Dit is een onderdeel van ErasmusLausStikke1689.html. Klik hier voor het hele document.
het zeil en magh niet drogen;
(5185) Den avont en de nacht, den morgen en den dagh,
Verscheiden zyn van drank, verscheiden van gelagh.
Hoe zoumen anders doch den dageraet verrassen?
De wyn en is ook voor degansen niet gewassen.
Dus wort dan dag aen dag en mael aen mael geknoopt,
(5190) En isser waer een uur, die tussen beiden loopt,
Daer is de kaerte voor, de teerling, ent verkeeren;
Men loopt,men hoert,men boelt,men kan die ligt verheren.
Dat is een kleine tyt: terwyl zo speelt de kok
Zyn handel om den heert, zyn deuntjes op het [...]k;
(5195) En zoo weêr aen den dis; dus wort het gansche leven
Met vreugden doorgespoelt, met vreugden afgedreven.
En als ik altemet dien hoogen moet en pracht
En opgeblasenheit van desen aert betracht,
Dan lach ik in myn hart, dan groey ik in myn zaken,
(5200) Om dat hem zoo myn volk een aensien weet te maken.
En dit is ook alleen aen zulke hoven niet,
Die van de werelt zijn, en tydelyk gebiedt,
Maer van de kerke meê. wat Pausen, Kardinalen,
En Bisschoppen al doen, dat magh ik niet verhalen.
(5205) Men dobbelt en hoereert, men* slempt niet meerder, als,
Te Kollen, Ments, en Trier, in Saxen en de Pals.
Hoe nemen zy dan acht, dat haer de witte kleren
Een onbesmette borst en zuyver leven leeren?
Dat hare myter, met zijn spitsen alle beid
(5210) Gevoegt aen eenen knoop, zoo vele zy geseit,
Het oud en nieuw geset, door Godes geest geschreven,
Daer moeten zy in vast geleert zijn, en bedreven?
[p. 157]
De hantschoen van gelyk, wat willen die doch aêrs,
Als reyne handen voor den hemel zijn altaers?
(5215) Wat wil de Bisschopstaf? een wacker oog en zorge
Voor haer,vertroude kerk, en lyf en ziel te borge?
Wat wil het kruisse meê, gedragen voor haer heen?
Een ridderlyk gemoet, dat dapper heeft gestreên,
Zyn weeligh vleesch getemt,zijn zwakheit overwonnen,
(5220) De zonden afgeleit, de zaligheit begonnen.
Die dit wel overdocht, ik houde voor gewis,
Hy zou eer droevigh zijn, die nu zoo vrolik is.
Maer nu door mijn bedryf, zoo gaet den herder spelen.
En onse lieven Heer de zorge voort bevelen,
(5225) Of aen een slechten broêr, die t beter wachten kan,
Al is hy niet geleert; daer leit ook weynigh an.
Die weet geen kettery of ander leer te smeden,
Als Zuingel en Kalvyn en Marten Luther deden.
Terwylen dan zoo gaet de Bisschop al ter jaght,
(5230) Of daer hy vrolyk is; of heeft hy meê de maght
En heiligh goets te veel, om kruit en loot te kopen,
Hy neemt de wolven aen, en laet de schapen lopen,
En maekt de werelt zoo verslagen en verbaest,
Dat menigh man gelooft, de Papenkerke raest.
(5235) Heet dit dan noch al wacht gedragen voor zijn schapen,
Zoo waekt hy my te veel, ik liet hem liever slapen.
Doch zeitmen al, het is tot voordeel van de kerk,
Jae, magh hy daer meê door, dat is een ander werk,
Al komt het met zijn naem dan weynigh over eene;
(5240) Hy brengt zijn schapen voor de wolven op de bene.
Maer evenwel ik mein, wie desen Bisschop ziet,
Die magh den herder zien, de kudde ziet hy niet,
De Kardinalen ook, die dit wel overwegen,
Die zullen haer altaer meer zoeken, als den degen.
(4245) De diensten. en de plaets, daer zy in zijn gestelt,
Die willen geen geweer, die weren geen gewelt.
[p. 158*]
Of is haer dat al out, vergeten, en berekent?
Zy lien haer kleren aen, daer staet het noch getekent:
Haer linnen opperkleet, is reynigheits gebot;
(5250) Haer purpurrode rok, de vierigheit in Godt;
Haer mantel van gelyk, die even als een spreide
Den Kardinael bedekt, en zynen ezel beide,
Wat heeft die anders in, als milde goedigheit?
Die zoo den armen, ais den ryken zy bereit,
(5255) Tot troost en onderwys, tot stichten en vermanen,
Als hoofden van de kerk, en Christus onderdanen,
En helpen alle twist, en oorlogh aen een kant,
En stellen lyf, en goet daer garen voor te pant.
Haer goet; en waerom niet? die nering, nog gewelt doen,
(5260) En Christus boden zijn, wat zullen die met gelt doen?
Hoe zal een Kardinael, die prachtigh is en ryk,
Een armen visscher zijn, en leven hem gelyk?
Dat kan niet anders gaen, hy drage dan het teeken
Van dien hy volgen wil, en garen waer geleeken,
(5265) Dat is, een kleinen staet, vol kommer en beswaer,
Zoo kan hy zijn, als die, voor sesthien hondert jaer.
Ik wedde, zoo zy dit wat beter overwogen,
En stelden haer beroep en leven eens voor oogen;
Hoe vele dat het scheelt, en watse wel hier naer
(5270) Te boeten hebben voor haer schapen en voor haer,
Zy zouden niet zoo graeg die plaetse dan begeeren,
En wagen lyf en ziel, dien snoden pracht ter eeren.
En nu de Pausen ook, die hier van Christus ryk
Stadthouders zullen zijn, och! stond haer van gelyk
(5275) Zijn armoet, smaet, en smart, en kruisse meê te vresen!
Wie zou zijn leven Paus om al de werelt wesen?
Jae zoo se maer alleen den naem van heiligheit
En Papa (dat zoo veel als Vader is geseit)
Te recht eens zagen in, wie zou zich zoo veel achten,
(5280) Als of hy waerdigh waer nae desen stoel te trachten?
[p. 159]
Ik zwyge dien met list te nemen, en verraet;
Met woeden, en vergift. en wat noch hoger gaet,
Dat laet ik ongeseit. kan dit met goet geweten
Wel heiligh zijn bedient, en goddeloos beseten?
(5285) Kan wel een eenigh mensch geloven, zonder spot,
Dat zulke Pausen zijn geluckigh, en niet zot?
Daer zout gy wat van zien, dat wed ik u, en tarte,
Quam eens, in steê van my, de Wysheit haer int harte,
Jae wysheit, maer alleen het vonkjen daer wel eer
(5290) Ons af gesproken is van onsen lieven Heer.
Wat zou haer al een sleep van dienaers en trawanten,
Van ezels en gerit, van boden en gesanten.
Van ampten en gebiedt, van overdaet en pracht,
Van eer, van heerlikheit en wereltlyke maght,
(5295) Van krygh en wapentuigh, van zeeg en zegeteekens,
Van kerkelyk cieraet en koninglyke deekens,
Van bullen en bescheit, van aflaet en verlof,
En al het heiligdom van zulken groten hof,
Wat zou haer (zeg ik) daer een reste van ontvallen!
(5300) Als zy eens wierden wys, en lieten ons het mallen,
En lieten ons de vracht, en ballast, die te groot,
En meer is als te zwaer voor Sinte Pieters boot.
Hier ziet gy dan een kraem van allerhande waren,
En ruimer, als de zee, en ryker, als de baren,
(5305) Die most al aen een kant, en in haer plaetse weêr
Het zuchten en gebedt, geloof en reyne leer,
Ootmoedigheit, gedult, vertrouwen, vasten, waeken,
Te kennen zijn beroep, en zelven zich versaken
En duysent dingen meer, vol zorgen, en verdriet,
(5310) Daer armoet veel aen geldt, en alle rykdom niet.
Nu denkt eens wat een rot van zegelaers en schryvers
Van stal en kokenknechts, van ros en muyledryvers,
Hontsjongens, stokebrants, en koppelaers, en dat
Ik nu niet zeggen magh (de hoeren zyn noch wat)
[p. 160]
(5315) Daer meê de Roomsche stoel zoo derelyk beswaert is,
Neen, wil ik zeggen, maer zoo heerlyk meê bewaert is,
Die mosten altemael in armoet en gebrek
Vervuylen, en vergaen, ist dan niet beter gek,
Als zoo veel arme luy te maken, en begeven
(5320) Die dan geen droge broot meer hadden om te leven?
Dat was al slim genoegh, en wel een droevigh werk,
En datmen ook het licht en luyster van de kerk,
Als Abten, Kardinaels, Aertsbisschoppen, en Papen,
Die nu zoo vrolik zyn, en onbekommert slapen,
(5325) En hebben overvloet en rykdom met gemak,
Zou brengen in gebrek, en aen den bedelzak?
Dit waer een schellemstuk, daer zulken groten last is,
Als dese luyden doen, en daer zoo veel aen vast is
Van hel en vagevier; als die in dese steê
(5330) Met zorge zouden zijn, en lyden honger meê.
Doch zoo veel isser af, den arbeit en de lasten,
Die niemant minder doet, en niemant beter pasten,
Daer zijnse nu van los, en schuyven die niet, als
Sint Pieter en Sint Jan op haren vromen hals.
(5335) Die mogen daerom zien; maer wat van pracht en eer is,
Van rykdom, overdaet, en diergelyken meer is,
Daer houden zy haer aen, dat wort voor al gesocht;
En segje van beroep? dat dient niet eens gedocht.
En dus weet ik dit volk haer zorge wegh te nemen,
(5340) Dat anders dagh en nacht zich quellen zou; en gremen
Om al die hovaerdy, en hoogheit van de kap,
En letten op haer ampt en eerste broederschap;
Dat anders haer beroep met arbeit zou bekleden,
Bedienen in gebrek, en slyten in gebeden.
(5345) Ik zegge, waer het wys, nu doet het niet met al,
Is ryk, en heiligh ook; zoo zaligh is het mal.
Den myter, en de staf, de rochels, en de kleren,
Als Peekelharings draght, en Amstels kamerheeren,
[p. 161]
En daer dan heiligh en eerwaerdigh by genaemt
(5350) Wat isser, dat doch meer een Bisschop nu betaemt?
Veel wonderwerken doen? dat is nu al van t oude.
Te letten op zyn dienst, en leeren zyn betroude,
Gementen is te zwaer; de schrift te leggen uit?
Dat is schoolfoxery, te bidden, dat beduit
(5355) Maer luy, en ledigh gaen; te schreien past de hoeren
En wyven allerbest, den bedelsak de boeren:
En overwonnen zyn in leren of in ampt
Dat was den Bisschop leet, veel liever niet gekampt,
Geswegen van de schrift, als datmen zulke heren
(5360) Zou quellen met het geen, dat nu de kinder leeren,
Daer zy zoo heiligh zyn, en hoger van ontsagh
Als dat een slechte Vorst, haer voeten kussen magh;
En voor haer schapen mee te sterven, en zoo deerlik,
Is zeker voor een man van wapen ook niet eerlyk.
(5365) Dies als hem niet met al gevallen kan van dit;
Waer of den Bisschop dan zyn heilighdom in zit?
Dat leert van my nu eens, dan heeft hy noch ten lesten
Die zoete zegening, en dat geweer ten besten,
Daer Paulus af vermaent, te weten zynen vloek
(5370) Zyn geestelyk geweer, en Pynlik ondersoek,
De beeltenissen dier, die ketters zyn gerekent,
In zwavel, pek, en vlam zeer grousaem afgetekent,
En dan haer donder ook, dien vreesselyken ban,
Die met een wenk alleen zoo menigh duysent man.
(5375) Met lyf en ziele weet in eenen slagh te velen,
En slaen die met een zwenk aen geen zy van der hellen:
En desen blixem barst op niemant zoo verwoet,
Als die genegen zijn om Sinte Pieters goet
Door toedoen van den droes te krenken, of begeeren;
(5380) Zoo jammert dat, en raekt die Vaders in den heeren!
En of Sint Pieter wel eens zeiden, heere, wy.
Verlatent altemael, en houden ons aen dy,
[p. 162]
Zoo heeft hy niet te min zijn ryker ondersaten,
Meer tollen, meergenots, en renten naegelaeten,
(5385) Als hy zijn leven lank te winnen niet en wist,
Al had hy nae zyn doot noch duisent jaergevist.
En als se desen schat door moort en bloet vergieten
Door gift en tovery beschermen en genieten,
Dan is de lieve kerk, des heeren waerde bruit,
(5390) Wel deftigh voor gestaen, en al het quaet daer uit;
Niet anders of haer wel iet quader, ooit geschiede,
Als datmen haer verkeert, en Goddeloos gebiede >
En geve voor het gelt de zaligheit, en heil
En alle zonden vry, en alle wetten veil.
(5395) Of dit dan deugden, of gebreken van de kerk zi jn?
En of de Pausen zelfs ook schuldigh aen dit werk zijn,
Die dit met alle macht met vier en lonten recht
Beweeren, engebien, albenjenoghzoo slecht,
Dat kunt gy dogh wel zien; en schynt ook wel te passen,
(5400) Op dat de iterk in bloet begonnen, en gewassen
Ook einden magh in bloet: zy vresen (als ik acht)
Dat ons en lieven Heer nu doot is, ende wacht
Haer dies te scherper voor zijn schapen is bevolen,
Datisnu metgeschut, musquetten, en Pistoolen
(5405) En of den Oorlogh dan zoo grousaem is, en wreet
Een beter aen een beest, als aen de mensch besteet,
Zoo woest i en ongehuir, en, als de dichters stellen,
Vandayvelinnen hiergesonden uit der hellen;
Zoo leydigh, envergift, datwaerhy nederset,
(5410) Ook alle zeden voort verbastert, en besmet,
Zoo onrechtvaerdigh meê, als die ten roof bevryt is
En van de snootstevaekwelallerbest beleit is;
Zoo Goddeloos daer by, dat niet ter werelt meer
En strydt als dese krygh, en Goddelyke leer;
(5415) Zoo zietmen evenwel, zy laten alles varen,
En willen daer alleen haer diensten in bewaren:
[p. 163]
Zoo zwak en zijnse niet, zoo kreupel, en bedaeght
Den hemel menighmael, en aerde daer af wacght.
Met zulken zwaren bloet wort dikwils die begoten
(5420) Dat door dien grouwel scheen der wolken deur gesloten,
Nogh zynder al, die die bloetdorstigh grousaem werk
Uytblasen voor een deught, en y ver van de kerk,
En weten noch een recht te vinden, om met eeren
Zijns naesten lys en goet te krenken en beseeren,
(5425) Te ver wen in haer bloet dat Goddelose zwaert,
Dan is de liefde noch al heiliglyk bewaert.
Nu weetik niet of dit de duytsche Myterdragers,
De Bisschoppen Van maght en grote trommeslagers,
Een dadigh Onderwys van krygh en óorlogh gaf,
(5430) Dan of zy zelven daer een staelt jen nemen af.
Die nu zoo sleght, en recht, en zonder kap, en zegen
En zulke dingen meer als geestelyke ptegen,
Veel liever hae de trom, aïs naè den altaer gaen,
En trecken, voor den Paep, den helen kryger aen,
(5435) Als of het schande waer voor zulke kerken belde
Te sterven op haer bed, én niet in vryen velde,
Maer hôort een fluxe Paep tegéven zynen Geest,
Zoo zietnien, dat hy noch geen huurling is geweeft.
Die vooriden wollef looopt; of vraeght gy watse bennen,
(5440) Dat ichapen zullen zijn, en wòlvejacht gewennen,
Daer weet ik nu niet ar, en kort en goet geseit,
Dat vraeght haer zelven eèns, en zegt rriy dan bescheit
J ïk moet mijn aen de rest van Monicken en Papen
En ander slechte broers, een weinigh mec vergapen.
(5445) Zy weten wel, wie van zijn heiligheit veraert,
Die is noch zyner nogh de name mee nietwaert
Van Geestelyk te zijn gelyk zy wel begeeren,
En dies zy ook zoo vroom, en mannelyk haer weere,
Wanneerroen haren toi, en tienden wat besnoeit;
(5450) Dan blyfter geenen droes, geen nicker meer geboeit;
[p. 164]
Niet anders of den hel, en afgront waer gekloven,
En spoogh het altemael van onderen nae boven,
Zo gaen die broers dan aen, en krabben om haer goet
Dat al de werelt beeft, en siddert in zyn bloet.
(5455) En isser in de schrift een plaetsjen dan te buigen,
Om daerde slechte luy meer door te overtuigen,
Hoe weinigh haren dienst, en zorge zy betaelt,
Gy weet niet waer dat volk haer kloekheit dan al baett!
Zoo wortu daer de schrift, gerilloort, endoorwandelt
(5460) Maer of se van baer a mpt, en y ver 00k wat handelt,
Daer wort niet afgeseit, en m inder afgelooft,
Doch als ik zeggen zal, de kruinen om haer hooft
De icappen aen haer lys, de kruitsen in haer hande
Endâernochlys, enzielgegeven by te pande
(5465) Vooru, en vooreenaer, dat isgenoegh gedaen;
Al wilmen door de kruin, en schering dan verstaen
Eengeestelykeziel, diezuiver, en ontslagen
Van alle boosheit is, en dages wort gedragen
Ten hemel, op de vlught van Goddelyk gepeyns,
(5470) Dat met de werelt heeft het minste niet gemeins.
Maer dat is niet te zien, wie weet ook of het waer is
Wanneer het teeken van de kerke mee niet daer is.
Dat is de rosen krans, de Kruitsen, en gewey,
En niet als op de maet, van tellen en gety
(5475) Te zeggen zij n gebet, en leeren aen een touwe
Haer vader on (en gaen, en o n se lieve vrouwe;
En zegt gy datse vaek haer zelven niet verstaen
Wat schaet den hemel dat? die neemt bet doch al aen.
En machmen ( zeggen zy) een bedelaer niet geven
(5480) Al spreekt hy vreemde tael? wat is daer aen bedreven?
Wat waer het Pausdom wel een jammerlyk gelagh?
Of wat een armen droes, die haer gebet ontzagh,
Wanner de Santen al geen bidden meer verstonden,
Als in haer eigen tael, dan zou t voorseeker honden,
[p. 165]
(5485) Dan waer het bidden voor de doden mee gestaekt
Daer Heeroom andets au zoo mojen gelt af maekt.
Doch van degierigheit, de waerheitook tespreken,
Die vincmen ook by haer niet m eer, als by de leeken;
Gelyk men die nu heët het voordeel, engenot
(5490) Geen eere meerontzeit, geen reden, orgebot.
De grote dieven nu geenk leinen meer en schelden,
Op dat de kleine weer, de groten nies en ruelden.
De banken van het recht zijn over al beset,
En daerom niet een plaers voor een gesonde wet;
(5495) Het gelt zit boven aen, en oordeelt alle dingen
En lan met schyn van recht, het ware recht bedwingen;
Het maekt den vyant lies (uw liefde weet wel hoe;
En yoert hem kruit enloot. en onse schepen toe;
O! gelt! o waerde gelt, wy gaen met u te werke
(5500) Ale met een nieuwen Godt, alhebt gy noch geen kerke!
Veel wysegroote luy versien aen uwen schat
Haer eer, haer lyf, en ziel, waer doen degecken dat?
Of wil t gy die zoo kloek, en zulker wysheit vol zijn,
Voor Narren nemen aen? ey laetse liever dol zijn,
(5505) En niet in mijn gesin, de Zotheit is tezoet,
Te vroom, en al te slechtop zulken snoden goet,
Doch zoo veel isser af, dit mocht my noch bekoren,
Om vrou, en vooght te zijn van zoo veel grote dooren;
Neen, dat en gaet ook niet, zy zijn maerslaven van
(5510) De groten, en ontzien haer eigenen Tyran,
Al om dat lieve gelt; dat staet haer licht te wagen,
Wanneer een ander moet dezwarigheden dragen;
Dus doen de vorsten ook des werelts, even als
De lasten van hun ryk haer groten op den hals
(5515) Eerst worden neer geleit, die dese weêr verdelen
Aen minder, die se wrer noch lager al bevelen;
En zoo met trappen af zoo laten zy ook veel
De vromigheit en deught, haeronderdanen heel;
[p. 166]
En dese wederom, den Nonicken, en Papen
(5520) En Geestelyke luy; die zijn daer toe geschapen;
Die hebben gelt daer af, niet anders of dit werk
Haer gans niet aen en ging; en dese van de kerk
Die bennen ook dat pak al lange moe geworden
En hebben dat van haer dien armen bedel orden
(5525) Geschoven op den hals; dien staet het ook niet aen,
En laeren daer nu haer Carrhuifèrmeê begaen.
Daer blytt dan nu alleen de deugde by begraven,
Die zelden is te zien; zy weten zulke gaven
Daer hangt geen voordeel aen, en ook is dat de plaeg;
(5530) Zezijn wel goet voort hart, maerweinigh voorde maeg.
En nu de Pausen ook in haren bouw van gelde
Daer zenden zy voor eerst de Bisschoppen te velde,
Die hebben dan al weer haer steêbewaerders daer,
En dese wederom wat anders onder haer
(5535) Dat zijn de bedel broers; die gaen het dan besteden
Aen allerhande volk, dat beter van gebeden
En zingen wachten kan te zien nae wol en draet,
En op het scheren yan de schapen zich verstaet.
Dogh ik en wil ook hier my zeiven niet betasten,
(5540) Of Paus, en Kardinael haer doen niet ondertasten;
Ik hope dat hetgeen ik my ter eeren maek,
Haer heyligheiden eer het minste nieten raekt.
En of ik wat te veer nae mijn gevoelen pryse,
Paer steurt u meê niet aen gy vromen, en gy wyse.
(5545) Ik stae de narren voor, en maek ik dat te grof,
Dat is der zotten aert, wat weten die daer of.
Ik hebbe dit alleen een weynigh zoo gedreven
Om met een kleine proef te tonen, dat uw leven
Niet vrolik zonder my kan wesen, noch te vreên:
(5550) En daer komt het geluk met my in over een,
Dat valt de wijsen af, en voeght zigh by de gecken.
Wat voordeel is, en winst daer gaen zy meest me decken.
[p. 167]
Zy krygen overvloet en a1les by geval,
De wysen wederom den doot, of net met al:
(5555) De grote Socrates onschuldigh is vergeven
Diogenes isaen een raeuwe visgebleven,
Een steentjen van de druif nam Sophocles de ziel
Een Schiltpad, Eschylus den kop aen stucken viel
Empedoeles het vier van,Ethna heeft verslonden,
(5560) De wyven Orpheus, en Euripides de honden:
Homerus die verging in armoet, en gebrek.
Waer hebt gy dat gesien uw leven aen een gek?
Besiet Timotheus, dien veltbeer van Athenen
Wie gaf hem zijn geluk? wie bracht hem op de benen?
(5565) Zijn wysheit zeker niet; die wasser niet mel al;
Maer met een woort geseit, hy was geluckigh mal,
Doch waerom ook zoo ver nae Griekenlant te lopen
Daer hier de Narren zijn by duisenden met hopen,
Zebennen in den raer, ze bennen ophet hof.
(5570) Maer zotheit, ziet u voordit maekje wat te grof;
Het heet al haer geluk, daer zijnse meégeklommen.
Dat valt de wysen af, en hout bet met de dommen,
Die zoo wat onbeschaemt van monde zijn en geest,
En niet zoo klein), en dweegh, gelyk de wijsen meest.
(5575) Daer hout doch niemant af, men zietse van ter zijden
Met schemeroogenaen, geen menichemagb selijden,
Den groren zijnseleet, den kleinen onbequaem,
Haer zelven in de wegh, en nergent aengenaem.
Haer huis is vol gebrek, haer bedde vol gedanken,
(5580) De ziekte voor haer deur; en droge broot te banken;
De wysheit zeg ik dan, dat is een groot gebrek.
En wilt gy wijserzijn, gy wijsen, werdet gek;
Zoo slaepje met gemak, zoo ben je niet verstoten,
En aengenaem, en lies, by kleinen en by groten.
(5585) Daer meugtgy meê bestaen, dat is het rechte stof;
Daer wort bet Raethuisvolk,de schout, en schepens of,
[p. 168]
En wat daer meer aen hangt, en dan die grote leden,
Die mannen van gebiet, van ridderschap en steden.
Nu werdje nae verstant en wijsheit nietgeschat
(5590) Maer is uw lierde zot? ten minsten wordje wat,
Of wilje by wat groots by vorsten zijn, en heeren
Zoo schaft u w wijsheit af, dan benje daer met eeren;
Of wil men ook om winst, enrykdom zichbevroên,
Wat voordeel zal dan doch den wyien kramer doen,
(5595) Die voor een eet of tweê bekommert, en verwaert is?
Ik mein dat zijn verstant dan niet een duit hem waert is
Een koor/man die niet eens kan Iiegen, or hy bloost;
Die blyft by drogebroot, dat is een kranke troost;
Of Iaet gy geen bedrogh, noch woeker by hem gelden,
(5600) Hy mach wel wyser zijn, maer rijker al te zelden.
Dus met de kerke meê, begeerje dan een trap,
Zoo weest niet al te kloek, niet wijser als de kap
Denkt wie gy daer versoekt, en wie u ial verkiesen;
Die wijser is als zy, die moet het daer verliesen;
(5605) De meeste stemme gelt, de gecken zijnder meest,
En meerder ook bemint; en minder ookgevrcest.
En nu de meysjes ook, wil iemant haer bekooren,
Die leg de wijsheit af, en houd hem alt de dooren;
De konst van minnen is (in eenen asm geseit)
(5610) Een wijse, byzijnvrouw, een narre by de meit;
En wilt gy met een kracht van grote wysheit vryen?
Geloof my, gy en zult u leven niet bedyen,
Hoe wijser dat gy spreekt, hoe zotter dat gy zijt;
Hoe meerder narrery, hoewjjserweergevrijc
(5615) De rechtevrijery maer boerten is, en jocken,
Uw wijsheit haten doch de derens, alsdepocken.
En meint men dan eens fris en vrolik ook te zijn,
De wijse moetter uit, denarreby de wijn.
Dat geeft de rechte lust, en vreugde by de spijse;
(5620) Dies zachmen }iever daer een verken, als een wijse
[p. 169]
Nu weet gy wel, het gelt is overal de leus.
Het zy dan of se Paeps, of Turks zijn, of Geus,
Of Joodts, of Armiaens, of Luthers, of Mennisten,
Of Borstentasters ook, Drekwagens, Gommaristen
(5625) Het wroeter al om gelt, de Keiser, en de Paeus
Niet minder als het schuim des ongehuiren graesu,
Den Bedelaer zoo wel als Koningen en heeren,
Alleen de wijse luy die willent niet begeeren,
En ook, gelyk zy voor den Mammon zijn vervaert,
(5630) Zoo wil hy meê met haer niet garen zijn gepaert.
Doch of mijn roem en eer, noch wel geen einde raken,
Zoo moet ik doch een eind eens van mijn reden maken,
Mits dat ik eerst verhael, wat mannen van verstant
En aenzien met haer schrift, en wel ervaren hant
(5635) My zoeken nae de konst te prysen, en verheffen
En met haer eigen zelf my zelven wel te treffen,
Om niet te zijn van u betadelt, en bekladt
Als ot ik veel geruchts, en geen bewijs en had.
Voor eerst zoo weet gy wel, dat by gebrek van zaken
(5640) Men billik veinsen magh, om t rechte nae te maken.
En daerom zeitmen ook, het wel geveinsde mal
Ter rechter uur en plaets is wijsheit boven al.
Dit wort den kindren ook van jonks aen onderwesen
En als een goede leer en richtsnoer voorgelesen.
(5645) En heeft dan zulken eer de valsche Zotterny?
Zoo denkt eens wat een gaef dat wel de rechte zy.
Maer noch al beter zey, dat Epicurus verken
(Zo noemt zich Flaccus zelf) men moet zijn zwarewerken
En wysselijk gepeijns met korte zottigheit
(5650) Vermengen al te met; dat is zoo veel geseit,
Zoo valt al uwen last, en arbeit u te zachter;
Alleen het woortjen kort dat quam niet wel daer achter:
En op eé ander plaets daer schrijft hy weer, mijn vrient
Het is een zoete zaek te mallen, daer het dient:
[p. 170]
(5655) Noch zeit hy op een aêr. hy wil veel liever nemen
Te schijnen luy; en zot, als wijs zijn, en zich gremen.
En weet gy wie dit schrijft? wat verken dat ik meen?
Het is voorseeker van de beste dichters een,
Al noemt hy zich dan zoo. Nu ziet eens daer beneven
(5660) Hoe heeft Homerus ook Telemachus beschreven
Dien hy zoo deftigh roemt, voorseker meteen naem
Die voor de kinder, en de zotten is bequaem.
En ook zijn Ilias, verheven tot de wolken
Wat isset? zotte drift, van veel verblinde volken.
(5665) En Cicero beweert noch meer dit lieve mal
Het is hier (zeit hy) vol van narren over al.
Nu weet gy, wel een goet, hoe verder zich het breidet,
Hoe groter dat het zy, en beter ook bereidet
Tot meerder menschen dienst: of stoot gy u daer aen,
(5670) Dat dit al Heidens zijn daer van ik hier vermaen,
Zoo weet ik in de schrift, daer aen wy zijn verbonden,
Mijn grote waerdigheit niet minder meê gevonden.
Hier twyffelt u wel aen gy lieden die niet vry
In dese boeken leert, dies leert het dan van my.
(5675) Doch eer ik dit bestae, zoo moet ik eerst versoeken
De heren van de kerk, zy willen my de boeken,
Die haer bevolen zijn vergunnen op te slaen;
Zy hebben doch daer in haer dingen al gedaen,
Zoo gunt men billik my een weinigh meê te zeggen,
(5680) En nae mijn dienstigh is, de letter uit te leggen,
En dat by my alleen, en op mijn eigen handt,
En alles zonder schaed en kosten van het Landt.
En zoud ik hier om ook de negen zusters halen
Zoo ver uit Helicon, wie zou de vraght betalen?
(5685) Het landt en wil niet meer, de kosten zijn te groot,
Zy waren anders op den Bibel wel genoodt.
Dies wil ik dan niet meer begeren, als alleene
Dat Scotus kloeke geest, by myne zich vereene.
[p. 171]
Of voor een weinigh maer met zijn geleerde strael
(5690) Uyt zijn Sorbona meer in mijnen bozum dael,
Een weinig, zeg ik, om een weinigh meê te blocken,
Dan mach hy yry weer gaenvoor vyftig duisent pocüen.
Nu dienden hier wel by een geestelijk gelaet,
Een geestelijk gebeer. een geestelyk gewaet
(5695) Maer hier leiï weer den hacht, hier ben ik dan in c lyden
Of my dê geestlykheit met dievery beryden
HtrA, Als had ik van haer konsten boeken wat geroost,
Omdat ikzooveel kerks en wijsheit heb in looft.
Doch dit en wil ik haer ook nimmermeer betrouwen;
(5700) Wy hebben al te lang te zamen huis gehouwen,
Al nam ik wat van haer, genomen het geschiedt
Dat gun nen zy my licht, zy besigent doch niet:
Ook iffet niet zoo vreemt indien ik wat geleert heb,
Van luiden, daer ik nu zoo lange meê verkeert heb,
(5705) Wy lesenvaneen beelt, Priascus toegewyt,
Van vygebomen hout; dat leerden op een tyt,
Terwyl zij n meester las viel vreemde Grieksche woord
Hoe dun kt u dan van my, wat ik danwel behoorden
Te leren van een volk in allen mygelyk.
(5710) En daerik nummermeer een stroobreetáren wyk?
En Lucianus haen, die leerde meê zoo spreken,
Door langen ommegank) endiebymy geleken,
Dat scheelt, als dach en nacht, dies heb ik wat gevat
Van die daer ik meê leef, ey gunt my zeker dat,
(5715) Het zelve wil ik haer nu wederom vereeren,
Wat hebben zy dan meerte klagen, of begeren?
Nu dan ter goeder uur. Dus ziet de wijse man,
Der gecken is te veel, daer is geen einde van.
Hier moetje dan verstaen, dit eindeloos getal is
(5720) Een teeken van zoo veel dat al de werelt mal is,
Daer mach een vier, of vyf noch wys zijn overhoop:
Maer waer dat dese zijn, of wie, daer zit de knoop.
[p. 172]
En Jeremias ook hier zwanger af en vol is.
De mensche, zeit hy, door zijn eigen wijsheit dol is,
(5725) Als of hy zeggen wou daer boven is alleen
De rechte wysheit, en de narren hier beneên.
En voor heen zeit hy meê, de mensche die vermete
Zich zijner wijsheit niet, dat is zoo veel ik weete,
Daer is geen wysheit aen. zeit dit, die niet en light,
(5730) Zoo denkt eens wat de schijn van wijsheit al bedriegt.
Doch dat beginnen nu de gecken meê te merken,
En merken* dat het Hof, het Raethuis, en de kerken
Daer ook al zijn aen vast: niet dat zy t lesen, maer
De Narren spreeken veel, en van natuuren waer.
(5735) Nu hoort eens wederom den Wijsen man zijn reden
En let daer vry wel op, O ydel ydel heden.
En alles ydelheit, en leert hy daer meê niet,
Het zy doch dwaesheit al, en dwasen wat gy ziet?
Dit Was het dat ick strax uit Cicero eens zeiden,
(5740) Dies is de Werelt zot by heiligen en heiden.
En hoort den wysen man, nu noch al verder gaen:
De gecken, zeit hy, die verkeren als de maen,
De wijsen blyven vast, en bennen als de zonne,
Nu weet gy wel het licht der wijsheit, en de bronne
(5745) Die boven is alleen wort dier nu meê vertoont,
Gelyk dan by de maen al wat beneden woont;
En onse lieven heer die doet ons ook gelooven
Dat niemant goet en zy, als die alleen hier boven,
Dus maekt eens uw besluyt, zijn dat al narren, daer
(5750) Geen wysheit by en woont; en wederom ook waer
De wysheit by vereent, dat die alleene goet zijn
(Gelijk de Stoicins, en die van haer gebroet zijn,
Besluyten) waer is dan de wysheit heir beneên
Zoo niemant goet en zy, als boven een alleen?
(5755) En Salomon zeit ook (vyftiene, twintigh eene
De dwaesheit is een vreugt den dwasen in t gemene.
[p. 173]
Daer wil hy meê verstaen dat buiten zotterny
Niet zoets, noch aengenaems op deser aerden zy:
De wysheit zeit hy meê, hoe hoger die beklommen,
(5760) Hoe dieper in verdriet, en droeffenis gezwommen.
En in zijn kerken leer daer zeit hy zeven vyf)
Het hart der wysen heeft in treuren zijn verblyf,
Der Zotten in geneugt. En dat noch allermeest is.
Het blykt wel dat het hem een slechte zaek geweest is
(5765) Geleert te zijn, en wijs, men hadde dan daer by.
(Gelyk het nodigh is, zijn deel aen Zotterny.
Of gaet u dit geloof, als wyveklap, te boven,
Zoo hoop ik zult gy doch zijn eigen woort geloven.
Ik hebbe, zeit hy, daer mijn hert gegeven aen
(5770) Om grondigh, en te recht te leren, en verstaen
Zoo wijsheit, wetenschap, als fouten, en gebreken
En alle Zotterny, wat is t nu voor een teeken
Dat hier de Zotterny gestelt is op het lest?
Voor zeker heeft hem die gevallen aller best.
(5775) Het is een leeraer ook, nu weet gy wel den aert is
Van alle geestlijkheit, wie meest gesien en waert is
Die zet men achteraen, dat is een deftigh werk!
Want zoo wort eerst voldaen de leere van de kerk.
En dat de Zotheit meer, als wijsheit zy gerekent,
(5780) Is by dien schrijver mee des Kerkenboeks getekent
Hoe dat hy dan ook heet, doch eer ik dit verhael,
Zoo wil ik u voor heen gebeden altemael
Om met een goet bescheit mijn reden mee te rechten,
Gelijk by Plato. doen die Soceates bevechten,
(5785) En geven op mijn vraeg een antwoort nae mijn zin.
Mijn heeren, looft my dit, ik wedde dat ik win.
Dies doet dan, wat ik eis; gy doet het alle dage,
En let wel naerstigh op het gene dat ik vrage.
Wat worter meer bewaert, dat kostel is, of slecht?
(5790) Hier spreekt nu niemant niet, dog wat gy daer op segt
[p. 174]
Dat heeft niet veel om t lijf, ik weet u haest te helpen
Wat vindje meer op straet, de oosters? of de schelpen?
Is iemant wel zoo gek ter werelt, die zijn gelt,
En wat hy waerdigh acht, zal laten op het velt
(5795) Gespreit, en onbewaert? dat kan ik niet geloven,
Daer is geen zorge doch, die dese gaet te boven,
Hoe datmen allerbest wat kostels is, en lief
Zal waren voor een vrient, ik zwijge voor een dief;
Daer vuiligheit, en slijk, en waer niet aen gelegen
(5800) En niemant graeg om is, genoegh zijn aller wegen.
Dies wort het beste dan verborgen en gespaert,
Het slechte weer veracht, gemeen, en onbeswaert;
Zoo acht hy minder ook de wijsen, als de gecken
Die wijsheit wil getoont, en zotheidt gaen bedecken;
(5805) Dog hoort de woorden zelfs,daer van ik zey voor heen,
En ziet eens of ik dan ook vinde. wat ik meen
De menschen zeit hy, die haer zotbeit niet ontbloten
Zijn beter, als daer in de wijsheit leit besloten.
Dat meer is, in de schrift wort ook dit eigen mal
(5810) Een openbartigheit gegeven zonder gal.
De wysen wederom, hoe zuyver datse bennen,
Die willen haers gelyk doch nimmermeer bekennen
Want dus verstaen ik, dat de Kerken Leraer schrijft,
De dwaes, wanneer hy in zijn eigen wegen blijft,
(5815) Zoo meint hy dat het ook vol zotten over al is
En alles hem gelijk, om dat hy zelve mal is.
Dat zeit hy, tiene drie; wat dunkt u is dit niet
Een goedertierenheit die vry wat verre ziet?
Dewyl dat ieder een zich zelven zoo behage,
(5820) En van zijn eigen deugt zoo goet gevoelen drage,
Als die noch van zijn eer, een ander meê beryk,
En lijde dat hem die in allen zy gelijk?
En daerom heeft de naem van dwaes een zulken groten,
En wijsen Koning ook, het minste niet verdroten,
[p. 175]
(5825) Jae neemt die zelven aen, en is ook mooy daer meê,
Als uit zijn spreuken blijkt, daer zeit, dartich twee,
Ik ben de zotste man van allen hier beneden;
En dit heeft Paulus ook vrywilligh zelfs beleden,
Hoe wijs dat hy ook was, en deftigh in zijn leer.
(5830) Ik spreke, zeit hy, als een dwaes, en ook meer:
En waerom zei hy meer? daer wil hy by doen blijken,
Als of het schande waer in dwaesheit een te wijken.
Nu weet ik niet of dit te Paeps is, of te Geus.
Doch maek ik van de schrift noch gene wassen neus
(5835) Nochtans geloof ik wel, dat wil ik niet versaken,
Hier zou dat kerken Volk wel anders wat af maken,
Als of ik hier den zin van Paulo niet en trof
En zeggen, dat hy daer vernyd zijn eigen lof
En om met zulken vlak te worden niet getekent
(5840) Zoo heeft hy liever dit zijn dwaesheit toe gerekent
Daer in hy zich een knecht te wesen zeit, en meer,
Als iemant anders was, van onse lieven Heer.
Hy was het inder daet, en zonder zijn vermeten
En kost hy dat zijn volk niet beter laten weten;
(5845) Want of al schoon een dwaes veel houde van hem self
Die zondight daer aen niet (Corinthen twe, en elf.)
Doch wat ons Paulus hier wil eigentlyk meê leeren,
Het zy dan zus of zoo, dat laet ik die beweren
Die doch zoo besigh zijn, en nimmermeer versaedt
(5850) Te schryven om gewin, om hoogheit, of om haet
Of anders ergent om, wat nu kan lepel licken,
Dat vind al aen de schrift het zijne voort te vlicken.
Het schrijven is geen konst; maer hier aen leit het al
Wien dat men het vereer, en hoe het heten zal,
(5855) Dus heeft ook nu de schrift een zulken steert gewonnen,
Wie al zijn leven las, die had se pas begonnen.
Haer wetten zijn nu meer, haer heiligen daer by.
Veel offeren voor een; voor ene helle, dry:
[p. 176]
En wil daer ieder een, een weinigh noch aen lassen
(5860) Zoo denkt eens, (lieven Heer) wat wil die dan al wassen!
Men rekt, men buigtse vast,men timmert al daer aen;
En isset dan niet goet, het is om goet gedaen.
Doch hier zijn eygentlick de Leeraers toe bescheiden,
De hemelen, dat is, de schriften uyt te breyden,
(5865) Te recken als een huyt: want ook by Paulus meê
De schriften strydigh zijn, die op haer eigen stee
Wel komen over een, en tonen niet te stuyten
Of anders gaet zich hier Jeronimus te buyten.
Dat Paulus. zeit hy, wil de vreemden van de Kerk
(5870) Het Griexe Heidendom gebruicken aen zijn werk,
Verwondert dies u niet; die van Athenen mede
Die maekt hy anders diets, als haer altaer belede;
De woorden waren meer, en anders ook gemeent.
Daer heeft hy na zijn hart de besten uitgeleent.
(5875) Doorsiende, zeit hy, by geval eens u altaren.
Zoo zach ik daer wat vreemts; van alle, die daer waren,
Stond ene my wel aen, getekent by gebot
Van die hem niet en kent, den onbekenden Godt.
Dit is hy dien ik eer, dit is hy dien ik leere;
(5880) Die zal u zijn bekent, wanneer ik u bekeere;
De Goden die hier staen, dat zijn uw Goden niet;
Dit is hy. dien gy bidt en dien gy niet en ziet.
Dus heeft hy nae de geest, en waerheit dit gedreven
Hoe wel niet meer als dus, den altaer was beschreven
(5885) Den Goôn van Afrika, AEurope, Asië,
Den vreemden Goden, en den onbekenden mee
Dus wist hy daer het goet te trecken uit het quade,
En liet het ander staen; dat quam hem niet te stade.
En stond dat Paulus vry, gelyk hier is geseit,
(5890) Zoo heeft hy ook dien wegh een ander mee bereidt:
Het gene, dat als doen met reden mocht geschieden,
En kan nu niemant ook met reden noch verbieden.
[p. 177]
En slaet de kerke nu niet hem noch eene munt,
Zoo kan haer ook de macht niet minder zijn gegunt.
(5895) En daer op heeft zich veel de Geestlykheit verleeken
En Paulus met een greep dat aerdigh afgekeeken,
Om meê zoo wel de schrift te buygen op haer hant,
En wat haer niet en dient te stellen aen een kant.
Dies hier eens wat gevqegt, en daer wat afgebeten,
(5900) En gins weer aen geset, dat geeft een wonder eeten!
Daer wort het slechte volk zoo zoetjes meê gewiegt,
En niemant wil, of derft eens zeggen, Heeroom liegt;
Het staet doch in de schrift, en die vermagh geen jocken,
Schoon of het al wat vreemt besnoeit is, en getrocken:
(5905) Zy doen het evenwel zoo cierlyk, dat zich daer
De Rechtsgeleerde zeer aen steuren, als of haer
Dit konstjen waeralleen, en in de pap gegeven
Zoo kloek te zyn, en met de wetten zoo te leven.
Doch wat en lukt ook nu de geestlykheit al niet?
(5910) Voorseeker alles wel, gelyk men daer aen ziet,
Dat Lukas ons beschryft. De Heere, zeit hy, vraegde
De boden van zyn woort, of iemant zich beklaegde
Van armoet aen gewaet, aen teergelt, of geweer,
Terwyl zy over al getuigden van zyn leer:
(5915) En als zy zeiden neen, haer hadde niet ontbroken,
Gedenkt dan, zeid hy weer, ik heb het u gesproken;
Uw mantel, en uw zak, gewilligh daer aen geeft,
Jae wel uw onderkleet, die anders niet en heeft
En koopt nu vry geweer. wat dit nu zy te zeggen
(5920) Dat weet een kloeker hooft zoo snedigh uit te leggen,
Of ik het waer geweest, (en vraegt gy wien ik meen
Dat zal ik u daer nae wel zeggen, maer alleen)
Den buidel, en geweer daer, zeit hy, wil de Heere
Het teergelt meê verstaen; en dat men zich venveere,
(5925) By tyden van vervolgh; wat mach ons lieven Heer
Zyn vroom onnosel volk nu zetten op geweer?
[p. 178]
Daer hy doch zoo veel roept, lydt onrecht, zyt gesmeten,
Verdraegt, en doet al goet: dit is hem nu vergeten:
Of wil hy dat men zoogeen wapens zich en maek,
(5930) Den wever van de boom, den visscher van den haek?
Of meynt hy ook een zweert om geestelyk te stryden,
Om onse geile vlees te temmen, en besnyden,
En raken met de punt tot binnen in de ziel?
Jae zeker isset dus, het zweert dat hem geviel,
(5935) Dat alle quade lust des harten kan besnoejen,
En laeten daer in niet, als waere deugden groejen;
Want hoe zou die zyn volk doch raden aen het zweert
Die voor zyn eigen lys geen tegenweer begeert?
En zey, staekt u geweer; ik zeg u van te voren,
(5940) Wie dat in handen neemt, die gaet daer meê verloren:
Hoe past nu zulken zin by dese woorden hier?
Gelyk hy by de schrift, en dEzel by de lier.
Een ander dien wy ook zyn naem hier niet en stellen
(Of wel een Jorden was) die maekte van de vellen
(5945) Daer Habakuk af schrijft, dat niemant ooit en docht,
Hoe geestigh, en geleert, zoo ver is dat gesocht.
De woorden zyn aldus by Habakuk beschreven
De landen Madiams haer huyden zullen beven,
Dat is, de hutten van haer legers die weleer
(5950) Van vellen zyn gemaekt maer desen goeden heer
Die zich op dit gebruik van spreken niet besint heeft,
Of meer de Martelaers, als Madiam bemint heeft,
Die spelt ons hier een Sint Bartholomeus uit,
En wil daer meê verstaen zyn afgetogen huit.
(5955) Het is niet lang geleen, doen was ik zelven onder
De geestelyke meê daer hadden wy een wonder
Geknibbel, or men zou de ketters met geweer
En branden doen te niet; of met de reine leer,
Getrocken uit de schrift; een deel geviel het moorden,
(5960) En een of twee de leer: dit moeiden en verstoorden
[p. 179]
Een ouwen grysen kop geweldigh, die alleen
De wysheit altemael gekropt had, als het scheen,
En die begost u daer zijn bakhuis schrap te stellen,
Met woorden van gewicht, en anderhallef ellen
(5965) (Doch geen zoldaten maet)en weet gy, zeid hy, niet,
Wat Paulus hier u in zoo dudelyk gebiedt?
Een ketter, daer u woort, en straffe niet en voordeelt
Dien mydet, want hy by zich zelven is veroordeelt.
Hier docht hy was genoegh bewesen in de zaek,
(5970) De ketters mosten aen de galg, of aen de staek.
En wilt gy reden van dit vinnigh oordeel weten?
Hy was in zijn Latyn onnosel, of versleten,
En daerom was dien hals dus overgeven quaet;
Dat Paulus mijden noemt, voor moorden hy verstaet.
(5975) Maer anderen die meê zoo veel als hy verstonden,
Verklaerden dat het wel, en deftigh was gevonden,
Veel lachten ook daerom; maer noch een ouwen vos
En vogel met een bek, die brak ten einden los.
En zeide, vraeght gy noch, of branden, en verworgen
(5980) De ketters waerdigh zijn, laet my daer vry voor sorgen:
Hoort eens wat seit de schrift, zoo gy se maer verstaet?
Het leven, zeyt se, geen boosdadiger en laet,
En is de ketter dan boosdadigh, als wy zeggen,
Zoo kan hy zich het vier, en galge niet ontleggen.
(5985) Dat was hem recht geseit, nu most de ketter voort,
En zulken wetenschap had niemant ooit gehoort.
Maer ofmen ook eens wist wat zulken woort betekent?
En wat in dese wet boosdadigh is gerekent?
Daer was niet aen gedocht, en alsmen daer op ziet
(5990) Zoo meint doch hier de schrift voor al den ketter niet.
Waerzeggers, Tovenaers, en die den droes besweeren,
En diergelyken volk die wil de wet des Heeren
Veroordeelt, en gedoot; want anders zou een vraet,
Een leugenaer, eeu guit om datse meê voor quaet,
[p. 180]
(5995) Gerekent zyn, en boos, dit zelve vonnis halen,
En wat nu niemant straft, met haren hals betalen.
Myn heeren, die nu dit tot uwen voordeel stelt,
Bedenkt eens of gy ook uw eigen oordeel velt:
Wat is doch hoerery? geloof, en echt te breken?
(6000) Met schyn van heiligheit de zonden aengestreken?
Wat Is de dronkenschap? de bitterheit, en haet?
De pracht? de hovaerdy, en heimelik verraet?
Wat isset, dat men zoo met moort, en branden woede?
Of hout gy zelven u genadigh dat te goede?
(6005) Doch t is al lang genoegh, en zot genoegh geteemt,
Op datmen my dit ook niet qualik af en neemt,
Als of ik nu al meê die neringh gingh beginnen
En groote boeken schreef, om groter goet te winnen,
Gelyk al veel geschiet, neen vrienden, ziet my daer
(6010) Uw leven niet voor aen, dat voordeel laet ik haer;
Al gaense dan niet zelf hun wegen, en gesetten,
Zy houden doch de winst, een ander hou de wetten.
Ik heb dit maer alleen een weinigh aengeraekt
Om u te laten zien, wie nu geen zonde maekt
(6015) De zinnen van de schrift, te drajen, en te buigen.
En dat beweer ik u met heilige getuigen,
Met geestelyke luy, en staet het die wel aen,
Waeromme zout van my dan qualik zijn gedaen?
Al isset niet zo kloek,denkt waer het ook van daen komt,
(6020) En wat de wysheit u wel dier, en hooch te staen komt.
Gy weet wel datse nooit ten vollen is betaelt,
En datmen ook niet veel voor hondert daler haelt.
Nu zal ik u eens weer uyt Paulus wat verklaren
De gecken, zeit hy, die verdraeght gy wonder garen
(6025) En meint zich zelven daer. en wederom daer naer
Ontfangt my als een dwaes, ook zeit hy op een aêr,
Ik heb in dwaesheit, en niet hoogh met u gesproken
En weer, wy bennen zot geworden, en gebroken
[p. 181]
Om onses Heeren naem. Jae dat noch meer is, hy
(6030) Beveelt die zotheit ons, als of se nodigh sy.
Wie van u allen schynt geleert, en wijs na desen,
Die, zeit hy, werde zot, dat zal hem wijsheit wesen;
En diergelyken meer; dus laekt hy over al
De wysheit, en hy pryst het lieve zoete mal,
(6035) Als nodigh, en gewenst, dat is een krachtigh oordeel
Van een zoo groten licht, en al tot mijnen voordeel.
Wie kent zoo wel een zot als zulken wijsen man?
Wie doet daer ook zoo ront belydenisse van?
En dit is noch al niet, maer hoort eens watter meer is,
(6040) Hy zeit dat ookwat zots by onse lieven Heer is.
Des heeren zotheit is noch wijser, zeijt hy, veel
Als al de wysheit hier beneden is, en heel.
Ook isset niet zoo vreemt, al heeft den hemel garen
Met dwasen meest te doen; die wys zijn, en ervaren
(6045) Die bennen meestendeel den groten ook verdacht,
Dus Dionysius meê Plato heeft veracht.
Wat hadde Caesar doch aen Cassius te vresen?
En Brutus van gelyk? zy waren meer belesen,
En ook veel wyser als Antonius, die meest
(6050) Al vrolik was en vol, en daerom niet gevreest.
Waerom heeft Nero meê zijn Seneka vergeven?
Hy was hem al te wys, de zotten liet hy leven.
Zoo doet den hemel ook, de wijsen hy verdoemt,
Om dat de wijsheit al te vele zich beroemt.
(6055) Dat leit ons Paulus ook hier meê genoegh te voren,
Des Werelts dwaesheit by den hemel is verkooren.
Ook zeit hy kort daer aen, des Heeren wille wast
De werelt goet te doen, door dwaesheit, en de last
Der zonden nemen heen; en dus zoo moet bet wesen
(6060) Want door zijn wysheit kost geen mensche dog genesen.
De Heere zeit ook zelf door Esaias, ziet,
Ik zal de wysen al haer wysheit doen te niet;
[p. 182]
Der kloeken wetenschap en wil ik niet begeeren.
En elderszeit hy weer. De Heymenis des Heeren
(6065) Die voor den wysen leit verborgen, is alleen
Den kinderen, dat is, den Zotten, nu gemeen.
Dus stelt hy overal die grote wysen minder
Als visschers, tollenaers, als wyven, en de kinder,
Want zulken mallen volk dat is hem lief en waert
(6070) Gelyk ook al het veê, dat van geen leeuwen aert
En lose vossen is, maer slecht en zonder galle,
Dat staet hem beter aen, als kloekste wel van alle.
Dies heeft hy liever ook een Ezelin gezaelt.
En nae geen kloeke guyl, en hoger draf getaelt,
(6075) Om zoo Jerusalem eenvoudich in te ryde,
Die doch wel Draeken ook een Leeuwen dorst beschryden,
En leggen onbevreest dien bosen helschen hont
De ringen in de neus, den breidel in de mont.
Dus is ook in de schrift aen Schapen en aen Lammer
(6080) En Duiven meer gedacht, als heiliger, en tammer
Dan al het ander vee, dat meer in t harte voert,
En wert ook meestendeel ten quaetsten aengeroert.
En dies zoo bennen ook voor Schapen die gerekent,
Die boven in het boek des levens staen getekent.
(6085) Nu weet gy wel een Schaep dat is een arrem beest,
Onnosel, bot en zot, en lykt my allermeest,
Seit Aristoteles; en zulke moeten t wesen,
Die van den Hemel zyn gestelt en uytgelesen
Tot Schapen zyner wey, die staen alleen hem aen;
(6090) Daer is hy herder af, en-laet de wysen gaen.
Wat is nu voor een slot hier anders uyt te trecken,
Niet anders als ik zeg, de werelt is vol gecken,
De vromen meê getelt, en wat den heere vreest;
En die zich wyser acht, die malt noch allermeest,
(6095) Dewyl hy niet en weet, of niet en kan betrachten
Hoe klein de schriften al des werelts wysheit achten;
[p. 183]
En hoe de Heere selfs de kloeke werelt haet
En daer zyn eigen volk van waerschout, en ontraet,
En wil geen ondersoek van zyn geheime zaeken.
(6100) Wat reden? als alleen, om haer niet wys te maeken;
Waerom wierd ook die twee wel eer in t Paradys
Dien eenen boom ontseit? hy maekten haer te wys.
Dat was ook hun bederf, sy braken, en genoten
Soo drae niet van de vrucht, of datelyk ontsloten
(6105) Haer oogen en verstant; doen was het wel gemaekt;
Haer schamelheit ontbloot, haer lichaem moedernaekt
Haer heyligdom geschent, haer wetten overtreden,
En van haer eigen vleesch verworpen, en bestreden,
Zy daer by noch verjaeght, verbannen uyt den hof,
(6110) En mosten wederom tot aerde gaen, en stof;
Als of de Wetenscbap een dodelyk vergift is
In welstant en geluk, gelyk hier uyt de schrift is
Gebleken, en verhaelt, hoe wel ook Paulus zeyt,
De wysheit is niet meer als opgeblasentheit
(6115) En hier uyt acht ik, heeft den Abt van Clarevalle
Dien Oort daer Lucifer zyn zetel boven alle
De Thronen zetten wouw, en maken zich beroemt,
Niet anders als den berch der wetenschap genoemt.
En hoe de dwasen in den hemel zyn geleden
(6120) Dat is genoech te zien, alleen aen haer gebeden,
Daer op de slechte geest en vroom nae boven dryft,
Als hier de wyse wroet, en by der aerden blyft.
Nu let eens hoe wel eer de heyligen ook plegen
De zonden uyt te doen; den hemel te bewegen
(6125) Voor haer verkeerde volk, O Here (zeiden zy)
Siet aen haer onverstant, en grote zotterny,
En wilt dit zwacke vleesch zyn doorheit doch vergeven,
En dan zoo was het vaek wel kloek genoegh bedreven.
Dus roert Aaron oock zyns zusters zonden aen,
(6130) Vergeeft ons, zeyt hy, dat in dwaesheit is begaen,
[p. 184]
Om beter by den Heer zich beyde te versoenen:
Dat is, op mynen naem de zonden uyt te boenen.
En dus beklaegt ook Saul het ongelyk dat hy
Docht David aen te doen, Ik hebbe, zeyt hy, my
(6135) In doorheit zeer ontgaen, en David van gelyken
Die noemt zyn zonden ook en schult van af te wyken
Een dwaesheit; anders niet, als of hy zyn genaed
Door my genieten most, daer was geen ander raet.
En dus seyt Paulus ook. Ik heb voor myne zonden
(6140) Om myn onwetenheit genade noch gevonden
Maer nu onwetenheit, hoe noemt gy dat gebrek?
Wat dunkt u of het wel wat anders is als gek?
En wat is ook genae zyn dwaesheit toe geschreven?
Als, waer hy wijs geweest, het was hem niet vergeven.
(6145) En ziet daer valt my noch wat anders in de zin,
En vraegt gy hoe, zoo spaed? het viel my eer niet in.
Dien Konink en Propheet met harten leet bevangen
Die zuchtet, en verzaekt aldus in zijn gezangen,
De misdaet mijner jeugt, en zottigheden* Heer
(6150) Daer ziet doch over heen, en rekent die niet meer.
Hier stelt hy twederley, die meugt gy wel betrachten
Voor eerst zijn jonge jeught; wat zijn doch haer gedagten?
Maer enkel ydelheit, en rechte narrery;
En daer zoo stelt hy noch zijn zottigbeden by;
(6155) En hier op dient gelet, hy zeit zijn zottigheden,
Dat isser meer als een, en dit om zijn gebeden
Te wapenen met kracht van dwaesheit boven al,
En dies zoo noemt. hy ook een eindeloos getal,
Doch daer van al genoegh; ik raek hier in de boeken,
(6160) En zie voor oogen meer als daer is in te zoeken;
Dewijl dat ook de kerk, en algemeine leer
My dienen; en bestaen, Ik zegge min, of meer.
Besiet den yver eens, voorzeeker ik en vinder
Geen meer, en groter als by wijven is, en kinder:
[p. 185]
(6165) Die dringen in de kerk, en vechten om de plaets,
En zijn wel buyten die, de beste kameraets.
Daer kan den yver vaek dit volkjen zoo verleiden
Men riep de koster wel, en Heer oom om te scheiden.
Waer vint gy onder u, gy wijsen, als gy meint,
(6170) Een yver hoe hy zy, dien dele niet verkleint?
t Is waer daer hebben ook wel mannen om geleden,
Maer die en wierden van haer vrinden niet bestreden
Doch zoo veel isser af, de Papen binnen Meens
Die vochten ook wel eer om t lieve zitten eens,
(6175) Hoe wijsselik en vroom, dat kunt gy lichter achten,
Dewijle daer de droes wel hartelyk om lachten.
Dat was een misverstaht, de Bisschop, en den Abt
En waren daer niet toegeschoren, en gekapt,
Om voor haer hoogheit met den swaerde zich te wreken,
(6180) Dat heeft in anvank in de kerke wel gebleken,
Daer wat geen hoverdy; geen pracht, geen overdaet,
De grote wijsheit. en geleertheit in den haet,
Hier tegens wederom de nedricheit, en slechte
Eenvoudicheit omhelst, gehouden als het rechte
(6185) Kenteken van de leer, en voor een eigen merk
Dat boven ander droegh die eene ware kerk.
En eindelik geen zot, die zotter schijnt te leven,
Als dese, die zoo gans en gaer zigh overgeven,
Om nae de reyne leer te leven onbesmet,
(6190) En dragen in gedult ten hemel haer gebet.
Die geven zoo haer goet, haer vlees, en bloet ten besten,
Of t haer niet aen en ging, en voeden zich en mesten
Met vasten, en geschrey, met waeken en verdriet
En wenschen al den doot, en om haer leven niet:
(6195) En met een woort geseit, het leven datse leiden
Schynt van haer leven al, en eigen bloet gescheiden,
En elders heen verhuyst; en die dit nu gevalt,
Wat is haer leven doch? voorseeker recht gemalt.
[p. 186]
En dies soo wierden ook de jongeren, des Heeren
(6200) Voor dronken aengesien en zoeten, in haer leeren,
En dat ook niet zoo vreemt; want Festus meê zo haest
Hem Paulus onderwees, hout zeide hy, gy raest.
Maer doch dewyl ik eens my zelven ben ontlopen,
En met den Ezel in de Leeuwen huyt gekropen,
(6205) Zoo moet ik verder gaen, en tonen u hier by,
Dat aller vromen heil, doch anders niet en zy,
Als dwaesheit (met verlof en neemt my dat niet qualik)
Het is voorseeker waer, al luidt het wat ongalik.
Zwijgt maer een weynig stil, en spreekt dan u gebrek,
(6210) Gy zult het wel verstaen al is uw liefde gek
Wat Plato van de ziel wel eertyts heeft gesproken,
(Te weten, dat haer kracht belemmert, en gebroken
Door onse grove vlees, niet smake, nogh en zie
De waerheit in der daet, en nuttigheit, van die)
(6215) Daer zijn wy schier in eens; en verder zoo besloot hy,
Dat overdenken van de mensche zijnen doot, zy
Den wegh der wysheit eerst, om dat zigh dan de ziel
Van al wat zichtbaer is, en tastelyk onthiel,
Gelyk als in de doot; zoo lange dan de gangen
(6220) En aderen des lijfs, de Geest daer in gevangen
Wel besigt, en bedient, zoo noemt men ons gesont:
Maer als hy eindelyk wil breken dat verbont,
Verlaten dit gebouw dat allen smerten vol is,
En gaen zijn vrydom in. zoo seytmen dat hy dol is;
(6225) En zijn de zinnen dan gebroken, en verrukt
Door krankheit die het vlees, en vrye krachten drukt,
Dan is het dollery, dat ziet men al te male,
Daer is geen twijffel aen; en veel in dese quale
Zijn wonderlyk gestelt, en vreemde dingen zien,
(6230) Zoo wat voor handen is, als waer het zal geschien,
Ook vele die haer spraek ten enemael verkeert is,
En spreeken vreemde tael, en wat haer nooyt geleert is,
[p. 187]
Een teeken dat de ziel haer vrydom nu genaek
En van het zwacke vlees zigh beter meester maek.
(6235) Dies vaerdigh om te gaen, en willigh om te scheiden
Begint haer deugden vast, en krachten uyt te breiden
En hieruyt komt het ook, geloof ik, als het hert
Nu ringe met den doot, en vast verwonnen wert,
Dat menichmael de ziel haer tonge dan ontsluyte,
(6240) En vreemde dingen spreek, die wonder zijn, en uyt de
Verborgentheit geput. En of dit nu en dan
Door vromen yver ook eens beurden, als het kan,
Dat mach veel licht dan wel dien zelven aert niet wesen,
Van dolheit, maer nochtans zoo seer gelyk by desen,
(6245) Dat al de werelt schier geloven zal het zy,
Gelyk het anders is, een rechte raserny.
Te meer omdat alleen, een volkjen, van getalle
Zoo weynigh, en gering ten enemael van alle
De menschen hier beneên in allen zoo verscheelt,
(6250) En houde zich, als van het grote deel gedeelt.
En dese gaet het dan niet anders als de gene,
Die vast in Platoos hol gebonden, zich alleene
Vergapen aen een schijn, en schaduwe van iet
Das voor haer oogen speelt; en zoeken verder niet;
(6255) En een nu van haer ontlopen hier nae boven
Die keerde wederom, en wouw haer doen geloven
Hy had de zake zelfs, en sekerheit van dien,
Dat haer de schaduw gaf, voor oogen hier gesien,
En dat het wel met haer elendigh zy geschapen
(6260) Die aen een schaduw zich alleene zoo vergapen
Als aen een grote zaek, en mijnen daer noch by,
Dat buyten desen schijn niet meer daer aen en zy
En zou die wijse man niet schelden, en beklagen
Haer blinde zotterny, en medelijden dragen,
(6265) Met zulken slechten volk? daer van hy doch bespot
En anders niet zou zijn gerekent als een zot.
[p. 188]
En dus zoo gaet het ook al meestendeel op aerden.
Het slecht gemeine volk dat houdt alleen in waerden,
Wat meest lichamelyk voor ogen is, en niet
(6270) Het gene daer de ziel nae luistert, en op ziet;
De vrome wederom die willen, en betrachten
Den Geestelyken schat alleenich, en verachten
Al wat het lyf genaekt, en wat het oge ziet;
En daer zy hene zien daer gelt het ooge niet.
(6275) Zy laten ongemoeit, en aen het aertsche blyven,
Die geestelyk vergaen, en vleesselyk beklyven,
Die voor het eerste zien naer hoogheit, en gewelt
Van rykdom, en daer nae de vruchten van haer gelt
In wellust, en geneught des Lichaems aen te leggen;
(6280) En vraegt gy nae de ziel? daer valt niet af te zeggen.
Ook veel, die daer van niet geloven onder haer,
Om datse niet en zien of watse zy, of waer.
Maer hoe de Vromen zich daer eenig in bemoeyen,
Dat is genoech bekent; zy laten alles vloejen,
(6285) En letten op de ziel, en waer die komt van daen,
En hopen noch met haer daer weer eens heen tegaen.
Dies wat de Werelt magh besitten, en bekooren
Dat achten zy al niet; of zijnse wat te vooren
In zegen, en geluk, zoo dienen zy de winst
(6290) Al voor den armen meest, en voor haer zelven minst.
Daer bennen trappen ook in allerhande zaken,
Die groter onderscheit by die, en dese maken.
De zinnen dan voor eerst, al zijnse met het lyf
Wel altemael verplicht, zoo bennen dese vyf,
(6295) De reuk, gevoel, en smaek, het horen, en gesichte
Doch grover als de rest, die nergent nae zoo dichte
Aen onse vlees, en bloet geboeyt zijn, en verwant,
En meer daer af bevrijt; te weten het verstant,
Het willen, en gepeins, al zijn die wel van binnen,
(6300) Nochtans wat vryer van het Lichaem, als de zinnen,
[p. 189]
En waer zich dan de ziel ten vollen toe begeeft,
Daer zietmen dat se mee haer meeste krachten heeft.
De vrome dan, die heel de vyfe niet en achten,
En wat daer vreemt af is, alleene gaen betrachten,
(6305) Die schynen menighmael niet anders als verdooft
Van voelen, van gesicht, van reuk, en smaek berooft,
En in die vyve weer die haer te zeer beswaren
Daer in is allerbest t gemene volk ervaren;
En in de rechte niet, daer zijnse weder mal,
(6310) Gelyk de vromen in de vyve niet met al,
Dus was Bernardus ook, doen hy den Oly nutte
Voor wijn in zynen dorst, dat scheen wel of hy dutte;
Maer neen hy was zoo zeer verrukt in zijnen geest,
Het doch hem even goet ook wat het waer geweest.
(6315) En waer een slechten bloet op die manier bedrogen,
Hy haddet drae geproeft, en t harte wel gespogen;
Zoo vaerdigh zijnse daer, en hoe gemeiner aert,
Hoe beter datse met de vyve zijn bewaert.
Ook wertter wederom een zielen lust gevonden,
(6320) Die aen het druistigh vlees wat naeuwer is gebonden,
Als Wellust, hovardy, misgunst, en overdaet
In slapen, spijs, en drank; in toornigheit, en haet:
Waer tegens wederom de vromen al haer leven
Te kanten zijn gewoon, en ridderlyk te streven.
(6325) Het slecht gemeine volk is daer in weer zoo bly,
En meynt, dat zonder die geen leven leven zy.
En eindlyk zijn der ook noch meer genegentheden
Die tussen beiden gaen, en beter zyn geleden
De liefde van zijn bloet, zijn vaderlant, en heer
(6330) En tussen man en vrouw, en diergelyken meer:
Van dese schijnt wel of t gemene volk wat houde,
Te weten min of meer, doch niet gelyk het zoude,
En als de vrome doen, die dese gans en gaer
Ook poogen uyt haer hert te roeyen, als se daer
[p. 190]
(6335) Niet bennen nae degeest, en dat men zoo beminne
Zijn Ouders, en geslacht, niet nae zijn eigen zinne,
Of om den bant alleen, van vrientschap, of het bloet,
En dat men was van haer gewonnen. of gevoet.
Maer zoo veel als hun deugt, en vromigheit belanght,
(6340) Dat ook haer liefde daer, en harte zich aen hanght.
Daer zien haer oogen op, dat stelt haer liefde maet;
Die nader niet en acht, en verder niet en gaet.
En dese winkelhaek, haer dient in alle zaken,
Wat zichtbaer is, en ook niet heel end al te laken.
(6345) Dat staet haer meê wel aen, maer nergent nae zo zeer,
Als dat se niet en zien, daer is haer liefde meer.
Zy zeggen dat in dienst en heilighdom der kerken,
Daer dient de ziele met het lichaem meê te werken.
En offer imant al de strenge vasten hiel
(6350) (Daer op de slechte luy, betrouwen lyf, en ziel)
En zyn begeerlikheit niet temden, of besnoeide
Die laet de ziele gaen, daer hy het lichaem boeide.
Dat most van boosheit ook, en zonde zyn getemt,
Of anders bleef de Geest noch schuldigh, en beklemt
(6355) In vuile slaverny, en kost niet los geraken,
Om hier de vreughde van den hemel eens te smaken.
Daer zyn de vromen dan in besich; en benout
In allen wat de Geest by desen aerden houdt;
De slechte wederom die blyven hier beneden,
(6360) En groeyen, als haer vlees is vry, en onbesneden,
En achten anders niet als wat het oge ziet,
En dat is haer geloof, en verder gaet het niet.
Dus zijn se beide gaer verscheiden in haer wesen,
Wat dese willen hier, dat willen die na desen,
(6365) Ook eren zy den heer in groten onderscheit
De vrome dat men ziet, de slechte dat men zeit.
Die werden door de boet, en reine leer bewogen,
En dese door gezang, en kostelheit der ogen;
[p. 191]
En om dit onderscheit, en merkelyk verscheel
(6370) Dat tussen beide gaer te groot is, en te veel;
Zoo meinen dikwils die, dat dese stapel gek zijn,
En dese wederom, dat die van dat gebrek zijn.
En ziense beide recht, zoo moet de werelt vol
Van Narren zyn, of wel de meeste deel al dol.
(6375) Of zal het eene zijn van beiden, als ik mene,
Zoo zijn nae mijn verstant de vrome gek allene,
Gelyk gy beter zult begrypen, en verstaen
Wanneer ik nae myn woort, u klaer zal hebben aen
Gewesen, dat de Geest verrukt, en opgetogen
(6380) Ook dol zy enichsins, en buyten zyn vermogen.
Gelooft dan vry voor eerst dat Plato, dus al heeft
Wel eer hier afgedroomt daer hy dit vonnis geeft
Van alle raserny, wat toe val datter in is,
De beste van geluk, en zoetste wel de min is.
(6385) Want die zoo zeer bemint, die leeft hem zelven niet?
Maer in het gene dat hy lieft, en liever ziet,
En hoe hy verder van hem zelven dan gerukt is,
En met zyn zin, en ziel daer dieper in gedrukt is,
Verloren, en gemist in t gene dat hy vryt,
(6390) Hoe minder hy zich heeft, hoe meer hy zich verblyt.
En als nu zoo de Geest het lichaem laet verlegen,
En elders heen verhuist, en besicht niet ter degen
Het werk tuigh van zyn vlees, is hy dan, die zo leeft,
Niet zinneloos genoegh, die gene zinnen heeft?
(6395) En zinneloos is dol, daer valt niet op te zeggen;
Dat weet gy zelven wel, en zonder uyt te leggen;
En hoe de liefde meer ontsteken is, en vol,
Hoe groter raserny, en meer geluckigh dol.
En wat zal dan nu zyn der zaligen haer leven
(6400) Hier boven, daer se nu zoo vierig* al om streven?
Als namentlyk de Geest, zal met een nieuw gewelt
Het lyf verheren daer, gelyk een sterker helt,
[p. 192]
En zonder grote strydt, dewyl hier al te voren
Het Lichaem van hem was gesuivert, en herboren;
(6405) Om die verandering te lyden, en ook meest,
Om dat hy zelven van dien allerhooghsten geest,
Die zonder eind, en maet, is sterker, en vervaerlyk,
Zal werden ingelyft, zeer vreemt en wonderbaerlyk.
Zoo dat de gansche mens die dese vreughden plukt,
(6410) Zal van hem zelven zijn, en buyten zich gerukt,
En daerom ook alleen geluckigh, en zoo blyde
Dewyl hy buyten zich gestelt is, en wat lyde,
Dat onuytsprekelyk in hoger overvloet
Hem overschaduw van het allerhoogste goet.
(6415) En of nu dit geluk niet eer en zy volkomen
Voor dat de ziele weer haer vlees heeft aengenomen,
Nochtans dewyle dat der vromen leven maer
Een overdenken zy, vant gene dat hier naer
Hun eewigh is bereidt, zoo schynt haer van te voren
(6420) De reuke daer al af, en proeve reets geboren,
Hoe wel dat dese smaek zoo slecht is, en gelyk
Een schaduw of een droom, by Godes hemelryk
Dat eewigh dueren zal, zoo staet haer doch niet eene
Van al de Werelt aen, als dese vreught alleene:
(6425) Zy kennen geen vermaek, nog blytschap hier beneên
Of schoon ook al de vreught gesmolten waer in een.
Zoo vele beter zyn de Geestelyke zaeken,
Onsichtbaer, en verwacht; als die wy zien, en raeken
En dit is ook het geen, daer van ons is geseyt,
(6430) Het welk den hemel heeft den zynen toebereyt:
Dat ooit geen oogh en sagh, geen ooren ooit genaekte,
Noch in des menschen hart ooit daelden, of geraekte.
En die dan hier in dus verkracht zyn, en vervoert,
Dat weinich doch gebeurt, die zyn ook als beroert
(6435) Van zinnen, en verstant, en spreken wonderheden,
Geen woorden van begryp, of menschelyke reden,
[p. 193]
En geven menighmael een zinneloos geluit
Dat met haer eigen zin, en wille niet en sluit.
Ook zietmen haer gelaet verscheiden mael verscheien,
(6440) Dan vrolik, dan bedroeft, dan lacchen, dan eens schreien;
En als men al haer doen, en wesen dan besiet,
Zoo zynse ver van daer, en by haer zelven niet.
En voort, wanneer se weêr herstelt, en by den geest zyn,
Zo vraegt haer eens,waer heen, of hoese wel geweest zyn,
(6445) Of uyt, of in haer vleesch; of wat haer heeft geraekt,
En of haer lichaem heeft geslapen, of gewaekt?
Daer weten zy niet af, als waer het enkel dromen,
Of door een nevel haer vertoont, en voorgekomen.
Leest hier eens breder af wat op het Hoge Liet
(6450) Origenes verhaelt; al deught de ketter niet,
Zoo gaet het doch, als daer, en hier nu is gesproken,
Haer lichaem is ontzielt, de zinnen zyn gebroken.
Zy weten van haer doen, of watter is geseit,
Of watter is gesien, van allen geen bescheit.
(6455) Alleene dat se zeer geluckigh boven maten
In dese dwaesheit zyn, daer lust haer af te praten;
Dat is haer wel bekent, daer zynse meê vermaekt,
En schreien dat se weêr by zinnen zyn geraekt,
En wenschen anders niet, als al haer gansche leven
(6460) Zoo zinneloos geweest, zoo zinneloos gebleven.
En dit is dan een klein en zeker proefjen al
Vant leven en geluk, dat nimmer einden zal,
Dat haer in eeuwigheit gesworen, en bereidt is,
En vele wysen weêr verborgen, en ontzeit is,
(6465) En dies zoo wort het eerst in dwaesheit ook geproeft,
Wys is hy dan, die om zyn wysheit is bedroeft.
Maer of ik ook te ver, en buyten mijn bestek ben?
Jae zeeker, ver genoegh, een teken, dat ik gek ben.
Dies isser wat gepraet, en anders als het zou,
(6470) Ey ziet eens wie het doet, de Zotheit, en een vrou.
[p. 194]
Dat is genoegh gezeit; doch knoopt dit in uw oren,
Een blinden haen vint ook somtyts noch wel een koren.
Of dunkt u kan men hier geen vrouwen by verstaen,
Het mosten hennen zyn in plaetse van een haen?
(6475) Dat is nu evenveel, ik laet het daer by blyven
Ik heb genoech geraekt, al zyn t geen quade wyven,
Nu zie ik wel, gy staet, en wachtet altemael.
En wilt een kort besluyt van alles, en verhael
Gelyk het wel vereischt; maer neen dit moet gy weten,
(6480) Wat daer gesproken is, dat is my hier vergeten,
Waer of ik dan doch zoo een eindelose maght
Van woorden laten zou! ik borst wel aen de vraght,
Al schynt het u zoo licht, dit praten, en dit mallen
Is na myn klein verstant my zuur genoegh gevallen.
(6485) Daer neemt het vry voor aen; en heeft mijn zotte praet
De waerheit u geseit, ey neemt het niet zoo quaet.
Ik spreke tegens u, als tegen mijn vertroude,
Gelyk gy waerdigh bent, en daer ik u voor houde,
Die my zoo garen dient, zo hoog, en waerdig acht;
(6490) En daer meê gae ik heen, en zeg u goeden nacht.
EINDE.
[p. 195]
GElyk de hooge Staet en eere van den man
De gansche werelt nu te velde brengen kan;
Zo hebben ook wel eer de menschelyke leden
Getwist, en onder haer en voor haer naem gestreden.
(5) Een yder deed zyn best, en roemde van zijn werk;
De wil was even groot, de reden even sterk.
Ik reyke, sprak het Oog, tot boven in de wolken,
Ik leer des hemels loop, ik oversie de volken
Van onsen Horison te zamen in deryl;
(10) Veel snelder als de wint, de donder en zijn pyl.
Ik zie de schoone lust van alle wilde dieren,
Van bosschen, berg, en dal, van stromen en rivieren,
En wat de werelt heeft geschapen en gebout,
Dat wort alleen van my verwondert en beschout.
(15) En is daer wel een ding, dat liever als het zien is
Van t zoete vrouwenvolk? ik zegge, datter gien is:
Dat is de rechte Pool, de toon van uw gemoet,
Een donder in uw hert, een blixem in uw bloet.
Doch zoo gy wetenschap en vreughde wilt verachten,
(20) Zoo zegt, hoe wilt gy doch uw vyanden verwachten,
Als ik daer niet en waer? hoe wilt gy met haer slaen?
Of aen de rechter of de slinker vleugel gaen?
Hoe wilt gy uw geweer en wallen dog bereiden?
Het lant, de zee, de lucht, de menschen onderscheiden?
(25) Hoe wilt gy zien, wat deught en wysheit al vermag,
Wat raet en daet, als ik de boeken niet en zag?
Hoe wilt gy kruyt en plant van dooden en genesen
Verscheiden in een kamp, daer beide zyn te lesen?
Als ik daer niet en waer, zoo was een diamant
(30) Niet beter als een steen in t vruchteloose zant;
[p. 196]
Als ik daer niet en waer, wat zouden dog de wanghskens,
De wel besneden mont, zoo blosent en zoo blankskens,
Het lieffelyk gelaet, vol vreughden en genaê?
Och, zoumen dat niet zien? t was jammer over schaê.
(35) Dat vraegt uw Voeten eens, hoe menig hondert stappen
Geschieden wel om maer een lonxken te betrappen?
ô Bloet, dat doet zoo zacht, dat jongh is, schoon en teêr
En vriendelyk daer by; het oude niet zoo zeer.
Zoo keurig is het Oog, jae doort gebruyk van oogen
(40) Wort menigmael het hert aen beide zy getogen.
Het weten is de weg, en ik alleen de baen;
Maer hoe dat dit geschiet, dat geef ik u te raên;
t Is wel, als ik het kan. Nu stelt eens int bysonder
Myn stralen en mijn kunst: is niet het meeste wonder
(45) Geleit aen mijn gebouw? waeromme zeytmen dan?
Een scheel, een trouweloos, een blint, een arrem man.
Ik ben het schoonste lidt, het noodigste, het beste,
De lust, de lucht, de lok, het oordeel van de reste;
Zoo dat het zeeker is, wanneer men niet en ziet,
(50) Zoo zyn de zinnen dom, en al de leden niet.
NEen holla, sprak de Neus, waer ik voor u niet open,
Zoo waert gy dog al lang in vuyligheit versopen:
Ik reynige de pan, de herssens, en de paên,
Daer door het leven moet in uw gesichte gaen,
(55) Geduurigh is myn deugt, en in uw oude dagen,
Als ik daer niet en waer, wie zou de brillen dragen?
Wie zou den teeren geest in t bloeyen van de Mey
Verquicken met de reuk? wie zou zoo veelderley
Gebreken wederstaen? wat zou de mont gebruyken
(60) Voor hulpe van haer spraek? wie zou de lonte ruyken?
Ik ben uw medecijn, uw brillenzael, uw sluis,
De eere van uw spraek, de gevel van uw huis.
Aen my de wijsen zien de deughden van uw zinnen,
Uw wijsheit, uw verstant, uw laten en beginnen,
[p. 197]
(65) Mijn kleynigheyt is schoon, mijn hooghte die men laekt,
Die heeft wel eer alleen de Koningen gemaekt.
Daer heeftmen op gesien, dat was het rechte teeken:
Daer zijn al doen ter tijt de deughden uyt gebleeken.
Zoo dat ik zeggen magh, al isse breedt of smal,
(70) Of lang, of blank, of blont, de Neuse wint het al.
En denkt eens, wat het kost, hoe kleinen lit dat ik ben,
Eer ik met root en blaeuw gemarmert, en in schik ben:
Jae dat het kint beschreit, en douderdom versweeg,
Was menigmael al deur, eer ik mijn verwe kreeg.
(75) Ziet zulken gast ben ik, en als de maght verbolgen,
Verduystert is en bint, zoo moet gy my wel volgen;
Jae gae doch immer voor; en dat gy niet en ziet,
Daer geef ik oordeel van, het zy gesont of niet.
Hoe dikwils meint de naers een luchtken zo te smooren?
(80) Maer neen ik pas hem op, al kan ik zien noch hooren.
Zoo haest en is hem dan den sluypert niet ontsnapt,
Hy wort alleen van my verraden en beklapt;
En is dat niet wat vreemts, dat voor kan achter weten,
En dat noch boven aen?
Wat wilt gy u vermeten
(85) Van boven? sprak het Oor, ik ben het hoogste lidt;
Men weet wel, waer het Oor, en waer de Neuse zit.
En zeeker, dat aen u zoo veele waer gelegen,
Zoo had ook yder een twee neusen wel gekregen.
Wy zijn van beter aert, wy hooren het gesang
(90) Door bosschen, bergh en dal, den lieven zomer lang;
Wy hooren het gespel van allerley musijken.
Hoe? Wout gy dan noch hier de Neuse by gelijken?
Wie kan den droeven geest, wie kan melancholy
Wie kan verslagentheit genesen eer, als wy?
(95) En daerom heeft de krijg haer trommel en trompetten,
Te wackeren den geest, en vreese te beletten.
En alsmen t wel besiet, wat kloekheit of verstant
Heeft u van aenbegin de kunsten ingeplant?
[p. 198]
Wat kan de cijffer doen, de letteren, de woorden,
(100) De sprake van de mensch,wanneermen niet en hoorden?
En daerom zult gy zien, die doof gebooren is,
Die blijft zijn leven ook zoo stom, gelijk een vis;
Zoo dat gy nu wel ziet, wat deughden dat het Oor heeft,
En wat hy missen moet, die mangel aen t gehoor heeft,
(105) Het Oor, een krachtigh ding. het Oor, een edel gat,
Heeft Salamin vernielt, en Romen weer ontzat.
Doch waer toe desen roem? uw handen en uw zinnen
Die wijsen myn proces van buyten en van binnen,
Uw zinnen weten t wel, en t is een oude wet,
(110) Dat niemant zonder* reên wort boven aengeset,
Gelyk gy ziet aen my: nu let eens op uw handen;
Die çieren my met gout en kostelyke panden,
Die maeken my de luyt, de cijter en de snaer,
En schenken my de vreught; den arbeyt is voor haer.
(115) Zy weten, wat het is dat minnelyke woelen,
Dat tasten hier en daer, en blindelings te voelen.
Dit krygen zy door my, zy weten, ik verstae,
Dat t schertselyke Neen, ist ernstelyke Jae.
Nu ziet eens wat genucht voor zinnen en gedachten,
(120) Voor oogen, mont en hert, wat kunt gy doch verwachten
Van reuke, van gesicht, van smaeke, van geluyt,
Dat aengenamer is als t Jaewoort van de Bruyt?
Geen snare die zoo lief, geen honigh, die zoo zoet is,
Geen stem, geen nachtegael, doch zoo de deren goet is.
(125) NIet hooger; sprak de Mont, gy valt hier in mijn ampt:
Het Jaewoort van de Bruyt, van wat voor leden quampt?
Ik denke wel van my, ik moet de zoete vrouwen
Bevechten, en den drank van rechte liefde brouwen;
Ik moet de wreede meyt en troostelosen knecht
(130) Veranderen haer hert, en helpen hem te recht:
[p. 199]
Nochtans wat baet het my? ik hebber weynig wil af;
Ik maek de bane klaer, een ander speelt het spil af;
En dat ik menigmael geen goeden troost en gaf,
Zoo waer een schoone vrouw uw grondeloose graf.
(135) Maer dit is noch al niet, ik moet alleen u geven
Het oordeel van de doot, van straffe, van het leven.
Hoe menigmael heb ik in uw verdiende quaet
De stricken van uw hals en handen los gepraet?
Hoe menigmael heb ik den doot voor u gedronken,
(140) En u mijn leven voor uw missedaet geschonken?
Hoe menigmael heb ik alleene met een woort
De qualen en den rouw geschoven buyten boort?
Ja dat noch hooger is. en heb ik niet voor desen
De koningen van pyn, en ziekte weêr genesen?
(145) Gekregen van de doot en wederom te deeg,
Of schoon de Theriaek en Panacea zweeg.
Wat dunkt u, zou van u wel eene dit verrigten?
Och! neen, het is te zwaer, en boven uw gewigten;
Ik stelle wet en recht, ik stelle moort en brant,
(150) Ik maeke twist en kryg en wederom bestant.
Ik brenge man aen man, ik opene met reden
De herten in de slag, en sluyte de geleden,
Ik breeke tyranny, ik buyge moet en maght,
De Koningen heb ik te velde nu gebragt.
(155) Ik hebbe menigmael den * Adelaer bedrogen,
En zoo veel duysent man zijn vasten klaeuw onttogen,
Geleyt ook door het vier, door honger bloet en ban;
Ik brochtse doen daer af, en nu daer weder an.
Ziet dit is mijn beroep, en daer zy zoo van blasen,
(160) Dat kan den tyger ook, de honden, en de hasen.
Die ruyken, hooren, zien en beter noch als gy,
Maer wiens is dese deught gegeven meer als my?
* Mansvelt bedriegt den Keyser door schijn van Vredehandelinge doen
hy beset was.
[p. 200]
Nu let eens op de rest van alle, die der leven,
Is niet den zoeten lach alleene my gegeven?
(165) Geen schepsel oyt zoo kloek, zoo kluchtig van geslagt,
Dat van geen mensche quam, en met een mensche lacht;
En heb ik dan alleen dat menschelyke teeken,
Hoe kunt gy dan by my in. t minste zijn geleeken?
En dat ik roemen wou het geene, dat ik laek,
(170) Zoo ging doch boven u de lieffelyke smaek.
ô lieffelyke wijn! ô hemels dau en ranken!
ô spijse voor de ziel! ô zalve voor de kranken!
ô balsem voorde rouw! uw deugden gaen alleen
Door ader, merg en bloet, en al de leden heen.
(175) Niet anders als de mey met haer ververste stromen,
In wouden, berg en dal, en t harde van de bomen
Herbaert een nieuwe ziel, zoo doet ons ook de wijn;
Daer mag geen ouderdom geen zorge tegen zijn.
De smaek en meyn ik niet, dat zou dog u verdrieten;
(180) Ik spreke van haer deugt, die kunt gy meer genieten,
Gelyk de medicijn; is eene van u krank,
Zo loopt men nae de mont; die moet dan aen den drank;
En die dan niet als roet zoo byster, bars en zuur is,
En vaek niet anders, of het rasend en vol vuur is.
(185) En had ik dat voor u niet menigmael gesmaekt,
Gedenkt eens, was het dan met u niet wel gemaekt?
Noch nader wil ik gaen, wat zouden doen uw krachten,
Uw deugden, die gy roemt, als ik u liet versmachten?
Als ik gesloten bleef, zes dagen maer aen een,
(190) Zoo moet uw ziele voort, en wip om al de leên.
Hieromme wacht u vry, en laet u niet verleyden;
Noyt was de hovaerdy van haren val gescheyden.
Bedenkt vry, wat ik ben, maer proeft niet, wat ik kan;
Want zoo gy daer aen wilt, gy zijtter qualijk an.
(195) Ik was, en ben het noch, en wil uw voogt en heer zijn;
Zoo niet, ik zweer uw dorst en honger zal uw leer zijn.
[p. 201]
AL sachtjes, sprak de Hant, hoe nu wel, lieve Mont?
Wel lieve slockerbroot, gy maekt het my te bont.
Wilt gy ons met uw dorst en honger nu verveeren?
(200) Och! neen, gy tuytevaegt en leckebaert te geeren.
En dat gy daer af roept, dat is in mijn gewelt,
Ik geef u spijs en drank, en als het my gevelt.
En dat ik noch alleen uw spijse most bereiden
En steeken in den hals, dat waer noch wat bescheiden;
(205) Maer neen, ik moet al voort, het zy my lief of leet,
En werken, dat ik zwel, en woelen, dat ik zweet.
Ik maeke span en ploeg, ik bouwe velt en acker,
Geen ooge voor den dag of mont is my te wacker,
Ik snoeye stam en stok, ik sny de vruchten af,
(210) En zaeye weêr, dat my de rijpe zomer gaf.
En dat ik ook, als gy, niet meer en wist, als eeten
Zoo waer de werelt al voor lange tijt vergeten.
Verhongert en versmacht, vervallen en verarmt,
Had ik my niet gebruykt, en over u ontfarmt.
(215) Ik ben uw timmerman. uw kunstenaer, uw voeder,
Uw wapen, uw gewelt, uw schermer en behoeder.
Ik bouwe, waer gy woont, ik maeke, wat gy draegt,
Dat hagel, sneeu, noch wint, noch winter u verjaegt.
Ik geef u kruyt en loot, musketten, en kartouwen.
(220) En wat zy nederslaen, dat kan ik weder bouwen.
Doch wat de kloeke Hant wel eer al heeft gedaen,
Dat zietmen wel, daer noch de Pyramiden staen.
Jae dat de plaetsen van de seven wonderwerken
Noch lagen onbeschreit, dan zoumen eersten merken
(225) Hoe veele dat ik meer en beter ben, als gy,
En alles, wat gy roemt, maer enkel voddery.
Besiet eens, waer gy gaet, het lant is u gegeven,
De vogelen haer plaets, de visschen om te leven.
Wat heb ik hier gedaen? de grondeloose gront,
(230) De klippen en de zee gebroght in uw verbont.
[p. 202]
Doen voor mijn eerste boeg de vloet en ebbe schikten,
De visschen van het meyr, en Goden haer verschrikten.
Noch was dit niet genoeg, al waer de zee bekent,
Daer was noch boven haer een ander element.
(235) Daer heb ik ook een wegh voor Daedalus gevonden,
En hem zijn banden en zijn ballingschap ontbonden,
Al was hy schoon bemuurt, bevlooten metter zee,
En geene wegh, als dien de hemel open deê.
Nochtans hy moster uyt; ik maekte hem zoo vlugge,
(240) De bergen onderdaen, den hemel op zijn rugge.
Dus zijt gy door mijn gunst nu meester van de zee,
Van aerde, van de lucht, en van de vlammen mee,
Die Jupiter alleen in zynen throon bewaerde,
Tot dat ik se van daer ging brengen op der aerde.
(245) Noch had ik al geen rust; ik most al meer daer aen,
Ik ben met Orpheus in den afgront ingegaen,
Daer Styx en Phlegeton haer schrickelyke stromen
Bespooken met de nacht en nimmer licht bekomen,
Daer noyt geen ander strael en scheen van boven af.
(250) Als pek en swavel in den swarten nevel gaf.
Hier was den vroomen helt zijn beste schat geseten,
Getogen van sijn zy, doch even onvergeten.
Hy sagh mijn kunsten aen en t zoete van de luyt,
En daer op ging hy voort recht nae zijn doode bruyt,
(255) De helsche raeken in en onderaerdsche paden,
Tot neder in den poel van straf en ongenaden.
Daer vond hy zijn begeer, zijn uytverkooren vrou,
En midden in de hel het einde van zijn rou.
Ik trok myn snaren op, en speelde, dat de zielen
(260) Daer weenden altemael; Tisiphone die vielen
Haer toortsen uyt de vuyst, en niet een slag of steek
Deê Charon met zijn riem; zoo sat de gek en keek.
De Prince van de hel, die nimmer was bewogen,
Die kreeg met zijn gemael de tranen in zijn oogen.
[p. 203]
(265) Zy vraegden zijn begeer, en gaven hem zijn wens,
Hy koos zijn doode vrouw en troudense noch ens;
En daer meê weder heen. om seven duysent wyven
En quam ik daer niet weêr.men zouder wel eens blyven;
De Droes en heet zoo niet, en t heeft zoo quaden klem
(270) Te vryen by de doodt, ik swijge dan by hem.
En hadt gy met u al hem willen daer bevryen
Van Gorgon en haer hant, by ging der noch wel vryen.
Daer gelt geen stuur gesigt, geen opgeblasen krop,
Geen snuyven in de wint en snijden maghtig op.
(275) Mijn wetenschap, mijn geest, die waren daer bescheyen,
Die konden rots en steen, doot, droes, en hel verleyen.
Wat wilt gy dan met my noch twisten om de plaets?
Och! dat en past u niet, gy machteloose maets.
Ik ben uw schilt, uw heer, ik kan u naer gebeuren
(280) Beschermen en voorsien, bevechten en verscheuren;
En alles, wat gy roemt, besiet eens wat het zy,
Daer al uw saeken meest te lene gaen van my.
Uw oogen haer vermaek, haer keerssen en haer brillen,
Uw ooren haer gespeel, en alles wat zy willen,
(285) Uw neuse zijn gereuk, zijn balsem en uw mont,
Te weinigh is hem quaet, te veel is ongesont.
Gy wacht doch al op my, ik weet het u te geven,
Een yder uw begeer, en al te mael uw leven.
WAt? zo doch, sprak de Voet, dit is een Lit van eer,
(290) En zeeker gy gelijkt niet qualijk op mijn Heer,
Ik zie wel, klein en groot wil hier hem nu vermeten,
En my en ziet men niet; de Voet is al vergeten:
Maer dat ik u eens nam en schoof u in een sloot,
Dan zoumen eersten zien, dat pocchen my verdroot;
(295) Dan zoumen eersten zien, wat dat gy met uw vrijen,
Met harnas en geweer en al uw kramerijen
Zoudt brengen aen den dagh. Ik denke wel, ter steê,
Daer ik u leggen zou, daer lagh de reste meê.
[p. 204]
Ik ben uw sterke maght, uw pael, uw paert, uw wagen,
(300) Te worstelen, te slaen, te wandelen, te dragen.
Wat doch voor bouwery, voor strijden of gevecht,
Is zonder voeten oys zijn leven uyrgerecht?
Dar most een dolle krijgh en zeeker niet gemeen zijn,
Daer niet een voet en waer; ten minsten moster een zijn.
(305) En weet gy, wat gy zijt voor helden zonder gaen?
Een jonk onnosel kint daer spiegelt u vry aen,
Of aen uw volle gat, als alles is verdronken,
De zinnen en de ziel in bier en wijn versonken.
Dan isser geen gevoel, geen horen, geen gesicht,
(310) De mont een trotsen belt, het lijf een arrem wicht,
Dan wort het hooft te zwaer, den hals te swak, de lenden
Die hangen, en de dronk wil dan den slaep volenden.
Nochtans wat zal ik doen? de Voet moet doch al voort,
Of zien dat Neus en Mont in vuyligheit versmoort.
(315) Dan kom ik op de baen, al voor en achter over,
Kruysweegs, en dwars en krom, niet anders of ik tover,
Of duyvels bannen wouw, zoo stadigh is de pas;
Dat doet, ik wacht het hooft, als kristallijne glas.
Dan staen de toorens scheef, de straten haer verheffen,
(320) De ruyme wegh is smal, de vlacke grondt oneffen.
En ik onschuldigh lidt, het is my lief of niet,
Moet ook zoo qualijk gaen, als gy zoo qualijk ziet.
A1 heb ik geen genot aen al uw sware teugen,
Zoo moet ik doch al voort, of anders zout niet deugen.
(325) Doch ben ik al bereit, hoe zelsaem dat ik kom;
Maer treê ik dan eens mis, daer lacht gy ook niet om.
Dat moet dan menighmael de Neuse noch versetten,
De Hant, al kost hy schoon, die zal het niet beletten.
Of die zoo al wat kreegh, dat schaden hem niet ens,
(330) Wat heeft hy al dat nat te lappen in de pens,
Dat schier de waerde ziel haer plaetse moet begeven,
Als vlamme van de wint, zoo van de dronk gedreven?
[p. 205]
En dat ik menighmael voor u dan niet en zagh,
Zoo was u w dr