Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

estrickt blijven. Want dit zijn voornaemsie insien is, dat de Kercke niet door rijckdom ofte ghewelt, maer door haere eyghentlijke natuurlijcke gaven mochte floreren.
    Waerlijck, een prijs-waerdigh en hooghverstandich werck, mede waerdich om van dien Helt gedreven te worden, die uyt de heldere stamme Medicis ghesproten is: wiens doorluchtighe edele spruyten, niet alleen de treffelijke stadt van Florencen dus langh in voorspoedighen Vrede doen bloeyen, maer ook alle vrye konsten en loflijcke wetenschappen, altijdt minlijck omhelst, en vaderlijck beschermt hebben. Hy selver namelijck Paus Leo, sachtmoedigh ende vriendlijck van aert, mede van kindts been op in alle loflijcke konsten, ende sachtmoedige, tot Vreed’dienende wetenschappen, onder soo veel gheleerden, niet anders als in den schoot der Musen opghevoed zijnde, is met een goed leven, ende een onbesmette Fame, wiens reynheyd noch de vrye stadt Rome, noch alle hare weelden ende wellusten, met het minste vleckjen niet en hebben konnen bekladdne, in zijn hoogh Priesterlijck ampt ghetreden. In ’t welcke hy niet met macht is gedronghen, maer hy is, niet mind als dat verwachtende, als door een Goddelijcke stem, naemlijck, daer toe beroepen, op dat hy de Werelt, die als doen aen alle kanten met sware oorlogen swangher gingh, soud te hulpe komen. Laet vry by Iulium de eere der wapenen blijven: laet hem vry zijn grote victorien ende aensienlijcke triumphen te pronck stellen. Dan ’t soude my qualijck aen vallen, indien ick begonste te segghen, hoe fraey een Priester, daer toe Christi Stadt-houder de blinckende wapenen passen: dit kan ick nochtans niet swijghen: dat namelijck zijnen roem, hoe groot die oock magh wesen, met veler menschen smerte ende ondergangh, verselschapt is. Tsal onsen Leo ongelijck meer roems baren, dat hy de beroerde werelt ghestilt heeft, als het Iulio eere geven sal, dat hy al zijn groote oorloghen soo moedigh begost, als [p. B33] kloecklijck volvoert heeft. Maer wy sullen (nae veeler beduncken) op dees maniere te verre van onse voor-ghenomen kours af-dwalen, die (als ick wel gisse) veel liever de beduydinghe der spreek-woorden, als de vergelijckinghe des Krijghs, met den Vrede, willen hooren.

Nulla salus Bello, Pacem te Poscimus omnes.

Dat is:

In krijgh is moord, gekrijt en wee,
Wy wenschen na de soete Vree.



Verhandelinge

Van ’t oude Griecksche Spreek-woordt.

Sileni Alcibiadis.

Of

Schijn bedrieght,

Waerdigh voor een yder ghelesen.

SILENI ALCIBIADIS schijnt by de gheleerden een spreeck-woort geworden te zijn: ’tis gewis dat het in de gheschriften der Griecken voor een spreeck-woort verhaelt wort, ’t welck men sal moghen ghebruycken, of van een dingh, dat alhoewel het van ghedaente, en, ghelijckmen seyt, in’t eerste aensien, slecht ende belachelijck schijnt, nochtans voor de gene die het naerder insiet, wonderbaerlijck is: of van een mensch, die met zijn habijt ende ghelaat veel minder vertoont, als hy in zijn herte besluyt. Want men seyt dat de Sileni gheweest zijn seeckere gesneden beeldekens, die also ghemaeckt waren datse konden van een ghedaen, ende ontfouwt worden, ende die toegesloten zijnde, een bespotlijcke en wonderseltsame ghedaente eens pijpers of fluyt-speelders hadden, gheopent zijnde terstont een Godlijke cierlijkheyt vertoonden, op dat de boertachtige dwalinghe de konst vanden beelt-snijder te aenghenamer maeckte.
    Voorts, den sin der beelden is genomen van dien geckelijcken Sileno, die de leer-meester Bacchi was, ende het sotjen vande Poëtische Goden. Want sy ook nae ’t exempel van de Prinsen onses [p. B34] landts, hare gecken hebben die haer doen lachen. Derhalven by Athenaeum in zijn vijfde boeck bespottede de jonghelinck Critobulus Socratem, die nu oudt ende mismaect was, seggende dat hy veel leelijcker was als de Sileni. Dese plaets is aldus by Xenophon, in’t gast-mael. Socrates, hoe pocht ghy, als of ghy schoonder waert? Critobulus: Jae ick, by Iupiter, oft anders soud ick de leelijckste zijn van alle de Seleni die onder de Satyros zijn.
    En Alcibiades in’t gastmael van Plato, als hy den lof Socrates soude seggen, soo verghelijckt hy hem by dusdanighe Silenis, om dat hy veel anders was den genen die hem naerder insagh, als hy met buytenste habijt ende gedaente scheen. Den welcken so yemand na het buytenste vel (gelijck men pleegh te segghen) gewaerdeert had, hy en soud* hem om geen halve stuyver gekoft hebben.
    Hy had een boersche ghedaente, een stieren-aensicht, neus-gaten die vlack ende vol snots waren. Ghy soud geseyt hebben dat het een onverstandighe en botte spotter gheweest waer.
    Sijn kleedinghe was slordigh, sijn sprake eenvoudigh, gemeen ende slecht, als die altijdt waghenaers, kous-lappers, vullers ende ambachts-lieden in de mond had: want hier uyt nam hy meest sijne inleydinghen, daer mede hy driftigh disputeerde. Hy had weynich middelen, een huys-vrou, dewelcke oock de alderslechste kool-man niet en soud moghen lijden: hy scheen sin te hebben aende schoonheyde der Jongelinghen, hy scheen te minnen, en met jaloersheyt ghequelt te zijn, daer nochtans Alcibiadis hem bevonden heeft van dese tochten soo verre verscheyden te wesen, als Hemel ende Aerde van malkanderen zijn. Eyndelijck, dat ghedurigh jocken ende boerten had een schijn van een geck.
    Als indien tijdt de sotten tot dol wordens toe ontsteken waren, met eergierigheydt om wijs te heeten, ende Gorgias het niet alleen was, die daer pochte ende roemde dat hy het al wiste, maer dattet over al van sulcke onrustighe snorckers vol was, dese alleen seyde dat hy dit maer slechs wiste, dat hy niet met allen en wiste. Hy scheen onbequaem tot allen ampten der Republijcke, alsoo dat hy op een seeckere dagh, begonnen hebbende, ’k en weet niet wat te handelen, by het volck met belachinghe ende gheroep wegh ghejaeght is.
    Maer in dien ghy desen so belachlijcken Silenum ontfouwen had, ghy soud veel eer een God ghevonden hebben als een mensch, een gemoet dat groot, hoogh ende recht Philosophisch was, een versmader van alle die dinghen, daer andere menschen om loopen, varen, sweeten, kijven ende vechten, een overwinner van alle onghelijck, ende aenden welcken de fortuyne gantsch niet en had, ende altijdt soo onvertsaeght, dat hy oock de doodt, daer een yeghelijck voor schrickt, niet gheacht en heeft, sulcx dat hy’t vergif met een ghelijck ghelaet uyt-ghedroncken heeft, als hy den wijn te drincken, ende dat hy nu stervende, boertswijse tegen Phoedonem seyde, dat hy zijn belofte voldoende Aesculapio den haen betalen soude, even als of hy een dranckjen ingenomen hebbende, nu goede ghesontheydt vernam, als hy uyt het lichaem, daer alle sieckten der ziele uytvloeyen en voort spruyten, verhuysde. Derhalven, hoewel ’t ten dien tijde alsins vol Wijsen was, is niet sonder reden dese geck alleen, door de Godlijcke antwoord van Apollo voor wijs uytghesproken, ende is gheoordeelt dat dese die niet en wiste, meer wiste als die gene die haer beroemden datse het alles wisten, sae om dier oorsaken wille is hy gheoordeelt meer te weten als andere, om dat hy alleen van allen niet en wiste.
    Dusdanigh een Silenus is gheweest Antisthenes, met zijn stock-male, ende mantel, de rijckdommen van de aldergrootste Coninghen overtreffende.
[p. B35]
    Dusdanigh een Silenus is gheweest Diogenes, van het ghemeene volck een hond geacht: Maer in desen hont hadde Alexander Magnus, die gelijck het bleeck, een Hooft ende Opperste aller Princen was, wat godlijcx bemerckt, als hy verwondert zijnde over zijn grootmoedicheydt, seyde dat hy wenschen soude, in dien hy Alexander niet en waere, dat hy Diogenes ware: waerom hy te meer had behooren te wenschen na sulck een ghemoedt als Diogenes hadde, om dieswille, dat hy Alexander was.
    Dusdanigh een Sylenus is gheweest Epictetus, die daer was een slave, arm, hinckende, gelijck zijn graf-schrift aenwijst, maer de selfde was, dat het aldergeluckichste is, aenghenaem by Gode, het welck alleen door oprechtigheyt des levens, met de wijsheydt vergeselschapt zijnde, verwurven wort.
    Voorwaer dit is de aert van recht eerlijkcke dinghen, hebbense yet wat uytnemende, dat stekense wegh ende verberghen ’t in ’t binnenste, het verachtlijckste vertoonense van buyten, ende bedecken alsoo als onder een slechte schorsse een kostelijcke schat, diese voor de ghemeene ooghen niet ten toon en stellen: maer het gaet heel anders toe met ghemeene ende schaduwachtighe dinghen, die selvige smeecken ende lief-kosen met de uyterste ghedaente, en’t schoontste dat sy hebben, vertoonense stracx alle man, maer alsmense van binnen grondelijck besiet, soo zijnse gheen dinck min, als ’ t ghene sy met haren tytel ende gedaente voordeden. En was Christus niet een verwonderlijcke Silenus? soo het geoorloft is van hem op dese wyse te spreken. Den welcken voorwaer die gene nae al haer vermoghen behoorden uyt te drucken, die haer met den name van Christenen beroemen.
    Indien men de buytenste gestalte van desen Sileno eens aensiet, wat isser nae ’ t oordeel des gemeenen volcx verwerplijcker of verachter ghewest?* arm ende on-aensienlijcke ouders, een slecht huys, hy selve arm, en had weynighe en arme Discipelkens, niet uyt de Paleysen der grooten, niet uyt de vergaderingen der Pharizeen, niet uyt de scholen der Philosophen, maer uyt het tolhuys, ende van de visch-netten beroepen. Ende oock zijn leven, dat van alle wellusten gheheel vreemt was, is door hongers-noot door vermoeytheyt, door scheldt-woorden, door bespottinghen eyndlijck tot het Cruyce ghekomen.
    In desen deele heeft hem die Propheet aenghesien, als hy hem beschryvende, seydt: Hy en had gheen ghedaente noch schoonheyt, wy sagen hem, ende daer en was geen gedaente. Ende veel meer andere woorden die op desen sin volghen.
    Maer indien men nu desen Silenum naerder komt in te sien, dat is, indien hy verweerdight hem selven yemant te vertoonen, de ooghen der zielen ghesuyvert hebbende, O onsterflijcke God! wat een eeuwige onuytsprekelijcke schat salmen vinden? wat een peerle in sulcken slechtigheyt: wat een hoogheyt in sulck een nederigheyt: hoe groote rijckdommen in sulcke armoed: wat een onbegrijplijcke kracht in so groote swackheyt: wat een groote heerlijckheyt in sulcke versmaetheyt: wat een volkomen rust in so grooten arbeyd: eyndlijck in sulcken bitteren doodt, een eeuwighe Fonteyne der onsterfelijckheyt.
    Waerom hebbense doch sulck een afschrick van dese beeldenis, die haer nochtans van zijnen name beroemen?
    Het was voorwaer in Christi macht wel de Monarchie des geheelen werelts in te nemen, ende dat ghene te besitten, daer eertijts de Romeynsche Princen te vergeefs na gestaen hebben: in veelheyt van Trawanten Xerxen, te overwinnen, in rijckdommen de Craesos, alle Philosophen den mondt te stoppen, en haer ydele roem van wijsheyt t’ ontrecken.     Maer dese forme en ghedaente heeft hem alleen behaeght, zijnen Discipulen [p. B36] en vrienden, dat is, den Christenen voor te stellen. Dese Philosophye heeft hy aldermeest verkoren, die vande besluyten der Philosophen, vande redenen der werelt, seer wijt ende breet verscheyden was, maer die nochtans alleene van allen soude gheven, het ghene daer andere door andere wegen toe soecken te komen, namelijck de ghelucksaligheydt.
    Dusdanighe Sileni zijn eertijts gheweest de Propheten, die daar waren ballinghen, dwalende inde woestijnen, haer leven by de wilde beesten over brengende, by het veldt-gewas levende, en bekleet zijnde met vellen van schapen en geyten: Maer dese Silenos sagh hy van binnen, die daer gheseydt heeft: welcke de Wereldt niet weerdigh en was.
    Soodanigh een Silenus is gheweest Iohannes de Dooper, dewelcke met Kameels-hayr bekleet, ende met een leeren gordel omgort zijnde, de purperen ende kostelijcke ghesteenten der Koninghen verre te boven gingh, en sprinck-hanen etende, de leckernijen en bancketten aller Princen overtrefte.
    Voorwaer hy sagh wel wat voor een schat datter schuylde onder dien boerschen rock, die met die wonderlijcke uytsprake de gantsche summa van alle zijn lof begrepen hebbende, seyde onder alle de ghene die van vrouwen gheboren zijn, en isser geen grooter opgestaen als Iohannes de Dooper.
    Sulcke Sileni hebben geweest de Apostelen, die daer waren arm, ongheciert, ongheleerdt, on-edel, onvermoghende, van alle menschen veracht, ghelastert, bespot, benijdt, vervloeckt, ende by nae een openbare hoon ende gaepspel des gheheelen werelts.
    Maer open my eens den Silenum: wat Tyran magh met de macht van dese vergheleken worden, die met een woord de Duyvelen ghebieden, met een wenck het woeden van de Zee stillen, ende met haer stemme de dooden weder levende maecken?
    Wat Craesus en sal by dese niet arm lijcken, die selfs met haer schaduwe de krancken ghenesen, ende alleen met het aenraken haerder handen, dien Hemelschen Geest mede deelen?
    Wat Aristoteles en sal niet sot ende ongheleerdt, ende een ydel-tuyter gheacht worden, alsmen hem ghelijckt by dese, die de Hemelsche wijsheyt uyt de Fonteyne selfs gheput hadden, waer by alle menschelijcke wijsheyt enckel sotheyt is?
    Het welcke wel moet geseyt zijn sonder te versteuren of onvredigh te maecken die gene die het een schelm-stuck en Goddeloos achten, erghens de Authoriteyt van Aristoteles te vernietighen.
    Ick beken dat hy een man is van uytnemende gheleertheydt, maer wat licht isser soo uytmuntende, dat hy Christo gheleken zijnde, niet en sal verduystert worden?
    Doen ter tijd was het rijcke der Hemelen recht ghelijk een mostaert saet, kleyn ende veracht van gedaente, maer seer groot van kracht: waer van de geleghentheydt deses Werelts gheheel ende al verscheyden is, ende (gelijck het spreeckwoort luyt) so veel als dagh ende nacht verscheelt.
    Soodanigh een Silenus geweest die verachte ende bespotte Martinus Bisschop.
    Soodanighe zijn gheweest die oude Bisschoppen, in nederheydt verheven, in armoede rijck, in on-eere heerlijck.
    Daer schuylen noch hedens-daeghs eenighe goede Sileni, maer och! so weynige: Een goed deel der menschen drucken den verkeerden en averechtschen Silenum uyt.
    Indien yemandt de kracht ende Nature der dingen grondlijck insiet, hy sal bevinden datter geene verder en zijn van de ware wijsheyt als die ghene die met haer heerlijcke titulen, met haer wyse Bonetten, met haer uytmuntende gordels, met hare ringhen die met kostlijcke ghesteenten gheciert zijn, absolute wijsheydt voorgheven.
[p. B37]
    Also datmen dickwils meerder van die ware ende oprechte wijsheydt bespeurt in een seecker menschjen, dat nae de opinie des gemeenen volcx bot, simpel ende half-mal is, den welcken niet een subtijle Scotus, ghelijckmen hem noemt, maer dien Hemelschen Gheest Christi gheleert heeft, als in die prachtighe persoonen der Theologanten die wel drie ende vier-mael over, onse Meesters zijn, die trots op haren Aristotelem, ende van een hoop meestersche definitien, conclusien ende propositien vol zijn.
    Ick en spreke dit niet van allen, maer och van al te vele. Insghelijcx sietmen oock in geene minder ware edelheyt als in die snorckers, die met de oude afkomsten, met goude halsketenen, met heerlijcke toenamen, haer vande hoogste edelheyt beroemen. Ende mede, datter gheen andere verder en zijn van de ware kloeckmoedigheyt, als die om hare reuckeloosheyt ende stoutmoedigheyt van ’t ghemeene volck voor sterck ende onwinbaer gheoordeelt worden: gheen verwerplijcker ende dienstbaerder slaven, als dese die haer selven naest de Goden, en aller menschen meesters achten: gheen ellendiger, als die de gheluckighste schijnen, gheen armer armen als desen, die den ghemeenen hoop der menschen als rijcken aenbidt, datter ghene min Bisschoppen zijn als die onder de Bisschoppen de voor-stede hebben. Ick bid u seer hoochlijck, leser, dat ghy niet en meent dat dit tot yemants lasteringh ghesproken wort, wy noteren de saecke maer gheen menschen. Wy wenschen datter geene en waren daer dese dingen op pasten. Ende by aldiender nu ter tijt soodanige gheene en zijn, dat Christus gheve, soodanige hebbender eertijts geweest, en sullender by avonturen na dese noch zijn.
    Ende och of dit oock onwaerheyt ware, dat menighmael vande ware Godsdienst aldermeest verscheyden zijn die gene die met de naem, diest, en Ceremonien vande ware religie, professie doen. Alsoo is al ’tghene, dat in alle soorte van dingen voor treffelijckst is, onaensienlijck, ende minst int oogh.
    Aen de boomen zijn de blossemen en bladeren lieflijck in d’ooghen, de boom selfs vertoont hem wijd en breed: maer het zadeken daer alle de kracht in is, wat een kleyn dingtjen isset, hoe verburghen leytet? Hoe on-aenlockelijck is’t voor d’ooghen? Hoe weynigh vertoont het hem selven?
    Het gout en de kostlijcke ghesteenten heeft de Nature inde diepste holen des aertrijcx wegh-gescholen.
    Inde Elementen, soomense noemt, hoe daer yet voortreflijcker is, hoe’t verder verscheyden is vande sinnen, gelijck daer zijn, de lucht ende het vyer. Inde gheslachten der dieren is’t geene dat best ende krachtighst is, in’t binnenste van haer verburgen.
    Inde mensch kan alleen ’tgene dat aldermeest Godtlijck en on-sterflijck is, niet ghesien worden.
    In alle soorte van dingen, is de materie die’t slechtste deel is, aldermeest open voor de sinnen, de kracht en weldaet vande forme ofde wesentlijcke gestalte wert door’t ghebruyck ende nuttigheydt vernomen, en nochtans is sy seer verre vande sinnen.
    En wederom inde temperature eens natuurlijcken lichaems daer de flegma ende het bloet, den sinnen familiaer ende openbaer zijn, is’t ghene dat aldermeest tot het leven dient, geensins openbaer, namelijck de Gheest.
    Eyndlijck in’t algemeen, die dingen die ’t meeste wesen hebben die en worden niet ghesien, ghelijckerwijs daer zijn de substantien, diemen af gesonderde noemt: En dat in desen het opperste is dat is vande sinnen aldermeest verscheyden, namelijc God, also dat hy verstaen noch begrepen kan worden, dewijl hy de eenige fonteyne aller dingen is.
    Immers oock inde Sacramenten der [p. B38] kercke mochtmen eenighe ghelijckenisse der Silenen vinden. Mochtment met gunste seggen. Men gieter water, men gieter sout ende Olie, men hoorter een stemme, als het buytenste ghelaet eens Sileni; men hoort noch men siet geen Hemelsche kracht, dewelcke soose daer niet en zij, al het andere is enckel geck-spul.
    Nu heeft oock de Heylighe Schrifture hare Silenos. Indien ghy staet alleen op de bloote gedaente diemen van buyten siet, sommighe dinghen sullen u belachlijck schijnen; indien ghy ’t binnenste daer van met het diepste opmercken gaet door-snuffelen, ghy sulter een Godlijcke wijsheyt in bespeuren. Want, op dat wy spreken van ’t Oude Testament, indien ghy nergens anders op en siet, als op de bloote Historie, ende daer hoort dat Adam ghemaeckt wordt van het slijck der aerden, zijn vrouken, wanneer hy slaept steels-wijse uyt zijn zijde wert ghenomen, dat het Serpent met de Appel, het vrouken verlockt, God in de koele lucht omwandelt, de Cherubim de deur bewaert, op dat dese ballingen niet wederom tot haer vorighe woonplaets en souden komen, en sult ghy niet meenen dat het een fabel is, die uyt de boecken Homeri gehaelt is? indien ghy leest de bloedt-schande Lots, de gheheele Historie van Sampson, den welcken de heylighe Hieronymus waerderende, nae haer buytenste schorse, een fabel noemt. ’t Over-spel Davids, en de Deerne inde schoot des oude mans slapende, het onechte houwelijck van Oseas,en sal eener, die kuysche en schaem-achtighe ooren heeft, daer van niet als van een vuyle fabel, een af-keer hebben?
    Maer onder dese windelen en deckselen, O onsterflijcke Godt! wat schuylt daer een heerlijcke wijsheyt?
    Indien men oock de Euangelische Parabolen nae haer voorste schorsse waerderen wil, wie en salse niet achten van een onverstandig mensche voort gekomen te zijn? Indien ghy de neut eens opbreeckt, voorwaer ghy sult vinden die verburgene ende recht Godlijcke wijsheyt, ende yet dat Christo aldergelijckst is.
    Ende op dat ick het niet langh en make, alle dinghen in ’t besonder verhalende, te gelijck in de natuurlijcke en in gheestelijcke dinghen hoe datter yet wat treflijckers is, hoemen het bevinden sal meerder verburghen en verder verscheyden te zijn vande ghemeene oogen des volcx. Insghelijcx inde kennnis, is altijdt de rechte waerheydt der dinghen seer diep verburghen, dewelcke daerom niet lichtelijck noch van veel menschen ghevonden wordt.
    Het grove ghemeen volcxken, dewijl het verkeerdlijck oordeelt, waerdeerende alle dinghen nae ’t ghene dat met de lichamelijcke sinnen lichtelijckst begrepen wordt, soo komt het dat het allesins valt en dwaelt, en door de valsche schijn van goede en van quade dinghen bedroghen wordt, ende de omghekeerde Silenos verheft, ende in groot achtingh heeft.
    Van de quade sal ick spreken, die goede en sal ick niet quetsen, jae oock selfs de quade niet; aenghesien een generale disputatie vande ghebreken niet en streckt tot nadeel van yemans persoon. Ende och of daer weyniger waren, daer dese dinghen op passen moghten. Als ghy siet Scepter, wapenen, en Trawanten, als ghy hoort de tijtelen, doorluchste alder-ghenadighste, edele, en bidt ghy niet een Prince aen? en meent ghy niet dat ghy eenen aerdschen God ende yetwat, dat meer is als een mensch aenschouwt? maer doet eens open den averechtschen Silenum, ghy sult vinden een Tyran, jae dickwils een vyand der burgheren, een hater vande ghemeene eendracht, een konstenaer van tweedrachten te saeyen, een verdrucker van de goede, een verderf en pest vande wetten, een uytroeyer van steden, een plunderer van Kercken, een moordenaer, een Kerck-dief, een hoereerder, een dobbe- [p. B39] laer, metten kortsten (gelijck het spreeck woort by de Griecken luydt) i’ liada kakoôn, dat is, ellend sonder eynd:
    Daer zijnder die met den naem ende gedaente het Magistraetschap ende de wacht over de Republijcke vertoonen, maer inder daet zijnse wolven ende roovers vande Burgerije.
    Daer zijnder dewelcke soo ghy aenmerkt haren geschoren kruyn, ghy sultse als Bisschoppen eeren en ontsien. So ghy den Silenum van binnen eens besiet, gy sult bevinden datse erger alt gemeene en wereltsche Menschen zijn.
    By avonturen vint ghy oock eenighe Bisschoppen, indien gy aenschouwt haer solemnele inwijdinge, nieuwe vercieringe ende toerustinghe, den mijter die met gout en kostelijcke ghesteenten blinckt, insgelijcx den staf, die met edele ghesteenten verciert is, in somma die gheheele geestlijcke wapeninghe vanden hoofde tot de voeten toe, ghy sult sonder twijffel een Hemelschen man, ende die meer is als een mensch, verwachten. Keert den Silenum om, ghy en sult somtijdts niet anders vinden als een oorloghsman, een koopman, eyndelick een tyran: ende sult nu oordelen dat alle die heerlijcke tekenen een batementspel geweest zijn.
    Daer zijnder oock, en och! ofse so overal niet en waren, dewelcke, soomen wilde oordelen uyt haer langhe baert, uyt haer bleeckigheyt, uyt haer kleederen of kappe, uyt haer ghebogen hals, uyt haren gordel, uyt haer wijn-brauwen en wreed gesicht, men soud seggen, dattet Serapions, ende Pauli waren: maer indienmense eens ontvouwt ende open doet, men sal niet anders vinden als deugnieten, slampampers, bedrieghers, hoer-jagers. ja roovers en tyrannen, maer op een andere wijse, en dat hoe bedeckter, soo veel te verderflijcker en schadelijcker.
    Wederom vermaen ick, dat hem niemand hier aen stooten en moet, dewijl niemand ghenoemt en wort, die sodanigh niet en is, die dencke dat het hem niet aen en gaet, maer indien yemandt zijn gebreck kent, die wete dat hy sy gewaerschouwt: D’eene verheuge hem daer over, d’ander bedancke my.
    Eyndlijck, onder alle soorte van menschen zijnder over al soodanige, welcke indien ghy hare ghestalte des lichaems aenschouwt, gy sult seggen dattet, ja voortreffelijcke mannen zjn, indien gy den Silenum ontfouwen sult, ghy sult mogelijck van binnen een Vercken, of een Leeu, of een Beyr, of een Esel vinden: En daer sal wat anders gebeuren als het geen dat van de vergift drancken Circis in der Poëten fabulen is naergelaten. Want by Circem hadden se de gedaente van wilde dieren, maer de ziele ende ’t verstant van een mensch: Dese ter contrarien bedecken onder een menschelijcke gedaente. wat ergers als een beest.
    In ’t tegendeel wederom zijnder soodanige menschen, welke men uyt haer gedaente, gelijck gheseyt is, nauwelijx oordelen sal menschen te zijn, daerse nochtans in ’t binnense haers gemoets eenen Enghel besluyten.
    Hier in dan verscheelt een werelts-mensch van een Christen, dat hy dese de grootste dingen ende die voor de oogen terstont openstaen, aldermeest in achtinge heeft ende naer-volcht: de dingen daer ’tanders mede gaet, of gantschelijck versuymt, of ymmers op de laetste plaetse stelt: dese daer en tegen volgt alleen die dingen na, die in ’t minste niet gesien en worden van de oogen, en die van de nature der lichamen op het verdste afghescheyden zijn, de andere dingen ofte voor by gaende, ofte met eenich onlust toestaende, na het binnenste alle dingen oordeelende ende waerdeerende.
    Onder de goederen, (want soo noemtse Aristoteles) dewelcke eyghentlijck tot den mensche niet en behooren, zijn de laetste [p. B40] de rijckdommen. Maer by ’t ghemeen volck, ja schier by alle menschen wordt die gene meest geacht, die dese door wat middelen dattet oock zy, verkregen heeft, dese soeckt een yegelijk en jaeght daer na, door water, door vyer. Naest aen dese wordt meest gheacht de edelheyt des geslachts, indiender niet wat anders by en komt, ’t is niet dan een belachlijcke en ydele naem.
    Hy wort een halve God gheacht, die zijn afkomst ende gheslacht tot op Codrum van Athenen, of tot Brutum van Troyen, die ick niet en weet of hy oyt geboren sy gheweest, of tot den versierden Herculum op tellen kan.
    En hy is ongheacht, die door geleertheydt ende deught hem een naem gemaekt heeft.
    Hy is doorluchtigh, wiens over bestevaer hem inden krijgh een dapper doot-slagher bewesen heeft.
    Hy is slecht en sonder aensien of eertytelen, die de werelt met de goederen der sielen vorderlijck geweest heeft.
    Inde derde graet zijn de goederen des lichaems, soo dat dien dese toeghevallen zijn, groot, sterck, schoon ende gheweldigh vermoghende is, en sonderense wel niet af van ’t ghetal der gheluckighen, maer also, dat niet te min de rijckdommen de voorplaets hebben moeten, maer de edelheyt, de sorghe der ziele komt op ’t laetste.
    Soomen desen Mensch nu, volghens Paulum, in drie deelen verdeelt, namelijck in vleesch, ziel en geest, want ick sal zijne woorden ghebruycken, het alderlaeghste dat meest gesien wort en dat den Apostel gantschelijk verdoemt, dit omhelst het ghemeen volck aldermeest. Het middelste, ’t welk hy dan eerst voor goet prijst, als het met de geest vereenight is, dat prijsen sy noch meer. Voorts de geest die ’t beste deel van ons is,van welcke als uyt een fonteyne al ons geluck voortkomt, en waer door wy met Godt vereenigt worden, die hebbense in sulcken kleynachtingw, datse niet en onder-soeken of ende wat de geest zy of niet en zy, dat ons Paulus nochtans so dickwils soeckt in te scherpen. Ende hier uyt komt het dat de meeste verkeerdelijck oordeelt van de dinghen: soo datter van † de gene de voornaemste eere toequam gheen ghewagh ghemaekt en wordt, en datse ’t ghene met de hooghste vlijt behoorde gesocht te worden, voor ’t versmaetste houden.
[noot:So datse niet mede en moghen dien wel de meeste eere toe behoorde.[
    Hier uyt komt het dat het goudt meer gheacht wordt als de gheleertheydt, de outheydt des gehslachts meer als de deught, de gaven des lichaems meer als de goederen der ziele, de ware Godvruchtigheydt minder als de Ceremonien: de bevelen Christi minder als de ordonnantien der menschen, de schijn meerder als de waerheydt, de schaduwe meer als de dinghen selfs, de onghestadighe voor de bestandighe, de vergancklijcke voor de eeuwighduerende dinghen. Eyndelijck. door de verkeerde opinien krijghen de dingen verkeerde namen: dat verheven is, noemtmen nederigh, dat bitter is, soet, dat kostlijk is, slecht, dat het leven is, de doot. Ende op dat ik in’t noemen weynige dingen in’t voorby gaen, aenroere, sy worden gheseydt te beminnen, die, of door al te veel toe te geven, bederven, ofte die de eerbaerheyt en te gelijck de goede fame listen en lagen leggen: maer kander wel yet wat vyandelijcker zijn als dit?
    Men noemt het gherechtigheyt, als het quaet verwonnen wort met quaet, schelmerije met schelmerije, als het geleden ongelijck met veel woeckers weder beloont wordt. Hy wort voor geen goet vrijer ghehouden, die ’t Huwelijck wil onbesmet ende soo veel mogelijck is, den maegdelijcken staet seer ghelijk, en d’hoer-huysen seer onghelijck wil hebben. Men noemt hem een verrader en [p. B41] vyand van den Prins, die daer wilt dat den Prins de wetten en billijckheyt niet en sal te buyten gaen, dat is, die daer wenscht, dat hy hem recht als een Prince sal aenstellen, ende van ghedaente ende ’t beeldt* eens tyrans, het leelicjke beest van allen, op ’t aldermeeste afwijcken: Ter contrarien die wordt geseyt een goet raedt-gever, vriend, ende goed-gunner vande Princen te zijn: die haer met sotte opinien vergiftight, die haer door pluym-strijckerije bedrieght, die haer door quaden raet in den haet van ’t volck brenght, die haer in oorloghen en dolle beroerten der dinghen inwickelt.
    Sy seggen dattet de Majesteyt des Princen vermeerdert, indien daer wat Tirannye, dat is, een groot deel van ’t hoogde quaet by komt.
    ’t Is een dief vande Republijcke, die de af-geperste tollen wat wil besneden hebben.
    Maer dewijl de voornaemste goederen eens Princen in drie zijn, waer mede hy Godt, die alleen den waren Koningh is, eniger maten vertoont, goetheydt, wijsheydt, en macht, schijnt die dan wel een vriendt van den Prince te zijn, die hem vande twee voornaemste goederen, namelijck van Goedheyt* en wijsheydt berooft, en hem alleen de macht houden laet, en niet alleen een valsche, maer oock selfs geen eygene macht, aenghesien de macht, wanneerse niet met wijsheyt en goedtheyt vergeselchapt is, een Tyrannye, ende geen macht en is, welke nochtans de toestemminge des volx, gelijckse die gegeven heeft, also wederom ontnemen kan: daer hier en tusschen den af-gesetten Prince, goedtheydt en wijsheydt als eygene goederen vergeselschappen.
    Sy zijn de doodt-schuldigh, die de wapenen des Conincx schenden: maer dese verdienen prijs en belooninge, die zijn gemoet bedervende, hem in plaetse van goedt, wreet maecken, in plaetse van wijs, schalck, in plaetse van machtigh, een tyran.
    Men weet nauwlijcx wat voor een doodt datmen hem aendoen sal, die des Princen beker heeft durven met vergift besmetten: ende hy krijght prijs en eere die zijn verstand met de schadelijcxste opinien verderft en vergifticht, en, als den ghemeenen fonteyn vande Republijcke besmet met het aldergrootste quaet des gheheelen weerelts.
    Het ampt van een Prince noemtmen een heerschappije, daer het inder daedt niet anders en is een Prins te zijn, als de ghemene sake te bedienen.
    De na-maeghschappen der Coningen en de verbonden, altemet te vernieuwen, word ghenoemt de t’samenhoudinghe vande Christelijcke Vrede, daermen uyt dele fonteynen bykans alle oorlogen, ende de meeste beroerten vande menschelijcke saken siet voortspruyten.
    Men noemt het een rechtveerdigh oorlogen, wanneer de Princen met malkanderen als t’samen-spelen, om de Republijcke uyt te putten en t’onderdrucken.
    Men noemt het Vrede, als sy tot dit selfde met malkanderen t’samen spannen.
    Men houdt dat het ghebiet vermeerdert is, als den Prince noch den titel van het een of ’tander stedeken tot hem gekregen heeft, koopende het selve met soo groote plunderinghe van burgers, met soo groote bloed-stortinge, met soo veel weduwen ende met so veel weesen te maecken.
    Op de selfde wijse noemtmen de Papen, Bisschoppen, en Priesters, de Kercke, daer sy in der waerheydt niet anders zijn als dienaers vande Kercke: Maer de Kercke is het Christen-volk het welck Christus selve meerder noemt, als dien ter tafel sittende de Bisschoppen dienen moeten, minder zijnde als die van weghen den dienst, maer op een ander wijse meerder zijn- [p. B42] de, indiense maer Christum, gelijck door successie des ampts, alsoo oock door naervolginghe van leven en manieren, uytdrucken, welcke als hy in aller manieren een Prince ende Heer van alles was, hem selven een dienaer gelijck gemaeckt heeft, en geen Meester.
    Op die ghene schietmen alderhande blixemen, die noemtmen vyanden vande Kercke, en by na Ketters, die uyt de beurse des Priesteren eenighe weynighe penninghen, met list genomen hebben.
    Voorwaer ick en verschoon geen dief noch bedrieger, dattet niemandt alsoo en versta, maer segh my, maghmen een vyandt van de kercke haten, kan daer wel een verderflijcker of doodlijcker vyandt der Kercke zijn,als een godloos Paus?
    Wanneer daer yets wat van de Hoven of inkomsten der Priesteren vermindert wort, men roept van alle kanten dat de Christen-kercke verdruckt wordt.
    Wanneer de Werelt tot oorlogh ontroert wordt, wanneer door ’t openbaer godloose leven der Priesteren, soo veel duysent Zielen in ’t verderf ghevoert worden, niemandt en beweent dan den standt der Kercke, alsse waerlijck ellendigh en qualijck ghestelt is.
    Men noemt de Kercke verciert en heerlijck, niet wanneer by ’t volk de Godvruchtigheydt aen-wast, de ghebreecken af nemen, goede Zeden vermeerderen, en de H. Leere in swangh gaet, maer als de Altaren met gout ende kostelijcke gesleenten blincken, ja oock, als de Priesters dit niet achtende, met Hoven, dienst-boden, over-daed, Muylen, Peerden kostlijcke ghebouwen van huysen, ofte veel eer Paleysen, haer den Vorsten ende Graven ghelijck maken.
    En dese dinghen schijnen so, seer recht en goet te zijn, dat oock selfs inde verseghelde brieven der Pausen dusdanigh een uyt-spraeck gheset wordt: Alsoo dese Cardinael so veel Paerden, so veel Edel-luyden t’huys voedende, de Kercke Gods gheweldighlijck verciert, soo verlenen wy hem de vierde weerdigheyt eenes Bisschops.
    Ende tot de vercieringhe der Kercke wordt de Bisschoppen, Priesters ende Clercken gheboden, haer met purper ende met zijde te bekleeden.
    O wonderlijcke weerdigheydt der Kercke! Wat isser noch overigh, na dat men ook de namen van deught en eer verkoren heeft?
    Het lust my ook hier en tusschen niet te gedencken, die ghene die de goederen der Kercke, tot groote erghernisse van ’t Ghemeene volck, onnuttelijck en ongoddelijck door-brengen. Indien hner wat toe valt, men verheught hem, en men seght dat de Kercke Christi vermeerdert en verrijckt is: daer de ware en eenige winst der kercke is de aenwas en voortgangh des Christelijcken levens.
    Men noemt het een blasphemie, als yemandt soo eer-biedighlijck niet en spreeckt van Christophorus of Georgius, en alderhande fabulen van een yeghelijck niet en acht voor Euangelie.
    Maer Paulus noemt het een blasphemie, soo wanneer het ghebeurt door der Christenen Godloos leven en wandel, Rom. 2. dat den name Christi onder de Heydenen gelastert en ont-eert wort.
    Want wat en sullen de vyanden der Christelijcker Religie niet al seggen, alsse inde Euangelische Schriften sien dat Christus ons vermaendt, dat wy de rijckdommen versmaden, de wellusten versaken, en de eere verachten sullen, en ter contrarien bemercken, dat ook de voornaemste ende eerste van de Christelijke professie also leven, datse inden yver om rijckdommen te versamelen, inde liefde tot de wellusten, in heerlijckheyt des levens, in verwoetheydt van oorloghe, en by na in alle andere sonden, de Heydenen selfs te boven gaen. Een ver- [p. B43] standigh leser verstaet wel, wat ick hier verswijge om de eerbaerheyt des Christelijcken naems wille, en waer over ik by my selven versuchte.
    Hoe meent ghy datse lachen, dewelcke siende, dat Christus in’t Euangelie, de zijne niet met kleedinghe, niet met ceremonien, niet met spijsen verciert en gheteeckent heeft, maer gewilt dat de Christenen by dit merck-teecken bekent souden worden, datse met onderlinghe liefde aen malkanderen verknocht waren: daer nae bemercken dat wy so geheel on-eens onder malkanderen zijn, dat oock geen Heydenen oyt schandlijcker noch schadelijcker beroerten ende tumulten gehadt hebben?
    D’ een Prince oorloght teghen d’ander, d’een Stadt vecht tegen d’ander, noch ook d’eene Schole en is niet eens met d’ander, noch d’eene Orden (ghelijckmense nu noemt) komt niet over een met de ander.
    ’Tis by ons alles vol twists, vol secten en kyvagien.
    Dit is eerst een rechte blasphemie, van dewelcke die ghene oorsaeck zijn, die daer rechtvaerdige gheleghentheydt toe geven.
    Men noemt het een ketterye, soo yemand eenighsins wat gesproken of gheschreven heeft, dat van die meesterlijcke propositien der Theologanten, of de Letter-konst aengaende, verschilt: ende ten is gheen ketterije, wanneer yemand als het voornaemste deel van des menschen ghelucksaligheydt prijst ende verheft het ghene dat Christus selve allenthalven leert datmen verachten sal: die een maniere van leven invoert, dewelcke vande Euangelische gheboden, ende de Apostolische leeringhen verre verscheyden is: dewelcke, teghen den sin Christi, d’Apostelen die ’t Euangelie sullen gaen prediken, in plaets van ’t swaerdt des geests, ’t welck alle aertsche genegentheden afgesneden hebbende, alleen maeckt datmen geen swaerdt van doen heeft,* gaet wapenen met het yseren swaert, waer mede sy haer tegens de vervolginghe verweeren moghen? ende ongetwijffelt wilt hy onder den naem swaerd, ook de pijlen, roers, en al d’ ander oorloogsche ghereetschappen en toerustinghen begrepen hebben. Soo belaedt hyse oock met een tessche, waer in sy haer gelt dragen moghen, te weten, op dat haer nergens wat gebreken soude: ende onder den naem tessche, wil hy oock al’t gene dat tot voorraed desss levens dient, verstaen hebben: en die dese dinghen leert, teltmen onder de groote Theologanten.
    ’tIs een Kerck-diefte die niet te versoenen is, als yemant yet, wat dat het oock zy, uyt de Kercke ghenomen heeft: en men achtet een kleyne sonde, arme weesen en weduwen, den levendigen tempel Gods, te plunderen, te beroven, en t’ onderdrucken: het welck over al van de Princen en Oversten, ja ook somtijts vande Bisschoppen en de Abten gedaen wort.
    Hy is onheyligh geacht, die de gewijde Kercke met gevecht, of vloet des bloets besmet heeft, ende men vervloeckt niet eens sulck eenen die een suyvere kuysche maecht, een Tempel des heyligen Gheests, met smekingen, met giften, met beloften, en met vleyinghen schent, verderft en ontheyligt: Ja, die sulcx doet, wort gemeenlijck noch fraey ende lustich geheeten.
    Ick verschoon de misdaden, niet ghelijck ick voren betuyght hebbe, maer betoon dit alleen, dat de ghemeene hoop der menschen meerder acht die dinghen die met oogen ghesien worden, als die, die so veel te meer inder waerhijdt zijn alsse min ghesien worden.
    De wydinghe van den steenen Tempel siet ghy, de heyligingh des herten, om dat gyse niet en siet, versuymt gy.
    Om hare vercierselen te bewaren strijdt en vecht gy, om de oprechtigheyt en suyverheyt der seden te behou- [p. B44] den, en neemt niemandt dat Euangelische swaerd inde hand, om welck te verkrijghen Christus gebiet datmen oock den rock verkoopen sal. Luc. 22.
    Men noemt het de hooghste Godvruchtigheydt, soo yemandt om ’t ghebiet en ’t geldt der Priesteren te beschermen of te vermeerderen de wapenen aenveert, en met oorloghse beroerten, het gheestelijcke met het wereltsche onder een menght.
    En ondertusschen dewijl het gheldt der Papen, te weten het snootste ding, ghevrijd en beschermt wordt, wat een groote diluvie van de gantsche Godtvruchtigheydt worter toeghelaten, den oorlogh toe-ghelaten zijnde? want wat quaet isser doch erghens, dat de oorlogh niet mede brenght?
    Maer by avonturen sal my ondertusschen de stil-swijghende ghedachte des lesers teghen-vallen, seggende: waer toe dienen dese soo vuyle redenen? wilt ghy een Prince so hebben als Plato in zijn ghemeen beste de wachters stelt? wilt ghy de Priesters van haer gebiet, weerdigheyt, eer, en rijckdommen beroven? en wederom tot de tessche en den stok der Apostelen roepen? ’t Is wel gheseyt. Ick en beroofse niet maer verrijckse met betere goeden als die, ick en stootse niet van haer besittinge, maer ick roepse tot treffelijcker goederen.
    Ick bid u wie van ons beyden ghevoelt heerlijcker vande overtreffelijckheydt des Conincx: ghy, die wilt dat hy sal mogen doen al wat hem lust, die begeert dat hy een Tyran en geen Prince sy, gy die hem de wellusten vol op toelaet, die hem de overdaed over geeft, die hem een dienaer en slaef aller begheerlijckheden maekt, die wilt dat hy niet met allen wyser en sy als een yegelijck van ’t gemeene volk, die hem belast met sulcke dinghen, welcke te versmaden ook by de Heydenen voor een heerlijcke saecke altijdt is gheacht geweest: of ick, die daer begheere, dat een Prince, God, wiens beeltenis hy eenigsints draeght, soveel moghelijck is, sal ghelijck zijn, in wijsheydt, dat eyghentlijk der Coninghen lof is, andere sal te boven gaen, van alle vuyle begheerten en sieckten des gemoeds, waer van het grove en slechte volck geleyt en ghedreven wordt, verre sal verscheyden zijn, niet gemeens of slechts hoogh achten sal, de rijckdommen te boven gaen, ende eyndelijck het selve inde Republijcke wesen sal, dat de ziele in’t lichaem ende God in alles is?
    Wie van ons beyden, overweeght de waerdigheydt eens Bisschops waerlijcker? ghy die hem met aertsche goederen belast, in vuyle en gemeene sorgen en bekommernissen verwert, in stormen en tempeesten van oorloghen inwickelt: of ick, die dea Stadt-houder Christi, ende den bewaerder vande Hemelsche Bruydt, van alle aerdsche besmettinghe aldersuyverst hebben wil, en soo veel moghelijck is, den ghenen wiens plaetse ende ampt hy bedient, alder gelijck-formigst?
    De Stoicenen segghen dat het gheen goed man kan zijn, die niet vry en is van de sieckten des gemoeds, maer de siekten des gemoeds noemense de begheerlijckheden ofte affecten.
    Veel meer behooren dan de Christenen van dese vry te zijn: en aldermeest een Prince: en noch aldermeest een Prince ende een Vader van de Kercke, dat is, een Hemelsche Prince van het Hemelsche volck.
    Ick wil dat een Priester regeeren sal, maer de wereldsche heerschappije acht ick niet weerdigh, dat een Hemelsch of Gheestlijck man daer mede sou belast worden.
    Ick wil dat den Over-priester of Paus op’t meeste triumpheren sal, niet met bloedige triumphen gelijck de schelmachtige Marius of de Godloose Julius gehouden hebben, dewelcke also ydel zijn, datse met schimpighe ghedichten [p. B45] geckt worden, en soose Democritus gesien had, ick meen hy sou hem te bersten ghelacht hebben: maer met recht heerlijcke ende Apostolische triumphen, soodanighe als Paulus, een strijder en Capiteyn veel treflijcker als Alexander Magnus, beschrijft, ende, als zijnen lof uytsprekende, roemt, segggende: 2. Cor. 11. In vele arbeyden, in ghevangenissen overvloedlijcker, in slaghen boven maten, in doots-nooden dickmael.
    Vanden Joden heb ick vijfmael veertigh slagen, een min, ontfangen Driemael heb ick met roeden ghegeesselt geweest, eens ben ick ghesteenight gheweest driemael heb ick schip-brekinghe geleden: Nacht ende dagh heb ick inde diepten der Zee gheweest, int reysen dickmael, in perijckelen der vloeden, perijckelen der moordenaers, perijckelen van mijn gheslachte, perijckelen vande Heydenen, perijckelen inde stad, perijckelen in woestijnen, perijckelen inde zee, perijckelen onder de valsche broeders, in arbeyt en ellendigheyt, in veel waeckens, in hongher en dorst, in veel vastens, in koude en naecktheyt, behalven de dinghen die van buyten aenkomen, als mijn daghelijckse sorghvuldigheydt voor alle ghemeenten, wie wordt daer kranck, dat ick niet kranck en worde? wie wort daer ge-erghert, dat ick niet en brande? en noch een weynigh daer te voren, laet ons, seyt hy, in allen dingen ons selven bewijsen als dienaers Gods; in vele lijdsaemheydt, in verdruckingen, in nooden, in benautheden, in slagen, in ghevanghnissen, in oploopen, in arbeyden, in waeckinghen, in vastingen, in kuysheyt, in wetentheydt, in lanckmoedigheyt, in lieflijckheyt, inden heylighen Geest, in ongeveynsde liefde, in ít woort der waerheydt, inde kracht Gods, door wapenen der gherechtigheydt ter rechter en ter slincker handt, door eere ende oneere, door quade fame ende goede fame, als verleyders en nochtans waerachtigh, als die onbekent zijn, en nochtans bekent, als stervende, ende siet wy leven, als ghekastijt, en niet ghedoodt, als droevighe, maer altijt blijde zijnde, als behoeftige, maer vele rijck-makende, als niet hebbende, in alle dinghen besittende.
    Siet ghy wel wat Krijgs-toebehoorde, wat overwinninghe, wat triumphe Apostolisch is?
    Dit is die roem daer by Paulus als by een heylige sake somwijlen sweert. Dit zijn die treffelijcke feyten, waer door hy vertrouwt dat hem de eeuwighe kroone is wegh-gheleydt.
    Sy en sullent haer niet laten verdrieten, inde voet-stappen der Apostelen te treden, die haer selven de plaetse ende authoriteyt der Apostelen toe-eyghenen.
    Ick wil dat de Over-priesters op ít meeste rijck zijn, maer met de peerle des Euangeliums, met Hemelsche rijcdommen, dewelcke hoese die mildelijcker over alle menschen uytghestort sullen hebben, selve soo veel te meer sullen overvloeyen. Noch sy en sullen niet behoeven te vreesen datse door goedertieren te zijn, de goedertierentheydt sullen verliesen.
    Ick wil datse wel ghewapent zijn, maer met Apostolische wapenen, te weten met den schilt des geloofs, den pantzer der gherechtigheyt, het swaerdt des Gheests, ëtwelck is het woort Gods.
    Ick wil datse seer strijdtbaer zijn, maer thegens die waere vyanden der Kercke, namelijck teghens de Simonie, de hoovaerdigheydt, geylheydt, eergierigheyt, toornigheydt, on-Godlijckheyt, dit zijn de Turcken die de Christenen altijdt waer-nemen, en altijdt bevechten moeten.
    Tot soodanighe oorloghen behoort een Bisschop de voorganger en aendrijver te zijn.
    Ick wil datmen voornamelijck de Priesters in groot-achtinge houden sal, maer niet om haer tyrannigh gevolgh, maer om haer uytmuntentheyt in hey- [p. B46] lighe gheleertheydt, om haer uytnemende deughden. Ick wil dat mense eeren sal, maer om haer oprechtigheyt en strengigheydt des levens, en niet alleen om hare titulen of prachtighe vercieringh. Ick wil datse gevreest worden, maer als Vaders, niet als tyrannen. Ick wil datse gevreest worden, maer alleen vande quade, ja ick wil datse sodanige zijn dat haer de Godloose meer eeren en ontsien, als vreesen ofte haten.
    Ten laetsten ick wil datse ook haer geneughten en wellusten sullen hebben, maer alsulcke die raer zijn ende veel soeter als de wellusten, daer het gemene Volk van weet.
    Wilt ghy horen wat de rijckdommen zijn van een waren hoogen-Priester? hoort den ghenen die naest aen den Prins der hooge Priesteren ghevolght is, gout en silver, seyt hy, en heb ik niet, maer dat ick hebbe dat geve ick u, staet op ’m den name Jesu, ende wandelt.
    Wilt ghy hooren wat de eere en vercieringhe des Apostolischen naems zy, dewelcke alle titelen, alle gewelven en beelden te boven gaet? hoort Paulum, dien waren Edelman: wy zyn Gode, seyt hy, eenen goeden reuck Christi, in alle plaetsen.
    Wilt ghy horen een meer dan Coninghlijke macht? ik vermach het alles door hem die my machtig maeckt.
    Wilt ghy hooren van heerlijckheyt? ghy zijt mijn vreughde ende mijn kroone in den Heere.
    Wilt ghy horen van tijtelen die eenen Bisschop passen, en van vercierselen eens waren hoogen-Priesters? de selfde Paulus schildertse u aldus of, sober, gheschikt, voorsichtich, suyver, herbergich, leerachtigh, gheen wijn suyper, gheen vechter, maer manierlijck, niet kijfachtigh, gheen vuyl ghewin soecker, geen nieuwelingh, die een goed ghetuyghenis heeft, oock vande gheene die buyten zijn, op dat hy niet in versmadinge en valle, en inden strick des Duyvels.
    Siet eens met welcke vercierselen Moyses den hoogen Priester Aaron verheerlijckt, met welcke goederen hy hem verciert, met welcke koleuren hy hem beschildert, met wat verscheyden sterren van koslelijcke gesteenten hy hem doorluchtight, met wat een glans van gout hy hem vereert. Welcke, als ghy uyt de uytlegginge Origenis ende Hieronimi sult vernomen hebben, watse beduyden, voorwaer ghy sult verstaen, wat voor een huys-raet de waere groote Bisschoppen toestellen moeten.
    Wien souden de Hooge-priesters liever uyt drucken met haer leven, als die gene, dewelcke zy met het signet in loot uytdrucken, diens tijtelen sy voeren, en welckers plaetsen sy besitten?
    Of past het beter dat de Stadt-houder Christi de Iulios, Alexandros, Craesos, en Xerxes, niet anders als groote moordenaers, nae volghen en gelijck sy, als Christum* selve, die den eenigen Capiteyn ende Overste der kercke is?
    Wien moghen de Successeuren der Apostelen rechtveerdelijcker na speuren, als den Prince der Apostelen?
    Christus heeft uytdruckelijck geseydt dat zijn rijck van deser werelt niet en is. Ioh. 18. Ende ghy meent dattet wel deur magh, ja betamelijck is, dat den Stadhouder Christi het Wereltlijck gebiet niet alleen aenneme, maer oock versoecke, ende hierom alle mogelijcke vlijt aenwende.
    In dese wereldt zijn als twee werelden, die in alle manieren onder malkanderen strijden: d’een is grof ende lichamelijck, en d’ander geestlijck, dewelcke haer nu neerstlijck bereyt tot het ghene dat sy te zijner tijd worden sal. In ghene is die de voornaemste, die van de ware goederen op ’t aldermeeste verscheyden is, en met de valsche gheladen gaet. Gelijckerwijs een Heydensch Coningh in wulpsheyt, overdaet, gewelt, hovaerdije, opgeblasentheyt, rijckdommen, roofachtigheyt alle andere te boven gaet, [p. B47] en also schijnt de eerste en voornaemste te zijn, so het grootste deel van dese stanc en vuylnis, en het alderminste deel van wijsheydt, matigheydt, soberheyt, rechtveerdigheydt, en andere dinghen die alleen ware goederen zijn hem toegevloeyt is. Ter contrarien, dese, die daer de Opperste is, die selvighe gelijck hy met die slechte en grove goederen alderminst besmet is, alsoo is hy met die ware en Hemelsche goederen aldermeest versien.
    Derhalven, waerom wilt ghy dat een Christen Prince wesen sal het geen dat ook de Heydensche Philosophen altijd verdoemt en veracht hebben? waerom stelt ghy zijn heerlijckheydt in dese dinghen, want die te versmaden de schoonste saek is?
    Waerom beswaert ghy een Engel Gods (want soo wordt inde heylighe Schrifture een Bisschop genoemt) met dinghen, die ook een goed Mensch niet en passen?
    Waerom meet ghy hem af na de rijcdommen, daer mede de moordenaars rijk, en de Tyrannen verschrickelijk zijn?
    Een Priester is wat Hemels en meerders als de mensche: deses hoogheydt en is gheen dinck weerdigh dan ’t Hemelsche.
    Wat onteert ghy dan deses weerdigheyt met slechte en ghemeene dingen? wat besmet ghy deses suyverheydt, met wereldlijcke vuylnisse? waerom en laet ghy hem niet machtigh zijn met zijn eygen gebietd? waerom laet ghy hem niet edel zijn met zijn eygen glorie? ontsighlijck met zijn eyghen Majesteyt? rijck met zijn eyghen rijckdommen?
    Desen heeft die Hemelsche Gheest uyt het Hemelsche lichaem ’t welck de Kercke is, tot de hooghste saecken verkoren: waerom sleept ghy hem tot de dolle beroerten der Princen.
    Paulus beroemt hem dat hy afghesondert was: ghy, waerom steeckt ghy mijn Prelaet, midden in de vuyle goot van’t slechte peupel? waerom verstoot ghy hem tot de bekommernissen der woeckenaren? waerom treckt ghy een Godlijk mensch neder tot de koopmanschappen, die nauwelijcx den mensch weerdigh zijn? waerom schat ghy het geluck der Christelijcker Priesteren na dese dingen, dewelcke als de alder-sotste, Democritus, belachte, als de ellendighste Heraclitus beweende, als de nietigste Diogenes verachte, als lastigh Cratos wech wierp, en als een Peste de heylighen altijdt ghevloden hebben?
    Waerom waerdeert ghy den Successeur Petri nae de goederen, die Petrus selve hem beroemt niet te hebben? waerom wik ghy dat de Apostolische Princen groot sullen schijnen metd dese vercierselen, door welcke te vertreden de Apostelen groot zijn geweest? waerom noemt ghy dat, het erf-goet Petri, Act. 3 dat Petrus selve hem beroemt heeft niet te hebben?
    Waerom meent ghy dat de Stadthouders Christi, met rijckdommen behoren verstrickt te worden, dewelcke Christus selve doornen genoemt heeft?
    Waerom overvalt ghy den ghenen, welcker ampt, ghelijck eygentlijck, alsoo oock voornamentlijck is, het saet van Gods woort te zaeyen, met rijckdommen, daer van het gesaeyde zaet aldermeest verstickt wort? waerom wilt ghy, dat den Leeraer en Rechter van billickheyt en rechtveerdigheyt, den onrechtveerdigen Mammon dienen sal?
    Waerom maeckt ghy van den uytdeelder der Hemelscher Sacramenten, een besorger vande alderslechste dinghen?
    De Christen-wereldt verwacht van hem het voeder der heyligher leere, sy verwacht van hem een heylsame raet, sy verwacht een Vaderlijcke vertroostinghe: sy verwacht een voorschrift van leven. Waerom stoot ghy den genen die tot so treflijcke saken gheschickt en geheylight is, in ’t ghevangen huys [p. B48] vande ghemeene sorghvuldigheden, beroovende te ghelijck den Bisschop van zijne weerdigheyt, en het volck van haren Bisschop?
    Christus heeft zijn eyghen rijck, het welcke veel te uyt-nemende is, dan dat het met een Heydensche regieringhe, of (op dat ik waerlijcker spreecke) tyrannije besmet soude moeten worden: hy heeft zijn eygen heerlijckheydt, zijn eyghen rijckdommen, zijn eyghen wellusten.
    Waerom vermengt men soo seer strijdige dingen onder malkanderen? waerom vermenght men de aertsche dingen met de Hemelsche, de laeghste met de hoogste, de Heydensche met de Christelijke, de ghemeene met de heylige dinghen?
    Daer zijn soo veel en so grote gaven diens alderrijksten en oock goedertierensten Geests: daer zijn gaven der talen, gaven der Prophetie, gaven der ghesont-maekinghe, gaven der wetenschap, gaven der wijsheyt, gaven der geleertheyt, onderscheydinge der Geesten, vermaninghe en vertroostinghe.
    Wat wilt ghy de gemeene gaven der werelt, met dese heylighe gaven t’samenvoegen, dat ick niet en segghe, uytblusschen?
    Wat soeckt ghy Christum met den Mammon, Belial met den Gheest Christi te vereenighen? wat accordeert de Myter met den Helmet, den heylighe mantel met den oorloghs-pantsier, de segheningen met de roers, de vriendlijcksten Herder met gewapende Moordenaers, het Priesterschap met den oorlogh? wat werpt hy de steden met oorloghsche instrumenten ter neder die de sleutels heeft van’t Hemelrijck? Hoe past het dat die ghene autheur van den oorlogh is, die ’t volck met de wenschinge van vrede groet? met wat mond sal hy het Christen volck leeren de rijckdom versmaden, dien’t voor en na, in alle zijn saecken om gheldt te doen is? met wat een gelaet sal hy leeren, ’tghene Christus geleert ende bewesen heeft, ’tgene de Apostelen oock so menighmael indrucken, Mat. 5. datmen den quaden niet en sal weder-staen, Rom. 12 maer de boosheyt der quaden met goetheyt verwinnen, het ongelijck met wel-doen loonen, en den vyant met weldaden over-laden, die om ’t ghebiet van een stedeken, of om den tol van de sout-groeven, de werelt met tempeesten der oorlogen in roer stelt?
    Hoe sal die een leyts-man of Capiteyn zijn van ’t Rijcke der Hemelen (want alsoo noemt Christus zijn Kercke) die gantschelijck in’t rijke des werelts verwert is?
    Maer ghy zijt degelijck uytermaten Godvruchtigh, ghy wilt de Kercke vercieren oock door middel van dese goederen. Ick soudt prijsen, ten waer die sake met een weynighsken profijts, soo vele quaden tot haer trock. Als ghy hem ’tghebied gegeven hebt, soo hebt ghy te ghelijck gegeven de sorge om ghelt te vergaderen, ghy hebt ghegeven een tyrannisch trawantschap, ghewapende benden, bespieders, paerden, muylen, trompetten, Oorlogh, neer-lagen, triumphen, oproeren, verbonden, ghevecht, kortelijk. alle de dinghen sonder welcke het rijck niet en kan bedient worden.
    Alsmen wel bedenckt, wanneer sal hy eens ledighen tijdt hebben, om het Apostolisch ampt te bedienen, den welcken soo veel duysent sorgen aen verscheyde kanten trecken? dewijl de soldaten ghemonstert en beschreven worden, dewijl de verbonden gemaeckt en gebroken worden, dewijlse bedwongen worden, die’t gebiedt versmaden, dewijlse in ghetrouwigheyt gehouden worden, die na nieuwe dingen uytsien, dewijl de vyanden bevochten worden, dewijl de Kasteelen versterckt en beschermt worden, dewijl de rekeningen gehoort worden, dewijl de Landt-vooghden te gast ontfangen worden, dewijl de vrienden tot eerlijcke Ampten voort-gheholpen [p. B49] worden, dewijl van de vreemde Ambassaed-schappen gehandelt wort, dewijlse afgheset worden, die wijcken moeten voor de gene die geluckiger gheworden zijn als sy, en dewijl daer andere dingen gedaen worden, die my hier niet en lust te gedencken, en die nochtans noodsakelijk geschieden moeten.
    Dunkt u dat die ghene de overtreflijckheyt des Paus ende der Cardinalen recht verstaet, die gevoelt dat se van den ghebede, waer in sy met Godt t’samen-spreken van die heylighe contemplatie ofte beschouwinghe, waer door zy onder de H. Engelen verkeeren, van de seer liefelijcke weyden der Godlijcker Schrifturen, waer in sy sêer geluckichlijck gaen spanceren, van het Apostolisch Predikampt des H. Euangeli, waer mede sy Christum alderbest gelijck zijn, behoren argetrocken te worden tot dese vuyle en verachtlijcke dingen? Want eensdeels is het Rijk in hem ièlvenontallijcke veelmoeyteri onderworpen, andersdeels gelukt het doch den Priesier nergens na soo wel als de leken. En dat meest om twee oorsaken: ten eersten om dat het gemeene volk in dele borte veel liever den Wereldlijcker alt den Kerkelijcken os Geestelijcken onderdanig is, tenanderen om dat die, als sy het Rijk hare kinderen sullende nalaten, soecken het selfde seer heerlijck en bloeyende te maken.
    Dese daer en tegen gelijckte later en gemeenlijck al out zijnde tot het Rijk verkoren worden, alsb sy ’t dan voor haer selven, en niet voor een erfgenaem en weten, so beroven en plunderen sy het selve meer dan sy ’t vergieren, even als of haer een buyt voorgekomen was ende niet een Provimie of ampt. Hier en boven waer een Wereldlijcke regeert, daer moet mogelijck maer eenmael om het Rijk gevochten worden, eenmael de gene voort gehulpen en rijkgemaekt worden, dien de Prins gunstig is.
    Maer daer’t anders is, daer moet dickwils eenen nieuwen strijt omgaen, daer moeten dikwils van haer besittinge ghestoten worden die eerse verheven waren, en wederom, andere nieuwe Menschen scrheven en rijk gemaekt worden, tot groot nadeel des volx.
    Soo is oock, dat het volk veel liever draegt het gebied vanden geen daer het nu toe gewent is,al heerscht hy ook al wat strenger: de welke os hyschoonsterst, nochtans in zijnSoon, den wsgenaem > noch schijnt in ’t leven te zijn, en ’t gemene volk beeld haer in, dat den Prins niet verandert en is ineen ander, maerdat haer den selven weder vernieutis. En de kinderea plegen eeniglins haer ouderen gelijck te zijn, in haer leven ert manieren, voornamelijk alsle vande selve onder wesen zijn. Maer ter contrarie, als het rijk, de Godt geheyligde Manoen bevolen is, so islser gemeenlijx een schielijke veranderinge aller dingen. Voegt hier noch by dat een Wereldlijke tot de regieringe komt met voordacht en van kintsbeen af daer toe onderwelen.
    Maer aldaer komt eenen dikwils tot liet hoogste gebiet. bujten alle hoop en onversiens: soo dat het (pel vande Sortuy n die geen tot her rijk verhest, die de Natuer tot het roeyen op de Galeyen scheen geboren te hebben. Ten laetsten, het is naeii mogelijk. dat gelijk Hercttltstvre Monster-dieren machtig was, also ook een Mensch twee de aldergewichtigste (aken te (amen ibude konnen bedienen. Het gewichtigste en swaerlte van allen, is een goeden Prins te zijn: maer noch veel heerlijker en ook veel swaerder isset een goeden- Priescer te zijn: wat’ sil het ten laetsten met allebeyde wesen?
    En moet het niet geschieden, dewijlse beyde ampten op haer nemen, datse geen van beyden genoeg doen sullen.
    Sekerlijck, door dese dinghen komt het, indien ick niet en misse, dat de ste- [p. B50] den der Priesteren by na neringh-loos zijn en vervallen, daer wy sien dat de steden van de wereltlijcke Coningen, met rijckdommen, met gebouwen, en met mannen meer ende meer bloeyen.
    Waertoe is derhalven van node geweest, de toevoeginge deser dingen, de welcke met so veel ongerijven en schaden vergeselschapt zijn? Of sorgt ghy dat Christus niet machtigh ghenoech wesen sou met zijn eygen goederen, ten waer dat hem een wereltlijck Tyran wat van zijn macht mede deelt? Meent gy     Laet de Wereltlijcke de Wereltlijcke dinghen hebben. het rninste en nederste in een Bislchop,gaet het opperst en beste van het gantsche rijken gebied te boven. Hoegy daer meer van des’ Werelts goederen toegedaen sult hebben, so veel te minder sal Christus van zijne mede deelen. hoe hy suyverder van die lal zijn, so veel te overvloedelijcker sal hy met dese verrijkt en beschoncken worden.
    Gy siet, so ick meen, hoe dat het met de saek heel anders uyt komt, als gy den Silenum eens om-keert. Die den Christelijken Prins aldermeest schenen gunstig te zijn, dese bevind gy dat de grootste verraders en vyanden der Princen zijn. Die gy geseyt soud hebben. dat de weerdigheyt der Hoge-priesteren voorstonden, liet gy dat haer belmetten en bekladden.
    Maer ik en seg dese dingen niet, om dat ick willen soude, dat het den Priesteren ontnomen werde, soo haer eenighe macht of rijckdom, op wat wijs het dan oock zy, toe-gevallen zy: want beroerte en behoort geen Godvruchtigh mensche te behagen: maer ick wil datse bewust en gedachtig zijn haer eygen grootheyt, op datse die gemeene, ik seg schier Heydensche dingen, of van selfs verwerpen, en de leegste dingen ontwijken, of immers met verachtinge, besitten, en na Pauli verrnaninge, 1. Cor. 7. also hebben of syse niet en hadden. Eyndelijck, ick wil datse alsoo met de rijckdommen Christi sullen versiert zijn, dat al het geen datter vanden glants ende heerlijckheyt deses werelts bykomt, dat het selvighe of verdonckert werde door het licht van beter dingen, of oock vuyl en lelijck schijne, als het by malkanderen vergheleken wordt. So salt gheschieden dat sy ook het ghene sy besitten, so veel te geluckiger sullen besitten, als syder te onbekommerder in zijn: Want sy en sullen niet gequelt worden van de sorge dat het haer yemandt ontnemen sal: Sy en sullen om de verganckelijcke en slechte dingen, met sulck een beroerte niet strijden en vechten, so daer wat komt af te gaen: ten laetsten sy en sullen van haer eygen goederen niet berooft worden, dewijl sy u niet geerne met eens anders goederen souden verrijcken.
    Ende sy en sullen de Euangelische peerle niet verliesen, dewijlse de doorluchtige gesteenten des Werelts naejaghen. Ik laet staen dat de selve dingen die wy willen veracht hebben, ons des te overvloede!ijker sullen toevallen, wanneer wysè verachten, en veel eerlijker volgen sullen den genen die haer vluchten, alssy aengegrepen worden vandegene die haer achtervolgen. Want waer uyt zijn doch de rijcdommen der Kercke gheboren, anders [p. B51] als uyt de verachtinghe der rijckdommen? waer uyt de eere als uyt versmadinghe van eere? De Leecken sullense te liever wegh gheven, als sy die sien verwerpen van die gene, die sy houden wijser te zijn als sy.
    By avonturen moetmen somtijds oock de quade Princen verdragen, men moet wat doen ter gedachtenis van die, wiens plaetse sy schijnen te besitten, men moet oock om den tijtel wat doen. Men moet geen remedie voornemen, dewelcke ongheluckigh aengheleyt, in swaerder verderf moght verkeeren.
    Maer ondertusschen, hoe qualijck gaet het met de menschlijcke saken, wanneer de ghene, welckers gantsche leven tot mirakel behoorde te zijn, soodanige zijn, dat haer de quade daer over verheugen en inde handen klappen, en de goede suchten en steenen: ende van welcke alle haer weerdigheyt hanght, of aende gunste der godloosen, of aende sedigheyt der middelmatigen, of aende onwetentheydt der eenvoudighen, of aende verdraegh saemheydt der vromen: jae den welcken de tweedracht des volx welvarende maeckt, den welcken geen andere sake groot en maeckt, als de on-eenigheyd der Burgeren, welcker geluck gevoedt wort door ’t gemeene ongeluck.
    By aldien de Geestelijcke persoonen de sake recht woegen: de aenwas van het wereltlijcke gebiedt, sleept met sich soo grooten schade ende ongemack, datmense soude weygheren, al wierdse van selfs opghedragen. Sy worden slaven vande Princen en van ’t Hof, sy worden bespronghen met oproeren, sy worden verweckt in oorloghen, inde welcke sy dickwils haer leven laten, kortlijck het geschiet dat de Monarchen hebben een eerlijck geselschap van dienaren by sich: maer waer blijven ondertusschen de Vaders van ’t Christen-volck? waer zijn de Herders? Maer wat door een dingh ist hedendaeghs, dat de Abten ende Bisschoppen, soodanige tijtelen om groote sommen gelts vande Monarchen koopen? een Abt en schijnt niet eerlijck, soo hy oock niet een Grave en zy. Hy schijnt het Priesterschap verciert te hebben, die daer den tijtel eens Hertochs aengekoft heeft. O schoon by een passende namen! Abt en Landvoocht, Bisschop en Oorlogher.
    Maer het is noch veel ongherijmder, datse haer hier in wel kloecke mannen toonen, maer in het gene dat haer eygen ampt was, niet meer als schaduwen zijn. Sy hebben handen ende swaerden waermede sy de lichamen dooden mogen, laet dit al gerechtigheyt zijn: maer die selfde en hebben gheen tonge, daer sy de zielen mede genesen moghten. Een Abt weet de slachoorde te stellen, maer deselve en weet gheen Hertogh te zijn tot de religie. Een Bisschop is met wapenen en roers overvloedlijck versien, maer deselve is stom om te leeren, om te vermanen en om te vertroosten: hy is gewapent met pijlen, kogels en ander oorloghs instrumenten, maer is gantsch ongewapent met de Godlijcke schrifture.
    En evenwel eysschense alle voordeel en alle eere, diemen Godvruchtige Abten, en goede Bisschoppen schuldigh is, van de hare, ten uyttersten toe: ja dickwils niet so veel als men haer schuldigh is, maer so veel als haer selven lust.
    De Heere sal des volcx verduldigheyt kroonen, die soodanighe, uyt liefde tot ruste en Vrede, verdraghen: maer ick vreese datse Godt hierom te strenger sal rechten ende straffen.
    Wat roepen dese beroerten der dinghen anders, dan dat God op ons allen vertoornt is? Maer wat resteert ons anders, dan dat wy al t’samen groot ende kleyn, Gheestlijcke en wereltlijcke, met ootmoedighe zielen tot de barmhertigheyt Gods, met malkander onsen toevlucht nemen? dan dit was veel raedtsamer: dan dat wy, dewijl niemandt zijn eyghen schuldt wil bekennen, maer de schuldt op een ander leght, den toorn [p. B52] Godes noch meer verbitteren, malkanderen van de onderlinghe beete niet genesen, maer veel swaerlijcker wonden.
    Het volk murmureert tegen de Princen: de Princen en sparen noch Geestelijke noch wereltlijcke. Het ghemeen volck stoot haer aende Gheestelijke. Maer ’t gebeurt dickwils dat God vertoornt zijnde over de sonden des volcx, haer sulke Regeerders toestuurt als sy verdienen te hebben.
    Tot noch toe en isser met klagen, met wreedtheyt, met kyven, met oproeren niet ghevordert. ’Teenighe middel dar daer noch overigh is, laet sijn een ghemeyne Belijdenisse aller menschen, op dat wy al te samen de barmhertigheyt Gods verwerven moghen.
    Maer waer loop ick al heen met mijn reden, daer ick van Spreeck-woorden te schrijven professie doe, begin ick een Prediker te worden? doch tot dese sobere disputatie, heeft my de droncken Alcibiades met sijn Silenis ghevoert.
    Maer dese faute sal my niet seer berouwen, soo ’t geen tot vertellingh van Spreeck-woorden niet behoort, tot verbeteringh van ’t leven diene: en dat tot geleertheyd niet profijtigh is, tot Godvruchtigheydt nut zy: en dat na de ghelegentheydt van ’t voorgenomen werck schijnt overtolligh, ende ter saecken niet te dienen, als dat tot de maniere van leven geschickt en ghevoeght werd.

EYNDE.



[p. B53]

DE

Verklaringen van thien

Spreeck-woorden.

I.

233. In antro Trophonij* vaticinatus est.
Hy heeft in een quaedt hol ghesteken.
DIT spreeck-woort wort gheseyt van een persoon die seer droevigh ende suer siet: om datmen voortijdts meynde, dat die in Trophonij hol geweest had, noyt meer en lachte. Hierom seyt de Poët Aristophanes in sijn Wolcken-spel: Hoe was ick verschrickt, niet anders of ick in Trophonij hol gingh. Van desen Trophonio vertellen de Griecken verscheyden dinghen. Eenige seggen dat Trophonius een seer groot Konstenaar is gheweest in steenen te houwen, en dat hy een Tempel onder d’aerde ghebouwt heeft. In Lebadia een Landtschap Boeotiae, diemen na zijn naem gemeenlijck noemde, als diese ghebouwt had. Voorts dat die de Goden raedt vraeghden, by den ingangh van dit hol plaghtense naeckt te sitten: ende datse door een seker aenblasinge wech geruckt wierden onder d’aerde. En datse seeckere bladen met haer droeghen, diese de Nacht-gheesten ende slangen voor wierpen die haer ontmoeteden. Als sy nu der Goden antwoord hadden ontfanghen, datse dan door een ander aerd-kloove wederom boven d’aerde ghestelt werden. Andere vertellent aldus: Eenen Agamedes was te Stympheli (een deel van Arcadien) Coning: die nam Epicasten te wijve, welckers soon Trophonius was: Dese ginghen alle menschen van die tijd in konst te boven, ende hadden in’t Eyland Delus Apollinis Tempel aenghenomen te bouwen, ende in Elide een Schat-kamer Augere ghetimmert, daer hy sijn goud berghen soude: doch hadden de voeginghe een steen los gelaten tot dien eynde, dat sy ’s nachts het geldt mochten stelen, door hulpe van Gernjon des voorschreven Agamedis broeder ende Epicastae soon. En als dese dievery den Augeam seer twijfelmoedigh maeckten, so ist by gheval geschiedt, dat den Konstenaer Daedalij vliedende voor den Koningh Minos by hem thuys leyde. Desen heeft Augeas ghebeden, dat hy door eenighe konst dese dieven wilde op speuren. So heeft Daedalus sekere stricken, seer konstigh ghestelt, waer mede Agamedes gevanghen is. Trophonius siende dat hy niet en konde ontkomen, heeft Agamedi ’t hooft af ghehouwen, op dat hy niet soude bekent werden wie hy ware, ende is met Gernjon te Orchomenon wech gevlucht. Als nu Augeas, door Daedali raedt, haer vervolghde, soo zijnse oock van daer wech ghevlucht: Gernjon t’Athenen, als Callimachus getuygt in Arcadien: en Trophonius in Lebadiam een lantschap Behotiae. Alwaer hy hem een huys onder d’aerde ghebouwt hebbende al syn leven daer bleef. Als hy nu gestorven was, so heeft het gemeene volck ghelooft dat de Goden aldaer den men- [p. B54] schen seker antwoorden gaven, ende begosté Trophonio als een God te offeren. Eenige andere seggen dat Agemedes ende Trophonius, door Daedali konst betrapt zijnde wech gevlogen zijn, ende dat Trophonius in ’t vlieden vande aerde levendigh verslonden is, omtrent Lebadiam. Als nu naer eenige jaren die van Boeotia de pest in haer land hadden, soo heeft d’Afgod gevraegt zijnde om raed, gheantwoordt datse Trophonij gheest eere moesten bewijsen. Maer als sy niet en wisten, waer ter Wereldt sijn graf mocht zijn, soo hebben sy ’t door ’t aenwijsen vande bijen gevonden. Want als sy saghen, datse uyt een holligheydt der aerden by menighten uytvlogen, hebben sy de gissing gemaeckt dat daer de plaetse was. Derhalven heeft het hun goet gedocht yemant in dat hol weder te senden, die de saeck onder vinden soude. Als nu daer een in ging, heeft hy twee Draken te ghemoet gehadt, welcken eenige honigh-brocxkens voor-geworpen hebbende, is hy sonder letsel ontkomen. Daer uyt is de ghewoonte ghekomen, dat die in Trophonij hol wilde gaen, eenighe honigh-bladen met haer namen. Doch al eer sy daer in ginghen, worden sy op sekere dagen, met sekere voor gheschreven ceremonien ghewijet, onder-tusschen suyverlijck levende: Daer nae met een heyligh habijt verciert zijnde, daeldense daer in, hebbende piecken inde handt, soo sommighe seggen, om ’t ghewelt der slanghen af te keeren. Cicero in ’t eerste boeck van sijn Tusculanische questien, schrijft dat Trophonius ende Agamedes Apollinis Tempel in Delo gebouwt hebbende ende dien Afgod vereerende den loon haers arbeyts begeert hebben: niet sekers daer voor eysschende, maer dat alderbest voor den mensche was: den welcken Apollo toonde dat hy sulcx na drie dagen soude geven, als die dagh nu verscheen zijn sy doot ghevonden. Nieuwen scribenten leeren, dat Trophonius een seker man gheweest is boven maten eergierig, den Philosooph Empedocli seer ghelijck, en dat hy hem selven, een huys onder d’aerde gebouwt heeft, ende Godlijcke antwoorden ghegeven, voorts als hy van hongher gestorven was, datter een seker gheest thuys geleydt heeft, ende antwoorden al voorts ghegeven: en dat naemaels door superstitie der menschen veel lieden sich daer in begheven hebben, ende veel daghen aen den anderen ghebleven zijn, welcke vertellinghe van Trophonio, my gheheel ghelijck schijnt, de fabel welckmen van S. Patricius hol, dat in Yerlandt is, verhaelt: so dat d’een uyt d’ander schijnt voort-ghekomen te wesen. Alhoewel daer noch heden ten dage vele gevonden werden, die daer in neder dalen: doch als sy drie daghen ghevast hebben, op datse met gheen ghesont hooft daer in gaen. Die daer in gheweest zijn, seggen dat hun de lust om te lachen al haer leven benomen is.
    Plutarchus van den geest Socratis schrijvende, verhaelt dat eenen Timarchus in Trophonij hol is gegaen, en als hy daer weder uyt quam, dat hy verhaelde wonderlijcke dinghen gesien te hebben: niet veel verschillende van die dingen die Beda ende sommige andere Christen Schrijvers vande Hel gheschreven hebben. Cicero gedenckt oock desen Trophonium in zijn derde boeck vande naeture der Goden. Herodotus in zijn eerste boeck. Maer Apollonius beuselter seer vele van by Philostratum, mijns achtens weerdig, dat hy van geen ander sake behoorde te Philosopheren. Lucianus een seer harde berisper aller supstitien bespot in etlijcke plaetsen desen Trophonium: by wiens hol dat oock Menippus jocks wijse sweert dat hy uyt de Hel is weder ghekeert. Euripides den Poët maeckter ook mentie van in sijn Spel-Jove.
    Die van S. Patricij hol of Vagevyer meer bescheydts wil weten, die lese de verdichte Historie van Malegijs. 3.



[p. B55]

II.

223. Canis vindictam.

Honds-wrake.

EEn spreeck-woordt passende op die ghene, die onverwacht straffe lijden van die gene, die sy eertijdts leet ghedaen hadden. ’t Neemt sijn oorsprongh van de doodt des Tragischen Poët Euripides. In Macedonien was een vleck van die van Thracien bewoont. Als een seecker hond des Coninghs Archelai hier verdwaelt was, soo hebben die van Thracien nae haer manier hem geslacht, geoffert, ende op-ghegeten. ’t Welck Archelaus vernomen hebbende, heeft haer een talent tot straffe op-gheleydt. Maer als sy die niet en mochten betalen, so hebben sy den Poët Euripidem uyt-ghemaeckt, dat hy den Koningh soud verbidden dat hy haer die geldt-straffe wilde quijdt-schelden, ghelijck hy ghedaen heeft. Daer nae als Euripides in een seker bosch alleen was, Archelaus van der jacht weder keerde, hebben de honden Euripidem omringt, verscheurt ende verslonden. Ende men heeft gemeynt dat die hondt uyt d’ander ghesproten waren, welcken die van Thracien geoffert hadden. Hier uyt ist spreeck-woord by de Macedoniers in’t ghebruyck ghekomen: De Hondt is ghewroken, of een ander bequamer Historie. De Romeynsche Histori-schrijver* Valerius Maximus verhaelt in sijn 9. boeck, van ongewoone dooden, dat als Euripides van Archelao den Koning van Macedonien ter maeltijd genoot was, ende vande maeltijdt na huys gingh, dat hy vande honden verscheurt is. En dat die honden van zijn eer-benijder aengheschent zijn gheweest bevestight Agellius in zijn 15. boeck in ’t 20. capittel. Suidas doeter by dat dese eer-benijders zijn geweest Arrideus van Macedonien, ende Cratenas een Thessalische Poët. Dese versierden dat hy van des Koninghs honden verscheurt was. Andere willen seggen dat hy niet vande honden, maer van wijven in stucken gehouwen is; als hy by duyst’re nacht na den jongelingh Craterum ging, die Archelai boeler was. Want Agellius getuyght oock dat Euripides een vrouw-hater was. Doch soo veel de voorgaende meyninghe belangt, soo verhaelt Plutarchus een geschiedenis deselve niet seer onghelijck in sijn twee-spraeck daer hy de aerdsche dieren met die inde zee zijn vergelijckt: De Koning Pyrrus seyt hy, over weg reysende, vond een hond, die ’t lichaem van een vermoord mensch bewaerde: en als hy verstond dat hy in drie dagen niet gegeten had, ende van ’t Lijck niet en konde af-ghetrocken worden, heeft hy bevolen dat de doode soude begraven werden, ende beschickte dat de hondt mede gebracht soude werden. Weynigh daghen daer na heeft hy de Soldaten doen monsteren, ende sy ginghen alle voorby den Coningh daer hy sat. Onder-tusschen was de hond al stil daer by, tot dat hy sagh voorby passeren die zijn heer ghedoodt hadden. Op desen is hy terstond toornigh ende luyd-blaffende ghevallen, ende heeftse dickwils aengheschoten, altemets omsiende na den Koningh, also dat niet alleen den Koningh maer al die daer teghenwoordigh waren, quaedt vermoeden kregen. Derhalven als daer noch andere vermoedinghe, ghelijckt ghemeynlijck gheschiedt, van ander weghen toequamen, zijnder twee gevanghen, ende ’t feyt beleden hebbende, metter doodt ghestraft. Hy doeter by dat oock de moorders des Poëts Hesiodi, van sijn hondt ontdeckt zijn, ende metter doodt gestraft. Hy voegter noch by, dat hy seydt in sijn tijdt gebeurt te wesen, namelijck: Datter een dief in Aesculapij Tempel in ghebroken is, ende heeft etlijcke goude ende silvere beelden ofte cieragien wech ghenomen, en is daer mede heymlijck, soo hy meende, wech ghevlucht. Maer de hond, des Tempels wachter, Capparus gheheten, [p. B56] want hy is weerdig dat hy by zijn naem onthouden werdt, als hy sagh dat niemandt vande kerck-waerders door sijn blaffen beweeght werde, is den vluchtighen kerck-roover nae ghevolght, ende hoewel in’t eerste met steenen nae hem ghesmeten werde, soo en verliet hy hem nochtans niet. Als den dagh nu opging, soo en quam hy hem soo nae niet, maer volgd hem al van verre waernemende, ende liet de spijse legghen die hem voor-geworpen werde. Wederom als die dief sliep ging hy oock neffens hem leggen, ende als hy wegh gingh volghd hy hem van gelijcken: en soo hem eenige luyden te gemoet quamen, dien wepelde hy mette de steert toe, ende blafte ende woede al steeg op den dief. Als nu d’een van d’ander dit verstaen hadden, ende datse de ghedaente des honds ende diefs erkenden, hebbense den kerck-roover aenghegrepen, ende ter doodt gheleydt, de hondt nu al blijd ende wel in sijn schick voor-henen gaende, om dat hy den quaet-doender hadde bejaegt. Hierom is den hond uyt de gemeente spijs verordineert, ende de sorghe van dien den Priesteren bevolen. Maer om weder te keeren tot het Spreeck-woordt, soo blijckt het dat het oock bequamelijck magh in desen sin geseyt worden, so dickwils d’autheur die yemand quaet ghedaen heeft verborgen gehouden wert, als voor exempel, alsser een vyand vergeven wort, ende datmen onder ’tvolck ’t gheruchte stroyt, dat hy aende koortse ghestorven is: of als een Prince of Vorst, zijn Trawanten in yemands huys sendt, ende alles plondert, ende dattet gheruchte verspreyt wordt dattet huys van Moordenaers berooft is. Of als een Tyran dien doet omkomen die hy qualijck vermach, ende dat hy die laster-daedt op de Heeren vande stadt leydt, als oft sy’t buyten sijn weten hadden gedaen. Hier uyt schijnt het duytsche Spreeck-woordt ghekomen te zijn, dat als yemant wat quaets van een onseker autheur is over-ghekomen, en datmen’t niemandt wijten kan, datmen seydt: Een hondt heeft het hem ghebeten.



III.

220. Hic alter Hercules,

Een sterck Kaerl, een tweede
Hercules.

DIt wort van een seer manhaftigh man ende die veel moeyten ende periculen gheleden heeft geseyt. Varro ghedenckt het in zijn Menippijs. Aristoteles int 7. Boeck van zijn Eudenische zeden. Plutarchus schrijft dat Theseus die toenaem ghehadt heeft, om dat hy, als Hercules, veel vrome feyten bedreef. Laertius in’t leven der Philosophen toont dat de Philosooph Cleanthes Hercules ghenaemt is, om dat hy hem geen arbeyt liet verdrieten, so dat hy des nachts met water te putten de daghelijcksche kost wan, ende daerom Phreantles water-putter gheheten is voor Cleanthes, ende dat hy nochtans al even kloeck seer neerstigh in de Philosophie studeerde. Clearchus by Zenodotum verhaelt een ander geschiedenis, waer uyt dit spreeck-woord sijn begin soud genomen hebben, namelijck, dat Briareus, die oock selve Hercules genoemt is, reysende nae Delphos, ende van daer etlijcke schat, ende gedenck-tekenen van die selve wegh ghenomen hebbende, die daer naer een sekere oude gewoonte bewaert wierden, sich naer Herculis Pilare ghevoeght heeft, ende die gedenck-tekenen die daer waren van ghelijcken bekomen heeft. Dat daer na Hercules van Tyro te Delphos gekomen is den afgod raed te vragen, die geantwoort heeft, hier is den tweeden Hercules, ende dat sulcken antwoort een spreeckwoort is gheworden. Ende een Griecksche pluymstrijcker by den Poët Juvenalem Satyra. 3. stelt een swack rijckman even hoogh als [p. B57] Hercules, die den reus Antaeum verre van land hield. Macrobius in sijn derde Boeck schrijft: Dat de Priesters Salij Herculi toebehooren om de overvloedigheyt van een verheven ende hooghe leeringhe, om dat hy by de opperpriesters voor die selfde God worde ghehouden, die oock Mars den krijghs Godt ghenoemt werdt: ’tselfde bevestight Varro mede ter voorseyder plaetse. By de Latijnsche Scribenten is oock aende Luticello die wonder sterck was de naem van Hercules ghegheven, die konde zijn Muyl-peerdt op heffen als Plinius in’t 7. boeck uyt Varro verhaelt. En Grieckenland heeft Hippocrati den Prince der Medicijn-meesters, om dat hy de pestilentie van Slavonien komende voorseyt had, sendende omtrent de steden sijne discipulen om haer te helpen, om dese weldaet deselve eere verordent, diese Herculi gaven: want hy is oock des onghelucks weerder ghenaemt. Ja dese naem Hercules schijnt dat de ghemeene man alle vrome manhaftige mannen toegeschreven heeft, even als de naem Cato alle statige wijse mannen. Want Varro telt 43. Hercules, ende seyt dat met dese naem alle die ghene vereert zijn die eenigh vroom feyt bedreven hadden. Oock getuygt Macrobius int voorschreven boeck Saturnalia genoemt, dat dese naem velen ghemeyn is geweest: Oock worden de seer vrome helden Achilles geheten, van welcker getal Lucius Sicinius Dentatus den Romeyn is gheweest, die om zijn overgroote manhaftigheydt den Roomschen Achilles ghenaemt is, om dat hy, 120 veldslagen met den vyand had ghedaen, ende alle wonden van voren had ontfangen ghelijck Agellius ghetuyght in’t 2. boeck in’t 11. cap. Metten kortsten een Achilleische reden of argument noemt men dat onverwinlijck ende on-op-loslijck is.



IV.

263. Virum improbum, vel
mus mordeat.


Boeven komen altijdt daer sy ’t vinden.

DIt spreeck-woort gheeft te kennen dat de wrake den boosen altijdt ende op allerleye maniere kan vinden datse nae hare verdiensten ghestraft werden. ’t Kan oock op die gene passen, die om allerleye leuren twist aenrechten ende klagen dat hun ongelijck gheschiedt, ende veynsen datse geergert zijn, op datse niets en gheven, ’twelck korts een Medecijn by de Engelschen gebeurt is, die my van wegen ’tgemeyne vaderland als oock der vriendschap seer lief was. Want het lust my dese geschiedenis hier ter loops in te voegen. Hy had een burgher van Londen, die seer rijck van ghelt was ende voor seer vroom man gehouden worde, door sijn konst ende neerstigheyt verlost, niet sonder zijn eygen perijckel. Want hy lagh aen een seer pestilentiale koortse. En, ghelijckt in groote nooden gheschiedt hy had hem goude bergen belooft, so hy hem, in so grooten perijckel des levens, trouwlijck wilde bystaen, hem sulcx biddende op alle vriendschap die sy onderlinghe hadden. Metten kortsten, hy heeft den jonghen Duytsch-man overraden. Hy heeft hem geholpen, doende alles wat hy konde. So dat hy weder ghesont werde. Als hem nu de Medicijn heuschelijck om’t gelt maende, soo heeft die beuselaer hem ter leur ghestelt, segghende dat hy van’t loon gheen twijfel soud hebben, maer dat zijn huysvrouw de sleutel vande geld kist hadde. En ghy kent wel, seyde hy, de nature der vrouwen. So wil ick dan niet dat se verneme dat ick soo veel gelts aen u getelt hebbe. Daer na als daer etlijcke dagen verloopen waren, ende dat hy hem by geval te gemoet quam, schoon van ghedaente ende [p. B58] gheen tekenen der sieckte vertoonende, soo heeft hy hem wederom aengesproken, ende gemaent om’t loon dat hy hem noch niet betaelt had. Daer begost hy sterckelijck te beweren dat hem ’tghelt door zijn bevel van zijn huysvrouw al getelt was. Den Doctor ontkende het. En siet hier wat voor een uytvlucht die fijn man by der hand nam: als hem den Doctor misschien wat vrymoedigh in zijn eyghen persoon had ghemaent, soo seyd hy als of hy door moetwilligh ongelijck gheterght was: Schaemdy du Duytsch-man dat ghy een Engels-man sulcx aentijght: en terstont als die sulcx niet langher hooren moghte. Het hooft van toornigheyt schuddende, ende hem gruwelijck dreyghende, heeft hy hem wegh gepackt. En aldus heeft die fijne burgher den Doctor ter leur ghestelt, weerdigh zijnde dat hy de pest weder kreegh. Wy hebben om die klucht gelacht, nochtans niet sonder weedom, om dat onsen vriendt so schandelijck bedroghen was, noch sonder verwondering over so uytnemende ondanckbaerheyt. Want Leeuwen in nooden geholpen zijnde bewijsen weder danckbaerheyt: Draken zijn gedachtigh den dienst diemen haer gedaen heeft: ende siet d’eene mensch ja d’eene vrient die hem sulcken weldaet had bewesen, vergelt den anderen voor’t loon, dat niet ghenoeghsaem ten vollen konde vergolden worden met spotternije. Doch dit zy geseyt tot verfoeyinge deses daets, ende niet tot haet of verachtinge vande Engelsche natie. Want tis niet behoorlijck datmen al de Enghelschen naer een boef soude schatten. Dit spreeckwoort wort in een Griecx Epigramma omgheset. Namelijck dat goede lieden wel van een muys gebeten worden, maer dat een Draeck sijn tanden niet derf slaen aende boosen, dat is, datmen d’onschuldighen over al schade doet, om datse schijnen datmen haer wel om niet leed doen magh, als die het onghelijck niet verghelden sullen.



V.

230. Nosce tempus.

Smeed het yser terwijl het
heet is.

DIt spreeck-woord is een van de vermaerste Ghedenckweerdighe spreucken der 7. wijsen van Grieckenlandt, ende wort van vele treflijcke Scribenten gebruyct, als van Hesiodo, mate te houden ist beste ter gheleghener tijdt. Item, een kleyn dingh op sijn tijdt gegeven is seer groot. Pindarus in Pythijs: ’tis een schoone saeck e mate alles tijds te weten. De tijd heeft in alle dingen den opperden top. Horatius: ’tis soet by tijde hem sot te houden. Soo veel isser aende gelegene tijdt ghelegen, datse uyt het eerlijcke ’t oneerlijcke, uyt schade gewin, uyt geneugte moeyten, uyt wel doen quaet doen maekt; metten kortsten aller dingen nature verandert.
    Dese heeft het principaelste aensien in een handel aen te vangen ende te volbrenghen: soo dat de ouden niet sonder oorsaeck die selve schijnen tot een goddin gemaekt te hebben: hoewel dese by de Griecken een Godt genaemt wert. Haer beeldenis schilderden de Ouden aldus: Sy stond op een omloopend rat met gevleughelde voeten, ende draeyde haerselven seer haestigh rontsom, hebbende’t voorhooft ruygh van hayr: ende de neck geheel kael, so datse by ’t voorhooft lichtelijk, maer by de nek geensins konde gevat werden. Waerop geleerdlijck ende fraey dit versken Catonis siet:

    Komt u gheluck toe vangse by tijden,
    Voor is sy ruyg, achter gaetse glijden.


    Posidippus in zijn gedicht maeltse ons aldus af: Lysipii van Sicijen is de schilder, haer naem is Ghelegentheydt die alle ding beheerscht, sy staet op vleughelen ende rolt al staeghs om ende wederom, draghende vleughel-schoenen, houdende inde rechterhandt een scheer- [p. B59] mes, hebbende een ghehayrde voorhooft, een kale neck, om elck een te vermanen ende leeren dat den tijdt onwederkrijghlijck is. Ausonius den Poët beschrijftse aldus: Datse is een seltsame ende weynigh bekende Goddin, staende op een rond radeken, hebbende ghevleugelde schoenen, van voren ’taensicht met hayr bedeckende ende van achteren kael, hebbende tot een meghesellinne het berouw, want diense eens ontvloghen is dien blijft het berouw by ende begeeft hem niet &c.



VI.

230. Sexagenarios de ponte
dejicere.


De kussens t’huys senden.

DIt spreeck-woort gheeft te kennen, datmen d’oude mannen, als suffende ende tot alle ampten des levens onbequaem zijnde, te rust stelde ende van alle bedieninghe van saken afstelde: hebbende zijn oorsprongh, dat eertijdts de 60. jarighe geen keurstemmen hebben mochten, mids haer ouderdom haer vande burgherlijcke Ampten ontsloegh. Of om dat eertijds de jonge Romeynsche manschap, d’oude onvermogende mannen vande brugghen van boven neder stiet. Want de stemmen plaghten op de brugghe doen genomen te werden, welck ghevoelen Sisinnio Capitoni in Festo Pompejo beter behaeght, dan ’t ghemeene gevoelen, datmen om’t gebreck van spijsinge de tsestigh jarige vande brugh inde Tiber soud gestooten hebben. Varro in ’t 2. boeck van ’t leven der vaderen openbaert hier van een eerlijcke en religieuse oorsake, dat als de mannen tot de vijfde trap des levens gekomen waren, dat is, vijftigh jaren oudt, datse dan van alle burgerlijcke regeringe vry, ontslagen ende ledigh waren. Hier uyt meynen sommighe dat dit spreeck-woord ghekomen is, dat de 60. jarighe vande brugh moeten ghestooten worden, om datse gheen keurstemmen gaven, dewelcke op de brugh worde gegheven. Hierom ist dat Macrobius in ’t l. boek seyt: Wilt ghy de geleerde Mannen ’t recht benemen om over de woorden haer stem te gheven, ende als 60. jarige te oudt zijnde van de brugh te werpen. Daerom worden d’ afgheworpen oude Mannen sulcke gheheten, die nu uyt gedient hebben, en vande burgerlijcke bedieningen ontslagen ende te rust gestelt zijn. Plato in ’t 6. boeck van de wetten, sprekende vande wet-bewaerders, en laet niemandt toe om dat ampt te bedienen dan die 50. jaren oud is, ende daer in niet te volherden als hy over de 70. jaren ghekomen was; soo dat als hy ’t ampt aenving in zijn 50. jaer ’tselfde 20. jaren bediende, maer 60. out zijnde, slechs 10. jaren. Men magh dit spreek-woord dan tweesins gebruyken: of tot verachtinge des ouderdoms als die nu nieuwers toe nut is, ende van alle bedieninghe moet ontslaghen werden. Of simpelijck tegens die gene die om de swakheyd haers ouderdoms van haer dienst ontslagen ende vry gemaekt zijn.



VII.

230. Tanquam in speculo aut
tabula:.


Of ghy ’t voor u oogen saegt.

DIt spreeck-woort geeft te kennen, dat een saek seer klaer ende naekt is. Terent