Deelbestand Ton Harmsen

Dit is een onderdeel van JohandeBruneBanketwerk.html. Klik hier voor het hele document.

uckt -->
En blijft niet eeuwigh onder-druckt.
’t Komt metter tijd al voor den dagh,
Dat onder ’t sneeuw verborgen lagh.

CXXXV. Teghenspoet.

DIe ’t qualick gaet, en heeft gheen vrienden: en die hy te vooren hadde zijn monsterlick van stal verandert: de necke staet haer dan, daer ’t voorhoofd was; en de handen zijn in drooge vuysten gekrompen. ’t Gaet zoo toe: Die de fortuyn een klinck gheeft, krijght van yder een de schop.

CXXXVI. Armoede.

DEs weerelds goed, Ontrust ’t gemoed en steelt ons allenghskens wegh niet alleenlick van ons zelven, maer van alle deught en vermaeck. De armoed in tegen-deel is kommerloos, als die niet draghende, oock niet ontvallen kan. En wie fleuyter vrolicker als een lands-man met de ploegh-lijn in de hand? Wie zinghter blijder, als de lapper in zijn pot-huys?

CXXXVII. Vermetenheyd.

VErmetenheyd is een wrotte ladder, die ons de necke breken zal, zoo wy by tijts niet toe en zien. Als wy ons zelven te veel aen-matigen, en al te wel van ons zelven dincken, schieten wy over ’t wit: [p. 42] maer ont-nemen wy ons zelven oock te veel, en dincken wy niet wel ghenoegh, zoo schieten wy te kort. ’t Is beyde een foute: maer als ick keur van beyde hadde, ick zou den over-schieter laten over-schieten, en beneden ’t wit blijven.

CXXXVIII. Lasteringhe.

WEest niet te heet of gereed, in ’t naer-vorsschen van rugge-klap en valsche beschuldingen. De tijd is de voorspraeck en ont-decker der onnozelheyd. Vertroost u daer mede, dat de vuyr-pijlen van de tongh van zelfs uyt-gaen. Maer die te vroegh het laster-vuyr wilt dempen, doet even als de smit, die zijn kolen besprenght, om dat zy meerder hitte gheven zouden.

CXXXIX. Eyghen baet.

HY moet de neuze wel vol snots, en de herssens vol fluymen hebben, die in de politijcke weereld verkeerende, niet riecken en kan, dat eyghen voordeel meest weeght en overdraeght. ’t Is een diamant in een mist-put gevonden, die van die zieckte niet besmet en is: ’t is een zwarte zwaen; een witte kraeye.

CXL. Goed qualick verkreghen.

DIe verkeerde wegen in-slaet, om zijn beurze te doen zwellen, het kan hem gelucken, dat de steen in de moortel, en de koe op de rechte zijde valt, maer ten zal gheen eeuwen duyren. ’t Magh hoopen, maer ten zal niet knoopen.
Dat van vloe’ komt, gaet van ebbe wegh.

[p. 43]

CXLI. Gierigheyd.

ALle ondeughden verouden, behalven gierigheyd, die altijd jonck blijft: ’t is het reeuw-hemde, dat eerst naer de dood uyt-getrocken wert. Daer zulck een inte eens aen de mensch begint te vatten, zy overwint terstont de heele schorsse, en verandert den heelen boom in zijn natuyre. Maer arme wreckert! wat is ’t al, als ghy al veel goeds vergadert hebt? Ghy slacht dan het koren, dat door de groote veylheyd liggerigh wort, of wel de boomen die, door ’t gewichte van te veel ooft, splijten. Dat vuyr der begeerte ontsteeckt maer te meer, zoo wanneer daer veel houts toe-gebracht werdt: het verslint zijn eygen meester. Even als den arend, die een stuck vleesch van den autaer gestolen hebbende, daer een kole vuyrs aan-hingh, daer mede zijn eygen nest in brand stack.

CXLII. Woeste couragie.

EEn fransch Capiteyn, dien de wegh door zijn vyand gekruyst wiert, tusschen den hamer en den anbeeld zijnde, en willende zijn soldaten een hert onder den riem steken, ghebruyckte die woorden, couragie! goede spits-broeders, laet ons ons-zelven God en mevrouwe slaet-toe bevelen. ’t Was wel de tonge van een woest soldaet, maer niet van een goed Christen. Beter waert gezeght, laet ons ons-zelven God, en wijsheyds dochter, ziet-toe, bevelen.

[p. 44]

CXLIII. De tijd vererghert.

ALle dingen vervallen en verergeren metter tijd. De Gods-dienst zelf is by ons als een uyrwerck, dat af-loopt en stille staet, zoo het niet ondertusschen opetrocken wert. Daerom zeyde zeker Abt tegen een Gereformeerde, daer mede hy te woorde was, laet u pan, zoo langh als onze ketel, te vuyr geweest zijn, ick verzekere u, datze oock zoo wel zal aen-gebrant wezen.

CXLIV. Couragie in druck.

MEn moet de keten naer de put-eemer, noch de byle naer de steel werpen. ’t Is beter een ghebroken been, als gheen; en een slechte muts te hebben, als bloots-hoofts te slapen. Die wat kan uytstaen, zijn quaed sal licht vergaen, of niet zoo zeer belaen.
Voorzichtigheyd in druck Is moeder van ’t geluck.

CXLV. Overlegh van zaecken.

LAet u niet met schijn bedodden; of een klabbeeck voor een diamant in d’ handen steken. Dat past den havick best, die zich laet blindhocken en huyven. Men magh de oor wel leenen, maer ’t herte moet zijn vrijheyd en overlegh hebben.
Die zigh te haest laet raen, Die laet zich haest ver-raen.

CXLVI. Ghierigheyd.

’t GEmoet door-speckt met de lardeer-priem van gierigheyd, hoe vet het is, moet noch altijts gedroopt werden, met Peruysche boter, of anders kan-men daer gheen deughd van hebben. De eerste [p. 45] ghifte is baer-moeder vande tweede, en die van de derde, en zoovoorts. ’t Is het recht eringium in onze tale genoemt eyndelooze.

CXLVII. Zachte Regenten.

MEn vindt in de regeringh zachte boters, die zich by de neuze laten leyden, als de ronckers by het draedjen van de kinders; en welckers advijsen niet anders en spelen, als door de veren van haer mede-zitters: die als zoete-melck-zoppen zich laten lepelen en eten, naer de lust van haer kussen-genooten. De staet is voorwaer met zulcke arme zielen weynigh gekuyst en ghebetert. Maer noch zijn die ydele water-bellen nuttiger, als die trotse hooft-pannen, die ’t alles naer haer caprijsse willen draeyen, en de groote meester scheeren. Zoo de duyven een koningh te kiezen hadden, zy zouden noch liever een stock-beeld hebben, dan een sparwer. Het zoud’ oock met de puyen beter gaen, zoo zy by haren block gebleven, en gheen oyvaer tot voocht gekregen hadden.

CXLVIII. Waerheyd.

DAer de waerheyd is, al waer ’t oock in een Turk of Tarter, daer moet zy ghelieft, en op haer schonsten dagh gestelt werden. Veel teere zieltjes zijn schouw van een paeps of arminiaens boeck te handelen: maer in die leeme en verachte hutjens, woonen oock Goden: gelijck de Philosoof sprack. Dat onze passien niemand onbesuyst op ’t lijf en [p. 46] loopen: maer laet ons de honigh-rate zoecken, tot binnen in de kele van de leeuw.

CXLIX. Ghelijcke.

ELck een kent zijns gelijck; de een gevaere d’ander. Die dan een boer plagen wilt, en een Ieud bedriegen, moet een boer en Ieude mede-brengen: en die weten wilt, wat in de worst gekapt is, moet een pens-wijf de worm uyt de neus halen: en die een boeven-huyd wilt kennen, moet daer mede over-trocken zijn. Den Abt, die een munninck geweest is, weet best, watter in ’t convent omme-gaet.

CL. Grootheyd van lichaem.

NIemant en roeme zich in zijn groot en op-gejaeght lichaem. De grove hoppe doet men in groote balen, en de fijnste speceryen in kleyne doozjes. En grand fordeau n’est pas l’acquest. By ’t grootste pack, en is de grootste winste niet.

CLI. Bly-ghelaet.

ZY en zijn niet al bly’, die danssen. Het voor-hooft belieght dickwils het herte: hoe-wel het zwaer valt, vreughde te veynzen, met een droef gemoet. Een bruylofts kleet is wel ghevoert, met zwarten baey en rouwe.

CLII. Ghierigheyd.

DIogenes zeyde, dat het goud bleeck was uyt schrick: om datter zoo veel menschen uyt zijn, om dat te vangen en te kerckeren. ’t Gheld is de borst, daer elck aen zuyght, zonder oyt gespeent te [p. 47] werden. Men strijd met beck en klauwen, wie eerst en meest dien tepel zal vatten: maer niemant werter vet en wel-gedaen af. Hoe vetter beurs, hoe magherder kaecken. Want, die mager wilt zijn, moet gierigh werden.

CLIII. Staet verheft.

EEn koude of bevrozen slange is wel te handelen en te vatten: maer leght-ze voor ’t vuyr, en roertse dan eens aen, ziet of-ze die adder gelijck zal wezen, die Paulus onverzeert van zijn hand afschudde. Zoo gaet het met veel menschen, die onnoozel en onbesprekelick leven, zoo langhe zy van verre en om leegh de hooghte aenschouwen; maer raeckt den aers maer eens het kussen, Kees is Heer Cornelius geworden, en steeckt zijn granen op, gelijck een kater, die op een proy loert. Hy telt zich dan onder ayuijn, die gheen schalongie of bies-loock weerd is.

CLIV. Af-komste.

WAt is ’t van af-komste? die zeght weynigh, daer de deught niet en spreeckt. Van vuyle verckens borstelen werden wel schoone bezemen ghemaeckt.
’t En is de schoonste bruyd niet, die meest op-gesmeuckt is.

CLV. Pedanten.

PEdanten van ’t geessel-ambacht, die met school-stof gepoeyert, tusschen haer bende van ordonnantie, met de roed of placke wandelen, gelooven, dat zy met Dionysius, een rijck-scepter dragen, en zoo hoogh-biedelick heerschen, als de getuyl-banden heer, of de groot-vorst van ’t Noorden.

[p. 48]

CLVI. Zich voor dich.

MEn dient nu meest om de zoppe en de penssen. Elck een is uyt om arm en darm te verzorgen, en gheen brood voor vrienden te sparen, daer van zy haer zelven de eerste en de naeste zijn. Het gaet zoo in de weereld: die ’t kruys in de hand heeft, zegent eerst hem zelven.

CLVII. De schuld op een ander legghen.

DE reyger die niet en konde zwemmen, beschuldighde het water, dat het onbequaem en onzwembaer was. Zoo is de bijle altijd bot, voor yemant die niet disselen en kan. Elck haertjen verhindert een quaed schrijver.

CLVIII. Den hecht inde hand houden.

HOud altijd den hecht in de hand; zonder u te ontkleeden, voor dat ghy te bedde gaet. ’t Is een droef bescheyt, dat de ouders by de kinders te pot en te vuyre moeten komen. Wat isser droever gezight, als dat een vader, in ’t hoeckjen van den heyrt, zit en druylt en sluymert, wachtende op de genade van ’t ghene het vuyr koken zal. De gierigheyd is over al verfoeyelick: maer hier mogen de oude-lien wel taeye tanden en vaste vuysten hebben. Men moet noyt achter zijn eygen bal loopen.

CLIX. Ontucht.

DE zenuwen van ontucht zijn, gelijck die van d’ oorloghe, het gheld. Men zeght, dat Venus, zonder Bacchus en Ceres, koud is: zoo is oock de weelde flauw en vuydigh, zonder de hulpe van [p. 49] Pluto, die de God van dat hoogh-geachte metael is. Ziet dan wel toe, ghy Ouders, dat uw kinders met dat zorghelick mes niet te vroegh en spelen: maer dood het kiecken, eer het den dop deur-ghepickt heeft.

CLX. Spel.

HEt spel is de bezigheyd van leuye menschen, die de prijs en weerde van den tijd niet en konnen begrijpen. Netels en maecken gheen goede sausse: maer deze ledighaerts hebben die wel van doen, al wierden die oock door haer achter-deure getrocken.
En wat komter doch van ’t spel?
Anders niet, dan twist en hel.
En op het zachste gezeyt: het spel en is de keers niet weert.

CLXI. Vriend.

MEn moet een vriend te wille wezen, en zijn voordeel met alle yver betrachten, maer niet ten koste van onze huyd of beurze. Ian is my lief, en Pieter met, maer ick moet wezen voor-gezet. Men mete zijn genegentheyd tot een ander, met een elle van een spiesse, ’t is al contrefeytsel-werck, dat zich niet en zoude gaen voor dich. ’t Is een zot, die van zijn vuyst een kegge maeckt.

CLXII. Arme lien vermaeck.

SMeer-buycken met vette balgen, zijn by-wijlen ontsticht, dat geringe luydjes vande penninck-hoeck, haer hertjen somtijds eens op-halen, en een gheboterde panne-koeck met haer vrienden eten. [p. 50] Men rieckt dien reuck terstont van verre; en die lucht valt die kemel-zwelghers al te bangh. Maer denck, goede vriend, dat een koe meer op een dagh kackt, als een musch’ in een jaer.

CLXIII. Kinders, ouders vermaeck.

’t IS heugelick, dat een vader zegghen kan; mijn ouderdom, lieve kind, beghint in uwe jeughd te herbloeyen, en mijn dood zal in uw leven sterven. Maer hoe menigh vader en moet-er niet, met snijdende zuchten, en heete tranen, de verquistingh van zijn kinders bevasten, en haer dertel leven, met verstijfde leden, betreuren en besterven?
Een zuynigh vaer, een quistigh kint;
Een zaecke die men dickwils vint.

CLXIV. t’ Huys best.

DAer zijn vrouwen, die altijd van honck en in de rote willen wezen: die haer huys tot een kercker, en een vremde lucht tot een paradijs streckt: die noyt yet wel en smaeckt, als dat in een vremde keucken gekoockt is. Daer een goed huyswijf zeggen moet: eygen vuyr en heyrt koockt best: en niemant lichter beter, als t’huys in zijn eygen bedde.

CLXV. Gramschap.

ZYn gramschap over-winnen,
Is ’t werck van stercke zinnen.
Maer narren werden haest uyt de wiegh gesmackt. Zulcke kiecken-herssens krijgen terstont de pip, en willen terstont met de kop boven uyt; ghelijck de [p. 51] quackels nieuws in een kevy gezet, die haer zelven ’t hooft in stucken springen.

CLXVI. Hope.

AL hebben de lands-lien een quaden ougst, zy en laten daerom niet te zayen: haer moed ontvalt hun niet, zy zijn al weder toekomende jaer rijck; immers zy hopen, dat het geluck haeren ougst be-aessemen zal, en alle heunigh-dauw af-blazen. En om de waerheyd te zegghen, Goede moed is halver leed. Zoo yemant zich zwaer laedt, hy moet oock zwaer draghen.

CLXVII. Gheen uyren zonder vrucht.

GHeen uyren moeten ons on-nuttigh zijn: onze ledigheyd zelfs moet haer vruchten draghen: even als de natuyre, al spelende, de bloemen voortbrenght. ’t Is al prijs, wat schepen dat de ooghen van wel-gheboren menschen aenschouwen: ’t is al vis, wat in haer netten komt.

CLXVIII. Met zachtheyd gaen.

MEn moet niemant te hard op de teen trappen: hy mocht zoo licht bijten als krijten. In ’t zouten van uw woorden houd mate; maer van boter kan men niet te veel daer in doen: De wagen wel gesmeert, is half gereden.

CLXIX. Laetdunckenheyd.

MEn zeght gemeenlick, Laet-duncken maeckt den dans goed. Dat gaet zoo henen: maer die-er wel op let, daer behoort meer tot den dans, als een nieuw paer schoenen. Die hans meent te wezen in alle straten, [p. 52] wert wel door een hansken uyt de zael gheworpen, en land-meter gemaeckt. In ’t uyt-vaeghen, vind-men wat in ’t huys gelegen heeft.

CLXX: Onghelijck huwelick.

DE tyran Mezentius heeft eertijts de levendighe op de doode gebonden, en zoo in ’t bosch geworpen, laten jammerlick vergaen. ’t En is niet veel beter, zoo wanneer een jonghe klick-spille van vijfthien jaer en half, met een grijzen baerd gepaert wert. ’t Is zeker, lams-vleesch en rund-vleesch en zieden niet wel t’ samen.

CLXXI. Hoovaerdy.

HOovaerdy is haest gheleert, maer zy kost veel. Die met die nevel omhangen zijn, steken niet alleen haer goed, maer oock haer bloed de keel af. De-wijl zy altijd het hooghste land bezeylen willen, raecken zy eyndelick tusschen de klippen van armoede. Dan zietmen dat de hooghste vloeden de leeghste ebben hebben: en dat een trots hart, en bedelaers beurs quaed gezelschap maecken.

CLXXII. Rond-uyt spreken.

DAer zijn luyden, die de pot rondom schuyren, maer zy en raecken het binnenste niet: die van de boot spreken, en meenen het schip, daer zy gheern in waren. Een wacker fransch-man zoodanighen zweef-sterre ont-moetende, die niet en dorst joffer uyt de mond spreken, zeyde hem, met een fier gemoed: kaert uyt, wiltje winnen: of anders snoert uw muyl-beurs.

[p. 53]

CLXXIII. Ghewilligheyd.

DEn willighen is ’t licht te wincken; die gheern danssen, licht te pijpen: maer den moed-willigen doverick naer wat goeds te doen luysteren, daer is werck, daer is moeyt aen vast. ’t Is al verloren, datmen in een gebroken pot, of in een zifte giet.

CLXXIV. Vriendschap.

NIes-vrienden, die God zegen u zeggen, zijnder over al ghenoegh te vinden; maer Davids en Jonathans liefde is nu t’ zoecke geworden. De rechte vriendschap, het zout en de zonne van de weereld, is gesmolten en verdwenen: die haer op aerde naerspoort, zoeckt Platoos gemeente, en Ciceroos volmaeckten orateur. Men vindt nu maer vrienden by gerief. Als men een dief van doen heeft, men snijt hem van de galge; heeftm’ hem niet meer van noode, men hanght hem weer daer aen. Zoo leeft-men huydens-daeghs. ’t Is nu nae-buyr over den thuyn; dan nae-buyr over stoepe. Van vrienden in de noot, gaender veel in een loot: zoo dun en licht zijn-ze. Geluckigh paer! dat zeggen kan, ick ben uw ander ghy, ghy zijt mijn ander ick.

CLXXV. Gulzigheyd.

VAn ’t middel opwaerts en is ’t niet al gheoorlooft. De mond magh wel zijn smaeck, en oock zijn vermaeck hebben, maer niet tot last van ’t geheele lichaem, veel min van de ziele. De vuyle balgh-slaven ghebruyken de kele, tot een doorslagh, om haer leckernyen te verzijgen, en deur te [p. 54] jagen. Maer wie heeft hun die macht-brief ghegeven, om die voochdy te gebruycken? Gulzigheyd en over-aete is van de natuyre zelfs verboden; zoberheyd en eet-mate, is ons ten besten opgeleyt en bevolen. ’t Is oock het beste heel-kruyd, en ’t sterckste drijf-quaed, dat voor de menschen gevonden wert.

CLXXVI. De schuld op yet anders te werpen.

QUae schrijvers steken ’t op de penne: gelijck de reyger die niet zwemmen en konde, de schuld op ’t water leyde. Zoo vinden leuyaerts en bottericks altijds een ditjen of datjen, om haer gebreck te mommen. Matroozen hebben dat oock zelve, in haer schip-bedrijf, met een spreeck-woord bezeghelt, als zy zegghen: Die keur-boom wilt, die leuy-boomt gheern.

CLXXVII. Vuyle klap.

HEt was zeer wel bejeghent van dien Edel-man; welcke aen tafel, een onbesnoeyde tonghe veel vuyligheyd hoorende uyt-werpen, en daer van wars zijnde, zeyde eyndelick: die man moet dreck gezogen hebben, dewijl hy zoo vuylen mond heeft.

CLXXVIII. Gelijck by gelijck.

VUyle eyeren en stinckende boter willen wel te zamen.
Dat ergens gezeght werdende van een broeck en keurs, van gelijcke stoffe, voeghde een ander daer by, dat zulck een stopselken voor zulk een flesse paste, en dat het volghen moeste, dat die met hoeren geploeght hadden, met vodden egghen moeste.

[p. 55]

CLXXIX. Ongheduyrheyd.

OM eyers te koken, isser een zot van doen: want die is ongheduyrigh in ’t verwachten. een groot gebreck in vele luyden, die altijds een backte of een tydingh ten achteren zijn. Zulcke menschen kijcken inde ander weke, en deze en is noch niet om.

CLXXX. Uyt-stel.

GHeen onnutter volck, als die altoos uyt-stel nemen, en op morghen laten aen-komen; verzuymende alzoo de aen-lacchende stond, die zelden weder komt. Zeker staets-man met zulck een vriend gescheept, beet hem dat toe: goede vriend, troost u daer mede, dat het morghen daelders reghenen zal: maer voorwaer de hemel ziet te klaer daer toe.

CLXXXI. Dronckerts.

MEn vint steen-lichters, en glas-droogers met goe wijn-looghe gewassen, die met den zonnen op-gangh de kanne konnen op-heffen, en met den ondergangh neder zetten: jae die noch een donckertjen daer by knoopen, op dat men ’s anderen daeghs niet zeggen en zoude, dat zy noch rispen en stincken vanden dranck van gister. Menschen, tot den buyck, en datter by is, geboren: die oock niet anders te verwachten hebben, als door den buyck der Helle verzwolgen te werden.

CLXXXII. De Deughd.

DE deughd plaght haer eygen zelven, een prijs en eer te wezen: maer nu en isser niemant vroom om niet: niemant doet-er deughd, als om [p. 56] deughd te genieten. ’t Is al, Vriend wascht ghy my, zoo wasch ick dy, Zoo zijn wy beyde schoon en bly. Dat drucken de spaignaerts uyt: scheert my den baerd, ick scheer u ’t kuyfjen.

CLXXXIII. Gheluck.

WAer het geluck zich zet, daer regent het geluck. Men ziet oock, dat de kappoen-eters kappoenen t’huys krijghen; en dat die wijn drincken, de wijn beschoren wert. Te meer men op de plante giet, Te meer oock dat zy groeyt en schiet. En daer het immers druypt, en zal het nimmers drooghen. Zulcke mensen schijnen het gheluck in pacht te hebben, of op rente te bezitten. En werpen zy oock een stuyver op het dack, daer komt een schellinck weder af.

CLXXXIV. Slechtaerds om goed te garen.

DAer zijn zulcke slechtaerds, dat al wierden zy in ’t vet gesteken, zy en zouden-der niet vet, maer wel besmet van worden: slachtende de lampen of keers-wiecken, die veel oly verslinden, en dor’ en magher uyt-sterven. Vele zijnder op een gouden bergh, maer zy en konnender geen loot uyt puyren: gauwricken zullen, uyt den dreck, goude-berghen maecken.

CLXXXV. De kleyne boeten de zotheyd der groote.

PRinssen en oversten vechten ghemeenelick ten koste en verderf van hare onderdanen. Wat zy verzotten en verdullen, dat moeten de geringe boeten. Men ziet het deurgaens: Als de Heeren malcander [p. 57] pluck-hayren, moet den armen man zijn hayr leenen.

CLXXXVI. Droefheyd.

DE droefheyd heeft dat goed in haer zelven, dat zy geen ouderdom kan lijden, noch oock jeughdigh blijven. Andere zieckten des gemoets werden van den dagh gevoet en vermeerdert; deze gheeyndight en wegh-genomen. Droefheyd is een vyand, die zijn zelven niet en kan staende houden, en die van zelf bezwijckt, zoo hy gheen geweld ontmoet. Maer dat de natuyre op dagh en tijd belooft, gheeft de reden ghereed, in baren ghelde.

CLXXXVII. Dood.

DAer en is niet buyten ’t rijcke des doods, zelfs niet de elementen, jae oock niet de hemelen zelve: want die zullen oock vergaen, en als een kleed verouden. Waer toe dan gedonghen, en zoo heftigh gedrongen, naer dat verganckelicke goed, dat niet alleen ons, maer oock zijn zelven zal verlaten en verliezen?

CLXXXVIII. Onbequaemheyd tot een ampt.

KOnincklicke kroonen verliezen haer luyster op hoofden zonder herssens, en op voor-hoofden zonder majesteyt. Haer lijf is te kleyn, naer zulcke wiecken, en haer vinghers te dun, om zulcke ringen te dragen. Hy moet van goede stoffe op-geleght zijn, die een rijck-staf wel zwayen kan.

CLXXXIX. Ongeduyrigheyd der menschen.

DE menschen zijn gekneet van zonne-zierkens, die gheduyrigh door malkander roeren en spe- [p. 58] len; hebbende een gestadigh jeucksel van nieuwigheyd, altijds dorstigh, en met de mond open, naer het toe-komende: zy hooren alle uyren slaen, behalven die van haer ruste: slachtende het quick-zilver, dat altijd vloeyt en drilt, tot dat het goud ghevonden heeft, om zich te vereenigen. Geheel haer leven en is anders niet als een rustelooze pols-ader, die geduyrigh klopt en springht: al haer bedrijf zijn steuyten en vluchten, ebbe en vloed, aen-komsten van vuyr en ys, tot dat het eyndelick zich met God vereenighe.

CXC. Het zelve.

EEn geregelt leven, dat ghezet is, en op compas gaet, is een ongemeen gezichte. Wy springhen gemeenlick, gelijck de vogeltjes, van tack tot tack, gheen zwaerder pack hebbende, als ons eygen zelven. Wy schijnen meest van kraecke-beentjes gemaeckt te wezen, die de gelijckenis van been, maer gansch gheen vastigheyd en hebben. ’t Is al weeck, en broos dat by ons is. Wy zijn gelijck een rollende steen, die noyt met most begroeyt en wert, maer altijds blood en kael blijft. Maer zoo de hinne haer eyers niet en broedt, hoe zal-ze kieckens voortbrenghen?

CXCI. Valscheyd en leughen.

DE ooren zijn te hove met ghemuskeerde woorden ghestopt, en met valsche lof en ydelheyd onderhouden: de waerheyd en vind daer gheen toegangh of plaetze: en zoo-ze die al vindt, haer taele [p. 59] zijn daer stekels en doornen, die de huyd scheuren, en ’t herte bangh maecken. De vogelaers vanghen de voghels, om haer de vrijheyd te benemen; maer de vader der leugenen vat de tongen, om haer een valsche vrijheyd te gheven, om alles te zegghen en te lieghen.

CXCII. Lasteringhe.

TWee duyvels blazen en onsteken ghemeenlick de lasteringhe; daer van de eene op de tonge, en de ander in de oore van den toe-hoorder, geplant is. Deze malkander den bal toe-kettssende maecken een schrickelick spel in de weereld. Zy slachten de vorsschen, die Aarons staf over Egypten dede komen, die zoo-wel op fluweele ledekanten, en het goude vaet-werck van Pharo, als in de kleyne hutjens van harders kropen: haer fenijn spreyt zich uyt, over alle soorten van persoonen, zoo wel over ghepeerlde kroonen, als over de pyen, en bolck-vangers van arme visschers: een wormstekigh herte, dat wrot is in ’t geloove, is veeltijds met een laster-tonge verghezelschapt: die zoo zeer niet en dient benijt, als erbermt; want zy vindt haer schavot en gloeyend yzer in haer zelven.

CXCIII. Eyghen voordeel.

ELck let met ghevoelen, op zijn eygen voordeel. Daer yemants huyd gheraeckt wert, zal het vleesch oock zijn gebuyrschap betuygen. Maer die ’t niet zeer en doet, mach nu vrijelick villen en snijden.

[p. 60]

CXCIV. Elck het zijn.

ELck moet in zijn gelidt en lot ghekent werden. Gheen haertjen zoo kleen, of het gheeft zijn schaduw; en de onder-gaende-zonne heeft de grootste. Al is het muysken kleyn, het kan metter tijd een kabel door-byten. Men verachte zoo men wil: gheen zoo kleynen Sant, of hy wilt zijn keersse hebben.

CXCV. Elck een behaghen.

’t IS onmogelijck, dat yemant elck end een behaghen zoude. De verscheydentheyd van gevoelen is zoo natuyrlijck, als het verschil van aenghezichten. En te willen, dat het ghene, welck ons behaeght of mishaeght, alle de weereld behaghe of mishage, dat is de palen te buyten gaen, daer God zelve schijnt zijn almoghentheyd binnen ghestelt te hebben. Men zeght wel, dat het niemant voor elck kan passen, als die ’t koren doet wassen. Maer die alle schepsels gemaeckt heeft, en kan de zelve in alles niet van passe doen. Wat wonder dan, datter nacht-uylen gevonden werden, aen wien eens anders licht de ooghen zeer doet? ’t Gaet met het alghemeen behagen, als met het vierkant van de circkel, met het eeuwigh beweghen, en met de filosoophsche steen: al de weereld zoeckt die, en niemant heeft-ze tot noch toe gevonden.

CXCVI. Wel oordeelen.

WEl te oordeelen, is een ambacht, dat al de weereld niet en verstaet. Daer toe is niet alleen wetenschap, maer oock een gewisse noodigh: twee [p. 61] dingen, die zelden in een persoon ontmoeten. De zaecke van een vriend is by na altijds goed; die van een vyand by na altijd quaed. Men schoeyt altijd de vremde op minder steken, als de bekende. ’t Zijn stercke zielen, die de ballance strack houden, en aen ’t zwaerste eynde laten over-gaen.

CXCVII. Ouderdom.

ONze lichamen met zes of zeven kruyssen geteykent zijnde, en werden niet anders als oude huyzen, die geduyrigh hermaeckingh en vernieuwingh van noode hebben. Wy en hebben dan ghemeenlick geen andere ghetuygenisse van in leven te zijn, als door ’t ghevoelen van onze ellenden. Wy konnen qualick eenighen dienst meer doen, of wy moeten die koopen van de gierigheyd der Doctoren. Het moet dan van de konst verzocht werden, het gheene de natuyr ons weygert. Wy moeten dan het voedsel uyt de handen van aptekers ontfangen, die ons van te voren, door die van de kocks of keucken-meyts bereyt wierden. Zulcks dat wy dan voor doode levenaers aengezien, en voor kermis-poppen gekeurt werden, die op een tafel, door raderen en veren beweeght en omgevoert werden.

CXCVIII. Volck.

HEt volck heeft deurgaens zeer vremde en veranderlicke zinnen: zy misprijzen des avonds, dat zy ’s morgens verheven en aen-gebeden hadden. Zoo wierden Barnabas en Paulus te Lystren voor Goden aen-gezien, en voor Jupiter en Mercurius [p. 62] gehouden, dien de scharen met gekranste ossen wilden offeren: maer korts daer naer, door eenighe Joden om-ghezet zijnde, wert Paulus ghesteenight, en over-dood buyten de stad ghesleept. wel te recht dan, wert het volck by de zee vergeleecken, welcke stil en kalm zijnde, doet te gronde gaen de zelve dingen, die zy boven ’t water verheven hadde, doen zy onstuymigh en ontroert was.

CXCIX. Hof-smetten.

’t EN is niet wel doenlick, op d’ aerde te leven, zonder deel aen de aerde te hebben. De mane zelfs, zoo veel duyzent mylen van hier zijnde, schijnt daer van de aerdsche vlecken te dragen. Hoe zou dan yemand te hove leven, en van dat duyvels peck niet eens besmet werden?

CC. Verachtingh.

DE smaet is de menschen zoo onverdraghelijck, als de nacht-merry. Dat druckt haer, en licht op ’t herte, als een zwaren molen steen: dat doet haer kracht en aessem verliezen, en de pols zonder bewegingh laten. Die daer aen vast is, en kan niet beter doen als te dencken, dat van alle de schulden de verachtingh gemackelickst is, om te betalen. Om dat ongemack en zullen wy gheen banckeroete spelen, noch het land hoeven te ruymen. Zijn wy de zommighe niet naer hare smaeck, zy en zijn oock niet naer onze tonge. Gheven zy ons ajuyn te eten, wy konnen haer met loock vertoeven. En daer mede gelijck en effen.

[p. 63]

CCI. Hoogheden.

HOoghe staten, die de wind van voorspoed met volle zeylen ontfangen, brengen van zelfs voort een oneyndelickheyd van troebel en onruste, ghelijck zijnde die landen, daer de doornen en distelen van natuyre voort-komen. Die daer in gestelt, en op dien top verheven zijn, doen zomtijds goed, en gheven ruste aen een ander, die zy haer eygen gheest niet geven en konnen: even als die hofsche Jonckers, die het parfuym of reuck werck dat zy dragen, niet en riecken, hoe wel zy dat aen andere mede-deelen. Het is onmogelick, in hoogheyd en luyster te leven, en vry van onrust en bekommeringh te wezen. Kleyne scheepjes en schuyten werden zonder moeyt en konst in rivieren en kreken bequamelick ghevoert: maer op groote zeen en wateren moeten de winden waer-genomen, de gronden gepeylt, en de hooghte van de sterren genomen werden. Ghewisselick, daer is meer zoetheyd en genoeghzaemheyd, in slechte hutten, als in hoovaerdighe en kostelicke paleyzen te vinden.

CCII. Accord van reden en passien.

WY moeten altijd vrede met onze passien zien te houden, en niet overmeestert werden. Gheen grooter bezit, als dat van zijn eygen zelven. Die de reden met de zinnen in een verbond kan doen treden, heeft een grooter meester-stuck begaen, dan of hy muyren beklommen, en kasteelen in asschen geleght hadde. Daer uyt ontstaet een zalige [p. 64] ruste des gemoeds, die vreughd en vernoegen voortbrenght. Maer die in de hel is, weet weynigh wat van den hemel zy.

CCIII. Nijd.

DE mutsert, eerst ontsteken zijnde, gheeft een dapperen roock; maer zoo haest de vlamme het opper heeft, en ’t hout beghint te laeyen, den roock verdwijnt, en den heyrt is klaer en helder. Zoo gaet het oock met die, welcke tot een hooghe staet verheven werden; elck schiet en schampt in ’t beghin, alle vileinyen uyt-stroyende: maer als dat eerste hoeckjen te boven ghezeylt is, en dat de monden moede zijn van schobben en schabbeeuwen, de nijd en vindt gheen boogh noch pijlen meer, om u aen te ranssen of te quetssen; haer schooven buygen voor den uwen; en de laster zelve zal bersten, als zy de weerlichten van uwe goede diensten in d’ ooghen krijght. Men zeght, dat den azijn tot de glans en schetter van ghesteenten dient, zoo wanneer haer spel en luyster bedeemstert en doof geworden is: zo isser een prickeltjen, of wat bitter-heylige van noode, om u kloeckheyd dagh te gheven en uw deughd te doen zonne-schijnen.

CCIV. ’t Heeft al zijn voorspraeck.

DAer en is niet zoo ongherijmt, of ’t heeft zijn verdedigers: gheen zaecke zoo onrechtveerdigh, of zy vindt haer voor-spraken. Die ghene welcke ghezeght hebben, dat het sneeuw zwart is, hebben haer naer-komelingen gelaten; die, of zy [p. 65] schoon de zelve ongerijmtheyd niet voor en staen, zullen-er andere drijven, die niet van beter gangh en uyt-gheef en zijn. Elck is konstigh in ’t berispen, niemant in ’t verbeteren. Zelfs de puyen en de padden Beten, zoo zy tanden hadden.

CCV. Al naer zijn zin.

’t IS een ongeruste zotheyd, alle dingen naer zijn zin te willen hebben. Die dat begheert, heeft een on-eyndigh werck tot zijn taeck genomen. Nu heeft hy de dwaesheyd van een onwetelingh te beantwoorden; dan de boosheyd van een nydighaerd te bevechten; sulx wederom hoogh-dracht en ydelheyd van een blaes-kaecke teghen te gaen; en wat van zulcken slagh meer is. De kortste wegh is, met d’ een en d’ ander te lacchen. Men moet de ezels de kaerden laten, en gheen wolle daer van eysschen.

CCVI. Verschil van ziel en lichaem.

DE mensch bestaet uyt twee deelen, ziele en lichaem: maer die zoo veel verschillen als de eeuwigheyd en verganckelickheyd. De eene onsterffelick zijnde, steygert naer den hemel; het ander wert met aerde bedeckt, en van de wormen verteert. De eene wert niet af-gemaelt, als door de zeden; het ander wert door de schilders op een panneel verthoont. De eene heeft al haer schoonheyd van binnen in ’t verborgen; het ander van buyten in ’t opper-vlies, ’t welck af-ghetogen een slijmigh en bloedig vleesch doet zien; dat noch de kasse is van [p. 66] onreyne stoffe, die niet, als met verlof, ghenoemt kan werden.
De ziel is een om-vleeschten Enghel;
Het lijf is een on-reyn gemenghel.

CCVII. Onghestadigheyd des ghelucks.

DE menschen laeten zich lichtelick bedrieghen door het gluyren en toe-lacchen van de fortuyne, gelijck men die zoo noemt: die haer meeste tyrannie en gewelt gebruyckt, als zy ons vriendelick onthaelt, en de meeste siere aen-doet. Hare kussen zijn altijd smettelick, en de vruchten die zy gheeft, en ons gezichte betooveren, brengen een schoot-vol van fenijn mede. Voorspoed is niet te betrouwen, veel min als de kalmte van een lacchende zee. De genuchten leven weynigh tijds; haer gheboorte en haer eynde en hebben maer een kleyne stond: de zelve uyre heeft keyzers ghezien op haren throonen verheven, en in het stof neder-geworpen. De onghelucken nemen haren oorspronck uyt de wel-lusten; en dickwils is oock een quade fortune de dochter van een goede moeder. Zoo wy de gheleerde fabelen willen plaetze geven, de Goden die van droefheyd en blijdschap gheen een lichaem en konden maecken, stelden die vervolgens d’ een na d’ ander. In voeghen, dat een stil weder ons storm voorzegt; en een volmaeckte gezontheyd is een voor-spoock van een groote zieckte.

[p. 67]

CCVIII. Ghierighaerd en verquister.

DE ghierighaerd en verquister zijn ten naesten by gelijck: de een en heeft niet, en de tweede en zal niet hebben: Maer noch is de quiste-keers beter daer aen; hy leeft uyt den treuren, en heeft altijd wat goeds gehad: daer de grezelaer zijn zelven verkniest, en zijn beenen ont-margt heeft. Doch alle beyde en zijn-ze te zamen niet een wrotte mispel weerdt.

CCIX. Onghevoeligheyd.

ZAchte boters, en melck-zoppen en zijn de beste luyden niet. Haer lijdzaemheyd is dickwils meer een domheyd en onghevoeligheyd, als een deughd, die niet zonder worstelingh en is. Men vinter, die men al slapende, de tanden zou uyt-rucken, zonder die wacker te maecken. En gelijck de gans ghepluymt wert, zonder schreeuwen, zoo en voelt een dijck-vel den elssen niet.

CCX. Lasteringh.

DE menschen zijn veel-tijds stom en belemmert, om yet goeds te zeggen, en wonder veerdigh en wel-spreeckende, om van een ander qualick te spreken. Men houdt in zommighe plaetzen avond-schoolen en open saletten van lasteringen. ’t Schijnt, dat de duyvel leven moet, want daer heeft hy neeringh, en daer wint hy zijn brood.

CCXI. Gezelschap.

’t GEzelschap is uyter-maten aen-hangigh en klevende: ’t is een libbe die de gemoederen t’ sa- [p.68] men doet runnen, en van velen een maeckt. Die aen-merckinghe heeft dat Portugijsche spreeckwoord ghebaert: Antes con boos a furtar, que con maos a orar. Liver met de goede stelen, als met de quade bidden. Dit verstonden oock zoo die heydensche passagiers, die Jonas over boort zetteden, op dat zijn ghezelschap haer ghebeden niet vruchteloos maecken zoude.

CCXII. Gramschap.

DE gramschap maeckt de voorzichtigheyd zoo weynigh nuttigh als de vlercken aen verlijmde voghels. ’t Is een quade raed ghever, die den vergramden de ooghen sluyt, en hem zoo verbijstert, dat hy de reden niet en kan zien, veel min zich daer aen over-geven. Die met torn te rade gaet, en heeft zijn maete niet wel gekonnen: en de eene faute die daer door begaen wert, opent de pas tot d’ andere.

CCXIII. Afleggingh der zonde.

QUade zeden en goede taerten moeten gebroken werden. Maer ’t en is niet genoegh, dat een goed geback ontgonnen wert, het moet oock behoorlick uyt-gesneden, en tot vermaeckelick voedsel van de gasten uyt-ghedeelt werden. Zoo en is ’t oock niet ghenoegh, dat de byle aende wortel vande zonde-boom gheleght werde, maer men moet oock niet rusten, tot dat hy teene-mael uyt-gheroeyt, en tot spijze van het vuyr op-gemaeckt werde.

[p. 69]

CCXIV. Ledigheyd.

LEdigheyd is een miere-nest van allerley zonden. Het is een bedeckte klippe, daer aen vele schip-breuck geleden hebben, zonder haer verderf eenigsints te weten, voor dat het haer over-quam. Een quaed dat niet alleen de menschen, maer alle schepsselen vernielt en om-brenght. Indien het yzer zelfs reden spracke hadde, het zoude zeggen, dat het liever hadde, door kracht van arbeyd, versleten te werden, dan in een hoeck van een huys te verroesten, en tot niet te komen.

CCXV. Ommeganck.

DEn ommegangh en verkeeringhe met de menschen is een dienstigh middel om de ziele voorzichtigheyd te leeren, en tot op-merckinghe te leyden. ’t Is een vijle en schave waer door de gheest gescherpt, en ontruyght wert. Het quaed gezelschap is wel te mijden, maer die oogen in zijn voor-hooft heeft, kan daer oock zijn voordeel mede doen. Wel-gemaeckte zielen trecken oock honigh uyt de steenrotssen.

CCXVI. Veranderingh van hope.

DE ydele hope, die de lichtveerdigheyt in ’t begin gheeft, doet haer geheel van vuyr en hitte zijn; maer onder de hand, haer onmacht blijckende, ziet men zeer haest, haer vlamme in ys veranderen. Zoo gaet het veel tijts met de schoone hope, die zommige, op de almanacken van staet, zoo lichtelick innemen.

[p. 70]

CCXVII. Reden van staet.

HEt hof is de plaetse, daer het interest de principale stoel van zijn heerschappy houd. Razon d’ estado, of reden van staet, zet reden van conscientie aen d’ eene zijde: die is te slecht en te effen, om met de hofsche dobbelheyd, in concurentie of preferentie te treden.

CCXVIII. Ieloersheyd van staet.

ALs de mane, gelijck jeloers van de zonne zijnde, tracht haer heldere stralen te verduysteren, en zich tusschen ons en haere glans-kloot stelt, zoo ontsteelt zy ons wel haer ghezicht, maer men ziet oock, dat zy haer zelven verdonckert, en dat zy haere klaerheyd begraeft in de schaduwe, daer in zy haer bedeckt. Zoo gaet het veel tijds, met de staet-gierige menschen, die door een anders val, haer fortuyne zoeckende te verheffen, haer zelven plotselick in Icarus zee neder-plotssen.

CCXIX. Quade gezelschap.

GHeen zoo stercke ziele, die niet eenighsins, door quaed ghezelschap besmeurt en begrimmelt wert. Daer steeckt een smettelick quaed in, dat zijn zelven voortzet, zoo verre als het raecken of reycken kan. ’t En komt maer de zonne toe, haer stralen op ruyen en modder-kuylen uyt te spreyden, zonder hare zuyverheyd te bederven, en de luyster van haer licht te verduysteren. Maer de mensch gehecht aen ’t vleesch, gelijck de kraeyen aen de krengen, en schijnt niet wel te konnen leven, dan met [p. 71] het ghene dat ghemenghelt is, en tusschen twee onrijpe, een rijpe en murwe gheeft.

CCXX Lasteringh tegen-gaen.

’t EN is niet wel om doen, bloemkens en kusjens, voor lasteringen, te geven. De menschelicke zwackheyd en kan zoo hoogh niet stijgen, als, door een krachtigh mirakel, gesterckt zijnde. Ick mach dan wel mijn schild of beuckelaer stellen, tegen de keyen die yemant op my werpt; en quetst hem dan de weer-steuyt in ’t schoonste van zijn aenghezicht, dat hy dat zijn eygen zelfs wijte.

CCXXI. Bekommerlicke staet der koninghen.

DIe eenmael de zoete ruste van een middelbaer leven gesmaeckt heeft, al vond hy een rijckstaf voor zijn voeten liggen, en daer van ’t gewichte en de zorghe kennende, hy en zoude zich niet verweerdigen, die op te rapen. De schepters zijn van glas, de kroonen van ghemuskeerde dorens, en de loop-banen der princen zijn gheheel van ys, met steylten en val-plaetsen allesints geboort.

CCXXII. Menschelicke wijsheyd.

DE wijste verre-kijckers van menschen begaen somtijts de grootste fouten; nemende dickwils filozelle voor oprechte zijde. Zoo los en onzeker zijn de resorten ofte veren van ’t menschelick vernuft. Men prijze de voorzichtigheyd van dezen of ghenen, daer en isser gheen te vinden, die Gods oogen heeft. Zoo datmen altijds met ’t diep-loot in de hand moet gaen.

[p. 72]

CCXXIII. Gheveynstheyd.

GHeveynstheyd woont, deur aen deur, by de ware deughden: zy houden gelijcke winckel, dicht by den anderen. Een weynigh ghelaets wel voort-gedaen, verruckt de menschen in verbastheyd en verwonderinghe; doende haer by na autaren planten voor die gene, welcken God stroppen en galgen bereyt heeft. Wie kan hier die wolcken splissen, om dwars, door zoo veel schaduwen en duysternissen, Gods heymenissen te lezen?

CCXXIV. Nuttigheyd van reyzen.

DE wateren, die altijd rollen en loopen, hebben beter geesten, en heylzamer krachten, als die stille en doot, in een poel om-sloten zijn. Zoo is het met de gheesten der ghene, die den heyrt en asschen verfoeyende, van land verandert en de weereld doorzien hebben. Maer dat moet met aendacht, en met oordeel geschieden. Want men vindter veel, die den heelen tour van de weereld gedaen, en niet anders gevoordert hebben, dan dat zy konnen zegghen, op vremde zeen, en in andere landen gheweest te zijn; slachtende hier in den Predicker van Nineve, die veel weghs, onder zee, af-leyde, en niet-metal en zagh, dat hy konde vertellen, om dat hy in ’t lichaem van een beeste was.

CCXXV. Ons leven is ghemenght.

ONs leven is een menghsel van zout en zuycker: ’t is een bitter-zoet, dat te ghelijcke de tonghe streelt en terght. Wy zijn die oude waerheyd schul- [p. 73] digh, aen de op-merckinghe der keurighe Naturalisten, dat de zelve beweginghen van spieren en zenuwen doende weenen en lacchen, ghenuchten en misnoegen op het aengesichte marcken. Zoo is het met de mensch gestelt. En hoe-wel dat alle daghen broeders zijn, zoo zietmer weynighe die malkander gelijcken. Het zijn wateren, die geduyrigh loopen, maer altijds dijck en troubel zijn. Kruyden die vergift voort-brengen bloeyen alzoo wel, als heylzame planten. Daer en leeft niemant die zijn gheboorte niet beweent en heeft, en die niet al krijtende van de vroe-vrouw ontfanghen is. Alle de historien en spreecken maer van een mensch, dien-men heeft zien lacchen, in de weereld komende. ’t En is oock gheen ketter, die dat gheen geloof en gheeft.

CCXXVI. Al-bedrijf.

DAer zijn van die al-bedrijfs, die altijd met de beenen in ’t vuyr zitten: die alles willen weten watter om-gaet; die onderzoecken, waer het sneeuw van ’t voorgaende jaer gebleven is, en wat de menschen aen d’ ander zijde van de middel-linie mogen doen. Zy leven en spreeken by den taste, keerende geduyrigh het hooft, gelijck een simme die pillen in zwelght. Maer elck heeft ghenoegh te doen met het zijne. Bunolero haz tus bunuelos. Pastey-backer moeyt u met uw gheback. Dat de schoen-maecker buyten zijn leest niet en spreecke.

[p. 74]

CCXXVII. Berispinghe.

AL het gene ’t welck kan gezegt, kan oock betwist en veronzekert werden. Al dat gheschreven wert, is onderhavigh de pleyt-zucht van een ongenadige sophist, die altijd een pack-huys van valsche redenen heeft, en die gelijckelick meest redeneert, en de onredelijckste van alle woeste en onleerzame dieren is. Werden wy dan qualick berispt, laet ons met gezwijgh ons zelven wreken; of zegghen, met den Heere Quaed-kruyd, De verachtinge, die zulck een van my doet, doen ick even van zijn oordeel. Wie en weet niet, dat het licht is, de schoonste dinghen te besmetten; en dat het slick zoo veel niet en kost, als de couleuren? Dat-er gheen metselaer zoo onwetend is, die de schoonste marber-steen niet en kan in stucken smijten; noch zoo kattivijgen beuzelaer, die niet en zou konnen de brand-stichter van een goede stad zijn, daer van een groot monarch de grond-legger geweest is. Zoo het dan gebeurt, dat men ons te rechte blameert, hoe-wel het moeyelick valt, door verwijt van onze vyanden te leeren, het ghene wy in de vermaningen van onze vrienden behooren te vinden, laet ons echter dincken, dat het glorieuzer is, een berispinge wel te nemen, en daer van beter te werden, als het schandelick is fouten te hebben, en onverbetert te blijven. Dat groote personagien hare mis-grepen vryborstighlick erkent hebbende, een trap van eere en achtbaerheyd bekomen hebben, die zy niet en zouden al mijdende [p. 75] of verschoonende, gewonnen hebben. In allen gevalle, zoo is den dagh schoonder als de duysternissen, hoe-wel die ons met weerlichtingen aen-komt, en met donder-slagen vergezelschapt wert.

CCXXVIII. Hooge-staten.

MEn vindt zelden een groote onnozelheyd met een groote macht gepaert. ’t Is quaed een middel-maet te houden in een staet, die gheen maet en heeft. Hoe wel het de hooghe machten des te min geoorlooft is te misdoen, om dat hen alle dinghen gheoorlooft zijn. Dat heeft yemant doen zegghen, dat alle de namen van goede princen in een ringh konden gesneden werden. ’t Is oock veel lichter, in een quade fortune, zich met geduld te dragen, als in een goede met zedigheyd te leven.

CCXXIX. Princen zorghelicke conditie.

DE staet van groote princen is zeer ellendigh en gevaerlick. Het rampzaligh gebroed van loftuyters en flickefloyers maeckt haer conditie onverbeterlick en hopeloos. Zulcks dat de gelegentheyd van andere geluckiger is, als die van groote potentaten. Want zoo de kleyne feylen zy zijn terstond op-gerecht: maer wie isser zoo gehertight, dat hy de opper-machten durft berispen? Men heeft hun liever te verderven, als te mishaghen. Zy zijn ghequetst, niemant durft haer wonden raecken: zulcks dat zy haer zieckten niet en kennen, dan wanneer zy ongeneeslijck zijn, en dat het niet mogelick is, die te helen, of te heelen.

[p. 76]

CCXXX. Slaef-tongen.

WAt vintmen al van ellendighe slaef-zielen, in deze verdorven en laetste eeuwe! Die niet anders en weten, als zich te voeghen, naer de tyrannie van den tijd, en de vrijheyd, die de natuyre alle menschen vergunt heeft, schendelick te verraden, om een ander, ten dieren koste van ’t land, te behagen. Menschen, die haren mond dwinghen te zegghen, daer ’t herte tegen worstelt, en daer over ’t ghewisse (zooze die maer hebben) haer tot een beul en gheessel streckt. Maer liever gheen taerten, als die met schurfde handen ghemaeckt zijn. Een eedel hert en is met zulcke tonghen niet verkuyst.

CCXXXI. Onghestadigheyd der menschelicke dinghen.

DE beginsselen van zaecken, die al te veel rozen hebben, moeten ons doen duchten, dat wy op ’t eynde veel doornen zullen ontmoeten. Zoo zorghvuldigh als de fortune, in ’t eerste, haer thoont, om ons te verheffen, tot zoo hooghen top, als wy konnen wenschen; zoo hertneckigh zal zy veel-licht vallen, om ons te vertreden en te pletten. Zoodanigh is de zwackheyd der menschelicke dingen, dat zoo haest die gerezen zijn, tot een zecker punt van hooghte, dat zy moeten dalen of neder-storten; en dat wel, met zulcken geweld in een oogenblick, als zy pijnelick in dertigh jaren hebben konnen steygheren: en daer zy schenen met zulcke diamant-spijckers ghehecht te zijn, dat het lichter schijnen zoude, een peerel met een avegheer te deur-boren, [p. 77] als die uyt haer zaete te lichten. maer
Die Cresus was, Wiert Irus ras.

CCXXXII. Memorie.

VEle stoffen op groote memorien, en verheugen zich, dat haer herssens met vele meubelen gevult zijn; maer zy en zien niet, dat zy daer ongheschickt, en buyten haer plaetze liggen. De memorie is als de buyck der ziele, daer wel veel in komt, maer die dickwils met winden op-geblazen en ghespannen wert. Daer van niet anders en komt, als vuyl gekraeck, tot spijt van de neuze.

CCXXXIII. Subtijlheyd.

DE gheest van sommighe menschen is dickwils wel subtijl, maer even als de spinne-webben, die nerghens toe dienen, dan om vliegelen te vangen. Zoo werd een goed verstand menigh-mael verspilt in nietighe beuzelinghen, die de zack van de kool-man slachten, zwart en leelick van buyten, en ergher van binnen. Come costal de carbonero, malo de fuera, peor de dentro.

CCXXXIV. Sterckte van oprechtigheyd.

DE groote en wel-ghezette zielen, zijn ghelijck de stercke rotssen, die de dulste buyen niet en konnen verzeeren of beweghen; dien de schuymighe en brandende golven niet anders en doen, dan met hare wateren te wasschen en schoon te maecken; tegen welckers vastigheyd de baren gebroken werden, en op welcke de vuyrige blixem zelf geen heerschappy en heeft. Men zeght, dat de arend al- [p. 78] leen onder alle vogelen bequaem is, om zijn zelven, boven de wolcken, buyen en tempeesten te verheffen: zijnde dit de reden, waerom de heydensche oudheyd verziert heeft, dat hem Jupiter de wacht en bewaringe van den blixem toe-betrout hadde. Zoo hebben de stercke zielen, de arenden gelijck zijnde, de macht en bequaemheyd alleen, van zich onbewegelijck en staende te houden, in alle bewegenissen, en quade geruchten, die teghen haer verweckt werden. Het zijn die zonnen, welcke door gheen nevel of wolcken en konnen verduysteren, dan voor wat tijts, naer de welcke zy die verstroyen, en te niete brenghen. Haere oprechtigheyd en onnozelheyd is haer zoo machtigen steunssel, tot haer glorie, dat zy de waerheyd sterckte geeft, om over de lasteringh te triomferen; lacchende met de onghelijcken en lasteringen; die viper met de vingher afschuddende, zonder eenigh naerdeel t’ ontfangen: de-wijle hun de goede trouwe dient, tot een ondeur-boorlick wapen, tegen de gestaelde en vuyrigh pijlen, daer mede zy ghedreyght en beschoten werden.

CCXXXV. Vorderingh van onbequame.

HOe menigh wel-ghebouwt verstand, met alle deught en wetenschap deur-wrocht, moet op een ezel rijden, en zoo altijd te late komen, ziende met goede ooghen aen dat ezelighe langh-ooren te paerde zitten, en te poste naer hooge ampten loopen, en die verkrijghen. Het viel my onlanghs in, [p. 79] die eerste ongeluckige te vergelijcken, by dien geraeckten van ’t Euangelie, die menige jaren ontrent het bad-water Bethsaida gelegen hebbende, als den Engel zelve het placht te roeren, altijd van andere onderschept en voor-gekomen was. Maer men ziet oock daer nevens, dat een ooghenblijck gheeft, dat acht-en-dertigh jaren geweygert hebben.

CCXXXVI. Licht-hertighe.

DAer zijn luyden zoo licht-hertigh, dat zy oordeelen in kleyne gelegentheyd, rijck en weeldrigh te zijn, de wijle de hope haer niet en weygert; welcke als die schoone boomen zijnde, die gheen vrucht en dragen, ons met haer schaduw alleen vermaecken en vernoegen. Deze zijn gheluckiger, als die wrecke pins-penningen, die in gesmolten goud zwemmen, en een turf in tween klieven, uyt vreeze van noch eens armoede te lijden.
Homme chiche, Jamais riche.
Een gierigh mensch Heeft noyt zijn wensch.

CCXXXVII. Hovelinghen.

GOdvruchtigh en een hovelinck te zijn, is een in-gebeeld houwelick van vuyr en water; daer d’ een zijn plaetse heeft, is d’ ander uyt-ghebannen. ’t Hof is een ander weereld, daer nieuwe sterren, en een heemel van peerlen en diamanten schettert: maer het gevoelen van deughd en ondeughd is daer zoodanigh, dat men oordeelen zoude, dat de wetten der conscientie voor de hovelinghen niet ghemaeckt en zijn; en dat zy een reden hebben, ghe- [p. 80] heel verschillende, van die van andere menschen. De zonde, die elders niet en treedt, als schoor-voetende en met vreeze, en die de schaemte altijd terzijden, en in duysternisse houdt, zoeckt hier haer licht, en de kennisse van gheheel den hofdrangh: in voegen, dat in die vaddige en laeghste slaverny, een merck alleen van vrijheyd is, te durven zegghen en uytroepen het quaed en de vuyligheyd, die-men begaet. De deughd in teghen-deel, zoo-er oock eenighe is, houd zich verborgen, als beschaemt zijnde, haer zelven te ontdecken, om de bien-seance, of wel-levendheyd niet te quetssen of te verbelghen.

CCXXXVIII. Preuve van de deughd.

VEle roemen van groote sterckte en onbederffelicke zeden: maer het komt op de preuve en ondervindingh aen. Een vrouwe en kan niet eerbaer ghezeght werden, die de lief-kozery en minne-treken niet en heeft gheproeft en teghen-ghestaen. Een soldaet en verdient de naem van een kloeckert niet, die noyt gheen belegeringhen, of veld-slagen ghezien en heeft, als in schildery: ende een man ghebruyckt t’ onrechte de naem van wijze die in tegenspoed gheen preuve van een stercke ziele gegeven heeft. ’t Is licht, in een calmte, een schip te stieren, maer als de lucht en zee zich vereenight hebben, om dat te verderven; als-men aen alle zijden niet en speurt als gezichten van schrick en wanhope, dan wert de kloeckheyd van een stier-man [p. 81] ghetoont en bekent gemaeckt. Insgelijcks als alle dinghen ons toe-lacchen, zijn lichtelick remedien te bedencken, tegen ongemacken, die men niet en voelt: maer wanneer onze luyster verduystert is, en dat die, welcke ons ’s morgens aen-baden, een misdaed maecken, naer de middagh ons te begroeten, geven wy de wapenen onzen vyand over, dien wy te voren veracht en verspogen hadden.

CCXXXIX. Voorderingh der booze.

DE onrechtveerdigheyd is de Gouvernante en meestersse dezer eeuwe. Eerlicke luyden en schijnen maer gemaeckt te zijn, om de fortune te mis-hagen, en een speel-tuygh en uyt-vaeghsel der weereld te zijn. Zy werden voor stoppels en hennep aenghezien, die wel dapper gebraeckt of ghezwingelt werden, maer daer van noyt goed hemde ghemaeckt en wert. ’t Is alleenlick de boeve-jacht die nu de voet inde stegel, of den aers in de zale krijgen.

CCXL. Vleeschelicke liefde.

DE eerste zucht van vleeschelicke liefde, is de leste van die van wijsheyd. De beste naem die men haer oock geven kan, is die van zotheyd. De regels van reden strecken in Venus schole voor ketterijen, en uyt-werpsels van zwarte galle. De vrouwen zijnde voor de minnaers de schoonste helft van de weereld, haer gheduld, om een van die te winnen, doet mirakelen. Malherbe placht te zegghen, dat hy maer twee schoone dinghen in de weereld vond, de vrouwen en de roozen; en twee fraeye be- [p. 82] ten, de vrouwen en meloenen. Die meester heeft veel leerlingen naer-gelaten. Maer men verdrinckt zoo wel in de liefde, als in een riviere. Men moet dan eerst de grond zoo wel van d’ een, als van d’ ander peylen.

CCXLI. ’t Zelve.

DAer zal liefde zijn, zoo langh alsser ooghen en schoonheyd in de weereld zijn zal. De wijze zelfs, die vande zelve stoffe, ghelijck die vande zotten, ghemaeckt zijn, en konnen de liefde uyt haer herte niet bannen. Dat vuyr vat oock aen palleyzen en kercken. En die wreede secte der stoïcisten, die ons de helft van ons zelven wilde wegh-nemen, ons van alle passien beroovende, in plaetze van een wijs man te baren en heeft niet anders, als een stockbeeld gemaeckt. Is ’t vremd, dat wy lief hebben? wy zijn van ’t geslachte van de eerste mensche.

CCXLII. Leelickheyd.

EEn leelicke bruyd heeft veel pareersel van doen: maer zy wert eyndelick zoo toe-gemaeckt, dat zy wat lijckt, ten minsten, by een donckere keersse. De spaignaert zeght aerdighlick:
Compon un sapillo, Y parescera bonillo.
Versiert een paddeken, ’t zal goelick thoonen.

CCXLIII. Poëzy.

DE groote rijm-konst, is nu, by velen, een lijm-konst gheworden: om dat die heylighe wetenschap, door een hoop verneutelde rhijmerkens, die noyt de poorten van de musen begroet hebben, ont- [p. 83] heylight en ont-eert wert. Bedrieght u niet ghy kleynen adel. De Parnas is van de berghen, die niet gemaeckt en zijn, als voor de wiecken van voghelen: en noch en hebben die alle de sterckte niet, om zoo hoogh te vliegen. Het zijn alleen de Adelaers, die met haer vlucht zoo hoogh steygheren konnen.

CCXLIV. Vermaeck.

’t IS een dobbel vermaeck, als de smaeck en ’t gezicht malcanderen kussen, en ’t een het ander niet en hoeft te benijden. De natuyr heeft een byzonder vermaeck in spijs en dranck gestelt, op dat de mensch zijn zelve niet en zoude verzuymen: maer als hy in ’t geniet van dien, een splinter in zijn oogh moet lijden, hoe kan hy daer aen ter-deghe lecker-tanden? daer zich de tongh vermaeckt, moet ’t oogh gheen honger lijden.

CCXLV. Kleederen.

DIe haer lichaem sieren, als of ’t een tempel van Egypten waere, om daer binnen een ratte of een meer-katte te logeren, toonen dat zy de pauw gelijck zijn, met een kleyn hooft en weynigh herssens; met de schoone pluymagie, maer daer onder een bruyn of grauw vleesch steeckt. Zy en mercken niet, dat de kleeren de plaesters van de lit-teeckens der zonde zijn; dat het geleende stoffen en geoorloofde roveryen zijn, ghetuygenissen van onze bedelryen, die ons hulpe van alle schepselen doet bedelen, tot verschooninge en bedeckingh van onze schaemte.

[p. 84]

CCXLVI. Ydelheyd van namen.

DE tijt isser geweest, dat de menschen de landen benoemden; maer nu benamen de landen de menschen. Men placht eer-tijts te zegghen, Haymans-land, Coppen meens block; maer nu is ’t al Heer van Block-land, of van Bock-land; Heer van Zotteghem, of van Bottegem, en zulcke titulen meer. Het zijn kittelinghen van zotte eere en aenzienelickheyd, die de holle herssens droncken maecken: die willen dan gehult en gehuyft zijn, met een lange naem van adelicke stucken, en geleende quartieren. Maer de mieren krijghen vlercken, op dat zy te eer vergaen zouden. Da dios alas a la hormiga, para que se pierde mas ayna.

CCXLVII. Lasteringh.

DE lasteringh geeft toetsen en beeten met zwarte tanden, die met roest en maegh-dreck gheladen zijn. De wapenen die zy gebruyckt en zijn van gheen krijghs-gebruyck, maer met vergift en draken-spogh bestreken. Wee hen die haer steken onder-worpen zijn.

CCXLVIII. Deughd in alle menschen prijzelick.

DAer de deughd is, al waer ’t oock in een Turck of Tarter, daer moet-ze ghe-eert en gheviert werden. Het bye-werck wert geacht en gheprezen, hoe-wel het niet, tusschen goud en diamanten, maer in een stroo of teene korf, met kley gestopt, ghemaeckt wert. God zelfs verklarende aen zijn volck, hoe hy wilde aengebeden werden, begeerde steenen [p. 85] autaren, zonder kunste en zonder fatsoen, en niet van jaspis, of ghepolystert marber. Zoo komt de grootheyt van yemants yver en ghenegentheyd met de leegheyd van zijn gedachten hem te stade.

CCXLIX. Groote lien, groote fauten.

DE hooghste bergen hebben de leeghste hellingen en valleyen: zoo hebben de grootste verstanden dickwils de grootste fauten. ’t En is oock niet vremd, de wijle zy al haren raed van haer zelven leenen. Want dat yemant al gekauwt gegeven wert, ’t en is gheen wonder dat hy dat kan verdouwen: maer uyt eygen bewegingh een heet yzer aen te vatten, zonder zich te verbranden, dat is het werck van een vereelde hand, die van een edele ziele gesterckt wert.

CCL. Droefheyd.

GHelijck van alle andere passien, zoo zijn oock de eerste beweginghen van droefheyd, buyten onze macht, ende en schijnen gheen tol aende reden schuldigh te wezen. Maer al komen die ons aen, buyten onzen wille, zoo en is ’t ons niet geoorloft, die te volgen, wy moeten daer in gaen ghelijck die groote revieren, die haer zelven in de zee storten, en daer deur passeren, zonder zich daer mede te menghen: volghende daer in de vernuftige byetjes, die zoeten honigh uyt de bitterheyd van thym maecken. De droefheyd is een natuyrlicke zieckte, remedien en bate lijdende, die tot haer gesontheyd strecken: zy is oock zomtijds eer-gierigh en hoo- [p. 86] vaerdigh, zoeckende haer te verthoonen in een statighe rouw-sleep, met een doodsch en verstorven aenzicht. ’t Is een huys-vyand, zoo veel te zorgelijcker, als zy haer zelven aengenaem maeckt: een passie, die niet loffelick en is, als voor een tijt, en met zekere mate. ’t Is het doen van ghemeene zielen, het eynde van haer droefheyd te verwachten, maer ’t is het eyghen van groote couragien, die te stremmen en te steuyten.

CCLI. Vryheyd der ziele.

DE ziele is zoo vry-geboren, en vyandigh van alle dwangh en ketenen, dat oock de wijste princen aen dien zack van vrijheyd niet en hebben durven heffen, of met de vinger daer aenraecken. Een stout en edel-moedigh hert dorst dien tyran van Syracusen, soo fierlick en vierlicken braveren, dat hy liever hadde naer de ticchel-ovens gezonden als tot die nood ghebracht te werden, van noch eens zijn quade veerzen te moeten prijsen.

CCLII. Zotte keurigheyd.

WAnneer men de inbeeldinghe haer volle drijft en zwier gheeft, ’t is wonder wat zy niet en schildert en verdicht tot vergrootinghe en verwonderingh van ’t gene daer haer pinceel op speelt, en haer ooghen ghevest zijn. Zy maeckt als dan een dooden leeuw veel beter als een levendighen hond, verheffende de beenen en de asschen der ghene, die naer haer zinnelickheyd gheleeft hebben, tot de prijs en de waerdigheyd, om aengebeden te werden. [p. 87] Zoo dede de Grieck, die dry duyzent drachmen de lampe kochte, daer mede zich Epictetus in zijn waecken en studien ghedient hadde. Zoodanigh was oock de uyt-spoorigheyd van die prince, welcke om het tafel-boeckjen van de poëte Aeschylus menighte van talenten, of eenige duyzent kroonen gaf: en dien anderen oock, die de delfische priesters door giften vergiftighde, om uyt haer handen Orfeus lyre te trecken, daer aen hy noch hand noch vinger en konde zetten.

CCLIII. Kleynheyd van lichaem.

GHelijck-men in de kleyne flesjes, de keurlickste uyt-trecksels sluyt zoo schijnt het, dat de natuyre zich behaeght, om in de kleynste lichamen de kostelickste zielen te stellen: en naer dat zy min of meer hemelsch zijn, zoo menght zy meer of min aerde daer onder. Zy kast en voeght de schetterighste gheesten, even als de gout-smits de kostelickste steenen in ’t werck stellen, daer in zy het minste goud gebruycken, dat moghelick is, en maer van passe zoo veel, als tot haer vestingh noodigh is.

CCLIV. Vleyery.

DE waerheyd die den ghemeenen man ontkleed en naeckt wert voorghestelt, wert niet als bedeckt en gemaskeert de princen voor-ghedraghen. ’t Is al gezuyckert en geparfuymt dat voor haer ghestelt wert. Zoo heeft men eer-tijts ghezegt, dat de deughd de Caesars voor den tijd komt: dat zy het ghemeene oordeel bedriegen, en de menschelicke [p. 88] hope voor-by loopen: dat de ervarentheyd niet noodigh is als voor gemeene zielen: dat de kloeckheyd der helden door andere weghen voort komt: dat ze niet en gaet by trappen: en dat de werken des hemels, van ’t begin af, in haer volkomenheyd zijn.

CCLV. Avontuyre.

’t IS somtijds de glorie van een goed verstand, met overlegh te konnen vinden, het ghene een beeste, door puyr geval, ghetroffen heeft, en dat het sich verghelijckt met de nyverheyd van de fortune, die zomtijts grooter is, als die van de vermaertste konstenaers: daer van ghetuygen zijn die twee pinçeelen, uyt gramschap tegen een doeck geworpen, die zeer wonderlick schilderden het schuym van een hond en peerd, ’t welck Protogenes en Nealces mishoopten te konnen volbrengen.

CCLVI. Nieuwigheyd en veranderinge.

DE menschen zijn tot nieuwigheyd ghenegen; al haer vermaeck bestaet in onderwijlighe veranderinghen. Zelfs die in vermaeckelicke plaetsen en kostelicke paleyzen, langhen tijd, verblijven, haer ooghen en haren gheest werden vermoedt en onlustigh, van niet anders te zien, als de zelve gestichten, de zelve kamers en schilderyen, de zelve hoven, en fonteynen. Daer en is niet zoo bequaem, tot verhinderinghe van melanckolye, als den ommegangh van een eerlick man, met wien men aller uyre, kan aen-mercken de nieuwigheden in oude en duystere dingen. Jae niet bequamer (om als een [p. 89] Christen te spreken) dan zich te onderhouden, in dat hemelsch cabinet van Godes woord, uyt welckers schat, nieuwe en oude dingen voort-ghebracht werden.

CCLVII. Slaep en droomen.

DE droomen van een frisch en gezond lichaem, en hebben dickwils niet alleenlick haer vermaeck, maer oock haer nuttige onder-richtinghe. De ziele is dan een konstighe schilder, die op het breyn-panneel wonderlicke dinghen af-maelt. De slaep wert by velen genoemt de broeder van de dood, maer ick houd hem voor de vader van het leven.

CCLVIII. Voorsprake en wel-sprekentheyd.

WY en zijn nu niet meer in den tijd, daer de reden haer zelven beschermde en staende hield: zy heeft nu zoo wel voor-spraecke en wel-sprekenheyd van noode, als de justicie sterckte van doen heeft. Doen het recht en de reden zich zelven handhaefden, onder het scherm der onnoozelheyd, de spreeck-konste, en bloem-tale wierden ghestelt in ’t gelit en reke van zaecken, die meer tot genuchte, als tot nuttigheyd gemaeckt zijn. De naeckte waerheyd, die doen ghepreeckt wiert, hadde die stoutigheyd, om vrymoedelick in hoovaerdige palleyzen te kommen, en de op-gepronckte opinien van de groote Philosophen om-verre te werpen. Doen was-men wel-sprekende ghenoegh, als-men konde zeggen, dat Jesus Christus voor ons gestorven, en tot onze zaligheyd verheerlickt was.

[p. 90]

CCLIX. Mans schoonheyd.

DE schoonheyd, een eygenschap der vrouwen, de mans te willen aen-placken, is Hercules te frizeren, en zijn gekrulde hayr te poeyeren: ’t is in de hand van Mars een waeyer te steken, in plaetze van een degen. Het mant veel beter voor een man, dat zijn kloecke leden bruyn-geverwt zijn, als dat hy vrouw-wit hebbe. Dat van de vrouwen gezegt wert, is van gheen mans te verstaen: dat een schoon aenzicht een schurfden aers verkoopt.

CCLX. Veranderingh van alle dinghen.

DAer en is ter weereld niet vry van veranderingh en ondergangh, ’t vergaet en sterft al, wat leven en wezen ontfanghen heeft. Zelfs koninckrijcken en staten krijgen haren ouderdom, en daer naer de dood. Eenen dagh vernielt en werpt om verre een machtighe stad, daer van een heele eeuwe de fondamenten ghezien heeft, een ander de voortgangh, en een derde de voltreckingh. Een groot bosch, dat gewassen heeft, sedert de geboorte van de weereld, tot onzen tijt toe, wert met een ommezien, in asschen verandert, daer de wind meester van is, en over zeen en landen wegh voert.

CCLXI. Ghezondheyd.

GHezondheyd gaet boven alle goed en weelde van de weereld: ’t is het beste deel van ons zelven, en het schoonste present, dat de natuyre ons gheeft. Het is veel beter dat onze spieghel ons een goed aenzicht thoont, als de fortune met al haren [p. 91] rijckdom. Dat begheerlick metael, ’t welck oock de blinde aengenaem vinden, zonder ’t zelve te zien, en zal ons niet geluckigh maecken; als ons een quade maghe, of bedorven longher den oorloogh aendoet.
’t Verveelt de mensch al wat hy ziet,
Die zijn gezontheyd niet gheniet.
Al is ’t een koninck, die in een goude becken zijn fluymen lost, hy heeft zoo veel ongemacks, als die daer toe een scherf, of vodde ghebruycken.
De wan-lust of bedorven smaeck
Steeckt van de beste spijs den draeck.

CCLXII. Ziecken troosten.

ALs wy gezond zijn, is het licht, den krancken goeden raet te geven en te troosten; gelijck het licht is, te spreken, voor de ghene die niet stom en zijn, en te oordeelen van de couleuren, voor hen die ’t ghezichte niet verloren en hebben. Maer zijn eygen ongemack, door stercken troost, te verlichten, dat is het werck en den arbeyt: daer is-men aen de gracht, om te thoonen dat wy springen konnen, en wat wy gheleert hebben. Maer dan staet-men dickwils camuys, t’ eynde van zijn koorde zijnde, dan is het schip aen de grond, en in perijckel van vergaen.

CCLXIII. Gheluck.

MEn zeght, dat geluckige zotten gheen wijsheyd van doen hebben. Zoo gaet het ghemeenlick in de weereld: een once geluck is daer beter als een [p. 92] pond wijsheyd. Al is yemant van verstant verzien, als een gans met een kam, of zoo wijs als een sneppe, en dat zijn hooft zoo hol is, als een ey zonder dop, heeft hy maer de fortune tot zijn moeder, hy heeft het gheluck tot zijn zuster, en de weereld tot zijn voedster.

CCLXIV. Elck het zijn.

ELck moet hebben dat hem toe-komt. Al is ’t zelfs een bedelaer, men mach hem die almosse niet onthouden, die God hem ghegeven en ons bevolen heeft. Gheen zoo kleynen Sant of hy wilt zijn keersse. Hoe-wel het spreeck-woord oock waer is : dat
Waer den autaer light gevelt, Wert geen keerse meer gestelt.
En daer-men in vreeze van schip-breuck zijnde, keerssen zoo groot als masten belooft, en behoudens aen lant komende, nauwlick een keersjen van derthien in een pond, offert.
Le fleuve passé, Sainct oublié.
Als ghevaer maer is ver-by, Staet de Sant geheel ter-zy.

CCLXV. Verghetenheyd van weldaden.

DE menschen zijn gierigh en hitsigh tot wraecke, en geheel koud en flauw, tot erkentenisse van vriendschap, en ontfanghen gunste. Thomas Morus heeft eens wel gezeght: men schrijft de weldaden op het zand, en de onghelijcken op marmersteen.

[p. 93]

CCLXVI. Onghelijck oordeel.

ZOo ongelijck en verscheyden als de smaeck van de mensch is, is oock zijn oordeel en begrijp. Dat de een behaeght, doet een ander braecken, en de walge steecken. Men vindt zelfs oogen, die op leep-oogen verlieven, en liever Lea als Rachel aenschouwen.

CCLXVII. Wijn.

MEn vindt luyden, die geduyrigh de wijn langst de kinne zijpelt, en den beck altijds in ’t nat hebben; die nochtans meenen gaeuwe luyden te wezen, ende het wijngaerd nat, voor de slijp-steen des verstands nemen. Maer de over-mate heeft dat doen versmoren, en met het in-gaen van Bacchus zap, Minervas wijsheyd verdroncken, of wegh ghejaecht.

CCLXVIII. Glory.

DE glory en wilt gheen ledige ruste, nocht loome traeghaerds lijden. Het is te schoone bloeme, om gheen doornen te hebben, en zich te laten plucken, zonder stecken en bloed-laten. De edele begheerte, om die te bekomen, en heeft Themistocles niet laten slapen; en heeft dien grooten Alexander jeloers gemaeckt over zijn vaders victorien. Maer die is nu verandert in een jammerlicke on-ruste en nijdigheyd, die zich kruyst en pijnight met een anders voorspoed, en niet bevredight en wert, als met een anders onder-gangh.

[p. 94]

CCLXIX. Naer-volgingh.

MEn zeght, dat de volghers, en die een anders stijl of stoffe zoecken naer te drucken, de schaepen lijcken, die de treden van de voorgaende kudde naer-volghen. Maer die wijze van doen en is zoo slaefbaer niet, als zy uyt-gekreten wert: ’t en is niet al voor diefte te houden, dat men leent en hervormt. Die het wezen en de geesten uyt de specerijen of andere gewassen trecken, en laten daerom niet de meesters en maeckers te wezen. De byen maecken den honingh, hoe wel zy de stoffe uyt het zuycker en zoetheyd van de bloemen halen. Maer daer in moeten wy die kleyne diertjes oock naer volgen, die dat hemels-sap, zoo hier en daer af-lecken, dat-men niet mercken en kan, van waer het ghezogen of getrocken is. Hier in en moet men niet doen als de copyïesten die manneken naer manneken naer-drucken: als men maer behendigh genoegh is om te stelen, men zal het oordeel van de spartaensche richters vinden, om divery te vergheven en te prijzen.

CCLXX. Alle menschen zijn quaed en on-gemack onderworpen.

DE geringhste luyden en hebben gheen quaed of onghemack, dat de koningen en groote dezes weerelds niet onderhavigh en zijn geworden, als de natuyre haer een lichaem gegeven heeft. De smettelickste zieckten en hebben geen Keyzers gespaert: en de goede reuck, die uyt het zweet van Alexander voort quam, en heeft hem niet onsterffelick ghe- [p. 95] maeckt. Zoo de deughd zelve een lichaem hadde, zy zoud oock zieckte en smerte onderworpen wezen. De weereld schijnt ghemaeckt te zijn met die voorwaerde, dat ons alle dingen, nu een goed, dan weder een quaed aenzichte thoonen zouden. De zee handelt van vrede met de schepen, als het tempeest over is: de nacht brenght ons den dagh toe: en de zieckte is ons een toe-gangh tot gezontheyd.

CCLXXI. Vleyery.

HOe ongeluckigh zijn de prinsen! Die dat schoone lichaem der waerheyd noyt naeckt en zien, maer altijds getabbert, en met donckere sleuyers om hangen. Dat doen de laege vuylicken, en die duyvelsche hof-pesten, die den gheest der vorsten be-eunjeren en vergiften. Ziet eens, wat die zeem-strijcker, by Athenaeus, doet: Hy zweert den grooten Alexander, dat de vlieghen een weynich van zijn bloet gesmaeckt hebbende, zoo sterck en moedigh wierden, dat zy veel dieper en pijnelicker steken gaven, als alle andere van haer soorte. Zoo was-er een, die een ongemeenen donder-slagh gehoort hebbende, wilde aen den zelven weereld-winner wijs maecken, dat Jupiter zijn vader zijnde, hem een onzichtbare blixem in de hand ghegeven hadde; niet anders konnende zijn, als dat die laetste slagh, die zoo schrickelick was, niet en konde voort-komen van een arm, die onstercker en van minder macht was, als den zijnen; merckt, hoe verre de lof- [p. 96] tuytery van die hofsche oor-tuyters gaet, en wat vergiftigh spogh zy haer aen-blazen.

CCLXXII. Oordeel.

DE stijle van deze eeuwe is ordinaerlick sponsij-achtigh en ghezwollen zeer ghelijck zijnde de water-zuchtighe buycken. Maer de wercken van ’t oordeel, even als de vruchten, die van de zomer gekoockt zijn, hebben weynich lichaems, maer veel substancie.

CCLXXIII. Eygen ghenegentheyd.

ALs de keuze gevoeght is by de ghenegentheyd, ’t is eygentlijck wind en storm naer wensch te hebben, als men t’ zeyle gaet. Andersints en is ’t niet anders, als veel te wilen arbeyden, om weynigh te voorderen; en met kracht van armen te willen gaen, teghen den draet van een tochtighe riviere.

CCLXXIV. Oude soldaten.

DE oude troepen, zeyde den Hertogh van Alve, zijn de zenuwen en de beenen, dat is de sterckte en vastigheyd van de leghers: maer de nieuwe, zeyd hy, zijn alleenlick het vleesch, dienende om haer uyt te reycken en poezelachtigh te maecken; maer die weynigh werckzaemheyd en sterckte konnen toe-brenghen.

CCLXXV. Woorden zonder wercken.

GHebloemde woorden, en van weynigh vrucht, zaeyen wind-woorden, ende en verzamelen niet anders als damp en roock. Tot zulcke lippen die- [p. 97] nen oock zulcke zaladen. Het zijn oock ellendighe menschen, die de schaduwe om-helsen, en de wind met het net vangen.

CCLXXVI. Ondanckbaerheyd.

DIe een ander verheft, wert zomtijts van de verheffelingh geleeght. De zonne ziet en lijdt, dat de wolcken, die zy, uyt het slijck der aerden, op-getrocken heeft, een droeven doeck voor haer aenzicht spant tot haer verduysteringh. Zoo weynigh moeten wy kreunen en verzet zijn, als onze weldaed verdonckert, en met ondanckbaerheyd bejegent wert. De proef van een beulongh is in ’t eten gelegen. Men kent geen menschen als by de preuve.

CCLXXVII. Vermetelheyd.

VEle menschen willen over de gracht springen, eer-ze daer by zijn. Het zijn volkomen Schippers, eer zy weten wat by-boord, en babboord is, en of-men te loefwaert, of te lywaert pissen moet. Van zulcke vermetelingen en is noyt yet goeds te wachten. Men kan gheen jacht-horen van een verckens-dreck, noch gheen rechte pijl van een zeughe-steert maecken.

CCLXXVIII. Onkuysheyd.

DE onkuysche hebben altijd de ooghen op de jacht, en het herte in geduyrighe on-ruste. Zy zijn voor dagh in ’t veld, om gheen on-byt in plaetze van in-byt te vinden. Het af-wezen van ’t ghene dat ons lief is, doet de sponsie strijcken over [p. 98] onze lusten, hoe diep oock die in ons herte gedruckt zijn. By deze, is het af-zijn en moeylickheyd een wetsteen, en smis-water van hare vuyle lusten. Maer, dat zonderlick te beklagen is, het zijn veel-tijts gheesten van hoogh alloy, die in dat vuyle zuycker zwemmen willen! ’t Gaet zoo toe.
Het fijnste scheer-mes leght eerst-om,
En ’t teerste hout dat wert eerst krom.

CCLXXIX. Genoeghzaemheyd.

KOnden wy het goed, dat ons den hemel schenkt wel gebruycken, en de mond openen, naer dat de beet is, wy zouden ons gheluckigh achten. ’t Is ghenoegh, hoe kleyn het zy, dat wy hebben, als onze begheerte niet te groot en is. Maer eylacy! Dien God het meel gheeft, neemt de duyvel de zack wegh.

CCLXXX. Veranderlickheyd van vrouwen.

ALle menschen zijn zeer veranderlick van geneghentheyd, maer voornementlick, daer een vrouw voorstaet, die-men dan een vrouw-mensch noemt.
Een vrouwe liefd’ is flesse-wijn,
Die licht verandert in Azijn.

CCLXXXI. Groote staet en kleyn van middelen.

HOe veel menschen zijn-der, die liever den roock, als ’t ghebraed hebben; die meer voor den arm als voor den darm zorghen: die gheen rust als in on-rust, en groot beslagh vinden. Zulcke Luyden zijn kleyn, en willen een groote schaduw [p. 99] maecken. Tout estat, Et rien au plat. Nochtans
Van kort en weynigh laecken,
En is geen lange rock te maecken.