Dit is een onderdeel van ErasmusLausGeillyaert1560.html. Klik hier voor het hele document.

sal thien duysent
Vastendaghen aentellen, ende also me-
nichmael zijnen Buyck by na met een
Middachmael gheborsten, daer in re-
[fol. 91v]
kenen. Dander sal so grooten hoop der
Ceremonien voortbrenghen, als nau
seven lastbare schepen en souden voe-
ren. Een ander sal roemen dat hy lx.
iaren lanck noyt gheen Ghelt genaect
en heeft, dan met vingheren die met
dobbel Hantschoenen ghewapent wa-
ren. Dese sal een Cappe voortbrengen
die so sloordisch ende vet sy, datse geen
Schipper en soude gheweerdigen aen
zijn lichaem te trecken. Die sal verhalen
dat hy meer dan vijvenvijftich Jaren
der Spongien leven gheleydt heeft, al-
tijts aen een plaetse ghehecht. Een an-
der sal zijn stemme voortbrenghen die
door gheduerighen Sanck heesch sy.
Dese, Slapericheyt, Verghetenheyt, ende
Traecheyt, wt eensaemheyt vercregen.
Dander, een Tonghe door langhe swij-
ghen, onbeweghelick, Maer Christus
sal dit roemen (die anders nemmermeer
en sullen een eynde hebben) af breken, ende
segghen: Van waer coemt dese nieuwe
aerdt der Joden? Een eenighe Wet be-
kenne ick warachtichlick mijne te zijn,
van de welcke ick niet en hoore. Ende
ick hebbe voortijden openbaerlick ende
sonder Parabolische bewimpelinghe,
de Erve mijns Vaders beloeft, niet den
Cappen, Ghebedekens, ofte Vastenen,

De spongien
wassen ende
hangen altijts
aen de steenen,
ende Aristo-
teles ende Pli-
nius seggen
dat sy leven.
[fol. 92r]
maer den Gheloove, ende Wercken der
Liefde. Ick en bekenne oock die niet, die
hare wercken te seer bekennen: Dese die
willen heyliger schijnen, dan ick selve,
moghen der Abrarasen Hemelen besit-
    Basilides Ketter timmerde drye hondert
ende vijventseventich Hemelen, waerom hy
zijnen Discipulen beval den naem Abraras:
want de Griecxsche Letteren deses Woorts,
maken int getal, dry hondert ende vijventsestich.
ten, so sy willen, ofte bevelen dat hen an-
dere Hemelen ghemaeckt worden van
de ghene der welcker insettingen sy bo-
ven mijne Gheboden gheset hebben.
Als sy dit sullen hooren, ende sien dat de
Schipluyden ende Wagenaren boven
hen gheacht worden, met wat aensich-
ten meynt ghy, sullen sy malcanderen
aensien? Maer hierentusschen en zijn sy
niet sonder mijne weldaedt gheluckich
door hare hope.
    Ende hoewel dese menschen zijn van
de Borgherlijcke gemeynte afgheson-
dert, nochtans en derfse niemant versma-
den - sonderlinghe de Mendicanten, om
dat sy alle secreet aller menschen weten
wt de Biechten (so sy die noemen) het
welcke sy nochtans achten ongheoor-
loeft te openbaren, ten sy als sy wel ge-
droncken zijnde, henselven willen met
lustige fabulen vermaken ende dan geven
[fol. 92v]
sy de sake alleenlick met gissinghen te
kennen, de namen daerentusschen ver-
swijghende. Maer so yemant dese Hor-
selen ghetercht heeft, dan wreken sy hen-
selven seer wel in de ghemeyne Predi-
kinghen, ende beteeckenen haren vyant
met scheeve woorden, ende dat so be-
dectelick, dattet een yegelick verstaet,
ten sy dat hy niet en verstaet, ende en
maken gheen eynde van tegen bassen,
tot dat ghy hen een brocke inden Muyl
hebt gheworpen.
    Maer segt my, wat †Comedispeelder
of Guychelaer soudt ghy liever sien dan
dese als sy in hare Predikinghen Rhe-
toriceren? Het welck sy ganschelick spot-
telick doen, maer volghen nochtans
seer lustichlick na het ghene dat de Rhe-
tores gheleert hebben van de wijse hoe
men een Oracie sal doen. O onsterffe-
licke God, wat ghebeer maken sy? hoe
bequamelick veranderen sy haer stem-
me, hoe singhen sy, hoe worpen ende
sweven sy henselven, hoe nemen sy on-
dertusschen nu een ander, ende dan
wederom een ander aensichte aen, hoe
vervullen zijt al met roepen. Ende de-
se Conste van Prediken, gheven die
Broederkens als een heymelick dinck
den Broederkens over. Ende hoe wel
†Dat zijn
Rhetorijc-
kers.


[fol. 93r]
my niet gheoorloeft en is, dese conste
te weten, soo sal ick nochtans eenich-
sins daer na ghissen. Ten eersten aen-
roepen sy, het welck sy van de Poeten
ghenomen hebben. Daer na, als sy
van de liefde willen spreken, nemen sy
haer beghinsel van †Nilo de Riviere in
Egypten: ofte als sy willen de verbor-
ghentheyt des Cruyces wtleggen, be-
ginnen sy gheluckichlick van de Baby-
lonische Drake Bel: of als sy willen van
de Vasten handelen, maken sy haer be-
gin van de twelf Zodiasche teeckenen.
Of als sy vanden gheloove willen spre-
ken, maken sy een lange Voorreden van
de viercantinghe des Circkels. Ick sel-
ve hebbe eenen gehoort, die wtnemen-
de Sot (Ick hebbe ghefeylt, Gheleert
wilde ick seggen) was, die als hy soude
in een seer groote Vergaderinge de ver-
borgentheyt der Heyliger Dryvuldicheyt
wtleggen, is (om zijne sonderlinge lee-
ringe te verheffen, ende der Theologen
ooren genoech te doen) ganschelic eenen
nieuwen wech ingegaen, te weten, van
de Letteren, Syllaben ende Oratie: dan
ooc van de overeencominge Nominis
& Verbi, Adiectivi Nominis ende Sub-
stantivi. Waerentusschen hen nu vele
verwonderden, ende sommige dat woort







Namelic, een
verkeerde ende
verdraeyde
Voorreden.
[fol. 93v]
Horatij in henselven mummelden: Wat
willen dese so onnutte dingen? Ten eyn-
de heeft hy de sake daer toe ghebracht,
dat hy dat Beelde ende ghelijckenisse
der gantscher Drievuldicheyt toonde
also wtgedruckt in de beghinselen der
Grammarie, datse gheen Mathemati-
cus en soude hebben connen claerlicker
in het sandt afmalen. Ende in dese Ora-
tie hadde die aldergrootste Theologus
acht gheheele maenden also ghesweet,
dat hy ooc te desen dage blinder is dan
de Mollen: te weten, om dat alle de scherp-
te des ghesichtes is tot de scherpheyt des
vernufts getrocken. Maer dien mensche
en verdriet zijne blindtheyt niet, ende
meynt oock dat hy die eere met cleynen
prijse gecocht heeft.

    Wy hebben eenen anderen gehoort
van tachtentich Jaren, die so seer Theo-
logus was, dat ghy mocht meynen dat
Scotus in hem wedergheboren ware.
Dese, als hy soude de verborgentheyt des
Naems Jesu wtleggen, heeft met won-
derlicke scherpsinnicheyt bewesen, dat
in de selve letteren verborgen is al wat
van hem mochte geseyt worden. Want
dat hy alleenlick op drie Casus ghede-
clineert wort, dat is (ghelijck hy seyde)
[fol. 94r]
een openbaer Beelde der Goddelicker
Dryvuldicheyt. Daer na, dat de eerste Ca-
sus Jesus op een S, eyndiget, de twee-
de op een M, ende de derde op een U: dat
daerin een onwtsprekelicke verborgent-
heyt was: te weten, dewijle dese drie let-
terkens te kennen gaven, dat hy is Sum-
mus, Medius, ende Ultimus. Daer was
een verborgentheyt die noch bedeckter
was dan dese: den Naem Jesus deelde
hi op Mathematische wijse also in twee
ghelijcke deelen, dat het middeldeel van
vijve inden midden bleef. Daer na leer-
de hy dat die letter by den Hebreen was
S. dewelcke sy Sciyn noemen. Nu, Syn
is in de Schotsche tale (so ick meyne) te
seggen, Sonde: ende hier wt bewees hy,
dattet openbaerlick verclaert wert, dat-
tet Jesus is, die de sonden der Werelt
wechneemt. Dit soo nieu een beghinsel
hebben sy alle so neerstelic toeghehoort
ende verwondert (voornamelic de Theolo-
gen) dat hen byna geschiet is, dat voortij-
den Niobe is geschiet: hoewel my byna
    Niobe hadde vele seer schoone kinderen,
ende als sy sach dat die van Apollo ende Dia-
na met pijlen doorschoten waren, is sy door
wtnemende droefheyt verboomt ende ver-
hardt gheworden, ende (ghelijck de Poeten
schrijven) in eenen steen verandert.








Dopperste,
Middelste,
ende Laetste.
[fol. 94v]
gheschiedde, dat de Fygenhouten Pria-
po is ghesciet, doe hy met zijn groote
    Priapus (wiens Beelde van fijgenhout
gemaect was) als hy de Nachtsacrificien Ca-
nidie ende Sagane (daer mede sy de Furien
ende der dooden Sielen wt riepen) aenschou-
de, heeft door vreese een goede groote schete
ghelaten, ghelijck of een stijf opgeblasen bla-
se gheborsten hadde: waer door de oude Wij-
ven verschrict worden ende wech liepen.
schade de Nachtsacrificien Canidie en-
de Sagane aenschoude. Ende voorwaer
niet tonrechte: want wanneer heeft de
Griecksche Demosthenes, ofte de La-
tijnsche Cicero sulcken listigen inganc
ghevonden? Die hebbent voor een on-
gheschict begin gheacht, dat vander sa-
ke seer vreemde was: gelijc of de Swijn-
herders niet also hare reden begonsten,
te weten, door het Meesterschap der na-
ture. Maer dese gheleerde achten, dat
hare voorwandel (want alsoo noemen
zijt) alsoo eerst sal wtnemende Rheto-
risch zijn, ist dattet nerghens met den
voorgenomen Argumente overeen en
coemt: op dat hierentusschen de toehoo-
rer hem verwonderende, by hemselven
dit mummele: Waer wil dese nu henen?
    Ten derden, in de stede der narratie
verclaren sy wat wt den Evangelio,
maer als onderweghe doorloopende,
[fol. 95r]
hoewel sy dat alleenlick behoorden te
doen.
    Ten vierden nemen sy nu eenen nieu-
wen Persoon aen, ende brenghen een
Theologische vrage voort, die somtijts
noch Hemel noch Aerde en gheraeckt:
ende dit meynen sy oock totter conste
te dienen. Hier verheffen sy eerst de Theo-
logische wijnbrouwen, dese grootsche
Namen in de ooren druckende, hooghe
Leeraers, scherpsinnige Leeraers, alder-
scherpsinnichste Leeraers, Seraphische
Leeraers, Cherubische Leeraers, Heyli-
ge Leeraers, onwedersprekelicke Lee-
raers. Dan verheffen sy by het ongeleer-
de volck hare Syllogismos, Maiores,
Minores, Conclusiones, Corollaria,
Suppositiones, ende seer coude ende meer
dan Schoolsche bueselen.
    Nu isser noch het vijfste stuc, in welc-
men behoort seer groote conste te too-
nen. Hier brenghen sy my voort eenige
dwase ende ongheleerde Fabel wt den
Historischen Spieghel (soo ick meyne)
ofte wt de Roomsche daden, ende leggen
die wt Allegorice, Tropologice ende Ana-
gogice. Ende op dese wijse voleyndighen
sy hare *Chymeram, sulcke als oock
Horatius noyt en heeft connen begrij-
pen als hy schreef: Humano capiti. &c.
[fol. 95v]
    Hare Chimeram] Dat is, hare ongeschic-
te Oratie die nergens met malcanderen over-
een en coemt: Want Chimera is by de Poeten
een onnatuerlick dier, vooren een Leeu, ach-
ter een Drake, in de midden veel vyers spou-
wende. Sulcke Oratien straft ooc Horatius
in Arte Poetica, dat sy zijn gelijc ofmen aen
een menschen Hooft eenen Peerts hals set-
te. &c.
    Maer sy hebben gehoort, ic en weet
niet van wien, dat het begin der Oratie
behoort stille, gherust, ende met gheen
roepen te zijne. Daerom beghinnen sy
int eerste also, dat sy oock selve hare ey-
gen stemme niet en hooren: ghelijc oft
erghens toe diende, te spreken dat nie-
mant en verstaet. Sy hebben somtijts
ghehoort, datmen (om de menschen te
beweghen ende beroeren) behoort wt-
roepingen te gebruycken: daerom hoe-
wel sy anders de stemme leeghe genoech
houden, ondertusschen verheffen sy die
onversiens met een ganschelick wtsin-
nich gheschrey, ooc alst niet noodich en
is. Ghy soudt sweeren dat dien mensche
Niescruyt noodich ware, even ghelijck
of daer niet aen gheleghen ware, waer-
men roept.
    Boven desen, om dat sy gehoort heb-
ben, dat de Oratie behoort int voortgaen
heet te worden, als sy de beghinselen in
eenen yeghelicken deele eenichsins ver-





Exclamatio
[fol. 96r]
haelt hebben, ghebruycken sy wonder-
licke ernsticheyt der stemme, oock als
de sake seer koudt is: ende ten eynde la-
ten sy also af, dat ghy soudt ghelooven
dat hen den adem begave.
    Ten laetsten hebben sy gheleert, dat
by de Rhetores ghemeldet wordt van
spot, daerom arbeyden sy oock om som-
mighe boerden daer in te menghen: O
lieve Venus, hoe vol behagelickheyts,
hoewel ter plaetse, soo dat ghy soudt
segghen, dat sy ganschelick Esels aen
de Luyte zijn. Sy bijten oock somtijts,
maer alsoo, dat sy meer kittelen dan
leedt doen. Ende nemmermeer en pluym-
strijcken sy warachtelijcker, dan als sy
aldermeest willen schijnen vrijmoedich-
lickxt te spreken.
    Somma, de gantsche handelinge is
soodanich, dat ghy soudt sweeren dat
zijt gheleert hebben van de Guyche-
laers op de Merckt, de welcke hen
verre te boven gaen. Hoewel sy beyde
malcanderen soo seer ghelijck zijn, dat
nyemandt en twijfelt, dat dese van die,
ofte die van dese hare Rhetoricam ghe-
leert hebben. Ende nochtans soo vin-
den dese oock (te weten, door mijn hul-
pe) sommighe, die meynen, als sy de-
se hooren, dat sy enckel Demosthenes
[fol. 96v]
ende Cicerones hooren. Van welcken
aerdt voornamelic zijn de Coopluyden,
ende de Vroukens: der welcker ooren
sy seer soecken te behaghen, om dat de
Coopluyden eenighen deel des Roofs
van qualick vercreghen dingen plegen
te deelen, als sy bequamelick gepluym-
strijct zijn: ende de Vroukens (die om
veel ander oorsaken wille deser Orden
seer gonstich zijn) pleghen in deser men-
schen schoot wt te storten, als sy yet op
hare mannen vertoornt zijn. Ghy siet
(meyn ick) hoeveel dese aerdt der men-
schen van my ontfangt, die meynen dat
sy Paulus ende Antonius zijn, als sy
met Ceremonikens ende spottige bue-
selen ende roepinghen eenichsins tyran-
nie bedrijven onder de menschen.
    Maer dese Guychelaers, die also on-
dancbaerlick mijne weldaden bedecken,
als sy onduechdelick de Godtsalicheyt
veynsen, wil ick ghewillichlick verlaten.
Want ick hebbe overlanck lust om van
de Coninghen ende Princelicke Hove-
linghen (van de welcke ick seer eenvou-
dichlick gedient worde) van die Edele,
ghelijct betaemt, edelick wat te roeren.
De welcke voorwaer, waert dat sy ooc
een halve once wijsheyt des herten had-
den, wat souder droeviger ofte soo seer
[fol. 97r]
te schuwen zijn, als der sulcker leven.
Want die en sal niet achten dat hy het
rijcke moet vercrijghen door valschen
eedt ofte moort, die by hemselven over-
leyt heeft hoe groot een last op zijn schou-
deren ligt, die een warachtelick goet
Prince wil wesen: dat de gene die de re-
geringhe heeft aenghenomen, niet zijn
eyghen, maer de ghemeyne sake han-
delt: dat hy niet en behoort dan van ge-
meyn nut te dencken: van de Wetten die
hy gheeft ende wtricht, niet eenen vin-
gherbreet te wijcken, der welcker hy sel-
ve een ghever ende wtrechter is: dat hy
aller zijner Officieren, ende Overiche-
den oprechticheyt moet bewaren ende
goet doen: dat hy alleen is voor aller men-
schen oogen geset, ende gelijck een ghe-
sont ghesteernte, can door onnooselheit
der seden seer groote welvaert der men-
schen aenbrengen: of gelijck een dootlic-
ke Comete groot verderf opbrenghen,
dat anderer menschen feylen niet so seer
gevoelt, noch so wijt verbreyt en wor-
den: dat de Prince in sulcke plaetse is,
dat zijn feyl (als hy slechs ooc een wey-
nich afwijct vander duecht) terstont als
een peste voortgaet tot seer vele men-
schen. Dan oock, dewijle der Princen
Fortuyne dicwils vele dinghen mede-
[fol. 97v]
brengt, die pleghen vander duecht af te
leyden, van welcken aerde zijn, wellust,
vrijheyt, pluymstrijckinghe, overdaet:
dat hy soo veel te neerstichlicker moet
arbeyden, ende te sorchfuldichlicker moet
waken, op dat hy nerghens (ooc als hy
bedrogen is) traghe en sy in zijn ampt.
    Ten laetsten (op dat ick verraderie,
haet, ende andere perijckelen ende vree-
sen voorby gae) dat die warachtige Co-
ninck over des Princen hooft staet, de
welcke weynich hier na sal van hem (ooc
van eene yegelicke alderminste daet) re-
kenschap eyschen, ende dat soo veel te
strengelicker, hoe hy hooger heerschap-
pie bedient heeft. Waert (seg ick) dat een
Prince dese ende vele diergelijcke din-
ghen by hemselven overleyde (hy sou-
dese overleggen waert dat hy wijs wa-
re) die en soude (so ick meyne) noch spij-
se noch slaep connen met lust ghebruyc-
ken. Maer nu geven sy door mijn ga-
ve alle dese sorghen den Goden over.
Sy besorghen henselven gemackelick,
ende en laten niemandt toe tot hare oo-
ren, dan die weet behaghelicke dingen
te spreken, op dat gheen sorchfuldicheit
aen het herte en come. Maer sy mey-
nen alle Princelicke wercken wel vol-
bracht te hebben, als sy sonder ophou-
[fol. 98r]
den iaghen, schoone Peerden voeden,
als sy tot haren voordeele de Officien
ende Eerlickheden vercoopen: als sy
daghelickx nieuwe vonden bedencken
om der Borgheren goedt te verminde-
ren, ende tot haren Schat te brenghen:
maer dit onder Titelen die bequamelick
ghevonden zijn, op dattet eenighen
schijn der rechtvaerdicheyt hebbe, hoe-
wel het ooc alder onrechtvaerdichst is.
Hier toe doen sy oock willens wat flat-
teringe, om de herten des volcx eenich-
sins tot hen te verbinden. Bedenct my
nu eenen mensche (hoedanige somtijts
zijn) die in de Gesetten onwetende sy,
ende byna een viandt des ghemeynen
voordeels, eyghen nut soeckende, tot
wellust begheven zijnde, de gheleert-
heyt, Vrijheyt, ende warachticheyt ha-
tende, niet min dan op de ghemeyne
welvaert denckende, maer alle dinck
met zijnen lust ende met zijn voordeel
metende: Daer nae doet desen een gou-
den Keten aen, die de eendrachticheydt
der duechden die aen malcanderen han-
ghen bewijse: Daer nae een Croone
met costelijcke Peerlen verciert, de
welcke vermane, dat hy behoort met
alle Princelicke duechden de andere te
boven te ghaen. Boven desen, eenen
Der Vorsten
Cleedinghe.








[fol. 98v]
Scepter, de welcke een teecken sy der
rechtvaerdicheyt, ende allesins geheel-
heyt des herten: ten laetsten een purpu-
ren cleet, het welcke zy een bewijs eener
wtnemender liefde tot der ghemeyner
welvaert. Waert dat de Prince dese
cleedinghe met zijn leven vergeleke, ick
meyne voorwaer dat hy hem gansche-
lick soude zijner vercieringe schamen,
ende vreesen dat eenich wel ghenuesde
wtlegger, soude dese eerlicke cleedinge
tot schimp ende spot verkeeren.
    Nu, wat soude ick seggen van de Hof-
sche Edelingen? Der welcker vele, hoe-
wel sy de eygenste, dienstbaerste, onver-
standichste ende verworpelicste zijn, wil-
len nochtans de aldereerste gesien wor-
den. Nochtans zijn sy in dese eenige sa-
ke seer saechtmoedich, dat sy te vreden
zijnde, gout, Peerlen, Purper ende an-
dere teeckenen der duecht ende wijsheyt
aen het lichaem omme te dragen, ende
de oeffeninge ende begeerte der duecht
selve, anderen toelaten. Sy schijnen hen-
selven daermede overvloedichlick ghe-
luckich te zijne, dat sy den Coninck mo-
ghen Heere noemen, dat sy geleert heb-
ben met drie woorden te groeten, dat sy
weten Hoofsche Titelen dickwils in te
drucken, als genade, heerlicheyt, groot-
Edele.




[fol. 99r]
dadicheyt: dat sy de schaemte hebben wt-
nemende seer afgeleyt, dat sy lustichlic
flatteren. Want dit zijn de consten die
den warachtighen Edelen ende Hoof-
schen man betamen. Maer ist dat ghy
de gantsche ordeninge des levens naer-
der insiet, soo sult ghy vinden enckel
Pheacas, Penelopes Vrijers. Het an-
der des Vers bekent ghy, het welcke u
Echo bet sal verhalen dan ick.
    Pheace] was een volck seer bot ende on-
verstandich, by de welcke de Homerische U-
lysses groote luegenen looch.
    Penelopes vrijers en deden anders niet
dan hen oeffenen in Bancketeren, danssen,
singhen, oncuysheyt bedrijven. Dese meldet
Horatius in een Vers: waeraen hy oock set,
Boeven ende Alcinoi, welcke twee woorden
de Sotheyt hier verswijcht, segghende dat
Echo die bet sal verhalen. Want Echo is die
stemme die schijnt de twee laetste Syllaben
teghen te roepen ende verhalen, alsmen in een
Woudt of tusschen geberchten heeft geroepen.
    Sy slapen tot half den dach, dan is
daer een gehuert Priesterken voor het
bedde bereyt, om bynae den slapenden
een Misse te becorten. Daer na tot het
ontbijt: ende eer dit wel voleyndicht is,
wordet door het Noenmael afgebroken.
Daer na den Teerlinck, het Schaecspel,
Lot, Rabbauwen, Sotten, Hoeren,
Spel.
[fol. 99v]
    Daer nae een naemiddach eten ofte
twee. Wederom het Aventmael. Daer
na Bancketten meer dan een, by Jupiter.
Ende op dese wijse verloopen de uren, dagen,
maenden, Jaren, ende Eeuwen, sonder ee-
nich verdriet des levens. Ick selve gae
somtijts vetter wech als icse hebbe sien
roemen, dewijle der Goddinnen eene ye-
gelicke haerselven schijnt den Goden so
veel naerder te zijne, hoe sy eenen langeren
steert sleypt: dewijle den eenen Edelinck
den anderen met den elleboge voortsteect,
op dat hy schijne Jovi naerder te zijne:
dewijle een yegelic hemselven so veel te
meer behaecht, hoe hy swaerder ketten aen
den hals draecht, so dat hy ooc zijn stercte
ende niet alleenlic zijnen rijcdom vertoone.
    Ende der Princen voornemen wort
van de Pausen, Cardinalen ende Bis-
schoppen nu over langhen tijt ernstich-
lick naghevolcht, ende byna te boven
ghegaen. Nu, ist dat yemandt overdenct
wat dat sneeuwitte lijnen cleedt bediet,
te weten, een leven dat allesins onschul-
dich sy. Wat de tweehornighe Mijter
meynt, wiens beyde soppen met eenen
knoop aen malcanderen zijn ghehou-
den, te weten, volcommen wetenschap
des Nieuwen ende Ouden Testaments:
wat de handen met Hantschoenen ghe-









Bisschoppen.
[fol. 100r]
wapent, te weten, bedieninghe der Sa-
cramenten, die suyver, ende van alle besmet-
tingen der menschelicker besmettingen
vry sy: wat de Staf, te weten, seer neer-
stighe sorghe over de bevolen Cudde:
wat het voorghedragen Cruyce, te we-
ten, overwinninge aller menschelicker
gheneghentheden. So yemandt (segge
ick) dese ende vele andere dierghelijcke
dinghen overdochte, soude die niet een
droevich ende sorchfuldich leven leyden?
Maer nu doen sy fijnlick, dewijle sy hen
selven voeden. Maer de sorge der Scha-
pen bevelen sy Christo, ofte worpense
den Broederen (die sy also noemen) oft
den Stedehouderen op den hals. Noch
en gedencken niet selfs haren naem, wat
het woordt, Bisschop, bediet: te weten,
arbeyt, neersticheyt ende sorchfuldicheyt.
Maer om gelt int net te gecrijgen, zijn
sy gantschelick Bisschoppen (dat is toe-
sienders) ende niet een blinde wachte.
    Op dese selve wijse de Cardinalen,
so sy bedencken dat sy inder Apostelen
stede ghecomen zijn, ende dat de selve
dinghen van hen geeyscht worden, die
de Apostelen gedaen hebben. Boven de-
sen, dat sy niet en zijn Heeren, maer be-
dieners der geestelicker gaven, van welc-
ke sy corts hier nae sullen seer strenghe
Cardinalen.








[fol. 100v]
rekenschap gheven. Jae soo sy oock in
hare cleedinghe een weynich Philoso-
pheren, ende aldus by henselven dunc-
ken: Wat? dese cierlicheyt der cleedinge,
bediet die niet seer groote ende wtne-
mende onnooselheyt des levens? Ende
de inwendige purper, bediet die niet seer
brandende liefde tot God? Wederom,
wat? Dat wterste cleet met groote wij-
de wtbreydende, ende des Eerweerdich-
sten geheele muyl bedeckende (hoewel
het soude ghenoech zijn om oock mede
eenen Kemel te bedecken) bediet dat niet
Liefde, die haerselven seer wijt wtstrect
om eenen yegelicken te hulpe te comen,
dat is om te leeren, verwecken, vertroo-
sten, straffen, vermanen, oorloghen ne-
der te leggen, boose Princen te weder-
staen, ende oock tbloet ghewillichlijck
voor de Christen Cudde te coste te leg-
ghen, ende niet alleenlick het goet. Hoe-
wel, waer toe dient goet den genen die
der armer Apostelen stede bedienen?
Waert (segghe ick) dat sy dese dinghen
overleyden, sy en souden die plaetse niet
begheeren, ende soudense begeerichlick
verlaten, ofte souden voorwaer een gan-
schelick arbeydich ende sorchfuldich le-
ven leyden, sulck als die oude Apostelen
gheleeft hebben.
[fol. 101r]
    Nu, de Pausen die de stede Christi
bedienen, ist dat sy arbeyden om dessel-
ven leven na te volghen, te weten, die
Armoede, Arbeyt, Leere, Cruyce, Ver-
achtinghe des levens, ist dat sy den naem
Pape, dat is Vader, ofte den bynaem,
Alderheylichste, bedencken, wat sal op
de Aerde bedructer zijn? ofte wie soude
die plaetse met alle zijne goeden coopen:
ende de gecochte met Sweert, Fenijn,
ende alle Ghewelt beschermen? Wat
grooter gherief soude desen de Wijsheyt
benemen, waert dat sy hen eenmael aen-
quame. Wat segghe ick, de Wijsheyt?
Ja oock een Brijselken van dat Sout
daer van Christus meldet. So veel Rijc-
doms, so veel Eere, so groote Heerlic-
heden, so vele Overwinningen, so vele
Officien, so vele Dispensacien, so vele
Tollen, so vele Indulgencien, so vele
Peerden, Muylen, so vele Trawanten,
so veel Wellust. Ghy siet hoe groote
Marcten, hoe grooten Oogst, wat groo-
ter Zee des goets ick met corte woor-
den vervatet hebbe. In der welcker ste-
de soude comen, Waken, Vasten, Wee-
nen, Bidden, Prediken, Studeren, such-
ten, ende duysent diergelijcke swariche-
den. Ende dat en is oock niet te verge-
ten, dat so vele Schrijvers, so vele Co-


Pausen.
[fol. 101v]
pijers, so vele Notarien, so vele Advo-
caten, so vele Promotores, so vele Se-
cretarij, so veel Muyledrijvers, so vele
Peerdeknechten, so vele Tafeldienaers,
so vele Ruffianen (ick hadde byna wat
weeckelickers daer toe gheseyt, maer
ick vreese dattet soude den Ooren te
hardt zijn, In summa, so groot ghe-
druysch des volcx) dat den Roomschen
Stoel, beswaert, (ic heb gefeylt, vereert
meynde ick) soude tot hongernoot ghe-
bracht worden. Dat ware wel een on-
genadich ende grouwelick stuck: maer
het ware veel grouwelicker dat ooc sel-
ve de opperste Princen der Kercke, ende
de warachtighe Lichten der Werelt tot
den Staf ende Bedelsack weder ghe-
roepen worden.
    Maer nu, so daer yet arbeydelicx is,
dat laten sy gemeynlick Petro ende Pau-
lo, de welcke overvloedichlick ledigen
tijt hebben. Maer als daer eenige cier-
lickheyt ofte wellust is, dat nemen sy tot
henselven. Ende also gheschiedet door
mijn hulpe, dat by na gheen aerdt der
menschen saechtelicker ende min sorch-
fuldich en leeft, als die achten dat Chri-
sto overvloedichlick ghenoech gedaen
sy, als sy met die heylighe ende by na guy-
chelsche cleederen, Ceremonien, Titu-
[fol. 102r]
len der heylicheyt ende eerweerdicheyt,
ende segheninghen, ende vervloeckin-
ghen, den Bisschop spelen. Miraculen
doen, is oudt ende verganghen, ende gan-
schelick deses tijts niet: het volck leeren,
is arbeydelick: de heylighe Schriftuere
wt legghen, betaemt der Schole: bidden
is een ledich dinck: tranen storten, is el-
lendich ende wijfachtich: arm zijn, is
sloordisch: overwonnen worden, is schan-
de, ende en betaemt dien niet seer, die oock
de opperste Coninghen nauwe toelaet
der Heylighen voeten te cussen: eynde-
lick, sterven is onlieflick, ghecruyst te
worden is schandelick. Daer blijven al-
leenlick dese wapenen ende soete seghe-
ninghen, de welcke Paulus meldet,
ende hier van zijn sy voorwaer seer
milde, als Verbiedinghen, Suspensien,
Verswaringen, Wederverswaringen,
Banninghen, Wraeckbeelden, ende
den grouwelicken Blixem, waer door
    Te Roome worden de ghene die sy toonen
verbannen te zijn, op Lijnen doeck gemaelt,
oft gheschildert met seer hatelicken gedaente.
Sy sitten met wtsinnighen aenschijne: ende
op beyde zijden zijn boose Gheesten, die hen
een vlammighe croone opsetten: ende daer is
vyer onder hare voeten, ende grouwelicke
opschriften.



Rom.16 c.18
[fol. 102v]
sy alleenlick met eenen wenck der men-
schen Sielen oock over de Helle senden.
De welcke nochtans die Heylichste Va-
ders in Christo, ende Stadthouders Chri-
sti, op niemant scherpelicker en schieten,
dan op de ghene die door des Duyvels
ingheven arbeyden, om de Patrimoni
Erve Petri te verminderen, ende af te
knaghen. Want hoewel inden Evan-
gelio de stemme Petri is, Wy hebbent
al achterghelaten, ende zijn dy na ghe-
volcht: nochtans noemen sy desselven
Patrimonigoet, Ackers, Steden, Tol-
len, ende Heerlickheden. Als sy (tot na-
volginghe Christi onsteken zijnde) voor
dese dinghen strijden met Sweert ende
Vyer, niet sonder groote schade des
Christelicken bloets: dan achten sy eerst
dat sy de Ghemeynte de Bruyt Christi
Apostolischlick beschermen, de vyan-
den (ghelijck zijse noemen) sterckelick
verdreven hebbende. Ghelijck of daer
eenige schadelicker vyanden der Ghe-
meynte waren, dan boose Pausen, die
met swijghen laten Christum te nie-
te worden, ende aen Ghewinghesetten
binden, ende met verdraeyde wtleggin-
ghen vervalschen, ende met Pestilen-
tialischen leven vermoorden. Ende hoe-
wel de Christelicke Gemeynte is door
[fol. 103r]
bloet ghefundeert, ende door bloet be-
vesticht, ende door bloet vermeerdert,
nochtans voeren sy nu de sake wt met
den Sweerde, gelijck of Christus doot
ware, die de zijne op zijn wijse mochte
beschermen. Ende hoewel Oorloghe een
sake so wreedt is, datse niet den men-
schen, maer den Wilden dieren betaemt,
ende so wtsinnich, datse de Poeten dich-
ten van de Furien gesonden te worden,
ende so schadelick, datse een gansche
Peste der zeden over al inbrengt: ende
so onrechtveerdich, datse van de alder-
booste Roovers pleecht alderbest be-
dient te worden: ende so Godloos datse
geenssins met Christo overeen en coemt:
nochtans laten sy alle andere dinghen,
ende handelen dese alleenlick. Hier mach
men oock sien stockoude mannen, die
ionckhertighe sterckte bewijsen, ende
noch costen ontsien, noch door arbeyt
vermoeyt en worden, noch yet verschrict
worden, oft sy schoon de Ghesetten, de
Religie, de Vrede, ende al wat der men-
schen regeringe aengaet, het opperste ne-
derwaerts keeren. Ende daer en ghe-
breken gheene gheleerde Pluymstrijc-
kers, die dese openbare raserie, noemen
Vyericheyt, Godsalicheyt, ende Stercheyt,
bedenckende eenen wech, hoe yemant














De Paus
Julius de
tweedde, een
so ouden, doch
so krijchgie-
righen man,
dat hy eenen
yeghelijcken
aen malcan-
der histe.
[fol. 103v]
mach het Sweert in zijns broeders le-
den dwinghen, so dat niet te min die
groote Liefde blijve, die een Christen
zijnen naesten is schuldich wt Christi be-
vel. Ick twijffele voorwaer noch, of
sommighe Duytsche Bisschoppen hier
toe een exempel hebben ghegeven, oft
eer hier van een exempel genomen, de
welcke eenvoudiger (oock den dienst,
ende segheninghen, ende andere dier-
ghelijcke Ceremonien verlatende) hen-
selven ganschelick als Vorsten dragen,
so seer dat zijt by na luyheyt ende onbe-
tamelick achten voor eenen Bisschop,
erghens dan in den strijdt Gode een
stercke siele te offeren.
    Ende nu, den ghemeynen hoop der
Priesteren, die achten ongheoorloeft te
zijne, dat sy souden van de heylicheyt
haerder voorgangheren afwijcken, ende
veraerden, Helpe, hoe crijgelic strijden sy
voor het recht der thienden, met Sweer-
den, met geschut, met steenen, ende alder-
ley aerdt der wapenen, hoe scherp sien
sy hier toe, of sy yet connen wt der ou-
den Schrijveren boecken trecken om
het volcxken te verschricken, ende te ver-
winnen datmen hen meer dan thiende
schuldich sy. Maer hierentusschen en co-
met hen in den sin niet, hoeveel alomme
[fol. 104r]
ghelesen wordt van den dienst, welcken
sy wederom den volcke schuldich zijn te
doen. Noch en worden niet vermaent,
ten minsten door den gheschoren sop,
dat een Priester behoort van alle be-
gheerlickheden deser Werelt vrij te zij-
ne, ende niet dan na Hemelsche dingen
te staen. Maer dese soete menschen seg-
ghen dat sy haren dienst eerlick gedaen
hebben, als sy hare Gebedekens eenich-
sins doorgemummelt hebben, waer van
ick my, by Hercules, verwondere, of
eenich God die hoort ofte verstaet, de-
wijle sy selve by na die noch hooren
noch verstaen, als zijse met den mont
doorratelen. Maer dit is den Papen
met den Leecken ghemeyn, dat sy alle
wacker zijn tot den Oogst des profijts,
ende niemant daer der Wetten onwetende
en sy. Maer ist datter eenich last is, dat
worpen sy voorsichtichlick op ander men-
schen schouderen, ende gevent malcanderen
over, ghelijck eenen Bal van hant tot
hant. Want ooc de Wereltlicke Princen,
ghelijck sy de deelen der regeringe des
Rijcks den Stadthouderen bevelen, ende
wederom de Stadthouder den Stadthou-
dere overgheeft, also laten sy oock alle
de oeffeninge der Godsalicheyt den slechten
volcke over, van ootmoedicheyts wege.
[fol. 104v]
Het slechte volck wederom worpet op
de ghene diemen noemt Gheestelicke,
even ghelijck of sy met gheene Ghee-
stelickheyt ghemeynschap en hadden,
ghelijck of met de beloften des Doops
gheheel niet bedreven en ware. Weder-
om de Priesters die henselven noemen
Wereltlick, ghelijck of sy tot de We-
relt begheven waren, ende niet tot Chri-
stum, schuyven desen last op de Regu-
liere: de Reguliere wederom op de Mo-
nicken: de Monicken van saechter Or-
den, op de ghene die in strangher Orden
zijn: ende alle gelijck op de Mendicanten:
de Mendicanten op de Carthusianen,
by de welcke alleenlick de Godsalicheyt
begraven leyt, ende is so seer verbor-
ghen, datmense nauwe te eenigen tijde
can sien.
    Desgelijcx de Pausen overneerstich
zijnde in den Gheltoogst, verworpen
dien seer Apostolischen arbeydt op de
Bisschoppen: de Bisschoppen, op de
Pastooren: de Pastooren, op de Vica-
rijsen: de Vicarijsen, op de Mendican-
ten: Dese schuyvent wederom op die, die
den Schapen sullen de Wolle scheeren.
Maer ick en hebbe hier niet voorghe-
nomen der Bisschoppen ende Prieste-
ren leven te ondersoecken, op dat ick
[fol. 105r]
niet yemande en schijne met eenen Lof
te verhalen, maer een Satyram te ma-
    Satyra was een Poetisch gescrifte, waer
in de ghebreken der menschen opentlick ghe-
straft, ende scherpelick ghescholden worden.
ken: ende dat niet yemant en achte dat
de goede Princen van my beschuldicht
worden, dewijle ick de quade prijse.
    Maer dit hebbe ick met corte woor-
den geroert, om dattet soude openbaer
worden, dat gheen mensche en can lu-
stichlick leven, ten sy dat hy tot mijnen
Godsdienst sy begheven, ende dat ick
hem gonstich sy. Want hoe soude dat
connen geschieden, dewijle oock Rham-
nusia selve, die de saken der menschen
    Rhamnusia was de Goddinne der Toor-
nicheyt, die de Hooveerdighe ende Verachters
anderer menschen strafte. Maer hier noemt
hy de Fortune Rhamnusiam, de welcke (so
men seyt) den Sotten gonstich is: Waer wt
een gemeyn Spreeckwoort is, Hoe Sotter,
hoe gheluckigher: ende hierenteghen is Rham-
nusia altijts der Wijsen vyant geweest. Daer-
om Sotades siende dat by na alle de Wijse
droevighe eynden hadden, heeft wt verbol-
ghentheyt geschreven: De Werelt heeft So-
cratem ghemaeckt wijs te zijne: ende de Werelt
heeft Socratem ellendichlick wech genomen:
want hy is in de Ghevanckenisse gestorven,
Fenijn drinckende. Diogenes is gestorven,
rouwen Geernaert etende. Daer Eschilus
schreef, is het gewelfsel op hem ghevallen. So-
phocles etende het corenken eender Druyven,
[fol. 105v]
is verstict geworden ende vergaen: De Thra-
cische honden hebben Euripidem verslonden: De
Godlicke Homerus is van honger gestorven.
gheluckigh maect, so seer met my eens
is, dat sy altijts der Wijsen seer groot
vyant gheweest sy, ende daerenteghen
den Sotten (oock als sy sliepen) alle ghe-
luck heeft toeghebracht. Ghy bekent
dien Timotheum, den welcken oock
    Timotheus was de aldergheluckichste
Leydtsman der Atheniensen, vanden welcken
Suidas schrijft dat hem de Schilders afbeel-
den, dat de Fortuyne hem, dewijle hy sliep,
Steden in het Nette brachte: waer mede sy
zijn Gheluck te kennen gaven. Hier wt is dit
Spreeckwoort ghekomen, Des slapenders
Nette vangt: het welcke geseyt wort van de
ghene die sonder arbeyt ende neersticheyt ver-
crijghen, al wat sy willen. Dese selve Timo-
theus was oock ghebynaemt Geluckich, om
dat hy meer gheluckich was dan Wijs.
hier van een Bynaem ende een Spreeck-
woort is ghekomen, Des slapendes
nette vangt. Ende wederom: De Nacht-
huyl vliecht. Hierenteghen de Wijse
    De Nachthuyl vliecht. Den ouden Athe-
niensen was het vlieghen des Nachthuyls
een gheluckich teecken der overwinninghe,
om dat dese Vogel geacht was Minerve hey-
lich te zijn, van de welcke men seyde, dat sy
oock de quade raetslaghen der Atheniensen
tot een goet eynde brachte. Hier wt als de sa-
ke gheluckichlick ende na des herten wensch
ghevalt, pleechtmen te segghen. De nacht-
huyl vliecht.
[fol. 106r]
gaen dese Spreeckwoorden aen, Hy is
in de vierde Mane gheboren, ende, Hy
    In de vierde Mane gheboren. Dit is een
Spreeckwoort van de ghene die ongheluc-
kichlick gheboren zijn, ofte die wt swaren ar-
beyt, daermede sy anderen menschen voorder-
lick zijn, selve geen voordeel en hebben. Want
men seyt dat Hercules in sulcker Mane ghe-
boren was, wiens leven was sonder alle Wel-
lust, ende vol arbeyts.
heeft een Seianisch Peert, ende Tolo-
sanisch Gout. Maer ick late af Spreec-
woorden te spreken, op dat ick niet en
schijne de Schriften mijns Erasmi ghe-
rooft te hebben.
    Hy heeft een Seianisch Peert. Dit wert
voortijden gheseyt van de ghene die tot ellen-
dicheyt ende wterste armoede gecomen waren.
    Hy heeft Tolosanisch Gout. Dit seyde men
van de ghene die in seer swaer verdriet qua-
men, ende op een nieuwe ellendige wijse ver-
ginghen. Want doe de stadt Tolosa van Q.
Cepione gerooft was, in welcker stadt Tem-
plen veel Gouts was, alle die in die roovin-
ghe Gout ghenaect hadden, die verginghen
met een ellendich ende bitter eynde.
    So dan, op dat ick tot de sake we-
derkeere, de Fortuyne heeft die lief die
weynich wijs zijn, ende die stout zijn, ende
dien dat Spreeckwoort behaecht, Den
Teerlinck sy gansschelick gheworpen.
Maer de Wijsheyt maect bevreest: daer-
om siet ghy ghewoonlick dat de Wijse
met Armoede, Honger, ende Roock te
Den Teer-
linck worpen
is de sake
der fortune
overgeven.

[fol. 106v]
doen hebben, ende veracht, ende sonder
eere leven, ende ghehaet zijn: maer de
Sotten hebben overvloedichlick Gelt,
ende worden tot Polijtsche regeringen
gheset: Int corte, sy bloeyen allesins.
Want so yemant acht dattet geluckich
sy den voornaemsten mannen te beha-
ghen, ende onder die Gulden ende Be-
peerelde Goden te wandelen, wat isser
onnutter dan Wijsheyt? Ja wat is by
dien aerdt der menschen seerder verdoemt?
Ist datmen wil rijckdom ghecrijghen,
wat sal doch de Coopman winnen, ist
dat hy de Wijsheyt navolghende, den
valschen eedt vermijdt? ist dat hy hem
schaemt als hy in logen bevonden wort,
ist dat hy die benoude becommernissen
der Wijsen van Diefte ende Woecker
een hayr acht? Ende ist dat yemant ghee-
stelicke eere oft goet soeckt, daer toe sal
een Esel ofte Buffel eer door dringen,
dan een wijs man. Ist dat ghy door wel-
lust beweecht wort, de ionge wijven (die
hier van het meeste deel zijn) zijn met
geheelder herten tot de Sotten beghe-
ven: maer den Wijsen vlieden sy niet an-
ders dan eenen Scorpioen. Ja oock al-
le die willen wat lustigher ende vrolic-
ker leven, die sluyten voornamelick den
Wijsen buyten, ende laten liever toe wat
[fol. 107r]
Dier ghy wilt. Int corte, waer ghy u
henen wendt, by Pausen, Princen, Rich-
ters, Overicheyt, Vrienden, Vyanden,
Groote, Cleyne: alle dinck wort wtge-
richt, met ghereeden Ghelde: het welc-
ke de Wijse also versmaedt, gelijck het
seer pleecht van hem te vlieden.
    Maer dewijle mijn lof sonder mate
ende eynde is, so moet nochtans mijn
Oracie eenmael een eynde hebben. So
dan, ick sal ophouden te spreken, maer
als ick eerst met corte woorden sal ver-
thoont hebben, datter oock groote Au-
thoren gheweest zijn, die my beyde met
hare gheschriften ende daden verclaert
hebben: op dat ick moghelick niet en
schijne sottelick my selven alleenlick te
behaghen: ofte op dat de Juristen niet
en segghen, dat ick niet en allegere. So
dan, wy sullen allegeren, na haer exem-
pel, dat is, niet tot den Propooste. Ten
eersten, is dit allen menschen (oock door
het wel bekende Spreeckwoort) seer se-
ker, dat daer de veynsinge seer goet is,
daer de sake selve niet en is. Ende daer-
om wort dit Veers te rechte terstont den
Kinderen geleert: Wel ter plaetse Sot-
heyt veynsen, is de opperste Wijsheyt.
Gist ghy nu selve wat grooter goet de
Sotheyt sy, wiens bedrieghelicke scha-
[fol. 107v]
duwe ende navolginghe alleenlick so
grootelick wort ghepresen by de Ghe-
leerde. Maer veel rechtsinnigher wort
van dat vette Swijn der cudde Epicu-
    Dit haelt hy wt Horatio, de welcke hemsel-
ven noemt een vet Swijn, vander cudde Epicuri.
ri bevolen datmen sal Sotheyt in den
raet menghen, hoewel hy niet seer we-
tenlick daer toe seyt dat sy sal cort zijn.
Ende erghens, Het is lustich te rechter
plaetse onwijs zijn. Wederom in een
ander plaetse heeft hy liever wtsinnich
ende onwetende te schijnen, dan wijs te
zijne ende benout. Nu, by Homerum
wort Telemachus (den welcken de Poete
allesins prijst) dickmael ghenaemt on-
verstandich: ende met desen bynaem (als
die wat goets beduydt) plegen de Tra-
gische Poeten ghemeynlick de ionghe-
linghen, ende kinderen te noemen. Ende
dat heylige boeck Ilias, wat begrijpet
anders dan der sotten Coningen ende
volcken hittighe roeringhe? Voort, hoe
volcomen is den lof Ciceronis, Het is
alomme vol Sotten. Want wie en weet
niet, dat een yegelick goet so veel te be-
ter is, hoe het wijder streckt?
    Maer moghelick zijn dese ghetuy-
ghen by de Christenen cleyn gheacht:
daerom laet ons oock (soo het u goet
[fol. 108r]
dunckt) met ghetuyghenissen der hey-
ligher gheschriften onsen Lof versterc-
ken, ofte (ghelijck de Gheleerde ple-
ghen) funderen. Ten eersten begheeren
wy van de Theologen, dat sy ons dit
willen toelaten. Ten anderen, dewijle
wy een sware sake aengaen, ende het en
ware moghelick niet prijselick dat wy
souden wederom Musas wt Helicone
roepen tot so grooten wech, voorname-
lick, dewijle de sake wat vreemder is van
hen: so salt moghelick voegelicker zijn,
te wenschen dat (so lange ick den Theo-
logum spele, ende door dese Doornen
gae) de Siele Scoti (de welcke doorni-
gher is dan eenich Eghel) een weynich
wt hare Sorbona come, in mijn herte,
ende daer na wt vare waerse henen wil,
oock tot de Galge. Och of ick mochte
oock een ander aenschijn aennemen, ende
Theologische cleedinghe hebben. Maer
hierentusschen vreese ick dat yemant my
sal van diefte beschuldigen, ghelijck of
ick onser meesteren Kisten heymelick
gherooft hadde, om dat ick so veel van
der Theologen sake weet. Maer het en
moet so groot gheen wonder schijnen,
ist dat ick door so langhe gemeynschap
die ick met de Theologen seer groot ge-
bruyct hebbe, wat hebben aengenomen:






Sorbona, is
te Parijs de
Theologi-
sche Schole
ghenaemt.
[fol. 108v]
dewijle oock de Vijghenhouten God
Priapus sommige Griecksche woorden
heeft aengheteeckent ende behouden,
dewijle zijn Heere las: ende dewijle de
Lucianische Haen door lange gemeyn-
schap der menschen, de menschelicke
sprake wel gheconnen heeft.
    Priapus, is by de Poeten een God des
gardens ofte Hofs, vanden welcken Horatius
schrijft, dat hy was wt eenen Vijgenhouten
Block gemaect. Dese leerde Griecx sprekent
dewijl de Heere des Hofs Homerum las.
    Lucianus brengt in een ghespreck eenen
Haen voort, die als een mensche can spreken.

    Maer nu come ick tot de sake met
gheluckighen voorspoet. Ecclesiastes
heeft gheschreven in het eerste Capittel,
Der Sotten getal is sonder eynde. Als hy
seyt, dat het getal is sonder eynde, schijnt
hy niet alle menschen te begrijpen, wt-
ghenomen sommige seer weynige, van
de welcke ick niet en weet oftse yemant
heeft connen sien? Maer dit belijdt Hie-
remias vrijelicker int x. Capittel. Alle
mensche (seyt hy) is Sot ghemaect van
zijne wijsheyt. Hy schrijft alleenlic Go-
de Wijsheyt toe, allen menschen de
Sotheyt latende. Ende wederom een
weynich opwaerts, De mensche en roe-
me niet in zijne Wijsheyt. O beste Hie-
remia, waerom en wilt ghy niet dat de
[fol. 109r]
mensche roeme in zijne wijsheyt? Te
weten daerom (sal hy segghen) dat hy
gheen wijsheyt en heeft.
    Maer ick keere wederom tot den Ec-
clesiasten. Dewijle dese wtroept: Ydel-
heyt der ydelheden, ende alle dinck is
ydelheyt: wat meynt ghy dat hi anders
ghevoelt heeft, dan (gelijck wy gheseyt
hebben) dat het leven der menschen an-
ders niet en is, dan een schouspel der
Sotheyt? Hy heeft wonderlick den Ci-
ceronischen lof bevesticht, vanden welc-
ken hy met zijnen seer goeden rechte ge-
sproken heeft, dat wy weynich te vooren
verhaelt hebben: te weten, Het is alom-
me vol Sotten. Wederom, die Wijse
Ecclesiasticus, de welcke geseyt heeft:
De Sot wort verandert gelijck de ma-
ne: ende de Wijse blijft gelijck de Son-
ne: wat gheeft hy anders te kennen, dan
dat het gantsche menschelicke geslach-
te dwaes is, ende dat den naem der Wijs-
heyt alleen op Godt valt? Want sy leg-
ghent wt, dat de Maen sy de mensche-
licke nature: ende de Sonne, Godt de
Fonteyne alles lichts. Hier mede stem-
met ooc, dat Christus selve inden Evan-
gelio seyt, datmen niemandt en moet
Goet noemen, dan God alleen. Nu, ist
dat een yegelic die niet wijs en is, Sot
[fol. 109v]
is: ende een yeghelick die goet is, oock
wijs is, gelijck de Stoische leeren, so ist
voorwaer noodich alle menschen onder
de Sotheyt te begrijpen. Wederom
seyt Salomon int. 15. Cap. De Sotheit
is den Sotte een vruechde: openbaer-
lick belijdende, dat sonder Sotheyt niet
soete en is in het leven. Hier toe dient
oock dit: Die de wetenschap vermeer-
dert, die vermeerdert verdriet: ende in
veel gevoelens, is veel onwille. Belijdt
niet die goede Predicker dit selve open-
baerlick int sevende Capittel? Het her-
te der Wijsen is daer droefheyt is: ende
het herte der Sotten is daer blijschap
is. Ende hierom en wast hem niet ghe-
noech de Wijsheydt te doorleeren, hy
moeste daer toe oock ons leeren ken-
nen. Ist datmen my cleyn geloove geeft,
hoort zijns selfs woorden, de welcke hy
heeft gheschreven in het eerste Capittel
segghende: Ende ick hebbe mijn herte
begheven om wijsheyt te weten, ende
leeringhe, ende dwalinghe, ende Sot-
heyt. In dese plaetse moetmen aenmerc-
ken, dat dit tot den lof der Sotheydt
dient, dat hy die heeft in de laetste plaet-
se gheset. Die Predicker hevet ghescre-
ven: ende ghy weet dat dese ordeninge
by de Predikers is, dat die de eerste is
[fol. 110r]
in weerdicheydt, die de laetste plaetse
houdt, ymmers ten minsten hier in het
Evangelisch gbebot ghedachtich zijn-
de.
    Maer dat de Sotheyt beter sy dan
de wijsheyt, dat betuycht claerlick die
Ecclesiasticus (wie hy oock sy) int het
vierenveertichste Capittel: des welcken
woorden ick, by Hercules, niet en sal
voortbrenghen, eer ghy mijn inleydin-
ghe met bequame antwoorde geholpen
hebt, ghelijck die doen in Platone, die
teghen Socratem disputeren. Welcke
dinghen betamet meer te verberghen,
die seldtsaem zijn ende dierbaer? Ofte
die ghemeene ende oncostelick zijn?
Wat swijcht ghy? Of ghy schoon veynst,
soo antwoort doch dat Griecx Spreec-
woort voor u. De watercruycke staet
aen de dore. Ende op dat niemant dit
Godtlooslick en verworpe, Aristoteles
onser Magistren Godt verhaelt dit:
Is yemandt onder u soo Sot, dat hy
Peerlen ende Goudt wil inden wech
laten? Ick en meyne dat niet, by Hercu-
les, maer in de verborghenste binnen-
ste plaetse des huys, ende dat en is niet
ghenoech, in de alderbedeckste hoecx-
kens der alderbest gewapenden kisten
sluyt ghy sulcke dingen: ende den slijck laet
De aerden va-
ten staen open-
baer, maer
die van gout
zijn of van sil-
ver, sluytmen
op.








[fol. 110v]
ghy int openbare. Soo dan, ist dat het
ghene dat costelicxt is, wort opgesloten:
ende dat verachtelick is, wort wtgeset,
ist niet openbaer, dat de Wijsheydt, de
welcke hy verbiet te verbergen, een ver-
achtelicker dinck is dan de Sotheyt, de
welcke hy beveelt te verbergen? Hoort
nu de woorden zijnder ghetuyghenisse:
De mensche (seyt hy) is beter, die zijn
Sotheyt verbercht, dan de mensche die
zijn Wijsheyt verbercht. Wat? dat de
Heylighe Schrifture oock den Sotten
eenvoudicheyt des herten toeschrijft,
daer hierentusschen de Wijse niemant
en acht hem ghelijck te zijne. Want al-
soo verstae ick dat Ecclesiastes seyt int
thiende Capittel. Maer oock een Sot
inden wech wandelende, dewijl hy on-
wijs is, meynt dat alle menschen Sot
zijn. Is dat niet een groote eenvoudic-
heyt, dat yemant alle menschen hem ge-
lijck acht, ende eenen yegelijcken zijnen
lof mededeelt, hoewel niemant en is, die
niet grootelick hemselven en verheft?
Daerom en hevet oock so grooten Co-
ninck deses Naems niet gheschaemt,
als hy seyt int dertichste Capittel: Ick
ben de Sotste aller mannen. Ende oock
Paulus de groote Leeraer der Heyde-
nen schrijvende tot de Corinthen, en be-
[fol. 111r]
kent den naem der dwaesheyt niet on-
ghewillich: Ick spreke (seyt hy) als on-
wijs, ick meer: even ghelijck oft schande
ware in Sotheyt overwonnen te zijne.
Maer hierentusschen schetteren tegen
my sommighe, die wat Griecx connen,
de welcke arbeyden om so veler Theo-
logen deses tijts crayen oogen wt te ste-
    Die schijnt te willen der Crayen oogen wt-
steken, die den alderscherpsienichsten het ghe-
sichte benemen ende verduysteren, ofte die de
dingen die de oude met groote eendrachticheyt
hebben voor goet geacht, arbeyden te verwor-
pen ende te niete te maken, ofte de oude ghe-
leertheyt met eenen nieuwen vondt te ver-
duysteren.
ken, als sy hare Annotatien als eenen
roock den anderen voor de oogen trec-
ken. Van welcke Cudde, soo mijn Eras-
mus niet de eerste en is, soo is hy voor-
waer de tweede, den welcken ick dick-
wils wt eerbiedinge noeme. O warach-
tichlicke dwase allegatie (segghen sy) ende
der Sotheyt weerdich. Den sin des Apo-
stels is veel anders dan ghy droomt.
Want hy en soect niet door dese woor-
den te maken dat hy soude Sotter ghe-
acht worden dan de ander Apostelen:
maer doen hy gheseyt hadde, Sy zijn
Dienaers Christi, ende ick oock: ende als
roemende, hemselven ooc in desen deele
[fol. 111v]
den anderen ghelijck ghemaect hadde,
so heeft hy als door een verbeteringhe
daerby gheseyt: Ick meer: gevoelende,
dat hy niet alleenlick den anderen Apo-
stelen gelijck en was in de bedieninghe
des Evangelij, maer oock wat meerder.
Ende als hy wilde dat dit soude geacht
worden alsoo waer te zijne, ende noch-
tans niet en wilde de ooren daer mede
als met een hooveerdich woordt verer-
geren, so heeft hy dat met een voorwen-
dinge der Sotheyt verhindert, seggen-
de, Ick spreke onwijselick: want hy wis-
te dattet der Sotten Previlegie is, dat
sy alleen moghen de waerheydt sonder
verergheren wtspoelen.
    Maer wat Paulus ghevoelt heeft,
doe hy dit schreef, dat laet ic hem dispu-
teren. Ick volghe die groote, vette, dic-
ke, ende int ghemeen alderghepresenste
Theologen, met de welcke, by Jupiter,
de meeste menichte der Leeraren liever
heeft te dwalen, dan met die Drietalige
    Daer zijn drie Talen, de Griecksche, La-
tijnsche ende Hebreen, in de welcke alle con-
sten ende wetenschappen gheleert worden,
de welcke de oude soo nodich geacht hebben
tot de Heylighe Schrift, dat oock in de Pau-
selicke Decreten geboden is dese talen in de
ghemeene Scholen te leeren, om dat sy ach-
teden, dat sonder dese talen de verborgentheden
der H. Schrifture niet en can verstaen worden.
[fol. 112r]
menschen wel te gevoelen. Ende niemant
onder hen en acht oock die Griecksche
niet meer dan Wouterloten ofte Kou-
wen: voornamelick, dewijle een Eergie-
rich Theologus (wiens naem ick wil-
lens verswijghe, op dat onse Kouwen
niet terstont dien Grieckxschen schimp
op hem en worpen, De Esel aen de Lye-
re) Meesterlick ende Theologelick de-
se voornoemde Passage wtlegghende,
van dier plaetse aen: Ick spreke onwij-
selick, een nieu Capitel maect: ende (dwelc
hy sonder seer groote Logicale Conste
niet en conde doen) maect daer toe een
nieuwe deelinge, de plaetse wtleggende
op dese wijse, want ick sal zijn woorden
verhalen niet alleenlic in Forma, maer
oock in Materia. Ic spreke als onwijs,
dat is, ist dat ick u schijne onwijs te zij-
ne, als ic myselven met de valsche Apo-
stelen verghelijcke, soo sal ick u min
wijs schijnen als ick my boven hen set-
te. Hoewel de selve weynich daer nae
hemselven verghetende, valt op een an-
der.
    Maer waerom bescherme ic my be-
nouddelick met eens mans exempel, de-
wijle dit het gemeyne recht der Theolo-
gen is, dat sy den Hemel, dat is, de Heyli-
ge Schrifture, gelijck een Vel wt recken:
[fol. 112v]
dewijle by Paulum de woorden der
Heyligher Schrifture strijden, de welc-
ke in hare plaetse niet en strijden (ist dat
die vijftalighe Hieronymus yet is te ge-
looven) als hy te Athenen den Titel des
Altaers (welcken hy by gevalle gesien
hadde) verdraeyt, tot een bewijsinghe
des Christelicken gheloofs: ende de an-
dere woorden achterlatende, die der sa-
ke souden hinderlick geweest hebben,
alleenlick twee van de laetste wt pluct,
te weten, dese: Den onbekenden Gode:
ende de selve verandert hy oock wat:
want den gheheelen Titel luydt aldus:
Den Goden Asie, Europe, ende Africe,
den onbekenden ende vreemden Go-
den. Nae dit Exempel (soo ick meyne)
schueren de Theologen alomme hier
ende daer vier of vijf woordekens af,
ende (ist dattet noodich is) vervalschen
oock de selve, ende schickense nae haer
voordeel, hoewel het voorgaende ende
navolgende, ofte niet tot de sake en die-
nen, ofte oock daer teghen strijden. Ende
dit doen sy met soo gheluckighe onbe-
schaemtheit, dat dicwils de Theologen
benijt worden van de Juristen. Want
wat en soude hen nu niet geluckichlick
vergaen, dewijle die groote (ick hadde
byna den Naem wtgeclapt, maer vreese
[fol. 113r]
wederom dat Griecsche Spreecwoort)
wt de woorden Luce heeft een meynin-
ge wtghedruct, die also wel met den sin
Christi overeen coemt, als het vyer met-
ten watere. Want doen den wtersten
noodt aenquam, in welcken tijde de goe-
de onderdanen pleghen aldermeest ha-
ren Patroonen by te staen, ende met
wat hulpe sy connen, mede te strijden:
Christus arbeydende om alle betrouwen
sulcker hulpe den zijnen wt den sin te
stooten, heeftse gevraecht of sy erghens
eenich dinck hebben ghebreck gehadt,
doe hyse hadde wtgesonden, niet alleen-
lick niet voorsien van nootdruft des
weechs, maer hadde oock hare voeten
niet geschoeyt teghen de wreetheyt der
doornen ende steenen, noch oock geen
male gegunt, tegen den honger. Ende
als sy versaecten dat sy eenich gebreck
geleden hadden, seyde hi daer toe: Maer
nu, wie sack ofte buydel heeft, die neme
dien, desgelijcx ooc een male: ende diese
niet en heeft, die vercoope zijn cleet, ende
coope een Sweert. Dewijle de gantsche
leeringe Christi niet anders in en druct,
dan saechtmoedicheyt ende verdracht-
saemheyt, ende verachtinghe deses le-
vens, wien en ist niet claer, wat hy in de-
se plaetse meynt? Te weten, dat hy wil
[fol. 113v]
zijne Sendtboden noch meer weerloos
maken, op dat sy niet alleenlic de schoe-
nen verachten ende de male, maer ooc bo-
ven desen den rock afworpen, ende gant-
schelic naect ende onverhindert den dienst
des Evangelij aengaen: ende henselven
van geenen dinge voorsien, dan van eenen
sweerde: ende niet van dien sweerde daer
mede de Roovers ende Moorders ruys-
schen, maer vanden sweerde des Geests,
dwelck tot in het binnenste des herten
doordrengt, ende alle begeerten also een-
mael afsnoeyt, dat hen nu niet ter herten
en gaet, dan de Godsalicheyt. Maer ic
bidde u, merckt doch waer dese heerlic-
ke Theologus dit henen draeyt. Het
Sweert legt hy wt dat het sy de bescher-
minge tegen de vervolginge: ende dat de
sack ofte buydel sy genoechsaem besor-
ginge des noodtdrufts: even, gelijck of
Christus zijn gevoelen veranderende,
dat hy zijne Oratoren niet genoech Co-
ninclick voorsien, wtghesonden hadde,
nu wederriepe. Of, ghelijck of hy verge-
ten hebbende dat hy gheseyt hadde dat
sy sullen salich zijn, als hen oneere, schan-
de, ende straffe aengedaen wort, verbie-
dende den quaden te wederstaen: want
de saechtmoedige sullen geluckich zijn,
ende niet de wreede: Item, vergeten heb-
[fol. 114r]
bende dat hi hen hadde tot het exempel
der musschen ende lelien geroepen, nu
also gantsch niet gewilt en heeft dat sy
sonder sweerdt souden wtreysen, dat hi
bevolen heeft oock den rock te vercoo-
pen om een sweert te coopen: ende liever
heeft dat sy souden naect gaen, dan son-
der sweert. Boven desen, ghelijck hy
meynt dat onder den naem des sweerts,
begrepen wort al wat dient om gewelt
te wederstaen, also verstaet hy oock on-
der den naem des buydels, al wat tot
de noodtsakelicheydt des levens dient.
Ende aldus worden van desen wtleg-
gher des Goddelicken sins, de Aposte-
len met lancen, bogen, Slingeren ende
Bussen gewapent wtgeleyt, om den ge-
cruysten te Predicken: ende boven desen,
geladen met buydelen, overdecte kisten,
ende packen, op dattet hen muegelic niet
gelegen en sy wt de herberghe te gaen,
anders dan eer sy het noenmael hebben
gegeten. Ende dit en heeft ooc dien mensche
niet beroert, dat Christus dit Sweert,
dat hy so seer hadde bevolen te coopen,
terstont bescheldende beveelt dat selve
wech te steken: ende dattet noyt van
monde en is ghehoort gheweest, dat
de Apostelen Sweerden ofte Schilden
ghebruyct hebben tegen der Heydenen
[fol. 114v]
ghewelt, tegen de welcke sy voorwaer
souden sulcx ghebruyct hebben, hadde
Christus also gevoelt, ghelijck dese wt-
leght.
    Daer is een ander (den welcken ick
wt eerbiedinge niet en noeme) die ghee-
nen cleynen naem en heeft, de welcke
wt de †Tenten die Habacuc meldet, seg-
gende: De vellen Madian sullen ver-
stoort worden, ghemaeckt heeft het vel
des gevilden Bartholomei.
    Om dat de Tenten voormaels wt vellen
zijn gemaect gheweest, daerom zijn sy vellen
genaemt. Dit die Theologus niet wetende,
heeft gemeynt dattet van menschen vellen ge-
sproken was, ende hevet bediet op Bartholo-
meum, des welckes vel (ghelijckmen seyt) is
afghevilt gheworden.
    Ick selve hebbe niet lange vorleden
geweest in der Theologen Disputatie
(want dit doe ic dicwils) ende doe daer
een versochte wat Autoriteyt der Heyli-
ger Schrifture dat eyndelick ware, die
beveelt de Ketters met den brandt te
overwinnen, meer dan weder te winnen
met Disputatie: Een oudt eernstich man
die ymmers met den hoochmoet een
Theologus was, antwoorde met groo-
ter verbolgentheyt, dat den Apostel Pau-
lus dese Wet heeft ghegheven, dewijle
hy geseyt heeft: †Schuyt eenen Ketter-
[fol. 115r]
schen mensche, na dat hy eenmael ende
andermael is vermaent gheweest. En-
    Dit woort, Schuyt, is int Latijn, Devi-
ta, het welcke schuwen bediet: maer dewijle
Vita, is te segghen, leven: ende De, beduyt
Van, so heeft die Theologus het woort De-
vita, verdrayt, ghelijck oft ware te segghen,
het leven nemen.
de doe hy die woorden dicwils wt don-
derde, ende vele hen verwonderden, wat
dien geschiet ware, ten eynde heeft hijt
wtgheleyt, Datmen eenen Ketter moes-
te wech doen wt den leven. Sommige
hebben ghelachen, ende daer waren
nochtans sommighe, den welcken die
wtlegginge scheen geheel Theologisch
te zijne. Maer doe sommige noch daer
teghen stonden, is een cort verclarer,
ende onwedersprekelick Autoor voort
gecomen, segghende: Verstaet de sake.
Daer is gheschreven, Ghy en sult den
quaetdoender niet laten leven: alle ket-
ters zijn quaetdoenders: Ergo, &c. Doe
begonsten alle die daer waren diens men-
schens vernuft te verwonderen, ende sy
zijn in dit †gevoelen gegaen met voe-
ten, de welcke oock met boeren schoe-
nen gheschoeyt waren. Ende daer en
quam niemanden inden sin, dat die wet
de Waersegghers, Toovenaers, ende
Swarte Constenaers aengaet, de welc-
In een ghe-
voelen gaen,
is dat gevoe-
len voor goet
achten.


[fol. 115v]
ke de Hebreen in hare tale noemen *Me-
chashephim: anders moestmen over-
spel ende Dronckenschap met der doot
straffen.
    Maer ick arbeyde dwaselick om de-
se dinghen te verhalen, de welcke so on-
tallic zijn, dat se noch in Chrysippi, noch
in Didymi boecken en souden connen
vervaet worden. Dit alleenlick begeer
ick te vermanen: dewijle dese dinghen
dien Godlicken Magistren zijn gheor-
loft gheweest, dattet my oock als eener
Fijgenhouten Theologesse, is te verge-
ven, ist dat ick niet alle dinghen op het
Rechtsnoer geallegeert en hebbe.
    Chrysippus heeft ontallicke vele Boecken
gescreven van Dialectica, vol ydele scherpsin-
nicheden.
    Didymus Grammaticus heeft duysent
boecken geschreven.
    Fijgenhout, is veracht ende onnut houdt.
   
    Maer nu keer ick ten eynde wederom
tot Paulum, Ghy verdraecht geern de
onwijse (seyt hy, sprekende van hemsel-
ven.) Ende wederom, neemt my aen als
eenen onwijsen: ende, Ic en spreke niet na
Godt, maer na onwijsheyt. Wederom
ergens: Wy (seyt hy) zijn Sot om Chri-
sti wille. Nu hoort ghy van so grooten
Autoor so grooten lof der Sotheyt. Wat,
dat de selve ergens openbaerlic de sot-

Exod. in 22.
staet: Me-
cassephde,
Iho Tehhiae
dat is, de To-
versche en
laet niet leven.
[fol. 116r]
heyt gebiet, als een dinc dat voor al noo-
dich is, ende seer tot de welvaert dient. So
wie schijnt onder u wijs te zijne, die wor-
de Sot, op dat hy wijs sy. Ende bi Lucam
noemt Jesus de twee Discipelen Sot-
ten, tot der welcker geselschap hy hem-
selven inden wech voechde. Ic en weet
niet of dat wonder schijnt, dat die God-
licke Paulus oock Gode wat van de
Sotheyt toescrijft. Dat Sot is in Godt
(seyt hy) is wijser dan de menschen. Ende
Origenes de wtlegger is daer tegen, dat
ghy niet en muecht dese Sotheyt verstaen
na der menschen meyninge: van welcken
aerde dit is, Het woort des Cruyces is
Sotheyt den genen die verloren gaen. Maer wat
blijve ic te vergeefs sorchfuldelic dit met
so veel getuychnissen leerende, dewijl in
de H. Psalmen Christus selve spreect tot-
ten Vader, seggende: Ghi weet mijn onwijsheyt.
    Ende het en is niet te vergheefs, dat de
Sotten Gode so seer behaecht hebben:
ic meyne het is daerom, dat gelijc de op-
perste Princen quaet vermoeden ende haet
hebben op die, die meer te wijs zijn (gelijc
Julius op Brutum ende Cassium, hoewel
hi den droncken Antonium niet en vreesde: ende
gelijc Nero op Senecam, ende Dionysius
op Platonem: ende hierentegen hebben sy
lust aen grove ende slechte vernuften)
[fol. 116v]
also verworpt ende verdoemt oock Chri-
stus altijts die Wijse, die op haer eygen
Wijsheyt staen. Dat betuycht Paulus
claerlic, als hy seyt: Dat Sotte der we-
relt heeft God wtvercoren: ende als hy seyt
dattet Gode behaecht heeft de weerelt
door Sotheyt salich te maken, dewijle
sy door wijsheyt niet en conde wederop ge-
recht worden. Ja hy selve geeft dat selve
genoech te kennen, als hy roept door den
mont des Propheten: Ic sal de wijsheyt
der Wijsen verderven, ende de voorsichticheyt
der voorsichtigen sal ic verworpen. We-
derom, als hy den Vader danct dat hy de
verborgentheyt der salicheyt hadde voor de
Wijse verborgen, ende den cleynen (dat is,
den Sotten) geopenbaert. Want int Griec-
sche voor cleynen is Nepiois, het welcke
hy set tegen Sophois. Hier toe dienet, dat
hy alom inden Evangelio de Phariseen
ende Scriben ende Leeraers der Wet straft,
ende het gemeen ende ongeleerde volc neer-
stelic beschermt. Want wat is dat, Wee u
ghy Scriben ende Phariseen, anders dan,
Wee u ghy Wijse? maer aen kinderkens,
vrouwen ende visschers schijnt hi alder-
meest lust gehadt te hebben. Ja ooc wt
de onredelicke Dieren, behaghen die
Christo aldermeest, die alderveerst zijn
van der Vossen Wijsheyt: waeromme














Nepiois be-
teeckent een
seer ionc kint,
ofte eenen die
niet seer wijs
en is.
Sophos, is
te segghen,
wijs.
[fol. 117r]
hy liever hadde op den Esel te sitten,
hoewel hy (hadde hy gewilt) hadde mo-
ghen sonder hinderen oock op eenen
Leeu sitten. Ende de heylighe Gheest
is niet in eens Arents ofte Wouwen,
maer in eender Duyven ghedaente af-
ghedaelt. Boven desen wort dickmael
van Herten ende Hinden, ende Lamme-
ren in de Schriftuere ghemeldet. Hier
toe worden oock de ghene die God tot
het eewighe leven heeft geroepen, Scha-
pen ghenaemt: welck ghedierte het al-
der onwijste is, oock na het ghetuyge-
nisse des Aristotelischen Spreecwoorts,
namelick Schaepszeden, het welcke hy
vermaent van de Sotheyt dier Beesten
ghenomen te zijne, ende voor een La-
sterwoort gheseyt te worden op Sotte
ende Onverstandighe menschen. Ende
Christus belijdt hemselven deser Cud-
de een Herder te zijn: Ja hy heeft oock
lust ghehadt aen den naem, Lam, als hem
Joannes toonde, segghende: Siet, het
Lam Gods: waer van veel ghemeldet
wort in de Openbaringhe Joannis.
Wat roepen dese dinghen, anders dan
dat alle menschen Sot zijn, oock de
Godsalighe? ende dat oock Christus
selve om de Sotheyt der menschen te
hulpe te comen, doe hy de Wijsheyt des
[fol. 117v]
Vaders was, nochtans eenichsins is
dwaes geworden, als hy des menschen
natuere aengenomen hebbende, is ghe-
vonden in ghedaente als een mensche?
ghelijck hy oock sonde is gheworden,
om de sonden te ghenesen. Ende hy en
heeftse niet willen anders genesen, dan
door sotheyt des Cruyces, door de on-
gheleerde grove Apostelen, den welcken
hy neerstichlick Sotheyt beveelt ende
verschrickt van Wijsheyt, als hyse ver-
wect door het exempel der kinderen, le-
lien, mostaertzaet, ende musschen, de
welcke dinghen zijn sonder verstant ende
sinnen, ende leven alleenlick na de ley-
dinge der natuere, sonder conste ende
sorghe. Boven desen als hy hen verbiet
sorchfuldich te zijne hoe sy souden by de
Presidenten spreken, ende als hy verbiedt
de tijden oft wijlen der tijden te onder-
soecken, te weten, om dat sy niet en sou-
den betrouwen op hare eyghen voor-
sichticheyt, maer souden met gansche
herten op hem staen. Hier toe dient oock
dat God die schepper der Werelt ver-
biedt dat sy niet en souden eten van den
boom des wetenschaps, even ghelijck
of de wetenschap ware fenijn der ghe-
luckicheyt. Hoewel Paulus straft ooc
opentlick de wetenschap als die op-
[fol. 118r]
blaest ende schadelick is. Den welcken
de heylighe Bernardus navolghende
(so ick meyne) beduydt dien berch (op
welcken Lucifer synen stoel gheset had-
de) dattet sy de berch des wetenschaps.
    Moghelick en is oock dit Argument
niet voorby te gaen, dat de Sotheyt oock
by de Goden aenghenaem is, dewijle
haer alleenlick verghevinge der feylen
wort ghegheven, den Wijsen en wort
niet vergheven. Daerom, die om ver-
ghevinghe bidden, hoewel sy wetende
ghesondicht hebben, gebruycken noch-
tans de voorwendinghe der Sotheyt.
Want aldus verbidt Aaron de straffe
zijnder suster, int boec der Tellinge (so
ick wel onthoude) Ick bidde u mijn
Heere, en legt ons dese sonde niet op, de
welcke wy Sottelick ghedaen hebben.
Aldus verbidt oock Saul zijn schult by
David. Want (seyt hy) het is openbaer,
dat ick sottelick gedaen hebbe. Weder-
om David selve smeect aldus den Hee-
re: Maer ick bidde u Heere, dat ghy de
ongerechticheyt dijns dienstknechts wech
neemt, want wy hebben sottelick gedaen:
even gelijck of hy geen vergevinge en
soude vercregen hebben, ten ware dat hy
Sotheyt ende onwetenheyt voorwende. Maer
dit dwingt scherpelicker, dat Christus



Int boeck
Numeri.
[fol. 118v]
in het Cruyce doe hy voor zijne vyan-
den badt, segghende, Vader, verghevet
hen: en heeft geen ander onschult voor-
ghewent, dan de Onwetenheyt: Want
(seyde hy) sy en weten niet wat sy doen.
Op dese selve wijse Paulus tot Timo-
theum schrijvende. Maer daerom (seyt
hy) hebbe ick de barmherticheyt Gods
vercregen, om dat ickt onwetende ghe-
daen hebbe in ongheloovicheyt. Wat
is dat, Ick hebbet onwetende gedaen,
anders dan, ick hebbet door Sotheyt
ghedaen, ende niet door boosheyt? Wat
is dat? Daerom hebbe ick barmhertic-
heyt vercregen: anders dan, Ick en sou-
de gheen barmherticheyt ghecrijghen,
ware ick niet door de voorsprake der
Sotheyt aenghepresen? Voor ons doet
oock de Gheestelicke Psalmschrijver,
de welcke my te zijnder plaetse niet en
is inden sin ghecomen: De feylen mijn-
der ionckheyt ende mijne onwetenhe-
den en weest niet ghedachtich. Ghy
hoort welcke twee dinghen hy voor-
wendt, te weten, de ioncheyt, der welc-
ker ick altijts pleghe een ghesellinne te
zijne: ende onwetenheden, ende die int
ghetal van vele, om dat wy souden de
groote cracht der Sotheyt verstaen.
    Ende op dat ick dinghen die oneyn-
[fol. 119r]
delick ende ontallick zijn, niet voorder
en verhale, maer teender summa seg-
ghe. De Christelicke Religie schijnt gan-
schelick eenighe maechschap te hebben
met der Sotheyt, ende gheenssins met
der Wijsheyt overeen te comen. Ist dat
ghy wilt van deser sake bewijsinghen
hebben, so aenmerct ten eersten dit, dat
de kinders, oude menschen, wijven, ende
dwase, boven andere menschen de hey-
lighe ende religiose dinghen lief hebben,
ende daerom altijts aldernaest de Ou-
taren zijn, te weten, alleenlick door de
drenghinghe der natuere. Boven desen
siet ghy dat de eerste Autoren der Reli-
gie wonderlick de slechticheyt lief had-
den, ende seer strenge vyanden der Let-
terconsten waren. Ten laetsten en schij-
nen geene Sotten onwijser te zijne, dan
die, die door den brant der Christelicker
Godsalicheyt eenmael zijn ganschelick
aenghegrepen: So seer verquisten ende
verdoen sy het hare, vergheten het on-
ghelijck, laten henselven bedriegen, heb-
ben gheen onderscheyt tusschen Vyan-
den ende Vrienden, schuwen Wellust,
voeden henselven met Vasten, Waken,
Weenen, Arbeydt, ende Versmaedtheyt,
hebben de walghe van het leven, wen-
schen seer om de doot. Int corte, sy schij-
[fol. 119v]
nen in alle Ghemeyn ghevoelen gans-
schelick onghevoelich te zijne, ghelijck
of de Siele erghens leefde dan in den
lichame. Het welcke voorwaer, wat
ist anders dan Sot zijn? Hoe veel te
min moet dat wonder schijnen, dat de
Apostelen zijn gheschenen van Mo-
ste droncken te zijne, ende dat Paulus
Festo den Richtere scheen wtsinnich te
zijne.
    Maer dewijle wy eenmael de Leeu-
wenhuydt hebben aengedaen, welaen
laet ons oock dit leeren, dat de gheluc-
kicheydt der Christenen, de welcke sy
met soveel arbeydts soecken, anders
niet en is dan een aerdt der wtsinnich-
eyt ende sotheyt: Laet de woorden on-
benijdt, ende overlegt liever de sake
selve. Nu, ten eersten comen de Chri-
stenen by na hier in met de Platoni-
sche overeen, te weten, dat de Siele sy
inghesoncken ende ghebonden met de
Banden des Lichaems, ende door des
Lichaems grovicheyt verhindert wordt,
dat sy niet en can de dinghen die wa-
rachtichlick zijn, aenmercken ende ghe-
bruycken. Daerom beschrijft Plato,
dat de Philosophie sy een bedenckin-
ghe des doodts, om datse den Gheest
van de sienlicke ende lichamelicke din-












Plato van
de siele.
[fol. 120r]
ghen af leydt, het welcke oock de doot
doet. Daerom so langhe de Siele de
instrumenten des Lichaems wel ghe-
bruyckt, so langhe wordt sy genaemt,
wel besindt. Maer als sy (de Banden
nu ghebroken zijnde) arbeyt om haer-
selven tot vrijheydt te brenghen, ende
soeckt als wt de Ghevanghenisse te
vluchten, dan noemen zijse wtsinnich.
Ende ist dat dit moghelick gheschiedt
door sieckte ofte ghebreck der instru-
menten, dan ist ganschelick na eens
yeghelicx ghevoelen wtsinnicheyt. Ende
nochtans sien wy dat oock dese aerdt
der menschen toecomende dingen voor-
seyt, verscheyden Talen ende Letter-
consten weet, die sy te voren noyt ghe-
leert en hebben, ende ganschelick wat
Godlicks schijnt te hebben. Ende dat
gheschiet sonder twijffel daer door, dat
de Siele wat vrijer zijnde van de be-
smettinghe des lichaems, beghint haer
aengeboren cracht te verthoonen. Ick
meyne dat dit oock de selve oorsake
is, waerom dit selve den ghenen die
teghen de aencomende doodt arbey-
den, pleecht te gheschieden, dat sy als
van den Gheest aengheblasen zijnde,
sommighe wonderlicke dinghen spre-
ken. Wederom als dat geschiet door de
[fol. 120v]
neersticheyt in Godsalicheyt, so en ist
mogelick de selve aerdt der wtsinnicheyt
niet, maer is nochtans so seer ghelijck,
dat het meeste deel der menschen dat
achten enckel wtsinnicheyt te zijne, voor-
namelick, als weynighe menschelkens
met gheheel haer leven vanden ganschen
hoop der menschen schillen. Daerom
pleecht hen toe te comen, dat ick meyne
na dat dicht Platonis dien te gheschie-
    Plato in het sevende boeck der Policie,
schrijft dat de menschen die de Godlicke ghe-
daenten ende Gheestelicke dingen, de welcke
warachtichlick zijn, verlatende, niet anders
dan lichamelicke dinghen ende schaduwen der
warachtigher dinghen en verwonderen, zijn
ghelijck blinde ende droomende menschen, die
in een Hol onder de aerde sitten, ende met ha-
re ghesintheden zijn ghebonden. Ende na dat
hy dat Hol heeft beschreven, seyt hy. Waert
dat een wt die sloordische menschen die in het
Hol zijn, door de scherpe ende steyle Steen-
clippen opwaers ghetrocken worde, ende in
den Hemel saghe, de Sonne, ende andere wa-
rachtighe dinghen: ende also daer na wederom
tot zijn oude Hol wederkeerde: hy soude son-
der twijffel meynen dat die, die onder de gene
die in het Hol sitten, in opperste eere zijn, seer
ellendich waren. Boven desen seyt hy dat
dese die wedergecomen ware in het Hol, niet
sien en soude, om dat hy wt de seer luchtighe
Sonne soude haestichlic in de seer diepe duy-
sternissen ghecomen zijn: ende dat hy daerom
der schaduwen niet en soude sien, soude ter-
stont als hy begonde van de warachtige din-
[fol. 121r]
ghen te spreken, ghelijck als een Sot, ende ver-
leydt mensche, van alle die in het Hol zijn, be-
spot, ende verstooten worden.
den, die in het Hol gebonden zijnde, de
ghedaenten der dingen verwonderen:
ende dien verloopere, die wederkeerende
in het Hol, vercondichde dat hy warach-
tighe dinghen ghesien hadde, ende dat
de andere verre bedroghen waren, de
welcke gheloofden datter niet anders
en was dan de ellendige schaduwen der
dingen. Want dese Wijse heeft mede-
lijden, ende beweent dier menschen wt-
sinnicheyt, die in so groote dwalinghe
zijn. Ende die wederom, bespotten ende
verworpen desen als eenen wtsinnigen.
Also oock het ghemeyn volck verwon-
dert ende verheft aldermeest de dingen
die lichamelick zijn, ende meynt by na
dat daer gheen ander dingen zijn. Hier-
enteghen de Godsalighe verachten alle
dinck so veel te seerder, hoe het den vlee-
sche naerder coemt, ende worden gheheel
tot de aenmerckinge der onsterffelicker
dinghen ghetrocken. Want die andere
gheven den rijckdomme de eerste stede,
de naeste den goeden des lichaems, de
laetste laten sy der siele: de welcke noch-
tans sommighe gelooven datse niet en
sy, om datse met ooghen niet gesien en
Goeden des
lichaems, zijn
schoonheyt,
sterckte, &c.



[fol. 121v]
wort. Hierenteghen de Godsalige stue-
nen eerst gheheel op God, die de een-
voudichste aller dingen is: na desen ende
nochtans †daer in dat dien aldernaest
coemt, te weten, de siele: de besorginge
des Lichaems verachten sy: ende den rijc-
dom versmaden ende schuwen sy gan-
schelick als Dreck. Ofte ist dat sy be-
dwonghen worden sulcx yet te hande-
len, so doen sy dat met beswaringhe ende
verdriet, sy hebbent ghelijck of zijt niet
en hadden, ende besittent ghelijck of
zijt niet en besaten.
    Daer zijn oock in alle dinghen trap-
pen, waerin onder dese groot onder-
scheyt is. Ten eersten, de sinnen, hoewel
sy alle met den Lichame gemeynschap
hebben, nochtans zijnder sommighe
die grover zijn, als tasten, ofte ghevoe-
len, hooren, sien, riecken, smaken: ende
sommighe wijder vanden Lichame ver-
scheyden, als de gedachtenisse, het ver-
stant, ende de wille. So dan, waer toe
haer de Siele strect, daer in is sy crach-
tich. Ende dewijle alle de cracht der
Siele des Godsalighen haer bestreckt
tot die dinghen die van de grofste sin-
nen aldervreemst zijn, so worden sy in
dese als onghevoelich ende beestelick.
Maer daerenteghen vermach het ghe-




Namelick,
In God.
[fol. 122r]
meyn volck veel hierin, ende in die an-
dere seer weynich. Hier wt comet dat
wy hooren dat sommighen Godlicken
mannen gheschiet is, dat sy Olie voor
Wijn ghedroncken hebben.
    Dit is Bernardo gheschiet: Want doe hy
op eenen tijt seer neerstichlick (ghelijck zijn
ghewoonte was) de heylighe Schriftuere be-
dacht, ende dorstich zijne, een Cruycke vol
Olie by aventuere ghesien hadde, so heeft hy
daer wt ghedroncken, niet gevoelende dattet
Olie was. Daer na doe een broeder tot hem
ghecomen zijnde, hem vraechde, waerom hy
den mont met Olie besmeert hadde (want daer
was noch wat Olie aen zijnen mont ende kin-
ne hanghende) so heeft hy lange verwondert
geweest, waer van hy met Olie besmet was,
ende ten eynde so is hem in ghedachtenisse
ghecomen, dat hy wt de Cruycke ghedronc-
ken hadde. So dan, in de Cruycke siende, be-
vant hy datse vol was, niet Wijns, gelijck hy
meynde, maer Olijs.
    Wederom, in de beweghinghe des
ghemoets hebben sommige meer ghe-
meynschaps met den groven Lichame,
als oncuyssche begheerte, begheerte
van spijse ende dranck, toornicheyt,
hoovaerdicheyt, nijdt: teghen dese heb-
ben de Godsalighe onversoenlicken
strijdt: hierentegen het ghemeyn volck
meynt dat sonder dese gheen leven en
sy. Boven desen, zijn daer sommi-
ghe beweghinghen in henselven, noch
[fol. 122v]
goet, noch quaet, ende als natuerlick,
ghelijck de liefde tot zijn Vaderlant, ende
Kinders, ende Ouders, ende Vrienden.
Sulcken beweghinghe schrijft het ghe-
meyn volck wat toe. Maer de Godsa-
lighe arbeyden oock om dese wt te roeyen
wt den ghemoede, ten sy dat sy tot dat
opperste deel des gemoets opclimmen,
so dat sy nu den Vader lief hebben, niet
als eenen Vader, (want wat heeft hy
ghegenereert anders dan het Lichaem?
hoewel dat selve coemt van Gode den
Vader) maer als eenen goeden man, ende
in den welcken lichtet het beelt diens op-
persten Gheests, den welcken alleen, sy
het opperste goet noemen, ende buyten
den welcken sy seggen dat gheen dinck
en is te beminnen noch begheeren. Na
desen selven Reghel, meten sy oock alle
andere wercken des levens, so dat sy al-
omme het ghene dat sienlick is, hoewel
het niet ganschelick en is te verachten,
nochtans veel min achten dan het ghe-
ne dat niet en kan ghesien worden. Ende
sy seggen dat oock in de Sacramenten,
ende in de wercken der Godsalicheyt,
lichaem ende Gheest gevonden wort.
Ghelijck in het vasten, en achten zijt niet
seer dat yemant hemselven onthoudt van
vleesch ende Aventmael (het welcke het
[fol. 123r]
ghemeyn volck acht een volcomen va-
sten te zijne) ten sy dat hy oock mede
wat van zijne begheerten vermindere,
op dat hy den thoorn ende hoovaerdicheyt
min toelate dan hy ghewoon is: ende op
dat de Geest als nu min verladen zijnde
vanden last des lichaems, arbeyde na de
smake ende ghebruyck der Hemelscher
goeden. Desghelijcx oock in het Nacht-
mael, hoewel het (segghen sy) niet en is
te verachten dat met de Ceremonien
gedaen wort, nochtans is dat in henselven
of weynich nut, ofte oock schadelic, ten
sy dat het ghene dat gheestelick is, daer
toe come, te weten, het gene dat met die
sienlicke teeckenen voor ooghen gheset
wort. Nu, daer wort voor ooghen geset
de doot Christi, de welcke de menschen
behooren met temminge, wtblussinge,
ende als begravinge der ghesintheden
des lichaems wt te drucken, op dat sy tot
nieuwicheyt des levens wederopstaen,
ende op dat sy een met hem, ende oock
een onder malcanderen mogen worden.
So dan, dit doet ende bedenct de God-
salighe. Hierenteghen de gemeyn man
gelooft dat de Sacrificie niet anders en
sy, dan by de Altaren te zijne, ende dat opt
aldernaeste, ende het gheluyt der woorden
hooren, ende andere diergelijcke Ceremo-
[fol. 123v]
nikens sien. Ende niet alleenlick in de-
se dingen die wy tot een Exempel heb-
ben voorgheset, maer ooc eenvoudich-
lick in het gansche leven schuwt de
Godsalighe die dinghen, die met den
Lichame ghemeynschap hebben, ende
wordt ghetrocken tot eewighe onsien-
licke Gheestelicke dinghen.
    Daerom, de wijle tusschen dese ende
die, seer groot verschil is in alle dingen,
so gheschiet, dat sy malcanderen schijnen
wtsinnich te zijne. Hoewel dit woordt
beter ende rechter van de Godsalighe
gheseyt wort, dan van den ghemeynen
man, na mijn ghevoelen. Het welcke
claerder sal worden, als ick (gelijck ick
beloeft hebbe) sal met corte woorden be-
wesen hebben, dat den oppersten loon
niet anders en is dan een wtsinnicheyt.
Ten eersten dan, achtet dat Plato doe
alreede sulcx wat ghedroomt heeft, doe
hy schreef dat de raserie der ghenen die
minnen, sy de aldergheluckichste. Want
wie seer mint, die en leeft nu niet in hem-
selven, maer in het ghene dat hy mint:
ende hoe hy voorder van hemselven
wijct, ende tot dat coemt, dat hy mint,
so veel te meer ende meer is hy verblijdt.
Ende als de Siele soect van den Licha-
me te reysen, ende zijne instrumenten
[fol. 124r]
niet wel en ghebruyct, dat moecht ghy
sonder twijffel wel raserie noemen. An-
ders wat wil dat wesen dat sy oock int
gemeyne seggen, Hy en is by hemselven
niet: ende, Keert wederom tot u selven: ende,
Hy is tot hemselven wederghecomen.
Nu, hoe de Liefde volmaecter is, so veel
is de raserie grooter ende gheluckiger.
So dan, hoedanich sal dat Hemelsch le-
ven wesen, tot het welcke de Godsali-
ghe Sielen so seer soecken te comen?
Te weten, de Siele sal het vleesch ver-
slinden, als die stercker ende een overwin-
ner is. Ende dat sal sy daerom te lichtelic-
ker doen, eensdeels om dat sy nu voor-
tijden in den leven heeft het lichaem tot
sulcke veranderinghe gereynicht ende
vercleynt. Daer na sal de Siele van dien
Gheest wonderlick verslonden worden,
als die onmatichlicke vele machtigher
is: so dat nu de geheele mensche sal buy-
ten hemselven zijn, ende en sal op geen
ander wijse gheluckich zijn, dan dat hy
buyten hemselven gheset zijnde, sal
wat onwtsprekelicks †lijden van dien,
die dat opperste goet is, die alle dinck
tot hem treckt.
    Nu, hoewel dese gheluckicheyt dan
eerst volmaect vercregen wort, als de Sie-
len hare voorleden lichamen weder aenge-
†dat is, als
eenen lijdet dat
men alle goet
doe, is so
veel als ghe-
bruycken.

[fol. 124v]
nomen hebbende, sullen met onsterffe-
lickheyt begaeft worden: nochtans de-
wijle der Godsaligen leven niet anders
en is dan een bedenckinghe, ende als een
schaduwe, diens toecomenden levens,
so comet dat sy oock diens loons eenige
smake oft ruecke ghevoelen. Ende hoe-
wel dit een het alderminste druppelken
is, aengaende de Fonteyne der eewiger
gheluckicheyt, nochtans gaet dat verre
alle wellusten des lichaems te boven,
wanneer oock alle vruechden aller men-
schen in een ghebracht worden. So seer
veel beter is het geestelicke dan het vlee-
schelicke, ende het onsienlicke dan het
sienlicke. Dit ist sonder twijffel dat de
Prophete beloeft, segghende: Het en is
met ooghen niet gesien, noch met ooren
ghehoort, noch in