Deelbestand Ton Harmsen

Dit is een onderdeel van JohandeBruneBanketwerk.html. Klik hier voor het hele document.

rechten weynigh uyt: haer onghezouten herssens smeden gheduyrighe hopen, maer die onder den hamer ontvallen, en te bersten springhen: als haer bedrijf is maer een ghekraeck van bramen en laurier-blaren, onder een pot; een lichte vlamme, die in ’t [p. 272] stroo blaeckert en t’ effens uyt-gaet: zy zijn van een olyfant zwangher, en brenghen een vlieghe voort: zy snorcken van een goud ledekant, en zy baren een wrotte vuyren-houte koetse.

DCC. ’t Gheluck is bedrieghelick.

ALs de zonne meest blakert en steeckt, is de reghen veerdighst, om neer te storten: en als ’t geluck zich op ’t minnelickste aenstelt, en de vriendelijckste lach gheeft, dan is de val voor handen. ’t Geluck is licht-zinnigh en bedrieghelick; ’t heeft zijn losse zomer-vlaghen; het streelt met d’ eene hand, en nijpt met d’ ander: als het zich in blanck ghewaedt verthoont, dan is de zwarte rouw-mantel ghereed, om u op de schouders te hanghen: ’t is de keers gelijck, die meest schettert en flickert, als haeren uytgangh na by is.

DCCI. Het gheld dat gheldt.

DEughd heeft weynigh aen-ziens en ghezagh, maer die gheld heeft, krijght den droes te vriend, en alle hoeden tot zijn devotie.
Die veel roode vossen heeft,
In de meeste eere leeft.
De pije-broeck vint zelden kussen voor zijn aers: de fluweelen vind-ze over al gheschut en ghereedt.
Gheen deughd, gheen kunst,
Maer ’t gheld heeft gunst.
Die dat ontbreeckt, magh zijn hooft wel in stucken klouwen, en door stovingh van ghedult, zijn pijne smydigen. Hy en hoeft zich ondertusschen niet [p. 273] te kruyssen, dat hy met de necke-put aenghezien wert, en over al houten aenghezichten vindt. Het gaet zoo in de weereld:
De volle buydel vindt ghehoor,
De leegh’ en klinckt niet in de oor.
Is ’t dan vremd onder aerdsche menschen, dat, de weereld vroet, om gheld en goed. Men ziet daerom, als ’t aen ’t gheld gaet, dat de liefste vrienden van malcander scheuren: en datter menighe, naer langhe draven en laven, zich aen den gouden strick verhanghen.

DCCII. ’t Recht drijft boven.

HEt recht is veel tijds zieck, maer ’t en sterft niet: want al wert het dickwils met gheweld, t’ onderghehouden, het dringht en drijft eyndelick weder boven. ’t Is waer, dat de beste zaecke noch een goeden advocaet van doen heeft, en dat het recht wel ghesoudeert en ghetrast dient te werden: maer dat gheschiet, door valsche menghelingh van kaerten, en door veranderingh van ’t heldere licht in zwarte duysternisse; dat even-wel tot zijnder tijd, door alle wolcken en nevelen uyt-berst, een donckeren eclypsis, in een klare zonne-schijn, veranderende.

DCCIII.

DE teerlingh van de wapenen valt zeer onzeker, en loopt met vremde botten.
Op krijgh en oorlogh-zaecken
En is gheen staet te maecken.
[p. 274]
De morgen-lach verwisselt dickwils in een nacht geklagh: en die de oost-zonne moedigh en trotsch ghezien heeft, die heeft wel de wester-zonne, met de mond op d’ aerde lighende, aengeschouwt.
Krijghs-zaecken wiss’len alle dagh,
Die ghister gaf, krijght nu de slagh.
En tusschen hoogh en laegh fortuyn,
En light-er maer een stroyen thuyn.
’t Verandert zomtijds in een uyr, dat zeven jaer vast gestelt heeft: ’t verlies van een stad is by wijlen den ondergangh van een staet. En
De uyt-komst van een slagh te veld,
Hanght aen ’t geval, niet aen ’t gheweld.
Jae, zeght veel liever,
De uyt-komst van het oorlooghs lot
Hanght aen de Heere Sebaoth.

DCCIV. Quaed ey, quaed kiecken.

MEn kent den heer by zijn ghezind, gelijck den vader by het kind. Een raef en zal gheen sijsken voort-brenghen, noch een duyf een aerend uyt-broeden: want ghelijck de voghel is, zoo leght hy eyers: en die op een banck gheteelt is, en light-er niet gheern onder. Daerom zeght-men, dat een bastaerd naer zijn bast aerdt, en zelden tot deughd geprickelt wert. Maer gheen zoo vasten reghel, of hy heeft zijn uyt-steecksel, en bepalingh.

DCCV. Een ambacht.

EEn konst of ambacht is een goede reys-penninck, men draeght-er zich niet moede van. ’t Is [p. 275] een Heyster (beter als dien Euanghelischen vijgheboom) die ’t heel jaer deur zijn vruchten gheeft: ’t en lieght maer aen de man, dat hy zijn handen uyt de mouwe steeckt. Een hand-werck heeft ghewisselick een gouden bodem; die maer diep en tast, hy vindt een goud-myne. Maer hy moet-er een zweetjen om halen. En waerom dat ont-zien?
’t Is het liefst en meest gheroemt,
Dat van zweet en arbeyd komt.

DCCVI. Beghin en eynde.

IN ’t qualick in-schieten wert het brood scheef: zo hanght het al aen een goed beghin.
Een zaeck begonnen, Is half gewonnen:
Een dinck bestaen, Is half ghedaen.
In den oorlogh zeght-men, dat wel aen-gerent, half ghevochten is. Maer dat-men metter yl en wel doen wilt, moet-men langhe overlegghen; eerst wel kauwen, en dan lustigh in-zwelghen. In allen ghevalle, moet het eynde voor-gaen, eer ’t beghin geboren wert: men moet door ’t gat zien, eer-men zijn hooft daer in steeckt: en dan is ’t tijd, om deur te booren.
Liever ’t draedjen niet beghinnen,
Als den rock niet af te spinnen.
Dan en dient-men niet te sluyeren of te sluymeren, noch den huyden in een morghen veranderen.
Die altijd morghen morghen zeght,
Noyt yets ter deghen uyt en recht.

[p. 276]
’t Vuyr moet gestoockt werden, ter-wijl de pot over hanght.
Van al dat ghy beghint, Ziet dat ghy ’t eynde vindt.
Beter niet begonnen, als ter halver weghe blijven.
Beghint gheen huys te bouwen,
Of wilt het eynd aenschouwen:
En neemt gheen dinck ter hand,
Of brenght het in zijn stand.

DCCVII. Zijn woord ghestand doen.

ALs ’t woord van de tongh is, is de man gebonden: ’t en baet dan gheen berouw, om achterwaerts te treden.
Woorden zijn gheen water-plas,
Die-men op-dweylt op zijn pas.
Ghezeght, dat blijft ghezeght,
’t En kan niet zijn verleght.
Liever breken, als zijn woord ont-breken, en zijn trouw belieghen.
Ghesproken is ghesproken,
’t En kan niet zijn ghebroken.

DCCVIII. ’t Quaed dient gheheel gheweert.

MEn moet een quaed zeer niet ten halven genezen; maer is ’t hart-neckigh, en weynigh naer de konste luysterende, men dient-er het vuyr en ’t viem toe te brenghen. Dat uyt is, en zweert niet: eyers in de pan, zoo komen-der gheen quae’ kieckens van. Een rottingh zal qualick een bitsighen hond goed maecken: maer doode honden en bijten niet. ’t Is oock dickwils beter, dat een mensche [p. 277] sterve, als dat het gansche volck verderve, zeyde eertijds Cayphas, hoe-wel hy dat uyt zijn zelven niet en sprack.

DCCIX. Haest ghewassen, haest vergaen.

DAt allenghskens aen-komt, dyet veel beter, als dat schielick en teffens uyt-wast. Spade ooft duyrt langh; daer ’t vroeghe zoo kort van leven, als van wasdom is. Wat haest aen-slaet, oock haest vergaet. Dus ziet-men, dat een wilghe poot, die zoo willigh en ghereet op-schiet, een vroeghen ouderdom en korte jaren heeft, daer de eyck zoo traegh en steegh in ’t groeyen, een mensches eeuwe drie of vier-mael overtreft.

DCCX. Natuyr heeft duyr.

WIe kan de exter het hippelen ontleeren; en de hoenders het schraefelen verbieden? Drijft de natuyre met een vorck uyt, zy komt al weder in uw huyd: even als de vlieghen, die van het vleesch of zuycker af-gejaeght zijnde, des te dicker en dichter zich daer op zetten. De wolf sterft in zijn huyd, ten zy dat hy levendigh ghevilt werde.
De munninck light zijn kap wel af,
Maer houdt zijn zinnen op het graf.
Een vorsch wilt altijd naer de poel,
Al zat hy op een goude stoel.
Zoo en heeft oock de ouderdom teghen de zoetheyd niet, als die eens ter deghen ghevat heeft.
Een kraeye vlieght wel over ’t meer,
Maer ziet, zy komt een kraeye weer.
[p. 278]
Die den in-geboren aert pooght te ont-aerden en uyt te roeyen, wilt de zee uyt-branden, en sneeuw in den oven backen.
Voert een stier, naer Mompelier,
Al komt hy weer, hy blijft een stier.
En die een nar uyt-zendt, krijght een zot weder.

DCCXI. Gheld.

GHeld doet mirakel meer als thriakel: ’t geneest de geel-zucht en de beurs-peste, daer al de kruys-heeren ghestorven zijn. In alle handelingen wert op het lieve gheld ghezien: dat goud-smeer maeckt smijdige huyden, en doet de steghe wagen dapper voort-gaen. ’t Is alles veyl om gheld, zelfs vrije menschen: ’t is de maeckelaer van de houwelicken, en de prijs van yders waerde. ’t Is voor al, hoe veel gheld, en daer naer hoe vroom.
Eerst naer het gheld ghevraeght,
En dan van deughd ghewaeght.
Die de sleutel vande zilver-kas verloren, of zijn geld in een slijp-steen genaeyt heeft, magh wel loock en juyn eten, en zijn oogen uyt weenen. De deughd, zeght-men, en gheeft gheen speck in de worsten; gheen zuycker in den rijs; gheen meel in de zack. Maer ’t gheld is den al-ghever.

DCCXII. Vermaeck der Prinsen.

EEn prinselick leven is een ellendighe, hoe wel vergulde slaverny: ’t is al gemaeckt en gedwonghen werck, wat daer ontrent is. Als groote vorsten haer herten willen op-haelen, en een rechte [p. 279] vreughd smaecken, moeten zy haer zelven het leeghste volckjen gelijck maken. Frederick, tweede koningh der Denen van dien name, zich by wylen met zijn edel-lien vermaeckende, leyde de mantel af, zegghende; laet ons vrolick zijn, en boetsen bedrijven, ter wijl de koningh wegh is: maer als ’t speeltjen op zijn beste was, greep hy zijn mantel op, zegghende; hola! ’t is ghenoegh, de koningh is weer-gekomen.

DCCXIII. Aengenaemheyd der Prinsen.

’t WAs een zot en vermetelick zegghen van die Keyzer, welke aen-gheraden zijnde, dat hy zich aen de ghemeente lieftalligh en aenghenaem behoorde te maken, deze woorden uyt-spoogh, Dat-ze my haten, al-ze my maer en vreezen. Die den rijck-staf gheluckelick wilt zwaeyen, moet het zoo maecken, dat zijn treden ghekust, en zijn naem gezeghent werde. De grootste Prins heeft aen eenen vyand te veel, en aen duyzent vrienden te weynigh.

DCCXIV. Weerelds vermaeck.

KRoegh-teeckens zijn dwael-lichten, die de luyden op den vollen dagh verleyden, en voor de midder-nacht niet weer naer huys en brengen, daer-ze dan versmoort en in de wijn begraven ligghen. Dat magh wel vry van aerdsche genuchten gezeght werden, die de wormighe zwackelinghen van menschen, van den heylighen wegh af-wijzen, en tot haer eeuwigh verderf doen struyckelen en neer vallen. En twijffelt-er niet aen: ’s weerelds ver- [p. 280] maeck is als een keerse, helder en vermaeckelick, zoo langh de vlamme duyrt, maer smoockerigh en stinckende, wanneer-ze uyt-gaet.
Op vrolickheyd Volght dat-men schreyt.
Gheen vreughd of lust, Die niet ontrust.
En op zachte bedden light-men hardst.

DCCXV. Oorloogh.

OOrloogh is een ysselick monster, met een ghezeyssent backhuys, altijd van menschen bloed bequylt, en nochtans zijn-der, die dat minnen en kussen; ghelijck dat maer te veel, onder de groote machten der weereld ghespeurt wert. Een dolle en helsche dwaesheyd, die nochtans met de naem van een edel-moedighe wijsheyd gedoopt wert. Gheen oorlogh is wettigh, als die de vrede tot een doelwit heeft.
Wijze heern voeren krijghen,
Om de vrede eens te krijghen.
En wie dien droeven oughst van vermoorde menschen met ghezonde ooghen aen-ziet, is ghenootzaeckt te zegghen;
Gheen krijgh en dient-er aenghenomen,
Dan om de vrede te bekomen.
De vrede, zelfs wanneer-ze schaedt,
Is beter dan het oorlooghs quaed.
Elck (dan) met al zijn macht,
Naer de vrede tracht. Jae zelfs,
Als het al naer wenschen gaet,
Even dan naer vrede staet.

[p. 281]

DCCXVI. Gheveynsde dinghen.

DInghen, die in aller ooghen, en by ’t licht van de zonne, met klaerheyd ghedaen werden, hebben zoo yet momachtigh, en dat naer de grijn smaeckt; zulcks dat het niet kenbaer is, watter van binnen, of onder de huyd schuylt: maer die verre van de hand, zonder faem-zucht, of bekoringh van ydele eere of voordeel, en daerom zonder blancket ghedaen werden, die bewijzen den man, en wat hy in der daed is. De ware deughd en wilt gheen oogh-ghetuyghen: een goed ghewisse is haer tooneel, en de schouburgh van alle hare wercken.

DCCXVII. Verderf des weerelds.

EEnighe hebben ghezeght, dat de weereld op wielen, andere, dat-ze op krucken gheloopen heeft: maer men bevindt, dat-ze nu heel kreupel en lam is: want de weereldlinghen, hebben door ’t rollen in de weereld, met Diogenes tuymel-tonne, de deughd en eerbaerheyd armen en beenen gebroken. De godloosheyd is de vroomheyd over ’t hooft ghewassen, en de weereld is een hoer-huys der zonden geworden: zy is een oud wijf ghelijck, die met haer jaren in zotheyd toe neemt, en in leelickheyd haer zelven te boven gaet.

DCCXVIII. Valsche beloften.

HOe mildelick ontsluyten zich de bree-monden, alsser voordeel te begapen, of eyghen bate in te zwelgen is. Alle woorden zijn te zwack en te kleen, om de sterckte van hare ghenegentheyd, en de toe- [p. 282] zeggingh van hare danckbaerheyd uyt te drucken. Zy spelen dan God en Enghel, daer-ze wolven en duyvels zijn: zy openen van verre een milde-hand, die-ze korts daer naer, in een vuyst verandert: zy beloven met de mond, en betalen met de voet: zy verthoonen haer als de volle maene, met een ronde en rijcke aenzienelickheyd, maer die haestelick slinckt, en in scherpe hoornen verdwijnt. Al haer doen is anders niet, als ydele eer-schoten met loos kruyd, lichte dampen en waessemen, die gheen geduyrigh wezen noch hitte, maer alleenelick maertsche buyen en maen-zuchtighe grepen by haer hebben. Zy beloven berghen en valleyen, met zulck een zekerheyd, als-er een zonne in den hemel is: maer als zy haer rekeningh gevonden hebben, zy en dencken-der niet meer aen, als aen haer eerste hemde; en weten-der dan zoo veel van, als ’t kind, dat noch ongheboren is.

DCCXIX. Deughd.

ONze wercken en deughen niet, zoo die niet met deughd gebalsemt en werden: die moet oock de ballast onzer ziele wezen, op dat de woeste golven vande weereld het schip des levens niet en overloopen en doen zincken. Maer de menschen duncken, van die voor-raed ghenoegh voor-zien te wezen, daer van zy ydelder zijn, als de ydelheyd zelve. Elck dunckt zijn uyl een valck te wezen, en maeckt van een kruymtjen een geheel brood; van een gheystertjens deughds, een groote stave. Maer die haer [p. 283] voor-hooft zoo meenen te zeghenen en te kruyssen, steken haer zelven de ooghen uyt.

DCCXX. Rouwe.

MEn wilt, in rouwe, de stoffe van droefheyd altijd voor ooghen hebben, op dat den oorsprongh van tranen altijd open blijve. Men begeert, dat het mes gheduyrigh in de wonde blijve steken, uyt vreeze, dat-ze niet toe en sluyte. Waer toe dient anders al dat ghehangh van rouw-baey, van welckers banghe lucht en reuck een yeder klaeght, hoewel het elck een naer-volcht, zonder mijn zelven uyt te sluyten. Gelijck-er zomtijds een wel-lust in ’t weenen is, zoo isser oock een ydelheyd in. Men stelt een hoovaerdy en glorie, onwinbaer voor de reden, en winbaer voor de droefheyd te wezen.

DCCXXI. Deughd dient gheoeffent.

DE deughd verroest en slijt, als-ze niet vervolght en ghepijnt wert: de bezoeckingh is den oven, daer in zy wert gepuyrt en ghezuyvert: een stercke wind doet haer byzonderlick wortelen en vastheyd krijghen, naer de mate dat hy-ze schudt, en gheweld daer op doet. De vrome slachten de specery en andere droguen, die gheen reuck en hebben, dan ghestamt en ghewreven zijnde. De key en gheeft gheen vuyr, of ’t moet-er uyt-gheslaghen werden: de druyf en gheeft gheen zap, dan gheperst of gebeten zijnde: eveleens gaet het met de mensch, hy vermuft en wrot als hy onbezocht, gelijck een doode zee, gelaten wert.
[p. 284]
Ontneemt de deughd de strijt en pijn,
De deughd en zal gheen deughd meer zijn.

DCCXXII. Die tot staet gheboren zijn.

DIe op een stond, uyt een leeghe plaetse, op den oppersten top van een bergh, (verstaet oock van eere) verheven werden, het hooft suyselt en draeyt haer om, en zy en kennen haer eyghen zelven niet. Maer die vergult en gheampt gheboren werden, en die een stoel ghekussent vinden, eer den aers het zitten gheleert heeft, en weten van gheen zwijmen; denckende, datter niet boven haer en is, dan den hemel, en dat haer staet een deel van haer wezen is: dat-men haer niet heeft konnen onthouden, als by roof van de natuyre. Maer tusschen hun en een redelick dier, is dickwils groot verschil: hoe-wel hare feylen veel-tijds ghezeghent, en hare zotheden ghekroont werden. Want weynigh verstands, en veel autoriteyts, regiert ghemeenelick de weereld. Die groote stucken, welcke op de weereld ghespeelt werden, zijn in den hemel gemaeckt gheweest: ’t is even-eens, wie dat-ze speelt. In de handen vande Goddelicke voorzienigheyd, is alles blixem, alles zond-vloed; yder man een Alexander of Caesar: zy kan doen door een kind of dwergh, dat zy door reuzen, helden en on-ghemeene mannen, uyt-gewrocht heeft.

DCCXXIII. Tweede houwelicken.

’t ZYn slechte bollen van vrouwen, die een gouden hooft verliezen, en een van kley in plaet- [p. 285] se zetten: die een peerel van een man verloren hebben, en zich daer naer met een van glas vernoegen. ’t Waer goed, dat deze vuylen van deux-aes, noch wat zinnen in de koffer hadden, om zich daer mede te dienen, de wijl haere eyghene op de loop zijn; om dat zy de eere van haer eerste man verraden hebben. En aen zulcken mal vleysch koopt-men noch altijd te dier.

DCCXXIV. Lijf en Ziele.

DAer zijn menschen, die het lichaem voor de ziel, en de ziel voor het lichaem nemen: die de zelf-kant meer achten dan het laecken; en den gouden-band van den bybel, meer dan het testament, dat daer in gheschreven is. Het lichaem en is maer een teghen-ghewichte van ’t uyr-werck des gheests, ’t welck neder-daelt, naer de mate, dat de gheest rijst en voordert. De verkleyninge dan van het lichaem, is de vergrootinghe van de ziele: en hoe-men die gheest van de ghist en onzuyverheyd des lichaems en der aerde zuyverder heeft, te meer Goddelick en hemelsch dat hy is. Maer men vindt, tot verfoeyingh van ons adelick schepsel, dat de gheest van velen in bloed ghesmoort, en in vleesch begraven is.

DCCXXV. Adel.

EDel of on-edel, yders bloed is van een couleur; en zo-er eenigh verschil is, dat komt van zieckte of gezondheyd. Alexander zijn bloed uyt de wonde ziende loopen, ontgaf hem terstond, dat hy een zone van Jupiter Ammon was. ’t En gheeft gheen [p. 286] voordeel, van adelick gheslachte te wezen, als dat zijn zelven belieght en onweerdigh maeckt. Die van een treffelicke gheboorte zijn, moeten den adel van de deughd, by die van het bloed voeghen. Wat heeft het Cham gebaet, dat hy van Noë geboren was; en wat heeft het Abraham gheschaedt, dat hy een kind van Thara was. ’t Is belacchelick, dat een dwerghjen roemt, van een reus gheboren te zijn. Van een gouden hooft, daelt-men wel tot voeten van kley of slijck. Men ziet oock, dat groote rivieren, uyt een kleynen oorsprongh komen, en groote personaedjen van een laeghe af-komste. Wat groote feest of staet isser van een bloed-adel te maken? De oude droeghen maenen aen haer schoenen, om haer adel te betuyghen. Zoo men de plaetse daer van aen-merckt, men kan wel oordeelen van de achtingh, die zy daer van hadden. Laet ons dan, door deughd ons zelven veredelen; en is onze wieghe niet doorluchtigh, dat het onze tombe zy.

DCCXXVI. Moeyte baert lust.

DE wel-lust is libertijns, en van de secte der vry-gheesten: het houwelick mishaeght haer, om datter banden zijn, die haer daer aen vast maecken. Cato beghint zijn wijf te beminnen, naer dat hy-ze verstooten hadde: hy acht haer meer, als vrijer, dan als man. Dat wettelick en gheoorlooft is, en heeft gheen treck noch prickel; dat onwettigh en verboden is, dat schijnt de lust te terghen en te scherpen. De vrijster, die quaed krijghs is, wilt elck een [p. 287] hebben; en dat dier gheveylt wert, is meest begeert;
Cherement tenu a demy vendu.
Kostelick ghehouden, is half verkocht.

DCCXXVII. Schijn-ghelaet.

ZOmmighe vrouwen hebben het herte van een Furie, onder het aenghezichte van een Syrene; ’t gelaet van Lucretia, en het leven van Messalina; de zeden van een onkuysche, onder de ghedaente van een Santinne. Zy weten haer doen zoo wel te maskeren en te blancketten, als haer aenghezichten. Maer die de mans daer van verschoonen zoude, en heeft noyt een man ghekent. De keurs en is niet ergher, dan de broeck, ’t is al vuyl zout, vuyl boter.

DCCXXVIII. Ledigheyd.

HOe bezigh is de ledigheyd in haer onbedrief! zy leght veel fondamenten, maer en voltreckt gheen ghebouw; slachtende de struys-voghel of de zwaenen, die haer wiecken dickwils uyt-strecken, en die echter niet en vlieghen, zy en zeght niet, ick wil, maer ick woude: haer wille beeft gheduyrigh, met onghestadigheyd: zy en heeft eyghentlick gheen begheerten, maer wenschen; gheen recht uyt-gaende, maer çirckelsche bewegingh. Mids dat de leuyaerd van de morghen tot den avond leven magh, ’t is hem ghenoegh; ’t en raeckt hem niet, wat van de tijd werde, als hy die maer en passeert; die en schijnt hem noyt zoo kort te zijn, dan als hy dien verloren heeft. Maer dat de zulcke weerslagh maecken, en oogh-merck nemen op ’t ghevaer, dat daer [p. 288] in geleghen is. Aen ’t verlies van den tijd, hanght het verlies van de eeuwighe zaligheyd.

DCCXXIX. Eerbaerheyd.

HEt rijcke der eerbaerheyd en heeft niet langher gheduyrt, als dat van de soberheyd. Het zijn tweelinghen die op eenen tijd, gheboren zijn, en daer van d’ eene d’ ander niet over-leven zal. De reynigheyd en kan zich in overdaed niet bewaeren: Venus moet van dat schuym ghevormt en onderhouden werden. De bloemen werden in verscheyd en koelte bewaert, maer verwelckeren by het vuyr, en in de hitte: zoo wert de kuysheyd in matigheyd en soberheyd behouden, en in de wellust gheslentert en verfoolt. Men zeght, dat de palm-boom niet beter en groeyt, dan in dorre en zandighe plaetsen: zoo is ’t oock met de eerbaerheyd, zy vat en maeckt beter wortel, in de doodinghe van aerdsche leden, als in de wulpsche plaisieren des weerelds. ’t Is een boom, die gheen voedsel en neemt, als van den dauw des hemels, en niet van de vetheyd der aerde.

DCCXXX. Nedrigheyd der vrouwen.

EEn vrouw en is zoo ziltigh niet, als een man; maer gelijck-ze zachter van vleesch is, zoo isse oock zoeter van bloed, en daerom wert-se oock eer bedorven. ’t Is dan noodigh, wilt-ze van ’t verderf behouden zijn, dat zy in de zilte van een gebrokene nederigheyd in-gheleght werde. Die met het zout van ootmoedigheyd niet gewreven is, krijght een [p. 289] worm in ’t herte, die noyt ophouden zal, van te knaghen, en te eten.

DCCXXXI. Die veel haest, komt de laest.

ALle dingh moet zijn tijd en rijpheyd hebben. Den haen en kan den haen niet spelen, voor dat hy uyt den dop is: de eyers moeten eerst gebroeyt en ghekipt zijn, zou de klock-hinne met haer kieckens gaen proncken. Non fit clericus cum saltu, zeggen de Canonisten; daer en wert niemandt meester met een sprongh. Men komt in ’t heylighdom niet als door ’t portael en den beuck van de kercke. ’t Ghebraedt, dat door hitte, te veel aen-ghejaeght wert, verkorst, eer ’t murruw wert, en verliest alzoo zijn jeughd en seve? ’t Is wel van de Spaignart ghezeght, Por mucho madrugar, no amenece mas ayna: met vroegh op-staen, en zal ’t niet vroegher daghen.

DCCXXXII. Koude.

TEghen de koude is goeden raed: het ordinaere kleed van valsche profeten. Pellejo de oveja tiene la barva queda. De vacht van de kudden belet den baerd te schudden. Die daer van onvoorzien is, wert ’s winters een rent-heffer van snot-water (arrendador de la moquita) en is zijn neus niet dan drop en kegels schuldigh.

DCCXXXIII. Niet volmaeckt.

ELck heeft zijn gaven en gebreken, d’een wat min, en d’ander wat meer. Niemant zoo schoon, of hy heeft yet leelicks; en niemandt zoo volmaeckt, of daer kleeft hem eenigh ghebreck aen. Zoo zijn- [p. 290] der spijzen, die yemandt keurt voor brood van Enghelen: daer van een ander zulcken af-keer heeft, dat hy een becken van doen heeft. Por esso se come toda la vaca; porque uno quiere pierna, y otro espalda: daerom wert de heele koe verkocht; om dat d’ een een bilstuck, en d’ ander een schouder wilt. Men vond noyt yet, dat op alle smaecken past, ten waere misschien het hemelsch manna, dat inde woestijne viel.

DCCXXXIV. Nieuwe-tijdinghen.

WAt zijn-der al novellisten, of nieuwisten in de weereld! d’ een courante en is zoo haest niet gekomen, of-men water-beckt naer een ander. Als het post-berdeken uyt-hanght, het grimmelt en krielt daer, als mieren, die de nest ontdeckt wert. Isser dan yet goeds, men is zoo blijde, als de katte van een pens-wijf, of een rat in ’t stroo: maer loopt de kans heel averechts, en dat-men in plaets van wolle te krijghen, geschoren ’t huys komt, dan laet-men de ooren tot de schouders hangen, en raeckt-men zoo van daer, gelijck de honden, met de steert tusschen de beenen. Onthoud dat van de Castiliaen:
Por nuevas no peneys, hazer-se han viejas, y saber las heys.
Wilt om nieuws niet zijn in pijn,
Want ’t zal oud ten eersten zijn:
En dan zult ghy ’t zeker weten,
Als het valsch is af-ghesleten.

DCCXXXV. Aen-gheboren aert.

DIe tot dievery genegen is, en kan niet ongesloten zien, al zoud hy zand aen den oever stelen. [p. 291] Diefsche handen zijn als gebraden hinne-pooten, zy haecken over al aen, wat zy maer en raecken. Die van zulcken aert zijn, konnen van hayr veranderen, maer niet van zeden: zy mogen haer oude schoen wegh-werpen, maer de voeten blijven altijd de zelve.
Als ’t quaed is in-gheboren, ’t En wert niet licht verloren.
Men zou eer een rave wit wassen, eer-men haer het krassen, en den hond het bassen beletten zoude.

DCCXXXVI. Schoonheyd.

WAt is van schoonheyd, daer niet anders by en is? men kan die inde schotel niet brocken, noch naeckte billen daer me’ broecken. Liever noch me-vrouw van leelicken-dam, die wat in de melck te brocken heeft, als ma-dame van Schoon-hoven, daer de kasse schoon en ledigh is. Tot een leelick-aert wel gezilvert en vergult zijnde, wierdt eertijds gezeght, stond uw aen-gezicht aen een keuckendeur, daer en quam noyt hond in; en stond het aen den hemel, men vond geen sterre-kijckers meer: waer op hy andwoorde:
Lieve man, ’k en zeggh’ niet meer;
Leelick zijn en doet gheen zeer.
U ghewerd’ een schoonen dis;
My, die wel gheschotelt is.

DCCXXXVII. Mensches ellende.

HEt vercken en maeckt niet alleen goede siere, in stormen en tempeesten, als de menschen, met de meeste benautheyd, beden en beloften doen, [p. 292] maer ter zelver stond, dat het slaght-mes op zijn kele gezet wert, weet-et niet, of-men ’t kittelt, of dat-men ’t doodet. Zoo de mensch een ziele, in plaets van zout, gegeven ware, om in zijn leven niet te wrotten, hy waere gheluckigh, zoo hy met een zwijn-rock over-togen ware. Nu is hy ongeluckigh eer hy ’t is, zieck en schamel, by anticipatie, of voorkomingh. Het quaed komt vroegh ghenoegh, zonder dat-men ’t hoeft, by in-beeldingh, te gaen zoecken: gelijck het oock maer al te langh en duyrt, zonder dat het noodigh zy, het zelve by memory langer te houden. Een kleyntjen verstoort de ooge, maer noch een minder kleyntjen de ziele. ’t Is quaed, zeggen de Griecken, een kraeye dood te werpen, met een slinger zonder steen. Maer de mensche pijnight en dood zijn zelven met een ydel vreeze, jae met een enckel niet.

DCCXXXVIII. Precijsheyd.

AL te nauwe rekeningh en baert geen vrienden. ’t Zijn scherp-richters, die altijd ’t sijstjen op zijn rijsjen willen hebben: want zoo werden zy ’t dickwils quijt. De Schotten zeggen zeer wel; over-fast, over louse; al te vast, al te los. ’t Is het zelve, dat wy zeggen; te veel breeckt de zack. Daer en zijn maer twee vuysten van noode, zeyd’ een Spaignaerd, om een wijf te stillen: maer doen hy-ze gebruyckte, brack hy zijn kneuckels. Een mes dat te scherp is, leght haest om.
Al te precijs, en was noyt wijs.

[p. 293]

DCCXXXIX. Tranen zijn bedrieghelick.

VEle vrouwen hebben de tranen tot haer gebied, en doen met haer oogen, dat-ze willen.
Femme se plaint, femme se deult:
Larmoye & rit, quand elle veut.
Men zeght, dat de nature de zachte herten alleen tranen vergunt heeft: maer vele doen die spreucke liegen. ’t Zijn dickwils rotsen van menschen, die op het raecken van een roedjen, traen-beken uyt-guyzen.
Groote droefheyd staet verbaest;
Daer de kleyne krijt en raest.
Vande vrouwen zeght de minne-meester, dat zy haer oogen onder-wijzen, en leeren het ambacht van weenen en krijten. Die konste hebben by-zonderlick de gehuyrde lijck-huylsters geweten, die de uyt-vaerden, met haer gehuyl, en ysselicke grammatsen, schenen te heyligen: ghelijck oock die Comedie wel degelick gespeelt wert by die ghene, welcke met een vette erffenisse verschrickt werden, en die een wreede stijf-moer op het graf beweenen. Die dan een traen-gheloof heeft, zal-men oock lichtelick doen gelooven, dat wolcken kopere pannen zijn. En zulcken man is van Ezelghem, en zijn vaer was van Zotteghem.

DCCXL. Natuyrlijck verstand.

NEerstigheyd is een heylzaem kruyd: ’t geneest of betert de zieckte, die-men domheyd noemt, en helpt alzoo den mensch uyt ’t gilde van de botte- [p. 294] ricken. En hoewel het zwart geen ander couleur en wilt; en dat die bot geboren is, gheen over-vliegher sterven zal; zoo leert nochtans d’ ervarentheyd, dat een legghende hinn’ beter is, dan een ligghende kroon: dat een werckend’ hoofd, al is het van de sneeghste niet, veel verder komt, als subtijle herssens, die ongeoeffent blijven. Beter een verstand gekocht, als twee om niet, zegghen de Schotten: maer haer spreeckwoord is oock waer, An ounce of mothers wit is worth a pound, of clergie: dat is; een pond [lees: een ons!] van ’s moeders verstand is beter, dan een pond van boeckwijsheyd.

DCCXLI. Eyghen behaghen.

DE geck behaeght zijn kolve: zoo doet elck een zijn zelven, en maeckt van zijn dwergh-deughden reuzen en hooghe berghen. Zijn mane schijnt klaerder, als een anders zonne; zijn af-gangh zijn confituyren; daer in hy de vorsten gelijck is. I principi confettano gli stronzi. Die van die zieckte zeer besmet zijn, hebben dat vermaeck, dat zy meenen rijck te zijn, als zijn-ze arm en bedelaers. Alle haer schellingen zijn derthien groote weerd.

DCCXLII. Zulcken man zulcken werck.

’t IS quaed yet uyt te langhen, daer ’t niet en is. Zijtje met een zack vol wolven gelaen, zet hem vry op de marct neder, ghy en zult-er geen lammers uyt halen. ’t Vat gheeft uyt, dat het in heeft. ’t En heeft noch aers, noch el-boghe, dat yemandt wijn wilt tappen uyt een water-ligger. ’t Is niet wel mo- [p. 295] ghelick een blaes-horen te maecken van een vosse-zwans, noch een rechte pijl van een verckens steert. Als ’t doyt, ziet-men wat onder ’t sneeuw ghedoken was. ’t Komt al voor den dagh dat verborghen lagh.

DCCXLIII. Vriendschap.

DE vriendschap is een daghelicksch broodt, dat wel smaeckt, zoo langh het versch is, en de korstjens noch kraecken; maer als ’t door ouderdom, beghint te muffen, en te marbelen, wert het hoender-kost, of mestingh voor de verckens. Men placht te prijzen een vriend van hondert jaer; maer daer isser nu qualick een van hondert weken te vinden. Om d’ oude koe is weynigh rouw; en noch min om een verjaerde vriend, die geen vet meer en heeft, om den as te smeeren, en ’t wiel glad en wacker te doen gaen. Men zoeckt aen gheen krancke muyr te leunen, noch zijn mantel aen een zwacke spye te hangen. ’t Is verloren, van deughd en plicht te spreken: Als ’t diep verloopt, verzet-men de bakens.

DCCXLIV. Neerstigheyd.

DIe ’t al op de morghen laten aen-komen, en van huyden geen werck en maecken, slaen gemeenlick de handen op een bloot, en konnen zelden haer rekeningh vinden. Want die altijd vroegh genoegh komt, komt veel-tijds te laet. De dagh die morgen rijzen zal, en heeft maer XXIV. uyren, gelijck die van huyden: en die nu op een been springht, zal mischien morghen op twee krucken hanghen. Die zijn kans niet en wilt verkijcken, noch zijn ghety verzuymen, [p. 296] en moet geen back-stage wind verliggen. Staet maer een wijl, ghy verliest een mijl: En de pot die te lange koockt, verliest zijn smaeck.

DCCXLV. Waerheyd.

SLecht en effen is haest gheslepen. Zoo en heeft de waerheyd gheen zeep van doen, om schoon gewassen te werden: zy brenght haer eyghen klaerheyd en luyster mede. ’t Is een zonne, die zomtijds wel bewolckt en benevelt wert, maer haer stralen breken eyndelick deur. Zy is een dochter van den tijd, maer die aen negen maenden niet gebonden is: elcken dagh kan haer gheboorte gheven. Of vroegh of laet, zy zal eyndelick uyt Democritus put voort-komen, en ghelijck een zonne de duystere wolcken doen verdwijnen.

DCCXLVI. Gheveynsde vrienden.

LIever een openbaren vijand, als een vriend met twee aen-ghezichten, die op beyde schouders draeght, en tweederley pap in eene pot koockt. Geen verrachter noch leuzigher hoop, als die gheen open voor-hooft en durven uytsteken, en die met alle winden zeylende, koud en heet uyt eenen mond blazen: die vrienden onder d’ ooge, en vijanden achter rugghe zijn. Zulcke dobbel-hertighe en zijn geen dobbel-steen weerdigh.

DCCXLVII. Wellust.

EEn vollen buyck, daer een vrolick hooft op-staet, schuymt en pruyst ghemeenelick van vuyle wellust en on-eerbaerheyd. Zoo zegghen de Roo- [p. 297] meynen, dat Venus koud en versnotert is, zonder bystand van Ceres en Bacchus. Maer de noordsche gewesten schijnen dat ghezegh te belieghen, daer de volckeren tot brassery en zuypery meest gheneghen zijnde, zich met wellust min bezoedelen, als die van ’t zuyden, of oosten. Een natuyr-gheleerde zal daer op zegghen, dat de menschen in heete landen, gheprickelt en ontvlamt, door de brandende stralen van de zonne, haer bloed en zaed-vaten, tot vleesschelicke begheerten meer ontsteken werden; en dat ter contrarie de natuyrlicke hitte van de keucken des lichaems, door de brandige lucht, naer buyten ghetoghen, de maghe verkouwt of verflouwt zijnde, de mond gheen zonderlicke treck en voelt om spijs of dranck te begheeren. Maer ’t gaet ghelijck de menschen zijn; men vindt rakette en maenkop in alle landen; luyden die vrouw-dul zijn, en andere die gheen ooren hebben, om naer die stemme te luysteren, wascht en vermenighvuldight.

DCCXLVIII. Zotten en bottericks.

DAer zijn veel ghecken zonder ghecks-kolven; en veel ezels die gheen zacken draghen. Een zot en heeft gheen bel van doen, hy laet hem ghenoegh hooren; niet alleen op marcten en kruys-straten, maer oock in zalen, die met tapijt bekleet, en eer-stoelen bezet zijn. Daer is het rechte tooneel, daer de zotheyd en botheyd moet uytspringen, en den armen bloed in ’t nette, of in zijn naeckte ghestelt werden. Zoo langh den aep op het winckel-bert blijft zitten, en ziet- [p. 298] men zijn naeckten aers niet; maer klimt hy naer om hoogh, hy valt van achter bekaeyt, en doet de kijckers, al lacchende, marteko bloot-gat roepen. ’t Was van een politijck niet onaerdigh ghezeght, gehoort hebbende een advijs, dat buyten spore liep, en de reden achter liet, Confrater, ghy zijt wel gheluckigh, dat ghy gheboren zijt: men maeckter nu gheen meer, die zoo zot zijn.

DCCXLIX. Beloften.

’t IS beter, taey en wreck van beloften, als te mild en quistigh te zijn. De grootste toe-zegghers zijn dickwils de meeste af-leggers, en die haer trouwe eerst verraden: blijvende by haer woord, gelijck de zonne by de boter. Die durven wel zegghen; beloven is adelick, maer houden is boerlick: dat-ze geen verstand en hebben, die de tonghe aen het herte knoopen, en aen een stroo-woord zich laten vast binden. Men ziet oock wel, als ’t lammer-tijd is, wat oyen dat-er vol zijn.

DCCL. Niet wanhopen.

AL light-men zomtijds langh ten ancker, de wind komt eyndelick goed te werden. Waeyt u het stof in d’ ooghen, of zijt-je voor een wijle tijds beneden winds, houd even-wel ’t herte onder den riem; denck, dat aller dagen zonne noch niet onder is; en zeght by u-zelven,
[p. 299]
Wie weet hier op dit aerdsche dal,
Wat dat den avond brenghen zal?
Gaet het niet ten eersten wel,
Houd maer aen, ghy windt het spel.
Men kan niet altijd kaeck by koone gaen. Een ander heeft in ’t zelve Gast-huys kranck gheleghen, en hy is frisch en kloeck gheworden. Laet u dan geen ongeluck of kleynigheyd boven de knyen gaen.

DCCLI. Dienaer van staet.

’t EN is gheen kleyn dingh, noch aller menschen werck, een goed dienaer van staet te wezen: alle zijne gedaghten moeten nerghens belenden, als aen ’t ghemeene beste; voor ’t welck hy meer leven moet, als voor zijn zelven: hy moet de zonne gelijck zijn, die niet en schijnt of warmt, als voor de menschen, en andere levendighe schepselen: zijn gheest moet altijd op-ghewonden en ghespannen zijn, tot welvaerd en eere van de staet, gheduyrigh de ronde doende, om dien te verzekeren en te stijven: en ghelijck de boomen, die in de winden en harde lucht ghegroeyt, bequaem zijn, tempeesten teghen te staen, dient hy oock een strack en onvervaert ghemoed te hebben, om alle buyen en roeringen van staet te steuyten en te slechten.

DCCLII. Vleesschelicke liefde.

NAer dat de vleesschelicke liefde het lichaem versleten, en de herssens verbijstert heeft, maeckt zy menschen van quijl, damp en asschen. O ellendighe zaecke! zich te gaen roosten aen een [p. 300] blakende vuyr, en zoo verlorens een schoonheyd te lieven, die niet fraey en is, dan in de fantasy van een breyn, dat de koortse heeft; daer van de leckerste wormen zich eenmael niet en zullen verweerdigen, haer tot ghewey en aes te maecken. Zoo yemandt van hun het eynde van dat jammerlick spel gezondelick konde zien, hy zoude doen, als de Heydenen plaghten, die zich reys de huyd lieten schrabben, naer dat zy de schip-braecke ontkomen waren: zy en zouden niet een hayr willen behouden, van dat jong en domme hooft, dat zich van zoo dertel en zotte liefde heeft laten breydelen.

DCCLIII. Gheduyrigheyd.

MEn moet geduyrig aenhouden, en van alle hout pijlen maecken, om een eerlick wit te beschieten. Want hoe-wel de uytkomste de kraght van onzen wensch en begheerte somtijds weyghert, zoo en moet-men even-wel niet verflauwen of aerzelen. Dat-men dencke, toutes heures ne sont pas meures; alle uyren en zijn niet rijp: en daer by voege, en peu d’ heure, Dieu labeure; Godt werckt zijn wil, in korte wijl: Een ooghen-blick gheeft zomtijds, dat vijftigh jaer ontzeyt heeft. Elcken dagh heeft zijn lief en leet: en hoe-wel het alle daegh jaegh-dagh is, zoo en is ’t niet altijd vangh-dagh.

DCCLIV. Officien en diensten.

EEn goed peerd is zijn haver weerd; een goed dienaer eerlicke wedden. Maer die zijn dienst verleuyert, en meent, dat hem de leeuwercken al ge- [p. 301] braden in de mond zullen vallen, verdient met hongher beloont te werden; en datmen van hem zegge, hy is t’ zijnen t’huys rijcke, maer hy en weet zijn huys niet. Men leeft nu deurgaens, ghelijck het met de keerse gaet, die haer zelven verdoet, om andere te lichten: de weelderighe peerden eten den haver, die de goeden ezel, met moeyt en pijne gedraghen heeft. Zoo zietmen in alle staten en collegien, dat die den minsten dienst doen, de meeste eere en voordeel genieten. Men zeght, onder de Rooms-gesinde; Les chevaux courent les benefices, & les asnes les attrapent. De peerden beloopen de prebenden, en de ezels krijghen-ze. Elck woude wel een bisschop van houdt zijn, en een goude krotse hebben.

DCCLV. Armoede, moeder van konsten.

MEn zeght, dat armoede de stijf-moeder van alle kunsten is: maer ’t is veel eer de rechte moeder, die de wetenschappen baert, en in de weereldt ghebraght heeft. Verdruckingh gheeft verstand, en wet onze zinnen tot overleggingh van middelen, die ons van de armoede wreken en bevrijden moghen. ’t Ghebreck heeft geleert, ’t vuyr uyt de key te slaen, en in het vonck te vatten. Vraeght yemand, wie dien Roomschen Papegay gheleert hadde, den Keyzer te begroeten, en veel ghelucks te wenschen? ’t Was de maghe, of ghebreck van den buyck, die ’t verstand verleende. Die ’t anders vat, moet kattoen in d’ ooren, en herssens hebben, die niet wel geleght [p. 302] en zijn. Maer als de zon onder is, zijn-der vry veel beesten in de schaduw.

DCCLVI. Moey-als.

DAer zijn menschen, die veel te schaffen hebben, daer weynigh haer bevolen is. Ontijdige moey-als, die’t alle willen beschoyen, en over al zich in-steken; meynende, datter gheen oven en kan geheet of pannekoeck gebacken werden, als haer aessem daer niet over-gaet. Haer tonghen gaen, als de klappen, en haer handen als de vlercken van een meulen. Zy hebben zich altijd dapper geweert met een emmer in den brand; en zonder haer, was een ganschen block van huyzen af-ghebrandt: Men kan niet t’ samen ter oven, en ter meulen zijn: En deze lien zijn over al de voor en achter-steve. Maer ’t en is niet anders, dan om met een anders aerde haer eyghen gracht te vollen.

DCCLVII. Slaven van andere.

HY moet wel een zot van doen hebben, die zijn zelven tot een zot maeckt. En dat doen die ghene, welcke hare vryheyd veylen, en zich aen andere, om weereldsche en duyvelsche in-zichten, verslaven en eyghen maecken: die haer laten ghebruycken, als een post-zadel, die op alle peerden past, of als steghel-reepen, die-men kort en lenght, zoo als-men wilt. Zulcken slagh van menschen is weerdigh, met eyckels ghevoedt, of onder een drift van dieren gezonden te werden, die buffels of ezels werden genoemt.

[p. 303]

DCCLVIII. Vereelt quaed.

STercke zoomen zijn quaed om scheuren: zoo is oock yemandt qualijck af te rucken van een quade ghewoonte, daer hy aen vernaghelt en gehecht is: het steeckt hem dan in ’t vleesch, en niet in ’t hayr: anders zou-men ’t af-scheeren. ’t Is in ’t beghin te doen, als-men ’t quaed ziet bloeyen of botten: maer als het eens ghezet en ghesterckt is, ’t is water ghestampt, en keyen ghezaeyt, om dat te veranderen. ’t Is beter yemand uyt de kant, als uyt ’t midden van ’t diep te trecken.

DCCLIX. Een rechte kours houden.

EEn rechtschapen Amptenaer moet een rechte kours of streke houden, zonder eenighsints te wraken of te wijcken. Den hanghel en vreest den roock niet; en de mane en past op ’t bassen van de honden niet: zoo moet hy mede doen, als hy naer conscientie gaet, en de rechtvaerdigheyd, tot zijn noord-sterre, heeft. Het been doet, dat de knye wilt; zoo moet de tongh ’t ghewisse vraghen, wat zy spreken zal. Hier en gheldt niet, dat het beter buyghen is, als bersten. Hier is het, beter sterven, als eer en goed te erven.

DCCLX. Het zelve.

’t EN waeyt niet altijd eene wind; het zuyden wisselt dickwils met het noorden, en ’t oosten met het westen. Zoo gaet het met de gheleghentheyd van alle menschelicke zaecken. ’t Gheluck is somtijds vriendelick, en ’t lacht ons toe, met gluyrende [p. 304] ooghen: maer ’t laet ons wederom een spijtige necke, en een paer hielen zien, die ons met schoppen dreyghen. ’t Magh stormen en buyen, zoo het wilt, een eerlick man moet een rotse wezen, die alle hooge zee-en kan verdraghen, en holle golven onbeweeghlick af-kaetssen.

DCCLXI. Onkuysheyd.

DE wrotte onkuyscheyd des vleeschs ontmenscht een mensche, en maeckt hem een beest-ghenood, en verzaecker van den eersten oorsprongh en ooghmerck van sijn scheppinghe. Zoo de menschen, die de ongheoorlofde ghedaghten en gheneghentheden toe en in-gangh verleenen, de droeve bitterheyd bemerckten, die daer op volght, zy zouden eer het herte met de naghels uyt-rucken, als zich met dertele vuyligheden bezoetelen. Daer de passy van onreyne liefde de voet zet, daer bant zy de deughtsaemheyd en gherustheyd uyt, die de twee kostelijckste peerlen zijn van ’s mensches wezen. Gheluckigh leven! ’t welck voor die vleesschelicke schoonheden, gheen ooghen en heeft, en dat geheel ooghen is, om zijn eyghen zelven wel te doorzien, en teghen alle aenvechtinghen op zijn hoede te wezen; zijn eyghen zelven niet sparende. Die grooten Augustinus heeft wel en gheluckelick ghezeght, dat die een onghereghelden gheest wel wilt temmen en besnoeyen, moet dien zijn eyghen handen over-gheven, om tot een schavot en beul te dienen.

[p. 305]

DCCLXII. Grootsheden des weerelds.

’t IS een staet-reghel der groote op de weereld, dat die een grooten draeck werden wilt, veel kleyne serpenten verslinden moet: en dat om een groote stadt of Provincie te maecken, de andere kleyn ghemaeckt moeten werden, om die tot voedzel en weyde te doen verstrecken. Gods grootheyd is wel-doende, die van de weereld verdoende, en te niete maeckende: want zy eten en verteeren haer ghebuyren: even als de zuygh-boomen, welcke onghevoeligh trecken het zap van de plantsoenen, die by haer groeyen. ’t En is niet dienstigh, datter vele grootheden in de weereld zijn; zy zouden de rivieren uyt-drooghen, als Xerxes legher dede.

DCCLXIII. Justitie.

ZOo de weereld een harpe is, ghelijck Synesius zeght, de justitie spant de snaren op haer hoogte, en overloopt die met gheleerde vinghers, bezielende alzoo de lucht, en maeckende die zoete een-helligheyd. Is de weereld een musijck-boeck, bestaende uyt daghen en nachten, gelijck als uyt witte en zwarte noten, de justitie merckt en teyckent die. Is zy een ryngh, de justitie isser den diamant van. Is zy een ooge, de justitie isser den appel en straele van. Is de weereld een tempel, de justitie isser den autaer van. In somme, de weereld en waer gheen weereld, zoo de justitie haer niet en steunde, en staende hielt. Maer de richter zy verdacht, dat hy vonnissen op aerde ghevende, altijds een ooghe ende een oore in [p. 306] den hemel hebbe: zonder de processen te reycken, ghelijck de schoenmakers het leer met haer tanden doen.

DCCLXIV. Passien.

’t IS niet wel moghelick, wijs en goed te zijn, in den op-roer en overloop van ongeketende passien; daer de mensch met een leeuw of geylen bock ghemenghelt is: en byzonder, als die tochten in jonghe jaren vallen. Want groen houdt maeckt heet vuyr. Men kan oock gheen naelden in zulcke zacken berghen, of zy kijcken uyt. De keerse moet daer aen beyde eynden branden.

DCCLXV. Scheldinghe van deughd.

HEt draeght zich veeltijds zoo toe: om schuldigh te wezen, en voor een hypokrijt ghescholden te werden, moetmen zich maer een eerlick man maecken. Het uytsteecksel van deughd houdt, ontrent de booze oogen, de naem en den rangh van ondeugd en gheveynstheyd. Hy leeft by hun op zijn voschs, die zijn schuldighe plicht wel betraght. ’t Zijn nu de beste, die noch vis, noch vleesch, noch vijge noch rozijn en zijn.

DCCLXVI. Gods besluyt is vast.

EEn hooft ghemaeckt om een kroone te vullen, hoe grouwelick en vinnigh dat het overdwerst, en teghen ghegaen wert, zy zal hem niet ont-zet of onderschept werden. Gheen peerd zoo snel, dat onze ooghen ontvoeren zal een mensch, wien Gods [p. 307] voorzienigheyd met een Koninckrijck in de handen volght.

DCCLXVII. Heerschappijen.

HOewel-men in een Koninckdom, of hooghe heerschappy, meest by gebaer, ghelaet en roock leeft, datmen daer oock op doornen slaept, en gal en alssem eet, elck ziet het even-wel aen, voor een groot gheluck en zeghen: men houdt het voor een hemde, datmen noyt, dan met de huyd moet af-leggen. Een waen-wijze en kostelicke dwaesheyd. Maer zoo de Koninghen en Princen, met lichamen van wal-visschen gheboren wierden, ghenoodzaeckt zijnde, zoo veel stoffen tot kleedingh te hebben; en dat zy maghen hadden, die-men t’ aller uyre van den dagh, met menighte van goud voeden moeste, dan hadden zy billicke redenen, met Koninckrijcken ghedient te zijn. Andersins is hy naest den hemel, die minst bekommert is, in wat handen de aerde zy.

DCCLXVIII. Domme Christenen.

DE domste herssen-becken meten zich ghemeenelick aen de grootste kennisse van hemelsche zaecken. Zy spreken zoo vertrouwelick van Christus en zijne verborghentheden, als of zy, met den heylighen Johannes, niet alleenlick in zijn schoot gheleghen, maer oock of zy in zijn herte en gheest ghewaeckt hadden. Maer de wercken verraden hare onwetenheyd, en on-gebouwt ghemoed, meer naer de aerde stuypende, als naer den hemel rijzende.

[p. 308]

DCCLXIX. Pleyters.

’t IS een zwarte schand-vlecke, dat pleyters tonghen gheconfijt in snoodheyd, voor de meest-biedende veyl en te koope staen: die ghenoeghzaem winckel houden van lieghen en bedrieghen, van een leughen-aessem haer leven scheppende. Daer zy de waerheyd en rechtveerdigheyd den fackel behoorden voor te draghen, en die in duysternisse wandelen, de keersse toe te lichten. ’t En zijn oock maer zotten en hardneckighe, die haren toe-vlught tot zulcke Santen nemen. Necios y porfiados hazen ricos los letrados.
Zotheyd of een steghe pijck, Maeckt de Advocaten rijck.

DCCLXX. Gods voorzienigheyd.

DAer zijn veel quaden zonder eenigh goed, maer gheen goed zonder menghsel van quaed. Doch een Gods-gheleerde ziele kan door een wijs ghebruyck, al wat haer over-komt, heylzaem en nuttigh maecken; en dat met het eenigh vertrouwen van Gods voorzienigheyd: welckers kennisse uyt yemands ghemoed wegh-ghenomen zijnde, magh hy wel besluyten, datmen leven magh als een wouw en ghier, gheen ander mate van deughd hebbende, dan de klauw en de kele.

DCCLXXI. Overvloed van rijckdom.

DIe in alle weelde zwemmen, en tot de lippen toe in goude stroomen ghestelt zijn, ghelijcken de lichamen, die met te veel overvloed van bloed beladen zijn; welcke door een merckelicke overma- [p. 309] te, de dood in de schat des levens vinden.

DCCLXXII. Onbequaemheyd tot staet.

HOoghe staten hebben die kraght, dat zy alle de hert-vlecken, op het voor-hooft uyt-drijven. Wat konste datmen daer teghen verzint, om zich te bedecken, ten helpt al niet; zy stellen den mensch niet alleen in ’t hemde, maer zy doen hem naeckt zien. Zoo dan yemand bewust is van zijn gheringheyd, of inwendighe vuyligheyd, dat hy van dat uytterlick toysel en pronck-beeld van staet, gheen staet en maecke, en in zijn schelpen blijve, op dat zijn stinckende vis niet ghespeurt of gheroken werde.

DCCLXXIII. Niemand onberispelijck.

DAer de menschen zich roemen, de vlacken van de zonne te konnen zien, waer op en zullen-ze niet vinden, yets te zegghen? Krijght yemand eenigh ampt, door puyre verdiensten, men zeght, dat de vuylste zeughe ghemeenlick den grootsten dreck krijght; dat het leuyste vercken de beste eyckels in de muyl vallen; dat die ’t gheluck heeft, ghebraden enden in de mond vlieghen. Die daer pooght teghen te gaen, wilt brood in een kouden oven schieten, en de kreeften voorwaerts leeren gaen.

DCCLXXIV. Gheest van onderscheyd.

DIe krystaele brillen ghebruycken, met faussetten, als een diamant ghesneden, zullen voor een pistool of rijder, die op tafel light, een groote menighte van goude stucken zien; in voeghen dat haer ooghen ghelijck met guychelrijen ghevult, haer [p. 310] hand (zoo zy ’t secreet niet en weten) in pijne en twijffelingh is, om dat ware stuck te vinden ’t welck zy zoecken. Dat gebeurt oock in den treyn des weerelds, daer de zaecken een on-eyndelickheyd van aenzichten hebben, die zich aen onze ghedaghten bieden, daer vele holle inbeeldinghen tusschen loopen. En hy is voorwaer een abel man, die de vinger op het punt van een zaecke legghen kan, om dat aen ’t goed eynde te grijpen.

DCCLXXV. Niet al te open.

EEn heusche openhertigheyd en ghebiedt niet, datmen juyst de borst van glas of krystael moet hebben. De meeuwende katten en vanghen gheen ratten; en een mond die alles uyt-werpt, verraedt zijn meester. Daer zijn heymenissen in een staet: zoo moeten-er oock by menschen wezen, die by menschen verkeeren willen. Het aenzicht is het tafereel van de ziele, en de sprake de uytbeeldinghe der ghedaghten: maer dat en past op alle gheleghentheyd niet. Zoo de kraey haer krassen liet, zy zoude onghemoeyt haer proye alleen behouden.

DCCLXXVI. Uyterlick beslagh van kleedingh.

DIe tot een hoogh bevel en heerschappy geroepen, en zoo van ’t ghemeene peupel, af-gezondert zijn, moghen wel een kleed draghen, dat af-steeckt en een sichtbaer onderscheyd maeckt tusschen haer, en die ghene, welcke de glorie van ghehoorzaemheyd en onderdanigheyd toe-komt. Het schijnt een kluchtige mommery, datmen de Ko- [p. 311] ninghen van Egypten alle daghe zagh, in een nieuw kleed, met teyckenen van wilde dieren, voghelen en vissen; maer ’t heeft zijn ghebruyck ghehadt, om alzoo een aenzienelicke schrick aen haer volck te geven, en door die Konincks-mercken tot een ontsachelicke eerbiedingh te beweghen. Een wijs man houdt dat voor poppe-goed, en fransche kramery; maer die laeghe en kruypende zinnen hebben, zijn met die vlagghen en wimpels in haere plicht te houden.

DCCLXXVII. Gheluckighe kinders.

d’ ITalianen zegghen, dat de kinders gheluckigh zijn, wiens ouders in de helle branden: te kennen ghevende, dat de ouders die slincks en rechts, door kreuck en breuck, veel goeds by een gheroffelt hebben, vergulde lijf-panden naer laten. Een heylooze-spreuck van on-godisten, die noch hemel noch hel en kennen. Maer, ô gheluckighe kinders! wiens ouders den hemel, door Godzaligheyd, over-weldight en in-ghenomen hebben: hare naer-kommers zullen ghewisselick den goeden reuck van hare deughden ougsten.

DCCLXXVIII. Wellust.

LIeden van leegh alloy, die haere gedaghten leckerlick in wellust onderhouden, en haer lichamen die over-gheven, kussen de ketenen van haer slaverny, in plaetse van die te breken. Zy verdistilleren niet alleenelick de munt-slagh van haer beurze, maer oock het weynigh breyn, dat haer overigh is. [p. 312] ’t Is een deerlicke zaecke, een mensch in het ys te zien branden, en in het vuyr te klipper-tanden, die een grynigh aenghezicht, holle ooghen, dorre wanghen, een mijmer-gheest, een verdwaelde reden, en in het herte een brandighe koortse heeft; die daer sterft en weder verrijst; die in een afgrond stort, en weer den hemel met de vingher schijnt te raecken; maeckende meer metamorphosen in eenen dagh, als Ovidius in dry jaren ghedaen heeft.

DCCLXXIX. Onrechtveerdigheyd der Koningen.

’t SChijnt dat de Koninghen gheen ander Godheyd en kennen als haer rapier: dat binden en bidden-ze aen, om haere grenzen by recht of onrecht uyt te breyden. Maer hy, van wien zy hier niet en weten, zal hem zelven een-mael bekent maecken, wanneer hy hun met een yzeren staf verpletteren, en als een pot-backers vat in stucken slaen zal. God en betaelt alle weke niet, maer hy betaelt eens op ’t eynde.

DCCLXXX. Bet-weters.

LUyden, die ter loops in ’t Latijnsche land gheweest zijn, en noyt de Griecksche kust ghezien en hebben, willen gemeenlick de bet-weters scheeren, en haer woorden met bloemtjes schilderen; daer zy de gheleerde ooren gheesselen, en de goede maghen doen omme-keeren. Wanneer zy Duytsch spreken, ’t is met onderscheyd van Casus: zulcks dat Dominum Cornelium, by hun, een fraeyen Heer is. Zegh my, goede vriend, op wat bergh hebt ghy ghe- [p. 313] slapen; van wat Laurier hebt ghy gheëten, daer zulck gheleerde nat u in-ghestort is?

DCCLXXXI. Schoonheyd.

DE schoonheyd is een hemels ghifte, die aenghenaem en prijzelick is, in alle schepzelen. Men verheught zich in ’t gezichte van een schoon peerd; een fraeyen hond, een Cypersche katte zal onze ooghen streelen: Hoe veel te meer een wel-gemaeckt lichaem van een mensch: maer daer by moet een bouketjen van bevalligheyd en wel-levendigheyd wezen. Een fraey Capiteyn met wel-ghebouwde leden is medelijdens waerdigh, indien hy van zoo quaed fatsoen is, datmen hem voor een van zijn dienaers, of voor een tros-boef neemt. De schoonheyd van een vrouw, die gheen gracie en heeft, is even als een lock-aes, dat op ’t water, zonder hoeck, drijft, niet om te vanghen, maer om gevangen te werden.

DCCLXXXII. Eer-zucht.

DAer zijn menschen, die haer ziele aen de eer-zucht veylen en verkoopen, en noch willen doen ghelooven, zoo verre van daer te wezen, als de zuyder van de noorder-pool. Doch zy vinden alleenlick ghehoor by die ghene, welcke de ooghen onder de hielen draghen, of die water-bellen voor lanternen aenzien. De Gheest der duysternisse en kan zich zoo niet verscheppen in een Enghel des lichts, of daer zal hem altijd een klauw, of ander merck-teecken openbaren.

[p. 314]

DCCLXXXIII. Couragie.

TEn helpt gheen onbesuyste stoutheyd, of dulle lichtveerdigheyd, die meer beestelick als menschelick is; een rechte couragie heeft haer wortel in de reden, haren wasdom in de Godvrughtigheyd, en hare krooninghe in de ware glory.

DCCLXXXIV. Ledigheyd.

LEdigheyd is de motte van den gheest, en de roest van het lichaem. Als die eens beghint te knaghen, en met ons voedsel haer te spijzen, ’t is met ons uyt, en tijd dat wy uyt de weereld waren: jae wy zijn dan alreeds verslentert en levendigh begraven.

DCCLXXXV. Arme hoovaerdy.

MEnigh joffer gaet-er langhs de straten, pralende en prijckende ghelijck een pauw, die zijn zelven in de ooghen van zijn steert spieghelt; die in de ployen van haer tabbaerts, het zweet en ’t bloed der winckeliers, en arme snijders draghen; die hare hoovaerdije met het mergh van brood-zuchtighe ambachts-lieden voeden: die schaemte behooren te hebben, van niet beschaemt te wezen: dewijle zy een goud-mijne van doen hebben, om hare schulden te quyten, daer zy niet een kruys in kas of boeck en hebben: komende nochtans met zulck een moyaerdije uyt-ghestreken, als of zy ’t gheberghte van Potosy bezaten, en de Spaensche Koningh haer chijnsbaer was. Zoodanighe zijn Esopus kraeyen, die te rechte verdienen, dat alle de voghelen verzamelen, [p. 315] om hare ontleende pluymen uyt te rucken, die zy, tot onderhoudinghe van haer wulpsche ydelheyd, gherooft hebben.

DCCLXXXVI. Voorspoed.

GRoote voorspoed en kan geen geveynstheyd in haer vaer-water lijden. Als de wind in ’t zeyl waeyt, moet de schoot geviert werden. Elck thoont daer, wat hy is, en wat hy in den boezem draeght. Schuylt daer een uyl van binnen, daer en zal gheen arend uyt-vliegen. Die met ’t ghetoyssel der fortune behanghen is, en het ware cierssel des deughds niet en heeft, hy magh by eenvuldighe en onschuldighe verschoont, of ongortigh ghekeurt werden, maer die oogen in ’t hooft hebben, en zal gheen speauter, voor goud van 24. Caraten, in de hand ghedouwt werden. In allen gevalle, en kan Gods gezichte niet bedrogen werden.

DCCLXXXVII. Kuypery.

DAer zijn staet-zuchtige menschen, die zoo verhit zijn op haer schendighe kuypery, dat zy de elementen onder een roeren, en de sterren met het stof der aerde menghen zouden, om ’t eynde van haer vermeten te komen. En wanneer het lichaem van staet zoo zieck en ongheluckigh is, dat het naer zulck een slim beleyd, beghint te beven en te buyghen, ’t is zeker, dat het haest in zijn val en ondergangh zal verzwolghen werden. Zulcke pest-kolen en kanckers dienen uyt-ghebrand, en met gloeyende tanghen af-genepen te werden.

[p. 316]

DCCLXXXVIII. Woorden on-weerroepelick.

ZWijghen en dencken kan niemand krencken: maer die wijdmondigh alles uyt-werpt, wat in de kaecken valt, die werpt zijn zelven verloren. Een gesproken woord is een uyt-geschoten pijl, die niet weer en keert. Palabra de boca, piedra de honda. Men zeght wel, dat de wind woorden en pluymen wegh draeght; maer dat verstaetmen van lichte praetjes en zaecken van kleyn belangh, die lichte koyen, en voghels van deux-aes in de grabbel werpen. Maer wat uyt de mond van een eerlick man komt, is aerd en naghel-vast.

DCCLXXXIX. Elck naer zijn kraght.

ELck moet zich meten naer zijn voeten, maer niet naer de schoenen van de nieuwe mode. Men kan niet wel by de hand nemen, dat de hand niet vatten en bereycken kan. De beet moet wezen naer de mond, de kolve naer de hand van de slager. Een peerd, dat schouw en schrickigh is, en moet gheen trompetter dragen: en die weeck van herten is, en komme niet, daer de metaele monden donderen, en de koghels hagelen. Die ’t ambacht niet en kan, moet geen winckel op-zetten. Die gheen blanck en heeft, om zich te laten scheeren, en moet zijn knevels met geen pommade laten strijcken, of zijn hayr doen poeyeren. En weest geen backster, zoo gy een hooft van boter hebt. No seais hornera, si teneys la cabeça de manteca.

[p. 317]

DCCXC. Verminderen en vergrooten.

Hoe licht wert dickwils een zwaere zaecke ghenomen? een olyfant is een mugghe, een peerd een krekel, als ’t maer zoo begheert en wert. ’t Is zoo doncker, zeght yemand, als in een oven, en ’t is zoo klaer, als of het met de stralen van de zonne geschreven was. Een ander schreeuwt, ’t is zoo klaer als de zon op de middagh, en ’t is zoo duyster, als den af-grond van de helle. Het ghepiste, zeght de Castiliaen, is niet met allen, en het gingh, door zeven matrassen. No es nada lo meado, y calava siete colchones.

DCCXCI. ’t Is al om voordeel.

’t IS in de weereld meest om de zop en winst te doen. Daer voordeel ontbreeckt, en is gheen liefde of ghenegentheyd. Wiltje dat een hond u volge, werpt hem t’elckens een stuck broods toe. Quieres, que te siga el can? da le pan. En verwacht niet veel van de menschen, dien ghy het zeem om de mond strijckt, en weynigh daer in steeckt.
De hin en leght niet van de haen,
Maer van de krop of van het graen.
No pone la gallina del gallo, sino del papo.

DCCXCII. Ondanckbaerheyd.

REynight een boer zijn hinderste, hy zal uw handen bevuylen; en wascht een gaeligh hooft, het zal u schurft maecken. Zoo gaet het met ondanckbaere menschen: zalft haer de handen, haer kneuckelen zijn des te veerdigher, om u een douw te gheven. Smeert de leerzen van een vuylick aen ’t vuyr, [p. 318] hy zeght, dat ghy-ze brandt. ’t Schijnt, dat zijn hooft ghetrempaneert geweest is, en dat zijn herssens verwaeyt of qualick geleght zijn; zoo verkeerdelick neemt hy alles op. Die yemand leert duyckelen, wert van zijn leerlingh versmoort: en die yemand van de galgh verlost, wert van hem op-gehangen.

DCCXCIII. Niet al te vies.

MEn moet een mes niet al te scherp zetten, of anders leght het om. Die ’t al wilt hebben, krijght dickwils niet. Die ’t al om-vaemt, niet veel verzaemt. ’t Is best dan, de zonne-loop te houden, en dat niet rechts-streecks en kan bestevent werden, al laverende, met een schuynse kours te bezeylen.
Die alle dingh te fijn wilt weven,
Hoe kan hy wel in ruste leven.
Quien las cosas mucho apura, No vive vida segura.

DCCXCIV. Zich voeghen naer den tijd.

MEn moet het gheruchte, voor eenigen tijd, wat toe-geven. Als elck een zeght, dat gy een vercken zijt, zoo knort: en als yder roept, dat ghy een ezel zijt, zoo ghygaeght. Als-men een aen-beeld is, moet-men verdraghen; en als-men een hamer is, moet-men slaen.
Wijckt voor den tijdt, wie dat ghy zijt;
En lijd zoo yemand steeckt of bijt.
Als ghy uw huys ziet branden,
Gaet en verwarmt uw handen.

[p. 319]

DCCXCV. De berisper zy onberispelick.

EEn Predikant, die een ander wilt berispen, en zijn zonden voor-draghen, dient zelfs onberispelick, en zonder vlecke te wezen. Hy draeght wel de goude sleutel, die hem macht geeft, om over al, zonder vragen in te komen: maer is hy zelf bequijlt als een mostert-pot, of besabbert als een klad-schilders schorte, ’t is wonder, zoo hy yemand kan reynigheyd aen-predicken. Als den Abt met kaerten speelt, wat zullen de Monnicken doen?

DCCXCVI. Lijdzaem.

DRaeght behoorlicke zorge, tot alles wat u aen-gaet; en komt u dan eenigh ongheluck over, denckt dat het van den hemel komt. De boer zeght tot het jonghe vercken, ghy moet sterven, daer is geen haver of spoelingh meer: zal dan die grooten souverain tot de menschen niet konnen zegghen? Leeft in armoed, of sterft in on-eere; want dat is mijn eer en wel-behagen. Gelieft het God, dat uw huys in brand staet, lijd het geduldigh en warmt u daer by. Een ervaren metselaer kan alle steenen te passe brengen, en een goed gebouw daer van maecken. Zoo moeten alle dingen hun ten goede dienen, die God lief-hebben.

DCCXCVII. Ten goede duyden.

’t EN is maer ziel-verdriet, alle woorden nauw te ziften, en een hayr in zesse te klieven. Hy doet wijzelick, die oly op den azijn giet, en gallige woorden met honigh bedeckt: die de stercke wijn wat [p. 320] watert, en scherpe woorden een zoeten uyt-legh geeft. Zoo veel als ghy weet, en zult ghy niet zeggen; zoo veel als ghy hoort, niet weder-legghen; indien ghy rust en vre’ wilt hebben. Als ’t kind begint te tanden, ’t is dan dickwils in gevaer van zieckt’ of dood. Die oock over al scherpe tanden in-zet, zal die somtijds breken, of verliezen.
Quando la criatura dienta, muerte la tienta.

DCCXCVIII. Verre van ghevaer.

VErre van ’t vuyr en brand de schenen niet; en verre van ’t water, is goed teghen ’t verdrincken. Hooge klimmers en diepe zwemmers zullen zelden oud werden. ’t Is beter van een duyn de schip-braeck aen te schouwen, als op een planck of luyck te drijven, op hope van aen land te komen. Ghevecht en schilderijen willen van verre ghezien zijn. La pintura y la pelea, desde lexos me la otea.

DCCXCIX. Kastijdingh.

De roed is niet als bercken-rijs,
En ’t maeckt de kinders goed en wijs:
Wie al te veel dit tuyghjen spaert,
Die maeckt of laet een boozen aert.
HIer op hebben de ouders wel te letten, eer het quaed ver-eelt, en boven de cure ghewassen is. Die dan hulp en baete zoeckt, wilt een dranck of medecijne brenghen, naer dat de man gestorven is; en beckeneel zalven, als het hooft af is. Het rijsjen moet jongh gerecht zijn, zoud het recht groeyen. Die het aensien niet en kastijd, en zal den aers niet ghees- [p. 321] selen. Quien no castiga culito, no castiga culazo.

DCCC. Gaeuwe vrouwen.

’t IS zeer heugelick, en nuttigh voor een man, dat hy een vrouw heeft, die herssens in ’t beckeneel, en ooghen in ’t hooft heeft; met wie dat hy redenen kan verwisselen, en ’t eene aenzicht ’t ander wetten. Maer ’t is oock een hert-braecke voor de man, dat zijn wijf de nestels hem bint en ontbint, en zijn broeck laet vergulden, als ’t haer hersse-becken alzoo gelieft. Die heerschappy vind-men dickwils in de sneeghste en steeghste vrouwen. La muger artera, el marido por delantera.
Een gauw wijf zet de man de wet,
En houd hem dickwils voor een slet.

DCCCI. Schoone vrouwen.

EEn schoon wijf, een thoon-wijf. Elckers oogen vallen op haer, en haere, op elck en d’ een. Canaans hand was tegen een yeder, en yeders hand was teghen hem. Het gaet hier in tegen-deel: elckers genegentheyd is voor haer, en hare dickwils voor yder een. Die de zotheyd wilt af-maelen, en op een tafereel brengen, en hoeft maer een schoone vrouwe af te beelden.
La muger hermosa, ô loca, ô presumptuosa.
Een schoone vrouwe is trots of zot,
En heeft de weereld voor haer God.
Voeght hier by: Een schoon wijf, veel ghekijf. Een schoone vrouwe baert veel rouwe. ’t Is wel ghezeght van de Franssen, Beauté sans bonté, est comme vin esventé.

[p. 322]
Schoonheyd is verwaeyde wijn,
Daer gheen deughden by en zijn.

DCCCII. Houwelick van weduw of dochter.

DE Spaignaerts zegghen, datmen een weduw moet vryen die noch rouwe draeght, en een dochter, die noch besnot is. La biuda con el lutico, y la moça con el moquito.
De weduw die noch rouwe draeght,
De dochter diem’ het snot af-vaeght.
Wy zouden hier te lande de medalie om-keeren, en zegghen;
En vrijdt gheen weduw in den rouw,
Noch met besnotte dochter trouw.
Het Spaensche woord moet even-wel zijn reden hebben. Laet ons die gissen: ’t is misschien, om dat de jonge weduw, de dertelheyd van haer eerste liefde, noch niet verkoockt hebbende, den eerst ghebroken band, (om niet te zeggen brand) lichtelick aen den tweeden koppelt: of wel, dat zy haer rouw-jaer over-leeft hebbende, die stille eenzaemheyd beghint gewent te werden, en alzoo haer eyghen zelfs wilt blijven. Dat zy nu een dochter prijzen, die noch bequijlt en besnot is, komt over een met het Fransche woord; Une maison faicte, & une femme à faire. Een huys ghemaeckt, een vrouw te maecken. Maer best van al is, een te nemen,
Die niet zoo oud is, dat-ze babbelt,
Noch zoo jongh dat-ze krabbelt:
Noch soo schoon, dat-ze verstrickt;
Noch soo leelick, dat-ze verschrickt.

[p. 323]

DCCCIII. Een huys-moeder.

EEn goede huys-moeder moet liever zien den roock van haer huys, als ’t vuyr van een anders heyrt. Een vrouw en een ghebroken been moeten ’t huys bewaren. La muger en casa, y la pierna quebrada. Straet-joffers, die langhst de stad gaen slingher-slippen; of die gheeren de kermissen vieren, zijn van lichtveerdigheyd of van on-eere verdaght: en zoo-men-ze met haer paesch-name wilt bekleeden, zijn ghemeenlick lichte-koyen, zoo sterck van stoffe, als confiture of kamericks-doeck.
Een vrouwes eer is wonder teer,
Zy is van glas, ’t welck breeckt zeer ras.
Men zeght, dat een oude hinne vette zode maeckt: maer een ghedaeghde of wel ghesette menagiere maeckt, ’t eynde van ’t jaer, een vette beurze.

DCCCIV. Gheveynstheyd.

HEt voor-hooft bedrieght, en belieght menighmael het herte. De schilderijen en tapijten bedecken menige wrotte en beroockte muyren; ghelijck de schoone zercken doode beenen doen: zoo verkoopt een schoon aenzichte een vuylen aers; en zoo verberght een zedigh wezen een ongheschickte ziele. Vele gaender in een pelgrims rock, en slapen by de beesten in de schuyren, daer zy wenschen, by menschen van een ander kunde of sexe te liggen.
De spieghel lieght, de schijn bedrieght.
’t En zijn al gheen lansknechten, die lange spiessen dragen; noch de beste Christenen, die alles zoo [p. 324] nauw willen garbeleren, en op een ey te scheeren vinden. Vele zijnder, die het kruys op de borst, en de weereld in de borst draghen: die een Enghel van buyten af-maelen, en een legioen van duyvelen in ’t herte logeren. La cruz en los pechos, y el diablo en los hechos. Met zoo onghelijcke stucken hanght de mensch aen malkander, en zoo bedrieghelick is al zijn doen.

DCCCV. Niet te haest.

EEn trage haeste is een spoedige wijsheyd. Voorbarighe drijvers, die dadelick over al met de kop deur willen, verbrodden menighe goede zaecken: daer de fleghmatijcke hoofden, door wijze langhzaemheyd, quade dinghen ten goede keeren. ’t Is een wijs man, die waghten kan; en die met gemoede zoo weeght en overweeght tot dat hy ziet, dat het zwaerste meest weeght. Men moet niet terstont, met elck on-gemack, tot den medecijn, noch met elck krackeel tot den Advocaet loopen, noch met alle dorst tot het vat gaen. Ny con cada mal al physico; ny con cada pleyto, al letrado; ny con cada seti, al jarro.
Tijd ghewonnen, is winst ghesponnen.

DCCCVI. ’t Is al om winst.

WAt zoud het van al den yver der menschen wezen, zoo-ze niet op eyghen voordeel en winste zaghen. Men zoeckt couleuren, om een schoon verschiet, en aenghenaem ghezicht te maecken; maer ’t is al Vernis op klad-schildery geleght. [p. 325] De Heydenen hebben eertijds gezeght, dat Astrea, de Goddinne der rechtveerdigheyd, de aerde verlaten hadde, en ten hemel op-ghevloghen was; maer men magh nu van de ghewisse wel zeggen, datze in de helle ghedaelt is, en niet meer onder menschen gevonden wert. Daer voordeel ontbreeckt, ontbreeckt het al. De zoppe is de poppe, daer elck om danst. En wie zoud-er herbergier willen wezen, ten waer hy participant aen die zoppe waere. Nadie seria mesonero, si no fuesse por el dinero.

DCCCVII. Gheen gheslaght zonder vleck.

GHeslaghten slaghten de schoone aenzichten, die nerghens ghevonden werden, of zy hebben een sproetjen of een gaeltjen, dat een mousche van nooden heeft.
Gheen riviere zonder wadde,
Gheen gheslaghte zonder kladde.
Ny rio sin vado, ny linage sin malo.
Jae de beste familien zijn ghemeenelick dat quaed meest onderworpen.
Daer komt van den boer, noch pagie noch hoer.
Ny puta, ny paje, de baxo linaje.

DCCCVIII. Een dertel jeughd, een zwacken ouderdom.

EEn jonghman, in zijn ghewisse over-tuyght van ontucht, en daer van de vrughten draghende, zeyde tot een oud man, die hem zijn lesse voorspelde, ick moet bekennen, dat uw ghebroken pot beter is, als mijnen heelen. Een matighe en wel geregelde jeughd levert den ouderdom, niet alleenlick [p. 326] een goed lichaem, maer oock een goede ziele over: daer een dertele en onghebonden jonckheyd een ghesleten en uyt-ghemergelt half-mensch de oude daghen toe-brenght: Een oude zack heeft veel lappens en stoppens van doen; maer des te meer, als hy te veel gheverght, en te stijf op de leest gezet wert. Oude vaten leken licht, en oude beurzen sluyten qualick; maer die-ze beyde wel ghebruyckt, zal haren duyr verder uyt-reycken, als nieuw tuygh, dat misbruyckt wert. De wijn is somtijds zoo goed niet als de moer.

DCCCIX. Verdriet.

VEel onghenucht maeckt veel ghezucht: Het opent de longer, en maeckt wijde kelen. ’t En is niet vremd: Te meer het vriest, te meer het kraeckt. Benauwtheyd moet lucht en aessem hebben, of ’t herte moet sticken en smooren: maer verdruckte lien verliezen altijd haer proces, en haer ongheluck gheeft hun altoos onghelijck.

DCCCX. Onbeschaemtheyd.

DOet yder wel, maer met bescheyd en onderscheyd. Daer zijn menschen zoo onbeschaemt, dat als-men haer de hand biet, zy heel den arm nemen, en eyndelick op uw schouders komen zitten. Leght een vuylick in uw stroo, hy zal uw erf-ghenaem willen wezen. Mete el ruyn en tu pajar, y querer te ha heredar. Zulcke onbeschaemtheyd moet met onbeschaemtheyd bejeghent werden. De keersse die besnot is, moetmen de neus af-nijpen.

[p. 327]

DCCCXI. Vleyen.

DE kat is gheern, daer-men-ze streelt. Van zulcken aert zijn oock vele menschen: zy willen ghevlaebact en gheklouw-poort wezen, zouden-ze eenighe deughd bewijzen. Zulcke moezels moeten vol winds gheblazen wezen, eer-ze eenigh gheluyd gheven. Haer tonghe en heeft geen smaeck, als de spijze met zulcke streel-sausse niet toe-ghemaeckt en is. Maer die zijn weereld verstaet, voelt lichtelick waer ongewoonelicke beleeftheyd henen wilt.
Menea la cola el can, no por ti, si no por el pan.
Den hond die quispelt om uw schoot,
Doch niet om u, maer om uw broot.

DCCCXII. Vrouwen.

DE Spaignaerds maecken ’t heel slecht met het weeck gheslaghte, dat de schoonste helft van de weereld maeckt. Een man van twee mijten, is by haer een vrouwe van vijf schellinghen waerd. Muger de cinco sueldos, marido de dos meajas. Ghelijck oock by de Franssen, een man van stroo, tegen een vrouwe van goud gherekent wert. Un homme de paille vaut une femme d’ or. Als een man sterft, zy meenen dan, dat de bye dood is, die den honigh en ’t was gaf. En wie zijn vrouwe verliest en vijf stuyvers, dat het jammer is van ’t geld. Zulcke vrouwe-smaders zijn onweerdigh van een vrouw gheboren te zijn; en weerdigh, dat zy een meer-katte tot een moeder hadden. ’t Is wel waer, dat de Franssen zeggen; Femme, argent & vin ont leur bien, & leur venin. Een vrouwe, [p. 328] gheld en wijn, Hebben haer deughd en haer fenijn. Maer even ’t zelve kan-men oock van de mans zegghen. ’t Is zeker; Femme de bien, vaut un grand bien: & femme bonne vaut une couronne: femme sage & de façon, de peu remplit sa maison.
Een vrouw van eeren is weerd te eeren.
Een vrouwe goed en schoon
Is weerd een Koninghs kroon.
Een vrouwe doet zoo veel met sparen,
Als eenigh man met goed te garen.
Een wijze vrouw is mans behouw.

DCCCXIII Waerheyd.

VAn een eerlick man verhaelt zijnde, dat hy met droefheyd aen-merckte, dat het leughen-ambacht zoo groot en ghemeen gheworden was, wiert van een Staets-man daer op bejeghent en ghezeght; dunckt u, goede vriend, dat zoo vremd te wezen? De waerheyd is een kostelick dingh, zy slacht de beste kleeren: daerom wert-ze zoo spaerzaem, en niet dan op heylighe daghen ghebruyckt.

DCCCXIV. Valsch bedrogh.

WAcht u voor ghezuyckerde lippen, en ghepeperde herten; die-er maer te veel in de weereld zijn, en voornementlick onder die ghene, welcke op ghewapende kussens zitten. Daer zeyde eens yemand, van een fraeye wel-ghebouwde stad. ’t Is wel een schoone kaes, maer ’t is jammer, dat-er zoo veel maden in zijn; verstaende zoo veel quade burghers: even het zelve kan-men zegghen van vele [p. 329] hooghe staten, dat-ze eerlick en heerlick zijn, maer dat het beklaeghelick is, dat die zoo veel bederf onderworpen zijn.

DCCCXV. Zorgh-verdrijf.

ELcke natie heeft een eygen zorgh-verdrijf, waer door zy alle bekommeringhen en zwarte ghedaghten van de hand schuyven. De Duydschen verdrincken de zorghen; de Franssen verzinghen-ze; de Spaignaerds verwaenen-ze; de Engelsse verdanssen-ze; de Italianen verslapen-ze; maer goede Christenen verbidden-ze.

DCCCXVI. Niet-doenders.

DIe niet en doet, wandelt dood onder de levende: zulcke zijn on-nutte lasten der aerde, de doode zee ghelijck, die wel veel in-schockt, maer niet uyt en gheeft. De baet wackert den man: maer dat en gheld by haer niet: de traghe sluymer-zucht houd haer in slaep, en verstijft haer handen. ’t Is verloren ghepepen; botten blijven plat-visch; en traghers werden noyt goe jaghers.