Deelbestand Ton Harmsen>

Dit is een onderdeel van ErasmusLausGeillyaert1560.html. Klik hier voor het hele document.

gheluckigher
hoe hy op meniger wijse dwaser is, na
het oordeel der Sotheyt, so verre hy in
dien aert der wtsinnicheyt blijft, die ey-
ghentlick onse is, de welcke hem so wijdt
bestrect, dat ick niet en weet oftmen wt
den ganschen ghetale der menschen ye-
mant can vinden, die taller stonde wijs
is, ende niet met eenigen aerde der wt-
sinnicheyt bevangen en is. Hoewel dit
onderscheyt isser alleenlic, Die een Cau-
woorde siende, meynt dattet een wijf is,
desen noemen sy wtsinnich, om dat, dat
niet velen en geschiet. Maer als yemant
sweert dat zijn wijf (die hy met velen ge-
meyn heeft) meer dan Penelope is, ende
hemselven daerin boven maten behaecht,
geluckichlick dwalende, desen en wort
van niemant wtsinnich, om dat sy sien
Penelope,
was een dat
aldercuysste
wijf.
[fol. 60r]
dat dit den mannen alomme gheschiet.
Tot dese orden behooren oock die het
iagen der wilder dieren boven alle dinck
setten, ende seggen dat sy ongeloovelic-
ken wellust scheppen, als sy dat stincken-
de gheluyt der Hoornen hooren, ende de
huylinge der Honden. Ick meyne oock
als sy der Honden dreck ruecken, dattet
hen Cinanomum schijnt. Boven desen
wat grooter behagen so wanneerder een
Wilt is te verschueren? Ossen ende We-
ders mach het nederige volc verschoo-
ren: maer een Wilt is niet gheoorloeft
ghesneden te worden anders dan van
den Edelen. Van desen wert dat met bloo-
ten hoofde, ende ghevouden knien, ende
met een Sweert daer toe verordent (want
het en is niet gheoorloeft met allerley
Sweert dat selve te doen) met sekere ge-
beerden, ende sekere ordeninghe in se-
kere leden religioselick gesneden. Hier-
entusschen verwondert haer de omstaen-
de stilswijghende menichte, gelijck oft
een nieu heylich dinck ware, hoewel sy
dit schouspel meer dan duysentmael ge-
sien heeft. Dien het nu geluckt van den
Wilde wat te smaken, die meynt dat hy
niet weynich edelheyts gecregen heeft.
So dan, hoewel sy door geduerich iagen,
ende eten des Wilts, niet anders en vercrij-

Wellust tot
iaghen.
[fol. 60v]
ghen, dan dat sy by na tot Wilde dieren
veraerden, nochtans meynen sy dat sy
een Conincklick leven leyden.
Ende den desen is de aerdt der men-
schen seer gelijc, die daer branden met on-
versadelicke begeerte tot timmeren, nu
het ronde tot viercant, nu het viercante
tot ront veranderende: ende sy en hebben
noch eynde noch mate, tot dat sy tot de
wterste armoede gecomen zijnde, niet
meer en hebben om te woonen, noch om
te eten. Wat ist dan? sy hebben hieren-
tusschen sommige Jaren met seer groo-
te wellust doorghebracht.
Den desen duncken my aldernaest te
zijne, die met nieuwe Consten arbeyden
de ghedaenten der dingen te verande-
ren, ende beyde te water ende te lande een
vijfste essentie iaghen. Dese worden so
seer door de soete Hope aenghehouden,
dat hen nemmermeer noch arbeyt, noch
cost en verdriet, ende dat sy met wonder-
licken vernufte altijts wat bedencken
waer mede sy henselven mogen wederom
bedriegen, ende henselven de schade aenge-
naem maken, tot dat zijt also na verteert
hebben, dat sy nu niet en hebben om een
Ovenken te bereyden. Ende nochtans en
houden sy niet op behagelicke droomen
te droomen, anderen menschen na haer

Wellust tot
timmeren.

Alckemisten
[fol. 61r]
vermueghen tot de selve geluckicheyt
moet gevende. Ende als sy nu gansche-
lick van alle hope berooft zijn, so hebben
sy nochtans een reden die troosts ghe-
noech is: Namelick, in groote dinghen
ist ghenoech den wille te hebben. Ende
dan legghen sy de schult op de cortheyt
des levens, het welcke niet lanck ghe-
noech en is tot so groote sake.
Nu, van de Teerlinckspelers twijfel
ick wat, of sy in onse Collegie moeten
toeghelaten worden. Maer nochtans
ist een sot ende spottich Schouspel, soo
wanneer wy sommighe sien die so seer
daer toe begeven zijn, dat hen terstont
het herte springt ende clopt, so haest als
sy het gheluyt der Teerlinghen hooren.
Daer nae als sy (altijts door hope des
ghewins getrocken zijnde) alles hares
goets schipbruecke lijden, het Schip aen
der Teerlingen rootse ghestooten heb-
bende (de welcke veel vreeselicker is dan
†Malea) ende nauwe naect en ontswem-
Malea, is een voorgheberchte in de Laco-
nische Zee, by den welcken het seer sorgelick
is te varen, so dat daervan een Spreecwoort
is by de Griecken, Als ghy Maleam voorby
gaet, soo vergheet uwe Huysghenooten.
men, so bedriegen sy yederman liever,
dan den winner, te weten, op dat sy niet
en schijnen lichtveerdighe mannen te
[fol. 61v]
zijne. Wat? als sy nu out zijnde, ende qua-
lick siende, ooc met glasen oogen spelen?
Ten laetsten, als nu de rechtvaerdighe
Artijcke, de artijckelen der handen heeft
verdorven, so hueren sy oock met loon
eenen Stadhouder, die voor hen de teer-
lingen in het berdt worpe. Het is wel
een lustich dinck, anders dan dat dit
Spel pleecht gemeynlick tot raserie wt
te comen, ende nu niet my, maer den Fu-
rien toe te behooren.
Maer sonder twijfel, die aerdt der
menschen is gheheel van onsen geslach-
te, die lust hebben om miraculen ende on-
natuerlicke wonderlicke lueghenen te
hooren ofte te vertellen , ende nimmermeer
versaet en zijn van sulcke Fabulen, als
eenighe wonderlicke dinghen verhaelt
worden van gesichten, van nachtghees-
ten, van bockelmannen, van cabouters,
van helsche Sielen, ende duysent dierghe-
lijcke Miraculen: de welcke, hoe sy ver-
der vander waerheyt zijn, so veel wor-
den sy liever ghelooft, ende zijn lustiger
om hooren. Ende dese dingen en zijn niet
alleenlic seer bequaem om het verdriet
des tijts te verdrijven, maer dienen ooc
tot gewin, sonderlinge den Priesteren
ende predickeren.
Dese zijn ooc die na by, die wel eenen
Furie, zijn
Helsche god-
dinnen, die de
menschen
straffen.

Muylstoo-
ters.

[fol. 62r]
sotten, maer nochtans eenen lustighen
waen ende gevoelen hebben, dat sy, soo sy
eenigen houten ofte gemaelden Polyphe-
mischen Christophel aengesien hebben,
in dien dage niet en sullen vergaen: of,
dat die een geschilderde Barber met se-
kere woorden gegroet heeft, sal gesont
wedercomen wt den Krijch: of, die Eras-
mum heeft sekere dagen met sekere was-
sen keerskens ende sekere gebedekens aen-
gesproken, sal in corten tijde rijcke wor-
den. Nu hebben sy oock eenen Joris ge-
vonden, als eenen anderen Herculem
ende Hyppolitum, des welcken Peert met
spangen ende boffen seer religieuselic ver-
ciert, sy byna aenbidden: ende ondertusschen
met eenige nieuwe gave hem goet doen:
by des welcken coperen helmet te swee-
ren, is gans een Coninclicke daet.
Maer wat sal ic van die seggen, die hen
selven seer lustichlick flatteren met ver-
sierde vergevingen der sonden, ende de lanc-
heyt des vageviers als met een ureglas
meten, de eewen, Jaren, maenden, dagen ende
uren als in eene Mathematische Tafel
sonder eenige feylinge tellende. Of van
de gene die op eenige Tooversche teec-
kenkens ende gebedekens (die eenich God-
salich bedrieger of tot zijnen lust, of tot ge-
win gedicht heeft) betrouwende, henselven
Verkeert be-
trouwen op
dienst der Hei-
lighen.

Polyphe-
mus was een
groot onghe-
schict ende
wreet ruese,
waervan de
Poeten scrij-
ven.

S. Joris le-
gende schijnt
wt de Histo-
rie Herculis
ende Hyppoli-
ti genomen te
zijne.
[fol. 62v]
alle dinck beloven, goet, eere, wellust,
versaetheyt, eewelick voorspoedige ge-
sontheyt, lanck leven, iuechdelicke out-
heyt, ende ten eynde inden Hemel de
plaetse aldernaest Christum, de welcke
sy nochtans niet en willen hebben dan
seer late, dat is, als hen de wellusten de-
ses levens (die sy noch als metten tan-
den teghen houden) teghen haren wil-
le verlaten: laet dan die Hemelsche vruech-
de comen. Hier acht nu yemant (denct
een Coopman, of Crijchsman, oft Rich-
ter) dat den gantschen poel zijns levens
door een pennincxken dat hy wt so veel
roofs wechworpt, ghesuyvert is, ende
meynt, dat so vele valsche eeden, so vele
oncuyscheden, soo vele dronckenschap-
pen, soo vele kijvinghen, soo vele doot-
slaghen, soo vele bedriegherie, soo veel
onghetrouwicheyt, soo veel verraderie
als wt een verbont versoent wordt, en-
de alsoo versoent wordt, dattet gheoor-
loft sy nu van nieus aen tot een nieuwe
Werelt der boosheyt weder te keeren.
Ende wat is sotter, Ja wat is geluc-
kigher, dan die, die de Veersekens der
seven Heyligher Psalmen alle dage le-
sende, henselven meer dan de opperste
gheluckicheyt beloven? Ende men ghe-
looft, dat dese Tooversche Veersekens
[fol. 63r]
†Bernhardo ghetoont zijn van eenen
Daer is een Fabel van Bernhardo, dat
de Duyvel hem teghen comende, roemde dat
hy seven Versekens wiste in de Psalmen Da-
vids: soo wie die alle dage lase, die moeste in-
den Hemel comen. Maer als Bernhardus die
begheerde te weten, soo weygherde de Duy-
vel die te segghen. Waerom Bernhardus ant-
woordde: Welaen, het en sal u niet baten, ick
sal alle dage den gantschen Psalmboeck wt-
lesen, so en sal ick die seven Veersekens niet
missen. De Duyvel dan vreesende voor soo
groote duecht, heeft liever de seven versekens
ghetoont.
Duyvel die wel cluchtich was, maer
meer lichtveerdich dan listich: maer den
armen Duyvel is constelick bedrogen
gheweest: ende dese dinghen die so Sot
zijn, dat ick selve by na my daer van scha-
me, worden nochtans gepresen, ende dat
niet alleenlick van den gemeynen man,
maer oock van de Leeraers der Religie.
Wat nu? Dienet niet tot dit selve, dat
een yegelick Landt eenen sonderlingen
Sant hemselven eyghentlick aentrect,
ende dat sy eenen yeghelijcken wat son-
derlincx toedeylen, ende eenen yegelic-
ken zijnen sonderlicken dienst toe schrij-
ven: soo dat deen de pijne der tanden
helpt, dander den Wijven int baren
voorspoedichlick bystaet: dese, gestolen
dingen wedergeeft: een ander, in schip-
bruecke te hulpe coemt: een ander, de
[fol. 63v]
cudde beschermt, ende also voort van de
andere: want het ware seer lanck alle te
verhalen.
Daer zijn sommighe die in vele din-
ghen macht hebben, voornamelick de
Godtbarende Maecht, der welcker de
ghemeyne man meer toe scrijft dan ha-
ren Sone. Maer wat bidden de men-
schen eyndelick van dese Santen, dan
dat tot Sotheyt dient? Welaen doch,
onder so vele †Ophanckselen, waervan
ghy sommige Tempelen, Wanden en-
de gewelften vol siet, hebt ghy ooc oyt
yemant gesien, die de Sotheyt ontgaen sy,
die oock een hayr sy wijser gheworden?
Deen is gesont wtgeswommen: dander
is vanden viant doorsteken zijnde, leven-
dich bleven. Dese is (dewijle dandere stre-
den) niet min geluckichlic dan stercke-
lick ontloopen. Een ander aen de galghe
geknocht zijnde, is door eenich Sants
(die der Dieven vrient is) gonste, afghe-
vallen, om dat hy noch meer soude som-
mige die qualic met goet geladen zijn,
ontladen. Hier heeft een de ghevancke-
nisse gebroken, ende is ontloopen: daer is een
tegen des Medecijns danc van de cortse
genesen: ginder is een, dien gedroncken
fenijn is door den eers geloopen, ende is
hem niet hinderlic, maer vorderlick ge-

Anathema-
ta, is het ge-
ne datmen op-
hangt, tot een
gesichte, als
Gode gheof-
fert: tsy beel-
den van men-
schen, schepen,
&cet. tot een
dancseggen
der verlossin-
ge wten pe-
rijckel.
[fol. 64r]
weest, ende dat met geen groote vruechde
des wijfs, die den arbeyt ende cost heeft te
vergeefs gedaen. Deen heeft den wagen
ommegeworpen, ende de peerden gesont te
huys ghebracht: dander, is door eenen
val ondergedruct zijnde, levendich ble-
ven: een ander van des wijfs man be-
vonden zijnde, is ontghuychelt: Maer
niemant en seyt danck, dat hy van Sot-
heyt is verlost gheweest. Soo seer soet
een dinck ist onwijs zijn, dat de Men-
schen liever alle dinck afbidden dan de
Sotheyt. Maer wat trede ic nu in de-
se Zee der Superstitien? Wanneer ick
oock hondert tonghen hadde ende hon-
dert monden, ende een yseren stemme,
soo en conde ick niet aller Sotten ghe-
daenten ende alle namen der Sotheyt
overloopen: so seer vol is aller Christe-
nen leven van allen syden vol sulcker
wtsinnicheydt: de welcke nochtans de
Priesters niet onghewillichlick toe en
laten ende voeden, wetende wat groo-
ter ghewinneken hier wt pleecht te was-
sen. Soo nu onder dese dinghen ee-
nich hatelijck Wijs man opstonde, en-
de hier toe seyde het ghene dat waer
is, Ghy en sult niet qualick sterven,
ist dat ghy wel leeft: Ghy versoent uwe
sonden, ist dat ghy tot den Penninck,
[fol. 64v]
welcken ghy gheeft, oock doet haet der
booser daden, tranen, waken, bidden, ende
vasten, ende de gantsche ordeninge des
levens verandert. Dese Sant sal dy gon-
stich zijn, ist dat ghy zijn leven navolgt.
Ist dat (segghe ick) de Wijse man dese
ende derghelijcke dinghen tegenbleet,
siet wt wat grooter gheluckicheyt ende
tot wat grooter beroerte hy de herten
der menschen onvoorsiens sal trecken?
Tot dit Collegie behooren oock die,
die noch levende soo neerstelick ordine-
ren met wat pompe sy willen ten grave
ghedraghen zijn, dat sy oock by name
verordenen, hoeveel Fackelen, hoeveel
Roudraghers, hoeveel Sanghers, hoe-
veel Roumakers sy daer willen by heb-
ben, even gelijck of sy eenich gevoelen
deses Schouspels souden hebben, ende
ghelijck of de ghestorvenen souden be-
schaemt worden, soo het lichaem niet
prachtelic ghegraven en worde: ende
met gheen ander neersticheyt, dan ghe-
lijck of sy †Ediles ghemaect waren, ende
spelen oft spijse wilden voortbrengen.
Voorwaer, hoewel ick haestich ben,
can ick nochtans niet swijghende die
voorby gaen, die (hoewel sy niet en schil-
len vanden alderverachsten Hantwerc-
ker ofte vuylghewinsoecker, nochtans
Begravenis-
se.

Aediles, wa-
ren mannen
verordent om
de ghemeyne
spelen te be-
sorgen, ende in
sommige fee-
sten vlees wt
te deelen.
[fol. 65r]
henselven wonderlic flatteren met den
ydelen Titel der Edelheyt. Deen rekent
zijn Gheslachte tot Eneam, dander tot
Brutum, een ander tot Arcturum. Sy
toonen alomme ghegraven ende ghe-
schilderde Beelden der Ouderen. Sy
tellen hare Oude Grootvaders ende
derde Grootvaders, ende verhalen ou-
de Bynamen: hoewel sy selve niet veel
min en zijn dan een stomme Beelde, ende
byna erger dan de teeckenen die sy too-
nen. Ende nochtans leven sy een gantsch
gheluckich leven door dese seer soete
Eyghen liefde. Ende daer zijn oock men-
schen die even so Sot zijn, ende dit bee-
stelick Gheslachte als Goden verwon-
deren. Maer wat spreke ick van eenen
aert ofte twee, ghelijck of dese Eyghen-
liefde niet alomme seer vele wonder-
licken gheluckich en maeckte? Dewijle
dese onsiender zijnde dan eenige Sim-
me, henselven duncken *Nireus te zijne:
die so haest als hy drie linien heeft met
den Circkel ghetrocken, ganschelijck
meynt dat hy †Euclides is: Een ander,
die als een Esel aen de Lyre is, ende niet
bet en singt dan een Hane, meynt noch-
tans dat hy *Hermogenes is. Dat is
oock een soete aerdt der wtsinnicheyt,
waerdoor sommige niet anders en roe-
Philautia.

*Nireus
was de alder-
schoonste
voor Troie.
†Euclides
is de leeraer
der Geome-
trie.

*Hermoge-
nes was een
sonderlinge
constenaer in
gesanghe.
[fol. 65v]
men van alle gaven die zijn in de ghene
die hen aengaen, dan of sy hare eygen wa-
ren. Sulck was die tweemael gelucki-
ge rijcke man by Senecam, de welcke,
als hy een Hystoriken soude vertellen,
hadde dienstknechten bereyt, die hem
souden de namen in gedachtenisse bren-
gen: ende hoewel hy so swack een men-
sche was, dat hy nouwe en leefde, en sou-
de niet getwijfelt hebben in der vuyst-
camperen strijt te gaen, daer op betrou-
wende, dat hy te huys vele wtnemende
stercke dienstknechten hadde.
Nu, van de Leeraers der vrijer con-
sten, wat noot ist daervan te verhalen?
Want desen allen coemt Eyghen liefde
eygentlick toe: so seer datter te vinden
zijn, die liever van Vaderlijcke Erve
wijcken, dan van haer vernuft: maer son-
derlinge den †Comedispeelderen, San-
geren, Oratoren ende Poeten, der welc-
ker een yeghelijck hoe hy ongeleerder
is, soveel te hooveerdichlicker hemselven
behaecht, roemt ende verheft. Ende sy vin-
den sulcke toehoorers, gelijck sy Mee-
sters zijn: Ja hoe een yegelic ongeschic-
ter is, soveel te meer prijsers ghecrijcht
hy, gelijck alle slimste dingen altijts den
meesten hoop behagen, om dat den mee-
sten hoop der menschen (gelijc voorseit
Retorijcke.

[fol. 66r]
is) der Sotheyt onderworpen is. Daerom
dewijle de ongheleerste hemselven meest
behaecht, ende van meest menschen wort ver-
heven, waerom soude de sulcke, warachti-
ge geleertheyt liever hebben, de welcke ten
eersten soude veel costen, ende daer na hem
stinckender ende verachtelicker maken, ende
ten laetsten seer weinigen menschen behagen?
Ende nu sie ic dat de nature niet alleen-
lick eenen yegelicken mensche zijne sonder-
linge, maer ooc eener yegelicker nacie,
ende byna eener yegelicker stadt hare ge-
meyn eygenliefde heeft ingegeven, ende dat-
tet hierdoor coemt dat de Engelsche boven
andere dingen: Schoonheyt, Musijcke, ende
welbereyde lecker Tafel henselven eygent-
lic toeschrijven: dat de Schotten henselven
behagen met Edelheyt ende Koninclicker
maechschaps Titel, ende ooc in Sophisti-
sche scherpsinnicheyt: dat de Fransoysen
nemen tot hen eerbaerheyt der zeden: de Pa-
rijsche schrijven henselven sonderlinge toe (by
na alle menschen ter syden gheset) de we-
tenschap der Theologie: De Italianen
houden voor hen de vrije consten ende conste
der wtsprake, ende pluymstrijcken alle hen-
selven seer lustichlic daer in, dat sy allee-
ne onder alle menschen, niet ongeleert
noch Barbari en zijn. In dese geluckic-
heyt zijn de Romeynen de voornaemste, ende
[fol. 66v]
droomen noch seer lustelick die oude
Roome. De Veneetsche zijn gheluckich
door den waen der Edelheit. De Griec-
ken, als Autueren der Letterconste, ver-
heffen henselven met de Tittelen der ou-
der gepresen Hanssen. De Turcken, ende
den geheelen poel der Barbarischer men-
schen houden voor hen den lof der Reli-
gie, de Christenen als Superstitieuse
bespottende. Ende de Joden verwach-
ten ooc noch seer lustichlick haren Mes-
siam, ende houden hen noch huyden
vast aen haren Mosen. De Spaniaerden
laten niemant toe den lof des Krijchs.
De Duytsche behaghen henselven in
lanckheyt der lichamen, ende kennisse
der Swarter consten. Ende op dat ickt
niet al en verhale, ghy siet (meyne ick)
wat groter wellust Philautia alomme
eenen yegelicken bysonder ende allen int
ghemeyn aenbrengt: ende Flatteringe
oft Pluymstrijckinghe haer Suster is
by na alsoo groot. Want Philautia en
is anders niet, dan als yemant hemsel-
ven pluymstrijct: ende so yemandt dat
eenen anderen doet, so salt Kolakia zijn.
Maer Pluymstrijckinge is huyden
een schandelic dinck: Ja maer by de ge-
ne die meer beroert worden door de na-
men der dingen, dan door de dingen selve.
Eygen liefde.

Flatteringe
of Pluym-
strijckinge.

[fol. 67r]
Sy achten dat de ghetrouwicheyt niet
wel met de Pluymstrijckinge overeen
en coemt. Maer dat dit veel anders is,
mochten sy oock door exempelen der on-
redelicker Dieren vermaent worden.
Want wat is flateriger dan een hondt?
Ende wederom, wat is getrouwer? Wat
is lieffelicker dan een Inckhoorenken?
Ende wat is den mensche vriendelic-
ker? Ten sy mogelic dat de grimmende
Leeuwen, oft wreede Tygerdieren, ofte
de seer haest gheterchde Pardeldieren
bequamer schijnen tot des menschen le-
ven. Hoewel daer is ganschelick een
schadelicke flatteringe: waer door som-
mige ongetrouwe menschen ende spot-
ters, de arme menschen tot verderf bren-
gen. Maer dese mijn Flatteringe coemt
van eene goedicheyt ende vriendelick-
heyt des vernufts, ende is der Duecht
veel naerder, dan die daer teghen geset
wort, namelick, die ongeschicte ende swa-
re (gelijck Horatius seyt) scherpicheydt
ende eygensinnicheyt. Dese Flatteringhe
heft de verslagen herten op, versoet de
droevige, vermaent de slappe, verwect
de ongevoelige, verlicht de crancke, ver-
sacht de wreede, maect ende houdt liefde,
trect de ioncheyt tot leeren, vervruecht
de oude, vermaent ende leert de Princen
[fol. 67v]
sonder vertoornen, onder den schijn des
Lofs. Somma, sy maeckt dat een ye-
ghelijck hemselven sy aengenamer en-
de liever: het welcke is oock het voor-
naemste deel der gheluckicheyt. Ende
wat isser bedienstighers, dan dat deen
Muyl den anderen crauwet? Op dat
ick hierentusschen niet en segghe, dat
dese Flatterie een groot deel is der con-
ste der Welsprekenheyt, ende een meer-
der deel der Medecijnconst, ende het
grootste deel der Poeterie. Summa,
dat dese is der gantscher menschelijcker
Ghemeynschap honich ende Sauce.

Maer bedroghen worden (segghen
sy) is erbarmelijck, Jae niet bedroghen
worden, is het alder erbarmelickste.
Want sy zijn veel te onwijs, die ach-
ten dat de gheluckicheyt des menschen
in de dinghen selve gheleghen is. Sy
hangt aen de Meyninghen. Want de
duysterheyt ende verscheydenheyt der
menschelijcker dinghen is soo groot,
datmen niets claerlick weten en can: ge-
lijck wel gheseyt is van mijne Acade-
mische, die onder de Philosophen al-
derminst hooveerdich zijn. Of ist dat-
men yet can weten, dat is dickwils
der Wellust des levens hinderlick.
[fol. 68r]
Hier worden ghelooft de Toesmeeckers
ende Pluymstrijckers: maer het waer beter
den Guyl bleve int Stal. Daerom en sullen
wijt niet alsoo verstaen, als de Sotten (vol-
ghende haren aert) doen: wanneermen hare
Sotheyt loeft, so meynen sy het sy ernst. En-
de wanneermense schelt, soo achten zijt voor
boerde. Ende alsoo laten wy dat goelicx toe,
wanneer daer oock gheen ernst by en is. De
straffe gaet ter eender oore in, ter ander wt,
als een boerderie: dat allijcke wel ernst is.
Dit Boeck is meest een stedighe Yronie,
Spotredene, een Spotlof: daer hy dat ghe-
straft wil hebben, dat hy prijst. Op die manie-
re prijst dit boeck hier de Pluymstrijckerie:
Een groot ghesin ende Familie aen der Vor-
sten Hoven, die met alle winden zeylen, die
met eenen mont blasen ende slicken connen,
Dat water toonen, ende vyer meynen. Die
met een handt broot voorbieden, in dander
eenen steen hebben.
Siet, dese namen alle gheeft de Werelt:
oock de daghelicksche ervaringhe ende Scrift,
den Toesmeeckers. Ende noch meer heet sy
die Smoutpots, Penneleckers, Jaeseg-
gers, Smeeckers, Dorenclauwers, Loftuy-
ters, Huychelaers, Gheveynsde. Hoewel dit
zijn die henselfs ooren maken, yucken, kitte-
len ende clouwen, Gnatones, woortvercoo-
pers, toesmeeckers, liefschrijvers. Van desen
is de Scrift vol, Ja vol, beyde de Heylighe
ende Heydensche.
Leest alle Hystorien, so suldy vinden, dat
dese altijt de Vorsten verdorven hebben. Ja
dien tot eenen Godt ghemaect, ende daer he-
nen ghebracht, dat hy in een opentlick Edict
heeft laten wtroepen, datmen hem soude aen-
bidden. Desen hebben sy tot eenen Tyranne
[fol. 68v]
ghemaect, ende doch als eenen welregerenden
Weldader ghepresen: Ooren ghemaect ende op-
gheset, hem tot eenen Narre, &c. Alsulcke ar-
me Knechten zijn de Vorsten den Pluymstrijc-
keren, die Vorsten, Landt ende Lieden ver-
derven.
Voor desen Middaechschen Duyvel, die
inden schijn der liefde, &c. henen sluypt, en can
hem niemandt genoech behoeden.
Academici, is een Secte der Schoolwij-
se: en bevestighen gheen dinck voor waer ende
recht: en hingen aen gheen opinie, om met ge-
kijf ende twist wt te richten. Meynden men
vant gheen dinck soo swaer noch sterck, dat-
men niet en mocht omstooten. Hielden een dinc
soo langhe voor recht (verstaet van Schools
ghekijf) tot dattet hen omgestooten wort.
Onder dese was oock Socrates, die daer
bekent, hy en weet ende en conde niet. Hy be-
spotte eenen Weereltwijsen, die hemselfs wt-
gaf, hy wiste alle dinck. Ende desen Socra-
tes, achtende selve, dat hy effen daerom sy van
Apolline voor wijs gheacht: niet om zijnder
Conste ende Wijsheyt, maer daerom dat hy
zijne dwaesheyt bekent heeft, doen hy sprac:
Dat weet ick alleen ende ghewis, dat ic niet
en weet noch can.
Item, dat de duystere Werelt, door ydel
waen ende opinie gheregeert wort, bewijsen
de daghelicsche ervaringhen, van soo veel ge-
meyne Spreecwoorden, als: Proxima rebus
opinio: Een dinc is, also, of na datment acht.
Alleen dat Heylighe Woort Gods sluyt al-
ler menschen ende Enghelen mondt: en wil
geen bedencken, twijfelen, oft omsien lijden. Tegen
welc woort wy niet en connen seggen. Also drijft
Godes Woort alle sinnen ende gedachten, in
eenen hoeck, wijnckel ende nootstal.
[fol. 69r]
Ten laetsten het herte des menschen
is also, dattet veel meer door bedroch
ende veynsinge, dan door de waerheyt
ghetrocken wort. Ist dat yemant hier
van een openbaer proeve soect, die gae
in de kercke tot de predikinghe, ist dat
daer eenich ernstich dinck ghesproken
wort, so slapen, gheeuwen, ende walghen
sy alle. Maer ist dat de Roeper (ick heb-
be ghefeylt, ick wilde seggen Prediker)
eenighe Oude queensche Fabel begint
(ghelijckt dicmael gheschiet) so worden
sy alle wacker, opgerecht, ende neerste-
lick toehoorende. Item so daer eenigen
Fabelschen oft Poeetschen Sant is (ist
dat ghy een exempel begeert, denct dat
Georgius, ofte Christophorus, ofte
Barbara van dien aerde is) ghy sult sien
dat dese veel religioselicker ghediendt
wort, dan Petrus, ofte Paulus, ofte
oock Christus selve. Maer dese dingen
en behooren tot dese plaetse niet.
Nu, hoeveel weynigher cost den toe-
ganck deser gheluckicheyt? Want ghy
moet dickmael de dinghen, hoewel sy
seer licht zijn, met grooten arbeyt ver-
crijgen, ghelijck Grammaticam. Maer
de waen ende meyninge wort seer lich-
telick ghenomen, de welcke nochtans
also veel, of oock meer dient tot de ghe-

De mensche
laet hem veel
eer met cluch-
ten vanghen
dan met der
waerheyt.
[fol. 69v]
luckicheyt, dan de sake selve. Welaen,
so yemant verrotte gesouten spijse eet,
waer van een ander niet en soude con-
nen den rueck verdraghen, ende noch-
tans desen smaect sy gelijck oft der Go-
den spijse ware, ick bidde u, wat is daer
aen ghelegen, so veel de gheluckicheyt
aengaet. Wederom, so yemant de wal-
ge heeft van een Acipenser , wat doet dat
tot de gheluckicheyt des levens? So ye-
mant een wtnemende onsien wijf heeft,
de welcke nochtans haren manne schijnt
also schoon als Venus selve, is dat niet
also vele als of sy warachtichlick schoon
ware? So yemant een tafel die met mi-
nie ende slijck ongeschict besmeert ware,
verwonderde ende prese, gheloovende
dat het Apellis of Zeusidis schilderie
Plinius schrijft dat Apelles in zijn conste is
te boven ghegaen alle die voor hem ende na
hem zijn gheboren, ende dat hy gheschildert
heeft dingen die andere niet en conden schilderen.
Zeusis een schilder vercreech grooten rijc-
dom met zijn conste, ende daer na achtende dat
zijn werck costelicker was dan datment sou-
de met eenighen prijs vergelijcken, begonste
dat vergheefs te schencken.
ware, soude die niet oock gheluckiger
zijn, dan die, die deser constenaren hant-
werck diere ghecocht heeft, ende moghe-
lick min wellusts wt dat schouspel sal

Acipenser is
een Visch van
seer goeder
smake, ende is
voortijden in
seer grooter
weerde ghe-
houden ghe-
weest.

Apelles.

Zeusis.
[fol. 70r]
hebben? Ick kenne eenen van mijnen
name, die eener bruyt sommige valsce
Peerlen gaf, wijsmakende (ghelijck hy
een welsprekende Boerder was) datse
niet alleenlick warachtighe ende natuer-
licke Peerlen, maer oock van sonder-
linghe ende onprijselicke dierbaerheyt
waren. Ic bidde u wat was der maecht
daer aen gheleghen? dewijle sy hare
ooghen ende herte also lustichlichlick
voedde met de glaeskens, ende de kin-
dische dingen, gelijck eenen wtnemen-
den schat bewaerde by haer wechghe-
leyt? Hierentusschen spaerde haer man
den cost, ende ghebruyckte zijns wijfs
dwalinge, ende haddese nochtans niet
min aen hem verbonden, dan ghelijck
of hy wat costelicx ghegheven hadde.
Denckt ghy datter eenich onderscheyt
is, tusschen die menschen die in dat hol
Platonis menigerley schaduwen ende
beelden der dingen aensien, so verre sy
niet anders en begeeren, noch henselven
min behagen: ende tusschen dien Wijsen
die wt het hol gegaen zijnde, de warach-
tighe dingen aensiet? Hadde die Lucia-
nische Mycillus moghen dien gouden
droom eewelick droomen, hy en hadde
gheen oorsake gehadt om ander geluc-
kicheyt te wenschen. So dan, daer en is
[fol. 70v]
De menschen die de Godlicke ghedaenten
ende gheestelicke dingen die warachtichlick
zijn, verlaten, ende niet dan lichamelicke din-
ghen ende schaduwen der warachtigher din-
ghen verwonderen. Dese dichtet Plato dat
sy als blint ende droomende sitten met hare
ghesintheden gebonden in een huys onder de
aerde, dwelck een Hol ghelijck is, &c.
By Lucianum is een arm hantwercker, de
welcke by eenen seer rijcken Nabuer het A-
vontmael geten hebbende, droomde des nachts
dat hy onvoorsiens (als rijcke) wert op de
schouderen ghedraghen, ende alle dingen be-
sat die de rijcke besitten. Ende dreycht daerom
den Haen, om dat hy met zijn craeyen so groo-
te gheluckicheyt afghebroken heeft.
gheen onderscheyt, ofte so daer eenich
onderscheyt is, so is der Sotten condi-
cie beter. Ten eersten, om dat hare ghe-
luckicheyt met seer weynigen cost ghe-
creghen wort, dat is, alleenlick met een
wijsmakinge. Ten anderen, om dat sy
die met velen ghemeyn ghebruycken:
Ende gheens dincx besit en is lustich
sonder medegeselle. Want wie en weet
niet hoe weynich het getal der Wijsen
is, so daer oock eenich gevonden wort?
Hoewel wt so vele Eeuwen tellen de
Griecken ymmers seven Wijse: de welc-
ke (also helpe my Hercules) so se yemant
neerstichlick ondersochte, sterven moet
ick, so hy ooc eenen half Wijsen, ia so hy
het vierde deel eens Wijsen mans vint.
[fol. 71r]
Nu, dewijle onder veel lofs des Wijns
dit voor het voornaemste (gelijct is) ge-
acht wort, dat hy de sorghen des herten
wech neemt: (ende dit geduert alleenlick
eenen corten tijt: want so haest als ghy den
Wijn hebt wtgeslapen, so comen terstont
de swaricheden des herten haestichlick
wederom) hoeveel is mijn weldaet vol-
maecter ende crachtigher, dewijle ick
het herte droncken make met ghedue-
righe vruechde, wellust, ende danssen,
ende dat met een seer cleyne sake? Ick en
late oock niemant onbegaeft met mij-
ner weldaet, maer der anderer Goden
gaven, comen deen tot dese, dander tot
die. De edele milde Wijn en wast niet
overal, die de sorghen veriaecht, ende met
rijcker hope vloeyt. De ghenade der
schoonheyt, Veneris gave, is weynigen
ghegheven: de constige wtsprake, Mer-
curij gave, weynigheren. Niet seer vele
en hebben rijcdom vercregen door Her-
culis gonste. De Homerische Jupiter en
laet niet eenen yegelicken het rijcke toe.
Mars en is dickmael noch den eenen
heyrlegher noch den anderen gonstich.
Vele treden droevich af van Apollinis
antwoorde. Saturnius blixemt dicmael.
Phebus sendt dickmael Peste door zij-
ne pijlen. Neptunus doot meer menschen
[fol. 71v]
dan hy behoedt. Op dat ick hierentus-
schen die Veioves, Plutones, Atas, Pe-
nas, Febres, ende dierghelijcke, niet
Goden, maer Vleeschouwers, niet en
verhale.
Venus was de Goddinne der oncuysheyt
ende schoonheyt.
Mercurius de God der sprake, ende der
Goden boden ende wtleggher.
Herculi gaven de Heydenen thiende, om
dat sy souden rijcke worden.
Homerus schrijft dat Jupiter den Conin-
ghen den Scepter ende de macht gheeft.
Mars was de God des Crijchs.
Apollo voorseyde toecomende dinghen,
ende gaf antwoorde den ghenen die hem qua-
men vraghen. Ende als hy anders antwoordde
dan de vraghers begeerden te hooren, so gin-
ghen sy droevich henen wech.
Saturnius, dat is Jupiter, Saturni soon:
desen schreven sy den blixem toe.
Phebus was de god der medecijne, ende
oock de Sonne, de welcke door hare hittige
stralen somtijts Pestilentien verwect.
Neptunus de God der wateren.
Dese waren alle Heydensche Goden die
der menschen vernuft erdichtet heeft: also
blint stubbelt het vernuft in Godes werck.
Sy hebben sommige ghedient om dat sy sou-
den voordeel doen, sommighe om dat sy niet
en souden schadighen: ghelijck de Romeynen,
die welcke Jovem ghenaemt hebben, a Ju-
vando, Den helpenden God. Veioves, de
Goden die niet en conden helpen, maer scha-
dighen. Pluto, de God der Helle. Ate, de
Goddinne der straffe. Pena, de Straffe.

Venus.

Mercurius.

Hercules.

Jupiter.
Mars.
Apollo.

Saturnius.

Phebus.

Neptunus.

Veioves.
Pluto.
Ate.
Pena.
Febris.
[fol. 72r]
Sommighe maeckten alleenlick twee Go-
den, namelick, Beneficium, de Weldaet, ende
Pena, de Straffe. Febris, de Cortse. Pli-
nius verhaelt dat Febri oock eenen openba-
ren tempel gheheylicht was.
Ick ben de eenighe Sotheyt die ee-
nen yeghelicken even ghelijck met so
bereydde weldaet omhelse. Ick en vra-
ghe na geene beloften, noch en ben niet
toornich, versoeninghe begeerende, so
daer eenighe Ceremonie is naghelaten.
Noch ick en stelle niet alle dinck in be-
roerte, als yemant de andere Goden
noodende, my te huys laet, ende niet
toe en laet tot den ruecke der Offeran-
den. Want de andere Goden zijn so
eyghensinnich, dattet by na meer noo-
dich ende oock onsorghelijcker sy die
te verachten, dan te dienen. Ghelijck
oock sommighe menschen so swaer zijn
om mede te handelen, ende so licht om
terghen, dattet beter is seer vreemde
daer van, dan ghemeynsaem daer me-
de te zijne.
Maer niemant (segghen sy) en doet
der Sotheyt Offerande, noch niemant
en maeckt haer eenen Tempel. Voor-
waer (ghelijck ick geseyt hebbe) ick ver-
wondere my wat van dese ondancbaer-
heyt. Maer ick neme dit ooc, na mijne
lichtsinnicheyt, int goede. Hoewel, ick en
[fol. 72v]
mach oock dit niet begheeren. Want
waerom soude ick wieroock ofte ghe-
brant meel met Sout, of eenen Bock,
of een Swijn begheeren, dewijle my al-
le menschen in allen lande dien dienst
doen, die oock van de Theologen, alder-
meest pleecht gepresen te zijne? Ten sy
dat ick moghelick behoore Dianam te
benijden, om dat haer menschen bloet
gheoffert wort. Ick meyne dat ick dan
seer religioselick ghedient worde, als sy
alomme (ghelijck sy alle doen) my met
der herten ommehelsen, met de zeden wt-
drucken, ende met den leven af beelden.
Welcke heyligen dienst oock onder de
Christenen niet seer gemeyn en is. Hoe
groot is de menichte der gener die der
Godbarende Maget een Wassen keers-
ken setten, ende dat des Middaechs, alst
niet noodich en is? Wederom hoe wey-
nighe zijnder die de selve met suyver-
heyt des levens, maticheyt, ende liefde
der Hemelscher dinghen soecken na te
volgen? Want dit is eerst den warach-
tighen dienst, ende den Hemelschen Bor-
gheren alder aenghenaemst.
Boven desen, waerom soude ick eenen
tempel begheeren, dewijle dese gansche
werelt my een seer schoon (so ick meyne)
Tempel is? ende my en gebreken geene

Heylighen
eere, wat.
[fol. 73r]
dienaren, dan daer geene menschen en
zijn. Ick en ben oock nu so sot niet, dat
ick soude Steenen ende met verwe be-
smeerde Beelden begeeren, die somtijts
onsen dienst verhinderen, als van die on-
verstandighe ende vette menschen de teec-
kenen voor de Santen selve aengebe-
den werden. Ende hierentusschen ghe-
schiet ons, dat dien pleecht te gheschie-
den, die van hare Stadthouderen wtge-
stooten worden. Ick meyne dat my so
menich Beeldt opgericht is, alsser men-
schen zijn, die mijn levende Beeldt wt-
drucken, oock als sy niet en willen. So
dan, ick en hebbe geen oorsake waerom
ick den anderen Goden soude benijden,
dat deen inden eenen hoeck des aertrijcx,
dander in den anderen, ghedient wort,
ende dat op sekere daghen (ghelijck Phe-
bus in Rhodo, Venus in Cypro, Juno
in Argo, Minerva te Athenen, Jupiter
in Olympo, Neptunus in Tarento,
Priapus in Lampasco) so verre de gan-
sche Werelt my int gemeyn sonder op-
houden veel beter offerande doet.
Maer ist dat ick dit schijne meer stou-
telick dan warachtichlick te spreken, wel-
aen dan, laet ons een weynich het leven
der menschen insien, op dattet openbaer
worde, hoeveel sy van my ontfanghen
[fol. 73v]
hebben, ende hoe seer ick gheacht worde
beyde van de meeste ende minste. Maer
wy en sullen niet aller menschen leven
verhalen, want dat ware seer lanc, maer
alleenlick der wtnemenster, waer wt men
de andere mach lichtelick waerderen.
Want wat noot ist vanden gemeynen
volcke te verhalen, het welcke sonder twij-
fel geheel mijne is? Want het is van allen
zijden so overvloedich in so menigerley
forme der Sotheyt, ende vint alle dage so
vele nieuwe sotheyt, dat duysent Demo-
criti niet genoech en waren tot so veel
lachens, hoewel die selve Democriti sou-
den wederom eenen anderen Democritum
van noode hebben. Het is oock ongeloof-
lick te seggen hoeveel lachens ende spels
ende wellusts de menschelkens dagelicx
den Goden maken. Want dese bedeelen
de nuchtere ende voormiddaechsche uren
tot kijfachtighe raetslaghen, ende om de
gebeden te hooren. Maer als sy nu met
den Godlicken Wijn nat zijn, ende niet en
begheeren eenich ernstich dinck te han-
delen, dan sitten sy te hoope daer den He-
mel aldernaest der aerden is, ende sien
met de aensichten nederwaerts wat de
menschen maken. Ende sy en hebben geen
ander soeter Schouspel. O onsterffelic-
ke God, wat een Schouspel is dat, ende
[fol. 74r]
hoe menigerley is der Sotten oproer:
Want ick pleghe oock somtijts te sitten
in de ordenen der Poetischer Goden.
Deen brandt door liefde tot een vrou-
ken, ende hoe hy min gemint wort, so
veel mint hy te onmatichlicker. Dan-
der trout de Bruydtschat, ende niet het
Wijf. Dese maect zijn Bruyt gemeyn:
dander die ialours is, bewaertse ghe-
lijck een Argus. Dese inden rouwe: Ey
Argus hadde hondert ooghen, ende was
de bewaerder Io.
wat sotter dingen spreect ende doet hy,
huerende oock guychelaers om het spel
des Rous te volspelen: die weent aen
zijns stiefmoeders graf. Dese wat hy van
allen zijden can te hoope ghescrapen,
dat steeckt hy gheheel inden buyck, ende
sal een weynich daer na grooten hon-
gher lijden: die en acht niet ghelucki-
ghers dan slaep ende ledicheyt. Daer
zijn oock menschen die seer neerstich-
lick woelen om ander menschen saken
te beschicken, ende vergheten de hare.
Oock zijnder die den Leener met †ghe-
leenden gelde betalen, meynende dat sy
rijcke zijn met ander menschen gelt, moe-
ten terstont al wat sy hebben verlaten. Deen
en acht niet geluckigers, dan dat hy selve
arm zijnde, zijnen nacomer rijcke maect.
†namelic, dat
sy van ander
weder ghe-
leent hebben.

[fol. 74v]
Dese doorreyst alle de Zeen, om cley-
ne ende onseker winninghe, den Watere
ende Winden zijn leven bevelende, dwelck
door geen gelt en ware weder te gecrij-
gen. Dander heeft liever met Crijgen goet
te soecken, dan te huys onbevreesde ru-
ste te hebben. Daer zijn sommighe die
meynen datmen door vrientschap der
ouder luyden die gheen kinderen en heb-
ben, alderbequamelickst tot rijckdom
coemt: sommige zijnder die liever heb-
ben dat te soecken met oude quenen te
minnen. Dese beyde maken dan eerst
den Goden diet aenschouwen grooten
wellust, als sy constichlick bedroghen
worden van de ghene die sy soecken te
vanghen. De aerdt der Coopluyden is
de aldersotste ende schandelickste, als die
de alderschandelickste sake handelen, ende
dat op de alderschandelickste wijse. De
welcke, hoewel sy alomme liegen, val-
schen eedt doen, stelen, ende bedriegen,
nochtans maken sy henselven alomme
de eerste, om dat hare vingheren met
goude ommeringt zijn. Ende daer en
gebreken geene pluymstrijckende Broe-
derkens, die dese verheffen, ende open-
baerlick Eerweerdige noemen, te weten,
op dat sy eenich deel der qualick vercre-
ghen goeden ghecrijgen. Men siet er-
Cooplieden.

Pluymstrijc-
kende monic-
ken.

[fol. 75r]
In de orden des goets, achten de Peripa-
tetische Philosophen geen dinck snooder ende
min te achten dan ghelt, het welck alleen de
Coopluyden iaghen. Cicero en laet oock den
aerdt der Coopluyden niet toe, die hier goet
coopen om ginder dierder te vercoopen. Ende
daer zijn seer weynighe Coopluyden (Ja ick
dencke geene) die sonder bedroch rijcke wor-
den. Ende nochtans worden dese alleen in weer-
de ghehouden: hoewel de coopmanschap gan-
schelick verdoemt is in der Theologen senten-
cien, so wy Gregorio geloove geven, ende Chry-
sostomo ende Augustino, ende Cassiodoro. Au-
gustinus seyt oock openbaerlick in het boeck
van de Penitencie, dat de Coopluyden ende
Crijchslieden gheen Penitencie connen doen.
gens sommige Pythagorische, de welc-
ke alle dinck so seer gemeyn houden, dat
sy al wat sy erghens onbeweert vinden,
dat selve ghelijck oft hen aengeerft wa-
re, goets moets wechnemen. Daer zijn
sommighe die alleenlick met begeerten
ende wenschen rijcke zijn, ende dichten
henselven lustighe droomen, ende mey-
nen dat sulcx ghenoechsaem is tot ghe-
luckicheyt. Sommighe begheeren buy-
ten rijcke gheacht te worden, ende lijden
te huys grooten honger. Deen haesticht
om al wat hy heeft door te brenghen:
dander versamelt met recht ende onrecht.
Dese staet na een ampt der overicheyt
ende soect eere by het volck: die heeft zijnen
lust by het vyer sittende. Vele handelen

Dieven.

Phythago-
ras seyde dat
der vrienden
goet al ghe-
meyn was.
Dese leere
schijnen de
Dieven te
volghen, de-
wijle sy van
eenen yege-
licken, als van
hare vrienden
nemen.
[fol. 75v]
oneyndelicke pleytingen ende twisten, ende
arbeyden van beyden zijden om den ver-
traghenden Richter ende den medespe-
lenden Advocaet rijcke te maken. Deen
soect veranderinge. Dander heeft wat
groots onderhanden. Sommige gaen
te Hierusalem of te Roome, oft tot S.
Jacob daer sy niet te doen en hebben,
ende verlaten te huys het Wijf met de
kinderen. In summa, so ghy wt der Ma-
ne (ghelijck Menippus voortijden) de
ontallicke beroeringhen der menschen
aensaecht, ghy mocht dencken dat ghy
eenen hoop Vliegen ofte Muggen saecht
onder malcanderen kijven, strijden, be-
driegen, rooven, spelen, oncuysheyt be-
drijven, geboren worden, vallen, sterven.
Ende het en can niet genoech gelooft wor-
den, wat beroeringen, wat droevige spe-
len, te weghe ghebracht worden van so
cleyn een dierken, ende dat so haestichlick
moet vergaen. Want daer worden dic-
wils veel duysenden wechghenomen ende
verstroyt door het onweder eens cley-
nen Crijchs ofte Pestilencie.
Maer ick soude de aldersotste zijn,
ende ganschelick weerdich met veel ghe-
lachs van Democrito bespot te worden,
waert dat ick wilde de formen der sot-
ticheden ende wtsinnicheden des volcx
Menippus
wort gedicht
in de Mane
te sitten, ende
dese aensiet
des menschen
leven

[fol. 76r]
voort vertellen. Ick wil my tot die berey-
den, die onder de menschen eenen schijn
der wijsheyt hebben, ende (gelijc men pleecht
te seggen) na dien gouden Tack staen:
onder dese zijn de Grammatici de eerste,
voorwaer een aerdt der menschen die de
alder ellendichste ende alderbedrucste, ende
van de Goden alderseerst souden gehaet
zijn, ten ware dat ick het verdriet der al-
der erbarmlicster leeringhe met eenen
soeten aerdt der wtsinnicheyt versach-
tede. Want sy en zijn niet †vijf vloecken,
†Gramschap, onnoemelicke smerte, de Sie-
le in de Helle, ontijdighen ouderdom, Ende
de ghevanghenisse des bedwancx.
dat is, alleenlick vijf plagen onderworpen,
(gelijc de Griecsche opschrift te kennen
geeft) maer ses hondert, als die altijts hon-
gerich ende onreyn in hare scholen (wat seg-
ge ic scholen) Ja in de sorchcamer of trec-
molen, of slachthuys, onder de cudden der
kinderen oudt worden door arbeyt, ende
doof door roepen, ende versmachten door den
stanc ende veesten: maer het geschiet door
mijn weldaet dat sy henselven schijnen de op-
perste onder alle menschen te zijn. So seer
behagen sy henselven, als sy den bevreesden
hoop met dreygelicken aensichte ende stem-
me verschricken, als sy de ellendige met
hantplackers, roeden, ende sweepen door-

Dese tack is
de Wijsheyt.

Grammatici.
[fol. 76v]
snijden, als sy allesins na haer goetdunc-
ken wreedicheyt bedrijven, dien Cu-
maenschen Esel navolghende. Hieren-
De Cumaensche Esel vant een Leeuwen-
huyt, de welcke hy aen dede, ende wert voor
een Leeu gheacht, tot datmen hem by zijne
ooren bekende: doe werdt hy met cluppelen
gheslaghen, ende ten stalle ghebracht.
tusschen schijnt hen de onreynicheyt
enckel reynicheyt, ende die stanck riect
hen als Amaricinum, ende die alder el-
lendichste dienstbaerheyt wort voor een
Rijcke geacht, so dat sy hare Tyrannie
niet en souden voor Phalaridis ofte
Phalaris was een seer wreedt Coninck,
desgelijcx oock Dionysius, de welcke wt zijn
rijcke verstooten zijnde, heeft te Corinthen
Schole gehouden, dewijle hy sonder Tyran-
nie niet en conde leven, ende is also quaet een
Schoelmeester, als hy een quaet Coninck ge-
weest hadde.
Dionysij rijcke gheven. Maer sy zijn
oock veel gheluckigher door eenighen
nieuwen waen der leeringe. Want hoe-
wel sy vele den kinderen enckele raserien
instampen, nochtans, O goede Goden,
wat Palemonem, wat Donatum en ver-
achten sy niet voor hare eygen Gram-
matica? Ende sy maken dat wonderlick met
(ick en weet niet wat) Tooverye, dat sy
de sotten moederen ende ongeleerden vade-
ren sulck schijnen, als sy henselven maken.
Amaricinum,
is een coste-
licke welriec-
kende confectie

[fol. 77r] Hier toe sedt oock desen aerdt des wel- lusts, soo wanneer yemandt wt hen de moeder Anchise, ofte een woordeken dat int gemeyne onbekent is, in eenich verrot papyer gevonden heeft: als, Bub- sequa, Bovinator, Manticulator: of so yemant erghens een stuck van eenen ou- den steen gevonden heeft met geschend- de letteren: O Jupiter, wat verhuegin- ge, wat triomphe, wat lof isser dan? Ge- lijck of sy Africam overwonnen, ofte Ba- byloniam inghenomen hadden. Maer wat? als sy hare seer coude ende onghe- schicte Versekens alomme vertoonen, ende daer sommighe zijn diese prijsen, dan ghelooven sy ganschelick dat Ma- ronis Siele is in haer herte comen wo- nen. Maer gheen lustigher dinck, dan als sy malcanderen (als met vergeldin- ge) prijsen ende verheffen, ende malcan- deren onderlinghe crauwen. Soo daer een ander in een woordeken feylt, ende dese scherpsichtighe dat by avontuere siet, O Hercules, wat Tragedien, wat Schermutsinghen, wat Lasterwoorden, wat schampige Brieven comen daer ter- stont? Ongonstich moeten my alle de Grammatici zijn, ist dat ick yet lieghe. Ick weet eenen seer veel wetenden Con- stenaer, die Grecus, Latinus, Mathe-	Maro is de aldergepre- senste latijn- sche Poete.
[fol. 77v] maticus, Philosophus, ende Medicus is, ende dat Coninclick: nu tsestich Jaer oudt, de welcke alle de andere consten na gelaten hebbende, hemselven nu meer dan twintich Jaer lanck gequelt heeft in Grammatica, ganschelick meynen- de, dat hy sal geluckich zijn, waert dat hy so lange mochte leven, dat hy gewis- selick beslote hoe de achte deelen der re- den ofte Oratie behooren onderschey- den te worden. Het welcke dus langhe niemant onder de Griecksche noch La- tijnsche en heeft volcomelick connen doen. Even gelijck oft een sake ware, diemen oock met Crijch behoorde te wreken, so yemant een Coniunctie maec- te, van een woordeken dat tot der Ad- verbium recht behoort. Ende om deser sake wille, hoewel daer so veel Gramma- ticae als Grammatici zijn (Ja meer, want mijn Aldus alleen heeft meer dan vijf- mael Grammaticam gegeven) nochtans en laet dese niet eene (hoe ongeschict ende qualick sy geschreven sy) voorby, maer doorloopt ende ondersoectse alle, ende be- nijdt eenen yegelicken die yet arbeyt in dusdanige sake (hoe ongeschictelick het sy) ellendichlic vreesende, dat hem mis- schien yemant sal dese eere ontwinnen, ende dat zijn so veler Jaren arbeyt sal ver-
[fol. 78r] loren gaen. Wat hebt ghy liever, dit wt- sinnicheit of Sotticheyt te noemen? Want voorwaer my en is daer aen niet vele ge- leghen, so verre ghy bekent dattet door mijn weldaet geschiet, dat dit Dier, dat anders het alder ellendichste is, tot sulc- ke geluckicheyt verheven wort, dattet zijn geluck niet en soude willen met de †Coninghen der Persen veranderen. De Poeten hebben weyniger van my, hoewel sy van haerder consten wegen van mijnder bende zijn, te weten, een vrij ghe- slachte, gelijc het Spreecwoort seyt, der welcker arbeyt alle, nergens toe anders en dient, dan om der Sotten ooren te besmee- ren, ende dat met enckel boerden ende spotte- licke Fabulen. Ende nochtans ist wonder hoe sy hierop betrouwende, onsterffelicheyt ende een leven der Goden gelijc, henselven be- loven, ende anderen toeseggen. In dese Or- den is Eygenliefde ende Flatteringe seer gewoonlic. Ic en worde ooc van geenen geslachte der menschen eenvoudichlic- ker noch stantfastichlicker gedient. Nu, de Oratoren, hoewel sy voorwaer wat overtreden, ende met de Philosophen spelen, nochtans dat sy oock van onser bende zijn, dat wort door vele dingen, ende sonderlinge hier door bewesen, dat sy boven andere boerden so neerstelic ende	De Conin- gen der Per- sen waren overrijcke. Poeten. Malers en- de Poeten hebben de macht te ma- ken wat sy willen. Oratoren.
[fol. 78v] so veel gheschreven hebben hoemen sal spotten. Ja oock wie hy sy, die tot Here- nnium heeft van de conste der sprake ge- schreven, die telt de Sotheyt selve onder de boerden: ende dat by Quintilianum den Prince deser Orden is een Capitel van spot, byna langer dan Ilias Home- ri. Eyndelick, sy schrijven der Sotheyt so veel toe, dat dicwils een sake die door gheene Argumenten en can nederghe- leyt worden, nochtans met gelach ont- guychelt wort: Ten sy dat yemant meynt, dat sulcks tot de Sotheydt niet en be- hoort, alsmen met spottelicke woorden ghelach verwect, ende dat met conste. Van desen aerde zijn oock die, die on- sterffelicheyt soecken met Boecken te schrijven. Dese hebben alle seer veel van my, maer voornamelick die, die enckel bueselen in het Papyer smeeren. Want die geleerdelick schrijven nae weyniger Geleerden ordeel, ende die niet en wey- geren van Persio ende Lelio geordeelt te worden: die schijnen my meer ellen- dich dan gheluckich te zijne, als die ee- wichlick verwerret zijn, doen toe, ver- anderen, doen af, legghen wech, halen weder, versmeden, toonen, verdruckent neghen Jaer lanck, ende en doen hen- selven nimmermeer genoech, ende eenen	Homerus heeft een groot boeck gheschreven van Troie, het welcke Ilias ghe- naemt is. Scrijvers. Lucilius en wilde van Persio noch Lelio niet ghe- ordeelt zijn, om dat sy ge- leerde man- nen waren.
[fol. 79r] lichtveerdighen prijs (te weten, weyni- gher menschen Lof) coopen sy so diere, met soo veel wakens, ende so groot ver- lies des slaeps, die het alder behagelic- ste dinck is, met so veel sweets ende quel- linge: set hier by oock schade in de ghe- sontheyt, verderf der schoonheyt, loo- pende ooghen, oft oock blindtheyt, ar- moede, nijdt, aflatinghe des wellusts, voortijdighe oudtheyt ende doot, ende ander diergelijcke. Met so veel quaets moet de Wijseman coopen (gelijck hy acht) dat hy van een Druypooghe ofte twee gepresen worde. Maer mijn schrij- ver is veel gheluckigher wtsinnich: de- wijle hy sonder eenighe nachtwerckin- ghe al wat zijn herte goet dunckt, oock zijne droomen terstont met schrijven int openbare sendt, alleenlic met cleyn ver- lies des papyers: wetende, dat hoe hy boerdiger boerden gheschreven heeft, van soo veel te meer menschen (dat is, van alle dwase ende ongheleerde) sal ge- presen worden. Want wat arbeyt ist, drye gheleerde (soo sy het nochtans le- sen) verachten? Of wat sal so weyniger Wijsen lof maken, in so grooten hoop die daer teghen roept? Maer die zijn oock noch Wijser, die anderer menschen geschriften laten op
[fol. 79v] haren naem wtgaen, ende met woorden die eere (die door anderer grooten ar- beyt vercregen is) op henselven trecken: te weten, daer op betrouwende, dat sy meynen dat sy (of sy schoon ooc van dief- te beschuldicht worden) nochtans eenen tijt lanck de eere sullen hebben. Het is den arbeyt weerdich te sien, hoe seer sy henselven behaghen, als sy onder het ghemeen volck worden ghepresen, en- de met de vingheren ghetoont onder het volck seggende: Dit is die wonder- licke man, als sy by de boeckcoopers veyl staen, als in de voorhoofden aller bladeren des boecks drie namen ghele- sen worden, ende die sonderlinge vreemde, ende den Tooverwoorden ghelijck. De welcke, by den onsterffelicken Godt, wat zijnt anders, dan namen? Boven de- sen, van hoe weynigen sullen sy bekent worden, soo ghy de wijde Werelt aen- siet: ende van hoeveel weynigheren sul- len sy ghepresen worden: ghelijck oock der ongeleerden ordeel menigerley is. Wat? dat oock die selve namen dicwils worden gedicht, ofte wt oude Boecken toeghevoecht? Als deen begheert Tele- machus, dander Scelenus of Laertes, dese Polycrates, die Thrasimachus ge- naemt te worden: also datter nu niet en
[fol. 80r] is aen gelegen, of ghy het Boeck Cha- melion, ofte Cauwoorde naemt, of (ge- lijck de Philosophen) Alpha ofte Beta. Maer dit is het alderlustichste, als sy met Brieven ende Versen ende Lofboecken, malcanderen onderlinge prijsen, deen sot den anderen, ende deen ongeleerde den anderen. Dese wordt door diens lof, Alceus: die door desens lof Callimachus. Dese is dien hooger dan Mar. Tull. Die is desen geleerder dan Plato. Somtijts soecken sy ee- nen Tegenstrijder, om door zijn tegenstrij- den haren naem te vermeeren. Hier wt wort het wanckelbaer gemeyn volc tot verschey- den dingen gedeelt, tot dat beyde de leyts- mannen de sake wel gehandelt hebbende, als overwinners af laten, ende beyde triom- pheren. Dese dingen bespotten de Wijse als seer Sotte dingen, gelijc sy ooc zijn: want wie loochenet? Maer hierentus- schen leven sy door mijn weldaet een soet leven, ende en souden hare triomphe niet willen met de Scipiones verwisselen. Hoewel de geleerde hierentusschen, de- wijle sy dese dinghen met grooten wel- lust des herten belachen, ende anderer wt- sinnicheyt gebruycken: oock selve niet wey- nich van my en ontfanghen: het welcke sy niet en connen versaken, ten sy dat sy seer ondancbaer zijn.
[fol. 80v] Onder de gheleerde nemen die, die wijs zijn in de Rechten, de eerste plaet- se voor henselven: ende gheen ander aert en behaecht hemselven so seer, als sy den †Steen Sisyphi sonder ophouden rol- len, ende Seshondert Ghesetten (daer Sisyphus een Roover ende Moorder (ge- lijck de Poeten schrijven) wordt in de Helle met dese straffe ghestraft, dat hy eenen steen (die altijts van den top des berchs af valt) moet wederom op rollen, het welcke een las- tich werck is sonder eynde. en leyt niet aen hoe die totter sake die- nen) met eenen adem aen een weven, ende als sy Glossen tot Glossen, ende Meyningen tot Meyningen hoopen- de, maken dat die oeffeninghe schijnt de alderswaerste te zijne. Want wat arbey- delick is, dat selve achten sy terstont wt- nemende schoon te wesen. Laet ons by dese setten de Dialecti- cos ende Sophisten, eenen aert der men- schen die meer sprekens maken, dan eenich *Dodonisch Metael, als wt de Ter plaetse daer Jupiter Dodoneus ant- woorde gaf, was een plaetse rondtomme af- ghesondert met Metalen Potten, die also ge- schict waren, dat deen gheroert zijnde, den naesten roerde, ende het geluyt also rondtom- me gaende van den eenen totten anderen, duer- de seer langhe. welcke een yegelick mochte tegen twin- tich wtghecoren vrouwen om te meest	Juristen. Sophisten
[fol. 81r] snateren: de welcke nochtans souden ge- luckiger zijn, waren sy alleenlick snate- rich, ende niet oock kijfachtich, soo dat sy seer hartneckichlick strijden van des Bocks wolle, ende met te veel gekijfs ghemeynlick de waerheydt verliesen. Nochtans zijn dese door hare Eygen lief- de geluckich, als sy met drie Argumen- ten ghewapent, derven van alderley sa- ke teghen allerley menschen strijden. Maer de hardtneckicheyt maectse on- verwinnelic, of ghy oock schoon Sten- torem daer teghen settet. Na dese, comen de Philosophen met den vreeselicken Baerde ende Mantel, de welcke roemen dat sy alleen wijs zijn, ende dat alle de andere menschen vlie- gende schaduwen zijn. Maer hoe lus- tichlick dwalen dese, als sy ontallicke ve- le Werelden timmeren, als sy de Son- ne, de Mane, de Sterren ende Werel- den, als metten duym of draet meten: als sy der Blixemen, Winden, Eclipsen, ende anderer onverclaerlicker dingen oorsaken geven, nergens niet twijfelen- de, gelijck of sy der nature, die alle dinc gemaeckt heeft, Raetsluyden gheweest waren, ofte ghelijck of sy wt den Raet der Goden tot ons ghecomen waren: de welcke hierentusschen met hare gis-	Drie, dat is seer weyni- ge. Stentor wert alsoo verre gehoort, als vijftich men- schen. Philosophen.
[fol. 81v] singen grootelick van de nature bespot worden. Want datter niet sekers by hen en is, wort hierby genoech bewesen, dat van alle dinghen oneyndelicke strijt on- der hen is. Dese, hoewel sy niet en we- ten, geven nochtans wt dat sy alle dinck weten: ende hoewel sy henselven niet en weten, ende dicwils een graf ofte steen die hen inden wech ligt, niet en sien: het Hy noopt hier twee Fabulen, deen van ee- nen Philosooph, de welcke de Ghesteernten aensiende, in een graf viel: den welcken een oudt Wijf bespottede, om dat hy wilde sien dat inden Hemel was, ende en sach niet dat voor zijne voeten was. Dander Fabel is van eenen Sterrenkijcker, die vanden Aventmale co- mende, hemselven stootte aen eenen steen, die in de muer des huys wtstack. sy om dat hen de oogen druypen, of om dat hare sinnen dolen: nochtans roemen sy dat sy de Ideas, Universalia, Formas separatas, Primas materias, Quiddi- tates, Ecceitates, Formalitates, Instan- tia sien: dinghen die so teeder zijn, datse oock Lynceus (so ick meyne) niet en sou- de connen doorsien. Ende dan voorna- Lynceus was een man van seer scherpen ghesichte, gelijck Lynx (een Dier vander Wol- ven aert) so scherp van gesichte is, dattet ooc de hoevelen der berghen doorsiet. melijck verachten sy het ongheleerde volck, als sy door hare Driehoecken ende	Mathematici.
[fol. 82r] Vierhoecken, Circkelen, ende dierghe- lijcke Mathematische malingen deen op dander ghetrocken, ende ghelijc een †Doolhof vermengt: boven desen door letteren, als in Crijchsordeninghe ghe- schict, ende ondertusschen op ander en- de ander orden geset, den ongeleerden duysternisse aenbrengen. Daer zijn oock sommighe wt desen gheslachte, die oock toecomende din- ghen vercondighen wt de gesteernten, ende beloven meer dan Toovenaersche Miraculen: ende dese gheluckige men- schen vinden luyden die oock dit ghe- looven. Nu, het ware mueghelijck beter de Theologos voorby te gaen, ende dese Ca- marinam niet te roeren, noch dese Anagy- rim niet aen te tasten, dewijle sy een aert van menschen zijn, hooveerdich ende licht om Camarina was een Poel, die door Pesti- lentialen domp der aenliggender Stadt scha- delick was. Waerom de Borgers Apollinem vraechden, of sy oock dien Poel souden wt droogen: de welcke hen antwoorde: En roert den Camerinam niet. Daer na de antwoorde vergheten hebbende, hebben sy den Poel wt gedroocht, ende de Peste hielt wel af, maer de vianden zijn door den dorren poel gheco- men, ende hebben de Stadt verwoest. Anagyris, is een Cruydt, het welcke ghe- handelt zijnde, seer qualick rieckt.	Labyrintus. Prognostici. Theologi
[fol. 82v] tergen, op dat sy niet misschien by hoo- pen met seshondert Conclusien teghen my en comen, ende bedwinghen te we- derroepen: ende (ist dat ick dat weyge- re) terstont roepen dat ic een Kettersche ben: Want met desen blixem plegen sy terstont die te verschricken, dien sy niet seer gonstich en zijn. Voorwaer, hoewel daer geene menschen en zijn die onghe- willichlicker mijn weldaet bekennen, nochtans zijn sy met geene cleyne din- gen aen my verbonden, dewijle sy geluc- kich zijnde door hare eygenliefde, even gelijck of sy inden derden Hemel woon- den, also alle andere menschen als Aerdt- wormen van hooge verachten ende byna ontfermen, dewijle sy ghewapent zijn met so grooten Heyrcracht der meester- licker Diffinitien, Conclusien, Corolla- rische Propositien wtgedruct ende hey- melick verstaen: ende hebben so overvloe- dige vele Stercten ende Toevluchten, dat sy niet en connen (ooc met de Vulcanis- sche stricken) verstrict worden, maer ont- gaen met hare Distinctien, met de welc- ke sy alle cnoopen so lichtelic doorsnijden, dattet met des Diefhenckers sweert niet bet en soude connen geschieden: so overvloe- delic vele cortsgevonden ende onnatuerlic- ke wonderlicke woorden hebben sy.
[fol. 83r] Vulcanus de Smidt der Goden maeckte ketenen, die niemant breken noch ontdoen en conde: ende waren soo dunne, datse niemandt sien en conde, oock niemant der Goden. De- se dede hy rondtom ende over zijn bedde, om Venerem zijn wijf te bewaren, ende vinck Martem daer in met Venus. Boven desen, als sy de verborgen ge- heymenissen na haer goetduncken wt- leggen: hoe de werelt gheschapen ende geordineert sy. Door wat goten die on- reynicheyt is in de Nacomelingen geco- men. In wat wijse, in wat mate, ende hoe- veel tijts Christus volmaeckt is inder Maghet buyck. Op wat wijse in het Nachtmael de Accidenten zijn sonder Domicilie. Maer dese dingen zijn seer gemeyn. Sy achten die andere eerst den grooten ende verlichten (gelijck zijse noe- men) Theologen weerdich te zijne, tot desen worden sy wacker, als sy daer in vallen: te weten, of daer eenigen tegen- woordigen tijt sy in de Goddelicke ge- nereringhe, of daer vele kindtschappen zijn in Christo? of dit een mogelicke Pro- positie is, Godt de Vader haet den So- ne? Of Godt hadde connen een Wijf aennemen, of een Duyvel, of eenen Esel, of een Cauwoorde, of eenen Keysteen? Ende dan, op wat wijse de Cauwoorde soude gepredict ende miraculen ghedaen
[fol. 83v] hebben, ende aen het Cruyce ghehecht worden? Ende, wat Petrus soude ghe- consacreert hebben, hadde hy te dien tij- de geconsacreert, doe het lichaem Chri- sti aen het Cruyce hinck? Ende, of Chri- stus te dien tijde mochte mensche ghe- naemt worden: Ende ofmen na de we- deropstandinghe sal moghen eten ofte drincken: nu alreede voor den hongher ende dorst sorghende. Daer zijn ontal- licke vele ydele scherpsinnicheden, ooc scherpsinniger dan dese, van de Notio- nibus, Relationibus, Instantibus, de Formalitatibus, Quidditatibus, Ec- ceitatibus, de welcke niemant en can met ooghen ghesien, ten ware dat hy sulck een Lynceus ware, dat hy oock die din- ghen die nergens en zijn, door seer die- pe duysternisse saghe. Doet nu hier toe Dit zijn woorden in de Scholen ghedicht, de welcke oock nerghens anders ghebruyckt en worden. Hier in zijn sy scherpsinnich, ende verachten hooveerdichlick de ghene die dese nietige dingen voorby varende, tot de saken selve comen. die Sententien, de welcke sulcke Won- derreden zijn, dat de Stoische Godlic- ke Sententien, die sy Paradora noe- men, mogen by desen schijnen seer grof ende slecht te zijne: als dattet lichter sonde is, duysent menschen te vermoor-
[fol. 84r] den, dan eenmael op den Sondach eenen armen mensche de schoenen te lappen: Ende dattet beter ware te maken dat de gantsche werelt verginge met den cost ende cleedinghe (ghelijckmen seyt) dan een logenken, hoe cleyne het oock wa- re, te spreken. Nu, dese seer scherpsinni- Hier van vintmen in Decretis Canonicis, 22. Quest. 2. Ne quis arbitretur, & in Senten- tiis lib. 3. Distin. 38. Waer oock wt Augustini Sententie geseyt wort, dat een volmaect men- sche niet en moet om yemants leven lieghen, maer de waerheyt decken: gelijck of de waer- heyt decken een ander dinck ware dan liegen. ge scherpsinnicheden worden noch scherp sinniger gemaect door so veel weghen der Schoolscher Doctoren: so dat ghy u selven eer soudt wt de Labyrinthen helpen, dan wt de bewimpelingen Rea- lium, Nominalium, Thomistarum, Al- bertinistarum, Occanistarum, Scotis- tarum, ende ick en hebbe noch alle de Secten niet gheseyt, maer alleenlick de voornaemste. In de welcke alle so groo- te gheleertheyt is ende soo groote swa- richeydt, dat ick achte den Apostelen selve eenen anderen gheest noodich te zijne: waert dat sy moesten van dese dinghen met dit nieuwe Gheslachte der Theologen strijden. Paulus heeft connen ghelooven. Maer de selve en	Labyrinthen waren plaet- sen met sulc- ke verwerde ommewegen, dat de ghene die daer in gecomen wa- ren, gheenen wtganc vin- den en conden.
[fol. 84v]
heeft het gheloove niet seer meesterlick beschreven, als hy seyt, Het geloove is een versekertheyt der dingen die te ho- pen zijn, ende een bewijs der dingen die- men niet en siet. De selve Paulus, hoe- wel hy de liefde seer wel hadde, noch- tans en heeft hy die niet seer wel na der Sophisten conste gedeelt oft bescreven, in de eerste Epistel tot de Corinthen, Cap. 13. Ende de Apostelen consacreer- den het Nachtmael wel recht: maer nochtans, hadden sy gevraecht geweest De termino a quo, et termino ad quem, van transsubstantiatie, van de wijse waer- mede een lichaem in verscheyden plaet- sen is, van het onderscheet waer mede het lichaem Christi inden Hemel is ende aen het Cruyce was, ende in het Sacra- ment des Nachtmaels: in wat punct de Transsubstantiatie geschiet, als de re- den waer door die geschiet int vloeyen is als een discreta quantitas: hadden sy (segge ick) hiervan gevraecht geweest, sy en souden (meyne ick) niet gheant- woort hebben met sulcke scherpsinnic- heyt, als de Scotisten dese dingen handelen ende beschrijven. Sy kenden de moeder Jesu: maer wie van hen heeft so Philosophelic bewesen, als onse Theologen, hoe sy is van Adams smette bewaert gheweest?	Dese bescrij- vinge Pau- li wort ghe- straft in het beginsel der Decretalen. Paulus vant Geloove. Nachtmael.
[fol. 85r]
Petrus hadde de Sluetels ontfan- ghen, ende hy haddese ontfangen van dien diese den onweerdigen niet en geeft: maer ick en weet niet of hijt verstaen heeft (hy en heeftse ymmers nerghens geroert) die scherpsinnicheyt, hoe oock die den Sluetel der Wijsheydt heeft, die de Wijsheyt niet en heeft. Sy heb- ben alomme gedoopt, maer nochtans en hebben sy nerghens gheleert, welck daer sy, Causa, Formalis, Materia- lis, Efficiens, ende Finalis des Doops: noch daer en is van hen niet gemeldet van het wtwisschelicke ende onwtwis- schelicke teecken. Sy aenbaden oock wel, maer inden Gheest, niet anders volghende dan de Evangelische reden, God is een Geest, ende de ghene die hem aenbidden, moe- ten in den Gheest ende Waerheyt aen- bidden. Maer het en schijnt niet dat hen doe geopenbaert was, datmen met de selfde aenbiddinghe moeste aenbidden een Beeldeken met een Cole aen den wandt ghemaelt, ende Christum selve (so verre hy ghemaect sy met twee wt- ghestrecte vingheren, ende ongecorten hayre, ende met drye radien in den Circ- kel die achter aen het hooft hangt) want wie soude dit verstaen, ten ware dat hy	Sluetels. Aenbidden.
[fol. 85v] gheheele sessendertich Jaren versleten hadde in de Scotetische ende Aristote- lische boecken, van de Natuerlicke ende buytenwereltsche dinghen? Desghelijcx leeren de Apostolen neer- stichlick de Ghenade: maer de selve en maken nergens geen onderscheyt tusschen de ghenade die onverdient is gegeven, ende de genade die aengenaem maect. Sy vermanen tot goede wercken, ende en ma- ken geen onderscheyt tusschen het werc- kende werck, ende het gewrochte werck. Sy vermanen alomme neerstichlick tot Liefde, ende en maken gheen onderscheyt tusschen de ingestorte Liefde, ende de ver- creghen Liefde, noch sy en legghen niet wt, of sy Accidens is, of Substantia: of sy sy gheschapen ofte ongeschapen. Sy straffen de Sonden seere, maer sterven moet ick, ist dat sy hebben connen con- stichlick beschrijven, wat dat sy, dat wy Sonde noemen, ten sy dat sy misschien door der Scotisten Gheest zijn geleert gheweest. Want ick en can daer toe niet ghebracht worden, dat ick soude ghe- looven, dat Paulus (wt welckes eeni- ghes gheleertheyt men alle de andere mach weerdeeren) so menichmael sou- de de vraghen, twistinghen, gheslacht- rekeninghen, ende (gelijck hy die noemt)	Ghenade, hoe.
[fol. 86r] Woordenstrijden, verdoemt hebben, hadde hy die scherpsinnicheden wel ghe- weten: voornamelick, de wijle alle de twistinghen ende strijden die te dien tij- de waren, boerisch ende grof gheweest zijn, so sy met onser Magisteren, meer dan Chrysippische scherpsinnicheden ver- geleken worden. Hoewel, dese seer saecht- moedighe luyden en verdoement niet terstont, ist datter yet van de Apostelen niet seer neerstelick beschreven en is, maer sy legghent bequamelick wt: te weten de eere eensdeels der Oudtheyt, ende eensdeels den Apostolischen name toedraghende. Ende het en soude Her- cle gheen groot recht zijn, so grote din- ghen van hen te begeeren, van de welcke sy van haren Meester noyt een woort ge- hoort en hadden. Ende ist dat dit selve ge- schiet in Chrysostomo, Basilio, oft Hie- ronymo, so ist hen genoech dat sy daer aen schrijven, het en wort niet ghehou- den. Ende die hebben wel de Heydensche Philosophen ende de Joden die van haer natuere seer hardtneckich waren, over- wonnen: maer dat deden sy meer met den leven ende miraculen dan met argumenten: ende overwonnen sulcke, onder de welcke niet een bequaem en was, om met zijn vernuft oock een Quodlibetum Scoti te verstaen.
[fol. 86v] Maer nu, wat Heyden of wat Ketter en soude niet terstont voor so vele seer dunne scherpsinnicheden wijcken, hy en ware so grof dat hyse niet en verstonde: of so onbeschaemt dat hyse nu schande- lick verworpe: of also met de selve stric- ken gewapent ware, dat nu den Strijt ghelijck ware, gelijck of ghy eenen groo- ten tegen eenen grooten settet, oft ghe- lijck of yemant met gheluckigen sweer- de strede met dien die een gheluckich Sweert heeft: Want dan en souder an- ders niet dan Penelopes Webbe ghe- Penelopes Webbe weven, is arbeyt ver- gheefs doen, ende wederom breken dat ghe- maect is. Het spreeckwoort is daerwt gheco- men dat Penelope Ulyssis wijf, dewijle haer man menich Jaer wt den lande was, ende sy daerentusschen wert tot houwelick begheert van velen die seer aendrongen, so heeft sy ten eynde beloeft vaste antwoorde te geven, als sy de Webbe die onder hare handen was, sou- de afgheweven hebben, ende doe sy met die conditie te vreden waren, heeft sy des nachts ontweven dat sy des daechs hadde geweven, ende also geenen voortganck gedaen op haer Webbe, haren man verwachtende, ende de Vrijers bedrieghende. weven worden. Ende voorwaer na mijn oordeel souden de Christenen wijs zijn, waert dat sy voor de vette hoopen der Crijchsluyden (door de welcke nu lan-
[fol. 87r] ghe tijt onsekere crijch ghevoert wort) de sterckroepenste Scotisten, ende hardt- neckichste Occanisten, ende onverwin- nelicke Albertisten, met den ganschen heyrcrachte der Sophisten sonden tegen de Turcken ende Sarracenen: ick mey- ne sy souden sien eenen seer lustighen strijdt, ende een overwinninghe die voor- tijden niet en is ghesien geweest. Want wie isser so coudt, die door deser scherp- sinnicheden niet en soude worden bran- dende? Wie isser so onghevoelich, die door sulcke stralen niet en soude ver- wect worden? Wie isser so scherpsich- tich, die hier door niet en soude seer ver- duystert worden? Maer ick schijne u alle dese dingen byna spottende te seggen. En het en is voorwaer gheen wonder, dewijle oock selfs onder de Theologen sommighe zijn met beter leeringe onderwesen, die van sulcke lichtveerdighe (ghelijck sy die achten) scherpsinnicheden der Theo- logen de walghe hebben. Daer zijn som- mighe diet als kerckroof versmaden, ende voor groote Godloosheyt achten, datmen van dinghen die so groot zijn, ende meer aen te bidden dan wt te leg- ghen, spreeckt, met so onghewasschen monde, ende met sulcke onheylighe Hey-
[fol. 87v] densche scherpsinnicheden disputeert, ende so hooveerdichlick beschrijft, ende de Maiesteyt der heyliger Theologie met so coude, Ja met so onreyne woorden ende sentencien ontreynicht. Maer hier- entusschen behagen dese hen selven, so seere dat sy in dese seer lustige dinghen nacht ende dach besich zijnde, niet selfs so veel ruste en hebben dat sy een Evan- gelium ofte de Epistelen Pauli souden eenmael moghen doorloopen. Ende hierentusschen als sy met dese ydelhe- den in de Scholen besich zijn, meynen sy dat sy de gansche Kercke (die anders soude neder storten) met de Pilaren der Argumenten ophouden, niet an- ders dan ghelijck Atlas by de Poeten den Hemel met zijne schouderen op- houdt. Nu, hoe groote geluckicheyt meynt ghy dat dit sy, de Heylige Schriftuere, (gelijck of sy van Wasse ware) na hare begheerte draeyen ende buyghen: als sy willen dat hare Conclusien die nu van sommighe Doctoren der Schole onderschreven zijn, meer dan Solonis Ghesetten gheacht, ende oock boven de Pauselicke Decreten gheset worden: ende als sy ghelijck Richters der We- relt, doen wederroepen, so daer ergens
[fol. 88r] yet is, dat niet op eenen draet over een en coemt met hare wtghedruckte ende verswegen Conclusien: ende als sy niet anders dan ghelijck wt een Godlicke antwoorde, oordeel spreken. Dese Pro- positie is ergherlick, die en is niet seer Eerweerdichlick: Dese rieckt na Ket- terie, die clinct qualick: so dat nu noch Doop, noch Evangelium, noch Pau- lus ofte Petrus, noch de Heylighe Hie- ronymus ofte Augustinus, Ja oock noch Thomas selve de alder Aristote- lische gheenen Christen maect, ten sy dat der Baccalaurien stemme daer toe come, so groot is hare scherpsinnicheyt int oordeelen. Want wie soude gevoelt hebben, dat die geen Christen en was, die seyde dat dese twee redenen †Matu- la putes, ende Matula putet. Item, Olle †Pispot, ghy stinckt: de Pispot stinckt. fervere, ende Ollam fervere, even goet Latijn waren, en haddent de Wijse niet gheleert? Wie soude de Kercke van so groote dwalinghen der Duysternisse verlost hebben, de welcke oock noyt yemant en soude ghelesen hebben, en haddense dese niet met groote zegelen int openbare ghebracht? Maer en zijn sy niet seer gheluckich als sy dit doen?
[fol. 88v] Boven desen als sy alle de dinghen der Helscher Gheesten so levendichlick af- malen, ghelijck oft sy vele Jaren onder die Politie verkeert hadden? Boven desen als sy na haer goetduncken nieu- we Werelden smeden, ten eynde oock daer toe makende die alderwijdtste ende alderschoonste Werelt: te weten, om datter gheen plaetse en soude ghebre- ken daer de gheluckighe sielen moch- ten bequamelick wandelen, gasterijen houden, ofte oock metten balle spelen. Met dese ende dierghelijcke meer dan twee duysent onnutte dinghen zijn ha- re hoofden so seer wtghespannen ende vol ghesteken, dat ick meyne dat oock Jupiters herssenen so swangher ende bevrucht niet en waren, doe hy arbey- dende om Palladem te baren, Vulcani Pallas (ghelijck de Poeten dichten) is wt Jupiters herssenen gheboren: Ende als Ju- piter haer soude baren, heeft hy Vulcanum ghebeden dat hy met een Bijle zijn hooft sou- de clieven, ende also is Pallas daer wt ghe- comen. Bijl aenroepende was. Daerom en wilt u niet verwonderen, als ghy hare hoof- den siet so neerstichlic met so veel Wen- delen ghebonden in de openbare Dis- putacien, want sy souden anders gan- schelick van een splijten.
[fol. 89r] Dit pleghe ick oock somtijts te be- spotten, als sy dan aldermeest meynen Theologen te zijne, als sy alder onla- tijnlicxt ende onreynlicxt, ende so seer on- verstandichlick spreken dat sy van nie- mande dan van den onverstandelick sprekenden en connen verstaen wor- den, dat noemen sy scherpsinnicheyt die het ghemeyn volck niet en verstaet. Want sy segghen dattet der weerdic- heyt der Heyligher Schriftuere niet en betaemt, dat sy souden bedwonghen worden den Grammatischen Gesetten ghehoorsaem te zijne. Maer het is een wonderlicke Maiesteyt der Theologen, dattet alleenlick hen geoorloeft is quaet Latijn te spreken: hoewel sy hebben dit selve met vele hantwerckers ghemeyn. Ten laetsten achten sy henselven nu den Goden aldernaest te zijne, wan- neer sy religioselick ghegroet worden, Magistri Nostri: onder welcken naem sy meynen dat yet sulcx verborghen is, ghelijck by de Joden den Vierletter naem is. Daerom achten sy dattet on- gheoorloeft sy, M A G I S T E R N O S T E R anders te schrijven dan met groote letteren. Waert dat yemant verkeerdelick seyde, Noster Magi- ster, die soude eenmael alle de Maie-
[fol. 89v] steyt des Theologischen naems ver- dorven hebben. Onder vele Namen Gods die de Joden tellen, is een van vier letteren, te weten, Jod, He, Uau ende He, welcke vier letteren te sa- men gheset, niet en luyden: waerom sy oock dien naem noemen, Onwtsprekelic. Ende waer die vier letteren staen, daer lesen sy eenen an- deren naem daer voor, te weten Adonai. Ende segghen dat ons door dien onwtsprekelicken Naem wort te kennen ghegeven, dat het we- sen Gods ganschelick onwtsprekelick is. Deser menschen gheluckicheyt, zijn die aldernaest, die henselven int gemeyn Religiosen ende Monachen noemen, Monachus beteeckent eenen die hem alleen houdt: ende Religiosus, die Godsalich ofte Godsdienstich is, ghelijck Religio, Godsa- licheyt, oft Godsdiensticheyt. met dese beyde seer loghenachtige na- men, dewijle het meeste deel van hen alderveerst van de Religie is, ende gee- ne menschen seerder alom in den wech en zijn. Ick en sie niet wat soude mo- ghen ellendigers zijn dan dese, ten wa- re dat ick hen menigherley wijse te hul- pe quame. Want hoewel een yegelick desen aert der menschen so versmaedt, datmen oock acht dat die te ghemoe- ten, een ongheluckich teecken sy: noch- tans behagen sy henselven grootelick.
[fol. 90r] Ten eersten, achten zijt seer groote God- salicheyt te zijne, dat sy so vreemde van der leeringhe zijn, dat sy oock niet selfs en connen lesen. Ten anderen, als sy ha- re Psalmen wel ghetelt (maer niet ver- staen) met Eselsche stemmen in de Kerc- ke wt bleeten, dan meynen sy dat sy der Heylighen Ooren met grooter wellust besmeeren. Ende onder dese, zijn sommighe die hen op Armoede ende Bedelerie hoo- ghe verheffen, ende voor de doren met groote brullinghe Broot bidden, Ja in alle Herberghen, Waghenen ende Sche- pen lastich zijn, voorwaer met groote schade der anderer Bedelaren. Ende op dese wijse connen dese seer soete lieden met sloordischeyt, onwetenheyt, gro- vicheyt ende onbeschaemtheyt, de Apo- stelen (ghelijck sy segghen) ons wt- drucken. Ende wat isser lustigher, dan dat sy alle dinck doen wt een voorschrift, ghe- lijck of sy Mathematische rekeningen ghebruycten, de welcke het sonde wa- re te overtreden. Hoeveel knoopen de schoen sal hebben. Wat verwe een ye- gelick cleedt, hoe menichsins het cleedt moet met veranderinge gestreept ende gheschackiert zijn: van wat materie, ende
[fol. 90v] hoe veel stroyen de Gordel moet breedt zijn: van wat Forme, ende hoe veel Mudden wijdt de Cappe moet zijn, hoe veel vingeren het Hayr moet breedt zijn, hoe veel Uren sy moeten slapen. Ende voorwaer dese ghelijckheyt in so groote verscheydenheyt der Lichamen ende verstanden, wie en siet niet hoe on- ghelijck die sy? Ende nochtans door de- se ydele dinghen en verachten sy niet alleenlick andere, maer versmaden oock malcanderen: Ende sy, die de Aposto- lische liefde leeren ende belijden, ver- mengen alle dinck met droevige Schou- spelen, om een Verwe die wat duyster- der is, ofte om een Cleedt dat weynich andersins ghegort is. Onder dese sietmen sommige so seer hardt Godvreesende, dat sy gheen Op- perste cleedt en ghebruycken dan van Hayre, ende het Onderste van Sijde: Hierenteghen andere, die boven Lijnen zijn, ende onder Wullen. Wederom andere, die het Ghelt te handelen schu- wen ghelijck fenijn, hierentusschen hen niet onthoudende van de handelinghe des Wijns noch der Vrouwen. Som- ma, in allen is wonderlicke neersticheyt, op dat sy in gheenen dinghe overeen comen in de wijse des levens. Ende sy
[fol. 91r] en arbeyden niet om Christo ghelijck te zijne, maer om onder malcanderen onghelijck te zijne. Nu isser een groot deel der gheluc- kicheyt in de bynamen, dewijle som- mighe willen Coordendraghers ghe- naemt worden: ende onder dese de som- mighe willen Coleten ghenaemt wor- den, sommighe Minores, sommighe Minimi, sommighe Bulisten. Weder- om dese Benedictinen, die Bernardi- nen, ghene Brigidenses, andere Augu- stinenses. Dese Guilhelmiten, die Ja- cobiten, gelijck oft weynich ware, Chri- stenen ghenaemt te worden. Dese be- trouwen een groot deel so seer op ha- re Ceremonien ende menschelicke in- settinghen, dat sy meynen eenen He- mel niet ghenoechweerdighen loon te zijne, voor so groote verdiensten: ende en dencken niet dat Christus dese din- ghen sal versmaden, ende zijn ghebot eysschen, te weten, der liefde. Deen sal zijnen grooten Buyck thoonen met alderley aerdt van Visschen opghesper- ret. Dander sal hondert Mudden Psal- men wt storten. Dese