de slappe, verwect
de ongevoelige, verlicht de crancke, ver-
sacht de wreede, maect ende houdt liefde,
trect de ioncheyt tot leeren, vervruecht
de oude, vermaent ende leert de Princen
[fol. 67v]
sonder vertoornen, onder den schijn des
Lofs. Somma, sy maeckt dat een ye-
ghelijck hemselven sy aengenamer en-
de liever: het welcke is oock het voor-
naemste deel der gheluckicheyt. Ende
wat isser bedienstighers, dan dat deen
Muyl den anderen crauwet? Op dat
ick hierentusschen niet en segghe, dat
dese Flatterie een groot deel is der con-
ste der Welsprekenheyt, ende een meer-
der deel der Medecijnconst, ende het
grootste deel der Poeterie. Summa,
dat dese is der gantscher menschelijcker
Ghemeynschap honich ende Sauce.

    Maer bedroghen worden (segghen
sy) is erbarmelijck, Jae niet bedroghen
worden, is het alder erbarmelickste.
Want sy zijn veel te onwijs, die ach-
ten dat de gheluckicheyt des menschen
in de dinghen selve gheleghen is. Sy
hangt aen de Meyninghen. Want de
duysterheyt ende verscheydenheyt der
menschelijcker dinghen is soo groot,
datmen niets claerlick weten en can: ge-
lijck wel gheseyt is van mijne Acade-
mische, die onder de Philosophen al-
derminst hooveerdich zijn. Of ist dat-
men yet can weten, dat is dickwils
der Wellust des levens hinderlick.
[fol. 68r]
    Hier worden ghelooft de Toesmeeckers
ende Pluymstrijckers: maer het waer beter
den Guyl bleve int Stal. Daerom en sullen
wijt niet alsoo verstaen, als de Sotten (vol-
ghende haren aert) doen: wanneermen hare
Sotheyt loeft, so meynen sy het sy ernst. En-
de wanneermense schelt, soo achten zijt voor
boerde. Ende alsoo laten wy dat goelicx toe,
wanneer daer oock gheen ernst by en is. De
straffe gaet ter eender oore in, ter ander wt,
als een boerderie: dat allijcke wel ernst is.
    Dit Boeck is meest een stedighe Yronie,
Spotredene, een Spotlof: daer hy dat ghe-
straft wil hebben, dat hy prijst. Op die manie-
re prijst dit boeck hier de Pluymstrijckerie:
Een groot ghesin ende Familie aen der Vor-
sten Hoven, die met alle winden zeylen, die
met eenen mont blasen ende slicken connen,
Dat water toonen, ende vyer meynen. Die
met een handt broot voorbieden, in dander
eenen steen hebben.
    Siet, dese namen alle gheeft de Werelt:
oock de daghelicksche ervaringhe ende Scrift,
den Toesmeeckers. Ende noch meer heet sy
die Smoutpots, Penneleckers, Jaeseg-
gers, Smeeckers, Dorenclauwers, Loftuy-
ters, Huychelaers, Gheveynsde. Hoewel dit
zijn die henselfs ooren maken, yucken, kitte-
len ende clouwen, Gnatones, woortvercoo-
pers, toesmeeckers, liefschrijvers. Van desen
is de Scrift vol, Ja vol, beyde de Heylighe
ende Heydensche.
    Leest alle Hystorien, so suldy vinden, dat
dese altijt de Vorsten verdorven hebben. Ja
dien tot eenen Godt ghemaect, ende daer he-
nen ghebracht, dat hy in een opentlick Edict
heeft laten wtroepen, datmen hem soude aen-
bidden. Desen hebben sy tot eenen Tyranne

[fol. 68v]
ghemaect, ende doch als eenen welregerenden
Weldader ghepresen: Ooren ghemaect ende op-
gheset, hem tot eenen Narre, &c. Alsulcke ar-
me Knechten zijn de Vorsten den Pluymstrijc-
keren, die Vorsten, Landt ende Lieden ver-
derven.
    Voor desen Middaechschen Duyvel, die
inden schijn der liefde, &c. henen sluypt, en can
hem niemandt genoech behoeden.
    Academici, is een Secte der Schoolwij-
se: en bevestighen gheen dinck voor waer ende
recht: en hingen aen gheen opinie, om met ge-
kijf ende twist wt te richten. Meynden men
vant gheen dinck soo swaer noch sterck, dat-
men niet en mocht omstooten. Hielden een dinc
soo langhe voor recht (verstaet van Schools
ghekijf) tot dattet hen omgestooten wort.
    Onder dese was oock Socrates, die daer
bekent, hy en weet ende en conde niet. Hy be-
spotte eenen Weereltwijsen, die hemselfs wt-
gaf, hy wiste alle dinck. Ende desen Socra-
tes, achtende selve, dat hy effen daerom sy van
Apolline voor wijs gheacht: niet om zijnder
Conste ende Wijsheyt, maer daerom dat hy
zijne dwaesheyt bekent heeft, doen hy sprac:
Dat weet ick alleen ende ghewis, dat ic niet
en weet noch can.
    Item, dat de duystere Werelt, door ydel
waen ende opinie gheregeert wort, bewijsen
de daghelicsche ervaringhen, van soo veel ge-
meyne Spreecwoorden, als: Proxima rebus
opinio: Een dinc is, also, of na datment acht.
    Alleen dat Heylighe Woort Gods sluyt al-
ler menschen ende Enghelen mondt: en wil
geen bedencken, twijfelen, oft omsien lijden. Tegen
welc woort wy niet en connen seggen. Also drijft
Godes Woort alle sinnen ende gedachten, in
eenen hoeck, wijnckel ende nootstal.

[fol. 69r]
    Ten laetsten het herte des menschen
is also, dattet veel meer door bedroch
ende veynsinge, dan door de waerheyt
ghetrocken wort. Ist dat yemant hier
van een openbaer proeve soect, die gae
in de kercke tot de predikinghe, ist dat
daer eenich ernstich dinck ghesproken
wort, so slapen, gheeuwen, ende walghen
sy alle. Maer ist dat de Roeper (ick heb-
be ghefeylt, ick wilde seggen Prediker)
eenighe Oude queensche Fabel begint
(ghelijckt dicmael gheschiet) so worden
sy alle wacker, opgerecht, ende neerste-
lick toehoorende. Item so daer eenigen
Fabelschen oft Poeetschen Sant is (ist
dat ghy een exempel begeert, denct dat
Georgius, ofte Christophorus, ofte
Barbara van dien aerde is) ghy sult sien
dat dese veel religioselicker ghediendt
wort, dan Petrus, ofte Paulus, ofte
oock Christus selve. Maer dese dingen
en behooren tot dese plaetse niet.
    Nu, hoeveel weynigher cost den toe-
ganck deser gheluckicheyt? Want ghy
moet dickmael de dinghen, hoewel sy
seer licht zijn, met grooten arbeyt ver-
crijgen, ghelijck Grammaticam. Maer
de waen ende meyninge wort seer lich-
telick ghenomen, de welcke nochtans
also veel, of oock meer dient tot de ghe-





De mensche
laet hem veel
eer met cluch-
ten vanghen
dan met der
waerheyt.
[fol. 69v]
luckicheyt, dan de sake selve. Welaen,
so yemant verrotte gesouten spijse eet,
waer van een ander niet en soude con-
nen den rueck verdraghen, ende noch-
tans desen smaect sy gelijck oft der Go-
den spijse ware, ick bidde u, wat is daer
aen ghelegen, so veel de gheluckicheyt
aengaet. Wederom, so yemant de wal-
ge heeft van een Acipenser , wat doet dat
tot de gheluckicheyt des levens? So ye-
mant een wtnemende onsien wijf heeft,
de welcke nochtans haren manne schijnt
also schoon als Venus selve, is dat niet
also vele als of sy warachtichlick schoon
ware? So yemant een tafel die met mi-
nie ende slijck ongeschict besmeert ware,
verwonderde ende prese, gheloovende
dat het Apellis of Zeusidis schilderie
    Plinius schrijft dat Apelles in zijn conste is
te boven ghegaen alle die voor hem ende na
hem zijn gheboren, ende dat hy gheschildert
heeft dingen die andere niet en conden schilderen.
    Zeusis een schilder vercreech grooten rijc-
dom met zijn conste, ende daer na achtende dat
zijn werck costelicker was dan datment sou-
de met eenighen prijs vergelijcken, begonste
dat vergheefs te schencken.

ware, soude die niet oock gheluckiger
zijn, dan die, die deser constenaren hant-
werck diere ghecocht heeft, ende moghe-
lick min wellusts wt dat schouspel sal

Acipenser is
een Visch van
seer goeder
smake, ende is
voortijden in
seer grooter
weerde ghe-
houden ghe-
weest.




Apelles.



Zeusis.
[fol. 70r]
hebben? Ick kenne eenen van mijnen
name, die eener bruyt sommige valsce
Peerlen gaf, wijsmakende (ghelijck hy
een welsprekende Boerder was) datse
niet alleenlick warachtighe ende natuer-
licke Peerlen, maer oock van sonder-
linghe ende onprijselicke dierbaerheyt
waren. Ic bidde u wat was der maecht
daer aen gheleghen? dewijle sy hare
ooghen ende herte also lustichlichlick
voedde met de glaeskens, ende de kin-
dische dingen, gelijck eenen wtnemen-
den schat bewaerde by haer wechghe-
leyt? Hierentusschen spaerde haer man
den cost, ende ghebruyckte zijns wijfs
dwalinge, ende haddese nochtans niet
min aen hem verbonden, dan ghelijck
of hy wat costelicx ghegheven hadde.
Denckt ghy datter eenich onderscheyt
is, tusschen die menschen die in dat hol
Platonis menigerley schaduwen ende
beelden der dingen aensien, so verre sy
niet anders en begeeren, noch henselven
min behagen: ende tusschen dien Wijsen
die wt het hol gegaen zijnde, de warach-
tighe dingen aensiet? Hadde die Lucia-
nische Mycillus moghen dien gouden
droom eewelick droomen, hy en hadde
gheen oorsake gehadt om ander geluc-
kicheyt te wenschen. So dan, daer en is
[fol. 70v]
    De menschen die de Godlicke ghedaenten
ende gheestelicke dingen die warachtichlick
zijn, verlaten, ende niet dan lichamelicke din-
ghen ende schaduwen der warachtigher din-
ghen verwonderen. Dese dichtet Plato dat
sy als blint ende droomende sitten met hare
ghesintheden gebonden in een huys onder de
aerde, dwelck een Hol ghelijck is, &c.
    By Lucianum is een arm hantwercker, de
welcke by eenen seer rijcken Nabuer het A-
vontmael geten hebbende, droomde des nachts
dat hy onvoorsiens (als rijcke) wert op de
schouderen ghedraghen, ende alle dingen be-
sat die de rijcke besitten. Ende dreycht daerom
den Haen, om dat hy met zijn craeyen so groo-
te gheluckicheyt afghebroken heeft.

gheen onderscheyt, ofte so daer eenich
onderscheyt is, so is der Sotten condi-
cie beter. Ten eersten, om dat hare ghe-
luckicheyt met seer weynigen cost ghe-
creghen wort, dat is, alleenlick met een
wijsmakinge. Ten anderen, om dat sy
die met velen ghemeyn ghebruycken:
Ende gheens dincx besit en is lustich
sonder medegeselle. Want wie en weet
niet hoe weynich het getal der Wijsen
is, so daer oock eenich gevonden wort?
Hoewel wt so vele Eeuwen tellen de
Griecken ymmers seven Wijse: de welc-
ke (also helpe my Hercules) so se yemant
neerstichlick ondersochte, sterven moet
ick, so hy ooc eenen half Wijsen, ia so hy
het vierde deel eens Wijsen mans vint.
[fol. 71r]
    Nu, dewijle onder veel lofs des Wijns
dit voor het voornaemste (gelijct is) ge-
acht wort, dat hy de sorghen des herten
wech neemt: (ende dit geduert alleenlick
eenen corten tijt: want so haest als ghy den
Wijn hebt wtgeslapen, so comen terstont
de swaricheden des herten haestichlick
wederom) hoeveel is mijn weldaet vol-
maecter ende crachtigher, dewijle ick
het herte droncken make met ghedue-
righe vruechde, wellust, ende danssen,
ende dat met een seer cleyne sake? Ick en
late oock niemant onbegaeft met mij-
ner weldaet, maer der anderer Goden
gaven, comen deen tot dese, dander tot
die. De edele milde Wijn en wast niet
overal, die de sorghen veriaecht, ende met
rijcker hope vloeyt. De ghenade der
schoonheyt, Veneris gave, is weynigen
ghegheven: de constige wtsprake, Mer-
curij gave, weynigheren. Niet seer vele
en hebben rijcdom vercregen door Her-
culis gonste. De Homerische Jupiter en
laet niet eenen yegelicken het rijcke toe.
Mars en is dickmael noch den eenen
heyrlegher noch den anderen gonstich.
Vele treden droevich af van Apollinis
antwoorde. Saturnius blixemt dicmael.
Phebus sendt dickmael Peste door zij-
ne pijlen. Neptunus doot meer menschen
[fol. 71v]
dan hy behoedt. Op dat ick hierentus-
schen die Veioves, Plutones, Atas, Pe-
nas, Febres, ende dierghelijcke, niet
Goden, maer Vleeschouwers, niet en
verhale.
    Venus was de Goddinne der oncuysheyt
ende schoonheyt.
    Mercurius de God der sprake, ende der
Goden boden ende wtleggher.
    Herculi gaven de Heydenen thiende, om
dat sy souden rijcke worden.
    Homerus schrijft dat Jupiter den Conin-
ghen den Scepter ende de macht gheeft.
    Mars was de God des Crijchs.
    Apollo voorseyde toecomende dinghen,
ende gaf antwoorde den ghenen die hem qua-
men vraghen. Ende als hy anders antwoordde
dan de vraghers begeerden te hooren, so gin-
ghen sy droevich henen wech.
    Saturnius, dat is Jupiter, Saturni soon:
desen schreven sy den blixem toe.
    Phebus was de god der medecijne, ende
oock de Sonne, de welcke door hare hittige
stralen somtijts Pestilentien verwect.
    Neptunus de God der wateren.
    Dese waren alle Heydensche Goden die
der menschen vernuft erdichtet heeft: also
blint stubbelt het vernuft in Godes werck.
Sy hebben sommige ghedient om dat sy sou-
den voordeel doen, sommighe om dat sy niet
en souden schadighen: ghelijck de Romeynen,
die welcke Jovem ghenaemt hebben, a Ju-
vando, Den helpenden God. Veioves, de
Goden die niet en conden helpen, maer scha-
dighen. Pluto, de God der Helle. Ate, de
Goddinne der straffe. Pena, de Straffe.


Venus.

Mercurius.

Hercules.


Jupiter.
Mars.
Apollo.



Saturnius.


Phebus.


Neptunus.





Veioves.
Pluto.
Ate.
Pena.
Febris.
[fol. 72r]
    Sommighe maeckten alleenlick twee Go-
den, namelick, Beneficium, de Weldaet, ende
Pena, de Straffe. Febris, de Cortse. Pli-
nius verhaelt dat Febri oock eenen openba-
ren tempel gheheylicht was.

    Ick ben de eenighe Sotheyt die ee-
nen yeghelicken even ghelijck met so
bereydde weldaet omhelse. Ick en vra-
ghe na geene beloften, noch en ben niet
toornich, versoeninghe begeerende, so
daer eenighe Ceremonie is naghelaten.
Noch ick en stelle niet alle dinck in be-
roerte, als yemant de andere Goden
noodende, my te huys laet, ende niet
toe en laet tot den ruecke der Offeran-
den. Want de andere Goden zijn so
eyghensinnich, dattet by na meer noo-
dich ende oock onsorghelijcker sy die
te verachten, dan te dienen. Ghelijck
oock sommighe menschen so swaer zijn
om mede te handelen, ende so licht om
terghen, dattet beter is seer vreemde
daer van, dan ghemeynsaem daer me-
de te zijne.
    Maer niemant (segghen sy) en doet
der Sotheyt Offerande, noch niemant
en maeckt haer eenen Tempel. Voor-
waer (ghelijck ick geseyt hebbe) ick ver-
wondere my wat van dese ondancbaer-
heyt. Maer ick neme dit ooc, na mijne
lichtsinnicheyt, int goede. Hoewel, ick en
[fol. 72v]
mach oock dit niet begheeren. Want
waerom soude ick wieroock ofte ghe-
brant meel met Sout, of eenen Bock,
of een Swijn begheeren, dewijle my al-
le menschen in allen lande dien dienst
doen, die oock van de Theologen, alder-
meest pleecht gepresen te zijne? Ten sy
dat ick moghelick behoore Dianam te
benijden, om dat haer menschen bloet
gheoffert wort. Ick meyne dat ick dan
seer religioselick ghedient worde, als sy
alomme (ghelijck sy alle doen) my met
der herten ommehelsen, met de zeden wt-
drucken, ende met den leven af beelden.
Welcke heyligen dienst oock onder de
Christenen niet seer gemeyn en is. Hoe
groot is de menichte der gener die der
Godbarende Maget een Wassen keers-
ken setten, ende dat des Middaechs, alst
niet noodich en is? Wederom hoe wey-
nighe zijnder die de selve met suyver-
heyt des levens, maticheyt, ende liefde
der Hemelscher dinghen soecken na te
volgen? Want dit is eerst den warach-
tighen dienst, ende den Hemelschen Bor-
gheren alder aenghenaemst.
    Boven desen, waerom soude ick eenen
tempel begheeren, dewijle dese gansche
werelt my een seer schoon (so ick meyne)
Tempel is? ende my en gebreken geene





Heylighen
eere, wat.
[fol. 73r]
dienaren, dan daer geene menschen en
zijn. Ick en ben oock nu so sot niet, dat
ick soude Steenen ende met verwe be-
smeerde Beelden begeeren, die somtijts
onsen dienst verhinderen, als van die on-
verstandighe ende vette menschen de teec-
kenen voor de Santen selve aengebe-
den werden. Ende hierentusschen ghe-
schiet ons, dat dien pleecht te gheschie-
den, die van hare Stadthouderen wtge-
stooten worden. Ick meyne dat my so
menich Beeldt opgericht is, alsser men-
schen zijn, die mijn levende Beeldt wt-
drucken, oock als sy niet en willen. So
dan, ick en hebbe geen oorsake waerom
ick den anderen Goden soude benijden,
dat deen inden eenen hoeck des aertrijcx,
dander in den anderen, ghedient wort,
ende dat op sekere daghen (ghelijck Phe-
bus in Rhodo, Venus in Cypro, Juno
in Argo, Minerva te Athenen, Jupiter
in Olympo, Neptunus in Tarento,
Priapus in Lampasco) so verre de gan-
sche Werelt my int gemeyn sonder op-
houden veel beter offerande doet.
    Maer ist dat ick dit schijne meer stou-
telick dan warachtichlick te spreken, wel-
aen dan, laet ons een weynich het leven
der menschen insien, op dattet openbaer
worde, hoeveel sy van my ontfanghen
[fol. 73v]
hebben, ende hoe seer ick gheacht worde
beyde van de meeste ende minste. Maer
wy en sullen niet aller menschen leven
verhalen, want dat ware seer lanc, maer
alleenlick der wtnemenster, waer wt men
de andere mach lichtelick waerderen.
Want wat noot ist vanden gemeynen
volcke te verhalen, het welcke sonder twij-
fel geheel mijne is? Want het is van allen
zijden so overvloedich in so menigerley
forme der Sotheyt, ende vint alle dage so
vele nieuwe sotheyt, dat duysent Demo-
criti niet genoech en waren tot so veel
lachens, hoewel die selve Democriti sou-
den wederom eenen anderen Democritum
van noode hebben. Het is oock ongeloof-
lick te seggen hoeveel lachens ende spels
ende wellusts de menschelkens dagelicx
den Goden maken. Want dese bedeelen
de nuchtere ende voormiddaechsche uren
tot kijfachtighe raetslaghen, ende om de
gebeden te hooren. Maer als sy nu met
den Godlicken Wijn nat zijn, ende niet en
begheeren eenich ernstich dinck te han-
delen, dan sitten sy te hoope daer den He-
mel aldernaest der aerden is, ende sien
met de aensichten nederwaerts wat de
menschen maken. Ende sy en hebben geen
ander soeter Schouspel. O onsterffelic-
ke God, wat een Schouspel is dat, ende
[fol. 74r]
hoe menigerley is der Sotten oproer:
Want ick pleghe oock somtijts te sitten
in de ordenen der Poetischer Goden.
Deen brandt door liefde tot een vrou-
ken, ende hoe hy min gemint wort, so
veel mint hy te onmatichlicker. Dan-
der trout de Bruydtschat, ende niet het
Wijf. Dese maect zijn Bruyt gemeyn:
dander die ialours is, bewaertse ghe-
lijck een Argus. Dese inden rouwe: Ey
    Argus hadde hondert ooghen, ende was
    de bewaerder Io.

wat sotter dingen spreect ende doet hy,
huerende oock guychelaers om het spel
des Rous te volspelen: die weent aen
zijns stiefmoeders graf. Dese wat hy van
allen zijden can te hoope ghescrapen,
dat steeckt hy gheheel inden buyck, ende
sal een weynich daer na grooten hon-
gher lijden: die en acht niet ghelucki-
ghers dan slaep ende ledicheyt. Daer
zijn oock menschen die seer neerstich-
lick woelen om ander menschen saken
te beschicken, ende vergheten de hare.
Oock zijnder die den Leener met †ghe-
leenden gelde betalen, meynende dat sy
rijcke zijn met ander menschen gelt, moe-
ten terstont al wat sy hebben verlaten. Deen
en acht niet geluckigers, dan dat hy selve
arm zijnde, zijnen nacomer rijcke maect.
†namelic, dat
sy van ander
weder ghe-
leent hebben.



[fol. 74v]
Dese doorreyst alle de Zeen, om cley-
ne ende onseker winninghe, den Watere
ende Winden zijn leven bevelende, dwelck
door geen gelt en ware weder te gecrij-
gen. Dander heeft liever met Crijgen goet
te soecken, dan te huys onbevreesde ru-
ste te hebben. Daer zijn sommighe die
meynen datmen door vrientschap der
ouder luyden die gheen kinderen en heb-
ben, alderbequamelickst tot rijckdom
coemt: sommige zijnder die liever heb-
ben dat te soecken met oude quenen te
minnen. Dese beyde maken dan eerst
den Goden diet aenschouwen grooten
wellust, als sy constichlick bedroghen
worden van de ghene die sy soecken te
vanghen. De aerdt der Coopluyden is
de aldersotste ende schandelickste, als die
de alderschandelickste sake handelen, ende
dat op de alderschandelickste wijse. De
welcke, hoewel sy alomme liegen, val-
schen eedt doen, stelen, ende bedriegen,
nochtans maken sy henselven alomme
de eerste, om dat hare vingheren met
goude ommeringt zijn. Ende daer en
gebreken geene pluymstrijckende Broe-
derkens, die dese verheffen, ende open-
baerlick Eerweerdige noemen, te weten,
op dat sy eenich deel der qualick vercre-
ghen goeden ghecrijgen. Men siet er-
Cooplieden.








Pluymstrijc-
kende monic-
ken.



[fol. 75r]
    In de orden des goets, achten de Peripa-
tetische Philosophen geen dinck snooder ende
min te achten dan ghelt, het welck alleen de
Coopluyden iaghen. Cicero en laet oock den
aerdt der Coopluyden niet toe, die hier goet
coopen om ginder dierder te vercoopen. Ende
daer zijn seer weynighe Coopluyden (Ja ick
dencke geene) die sonder bedroch rijcke wor-
den. Ende nochtans worden dese alleen in weer-
de ghehouden: hoewel de coopmanschap gan-
schelick verdoemt is in der Theologen senten-
cien, so wy Gregorio geloove geven, ende Chry-
sostomo ende Augustino, ende Cassiodoro. Au-
gustinus seyt oock openbaerlick in het boeck
van de Penitencie, dat de Coopluyden ende
Crijchslieden gheen Penitencie connen doen.

gens sommige Pythagorische, de welc-
ke alle dinck so seer gemeyn houden, dat
sy al wat sy erghens onbeweert vinden,
dat selve ghelijck oft hen aengeerft wa-
re, goets moets wechnemen. Daer zijn
sommighe die alleenlick met begeerten
ende wenschen rijcke zijn, ende dichten
henselven lustighe droomen, ende mey-
nen dat sulcx ghenoechsaem is tot ghe-
luckicheyt. Sommighe begheeren buy-
ten rijcke gheacht te worden, ende lijden
te huys grooten honger. Deen haesticht
om al wat hy heeft door te brenghen:
dander versamelt met recht ende onrecht.
Dese staet na een ampt der overicheyt
ende soect eere by het volck: die heeft zijnen
lust by het vyer sittende. Vele handelen











Dieven.


Phythago-
ras seyde dat
der vrienden
goet al ghe-
meyn was.
Dese leere
schijnen de
Dieven te
volghen, de-
wijle sy van
eenen yege-
licken, als van
hare vrienden
nemen.
[fol. 75v]
oneyndelicke pleytingen ende twisten, ende
arbeyden van beyden zijden om den ver-
traghenden Richter ende den medespe-
lenden Advocaet rijcke te maken. Deen
soect veranderinge. Dander heeft wat
groots onderhanden. Sommige gaen
te Hierusalem of te Roome, oft tot S.
Jacob daer sy niet te doen en hebben,
ende verlaten te huys het Wijf met de
kinderen. In summa, so ghy wt der Ma-
ne (ghelijck Menippus voortijden) de
ontallicke beroeringhen der menschen
aensaecht, ghy mocht dencken dat ghy
eenen hoop Vliegen ofte Muggen saecht
onder malcanderen kijven, strijden, be-
driegen, rooven, spelen, oncuysheyt be-
drijven, geboren worden, vallen, sterven.
Ende het en can niet genoech gelooft wor-
den, wat beroeringen, wat droevige spe-
len, te weghe ghebracht worden van so
cleyn een dierken, ende dat so haestichlick
moet vergaen. Want daer worden dic-
wils veel duysenden wechghenomen ende
verstroyt door het onweder eens cley-
nen Crijchs ofte Pestilencie.
    Maer ick soude de aldersotste zijn,
ende ganschelick weerdich met veel ghe-
lachs van Democrito bespot te worden,
waert dat ick wilde de formen der sot-
ticheden ende wtsinnicheden des volcx
Menippus
wort gedicht
in de Mane
te sitten, ende
dese aensiet
des menschen
leven




[fol. 76r]
voort vertellen. Ick wil my tot die berey-
den, die onder de menschen eenen schijn
der wijsheyt hebben, ende (gelijc men pleecht
te seggen) na dien gouden Tack staen:
onder dese zijn de Grammatici de eerste,
voorwaer een aerdt der menschen die de
alder ellendichste ende alderbedrucste, ende
van de Goden alderseerst souden gehaet
zijn, ten ware dat ick het verdriet der al-
der erbarmlicster leeringhe met eenen
soeten aerdt der wtsinnicheyt versach-
tede. Want sy en zijn niet †vijf vloecken,
    †Gramschap, onnoemelicke smerte, de Sie-
le in de Helle, ontijdighen ouderdom, Ende
de ghevanghenisse des bedwancx.

dat is, alleenlick vijf plagen onderworpen,
(gelijc de Griecsche opschrift te kennen
geeft) maer ses hondert, als die altijts hon-
gerich ende onreyn in hare scholen (wat seg-
ge ic scholen) Ja in de sorchcamer of trec-
molen, of slachthuys, onder de cudden der
kinderen oudt worden door arbeyt, ende
doof door roepen, ende versmachten door den
stanc ende veesten: maer het geschiet door
mijn weldaet dat sy henselven schijnen de op-
perste onder alle menschen te zijn. So seer
behagen sy henselven, als sy den bevreesden
hoop met dreygelicken aensichte ende stem-
me verschricken, als sy de ellendige met
hantplackers, roeden, ende sweepen door-



Dese tack is
de Wijsheyt.

Grammatici.
[fol. 76v]
snijden, als sy allesins na haer goetdunc-
ken wreedicheyt bedrijven, dien Cu-
maenschen Esel navolghende. Hieren-
    De Cumaensche Esel vant een Leeuwen-
huyt, de welcke hy aen dede, ende wert voor
een Leeu gheacht, tot datmen hem by zijne
ooren bekende: doe werdt hy met cluppelen
gheslaghen, ende ten stalle ghebracht.

tusschen schijnt hen de onreynicheyt
enckel reynicheyt, ende die stanck riect
hen als Amaricinum, ende die alder el-
lendichste dienstbaerheyt wort voor een
Rijcke geacht, so dat sy hare Tyrannie
niet en souden voor Phalaridis ofte
    Phalaris was een seer wreedt Coninck,
desgelijcx oock Dionysius, de welcke wt zijn
rijcke verstooten zijnde, heeft te Corinthen
Schole gehouden, dewijle hy sonder Tyran-
nie niet en conde leven, ende is also quaet een
Schoelmeester, als hy een quaet Coninck ge-
weest hadde.

Dionysij rijcke gheven. Maer sy zijn
oock veel gheluckigher door eenighen
nieuwen waen der leeringe. Want hoe-
wel sy vele den kinderen enckele raserien
instampen, nochtans, O goede Goden,
wat Palemonem, wat Donatum en ver-
achten sy niet voor hare eygen Gram-
matica? Ende sy maken dat wonderlick met
(ick en weet niet wat) Tooverye, dat sy
de sotten moederen ende ongeleerden vade-
ren sulck schijnen, als sy henselven maken.
Amaricinum,
is een coste-
licke welriec-
kende confectie






[fol. 77r]
Hier toe sedt oock desen aerdt des wel-
lusts, soo wanneer yemandt wt hen de
moeder Anchise, ofte een woordeken
dat int gemeyne onbekent is, in eenich
verrot papyer gevonden heeft: als, Bub-
sequa, Bovinator, Manticulator: of so
yemant erghens een stuck van eenen ou-
den steen gevonden heeft met geschend-
de letteren: O Jupiter, wat verhuegin-
ge, wat triomphe, wat lof isser dan? Ge-
lijck of sy Africam overwonnen, ofte Ba-
byloniam inghenomen hadden. Maer
wat? als sy hare seer coude ende onghe-
schicte Versekens alomme vertoonen,
ende daer sommighe zijn diese prijsen,
dan ghelooven sy ganschelick dat Ma-
ronis Siele is in haer herte comen wo-
nen. Maer gheen lustigher dinck, dan
als sy malcanderen (als met vergeldin-
ge) prijsen ende verheffen, ende malcan-
deren onderlinghe crauwen. Soo daer
een ander in een woordeken feylt, ende
dese scherpsichtighe dat by avontuere
siet, O Hercules, wat Tragedien, wat
Schermutsinghen, wat Lasterwoorden,
wat schampige Brieven comen daer ter-
stont? Ongonstich moeten my alle de
Grammatici zijn, ist dat ick yet lieghe.
Ick weet eenen seer veel wetenden Con-
stenaer, die Grecus, Latinus, Mathe-






Maro is de
aldergepre-
senste latijn-
sche Poete.
[fol. 77v]
maticus, Philosophus, ende Medicus
is, ende dat Coninclick: nu tsestich Jaer
oudt, de welcke alle de andere consten
na gelaten hebbende, hemselven nu meer
dan twintich Jaer lanck gequelt heeft
in Grammatica, ganschelick meynen-
de, dat hy sal geluckich zijn, waert dat
hy so lange mochte leven, dat hy gewis-
selick beslote hoe de achte deelen der re-
den ofte Oratie behooren onderschey-
den te worden. Het welcke dus langhe
niemant onder de Griecksche noch La-
tijnsche en heeft volcomelick connen
doen. Even gelijck oft een sake ware,
diemen oock met Crijch behoorde te
wreken, so yemant een Coniunctie maec-
te, van een woordeken dat tot der Ad-
verbium recht behoort. Ende om deser
sake wille, hoewel daer so veel Gramma-
ticae als Grammatici zijn (Ja meer, want
mijn Aldus alleen heeft meer dan vijf-
mael Grammaticam gegeven) nochtans
en laet dese niet eene (hoe ongeschict ende
qualick sy geschreven sy) voorby, maer
doorloopt ende ondersoectse alle, ende be-
nijdt eenen yegelicken die yet arbeyt in
dusdanige sake (hoe ongeschictelick het
sy) ellendichlic vreesende, dat hem mis-
schien yemant sal dese eere ontwinnen,
ende dat zijn so veler Jaren arbeyt sal ver-
[fol. 78r]
loren gaen. Wat hebt ghy liever, dit wt-
sinnicheit of Sotticheyt te noemen? Want
voorwaer my en is daer aen niet vele ge-
leghen, so verre ghy bekent dattet door
mijn weldaet geschiet, dat dit Dier, dat
anders het alder ellendichste is, tot sulc-
ke geluckicheyt verheven wort, dattet
zijn geluck niet en soude willen met de
†Coninghen der Persen veranderen.
    De Poeten hebben weyniger van my,
hoewel sy van haerder consten wegen van
mijnder bende zijn, te weten, een vrij ghe-
slachte, gelijc het Spreecwoort seyt, der
welcker arbeyt alle, nergens toe anders
en dient, dan om der Sotten ooren te besmee-
ren, ende dat met enckel boerden ende spotte-
licke Fabulen. Ende nochtans ist wonder hoe
sy hierop betrouwende, onsterffelicheyt ende
een leven der Goden gelijc, henselven be-
loven, ende anderen toeseggen. In dese Or-
den is Eygenliefde ende Flatteringe seer
gewoonlic. Ic en worde ooc van geenen
geslachte der menschen eenvoudichlic-
ker noch stantfastichlicker gedient.
    Nu, de Oratoren, hoewel sy voorwaer
wat overtreden, ende met de Philosophen
spelen, nochtans dat sy oock van onser
bende zijn, dat wort door vele dingen,
ende sonderlinge hier door bewesen, dat
sy boven andere boerden so neerstelic ende

De Conin-
gen der Per-
sen waren
overrijcke.

Poeten.


Malers en-
de Poeten
hebben de
macht te ma-
ken wat sy
willen.







Oratoren.
[fol. 78v]
so veel gheschreven hebben hoemen sal
spotten. Ja oock wie hy sy, die tot Here-
nnium heeft van de conste der sprake ge-
schreven, die telt de Sotheyt selve onder
de boerden: ende dat by Quintilianum
den Prince deser Orden is een Capitel
van spot, byna langer dan Ilias Home-
ri. Eyndelick, sy schrijven der Sotheyt
so veel toe, dat dicwils een sake die door
gheene Argumenten en can nederghe-
leyt worden, nochtans met gelach ont-
guychelt wort: Ten sy dat yemant meynt,
dat sulcks tot de Sotheydt niet en be-
hoort, alsmen met spottelicke woorden
ghelach verwect, ende dat met conste.
    Van desen aerde zijn oock die, die on-
sterffelicheyt soecken met Boecken te
schrijven. Dese hebben alle seer veel van
my, maer voornamelick die, die enckel
bueselen in het Papyer smeeren. Want
die geleerdelick schrijven nae weyniger
Geleerden ordeel, ende die niet en wey-
geren van Persio ende Lelio geordeelt
te worden: die schijnen my meer ellen-
dich dan gheluckich te zijne, als die ee-
wichlick verwerret zijn, doen toe, ver-
anderen, doen af, legghen wech, halen
weder, versmeden, toonen, verdruckent
neghen Jaer lanck, ende en doen hen-
selven nimmermeer genoech, ende eenen




Homerus
heeft een
groot boeck
gheschreven
van Troie,
het welcke
Ilias ghe-
naemt is.




Scrijvers.






Lucilius en
wilde van
Persio noch
Lelio niet ghe-
ordeelt zijn,
om dat sy ge-
leerde man-
nen waren.
[fol. 79r]
lichtveerdighen prijs (te weten, weyni-
gher menschen Lof) coopen sy so diere,
met soo veel wakens, ende so groot ver-
lies des slaeps, die het alder behagelic-
ste dinck is, met so veel sweets ende quel-
linge: set hier by oock schade in de ghe-
sontheyt, verderf der schoonheyt, loo-
pende ooghen, oft oock blindtheyt, ar-
moede, nijdt, aflatinghe des wellusts,
voortijdighe oudtheyt ende doot, ende
ander diergelijcke. Met so veel quaets
moet de Wijseman coopen (gelijck hy
acht) dat hy van een Druypooghe ofte
twee gepresen worde. Maer mijn schrij-
ver is veel gheluckigher wtsinnich: de-
wijle hy sonder eenighe nachtwerckin-
ghe al wat zijn herte goet dunckt, oock
zijne droomen terstont met schrijven int
openbare sendt, alleenlic met cleyn ver-
lies des papyers: wetende, dat hoe hy
boerdiger boerden gheschreven heeft,
van soo veel te meer menschen (dat is,
van alle dwase ende ongheleerde) sal ge-
presen worden. Want wat arbeyt ist,
drye gheleerde (soo sy het nochtans le-
sen) verachten? Of wat sal so weyniger
Wijsen lof maken, in so grooten hoop
die daer teghen roept?
    Maer die zijn oock noch Wijser, die
anderer menschen geschriften laten op
[fol. 79v]
haren naem wtgaen, ende met woorden
die eere (die door anderer grooten ar-
beyt vercregen is) op henselven trecken:
te weten, daer op betrouwende, dat sy
meynen dat sy (of sy schoon ooc van dief-
te beschuldicht worden) nochtans eenen
tijt lanck de eere sullen hebben. Het is
den arbeyt weerdich te sien, hoe seer sy
henselven behaghen, als sy onder het
ghemeen volck worden ghepresen, en-
de met de vingheren ghetoont onder
het volck seggende: Dit is die wonder-
licke man, als sy by de boeckcoopers
veyl staen, als in de voorhoofden aller
bladeren des boecks drie namen ghele-
sen worden, ende die sonderlinge vreemde,
ende den Tooverwoorden ghelijck. De
welcke, by den onsterffelicken Godt,
wat zijnt anders, dan namen? Boven de-
sen, van hoe weynigen sullen sy bekent
worden, soo ghy de wijde Werelt aen-
siet: ende van hoeveel weynigheren sul-
len sy ghepresen worden: ghelijck oock
der ongeleerden ordeel menigerley is.
Wat? dat oock die selve namen dicwils
worden gedicht, ofte wt oude Boecken
toeghevoecht? Als deen begheert Tele-
machus, dander Scelenus of Laertes,
dese Polycrates, die Thrasimachus ge-
naemt te worden: also datter nu niet en
[fol. 80r]
is aen gelegen, of ghy het Boeck Cha-
melion, ofte Cauwoorde naemt, of (ge-
lijck de Philosophen) Alpha ofte Beta.
    Maer dit is het alderlustichste, als sy
met Brieven ende Versen ende Lofboecken,
malcanderen onderlinge prijsen, deen sot
den anderen, ende deen ongeleerde den anderen.
Dese wordt door diens lof, Alceus: die
door desens lof Callimachus. Dese is
dien hooger dan Mar. Tull. Die is desen
geleerder dan Plato. Somtijts soecken sy ee-
nen Tegenstrijder, om door zijn tegenstrij-
den haren naem te vermeeren. Hier wt wort
het wanckelbaer gemeyn volc tot verschey-
den dingen gedeelt, tot dat beyde de leyts-
mannen de sake wel gehandelt hebbende,
als overwinners af laten, ende beyde triom-
pheren. Dese dingen bespotten de Wijse
als seer Sotte dingen, gelijc sy ooc zijn:
want wie loochenet? Maer hierentus-
schen leven sy door mijn weldaet een soet
leven, ende en souden hare triomphe niet
willen met de Scipiones verwisselen.
Hoewel de geleerde hierentusschen, de-
wijle sy dese dinghen met grooten wel-
lust des herten belachen, ende anderer wt-
sinnicheyt gebruycken: oock selve niet wey-
nich van my en ontfanghen: het welcke
sy niet en connen versaken, ten sy dat sy
seer ondancbaer zijn.
[fol. 80v]
    Onder de gheleerde nemen die, die
wijs zijn in de Rechten, de eerste plaet-
se voor henselven: ende gheen ander aert
en behaecht hemselven so seer, als sy den
†Steen Sisyphi sonder ophouden rol-
len, ende Seshondert Ghesetten (daer
    Sisyphus een Roover ende Moorder (ge-
lijck de Poeten schrijven) wordt in de Helle
met dese straffe ghestraft, dat hy eenen steen
(die altijts van den top des berchs af valt)
moet wederom op rollen, het welcke een las-
tich werck is sonder eynde.

en leyt niet aen hoe die totter sake die-
nen) met eenen adem aen een weven,
ende als sy Glossen tot Glossen, ende
Meyningen tot Meyningen hoopen-
de, maken dat die oeffeninghe schijnt de
alderswaerste te zijne. Want wat arbey-
delick is, dat selve achten sy terstont wt-
nemende schoon te wesen.
    Laet ons by dese setten de Dialecti-
cos ende Sophisten, eenen aert der men-
schen die meer sprekens maken, dan
eenich *Dodonisch Metael, als wt de
    Ter plaetse daer Jupiter Dodoneus ant-
woorde gaf, was een plaetse rondtomme af-
ghesondert met Metalen Potten, die also ge-
schict waren, dat deen gheroert zijnde, den
naesten roerde, ende het geluyt also rondtom-
me gaende van den eenen totten anderen, duer-
de seer langhe.

welcke een yegelick mochte tegen twin-
tich wtghecoren vrouwen om te meest



Juristen.




















Sophisten


[fol. 81r]
snateren: de welcke nochtans souden ge-
luckiger zijn, waren sy alleenlick snate-
rich, ende niet oock kijfachtich, soo dat
sy seer hartneckichlick strijden van des
Bocks wolle, ende met te veel gekijfs
ghemeynlick de waerheydt verliesen.
Nochtans zijn dese door hare Eygen lief-
de geluckich, als sy met drie Argumen-
ten ghewapent, derven van alderley sa-
ke teghen allerley menschen strijden.
Maer de hardtneckicheyt maectse on-
verwinnelic, of ghy oock schoon Sten-
torem daer teghen settet.
    Na dese, comen de Philosophen met
den vreeselicken Baerde ende Mantel,
de welcke roemen dat sy alleen wijs zijn,
ende dat alle de andere menschen vlie-
gende schaduwen zijn. Maer hoe lus-
tichlick dwalen dese, als sy ontallicke ve-
le Werelden timmeren, als sy de Son-
ne, de Mane, de Sterren ende Werel-
den, als metten duym of draet meten:
als sy der Blixemen, Winden, Eclipsen,
ende anderer onverclaerlicker dingen
oorsaken geven, nergens niet twijfelen-
de, gelijck of sy der nature, die alle dinc
gemaeckt heeft, Raetsluyden gheweest
waren, ofte ghelijck of sy wt den Raet
der Goden tot ons ghecomen waren:
de welcke hierentusschen met hare gis-
Drie, dat is
seer weyni-
ge.

Stentor wert
alsoo verre
gehoort, als
vijftich men-
schen.

Philosophen.




[fol. 81v]
singen grootelick van de nature bespot
worden. Want datter niet sekers by hen
en is, wort hierby genoech bewesen, dat
van alle dinghen oneyndelicke strijt on-
der hen is. Dese, hoewel sy niet en we-
ten, geven nochtans wt dat sy alle dinck
weten: ende hoewel sy henselven niet en
weten, ende dicwils een graf ofte steen
die hen inden wech ligt, niet en sien: het
    Hy noopt hier twee Fabulen, deen van ee-
nen Philosooph, de welcke de Ghesteernten
aensiende, in een graf viel: den welcken een
oudt Wijf bespottede, om dat hy wilde sien dat
inden Hemel was, ende en sach niet dat voor
zijne voeten was. Dander Fabel is van eenen
Sterrenkijcker, die vanden Aventmale co-
mende, hemselven stootte aen eenen steen, die
in de muer des huys wtstack.

sy om dat hen de oogen druypen, of om
dat hare sinnen dolen: nochtans roemen
sy dat sy de Ideas, Universalia, Formas
separatas, Primas materias, Quiddi-
tates, Ecceitates, Formalitates, Instan-
tia sien: dinghen die so teeder zijn, datse
oock Lynceus (so ick meyne) niet en sou-
de connen doorsien. Ende dan voorna-
    Lynceus was een man van seer scherpen
ghesichte, gelijck Lynx (een Dier vander Wol-
ven aert) so scherp van gesichte is, dattet ooc
de hoevelen der berghen doorsiet.

melijck verachten sy het ongheleerde
volck, als sy door hare Driehoecken ende






Mathematici.
[fol. 82r]
Vierhoecken, Circkelen, ende dierghe-
lijcke Mathematische malingen deen
op dander ghetrocken, ende ghelijc een
†Doolhof vermengt: boven desen door
letteren, als in Crijchsordeninghe ghe-
schict, ende ondertusschen op ander en-
de ander orden geset, den ongeleerden
duysternisse aenbrengen.
    Daer zijn oock sommighe wt desen
gheslachte, die oock toecomende din-
ghen vercondighen wt de gesteernten,
ende beloven meer dan Toovenaersche
Miraculen: ende dese gheluckige men-
schen vinden luyden die oock dit ghe-
looven.
    Nu, het ware mueghelijck beter de
Theologos voorby te gaen, ende dese Ca-
marinam niet te roeren, noch dese Anagy-
rim niet aen te tasten, dewijle sy een aert
van menschen zijn, hooveerdich ende licht om
    Camarina was een Poel, die door Pesti-
lentialen domp der aenliggender Stadt scha-
delick was. Waerom de Borgers Apollinem
vraechden, of sy oock dien Poel souden wt
droogen: de welcke hen antwoorde: En roert
den Camerinam niet. Daer na de antwoorde
vergheten hebbende, hebben sy den Poel wt
gedroocht, ende de Peste hielt wel af, maer
de vianden zijn door den dorren poel gheco-
men, ende hebben de Stadt verwoest.
    Anagyris, is een Cruydt, het welcke ghe-
handelt zijnde, seer qualick rieckt.






Labyrintus.





Prognostici.







Theologi
[fol. 82v]
tergen, op dat sy niet misschien by hoo-
pen met seshondert Conclusien teghen
my en comen, ende bedwinghen te we-
derroepen: ende (ist dat ick dat weyge-
re) terstont roepen dat ic een Kettersche
ben: Want met desen blixem plegen sy
terstont die te verschricken, dien sy niet
seer gonstich en zijn. Voorwaer, hoewel
daer geene menschen en zijn die onghe-
willichlicker mijn weldaet bekennen,
nochtans zijn sy met geene cleyne din-
gen aen my verbonden, dewijle sy geluc-
kich zijnde door hare eygenliefde, even
gelijck of sy inden derden Hemel woon-
den, also alle andere menschen als Aerdt-
wormen van hooge verachten ende byna
ontfermen, dewijle sy ghewapent zijn
met so grooten Heyrcracht der meester-
licker Diffinitien, Conclusien, Corolla-
rische Propositien wtgedruct ende hey-
melick verstaen: ende hebben so overvloe-
dige vele Stercten ende Toevluchten, dat
sy niet en connen (ooc met de Vulcanis-
sche stricken) verstrict worden, maer ont-
gaen met hare Distinctien, met de welc-
ke sy alle cnoopen so lichtelic doorsnijden,
dattet met des Diefhenckers sweert niet
bet en soude connen geschieden: so overvloe-
delic vele cortsgevonden ende onnatuerlic-
ke wonderlicke woorden hebben sy.
[fol. 83r]
    Vulcanus de Smidt der Goden maeckte
ketenen, die niemant breken noch ontdoen en
conde: ende waren soo dunne, datse niemandt
sien en conde, oock niemant der Goden. De-
se dede hy rondtom ende over zijn bedde, om
Venerem zijn wijf te bewaren, ende vinck
Martem daer in met Venus.

    Boven desen, als sy de verborgen ge-
heymenissen na haer goetduncken wt-
leggen: hoe de werelt gheschapen ende
geordineert sy. Door wat goten die on-
reynicheyt is in de Nacomelingen geco-
men. In wat wijse, in wat mate, ende hoe-
veel tijts Christus volmaeckt is inder
Maghet buyck. Op wat wijse in het
Nachtmael de Accidenten zijn sonder
Domicilie. Maer dese dingen zijn seer
gemeyn. Sy achten die andere eerst den
grooten ende verlichten (gelijck zijse noe-
men) Theologen weerdich te zijne, tot
desen worden sy wacker, als sy daer in
vallen: te weten, of daer eenigen tegen-
woordigen tijt sy in de Goddelicke ge-
nereringhe, of daer vele kindtschappen
zijn in Christo? of dit een mogelicke Pro-
positie is, Godt de Vader haet den So-
ne? Of Godt hadde connen een Wijf
aennemen, of een Duyvel, of eenen Esel,
of een Cauwoorde, of eenen Keysteen?
Ende dan, op wat wijse de Cauwoorde
soude gepredict ende miraculen ghedaen
[fol. 83v]
hebben, ende aen het Cruyce ghehecht
worden? Ende, wat Petrus soude ghe-
consacreert hebben, hadde hy te dien tij-
de geconsacreert, doe het lichaem Chri-
sti aen het Cruyce hinck? Ende, of Chri-
stus te dien tijde mochte mensche ghe-
naemt worden: Ende ofmen na de we-
deropstandinghe sal moghen eten ofte
drincken: nu alreede voor den hongher
ende dorst sorghende. Daer zijn ontal-
licke vele ydele scherpsinnicheden, ooc
scherpsinniger dan dese, van de Notio-
nibus, Relationibus, Instantibus, de
Formalitatibus, Quidditatibus, Ec-
ceitatibus, de welcke niemant en can met
ooghen ghesien, ten ware dat hy sulck
een Lynceus ware, dat hy oock die din-
ghen die nergens en zijn, door seer die-
pe duysternisse saghe. Doet nu hier toe
    Dit zijn woorden in de Scholen ghedicht,
de welcke oock nerghens anders ghebruyckt
en worden. Hier in zijn sy scherpsinnich, ende
verachten hooveerdichlick de ghene die dese
nietige dingen voorby varende, tot de saken
selve comen.

die Sententien, de welcke sulcke Won-
derreden zijn, dat de Stoische Godlic-
ke Sententien, die sy Paradora noe-
men, mogen by desen schijnen seer grof
ende slecht te zijne: als dattet lichter
sonde is, duysent menschen te vermoor-
[fol. 84r]
den, dan eenmael op den Sondach eenen
armen mensche de schoenen te lappen:
Ende dattet beter ware te maken dat de
gantsche werelt verginge met den cost
ende cleedinghe (ghelijckmen seyt) dan
een logenken, hoe cleyne het oock wa-
re, te spreken. Nu, dese seer scherpsinni-
    Hier van vintmen in Decretis Canonicis,
22. Quest. 2. Ne quis arbitretur, & in Senten-
tiis lib. 3. Distin. 38. Waer oock wt Augustini
Sententie geseyt wort, dat een volmaect men-
sche niet en moet om yemants leven lieghen,
maer de waerheyt decken: gelijck of de waer-
heyt decken een ander dinck ware dan liegen.

ge scherpsinnicheden worden noch scherp
sinniger gemaect door so veel weghen
der Schoolscher Doctoren: so dat ghy
u selven eer soudt wt de Labyrinthen
helpen, dan wt de bewimpelingen Rea-
lium, Nominalium, Thomistarum, Al-
bertinistarum, Occanistarum, Scotis-
tarum, ende ick en hebbe noch alle de
Secten niet gheseyt, maer alleenlick de
voornaemste. In de welcke alle so groo-
te gheleertheyt is ende soo groote swa-
richeydt, dat ick achte den Apostelen
selve eenen anderen gheest noodich te
zijne: waert dat sy moesten van dese
dinghen met dit nieuwe Gheslachte
der Theologen strijden. Paulus heeft
connen ghelooven. Maer de selve en











Labyrinthen
waren plaet-
sen met sulc-
ke verwerde
ommewegen,
dat de ghene
die daer in
gecomen wa-
ren, gheenen
wtganc vin-
den en conden.
[fol. 84v]
heeft het gheloove niet seer meesterlick
beschreven, als hy seyt, Het geloove is
een versekertheyt der dingen die te ho-
pen zijn, ende een bewijs der dingen die-
men niet en siet. De selve Paulus, hoe-
wel hy de liefde seer wel hadde, noch-
tans en heeft hy die niet seer wel na der
Sophisten conste gedeelt oft bescreven,
in de eerste Epistel tot de Corinthen,
Cap. 13. Ende de Apostelen consacreer-
den het Nachtmael wel recht: maer
nochtans, hadden sy gevraecht geweest
De termino a quo, et termino ad quem,
van transsubstantiatie, van de wijse waer-
mede een lichaem in verscheyden plaet-
sen is, van het onderscheet waer mede
het lichaem Christi inden Hemel is ende
aen het Cruyce was, ende in het Sacra-
ment des Nachtmaels: in wat punct de
Transsubstantiatie geschiet, als de re-
den waer door die geschiet int vloeyen
is als een discreta quantitas: hadden sy
(segge ick) hiervan gevraecht geweest,
sy en souden (meyne ick) niet gheant-
woort hebben met sulcke scherpsinnic-
heyt, als de Scotisten dese dingen handelen
ende beschrijven. Sy kenden de moeder Jesu:
maer wie van hen heeft so Philosophelic
bewesen, als onse Theologen, hoe sy is
van Adams smette bewaert gheweest?
Dese bescrij-
vinge Pau-
li wort ghe-
straft in het
beginsel der
Decretalen.

Paulus vant
Geloove.


Nachtmael.
[fol. 85r]
    Petrus hadde de Sluetels ontfan-
ghen, ende hy haddese ontfangen van
dien diese den onweerdigen niet en geeft:
maer ick en weet niet of hijt verstaen
heeft (hy en heeftse ymmers nerghens
geroert) die scherpsinnicheyt, hoe oock
die den Sluetel der Wijsheydt heeft,
die de Wijsheyt niet en heeft. Sy heb-
ben alomme gedoopt, maer nochtans
en hebben sy nerghens gheleert, welck
daer sy, Causa, Formalis, Materia-
lis, Efficiens, ende Finalis des Doops:
noch daer en is van hen niet gemeldet
van het wtwisschelicke ende onwtwis-
schelicke teecken.
    Sy aenbaden oock wel, maer inden
Gheest, niet anders volghende dan de
Evangelische reden, God is een Geest,
ende de ghene die hem aenbidden, moe-
ten in den Gheest ende Waerheyt aen-
bidden. Maer het en schijnt niet dat hen
doe geopenbaert was, datmen met de
selfde aenbiddinghe moeste aenbidden
een Beeldeken met een Cole aen den
wandt ghemaelt, ende Christum selve
(so verre hy ghemaect sy met twee wt-
ghestrecte vingheren, ende ongecorten
hayre, ende met drye radien in den Circ-
kel die achter aen het hooft hangt) want
wie soude dit verstaen, ten ware dat hy
Sluetels.
















Aenbidden.
[fol. 85v]
gheheele sessendertich Jaren versleten
hadde in de Scotetische ende Aristote-
lische boecken, van de Natuerlicke ende
buytenwereltsche dinghen?
    Desghelijcx leeren de Apostolen neer-
stichlick de Ghenade: maer de selve en
maken nergens geen onderscheyt tusschen
de ghenade die onverdient is gegeven,
ende de genade die aengenaem maect. Sy
vermanen tot goede wercken, ende en ma-
ken geen onderscheyt tusschen het werc-
kende werck, ende het gewrochte werck.
Sy vermanen alomme neerstichlick tot
Liefde, ende en maken gheen onderscheyt
tusschen de ingestorte Liefde, ende de ver-
creghen Liefde, noch sy en legghen niet
wt, of sy Accidens is, of Substantia: of
sy sy gheschapen ofte ongeschapen. Sy
straffen de Sonden seere, maer sterven
moet ick, ist dat sy hebben connen con-
stichlick beschrijven, wat dat sy, dat wy
Sonde noemen, ten sy dat sy misschien
door der Scotisten Gheest zijn geleert
gheweest. Want ick en can daer toe niet
ghebracht worden, dat ick soude ghe-
looven, dat Paulus (wt welckes eeni-
ghes gheleertheyt men alle de andere
mach weerdeeren) so menichmael sou-
de de vraghen, twistinghen, gheslacht-
rekeninghen, ende (gelijck hy die noemt)








Ghenade,
hoe.
[fol. 86r]
Woordenstrijden, verdoemt hebben,
hadde hy die scherpsinnicheden wel ghe-
weten: voornamelick, de wijle alle de
twistinghen ende strijden die te dien tij-
de waren, boerisch ende grof gheweest
zijn, so sy met onser Magisteren, meer
dan Chrysippische scherpsinnicheden ver-
geleken worden. Hoewel, dese seer saecht-
moedighe luyden en verdoement niet
terstont, ist datter yet van de Apostelen
niet seer neerstelick beschreven en is,
maer sy legghent bequamelick wt: te
weten de eere eensdeels der Oudtheyt,
ende eensdeels den Apostolischen name
toedraghende. Ende het en soude Her-
cle gheen groot recht zijn, so grote din-
ghen van hen te begeeren, van de welcke
sy van haren Meester noyt een woort ge-
hoort en hadden. Ende ist dat dit selve ge-
schiet in Chrysostomo, Basilio, oft Hie-
ronymo, so ist hen genoech dat sy daer
aen schrijven, het en wort niet ghehou-
den. Ende die hebben wel de Heydensche
Philosophen ende de Joden die van haer
natuere seer hardtneckich waren, over-
wonnen: maer dat deden sy meer met den
leven ende miraculen dan met argumenten: ende
overwonnen sulcke, onder de welcke niet
een bequaem en was, om met zijn vernuft
oock een Quodlibetum Scoti te verstaen.
[fol. 86v]
    Maer nu, wat Heyden of wat Ketter
en soude niet terstont voor so vele seer
dunne scherpsinnicheden wijcken, hy en
ware so grof dat hyse niet en verstonde:
of so onbeschaemt dat hyse nu schande-
lick verworpe: of also met de selve stric-
ken gewapent ware, dat nu den Strijt
ghelijck ware, gelijck of ghy eenen groo-
ten tegen eenen grooten settet, oft ghe-
lijck of yemant met gheluckigen sweer-
de strede met dien die een gheluckich
Sweert heeft: Want dan en souder an-
ders niet dan Penelopes Webbe ghe-
    Penelopes Webbe weven, is arbeyt ver-
gheefs doen, ende wederom breken dat ghe-
maect is. Het spreeckwoort is daerwt gheco-
men dat Penelope Ulyssis wijf, dewijle haer
man menich Jaer wt den lande was, ende sy
daerentusschen wert tot houwelick begheert
van velen die seer aendrongen, so heeft sy ten
eynde beloeft vaste antwoorde te geven, als
sy de Webbe die onder hare handen was, sou-
de afgheweven hebben, ende doe sy met die
conditie te vreden waren, heeft sy des nachts
ontweven dat sy des daechs hadde geweven,
ende also geenen voortganck gedaen op haer
Webbe, haren man verwachtende, ende de
Vrijers bedrieghende.

weven worden. Ende voorwaer na mijn
oordeel souden de Christenen wijs zijn,
waert dat sy voor de vette hoopen der
Crijchsluyden (door de welcke nu lan-
[fol. 87r]
ghe tijt onsekere crijch ghevoert wort)
de sterckroepenste Scotisten, ende hardt-
neckichste Occanisten, ende onverwin-
nelicke Albertisten, met den ganschen
heyrcrachte der Sophisten sonden tegen
de Turcken ende Sarracenen: ick mey-
ne sy souden sien eenen seer lustighen
strijdt, ende een overwinninghe die voor-
tijden niet en is ghesien geweest. Want
wie isser so coudt, die door deser scherp-
sinnicheden niet en soude worden bran-
dende? Wie isser so onghevoelich, die
door sulcke stralen niet en soude ver-
wect worden? Wie isser so scherpsich-
tich, die hier door niet en soude seer ver-
duystert worden?
    Maer ick schijne u alle dese dingen
byna spottende te seggen. En het en is
voorwaer gheen wonder, dewijle oock
selfs onder de Theologen sommighe
zijn met beter leeringe onderwesen, die
van sulcke lichtveerdighe (ghelijck sy
die achten) scherpsinnicheden der Theo-
logen de walghe hebben. Daer zijn som-
mighe diet als kerckroof versmaden,
ende voor groote Godloosheyt achten,
datmen van dinghen die so groot zijn,
ende meer aen te bidden dan wt te leg-
ghen, spreeckt, met so onghewasschen
monde, ende met sulcke onheylighe Hey-
[fol. 87v]
densche scherpsinnicheden disputeert, ende
so hooveerdichlick beschrijft, ende de
Maiesteyt der heyliger Theologie met
so coude, Ja met so onreyne woorden
ende sentencien ontreynicht. Maer hier-
entusschen behagen dese hen selven, so
seere dat sy in dese seer lustige dinghen
nacht ende dach besich zijnde, niet selfs
so veel ruste en hebben dat sy een Evan-
gelium ofte de Epistelen Pauli souden
eenmael moghen doorloopen. Ende
hierentusschen als sy met dese ydelhe-
den in de Scholen besich zijn, meynen
sy dat sy de gansche Kercke (die anders
soude neder storten) met de Pilaren
der Argumenten ophouden, niet an-
ders dan ghelijck Atlas by de Poeten
den Hemel met zijne schouderen op-
houdt.
    Nu, hoe groote geluckicheyt meynt
ghy dat dit sy, de Heylige Schriftuere,
(gelijck of sy van Wasse ware) na hare
begheerte draeyen ende buyghen: als
sy willen dat hare Conclusien die nu
van sommighe Doctoren der Schole
onderschreven zijn, meer dan Solonis
Ghesetten gheacht, ende oock boven
de Pauselicke Decreten gheset worden:
ende als sy ghelijck Richters der We-
relt, doen wederroepen, so daer ergens
[fol. 88r]
yet is, dat niet op eenen draet over een
en coemt met hare wtghedruckte ende
verswegen Conclusien: ende als sy niet
anders dan ghelijck wt een Godlicke
antwoorde, oordeel spreken. Dese Pro-
positie is ergherlick, die en is niet seer
Eerweerdichlick: Dese rieckt na Ket-
terie, die clinct qualick: so dat nu noch
Doop, noch Evangelium, noch Pau-
lus ofte Petrus, noch de Heylighe Hie-
ronymus ofte Augustinus, Ja oock
noch Thomas selve de alder Aristote-
lische gheenen Christen maect, ten sy
dat der Baccalaurien stemme daer toe
come, so groot is hare scherpsinnicheyt
int oordeelen. Want wie soude gevoelt
hebben, dat die geen Christen en was,
die seyde dat dese twee redenen †Matu-
la putes, ende Matula putet. Item, Olle
    †Pispot, ghy stinckt: de Pispot stinckt.
fervere, ende Ollam fervere, even goet
Latijn waren, en haddent de Wijse niet
gheleert? Wie soude de Kercke van so
groote dwalinghen der Duysternisse
verlost hebben, de welcke oock noyt
yemant en soude ghelesen hebben, en
haddense dese niet met groote zegelen
int openbare ghebracht? Maer en zijn
sy niet seer gheluckich als sy dit doen?
[fol. 88v]
Boven desen als sy alle de dinghen der
Helscher Gheesten so levendichlick af-
malen, ghelijck oft sy vele Jaren onder
die Politie verkeert hadden? Boven
desen als sy na haer goetduncken nieu-
we Werelden smeden, ten eynde oock
daer toe makende die alderwijdtste ende
alderschoonste Werelt: te weten, om
datter gheen plaetse en soude ghebre-
ken daer de gheluckighe sielen moch-
ten bequamelick wandelen, gasterijen
houden, ofte oock metten balle spelen.
Met dese ende dierghelijcke meer dan
twee duysent onnutte dinghen zijn ha-
re hoofden so seer wtghespannen ende
vol ghesteken, dat ick meyne dat oock
Jupiters herssenen so swangher ende
bevrucht niet en waren, doe hy arbey-
dende om Palladem te baren, Vulcani
    Pallas (ghelijck de Poeten dichten) is wt
Jupiters herssenen gheboren: Ende als Ju-
piter haer soude baren, heeft hy Vulcanum
ghebeden dat hy met een Bijle zijn hooft sou-
de clieven, ende also is Pallas daer wt ghe-
comen.

Bijl aenroepende was. Daerom en wilt
u niet verwonderen, als ghy hare hoof-
den siet so neerstichlic met so veel Wen-
delen ghebonden in de openbare Dis-
putacien, want sy souden anders gan-
schelick van een splijten.
[fol. 89r]
    Dit pleghe ick oock somtijts te be-
spotten, als sy dan aldermeest meynen
Theologen te zijne, als sy alder onla-
tijnlicxt ende onreynlicxt, ende so seer on-
verstandichlick spreken dat sy van nie-
mande dan van den onverstandelick
sprekenden en connen verstaen wor-
den, dat noemen sy scherpsinnicheyt die
het ghemeyn volck niet en verstaet.
Want sy segghen dattet der weerdic-
heyt der Heyligher Schriftuere niet en
betaemt, dat sy souden bedwonghen
worden den Grammatischen Gesetten
ghehoorsaem te zijne. Maer het is een
wonderlicke Maiesteyt der Theologen,
dattet alleenlick hen geoorloeft is quaet
Latijn te spreken: hoewel sy hebben dit
selve met vele hantwerckers ghemeyn.
    Ten laetsten achten sy henselven nu
den Goden aldernaest te zijne, wan-
neer sy religioselick ghegroet worden,
Magistri Nostri: onder welcken naem
sy meynen dat yet sulcx verborghen is,
ghelijck by de Joden den Vierletter
naem is. Daerom achten sy dattet on-
gheoorloeft sy, M A G I S T E R
N O S T E R anders te schrijven dan
met groote letteren. Waert dat yemant
verkeerdelick seyde, Noster Magi-
ster, die soude eenmael alle de Maie-
[fol. 89v]
steyt des Theologischen naems ver-
dorven hebben.
    Onder vele Namen Gods die de Joden
tellen, is een van vier letteren, te weten, Jod,
He, Uau ende He, welcke vier letteren te sa-
men gheset, niet en luyden: waerom sy oock
dien naem noemen, Onwtsprekelic. Ende waer
die vier letteren staen, daer lesen sy eenen an-
deren naem daer voor, te weten Adonai. Ende
segghen dat ons door dien onwtsprekelicken
Naem wort te kennen ghegeven, dat het we-
sen Gods ganschelick onwtsprekelick is.

    Deser menschen gheluckicheyt, zijn
die aldernaest, die henselven int gemeyn
Religiosen ende Monachen noemen,
    Monachus beteeckent eenen die hem alleen
houdt: ende Religiosus, die Godsalich ofte
Godsdienstich is, ghelijck Religio, Godsa-
licheyt, oft Godsdiensticheyt.

met dese beyde seer loghenachtige na-
men, dewijle het meeste deel van hen
alderveerst van de Religie is, ende gee-
ne menschen seerder alom in den wech
en zijn. Ick en sie niet wat soude mo-
ghen ellendigers zijn dan dese, ten wa-
re dat ick hen menigherley wijse te hul-
pe quame. Want hoewel een yegelick
desen aert der menschen so versmaedt,
datmen oock acht dat die te ghemoe-
ten, een ongheluckich teecken sy: noch-
tans behagen sy henselven grootelick.
[fol. 90r]
Ten eersten, achten zijt seer groote God-
salicheyt te zijne, dat sy so vreemde van
der leeringhe zijn, dat sy oock niet selfs
en connen lesen. Ten anderen, als sy ha-
re Psalmen wel ghetelt (maer niet ver-
staen) met Eselsche stemmen in de Kerc-
ke wt bleeten, dan meynen sy dat sy der
Heylighen Ooren met grooter wellust
besmeeren.
    Ende onder dese, zijn sommighe die
hen op Armoede ende Bedelerie hoo-
ghe verheffen, ende voor de doren met
groote brullinghe Broot bidden, Ja in
alle Herberghen, Waghenen ende Sche-
pen lastich zijn, voorwaer met groote
schade der anderer Bedelaren. Ende op
dese wijse connen dese seer soete lieden
met sloordischeyt, onwetenheyt, gro-
vicheyt ende onbeschaemtheyt, de Apo-
stelen (ghelijck sy segghen) ons wt-
drucken.
    Ende wat isser lustigher, dan dat sy
alle dinck doen wt een voorschrift, ghe-
lijck of sy Mathematische rekeningen
ghebruycten, de welcke het sonde wa-
re te overtreden. Hoeveel knoopen de
schoen sal hebben. Wat verwe een ye-
gelick cleedt, hoe menichsins het cleedt
moet met veranderinge gestreept ende
gheschackiert zijn: van wat materie, ende
[fol. 90v]
hoe veel stroyen de Gordel moet breedt
zijn: van wat Forme, ende hoe veel
Mudden wijdt de Cappe moet zijn,
hoe veel vingeren het Hayr moet breedt
zijn, hoe veel Uren sy moeten slapen.
Ende voorwaer dese ghelijckheyt in so
groote verscheydenheyt der Lichamen
ende verstanden, wie en siet niet hoe on-
ghelijck die sy? Ende nochtans door de-
se ydele dinghen en verachten sy niet
alleenlick andere, maer versmaden oock
malcanderen: Ende sy, die de Aposto-
lische liefde leeren ende belijden, ver-
mengen alle dinck met droevige Schou-
spelen, om een Verwe die wat duyster-
der is, ofte om een Cleedt dat weynich
andersins ghegort is.
    Onder dese sietmen sommige so seer
hardt Godvreesende, dat sy gheen Op-
perste cleedt en ghebruycken dan van
Hayre, ende het Onderste van Sijde:
Hierenteghen andere, die boven Lijnen
zijn, ende onder Wullen. Wederom
andere, die het Ghelt te handelen schu-
wen ghelijck fenijn, hierentusschen hen
niet onthoudende van de handelinghe
des Wijns noch der Vrouwen. Som-
ma, in allen is wonderlicke neersticheyt,
op dat sy in gheenen dinghe overeen
comen in de wijse des levens. Ende sy
[fol. 91r]
en arbeyden niet om Christo ghelijck
te zijne, maer om onder malcanderen
onghelijck te zijne.
    Nu isser een groot deel der gheluc-
kicheyt in de bynamen, dewijle som-
mighe willen Coordendraghers ghe-
naemt worden: ende onder dese de som-
mighe willen Coleten ghenaemt wor-
den, sommighe Minores, sommighe
Minimi, sommighe Bulisten. Weder-
om dese Benedictinen, die Bernardi-
nen, ghene Brigidenses, andere Augu-
stinenses. Dese Guilhelmiten, die Ja-
cobiten, gelijck oft weynich ware, Chri-
stenen ghenaemt te worden. Dese be-
trouwen een groot deel so seer op ha-
re Ceremonien ende menschelicke in-
settinghen, dat sy meynen eenen He-
mel niet ghenoechweerdighen loon te
zijne, voor so groote verdiensten: ende
en dencken niet dat Christus dese din-
ghen sal versmaden, ende zijn ghebot
eysschen, te weten, der liefde. Deen sal
zijnen grooten Buyck thoonen met
alderley aerdt van Visschen opghesper-
ret. Dander sal hondert Mudden Psal-
men wt storten. Dese sal thien duysent
Vastendaghen aentellen, ende also me-
nichmael zijnen Buyck by na met een
Middachmael gheborsten, daer in re-
[fol. 91v]
kenen. Dander sal so grooten hoop der
Ceremonien voortbrenghen, als nau
seven lastbare schepen en souden voe-
ren. Een ander sal roemen dat hy lx.
iaren lanck noyt gheen Ghelt genaect
en heeft, dan met vingheren die met
dobbel Hantschoenen ghewapent wa-
ren. Dese sal een Cappe voortbrengen
die so sloordisch ende vet sy, datse geen
Schipper en soude gheweerdigen aen
zijn lichaem te trecken. Die sal verhalen
dat hy meer dan vijvenvijftich Jaren
der Spongien leven gheleydt heeft, al-
tijts aen een plaetse ghehecht. Een an-
der sal zijn stemme voortbrenghen die
door gheduerighen Sanck heesch sy.
Dese, Slapericheyt, Verghetenheyt, ende
Traecheyt, wt eensaemheyt vercregen.
Dander, een Tonghe door langhe swij-
ghen, onbeweghelick, Maer Christus
sal dit roemen (die anders nemmermeer
en sullen een eynde hebben) af breken, ende
segghen: Van waer coemt dese nieuwe
aerdt der Joden? Een eenighe Wet be-
kenne ick warachtichlick mijne te zijn,
van de welcke ick niet en hoore. Ende
ick hebbe voortijden openbaerlick ende
sonder Parabolische bewimpelinghe,
de Erve mijns Vaders beloeft, niet den
Cappen, Ghebedekens, ofte Vastenen,

De spongien
wassen ende
hangen altijts
aen de steenen,
ende Aristo-
teles ende Pli-
nius seggen
dat sy leven.
[fol. 92r]
maer den Gheloove, ende Wercken der
Liefde. Ick en bekenne oock die niet, die
hare wercken te seer bekennen: Dese die
willen heyliger schijnen, dan ick selve,
moghen der Abrarasen Hemelen besit-
    Basilides Ketter timmerde drye hondert
ende vijventseventich Hemelen, waerom hy
zijnen Discipulen beval den naem Abraras:
want de Griecxsche Letteren deses Woorts,
maken int getal, dry hondert ende vijventsestich.

ten, so sy willen, ofte bevelen dat hen an-
dere Hemelen ghemaeckt worden van
de ghene der welcker insettingen sy bo-
ven mijne Gheboden gheset hebben.
Als sy dit sullen hooren, ende sien dat de
Schipluyden ende Wagenaren boven
hen gheacht worden, met wat aensich-
ten meynt ghy, sullen sy malcanderen
aensien? Maer hierentusschen en zijn sy
niet sonder mijne weldaedt gheluckich
door hare hope.
    Ende hoewel dese menschen zijn van
de Borgherlijcke gemeynte afgheson-
dert, nochtans en derfse niemant versma-
den - sonderlinghe de Mendicanten, om
dat sy alle secreet aller menschen weten
wt de Biechten (so sy die noemen) het
welcke sy nochtans achten ongheoor-
loeft te openbaren, ten sy als sy wel ge-
droncken zijnde, henselven willen met
lustige fabulen vermaken ende dan geven
[fol. 92v]
sy de sake alleenlick met gissinghen te
kennen, de namen daerentusschen ver-
swijghende. Maer so yemant dese Hor-
selen ghetercht heeft, dan wreken sy hen-
selven seer wel in de ghemeyne Predi-
kinghen, ende beteeckenen haren vyant
met scheeve woorden, ende dat so be-
dectelick, dattet een yegelick verstaet,
ten sy dat hy niet en verstaet, ende en
maken gheen eynde van tegen bassen,
tot dat ghy hen een brocke inden Muyl
hebt gheworpen.
    Maer segt my, wat †Comedispeelder
of Guychelaer soudt ghy liever sien dan
dese als sy in hare Predikinghen Rhe-
toriceren? Het welck sy ganschelick spot-
telick doen, maer volghen nochtans
seer lustichlick na het ghene dat de Rhe-
tores gheleert hebben van de wijse hoe
men een Oracie sal doen. O onsterffe-
licke God, wat ghebeer maken sy? hoe
bequamelick veranderen sy haer stem-
me, hoe singhen sy, hoe worpen ende
sweven sy henselven, hoe nemen sy on-
dertusschen nu een ander, ende dan
wederom een ander aensichte aen, hoe
vervullen zijt al met roepen. Ende de-
se Conste van Prediken, gheven die
Broederkens als een heymelick dinck
den Broederkens over. Ende hoe wel
†Dat zijn
Rhetorijc-
kers.


[fol. 93r]
my niet gheoorloeft en is, dese conste
te weten, soo sal ick nochtans eenich-
sins daer na ghissen. Ten eersten aen-
roepen sy, het welck sy van de Poeten
ghenomen hebben. Daer na, als sy
van de liefde willen spreken, nemen sy
haer beghinsel van †Nilo de Riviere in
Egypten: ofte als sy willen de verbor-
ghentheyt des Cruyces wtleggen, be-
ginnen sy gheluckichlick van de Baby-
lonische Drake Bel: of als sy willen van
de Vasten handelen, maken sy haer be-
gin van de twelf Zodiasche teeckenen.
Of als sy vanden gheloove willen spre-
ken, maken sy een lange Voorreden van
de viercantinghe des Circkels. Ick sel-
ve hebbe eenen gehoort, die wtnemen-
de Sot (Ick hebbe ghefeylt, Gheleert
wilde ick seggen) was, die als hy soude
in een seer groote Vergaderinge de ver-
borgentheyt der Heyliger Dryvuldicheyt
wtleggen, is (om zijne sonderlinge lee-
ringe te verheffen, ende der Theologen
ooren genoech te doen) ganschelic eenen
nieuwen wech ingegaen, te weten, van
de Letteren, Syllaben ende Oratie: dan
ooc van de overeencominge Nominis
& Verbi, Adiectivi Nominis ende Sub-
stantivi. Waerentusschen hen nu vele
verwonderden, ende sommige dat woort







Namelic, een
verkeerde ende
verdraeyde
Voorreden.
[fol. 93v]
Horatij in henselven mummelden: Wat
willen dese so onnutte dingen? Ten eyn-
de heeft hy de sake daer toe ghebracht,
dat hy dat Beelde ende ghelijckenisse
der gantscher Drievuldicheyt toonde
also wtgedruckt in de beghinselen der
Grammarie, datse gheen Mathemati-
cus en soude hebben connen claerlicker
in het sandt afmalen. Ende in dese Ora-
tie hadde die aldergrootste Theologus
acht gheheele maenden also ghesweet,
dat hy ooc te desen dage blinder is dan
de Mollen: te weten, om dat alle de scherp-
te des ghesichtes is tot de scherpheyt des
vernufts getrocken. Maer dien mensche
en verdriet zijne blindtheyt niet, ende
meynt oock dat hy die eere met cleynen
prijse gecocht heeft.

    Wy hebben eenen anderen gehoort
van tachtentich Jaren, die so seer Theo-
logus was, dat ghy mocht meynen dat
Scotus in hem wedergheboren ware.
Dese, als hy soude de verborgentheyt des
Naems Jesu wtleggen, heeft met won-
derlicke scherpsinnicheyt bewesen, dat
in de selve letteren verborgen is al wat
van hem mochte geseyt worden. Want
dat hy alleenlick op drie Casus ghede-
clineert wort, dat is (ghelijck hy seyde)
[fol. 94r]
een openbaer Beelde der Goddelicker
Dryvuldicheyt. Daer na, dat de eerste Ca-
sus Jesus op een S, eyndiget, de twee-
de op een M, ende de derde op een U: dat
daerin een onwtsprekelicke verborgent-
heyt was: te weten, dewijle dese drie let-
terkens te kennen gaven, dat hy is Sum-
mus, Medius, ende Ultimus. Daer was
een verborgentheyt die noch bedeckter
was dan dese: den Naem Jesus deelde
hi op Mathematische wijse also in twee
ghelijcke deelen, dat het middeldeel van
vijve inden midden bleef. Daer na leer-
de hy dat die letter by den Hebreen was
S. dewelcke sy Sciyn noemen. Nu, Syn
is in de Schotsche tale (so ick meyne) te
seggen, Sonde: ende hier wt bewees hy,
dattet openbaerlick verclaert wert, dat-
tet Jesus is, die de sonden der Werelt
wechneemt. Dit soo nieu een beghinsel
hebben sy alle so neerstelic toeghehoort
ende verwondert (voornamelic de Theolo-
gen) dat hen byna geschiet is, dat voortij-
den Niobe is geschiet: hoewel my byna
    Niobe hadde vele seer schoone kinderen,
ende als sy sach dat die van Apollo ende Dia-
na met pijlen doorschoten waren, is sy door
wtnemende droefheyt verboomt ende ver-
hardt gheworden, ende (ghelijck de Poeten
schrijven) in eenen steen verandert.









Dopperste,
Middelste,
ende Laetste.
[fol. 94v]
gheschiedde, dat de Fygenhouten Pria-
po is ghesciet, doe hy met zijn groote
    Priapus (wiens Beelde van fijgenhout
gemaect was) als hy de Nachtsacrificien Ca-
nidie ende Sagane (daer mede sy de Furien
ende der dooden Sielen wt riepen) aenschou-
de, heeft door vreese een goede groote schete
ghelaten, ghelijck of een stijf opgeblasen bla-
se gheborsten hadde: waer door de oude Wij-
ven verschrict worden ende wech liepen.

schade de Nachtsacrificien Canidie en-
de Sagane aenschoude. Ende voorwaer
niet tonrechte: want wanneer heeft de
Griecksche Demosthenes, ofte de La-
tijnsche Cicero sulcken listigen inganc
ghevonden? Die hebbent voor een on-
gheschict begin gheacht, dat vander sa-
ke seer vreemde was: gelijc of de Swijn-
herders niet also hare reden begonsten,
te weten, door het Meesterschap der na-
ture. Maer dese gheleerde achten, dat
hare voorwandel (want alsoo noemen
zijt) alsoo eerst sal wtnemende Rheto-
risch zijn, ist dattet nerghens met den
voorgenomen Argumente overeen en
coemt: op dat hierentusschen de toehoo-
rer hem verwonderende, by hemselven
dit mummele: Waer wil dese nu henen?
    Ten derden, in de stede der narratie
verclaren sy wat wt den Evangelio,
maer als onderweghe doorloopende,
[fol. 95r]
hoewel sy dat alleenlick behoorden te
doen.
    Ten vierden nemen sy nu eenen nieu-
wen Persoon aen, ende brenghen een
Theologische vrage voort, die somtijts
noch Hemel noch Aerde en gheraeckt:
ende dit meynen sy oock totter conste
te dienen. Hier verheffen sy eerst de Theo-
logische wijnbrouwen, dese grootsche
Namen in de ooren druckende, hooghe
Leeraers, scherpsinnige Leeraers, alder-
scherpsinnichste Leeraers, Seraphische
Leeraers, Cherubische Leeraers, Heyli-
ge Leeraers, onwedersprekelicke Lee-
raers. Dan verheffen sy by het ongeleer-
de volck hare Syllogismos, Maiores,
Minores, Conclusiones, Corollaria,
Suppositiones, ende seer coude ende meer
dan Schoolsche bueselen.
    Nu isser noch het vijfste stuc, in welc-
men behoort seer groote conste te too-
nen. Hier brenghen sy my voort eenige
dwase ende ongheleerde Fabel wt den
Historischen Spieghel (soo ick meyne)
ofte wt de Roomsche daden, ende leggen
die wt Allegorice, Tropologice ende Ana-
gogice. Ende op dese wijse voleyndighen
sy hare *Chymeram, sulcke als oock
Horatius noyt en heeft connen begrij-
pen als hy schreef: Humano capiti. &c.
[fol. 95v]
    Hare Chimeram] Dat is, hare ongeschic-
te Oratie die nergens met malcanderen over-
een en coemt: Want Chimera is by de Poeten
een onnatuerlick dier, vooren een Leeu, ach-
ter een Drake, in de midden veel vyers spou-
wende. Sulcke Oratien straft ooc Horatius
in Arte Poetica, dat sy zijn gelijc ofmen aen
een menschen Hooft eenen Peerts hals set-
te. &c.

    Maer sy hebben gehoort, ic en weet
niet van wien, dat het begin der Oratie
behoort stille, gherust, ende met gheen
roepen te zijne. Daerom beghinnen sy
int eerste also, dat sy oock selve hare ey-
gen stemme niet en hooren: ghelijc oft
erghens toe diende, te spreken dat nie-
mant en verstaet. Sy hebben somtijts
ghehoort, datmen (om de menschen te
beweghen ende beroeren) behoort wt-
roepingen te gebruycken: daerom hoe-
wel sy anders de stemme leeghe genoech
houden, ondertusschen verheffen sy die
onversiens met een ganschelick wtsin-
nich gheschrey, ooc alst niet noodich en
is. Ghy soudt sweeren dat dien mensche
Niescruyt noodich ware, even ghelijck
of daer niet aen gheleghen ware, waer-
men roept.
    Boven desen, om dat sy gehoort heb-
ben, dat de Oratie behoort int voortgaen
heet te worden, als sy de beghinselen in
eenen yeghelicken deele eenichsins ver-





Exclamatio
[fol. 96r]
haelt hebben, ghebruycken sy wonder-
licke ernsticheyt der stemme, oock als
de sake seer koudt is: ende ten eynde la-
ten sy also af, dat ghy soudt ghelooven
dat hen den adem begave.
    Ten laetsten hebben sy gheleert, dat
by de Rhetores ghemeldet wordt van
spot, daerom arbeyden sy oock om som-
mighe boerden daer in te menghen: O
lieve Venus, hoe vol behagelickheyts,
hoewel ter plaetse, soo dat ghy soudt
segghen, dat sy ganschelick Esels aen
de Luyte zijn. Sy bijten oock somtijts,
maer alsoo, dat sy meer kittelen dan
leedt doen. Ende nemmermeer en pluym-
strijcken sy warachtelijcker, dan als sy
aldermeest willen schijnen vrijmoedich-
lickxt te spreken.
    Somma, de gantsche handelinge is
soodanich, dat ghy soudt sweeren dat
zijt gheleert hebben van de Guyche-
laers op de Merckt, de welcke hen
verre te boven gaen. Hoewel sy beyde
malcanderen soo seer ghelijck zijn, dat
nyemandt en twijfelt, dat dese van die,
ofte die van dese hare Rhetoricam ghe-
leert hebben. Ende nochtans soo vin-
den dese oock (te weten, door mijn hul-
pe) sommighe, die meynen, als sy de-
se hooren, dat sy enckel Demosthenes
[fol. 96v]
ende Cicerones hooren. Van welcken
aerdt voornamelic zijn de Coopluyden,
ende de Vroukens: der welcker ooren
sy seer soecken te behaghen, om dat de
Coopluyden eenighen deel des Roofs
van qualick vercreghen dingen plegen
te deelen, als sy bequamelick gepluym-
strijct zijn: ende de Vroukens (die om
veel ander oorsaken wille deser Orden
seer gonstich zijn) pleghen in deser men-
schen schoot wt te storten, als sy yet op
hare mannen vertoornt zijn. Ghy siet
(meyn ick) hoeveel dese aerdt der men-
schen van my ontfangt, die meynen dat
sy Paulus ende Antonius zijn, als sy
met Ceremonikens ende spottige bue-
selen ende roepinghen eenichsins tyran-
nie bedrijven onder de menschen.
    Maer dese Guychelaers, die also on-
dancbaerlick mijne weldaden bedecken,
als sy onduechdelick de Godtsalicheyt
veynsen, wil ick ghewillichlick verlaten.
Want ick hebbe overlanck lust om van
de Coninghen ende Princelicke Hove-
linghen (van de welcke ick seer eenvou-
dichlick gedient worde) van die Edele,
ghelijct betaemt, edelick wat te roeren.
De welcke voorwaer, waert dat sy ooc
een halve once wijsheyt des herten had-
den, wat souder droeviger ofte soo seer
[fol. 97r]
te schuwen zijn, als der sulcker leven.
Want die en sal niet achten dat hy het
rijcke moet vercrijghen door valschen
eedt ofte moort, die by hemselven over-
leyt heeft hoe groot een last op zijn schou-
deren ligt, die een warachtelick goet
Prince wil wesen: dat de gene die de re-
geringhe heeft aenghenomen, niet zijn
eyghen, maer de ghemeyne sake han-
delt: dat hy niet en behoort dan van ge-
meyn nut te dencken: van de Wetten die
hy gheeft ende wtricht, niet eenen vin-
gherbreet te wijcken, der welcker hy sel-
ve een ghever ende wtrechter is: dat hy
aller zijner Officieren, ende Overiche-
den oprechticheyt moet bewaren ende
goet doen: dat hy alleen is voor aller men-
schen oogen geset, ende gelijck een ghe-
sont ghesteernte, can door onnooselheit
der seden seer groote welvaert der men-
schen aenbrengen: of gelijck een dootlic-
ke Comete groot verderf opbrenghen,
dat anderer menschen feylen niet so seer
gevoelt, noch so wijt verbreyt en wor-
den: dat de Prince in sulcke plaetse is,
dat zijn feyl (als hy slechs ooc een wey-
nich afwijct vander duecht) terstont als
een peste voortgaet tot seer vele men-
schen. Dan oock, dewijle der Princen
Fortuyne dicwils vele dinghen mede-
[fol. 97v]
brengt, die pleghen vander duecht af te
leyden, van welcken aerde zijn, wellust,
vrijheyt, pluymstrijckinghe, overdaet:
dat hy soo veel te neerstichlicker moet
arbeyden, ende te sorchfuldichlicker moet
waken, op dat hy nerghens (ooc als hy
bedrogen is) traghe en sy in zijn ampt.
    Ten laetsten (op dat ick verraderie,
haet, ende andere perijckelen ende vree-
sen voorby gae) dat die warachtige Co-
ninck over des Princen hooft staet, de
welcke weynich hier na sal van hem (ooc
van eene yegelicke alderminste daet) re-
kenschap eyschen, ende dat soo veel te
strengelicker, hoe hy hooger heerschap-
pie bedient heeft. Waert (seg ick) dat een
Prince dese ende vele diergelijcke din-
ghen by hemselven overleyde (hy sou-
dese overleggen waert dat hy wijs wa-
re) die en soude (so ick meyne) noch spij-
se noch slaep connen met lust ghebruyc-
ken. Maer nu geven sy door mijn ga-
ve alle dese sorghen den Goden over.
Sy besorghen henselven gemackelick,
ende en laten niemandt toe tot hare oo-
ren, dan die weet behaghelicke dingen
te spreken, op dat gheen sorchfuldicheit
aen het herte en come. Maer sy mey-
nen alle Princelicke wercken wel vol-
bracht te hebben, als sy sonder ophou-
[fol. 98r]
den iaghen, schoone Peerden voeden,
als sy tot haren voordeele de Officien
ende Eerlickheden vercoopen: als sy
daghelickx nieuwe vonden bedencken
om der Borgheren goedt te verminde-
ren, ende tot haren Schat te brenghen:
maer dit onder Titelen die bequamelick
ghevonden zijn, op dattet eenighen
schijn der rechtvaerdicheyt hebbe, hoe-
wel het ooc alder onrechtvaerdichst is.
Hier toe doen sy oock willens wat flat-
teringe, om de herten des volcx eenich-
sins tot hen te verbinden. Bedenct my
nu eenen mensche (hoedanige somtijts
zijn) die in de Gesetten onwetende sy,
ende byna een viandt des ghemeynen
voordeels, eyghen nut soeckende, tot
wellust begheven zijnde, de gheleert-
heyt, Vrijheyt, ende warachticheyt ha-
tende, niet min dan op de ghemeyne
welvaert denckende, maer alle dinck
met zijnen lust ende met zijn voordeel
metende: Daer nae doet desen een gou-
den Keten aen, die de eendrachticheydt
der duechden die aen malcanderen han-
ghen bewijse: Daer nae een Croone
met costelijcke Peerlen verciert, de
welcke vermane, dat hy behoort met
alle Princelicke duechden de andere te
boven te ghaen. Boven desen, eenen
Der Vorsten
Cleedinghe.








[fol. 98v]
Scepter, de welcke een teecken sy der
rechtvaerdicheyt, ende allesins geheel-
heyt des herten: ten laetsten een purpu-
ren cleet, het welcke zy een bewijs eener
wtnemender liefde tot der ghemeyner
welvaert. Waert dat de Prince dese
cleedinghe met zijn leven vergeleke, ick
meyne voorwaer dat hy hem gansche-
lick soude zijner vercieringe schamen,
ende vreesen dat eenich wel ghenuesde
wtlegger, soude dese eerlicke cleedinge
tot schimp ende spot verkeeren.
    Nu, wat soude ick seggen van de Hof-
sche Edelingen? Der welcker vele, hoe-
wel sy de eygenste, dienstbaerste, onver-
standichste ende verworpelicste zijn, wil-
len nochtans de aldereerste gesien wor-
den. Nochtans zijn sy in dese eenige sa-
ke seer saechtmoedich, dat sy te vreden
zijnde, gout, Peerlen, Purper ende an-
dere teeckenen der duecht ende wijsheyt
aen het lichaem omme te dragen, ende
de oeffeninge ende begeerte der duecht
selve, anderen toelaten. Sy schijnen hen-
selven daermede overvloedichlick ghe-
luckich te zijne, dat sy den Coninck mo-
ghen Heere noemen, dat sy geleert heb-
ben met drie woorden te groeten, dat sy
weten Hoofsche Titelen dickwils in te
drucken, als genade, heerlicheyt, groot-
Edele.




[fol. 99r]
dadicheyt: dat sy de schaemte hebben wt-
nemende seer afgeleyt, dat sy lustichlic
flatteren. Want dit zijn de consten die
den warachtighen Edelen ende Hoof-
schen man betamen. Maer ist dat ghy
de gantsche ordeninge des levens naer-
der insiet, soo sult ghy vinden enckel
Pheacas, Penelopes Vrijers. Het an-
der des Vers bekent ghy, het welcke u
Echo bet sal verhalen dan ick.
    Pheace] was een volck seer bot ende on-
verstandich, by de welcke de Homerische U-
lysses groote luegenen looch.
    Penelopes vrijers en deden anders niet
dan hen oeffenen in Bancketeren, danssen,
singhen, oncuysheyt bedrijven. Dese meldet
Horatius in een Vers: waeraen hy oock set,
Boeven ende Alcinoi, welcke twee woorden
de Sotheyt hier verswijcht, segghende dat
Echo die bet sal verhalen. Want Echo is die
stemme die schijnt de twee laetste Syllaben
teghen te roepen ende verhalen, alsmen in een
Woudt of tusschen geberchten heeft geroepen.

    Sy slapen tot half den dach, dan is
daer een gehuert Priesterken voor het
bedde bereyt, om bynae den slapenden
een Misse te becorten. Daer na tot het
ontbijt: ende eer dit wel voleyndicht is,
wordet door het Noenmael afgebroken.
Daer na den Teerlinck, het Schaecspel,
Lot, Rabbauwen, Sotten, Hoeren,
Spel.
[fol. 99v]
    Daer nae een naemiddach eten ofte
twee. Wederom het Aventmael. Daer
na Bancketten meer dan een, by Jupiter.
Ende op dese wijse verloopen de uren, dagen,
maenden, Jaren, ende Eeuwen, sonder ee-
nich verdriet des levens. Ick selve gae
somtijts vetter wech als icse hebbe sien
roemen, dewijle der Goddinnen eene ye-
gelicke haerselven schijnt den Goden so
veel naerder te zijne, hoe sy eenen langeren
steert sleypt: dewijle den eenen Edelinck
den anderen met den elleboge voortsteect,
op dat hy schijne Jovi naerder te zijne:
dewijle een yegelic hemselven so veel te
meer behaecht, hoe hy swaerder ketten aen
den hals draecht, so dat hy ooc zijn stercte
ende niet alleenlic zijnen rijcdom vertoone.
    Ende der Princen voornemen wort
van de Pausen, Cardinalen ende Bis-
schoppen nu over langhen tijt ernstich-
lick naghevolcht, ende byna te boven
ghegaen. Nu, ist dat yemandt overdenct
wat dat sneeuwitte lijnen cleedt bediet,
te weten, een leven dat allesins onschul-
dich sy. Wat de tweehornighe Mijter
meynt, wiens beyde soppen met eenen
knoop aen malcanderen zijn ghehou-
den, te weten, volcommen wetenschap
des Nieuwen ende Ouden Testaments:
wat de handen met Hantschoenen ghe-









Bisschoppen.
[fol. 100r]
wapent, te weten, bedieninghe der Sa-
cramenten, die suyver, ende van alle besmet-
tingen der menschelicker besmettingen
vry sy: wat de Staf, te weten, seer neer-
stighe sorghe over de bevolen Cudde:
wat het voorghedragen Cruyce, te we-
ten, overwinninge aller menschelicker
gheneghentheden. So yemandt (segge
ick) dese ende vele andere dierghelijcke
dinghen overdochte, soude die niet een
droevich ende sorchfuldich leven leyden?
Maer nu doen sy fijnlick, dewijle sy hen
selven voeden. Maer de sorge der Scha-
pen bevelen sy Christo, ofte worpense
den Broederen (die sy also noemen) oft
den Stedehouderen op den hals. Noch
en gedencken niet selfs haren naem, wat
het woordt, Bisschop, bediet: te weten,
arbeyt, neersticheyt ende sorchfuldicheyt.
Maer om gelt int net te gecrijgen, zijn
sy gantschelick Bisschoppen (dat is toe-
sienders) ende niet een blinde wachte.
    Op dese selve wijse de Cardinalen,
so sy bedencken dat sy inder Apostelen
stede ghecomen zijn, ende dat de selve
dinghen van hen geeyscht worden, die
de Apostelen gedaen hebben. Boven de-
sen, dat sy niet en zijn Heeren, maer be-
dieners der geestelicker gaven, van welc-
ke sy corts hier nae sullen seer strenghe
Cardinalen.








[fol. 100v]
rekenschap gheven. Jae soo sy oock in
hare cleedinghe een weynich Philoso-
pheren, ende aldus by henselven dunc-
ken: Wat? dese cierlicheyt der cleedinge,
bediet die niet seer groote ende wtne-
mende onnooselheyt des levens? Ende
de inwendige purper, bediet die niet seer
brandende liefde tot God? Wederom,
wat? Dat wterste cleet met groote wij-
de wtbreydende, ende des Eerweerdich-
sten geheele muyl bedeckende (hoewel
het soude ghenoech zijn om oock mede
eenen Kemel te bedecken) bediet dat niet
Liefde, die haerselven seer wijt wtstrect
om eenen yegelicken te hulpe te comen,
dat is om te leeren, verwecken, vertroo-
sten, straffen, vermanen, oorloghen ne-
der te leggen, boose Princen te weder-
staen, ende oock tbloet ghewillichlijck
voor de Christen Cudde te coste te leg-
ghen, ende niet alleenlick het goet. Hoe-
wel, waer toe dient goet den genen die
der armer Apostelen stede bedienen?
Waert (segghe ick) dat sy dese dinghen
overleyden, sy en souden die plaetse niet
begheeren, ende soudense begeerichlick
verlaten, ofte souden voorwaer een gan-
schelick arbeydich ende sorchfuldich le-
ven leyden, sulck als die oude Apostelen
gheleeft hebben.
[fol. 101r]
    Nu, de Pausen die de stede Christi
bedienen, ist dat sy arbeyden om dessel-
ven leven na te volghen, te weten, die
Armoede, Arbeyt, Leere, Cruyce, Ver-
achtinghe des levens, ist dat sy den naem
Pape, dat is Vader, ofte den bynaem,
Alderheylichste, bedencken, wat sal op
de Aerde bedructer zijn? ofte wie soude
die plaetse met alle zijne goeden coopen:
ende de gecochte met Sweert, Fenijn,
ende alle Ghewelt beschermen? Wat
grooter gherief soude desen de Wijsheyt
benemen, waert dat sy hen eenmael aen-
quame. Wat segghe ick, de Wijsheyt?
Ja oock een Brijselken van dat Sout
daer van Christus meldet. So veel Rijc-
doms, so veel Eere, so groote Heerlic-
heden, so vele Overwinningen, so vele
Officien, so vele Dispensacien, so vele
Tollen, so vele Indulgencien, so vele
Peerden, Muylen, so vele Trawanten,
so veel Wellust. Ghy siet hoe groote
Marcten, hoe grooten Oogst, wat groo-
ter Zee des goets ick met corte woor-
den vervatet hebbe. In der welcker ste-
de soude comen, Waken, Vasten, Wee-
nen, Bidden, Prediken, Studeren, such-
ten, ende duysent diergelijcke swariche-
den. Ende dat en is oock niet te verge-
ten, dat so vele Schrijvers, so vele Co-


Pausen.
[fol. 101v]
pijers, so vele Notarien, so vele Advo-
caten, so vele Promotores, so vele Se-
cretarij, so veel Muyledrijvers, so vele
Peerdeknechten, so vele Tafeldienaers,
so vele Ruffianen (ick hadde byna wat
weeckelickers daer toe gheseyt, maer
ick vreese dattet soude den Ooren te
hardt zijn, In summa, so groot ghe-
druysch des volcx) dat den Roomschen
Stoel, beswaert, (ic heb gefeylt, vereert
meynde ick) soude tot hongernoot ghe-
bracht worden. Dat ware wel een on-
genadich ende grouwelick stuck: maer
het ware veel grouwelicker dat ooc sel-
ve de opperste Princen der Kercke, ende
de warachtighe Lichten der Werelt tot
den Staf ende Bedelsack weder ghe-
roepen worden.
    Maer nu, so daer yet arbeydelicx is,
dat laten sy gemeynlick Petro ende Pau-
lo, de welcke overvloedichlick ledigen
tijt hebben. Maer als daer eenige cier-
lickheyt ofte wellust is, dat nemen sy tot
henselven. Ende also gheschiedet door
mijn hulpe, dat by na gheen aerdt der
menschen saechtelicker ende min sorch-
fuldich en leeft, als die achten dat Chri-
sto overvloedichlick ghenoech gedaen
sy, als sy met die heylighe ende by na guy-
chelsche cleederen, Ceremonien, Titu-
[fol. 102r]
len der heylicheyt ende eerweerdicheyt,
ende segheninghen, ende vervloeckin-
ghen, den Bisschop spelen. Miraculen
doen, is oudt ende verganghen, ende gan-
schelick deses tijts niet: het volck leeren,
is arbeydelick: de heylighe Schriftuere
wt legghen, betaemt der Schole: bidden
is een ledich dinck: tranen storten, is el-
lendich ende wijfachtich: arm zijn, is
sloordisch: overwonnen worden, is schan-
de, ende en betaemt dien niet seer, die oock
de opperste Coninghen nauwe toelaet
der Heylighen voeten te cussen: eynde-
lick, sterven is onlieflick, ghecruyst te
worden is schandelick. Daer blijven al-
leenlick dese wapenen ende soete seghe-
ninghen, de welcke Paulus meldet,
ende hier van zijn sy voorwaer seer
milde, als Verbiedinghen, Suspensien,
Verswaringen, Wederverswaringen,
Banninghen, Wraeckbeelden, ende
den grouwelicken Blixem, waer door
    Te Roome worden de ghene die sy toonen
verbannen te zijn, op Lijnen doeck gemaelt,
oft gheschildert met seer hatelicken gedaente.
Sy sitten met wtsinnighen aenschijne: ende
op beyde zijden zijn boose Gheesten, die hen
een vlammighe croone opsetten: ende daer is
vyer onder hare voeten, ende grouwelicke
opschriften.




Rom.16 c.18
[fol. 102v]
sy alleenlick met eenen wenck der men-
schen Sielen oock over de Helle senden.
De welcke nochtans die Heylichste Va-
ders in Christo, ende Stadthouders Chri-
sti, op niemant scherpelicker en schieten,
dan op de ghene die door des Duyvels
ingheven arbeyden, om de Patrimoni
Erve Petri te verminderen, ende af te
knaghen. Want hoewel inden Evan-
gelio de stemme Petri is, Wy hebbent
al achterghelaten, ende zijn dy na ghe-
volcht: nochtans noemen sy desselven
Patrimonigoet, Ackers, Steden, Tol-
len, ende Heerlickheden. Als sy (tot na-
volginghe Christi onsteken zijnde) voor
dese dinghen strijden met Sweert ende
Vyer, niet sonder groote schade des
Christelicken bloets: dan achten sy eerst
dat sy de Ghemeynte de Bruyt Christi
Apostolischlick beschermen, de vyan-
den (ghelijck zijse noemen) sterckelick
verdreven hebbende. Ghelijck of daer
eenige schadelicker vyanden der Ghe-
meynte waren, dan boose Pausen, die
met swijghen laten Christum te nie-
te worden, ende aen Ghewinghesetten
binden, ende met verdraeyde wtleggin-
ghen vervalschen, ende met Pestilen-
tialischen leven vermoorden. Ende hoe-
wel de Christelicke Gemeynte is door
[fol. 103r]
bloet ghefundeert, ende door bloet be-
vesticht, ende door bloet vermeerdert,
nochtans voeren sy nu de sake wt met
den Sweerde, gelijck of Christus doot
ware, die de zijne op zijn wijse mochte
beschermen. Ende hoewel Oorloghe een
sake so wreedt is, datse niet den men-
schen, maer den Wilden dieren betaemt,
ende so wtsinnich, datse de Poeten dich-
ten van de Furien gesonden te worden,
ende so schadelick, datse een gansche
Peste der zeden over al inbrengt: ende
so onrechtveerdich, datse van de alder-
booste Roovers pleecht alderbest be-
dient te worden: ende so Godloos datse
geenssins met Christo overeen en coemt:
nochtans laten sy alle andere dinghen,
ende handelen dese alleenlick. Hier mach
men oock sien stockoude mannen, die
ionckhertighe sterckte bewijsen, ende
noch costen ontsien, noch door arbeyt
vermoeyt en worden, noch yet verschrict
worden, oft sy schoon de Ghesetten, de
Religie, de Vrede, ende al wat der men-
schen regeringe aengaet, het opperste ne-
derwaerts keeren. Ende daer en ghe-
breken gheene gheleerde Pluymstrijc-
kers, die dese openbare raserie, noemen
Vyericheyt, Godsalicheyt, ende Stercheyt,
bedenckende eenen wech, hoe yemant














De Paus
Julius de
tweedde, een
so ouden, doch
so krijchgie-
righen man,
dat hy eenen
yeghelijcken
aen malcan-
der histe.
[fol. 103v]
mach het Sweert in zijns broeders le-
den dwinghen, so dat niet te min die
groote Liefde blijve, die een Christen
zijnen naesten is schuldich wt Christi be-
vel. Ick twijffele voorwaer noch, of
sommighe Duytsche Bisschoppen hier
toe een exempel hebben ghegeven, oft
eer hier van een exempel genomen, de
welcke eenvoudiger (oock den dienst,
ende segheninghen, ende andere dier-
ghelijcke Ceremonien verlatende) hen-
selven ganschelick als Vorsten dragen,
so seer dat zijt by na luyheyt ende onbe-
tamelick achten voor eenen Bisschop,
erghens dan in den strijdt Gode een
stercke siele te offeren.
    Ende nu, den ghemeynen hoop der
Priesteren, die achten ongheoorloeft te
zijne, dat sy souden van de heylicheyt
haerder voorgangheren afwijcken, ende
veraerden, Helpe, hoe crijgelic strijden sy
voor het recht der thienden, met Sweer-
den, met geschut, met steenen, ende alder-
ley aerdt der wapenen, hoe scherp sien
sy hier toe, of sy yet connen wt der ou-
den Schrijveren boecken trecken om
het volcxken te verschricken, ende te ver-
winnen datmen hen meer dan thiende
schuldich sy. Maer hierentusschen en co-
met hen in den sin niet, hoeveel alomme
[fol. 104r]
ghelesen wordt van den dienst, welcken
sy wederom den volcke schuldich zijn te
doen. Noch en worden niet vermaent,
ten minsten door den gheschoren sop,
dat een Priester behoort van alle be-
gheerlickheden deser Werelt vrij te zij-
ne, ende niet dan na Hemelsche dingen
te staen. Maer dese soete menschen seg-
ghen dat sy haren dienst eerlick gedaen
hebben, als sy hare Gebedekens eenich-
sins doorgemummelt hebben, waer van
ick my, by Hercules, verwondere, of
eenich God die hoort ofte verstaet, de-
wijle sy selve by na die noch hooren
noch verstaen, als zijse met den mont
doorratelen. Maer dit is den Papen
met den Leecken ghemeyn, dat sy alle
wacker zijn tot den Oogst des profijts,
ende niemant daer der Wetten onwetende
en sy. Maer ist datter eenich last is, dat
worpen sy voorsichtichlick op ander men-
schen schouderen, ende gevent malcanderen
over, ghelijck eenen Bal van hant tot
hant. Want ooc de Wereltlicke Princen,
ghelijck sy de deelen der regeringe des
Rijcks den Stadthouderen bevelen, ende
wederom de Stadthouder den Stadthou-
dere overgheeft, also laten sy oock alle
de oeffeninge der Godsalicheyt den slechten
volcke over, van ootmoedicheyts wege.
[fol. 104v]
Het slechte volck wederom worpet op
de ghene diemen noemt Gheestelicke,
even ghelijck of sy met gheene Ghee-
stelickheyt ghemeynschap en hadden,
ghelijck of met de beloften des Doops
gheheel niet bedreven en ware. Weder-
om de Priesters die henselven noemen
Wereltlick, ghelijck of sy tot de We-
relt begheven waren, ende niet tot Chri-
stum, schuyven desen last op de Regu-
liere: de Reguliere wederom op de Mo-
nicken: de Monicken van saechter Or-
den, op de ghene die in strangher Orden
zijn: ende alle gelijck op de Mendicanten:
de Mendicanten op de Carthusianen,
by de welcke alleenlick de Godsalicheyt
begraven leyt, ende is so seer verbor-
ghen, datmense nauwe te eenigen tijde
can sien.
    Desgelijcx de Pausen overneerstich
zijnde in den Gheltoogst, verworpen
dien seer Apostolischen arbeydt op de
Bisschoppen: de Bisschoppen, op de
Pastooren: de Pastooren, op de Vica-
rijsen: de Vicarijsen, op de Mendican-
ten: Dese schuyvent wederom op die, die
den Schapen sullen de Wolle scheeren.
Maer ick en hebbe hier niet voorghe-
nomen der Bisschoppen ende Prieste-
ren leven te ondersoecken, op dat ick
[fol. 105r]
niet yemande en schijne met eenen Lof
te verhalen, maer een Satyram te ma-
    Satyra was een Poetisch gescrifte, waer
in de ghebreken der menschen opentlick ghe-
straft, ende scherpelick ghescholden worden.

ken: ende dat niet yemant en achte dat
de goede Princen van my beschuldicht
worden, dewijle ick de quade prijse.
    Maer dit hebbe ick met corte woor-
den geroert, om dattet soude openbaer
worden, dat gheen mensche en can lu-
stichlick leven, ten sy dat hy tot mijnen
Godsdienst sy begheven, ende dat ick
hem gonstich sy. Want hoe soude dat
connen geschieden, dewijle oock Rham-
nusia selve, die de saken der menschen
    Rhamnusia was de Goddinne der Toor-
nicheyt, die de Hooveerdighe ende Verachters
anderer menschen strafte. Maer hier noemt
hy de Fortune Rhamnusiam, de welcke (so
men seyt) den Sotten gonstich is: Waer wt
een gemeyn Spreeckwoort is, Hoe Sotter,
hoe gheluckigher: ende hierenteghen is Rham-
nusia altijts der Wijsen vyant geweest. Daer-
om Sotades siende dat by na alle de Wijse
droevighe eynden hadden, heeft wt verbol-
ghentheyt geschreven: De Werelt heeft So-
cratem ghemaeckt wijs te zijne: ende de Werelt
heeft Socratem ellendichlick wech genomen:
want hy is in de Ghevanckenisse gestorven,
Fenijn drinckende. Diogenes is gestorven,
rouwen Geernaert etende. Daer Eschilus
schreef, is het gewelfsel op hem ghevallen. So-
phocles etende het corenken eender Druyven,

[fol. 105v]
is verstict geworden ende vergaen: De Thra-
cische honden hebben Euripidem verslonden: De
Godlicke Homerus is van honger gestorven.

gheluckigh maect, so seer met my eens
is, dat sy altijts der Wijsen seer groot
vyant gheweest sy, ende daerenteghen
den Sotten (oock als sy sliepen) alle ghe-
luck heeft toeghebracht. Ghy bekent
dien Timotheum, den welcken oock
    Timotheus was de aldergheluckichste
Leydtsman der Atheniensen, vanden welcken
Suidas schrijft dat hem de Schilders afbeel-
den, dat de Fortuyne hem, dewijle hy sliep,
Steden in het Nette brachte: waer mede sy
zijn Gheluck te kennen gaven. Hier wt is dit
Spreeckwoort ghekomen, Des slapenders
Nette vangt: het welcke geseyt wort van de
ghene die sonder arbeyt ende neersticheyt ver-
crijghen, al wat sy willen. Dese selve Timo-
theus was oock ghebynaemt Geluckich, om
dat hy meer gheluckich was dan Wijs.

hier van een Bynaem ende een Spreeck-
woort is ghekomen, Des slapendes
nette vangt. Ende wederom: De Nacht-
huyl vliecht. Hierenteghen de Wijse
    De Nachthuyl vliecht. Den ouden Athe-
niensen was het vlieghen des Nachthuyls
een gheluckich teecken der overwinninghe,
om dat dese Vogel geacht was Minerve hey-
lich te zijn, van de welcke men seyde, dat sy
oock de quade raetslaghen der Atheniensen
tot een goet eynde brachte. Hier wt als de sa-
ke gheluckichlick ende na des herten wensch
ghevalt, pleechtmen te segghen. De nacht-
huyl vliecht.

[fol. 106r]
gaen dese Spreeckwoorden aen, Hy is
in de vierde Mane gheboren, ende, Hy
    In de vierde Mane gheboren. Dit is een
Spreeckwoort van de ghene die ongheluc-
kichlick gheboren zijn, ofte die wt swaren ar-
beyt, daermede sy anderen menschen voorder-
lick zijn, selve geen voordeel en hebben. Want
men seyt dat Hercules in sulcker Mane ghe-
boren was, wiens leven was sonder alle Wel-
lust, ende vol arbeyts.

heeft een Seianisch Peert, ende Tolo-
sanisch Gout. Maer ick late af Spreec-
woorden te spreken, op dat ick niet en
schijne de Schriften mijns Erasmi ghe-
rooft te hebben.
    Hy heeft een Seianisch Peert. Dit wert
voortijden gheseyt van de ghene die tot ellen-
dicheyt ende wterste armoede gecomen waren.
    Hy heeft Tolosanisch Gout. Dit seyde men
van de ghene die in seer swaer verdriet qua-
men, ende op een nieuwe ellendige wijse ver-
ginghen. Want doe de stadt Tolosa van Q.
Cepione gerooft was, in welcker stadt Tem-
plen veel Gouts was, alle die in die roovin-
ghe Gout ghenaect hadden, die verginghen
met een ellendich ende bitter eynde.

    So dan, op dat ick tot de sake we-
derkeere, de Fortuyne heeft die lief die
weynich wijs zijn, ende die stout zijn, ende
dien dat Spreeckwoort behaecht, Den
Teerlinck sy gansschelick gheworpen.
Maer de Wijsheyt maect bevreest: daer-
om siet ghy ghewoonlick dat de Wijse
met Armoede, Honger, ende Roock te
Den Teer-
linck worpen
is de sake
der fortune
overgeven.

[fol. 106v]
doen hebben, ende veracht, ende sonder
eere leven, ende ghehaet zijn: maer de
Sotten hebben overvloedichlick Gelt,
ende worden tot Polijtsche regeringen
gheset: Int corte, sy bloeyen allesins.
Want so yemant acht dattet geluckich
sy den voornaemsten mannen te beha-
ghen, ende onder die Gulden ende Be-
peerelde Goden te wandelen, wat isser
onnutter dan Wijsheyt? Ja wat is by
dien aerdt der menschen seerder verdoemt?
Ist datmen wil rijckdom ghecrijghen,
wat sal doch de Coopman winnen, ist
dat hy de Wijsheyt navolghende, den
valschen eedt vermijdt? ist dat hy hem
schaemt als hy in logen bevonden wort,
ist dat hy die benoude becommernissen
der Wijsen van Diefte ende Woecker
een hayr acht? Ende ist dat yemant ghee-
stelicke eere oft goet soeckt, daer toe sal
een Esel ofte Buffel eer door dringen,
dan een wijs man. Ist dat ghy door wel-
lust beweecht wort, de ionge wijven (die
hier van het meeste deel zijn) zijn met
geheelder herten tot de Sotten beghe-
ven: maer den Wijsen vlieden sy niet an-
ders dan eenen Scorpioen. Ja oock al-
le die willen wat lustigher ende vrolic-
ker leven, die sluyten voornamelick den
Wijsen buyten, ende laten liever toe wat
[fol. 107r]
Dier ghy wilt. Int corte, waer ghy u
henen wendt, by Pausen, Princen, Rich-
ters, Overicheyt, Vrienden, Vyanden,
Groote, Cleyne: alle dinck wort wtge-
richt, met ghereeden Ghelde: het welc-
ke de Wijse also versmaedt, gelijck het
seer pleecht van hem te vlieden.
    Maer dewijle mijn lof sonder mate
ende eynde is, so moet nochtans mijn
Oracie eenmael een eynde hebben. So
dan, ick sal ophouden te spreken, maer
als ick eerst met corte woorden sal ver-
thoont hebben, datter oock groote Au-
thoren gheweest zijn, die my beyde met
hare gheschriften ende daden verclaert
hebben: op dat ick moghelick niet en
schijne sottelick my selven alleenlick te
behaghen: ofte op dat de Juristen niet
en segghen, dat ick niet en allegere. So
dan, wy sullen allegeren, na haer exem-
pel, dat is, niet tot den Propooste. Ten
eersten, is dit allen menschen (oock door
het wel bekende Spreeckwoort) seer se-
ker, dat daer de veynsinge seer goet is,
daer de sake selve niet en is. Ende daer-
om wort dit Veers te rechte terstont den
Kinderen geleert: Wel ter plaetse Sot-
heyt veynsen, is de opperste Wijsheyt.
Gist ghy nu selve wat grooter goet de
Sotheyt sy, wiens bedrieghelicke scha-
[fol. 107v]
duwe ende navolginghe alleenlick so
grootelick wort ghepresen by de Ghe-
leerde. Maer veel rechtsinnigher wort
van dat vette Swijn der cudde Epicu-
    Dit haelt hy wt Horatio, de welcke hemsel-
ven noemt een vet Swijn, vander cudde Epicuri.

ri bevolen datmen sal Sotheyt in den
raet menghen, hoewel hy niet seer we-
tenlick daer toe seyt dat sy sal cort zijn.
Ende erghens, Het is lustich te rechter
plaetse onwijs zijn. Wederom in een
ander plaetse heeft hy liever wtsinnich
ende onwetende te schijnen, dan wijs te
zijne ende benout. Nu, by Homerum
wort Telemachus (den welcken de Poete
allesins prijst) dickmael ghenaemt on-
verstandich: ende met desen bynaem (als
die wat goets beduydt) plegen de Tra-
gische Poeten ghemeynlick de ionghe-
linghen, ende kinderen te noemen. Ende
dat heylige boeck Ilias, wat begrijpet
anders dan der sotten Coningen ende
volcken hittighe roeringhe? Voort, hoe
volcomen is den lof Ciceronis, Het is
alomme vol Sotten. Want wie en weet
niet, dat een yegelick goet so veel te be-
ter is, hoe het wijder streckt?
    Maer moghelick zijn dese ghetuy-
ghen by de Christenen cleyn gheacht:
daerom laet ons oock (soo het u goet
[fol. 108r]
dunckt) met ghetuyghenissen der hey-
ligher gheschriften onsen Lof versterc-
ken, ofte (ghelijck de Gheleerde ple-
ghen) funderen. Ten eersten begheeren
wy van de Theologen, dat sy ons dit
willen toelaten. Ten anderen, dewijle
wy een sware sake aengaen, ende het en
ware moghelick niet prijselick dat wy
souden wederom Musas wt Helicone
roepen tot so grooten wech, voorname-
lick, dewijle de sake wat vreemder is van
hen: so salt moghelick voegelicker zijn,
te wenschen dat (so lange ick den Theo-
logum spele, ende door dese Doornen
gae) de Siele Scoti (de welcke doorni-
gher is dan eenich Eghel) een weynich
wt hare Sorbona come, in mijn herte,
ende daer na wt vare waerse henen wil,
oock tot de Galge. Och of ick mochte
oock een ander aenschijn aennemen, ende
Theologische cleedinghe hebben. Maer
hierentusschen vreese ick dat yemant my
sal van diefte beschuldigen, ghelijck of
ick onser meesteren Kisten heymelick
gherooft hadde, om dat ick so veel van
der Theologen sake weet. Maer het en
moet so groot gheen wonder schijnen,
ist dat ick door so langhe gemeynschap
die ick met de Theologen seer groot ge-
bruyct hebbe, wat hebben aengenomen:






Sorbona, is
te Parijs de
Theologi-
sche Schole
ghenaemt.
[fol. 108v]
dewijle oock de Vijghenhouten God
Priapus sommige Griecksche woorden
heeft aengheteeckent ende behouden,
dewijle zijn Heere las: ende dewijle de
Lucianische Haen door lange gemeyn-
schap der menschen, de menschelicke
sprake wel gheconnen heeft.
    Priapus, is by de Poeten een God des
gardens ofte Hofs, vanden welcken Horatius
schrijft, dat hy was wt eenen Vijgenhouten
Block gemaect. Dese leerde Griecx sprekent
dewijl de Heere des Hofs Homerum las.
    Lucianus brengt in een ghespreck eenen
Haen voort, die als een mensche can spreken.


    Maer nu come ick tot de sake met
gheluckighen voorspoet. Ecclesiastes
heeft gheschreven in het eerste Capittel,
Der Sotten getal is sonder eynde. Als hy
seyt, dat het getal is sonder eynde, schijnt
hy niet alle menschen te begrijpen, wt-
ghenomen sommige seer weynige, van
de welcke ick niet en weet oftse yemant
heeft connen sien? Maer dit belijdt Hie-
remias vrijelicker int x. Capittel. Alle
mensche (seyt hy) is Sot ghemaect van
zijne wijsheyt. Hy schrijft alleenlic Go-
de Wijsheyt toe, allen menschen de
Sotheyt latende. Ende wederom een
weynich opwaerts, De mensche en roe-
me niet in zijne Wijsheyt. O beste Hie-
remia, waerom en wilt ghy niet dat de
[fol. 109r]
mensche roeme in zijne wijsheyt? Te
weten daerom (sal hy segghen) dat hy
gheen wijsheyt en heeft.
    Maer ick keere wederom tot den Ec-
clesiasten. Dewijle dese wtroept: Ydel-
heyt der ydelheden, ende alle dinck is
ydelheyt: wat meynt ghy dat hi anders
ghevoelt heeft, dan (gelijck wy gheseyt
hebben) dat het leven der menschen an-
ders niet en is, dan een schouspel der
Sotheyt? Hy heeft wonderlick den Ci-
ceronischen lof bevesticht, vanden welc-
ken hy met zijnen seer goeden rechte ge-
sproken heeft, dat wy weynich te vooren
verhaelt hebben: te weten, Het is alom-
me vol Sotten. Wederom, die Wijse
Ecclesiasticus, de welcke geseyt heeft:
De Sot wort verandert gelijck de ma-
ne: ende de Wijse blijft gelijck de Son-
ne: wat gheeft hy anders te kennen, dan
dat het gantsche menschelicke geslach-
te dwaes is, ende dat den naem der Wijs-
heyt alleen op Godt valt? Want sy leg-
ghent wt, dat de Maen sy de mensche-
licke nature: ende de Sonne, Godt de
Fonteyne alles lichts. Hier mede stem-
met ooc, dat Christus selve inden Evan-
gelio seyt, datmen niemandt en moet
Goet noemen, dan God alleen. Nu, ist
dat een yegelic die niet wijs en is, Sot
[fol. 109v]
is: ende een yeghelick die goet is, oock
wijs is, gelijck de Stoische leeren, so ist
voorwaer noodich alle menschen onder
de Sotheyt te begrijpen. Wederom
seyt Salomon int. 15. Cap. De Sotheit
is den Sotte een vruechde: openbaer-
lick belijdende, dat sonder Sotheyt niet
soete en is in het leven. Hier toe dient
oock dit: Die de wetenschap vermeer-
dert, die vermeerdert verdriet: ende in
veel gevoelens, is veel onwille. Belijdt
niet die goede Predicker dit selve open-
baerlick int sevende Capittel? Het her-
te der Wijsen is daer droefheyt is: ende
het herte der Sotten is daer blijschap
is. Ende hierom en wast hem niet ghe-
noech de Wijsheydt te doorleeren, hy
moeste daer toe oock ons leeren ken-
nen. Ist datmen my cleyn geloove geeft,
hoort zijns selfs woorden, de welcke hy
heeft gheschreven in het eerste Capittel
segghende: Ende ick hebbe mijn herte
begheven om wijsheyt te weten, ende
leeringhe, ende dwalinghe, ende Sot-
heyt. In dese plaetse moetmen aenmerc-
ken, dat dit tot den lof der Sotheydt
dient, dat hy die heeft in de laetste plaet-
se gheset. Die Predicker hevet ghescre-
ven: ende ghy weet dat dese ordeninge
by de Predikers is, dat die de eerste is
[fol. 110r]
in weerdicheydt, die de laetste plaetse
houdt, ymmers ten minsten hier in het
Evangelisch gbebot ghedachtich zijn-
de.
    Maer dat de Sotheyt beter sy dan
de wijsheyt, dat betuycht claerlick die
Ecclesiasticus (wie hy oock sy) int het
vierenveertichste Capittel: des welcken
woorden ick, by Hercules, niet en sal
voortbrenghen, eer ghy mijn inleydin-
ghe met bequame antwoorde geholpen
hebt, ghelijck die doen in Platone, die
teghen Socratem disputeren. Welcke
dinghen betamet meer te verberghen,
die seldtsaem zijn ende dierbaer? Ofte
die ghemeene ende oncostelick zijn?
Wat swijcht ghy? Of ghy schoon veynst,
soo antwoort doch dat Griecx Spreec-
woort voor u. De watercruycke staet
aen de dore. Ende op dat niemant dit
Godtlooslick en verworpe, Aristoteles
onser Magistren Godt verhaelt dit:
Is yemandt onder u soo Sot, dat hy
Peerlen ende Goudt wil inden wech
laten? Ick en meyne dat niet, by Hercu-
les, maer in de verborghenste binnen-
ste plaetse des huys, ende dat en is niet
ghenoech, in de alderbedeckste hoecx-
kens der alderbest gewapenden kisten
sluyt ghy sulcke dingen: ende den slijck laet
De aerden va-
ten staen open-
baer, maer
die van gout
zijn of van sil-
ver, sluytmen
op.








[fol. 110v]
ghy int openbare. Soo dan, ist dat het
ghene dat costelicxt is, wort opgesloten:
ende dat verachtelick is, wort wtgeset,
ist niet openbaer, dat de Wijsheydt, de
welcke hy verbiet te verbergen, een ver-
achtelicker dinck is dan de Sotheyt, de
welcke hy beveelt te verbergen? Hoort
nu de woorden zijnder ghetuyghenisse:
De mensche (seyt hy) is beter, die zijn
Sotheyt verbercht, dan de mensche die
zijn Wijsheyt verbercht. Wat? dat de
Heylighe Schrifture oock den Sotten
eenvoudicheyt des herten toeschrijft,
daer hierentusschen de Wijse niemant
en acht hem ghelijck te zijne. Want al-
soo verstae ick dat Ecclesiastes seyt int
thiende Capittel. Maer oock een Sot
inden wech wandelende, dewijl hy on-
wijs is, meynt dat alle menschen Sot
zijn. Is dat niet een groote eenvoudic-
heyt, dat yemant alle menschen hem ge-
lijck acht, ende eenen yegelijcken zijnen
lof mededeelt, hoewel niemant en is, die
niet grootelick hemselven en verheft?
Daerom en hevet oock so grooten Co-
ninck deses Naems niet gheschaemt,
als hy seyt int dertichste Capittel: Ick
ben de Sotste aller mannen. Ende oock
Paulus de groote Leeraer der Heyde-
nen schrijvende tot de Corinthen, en be-
[fol. 111r]
kent den naem der dwaesheyt niet on-
ghewillich: Ick spreke (seyt hy) als on-
wijs, ick meer: even ghelijck oft schande
ware in Sotheyt overwonnen te zijne.
Maer hierentusschen schetteren tegen
my sommighe, die wat Griecx connen,
de welcke arbeyden om so veler Theo-
logen deses tijts crayen oogen wt te ste-
    Die schijnt te willen der Crayen oogen wt-
steken, die den alderscherpsienichsten het ghe-
sichte benemen ende verduysteren, ofte die de
dingen die de oude met groote eendrachticheyt
hebben voor goet geacht, arbeyden te verwor-
pen ende te niete te maken, ofte de oude ghe-
leertheyt met eenen nieuwen vondt te ver-
duysteren.

ken, als sy hare Annotatien als eenen
roock den anderen voor de oogen trec-
ken. Van welcke Cudde, soo mijn Eras-
mus niet de eerste en is, soo is hy voor-
waer de tweede, den welcken ick dick-
wils wt eerbiedinge noeme. O warach-
tichlicke dwase allegatie (segghen sy) ende
der Sotheyt weerdich. Den sin des Apo-
stels is veel anders dan ghy droomt.
Want hy en soect niet door dese woor-
den te maken dat hy soude Sotter ghe-
acht worden dan de ander Apostelen:
maer doen hy gheseyt hadde, Sy zijn
Dienaers Christi, ende ick oock: ende als
roemende, hemselven ooc in desen deele
[fol. 111v]
den anderen ghelijck ghemaect hadde,
so heeft hy als door een verbeteringhe
daerby gheseyt: Ick meer: gevoelende,
dat hy niet alleenlick den anderen Apo-
stelen gelijck en was in de bedieninghe
des Evangelij, maer oock wat meerder.
Ende als hy wilde dat dit soude geacht
worden alsoo waer te zijne, ende noch-
tans niet en wilde de ooren daer mede
als met een hooveerdich woordt verer-
geren, so heeft hy dat met een voorwen-
dinge der Sotheyt verhindert, seggen-
de, Ick spreke onwijselick: want hy wis-
te dattet der Sotten Previlegie is, dat
sy alleen moghen de waerheydt sonder
verergheren wtspoelen.
    Maer wat Paulus ghevoelt heeft,
doe hy dit schreef, dat laet ic hem dispu-
teren. Ick volghe die groote, vette, dic-
ke, ende int ghemeen alderghepresenste
Theologen, met de welcke, by Jupiter,
de meeste menichte der Leeraren liever
heeft te dwalen, dan met die Drietalige
    Daer zijn drie Talen, de Griecksche, La-
tijnsche ende Hebreen, in de welcke alle con-
sten ende wetenschappen gheleert worden,
de welcke de oude soo nodich geacht hebben
tot de Heylighe Schrift, dat oock in de Pau-
selicke Decreten geboden is dese talen in de
ghemeene Scholen te leeren, om dat sy ach-
teden, dat sonder dese talen de verborgentheden
der H. Schrifture niet en can verstaen worden.

[fol. 112r]
menschen wel te gevoelen. Ende niemant
onder hen en acht oock die Griecksche
niet meer dan Wouterloten ofte Kou-
wen: voornamelick, dewijle een Eergie-
rich Theologus (wiens naem ick wil-
lens verswijghe, op dat onse Kouwen
niet terstont dien Grieckxschen schimp
op hem en worpen, De Esel aen de Lye-
re) Meesterlick ende Theologelick de-
se voornoemde Passage wtlegghende,
van dier plaetse aen: Ick spreke onwij-
selick, een nieu Capitel maect: ende (dwelc
hy sonder seer groote Logicale Conste
niet en conde doen) maect daer toe een
nieuwe deelinge, de plaetse wtleggende
op dese wijse, want ick sal zijn woorden
verhalen niet alleenlic in Forma, maer
oock in Materia. Ic spreke als onwijs,
dat is, ist dat ick u schijne onwijs te zij-
ne, als ic myselven met de valsche Apo-
stelen verghelijcke, soo sal ick u min
wijs schijnen als ick my boven hen set-
te. Hoewel de selve weynich daer nae
hemselven verghetende, valt op een an-
der.
    Maer waerom bescherme ic my be-
nouddelick met eens mans exempel, de-
wijle dit het gemeyne recht der Theolo-
gen is, dat sy den Hemel, dat is, de Heyli-
ge Schrifture, gelijck een Vel wt recken:
[fol. 112v]
dewijle by Paulum de woorden der
Heyligher Schrifture strijden, de welc-
ke in hare plaetse niet en strijden (ist dat
die vijftalighe Hieronymus yet is te ge-
looven) als hy te Athenen den Titel des
Altaers (welcken hy by gevalle gesien
hadde) verdraeyt, tot een bewijsinghe
des Christelicken gheloofs: ende de an-
dere woorden achterlatende, die der sa-
ke souden hinderlick geweest hebben,
alleenlick twee van de laetste wt pluct,
te weten, dese: Den onbekenden Gode:
ende de selve verandert hy oock wat:
want den gheheelen Titel luydt aldus:
Den Goden Asie, Europe, ende Africe,
den onbekenden ende vreemden Go-
den. Nae dit Exempel (soo ick meyne)
schueren de Theologen alomme hier
ende daer vier of vijf woordekens af,
ende (ist dattet noodich is) vervalschen
oock de selve, ende schickense nae haer
voordeel, hoewel het voorgaende ende
navolgende, ofte niet tot de sake en die-
nen, ofte oock daer teghen strijden. Ende
dit doen sy met soo gheluckighe onbe-
schaemtheit, dat dicwils de Theologen
benijt worden van de Juristen. Want
wat en soude hen nu niet geluckichlick
vergaen, dewijle die groote (ick hadde
byna den Naem wtgeclapt, maer vreese
[fol. 113r]
wederom dat Griecsche Spreecwoort)
wt de woorden Luce heeft een meynin-
ge wtghedruct, die also wel met den sin
Christi overeen coemt, als het vyer met-
ten watere. Want doen den wtersten
noodt aenquam, in welcken tijde de goe-
de onderdanen pleghen aldermeest ha-
ren Patroonen by te staen, ende met
wat hulpe sy connen, mede te strijden:
Christus arbeydende om alle betrouwen
sulcker hulpe den zijnen wt den sin te
stooten, heeftse gevraecht of sy erghens
eenich dinck hebben ghebreck gehadt,
doe hyse hadde wtgesonden, niet alleen-
lick niet voorsien van nootdruft des
weechs, maer hadde oock hare voeten
niet geschoeyt teghen de wreetheyt der
doornen ende steenen, noch oock geen
male gegunt, tegen den honger. Ende
als sy versaecten dat sy eenich gebreck
geleden hadden, seyde hi daer toe: Maer
nu, wie sack ofte buydel heeft, die neme
dien, desgelijcx ooc een male: ende diese
niet en heeft, die vercoope zijn cleet, ende
coope een Sweert. Dewijle de gantsche
leeringe Christi niet anders in en druct,
dan saechtmoedicheyt ende verdracht-
saemheyt, ende verachtinghe deses le-
vens, wien en ist niet claer, wat hy in de-
se plaetse meynt? Te weten, dat hy wil
[fol. 113v]
zijne Sendtboden noch meer weerloos
maken, op dat sy niet alleenlic de schoe-
nen verachten ende de male, maer ooc bo-
ven desen den rock afworpen, ende gant-
schelic naect ende onverhindert den dienst
des Evangelij aengaen: ende henselven
van geenen dinge voorsien, dan van eenen
sweerde: ende niet van dien sweerde daer
mede de Roovers ende Moorders ruys-
schen, maer vanden sweerde des Geests,
dwelck tot in het binnenste des herten
doordrengt, ende alle begeerten also een-
mael afsnoeyt, dat hen nu niet ter herten
en gaet, dan de Godsalicheyt. Maer ic
bidde u, merckt doch waer dese heerlic-
ke Theologus dit henen draeyt. Het
Sweert legt hy wt dat het sy de bescher-
minge tegen de vervolginge: ende dat de
sack ofte buydel sy genoechsaem besor-
ginge des noodtdrufts: even, gelijck of
Christus zijn gevoelen veranderende,
dat hy zijne Oratoren niet genoech Co-
ninclick voorsien, wtghesonden hadde,
nu wederriepe. Of, ghelijck of hy verge-
ten hebbende dat hy gheseyt hadde dat
sy sullen salich zijn, als hen oneere, schan-
de, ende straffe aengedaen wort, verbie-
dende den quaden te wederstaen: want
de saechtmoedige sullen geluckich zijn,
ende niet de wreede: Item, vergeten heb-
[fol. 114r]
bende dat hi hen hadde tot het exempel
der musschen ende lelien geroepen, nu
also gantsch niet gewilt en heeft dat sy
sonder sweerdt souden wtreysen, dat hi
bevolen heeft oock den rock te vercoo-
pen om een sweert te coopen: ende liever
heeft dat sy souden naect gaen, dan son-
der sweert. Boven desen, ghelijck hy
meynt dat onder den naem des sweerts,
begrepen wort al wat dient om gewelt
te wederstaen, also verstaet hy oock on-
der den naem des buydels, al wat tot
de noodtsakelicheydt des levens dient.
Ende aldus worden van desen wtleg-
gher des Goddelicken sins, de Aposte-
len met lancen, bogen, Slingeren ende
Bussen gewapent wtgeleyt, om den ge-
cruysten te Predicken: ende boven desen,
geladen met buydelen, overdecte kisten,
ende packen, op dattet hen muegelic niet
gelegen en sy wt de herberghe te gaen,
anders dan eer sy het noenmael hebben
gegeten. Ende dit en heeft ooc dien mensche
niet beroert, dat Christus dit Sweert,
dat hy so seer hadde bevolen te coopen,
terstont bescheldende beveelt dat selve
wech te steken: ende dattet noyt van
monde en is ghehoort gheweest, dat
de Apostelen Sweerden ofte Schilden
ghebruyct hebben tegen der Heydenen
[fol. 114v]
ghewelt, tegen de welcke sy voorwaer
souden sulcx ghebruyct hebben, hadde
Christus also gevoelt, ghelijck dese wt-
leght.
    Daer is een ander (den welcken ick
wt eerbiedinge niet en noeme) die ghee-
nen cleynen naem en heeft, de welcke
wt de †Tenten die Habacuc meldet, seg-
gende: De vellen Madian sullen ver-
stoort worden, ghemaeckt heeft het vel
des gevilden Bartholomei.
    Om dat de Tenten voormaels wt vellen
zijn gemaect gheweest, daerom zijn sy vellen
genaemt. Dit die Theologus niet wetende,
heeft gemeynt dattet van menschen vellen ge-
sproken was, ende hevet bediet op Bartholo-
meum, des welckes vel (ghelijckmen seyt) is
afghevilt gheworden.

    Ick selve hebbe niet lange vorleden
geweest in der Theologen Disputatie
(want dit doe ic dicwils) ende doe daer
een versochte wat Autoriteyt der Heyli-
ger Schrifture dat eyndelick ware, die
beveelt de Ketters met den brandt te
overwinnen, meer dan weder te winnen
met Disputatie: Een oudt eernstich man
die ymmers met den hoochmoet een
Theologus was, antwoorde met groo-
ter verbolgentheyt, dat den Apostel Pau-
lus dese Wet heeft ghegheven, dewijle
hy geseyt heeft: †Schuyt eenen Ketter-
[fol. 115r]
schen mensche, na dat hy eenmael ende
andermael is vermaent gheweest. En-
    Dit woort, Schuyt, is int Latijn, Devi-
ta, het welcke schuwen bediet: maer dewijle
Vita, is te segghen, leven: ende De, beduyt
Van, so heeft die Theologus het woort De-
vita, verdrayt, ghelijck oft ware te segghen,
het leven nemen.

de doe hy die woorden dicwils wt don-
derde, ende vele hen verwonderden, wat
dien geschiet ware, ten eynde heeft hijt
wtgheleyt, Datmen eenen Ketter moes-
te wech doen wt den leven. Sommige
hebben ghelachen, ende daer waren
nochtans sommighe, den welcken die
wtlegginge scheen geheel Theologisch
te zijne. Maer doe sommige noch daer
teghen stonden, is een cort verclarer,
ende onwedersprekelick Autoor voort
gecomen, segghende: Verstaet de sake.
Daer is gheschreven, Ghy en sult den
quaetdoender niet laten leven: alle ket-
ters zijn quaetdoenders: Ergo, &c. Doe
begonsten alle die daer waren diens men-
schens vernuft te verwonderen, ende sy
zijn in dit †gevoelen gegaen met voe-
ten, de welcke oock met boeren schoe-
nen gheschoeyt waren. Ende daer en
quam niemanden inden sin, dat die wet
de Waersegghers, Toovenaers, ende
Swarte Constenaers aengaet, de welc-
In een ghe-
voelen gaen,
is dat gevoe-
len voor goet
achten.


[fol. 115v]
ke de Hebreen in hare tale noemen *Me-
chashephim: anders moestmen over-
spel ende Dronckenschap met der doot
straffen.
    Maer ick arbeyde dwaselick om de-
se dinghen te verhalen, de welcke so on-
tallic zijn, dat se noch in Chrysippi, noch
in Didymi boecken en souden connen
vervaet worden. Dit alleenlick begeer
ick te vermanen: dewijle dese dinghen
dien Godlicken Magistren zijn gheor-
loft gheweest, dattet my oock als eener
Fijgenhouten Theologesse, is te verge-
ven, ist dat ick niet alle dinghen op het
Rechtsnoer geallegeert en hebbe.
    Chrysippus heeft ontallicke vele Boecken
gescreven van Dialectica, vol ydele scherpsin-
nicheden.
    Didymus Grammaticus heeft duysent
boecken geschreven.
    Fijgenhout, is veracht ende onnut houdt.

   
    Maer nu keer ick ten eynde wederom
tot Paulum, Ghy verdraecht geern de
onwijse (seyt hy, sprekende van hemsel-
ven.) Ende wederom, neemt my aen als
eenen onwijsen: ende, Ic en spreke niet na
Godt, maer na onwijsheyt. Wederom
ergens: Wy (seyt hy) zijn Sot om Chri-
sti wille. Nu hoort ghy van so grooten
Autoor so grooten lof der Sotheyt. Wat,
dat de selve ergens openbaerlic de sot-

Exod. in 22.
staet: Me-
cassephde,
Iho Tehhiae
dat is, de To-
versche en
laet niet leven.
[fol. 116r]
heyt gebiet, als een dinc dat voor al noo-
dich is, ende seer tot de welvaert dient. So
wie schijnt onder u wijs te zijne, die wor-
de Sot, op dat hy wijs sy. Ende bi Lucam
noemt Jesus de twee Discipelen Sot-
ten, tot der welcker geselschap hy hem-
selven inden wech voechde. Ic en weet
niet of dat wonder schijnt, dat die God-
licke Paulus oock Gode wat van de
Sotheyt toescrijft. Dat Sot is in Godt
(seyt hy) is wijser dan de menschen. Ende
Origenes de wtlegger is daer tegen, dat
ghy niet en muecht dese Sotheyt verstaen
na der menschen meyninge: van welcken
aerde dit is, Het woort des Cruyces is
Sotheyt den genen die verloren gaen. Maer wat
blijve ic te vergeefs sorchfuldelic dit met
so veel getuychnissen leerende, dewijl in
de H. Psalmen Christus selve spreect tot-
ten Vader, seggende: Ghi weet mijn onwijsheyt.
    Ende het en is niet te vergheefs, dat de
Sotten Gode so seer behaecht hebben:
ic meyne het is daerom, dat gelijc de op-
perste Princen quaet vermoeden ende haet
hebben op die, die meer te wijs zijn (gelijc
Julius op Brutum ende Cassium, hoewel
hi den droncken Antonium niet en vreesde: ende
gelijc Nero op Senecam, ende Dionysius
op Platonem: ende hierentegen hebben sy
lust aen grove ende slechte vernuften)
[fol. 116v]
also verworpt ende verdoemt oock Chri-
stus altijts die Wijse, die op haer eygen
Wijsheyt staen. Dat betuycht Paulus
claerlic, als hy seyt: Dat Sotte der we-
relt heeft God wtvercoren: ende als hy seyt
dattet Gode behaecht heeft de weerelt
door Sotheyt salich te maken, dewijle
sy door wijsheyt niet en conde wederop ge-
recht worden. Ja hy selve geeft dat selve
genoech te kennen, als hy roept door den
mont des Propheten: Ic sal de wijsheyt
der Wijsen verderven, ende de voorsichticheyt
der voorsichtigen sal ic verworpen. We-
derom, als hy den Vader danct dat hy de
verborgentheyt der salicheyt hadde voor de
Wijse verborgen, ende den cleynen (dat is,
den Sotten) geopenbaert. Want int Griec-
sche voor cleynen is Nepiois, het welcke
hy set tegen Sophois. Hier toe dienet, dat
hy alom inden Evangelio de Phariseen
ende Scriben ende Leeraers der Wet straft,
ende het gemeen ende ongeleerde volc neer-
stelic beschermt. Want wat is dat, Wee u
ghy Scriben ende Phariseen, anders dan,
Wee u ghy Wijse? maer aen kinderkens,
vrouwen ende visschers schijnt hi alder-
meest lust gehadt te hebben. Ja ooc wt
de onredelicke Dieren, behaghen die
Christo aldermeest, die alderveerst zijn
van der Vossen Wijsheyt: waeromme














Nepiois be-
teeckent een
seer ionc kint,
ofte eenen die
niet seer wijs
en is.
Sophos, is
te segghen,
wijs.
[fol. 117r]
hy liever hadde op den Esel te sitten,
hoewel hy (hadde hy gewilt) hadde mo-
ghen sonder hinderen oock op eenen
Leeu sitten. Ende de heylighe Gheest
is niet in eens Arents ofte Wouwen,
maer in eender Duyven ghedaente af-
ghedaelt. Boven desen wort dickmael
van Herten ende Hinden, ende Lamme-
ren in de Schriftuere ghemeldet. Hier
toe worden oock de ghene die God tot
het eewighe leven heeft geroepen, Scha-
pen ghenaemt: welck ghedierte het al-
der onwijste is, oock na het ghetuyge-
nisse des Aristotelischen Spreecwoorts,
namelick Schaepszeden, het welcke hy
vermaent van de Sotheyt dier Beesten
ghenomen te zijne, ende voor een La-
sterwoort gheseyt te worden op Sotte
ende Onverstandighe menschen. Ende
Christus belijdt hemselven deser Cud-
de een Herder te zijn: Ja hy heeft oock
lust ghehadt aen den naem, Lam, als hem
Joannes toonde, segghende: Siet, het
Lam Gods: waer van veel ghemeldet
wort in de Openbaringhe Joannis.
Wat roepen dese dinghen, anders dan
dat alle menschen Sot zijn, oock de
Godsalighe? ende dat oock Christus
selve om de Sotheyt der menschen te
hulpe te comen, doe hy de Wijsheyt des
[fol. 117v]
Vaders was, nochtans eenichsins is
dwaes geworden, als hy des menschen
natuere aengenomen hebbende, is ghe-
vonden in ghedaente als een mensche?
ghelijck hy oock sonde is gheworden,
om de sonden te ghenesen. Ende hy en
heeftse niet willen anders genesen, dan
door sotheyt des Cruyces, door de on-
gheleerde grove Apostelen, den welcken
hy neerstichlick Sotheyt beveelt ende
verschrickt van Wijsheyt, als hyse ver-
wect door het exempel der kinderen, le-
lien, mostaertzaet, ende musschen, de
welcke dinghen zijn sonder verstant ende
sinnen, ende leven alleenlick na de ley-
dinge der natuere, sonder conste ende
sorghe. Boven desen als hy hen verbiet
sorchfuldich te zijne hoe sy souden by de
Presidenten spreken, ende als hy verbiedt
de tijden oft wijlen der tijden te onder-
soecken, te weten, om dat sy niet en sou-
den betrouwen op hare eyghen voor-
sichticheyt, maer souden met gansche
herten op hem staen. Hier toe dient oock
dat God die schepper der Werelt ver-
biedt dat sy niet en souden eten van den
boom des wetenschaps, even ghelijck
of de wetenschap ware fenijn der ghe-
luckicheyt. Hoewel Paulus straft ooc
opentlick de wetenschap als die op-
[fol. 118r]
blaest ende schadelick is. Den welcken
de heylighe Bernardus navolghende
(so ick meyne) beduydt dien berch (op
welcken Lucifer synen stoel gheset had-
de) dattet sy de berch des wetenschaps.
    Moghelick en is oock dit Argument
niet voorby te gaen, dat de Sotheyt oock
by de Goden aenghenaem is, dewijle
haer alleenlick verghevinge der feylen
wort ghegheven, den Wijsen en wort
niet vergheven. Daerom, die om ver-
ghevinghe bidden, hoewel sy wetende
ghesondicht hebben, gebruycken noch-
tans de voorwendinghe der Sotheyt.
Want aldus verbidt Aaron de straffe
zijnder suster, int boec der Tellinge (so
ick wel onthoude) Ick bidde u mijn
Heere, en legt ons dese sonde niet op, de
welcke wy Sottelick ghedaen hebben.
Aldus verbidt oock Saul zijn schult by
David. Want (seyt hy) het is openbaer,
dat ick sottelick gedaen hebbe. Weder-
om David selve smeect aldus den Hee-
re: Maer ick bidde u Heere, dat ghy de
ongerechticheyt dijns dienstknechts wech
neemt, want wy hebben sottelick gedaen:
even gelijck of hy geen vergevinge en
soude vercregen hebben, ten ware dat hy
Sotheyt ende onwetenheyt voorwende. Maer
dit dwingt scherpelicker, dat Christus



Int boeck
Numeri.
[fol. 118v]
in het Cruyce doe hy voor zijne vyan-
den badt, segghende, Vader, verghevet
hen: en heeft geen ander onschult voor-
ghewent, dan de Onwetenheyt: Want
(seyde hy) sy en weten niet wat sy doen.
Op dese selve wijse Paulus tot Timo-
theum schrijvende. Maer daerom (seyt
hy) hebbe ick de barmherticheyt Gods
vercregen, om dat ickt onwetende ghe-
daen hebbe in ongheloovicheyt. Wat
is dat, Ick hebbet onwetende gedaen,
anders dan, ick hebbet door Sotheyt
ghedaen, ende niet door boosheyt? Wat
is dat? Daerom hebbe ick barmhertic-
heyt vercregen: anders dan, Ick en sou-
de gheen barmherticheyt ghecrijghen,
ware ick niet door de voorsprake der
Sotheyt aenghepresen? Voor ons doet
oock de Gheestelicke Psalmschrijver,
de welcke my te zijnder plaetse niet en
is inden sin ghecomen: De feylen mijn-
der ionckheyt ende mijne onwetenhe-
den en weest niet ghedachtich. Ghy
hoort welcke twee dinghen hy voor-
wendt, te weten, de ioncheyt, der welc-
ker ick altijts pleghe een ghesellinne te
zijne: ende onwetenheden, ende die int
ghetal van vele, om dat wy souden de
groote cracht der Sotheyt verstaen.
    Ende op dat ick dinghen die oneyn-
[fol. 119r]
delick ende ontallick zijn, niet voorder
en verhale, maer teender summa seg-
ghe. De Christelicke Religie schijnt gan-
schelick eenighe maechschap te hebben
met der Sotheyt, ende gheenssins met
der Wijsheyt overeen te comen. Ist dat
ghy wilt van deser sake bewijsinghen
hebben, so aenmerct ten eersten dit, dat
de kinders, oude menschen, wijven, ende
dwase, boven andere menschen de hey-
lighe ende religiose dinghen lief hebben,
ende daerom altijts aldernaest de Ou-
taren zijn, te weten, alleenlick door de
drenghinghe der natuere. Boven desen
siet ghy dat de eerste Autoren der Reli-
gie wonderlick de slechticheyt lief had-
den, ende seer strenge vyanden der Let-
terconsten waren. Ten laetsten en schij-
nen geene Sotten onwijser te zijne, dan
die, die door den brant der Christelicker
Godsalicheyt eenmael zijn ganschelick
aenghegrepen: So seer verquisten ende
verdoen sy het hare, vergheten het on-
ghelijck, laten henselven bedriegen, heb-
ben gheen onderscheyt tusschen Vyan-
den ende Vrienden, schuwen Wellust,
voeden henselven met Vasten, Waken,
Weenen, Arbeydt, ende Versmaedtheyt,
hebben de walghe van het leven, wen-
schen seer om de doot. Int corte, sy schij-
[fol. 119v]
nen in alle Ghemeyn ghevoelen gans-
schelick onghevoelich te zijne, ghelijck
of de Siele erghens leefde dan in den
lichame. Het welcke voorwaer, wat
ist anders dan Sot zijn? Hoe veel te
min moet dat wonder schijnen, dat de
Apostelen zijn gheschenen van Mo-
ste droncken te zijne, ende dat Paulus
Festo den Richtere scheen wtsinnich te
zijne.
    Maer dewijle wy eenmael de Leeu-
wenhuydt hebben aengedaen, welaen
laet ons oock dit leeren, dat de gheluc-
kicheydt der Christenen, de welcke sy
met soveel arbeydts soecken, anders
niet en is dan een aerdt der wtsinnich-
eyt ende sotheyt: Laet de woorden on-
benijdt, ende overlegt liever de sake
selve. Nu, ten eersten comen de Chri-
stenen by na hier in met de Platoni-
sche overeen, te weten, dat de Siele sy
inghesoncken ende ghebonden met de
Banden des Lichaems, ende door des
Lichaems grovicheyt verhindert wordt,
dat sy niet en can de dinghen die wa-
rachtichlick zijn, aenmercken ende ghe-
bruycken. Daerom beschrijft Plato,
dat de Philosophie sy een bedenckin-
ghe des doodts, om datse den Gheest
van de sienlicke ende lichamelicke din-












Plato van
de siele.
[fol. 120r]
ghen af leydt, het welcke oock de doot
doet. Daerom so langhe de Siele de
instrumenten des Lichaems wel ghe-
bruyckt, so langhe wordt sy genaemt,
wel besindt. Maer als sy (de Banden
nu ghebroken zijnde) arbeyt om haer-
selven tot vrijheydt te brenghen, ende
soeckt als wt de Ghevanghenisse te
vluchten, dan noemen zijse wtsinnich.
Ende ist dat dit moghelick gheschiedt
door sieckte ofte ghebreck der instru-
menten, dan ist ganschelick na eens
yeghelicx ghevoelen wtsinnicheyt. Ende
nochtans sien wy dat oock dese aerdt
der menschen toecomende dingen voor-
seyt, verscheyden Talen ende Letter-
consten weet, die sy te voren noyt ghe-
leert en hebben, ende ganschelick wat
Godlicks schijnt te hebben. Ende dat
gheschiet sonder twijffel daer door, dat
de Siele wat vrijer zijnde van de be-
smettinghe des lichaems, beghint haer
aengeboren cracht te verthoonen. Ick
meyne dat dit oock de selve oorsake
is, waerom dit selve den ghenen die
teghen de aencomende doodt arbey-
den, pleecht te gheschieden, dat sy als
van den Gheest aengheblasen zijnde,
sommighe wonderlicke dinghen spre-
ken. Wederom als dat geschiet door de
[fol. 120v]
neersticheyt in Godsalicheyt, so en ist
mogelick de selve aerdt der wtsinnicheyt
niet, maer is nochtans so seer ghelijck,
dat het meeste deel der menschen dat
achten enckel wtsinnicheyt te zijne, voor-
namelick, als weynighe menschelkens
met gheheel haer leven vanden ganschen
hoop der menschen schillen. Daerom
pleecht hen toe te comen, dat ick meyne
na dat dicht Platonis dien te gheschie-
    Plato in het sevende boeck der Policie,
schrijft dat de menschen die de Godlicke ghe-
daenten ende Gheestelicke dingen, de welcke
warachtichlick zijn, verlatende, niet anders
dan lichamelicke dinghen ende schaduwen der
warachtigher dinghen en verwonderen, zijn
ghelijck blinde ende droomende menschen, die
in een Hol onder de aerde sitten, ende met ha-
re ghesintheden zijn ghebonden. Ende na dat
hy dat Hol heeft beschreven, seyt hy. Waert
dat een wt die sloordische menschen die in het
Hol zijn, door de scherpe ende steyle Steen-
clippen opwaers ghetrocken worde, ende in
den Hemel saghe, de Sonne, ende andere wa-
rachtighe dinghen: ende also daer na wederom
tot zijn oude Hol wederkeerde: hy soude son-
der twijffel meynen dat die, die onder de gene
die in het Hol sitten, in opperste eere zijn, seer
ellendich waren. Boven desen seyt hy dat
dese die wedergecomen ware in het Hol, niet
sien en soude, om dat hy wt de seer luchtighe
Sonne soude haestichlic in de seer diepe duy-
sternissen ghecomen zijn: ende dat hy daerom
der schaduwen niet en soude sien, soude ter-
stont als hy begonde van de warachtige din-

[fol. 121r]
ghen te spreken, ghelijck als een Sot, ende ver-
leydt mensche, van alle die in het Hol zijn, be-
spot, ende verstooten worden.

den, die in het Hol gebonden zijnde, de
ghedaenten der dingen verwonderen:
ende dien verloopere, die wederkeerende
in het Hol, vercondichde dat hy warach-
tighe dinghen ghesien hadde, ende dat
de andere verre bedroghen waren, de
welcke gheloofden datter niet anders
en was dan de ellendige schaduwen der
dingen. Want dese Wijse heeft mede-
lijden, ende beweent dier menschen wt-
sinnicheyt, die in so groote dwalinghe
zijn. Ende die wederom, bespotten ende
verworpen desen als eenen wtsinnigen.
Also oock het ghemeyn volck verwon-
dert ende verheft aldermeest de dingen
die lichamelick zijn, ende meynt by na
dat daer gheen ander dingen zijn. Hier-
enteghen de Godsalighe verachten alle
dinck so veel te seerder, hoe het den vlee-
sche naerder coemt, ende worden gheheel
tot de aenmerckinge der onsterffelicker
dinghen ghetrocken. Want die andere
gheven den rijckdomme de eerste stede,
de naeste den goeden des lichaems, de
laetste laten sy der siele: de welcke noch-
tans sommighe gelooven datse niet en
sy, om datse met ooghen niet gesien en
Goeden des
lichaems, zijn
schoonheyt,
sterckte, &c.



[fol. 121v]
wort. Hierenteghen de Godsalige stue-
nen eerst gheheel op God, die de een-
voudichste aller dingen is: na desen ende
nochtans †daer in dat dien aldernaest
coemt, te weten, de siele: de besorginge
des Lichaems verachten sy: ende den rijc-
dom versmaden ende schuwen sy gan-
schelick als Dreck. Ofte ist dat sy be-
dwonghen worden sulcx yet te hande-
len, so doen sy dat met beswaringhe ende
verdriet, sy hebbent ghelijck of zijt niet
en hadden, ende besittent ghelijck of
zijt niet en besaten.
    Daer zijn oock in alle dinghen trap-
pen, waerin onder dese groot onder-
scheyt is. Ten eersten, de sinnen, hoewel
sy alle met den Lichame gemeynschap
hebben, nochtans zijnder sommighe
die grover zijn, als tasten, ofte ghevoe-
len, hooren, sien, riecken, smaken: ende
sommighe wijder vanden Lichame ver-
scheyden, als de gedachtenisse, het ver-
stant, ende de wille. So dan, waer toe
haer de Siele strect, daer in is sy crach-
tich. Ende dewijle alle de cracht der
Siele des Godsalighen haer bestreckt
tot die dinghen die van de grofste sin-
nen aldervreemst zijn, so worden sy in
dese als onghevoelich ende beestelick.
Maer daerenteghen vermach het ghe-




Namelick,
In God.
[fol. 122r]
meyn volck veel hierin, ende in die an-
dere seer weynich. Hier wt comet dat
wy hooren dat sommighen Godlicken
mannen gheschiet is, dat sy Olie voor
Wijn ghedroncken hebben.
    Dit is Bernardo gheschiet: Want doe hy
op eenen tijt seer neerstichlick (ghelijck zijn
ghewoonte was) de heylighe Schriftuere be-
dacht, ende dorstich zijne, een Cruycke vol
Olie by aventuere ghesien hadde, so heeft hy
daer wt ghedroncken, niet gevoelende dattet
Olie was. Daer na doe een broeder tot hem
ghecomen zijnde, hem vraechde, waerom hy
den mont met Olie besmeert hadde (want daer
was noch wat Olie aen zijnen mont ende kin-
ne hanghende) so heeft hy lange verwondert
geweest, waer van hy met Olie besmet was,
ende ten eynde so is hem in ghedachtenisse
ghecomen, dat hy wt de Cruycke ghedronc-
ken hadde. So dan, in de Cruycke siende, be-
vant hy datse vol was, niet Wijns, gelijck hy
meynde, maer Olijs.

    Wederom, in de beweghinghe des
ghemoets hebben sommige meer ghe-
meynschaps met den groven Lichame,
als oncuyssche begheerte, begheerte
van spijse ende dranck, toornicheyt,
hoovaerdicheyt, nijdt: teghen dese heb-
ben de Godsalighe onversoenlicken
strijdt: hierentegen het ghemeyn volck
meynt dat sonder dese gheen leven en
sy. Boven desen, zijn daer sommi-
ghe beweghinghen in henselven, noch
[fol. 122v]
goet, noch quaet, ende als natuerlick,
ghelijck de liefde tot zijn Vaderlant, ende
Kinders, ende Ouders, ende Vrienden.
Sulcken beweghinghe schrijft het ghe-
meyn volck wat toe. Maer de Godsa-
lighe arbeyden oock om dese wt te roeyen
wt den ghemoede, ten sy dat sy tot dat
opperste deel des gemoets opclimmen,
so dat sy nu den Vader lief hebben, niet
als eenen Vader, (want wat heeft hy
ghegenereert anders dan het Lichaem?
hoewel dat selve coemt van Gode den
Vader) maer als eenen goeden man, ende
in den welcken lichtet het beelt diens op-
persten Gheests, den welcken alleen, sy
het opperste goet noemen, ende buyten
den welcken sy seggen dat gheen dinck
en is te beminnen noch begheeren. Na
desen selven Reghel, meten sy oock alle
andere wercken des levens, so dat sy al-
omme het ghene dat sienlick is, hoewel
het niet ganschelick en is te verachten,
nochtans veel min achten dan het ghe-
ne dat niet en kan ghesien worden. Ende
sy seggen dat oock in de Sacramenten,
ende in de wercken der Godsalicheyt,
lichaem ende Gheest gevonden wort.
Ghelijck in het vasten, en achten zijt niet
seer dat yemant hemselven onthoudt van
vleesch ende Aventmael (het welcke het
[fol. 123r]
ghemeyn volck acht een volcomen va-
sten te zijne) ten sy dat hy oock mede
wat van zijne begheerten vermindere,
op dat hy den thoorn ende hoovaerdicheyt
min toelate dan hy ghewoon is: ende op
dat de Geest als nu min verladen zijnde
vanden last des lichaems, arbeyde na de
smake ende ghebruyck der Hemelscher
goeden. Desghelijcx oock in het Nacht-
mael, hoewel het (segghen sy) niet en is
te verachten dat met de Ceremonien
gedaen wort, nochtans is dat in henselven
of weynich nut, ofte oock schadelic, ten
sy dat het ghene dat gheestelick is, daer
toe come, te weten, het gene dat met die
sienlicke teeckenen voor ooghen gheset
wort. Nu, daer wort voor ooghen geset
de doot Christi, de welcke de menschen
behooren met temminge, wtblussinge,
ende als begravinge der ghesintheden
des lichaems wt te drucken, op dat sy tot
nieuwicheyt des levens wederopstaen,
ende op dat sy een met hem, ende oock
een onder malcanderen mogen worden.
So dan, dit doet ende bedenct de God-
salighe. Hierenteghen de gemeyn man
gelooft dat de Sacrificie niet anders en
sy, dan by de Altaren te zijne, ende dat opt
aldernaeste, ende het gheluyt der woorden
hooren, ende andere diergelijcke Ceremo-
[fol. 123v]
nikens sien. Ende niet alleenlick in de-
se dingen die wy tot een Exempel heb-
ben voorgheset, maer ooc eenvoudich-
lick in het gansche leven schuwt de
Godsalighe die dinghen, die met den
Lichame ghemeynschap hebben, ende
wordt ghetrocken tot eewighe onsien-
licke Gheestelicke dinghen.
    Daerom, de wijle tusschen dese ende
die, seer groot verschil is in alle dingen,
so gheschiet, dat sy malcanderen schijnen
wtsinnich te zijne. Hoewel dit woordt
beter ende rechter van de Godsalighe
gheseyt wort, dan van den ghemeynen
man, na mijn ghevoelen. Het welcke
claerder sal worden, als ick (gelijck ick
beloeft hebbe) sal met corte woorden be-
wesen hebben, dat den oppersten loon
niet anders en is dan een wtsinnicheyt.
Ten eersten dan, achtet dat Plato doe
alreede sulcx wat ghedroomt heeft, doe
hy schreef dat de raserie der ghenen die
minnen, sy de aldergheluckichste. Want
wie seer mint, die en leeft nu niet in hem-
selven, maer in het ghene dat hy mint:
ende hoe hy voorder van hemselven
wijct, ende tot dat coemt, dat hy mint,
so veel te meer ende meer is hy verblijdt.
Ende als de Siele soect van den Licha-
me te reysen, ende zijne instrumenten
[fol. 124r]
niet wel en ghebruyct, dat moecht ghy
sonder twijffel wel raserie noemen. An-
ders wat wil dat wesen dat sy oock int
gemeyne seggen, Hy en is by hemselven
niet: ende, Keert wederom tot u selven: ende,
Hy is tot hemselven wederghecomen.
Nu, hoe de Liefde volmaecter is, so veel
is de raserie grooter ende gheluckiger.
So dan, hoedanich sal dat Hemelsch le-
ven wesen, tot het welcke de Godsali-
ghe Sielen so seer soecken te comen?
Te weten, de Siele sal het vleesch ver-
slinden, als die stercker ende een overwin-
ner is. Ende dat sal sy daerom te lichtelic-
ker doen, eensdeels om dat sy nu voor-
tijden in den leven heeft het lichaem tot
sulcke veranderinghe gereynicht ende
vercleynt. Daer na sal de Siele van dien
Gheest wonderlick verslonden worden,
als die onmatichlicke vele machtigher
is: so dat nu de geheele mensche sal buy-
ten hemselven zijn, ende en sal op geen
ander wijse gheluckich zijn, dan dat hy
buyten hemselven gheset zijnde, sal
wat onwtsprekelicks †lijden van dien,
die dat opperste goet is, die alle dinck
tot hem treckt.
    Nu, hoewel dese gheluckicheyt dan
eerst volmaect vercregen wort, als de Sie-
len hare voorleden lichamen weder aenge-
†dat is, als
eenen lijdet dat
men alle goet
doe, is so
veel als ghe-
bruycken.

[fol. 124v]
nomen hebbende, sullen met onsterffe-
lickheyt begaeft worden: nochtans de-
wijle der Godsaligen leven niet anders
en is dan een bedenckinghe, ende als een
schaduwe, diens toecomenden levens,
so comet dat sy oock diens loons eenige
smake oft ruecke ghevoelen. Ende hoe-
wel dit een het alderminste druppelken
is, aengaende de Fonteyne der eewiger
gheluckicheyt, nochtans gaet dat verre
alle wellusten des lichaems te boven,
wanneer oock alle vruechden aller men-
schen in een ghebracht worden. So seer
veel beter is het geestelicke dan het vlee-
schelicke, ende het onsienlicke dan het
sienlicke. Dit ist sonder twijffel dat de
Prophete beloeft, segghende: Het en is
met ooghen niet gesien, noch met ooren
ghehoort, noch in des menschen herte
ghecomen, dat God bereydt heeft den
ghenen die hem lief hebben. Ende dit is
het deel Marie, het welcke door de ver-
anderinghe des levens niet en wordt
wech ghenomen, maer volmaeckt. So
dan, die dit hebben connen ghevoelen
(het gheschiet seer weynighen) die heb-
ben wat dat der wtsinnicheyt seer ghe-
lijck is: Sy spreken sommighe dinghen
die niet ghenoech overeen en comen,
ende dat niet op menschelicke wijse,
[fol. 125r]
maer gheven gheluyt sonder verstant.
Boven desen veranderen sy dickwils
gheheel de ghedaente des mondts. Nu
zijn sy vrolick, nu mistroostich, nu
weenen, nu lachen, nu versuchten sy:
In summa, sy zijn warachtelick geheel
buyten henselven. Ende terstont als sy
zijn wederom tot henselven gecomen,
so segghen sy dat sy niet en weten waer
sy geweest zijn, of inden lichame, of buy-
ten den lichame, wakende oft slapende,
wat sy ghehoort hebben, wat sy ghesien
hebben, wat sy geseyt hebben, wat sy ge-
daen hebben, dat en zijn sy niet gedach-
tich, anders dan als door een wolcke
ofte droom: alleenlick dat weten sy, dat
sy de aldergeluckichste waren, doen sy
alsoo wtsinnich waren. Daerom wee-
nen sy, omdat sy zijn wijs gheworden,
ende en hadden geen dinck liever, dan
met sulcken aerde der wtsinnicheyt ee-
wichlick wtsinnich te zijn. Ende dit is
een cleyn smaecxken der toecomender
geluckicheyt.
    Maer ick ben nu langhe (my selven
vergeten hebbende) over de palen ghe-
sprongen. Hoewel, ist datter yet schijnt
te dertelick oft clapperlick ghesproken
te zijne, so denckt dattet de Sotheyt en-
de oock een wijf gesproken heeft: maer
[fol. 125v]
nochtans hierentusschen ghedenct dat
Grieckx Spreecwoort, Dickwils heeft
oock een Sot man bequame dinghen
ghesproken: ten sy dat ghy mueghelick
meynt, dat dit de wijven niet aen en
gaet. Ick sie dat ghy de Sluytreden ver-
wacht: maer ghy zijt veel te Sot, ist dat
ghy meynt dat ick oock noch ghedach-
tich ben wat ick gheseyt hebbe, dewijle
ick soo groot een mengsel der woorden
hebbe wtgestort. Dat is een out Spreec-
woort, Ick hate eenen ghedachtighen
mededrincker: Dit is een nieu, Ick ha-
  te eenen gedachtigen hoorer. Daer-
    om, O ghy vermaerde Priesters
        der Sotheyt, vaert wel, be-
          wijst dattet u behaecht,
              leeft, ende drinct.

            Eynde der Sotheyt
                Erasmi.




[fol. 126r]

¶ Register ofte Tafel
    deses Boecxkens.

            A.
APollo in Delo gheboren,Folio. 15. 71
Apedia, is onverstant.16.
Anoia, wtsinnicheyt. 16. 18.
Alpha, ende Omega.17.
Acarnisce Swijnen wie.22.
Aurora, veriongt.23.
Athe.26. 71.
Atelle.26.
Argos.31.
Archilochus.34.
Aristophanes.35.
Amphion.38.
Aristoteles.41.
Alle dinghen hebben twee aensien.43.
Alle creaturen met het zijne te vreden,
            behalven de mensche.53.
Alckemisten.60.
Anathemata, wat.63.
Aediles, wat.64.
Academici.68.
Acipenser een visch, wat.69.
Apelles.69.
Argus.74.
Amaricinum.76.
Aragires [lees: Anagyres], een cruyt.82.
[fol. 126v]
Aenbidden.85.
Aerden vaten staen int openbaer, maer
            gulden vaten sluytmen op.110.
            B.
Bacchus den wijn Godt.16.
Brabanders, hoe ouder hoe sotter.22.
Bacchus Beelde gheeert, hoe.23. 24.
Bruti.37.
Beelt eens rechten Wijsen.47.
Bijen gheluckich.53.
Betrouwen op dienst der Heylighen.62.
Begravenisse.64.
Boecken schrijvers.78.
Bisschoppen.99.
            C.
Comedie, wat.24.
Cicero. 58.
Cresus.58 [= 59].
Cardinalen.100.
Comedia, een Schouspel.4.
Claudius wilde Godt zijn.4.
Cumanische ezel, wat.9 [ook: 76].
Cruepel Smit, wie.15.
Costelicke Cruyden.16.
Circe, verandert menschen.22.
Cupido, is een kint.23. 31.
Cucurra, wat.32.
Crijch, door Sotheyt.34.
[fol. 127r]
Cato.37.
Cicero.37.
Chiron.48.
Cooplieden.74.
Cumanischen Ezel.76 [ook: 9].
Coningen der Persen seer rijcke.78.
Camarina, wat.82.
Christus vanden Sophisten afgemaelt.94.
Chimeram, wat.95.
Crayen oogen wt steken.111.
Crysippus schreef veel Boecken.115.
            D.
Democritus bespot alle dinck.3. 42.
Decore persone, wat.9.
De Ape in purper, wat.13.
Dingen van cleyner weerden.16.
Diana.26.
Disch dienaers29.
Die veel haet, wort ghehaet.30.
Demosthenes.37.
Dit leven een Schouspel.45.
Diogenes.48.
Dialectica.51.
Dire, drie Goddinnen.58.
Dit Boeck, waert henen wil. 68.
Duyster Weerelt.68.
Dieven.75.
Dodones, wat. 80.
Drie Argumenten.81.
[fol. 127v]
Drie talen, Grieckx, Latijn ende Hebreeusch.111.
Didymus, Grammaticus.115.
            E.
Ezels langhe ooren.14.
Echt, waer door sy bestaet.18.
Endimion.26.
Esopus.31.
Elck mishaecht het zijne.32.
Elisium, wat.57.
Euclides.65.
Eyghen liefde.66.
Een arm hantwercker.70.
Exclamatio.95.
Edelinghen.98.
Exodi. 22. vanden Toovenaers wtgheleyt.115.
            F.
Fabel van de Craye.9.
Fabel vanden Ezel.13.
Flora.24.
Fabel vanden buyck ende leden.38.
Forme aller dingen.46.
Furie, wat.61.
Fabel van Bernhardo.63. 122.
Flatteringhe.66.
Febris.71.
Fabelen van twee Sterrekijckers.81.
Fabel van eenen Haen.108.
Fijgenhout veracht.115.
[fol. 128r]
            G.
Gryllus, verkeert in een Swijn.5 [ook: 53].
Gorgones.24.
Geen geselschap sonder Sotheyt.32.
Gracchi.37.
Ghemeynte door waen geregeert.40.
Ghemeyn volck een groote beeste.41.
Grammatica.51. 76.
Gallum.53.
Gryllus.ibid. [ook: 5]
Gigantes.54.
Gods Woort alleen, sluyt alle monden.68.
Gelt, het snootste.75.
Gouden tack.76.
Gramschap.76.
Ghenade, hoe.85.
Gods hoochste name.89.
Goeden des lichaems.121.
            H.
Hercules, een sterck man.8. 71.
Hemselfs in hemselven soecken.10.
Hesiodus, van de Goden.14.
Hidone [lees: Hedone], wat.16.
Handen toeclappen, wat.18.
Horatius, Fabel.19.
Hollanders, Dollanders.22.
Heydenen Goden, zijn Sotten.23.
Harpocrates.27.
Houwelick gheen bestant, dan.31.
[fol. 128v]
Hinde Sertorij.39.
Hemselven ghenoeghen.46 [= 47].
Honden, den kinderen gunstich.55.
Hermogenes.65.
Heylighen eere, wat.72.
Homerus.78.
            I.
Iuvenalis berispet al.6.
Iupiter, sooch een Geyte.16. 26. 71.
Iupiter, valschen raet genaemt.24.
Isocrates.36.
Ilias Homeri.78.
Iuristen.80.
In een gevoelen gaen, wat.115.
In liefde vermengt, wat.15.
            K.
Kolakia, Flatteringhe.16. 25.
Komon, dronckenschap.16.
Kinderen der Propheten, wie.18.
Ketters te mijden, hoe.115.
            L.
Lethe, Vergetelheyt.16. 18.
Lucretius.18.
Leven, een licht.49.
Lucianus, schimpich.4.
Lance Palladis.17.
Laqueum mandare.27.
Lycurgus.39.
Loeftuyters namen.68.
Lucilius, Persio, Lelio.78.
[fol. 129r]
Lynceus ghesichte.81.
Labyrinthus, een Doolhof.81 [= 82]. 84.
            M.
Mydas ende Pan, wat.8.
Minerva, een Goddinne der wijsheyt.12. 33.
Midas Fabel.13.
Morosophos, wat.13.
Muse, negen Goddinnen. 14. 27. 46.
Moeder der Sotheyt.15.
Moly, wat.16.
Methe, is dronckenschap.16.
Mesoponia, wat.16.
Medea, een Tooverinne.22.
Momus.25. 26.
Mercurius.26. 71.
Megarensis wat.34.
Marcus Antonius.37.
Minos.40.
Milesische maechden.48.
Malea wat.61.
Muylstooters.61.
Mensche wordt met cluchten gheleyt.69.
Menschen, blint ende droomende.70.
Mars.71.
Muenicken, pluymstrijckers. 74.
[fol. 129v]
Menippus in de Mane.75.
Maro, wie.77.
Malers ende Poeten.78.
Mathematici.81.
Monachus, wat.89.
Menschen sitten in duysternisse.121.
            N.
Nepentes, een cruyt.7. 16.
Niemant ghelooven, dan u selven.18 [= 10].
Niemant en liecht, dan elck hemselven.11.
Neotes, is Joncheyt.15.
Negreton hypnon, wat.16.
Niet weten, wijsheyt.19.
Niemant sonder seyl.31.
Nereus Thersites.33.
Nestor.33.
Numa.40.
Nestoris ouderdom.48 [= 49].
Nireus seer schoon.65.
Neptunus.71.
Niet te lieghen.84.
Nachtmael Christi.84.
Nilo Egypti.93.
Neiobus [lees: Niobes] kinderen.94.
Nachthuyl die vliecht.105.
Nepiois, wat.116.
            O.
Onnutte dinghen.5.
[fol. 130r]
Oratoren, Wijse.12. 78.
Olympus, wat.18.
Oude menschen, tot kinderen.20 [= 21].
Oude mannen, dronckaerts.29.
Orpheus.38.
Onsinnicheyt helpt den arbeyt lijden.58.
            P.
Pallas de Goddinne der Wijsheyt.3.
Patroon, een voorsprake.6.
Pallas, Goddinne der consten.15.
Panace.16.
Philautia, eyghen liefde. 16. 33. 65.
Pythagoras.18. 75.
Plautus van een oudt man.20. 71 [= alleen 20].
Pan.24. 26.
Pallas.24. 88.
Priapus.26.
Polyphemus.26.
Plaetse des vernufts.27.
Plato. 27. 28. 35. 36. 41. 46. 119.
Paon [lees: Phaon]. 33. 49.
Prometheus.48.
Parce, drie Goddinnen.49.
Princen hebben Sotten.55.
Phedrus.57.
Penelope.58 [= 59].
Polyphemus.62.
Pluymstrijckers lof.67.
[fol. 130v]
Phebus.71.
Pena.71.
Phalaris.76.
Poeten/Sotten.78.
Philosophen.81.
Prognostici.82.
Paulus beschrijvinge.84.
Paulus vant geloove.84.
Penelopes webbe weven. 86. 99.
Pispot ghy stinct, etc.88.
Priapus fabel.94. 108.
Peace [lees: Pheace], een bot volck.99.
Paus Julius, Crijchgierich.103.
Pausen.101.
Platonis hol.121.
Priesters der Sotheyt.125.
            Q.
Quintus Curtius41.
            R.
Roomsche Flatteringe.41.
Rhetorica.51. 65. 92.
Roomschen Ban.102.
Rhamnusia.105.
            S.
Spreeckwoort totten berispers.5.
Sotheyt wort vanden Sotten gestraft.7.
Sotheyt grijpt het volc byder nuese.8.
Sotheyt verdraeyt alle dinck.8.
Solon, een van de seven Wijse.8.
[fol. 131r]
Stultitia ende Moria een.12.
Sophia, beduydt Wijsheyt.12.
Sotten verwijten andere hare, &c.13.
Sotten willen verstandich schijnen. 14.
Der Sotten Camerieren.16.
Sotheyt heeftet al in hare macht.18.
Stoici, wie.19. 57.
Sotheyt, den kinders aengeboren.19. 27.
Sotheyt, verlanghet de ionckheyt.22.
Satyri.26. 56.
Sylenus.27. 43.
Sonder wijf, geen blijde geselschap.29.
Sotheyt, houdt vrientschap.30. 32.
Spot Erasmi.36.
Sertori.40.
Socrates.41. 68.
Siren.41.
Sotheyt, vint konsten.42.
Sot, niet sonder schade, wijs.41 [= 42].
Spreeckwoort vander sotten geluc.45.
Seneca.46.
Sandt meten, wat.47 [= 48].
Swarte conste, van wie.52.
Sotten vrij van misdoen.54.
S. Joris Legende.62.
Saturnius.71.
Sysiphus steen.80.
Sophisten.80.
Stentor, verre ghehoort.81.
Schoolsche woorden.83.
[fol. 131v]
Spongien, waer sy wassen.91.
Sluetels.85.
Summus, medius, et ultimus.94.
Satyra, wat.105.
Seianisch peert, wat.106.
Sorbona, Parijsche Schole.108.
Sophisten van de ketters.115.
Sophos, is wijs.116.
            T.
Tersites, een onsien mensche.4.
Triphoni hol, wat.7.
Twee Octaven, wat.9.
Tales, een Philosophe.13.
Triphon, ghenoechte.16.
Theophrastes.36.
Timon.38.
Themistocles.39.
Tantali hof.46.
Theutus.51.
Theologus.52.
Twee Goden.72.
Theologi.82.
Timotheus, een Crijchsman.105.
Tolosanichs gout, wat.106.
Teerlinck worpen, wat.106.
Tenten die Habacuc beschrijft.114.
            V.
Voorhooft rumpelen.7.
Vader der Sotheyt, wie.14.
Voester vrouwen der Sotheyt.16.
[fol. 132r]
Vergheet fonteyne, wiens.20.
Voortijdighe wijsheyt, hatelick.20.
Venus, verionght.22. 23. 71.
Vulcanus.24. 26. 82.
Ulysse.53.
Veioves.71.
Vorsten cleedinghe.98.
Vierde Mane, wat.106.
Vet Swijn, wat.107.
            W.
Wijsheyt, maect oudtheyt.21.
Wijsheyt, wat.27.
Wijf, wijs, is Sot28.
Wijven, gheluckich.28.
Wijse tot den Crijch onnut.34.
Wat volck totten Crijch dient.35.
Wijse lieden, sotte kinderen.37.
Wijse onnut, hoe.37.
Wolf in de fabel.37.
Water ende vyer tegen malcanderen, &c.42.
Werelt alle dinck verdraeyt.43.
Werelts loop een Schouspel.43.
Wijse lieden hebben gheen ghekijf.44.
Wijse onlijdelic op aerden.47.
Wellust tot iaghen.60.
Wellust tot timmeren.60.
Wat dit boeck meest is.68.
            Z.
Zeusis69.

            Eynde des Tafels.

Erasmuspagina