Dit is een onderdeel van JohandeBruneBanketwerk.html. Klik hier voor het hele document.

an. WIlt ghy van yemant oordeelen? let alleenelick op zijn handel en wandel. Uyt de wercken, is ’t te mercken, hoe zeer het binnenste verholen is:
    Het werck betuyght Waer ’t hert naer buyght.



DLXXIX. Kuypery.

WAt slimme streken en treken en kuypery van ampten hedens-daeghs ghebruyckt werden, [p. 213] weten alle die maer al te wel, die over ’t zuyvel gaen. Schoone beloften aen d’ eene partye, en gunstighe toe-zeggingh aen d’ ander, kussen malkander met de zelve lippen. Men houdet met den haes, en men loopt met de Wind-hond. Elck speurt, aen welcke zijde zijn brood best ghebotert zal werden.



DLXXX. Onbequaeme niet te voorderen.

MEn moet de zeuge gheen goude huyve aen doen, noch den aep in ’t purper kleeden. Zoo en moet-men niemant op den stoel van eere zetten, die gheen zet en heeft. ’t wert by de schotten wel ghezeght: Dat hy niet wel fleuyten kan, die gheen opper-lip en heeft.



DLXXXI. Verkeerde lusten.

ZOmmige menschen zijn zoo vernickert op yet, ’t welck zy beminnen, dat zy oock haer zinnen aen het quaet leggen, dat daet ontrent of in is. Men eet den dreck van snippen, veel liever dan de snippe zelfs: den hoornighen beck, in ’t zwartsel van de keerse gebraden, passeert alle leckernyen. De pockdalen van een vrijster werden voor mousches ghehouden, die het aenzicht verfraeyen, en de schoonheyd op haren dagh hanghen. Hy heeft het schape vleesch wel lief, die zijn brood met de wolle spreyt. Of ghelijck wy zegghen,
    Hy moet wel lust hebben tot zoppen,
    Die zijn brood in de goot’ wilt doppen.



DLXXXII. Slacke ouders.

MEn vindt ouders zoo zachte boters, en slack van aerd, dat zy liever hebben, met die Coninck [p. 214] van Persien, het wambaes te gheesselen, als de wamme; de kleederen als de voeringhe, en ’t ghene daer in steeckt. Den aep doodt zijn jongh, door al te groote liefde, en omhelzinghen. Zulcke slackaerds en doen niet min noch beter. En zulcke kinders werden beter gevoedt, als op-ghevoedt. Better fed, then taught. Beter vet gemaeckt, als net ghemaeckt.



DLXXXIII. Beter yet, dan niet.

DIe zijn pap ghestort heeft, en kan die niet al op-scheppen: nochtans kan de lepel noch wat geven. Een verloren schuld wert noch eenighsints gheboet, die in plaets van gheld, met boon-stroo vermindert wert. Daerom zey’ die zoete man: Beter een luys in de pot, als gheen vleesch met allen. Een half broot is beter als gheen.



DLXXXIV. d’ Onbezochte d’ Onbedochte.

EEn man, dien de zwarten os op de voet noch niet en heeft ghetreden, meynt dat hy schoot-vry is, en hart tegen ’t stael. ’t Is over al een man van ’t ambacht, of van ’t cabinet, die oock zien kan, wat aen d’ ander zijde van den bergh bedreven wert. Had hy een vrouw, men vond gheen zedigher; had hy kinders, gheen beter gemaniert. Maer zoo gaet het: het wijf van een jongh-man en de kinders van een maeght zijn altijds wel onder-wezen. Of behaeght u den rijm beter:
    Een jongh-mans vrouw, een vrijsters kind:
    ’t Is wonder zoo-men beter vindt.



[p. 215]

DLXXXV. Eyghen brood kost weynighst.

GHeen dierder mael, als dat-men buytens huys, en op een anders kost doet. Die eerlick is, en de bruyloft, als nae-vriend by-ghewoont heeft, is aen de weer-feest ghehouden. Eyghen kost is best koop. Eetje t’ huys een beulingh, den hond heeft-er ’t vel af.



DCXXXVI. Weyfelaers.

’t ZYn zorghelijcke en on-betrouwelicke luyden, die tusschen twee waters zwemmen, en de mantel naer de wind hanghen: die zich niet aen en trecken ’t gelijck of onghelijck, dat in de weereld ghepleeght wert; maer laten onbekommert Gods water over Gods acker loopen. ’t Is een quaed laecken, dat gheen verw wilt aen-nemen.



DLXXXVII. Voorderinghe van onnutte.

ZEker heer, wiens gunste ghespaert, en stemme niet verzocht en was, tot voorderingh van een bloed, die gheen bloed achter d’ oor en hadde, gevraeght zijnde, waerom hy hem gheen boon en had ghegheven, andwoorde, daer toe niet verzocht te zijn; en dat het wel een slechten hond moet wezen, die het fleuyten niet weerd en is: maer dat hy, in allen gevalle gheen man en was, om een pijl van een verckens staert te maken, Dat oock, uyt alle hout, gheen beeld van Mercurius en konde gesneden werden.



DLXXXVIII. Gauwe lien minst bedien.

DE gauwste luyden zal de fortune dickwils de necke thoonen, ghelijck zy aen slechte bollen [p. 216] de voor-blesse aen-biedt. ’t En baet gheen verstand, als de boter aen ’t brood niet klijven en wilt.



DLXXXIX. Het ampt gheeft gheen verstand.

MEn kan wel een kind in de zadel zetten, dat niet toom-wijs en is; en een man op ’t kussen, die gheen harde bancke weerd en is. Zoo brenght-men wel licht een peerd te water, maer men kan ’t niet doen drincken, als-men wilt.



DXC. Vierigheyd in alle zaecken.

EEn man, die inde netels ghepist, en peper inde neus ghenomen hadde, stelde zich in zulck een galligh humeur, dat een vriend hem zeyde:
    Niet al te heet, Of ’t doet u leet.
Daer op hy weder antwoorde, Een woord zonder gal, is een ey zonder zout.



DXCI. Veranderingh der menschen.

DE mensche rolt van d’ een ghedacht in d’ ander. Dat hem heden behaeght, mis-haeght hem morghen.
    Zijn avond, en zijn morghen-zangh,
    En gheven niet de zelve klanck.



DXCII. Eyghen goet-ghevoelen.

DAer zijn luyden zoo vermeten, dat zy haer deuten voor goed zilver, haere goud-guldens voor rooze-nobels durven rekenen: daer van men zegghen magh,
    Great boast, Small roast.
    Veel ghelaet, Weynigh ghebraed.



[p. 217]

DXCIII. Elck lief zijn eyghen aert.

NAer dat den aerd der menschen is, zijn oock zijn driften en beweginghen.
    Een dronckert droomt altijd van kannen,
    Een dertel wijf van fraeye mannen.
    Robyn dinckt altijd op zijn fluyten,
    De veer-lien op haer vracht en schuyten.



DXCIV. Veranderlickheyd.

’t IS al onzeker en veranderlick, wat in de weereld is. Berghen veranderen in valleyen, en deze wederom in gheberghten.
    De mensch lacht in de morghen,
    Die ’s avonds weent vol zorghen.



DXCV. De Vrouwen zijn van eenen aert.

ALle vrouwen ghelijcken malkander. Die Lysje kent, die kent oock Trijn.
    Uyt eene kan-men leeren,
    Wat dat zy al begheeren.
    De vrouwen zijn van eene malle,
    Die eene kent die kent-ze alle.



DXCVI. Verschil van vrouwen.

WAt schilt het eene wijf van ’t ander! De eene vrouw is goud, De ander wormigh hout.



DXCVII. By tijds voor-zien.

LAet u dinghen niet te verre verloopen. By tijds een zaeck voorzien, Is ’t werck van wijze lien. ’t Is beter van de kant, als uyt de grond te trecken.



[p. 218]

DXCVIII. Ledigheyd.

LEdigheyd maeckt een leuyen buyck, en traghe tanden. Moeyte en arbeyd prickelt de maegh, en kittelt de tanden. Die de armen wel oeffenen, en zullen niet babbelen, en kieskauwen, maer doen de mond-beenen lustigh danssen en springhen. Bittere boonen, al zijn ’t luypijnen, zijn haer zoet. Want zoete spijs wilt zuyre sausse hebben. Men ziet het zelfs oock onder andere dieren. Hongherighe honden eten beslickte worsten.



DXCIX. Duyrzaem liefde.

MEn zeght met reden: wat Venus paert, dat scheyt de kluppel. Te veel hitte verbrant en bederft de vlaede. Een matighe stokinghe maeckt het beste mout. ’t Is wel gezeght: mint my niet veel, maer mint my langh. heete liefde is haest koud.



DC. Ondanckbaerheyd.

WEldaden van groote verbintenissen werden dickwils en lichtelick vergheten, als de nood van de ghedruckte en bedruckte over is. Behoud een dief van de galgh, en hy zal u eerst den hals breken.



DCI. De booze dient weynigh macht.

HOe wel gaet het inde weereld, als quade menschen met weynigh macht bekleedt werden? ’t Is nuttigh en noodigh, dat een booze koe, korte horens heeft.



DCII. Weynigh zegghen.

’t IS beter zijn tonghe te kort, als te langhe uyt-ghesteken. Een ruym-kleed kan wel lichter ge- [p. 219] nauwt, als een engh uytgheleght werden: maer anders gaet het in het tonghen-ambacht. Weynigh ghezeyt is haest ghebetert.



DCIII. Middelmaet.

EEn middelbaer lot is het zekerste leven. Te veel versmoort, te weynigh vermoort. Plenty is not dainty. Of om duytsch te spreken,
    Te weynigh is onzoet, Te veel is oock niet goed.



DCIV. Allenghskens rijck.

GHeen luyden werden meer bedroghen, als die teffens en door schrobbery willen rijck werden. Greyntjen by greyntjen maeckt allenghs een grooten hoop: en lichte winst maeckt zwaere beurzen.



DCV. Verstand door moeyt verkreghen.

DIe zijn verstand zijn geboorte schuldigh is, heeft een groot voordeel, en six cincq voor uyt, als hy dat talent wel aen-leyt. Maer hoe dickwils ghebeurt het, dat de gangh van de schild-padde den loop van de haze overtreft, en voorkomt. Daer op ziet het Enghelsch spreeck-woord; Bought witte is best. Ghekocht verstand is best.



DCVI. De schuldighe kent best de schuld.

ZOmmighe bestraffen de feylen met zoodanigh bescheyt, of beter onbescheyd, dat zy wel thoonen, gevoelige kennis daer van te hebben. De moeder en zocht noyt haer dochter in den oven, of zy heeft-er zelf in gheweest.



[p. 220]

DCVII. Elck mete zich naer zijn voet.

DE puyd met den os in de zelve weyde gaende, wilde hem in alles ghelijck wezen; en daerom zijn stemme zoo hooghe willende doen klincken, als het gheblaer vanden os, heeft zich te bersten geschreeuwt. Zoo werden veel menschen bedroghen. Een man moet zijn kleed naer zijn laecken snijden: en zijn voeten niet verder uyt-strecken als zijn bedde lanck is! Dat is even ’t zelve, dat de Enghels man zeght Steeck uw hand niet verder uyt, als uw mouw kan reycken.



DCVIII. Gheen occasie verzuymen.

ALs de occasie ons toe-laght, en moeten wy niet zuyr en amper zien, maer die met een vriendelicke kus bejeghenen. Het aengheboden voordeel moet ons wacker en wakende houden. Let dan op uw stuck:
    Treckt, als het visje bijt, Of anders wertj’ het quijt.



DCIX. Eerst beraen, dan bestaen.

DIe een huys wilt bouwen, moet de grond van zijn beurze peylen, en zien aen ’t loot of-er goud-grond is. Bedrieght u zelven niet:
    Tot werck hoort over-slagh, Of zulks de beurs vermagh.



DCX. ’t Zelve.

MEn moet het noyt op dencken laten aen-komen. Een zaeck moet van te vooren wel ghekaut en erkaut werden, eer dat-men die de maghe verght.
    Gheen botter dingh, gheen zotter klacht,
    Als ’t zegghen, ’k hadd’ het noyt ghedacht.
[p. 221]
Maer men moet oock niet te langhe suffen en dubben.
    Al is ’t overdencken wel, ’t Overdencken maeckt verstel.
’t Is wel en waer ghezeght:
    Hy ziet zijn zelven blind, Die al te langh verzint.



DCXI. Hert en tongh moeten accorderen.

’t IS een valsch geluyd, daer de klocke van de tongh niet over een en komt, met het uyr-werck of de wijzer van het herte. Het galm-gat van de mond gheeft dickwils zulcken toon van buyten die gansch strijdigh is met de slach van binnen. Zoo vind-men schapen van voor-hoofd, die wolven van herte zijn: die met haer zelven accorderen, ghelijck een arends veder met een duyve schacht. Maer de valscheyt kijckt eyndelick uyt. Ghemaelde bloemen riecken niet.



DCXII. De Man moet meester zijn.

EEn man moet de man zijn, al waer hy maer een voet hoogh, en dat het wijf den toren uytdaeghde. Een onder-keurschen broeck mach haer voeghen, maer de boven-broeck en past haer niet. ’t Is zeker wel een slechte kudde, daer de oye de belle draeght. En, hy isser ellendigh aen, die om zijn wijf een korten broeck moet draghen.



DCXIII. Met zijn staet te vreden zijn.

ELck moet zich met zijn lot ghenoeghen, en daer over danckbaer zijn. Armoede is wel een quae’ webbe, om wit te bleecken, maer noch heeft-ze haren rijckdom:
    Een arme stand Gheef rijck verstand.
[p. 222]
Ben ik niet gheroepen om schapen te hoeden, laet het lammers wezen.



DCXIV. Vryagien.

VRyagien moeten met zedigheyt in-gheleght en gezult werden. Woeste dertelheyd daer ontrent terght den hemel, en streelt de helle. ’t Is Goddelooslick ghezegt: Wafels en vrijsters moeten heet ghehandelt en gheëten werden.



DCXV. Jongh-mans moeten buytens huys verzoecken.

MEn moet een jongh-man niet altijds t’huys en op den heyrt houden. Heeft hem zijn moeders schoot altijd warm ghekoestert, laet hy oock eens weten, wat wind datter buyten waeyt. Koolen en bollen niet, dan als zy verplant werden.



DCXVI. Dronckaerts.

SChrale luyden zijn ghemeenlick graghe deur-jagers: doch haer ziele woont in ’t drooge, zonder veel te natten of te netten. Rechte drincke-broers en hebben nauwelicks tanden van doen, of molter te betalen. Want ghelijck de zode brood spaert, zoo zeghtm’ oock, Mout spaert meel.



DCXVII. Een daed en maeck gheen deughd.

EEn zwaluw en maeckt gheen lente, noch een oyvaer de zomer. Een boer of warmoesier ontvalt wel een goed woord, al heeft hy besnotte herssens, en beroockte gheesten.
    Wat voordeel kan het doen of baet,
    Dat ’t leuye wijf eens vroegh op staet.



[p. 223]

DCXVIII. Voorspoed.

DIe ooghen in zijn voorhooft heeft, zal voorspoed altijd verdacht, en in zijn macht houden. Hoe hoogher dack, hoe leegher val. Groote berghen hebben altijd diepe valleyen. ’t is wel by de Schotten gezeght; When the cup is fullest, bear it evenist. Als de kelck vol is, moet-men die stilst en effen draghen.
    Als ’t glas is vol tot aen den rand,
    Zoo houd het in een effen stand.



DCXIX. Al-te is altijd quaed.

TE veel en te langh, hoe zoet en hoe goed het mochte wezen, doet ons de lust op ’t lest verliezen. Den overvloed Beneemt het zoet. En gelijck d’ ervarentheyd leert, Te langh vermaeck, Beneemt de smaeck. Al te veel is nerghens toe goed. En,
    Al te blijd, Duyrt gheen tijd.
    Al te schoon, Komt tot hoon.



DCXX. Wijsheyd op zijn tijd.

WAer toe dient hem veel wetenschap, die gheen of weynigh herssens heeft? alle dinghen op zijnen tijd en plaetse: anders is ’t mostart naer den eten. ’t Is zelfs een onghelijck of ongonste van de fortune, ons gaven aen te bieden, die ons met spijt vervullen, dat zy ons ter rechter uyre ontbroken hebben.



DCXXI. ’t Ghelaet bedrieght.

ZOmmighe weten de boecken, die zy durven het licht betrouwen, zulcken çieraed voor ’t hooft [p. 224] te binden, en zulcken boote voor te hanghen, datter Goden en Godinnen schijnen in te woonen: maer binnen kommende, en vind-men niemant t’huys, ’t en zy misschien een aep of een ghezwolle padde. Deze magh-men wel de guyze zetten, en de vyghe gheven, als die weerdigh zijn bejeghent te werden, ghelijck eertijds die oude man, uyt het eyland Ceos, tot de Lacedemoniers, tot voorstellinge van ghewichtighe zaecken, af-ghezonden; welcke zijn grijze hayren, door konste schoon gheverwt, of met gheleend hayr t’ eenemael verandert hadde, om jonck te schijnen. Dit leughenachtigh bedrogh by den Coninck Archidamus gemerckt zijnde, wat zoude, zeyde hy, deze man yets goeds ons toe-brenghen, die met zijn valsch en leughenachtigh hooft ghenoeghsaem bethoont, zoodanigh herte in zijn boezem te draghen. En daer mede hadde die fraey en gheperruyckte af-ghezant zijn bescheyd, en met eenen zijn afscheyt.



DCXXII. Adel.

WAt helpt den adel, die niet door eygen deughd ghebaert is? Niet meer als een blinde man, dat zijn ouders een goed ghezicht ghehadt hebben; of een stamelaer, dat zijn groot-vader met wel-sprekenheyd begaeft was. ’t Is maer een droom, en ydele inbeeldinge: ghelijck oock niet beter is den adel in parkement, met klaer gheld, of gebedelde gunste af-ghekocht. Maer de persoonelen Edeldom, die niet uyt het bloed ghezackt, maer uyt den gheest [p. 225] en verdiensten gheboren is, die is alleen den bezitter eyghen, eerlick en heerlick.
    Die eeldom door zijn deughd verwerft,
    Passeert hem, die het heeft gheerft.
De gheerfden adel wert dickwils door de hoirs zoo bezoedelt of besmeurt, dat zy haer voorzaeten zoo wel ghelijcken, als een mugghe een olyfant.
    Beter zich in eer te zetten, Als gheerfde eer te smetten.
Houd dit voor een vasten reghel:
    Gheen deughd en deught, Als eyghen deughd.



DCXXIII. Ghemeene tale.

’t GHebruyck stelt over al de wet, en gheeft oock zelfs, de waerde aende woorden, ghelijck de Prins aen de munte doet. Die de subtijlste tale, en onghemeene woorden gebruycken, en zijn de welsprekenste niet, maer die-ze best naer tijd en stoffe, konnen voeghen. Slechte en volckerighe woorden, uyt rijcke ghedachten voort-komende, houden ons veel meer in aessem, als die doornighe en ghebroken stocken van een ghezochte tale. Die een keersse uyt-blaest, met te stercken aessem, doetze maer stincken, en blaest-ze weder aen: en die te veel ghevoedt wert, stickt in zijn eyghen vet. Zoo gaet het met die op-ghepronckte en verr’ ghehaelde manieren van spreken. Al te scherp maeckt schaerden: en al te vies maeckt walghelicke maghen.



DCXXIV. Zyn tijd waer te nemen.

DE tijd is aen gheen pael ghebonden, maer is gelijck een schip, dat nerghens anckert of ver- [p. 226] teuyt wert: ’t schiet altijds voort met een backstaghe wind, zonder te krenghen of laveren. Terwijl ick dan aen boort ben, wil ick zorghe draghen voor een goe ree, en zeker landingh. Wel ghestevent doet wel havenen.



DCXXV. Rijckdom.

RYckdom is veel tijds een stief-moeder van de deughd, die haer troetel-kinders koestert en aenlockt, om hun te over-aezen, en te vergheven. Hoe grooter goed, hoe meerder brand-hout, dat wy in d’ helle brenghen. Die kemels-bulte bant ons uyt den hemel, en verhindert ons, dat wy, door de ooge van een naelde, niet en konnen gaen, hoe zeer wy ons wringhen. De verckens komt den draf en vuyligheyd toe: zoo wert de rijckdom, als een beurze in een privaet, en als dreck, in een gote gheworpen, tot ondergangh der ghene, die haer herten altijd in de gheld-zack, en goud-mijnen hebben.



DCXXVI. Tijd en stond.

GHeen meerder onbedachtsaemheyd, als ontijdighe beleeftheyd. ’t Is een groot deel van wijsheyd, tijd en stond wel te beramen en waer te nemen. Suetonius verhaelt, dat die van Troyen eenighe ghezanten aen den Keyzer Tiberius af-ghezonden hebbende, om den dood van zijn zone Drusus te beklagen, die nu al over langhe, onder de schimmen vand’ ander weereld verkeert hadde, met een ghelijck en ghevoeligh compliment bejeghent wierden: want naer dat zy haer aen-sprake geeyndight, [p. 227] en haren last af-geleght hadden, heeft hy haer een weer-wijlighe rouw-klaghe gedaen, over het droevigh af-sterven van dien braven Hector, die zy al over duyzent jaren verloren hadden. Zoo veel isser aen gelegen, zijn tijd en tye wel te konnen kavelen.



DCXXVII. Oordeel naer haet of liefde.

ELck een weet zeer wel, wat het te zegghen is;
    ’t Is al goed, wat hy doet, die-men bemint:
    ’t Is al quaed, die-men haet, wat hy verzint.
Dat bleeck ghenoeghsaem in de persoon van dien hatelicken Vatinius, die de vloeck en de schrick van gheheel het Roomsche volck was. Deze op zekeren tijd, eenige worstelaers, in de schouw-plaetse doende vechten, wiert met steenen begoyt, en schandelick uyt-ghekreten: by welcke occasie, een ordonnantie uyt-gegeven zijnde, dat-men naer dezen, in de vecht-bane, niet anders als appelen werpen zouden; wiert een groot Rechts-geleerde, Casellius genoemt, van eenighe ghevraeght, of onder de naem van appelen, in het placcaet uyt-gedruckt, de pijn-note niet begrepen was; waer op hy tot antwoorde gaf, dat jae de pijn-note een pijn-appel was, als die maer naer het hooft van Vatinius gheworpen wierde. Zoo is den droessem goede wijn, die van een lieve hand voort komt: en de fijnste blomme wert gruys gheheeten, die van een hatelingh ghebuyelt wert.



[p. 228]

DCXXVIII. Kort-sprekentheyd.

KOrt-sprekentheyd betuyght een majesteyt, en past zeer wel de mond van alle bevel-hebbers: die noemt Tacitus Imperatoriam brevitatem, een heerschende kortheyd: en zoo wert-er van Phocion gezeght, dat hy hadde prostatikeen brachulogiam, de kortheyd van een Veld-heer, of Generael van ’t legher. Daerom heeft-er een zeer-wel gezegt, dat een meester zijn dienaers niet en moet gebieden of toe-spreken, als met een-sylbighe woorden. Lange woorden betamen best langhe slippen, en die keurzen draghen. Die oock kort van handen zijn, zijn oock ghemeenlick langh van tonghe. De woorden zelfs werden vrouwen ghenaemt, de daden mannen. Paroles sont femmes, faicts sont hommes.



DCXXIX. Zwijghen.

’t EN is gheen minder deughd, by wijlen wel te zwijghen, als te weten wel te spreken. Cicero aen Atticum schrijvende, zeght ergens, dat hy wat van zijne welsprekentheyd ghenomen hadde; en dat was zwijghen. In veelheyd van woorden, is veeltijds weynigh zins. Theocritus zeght van eenen, Anaximenes, dat hy hadde een riviere van woorden maer niet een druppel verstands. ’t Is zeer aertigh van Salomon ghezeght, dat een zot schijnt wijs te wezen, als hy maer weet te zwijghen. ’t Is ten naesten by, ghelijck het met een kreupelen ghestelt is, als hy neer-ghezeten is: want dan en ziet-men niet, dat hy hinckt, of quade beenen heeft. Maer gelijc- [p. 229] ker is een stomme wel-sprekentheyd, zoo isser oock een domme stilzwijghentheyd: zoo als-er was in die jonghelinck van Theophrastus, die in een vrolicke feest zijnde, zijn mond niet en opende, dan om te eten.



DCXXX. Poëten.

POëten, en die zich met dichten moeyen, moeten boven de aerde, en buyten het ghemeen gezicht rijzen, zouden zy haren rangh en gelit behouden. Daer en moet niet middelmatigh in wezen, of dat van ordinaire smaeck is. Zy moeten altijds te peerde spreken, gelijck de Orateurs te voete: en dan hebben zy noch een heylige dronckenschap van noode, ghelijck van Vader Ennius ghetuyght wert: want nuchter zijnde, en schijnen zy maer op bidets te zitten, en langhst de aerde te loopen. Maer dan zijn-ze op haer groote peerden gezet, wanneer zy haer inghewand met Bacchus nat ghewasschen, en haer herssens met damp van most gheparfumeert hebben. ’t Is niet vremd, dat die Leydsche voerman een professoor scheldende, op ’t leste, en voor het hooghste woord, hem een poeet noemde. De wijn is dan ’t groote peerd van de Poëten, maer dat veeltijds on-temmelick is, en zijn meester ter aerden werpt.



DCXXXI. Elck wilt het zijne.

DE Targumisten zeggen, dat den Over-priester der Joden, biddende voor de vruchten des velds, van God verzocht, dat hy zijn ooren wilde af-wen- [p. 230] den van de ghebeden der reyzende lieden. En hoedanigh zijn die? dat het moy en droogh weder moghte wezen. Welcke strijden met de ghebeden der planten, en andere aerd-ghewassen, die by de Poëten, Jupiter aen-roepen, onder de naem van reghen-ghever: pluvio supplicat herba Jovi. In die zin is het oock, dat God den hemel wilt verhooren, en die zal de aerde verhooren; en de aerde zal het koren verhooren, midsgaders den most en de olye. Maer de wenschen en beden der menschen gaen zelden uyt-waerts en naer een ander: zy nemen ghemeenlick een weer-keer, of weer-slagh op haer eyghen zelven. Elck wilt, dat hem behaeght: in de zelve weyde zoeckt den osse gras, en de wind-hond een haze, den oyvaer een egghediss’ of kick-vorsch. Wy leenen ons wel aen een ander, maer wy gheven ons alleen aen ons zelven.



DCXXXII. Linckernyen.

GHeen zoo helsche nucken, of slimme treken, die-men niet en gebruyckt, als-er maer voordeel mede te doen is: en voornamentlick onder die, welcke de naem van Goden dragen. Polybius verklaert, dat de Ambassadeurs van Locren in Sicilien ghezonden zijnde, om van een vrede te handelen, dat zy een weynigh aerde van haer land, in hare schoenen, en eenighe bollen van ajuyn, op hare schouders bedecktelick leyden; waer op zy zwoeren, dat verbond en eenigheyd vast en onverbrekelick te zullen houden, zoo langh de aerde, daer zy op stonden, in haer plaetse zoude blijven; en zoo langhe [p. 231] zy de hoofden, die-ze op haer schouders hadden, behouden zouden. En niet verre van haer gescheyden zijnde, wierpen zy die schoen-aerde, en schouder-bollen verre van haer wegh: en verrasten alzoo de Sicilianen, die valschelick met louter geweld aentastende. Niet veel beter en was den treck van Louys XI. die hy gebruyckte tegen Louys van Luxenburgh, Constabel van Vranckrijck. Hy schreef hem, in die geleghentheyd van tijd, een hooft van doen te hebben, gelijck het zijne was. ’t Welck by de Constabel op-genomen zijnde, als of de Koningh zijn raed en herssens daer mede verstond, heeft hy zijn veerdige gehoorzaemheyd met den halze moeten betalen. Dat zijn de koten en de steenen, daer mede de groote spelen, die lange handen hebben, maer den hemel noyt bereicken konnen.



DCXXXIII. Tael-rijck.

’t IS een spreeck-woord by de Turcken, dat een mensch zoo veel menschen weerdigh is, als hy talen weet. ’t Welck zeer wel over een komt met het ghevoelen van den ouden Ennius, die zich roemde, drie herten te hebben, om dat hy dry talen spreken konde. Naer die rekeninghe, moest Mithridates wel ter deghen van herten voorzien zijn, die twee-en-twintigh talen geleert hadde. Wat my belanght, ick hebbe mijne memorie, met eenighe talen, ghemeubelt en behanghen; maer die eenighe met my ruylen, en zaecken voor woorden gheven wilde, hy zoude haest een wisselaer vinden.



[p. 232]

DCXXIV. Dertele maeltijden.

DE Keyzer Geta was zoo dertel van tonghe, dat hy wilde genoot wezen, op zoo veel gerichten, als-er letteren in den A. B. C. waren; en dat vervolghens elcke schotel voor-zien wierde met spijze, daer van de eerste naem-letter de zelve van den A. B. C. was. Het eerste ghericht, by exempel, slaende op de A. moesten Artichocken wezen; het tweede, van een bock of beyte; het derde, van een calf; en zoo voorts, tot de Z. toe. Die zich heden op de goede beten verstaen, al hebben-ze gheen keyzerlicke tanden, zy thoonen echter wel zoo hoovaerdighen tonghe te hebben, en dien Keyzer niet te wijcken: als die vijftigh kieckens uyt den dop ghepelt, tot stoffeersel van een schotel laten dienen: daer de beste saussen te gheringhe zijn, als-ze niet gemuskeert en gheambergrijst op-ghedischt werden. Zulcke menschen zijn liefhebbers niet van den hemel, maer van ’t gehemelte. ’t En is haer niet ghenoegh, dat de keel vernuftigh en rijck-vondigh is, zy moet oock godloos wezen.



DCXXXV. Het zelve.

LAmpridius verhaelt ons, dat de Keyzer Heliogabalus, de leckernyen op zoo hooghen prijs stelde, en zoo zeer behertighde, dat hy zijn gasten een onghemeene smaeck, of nieuwe sausse voor een theme of taeck van haer onthael en bedenckinghe stelde. Zoo dan hare vond gheprezen, en aenghenaem bevonden wiert, zy waren met een byzonder [p. 233] en kostelick present vereert, als van een zijden of goude-laecken rock, of yet ander van grooter weerde. Maer indien-ze den naghel mis-gheslagen, en yet bedacht hadden, dat de leckere kele af-keurde, en tegen de man was, zoo wiert den uyt-vinder verwezen, het zelve gheduyrigh te moeten eten, tot dat hy yet beters, en dat de keure uyt-staen mochte, ghevonden hadde. Was dat niet loon en straffe, naer even-redenheyd ghebruycken! Zulcke wanschepsels zijn weerdigh meeren en sausijssen te eten, maer ghevult zijnde met zulcken spijze, als zy ghelooft hebben, doen zy noch in levende dieren waren.



DCXXXVI. Vermaerde dood.

DE groote luyden onder de Heydenen en hebben niet alleen ghetracht een eeuwighe heughenisse met haer leven te verdienen, maer hebben oock ghewilt, dat haere dood doodeloos zoude zijn, en zelfs tot hare onsterffelickheyd dienen; dat het daer mede gaen zoude, ghelijck met de deelen van het tooneel, daer van, als ’t wel gaet, het leste bedrijf het beste wezen moet. Zoo wenscht Aeneas, by Virgilius, dat hy in de Iliaensche velden hadde moghen sterven; roepende die voor drie en viermael geluckigh uyt, welcke gheen duystere of slacke dood onderworpen zijn. Quisquis ad Trojam jacet, foelix vocatur, zeght die grooten Seneca.
    ’t Is een zeer gheluckigh helt,
    Die voor Troyen is ghevelt.
Zijn dat ghedachten van heydenen geweest, om een [p. 234] ydele schim van een vermaerde naem te hebben, wat en behooren Christenen niet te doen, om loffelick en Goddelick van hier scheydende, een eeuwighe en eyndelooze gheluckzaligheyd daer boven in den hemel te bezitten.



DCXXXVII. Woont by u zelven.

’t WAs een ongheluckighen man, tot wien Horacius zeyde, Non horam tecum esse potes; ghy en kont niet een uyr by u zelven zijn. Zoo zijn die oock zeer ellendigh, die met de Spaignaerds zeggen moeten, Guarde me Dios de mi; God bewaer my van mijn zelven. Maer die zich bevindt in een gherustheyd des ghemoeds, die Pindarus gehonight noemt, zal van die eenzaemheyd zegghen, dat zy in zuycker geconfijt; en met hypocras overgoten is. Luyden, die met haer eyghen zelven gheen kennisse en houden, en noyt of zelden t’huys zijn, daer-ze hooren, zijn dadelick van haer eyghen onderhoud vermoeyt of verschrickt: ghedruysch en gewoel is haer ruste, en ’t voedsel waer by zy leven. Zoodanigh was die heel-slete van neghentigh jaer, daer van Seneca zeght, dat hy, door den Keyzer, van een zeer moeyelick ampt ontlast zijnde, die ruste niet en konde dragen of verdouwen; dat hy daerom te bedde gingh ligghen, zijn huys-gezin bevelende, dat zy hem als een dooden beweenen en betreuren zouden. Hy en heeft oock van die rust-klaghe niet gheviert of gherust, tot dat hy in zijn eerste on-rust herstelt, en zijn eyghen zelven weer ont-trocken is. Van zulcke mocht [p. 235] wel ghezeght werden, dat-ze weynigh voor God doen zouden, zoo de duyvel dood ware. Maer ’t eynde prijst het leven, ghelijck den avond den dagh doet.



DCXXXVIII. Voorderingh van vrienden.

EEn zeker Athener tot een eerlick ampt gevoordert, eer hy dat bekleeden wilde, heeft hy alle zijne vrienden by een gheroepen, en met een strack gelaet, hare vriendschap op-gezeght en af-gheleght. Dat schijnt wat wonders te zijn, en naer een on-bederfelick humeur te smaecken: Maer het zweemt, mijns oordeels, veel meer naer een domme onwetenheyd van een schijn-deughd, die gheen onderscheyd van zaecken en zaecken weet te maecken. Een hooghe staet en sluyt de vriendschap niet uyt, maer doet die des te meer groeyen en toe-nemen. Daer zijn verscheyden vriend-ghevallen, die een staet-man verplichten, zijn vrienden en magen het voor-hooft, en vremde moeyte-makers de necke-put te thoonen. Dat kan met een on-besproken gemoed ghedaen, en noch een deughd geheeten werden. ’t Is alleen in vuyle grond, daer veel reghens het wied doet uyt-loopen; maer waer het land zuyver en wel-ghebouwt is, brenght het schoon en gave vruchten voort. Doch daer ghesproken wert van het reght te schenden, de reden en redelickheyd, ten koste van het land, teghen te gaen, daer moet-men een schrick en af-keer thoonen; niet min als die goede Keyzer, welcke dickwils zeyde, dat hy altijd een vingher ghereed hadde, om een quaden [p. 236] richter de oogen uyt te steken. Vorst en on-recht hebben altijd een vuyl eynde.



DCXXXIX. Ghelijckheyd in vriendschap.

ZOo de ghelegentheyd van ons ampt, of huyzelicke zaecken vereyscht, dat wy zomtijds ’t ghezelschap van booze of ongeschickte menschen niet wel en konnen mijden, wy en moeten ons daerom niet te schouw of af-keerigh thoonen. Maer wy moeten ons zoo aen-stellen, dat zy onder ons, maer niet met ons, en de onze zijn: of immers, zoo zy met ons, dat wy ten minsten haere niet en zijn. Wy moeten gunste en vriendschap van zulcken slagh van menschen ontfanghen, niet als weldaden, die weder-vriendschap tot erkentenisse van ons eysschen, maer als leeninghen, die ghelijcke weerde tot voldoeninghe van noode hebbe. Als wy gheld gheleent hebben, wy zijn ghehouden de zelve prijs, maer niet de zelve specien weder te gheven. Insgelijcks, hoe-wel ons yemant, uyt goede ghenegentheyd en gunste, vriendschap bethoont, in dien hy van een ander humeur en inzichten is, de reden en ghebiet ons niet, dat wy vriendschap en ghemeenschap met hem zullen bouwen en onderhouden; maer zy wilt alleenelick, dat wy hen goed willen en dienst doen, naer ons vermoghen, en van goeder herten. Indien dan onze staet en zaecken zich zoo toe-draghen, dat wy dickwils haer ooghen moeten zien, zoo moeten wy met haer om-gaen, ghelijck de Doctoors by de ziecken verkeeren; niet [p. 237] om van hare zwackheyd mede te deelen, maer om hare kranckheyd te genezen. Onze konste en ons herte moet haer helpen, maer wy en moeten haer smetten niet behalen, noch met haer gemeenschap bevuylt en bespoghen werden.



DCXL. De oudheyd wert gheprezen.

DE deughd en al wat prijzelick is, wert gerekent by de jaren en de almanacken. Hoe wonderlick en hoe wel yet verzint en voor-ghestelt wert, is het met gheen ouden stempel ghemerckt, ’t wert van de hand ghewezen, en voor een wraeckbaer goed ghehouden. Even als of wy de zeve of de buyel slachteden, die alleen het gruys behouden, en de blomme van ons wegh gheworpen hadden. ’t Was een aerdigh op-zet van Michael Angelo, een treffelick en vermaert Schilder van deze eeuwe, welck een stuck, naer de oude konste gheschildert, en erghens in een hoeck of grotte versteken hebbende, daer hy wiste, dat het zoude ontdeckt werden, naer dat het van een liefhebber ghevonden was, die het voor een antijck en Apelles werck keurde, en Angelo daer op ontboden zijnde, om die wonderlicke vreughd mede deelachtigh te wezen, is het bekent gheworden, door een duyster teycken van Angelos naem, dat het van zijn konste was, waer door het oock zijn prijs en verwonderingh verloren heeft.
        Hi sunt invidiae nimirum Regule mores,
        Praeferat antiquis semper ut illa novis.
[p. 238]
        Dat is:
        Dit is den aerd en wijze van de nijd,
        Die niet en prijst, als dat van ouden tijd.
    Zoo werden wy nu ghehouden het refuys en ghespuys, de droessem en den dreck des weerelds: een langh-gheoorde eeuwe, daer in de lampe des verstands en geleerdheyd uyt-gegaen is: maer die den tijd wederom zal doen branden.



DCXLI. Menschelicke Vrijheyd.

DE mensch en wil niet ghefommelt en gesleuyrt, maer gestreelt en geleyt werden. Gheweld en dwangh en kan met de menschelicke vrijheyd gheen kennis maecken, Quien paxaro ha de tomar, no ha de ochear.
        Wie een voghel wilt verstricken,
        Die en moet hem niet verschricken.
    ’t Is quaed hazen met trommelen te vangen: hoe-wel zy daer op leeren spelen. Die een schouw peerd in een wey wilt vanghen, moet een maetjen havers hebben: en die een harde kop wilt verzachten, moet gheolyde woorden gebruycken.



DCXLlI. Verquister.

EEn verquister, zeght Seneca, is op zijn gheld vergramt. ’t Schijnt, dat hy ’t in zijn gezichte niet en kan verdraghen. Hy kan ’t wel verdoen en wegh werpen, maer niet geven, en daer van vrienden maecken. Daerom voeght Horatius een zot en een deur-slagher by malkander, zoo wel als een goed en een wijs-man. Prodigus & stultus. Vir bonus & sapiens. [p. 239] ’t Is oock een domme onwetenheyd, zoo goede dinghen, als goud en zilver, zoo onnuttelick, als een pluym in de wind, te werpen, en zoo een wegh tot armoede banen. Dat heet, zijn zelven met zijn eyghen mes snijden, en ’t vleesch om ’t been verliezen. Al dat hun van vloe toe-gekomen is, gaet van ebbe weder wegh. ’t En verschoont haer niet, dat zy met waerheyd zegghen,
        Ten jonghsten dagh zal goud en slijck
        Het een den ander zijn ghelijck.
    Want zoo zal meester Fy-fy, die ’t verguld werck by nachte vindt, van de beste van ’t land, in dien tijd verschillen. Is ’t daerom niet beter een Burgemeester als een gheel-kuysser te wezen? La bocca & l’ano sono fratelli: maer daer is een groot verschil.



DCXLlII. De wapens met gheleertheyd paren.

QUintilianus zeght van Caesar, dat hy sprack met zulck een lucht en couragie, als hy vocht: dat zijne redenen zoo sterck en onwinbaer, als zijn wapenen waren. ’t Was de studie en gheleertheyd, die zulcken man de Romeynen gemaeckt en ghelevert hadde. En ghewisselick, ghelijck in de bloeyende eeuwe van die Republijcke, de aerde, door een rijcke en lacchende vruchtbaerheyd, hare blijdschap te kennen gaf, van dat zy door Burghemeesters en ghelaurierde Generaels van leghers gebouwt wiert; zoo verheughen en roemen zich de wetenschappen, wanneer zy, door groote en verheven persoonagien ghe-eert en gheviert werden. Men ziet oock [p. 240] daghelicks, dat de vruchten, die in ’t doncker en in de schaduw wassen, van zoo hoogh en goeden smaeck niet en zijn, als die inde open lucht en zonne groeyen. Zoo gaet het mede met de vruchten van de Gheest: die van doorluchtighe en wel-gheboren herssens voort-komen, hebben yet van een ander lucht, of kracht; als die in ’t school-stof uyt-gemuft, en in de schaduw van een duyster boeck-vertreck uyt-ghesteent, en voort-ghezet werden. ’t Is een ronde O. zilver en is gheen goud weerd: en licht-mugghen en zijn gheen lanteernen. Een taelje van een haes is een elle van een kat waerd.



DCXLlV. Teghen-sprekers.

DIe ’t allen tijde, en van alle zaecken, willen reden hebben, en zijn de redelickste menschen niet. Die daer te veel en scherp op staen, konnen ghezeght werden, onredelick met reden te wezen: cum ratione insanire. Daer zijn dickwils ghemelicke en onverdraghelicke hoofden, die een zoet ghezelschap t’ eenemael bederven, met haer neus-wijze waerommen; die alles teghen-spreken en controlleren; met welcke noyt vrede of bestand te maken is; zijnde dien scholier van Romen ghelijck, die opentlick deze theses, of twist-zaecke voor-ghestelt hadde: Van wat ghevoelen dat ghy zijt, ick zal van d’ ander wezen: gaet ghy ter rechter, ick zal ter slinckerhand gaen. Zoo was-er een te Parijs, die aen beyde zijden, by jae, of neen, ter keur van partye, verdedighde, dat duyzend duyvelen, op de spitse van een [p. 241] naelde, danssen konnen. Zulcke lieden meenen, dat haer muyze-keutels peper, en haer roos-wied roozen zijn: al haer deuytjens zijn stuyvers weerd: en haer hardneckigheyd moet den naem van wijsheyd draghen.



DCXLV. Kort van reden.

’t EN is de beste timmer-man niet, die de meeste spaenders, noch de beste snijder, die de meeste snippelinghe maeckt. Aen ’t wel over-legghen hanght het werck, en daer in is al het voordeel gheleghen. Wie van goede zinnen kan die Predikant prijzen, die een kleynen text in zoo veel ghedeelten splist, en dan noch twee of dry-maels klieft, maeckende alzoo van elck ghedeeltjen een reessem van zoo veel sermoenen. ’t Was wel ghezeght van een gheleerd Predicker, die ghevraeght zijnde, hoe dat hy, buyten ghewoonte, zoo langhe ghepredickt hadde, tot antwoorde gaf, dat hy gheen tijd ghenoegh ghehadt en hadde, om kort te wezen.



DCXLVl. Ghierigheyd.

DE Italianen noemen een gierighaert misero, en de gierigheydt, misertá: ghelijck oock de Latijnen haer woort miser, ordinairlick daer toe ghebruycken. En dat heeft voorwaer zijn merckelicke reden: want indien de rechte ellende bestaet, in ’t missen van alle gemack en zoetheyd des levens, en dat die in de armoede niet te vinden zijn, volght nootwendelick, dat de wreckaerd, zijnde de armste van alle menschen, oock de aller ellendighste [p. 242] zy. De bedelaers zelfs, die van de almosse leven, en zijn niet behoeftigh, als van dinghen, die haer ontbreken. Maer de gierighaerd ontbreeckt zoo wel het ghene hy bezit, als ’t ghene dat hy niet en heeft: de wijl hy van zijn overvloed gheen ghebruyck en heeft. Arme kattiven, die aen een rijcken disch, met een graghen hongher zitten, en niet en durven eten: en dat meer is, die in een vette keucken, van hongher sterven. En daerom en isser gheen meerder vloeck, als dat-men den vreckaerd een langh leven toe-wenscht: die naer het zegghen van Bernardus, zijn eyghen moordenaer is: die oock dan allenelick goed doet, als hy sterft.



DCXLVIl. Zulcke zaecken, zulcke woorden.

DE glans van zaecken gheeft luyster aen de tale, en fraye ghedachten volght keur van woorden. Als goede dinghen den gheest vervult hebben, de woorden zullen die stracks om-helzen. Zy volghen dadelick, even als een groote schaduwe een groot lichaem doet. Zoo de wol is, is het laecken: en goed kley gheeft goede potten: maer quaed vleesch en gaf noyt goede zode.



DCXLVIII. Groote verstanden.

ARistoteles zeght, dat alle vernuftighe lieden melancholijck, of de zwarte galle onderhavigh zijn. Waer op Cicero zijn gedachten hebbende laten spelen, bedanckte zich ten hooghsten, dat hy zoo gheestigh niet en was, om zoo ghistigh en droeve niet te wezen: hebbende liever een once van [p. 243] een vrolick humeur, als een pond van een zwaer en groot verstand. Die gheen tangh of moezel uyt een luyt en kent, is altijds goeds moeds, en zonder zorghen: daer een diep-zinnigh verstand, door bekommerlicke spieghelingh, de zoetheyd van ’t leven verraedt, en zijn zelven t’ eenemael verliest. Want naer de mate, dat hooghe ghedachten vol en dicht zijn, zoo zijn die oock zwaer en moeyelick. ’t Geschiet by wijlen, dat zulcke hoogh-dravers een keers verquisten, om een spel te vinden. Subtijle herssens zoecken veel, maer vinden weynigh; en dat schijnt haer dan den neck te breken. ’t En is in de spieghel niet, dat zy daer in zien; hoe wel zy ’t daer willen hebben. God gheeft haer wel de spijze, maer de duyvel is de kock. Die distels zaeyt, zal stekels maeyen. ’t Is dan wel zoo goed, zijn milte te ontlasten, als zijn gheest te vullen.



DCXLlX. Ghelijckheyd.

GHelijckheyd is ghemeenelick de knoop en de maeckelaer van een rechte vriendschap: zy is gelijck de libbe, die de ghemoederen te zaem doet runnen. Maer ’t ghebeurt oock wel, dat zy is de fackel en zulfer steck van vinnighen haet en jaloerzije. De eene pot-backer haet den anderen: den eenen bedelaer benijt dat d’ ander aen een deur staet: en ghemeenelick ziet-men, dat alle werck-lien van ’t zelve ambacht, malkander met leepe oogen aenzien, en met lippighe woorden bejeghenen. Maer die de deughd voor zijn matresse gekoren heeft, ver- [p. 244] heught zich in de veelheyd van haer vriers en serviteurs. Noyt is hy meer vernoeght, dan als hy veel min-ghenooten en mede-vrijers nevens hem heeft: wel wetende, dat hy-ze niet min gheheel en volkomentlick bezitten zal, hoe-wel oock andere deel daer aen hebben: even ghelijck een keersse, die-er vele ontsteeckt, of veel menschen klaerheyd gheeft, haer eyghen licht niet en verzwackt, of te meer verliest. Het spreeck-woord zeght;
    Een maeghd is onghezien, Die dickwils wert ghezien.
Maer die deze niet geduyrigh in de ooghen draeght, en zal-ze noyt deelachtigh werden. De deughd en heeft gheen ander eer-zucht, als dat-ze steeds bezocht en gheviert wilt werden. De staghe jagher vanght hier het wilt.



DCL. Ware vriendschap.

IN wat wijck of winckel van de weereld isser nu oprechte vriendschap te vinden? Men ontmoet wel vele nies-vrienden, die God zeghen’ u zeggen, maer zoo weynigh hert-vrienden, als-er witte kraeyen , of zwarte zwanen zijn. De vrienden werden nu alleen ghezocht, om den wegh te banen, tot uyt-werckingh van het oogh-merck, dat yemand zigh voor-stelt; om hem te dienen tot sporten en trappen, die hem tot de hooghte van ’t wiel der fortune brenghen mochten. De beentjens van de vlieghen zouden eer vastigheyd vinden, op het glas van een spieghel, eer-men zich van een vriend zoude konnen verzekeren; dewijl het herte-venstertjen, [p. 245] dat Momus begheerde, noch niet ghestelt, of gheopent is. En daerom blijfter altijd een mis-trouwe, die nu genoemt wert de moeder der gerustheyd. Het model van die hooge en volmaeckte vriendschap is daer boven, in den hemel, onder de heylighe en de Enghelen. Als het goud reghent, en de hinnen voorwaerts scharren, zal-men die hier op aerden vinden.



DCLI. Liefde.

TRouwen en testament maken moeten beyde met goede zinnen, en met een vrye wille gheschieden. De liefde, die tot een houwelick vereyscht wert, is een kind van keure, en niet van dwangh. Zich te hechten aen een lichaem, daer van een ander de ziele bezit, is niet min ongherijmt, als de passie van die minnaer, welcke op een ziel-loos beeld verliefde. Laet een vrijester zulcke ooghen van vangh, en zulcken tonge van conquesten hebben, als oyt bedacht kan werden, ’t is vergheefs gegluyrt, en ghezuycker-mondt, als de vis aen ’t aes gheen smaeck en vindt, en daerom niet bijten en wilt. Men moet een vrijster zoo hard aen de mond niet kussen, dat het haer herte zeer doet. En die een onwillighe met appels vrijt, wert met klock-huyzen beloont. ’t Is dan beter aerzelen, dan qualick springen.



DCLII. Laster-tonghen.

DE beste daden, hoe hoogh die stygen, en konnen de scheuten van nijdighe en booze tonghen [p. 246] niet ontvlien. De fortune, een ghezwooren vyandinne van de deughd, is daer oock een stief-moer van. De schele weereld ziet die over-dwarsch aen; en ghelijk een ander Balaam, en ziet de benden van Israëls God niet, als van ter zijden, en met een helsch ghezichte. Men vindt zulcke monden, die de stralen van de zonne, over haer duysterheyd beschuldighen. Aen een oud Philosoof ghezeght zijnde, dat-er eenighe qualick van hem spraken; ick zal, antwoorde hy, zoo wel trachten te leven, dat ick haer of doen zwijghen, of doen lieghen zal. Maer die zoo leeft, en is noch niet gheboren. In alle landen bijten de honden, en lasteren de monden. Is dat vremd, daer zoo veel gal-zuchtighe menschen over al zijn? Die gal in de mond heeft, en kan gheen honigh spouwen.



DCLIII. Schoonheyd.

MEn zegt, dat een schoone vrouw moet hebben een Neerlands lijf, een Enghelands aenghezicht, een Brabands tongh, en een Hollands hert. Maer gelijcker gheen zonne zonder schaduw, gheen roozen zonder doornen zijn, zoo en vind-men in een lichaem niet, dat in vele verspreyt is: ’t en ware mischien in schilderye: gelijck Apelles de schoonheyd van zijn Venus over al, en uyt de deelen van allerley fraeye vrouwen ontleent hadde. Gheen zoo schoonen schip, of ’t heeft een pompe. Gheen zoo ghezonden lichaem, of zijn zweet en af-gangh zal [p. 247] stincken. Maer die op de schoonheyd wel let, zal bevinden dat die in een vrijers ooghe light.
        De liefd’ maeckt schoon en fris,
        Het gheen dat leelick is.
    Maer die aen die marct niet en wilt bedroghen zijn, gae die korste van ’t lijf voor-by, en zie wat in de pasteye light: hy doe, ghelijck het byetjen, dat zich hecht aen de gheest van de bloeme, om daer van zijn honigh en raten te maken. Anders zal-men lichtilick zegghen, dat zoet ghedroncken zuyr betaelt wert.



DCLIV. Lust tot gheleertheyd.

HEt beste onderhoud en gezelschap, dat een wel-ghemaeckte ziele kan hebben, is haer eyghen zelven: daer is zy in haer element, ghelijck de vissen in de zee, en de voghels inde lucht. Het naeste vermaeck en voordeel daer aen, is den ommegangh met levende en met doode: hier door wert de gheest ghelijckt en ghepolijstert, ghelijck een rouwe diamant door een konstighe slijper. Maer de eeuwe is nu zoo verhart en verbijstert, dat de goud-zucht alle verstanden bezigh houdende, de boeck-lust een pedantsche muffery gherekent wert, van onkundighe simplicianen, die de weereld en ’t ghebruyck van dien niet en kennen. Men laet zeer gheern den roem aen de lief-hebbers der wijsheyd, dat zy weten, niet met allen te weten: en dat zy haer zelven dit veersjen toe-zinghen;
[p. 248]
    Die weet, dat hy gansch niet en weet,
        Heeft wel zijn moeyt’ en tijd besteet.
    Maer wat verstand heeft een koe van saffraen te eten: of wat lust heeft een ezel anders, als om kaerden en distels af te weyden? En om zulcke dieren ’t hooft te wassen, en is niet als zeep en looghe te verliezen. Van een butoor en is gheen arend, noch van een uyl een valck te maecken.



DCLV. Waerheyd.

DE waerheyd is de oudste dochter van den hemel, dewijle God daer van de vader is: maer zy light zomtijds, als een greyntjen gouds, onder veel slegghe en dreck verborgen: zy wert somtijds ghelijck in vooghdije van weyfelaers en fleemers gestelt. Hier door gebeurt-et dickwils, dat, gelijck het water verandert, naer de aders en de aerde, waer door het passeert, de waerheyd insghelicks, gaende door de zielen en de monden van veylbaere en slaevige menschen, by-nae niet en behoudt van de zuyverheyd van haren eersten oorsprongh. Zoo werden de ooren van de Princen ghesmeert en uyt-ghestreken, die niet als ghezeemde en gheparfumeerde woorden gewent zijn te hooren. Daerom en gaet-er niet de vryheyd van het peerd te boven, ’t welck zoo quaeden courtizaen is, dat het zoo wel een Prince, als een lackay ter aerden werpt.



DCLVI. Jeloersheyd.

ELck een benijt de voorderingh van een ander; meenende dat een anders steygheringh, haer [p. 249] zackingh en dalingh is. De jeloersheyd, welcke een quade dochter is, maer van goeden huyze (als uyt liefde en eere geboren) verdeelt de rijcken, en scheurt de staten in veel ghedeelten; hebbende zoo leepe ooghen, dat zy de minste strale van een anders deughd of voorspoed niet en kan verdraghen. En zoo wert het gouden aenzichte van staet in een looden troonje verandert.



DCLVII. Rijckdom.

DE rijckdommen slachten de mis-put, die stanck en quade dampen gheeft, wanneer hy lange op een ghetast, van de zonne beschenen wert; en die de landen blijde en vet maeckt, als hy daer op ghespreyt en verdeelt wert. Die met gheld overkropt en gheladen werden, vermuffen en verdoffen, onder dat onnuttigh ghewichte, zonder gebruyck, en zonder voordeel, alsser niemant van deelachtigh wert. Wy roeren hemel en aerde, om de armoede te vlieden, en wy vinden die in den rijckdom. Want de groote en vergulde fortuynen zijn zoo verhonghert, en hebben zoo veel pijne, om zich te stutten en te stijven, datter niet zoo bedelachtigh is, als de staet van de rijcke.



DCLVIII. Gunste van ’t hof.

TE hove vind-men gunsten van pluymen, en ongunsten van loodt: ghene, met een om-keer van de weer-haen, vlieghen en stuyven daer henen; daer deze ghehecht en ghelijck vernaghelt blijven. Men verkoopt daer zijn slaep, zijn leven , en zijn [p. 250] trouw, om een in-ghebeelde spoock van een vluchtigh geluck, dat niet langher duyrt als een nacht-droom: en dickwils ghebeurt het, dat het noyt geboren wert.



DCLIX. Jonck en deghelick.

’t EN komt maer groote berghen toe, sneeuw en groente, op den zelven tijd te draghen; en ’t is oock maer stercke zielen eygen, een heylighe jeughd, met een ziedende bloed, in de meesten drift van dertele bekoringen, te behouden. Maer ’t is vry een wonder, dat ys onder heet water, en een ghewichtigh herte, onder lichte en zwemmende oogen gevonden wert.



DCLX. Quade wijven.

ZOmmighe vrouwen willen goed schijnen, op dat zy beter middel hadden, om quaed te wezen. Zulcke willen, onder dien schijn, de costuymen van Sparte doen weder op-staen, daer de vrouwen de mans geboden. Maer ghelijcker vele boos zijn, zoo zijn dit de puyckjes, en den hooghen autaer weerdigh. Pythagoras gaf zijn dochter aen een van zijn grootste vyanden; ghevende voor reden, dat hy hem niet meer quaeds doen en konde, of yet erghers geven, als een vrouwe. Socrates zeyde aen zijn vrienden, dat ghehadt hebbende dry quaden, om te bestrijden, de letter-konst, de armoede, en een vrouwe; dat de studie hem uyt het eerste quaed getrocken hadde; de goede fortune uyt het tweede; maer dat het houwelick hem noch aen ’t derde vast [p. 251] hielt. Het houwelick is een zorghelicke coopmanschap, daer vry wat meer, als twee paer beenen, in een bedde van doen zijn. Men ziet dickwils, een Abigaels houwelick, met Nabal; dat is, een zot met een wijze vrouw gepaert; maer men vindt zoo wel het teghen-deel; immers datter over-al, zijde met florette ghemenghelt is.



DCLXI. Goede vrouwen.

EEn vrouwe, zeght Plutarchus, die haren man ghehoorzaemt en lief heeft, is als een spieghel, die wel naer ’t leven verthoont, wat voor hem staet: zoo ghy voor zijn glas spreeckt, uw beeld verroert daer zijn lippen; wert ghy bleeck of rood, ’t verandert van couleur; en gaet gy wegh, zoo verdwijnt het. Eveleens moet zich een wijze vrouwe naer den man voeghen, en een weerschijn of weerklanck van hem wezen. Of schoon een spieghel met elpen-been, peerlen of andere kostelick gesteenten, verrijckt is, en niet wel uyt en beelt, dat voor hem komt, hy verliest zijn weerde en zijn gebruyck. Zoo gaet het mede met een vrouwe: laet-ze noch zoo kostelick behangen wezen, en hondert morghen lands, aen een oore, dragen; zoo zy haer mans humeur en zin niet uyt en beeldt, zy magh den naem van veel-rouwe, maer van gheen vrouwe voeren. Ick en wil daerom gheen wijf hebben, die in dezen deele volmaeckt zy: die en wasser noyt gheschildert of gevonden. Diamanten hebben palien, schoone aenghezichten vlecken: ’t moest dan wel een gheme- [p. 252] licke grimert wezen, die een ee-gae zonder weer-gae begheeren zouden.



DCLXII. Ghelaet.

’t GElaet is het levendigh beeld van het innerlicke, en ghelijck den roock van ’t vuyr, dat ons van binnen verbrandt. De persoon moet eyndelick daer uyt-schijnen, spijt alle gheveynstheyd, die men ghebruycken magh. En gelijck, die gheen ghedult en hebben, dat het uyr-werck slae, maer en hoeven op de wijzer te zien, om de uyre te weten; alzoo oock, die onze ghenegentheyd en opstel niet en konnen ontdecken, als wy niet en spreken, en hebben maer de ooghen op ons aenghezicht te werpen, en ons ghelaet aen te mercken: daer zal-men onze gedachten zien, zoo klaer, als de uyren van den dagh aen de wijzer. ’t Is verloren gewaeckt, als ’t kasteel van binnen verraden is.



DCLXIII. Mode.

DE moden en zijn zo haest niet geboren, of zy zijn oud, en met ’t eene been in ’t graf. Haer oosten is dicht by haer westen. ’t Is wonder, zoo de maene ondertusschen dry-maels haer hoornen kan ronden en vol maecken. Elck saysoen, van de vier in ’t jaer, heeft zijn beurte, om een nieuwe snof te zien op-komen en vergaen. En dit is het leven en opperste goed van de mojards en proncksters, die liever ongheschicktheyd in haer ziele, als disorder in haer paruycke zien: meer zorghende voor de schoonheyd, als voor de gezondheyd; meer voor de kasse [p. 253] des lichaems, als voor ’t juweel, dat daer binnen is: die ’t beste deel van den dagh, tusschen de kam en de spieghel passeren. Zulcke zijn weerdigh, dat haer bejeghene het ghene Jehu teghen Jesabel dede, welcke die schandelicke toyster ten venster uytsmeet.



DCLXIV. Overdadigheyd.

CLeopatra, koninginne van Egypten, met Anthonius ghewedt hebbende, wie van beyden het kostelickste bancket gheven zoude, dede in azijn smelten een peerel van twee hondert duyzent kroonen, om die in te drincken; zich aenstellende, om even zoo veel van de tweede te doen, die zy aen haer ander oore droegh, zoo Lucius Plancus, die scheydsman was van die schoone weddingh, niet over-luyd geroepen hadde, ghy hebt ghewonnen. Oh, offer huydens-daeghs gheen Cleopatras meer ghevonden en wierden! Men smelt nu wel gheen oor-peerlen, maer men smelt half zijn middelen, om een overdadighe en dertele bruyd te behanghen, weerdiger om ghehanghen, en door de krayen, de oogen uyt-gepickt te werden.



DCLXV. Het quaed is de sausse van het goed.

DIe met de beurze om den hals geboren werden, ghelijck-ze niet en weten, wat het goud weerdigh is, zoo hebben-ze oock weynigh vermaeck daer van. Het licht is zijn luyster schuldigh aen de schaduw: de nacht treckt zijn klaerheyd van den dagh: ’t is door de duysternissen, dat de zonne de glans van [p. 254] hare stralen doet kennen: ’t is de strengheyd van de winter, die de vriendelicke zoetheyd van de lente vermeerdert: en om te verkorten, het zijn de onghelucken, die de ghelucken haer weerde en vermaeck gheven: zijnde waerachtigh, dat die gheen quaed geleden heeft, de plaizieren niet en kent: want den welcken de ghevoelighste ghenuchten niet een zucht ghekost en hebben, noch een enckele trane doen storten, ghebruycken die, zonder de zelve te ghenieten; zijnde rijck, zonder dat z’ het weten; hebbende schatten, zonder die te kennen; hebbende leckere spijzen zonder daer van te eten: zoo dat haren overvloed niet anders als een rechte armoede is. Men moet in diepe valeyen zijn, om te oordeelen van de hooghte der berghen: zoo en heeft oock niemant de zoetheyd van ’t gheluck gheproeft, dan die de bitterheyd van ellende gesmaeckt heeft.



DCLXVI. Letteren en taelen.

DIe niet anders en weet, als letteren en taelen, is door de zelve bezeten, en daer in begraven, even als een dood lichaem, in een tombe. Die zoo met boeck-staven gevaest en op-gevult zijn, strecken de talen voor een schorsse, die de reghels van de deughd bedeckt en versmoort; de voghels ghelijck zijnde, die hare pluymelooze jonghen in den beck brenghen, al wat zy krijghen, en zelfs niet en houden: zettende alzoo een voedsel over, dat haer zelfs, tot gheen voedsel, verstreckt en heeft. Zoo kan een botte slijpsteen een mes snede en scherpte gheven; [p. 255] een zot het verstand van een wijze oeffenen, en leeringh gheven, meer als een wijze den zot kan leeren. Het water, dat van den hemel valt, door den donder verwarmt zijnde, en gheest van die hitte ontfanghen hebbende, doet de kruyden en planten zwellen en groeyen; daer het water, uyt een put ghetrocken, of uyt een gracht ghehaelt, niet anders en doet, als de natuyrlicke getemperheyd der aerde verkouden en versnoteren. Zoo gaet het met de leeringhen, die uyt de memory van een pedant ghetrocken, of rauwelick uyt de boecken gheput werden; zy loopen lichtelick daer henen over den gheest, zonder in te dringhen, of eenighe vrucht en vruchtbaerheyd de ziele toe te brengen.



DCLXVII. Land-bouwery.

GHeen nootzaeckelicker ambacht, als de landbouw, zoo voor menschen als voor vee: gheen oock dat eenvoudigher en onbedriegelicker is, als alleen aen Gods zeghen ghehecht zijnde. De Bisscop zeyde eertijds, ick bidde voor u; de Keyzer, ick vechte voor u; de Raeds-heer, ick richte voor u; de boer zeyde daer op,
    Of ghy bidt, of vecht, of reght,
    ’k Ben de man, die d’ eyers leght.



DCLXVIII. Voorspoed.

DIen het geluck toe-lacht, belacht het oock: het is, byzonderlick voor zwacke zielen, ’t ghene het vuur voor ’t was, de zonne voor ’t sneeuw is. ’t Moeten stercke beenen zijn, die ’t ghewichte van [p. 256] voorspoed draghen konnen. Teghenspoed is een veel lichter last, die-er maer zijn schouders naer zetten kan: het is oock van meerder vrucht, en vaster vreughd. Een leven zonder kruys is een doode zee, die niet als dorheyd en stanck en baert. Die Job zaghen, in zijn onghemack, twijffelden of het was een mensch verandert in een missingh, of een missingh in een mensch: maer die op ’t eynde merckt, magh vrijelick zegghen, dat-men noyt de zoetheyd van het goed en kent, zonder ervarentheyd van het quaed. Het zaed des ghelucks is dickwils verborghen, onder ’t schijnsel van ongheluck. En die noyt quaed en heeft, is wel te beklaghen, dat hy zoo weynigh menschs is.



DCLXIX. Kleyne dinghen doen zich meest gevoelen.

ZWare slagen en ontstellen ons dickwils zoo zeer niet, als lichte stooten en zachte horten. ’t En zijn maer kleyne zwarigheden, die zich zoo zeer laeten beweenen, en die zoo veel ghedruys en beslach maecken; even als de beken, die dwars over de keyen rollen: daer de groote en diepe rivieren haere wateren, met een stille majesteyt, daer henen leyden. ’t Is weecke vroutjes werck, over ’t vallen van een glas, of ’t breken van een pot, een huys over eynde te zetten. Een groot en wel-ghemoedt man zal zijn huys, met sterke en starrende ooghen zien branden, en met eenen, Gods voorzienigheyd aenbidden.



[p. 257]

DCLXX. Etery.

DE menschen en hebben dickwils gheen ander ambacht, dan om te eten, en malcander op te eten. Zommighe zijn van zoo godzalighe bedenckinghen, dat zy alleenlick eten, om te leven; andere zoo vol van weerldlicke in-zichten, en zwijnsche ghenuchten, dat zy leven om te eten. Maer gheen slimmer monsters, als van menschen eters, die oock, onder den tel van Christenen, gevonden werden: welcke ghevoet en in dit leven ghehouden werden, met vleesch en bloed van haer even naesten. Weynighe, die het ander leven aenzien, met een ooghe, die door de stralen des gheloofs gezuyvert en gheheldert is.



DCLXXI. Begheerte.

DE begheerte is een wonderlick land, daer ’t koren altijd groen is, de wijngaerden altijd botten, de boomen altijd bloeyen, en de voghels altijd in schaele en ongekipt zijn: ’t is een droom zonder slaep, daer-men noyt zonder koorts, en verscherpingh van hit en is: ’t is ’t land van de verloren zone, daer altijd hongher is: een geduyrighe jacht, daer staegh geloopen en noyt ghevangen wert. Heel de weereld en is maer een beet, voor de mond van ’t menschelicke herte, mids dat de begheerten oneyndelick zijn: en hoe-men zich in de oneyndelickheyd schickt, men is, en blijft altijds in ’t eerste beghin.



[p. 258]

DCLXXII. Ellende van de mensch.

DE mensch in de weereld komende, groet het licht met tranen, hebbende den mond tot ghekrijsch en hongher gheopent; en zijnde dan vele jaren de beesten en onredelicke dieren ghelijck. Zijn gheboorte maeckt hem cijnsbaer aen allerley ramp en ongheluck, dat hem gheduyrigh over ’t hooft hanght. ’t Schijnt dat wy gheen ander ambacht op de weereld hebben, dan om te lijden: en als of elcken dagh gheen verdriet ghenoegh aen zijn zelven hadde, wy pijnighen ons over het toekomende, en zetten alzoo de voet, op een domeyn, dat ons niet toe en hoort: wy gaen zorghen oesten in een veld, daer in wy niet zaeyen en moghen. ’t Is zoo met ons ghestelt, dat indien wy zonder moeyten wilden leven, dat wy een weereld apart moesten hebben, ons niet vernoegende met de ellementen, daer onze vaders zich mede ghedient hebben. En noch willen de menschen het delicaetjen spelen, en voor een donselingh haer uyt-gheven.



DCLXXIII. Standvastigh van gemoed.

DAer zijn jaren van grooten arbeyd, en kleynen oegst: maer daer komt dan zomtijds een, dat alle voorgaende onvruchtbaerheyd boet, en ons de vrucht, met volle handen en manden in de schoot werpt. Al heeft de lands-man een quade jaer-schare, hy en laet daerom niet te zaeyen: zoo en moeten wy oock niet meenen, dat-er voor ons gheen leven is, zoo ’t gheluck niet altijds voor onze deure [p. 259] staet. Laet ons dan de moed noyt laten ont-vallen: en zoo onze gedachten niet zoo hoogh en zijn, als de glory van ’t paradijs, dat-ze zich oock niet en verleeghen tot de helle toe. Laet ons liever de boomen ghelijck zijn, die ghenuchte schijnen te scheppen, om zich door de winden te laten wieghen: al werden wy zomtijds wat beweeght en gheschut, wy zullen des te stercker werden, als wy maer schrap en pal staen. Dat ons dan gheen moeyte en verdriete. Saul zoeckende ezelinnen, vond een koninckrijck, doen hy Samuel ont-moete.



DCLXXIV. Hope.

ALle dieren brenghen jonghen voort, maer de voghels maer de hope, ’t welck zijn de eyers. Wy zijn rechte voghels zoo langh wy in dit onzeker leven zijn: wy broeden zwacke hopen, ghelijck als eyers, die ons beloven wonderen te zullen baren, en die niet als wind te voorschijn brenghen. De hope is een wonderlick ey, daer eenighe de schale van eten, en andere het wit, maer weynighe die den doyer vinden. De reden daer van is, dat de menschen fymelen en vlicchelen ontrent nietigh beuzelwerck, haer zelven ontweyende, en haer ingewand met de spinne, uyt-treckende, om vlieghen en mugghen te vanghen: daer zy de zijde-wormen behooren naer te volghen, die kostelicke draden uytschieten, daer van zy een rijck kasjen maecken, om in te slapen; en waer uyt zy niet en konnen, als om vlercken aen te nemen, en in de lucht te vlieghen.



[p. 260]

DCLXXV. Stoutheyd.

SToutheyd en wilt gheen psalmen lezen, noch kroonen op het hooft lijden, als in ’t veld, dat heel met zweet en bloed besproeyt is: zy en wilt gheen roozen, als die dicht met doorns bezet zijn, gheen gulden vlies, als onder de draken. Nochtans en zijn de moedighe niet t’ eenemael buyten de grepe van vreeze. Daer is een fiducia pallens, ghelijck Statius spreeckt, dat is, eene bleecke kloeckmoedigheyd: om dat het vleesch de couragie gelijck ontziet, als niet twijffelende, of ’t zal daer door in ’t yzelickste ghevaer vervoert werden.



DCLXXVI. Gramschap.

GRamschap ont-aerdt de zonden, die in ’t herte begraven laghen: waer door het bedorven vleesch een opstandinghe en nieuw leven krijght. Daer die passy heerscht, en weet-men niet, wat tale de reden spreeckt: want zy en wert niet meer gehoort, als het hoesten van een vloo, ontrent het bajaerden van de klocken. ’t Is dan te vergheefs, op Davids harpe te spelen, om dien Duyvel van Saul te verjaghen, die zoo doof als dom en onbesuyst is. En dan veel te willen zeggen, is te meer het vuyr in ’t drooghe hout steken: ’t is niet ghenoegh dat die bezetene rooken, maer gelijck zommighe berghen doen, zy werpen haer in-ghewanden al brandende uyt.



DCLXXVII. Lasteringhen.

MEn moet nu harde en dicke ooren hebben, met een kleyn gheloove, in een tijd daer de tongen [p. 261] zoo zacht en vloeyende, met overloop van lasteringhen zijn: die ghelijck een Phaëton des weerelds, alles in vuyr en vlamme stellen: en dat noch met zulcken voor-hoede, en vriendelick couleur, als of de onnoozelheyd in ’t herte woonde. Men gaet hier in te werck, ghelijck de spijen van ’t beloofde land deden; zy verhaelen eerst haer schoonheyd en goedheyd, eer zy van haer verslindinghe en stercke reuzen spreken; zy lecken eerst, eer zy den tand-slagh geven. In de steert leght het fenijn, en ’t eynde bederft het al.



DCLXXVIII. Zoetheyd heeft de meeste sterckte.

’t EN zijn de kraeckende en bluysterende vlammen niet, die ’t metael doen smelten, maer een stille en gloeyende hitte, welcke die harde stoffe gaende maeckt. Zoo doen de zoetste invloeyingen de meeste kracht, op de menschelicke natuyre. De warmte doet meer gheweld in stilte, om ons te ontkleeden, en den mantel af te werpen, als de noordewind met al zijn bulderen, en hevigh ghedruysch. Die de mensch wilt breken, moet hem op een zacht bedde leggen, en een pluym-hamer ghebruycken; hy is te weeck en te donsigh, om een yzere roe te verdraghen, of een tonge, die met vuyr en stael gewapent is.



DCLXXIX. Jeloerzie.

JAloerzie is een fenijnigh zweerd, dat schrickelicke verwoestinghen in ’t herte maeckt. Die van die slanghe gebeten is, maeckt van een spaentjen [p. 262] een balck, van een splinter, een heele sommer, en leeft alzoo, ghelijck als op een rad, of pijn-banck ligghende. Hy zoeckt, dat hy vreest te vinden: en als hy ’t vindt, wert zijn herte ontsteken, en doorsteken; en vindt hy ’t niet, berst hy van spijt, dat zijn slach ghemist is, en wert des te meer ontvlamt, om scherper onderzoeck te doen. Zijn ooren zijn vergiftight met een voor-oordeel. Alle verschooninghen zijn hem verdacht, en strecken maer tot een blaesbalck van zijn zwarte zorghen. Hy en wilt zich niet laten ontwringhen, dat hy eens in zijn boezem op-geknoopt heeft: en dewijl hy de naem heeft, van te zijn in ’t ghilde van de ghehoornde, zoeckt hy oock de daet te hebben. Zoo raeckt hy van de roock in ’t vuyr; van de plas in een gracht; als uyt de staet van goede zinnen geworpen zijnde.



DCLXXX. Tijdelick.

ZYn zelven by tijds te kennen, eer de pekel ons t’ eenemael ontloopt, daer is de wijsheyd in geleghen, en onze welvaert aen geleghen. ’t Is te vergheefs, zijn overslagh te gaen maecken, als de boter tot den bodem, en ’t goedjen verdaen is. ’t Is al te laet, het vat te verkuypen, als ’t bier in de kelder zwemt. ’t Is zottelick ghedaen, het stal te willen sluyten, als de koe wegh ghehaelt is.



DCLXXXI. Veranderingh van gheluck.

ALs ons ’t geluck aen ’t ebben raeckt, en al dwerrelende, haer slibberende voet, op een lossen bol zet, zo moetmen toe-zien, om zijn staet te schragen, [p. 263] en zijn val te stremmen. Toe-zien is gelucks broeder. Wanneer de voorspoed ons hoogh in ’t top gevoert heeft, dan moeten wy meest doen blijcken, dat ons verstand niet laegh en light, en alle onze krachten te koste hangen, om dezen roem te strijcken, dat wy sterck van breyn, en vast van beenen zijn; die noyt en hoeven te zegghen, ick en had-et niet ghemeent.



DCLXXXII. Dood.

GHeen mensch zoo uyt-gheleeft, en ’t eynde van zijn perck gekomen, die niet en denckt, noch eenighe jaren in ’t lijf te hebben, zoo langh hy Mathusalem voor heen ziet. En zoo bekruypt ons de dood, ghelijck de vyand een schild-wacht doet, die sluymerigh of zorgeloos is. Dan light-men daer onverhoeds overvallen, met een beklemt en benepen herte, en met bitter wroegingh van een gequetst en verzeert gemoed, dat tegen ons zelven pleyt en recht wijst. Want op de leste rolle van de dood, en isser niet meer te veynzen, daer moet men duydsch spreken, en thoonen, watter goed of net in de grond van de pot is. Geluckigh man! die zijn rekeningh by tijds maeckt.



DCLXXXIII. Altijd hoogher.

DE menschen, als op een hooghen bergh klimmende, zien altijd opwaerts, naer de ghene, die voor haer gaen, zonder oyt den hals te keeren, en de ooghen te wenden, naer de verre-volghers, die in de laeghte zijn. Niemant isser met zijn staet te vreden, en is hy noch zoo groot, hy wilt noch groo- [p. 264] ter zijn, al moest hy tot de poorten van de helle gaen. Men vindt meer vermaeck, van een kleyne staet, tot een meerder te groeyen, dan in de grootste stille te staen. ’t Schijnt, dat-men uyt de lijck geworpen en mis-deelt wert, als alle wolcken gheen reghen op haer landen gheven, en dat alle ampten voor haer niet open-staen.
    Noyt is ’t gheluck volmaeckt,
    Hoe hoogh oock dat het raeckt.



DCLXXXIV. Achter-klapper.

HEbt noyt gheen deel of gadingh, in de duyvels ware van klap-zucht of rugge-praet. Een achter-klapper is stads-riolen ghelijck, nemende alle vuyligheyd in de mond, die hy weder hier en daer uyt-braeckt. De pluym-strijcker leght wit op zwart, maer de achter-klapper leght zwart op wit: het ghene blanck en zuyver is, daer maeckt hy roock en schouw-roet van. Gheen exter, of zy heeft wat wits, gheen mensch, of hy heeft wat goeds: maer een achter-klapper vind-et al zwart, wat zijn tonge raeckt. Is dat vremd? Al wat-men in een vuyl vat doet, dat zuyrt haest.



DCLXXXV. Opinie.

DE heerschappy van de opinie is zoo groot en machtigh, dat zy alles in de weerelt regiert, en de hooghste wet stelt: ten minsten is ’t waerachtigh, dat de deughd zelf gheen ghezagh of bevel en heeft, zonder dat van haer te ontleenen. Hier door gheschiet het, dat zoo menigh rijck en staet teghen die [p. 265] zorgelicke klippe van opinie schip-braecke lijdt; en dat zoo weynigh staet van alle staet te maecken is. Want zoo los en veranderlick de opinien zijn, zoo onzeker vlotten en drijven alle regieringhen.



DCLXXXVI. Gaen by trappen.

’t IS on-natuyrlick, dat yemant van de laeghste tot de hooghste sporte springht, zonder de middelste te raecken. Zoo is ’t oock onbehoorlick, dat yemant op de derde stagie van eere gheslinghert wert, die de eerste noch niet begroet en heeft. De natuyre gaet anders in hare wercken te wercke, doende by trappen, het keestjen uyt het graen voort-komen, het spruytjen uyt de keest, den boom uyt de spruyte, den bloessem uyt den boom, die eyndelick de vrucht voort-brenght.



DCLXXXVII. Slaefheyd der hovelighen.

WAt voor een ellendigh leven leyden de groote van ’t hof! zy slachten de brand-spiegels, die gheen hitte en gheven, als door de weer-slagh van de zonne-stralen, blijvende in een ledighe en doode koude van haer glas, zoo zy daer van af-ghekeert zijn. De Princen zijn gelijck hare ziele, en de roer-schijve van al haer doen: ghelijck zy op-toonen en spelen, daer naer moeten zy danssen. De Romeynen, en voornementlick de groote, aen de regieringhe deel hebbende, ziende, te tijde van Nero, hare stad branden, en dorsten niet bestaen, om het vuyr te blussen, vreezende den Keyzer te verbelghen, om dat zy zaghen, dat vele van zijn huys-ghe- [p. 266] nooten stoffe toe-brachten, tot vermeerderingh van den brand, om zijn vermaeck, ’t welck hy in dat droef gezichte schepte, dies te meer te streelen en op te wecken.



DCLXXXVIII. Roemers.

DE beste stier-lien zijn aen land: daer en konnen zy gheen preuve van haer konste, maer wel roem van haer vermetenheyd gheven. Zoo gaet het met de pronck-soldaten, die zeven man met een keerse, en dry-mael zeven met een kandelaer, om hals willen brenghen: braveerders, die voor ’t gevecht, en verre van de vyand, berghen in stucken houwen, en yzere waghens op-eten: maer als de noot aen de man gaet, en konnen zy gheen reyne broecken houden.



DCLXXXIX. Ouderdom.

’t LEven van de mensch is de wijn gelijck; ’t wert zuyr en verwayt, als het af-gaet; de smaeck daer van is on-vriendelick en mishaeghelick: daer en blijft niet alleen weynigh van in de grond van ’t vat, maer het slechste en on-smaeckelickste. Als het voor-hooft met rimpels gheploeght wert, het mist zelden, of de ziele wert mede ghefronst en ingetrocken. ’t Is al vry wat wonders, als een hooft met grijze vlocken besneeuwt, een jeughdige groente bedeckt, en in de winter een zoete lente van violetten thoont. Den ouderdom is deurgaens kneuterigh en ghemelick, maeckende een koud en straf wezen, hebbende gelijck een ampere droefheyd in ’t [p. 267] aenghezicht gheschildert, klaghende gheduyrigh, is ’t niet door de tale van de mond, ’t is ten minsten door die van de ooghen.



DCXC. Wispeltuyrigheyd der vrouwen.

d’ AFfectie van de vrouwen meer gehecht aen de uytterlicke zinnen, als aen de reden, is zeer licht veranderlick: als haer ooghen ontbreeckt het voor-werp van haer liefde, is haer de memorie een ontrouwe dienst-maeght, om die haer in-dachtigh te maecken: die haer ghezichte niet teghenwoordigh zijn, verwijderen licht van hare goedwilligheyd. Daer zy eenighen tijd te vooren, bekers van gunste en gheneghentheyd toegeschoncken, en ghebracht hadden, daer spuyghen zy flus hare dulheyd met eemers teghen. De middel-maet is een zeldsame deughd in een vrouwe.



DCXCI. Verlies van kinders.

DE ouders werden in hare kinders her-boren, en ghenoeghzaem eeuwigh gemaeckt. Hare dood is een wreede schip-braecke gelijck, daer de vrucht en de bloem teffens verdelght en ghesmoort wert. Wat isser dan droevigher, als dat de vaders de oogen van hare kinders moeten sluyten, en dat de dood, aen een yvallighen ouderdom, de stutten van hare zwackheyd ontsteelt? Maer ’t is een stercken en gemeenen troost, dat de dood ons leven niet en neemt, maer alleen wat schort en onderschept.



[p. 268]

DCXCII. Lasteringhe.

MEn zeght, dat de honden noyt zoo zeer tegen de maene en bassen, als wanneer dat zy vol is, en met haer schetterighe glans overtoghen: zoo zijn oock de glorieuste daden de lasteringhe meest onderworpen. Maer ghelijck het licht, dat over de nacht heerscht, niet naer en laet haren loop te vervolghen, zonder zich te kreunen van al het ghene, dat onder haer grolt en grommelt, zoo moet een eerlick man zich niet ont-zien, noch laten verbijsteren, over de nepen en beten van helsche monden en quade tonghen. ’t Is het ongheluck van de grootste en beste van den staet, haer goede diensten met lasteringhen betaelt te zien. Maer gelijck muscus en civette een zoeter en aengenamer reuck, in de missingh en onreyne vuyligheyd krijghen; en dat, door ghelijcke tegenstand, het vuyr in de winter zijn hitte verdobbelt, door de strengheyd van de koude ghedruckt en in ghetoghen zijnde: zoo is ’t oock met de lasteringhen, die teghen de deughd uytghespoghen werden: zy dienen een eerlick man, tot vermeerderingh van de goeden reuck van zijn vernaemde faem, die zijne diensten hem verkreghen hebben.



DCXCIII. ’t Quaed in zijn gheboorte dooden.

DE meeste buyen en tempeesten beginnen, door een kleyn gheblaes van een windeken; en de dickste duysternissen van de lucht, trecken haer geboorte van een zwacke en dunne wolcke: alzoo ziet- [p. 269] men dat uyt kleyne beghinselen de grootste twisten en on-eenigheyden rijzen, die dickwils, niet alleen de beste familien, maer oock steden en landen, in vuyr en vlamme stellen. Het basiliscus dient in den dop ghedoodt, eer het door de schale bijt, en uyt-ghekipt wert.



DCXCIV. Welsprekentheyd.

DE welsprekentheyd schijnt nu meest en alleen in de predick-stoelen te woonen. ’t En is oock niet vremd, dewijle rijcke woorden met hooghe stoffe en ghedachten gepaert zijn; en datter niet zoo welsprekende en is, als de waerheyd: die leyt ons niet alleenelick, maer zy sleept ons wegh, en heerscht onder ons, een geweldigh rijck in ons herte vestighende. Maer die daer zijn lippen bestaet te roeren, moet al vorens goede voor-raed van kennisse op-legghen, zonder welcke zijn tale maer wind en verloren gheluyd is. Het beeld van Memnon in Egypten begon eerst te spreken, wanneer de stralen van de zonne de mond daer van raeckten: zoo moet een Goddelick orateur met een hemelsche hitte van kennisse verwarmt, en voornamentlick met stichtelicke zeden bekleet zijn. Al wat hy anders zeght, zijn ydele water-bellen, en wolcken die gheen reghen gheven: hy vecht in de lucht, en schermt teghen den wind.



DCXCV. ’t Zelve.

GHelijck de welsprekentheyd het roer der zielen is, zoo is den orateur de heyl-meester der ghee- [p. 270] sten: welcken toe-komt te doen, ghelijck Theophrastus zeyde, de bete van de vypers, door den zangh of fleuyte te genezen; dat is, de lasteringhe der booze, door de zoete harmonie van de reden: hy dient te kennen de toonen der zielen, en wat geluyd zy over al gheven, daer zy gheraeckt werden. Hy moet dickwils eerst de passien aen-trecken, die hy de necke breken wilt, en den slagh in zijn zelven ontfanghen, daer mede hy hun wilt raecken, die hem aen-hooren; ghelijck Brasidas, uyt zijn eyghen wonde de schicht trock, daer mede hy zijn vyand doode. Want de rechte wel-sprekers en schilderen niet alleenlick haere manieren in de taeffelen onzer herten, maer zy drucken oock daer in, als met een vuyr-schildery, de levendighste affectien, die daer in ontfanckelick zijn.



DCXCVI. Hoovaerdy.

VEle zijn de mieren ghelijck, die vlercken krijghen, tot haer verderf en ondergangh: als hare staet by voeten op-rijst, zoo groeyt haer trotsheyd met vademen en pijcken; en dan steunende op de gunste en toe-lagh van haer fortune, hanghen zy aen een ys-gladde steylte, zijnde in duyzent ghevaer van den hals te breken, ghelijck zy dickwils doen. Hooghe spronghen zijn ghebuyren van leeghe vallen: die langhst der aerde kruypen zijn vry daer van.



DCXCVII. ’t Uyterlick bedrieght.

DE uytterlicke luyster verbijstert ons ghezicht, en betoovert onze zinnen: wy vergapen ons [p. 271] aen ’t koleur van ’t laecken, weynigh lettende op de stoffe, daer van ’t gemaeckt is. Hoe menigh schoon aenghezicht bedeckter een leelicke ziele? Hoe vele zijn-der, die een looden zweerd, in een yvooren scheede draghen? Vele menschen en zijn niet anders dan een opper-vlies, dat naer de ghedaente van een mensche gereckt is: (ghelijck-men nu de lere mutskens doet, om die juyst naer ’t hooft te passen) maer ziet eens het ghestel van binnen; men vindt daer niet als dreck en darmen, een stinckende ziel-kamer, met raegh en vuyligheyd behanghen.



DCXCVIII. De mensch vergroot zijn quaed.

ELck dunckt, dat zijn onghemack meest weeght en druckt. ’t Is daerom, om dat wy ons quaed zien, door een vergroot-glas, en ons goed, door een verkleyn bril. Dat doet onze tegenwoordighe zoetigheyd zoo verzuyren, dat een kleyn wolckxken, in onze ziel-hemel op-gaende, zoo groot zich uyt-spreydt, dat wy, als van een zond-vloed, overstolpt werden. Het water, dat ons den hemel klaer gheeft, maecken wy, ghelijck de peerden die drincken zullen, met de voeten dick en duyster.



DCXCIX. Stoffers.

HOoghe stoffers blazen groote dingen, en