Deelbestand Ton Harmsen

Dit is een onderdeel van JohandeBruneBanketwerk.html. Klik hier voor het hele document.

elt, twee beesten by den anderen zijn. Doch het meeste onderscheyd bestaet hier in, Dat de sot op ’t leste doet, ’t gheen’ de wijze in den aen-vangh doet. Lo que haze el loco a la postre, haze el sabio al principio. En terwijl de wij- [p. 156] ze zich bedenckt, zoo is de zot in ’t werck. Mientras piensa el cuerdo, obra el loco.

CDXXII. De oorzaecke wegh te nemen.

MEn dooft en doodt zeer licht de pijne van jicht; maer ’t verstand staet stille, om de oorzaecke wegh te nemen: daer moeten de Doctoren bekennen, dat zy t’ eynde van haer latijn, en buyten alle roye zijn. ’t Is licht een doeckjen met spinne-raegh teghen ’t bloeyen te leggen: maer de oorsprongh van een bloed-loop te stoppen, daer is het mergh van Hypocrates wijsheyd, en de voor-loop van Galenus kunste van noode. Dood my de merry, en ick zal u het veulen dooden. Matame la yegua, y matar te he el potro.

CDXXIII. Linckernyen.

DE linckernyen van de weereld werden zoo fijn gesponnen, dat de scherpste ooghe den draet verliest. ’t Schijnt, dat men zich liever den armen tot den elbogh zoude op-eten, als de minste weldaed vergheten; en men trapt de grootste onder de voeten, om zijn zelven, door duyvelsche middelen, groot te maecken. Este mundo es golfo redondo, y quien no sabe nadar, va se a la hondo.
De weereld is een golvigh rond,
Die niet kan zwemmen, gaet te grond.

CDXXIV. Op anders arbeyt rusten.

DE ezels draghen den haver, en de peerden eten-ze. Zoo zijn-der in alle collegien eerlicke slaven, die al het werck doen, en de voor-zitters pronc- [p. 157] ken der mede. De eene leyt de zael op het peerd, en d’ ander zitter op: de kock maeckt de spijze gaer; en den heer krijght-z’ op ’t tafel.
Het grootste peerd van ’t stal,
Werckt veel-tijts minst van al.

CDXXV. Verdoet, naer u goed.

DAt van vloe’ komt, gaet dickwils van ebbe wegh. De fleuyte neemt, dat den trommel gheeft. En als-men dan niet meer te freuyten heeft, de panne raeckt wegh, en den hongher blijft in plaetze. ’t Waere goed, dat vele zulcks in tijds bedachten, en hare kele maer en openden, naer de bete, die haer van boven gesneden is. De wracken in zee konnen haer ghenoeghsaem van schip-breucke waerschouwen. Men ziet het dagelicks,
Naer groot beslagh, Een droef ghelagh.
De grand trein, Sur l’ estrein.
Van grooten treyn, Zoo wort men kleyn.
Die ’t kostlick maeckt, Op ’t stroo geraeckt.
Jae zoo verre, dat men tot de bedel-korf geraeckt, en ghedwongen is te zegghen;
Todos los duelos Con pan son buenos.
Droefheyd met brood En heeft gheen nood.

CDXXVI. Eyghen liefde.

ZOmmighe luyden stellen haer zelven in den rangh van ajuyn, die gheen schalongie weerd en zijn: die zoo droncken zijn van haer eyghen flesse, en van eyghen liefde zoo bezeten, dat zy haer laten voor-staen, in hare tale of schriften te wezen [p. 158] die uytnemende Venus, die Appelles in zijn tafereelen blies, en ’t ghene de Spaignaerts in schoone aenzichten noemen el-no-se-que, het ick en weet niet wat. Daer zy alle andere zeer magerlick, en ghelijck d’ Italjanen spreken, a bocca secca, met een drooghe mond prijsen. Maer indien de zulcke naer haer voeten zaghen, zy zouden haest haer gheooghde steert laten vallen.

CDXXVII. Traegh tot spreken.

NIet beter, als dat de tonghe noyt en spreeckt, voor dat zy ’t herte ghevraeght heeft. Een haestigh woord heeft-er menighe den neck ghebroken, en haer wel-varen ghekost. De tonghe is nochtans ghenoegh verzekert: zy heeft stercke been-palissaden, en een dobbel contrescherp van lippen. Elck zy maer op zijn hoede, dat zijn tonghe niet verrast, of van de galle verraden werde. Want ’t is te laet, te zegghen, stae-vast, als de pijl uyt de boge is.

CDXXVIII. Veel kleyntjes maecken een groot.

GHelijck veel mijten een schellinck, en veel maljen een pantsier maecken, zoo maecken oock veel maeltijden allenghskens kael-tijden; daer uyt dan ledighe kassen, en ydele zinnen ontstaen. Elck mael schijnt weynigh ghewichte daer toe te brenghen; maer t’ eynden ’t jaer ziet-men, dat veel nayens den draed kort.

CDXXIX. Volck.

’t VOlck is een monster, daer van alle de deelen niet en zijn als tonghen: ’t en heeft niet als [p. 159] den beck; en die en wilt gheen zacht ghebit lijden. Wanneer ’t verbaest is, macht-men ’t met de voeten op den buyck springhen; en wanneer ’t oock stout is, en moetm’ het niet, als de stock en de gheessel thoonen: het zal dan strackx kort op de borst, en kleyn van pols werden.
Want met hun veel te spreken,
Is in de woestijne preken.
Hablar con ellos, es bozear en desierto. Tot een harden ezel, dient een harde prickel, en tot een boozen hond, een stijven band. Maer naer gheleghentheyd van tijd, moetmen oock het jock van ’t volck in oly laten weycken.

CDXXX. Quaed geruchte.

DIe in een quaed gheruchte komt, is half ghehanghen en verdoemt. Dat eens ghevat zijnde, loopt gheduyrigh voort, als een viertjen, daer buskruyt ghestroyt is. Zoo moeten dan by tijds alle occasien gheschout werden, die daer toe aenleydingh gheven. Want hoe schoon zich yemant wasschen magh, daer blijft altijd een vleckjen of een smeurtjen, dat hem aen-hanght. Zulcken wonde en zal noyt zonder roove heelen.

CDXXXI. Te veel omslaghs.

HOud u zelven altijd bezich, maer wacht u van te veel omslaghs. Te veel beslommert, te veel bekommert: byzonderlijck die zulcke zwacke beenen en herssens hebben, dat zy met een korde-waghen over-reden, en in een plas verdroncken werden. Te veel hoys over hoop ghehaelt doet het broeyen.

[p. 160]

CDXXXII. Arme lien wijsheyd.

ARme lien wijsheyd gaet gemeenelick verloren; de wijle zy niet ghekent, en daerom niet gheacht en wert. Wanneer zy maer de mond en openen, men zeght terstont spotsche wijze, dat hun niet en ontbreeckt als koolen, als zy maer vet en hadden: dat de pot by haer omghekeert is, en dat-ze niet meer te zieden of te stoven en hebben: en alsser erghens yet ware, dat het om haer niet en is, dat den oven heet, en gestoockt wert. Maer de rijcke schijnen de wijsheyd gepacht te hebben: haere hinnen legghen altijd eyers met twee doyers.
’t Is quaed, wat d’ arme doet of dinckt,
Daer dreck van heeren noyt en stinckt.

CDXXXIII. Gheringh mael van groote luyden.

GRoote heeren doen somtijds een lustigh mael, met een schotel mossels, of met een hutspot van rund-vleysch en pruymen: en meenen dan, dat geringhe of schamele luyden, die zulcks kan gebeuren, gheen reden en hebben, om haer fortune te benijden, of te verheffen. Maer zy en dencken niet, dat het goet is te voet te gaen, als men ’t peerd by den toom heeft, of dat men langhst de waghen gaet.

CDXXXIV. Memory.

VEle zijn-der zulcke slaven van memory, dat zy gheen ghebruyck van oordeel en hebben: zy hebben marber en porfijr-steen ghenoegh, om een kostelijck paleys te bouwen, maer de fabrijck-meester ontbreeckt-er. Haer herssens zijn ghemeubelt [p. 161] en ghebygareert met velerley stoffe, over hoop gheworpen, maer de konst van onderscheyd en gebruyck en isser niet. ’t Is beter een goed oordeel, daer weynighe beelden van zaecken in gheschildert zijn, als een stercke heugenisse, met veel onnutten huysraed verrijckt.

CDXXXV. Godvruchtigheyd is blij-gheestigh.

ZOmmighe meenen, datter gheen vroomheyd of onnoozelheyd is, als daer zy ghemelickheyd en melancolye zien: oordeelende dat de deughd altijd moet weenen, en met somberheyd, als met een bedeckte lucht, overtogen zijn. Zulcke leggen haere devotie op de pijn-banck, om haer droeve grimmaetsen te doen maecken: ghelijck of men niet en konde zaligh werden, zonder ghefronst en schroomelick te wezen. Die de kern en de keest van de rechte Godvruchtigheyd gesmaeckt hebben zijn van een ander voelen en ghevoelen. ’t Gaet zeker, als Gods genade in de ziele is; het aenghezicht zweemt naer zoetigheyd en vriendelickheyd: ’t en draeght gheen trecken of couleuren der verdoemde, of der duyvelen; maer een Enghels wezen, en een sneeuw-wit kleed, dat die hemelsche Gheesten past. Doch ghelijck het zomtijds reghent, als de zonne schijnt, zoo doet de Godzaligheyd wel tranen vallen op lacchende aengezichten.

CDXXXVI. Nieuwe mode.

WAt vind men al moyaerts en teute-bellen, die niet en dencken of en spreken, dan van kragen [p. 162] en hongerlinghen a la mode. De kleeren van ouden date zijn by haer bespottelick: zy weten oock reden te gheven waerom de gramgaten en boffen buyten ghebruyck gheraeckt zijn, en waerom de Joffers nu’ van achter gherijght werden. Socrates dede de wijsheyd uyt den hemel op de aerde dalen; en deze doen de zotheyd uyt der aerde tot den hemel rijzen. Men zeght van de simmen, dat-ze noyt meer beesten en zijn, dan al-ze vermomt werden, onder kleeren van menschen. En deze modisten en zijn de apen noyt meer ghelijck, dan wanneer-ze met de nieuwe snuf komen uytstrijcken, en andere den ouden draght verwijten.

CDXXXVII. Melancholy.

MElancholy is het element der goede verstanden, en de moeder der wijsheyd; maer zomtijds oock van uytsporigheyd, en quade spronghen. Als dat zwart humeur eens beghint te rijzen, en als gezuyrdeessemt, in arbeyd te raecken, ’t is wonder, wat ghebobbelde en vreesselijcke tochten daer uyt niet voort en komen. De serpenten werden in slapende wateren gheteelt, en veel snoode en onghereghelde ghedachten in melancholijcke humeuren. Als de roest zich eens in een uyr-werck zet, daer en is gheen reghel meer in haer bewegingh, noch zekerheyd in haer wijzer. En zoo haest die zwarten droessem, zich overtolligh in onze gedachten menght, de gheest is vol van woelighe onruste en het aenzicht vol grimmaetsen. Wat licht of reden [p. 163] kan daer oock dan wezen, daer niet als zwarte roocken, en nevelighe dompen naer de herssens klimmen? Even als de duyvels zich menghen onder de buyen en tempeesten, om menschen te dooden, of tempels te branden; zoo dienen zy zich mede, met dat somber humeur, om in de ziele wanhope te onderhouden, en ysselicke dinghen voort te zetten. Caesar vreesde, met reden, die droeve hoofden meer, die, met den tip van haer vinghers, de necke krauwen, ghelijck Brutus daer van een was, als die lustighe en lichtsinnighe herten, van welcke slagh Dolabella was.

CDXXXVIII. ’t Zelve.

DAer zijn droef-zuchtighe humeuren, wien de lichthertigheyd niet min mishaeght, als den dagh de uylen: die met donckere nevelen bedeckt zijnde, eer konnen opgheweckt, als wacker ghemaeckt werden. ’t Zijn ziecken, die-men, door binden, snijden en kerven byna moet doen sterven, om haer te leeren dat-ze niet dood en zijn. Zulcke menschen een last van der aerde, en van haer zelven, zijn levendigh begraven, en stincken eer zy wrot zijn.

CDXXXIX. Standvastigheyd.

STercke winden en buyen konnen somtijds een schip van zijn haven af-keeren, maer niet de naelde van de pool-sterre: al breeckt de mast, al scheuren de zeylen, en dat het roer uyt zijn haecken ghelicht wert, de naelde ziet altijd recht naer ’t [p. 164] Noorden. Zoo moet een kloeck stantvastigh hert zich niet kreunen of verslaen, als dien oceaen der menschelicke zaecken hol en hoogh gaet, en t’ schip van staet, met een haestighen onderganck, schijnt te dreyghen: dan moet het byzonderlick thoonen, dat een goeden anbeeld de slagh van den hamer niet en vreest. De sterckte van de herssens blijckt in ’t klimmen en ’t gaen, op hooge en steyle plaetsen, zonder val te vreezen: die van den gheest wert betuyght, in ’t zien van ghevaer zonder ontsteltenisse.

CDXL. Princen ghevaer.

DAt blinckende klater-goud, dat ontrent de Princen en andere hoogheden in de ooghen schettert, en is soo heerlick en vermaeckelick niet, als het pijnelick en zorghelick is. Een schip wel gheladen lijt, voor wind, minder schaden. Maer hier is een backstaghen-wind vol ghevaer, en daer-men byzonderlick op de gyb moet letten. Gheen bergh zoo hoogh, of zijn dal was zoo laagh. Men ziet hoe schielick een koningh wert ontkoninght, en als een ballinck, op ghenade en onghenade, in de weereld omzweeft. Die langhst der aerden kruypt, en is gheen hooghen val onderhavigh. Gheluckigh zijn dan de onder-zaten, die gherustelick, met de ooghen van de Prince, slapen.

CDXLI. Timmeren.

DE groote Schepper des weerelds heeft zijn almoghentheyd, door dat onmetelick ghebouw, bekent ghemaeckt, en over al, ghelijck met klock- [p. 165] slagh doen af-kondighen. De menschen schijnen hier van jeloers te zijn, ghelijck onze eerste vader nijdigh van Gods kennisse was: dreyghende den hemel met haer kostelicke ghevels en op-gaende spitsen; en benauwende de wateren, met een prachtigh timmer-werck. Die bouw-lust moet gestreelt en voldaen werden, al zou-men de penninghen op intrest lichten, ghelijck dickwils gheschiet, en zoo op credijt ghehuyst, en contant arm wezen. Daerom zeght den Italiaen wel, dat het timmeren een zoet verarmen is. Il fabricar é un dolce impoverire.

CDXLII. Mensches ellende.

’t GHeluck schenckt zom-tijds een pintjen wijns, maer korts daer naer, wert dat bezuyrt met een stoop azijns. Het quaed komt met ponden, en ’t gaet wegh met oncen. Ons deegh is ghekneed met koud water en galle; rijst het een weynigh, het slaet dadelick neer, en ’t maeckt zwaer en heef-korstigh brood. Hebben wy een gat of open ghevonden, de duyvel vindter strecks een spye toe. Wy werden met verdriet ghelardeert, veel dichter als een haes in een pastye. Ons leven is een webbe, daer de keten druck, en den inslagh moeyte is.

CDXLIII. Occasie.

d’ OCcasie is moedigh en hoovaerdigh; zy en veylt haer zelven niet, naer yders wensch en begeerte: als zy haer aenzicht thoont, en een goeden aessem gheeft, dan wilt-ze gheviert en waerghenomen werden. Die dat verzuymt, verliest zijn ghe- [p. 166] luck, en voordert zijn verderffenis. Terwijl den hond pist, ontloopt den haes; en terwijl de wolf kackt, ontsnapt het schaep.

CDXLIV. Ongheschickte woorden.

VOor zotte woorden, dove ooren: zoo en wert de ziele niet verghiftight of met vuyligheyd besmet. Daer en quam noyt vlieghe in een besloten mond: en die zijn herte wel gebolwerckt en begracht heeft, is verzekert, dat hy van de zonde niet en zal verrast werden. Men ziet noyt dat een snoeperighe kat aen een ziedende pot zal komen: en die van Gods Gheest verwarmt is, en hoeft de klauwen van de nicker niet te vreezen.

CDXLV. Hope.

DE hope is het brood der ellendighe: daer mede werden-ze ghespijst en onderhouden. Die maeckt den land-bouwer teghen het toekomende jaer rijck; en doet het sweet van den arbeyd vriendelick riecken. De grooten Alexander, nae de veroveringe van Asien, en van de heele weereld treckende, terwijl hy besigh was, om de Provincien en landschappen van Macedonien uyt te deelen, wierd hy gevraeght, wat hy voor zijn zelven behoude; antwoorde, de hope: wel die, zeyd’ de vragher, wil ick mede deelachtigh wezen: en verlatende alzoo zijn milde ghifte, trad mede op de waghen van hope, en verwachtingh van een grooter fortune. Zulcke luyden troetelen zich met zulcke zotte ghedachten, dat zy haer zelven in-beelden, dat het gheluck haer stee- [p. 167] nen in brood veranderen zal, en dat haer ossen zelf kalven zullen.

CDXLVI. Natuyr is onveranderlick.

MEn hoeft de luys in de oude pels niet te zetten, noch de katten te leeren klaveren, dat komt van zelfs ghenoegh. Het ware vremder, een oude pels luyzeloos te houden, en de kat het klouteren te ontwennen, of verhinderen. Slaet een reutjen zoo dickwils als-je wilt, ’t zal altijd zijn beentjen lichten, en aen de muyr pissen: knipt een vlieghe thienmael van de hand, zy zal-er weer na toe. Zoo yemant de natuyre met een vorcke drijft, zy zal staegh weder-keeren: die haer verschricken wilde, moeste vry wel luyde schreeuwen. Die dat pooght te doen, steeckt brood in een kouden oven; en wilt de mieren met blazen in haer nest doen blijven.

CDXLVII. Mensches bedorven aerd.

WY zijn van natuyren, als wilde on-geïnte boomen, die niet als stekels en wranghe vruchten voort-brengen: die in-ghewatert en verkanckert zijnde, met vercken-mist omtoghen, verdorde toppen en bedorven hout verthoonen. Wy moeten by tijts gegreffyt en wel-gepopt werden, zouden wy yet goeds beloven. ’t En worden gheen kabuys-koolen als die verplant werden; zoo blijven wy slooren, en ondeughende planten, zoo wy uyt de ziltighe grond des weerelds, in Gods acker niet over-ghestelt en werden.

[p. 168]

CDXLVIII. Hongher.

DEn hongher kost weynigh, maer hy verdriet velen, zegt den Italiaen. Zegt veel liever, den honger is kostelick, en hy vermaeckt velen. Want een vasten-dagh maeckt dry gulzighe mael-tijden, die dan met veel vermaeck en smaeck ghenoten werden. Wanneer wy oock van ’t ghebruyck der zonde vasten, en spenen ons van ’t tijdelijck ghenot der weerldsche plaisieren, zoo legghen wy op een schat van gheestelijck vermaeck, dat ons dient, tot een voorsmaeck van die vreughdighe feest daer boven in den hemel.

CDXLIX. Een kleyne zaecke baert zom-tijts een groot quaed.

NIetighe beuzelinghen, die gheen hand-keer waerdigh en zijn, baren zomtijts berghen van on-eenigheyd, en onderlingh verderf van vrienden en gheslachten. Het spel is dickwils de keerse niet weerd. Als die eerste sprinckelen eens maer en vatten, zy krijghen terstond voedsel, en breken deur. Kleyne tacken ontsteken het vuyr, en groot onderhouden ’t. Zoo valt-men van de koortse in een peste, of in een teeringh: en dan vind-men niet te heet, noch te zwaer om aen te tasten, als het maer tot wraecke dienen kan. Ah,
Arme katijven, Die om luttel kijven!

CDL. Quade boecken.

ZWanghere vrouwen en konnen zomtijds zekere schilderijen niet aenzien, zonder eenighe teec- [p. 169] kenen van dat ghezichte hare kinders mede te deelen. Die zich verheughen in de lessen van ontughtighe schrijvers, ontmoet veeltijts het zelve: haer ziele neemt de verw aen van ’t ghene haer ghezichte beooght heeft. Verghifte spijzen aenghenaem van smaeck, in die schriften op-ghedischt, deurdringhen haer aders en zenuwen, en prenten zulck een ghedaente in ’t herte, dat de mensch daer door begocchelt en verheven wert. En weynighe hebben de hitte en sterckte van Mithridaets mage, om zich met vergift te voeden, en om te leven, daer ander van sterven. Zoo dient men zich met stal-lichten, of sterren in een tafereel gemaelt, in plaetse van die ghene, welcke de hemel aen ons gezichte ont-deckt.

CDLI. Zoo voor-gepepen, zoo naer-gespeelt.

HEt klim hecht zich van natuyre, zoo wel aen ’t ghene dat hol en bol is, als dat vast en stijf is; zoo wel aen drooghe als aen groene boomen. Zoo omhelst ons verdorven natureel het quaed zoo wel als het goed, de deughd als de ondeughd. En ghelijck de voghels quamen picken op de druyven, die Zeuxis gheschildert hadde, zoo ontsteken zich onze passien aen verzierde en wezen-looze dingen: het ghezichte van een treur of vreughde-spel zal ons zomtijds verrucken, en buyten ons zelven vervoeren. Een Roman, of verzierde history maeckt de kaecken van Joffers en teere zielen nat en drooge. De menschen zijn meest van lijm ghemaeckt, en te Kleef [p. 170] gheboren. Het hanght haer alles aen, waer zy ontrent komen.

CDLII. Vernoeghzaemheyd.

DE klock-hinne, die maer een kiecken heeft, gaet daer mede proncken, zoo wel vernoeght, als een ander die-er achte heeft. En waer toe is ons dienstigh de veelheyd en overvloed van weerldsche dinghen? Weest te vreden met het ghene den hemel u beschaft heeft, ghy zult die gheluckighe hinne wezen, die u goed, met een stil en rustigh ghemoed, gheheughelick onder u vleughels zult konnen decken.

CDLIII. Niet te heet, noch te koud.

MElancoly is een gheraecktheyd, die stercke ooghen, maer zwacke handen heeft: die zich van zelfs niet wel roeren en kan, als door een ander humeur gaende ghemaeckt zijnde. Dat ziet-men voornementlick in ’t beleyd van de zaecken der weereld. De regenten, die met een zwarte en taye galle overdeckt zijn, zien zoo diep, in de zwarigheyd van alle voorvallende zaecken, dat zy niet en durven yet aen-raecken of beghinnen: daer de aders der ghene, door welcke de gheele galle speelt, wackere en sneghe gheesten maeckt, die hare gedachten in daden spoedelick veranderen. ’t Is best, een mensch aen ’t roer te zien, die een slecke, in raed; een voghel, in daed is.

[p. 171]

CDLIV. Een deughd alleen.

DE peerels en laten niet kostelick en schoon van gezicht te zijn, al zijn-ze ontsnoert, en op een tafel van malkander ghescheyden: zoo is een deughd wel çierlick en op haren dagh ghezet, wanneer die met andere geschakelt en vereenight is: maer noch en laet-ze niet prijs-weerdigh te wezen, als zy in haer maeghdelicke staet, en onghetrouwt ghezien wert. Maer de wijze, die deze stoffe scherper nemen, oordeelen, dat de deughd ghetrouwt ter weereld komt, en noyt alleen ghevonden is.

CDLV. Ghezwijgh.

VEle menschen zijn als de doode zee, daer alles boven drijft, en niet te gronde gaet; die zelfs haer eyghen ghedachten noyt en zien, dan wanneer zy haer ontslipt zijn. Bodem-looze manden en gegate teelen, die zoo vele en zoo haest deur-laten, als zy in-laten. Numa richtede, wel te rechte, een autaer voor de thiende Muse, die hy Tacita of zwijgheresse noemde: en men magh wel zegghen, met dien wijzen koningh der Romeynen, dat de negen Musen haer gheheelen luyster niet en hebben, zonder die thiende. ’t Ghezwijgh gheeft een aengename gracy aen de sprake, ghelijck de schaduwen aen de couleuren in de schilderijen, en ghelijck de tusschen-poozen in de musijcke.

CDLVI. Gunste van groote heeren.

GRoote heeren zijn dickwils zeer openhertigh en milde van toe-gangh: maer haer gunste, die [p. 172] van kristal is, en moet niet te ruygh ghehandelt werden. Te veel zorghe, zeght-men, breeckt het glas; maer deze glazighe gunste moet, door zorge en groote voorzichtigheyd, behouden werden. Naest Jupiter, naest den blixem. Al te naer Is met gevaer. Men moet van verre dat vuyr zien gloeyen, of anders quetst-men zijn ooghen. En hy warmt hem te naer, die zijn zelven brandt.

CDLVII. Zulcken moeder zulcken dochter.

ALs ’t hemd vande moeder de dochter past, men ziet, dat-ze gemeenlick den zelven ganck heeft. Men speurt aen haer schortjen den aert van haer mortjen. ’t Wilt al scrafelen, dat van de hinne komt; ’t wilt al aen de wand pissen, wat reutjen heet. Een zwarte hinne leght witte eyers: maer zelden dat een gheyle moeder gheen veyle dochter heeft. Het veulen vand’ hackeney gaet gheern een telle.

CDLVIII. Alles op zijn tijd.

ALle dingh moet op zijn tijd ghedaen werden: die is de mate en de reghel van alle werck. De beste dinghen ontijdelijck ghebruyckt, zijn niet alleenelick vergheefsch, maer oock schadelick en spottelick. Zoo hingh die zotte keucken-meyt de visch over, eer het vuyr gemaeckt was: en zoo wou de boer het koren snijden, dat met sneeuw bedeckt lagh. Nood gheen gasten op het gheytjen, eer de gheyte gheworpen heeft. Ongheleyde eyers zijn onzekere kieckens: en onghezayt koren maeckt een onghewissen oegst.

[p. 173]

CDLIX. Arme hovaerdye.

ARmoede en hovaerdye zijn twee groote plaghen; voornementlick als die te zamen ghetrouwt zijn. Het smaeckt oock naer een uytmuntende godloosheyd, dat als God yemand door gebreck vernedert, dat hy hem zelven, in spijt van den hemel, wil verheffen. Hare leeghten zijn diepe valeyen, en zy willen die voor hooghe berghen uyt-gheven. ’t Schijnt aen haer zegghen, dat zy groote schatten vergaeren, en grooten rijckdom voor haer kinders op legghen, en ’t eynde van ’t jaer, en isser niet een been voor een hond verspaert.
Hoovaerdye zonder goed, Is een lichaem zonder voet.

CDLX. Nijd.

MEn vindt een slagh van schimmen, onder de menschen, die gheen ander ambacht en doen, dan haer herte te knaghen en een anders wel-vaerd doovelick en roovelick te onder-mijnen: die niet meer menschs en hebben, als-er van noode is, om tot voedsel van ’t eeuwighe vuyr te dienen. En wat hebben zulcke anders te verwachten, welckers herte bloedt en flauw wert, als zy van een anders deughd hooren; en verquickt op ’t ghehoor van yemands ongheval? Slachtende de ghieren, die van de krenghen ghevoedt, en van parfuym ghedoodt werden.

CDLXI. Gramschap breken.

EEn zoete antwoorde doet dickwils de wortel van gramschap t’ eenemael verdroogen. Zet [p. 174] een aerde wal tegen een harde koghel, hy zal-er in versmoren; maer die van harde steen is, zal van een yzere kloot vergruyst, en gansch vernielt werden. De zee is dickwils zeer onstuymigh en dol; maer daer en hoeft maer wat zands om haer te weerhouden, en in te toomen: naer dat zy langh ghedreyght heeft, om de weereld, zoo het schijnt, te verslinden, zy treckt dan zachtjes wegh, zich alleenelick vernoeghende, met wat schuym en schelpen naer te laten. Zoo wert de heete galle best verkoelt, wanneer men zoet water daer over ghiet.

CDLXII. Goed met quaed loonen.

QUaed met quaed te beloonen, hoe wel het ghemeen is, zoo gaet het echter rechts-draeds, teghen de wetten van het Christendom: maer het goed met quaed te bejegenen, gaet tegen den regel, die zelfs de beesten onderhouden. Zoo dede Saul wanneer hy, luysterende naer de uytspronghen van zijnen boozen gheest, pooghde David aen de wand te hechten, en zijn galle in dat onnoozel bloed te doen zwemmen, doen hy met de harpe speelde, om hem te vermaecken. Maer hy wierp een steen om hoogh, die hem daer naer op de kop ghevallen is. Hy meynde zich te kruyssen en te zegenen, maer hy stack zijn zelven de ooghen uyt.

CDLXIII. ’t Ghebruyck te volghen.

DAer zijn vele woorden en manieren van spreken, welcke in ’t beghin, door een overtollige beleeftheyd, op zekere occasien, ghebruyckt zijn- [p. 175] de, allenghskens ganghbaer en ghemeen gheworden zijn: die nu oock zonder onbeleeftheyd niet en konnen naergelaten werden. Zoo zijn voor-dezen haer Hoogh Moghende, met de af-ghestorven tijtel van Ed. Mo. vereert gheweest; en de Heeren Staten van Zeeland, ghelijck mede die van andere Provincien, met het op-schrift van eerzame, discrete, vernoeght gheweest. Die dan nu zoo neus-wijzen antiquist wilde zijn, en te rugghe gaende, die oudheyd zocht wederom op te halen, mochte zoo wel ’t ghebruyck van den ouden tijd in-voeren, doen men de neus aen de mouwe snoot, zonder het snot in de zack te steken. ’t Ghebruyck is een heerschende souverain, die gheen reden van zijn doen en gheeft; en die zoo weynigh standvastigheyd heeft, ten aenzien van woorden, als de mode ten op-zichte van de kleeren.

CDLXIV. Men ziet op ’t uytterlick.

MIdas stelde het boersch-gheluyd van Pans fleuyte, voor de zoete thoonen van Apollos luyte, ghevende zijn stemme aen ’t ghene, dat het meeste gheluyd gaf. Zoo achten vele de dinghen naer haer couleur en uyterlick ghelaet: en, zoo werden in collegien de dringhers en hoogh-sprekers meest gezien en ontzien. Maer die zulcke fortsighe hoofden vieren, en in haer onbesuystheyd stijven, zijn weerdigh, als Midas, langhe ooren te draghen, tot een merck en teecken van haer schandelijcke domheyd en herteloosheyd.

[p. 176]

CDLXV. Zedigheyd.

ZEdigheyd is een machtighe toovery, om oogen en herten te winnen: zonder welcke zelfs de schoonheyd gheen ziel en heeft. Thoont my een schoone troonje, daer een vuyle tonghe in-geplant is, en aen welckers ooren de weerde van dry of vier huyzen hanght, niemant zal my weer-houden, om te ghelooven, dat haer eere veyl, en goe koop te krijghen is. Caesar Augustus, zijn dochter Julia te kostelick ghepareert ziende, thoonde daer over zijn mishaghen. Des anderen daeghs haer in een zedigh habijt ziende, zeyde hy; dat kleed staet beter voor een dochter van Augustus: daer op zy antwoorde, ghister was ick voor mijn man gekleed, heden ben ick ’t voor mijn vader. Maer ’t zy voor man, of wie hy zy, Gheen beter cieraed, Als een zedigh ghewaet.

CDLXVI. Onkuysheyd.

ONkuysheyd is een vuyr der helle, die blindheyd tot roock, schandael tot licht, onfaemheyd en schaemte tot asschen heeft. ’t Is een vuyr, dat zich onderhout met alle soorten van stoffe, zelfs tot branden in het water; verstaet van zaecken, die schrick, haet, en alle teghenheyd weerdigh zijn. De lichamen zijn in gevaer van zieckte, als zy te veel sterckte, en kloeckheyd hebben: zoo is het met dat dertel en ziedende bloed gheleghen, dat al te weelderigh, door de aderen van ghezonde menschen vloeyt. Hier op volght dickwils een Venus-koortse. Zulcks dat een pijlicke weduwe die noch nauw- [p. 177] lick wijfs waerd en was, van goed en overvloedigh bloed ghesponnen zijnde, heeft durven zegghen, dat zoo zy haer exempel en voor beeld van de voghels moeste nemen, dat-ze liever de mosschen, als de tortel-duyven naer-volghen zoude. Maer de tijd deed haer die dertele beten, met schrickelicke benautheyd uyt-spouwen.

CDLXVII. Dood.

WY zijn altijd ghebuyren van de dood: zy omringht en bezet ons gheduyrigh, houdende ons staegh onder haer baniere. Haeren standaert streckt zoo wel over gekroonde hoofden, als arme bedelaers die tot den brood-korf verdoemt zijn. Hoe behooren wy op dien buyr-man te letten, die de sleutels van ons aerdsche huys draeght, om dat niet alleenelick te openen, maer oock af te rucken, van een nader ghebuyre, die met het lichaem een maeckt.

CDLXVIII. Erfghenamen.

DE dooden, welckers ooghen ghesloten werden, doen de ooghen der levende open. Dan zien de kinders eerst, wat de ouders op-gheleght hebben, wanneer-ze af-gheleght werden. Maer ongheluckighen erfghenaem, die dat ghezichte aenghenaem is! Zy zijn weerdigh eeuwelick bloodsvoets te gaen, die naer de schoenen van haer voorzaten wachten. Maer wat is ’t? Den hond; die ’t been knaeght heft zijn steert op, en kent gheen [p. 178] vrienden. Zy spelen, dat-men ’t huys heeft, en derft-men niet verre te zoecken.

CDLXIX. Jeloerzy.

’t EN is niet vremd, dat de jeloerze magher zijn: want hare dulle passy en wert niet ghevoedt als van schimmen en schaduwen. ’t Is een teerende zieckte, die niet en vat, dan op krancke dwergh-zielen. Zy is het klim ghelijck, dat ghemeenelick maer en groeyt aen oude muyr-stucken, zwacke ghebouwen, en dorre boomen. Andere planten en hebben gheen wortel, dan om laegh in d’ aerde; het klim heeft die over al, en zelfs meer als blaren. Zoo wortelt de jaloerzie van dagh tot dagh, maeckt zich onscheydelick van de ziele, even als het klim van boomen en muyren. Die eens van dat quaed getroffen, en levendigh gheraeckt is, daer is weynigh hope van zijn bekomminghe.

CDLXX. Langhzaem werck duyrt langh.

ZEuxis antwoorde zeer aertelick den ghenen, welcke hem de langhzaemheyd van zijn werck verweten, ick ben, zeyd hy, ’t is waer, wel langen tijd bezigh om te schilderen, maer ick schildere, voor langhen tijd. ’t En is gheen konst, veel overhoop te halen, en dozijn-werck daer van te maecken: dat langhe leven moet, moet traegh geboren werden.

CDLXXI. Vleyers.

VLeyers hebben zalven voor alle soorten van wonden; en blancketsel voor alle ghedaenten [p. 179] van aenghezichten. Wanneer zy schijnen te willen berispen, maken zy haer zelven de tooneel-knodsen ghelijck, die hol zijn, en niet dan van papier en gheschildert doeck gemaeckt, welcke slaen en raecken, zonder zich te doen gevoelen. Zy werden, wel te recht, by de schaduwen gheleken, die gheduyrende het licht, rondom een lichaem zijn: beweeght hem dat, zy werden vervoert met de zelve bewegingh. Zy blijven by ons, gheduyrende de zonneschijn, en schoone daghen, maer vlieden, als passagy-voghels, als ons de winter naedert. En nochtans zijn dit behagelinghen, van al de weereld ghewilt en ghekoestert. Antipater wilde van ter zijden gheschildert zijn, om dat hy scheel was: en Alexander hielt zijn vingher op een wratte van zijn aenghezicht, doen hy gheconterfeyt wiert: zoo willen wy oock, dat onze feylen bedeckt en verzweeghen werden: Achab hier in ghelijck zijnde, die niet als behaghelicke Propheten hooren wilde: hatende, ghelijck Jezabel de Eliassen, die ons van onze ghebreken berispen; even als de simmen, die de spieghels willen breken, om dat zy haer leelickheyd verthoonen.

CDLXXII. Droefheyd.

DE droefheyd is een langhe dood, de dood een korte droefheyd: zy verzwackt allenghskens de leden, en zomtijts oock de reden. Maer ghelijck de wormen veel eer en meer uyt weecke als vaste stoffe gheteelt werden, zoo ontstaet de droefheyd [p. 180] veel lichter, in een vrouwelick, dan in een mannelijck herte. Laet dan dat teer gheslacht de bitterheyd ten ooghen uyt druppen, of door klachten uyt-wazemen: de tranen, ghelijck de wateren, hebben recht van passagie: men moet het gebruyck daer van matigen, maer niet gheheel verbieden; zelfs niet in de mannen, die stercker zijn. De passien te willen wegh-nemen, is van de mensch een God of rots te willen maecken, stellende hem te zeer boven, of te zeer beneden de menscheyd.

CDLXXIII. Ons leven is vol van verdriet.

DE Poëten verzinnen, dat als Prometheus de stoffe zoude temperen, daer van hy de menschen maecken zoude, de zelve weyckte en besloegh met traen-water. Waer mede de heydenen wijzelick hebben te kennen ghegeven; dat het menschelicke leven in bitterheyd gheconfijt, in moeyt en arbeyd in-gheleght zijnde, de mensch gheen staet en moet maecken, op roozen en wel-rickende bloemen te treden, maer op doornen en distelen te wandelen.

CDLXXIV. De kracht van ’t ghezicht.

DE ooghen beweghen de innerlicke sinnen met veel meerder kracht en naer-druck, als de ooren doen. Alexander zijn bloed ziende, leerde beter, en ghevoelicker, dat hy sterflick was, dan Philippus van zijn pagie, die ghelast was, alle daghe, hem opweckende, te roepen, ghedenckt, dat ghy een mensche zijt. De ooren strijcken het vlies van de [p. 181] herssens, maer de ooghen raecken het breyn, en deur-booren het blaesken van het herte.

CDLXXV. Onghestadigheyd.

DE menschen slachten de hyenen, of hazen, die-men zeght, gheen zeker sexe of kunde te hebben, zijnde zomtijts mannekens, en zomtijds wijfkens. Zy hebben altijd de voet op de kloot der ongestadigheyd, zoo wel als de fortune, ghereet om te rollen, en het opperste neder, en ’t laeghste om hooghe te keeren. Wy slachten jae de voghels, die, geduyrende het tempeest, op ’t water drijven, rijzende en zackende met de vloet, die haer wegh draeght.

CDLXXVI. Gheleende fraeyheyd.

EEn leelick wijf, wel gheblancket, doet den hemel lacchen en de aerde weenen, zeyde eertijds Protagoras. Zulcke en hebben niet fraeys, als het ghene inde winckels ghevonden wert, maeckende glory en eere van een goed, ’t welck haer vremd en buyten haer is. Zy en zijn niet anders als schilderyen, tot bedrogh van de ooghen gemaeckt; of als die oude vergulde beelden, die van binnen van de hout-worm geëten, en vol van wrottinghe zijn. Aristagoras nam zoo veel moeyte, om den jentaert en pronckaert te spelen, dat-men hem eyndelick Ma-dame, noemde. Zulcke toyers en moyers schijnen de heylighe schrift te willen belieghen, thoonende jae, dat-men een hayr kan wit of zwart maecken.

[p. 182]

CDLXXVII. Schoonheyd.

EEn bloeme is soo teer en delicaet, dat zy oock, zonder aen-gheraeckt te werden, haren val en haere zwackheyd vindt. Zoo gaet het mede met de lichamelicke schoonheyd: wert-ze niet mis-maeckt door zieckte, vallinghen en andere onghemacken, de jaren maecken vooren in haer huyd, en veranderen de versche druyve in een gherimpelde rozijne.
Schoonheyd zonder deughd, Is een korte vreughd.
De valsche sterren, naer dat-ze onse ooghen bedroghen hebben, thoonen door haren val, dat wy een damp voor een sterre ghenomen hebben. Zoo werden-der vele uyt-ghestreken, door dat uytterlick schoon, en dat zoo verre, dat een geleert man durft zegghen, zoo wanneer de Justitie haer blind-doeck wat licht, de schoone en konnen gheen quaed proces hebben.

CDLXXVIII. Aen-hoorders van leughenen.

DIe zijn ooren aen leughenaers en quaed sprekers leent, zal zoo licht haer oock zijn tonghe veylen. Dat door de ooren in-komt, gaet licht door den mond uyt. De onbescheydenheyt en weyghert niet meer de poorte voor de leughen, ter uytgangh, als ter in-gangh. Die veel in-brenght, of veel in-laet, draeght ghemeenlick oock veel uyt. En dan haghelt ’et gemeenelick op de peterselye: de zwackste, al zijn ’t de onnoozelste, moeten deurgaens aenhouden. De wolf heeft altijds d’ oogh op ’t schaep. In allen gevalle zijn de ooren der ghene, die de leu- [p. 183] ghen of lasteringh ghelooven, niet min schuldigh, als de tonghe van de andere: en zoo de lasteringh een beleefde moord is, zoo is de luysteraer daer van met-ghenoot. Die wel wilt leven, moet de lasteringh zijn gheloove ont-zegghen.

CDLXXIX. Niet al te mild.

DE vrouwtjes, die haer gebuyren te ruym van water gherieven, ontrieven haer zelven, en verliezen zoo dickwils haer waschte. Men moet de mildigheyd zoo ghebruycken, dat-men daer in kan volherden. De pot die te veel ziet, verliest zijn smaeck; en de vliet, die te veel teffens uyt-gheeft, wert schielick uyt-ghedrooght. Quien come y dexa, dos vezes pone mesa. Die wat eet, en wat laet, kan twee mael zijn tafel decken.

CDLXXX. Bode-twist.

DE eenigheyd van de boden is dickwils de schade van de huys-houdingh. Haer eendracht veroorzaeckt dickwils uyt-dracht en vuyle smockelrye; byzonderlick daer een voor en achter-deure aen een huys is. Maer als de bottelier en de kock kijven, dan weet de schipper, waer de boter blijft.

CDLXXXI. Meesterschap in collegien.

DIe de pan by de steel heeft, keert-ze zoo hy wilt, en daerom en scheydt hy-er niet geern van. Zoo ziet-men, dat de voor-zitters in collegien, en die de meeste stemmen aen haere tonghen gheketent en gheschaeckelt hebben, dapper daer op letten, dat niemant haer de loef af en zie, en boven winde ko- [p. 184] me. Valt-er dan een ledigh kussen te bekleeden, hy zal wel toe zien, dat het niemant bezitte, als dien hy zelfs kan bezitten. Hy denckt dan, liever een ezel die my draeght, als een peerd, dat my om-werpt. Want ’t is hem beter een hooft van een ratte, dan de steert van een leeuw te wezen. Mas vale ser cabeça de raton, que cola de leon.

CDLXXXII. Elck zijns ghelijck.

ELck wilde wel, dat een ander hem ghelijck waere. Is hy erghens aen schuldigh, hy zoeckt gezelschap, die zijn vreeze en zijn lijden helpt troosten: daer vindt hy gemack en verlichtingh by. Is hy oock deughdsaem, hy weet, dat het beste goed is, dat zijn zelve meest mede-deelt; en daerom wenscht hy wel, dat de deughd in alle redelicke zielen ghehuysvest ware. Een vercken dat beslickt is, zoeckt oock andere beslickt te maken. Un puerco encenegado procura encenegar otro.

CDLXXXIII. Houwelicken.

HOe vremd en zelsaem wert-er met de houwelicken gemaeckelaert en ghedonghen. ’t Is niet als uytterlick, dat de prijs en de waerde maeckt. De eene is een vergulde poppe, die niet als leem en kley van binnen is: de andere heeft vrienden, die met een onweerdighen aers het staet-kussen bezitten: een derde is besneden van tronje, en onbesneden van ziele. De deughd staet koud en onbekent achter de deure. Zoo verkoopen zommighe haer gruys veel dierder, als andere haer blomme. Nochtans die [p. 185] danssen wilt, moet wel toe-zien, wie hy by de hand neme.

CDLXXXIV. Ghezelschap.

EEn kleed te veel aen ’t lijf, een vrouw te veel gezien, zijn beyde niet te veel gezien. Daer dient ten minsten een scherm tusschen de doecken en vremde broecken. Want men vindt zulcke honigh-vrouwen, datter wel een gheduyrighe wayer van noode is, om de vlieghen af te keeren. Men zou beter, de kaes van de katte, de kriecken van de mussen, en het zuycker van de mieren, als zommighe vrouwen van dieftighe ooghen bewaren.

CDLXXXV. Veranderingh van liefde.

Gheen zoo volmaeckte echt of ee,
Die niet ghemenghelt is met wee.
’t SChijnt, dat de menschelicke zwackheyd ’t geluck van een eenparighe zoetheyd niet lijden kan. Een tusschen-kommende verbelgingh is de sausse van de liefde: en ghelijck de konstighe aerdigheyd vande muysijcke in de pausen bestaet, zoo kommender somtijds poozen, in een vreedsaem houwelick, die, door een kleyne zerpheyd, de laffe ghenegentheyd smaeckelicker maecken: even als de schaduwen de luyster van een tafereel verheffen, tot meer vernoegingh vande ooghen.

CDLXXXVI. Dood.

DAer de zieckte in de kamer is, moet-men ’t daer voor houden, dat de dood aen de deur is. [p. 186] Wy moeten ons dan byzonderlick ghereed houden, om niet verbaest te zijn, wanneer zy ons op de schouders klopt, en onze packagie beveelt te maken. Daer valt dan gheen uyt-stel: want zy brenght een wissel-brief, te betalen op sicht.

CDLXXXVII. Houwelick.

’t EN kan in een houwelick niet wel gaen, of de man moet het hooft, en de vrouw den hals wezen, die het draghen en verdraghen kan. Zy zijn wel collateralen, als zy twee paer beenen by den anderen legghen, maer dat en heeft gheen zijd-ghenootschap in ’t bestier van de huys-houdinghe. Indien zon en mane twee ooghen van den hemel waren, den hemel zoude scheluw zijn. Zoo zoud’ het houwelick een bedorven kasse wezen, zoo twee gelijcke heylighen daer in gheviert werden.

CDLXXXVIII. Gheld.

HY kent eerst de weerde van een daelder, die-ze van een ander leenen moet. Daerom is ’t een groote wensch, by de Spaignaerts, als zy zegghen, Nunca te falten dineros. Dat u noyt gheld ontbreeck. Gelijck oock by haer, El metal amarillo es un notable tentation: het ghele metael is een merckelicke bekoringh. Maer die wijselick op den overvloed ghelet hebben, oordeelen het gheld een mes te wezen, ’t welck dood en levendigh maeckt, dat zoo wel onze vingher, als onze spijze door snijt. Ende in allen ghevalle, wat kan het een gheld-zack baten, dat hy met een longher-zucht, in een gouden becken bloed [p. 187] spuyght? Dat noemen zy, Escuper sangre en bacin d’ oro.

CDLXXXIX. Vuyl-spreken.

HY bejeghende dien vuyl-spreker wel, die hem vraeghde, of hy van zijn voester dreck ghezoghen hadde, dewijle zijn mond niet anders als mist en stanck uyt en gaf. Zulcken modder dringhter uyt zulcke mond-goten. A cul de foirard tousjours abonde merde. Het hinderste van een petteraer is altijds bedrit.

CDXC. Veel woorden, weynigh bescheyd.

DIe de meeste snap hebben, en het hooghste woord voeren, zijn gemeenlick de holste herssen-beckens en erbarmlickste zielen. Ydele vaten bommen meest, daer de volle doof zijn, en zonder geluyd. De ervarentheyd heeft de boerinnen zelfs geleert, dat Hennen die veel kaeckelen, weynigh eyers leggen.

CDXCI. De man dood, zijn dienst vergheten.

ZOo langh als de man leeft, wert zijn nuttighen dienst ghebruyckt en geprezen: maer zoo haest die goeden bezem, verkeirt en gesleten zijnde, met kerck-aerde bedeckt is, men laet hem daer gerustelick wrotten, zonder verder acht te gheven, op de panden en banden, die hy achter laet. Als de pot gebroken is, maeckt men weynigh wercks van de stucken.

CDXCII. Houwelick van profijt.

EEn jonghe deerne aen een rijcke beste-vaer ghezekert zijnde, doen een van de vrienden haer [p. 188] zeyde, dat-ze de klim slachten zoude, die groen en jeughdigh oude muyren omhelst, om die om-verre te halen; gaf tot antwoorde, dat ghelijcke gedachten haer de koopmanschap hadde doen aen-gaen: en dat-ze aen den heyrt ghezien hadde, Dat oud vleysch vette zoppen maeckt.

CDXCIII. De booze werden gheviert.

GEweldighaerds en booze herssen-beckens werden ontzien, hoe dom en onbesuyst zy oock te wercke gaen. De mensches-ooren zijn te teer om het bulderen en de slaghen van den donder te verdragen. Men zendt haer kappoenen, die kappoenen eten; en die vijf vierendeelen uyt een elle willen hebben, wert noch het zeste toe-ghegeven. De luyden, dincken by haer zelven, dat die van den hond zijn compere maeckt, gheen stock en hoeft te draghen.

CDXCIV. Naerlatigheyd.

NAerlatigheyd is de baer-moeder van ghebreck, en de deure van allerley onheyl en schade. Als de kat is van huys, dan danssen de muyzen, om de meel tonne: en de meester uyt de schole zijnde, weet men ghenoegh, wat perten daer omme-gaen. ’t Is van ouds wel ghezecht, Daer den herder slaept, kackt de wolf wolle. A mol pasteur le loup chie laine. Die altijds met den laetsten oven backen, ’t is zelden dat zy goed brood t’ huys krijghen.

CDXCV. Harde mans.

MEn vint van die wijf-beulen, die van gemalen steen ghekneet en op-gheleght zijn: by wien [p. 189] de vrouwe en de stock-vis van de zelve natuyre en conditie zijn. Even als of het wijf niet murruw of smaeckelick en konde wezen, als door ongebrande asschen, en door scherpe mostart ghestreken. En wanneer zulcke benghels haer Eva ten grave ghebracht hebben, durven zy noch wel zegghen: Die zijn vrouwe verliest, en vijf-groot, ’t is jammer van het gheld.

CDXCVI. Accord van hert en tongh.

DE tonghe is de tolck en de Echo van de ziele: zoo als die van binnen mompelt, zal oock de tonghe prevelen: het stil geluyd van ’t herte gheeft een ghelijcke weer-klanck in ’t gehemelte. Zoo de fonteyn is, zoo zijn oock de wateren, die daer uyt-vloeyen. Quand un four est bien chaud, la gueule s’ en ressent. Als den oven heet is, de mond wert het gewaer.

CDXCVII. Elck praet van zijn bedrijf.

DE vrouwtjes, die niet veel en lezen, en weynigh weten, wat in de weereld omme-gaet, is ’t vremd, dat zy veel-tijts van de luyr-korf, en van de waschte kouten? De schipper verwarmt zijn tongh met de praet van de winden: de land-bouwer spreeckt geduyrigh van zijn ploegh en peerden; een soldaet van zijn zweerd en wonden; een herder van de wolf en zijn kudde. Niemant en verwondert zich daer over. Qui a formage pour tous mets, il le doict couper bien espez. Die voor alle gherichten maer kaes en heeft, die magh hem wel dicke snijden.

[p. 190]

CDXCVIII. Vriendschap om profijt.

DE korven zijn, in de wijn ougst, dier, en van grooter weerde, maer die over zijnde, zoo werdenze erghens in een hoeck van een kelder of zolder wegh-gheworpen. Zoo is ’t met de vriendschap geleghen, zoo langhe vrienden malkander van doen hebben, ’t isser al compere en ghevaere: maer ’t en isser zoo fijn niet, of den draed van die bedriegelicke webbe wert ghenoeghsaem ghezien. Kondje my den baerd niet meer scheeren, ick en scheer uw kuyfjen niet. Als ’t al ghezeght is: Hy en heeft met de panne niet te doen, die niet meer te freuyten heeft.

CDXCIX. Veerdigh werck.

IN ’t in-schieten, wert het brood scheef: ’t hanght alles aen een goed beghin. En daerom die wat in ’t zin heeft, moet in ’t eerste veerdigh toe-zien en niet versluymeren. Hy en moet met den boer niet wachten, tot dat de riviere afgeloopen is: maer ’t ghebraed nu aen ’t spit legghen, terwijl het vuyr brandt.
Bofeton amagado, nunca bien dado.
Ghedreyghde dreven Noyt wel ghegheven.
Eerst gheslaghen, half ghewonnen.

D. Weynigh en te veel.

Weynigh te weten, en veel te zegghen;
Veel te verteeren, en weynigh te hebben;
Veel te poffen, en weynigh vermoghen;
Zijn zes dinghen, die niet en doghen.

[p. 191]

DI. d’ Onbequaemste werden ghevordert.

’t IS somtijds een oorzaeck, van een ampt ontzet te werden, en dat niet te verkrijgen, om dat-men ’t zelve best verdient, en daer toe bequaemst is. Niemant ziet gheern zijn licht betimmeren, en zijn kamers verduysteren: elck wilt zijn zuyder-zonne behouden, en van die kant niet beplant wezen.
De quaedste hond krijght ’t beste been:
De besten hond heeft veel-tijds gheen.

DII. Spaerzaemheyd.

DE spaerzaemheyd komt te laet, als de boter tot den bodem is. Hy moet vroegh oud werden, die lange wilt oud wezen: zoo moet hy oock vroegh zunigh zijn, die zijn stucken langh by een wilt houden, en die vermeerderen.
Die weynigh wint, en veel verteert,
Die vindt op ’t lest een blooten heyrt.

DIII. Wel-sprekentheyd der vrouwen.

DE wel-sprekentheyd en is aen een mans tonghe niet gheketent. De vrouwen hebben oock haer deel daer aen. ’t Is waer daer zijnder vele, die dat onghetoomde peerd niet wel en konnen berijden, en die het zoo te poste heen laten loopen; zulcks dat-ze in het dorp zijn, en gheen huyzen en zien; maer daer zijnder oock, die niet aleenlick de mans in die konst niet en wijcken, maer oock zelfs te boven gaen. Zulcks dat het een dol en zot zeggen van de Spaignaerts is, dat een vrouwe niet en moet spreken, dan als de hoenders pissen. Hoe wel-er ghenoegh zijn, [p. 192] die door te veel praet, haer kele niet en laten begroeyen, noch haer tonghe niet en bemossen.

DIV. Vriendschap.

MEn moet de vriendschap, met veel bescheydenheid, koesteren en onderhouden. Te langh van een doet vriendschap scheen. Het af-wezen is de tombe van affectien, en een koude asschen, die de heldere vlammen en het vuyr verdooft. Maer aen d’ander zijde, en moet-men niet te veel, in een vriends asschen reutelen. Men moet hem by den rock en de slippen, maer niet by de huyd vast houden.
Tot onderhoudingh van een vriend,
Niet al te veel ghemeenschap dient.

DV. Hongher.

DE beste remedie, die de Phylosophye ghevonden heeft, teghen den hongher, is wel te eten. Maer die wijsheyd is van groven draed, en bol ghesponnen. Want die zoo koud van beurze, als heet van maghe is, waer zal hy de waer-mede halen? Nerghens anders, als in de bede van ons daghelicksch brood.

DVI. Eenvoudighe.

HOe menigh kussen moet-er den aers lijden van een dreck op een spaendjen! die haer zelven noch wijs maecken, wijzer als Bartholus en Baldus te wezen: daer zy een kleed zonder naed zijn, en gemaeckt als een pannekoeck, die noch recht noch averecht en heeft, aen beyde zijden even schoon zijnde. Maer ’t en ware, dat zulcke zoete koeck en [p. 193] zachte boters de scherpheyd vande peper braecken, de collegien zouden dickwils van mist en roock versticken.

DVII. Houwelicken.

DE Joden besteden hare kinderen ten houwelick, als zy noch besnot zijn, en nauwelicks de quijl-babbe af-gheleght hebben: om alzoo voor te komen de gheyle ghedachten, en tochtighe lusten, die ontrent de zaed-jaeren zich op-doen. Maer de wijze Spaignaerts willen, dat de barbiers by hare zonen eerst gheld verdienen, in ’t scrabben van haer kinnen, en ’t op-zetten van hare knevels; en die alzoo preuven van bedaerde zinnen ghegheven hebben.
Al moço ama�ado, la muger al lado.
Een jongh-man eerst bezet, En dan een vrouw in ’t bedt.
’t Is noodigh, dat hy een goede men-roe hebbe, die de koetse van een vrouw zal stieren.

DVIII. Ghierigheyd.

DE ghierigheyt en heeft gheen kanten of belenden: zy en is niet om-schrijvelick, maer onbepaelt en on-eyndelick. ’t Is het leste hemde dat wy draghen, en niet, als door de dood uyt-ghetrocken wert.

DIX. Ghenoeghzaemheyd.

CLeanthes, die groote wijzaerd, leefde eertijds gherustelick van zijn handen en daghelickschen arbeyd. En waerom zou dit voorbeeld ons niet tot naervolginghe konnen strecken? ’t Is zoo weynigh [p. 194] voorwaer, ’t ghene wy van noode hebben, dat het door zijn kleynheyd, de grepe en de nepe van de fortune ontsnapt, als onvatbaer zijnde.

DX. Eenparigh zijn.

EEn tochtighe begheerte (zelfs in spel, en dinghen van niet) werpt den gheest en de leden in onbescheydenheyd en mis-order. Men verbijstert daer en verbastert zijn ziele. Maer die zich in winst en verlies matelick draeght, is altijds t’huys en by zijn zelven.

DXI. Overvloed.

DEn overvloed, bederft ’t ghemoed. En vraeght ghy, waerom dat het veel luyden qualick gaet? De reden is; dat het hun wel gaet. Vis dicam, male sit cur tibi, Tucca? bene est.
Wilt ghy, goede Tucca weten,
Waerom dat ghy qualick slaet?
Zulcks is licht’lick af te meten;
’t Is om dat het wel u gaet.

DXII. By tijds.

MEn moet by tijds, op zijn hoede zijn. Het harnas wert te laet gheghespt, als het zweert uyt de scheede is. ’t Is een sobere kock, die de lepel zoeckt, als de pot over-ziet.

DXIII. Elck op zijn tijd.

WAt voordeel is ’t, teghen een oven te gapen? light yemant op zijn heve, of raecken zijn herssens in arbeyt, laet die wercken, tot dat zy klaer werden. Die met een bedelaer vecht, en wint niet dan [p. 195] luyzen. En die met een gheel-ghieter worstelt, en kan-er niet als bedodt afkomen.

DXIV. Gemack en onghemack.

’t GEmack en laet zijn zoetheyd zoo niet beseffen, als het ongemack ons leet doet.
Men voelt dat deert,
En niet dat smeert.
Men voelt zoo niet de schaed,
Ghelijckmen doet de baet.
Het zuchten en stenen van die bedde-vaste liggelinghen kan daer van ghenoeghzame ghetuyghenisse gheven.
Zieckte druckt ons met verdriet,
Maer ghezondtheyd voeltmen niet.

DXV. Zijn zelfs zijn.

ELlendighe menschen! die zich ont-eygenen, en aen andere in huyre gheven of verkoopen. Ick wil mijn zelven aen mijn vriend wel leenen, maer niet wegh gheven; my aen hem hechten, maer niet in-lijven.
Die zijn eyghen zelf vergeet,
Is een zot die weynigh weet.

DXVI. Neerstigheyd.

MEn moet in een groot werck niet verflauwen, al wertmen door veel moeyten en moeylickheden over-dwerst. Die niet en zoeckt en vindt niet, die niet en waeght en windt niet. En of al schoon de uytkomste de hope bedrieght; zo moetmen dincken, [p. 196] dat het in zulcke loterijen niet altijd prijs en is; dat de nieten oock haer plaetse, jae verre de grootste hebben.
Al is de schutter knap,
Hy schiet niet altijds lap.
En Alle die wat groots bestaen,
Hebben met de wil voldaen.

DXVII. Prins-ghevley.

PRincen werden altijd ghevleyt, en vleyden oock haer-selven. Haer lof stijght alle prijs voor-bij; en haere feylen zijn ghezuyckert en gekandelizeert. Koninghs kaf, is ander-mans koren weerdigh.

DXVIII. Voorderingh van onbequame.

HOe gaet het in de weereldt? die een verrotte longher, en pockighe kele heeft, wert de uytnemende boven-zangh in de musijcke ghegeven: en aen een slechte kinckel, die alleen bequaem is, om peerden te bestellen, en de mist-waghen te laeden, wert dickwils de toom van regieringe toe betrouwt.

DXIX. Staet verheft.

HEt meeste deel der menschen, tot staet verheven, zwellen en rijzen haer ziele, jae selfs hun natuyrelijcke tale, naar de hooghte van haer meesterlicke stoel, en kussen. Zy veranderen in zoo veel nieuwe figuyren, en nieuwe wezens, als zy ampten komen te bekleeden. Zy raecken dadelick in arbeyd, en werden, gelijck als wijn, verlaten, zelfs tot de lever en inghewanden. Zy werden dan oock met [p. 197] ander ooghen aenghezien. En waerom doch? men maeckt gheen onderscheyd, tusschen de huyd, en tusschen ’t hemde: veel min tusschen de huyd, en tusschen de ziele.

DXX. Kinders bederf door toe-ghevingh.

TE veel oogh-luyckingh, en toe-ghevingh is ’t verderf van de kinders. Het werden dan kappoenen die overkropt, en door te groote pillen ghestickt werden. Gheeft een kind, als ’t eyscht, en een hond, als hy quispelsteert; ghy sult een quaed kind, en een goeden hond hebben.

DXXI. Pochers.

DAer zijn luyden, die zich laten voor-staen, dat al haer eyers kuyckens, en al haer ganzen zwanen zijn. Maer dat en zijn de potten niet, die op haer eyghen pickels staen.
Een poffer hoogh van praet,
En was noyt goed soldaet.

DXXII. Diere kost.

VEr ghehaelt, en dier ghekocht, Wert by Joffers meest ghezocht. ’t En schijnt niet goed te wezen, dat ten goeden prijze verkreghen wert.
De goede koop, heeft weynigh loop.
Jae, Goe koop verkreghen, staet elck een teghen.

DXXIII. Ongheluckighe.

’t GAet zommighe al teghen stroom, wat zy by de hand nemen. Dat baent-er vele den wegh tot wanhope en zorgheloosheyd. Zulcks dat zy dur- [p. 198] ven zegghen: Die gheboren is onder een deuyt-planeet, en zal noyt meester van een oortjen worden.

DXXIV. Veranderingh.

VEranderingh van weyde maeckt vette beesten: ghelijck oock het vernieuwen de koeyen goed is. Maer anders gaet het onder de menschen: Daer is waer, die blijft beklijft. Een loop-man, quaed koop-man. ’t Zijn quade hinnen, die verre van huys legghen.

DXXV. Welsprekenheyd.

’t IS met de welsprekenheyd, als met het water; ’t welck best is, als het zuyver, licht en minst smaecke heeft? ’t Is een subtijle konst, gheen konst te ghebruycken.

DXXVI. Ydel eere.

ELlendighe menschen, die zich aen de ydele eere verhanghen, en het wezen van zaecken verwaerloozen! ’t is niet anders, als zich voeden met taback en met den roock zijn herssens droncken maecken.

DXXVII. Wel-doen zonder omme-zien.

DOet wel, en vertroost u met den uytslagh, hoedanigh die oock zoude moghen wezen. De uytkomsten van zaecken zijn buyten onze jurisdictie; of, om duytsch te spreken, buyten onzen ban en rechtsplegingh.

DXXVIII. Zoet spreken en helpt niet.

’t EN baet gheen zeem van woorden, of heunigh-bollen van een zoete taele. Een rechtschapen verstandt en zal niet als reden in betalingh nemen.

[p. 199]

DXXIX. Zijn feylen verschoonen.

HOe wijd oock yemandt, buyten de hanghen of duymen van zijn behoorlicke plicht, mocht springhen, noch vindt hy altijdts ceruyse of blancketsel, om zijn roode zeeren te bedecken. Zoo zijn de kinders dezer eeuwe, en der duysternisse veel snooder, als de kinders van het licht.

DXXX. Passien.

’t IS zoo zorgelick als on-voorzichtigh, zijn passien te vieren en veel toe te gheven. Denck altijdts op veranderinghe. Die zijn kinders niet kinderlick en troetelt, en zijn eere niet slavelick en koestert, en laet niet, naer haer verlies, ghemackelick en zuchteloos te leven.

DXXXI. Deughd is haer self een prijs.

’t VErveelt velen, deughd om niet te doen. Zy oordeelen, dat goede dinghen geen wezen en hebben, als in ’t ghezicht van menschen-ooghen: en datmen de deughd niet en kan verstaen, als by ’t gheluyd van trompetten. Zoo de daken daer van niet en waghen, ’t is vergheefs daer nae te vraghen. Kattijve dwergh-zieltjens! het ghene zoo gedaen wert, en heeft noch lijf noch leven.

DXXXII. Opghesmuckten ouderdom.

HOe veel oude aenzichten ziet-men nu voor jonghe aen! het hayr van doode menschen schijnt haer een nieuw leven te gheven.
Aen oude huyzen nieuwe deuren,
Zoo zijn-ze noch voor moy te keuren.

[p. 200]

DXXXIII. Wijckt de gramschap.

DAer gramschap blijckt, vertoeft en wijckt. De rattevanghers hebben die wijsheyd wel.
Want of een kat is vol couragie,
Noyt komt zy aen een heet’ pottagie.

DXXXIV. Overlegh van te vooren.

WErpt u nerghens onbesuystelick in, zonder alvoorens de zaecke wel erkauwt en ghekoockt te hebben.
Eerst wel verzint,
En dan beghint.
Want Eerst ghedaen, en naer verstaen,
Zelden is het wel vergaen.

DXXXV. Eyghen-achtingh.

MEn vindt naentjes, die reuzen willen wezen: menschkens van ander-halve voet, die zich voor Enakims uyt-gheven: ghelijck of Hysoop Ceders wilden zijn: die als berghen zwangher zijnde eyndelick een muysken baren: die rond uyt begheeren, datmen ’t gras zal hooren wassen, en een vloo hooren hoesten: die op een daedjen stoffen, dat ooghen en ooren ontvliet, als onzienlick en onhoorlick zijnde: immers daer van ’t gheruchte in d’ eerste mond verdwijnt, en niet en wandelt, als van d’ eene kruys-straete, tot de andere. Goede vriendekens, dewijle ghy van elders niet en kont voldaen werden, betaelt u-zelven, uyt uw eyghen beurze; en maeckt u droncken van uw eyghen flesse.

DXXXVI. Prijst vrijborstigheyd.

EEn goed en vryborstigh natureel zucht onder de menighte van benauwde reghels. Het sterft, ghelijck dien ouden Keyzer, van te veel medecijns te hebben: het vergaet, ghelijck de reuzen van de fabel, onder zoo veel op-ghetaste berghen: en gelijck de zwaerte van Sauls wapenen, de victorie aen David zoude benomen hebben, die hy met een slechte slingher verkreegh, zoo bederftmen dickwils de natuyr, door fortse en gheweld van konste. En wat is doch de konste, als een ghestudeerde en ghemaeckte natuyre?

[p. 201]

DXXXVII. Uyt de jeughd kent-men den man.

MEn kan de hope van de jeughd in de bloem of in de bot wel zien. ’t Is veeltijds het beste veulen, dat zijn halter breeckt, en gheen banden en wilt lijden. En ’t zijn ghemeenlick de gauwste verstanden, die met nijd en jalourzy ontsteken zijn.
Dat peerd en dient ter wed-loop niet,
Dat gheern een ander voor hem ziet.

DXXXVIII. Occasie waer te nemen.

’t EN is niet altijd hoy-tijd, als ’t goed weder maeckt. Men moet de heule legghen en mennen, als de zonne schijnt, en hoy-maend is. Elck pass’ op ’t vincke-slagh, eer ’t vlughjen wegh zijn magh. Die gheleghentheyd moet oock waer-ghenomen werden, ten tijde, als schijnelicke voordeelen den mensch in de mond loopen. Want, die zijnen tijd verzit, zelfs op het leste bidt. ’t Welck oock in materie [p. 202] van houwlick niet en moet verzuymt werden.
Ghebruyck uw tijd en jaeren,
Die wel nae wensch kond paeren.

DXXXIX. Vriendschap.

DE vriendschap en kan niet een-zijdigh wezen. De bal wilt zijn keer, en de zonne haer weerslagh hebben. ’t Een voor ’t ander manghelt wel.

DXL. Te laet doet gheen baet.

Op gedane dinghen komt berouw te spade. ’t Is anders medecijne, naer dat de krancke overleden is. ’t Is te laet den dagh van ghisteren te herroepen; ende een maeghd in haer geheel te stellen, die ont-bloemt is.

DXLI. Gheen vrouw te wijs.

DE wijste vrouwen en zijn de beste huys-vrouwen niet. Haer zorge en kennisse moet binnen de muyren van haer woonste bepaelt blijven: haer jurisdictie, of recht-ghezegh en gaet buyten de stoepe niet. Den Enghels-man zeght, dat een vrouwe wijs ghenoegh is, die maer verstand en heeft te schuylen, als het reghent.

DXLII. Een goed ghewisse.

DIe wel doet, om zijn eyghen voldoeninghe, en tot verheugingh van zijn ghewisse, ont-zet zich weynigh, al ziet hy de menschen van zijn wercken verkeerdelick oordeelen, teghen haer verdiensten. Een half once van gheduld kan al dat onghemack verzachten en ghenezen.

[p. 203]

DXLIII. Niet te hevigh.

TE veel hitte en hevigheyd, in den aenvangh, verbrodt en vernielt een zaecke. ’t Is veel beter zachtjes en koeltjes te beghinnen, zijn aessem en tochten bewarende, tot dat de nood aen de man gaet. Een koud begin, de beste zin. Een hond die te vele haest, brenght blinde jonghen voort.

DXLIV. Oprechtigheyd.

DE oprechtigheyd magh vrijelick haer hooft oprechten, en vastelick op hooghe schoenen treden. Niet zoo laegh en verachtelick, als linckernijen trouwen, en valscheyd te hulpe roepen. Al kan uw woord of werck een ander uyt-legh lijden: uw eyghen zin en meeninge moet de rechten tolck en gloozer zijn; wat het u oock mocht komen te kosten. Men spreeckt uw trouwe en gewisse aen; die niet en kan vermomt of verblomt werden. Laet de aefsche uyt-vluchten voor die ghene, welcke het schuym van de ketel zijn, daer de nicker in ghekoockt is.

DXLV. Weelde.

GHelijck de planten, door te veel vochtigheyd, en de lampen door te veel oly gestickt werden, zoo bederft te veel ghemacks en weelde niet alleen de lichamen, maer voornemelick de zielen. Hoe vele waeren-der eerlicke luyden geweest, zoo zy in overvloed niet ghezwommen hadden, ende in dien af-grond niet verdroncken waren!

[p. 204]

DXLVI. Snorckers.

DEnck niet, dat de snorckers de stoutste luyden zijn, of dat stampende dreyghers veel quaedts zullen doen. De ganzen blazen wel, maer zy en byten niet.

DXLVII. Die verliezen kan is een geluckigh man.

’t EN is gheen konst te konnen winnen, maer wel te konnen verliezen. De winste is buyten ons, en hanght veel-tijds aen weerelds gheluck. Maer te konnen verliezen, is zijn zelven te konnen winnen. Zulck een zeght by zijn zelven:
Gheen koopmans kind, dat altijds wint.

DXLVIII. Natuyrlick fraey.

DE voghels in een kevie ghekipt en op-ghevoet, en hebben noyt zoo aerdighen zangh, als die ghene, welcke buyten ghevanghenis, en yzer-draed zijnde, door konste geleert werden. De overmate van çieraed verstickt de natuyrlicke schoonheyd. Jezabel maeckte haer zelven leelick, om dat zy haer te schoon maeckte.

DXLIX. Woorden zijn vrouwen, daden zijn mannen.

VErgulde en ghezuyckerde woorden moeten altijds verdacht zijn. Een once van wel-doen is van grooter prijs, als hondert ponden van zoete beloften en wel-sprekenheyd. ’t Is waer: schoone woorden konnen ghewichte aen den roock gheven, ghelijck dien ouden zeyde: de onvruchtbaerste dinghen vinden by haer groote vruchtbaerheyd. Maer wat anders is ’t geschreuw, wat anders is ’t de wolle.

[p. 205]

DL. Door de vinghers zien.

’t EN wilt niet altijts gezien werden, datmen ziet. Men moet somtijds de hand voor de ooghen legghen, en door de vinghers kijcken. Dat is, dat de fransche zegghen, faire la canne, de ende scheeren: duycken, en d’ ooghen luycken.

DLI. Gheluck met ongheluck ghemenght.

’t GHeluck en heeft niet altijd de boven-zangh: ’t ongheluck neemt dickwils ’t hoogh eynde. Zoo is oock zelfs het leven der princen met goed en quaed gheschackeert en ghemenghelt. Dat van Caesar heeft ghedeelt van ’t een en ’t ander. Augustus is dickwils ghedwonghen gheweest zijn fortune van die ghene af te smeecken, welcke daer naer, en oock te vooren, tot een groote glorie gheacht zouden hebben, die van hem te houden.
Zoo is ’t al onghewis, wat dat op aerden is.
Ons leven is ghemerckt, ghelijck de reghels van de musijck, met witt’ en zwarte noten.

DLII. Middelbare staet.

EEn leeghen staet met ghenoeghsaemheyd bezeten, is wenschelicker als een groot gewoel met veel beslagh. Ongetwijfelt is het beter, aen een kleyn vuyr te warmen, als aen een groot te branden.

DLIII. Nieuwigheyd verleydt.

DE menschen zijn ongeduyrighe schepselen. ’t Is altijds wat nieuws, en op wat anders. Zoo verliezen zy dickwils het vleesch, om de schaduw; als dien hond van Aesopus dede. Maer vrienden let hier [p. 206] op: neemt het gezoden niet wegh, eer het gebraed komt. Noch
En verwerpt gheen oude schoen,
Eer ghy nieuw’ hebt aen te doen.

DLIV. Hevigheyd.

HEvigheyd maeckt dickwils bekaeyt werck, en verbittert meer als verbetert: daer een goed woord een goede stede wint, en steen rotsen in water kan doen smelten. En wat kan dat schaden?
Goede woorden niemant moorden.
Leert van de brouwers, en die dat ambacht verstaen: Zacht vier maeckt zoet mout.

DLV. Middelmaet.

DAer is een zonderlicke wijsheyd zoo wel in raedsaemheyd en spaerzaemheyd, als in mildigheyd van noode: om niet te springen uyt de fryt-panne in het vuyr. Vele zijn-der, volghens het oude woord, penninck-wijs en pond-zot.

DLVI. Een vrouw moet weynigh spreken.

HEt vrouw-volck en moeten gheen ratel of klater-spaen tusschen de tanden hebben; maer met een heusche zedigheyd, de lippen tot een schof en dam voor de tongh gebruycken. Dochters moeten wel gezien, maer niet ghehoort werden.

DLVII. Booze wijven.

DE boosheyd ontglanst de luyster van een vrouwe. Maer in vergelijckingh van min en meerder quaed:
[p. 207]
Beter een leeuw van een wijf, als een schaep van bedrijf.
Beter een helle-vaeghe, als een slonsse tot een plaeghe.
Maer die het ongheluck heeft, van de beste niet te hebben, maer met een peste gescheept te zijn, moet die veel noch vieren en bot geven, om niet te meer gebot te werden. ’t En is zoo licht niet, als-men waent, dat in het been is, uyt het vleesch te snijden. Elck kan een boos wijf temmen, uytgezondert alleen, die-ze heeft.

DLVIII. Noch te hard, noch te zacht.

NIet al te strengh, niet al te straf, Niet al te weeck, niet al te laf. Middel-maet houdt staet, On-maet vergaet. De feylen zelfs en ghebreken en moeten niet teffens, maer met trappen, en noest gaende, gebetert werden. A petit chien, petit lien. Een kleynen hond, een kleynen band. Maer aen d’ ander zijde oock, A rude chien, un dur lien.
Tot wolfs vleesch moet-men honde-saus gebruycken.

DLIX. Danckbaerheyd.

VEel eerlicke zielen zouden met danckbaerheyd erkennen het goed en weldaden aen haer bewezen, zoo haer de middelen niet ontbraken. Maer wat is ’t?
Die noch waghen heeft noch peerd,
Kan niet laen als hy begheert.

DLX. Te veel verveelt.

MEn moet een vriend niet te veel verghen; noch zijn dienaers te veel op-leggen. Te veel drucken, maeckt het peerd tegen-sporigh. Et en trop pres- [p. 208] sant, l’ anguille se perd. De palingh ontslipt, als hy te veel geperst wert.

DLXI. Vriende-kost is haest gereedt.

’t EN is aen groote kost niet gheleghen. Het herte vande weerd is half de feeste weerd. ’t Gaet droevigh, als men zegghen moet: Belle chere, & coeur arriere. Daer is goede sier gheschiet, maer het hert en was-er niet. En als-men ’t al wel in-ziet:
Wat is ’t van al de goede sier?
Daer ’t herte brandt van vinnigh vier.

DLXII. ’t Vat gheeft uyt, dat ’t in heeft.

WAt wilje van domme herssens hebben, en uyt een puym-steen oly trecken? Uyt een kool-zack en komt niet als zwart stof. Denckt, dat alle vleesch gheen venizoen en is. En laet de ezels de distels bevolen. Want zulcke lippen passen zulcke zaladen.

DLXIII. Ydele snorckers.

MEn vindt ruysschers, die niet te heet of te zwaer en vinden; en die alles schijnen te willen kelen, wat zy zien, en eten al wat zy kelen: die over al een hoogh zeyl voeren, en met breede vlercken vlieghen. Maer wanneer ’t gevaer voor de deure is, slaen zy den trommel met de tanden, en de vreeze schoeyt haer wiecken aen de beenen.

DLXIV. Gulzigheyd.

DE Enghelander zeght, Gluttony breeds poverty. Een lecker beck, die broeyt ghebreck. Behalven dat, zoo baert oock gulzigheyd kranckheyd en kort-le- [p. 209] vendheyd. Maer een matigh mond maeckt ’t lijf ghezond. Doet hier by:
’t Gat by de neus wel open doen,
Maeckt dat-men draeght ghescheurde schoen.

DLXV. Ghemeenzaemheyd van vrienden.

’t IS wel lijdelick en gebruyckelick, dat gemeenzaeme vrienden met malkander schertssen en boerten; als een by een, en d’ eene baerd by d’ ander is: maer dat moet zijn buyten getuygenisse van andere ooren. Men zeght wel Coppen binnens huys, maer dat moet Jacob zijn op straet.

DLXVI. Corruptien.

EEn Raedsheer, of liever baedsheer, verzoght tot gunstighe voorderingh van een zaecke, daer van hy Rapporteur was, dorst wel, met een deur-wreven voor-hooft zegghen,
De waghen dient gesmeert, Eer dat hy loopt of keert.

DLXVII. Neerstigheyd.

DIe het eynde wil bereycken, moet de middelen niet verzuymen. Wie raeckter op den duyn, zonder ruckaerzen en blaezen? Wie in de maerse, zonder touw-trappen en klimmen?
Men vanght gheen snoecken, Met drooghe broecken.

DLXVIII. Zangh.

EN belght u niet, al wert ghy somtijds beneden uwen rangh en verdiensten ghestelt. Hebt liever mede-lijden met de domme onwetenheyd der ghene, die gheen verstand en hebben, om wel te konnen oordeelen, wat elck een weegt en toekomt. [p. 210] ’t En zal daerom te min drooghen of diepen.
Een reuzen-beeld behoud zijn groot’,
Al zetm’ het in een diepe sloot.

DLXIX. Kuypery.

VEle willen al de boter op haer koeck alleene hebben, en laeten een ander haer broodjen droogh eten. Vele die een anders hulpe zoecken, om haer eer-ladder op te richten, maer als zy daer langhs om hooghe gheklommen zijn, trecken zy de leere naer hun. Wel zegghen de oude Schotten,
Whiles thou, whiles I,
Zo goes the bailleri.
Zomwijlen ick, en zomtijds ghy,
Zoo gaet het met de kuypery.

DLXX. Eyghen bate.

MEn ziet, dat elck de rijve ghebruyckt, om naer zich te schrafelen, maer niet de schoppe, om yemant veel toe te werpen. Een broeder magh wel lijden, dat zijn mede-broeder rijck is, maer wilde wel eenighe erfgenaem wezen. Dat is, ’t welck de Italianen in haer tale zegghen: Hy wilde wel zijn oxhooft vol, en zijn gasten droncken zien.

DLXXI. Gramschap.

OP een heeten oven en kan gheen gras wassen! Zoo en komt-er niet veel wijsheyd van de mensch, die met een heete galle ontsteken is. Zulck een kan wel doen zieden, maer niet doen koken.

[p. 211]

DLXXII. Leuyaerds.

DAer en vliegen gheen ghebrade snippen in een leuyaerds mond. Die keerzen wilt eten, moet-ze plucken, of gheld gheven. Ledigheyd is een onnutte bezigheyt. Maer die de handen uyt de mouwe steeckt, krijght ringhen aen de vinghers.
De neerstigheyd met druck
Is moeder van ’t gheluck.

DLXXIII. Teghen moey-als.

DIens pap niet heet en is, en hoeft-ze niet te koelen. En die zich gesterckt vindt, teghen de tochten van ’t verdorven vleesch, waer toe zal hy zijn vrijheyd verpanden en wegh geven? Aen zulcke (zoo-er immers ghevonden werden) magh dat Italiaens woord wel ghezeght werden: Prijst een vrouw, maer houd u jongh-man. Of wel; Prijst de zee, maer houd u aen land.

DLXXIV. ’t Ampt nae den man.

VEler zwackheyd ware onbekent, zoo zy niet tot staet verheven waren. Zoo en weet-men niet, dat den aers van een aep bloot is, zoo langh hy op een block zit: maer zoo haest hy op een boom klimt, ziet-men, hoe zijn achterste ghestelt is. Is ’t niet beter, dat-men niet en hoeft te zegghen? de zael en past den ezel niet.

DLXXV. Wijn-zuypers.

’t IS een goeden af-leggher voor de wijn-zuypers, als-men haer raedt, dat zy de put en de kelder [p. 212] zouden t’ samen trowen, of water met wijn menghen, wanneer zy zegghen:
’t Water doet de palen rotten:
Die ’t dan drincken, zijn maer zotten.
Dat laten zy voor de kijck-vorsschen, welckers geluck zy niet en benijden, dat zy drincken, zoo veel, en wanneer zy willen.

DLXXVI. Leuyaerts.

DIe met gekruyste armen zitten en gapen, en de steenen van de stoepe tellen, zonder de kneuckels in ’t deegh te zetten, zijn weerdigh broodeloos te verhongheren, en by de fonteyne van dorst te sticken. Zulcke vindt-mer vele, die arme-lien zijn, maer gheen arm-lien en willen wezen: en die ’t nochtans aen ’t wenschen van een beter niet en ontbreekt.
Maer wenschers en wouders zijn arm huys-houders.

DLXXVII. Met groote niet te veel verkeeren.

DIe van een geringh lot en zobere ghelegentheyt zijn, en moeten de groote niet al te veel, noch dickwils naerderen. Gewisselick, Hy heeft een lange lepel van doen, die met de nicker pap zal eten.