|
Roskam en Harpoen in zynen 18. en 19. brief aen zy- nen broeder Justus Baak. a De tyd van de Leicesterse factie en burgertwist. b De Dichter wil zeggen dat de Heer Cornelis Pietersz. Hooft des Drossaerts vader, dien hy hier aenspreekt, door Leicester, het hooft der Eigenbaet, was gedoemt. Ziet P.C. Hoofts Histor. Pag. 1200. en 1201. daer hy verhaelt dat aen [Zie verder onder p. 31.] |
|
Leicester 14 van de vroomste voorstanderen der vryheit en getrouwste aenkleveren van ’t huis Nassau, onder welke ook de naem zyns Vaders gestelt stont, op een lyst gelevert wa- ren, en dat hy ze een smadige doodt meende aen te doen. |
|
a Ten tyde toen Oldenbrnevelt wierd onthooft, had men drie beulen by der handt. b De dichter steekt op de vier-en-twintig rechters des Avo- kaets. * Versta den Heer de Bie, die zyn ampt zonder smet van op- sprake, en met zeltzamen lof van getrouwigheit bediende. |
|
a Door Landeslot verstaet de dichter ’s lants overheen. b Onder den naem van Godefried, die goede vrede betekent, beschryft de dichter een volmaekt predikant, om onder dat voorbeelt den Leeraeren hunnen plicht voor te houden. |
|
a Dit ziet op d’onlusten t’Amsterdam in den jaren 1628. en 1629. toen de Regeerders, om de stadt tegen ’t oproerig muiten te verzekeren, soldaten innamen. Zie de aantek. op ’t ontzet van Piet Hein. buit. b Gelyk by onder den naem van Godefried een’ goeden harder had afgemaalt, zo verbeelt hy onder de beschry- vinge van Wolfaert een’ ondeugende predikant. |
|
a Ziet E. van Reids Hist. pag. 28 en 31 P.C. Hooft pag. 582 en 583. E. van Meteren pag. 155. en G. Brants Historie der Reformatie pag. 607. b Door den Stuurman verstaet de Dichter Heer J. van Oldenbarnevelt, en door Jonkheer Robbert, den Graef van Leicester, Robbert Dudley. |
|
a De dichter ziet met deze woorden op Petrus Molinaeus wel eer Predikant der Gereformeerden in Vrankryk, die in zyn boek genaemt Anatomia Arminianismi, dat is, ont- lediginge der Arminianen in ’t derde Capittel deze tael voert; die in Christus niet gelooft, is Gods zone niet, en derhalven kan hy geen erfgenaem, noch rechtveer- dit bezitter der aerdsche goederen zyn, hoe hy ook mogt uitmunten in burgerlyke deugden. Ziet verder P.C. Hoofts oordeel van den roskam en har- poen in zyne brieven pag. 45. |
| [Dit gedicht is door Petrus Burmannus Secundus in het Latijn vertaald.] |
|
* De Dichter zinspeelt op zyn boekje genaemt dootsteek der Absolute Predestinatie. |
|
a Zeker predikant te Dordrecht. b Dordrecht, daer een Synode was gehouden, die na ’t verstandt van den Dichter naer ’t Concilie van Trenten zweemde. c Hugo Muis van Holy. d Men zeide, daer ik geen zekerheit van heb, dat ’er een bastaert van A. Smout te Dordrecht was gehangen. e François van Aerssen, Heer van Sommeldyk, weleer ge- zant in Vrankryk, een wrek en gierig man, die zie zich tot alles met geschenken liet omkoopen, een bitter vyant van Barnevelt en de Remonstranten. f Zie de Aentekeningen op den boeren Catechismus. |
|
g Daer men de woorden en besluiten der Sinodale broe- ders zoo hoog waerdeert, als ofse van den Heiligen geest quamen. h ’t Synode koste de Staeten een groote zomme gelds. i Dat is, toen de Heren Staten als gedwongen waren om naer de pypen van heerschzuchtige prekers te danssen. |
|
a Betekent de Consistorie, of kerkenraedt te Amsterdam. b Marten Janze Brandt, boekverkoper, en drukker der Contraremonstrantsche boeken, woonende aen den ingang van de nieuwe Kerk, daer nu de onvoltooide toren staet, naest de kerkdeur: ten welken opzicht hy in ’t volgende Heerooms veinster aep genaemt wort. c Dit slaet op de bejegeningen, die Kornelis Hanekop van zyn medebroeders ontmoette; Hy was voorheen pre- dikant te Sprang, daerna te Breda geweest, en wiert eindelyk te Amsterdam beroepen, daer hy genootzaekt wiert uit bitterheit van zyne amptgenooten, die zyne |
|
rekkelykheit niet verdragen konden, zynen dienst neder te leggen; doch de Magistraet van Amsterdam liet hem zyn jaarlyksche wedde behouden. d Karel Leendertze, Doctor in de Medicyne, een yverig voorstander van ’t kerkelyke gezag, meuitmaker, en Hagelooper, door de Heeren van den Gerechte der Stadt Amsterdam op den 31. January van den jaere 1629. om* zyne oproerigheit voor zyn leven lang gebannen: Hy wiert in de wandeling Doctor Oogentroost geheten, zie Vondels* Poëzye II. deel p. 978. in 4to. |
|
e Om dit te verstaan moet men weten, dat deze Karel Leendertze woonde in een huis, daer de Crokedil uit- hing. f Adrianus Smout predikant te Amsterdam, in den jaere 1613 by besluit der Heeren Staeten van Hollant nae ’s Gravezande gebannen of verzonden. Brants Ref. II. deel. p. 215, 219. daer hy door bidden en smeeken zyne herstellinge te Amsterdam zocht te bewerken. Ziet dee- zen Smout beschreeven in den 49. brief van P.C. Hoofdt aan zynen broeder Justus Baek. g Smout predikte op eenen biddag in de nieuwe Kerk te Amsterdam, daer hy tegen den Koning van Vrankryk |
|
over den oorlog tegen de Gereformeerden in Vrankryk uitvoer, zie de Amsterdamsche beroerte, p. 15. Wilt gy er een staeltje van hooren, zoo luister nae deze donderstem: ,, De oorzaek van der landen straffen is, dat men luiden ,, in de regering dringt, die voorstanders zyn van ’t ,, Pausdom: de exempelen en vruchten daer van ziet ,, men dagelyks in de Staeten, die hare schepen gezon- ,, den hebben voor Rochel, om de waere Gereformeer- ,, de Religie te verdrukken en te assisteren. Het kindt ,, des verderfs, het kindt der duivelen, den draek, ,, de eerste tak daer de Antichrist uit gesproten is, ,, daer de hoere van babel op het beest met zeven ,, hoofden zit: En dat gy moogt weten, van wien ik ,, spreek: ik meen den Koning van Vrankryk LOUIS ,, de XIII. zoone van Hendrik de IV. dien Apo- ,, staet. Wat macht heeft doch de Koning van Vrank- ,, ryk? wat kan hy doen? ’t is wat. Hy heeft ons op ,, ’t voorjaer laestleden een deel duivels gezonden. Wat ,, vrucht hebben die gedaen? niets, zy zyn al te zamen ,, voor den Duivel gevaren.’ Dat ’s op den trant van Broer Krelis, als hy van den Prins met zyn leere naersgaetje sermoende. i Hier speelt de Dichter op den naem van Smout voor- noemt. |
|
k Jakobus Triglant, om zyn root en opdrachtig aengezicht zoo genaemt. Zie Vondels Hekeldicht op Haen Kal- koen. l Pieter Evertze Hulst, brouwer in ’t Haentje by de nieuwe markt, hadt nevens eenen zyner bekende den predikant Triglant dronken langs straet zien stootvoe- ten, ende tegen iemant gezegt, dat hy Triglant op stroo beenen hadt zien gaen: dit voortgepraet quam Triglant ter ooren, de eenige maelen op den predikstoel vele be- tuigingen daer tegen gedaen heeft, en t’evens het graeuw en de jongens tegen den brouwer aengehist en opgeruit. m Het graeuw en kanailje door de predikanten gaende ge- maekt. n Een huis op de oude schans by de boomsloot, omtrent de Monkelbaenstoren, den 13. April 1626 op Paesch- maendag door ’t opgehitst grauw, om dat men meen- de, dat de Remonstranten daer zouden prediken, over- weldigt en geplondert. o Door sinte stevens reuzen verstaet de Dichter het graeuw, dat met steenen wierp, omdat sinte Steven gesteenigt is. Dit graeuw of deze plonderaers hadden tot een stout aenvoerder eenen hopman Swart, geweze Capitein |
|
der Westindische maetschappy: Deze raekte nevens twee Oostindischvaerders, in hegtenis, en wiert te recht gestelt en veroordeelt om nevens een van die twee op ’t schavot te knielen, ’t zwaert over ’t hooft te laten gaen, en daer op gebannen en hunne goederen verbeurt ver- klaert: de derde wiert gegeesselt en gebannen. p De Damheer is Nicolaas Hasselaer, Major van ’t stads krygsvolk, die op ordre der Burgermeesters, om den moet- wil en ’t plonderen te steuiten de soldaten in de wape- nen bragt, en daer mede nae ’t huis by de Monkelbaens toren trok, daer hy eerst met zachte woorden ’t graeuw tot bedaeren zocht te brengen, doch men wierp hem en zyn volk met steenen, en een soldaet dagt met een degen, en een bootsgesel met een mes den Majoor de rest te geven, doch ’t mislukte. De Majoor, die eerst met los kruidt hadt laten schieten, kreeg ordre van Burgermeesters, om tweemalen met scharp onder den hoop los te branden: twee wierden ’er geschoten, die men daernae bevondt bekende gaeuwdieven te wezen, daer van de eene een dief kerkroover was, die vele booze stukken en straet- schenderyen hadt aengerecht; en de andere, die aen ’t lood gestorven was, al twee reizen te Amsterdam in de boeyens gezeten hadt. q Zimon Verdoes (zoon van Willem Verdoes wel eer Op- perschout te Amsterdam) een yverig Contraremonstrant, Trompman genaemt, om dat de vergulde Tromp tot zynent uithing. Ziet van hem in Vondels Ontzet van Piet Heins buit en de aentekening daer op in ’t ligt gegeven. |
|
r De dichter geeft hier mede te kennen, dat de oproer en huisplonderen niet zonder aenstoken en ’t beleit der gee- stelykheit of der predikanten geschiedt. s Dit en de volgende regels slaen op Boudewyn Korten- hoef Secretaris van Amsterveen, een groote wargeest, levende met zyne moeder zeer onheusch, haer dikma- len slaende en langs de vloer slepende, daerom zy hem ook in haer testament ten overstaen van twee Schepenen heeft onterft. t Het graauw sleepte het doode lichaem van eenen dief en plonderaer eerst voor de deur van den Burgermeester van Nek, willende den dooden daer in huis hebben; Deze verzogt, datze ’t zelve naer ’t Gasthuis wilden dra- gen: maer men bragt het lyk nae ’t huis van den Bur- germeester Vlaming, niet tegenstaende ’t Gasthuis wel de helft nader was; daer maekte men groot oproer met [Zie verder onder p. 56.] |
|
schreeuwen en dreigen, schoon ’er verzogt wiert, dat men zich stil zou houden, vermits de dochter van dien Burgerheer in de kraem lag: doch ’t holp niet: onder- wylen quam Burgermeester Oetgens daer ook, die bevel gaf om ’t lyk naer ’t Gasthuis te dragen, gevende haer een Stadsbode met die ordre mede. v De andere dief en plonderaer gequetst zynde wiert in ’t Gasthuis gebragt, en lag daer lang in groote pyn, wordende veelmaelen bezocht van zeker Predikant, en een Zieketrooster of pastorale beunhaes om hem wat goeds voor te dragen, hem onder andere vraegende: broeder hoe gaet het u? ben je ook wel gerust? daer op de patient antwoorde, ja broeder. En vermits hy wegens de smerte der wonde geweldich steende en kerm- de, zoo vermaende hem de Predikant, dat hy vromelyk zou stryden, vertroostende hem daer mede, dat hy voor de pyn, die hy nu leedt, de eeuwige vreugde zekerlyk zou genieten. Deze twee oproermakers en dieven wierden van D. Smout op den predikstoel onnozele luiden genaemt, die deerlyk waren omgebragt. w De Predikanten ontzagen zich niet in gedrukte boekjes den Majoor Hasselaer uit te kryten voor een moordenaer, die onschuldig bloet hadt vergoten, en daerom als een dootslager behoorde gestraft te worden. |
|
x Johannes Kloppenburg, Predikant te Amsterdam, doch daer nae in den Briel. zie Vondels Boeren Catechis- mus. y De Predikant Hanekop ging yverig op stoel voort met het bestraffen van het huisplonderen, en maende met grooten ernst yder daer van af, als van een boos en onchristelyk werk, ’t gene voor de menschelyke en Goddely- ke vuurschaar ten hoogste strafbaer was. |
|
Z Jac. Triglant, die niet lyden kon, dat Hanekop, om zyne zachtzinnigheit by de voornaamste burgers bemint, zoo veel toeloop en gehoor hadt. Aa Warnar Ernst van Bassen, hier Malkus genaemt, om dat hy kruiken en kannen verkocht, die, gelyk Malchus slechts maer een oor hebben. Bb Jan Willemze Boogaert, oudt Schepen der Stadt Am- sterdam, in de wandeling malle Jan geheten, die wegens zyne oproerigheit in den jaere 1629. by den Gerechte van die stadt verwezen is in eene boete van 2000 guldens, en wyders dat hy om vergiffenis zou bidden, of by wei- gering de stadt ruimen en twee jaren daer uit blyven. Zie Vondel, II. deel p. 676. |
|
Cc Door de Torenwachters verstaet de Dichter de Burger- meesters, om dat hare kamer of vergaderplaats was in het torentje van ’t oude stadtshuis. |
|
Dd Smout dorst wel zeggen, dat men zulke slappe overhe- den met een schip nae de Volewyk behoorde te vaeren om ze door een hennepe venster te leeren starrekyken: en diergelyke ergerlyke tael sloegen ook zyn medebroeders zelfs op den predikstoel uit. Ee Zie b in ’t voorgaende. |
|
Ff Reinier Paeuw. Ziet Vondels Poëzie* II. deel. pag. 426. Gg Jan Willemze Bogaert was een zeepzieder, en de Dichter spreekt hier van een zeepton, vermits toen bekent was, hoe hy Bogaert, door zynen kuiper Roelof Roelofze genaemt, die een kerkuil en groote schynheilig was, zyne zeeptonnen tegen de keure te klein hadt laten maeken, die daerom door ordre der Schepenen op de balken van de nieuwe kerk om hoog geplaetst zyn, en eindelyk met ’t dak van de Kerk ver- brant. |
|
Hh Dit slaet op het beelt van St. Pieter, dat boven op het pakhuis van St. Pieters Gasthuis, staende ane ’t water by de Grimmenisse sluis, met de sleutels in de handt was gestelt: dich om dat eenige yveraers daer tegen morden, zeggende, dat de turfschippers van ’t Roomsche geloof, die door de sluis voeren, zich daer voor bogen en ’t beelt eere bewezen, wier goet gevonden het beelt zyne sleutels te ontnemen, een lauwerkrans op ’t hoort zette’ en den Aposte in eet Poëet te veranderen, in dier voegen als men ’t daer noch ziet staen. Ii Maeken ’t de Gereformeerde Predikanten van Amster- dam in onzen tijdt beter, dan de Papen in voorgaande tyden? |
|
a Schempt met het Theologisch advys op de vier vragen by eenige Contraremonstrantsche burgers van Amster- dam te Leiden op den 6. December 1628. gegeven en onderteekent met den namen der vier Professoren, J. Po- liander, A. Rivetus*, A. Walaeus en A. Thysius, ook door de gedeputeerden, der Zuid en Noorthollandsche Synode. Dit advys meent de Dichter dat strekte om ’t volk te ontslaen van den eed aen de Magistraet gezwo- ren. Ziet de consideratie op het gemelde advys ge- drukt 1629. |
|
b De Gedeputeerden van beide Synoden Henricus Arnoldus van der Linde, Petrus Nyenrode, Hugo Beijerus, Hen- ricus Swalmius, J. Kloppenburg, en Gisbertus Voetius. c Kloppenburg, op dat die op kosten der stad Amsterdam had gestudeert, ’t geen hy zyn voedsterheeren slecht beloonde, d De Predikant Smoutius. |
|
a Sommige Contra Remonstranten gaven voor, dat Olden- Barnevelt in de belydenisse van hun gevoelen, ten aen- zien van ’t geschil der Predestinatie, was gestorven. |
|
a Hier wort de Heer Hugo de Groot (toen balling ’s lants)* meê gemeent. b Toen voorhene veel goudt in Hollant omging, was men gewoon de dukaten en andere speciën te wegen, om te weten ofze wichtig waren of niet, wanneer nu de evenaer wat door sloeg, of niet in ’t midden bleef stil staen, wierd dat leste aes, een Kyfaes genaemt, om dat men twiste, of ’t ’er by moest gerekent werden of niet. Nu wil Vondel zeggen, dat het ook zoo wankel stont met de Rechtbank in Holland, dat het maer een kyfaes scheelde, zus of zoo stond of de heer Hugo de Groot zou ook voor ’t zwaert hebben moeten bukken; dat nu Gestroopt en reê was om den tweeden slag te geven. c Want Oldenbarnevelt, ’s lants Vader, was door den eersten gesneuvelt en versmoort. |
|
d Johan van Oldenbarnevelt. e Toen hy door ’t beleid van zyn schrandere gemalin in een kist onder schyn van boeken uit het slot van Loe- vestein gedragen wiert. f De Koning van Vrankryk, die de Heer de Groot een jaer- gelt van duizend Ryksdaelders (uit aenmerking van zyn verdienste deedt geven.) |
|
* De Dichter voert het Westindische Huis spreekende in, omdat de meeste voornaemste deelgenooten van die Maetschappye vinnige Kontraremonstranten waren. ** Toe de regeerders der stad Amsterdam, om zich tegens de muitery van ettelyke Contraremonstrantsche ingezetenen te verzekeren, eenige vaendelen soldaten, hun van den H.P. van Oranjen, onder ’t bevel van den H. J. Wits op hun verzoek toegezonden, hadden in de Stad gelaten, rie- pen de Contraremonstranten, Waer toe dit garnizoen? a Eenig bootsvolk zegt onder dekzel van buitgelden te eisschen, het Westindische huis, daer de buit der zilvre vloote, door Piet Hein verovert, werd bewaert, te plonderen. b Wylmen toen verscheide huisen der Remonstranten plonderden, zoo vraegt de dichter of het Huis, daer Piet Heins buit in bewaert wierd, ook Armiaens was. |
|
c De dichter wil te kennen geven, dat het kanailje meest uit hoeren en boeven bestaende, die toen in over- vloed op de Varkens of Haerlemmerdyk stonden, op de Varkemarkt achter ’t Westindisch Huis vast vlam- den, dat de deur mogt opgelopen worden, om den buit te plonderen. d Andries Bikker, in dat jaer regeerende Burgermeester. e J. Wyts, wachtmeester des legers der Vereenigde Neder- landen, en bevelhebber over de soldaten straks gemelt. f Nikolaes Hasselaer Majoor van stads krygsvolk. g Simon Verdoes, had hem nevens andere Contraremon- stranten, toen hy, door Burgemeesteren bevel op Paes- maendag in ’t jaer 1626. onder de plonderaers op de ou- de schans, by Monkelbaens toren liet schieten, daer 2 dieven dood bleven, voor eenen moordenaer gescholden. zie het Hanekot. |
|
Toen Vondel zich verborgen hielt, om Palamedes, wierd in den Raedt geraedtpleegt wat men met hem doen zou. Toen ’t nu Scheepen J.G. zyn beurt was om te spreken; zoo sprak hy: Men doe wat men wil; maer mogt ik met het recht begaen, Van Vondel zou ’t niet meer doen. |