Dit is een onderdeel van VondelAltaergeheimenissen1645.html. Klik hier voor het hele document.

> Waer in men klaer al d’oude letters zagh;
En ’t aengezicht van Moses streeck zijn klaerheit,
(570) Voor ’t krachtigh licht der opgereze waerheit. ...and fulfils his promise on the night before his suffering (543-570)

    The sun now went on its orbit for about a year
Round the earth, after this solemn promise had been made,
(545) Before JESUS gave us that twice-sworn Miracle,
His precious blood and body, offered, under the
Form of grape and grain; miraculous words
For earthly wit, which heeds only taste
Or weak sight, or smell, or touch!
(550) But no, wiser guests sat at God’s table,
Who consulted neither nose nor eye nor mouth
Nor hand, but inclined their sharpened minds
In willing and saintly manner towards lips,
That never deceived an innocent child.
(555) They rested on that thunderous word of him,
Upon whom the Dove and the Father’s thunderous voice
Came down from on high, and thundered in their ears
The obligation of listening to his beloved Son.
They held to the way of eating prescribed by God
(560) And partook of God’s body and God’s blood.
If Emmaus still stood, we might also ask that village,
Who consumed the body of the Crucified One, after three days,
When he first appeared as a pilgrim,
Revealed himself by breaking bread and at once
(565) Disappeared. That evening, when night began to fall,
He appeared again in the middle of us all,
Like a sun, and turned night to day,
By which all the old letters were clearly seen;
And the face of Moses lost its brilliance
(570) Before the mighty light of the risen truth. Toen bleeck de waerheit der wet en hare afbeeldingen, en de kracht van alle voorgaende schaduwen en profecyen. (571-686)

    Nu kenden wy, in zijne volle kracht,
Den jongsten aêm des Heilants: ’t is volbraght.
Nu staerden wy op koortapijt, noch verven,
In twee gescheurt, toen ’t Lam zich gaf tot sterven:
(575) Maer ’t oogh drong door, in ’t heilighdom der Joôn
En ’t aertsgeheim, den Priestren zelfs verboôn:
Ja ’t Wetboeck sprack: de beelden kregen tongen:
De schaduw weeck: de dagh quam opgedrongen.
O morgenzon! rijs op, en vaer om hoogh.
(580) Wat zagh ick al, maer door een ander oogh!
    O, riep ick, dat nu ieder vry aenmercke,
Hoe ’t Paradijs den roozengaert der Kercke
Afbeelde, en ’t hout, dat recht in ’t midden stont,
Ons wees op ’t Kruis, daer Godt aen hing gewont;
(585) Zoo kan hy zien, hoe Adam wiert gegeven
De voorsmaeck van ’t gerecht, waer by wy leven
Met d’Engelen, om strijt, eeuw in eeuw uit;
Daer ’t open hof geen parlepoorten sluit.
Hoe lust het my te plucken, en te passen
(590) Op ’t suickerooft, aen ’s levens stam gewassen;
Waer op ick flux met al mijn krachten klim,
En Eva noode: ay, grootmoêr, zet de schim,
Om ’t Wezen zelf, nu vry uit uw gedachten,
En leer het aertsch, om ’t hemelsch, eens verachten.
(595) Geen Cherubin keert hier met gloeiend stael
U uit den hof van dit wellustigh mael.
Hier nestelen geen slangen in de bladeren.
Dees appel voedt het leven in onze aderen,
En reckt den May der jongkheit, zonder endt.
(600) Zijn rijpe schel, van rijp noch mist geschent,
Vermomt geen’ worm, die u in ’t hart zal bijten,
En zulck een ry van kinderen doen krijten.
    Toen kende ick eerst volmaeckt Melchisedech,
Die Kristus heet, en ons ontmoet, op wegh,
(605) Met spijze van zijn eigen lijf, gegeven
Tot onderhoudt van ’t nimmerstervend leven;
Terwijl het vleesch de werelt en ’t gewelt
Des afgronts leit door ’t Kruis ter neêr gevelt.
Men breng’ hem vry wat meer dan tienden tegen,
(610) Dat ’s lijf en ziel; die hy met rijcker zegen
Kan zalven dan oit hooft van Salem deê.
O Koning van rechtvaerdigheit en vre!
Uw Offer sterck’ de helden, die vast reizen
Naer ’t vregezicht der eeuwige palaizen,
(615) Gebouwt om hoogh, op eenen vaster gront
Dan bergh of rots, waer op de tempel stont.
    Toen bleeck het, hoe ons d’oude feesten nooden
Aen ’s Heeren disch, op ongezuurde brooden
Van zuiverheit en waerheit; op het Lam
(620) Dat al den last der werelt op zich nam,
En by het vier der liefde wiert gebraden,
Om met zijn vleesch de zielen te verzaden.
Wy streken toen ons harten, niet het huis,
Met Paeschbloet, dat aen ’t outer van het Kruis
(625) Verzoende al die met Godt in onvre zaten.
Aen d’Offerspijs des Paeschlams, dat wy aten,
Uit Kristus hant, heeft niemant deel noch nut,
Die slaef der wet, noch dient in Levijs hut;
Maer zy alleen, die vry van Arons banden,
(630) Vast yveren om vetter korenlanden
En beemden, dan den Vadren wiert belooft.
Het flaeuwe wort van stercker licht gedooft.
    Voor ’t lichaem, dat wy uit Godts hant ontfingen,
Weeck d’eerste garf, en wat van d’eerstelingen
(635) Der ackervrucht ten offer wiert gebraght.
De toondischkorst verloor terstont haer kracht,
Toen ’t nieuwe mael vereischte waerder gasten,
Dan ’t out Verbont, ja harten, die door vasten
En ware boete en tranen en ’t gebedt
(640) Geheilight en geloutert, zonder smet
En bevende, dit Heilighdom genaken;
Het welck begrijpt de wonderen der zaken,
Beduit door broot van Priester en Profeet;
Door ’t legerbroot, dat tenten ommesmeet;
(645) Door ’t meel der weeuwe, in hongers noot verlegen.
Dees tafel schaft een’ onuitputbren zegen,
En spijs, die voedt, en nimmermeer verteert;
Die over ’t hooft des afgronts triomfeert;
Die ’t lichaem niet versterckt voor veertigh dagen,
(650) Maer langer dan de beenen ’t lichaem dragen,
Ja maeckt het vlugh; zoo dat het in de lucht
Aen zijne ziel herknocht, den grave ontvlught,
En rein gevaeght, by Godt wort ingelaten
En d’Engelen, die ’s werelts vuilnis haten.
    (655) Nu lagh het feest des berghs, die ieder noodt,
Van wijt en zijdt, voor ons gedachten bloot:
Want Kristus, ’t hooft, ter tafel hier beneden,
Verstreckt bancket voor al zijn medeleden,
En schenckt den wijn zijns bloets, die Maeghden baert.
(660) Dees leckerny had Godt op ’t lest gespaert.
Wat weldaet kost de Vader meer bewijzen,
Dan zielen met zijn eenigh kint te spijsen,
Des Vaders hart? O dierbaer dischgenot!
Ay, smaeck, hoe zoet, hoe vriendelijck is Godt!
(665) Dit was het feest, dat Davits geest verweckte,
Tot zangk en spel; toen Godt zijn tafel deckte,
En hem vereerde een boordevolle schael,
In ’t aenzicht van zijn haters altemael.
Godt stelt, op dat geen profecye misse,
(670) Zijn vrienden voor een feestgedachtenisse
Van wonderen, en spijst die hem ontzien,
En JESUS naem de schuldige eere biên.
Dit ’s Assers oegst, der Vorsten leckernyen.
Ghy adelaers, die vast, aen alle zyen,
(675) Uw aes bespiet, en met der zielen oogh
Recht tegens ’t licht kunt staren hemelhoogh;
Verzamelt hier, en valt, o Kristbeminden,
Op ’t leckerste aes, dat ergens was te vinden.
De hemel geeft u, onder schijn van korst,
(680) Zijn vleesch en bloet, en doorgesteke borst.
    Nu kost de Leeuw van Iuda andren azen:
De stercke Leeuw, die voncken plagh te blazen
En schrick des doots, en brulde afgrijslijck luidt;
Dees levert door zijn’ dootsnick honigh uit,
(685) En lieflijckheên, gezogen uit de velden
Van ’t Paradijs der lichaemlooze helden. Then the truth of the law and its precursors, and the power of all previous shadows and Prophecies came to pass. (571-686)

    Now we understood, in its full meaning,
The last breath of the Saviour, ’it is done.’
Now we no longer gazed at the colourful curtain,
Torn in two, when the Lamb gave himself up to death:
(575) But the eye penetrated into the sanctuary of the Jews,
And the holy of holies, forbidden even to the Priests!
And the Law spoke, the prefigurations got tongues,
The shadow yielded and the day broke in!
O morning sun! Rise and ascend on high!
(580) I have seen so much, but with another eye!
    Oh, I cried, let everyone see without let or hindrance,
How Paradise prefigured the rose garden
Of the Church and how the wood that stood right in the middle,
Pointed us to the Cross, on which God hung, wounded;
(585) Likewise they can see how Adam was given
A foretaste of the meal, by which we live
With the Angels, to the utmost, century in, century out;
Where the open court does not close its pearl gates.
How I love to pluck, and attend to
(590) The sweet fruit which grew on the tree of life;
Up which I quickly climb, with all my might,
And invite Eve: ’Oh, grandmother, put the shadow right out
Of your thoughts, now that we have the Substance Itself, and
Learn simply to scorn the earthly, for the sake of the heavenly.
(595) No Cherubim will drive you here with flaming sword
Out of the garden and from this sumptuous meal.
Here no serpents nestle in the leaves.
This apple feeds the life in our veins,
And prolongs the May of youth, forever.
(600) Its ripe peel, harmed neither by dew or mist
Harbours no worm to bite you in the heart
And make such a line of children wail.
    Then I recognized fully for the first time Melchizedech,
Whose name is Christ, and meets us on the way
(605) With the food from his own body, given
To sustain the never-dying life;
Whilst the flesh, the world and the power
Of the abyss are laid low by the Cross.
Let us bring him much more than a tenth share,
(610) That is body and soul; that he can anoint with
Richer blessing than ever Jerusalem’s leader did.
O King of righteousness and peace!
May Your Sacrifice strengthen the heroes, who steadfastly
Journey to the vision of peace of the eternal palaces,
(615) Built on high, on a firmer ground
Than the mountain or rock, on which the temple stood.
    Then it became clear, how the old feasts invited us
To the Lord’s table for unleavened loaves
Of purity and truth; for the Lamb,
(620) That took all the sin of the world on itself,
And which was roasted on the fire of love
To sate our souls with its flesh.
Then we daubed our hearts, not our houses,
With Paschal blood, that at the altar of the Cross
(625) Reconciled all those not at peace with God.
In the Sacrifice of the Paschal Lamb that we ate
From Christ’s hand, no-one has a share or part,
Who, slave to the law, still serves in Levi’s tent;
But only those, who, free of Aaron’s ties,
(630) Steadfastly devote themselves to richer wheatfields
And meadows, richer than those promised to the Fathers.
The faint light is extinguished by stronger.
    Before the body that we received from God’s hand,
The first sheaf yielded, as did the first fruits
(635) Of the field offered for sacrifice.
The shewbread lost its power at once,
When the new meal demanded more worthy guests
Than the old Covenant; indeed hearts, which
Were sanctified and purified with fasting
(640) And true repentance and tears and prayer,
Without stain, and shaking, approach this Holy Host;
Which holds the miracles of the things
Pointed to by bread of Priest and Prophet;
By the bread of the host, that turned over tents;
(645) By the meal of the widow, racked by famine.
This table produces an inexhaustible blessing,
And food that nourishes and will never perish;
That triumphs over the head of the abyss,
That does not strengthen the body for forty days,
(650) But for longer than the legs carry the body,
Indeed, quickens it, so that in heaven,
It is reunited with its soul, having escaped the grave
And having been purified, is given access to God
And the Angels, who hate the rubbish of the world.
    (655) Now did the feast on the mountain, that invites one and all,
From far and wide, lay open to our understanding;
For Christ, the head, who came down here to the table,
Serves a feast for all his fellow members
And pours out the wine of his blood, which bears Virgins.
(660) God had saved these tasty morsels till last.
What blessing could the Father still bestow,
Beyond nourishing souls with his only child,
The Father’s heart? O precious feast!
Oh taste, how sweet, how benevolent God is!
(665) This was the feast that stirred David’s spirit
To sing and play, when God filled his table
And favoured him with a brimful dish,
In the face of all his enemies.
So that no prophecy goes astray,
(670) God places before his friends a memorial
Feast of miracles, and feeds those who fear him,
And worship JESUS’ name with due honour.
This is Asher’s harvest, the delicacies of Princes.
You eagles, who steadfastly, on all sides
(675) Espy your prey and who with the eyes of your soul
Can stare right into the light in high heaven,
Gather here and fall, beloved by Christ,
On the choicest food, that could be found anywhere.
Heaven gives you, under the appearance of bread,
(680) His flesh and blood, and impaled breast.
    Now the Lion of Judah could feed others!
The strong Lion, who used to make sparks fly
And caused death to shriek, and roared terribly loudly;
It gives up honey in its death rattle
(685) And delicacies, sucked out of the fields
Of Paradise of the incorporeal heroes. Dit slaet op de Byen, in het wapen van zijne Heiligheit, URBAEN den Achtste. (687-728)

Ghy Byen van der Kercken hooft, URBAEN,
Vlieght herwaert op deze outergeuren aen;
En pluckt geen’ geur in al de Roomsche hoven,
(690) Geen zoetigheên als deze, die van boven,
En dagh op dagh, u dauwen in den mont,
Uit IESUS hart, gepijnight en gewont.
Ay, zie toch eens die honighvliegers licken,
En drup en dauw al nuchtren inneslicken;
(695) Den honighdauw, die nimmermeer verteert,
En altijt vloeit en altijt wort begeert,
En smaeckt naer meer, op onbedorve tongen;
Waer van ’t gezangk des Vaders wort gezongen,
Die Vatikaen en al de stadt bewaeckt;
(700) En voor ’t altaer, gelijck een Godtheit, blaeckt
Van purper, gout en gloeiende robijnen,
Die om zijn hooft en feestgewaden schijnen.
    De zelve hant, die ’t lichaem ommedeelt,
Vereerde ons nu al ’t geen wiert afgebeelt
(705) Door ’t Jootsche Man; het welck, op alle wijze,
De waerde en deught en vrucht der Offerspijze
Te kennen gaf; hoewel in schemering
Van eene wolck, die over d’ouden hing,
En nu verstoof; daer Kristus niet verbloemde
(710) Zijn Testament, maer ’t broot zijn lichaem noemde,
Dat hy ons gaf, zoo ongeveinst en vroom;
Om niemant meer te houden in den droom
Der schaduwen, die lang dees waerheit decken:
Want anders kost hy zelf geen zon verstrecken,
(715) Noch ’t ware licht der duisteren; en ghy,
In eenen nacht vol duisternisse, als zy,
Die suckelden in dorre wildernissen,
Zoudt troostloos noch de vrucht der beelden missen:
Ja Moses dienst, gepast naer Godts bevel,
(720) Waer ydelheit en enckel guighelspel:
En wie verkoos een graen van ’t ackerkoren
Voor smaeckrijck Manne, uit lucht en dauw geboren.
    Maer dat men Manne en broot, ’t welck ons verscheen,
Eens levendigh ga stellen tegens een;
(725) Zoo zal men zien, van weerzyde, in wat deelen
Zy onderling gelijcken en verscheelen,
Naer eisch des beelts en d’afgebeelde zaeck:
Op dat men ’t meest door ’t minste heerlijck maeck’. This points to the Bees in the arms of His Holiness URBAAN the Eighth. (687-728)

You bees of the Church’s head, Urban,
Fly hither to these altar scents,
And pluck no scent in all the Roman courts,
(690) No sweetnesses, but these, that from above,
Day by day, fill your mouth with dew,
From JESUS’ heart, so full of pain and wound.
Oh, just look at how those honey-wings lick,
And soberly ingest both drop and dew;
(695) The honey dew, that never perishes,
And flows forever, and is always longed for,
And tastes of more, on unblemished tongues;
Which sing the songs of the Father,
Who watches over the Vatican and all the city,
(700) And before the altar, like a Deity, sparkles
With purple, gold and glowing rubies,
Which shine round his head and festive robes.
    The same hand that distributes the body,
Gave us now all that was foreshadowed
(705) By the Jewish Manna, which, in every way,
Made known the value and virtue and fruit
Of the Sacrificial Food; though in the shadow
Of a cloud, that hung over the ancients,
And now dispersed; as Christ no longer veiled
(710) His Testament, but called the bread his body,
That he gave us, so genuinely and piously,
So that no-one was held anymore in the dream
Of the shadows that covered this truth so long;
For otherwise, he could not be a sun,
(715) Nor the true light in the darkness; and you,
In a night full of darkness, would, like those
Who wandered in barren wilderness,
Still be deprived of solace, and lack the fruit of the images:
Indeed, Moses’ law, established at God’s commandment,
(720) Would be but vanity and deception:
And who would choose a grain of wheat
Instead of Manna full of taste, born of air and dew?
    But let us place Manna, and the bread,
Which appeared to us, side by side here and now;
(725) Then we shall see how, on each side,
They differ and how they are alike,
As is proper for the sign and the thing signified;
So that the greatest thing is glorified by the least. Vergelijckinge van ’t Iootsche en Kristensche Manne, en ’t onderscheit der zelve. (729-796)

    Het leste is meer dan ’t eerste een broot van wonder:
(730) Het eene spijst de stammen in ’t byzonder;
Het ander Jode en Heiden te gelijck:
Het een den Jood, die, buyten Faroos Rijck,
Door ’t roode meir, de banden is ontvloden:
Het ander bey de Heidenen en Joden,
(735) Die in Godts bloet door ’t water zijn gebaedt.
Het eene gaf de blancke dageraet,
Gelijck de rijp: het ander quam met zegen,
(Gelijck een daeuw of lang verwachte regen)
Als uit een wolck, den schoot van Josefs Bruit,
(740) Die ’s middernachts, op ’t hemelsche geluit
Des Englezangks, haer’ eerstgeboren baerde,
Des hemels vreught, den Vredevorst der aerde,
In ’t broothuis, ’t welck de zielen sterckt en voedt;
Doch niet als Man, dat slechts den honger boet,
(745) En ’t lichaem spijst en voedt, voor veertigh jaren;
Maer zelf de ziel, genoodight te vergaren
In ’t Paradijs, het rechte Kanaän;
Dat zwanger gaet van onbenevelt Man,
Om hoogh de spijs der Godtgetrouwe Geesten,
(750) Gevult met vreught, op onvermoeide feesten.
Het Manne viel ten beste voor ’t gemeen;
En ’t offerbroot genieten groot en kleen,
En arm en rijck, en Koningen en slaven:
Godts outer biedt een iegelijck Godts gaven.
(755) Het Manne gunde een iegelijck zijn deel,
En ieder nut van ’t Offer even veel.
Het Manne kost geen onvroom hart vernoegen;
En ’t Offer geeft den boozen stof tot wroegen.
Uit Manne smaeckt d’oprechte zijnen wensch.
(760) Het Offerbroot verruckt den Kristen mensch
Aen ’s Hemels disch, by al de Cherubinnen;
En ’t geen hy eet begrijpen geene zinnen,
Maer ’t vast geloof; zoo dick de ziel geniet
Emanuël, den troost in aertsch verdriet;
(765) Emanuël, wiens geest, alle oogenblicken,
De flaeuwe ziel kan stutten en verquicken.
Het Manne wert door d’Engelen bereit;
Maer JESUS schenckt, naer zijn almogentheit,
U ’t ware Man door zijner Priestren handen,
(770) Uitreickers der geheimspijsofferanden.
De Priesters zijn Godts Englen hier beneên,
Stadthouders, die ’s Gezalfden ampt bekleên,
Zoo dick zijn Woort bestelt den mont der bidderen,
Uit graen, zijn lijf, u toegereickt met sidderen
(775) Van vingeren den offer toegewijt.
Wat baet het Man genooten voor een tijt
Indien men toch in ballingschap moet sterven?
Wat baet het Man, dat rieckt en kan bederven,
En wormen teelt, of in de zonne smilt?
(780) Dees Offerspijs, Godts lijf, wort niet gespilt.
Hoewel men ’t nut, ’t behoudt zijn aert en wezen.
Wie ’t nuttight, hoeft voor ’t rotten niet te vreezen
Noch ’t nare graf. Dit onbederfzaem zaet
Bewaert het lijck, hoewel het lijck vergaet,
(785) Voor eene wijl. Door kracht der Offerspijzen,
Een eeuwigh zaet, zal ’t lichaem weêr verrijzen;
Niet kranck noch zwack, maer heerlijck, met den strael
Van licht omgort; geloutert altemael
Van sterflijckheit, van zieckte, ellende en smetten
(790) Die d’oogen Godt in ’t licht te zien beletten.
Geen verwe zal der vromen oogen dan
Behinderen de Godtheit van dit Man
t’ Aenschouwen, die met toeval hier behangen,
Zich schuilt, om ’t hart te pricklen met verlangen
(795) Naer ’t geen men noit met gout of kunst beneep,
Noch door vernuft, hoe spits het was, begreep. Comparison of the Jewish and Christian Manna, and the difference between them (729-796)

    The more recent is more than the former a miracle bread:
(730) One feeds the tribes alone;
The other Jew and Gentile alike;
One the Jew, who escaped the bondage
Of Pharoah’s kingdom, through the Red Sea:
The other both Gentiles and Jews,
(735) Whom water bathes in God’s blood.
The white dawn gave the one,
As it gives frost, the other came with a blessing,
(Like a dew, or long-awaited rain),
As if out of a cloud, the womb of Joseph’s Bride,
(740) Who at midnight, to the heavenly sound of
Angelic Song, bore her first child,
Joy of heaven, earth’s Prince of Peace,
In the House of Bread, that strengthens and feeds souls;
But not like Manna, that only conquers hunger,
(745) And feeds and nourishes the body, for forty years;
But even the soul, invited to gather
In Paradise, the true Canaan,
Pregnant with unveiled Manna,
On high the food of Souls faithful to God,
(750) Filled with joy at indefatigable feasts.
The Manna rained down for all;
And the bread of sacrifice is enjoyed by great and small,
And rich and poor, and King and slave:
God’s altar offers God’s gifts to everyone.
(755) The Manna granted each one his share,
And everyone tastes the Sacrifice to the same extent.
The Manna could not satisfy an impious heart;
And the Sacrifice gives the reprobate reason for remorse.
In Manna, the righteous taste their wish.
(760) The Bread of Sacrifice raises the Christian in rapture
To Heaven’s table, amongst all the Cherubim;
And what he eats no senses can grasp,
Though steadfast faith does; as often as the soul savours
Emmanuel, consolation in earthly sorrow;
(765) Emmanuel, whose spirit, at all times,
Can support and quicken the weary soul.
The Manna was prepared by the Angels;
But JESUS grants you, in his omnipotence,
The true Manna by the hands of his Priests,
(770) Ministers of the mysterious sacrifices.
The Priests are God’s Angels here below,
Stadholders, in whom is vested the office of the Anointed One,
As often as his Word grants the mouth of worshippers,
His body, made of grain, handed to you with
(775) Quivering fingers, dedicated to the sacrifice.
What use is the Manna, enjoyed for a time,
If people still have to die in exile?
What use is the Manna that smells and can decay,
And breeds worms, or melts in the sun?
(780) This Sacrifice, God’s body, is not wasted.
Though we consume it, it keeps its nature and its essence.
Whoever partakes of it need not fear decay,
Nor the grim grave. This immortal seed
Sustains the corpse, though the corpse decays,
(785) For a while. By the power of the Sacrificial Food,
An eternal seed, the body shall rise once more;
Not sick, nor weak, but glorious, girded
With the ray of light; completely cleansed
Of mortality, of sickness, misery and blemishes
(790) Which prevent the eyes from seeing God in the light.
No appearance will then prevent pious eyes
From beholding the Divinity of this Manna,
Which, covered here with accidents, is hidden,
To goad the heart with longing
(795) For what was never trapped in gold or finery,
Nor understood by reason, however sharp it was.’ De Dichter verneemt wedersprekers. (797-812)

    Zoo sprack Sint Ian, en spijsde, niet mijn ooren,
Maer zelf mijn ziel, noch onverzaet van ’t hooren
Dier wonderspraeck, een rechte hemelval,
(800) Als ick vernam, van achter, een geschal
Van spoockery en spoock, aen alle zyen
Aenruischende, als verwatene Harpyen;
Van wien men droomt en dicht door bygeloof,
Dat zy verhit en zoet op tafelroof,
(805) Den verschen kost met kromme klaeuwen pluckten,
En gulzighlijck dien blinden Vorst ontruckten
Het dischgerecht, dat haer zoo ydel aest;
Terwijl de maegh, van honger, eeuwigh raest;
De dunne buick vast vloeit en druipt, van weeckheit,
(810) En ’t aenzicht zit vol magerheit en bleeckheit.
Mijn hart verschrickte en beefde om dit gerucht,
Dat met dees stem dus uitborst in de lucht: The Poet takes on opponents. (797-812)

    Thus spoke St. John, and fed not my ears,
But my very soul, not yet sated with hearing
His miraculous words, a heaven-sent song,
(800) When I heard a blast, from behind,
Of ghosts and ghouls rushing in
On all sides, like brazen Harpies;
That fill dreams and poems with the superstition,
That they fervently and fiercely plundered the table,
(805) Plucking the fresh fare with crooked claws,
And greedily snatched the feast
From that blind Prince, which feeds them in vain;
The stomach rumbles forever, with hunger;
The thin belly flows and drips continually, out of weakness,
(810) And the face sits full of meagreness and pallor.
My heart shook and trembled at this racket,
That then burst out in the air with this voice: En de geest der Onroomschen vaert aldus uit met lasteren. (813-888)

    Een lastergeest heeft eeuw aen eeuw betovert,
En, voor de hel, den Roomschen stoel verovert;
(815) Waer uit hy zoo hardtnekkigh blaest en leert,
Dat broot en wijn in vleesch en bloet verkeert,
Als ’s Priesters mont herhaelt het woort, gesproken
Met Waerheits mont, des daeghs daer na geloken.
O lastergraf! hoe moet de zonneschijn
(820) Der waerheit zelf des logens voetsel zijn.
Hoe durf het Rijck des helschen nachts vertreden
’t Gewijde bladt, de Vaders, en de Reden:
Zoo een van drie dit toestemm’, hou die zy:
Nu wort dit klaer gelochent van dees dry;
(825) Die, elck om strijt, den Tyber tegenspreken:
Want niemant nut dat lichaem, maer zijn teken,
En ’t naeckte beelt van dien gekruisten Heer,
Op ’s Vaders troon, gekroont met prijs en eer.
    De Tyber, om dat beelt schoon uit te wissen,
(830) En met bedrogh zijn’ afgodt te vernissen,
Misduit Sint Ian; als of ’t gezalfde hooft,
Daer ’t, reis op reis, zijn vleesch en bloet belooft,
Van ’t nachtfeest sprack en zijnen kelck, geschoncken
Op Paeschnacht, eer het wiert aen ’t Kruis gekloncken:
(835) Maer hy misbruickt der lettren klare stem,
Ia die trompet en klanck beoorlooght hem,
Die zijnen buick met spier en aêr wil mesten,
Zoo redenloos, als Kapernaums vesten,
Niet vattende des Heilants vlacken zin:
(840) Daer schuilt geen doot maer geest en leven in.
    d’Insteller des Geheimwercks volght Hebreeuwen,
In hunne zede, en der Profeeten eeuwen,
In hare spraeck, en wijze, die niet vreemt
Het bloote beelt voor ’t afgebeelde neemt,
(845) Het simpel merck voor d’afgemerckte zaken.
Wie eenmael uit dien doolhof wil geraken,
Sla wacker hant aen dien onfaelbren draet
Der Wijsheit, en volgh ’t kluwen van heur’ raet,
Ten beste voor die helder heillicht zoecken,
(850) Dat elck verschijnt in noit bekladde boecken.
    Wien kerckkronijck en Vaders zijn bewust,
Telt op een ry vijf eeuwen, na August,
Waer in doorgaens zoo veel godtvruchtige ouden,
Op dezen gront, ’t gevaert der Kercke bouwden,
(855) In Libyen en Asie en Euroop.
Latijn en Grieck, getroost, gesterckt door hoop
Op dit kompas, gaen t’zeil naer ’t langste leven,
En toonen ’t spoor, waer langs u staet te streven.
Nu suf voor storm, noch voor gekorven mast:
(860) Wat dwaelstar dwael’, hier staet mijn hemel vast.
    En geen Sofist kan Reden overwinnen;
Die in dit hol gebruickt de torts der zinnen,
En voert allengs den twijfelenden mensch,
Daer d’ope lucht geschept wort, en de grens
(865) Van Waerheits dagh verschuift de twijfelingen.
Die voor zijn oogh, als dicke vliezen, hingen.
De Reden scheit den mensch van ’t domme vee:
Zy oordeelt niet, of heeft getuigen ree,
De zinnen, die haer zekerheit bestellen
(870) Van ’t stuck, waer van het vonnis staet te vellen.
De Reden streckt de houvast van ’t gesticht
Des Godtsdienst, die voor geen gebulder zwicht.
z’Ontkent al ’t geen ontkent wort door zijn teken;
Oock gronden, die zich zelven tegenspreken.
(875) Zy geeft het lijf, op eenen zelven tijt,
Een plaets alleen; en oordeelt, dat het strijt
Met d’Almaght zelf, zoo harsseloos te stijven
De razerny van plaetselooze lijven;
De razerny, die woest den toeval scheit
(880) Van zijnen gront, de zellefstandigheit.
Zy snoert den mont, die lasterlijck durf reppen,
Dat stof en stanck zijn’ Schepper zelf kan scheppen;
Dat tant en keel en maegh hem knage, zwelgh’
En dan verteer’. Men zwijge, eer hy ’t zich belgh’.
    (885) Zoo klonck de stem, die schier mijn yver krenckte;
Wanneer Sint Jan met zijne hant eens wenckte,
Waer van dit spoock met mist en stanck verdween
In zijn moerasch, en liet ons beide alleen. And the spirit of the Non-Romans boasts with blasphemy (813-888)

’A lying spirit has entranced us down the ages,
And for Hell conquered the Roman seat,
(815) From which he so stubbornly trumpets and teaches
That bread and wine turn to flesh and blood,
When the Priest’s mouth repeats the word, spoken
By the mouth of Truth, closed the very next day.
O lying grave! How must the sunshine
(820) Of truth itself be the food of lies!
How dare the Kingdom of hellish night trample on
The consecrated page, the Fathers and Reason!
If but one of these three agrees, then accept it!
But this is clearly denied by these three,
(825) Which, each outdoing the others, contradicts the Tiber:
For no-one partakes of that body, but rather its sign,
And the mere representation of the crucified Lord,
On the Father’s throne, crowned with praise and honour.
The Tiber, in order to wipe out that idea,
(830) And to furnish its idol with a false appearance,
Misinterprets St. John; as if the anointed head,
Where he, time and again, promises his flesh and blood,
Was speaking of the Last Supper and his chalice, poured
Out on Passover night, before he was nailed to the Cross:
(835) But it misconstrues the clear meaning of the letters,
Indeed that trumpet sound does battle with it,
It wants to fatten its stomach with sinew and vein,
As without reason as Capernaum’s ramparts,
Which did not grasp the Saviour’s obvious meaning:
(840) Therein lies no death, but spirit and life.
The Institutor of the Mysterious Work follows the Hebrews
In their custom, and the Prophets down the ages
In their speech, and manner, that, as a rule,
Simply take the bread and wine as a sign,
(845) The simple sign of things signified.
Whoever wishes to escape this maze,
Should place a valiant hand on that unfailing thread
Of Wisdom, and follow the clew of her counsel,
To best find that bright light of salvation,
(850) That appears to all in never-blemished books.
Anyone who knows church history and the Fathers
Counts five centuries, one by one, after Augustus,
In which without a break, so many pious old men
Built the colossus of the Church on this foundation,
(855) In Libya and Asia and Europe.
Latin and Greek, consoled, strengthened by the hope
Of this compass, set sail for eternal life,
And show the way, along which you must strive.
Now do not fear the storm, nor bent mast:
(860) However much a wandering star strays, my firmament stays fixed
And no Sophist can defeat Reason,
Who in this cave uses the torch of the senses,
And gradually leads the man full of doubts
To where the open air is drawn in, and the dawn
(865) Of Truth’s day pushes doubts aside,
That hung before his eyes, like thick scales.
Reason separates man from the dumb herd:
She does not judge without having witnesses at hand,
The senses, that bring her certainty to a matter,
(870) On which judgment is to be passed.
Reason is the firm foundation
Of religion, that yields before no roaring storm.
She rejects all that is not made clear by its external form,
And arguments, that contradict each other.
(875) She limits the body to one place only at one time,
And judges that it goes against
The Almighty himself, to persist so irrationally with
The madness of placeless bodies;
The madness that forcibly separates accident
(880) From its ground: substance.
She binds the mouth, that blasphemously dares to mention
That dust and decay can create its own Creator,
That tooth and throat and stomach may gnaw, swallow
And then digest him! Let’s be quiet, before he gets angry!’
(885) So spoke the voice that almost wounded my zeal;
Then St. John waved once with his hand,
At which this dense, stinking spook vanished
Into its swamp and left us both alone. Sint Ian verdadight de Katholijcken. (889-894)

De Heiligh sprack: men moet zoo licht niet schricken
(890) Voor vogelen, die ’t zaet des hemels picken
En slicken, waer ’t gestroit leit by den wegh.
Zoo quam mijn ziel aen kracht en overlegh
Van ’t geen hy dus met zijne tong ging uiten,
Om ’t logenschut op Waerheits schilt te stuiten: St. John defends the Catholics (889-894)

The Saint spoke: ’We should not be so easily frightened
(890) By birds that peck at and swallow the seed of heaven,
Where it lies strewn along the path.’
So my soul gathered strength and reflected
On what he had said with his tongue,
To stop the volley of lies with the shield of Truth. Simeons profecy (895-906)

    (895) Toen Simeon, die vege en bleecke ziel,
’t Gezegent kint op bey zijn armen hiel,
En sidderde met al zijn grijze hairen,
(Vermits het bloet schier ijs was in zijn aeren,
Het mergh in ’t hol der pijpen lang verteert)
(900) Sprack hy in ’t endt, met zijn gezicht gekeert
Naer ’t zedigh oogh der maeghdelijcke Moeder:
O Maeght, dees wort gestelt tot een’ Behoeder
En val des volx, het raecke oock wien het raeck’;
Ja tot een merck van bitse wederspraeck:
(905) Die profecy, veel hondert jaer geleden,
Behout haer kracht, noch op den dagh van heden. Simeon’s Prophecy (895-906)

(895) Then Simeon, that fragile and pale soul,
Held the blessed child in both his arms,
And trembled with all his grey hairs,
(As the blood was almost ice in his veins,
And the marrow in his bones long since softened)
(900) He spoke finally, with his face turned
To the demure gaze of the virginal Mother:
’O Virgin, he is destined to be a Protector,
And stumbling block to people, no one will escape,
Indeed, he shall be a sign of bitter opposition!’
(905) This prophecy, from many hundred years ago,
Retains its power, even to the present day. ...in het wederspreken van ’t hooghwaerdige Sacrament mede vervult. (907-926)

Wat weerspraeck heeft ’t Geheimmerck niet gehoort!
Oock tegens ’t klaerste en zonnelichte Woort,
Dit is mijn lijf: Dit is mijn bloet. Wat lasteren
(910) Bestonden niet Godts lippen te verbasteren!
Godts lippen, die zijn leerling roeren zagh,
Daer hy des nachts op ’s meesters boezem lagh,
Die hem de Wet, d’Orakels der Profeten
En ’s Vaders wil op ’t breetste heeft uitgemeten;
(915) Waer van zijn Kerck de blaên by een vergaert,
Die zy, gelijck een bruit haer’ ringk, bewaert,
En eert en kust en kaeuwt en proeft de spreucken,
En slaetze ga voor kladden en voor kreucken.
Dees Huismoêr heeft dat zuiverste papier
(920) Dus lang geberght, in waters noot en vier,
Tot hartewee van Heiden Jode en Ketter;
Vervalscher of verstroier van Godts letter;
Wiens rechte zin haer nimmer mist noch faelt;
Daer, op haer hooft, de Duif van boven daelt,
(925) En Pinxtertong, doorgloeit van ’t vier des yvers,
Waer me zy spreeckt, gelijck d’onfeilbre schrijvers, ...in part fulfilled in the opposition to the most worthy Sacrament (907-926)

What opposition has the Secret Mark not heard!
Even against the Word as clear as the sunlit day:
This is my Body, this is my Blood: What lies
(910) Dared not corrupt God’s lips!
God’s lips, which his disciple saw move,
When on that night, he lay on the breast of his Master,
Who expressly explained to him the Law,
The Oracles of the Prophets, and the Father’s will;
(915) Of which his Church gathers the pages together,
Which it keeps, as a bride keeps her ring;
And she honours and kisses and chews and tastes
The words of wisdom, and she saves them from stain and crease.
This Mother has guarded this purest of paper
(920) For so long, through flood and fire,
Causing heartache to Heathen, Jew and Heretic;
Falsifier or confuser of God’s letter;
The true sense of which never errs or fails her;
There, above her head, the Dove comes down from on high
(925) And Tongue of Pentecost, burning with zeal-filled fire,
With which she speaks, like the inerrant writers, De Katolijcke Kerck spreeckt Kristus spraeck, (927-930)

En Kristus: Dit ’s mijn lichaem: Dit ’s mijn bloet.
Een donder, die den afgront zwichten doet.
Godts woorden staen gespelt met letterstarren,
(930) En klaer en vast. Wie kan Godts tael verwarren? The Catholic Church speaks Christ’s language (927-930)

And Christ, saying: This is my Body, This is my Blood,
A thunder, which makes hell cave in.
God’s words are written in letter-stars bright and fixed.
(930) Who can mistake God’s words? ... nuttight het betekende, en geen broot, (931-942)

Wat Babel schaeckt u ’t wezentlijcke pant,
En steeckt, voor ’t lijf, u tekens in de hant,
En ’t looze merck, in ste van bloet en spieren,
Waer mede u ’t Lam zijn Paeschfeest leerde vieren?
(935) Na ’et ommegaen van beelt en profecy
En toezegh, zoo veel eeuwen op een ry:
Altzamen betre en overmilder spijzers,
Zoo Kristus noch de zielen wijst aen wijzers,
Haer azende met lucht en wint en roock
(940) Van schim en beelt en ydel beeldespoock.
Wat baet het toch aen schijn te blijven hangen?
Wat baet belofte, en niet dan wint t’ ontfangen? ...partakes of what is signified and no bread (931-942)

And does Babel deprive you of the true pledge,
And instead of the body place signs in your hands,
And the empty mark, instead of blood and flesh,
With which the Lamb taught you to celebrate his Passion?
(935) After the precession of image and prophecy
And promise, for so many years, one after another:
Which are altogether better and more plentiful food,
If Christ again points the souls to pointers,
Feeding them with air and wind and smoke
(940) Of shadow and image and vain spectre!
What is the advantage of hanging onto prefigurations?
What is the value of a promise, and receiving nothing but wind? slechter dan Paeschlam en Manne, gelijck *Geneve nuttight. (943-950)

Naer Sion toe; daer schaft men milt en ruim,
De lammerspier en Man, noch meer dan kruim.
    (945) Men leer’ my niet, hoe mijne letter luide.
Ick ken de stadt*, die haer zoo blint misduide,
Als eer de muur aan ’t Galileesche meer,
Die hemelhoogh viel hellediep ter neêr.
Men wensch’, dat niet de vloeckster overkome
(950) Al ’t geen zy vloeckt de Moederkerck van Rome. ...worse than Paschal lamb and Manna, of which *Geneva partakes (943-950)

Back to Zion! There people get generous portions of
Lamb’s meat and Manna, better than a few crumbs.
(945) No-one should tell me what my letters mean!
I know the city*, that misinterpreted them so blindly,
Just like the walls by the Sea of Galilee in olden times,
That, exalted to heaven, fell to Hades.
Let us hope that all she curses the Mother Church of Rome with
(950) Does not befall the cursing city. Kristus veinsde niet; beloofde den Ioden wat beters dan Moses,
(951-972)

    D’oprechtste tong, die nimmer veinzen kan,
Beloofde een gaef veel edeler dan Man,
Of gerst; zoo stont ’t verbetren niet te rekenen
Door broot, dat slechts Godts lichaem zou betekenen,
(955) En slechter viel dan Manne of gerstenbroot,
Nu zegenrijck gedeelt in hongers noot:
Ja Man had oock dien spijzer aengewezen,
Op wien zy vast betrouwen, die het lezen.
Nu eischt de schaer een merck en wonderdaet,
(960) En stoft op Man, dat d’ouders had verzaet,
En uit den schoot der wolcken quam geregent:
Waer op Godts mont, in eeuwigheit gezegent,
Door ’t ware broot des hemels haer vertroost;
Geen tekenkruim, in ’s ovens gloet geroost,
(965) En slechts gekaeuwt met hope en vast betrouwen;
Zoo kost de Jode oock Kristus komste aenschouwen,
Wiens mont belooft ’t geen Moses zelf ontbrack.
Nu ’t Manne, dat door zijn afbeelding sprack
Van Kristus vleesch, had Moses lang gegeten.
(970) Wie rept dan hier van een geschildert eten?
Wie scheit dan hier belofte en daet van een,
Die niet, van schaemt, verkeert in marmersteen? Christ did not dissimulate; promised the Jews something better than Moses (951-972)

The most righteous tongue, that can never dissemble,
Promised a gift much nobler than Manna,
Or barley; and bread that would only signal God’s body
Would not count as an improvement,
(955) But would be less than Manna or barley bread,
That brought blessings in time of famine.
Indeed, Manna had also foreshadowed its provider,
In whom those who gather it firmly put their trust.
Now the multitude wants a sign and miracle,
(960) And reminisce about Manna, that had sated the patriarchs
And which rained down on them from the lap of the clouds.
Whereupon God’s mouth, blessed forever,
Comforts them with the true bread of heaven;
No sign-crumb, baked in the heat of the oven,
(965) Only chewed with hope and steadfast trust!
If that were so, the Jew could have seen the coming of Christ,
Whose mouth promises what Moses could not;
As the Manna, that prefigured
Christ’s flesh, had long been eaten by Moses’ people.
(970) But who talks here merely of symbolic food?
Who separates promise and fulfilment from one another,
Who does not then, out of shame, turn to marble? ... en zochtze niet te bedriegen. (973-984)

    De meester, vry van dubbelheit en liegen,
Hing netten uit, om harten te bedriegen,
(975) Indien hy niet zoo dickmael sprack recht-uit,
Gelijck zijn klanck en mijne boeckstaef luidt;
Dewijl die school, zoo traegh, zoo hardt in ’t hooren,
Zijn reden niet kost zwelgen door haer ooren,
En even stijf bleef hangen, op dat pas,
(980) Aen zieloos vleesch, waer in geen leven was.
En waer toe toch den twijflende, in ’t byzonder,
d’Almogentheit bevestight door het wonder
Der hemelvaert, waer na ’et min mooghlijck scheen
Hem met zijn lijf te voeden hier beneên? ...and sought not to mislead them (973-984)

The master, free of duplicity and lies,
Would have been hanging nets out, to trick hearts,
(975) If he had not spoken so clearly, so often,
As we see in his words and my record of them;
Whilst that school, so slow, and hard of hearing,
Could not drink in his words with their ears,
And continued to hang on just as stubbornly at that time
(980) To soulless flesh, in which there dwelt no life.
And why would Christ provide further confirmation
Of the Omnipotence to the doubter, with the miracle of the Ascension,
After which it would appear less likely
That Christ could nourish him here below with his body? d’Onroomschen slaghten de Kapernaummers. (985-992)

(985) Zy stemmen zelfs met Synagoogsgezinden,
Die gruwelen in Godts belofte vinden,
In zoeten troost van levendige spijs,
Hun opgedischt, doch geestelijcker wijs.
Laet varen dan de lege schilderdissen,
(990) En ydel aes van lijfgelijckenissen;
En hou u aen waerachtigh vleesch en bloet,
Het welck de ziel waerachtigh laeft en voedt. The Non-Romans are like the people of Capernaum (985-992)

(985) They even agree with the members of the Synagogue,
Who find abominations in God’s promises,
In the sweet consolation of living food,
Served to them, but in a spiritual way.
Cast aside then the empty sign-feasts,
(990) And vain bait of body-likenesses;
And hold onto true flesh and blood,
Which truly fill and feed the soul. Verbonden, Wetten en Testamenten worden klaer, niet dubbelzinnigh ingestelt. (993-1015)

    d’Insteller des Geheimmercks straelt van klaerheit,
By nacht, en spreeckt een onverbloemde waerheit;
(995) Gelijck dat voeght zijn goddelijck Verbont,
En jongsten Wil, beschreven uyt zijn’ mont,
En door zijn doot, aen ’t kruis, met bloet bezegelt.
Waer spreeckt Profeet zoo wilt, zoo ongeregelt
Van droom, gezicht, of door gelijckenis,
(1000) Daer hy niet melt, wat Godts geheimspraeck is?
Daer hy niet melt gelijckenis, gezichten
En droomen, om den blinden toe te lichten?
Men druckt geen wet met duistre woorden uit:
De zaeck wort klaer en helder aengeduit.
(1005) Sla wetboeck op, verbonden, leste willen
Der Vaderen, en toon my, waer geschillen
Gerezen zijn uit dubbelzinnigheit;
Waer zaeck of erf niet klaer voor oogen leit,
Door simpelheit van stijl en spraeck en reden.
(1010) Waer noemt Hebreeu zoo dwaes Veelstrijdigheden* (*Disparata)
Een zelve zaeck, ’t en zy de zaeck het meld’
Of hy zijn zin ontvouw’. Zoo dit niet gelt,
Zal ’t bloet der Wet geen testamentbloet strecken,
En ’t heilboeck slechts verwarringen verwecken,
(1015) Waer Babilon verrijst met veel geschreeuws. Covenants, Laws and Testaments are instituted clearly and not ambiguously (993-1015)

The Institutor of the Secret Mark radiates with clarity,
At night and speaks a plain truth,
(995) As we see in his divine Covenant,
And final Will, described in his own words,
And through his death, on the cross, sealed with blood.
Where does a Prophet speak so wildly, so coarsely,
In dream, vision or by parable,
(1000) That he does not announce what God’s hidden meaning is?
That he does not announce parable, visions
And dreams, to give sight to the blind?
No law is declared with obscure words:
The matter is made bright and clear.
(1005) Turn to the law book, testaments, and last wills
Of the Fathers, and show me where differences
Have arisen out of ambiguity:
Where the matter of inheritance does not appear clear before
Our eyes through simplicity of style and speech and reasoning.
(1010) Where does the Jew call two opposing things* (*Disparata)
One thing, unless the thing itself point to this
Or it reveals its meaning clearly? If this is not the case,
Then the blood of the Law will not seal the covenant,
And the book of salvation will only lead to confusion,
(1015) At which Babylon will rise with much uproar! d’Onroomschen moeten Sint Ieroen geen Hebreeus leeren. (1016-1020)

Geen leerkint leer nu Sint Ieroen Hebreeus,
Noch ouden stijl, noch oock Hebreeusche zeden:
Hy is te kort ons heileeuw nagetreden,
Als een geraemt, en ley zijn wakende oor
(1020) Godtvruchtighlijck op ’t Apostolisch spoor. The Non-Romans must not teach St. Jerome Hebrew (1016-1020)

Let no apprentice now teach St. Jerome Hebrew,
Nor the ancient style, nor Hebrew custom either:
He came too soon after the time of salvation,
Like a skeleton, and placed his attentive ear
(1020) Piously on the path of the Apostles. Die de H. Schrift misduiden, misduiden ter noot oock de H. Outvaders, om quansuis aen ’t oude schip noch te reeden. (1021-1032)

    ’t Vermeten brein, dat Godts gewyde bladers
Misduiden durf, misduit oock d’eerste Vaders,
En kerckkronijck, naer zijn’ verkeerden aert;
Terwijl het zoo gevaerlijck henevaert,
(1025) En kiest, voor ’t licht van ’s hemels goude lampen,
Zijn’ eigen zin en vuile ontsteke dampen;
Al razende genoemt zijn vaste star:
Waer op het los zich t’zee begeven dar,
Als of het volghde in ’t zeezogh der aelouden,
(1030) Die, wijt van hier, heel andre streken houden,
En peilende al de gronden dezer zee,
U waerschuwen, van d’een aen d’ander ree. Those who misinterpret the Holy Scripture, also perforce misinterpret the Church Fathers, ostensibly to prepare the old ship for sea. (1021-1032)

The reckless mind, that dares to misinterpret
God’s sacred pages, also misinterprets the first Fathers,
And church history, in its mistaken way;
Whilst it sets off on such a dangerous journey,
(1025) And chooses, instead of the light of heaven’s golden lamps,
Its own meaning and foul, noxious vapours;
Madly called its fixed star:
By which that mind rashly dares to set sail,
As if it were following in the wake of the ancients,
(1030) Who, far from here, occupied completely different regions
And who fathomed the depths of this sea,
To warn you, from one shore to the other. Eendraghtigheit der Katolijcke leere in dit hooftstuck. (1033-1056)

    Gelijck een wint door ’t orgel komt gedrongen,
Zoo zweeft een geest op zoo verscheide tongen,
(1035) En stemt gelijck, en houdt een zelve maet;
Waer op de Kerck met Godt ten reie gaet,
En d’Engelen, van starrelichte transsen
Zoo laegh gedaelt, om ’s Heeren Lichaem danssen,
En ’t hoogh altaer, waer op het Offer rust,
(1040) En Kerckbancket, der ouden aes en lust;
Die noit zoo hoogh met lof waer uitgeborsten,
Had Godt hen slechts genoot op kruim en korsten;
Vergeefs een beelt door beelden afgebeelt;
Zijn lijf belooft, en schaduw omgedeelt.
(1045) Wie rept dan hier van Latium en Griecken?
Wie schrijft zoo valsch met pennen, uit hun wiecken
Geruckt? wat geest vermomt zich met hun pluim,
Om hemelsch gout te mengen met dat schuim
Van aertsch vernuft? wie dwingt die fenixschachten
(1050) Te spreken ’t geen noit schoot in haer gedachten?
Doch als de Waen haer onmaght voelt in ’t endt,
Dan schoptze ’t oude; en grijpt het parkement
Van Pauwels en de vier Euangelisten,
Om met een’ glimp dien laster te betwisten.
(1055) Een ieder woort zy, als een schroef, verdraeit,
Dan hoogh dan laegh, tot datze d’onrust paeit. Harmony of Catholic doctrine in this chapter (1033-1056)

As one draught of air is forced through an organ,
So one spirit hovers over such different tongues
(1035) And sounds the same and keeps the same rhythm;
To which the Church begins to dance with God,
And the Angels, that have come down so low
From starlit heavens, dance around the Lord’s Body,
And the high altar, on which the Sacrifice rests,
(1040) And the Church Feast, the ancients’ food and joy;
Which would never have burst out in so much praise,
If God had only offered them crumb and crust.
It makes no sense to have an image foreshadowed by images,
His body promised, and shadow distributed!
(1045) Who mentions here the texts of the Latin and Greek Fathers?
Who writes so falsely with pens plucked from their
Pinions? What mind dresses up with their plumage
To mix heavenly gold with those dregs
Of earthly reason? Who forces those phoenix quills
(1050) To say what never came up in their thoughts?
But as Delusion feels her impotence,
Then she kicks away the Fathers and grasps for
The parchment of Paul and the four Evangelists,
In order to argue for her lies with sophistry.
(1055) And she turns every word like a screw,
In and out until she calms the disquiet! d’Onroomschen wapenen zich met waenreden, (1057-1066)

    Maer wacht u, als de Waen door schijn van reden,
Van top tot teen, zich laet in ’t yzer smeden
En ’t harrenas van reêngebruick, om fier
(1060) Een reedlijck mensch te schijnen, en geen dier.
Nu sidderen van veer de zeven toppen,
En Engleburgh, met al zijn roode koppen.
Wat raet, URBAEN? Dit gruwzaem stormgevaert
Geeft vier op u, en vreest noch kruis, noch zwaert,
(1065) Noch sleutels, die de poort des hemels sluiten
En openen: wie kan dien stormram stuiten? The Non-Romans arm themselves with deluded reason (1057-1066)

But beware, as Delusion, through the appearance of reason,
From top to toe lets herself be forged into the iron
Armour of the use of reason, in order
(1060) To appear as a person of reason and not an animal!
Now from afar the seven hills tremble,
And Castel Sant’Angelo, with all its red tops.
What’s your plan, URBAN? This gruesome siege machine
Turns its fire on you and fears neither cross, nor sword,
(1065) Nor keys, that open and close the gates of heaven!
Who can stop this battering ram?
Oh! Mindless hulk, let go of your plundering!
... die tegens Godts reden niet opmagh, (1068-1075)

    Ay, dommekracht, laet glijden uwen roof.
’t Is reden, dat de mensch Godt zelf geloof,
By zijnen eedt, zoo menighmael gezworen.
(1070) Die reden leeft en zweeft in Godts herboren,
En schrickt voor schimp van Heiden Turck noch Joodt,
Die zich zoo blint aen dezen hoecksteen stoot.
Godts reden druckt der zinnen trotsheit onder,
Daer ’t hem belieft te wercken zulck een wonder,
(1075) Waer voor Natuur verbaest staet en bezwijckt, ...that cannot match God’s reason (1068-1075)

Reason determines that man believes God himself,
On his oath, sworn so many times.
(1070) That reason lives and moves in God’s children re-born,
And does not take fright at the scorn of Heathen, Turk or Jew,
Who stumble, so blind, on this cornerstone.
God’s reason suppresses the pride of the senses,
Because it pleases him to work such a wonder,
(1075) Before which Nature stands amazed and succumbs, ... nochte tegens Godts almogenheit. (1076-1082)

En willigh voor haer Vaders almaght wijckt.
Godts reden klimt veel steiler, en veel radder
Dan ’s menschen reên, een al te korte ladder:
Want schoon men rieckt, en smaeckt, en tast, en ziet,
(1080) Noch strijt Godts reên met ’s menschen reden niet.
Wie dit begrijpt, mistrouwt zijn stompe zinnen,
Daer ’t Godt belieft een Wonder te beginnen, ...nor his omnipotence (1076-1082)

And willingly yields before her Father’s omnipotence.
God’s reason climbs much higher, and much faster
Than man’s reason, a ladder all-too-short;
For, though man smells and tastes and touches and sees,
(1080) His reason is no match for God’s reason.
Whoever understands this, mistrusts his dull senses,
Since it pleases God to perform a Miracle, Kristus menschwording is hondertduizentmael grooter wonder dan dit; (1083-1091)

Op duizentmael zoo groot niet, noch zoo vremt,
Als ’t geen men licht in Godts geboort bestemt;
(1085) Wanneer de Maeght baert Godt en mensch te gader,
Emanuel, der eeuwigheden Vader,
En Davids zoon, een dubbele natuur,
Gezielde klay, verknocht met eeuwigh vuur:
In ’t Heidensch oogh wanschepsels en gedroghten;
(1090) Veel eeuwen lang, van spits vernuft bevochten, Christ’s incarnation is a miracle one hundred thousand times greater than this (1083-1091)

Not a thousand times as great, or as strange,
As the one we easily give credence to in God’s birth:
(1085) When the Virgin bears God and man together,
Emmanuel, Everlasting Father,
And David’s son, a double nature,
Ensouled clay, intimately bound to eternal fire;
In the Heathen eye monsters and freaks;
(1090) Down the centuries, countered with acute reason, Godts reden zwicht voor geene wederspraeck, en bevestight de grontleer der Roomschen. (1091-1104)

Hoewel vergeefs. Godts reden staet te vast,
En steurt zich niet, hoe vreeslijck d’afgront bast.
Zy keert zich hier aen schijn, noch waelbaer teken.
z’Ontkent dat dit zich zelf gaet wederspreken.
(1095) Zy zet Godts lijf, op eenen zelven tijt,
In oost en west; en vint niet, dat het strijt
Met d’Almaght, zoo Godtvruchtighlijck te stijven
De mooghlijckheit van plaetselooze lijven;
d’Almogenheit, die licht den toeval scheit
(1100) Van zijnen gront, de zellefstandigheit.
Zy overtuight die ’t krachtigh Woort beletten,
Waer ’t Godt belieft, zijn lijf en bloet te zetten,
Ter stede, daer men ’t Hooghgeloofde zwelgh’,
Doch niet verteer’: men spreecke, eer ’t God zich belgh’. God’s reason does not yield before any opposition and confirms the fundamental Roman doctrine. (1091-1104)

Although in vain. God’s reason stands firm
And is not moved, however much hell may bay.
She does not pay attention to outward form or fickle sign,
She denies that this will be a contradiction.
(1095) She places God’s body, at one time,
In East and West and does not find that it goes against
The Almighty, piously persisting with
The possibility of placeless bodies;
The Almighty who easily separates accident
(1100) From its ground, substance.
She persuades those who prevent the powerful Word
from setting his body and blood where it pleases God,
That is in the place where men can swallow the Holy Sacrament,
But not digest it; let’s speak, before God gets angry at it! De menschwordinge wederspreeckt party: (1105-1122)

    (1105) Ay, belghzieck brein, bedaer, hou op van knagen
Met uw gebit: versterck uw zwacke magen
Door zielartsny: ghy belght u ’s Paeschnachts licht,
En ’s Kersnachts traegh; als ’t ongeboren wicht
Uw Heer, uw Godt, uw Schepper, zonder luister,
(1110) In ’t ingewant der Maeght, benaeuwt en duister,
Veel maenden leit gekerkert; daer de zon,
Zijn werckstuck, noit haer stralen schieten kon;
Terwijlze reedt op haer’ robijnen wagen,
En zagh een’ klomp van klay de Godtheit dragen,
(1115) En endelijck Godt baren, root van schaemt.
Nu vraegh u zelf, wat Godt, wat mensch betaemt.
Een Maeght gevoelt haer’ Godt, haer vrucht, in ’t midden,
En ’t geen vast groeit begint zy aen te bidden.
Zy knielt, en eert haer eigen vleesch en been,
(1120) In hare vrucht, eer die haer oogh verscheen,
Met vel en vleesch en adren overtogen,
En zwack en arm, en met twee weenende oogen. The incarnation contradicts the enemy (1105-1122)

(1105) Oh, brain quick to anger, calm down, stop gnawing
With your gnashers! Strengthen your weak stomachs
With soul medicine! You get angry quickly on Passover night
But slowly on Christmas night: when the unborn child
Your Lord, your God, your Creator, without glory
(1110) In the womb of the Virgin, small and dark,
Spent many months imprisoned; where the sun,
His own work, could never shine her rays;
Whilst she rode on her ruby chariot,
And, red with embarrassment, saw a clump of clay
(1115) Carry Divinity, and finally give birth to God.
Now ask yourself, what is proper for God and man!
A Virgin feels her God, her unborn child, in her belly,
As it grows and grows, she begins to worship it.
She kneels and honours her own flesh and bone,
(1120) In her fruit, before it appeared to her eyes,
Covered in skin and flesh and veins,
And weak and poor, with two tear-filled eyes. Christus lijden verstomt party. (1123-1151)

Ay, belghzieck brein, gedoogh dat ick u vergh
Met my te gaen, om op den Dootshooftbergh
(1125) Uw’ Godt te zien, dien aertworm, dien gekruisten,
Geverft in zweet van bloet, beschimpt, met vuisten
In ’t aengezicht geslagen, en den glans
Van ’t hooft bedroeft met eenen doornekrans:
Dat gansche lijf met taeie roên geschonden,
(1130) En een quetsuur van zijn ontelbre wonden:
Dien dooden mont verquickt met gal en eeck:
Zijn hart, Godts hart, gepriemt met eenen steeck:
De zenuwen gereckt en uitgespannen:
Ja Godt gepijnt, ten wellust der tirannen.
(1135) Ay, belghzieck brein, ’t wil tijt zijn, dat ghy vliet:
De Majesteyt der Godtheit lijt dit niet:
Nu omgezien naer een onlijbre Godtheit.
Dees Godtsdienst baert schandael, en schijnt maer zotheit,
In ’s wijzen oogh. Waar badt oit reedlijck man
(1140) Een Godtheit aen, of Godt die sterven kan?
    Godts reden dient het plomp vernuft te scherpen,
Dat schichtigh is in kiezen en verwerpen
Van eene zaeck; en naulix zich verstaet,
En wraeckt, eer ’t rieckt, hoe veer dat wraecken gaet.
(1145) Men zet een stuck, om andren voor te jagen,
En voelt zich door zijn eigen stuck geslagen.
Wie schaeckt, en niet verstaet wat spel beduit,
Verliest het velt, en raeckt ten schaeckbert uit.
Wie slechts met stanck zijn stercker wil verbazen,
(1150) Ontbeert bewijs, en stelt zijn kracht in ’t blazen.
Een Goliath*, om ’t brootgenot vooraen, (* Kalvijn) Christ’s suffering renders the enemy speechless (1123-1151)

Oh, brain quick to anger, allow me to invite you,
To go with me, to see your God at Golgotha,
(1125) That earthworm, that crucified one,
Dyed in sweat and blood, mocked, with fists
Driven in to his face, and the glory
Of his head tarnished with a crown of thorns;
His whole body profaned with tough scourges,
(1130) And one wound by his innumerable wounds;
His dead mouth quickened with gall and vinegar:
His heart, God’s heart, pierced with one blow:
The sinews stretched and taut:
And worse, God tortured, to the pleasure of his tormentors!
(1135) Oh, brain quick to anger, it is time for you to flee!
The Majesty of the Divinity does not suffer this!
Now let’s have an impassible Divinity!
This Religion gives birth to scandal and appears but foolishness
In the eyes of the wise! Wherever did man with his reason
(1140) Worship a Divinity or God that can die?
God’s reason must sharpen the blunt mind,
That is too hasty in choosing and rejecting
Something it hardly understands,
And raises objections before it sniffs out what the consequences are.
(1145) You move a piece to attack your opponent,
But are instead beaten by your own piece.
Whoever plays chess not understanding what playing means,
Loses the field and suffers checkmate.
Whoever only wants to confound his stronger opponent with
(1150) Odours lacks proof and is a bag of hot air.
A Goliath,* who leads the way in bread eating, (*Calvin) verschalckte menigh duizent zielen in de fuick zijner moetwillige dubbelzinnigheit. (1152-1174)

Vermomt zijn’ zin, zoo wort hy minst verstaen.
    Hy scheit doortrapt het lichaem van het teken,
Zoo wijt als d’aerde en opperhemelstreken
(1155) Gescheiden zijn door ’t schricklijck middenperck:
Dan hecht hy weêr het lichaem aen het merck:
Dan ’t vleeschgenot beschermen, dan bevechten:
Dan vat hy niet, hoe ’t merck aen ’t lijf kan hechten:
Dan vloeit ’er, door den geest, als door een buis,
(1160) Een kracht des lijfs om laegh, van ’t starlicht huis:
Dan kan ’t geloof de kracht des lichaems eten,
Dat aen de zy des vaders is gezeten:
Dan nut d’onvrome een teken zonder bloet;
En dan betuight het dischbereit gemoet,
(1165) Dat Kristus door ’t geloof al zy genoten.
Wat aertsgeheim leit nu hier ingesloten,
Gelijck hy stoft, met zulck een hol geluit?
Wat munt hier nu in deze Godtsgave uit,
Terwijl hy roemt van dadelijck waerachtigh
(1170) Genot des lijfs, zoo levendigh en krachtigh?
Als na dien roem, zijn’ brootgast anders niet
Dan ’t bloote merck des lichaems overschiet?
En wie behoeft naer tekens te verlangen,
Zoo Kristus voor d’ uitreicking wort ontfangen? Calvin trapped many thousand souls in the snare of his malicious ambiguity (1152-1174)

Hides his meaning so he’s understood all the less.
He cunningly splits the body from the sign,
As earth’s divided from the highest heaven
(1155) By awesome spaces in between:
Now he attaches the body to the sign once more:
Now protecting the consumption of flesh, now contesting it!
Now he doesn’t understand, how sign can attach to body:
Now there flows down through the spirit, as through a pipe,
(1160) The power of the body from heaven’s starry house!
Now faith eats the power of the body
That sits at the side of the father!
Now the impious share a sign without blood!
Now the heart prepared for the table declares
(1165) That Christ has been received, but through faith!
What great mystery lies enclosed in this doctrine,
As he boasts, with such a hollow ring?
What is excellent, then, in this gift of God,
Whilst he waxes lyrical about true and real
(1170) Sharing in the body, so alive and so powerful,
If after his boasting, nothing is left
For his fellow communicants but the simple sign of the body?
And who needs to long for signs,
If Christ is already received before the distribution? Natuur bevestight dagelijcks de wesentlijcke veranderingen der dingen van d’eene stof in d’ander. (1175-1207)

    (1175) Hoe lochent men met zulck een onbescheit
’t Veranderen der zellefstandigheit?
’t Veranderen van d’ eene stof in d’ ander?
Dat weite in vleesch, dat wijn in bloet verander’,
Dat weite en wijn het bloet en lichaem voên,
(1180) Blijckt dagelix. Natuur behoeft saizoen
En haer gewest, om vruchten op te zetten.
d’Almogenheit verbint zich aen geen wetten
Van tijt of plaets, maer werckt alle oogenblick:
’t Alwerckend Woort houdt alles in zijn’ schick.
(1185) De hemel daelt op d’aerde, in eenen regen,
Wiens druppels flux verkeeren in een’ zegen
Van vrucht of blat of bloem, die helder blinckt,
Zoo ras zy ’t vocht door haren wortel drinckt.
Hoe zou Godts kracht dan hier haer kracht ontbeeren.
(1190) Die water eens in puickwijn kost verkeeren,
Verkeert zeer licht den wijn in dierbaer bloet;
Al derft het schijn van bloet, om ’t zwack gemoet
Der menschen door geen verf van bloet t’ontstellen.
De zooghbre vrouw ziet haren boezem zwellen
(1195) Van weeligh zogh, terwijlze drinckt en eet,
Het geen zy aen zich zelve wel besteet,
Daer na aen ’t kint; ’t welck hangende aen de tippen
Van moeders borst, zoo gratigh met zijn lippen
Haer, onder ’t hart, de melck van ’t harte treckt,
(1200) Uit deze bron, die altijt springt en leckt:
En is het zogh geen bloet, om ’s menschen kranckheit
Ontaert van verf? en met een zuivre blanckheit
Vermomt? aldus behaeght dit voetsel elck:
De vrucht drinckt bloet, dat voert den naem van melk:
(1205) En kan Natuur, voor ’t lijf, dit wonder wercken,
Zou Godts gena dan niet de zielen stercken,
Door wonderdaên, waer van zy overvloeit? Nature confirms daily the substantial changes of things from one matter to another (1175-1207)

(1175) How can they deny so brazenly
The changing of substance?
The changing from one substance into another?
That wheat turns to flesh, wine to blood,
That wheat and wine feed our blood and body,
(1180) Is obvious daily. Nature needs the seasons
And their domains, to bring forth new fruit.
The Almighty binds himself to no laws
Of time or place, but works at every moment;
The omnipotent Word holds everything according to his will.
(1185) Heaven falls to earth, in a rain shower,
Whose droplets turn at once into a blessing
Of fruit or leaf or flower, that glistens brightly,
As soon as it drinks the dew through its roots.
How would God’s power then do without its power here?
(1190) Whoever could once turn water into costliest wine,
Could very easily turn wine into dearest blood,
Though it lack the appearance of blood, in order not
To shock the weak mind of man with the colour of blood.
The weaning woman sees her breasts swell
(1195) Full of milk, as she drinks and eats,
Which she uses to nourish herself,
And then her child, which, hanging on the nipples
Of its mother’s breast, so greedily with its lips,
Takes the milk from her heart, perched under her heart,
(1200) From this source, that always springs and leaks:
And is the milk not blood, changed in colour
Because of man’s weakness? And disguised
With a pure whiteness? So this food pleases both!
The child drinks blood that bears the name milk!
(1205) And if Nature can work this miracle, for the body,
Could God’s grace not then strengthen souls
Through wondrous deeds, with which it overflows? De wonderen des ouden Testaments bevestigen deze veranderinge. (1208-1224)

Heeft Arons roede op eenen nacht gebloeit,
En bloessem en amandelen gedragen;
(1210) Zagh Memfis eer genaken ’s hemels plagen;
Des leitsmans staf zich krincklen, als een slang;
Den stroom en put in bloet verkeert, door dwang
Des Woorts; de beeck de groene vorsschen vormen;
Het stof gezielt, en grimmelen van wormen;
(1215) Heeft Godt uit klay zijn schoonste beelt gebouwt:
Zagh Loth zijn vrouw veranderen in zout:
Vergun my dan, dat Godt zelfstandigheden
Verkeere, en deck’ met ongewoone kleeden
Van toeval, die belommert ’s Godtheits licht:
(1220) Betrouw hier ’t Woort, geensins uw zwack gezicht;
’t Alwerckend Woort, dat zoo veel wondren baerde,
In zee en lucht, in hemel en op aerde;
Dat zelve Woort behout de zelve kracht,
Ter zaligheit van ’t Kristensche geslacht. The miracles of the Old Testament confirm these changes. (1208-1224)

If Aaron’s rod sprouted buds in only one night
And produced blossoms and bore almonds;
(1210) If Memphis once saw plagues from heaven approach;
The leader’s staff coil, like a snake;
The river and wells turned to blood by the power
Of the Word; the brook brings forth green frogs;
Dust ensouled, and teeming with worms;
(1215) If God has built his most beautiful image from clay;
If Lot saw his wife turn to salt;
Then grant me this, that God can change
Substances and cover them with the unaccustomed clothes
Of accident, that puts the light of Divinity in the shade!
(1220) Trust here the Word, and not your weak eyes!
The omnipotent Word, that bore so many miracles,
In sea and air, in heaven and on earth:
That same Word has the same power,
For the salvation of the Christian folk. De reden bevestight deze verandering, en het bestaen des Toevals, zonder zelfstandigheit. (1225-1238)

    (1225) Oock strijt het niet met ’s hemels alvermogen,
Dat toeval, wien zijn grontslagh wort onttogen,
Door d’almaght blijve in wezen: want gelijck
d’Almogenheit, oneindigh werreckrijck,
De wercken der tweede oirzaecke uit kan voeren,
(1230) Oock zonder die tweede oirzaeck eens te roeren;
Dewijl Godts kracht de dingen schiep uit niet:
Alzoo kan ’t Woort, en onbepaelt gebiet,
De wercken der tweede oirzaecke ondersteunen,
Oock zonder datze op die tweede oirzaeck leunen.
(1235) Rust toeval op zelfstandigheit zoo vast;
Hy rust op Godt met minder noot en last.
Kan ’s menschen reên die reden achterhalen;
Wat breinvat durf Godts almaght dan bepalen? Reason confirms this change and the existence of accident without substance (1225-1238)

(1225) It is not at odds either with heaven’s omnipotence,
That accident, whose substance is removed,
Continues to exist by omnipotence: for likewise
The Almighty, eternally rich in works,
Can accomplish the works of the second cause,
(1230) Even without touching upon the second cause,
Since God’s power can create things from nothing;
So the Word, and unlimited power,
Support the works of the second cause,
Even without relying on the second cause.
(1235) If accident rests so firmly on substance,
Then it relies on God with less weight and burden.
If man’s reason can follow that reasoning;
What limited human mind dares then to circumscribe God’s omnipotence?
De scheppinge des lichts bevestight het bestaen des Toevals zonder zelfstandigheit. (1239-1266)

    En Moses zelf, ten eersten dage, sticht
(1240) Op zulck een’ gront het nieuwgeboren licht,
Drie dagen eer de zon, op haren wagen,
De fackel quam rontom den aertkloot dragen:
Drie dagen blonck die heldre vlam, en riep
Den dageraet, eer Godt de daghtorts schiep,
(1245) En door het Woort ontstack, om ’t jaer te meten,
Ten dienst en nut van ’s weerelts ingezeten.
Alle Engelen aenschouwden dezen glans,
Die afscheen van den zonneloozen trans
Der hemelen, noch zonder blakende oogen.
(1250) Dat schijnsel hing alleen aen ’t alvermogen
Des Vaders der gehoorzame Natuur.
Hy hoefde, om licht t’ontsteken, lamp, noch vuur,
En onderhiel die klaerheit zonder zetel:
Wie anders sluit, bepaelt zijn maght vermetel.
(1255) O wondre kracht van ’t Woort vol majesteit,
Dat noit zoo ras de zellefstandigheit
Der druive en air veranderde alle beide,
En van zijn’ steun den toeval ruckte en scheide,
En onderhiel in wezen; of de mensch,
(1260) Een aertworm, kreegh al kruipende zijn’ wensch,
Het vleesch en bloet des Godts, die hem verloste.
Wie vont oit schat die zulck een bloetschat koste?
    ’t Geloof omhelst die wonderen, als stof
Van meer verdienste, en zingt den Herder lof,
(1265) Die, onder schijn van vruchten, zoo verscheiden,
Zijn lammers zelf komt met zich zelven weiden; The creation of light confirms the existence of accident without substance (1239-1266)

And Moses himself, on the first day, creates
(1240) On such a ground the new-born light,
Three days before the sun, in her chariot,
Came carrying her torch around this clod of earth;
For three days that bright flame blazed and gave us daybreak
Before God created the day-torch,
(1245) And through his Word lit it, to measure the year,
To serve and be of use to the world’s inhabitants.
All Angels looked at this glow
That shone through the sunless firmament
Of the heavens, still without blazing eyes.
(1250) That light hung only by the omnipotence
Of the Father of obedient Nature.
He needed neither lamp nor fire to turn on the light,
And maintained that brilliance without a base:
Whoever reasons otherwise, limits his power rashly.
(1255) O wondrous power of the Word, full of majesty,
That as soon as it changed
The substance of both grapes and wheat,
And removed and separated the accident from its support
And maintained it substantially, then man,
(1260) An earthworm, creeping along, would get his wish,
The Flesh and Blood of God, who saved him.
Whoever found a treasure that cost blood so dear?
Faith embraces those miracles, as things
Of greater merit and sings praises to the Shepherd,
(1265) Who, under the form of fruits so different,
Comes to his lambs to feed them with himself, Kristus lichaem is geheel en het zelve onder verscheide tekens, (1267-1275)

Geheel en al verborgen onder elck,
Zoo kruimgestalte, als vochten offerkelck.
Dat vleesch, dat bloet, hoewelze in mercken schelen,
(1270) Zijn ’t zelve, en niet te scheiden, noch te deelen.
Al breekt men ’t merck, noch breekt het lichaem niet;
Gelijck de kelck gestort geen bloet vergiet.
Een eenigh nut zoo veel als duizent monden:
Want Kristus wort in drup en kruim gevonden
(1275) Geheel en al, en oock op elck altaer. Christ’s body is undivided and the same under different signs (1267-1275)

Completely hidden under each kind,
Both the form of bread, and moist chalice of sacrifice.
That flesh, that blood, although they differ in outward form,
(1270) Are the same and not to be divided or separated.
And though the outward form be broken, the body doesn’t break
Just as the chalice is poured, but no blood is spilt.
One alone consumes as much as a thousand mouths,
For Christ is found in drop and crumb
(1275) Complete and undivided, and also on every altar. ... en op vele plaetsen t’effens; gelijck een zelve zon zich in vele stroomen en spiegelen vertoont. (1276-84)

d’Ontelbaerheit der plaetsen, hier en daer,
Vermeert geensins deze eenheit van Godts leden
En lijf, gestelt op hondertduizent steden,
In eenen blick. Zoo komt de gansche zon
(1280) Zich spiegelen in ieder beeck en bron:
Die zelve weet haer aenschijn gansch te drucken
In ’t heele glas, en gansch in alle stucken
Van ’t zelve glas, indien ’t gebroken wort.
’t Rechtvaerdigh licht noch groot noch kleen verkort. ...and in many places at once; just as one and the same sun manifests itself in many streams and mirrors (1276-84)

The uncountability of places, here and there
In no way multiplies this unity of God’s limbs
And body, placed in one hundred thousand places
At one moment. Likewise the whole sun
(1280) Is reflected in every stream and spring;
The very same sun manages to imprint all her rays
On the whole mirror, and in all the pieces
Of that mirror, if it is broken.
The righteous light wrongs neither big nor small. ...gelijck de ziel in ’t geheele lichaem en elck lidt geheel is, oock naer de stellinge der Onroomschen: (1285-1292)

    (1285) Zoo gaet een ziel door al het lichaem waeren.
Door mergh en bloet, door zenuwen en aren,
Van top tot teen; en vult het al; en zit
Geheel in ’t kleenste en allergrootste lit.
Ontleedt den mensch, ghy kunt geen ziel ontleden:
(1290) z’Is enckel geest: geen geest wort doorgesneden.
’t Onsterflijck deel, waer in Godts aenschijn blinckt,
Wert noit geknot, gereten, noch verminckt. ...just as the soul is undivided throughout the body and in every limb, even according to the view of the Non-Romans (1285-1292)

(1285) Likewise one soul wanders through the whole body,
Through marrow and blood, through sinew and veins,
From top to toe, and fills it all; and sits
Intact in the smallest and biggest limbs.