Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

gh een verborghen mensch onder een Ezels huydt: maer dese (Monick) bedeckt onder eens menschen ghedaente een Ezel. Le. Maer sulcke Ezels mest men hedensdaeghs met Mede ende Pan-koecken: soo dat het gheen wonder is, datse elck een bijten, ende met te hielen achter uyt slaen. Hi. So seyde hy dan; die Doctor Ezel, derf ons het Magnificat verbeteren, daer nochtans die selfde lofsangh vanden heyligen Gheest door den mondt der allerheylighster Maeght gesproken is. Le. Ick hoor deser Broertjes gewoonlijcke spreeck-woordt. Hi. Ende dit vergrootede hy soo met woorden, als of daer van Erasmo een groote Godslasteringhe begaen was. Le. Mijn hert klockt my van vreese. Wat faut wasser dan? Hi. Hy seyd dat Erasmus, in plaetse van ’t ghene dat de Kercke singht, Luc. 1. hy heeft de nederigheydt sijner dienst-maeght aenghesien: in ’t oversetten ghestelt heeft; want hy heeft aenghesien de snoodigheydt sijner dienst-maeght: ende ’tselve woort soude in duyts leelijcker ende hatelijcker luyden, als in Latijn. Le. Maer wie soude niet bekennen, dattet een vervloecklijcke godslasteringh is, wanneer yemand de allerheylighste moeder Christi, die oock hooger is als de waerdigheydt der Enghelen, soud een snoode dienst-maeght noemen? Hi. Wel, of yemand d’Apostelen onnutte knechten noemde? Le. Ick soud dien godslasteraer helpen verdoemen. Hi. Maer of yemand dien uytnemenden Paulum seyde eens Apostels name onwaerdigh te wesen? Le. Ick soud roepen, nae’t vyer met hem. Hi. Maer alsoo heeft Christus, zijnde de eenighe onwederspreeckelijcke Leeraer, zijne Apostelen leeren spreken: Als ghy alles gedaen hebt dat u bevolen is, soo seght, wy zijn onnutte knechten. Luc. . Ende Paulus op dit ghebodt lettende, seght van hem selven: 1. Cor. 15. Ick ben de minste van allen Apostelen, ja ooc onwaerdigh eens Apostels name. Le. Maer wanneer Godvreesende menschen sulcke dingen van haer selven betuygen, so ist een deuchd van nederigheyt, en daer is Gode gheen aenghenamer, als dese: wanneer nu yemandt anders dit van haer seyde, insonderheyt nuse in’t getal der Heyligen inden Hemel zijn, so waert een sware lasteringe. Hi. Ghy hebt dien knoop fraeytjes ontknoopt. Over [p. 302] sulcx, indien nu Erasmus die Eerwaerdige Jongh-vrouw een geringe dienst-maegt des Heeren genoemt hadde, elck soud bekennen dattet godloofelijck ghesproken ware. Maer overmits sy selfs op sulcke wijse van haer selven spreect, soo strecktet tot haer eere, en ons wordt daermede een heylsaem exempel der ootmoedigheyt vertoont: op dat, overmist al wat wy zijn, wy door de genade Godes zijn, hoe yemand meer verheven is, hoe hy sich dies te nederiger draghe. Le. Tot hier toe zijn wy’t noch al eens. Maer als sy luyden van corrigeren, dat is, veranderen, segghen, soo verstaen sy anders niet als verderven ende vervalschen. Soo moetmen dan sien, of het woordt snoodigheyt of nietigheydt wel over een stemt met ’t Griecksche woort, dat Lucas ghestelt heeft. Hi. Om deser selfder oorsaken wille zijn wy dadelijck na de predikatie tottet boeck ghegaen. Le. Ick wacht na de vanghst. Hi. Die woorden, die Lucas voor ’t ingheven des Heylighen Geests met zijn eyghen vingeren gheschreven heeft, luyden* soo, ghelijck Erasmus overgheset heeft: Want hy heeft de nederigheydt sijner dienst-maeght aenghesien. Hy voegter slechts noch een voorwoordeken by, ’twelck met een ander verbonden wort: ’twelck Lucas oock niet uyt en laet, ende de aenghenaemheyt der Latijnscher sprake kan ’t oock wel lijden, ende en is niet overtolligh tot de klaerheyt des sins. Want Terentius gebruyct oock sulcke maniere van spreecken: Siet my aen. Maer Erasmus vermaent nochtans in zijn Aenmerckinghen, dat Lucas meer gheseght heeft, Siet my aen: als, Siet nae my om. Le. Isser dan onderscheyt tusschen omsien ende aensien? Hi. Niet heel groot: die siet om na yet, die ’t hooft omdrayende siet nae de dinghen die achter zijn: en die siet aen, die d’ooghen slechs op yet slaet. Ghelijck de Jonghelingh Phaedria by Terentium, de hoere Thais aensiet, als sy uyt den huyse gaet. Want hy seydt: ô Parmeno! al mijn lijf beeft my, nae dat ick dese heb aen ghesien. Maer zijn Broeder Cherea spreeckt soo: als ick nae de Vrijster om-sie. Want hy had sich nae de oude man gekeert, ende hem zijn bescheyt gegeven hebbende, heeft hy zijn lichaem omgedraeyt na de Jonghvrouw. Somtijts ghebruyckt men het woort omsien, in plaetse van sorgh of achtinge ergens op te slaen, ’t zy dat het tegenwoordigh of toekomende is. So segtmen, na ’tuytterste sijns levens om sien. Want de dood ghelijck als op de hielen volghende, is na by, na de welcke wy de oogen wenden, soo dickwils wy de selve by ons selven overdencken. Oock seyt Terentius: Siet aen uwe ouderdom. Daerom, die erghens anders mede bekommert zijnde, op zijne kinderen niet veel en let, seytmen, dat sulck een na de selve niet om en siet. Wederom, die andere sorghen uyt de sin slaende, alle zijne gedachten hier op wendt, kanmen bequamelijck segghen, dat hy daer nae om siet. Maer God siet met een aenschouw alle dinghen, tegenwoordighe, verledene, toekomende: en nochtans spreeckt hy inde Schrift met ons op menschelijcke wijse. So leest men, dat hy sich afkeert van die, die hy verwerpt: en wederomme aenschouwt, die hy een tijt langh niet gheacht hebbende, wederom zijne gonst bewijst. Le. Maer ’tschijnt, oft by ghevoeghde voorsetsel herhaelt zijnde, overtollich ende onnoodigh is. Hi. De Latijnsche spreken voorwaer oock also; als, hy is tot my toegekomen. Hy heeft zijn sinnen tot het schrijven toe ghe-eygent. En my dunckt, dat dat ’tvoorgesettede woortjen Toe, hier niet vergeefs en staet. Want die kan wel om-sien, die oock by geval de ooghen achterwaerts keert, op geen seker ding sijn gesicht eygentlijck slaende. Maer als men hoort seggen, Hy heeft na my gesien: so verstaetmen daer uyt een bysondere gonst des ghenen, die yemand wilt te bate komen. [p. 303] Voorts, men siet oock die byghevallen dinghen voor komen daermen niet op en acht, ja diemen niet sien en wil: maer die op yemandt siet, die is sonderlingh ghesint, op ’t ghene dat hy aensiet. Daer en boven, wy sien te gelijck vele dingen, maer niet op vele. Die heylighe Geest dan willende ons de sonderlinghe gonst tegen de alderheylighste Maghet uyt drucken, heeft alsoo door haren mondt gesproken: want hy heeft de nederigheyt synes dienstmaeght aengesien. Hy heeft syne oogen gekeert vande opgeblasene, en die in haer eygen oogen groot zijn, en heeft het aensicht gewendt tot die, die in haer eygen oogen nederigh was. Want daer is geen twijffel aen of daer waren doen vele geleerde, machtighe, rijcke en edele, dieder hoopten dat Messias uyt haren stam soude voortkomen: maer God de selve veracht hebbende, heeft de oogen sijner aller genadigster gonst op een Jongh-vrou geslagen, die onbekent en arm, oock aen een Timmerman getront zijnde, geen kinderen en hadde. Le. Ick en hoor noch niet met allen vande snoodigheyt. Hi. Dit woort hadde die leugenaer versiert, maer Erasmus en haddet niet gheschreven. Le. Maer in syne aenmerckinghen haddehy misschien het selve gebruyckt. Hi. Gheensins. Op’t woort nederigheyt, tekent hy slechs met alle beleeftheyd dit: hier moet ghy de kleynigheyd (Mariae) verstaen, niet sulcke, die eygentlijck een deughd des ghemoets is: ende dat dan dit de sin zy: alhoewel ick een seer geringe dienstmaegt ben, soo en heeft my nochtans, de Heere niet vermaet. Le. Indien dit de waerheyt is, ende de Godsaligheyt daermede vermenght is, wat hebben dan dese Woud-esels daer teghen te balcken. Hi. De onwetenheydt vande Latijnsche spraecke maeckt al dit gheraes. ’t-Woordt nederigheydt of kleynigheydt, en betekent by de oude, die cierlijck Latijn ghesproken hebben, niet soodanige deughden des ghemoets die met opgheblasentheydt strijdt en beleeftheydt ofte zedigheydt ghenoemt wordt: maer de toestant eens menschen in verachte kleynigheydt levende: in welcken sin men de on-edele, arme, ongheleerde, verachte luyden, gheringh of nederigh noemt, als neer en op de aerde kruypende. Gelijck wy dan met groote Meesters ende Heer en, spreeckende, segghen: ick bidde dat uwe Hoogheydt ons in deser saecke wil gonst bewijsen. Alsoo pleghen die ghene, die van haer selfs sprekende, hunne gheringigheydt willen te kennen geven, te seggen: ick bidde, dat ghy mijne nederigheydt met uwe goedertierenheyt wilt te hulpe komen. Want het schijnt al wat trotsachtich te luyden, als men in de eerste persoon seydt: ick seggher, ick sal’t doen. Soo heeft dan dese allerzedighste Maeght op twee-derley wijse, niet alleen hare toestant verkleynt, maar oock de mildigheydt Gods tegens haer verheven, niet te vreden zijnde, datse haer selven een dienst-maeght noemt, maer sy voeghter noch by, dat se is een nederighe slechte dienst-maeght, vande alder minste staet. Gelijck dan, nae’t spreeckwoordt, d’een knecht boven d’ander is, soo is oock onder de dienst-maeghden d’eene meerder als d’ander, namelijc na de weerdigheydt hares dienst. Want de kock-maegt is eerlijcker dan de waschmaeght.
    Le. Maer ick verwonder my, dat Medard de maniere van spreecken niet ghemerckt en heeft, alsoo ick selfs de Franciscaner Monicken dickwils so heb hooren spreken: mijn kleynigheyt bedanckt u voor de ghedane onthalinghe.
    Hi. Sommighe en souden niet veel misse, wanneerse soo seyden, mijne slimmigheyt. Maer overmids ’t Grieksche Woort yet meer schijnt te beduyden, als ’t Latijnsche woort, zedigheyt, so hebben die Latijnsche liever een woordt willen ghebruycken, dat nederigheyt betekent, als ’t woort van zedigheyt: dat is, sy hebben liever willen duydlijck als cierlijck [p. 304] spreken. Want die wordt modest of zedigh ghenoemt, die matigh van hem selven ghevoelt, hem oock niets toemetende dan ’t gene dat hem toekomt: maer de lof van nederigheyt en komt niemant toe, dan den ghenen, die hem minder toeschrijft, als hy heeft.
    Le. Maer ’t is te besorghen, dat als wy zedigheyt willen plegen, wy niet tot ydelheyt en vervallen. Hi. Hoe dat? Le. Want indien d’Apostel de waerheydt gheseyt heeft, namelijck, dat hy niet waerdigh was een Apostel genaemt te worden: ende indien Maria sich waerachtelijck een nederighe dienst-maeght, dat is, van slechten staet, genoemt heeft: soo sullense lichtlijck van leugenen konnen beschuldight worden, diese beyde soo hooghe verheffen. Hi. O lieve man, hier en is geen perijckel, als wy de heylighe mannen en vrouwen soo hooghe eeren: want wy roemen Gods goedigheyt in haer, maer als sy sich selven verkleynen, soo siense op haer krachten ende verdiensten, wanneer de genade Gods daer niet by en komt. Ende ’t en is voort gheen leughen, wanneer yemandt hem niet aen neemt, dat hy heeft: spreect hy’t van herten, soo mach men ’t een dolinge noemen, maer ten kan gheen leugen genoemt worden. Maer sulck eene dolinghe heeft God in ons lief.
    Le. Maer d’Apostel Paulus, die daer seght, dat hy eens Apostels name niet waert en is, spreeckt elders seer heerlijc van hem selven, sijne daden verhalende: hy seydt, 1.Cor.15. dat hy meer als sy alle ghearbeydt heeft, ende dat hem die niet gheholpen en hebben, die wat schenen te wesen. Daer nochtans de heylige Maghet Maria noyt sulcx ghesproken heeft. Hi. Maer deselve daden noemt Paulus zijne swackheden, daer door Gods macht is verheerlijct geweest, 2.Cor.12 ende deselve vertellinghe noemt hy onverstant, tot welcke hy ghedwonghen was, door de boosheyt der valscher Apostelen, om welcker wille hy van noode had, zijn Apostolische aenstenlijckheydt te bevestigen. Niet dat hy in menschelijcke eere vermaken hadde, maer dat het so best was voor’t Euangelium, wiens bedieninghe hem toevertrouwt ende bevolen was. In de Maghet Maria en haddet die gelegentheyt niet: want haer en was het pant en den schat des Euangeliums niet bevolen. Eyndlijc betaemde oock de moeder Jesu, datse ten hoogsten schaemachtigh ende zedich was. Maer nu kome ick totte oorsprongh ende begin van dese dolinge. Die niet wel Latijn en konnen, meenen dat nederigheyt anders niet en beduydt, als een uytnemende sedigheyt: daer’t nochtans somtijts gepast wort op een plaets of andere gelegentheyt, en niet juyst op de deughd des ghemoets, somtijts wort het selfde woort soo ghebruyckt van ’t ghemoet, dattet so veel als een ondeught heet. Le. Gheschiet dit oock inde Schriftuer? Hi. Jae’t. Siet hier eene plaet se by Paulum totten Col. 2. Laet u niemand verleyden na sijn welghevallen in nederigheydt ende dienst der Enghelen. De plaetse is wat duyster, ick bekent, maer my dunckt den eygen sin te wesen, dien die scherpsinnighst-gheleerde by brengen, te weten dese: En weest so slecht ende nederigh niet van herten, nademael ghy u eens aen Christum, den eenighen ghever der saligheydt, hebt over ghegeven, dat ghy u soud laten wijsmaken, dat men de saligheyt vanden Enghelen soude moeten hopen, dewelcke sommighe seggen haer verschenen te zijn. Weest stantvastigh, soo dat, al waert oock dat een Enghel van den Hemel komende, u een ander Euangelium predickte, als Christus geleert heeft, u deselve als vervloecklijck zy, en als een godloosen Enghel, ende vyandt van Christo. Veel weynigher betaemtet dat ghy so kleynhertigh zijt, dat ghy u door hare valsche verschijningen laet van Christo afleyden. De saligheydt van Christo alleen te hopen, ist het rechte gheloof: maer vande Enghe- [p. 305] len of Heyligen de selve verwachten, is waengeloove. Soo is dan Pauli meeninghe, datter een teken is, van een nederigh ende veracht ghemoet, van dien hoogh-verhevenen Christo totte versierde verschijninghen der Enghelen afte vallen; dat het een teken is van een neer geslagen hert, door eens yegelijcx aenradinge omgedreven te worden. Hier sietmen dan, dat het woort nederigheyt voor een ondeught ghebruyckt is. Me.Ick siet wel. Hi. Wederom seyt hy in’t selfde capittel: nae de geboden ende leeringhen der menschen, dewelcke wel een schijn hebben van wijsheydt in waengeloove ende nederigheydt. Alwaer dit woort wederom een ondeught betekent. Le. Het blijckt wel. Hi. Maer in den 1. Sendbrief Petri aent 5. cap. wort het ghenomen voor een deughd, die de hoovaerdije tegen is; als wanneer hy segt: betoont ootmoedigheyt. Wederom totten Phil.2. seght Paulus: door nederigheyt des ghemoets, houde een yeghelijck den anderen beter als sich selven.
    Le. Ghy hebt my geleert dattet woort nederigheydt by de Griecken voor een deught en ondeught ghebruyckt wordt, daer by den Latijnen ’t woort sedigheyd niet ghebruyckt wordt, dan alleen ten goede. Maer kondy my wel wijsen, dat het woort vernederinge voor sedigheyt ghenomen wordt?
    Hi. Daer en is gheen ongherijmtheydt, wanneerment op dese wijse ghebruyckt. Want ten hindert niet, datmen voor sedigheyt, het gemoed onderdanigheyt of demoedigheyt toeschrijft. Maer ick weet het niet, oft oock inde H. Schrift bevonden wort, aldus ghebruyckt te wesen. Le. Siet toe, oft niet by den Apostel Iacob also ghebruyckt zy: Iac.I. Maer (seyt hy) een nederigh Broeder beroeme sich in sijne verhooginghe; en een rijcke in zijne vernederinghe. Hi. In die plaetse staet, in vernederinghe, ende niet, in nederigheyt, of ootmoedigheyt. Indien ghy immers wilt, dat alhier ’t woort nederigheyt sal ghenomen worden voor sedigheydt: soo moet volgen, dattet woort der verhooginghe so veel beduyt als hoovaerdije, ende dan sal terstont een dubbele ongherijmtheyd daer uyt ontstaen. Want ghelijck die selve niet sedigh en is, die sich van zijne nederigheyt beroemt ende verheft: alsoo is die wel dobbel opgheblasen, die sich sijner hoovaerdije beroemt. Le. Wat wil dan d’Apostel segghen?     Hi. Hy beveelt ons de ghelijckheydt onder de Christenen. Een arme wordt nederigh ghenoemt, van weghen die schraelheyt zijnes staets of gelucx: Een rijcke wordt verheven ghenoemt, ende sulcx nae de werelt, van wegen zijns geluckighe voorspoet. Hier vernedert sich de rijcke ende wordt den armen ghelijck. Elck heeft daer van hy sich beroemen magh. D’eene verheught sich dat de behoeftigheyt der armen door sijne goederen gheholpen wort; d’ander prijst ende danckt Christo, dat hy den rijcken sulcken sin ghegheven heeft. Le. Maer daer-en-tusschen heeft de rijcke ’t lof van beleeftheyt. Hi. Misschien. Maer daerom en heet juyst ’t Griecxwoort tapemonfis, niet, sedigheyt of beleefdheydt. Want daer zijnder, die eere by den menschen soeckende, den armen vele geven. Veel meer maghmen segghen, datse alle beyde beleeft of sedigh zijn, wanneerder maer oprechte Godsaligheyt by is. De rijcke, wanneer hy sich niet en ontsiet om Christi wille den armen ghelijck te wesen; de arme, wanneer hy sich niet verheft door de eere diemen hem doet, maer Christo danckende, sich in hem roemt. Dit is buyten twijffel, dat het woort vernederinge in de H. Schriften dickwils ghebruyckt wordt, voor eene verkleyninghe, die daer gheschiet door verdruckinghe, of s wackheydt. Soo seght Paulus Phil. 3. Hy sal onse vernederde lichaem veranderen. David, in [p. 306] den 119. Psalm. Dese heeft my in mijne vernederinghe, dat is verdruckinghe ghetroost: dier ghelijcke plaetsen sijnder meer: welcke te verhalen te langh soude vallen. Ghelijck dan figuurlijcker wijse die ghene kan nederigh ghenoemt worden, die ootmoedigh van herten ende niet opgheblasen is: alsoo soudet niet vreemt wesen, soomen al nederigheydt noemde, een nederigh gevoelen van sich selfs. My spreken van ’t ghebruyck der Schrift. Maer die daer willen, dat in de Lof-sangh Mariae het woordt nederigheydt, heet sedigheyt des ghemoets, die mogen dan oock met eenen de plaetse Gen. 29. also uytlegghen. De Heere heeft mijne nederigheyt aengesien. Hier en beroemt sich Lea haerder nederigheyt ende sedigheydt niet; maer hy noemt dat nederigheyt, om datse van weghen hare leelijckheyt haren man soo aenghenaem niet en was. Also is’t oock te verstaen, Deut. 26. Hy heeft mijne nederigheydt, moeyte ende ellende aengesien. Hi. Ick en sie hier anders geen oorsake van, als dat die Theologanten die wetenschappen der spraken niet gheacht, ende den arbeyt inde Latijnsche sprake versuymt hebben, beneffens die oude Leeraers der Kercken, die sonder dese behulpmiddelen ten vollen niet en konnen verstaen worden: daer en boven, dattet seer swaer is, ’t ghene dat een mael in’t hert ghewortelt is, wederom daer uyt te trecken. Nu sietmen evenwel datter sommighe ’t segghen vande School-leeraren soo veel toeschrijven, datse veel liever de Schrift daer na draeyen willen, als de menschlijcke opinien na de reghel der Schrift verbeteren. Le. Maer dit is veel gherijmder, als ’t ghene datmen vande Lesbische regel verhaelt (dit was een loode winckel-haeck, die sich meer nae ’t houdt ofte werck richtet, als ’t werck na de selve.)     Hi. Wanneer Beda, zijnde eenen treflijcken schrijver, vande voet-stappen van andere af wijckt, soo spreeckt hy, by geleghentheyt van dese nederigheyd, van hoovaerdije. Ende Theophilactus, een Griecksch schrijver, die zijne uytlegginghen by nae uyt de beste Griecksche schrijvers genomen heeft, houdt staende, dat alhier het woort nederigheyt voor een deughd kan genomen worden. Le. Om dit te bemijsen, wat behoeftmen ghetuyghenissen van anderen, naedemael oock het alghemeene gevoelen dese uyt-legginghe niet verwerpt?
    Hi. Ghy hebt wel gheseydt. Want overmids de zedigheydt eenighsins het opperste eynde ende bewaerster is van alle deughden: soo isset daer tegen onbeschaemtheyt, wanneer sich yemant daer van beroemt. My bekennen wel dat dese deughd in de Maget Maria uytnemende ende sonder vergelijckinge geweest is: (maer altijdt Christum uyt-besondert) maer even hierom isse van weghen dese nederigheyt te meer prijsens weerdigh, dat syse selfs niet en roemt, maer erkennende de gheringigheydt hares stants, schrijft de grootheydt deser verborgentheydt der barmhertigheydt Gods toe. Sy segghen, Maria heeft door hare ootmoedigheydt verdient datse Gods Moeder geworden is. Laet ons dit als ten deele waer zijnde, toegheven: maer wat ootmoedihheydt kan doch dit wesen, dat een Maghet dit van haer selven roemt?
    Le. D’inhout van den Lof-sang selfs geeft te kennen, dat sy van hare ontwaerdigheydt spreeckt, ende daerom begintse also: Mijn ziele verheft den Heere. Maer die daer seght: ick heb door mijne nederigheydt verdient Godts Moeder te worden, die verheft sich selve, ende niet den Heere. Korts daer op worter bijghevoeght: Want siet, van nu af sullen my saligh prijsen alle gheslachten. Het woort siet, betekent een onversien ende onverwacht dingh. Nu, die sich selfs gheener eere waerdigh acht, die en verwacht oock de hooghste eere niet. Ende men noemtet gheen ghelucksaligheydt, wan- [p. 307] neer yemandt wedervaert, dat hy verdient heeft. Want de Poët Horatius en seght niet dat hy ten dien aensien geluckigh mach genoemt worden, dat hy van den Maecenas in’t ghetal der vrienden aenghenomen was.
    Hi. Daerom doch? Le. Overmits hy door oordeel, ende niet door overdiende gonst was tot een vriendt op ende aengenomen. Dit schrijft hem Maecenas selfs toe; dewijle hy gheoordeelt had, dat sulcx zijne deughden toequam. Hier toe behoort oock, datter volght: want hy heeft my groote dinghen ghedaen, die machtigh is, ende sijn name is heyligh. Sy heeft niet gheseyt: hy heeft grote dingen my gedaen, want hy heeft my dies waerdigh erkent, maer dewijl zijnen namen heyligh is, ende hy doet al wat hy wil, ende uyt onwaerdighe maeckt hy zijner gonst-waerdige, ende daerom is zijnen name heyligh. Heyligh heeft hy hier gestelt voor heerlijck. Maer so vele wy onse verdiensten toeschrijven, soo velen trecken wy de eere des godlijcken naems af. Want nae ’t segghen Pauli, wordt zijne macht door onse swackheydt volmacckt. Terstondt in ’t selve versken: hy heeft de machtighe vanden stoel gheset, ende heeft de nederighe verhooght, en staet niet ’t woort ootmoedighe, maer nederige ende kleyne, dat is, die verachte nae de werelt; datse alsoo teghen de machtighe ghestelt worden. Dit versken verklaert het volghende na de ghewoonte der Prophetischer welsprekentheyt: Die hongherighe heeft hy met goederen vervult, ende de rijcke heeft hy ledigh laten gaen. Die hy te voren nederighe had genoemt, die selve noemt hy hier hongherighe, dat is, arme: ende die daer korts te voren machtige hieten, die worden hier rijcke ghenoemt. Int naerste versken wordt aenghehoert van de barmhertigheydt, die haer door alle gheslachten der aerden verspreydet. In ’t laetste versken roemt sy de ghetrouwigheydt Godts in zijne beloften, in die woorden; Ghelijck hy ghesproken heeft, &c. In de gantsche Lof-sangh wordt de eere, dat is, de Macht, Goetheyt ende Waerheydts Gods ghepresen: vande verdiensten wordt nerghens ghesproken.
    Le. Maer gelijck hoovaerdije volght op macht ende rijckdom, alsoo leert armoede zedigheydt. Hi. Ick en ontken niet, dat dit somtijdts gheschiedt: maer somtijdts sietmen dat de armste de allerhoovaerdighste zijn: Ontkent ghy het, ick sal u vele Medardos weten voort te brenghen. Maer laet ons dit al toegheven, het welck doorgaens soo is, men twijffelt nu niet, hoedanigh de heylighste Moeder JESU gheweest is, maer hoedanighe dinghen sy van haer in dese lof-sangh ghesproocken heeft.
    Le. Ick verwonder my over de hardneckigheydt der ghener, die so menighmael vermaent, oock dickwils belacht zijnde, haer niet en beteren.
    Hi. Hoe dickwils zijnse vermaent, dat het woort declamatie, beteeckent een verhandelingh van een versierde vrage, diemen hy de handt plagh te nemen, om sich in de wel-sprekentheyd te oeffenen: en evenwel en mach het by haer anders niet heeten, als eene predicatie. Hoe dickwils heeft men ’t haer toegeroepen, dat Caelebs of Onghetrouwt, die ghene ghenaemt wordt, die gheen echte huysvrouw en heeft, al voeden hy duysent by-slaepsters: en nochtans en is by haer sulck onghetrouwt leven anders niet, als onthoudinghe en kuysheydt. Soo isset oock met de nederigheyt, ende andere dinghen meer.
    Le. Dan waer komt doch sulcke moetwillighe bottigheydt? Hi. Ick antwoord u van sulcke Medardis. Sy en hebben van kindts-beenen op niet ghestudeert, sy en hebben oock noch Leer-meesters noch boecken, ende soo hun eenige soodanige gelegentheyt voorvalt die willense liever besteden om te [p. 308] vreten en te suypen. Sy meenen, dat het heylighe kleedt meer als ghenoegh is, om de name van Godtsaligheydt ende Godts-dienstigheydt te verkrijghen. Eyndelijck meenen sy, dattet een deel van religie is, wanneerse met haren Patroon Francisco oock gheen Latijn konnen spreken.
    Le. Voorwaer ick kenner vele onderhun, die in desen deele den aenvangher van haer Orden staeyties afbeelden, die een kaproen ghenoemt heeft voor een Bisschops-hoedt. Maer Franciscus heeft die eere van een Ouderlingh stantvastelijck gheweyghert: ’t welck oock, soo my recht dunckt Benedictus ende Dominicus ghedaen hebben. Maer nu en schreumen dese met hare kappen en kleedinghen niet eens voor den Cardinaels hoedt.
    Hi. Wat segt ghy? ja voor de drye-vuldighe kroone selfs niet. Ende dese ootmoedighe soons vanden armen S. Franciscus steken hare schoenen uyt om van de hooghsten Regenten des werelts gekust te worden. Le. Maer of daer nu al van gheringigheyt ghesproken ware gheweest, wat misdaet waret geweest? Hi. Niet met allen, wanneer men slechs door een gheringhe verstaet den genen, die weynigh by den menschen gheacht wordt, of die in zijn eygen ooghen veracht schijnt. Maer wat behoeftmen te ontschuldighen, datter noyt gheseght is. Le. En heeft sich Medardus niet gheschaemt soo te liegen? en dat noch in sulcken vermaerden Kercke, in een groote vergaderinge van soo vele machtige Vorsten ende Heeren, voor so vele gheleerde mannen, van welcken de meeste des Erasmi schriften ghelesen hadden? Hi. Gheschaemt, seghdy? jae die guyt liet sich noch duncken dat hy een heerlijck ende Ridder-stuck ghedaen hadde. Dit is de vierde belofte van sulcke Medardus-Broers, dewelcke heylighlijcker als d’andere drie onderhouden wort, te weten, van sich niet met allen te schamen, Le. Dat onderhoudt den meestendeel seer stricktelijck. Hi. En dit en was gheen slechte leughen. Door eerst blijft den Lof-sangh Maria, so hy van Luca beschreven is, in zijn gheheel. Maer hoe kanmen segghen, dat die yet verbetert, die niet met allen verandert? Daer nae soo en is het woort nederigheyt oock niet verandert, ende nergens en isser ghewagh van slechtigheydt. Eyndlijck, die en verandert den Lof-sangh niet, die ter goeder trouwe overset ende uytdruckt, dat Lucas seydt, en ’tselve verklaert. I. Ick sie hier drie dobbelde leugen, die sulcken onbeschaemden buffel betaemt. Hi. Vertoef noch wat, ghy en hebt ’t aller onbeschaemtste noch niet ghehoort.
    Le. Isser dan noch meer? Hi. Hy riep dat dien Doctor-Ezel de voornaemste stichter ende voorgangher van al dit gheraes en onrust gheweest was, daer door nu de gantsche Christenheydt beroert wort. Le. Wel, wat seghdy toch? Hi. Datmen’t hem moste wijten, dat de Kercke in so menigherley Secten gescheurt wort, dat de Priesters van hare thienden berooft, dat de Bisschoppen veracht worden, dat de heylighe macht des Paus over al teghen ghesproocken wordt, ende dat de Boeren het oude exempel der Keusen wederom naevolghen. Le. Seyde hy dat in’t openbaer? Hi. Ja hy, met groot ghekrijt en misbaer. Le. Maer die des Erasmi schriften met neerstigheydt ghelesen hebben, oordeelen gheheel anders. Vele van de selve bekennen, dat se uyt zijne boecken de beginselen der waerer Godtsaligheydt gheleert hebben. Dese gantsche brandt is door de Monicken ghesticht, en door haer toe doen duurt se tot noch toe: Diese nu noch anders niet en soecken uyt te blusschen, als offe oly in’t vyer goten, na ’tgemeene spreeckwoort. Hi. Ghy siet hoe quaden heeft de buyck is. Le. Ghy hebtet juyst gheraden. De selve bevindt haer daer best by, dat- [p. 309] ter onder de Christenen veel waen-geloofs ende weynigh Godtvresentheyts is. Maer hoe hielt sich het volck? Koste ’t wel lijden, dat desen vermomden Ezel soo stoutelijcken balckte vande Preeckstoel? Hi. Sommighe verwonderden haer, want desen bloet moght wedervaren wesen. Dic oploopender van Galle waren, die stonden op, en ginghen al preutelende uyt de Kercke. Wy zijn (seydense) hier ghekomen, om ’t lof Mariae te hooren, ende desen droncken sot en spuwt anders niet als loutere leugenen en lasteringhen. Onder desen waren oock veel vrouwen.
    Le. Maer dit gheslacht plagh evenwel goede ghenegentheydt teghens dese Broertjes te hebben. Hi. Ghy seght de waerheyt, maer de vroukens beginnen nu oock wijs te worden. Alle de Gheleerde dieder teghenwoordigh waren, wierden meestendeel gram, sommige begonnen oock metten monde te blasen. Le. Een Ezel en vraeght na geen blasen. Men hadde dien Kasebol met vuyle eyeren of steenen vanden Preeckstoel behooren te jagen. Hi. Daer warender ghenoegh, die meenden dat hem sulcx toequam, maer die eerbiedinge der plaetse hieltse in den toom.
    Le. Maer de heyligheydt der plaetse en behoort dien niet te baten, die de selve door haer schelm-stucken schenden ende ontheylighen, ghelijck die in’t begrijp des Tempels een mensch ombrenghen, die behooren al-daer gheen vrye vluchtplaets te hebben. Alsoo mede, die in de predikatie de heyligheydt der plaetse ende des goetwillicheyts sotlijck misbruyct, die en behoort dat niet te helpen, ’t welck hy door zijn roeckloosheydt ontheylight heeft. By den ouden isser eens een ghepresen geweest, die welcken dien niet en hielt voor een Borger-meester, die hem voor gheen Raets-Heer en hielt: Daerom en is het oock niet betamelijck, dat het volck dien voor haren Prediker houdt, die het volck voor gheene vergaderingh houdt. Hi. Sy vreesen sigh voor den blixem der Bisschoppen. Ghy weet de Wet wel, die sulcks seydt. Le. Maer de Bisschoppen behoorden eerst haren donder tegens sulcke te laten gaen.
    Hi. Dese vreesen selfs.
    Le. Wie toch?
    Hi. Dese selfde snappaerts.
    Le. Waerom?
    Hi. Alleen daerom, om dattet stoute snappaerts zijn. Le. De Apostelen en vrees den de dreyghementen der Koninghen ende Stad-houderen niet, ende dese vreesen eenen Bedel-Monick?     Hi. Maer daerom zijnse te meer te vreesen, om datse Bedelaers zijn, die niet en hebben, datmen haer benemen kan, ende sy hebben, daerse mede schaden konnen. Gaet eens tot een wespen of horselen nest, ende raeckt elck van haer met een vingher: soo u dit wel vergaet, komt wederom by my, ende noemt van die Bisschoppen luy en bloode, die niet en derven eenen bedelaer terten. En isset niet soo, dat de machtighste Christlijcke Princen den Paus van Romen eeren, en misschien oock vreesen? Le. ’t En is oock gheen wonder: want hy is de Stadthouder Christi. Hi. Maer men seyt, dat Alexander de seste, die niet geck en ongheleert was, plagh alsoo te seggen: dat hy liever wil de eenige vande voornaemste Potentaten vertoornen, als yemant van dese Broertjens uyt de ordre der Bedelende. Le. Swijgh stil van de Pausen. Alsdit gherucht voor de ooren der Vorsten, die doen te Aughsburgh waren, ghekomen was, en hebbense hem niet, anderen tot een exempel gestraft? Hi. Sy waren alle daerom vertoornt, maer insonderheydt zijne suster Vrou Maria, de voornaemste eere ende kleynodie onder allen vrouwen: als mede Bernardinus de Cardinael van Trenten Balthazar de Bisschop van Kostnits. Die Prediker wierde heftigh bestraft, maer van niemandt harder als van Ioanne Fabro de Bisschop van Wee- [p. 310] nen. Le. Wat helpt het kijven? Een Esel en voelt niet dan den kluppel. Hi. Voornamelijck als men hem daer mede op de buyck slaet. Maer wat souden de Vorsten desen tot ghedaen hebben, die met swaerder sorgen ende handelinghen besigh waren? Le. Sy souden hem ten minsten van ’t Prediken af-geset, ende haer goedtwilligh tractement hem ontnomen hebben. Hi. Maer die konstenaer had sijnen stanck ghespaert juyst tot op het scheyden des Concilij: daermen doch anders soude vertrecken. Le. So seghtmen, dat de duyvels met een groote stanck ruymen. Hi. So heeft hem dan Ferdinandus laten gaen, maer den balgh hem wel ghevult hebbende. Want de berispingh en heeft hem niet een hayr, van sijn wettigheyt mogen benemen. Le. Men seght dat Franciscus sijne sustertjens de vogelen ghepredickt heeft: Dese schijnt waerdigh, dat hy sijnen broeders den esels ende verckens predicke. Maer waer is hy henen gegaen? Hi. Waer anders henen, als wederom tot sijne gesellen ende broertjens, van den welcken hy triumphantlijck onthaelt is, om dat hy sich soo wel ende dapper ghequeten had, ende in ’t omdrincken heeftmen ’t Gaudeamus ghesongen, ende God ghelooft.
    Le. Dese Medardus is waert, dat hy de koorde aen den hals droeg, liever als om den lendenen. Maer wat salmen sulcken botten hoop wenschen, die sulcke beesten op voedt?
    Hi. Men soud haer niet quaders konnen wenschen, als sy haer selven op den hals halen. Want op dese wijse makense haer selven te schanden, en brenghen haer in alle mans haet, veel krachtigher als eenigh vyand soude konnen doen. Maer ten staet een Christen hert niet toe yemant quaet te wenschen: veel meer hoortmen te wenschen, dat de ghenadighe Schepper en de Her-schepper aller dinghen, die uyt den mensch Nebucadnezar een Os, ende wederom uyt hem een os sijnde, een mensch ghemaeckt heeft, ende die de eselinne Bileams een menschelijcke Tongh ghegheven heeft, alle die deses Medardi gelijck sijn, in een beter veranderen wil, ende haer geve een sin ende tongh, die den ghenen, die des Euangelij sich beroemen, betaemt.

                        Eynde van de seven-en-dertighste T’samen-spraeck.



[p. 311]

De XXXVIII. T’samen-spraeck.

Problema,

Ofte

Voor-stel,

Waer in vele scherpsinnige Philosophische ende natuurlijcke vraeg-
stucken kloecklijcken worden opghelost, en met eenen bewesen
datter niet swaerders inde werelt mach ghevonden
werden als de sonde.

Curio, Alphius.

Curio.
ICK soud gheern van u, als een die in vele dingen ervaren is, wat willen leeren, soo het u niet moeyelijck en ware.
    Al. Wel Curio, vraeght dan dat u belieft, op dat ghy ommers met uwen name over een komt. Cu. Ick en weygere niet Curio te heten, als ghy slechts de name van dat een syllabige beest, sus, of swijn, niet daer by en doet, ’t welck in de haet is so wel van Venus, als van Minarva. Al. Segt dan wat ghy wilt. Cu. Ick wilde wel weten, wat het is, dat wy swaer en licht noemen? Al. Vraeg dan oock met een, wat kout ende warm zy. Daerom en stelt ghy niet den dragers dese vrage liever voor als my, of, soo ghy liever wilt draeg het den Ezels, die door hare hangende oor en de swaerte hares last te kennen geven? Cu. Maer ich en begeer hier op gheen Ezels, maer eens wijsheydts minnaers antwoort, insonderheyt van Alphio. Al. Dat is swaer, ’twelck door zijn eyghen natuer nederwaerts ghedreven wort, en licht, dat opwaerts. Cu. Waerom en vallen dan die, die ons de voeten tegen keeren, niet neerwaerts inden hemel, die onder haer is. Al. Sy verwonderen haer also seer, waerom ghy niet en valt inden hemel, die niet onder uwe voeten en is, maer boven den hoofde hangt? Want de hemel is boven alles, dat hy in sich begrijpt: Ende die Antipodes (die mette voeten tegen u gaen) en zijn niet meer onder u, als ghy boven haer. Sy konnen tegens ons wesen, maer niet beneden ons. Anders soud u billiker mogen verwonderen, waerom de bergen in ’t landt der volckeren die teghens ons over gaen, niet neer-waerts en vallen, ende den hemel door-breken. Cu. Welck is dan de natuerlijkcke rust-plaetse der sware dinghen, ende wederom der lichten?
    Al. Alle sware dinghen sincken door hare natuerlijcke beweginge na der aerden, ende de lichten gaen op-waerts na den hemel, ick en spreke nu niet van de bewe- [p. 312] ginghe, die door een uytwendigh ghewelt, of door een dierlijcke vrywillighheydt gheschiedt.
    Cu. Isser dan eenighe beweginghe, die dierlyck genoemt wordt?
    Al. Jae. Cu. Welcke toch?
    Al. Dese geschiedt nae de vier gestaltenissen of de gheleghentheydt des lichaems, voorwaerts, achterwaerts, ter rechter ende ter slinker zijden, ende rontom, ende dese is in ’t begin ende eynde krachtigher, in’t midden slapper. Want in ’t begin maken de versche krachten wacker: ontrent het eynde gheeft de hope om haest te komen, daermen begeert te wesen, moedt ende yver. Cu. Ick en weet niet, hoe ’t met andere dieren gaet, altijdt ick heb een dienstmaeght, die moede is eerse begint: en heel vermoeyt eerse ’t werck gedaen heeft. Maer keert nu wederom tot het ghene, daer van ghy begonnen hadt te handelen. Al. Ick segh dan, dat sware dinghen na haer natuurlijck beweginge neerwaerts vallen. Ende hoe yet swaerder is, hoe ’t eerder op de grond komt: hoe ’t lichter is, hoe ’t snelder na den hemel vlieght. Het tegendeel speurtmen inde geweldighe beweginge, want dese is in’t begin heftigher, maer wordt allenghskens tragher, daer ter contrarien in de natuerlijcke beweginghe gheschiedt, ghelijck men siet aen een pijl inde hooghte gheschoten, en aen een steen uyt de locht afvallende. Cu. Maer ick meede, dat de menschen alsoo opden aerd-kloot liepen, ghelijck de kleynste Mierkens op een groote kloot lopen, waerom sy sich vast houden, ende geene en valt daer af.
    Al. De oorsake is, om datter inde uytwendige vlackheydt des aerdkloots eenighe rouwigheydt, ende aen de voetjens der Mierkens eene scherpigheydt is, dier ghelijcken alle sulcke Beestjens hebben: eyndlijck, die lichtigheydt der Mierkens lichaemen. Soo ghy dit niet en ghelooft, so maeckt u een slechte ende glatte glasen kloot, ghy sult sien, dat die Mierkens alleen niet daer af vallen, die recht boven op gaen.
    Cu. Ofter eenich God den aerdkloot in’t midden doorboorde, ende van hier af totte Antipodes en Pas-loot door ’t middelpunt liet hanghen, gelijck de wereltbeschrijvers doen, voorstellende de gelegentheydt des gantschen aerd-kloots in sekere houte klooten: wanneermen dan een steen in ’t selve gat wierp, waer soude hy henen vallen?
    Al. Totter middelpunct, daer is de rust-plaets aller swarer dinghen. Cu. Maer of de Antipodes ooc een steen daer teghen wierpen? Al. Dan soude d’eene steen den anderen omtrent het middelpunct te gemoet komen, en daer soudense beyde rusten. Cu. Wel aen dan, indien ’t waer is. ’tghene ghy gheseydt hebt, dat de natuerlijcke beweginghe in de voortganck meer ende meer versterckt wordt, sooder niet inde weghe is: Soo sal een steen of loot in ’t gat gheworpen sijnde, van wegen de heftighe ende snelle beweginghe, het middelpunct voor by loopen, ende dan het middelpunct ghepasseert zijnde, salder wederom een geweldighe beweginghe wesen. Al. Het loot en soude nimmermeer tottet middelpunct komen, of’t soude gesmolten zijn. Maer soo de steen het middelpunct door een gheweldighe beweginghe voor-by-gingh, soo soud hy even wel voor eerst flauwer gaen, ende en soud niet anders tottet middelpunct wederkeeren, als een ander steen, inde hooghte gheworpen zijnde, wederom op de aerde valt.
    Cu. Maer door sijne natuerlijcke beweginghe wederkeerende, soude hy weder door een ander krachtigh aen-drijvende ghewelt voor by ’t middel-punct passeeren, en alsoo soudet komen, dat dien steen nimmermeer soude rusten konnen. Al. Hy soude al eyndelijck eens rusten, voor-by loopende ende weder/keerende soo langh, totdat hy in ’t middelghewicht soude ghekomen zijn.
    Cu. Maer indiender gheen ledighe [p. 313] plaets inde werelt en is, soo moet ’t selve gat vol luchts wesen. Al. ’Tzy soo. Cu. Soo sal dan een lichaem, van nature swaer zijnde, inde locht hanghen blijven? Al. Waerom niet? Ghelijck het stael inde lucht hanght, door dien de Magneet-steenen ’t selve in ’t ghewicht houden. Maer wat wonder ist, datter een eenighen steen in ’t middel-stip des lochts hanght, nademael het gantsche aerdrijck, met soo vele bergen, beswaert zijnde, op dese manier hanght?
    Cu. Maer waer is het middelpunct der aerden? Waer is het middelstipken in een krinck? Cu. Maer dit is een ondeelbaer stipsken. Indien nu het middelpunct der aerde soo kleyn is, soo sal die het middelpunct weghnemen, die de aerde in ’t midden door-boren sal, ende het sware en sal gheen plaets hebben, daer ’t sich henen geeft.
    Al. Voorwaer ghy praet slecht genoegh. Cu. Ick bid u, en wordt niet gram: Ick spreeckt al te mael uyt lust om te leeren, wat ick nu spreke. Wanneer yemant den aerd-kloot boorde niet door’t middelpunct selve, maer ter zijde, te weten dat hy hondert stadien van ’t middelpunct blijft, waer sal als dan de gesmeten steen blijven? Al. Hy en sal niet recht door ’t gat vallen, maer veel meer recht aen, nae’t middelpunct, derhalven eer hy ten midden sal ghekomen wesen, sal hy rusten in de aerde die ter slincker zijde van’t middelpunct is, indien ’t selfde aen de slincker zijde is. Cu. Maer wat is dat, ’t welch een lichaem swaer of licht maekt? Al. Laet u Godt hier op antwoorden, waerom hy ’t vyer d’allerlichst, daer aen de lucht mede licht gheschapen heeft, waerom hy de aerd d’alderderswaerste gemaect, ende naest de selve het water swaer gheschapen heeft.
    Cu. Waerom hanghen dan de Water-rijcke wolcken in de hooghe lucht? Al. Dewijlse van de optreckende Sonne een vuyrighe natuere ontfanghen, ghelijck de roock, door krachtige hitte uyt het vochte hout getrocken. Cu. Hoe vallense dan met sulcken swaerte van boven neder, datse somtijds de bergen tot effene leeghten maken? Al. De t’samen-wassinge en de dichtigheyt maken swaerte. Anders moghtense so schijnen vande lucht, die onder de selve is, gedragen te worden, gelijck een dunne ysere plate boven op’t water gedragen wort. Cu. Soo verstaet ghy’t dan so; ’Tgenene dat meest van de vuyrige natuur heeft, is lichtst: ende dat meest vande aerdsche heeft, swaerst? Al. Ghy raeckt bynaest het witte. Cu. Maer alle lucht en is niet even licht, ende alle aerde en is niet even swaer: dit selve soude men oock misschien van’t water ghevoelen. Al. Ten is oock geen wonder, also die dingen, die ghy genoemt hebt, geen suyvere elementen of eerste beginselen der dinghen en zijn, maer uyt verscheydene elementen ghematight. Daerom ist waerschijnlijc, dat sulcke aerde de lichtste is, die meest van ’t vyer of lucht in haer heeft: ende dat sulck water allerswaerst is, daer de swaerste aerde in vermenght is, hoedanigh ick meene het Zee-water te wesen, ende daer van het zout ghemaeckt wordt. So is ooch die lucht swaerst, die naest op de aerde oft water is, of sy en is in alle ghevalle soo licht niet als die verre van de aerde is. Cu. Welck van beyden heeft meer van d’aertsche natuer, een steen of loot? Al. Een steen. Cu. Nochtans is het loot swaerder als een steen, na de gelegentheyt der groote. Al. De dichtigheydt is hier oorzake van: want een steen is in sich selfs opener, en daerom heeft hy meer lochts in sich als het loot. Hier van ist, datmen een seker soorte van gedroogde aerde siet, die niet te gronde gaet, in ’t water gheworpen zijnde, maer swemt: uyt dese selfde oorsake siet men oock dat gheele ackeren in’t water drijven: wantse worden door de holle wortelen des Riets, en anderer morrassiger kruyden, [p. 314] die daer in sitten, om hooghe gehouden. Cu. Misschien komt hier van oock de lichtigheydt der puym-steenen. Al. Want sy zijn vol hollekens: daer-en-boven door de kracht des vyers uyt ghebrandt: wantse worden uyt de brandende bergen uyt ghesmeten. Cu. Van waer heeft de Turf sulcke lichtigheydt? Al. ’Tis nu al gheseydt. De hollighheyt is d’oorsake hier van. Cu. Welck is swaerder, ’t gout of het loot? Al. Ik meen, het goudt. Cu. ’t Schijnt evenwel dat het goudt meer vande vuyrighe natuere heeft. Al. Want het s’nachts, gelijck Pindarus de Poët seyt, ghelijck als vyer blinckt ende schijnt. Cu. Even soo. Al. Maer het goudt is dichter. Cu. Hoe wordt dat bevonden? Al. De gout-smeden sullen antwoorden, dat noch silver, noch loot, noch koper, noch eenigh ander metael, langher of breeder met de hamer kan gheslagen worden, als het gout. Even op de selfde wijse hebben de Philosophen bevonden, datter niets dunner is als Honigh en Olye: Indien men dese door smering verdeelt, so verspreyt sich de vochtigheyt seer wijt, ende wort oock later droogh. Cu. Maer wat is swaerder oly of water?
    Al. So ghy van Lijn-olye spreeckt, soo meene ick dat de olye swaerder is. Cu. Waerom drijft dan de oly op ’t water? Al. De lichtigheyt en is hier van d’oorsaecke niet, maer de vuyrighe natuur des olys, daer-en-boven de sonderlinghe kracht van alle vettigheden, die van ’t water een af-keer hebben, gelijck daer in ’t kruyt is, het welck in ’t water niet en kan te gronde gaen. Cu. Waerom en swemt dan een gloeyend yser niet? Al. Om dattet geen natuurlijcke warmte heeft: En daerom valt het eerder door ’t water, dewijle de groote der warmte de teghenstaende vochtigheyt wegh drijft. Soo gaet een ysere beytel eer te grond, als een dunne plate. Cu. Welcke is ondraeghlijcker, een gloeyend, of kout yser? Al. Een gloeyend. Cu. Soo ist dan swaerder. Al. Jae ’tis, soo ’t beter is brandende kaf inde handt te draghen, als een koude keysteen. Cu. Wat is d’oorsaecke, datter eene hout swaerder of lichter is als ’t ander? Al. De dichtigheydt ofte hollighheydt. Cu. Maer ik kender een vanden huyse des Koninghs in Engelandt, die ons in een gastmael hout toonde, van dien boom, soo hy seyde, die Aloë draeght: zijnde so hardt ende dicht, datmen het voor een steen soude aenghesien hebben, en alsmen inde handt woegh, so licht, dattet een Riet scheen, of yet dat noch drooger mach wesen als een Riet. In de wijn ghelydt zijnde: (want hy meende dattet vergift daer door konde verdreven worden:) gingh het datelijck te grond, so datter nauwlijcks loot soo haest geschoncken soud hebben. Al. Noch de dichtigheydt, noch de holligheyt is juyst altijdt d’oorsaecke niet, maer een besondere en verborghene maeghschap in de dinghen, de welcke maeckt, dat sommighe dinghen een treck hebben tot malkander, of een afkeer, ghelijck de Magneet, die het stael nae sich treckt: de wijnstock wil by kool niet wassen, en de vlamme vlieght oock van verre na de Peter-olye, als die wat leegh leyt, alsoo Peter-olye van natuure swaer ende het vyer licht is. Cu. Allerley metael swemt in quicksilver, het gout alleen sinckt, en wort van het selve omvat, also quicksilver en seer dunne stoffe is.
    Al. Ick en weet niets te antwoorden, dan alleen, dat de eyghene ende bysondere maeghschap der natuure hier van d’oorsaecke is: want hier toe is het quicksilver gheschapen, dattet het gout soude reynighen. Cu. Waerom loopt de stroom Arethusa onder de Sicilische zee door, ende en drijft niet veel meer boven, nademael ghy te voren geseyt hebt, dattet zee-water swaerder is als het revier water.
    Al. D’oorsaeck is de natuurlijcke on- [p. 315] eenigheyt die nochtans verborgen is.
    Cu. Waerom swemmen die Swanen, daer nochtans de menschen in een ende het selfde water gaende, verdrencken. Al. De oorsake is niet alleen de holligheydt en lichtigheydt der veeren, maar ooch de drooghte, daer het water niet wil aen hechten. Hier van komt het alsmen wat water, of wijns, op een gantsch droogh laken of linnen doeck uyt-giet, dattet sich in een klootjen te samen rolt: maer doetmen het op een vochtighe doeck, so verspreydet sich datelijck. Mede also, als ghy wat nats in een droghe Beker giet, of van welcken de randen met vet besmeert zijn, ende gieter een weynigh meer in, alsser inde pot magh, soo sal het nat sich eer in het midden in de ronde vergaderen, als dat het soude over loopen.
    Cu. Waerom konnen de Schepen inde rivieren minder lasts voeren als in de Zee? Al. Overmits het stroomwater dunner is. Om de selfde oorsake konnen de voghelen lichter inde dicke lucht sweven, als in de gheheel dunne.
    Cu. Waerom en sincken de visschen niet in de Sicilische zee, diese daer Flostas of Siciliaensche pricken noemen?
    Al. Overmits hare huyt dor de Sonne gedrooght en lichter ghemaekt is, ende en neemt geen vochtigheyt aen.
    Cu. Waerom swemt een yser, alst tot en vlacke breede plate geslaghen is, en gaet te grond, als in een klomp is?
    Al. Te deele is de drooghte oorsake hier van, ten deele de lucht, schuylende noch tusschen het water en de plate.
    Cu. Welck van beyden is swaerder, water of wijn? Al. Ick meene, dat de wijn het water niet en wijckt. Cu. Waerom vinden dan die ghene, die van de wijn-koopers wijn koopen, water onder in ’t vat? Al. Overmits de wijn eenighe vettigheydt heeft, die sich met de vochtigheydt des waters niet vermenghen wil, anders niet als de olye. ’t Bewijs is ghereet. Want hoe een dingh van beter aert is, soo veel te qualijcker vermenght sich met het water, ende aengesteken zijnde, brandt het te heftigher. Cu. Waerom en sinckt in de doode Zee gheen levendigh lichaem? Al. Ten is mijn werck niet op alle wonderwercken der natuur te antwoorden. De selve heeft sommighe verborghene dinghen, diese gewilt heeft, dat wy niet weten, maer met verwonderinghe aenmercken souden. Cu. Waerom is een magher mensch, swaerder als een vet, alsse inde rest ghelijck zijn? Al. Overmits de beenderen dichter zijn als het vleesch, ende over sulcks swaerder. Cu. Waerom is een ende de selfde mensch nuchteren swaerder als wanneer hy ghegheten heeft? nademael het lichaem meer lasts ghekreghen heeft?
    Al. Door eten ene drincken worden de winden in’ t lichaem vermeerdert, ende deze gheven het selve lichtigheyt. Daerom is een vrolijck mensch ooch lichter als een droevigh, en een doode swaerder als een levendighe. Cu. Maer hoe komt het, dat een selfde mensch, als hy wil, sich swaerder of lichter kan maken?
    Al. Als hy d’asem in hout, so maeckt hy sich lichter, ende die uytlatende, swaerder. Soo swemt een Blase opgheblasen, en ghesloten zijnde, maer door ghesteken zijnde, gaetse te grond. Maer waneer sal Curio ophouden van zijn curieusheyt, of waerom, te singen? Cu. Ick sal ophouden wanneer ghy my noch van weynighe dinghen bescheydt sult ghegeven hebben: namelijck, of de Hemel swaer of licht zy? Al. Of hy licht zy, en weet ik niet: Swaer en mach hy in alle gheval niet wesen, alsoo hy van vyerighe natuere is. Cu. Wat meeningh heeft dan het oude spreeckwoort: wel of den Hemel viel? Al. Om dat de slechte luyden in de oude tijden (volghende hier in ’t segghen Homeri:) ghemeent hebben, dat den Hemel van yser was. Maer Homerus heeft de Hemel de name van ysere ghegheven, niet [p. 316] van weghen de swaerte, maer van wegen de gelijckheydt der verwen: gelijck wijse nu somtijds asch-grauw noemen, om dat se de verwe van assche schijnt te toonen. Cu. Heeft dan de Hemel eenige verwe? Al. Neen inder waerheyt, maer soodanigh schijntse ons te wesen van weghen de locht ende de middelste vochtigheydt: Ghelijck dan de Son ons al-te-mets root schijnt te wesen, dan goudt-geel, dan wit, daerse nochtans niets van sulcke veranderinghen ontfangt. Soo is oock de verthooninghe van de Reghen-boghe niet in den hemel, maer inde vochtighe locht. Cu. Maer op dat ick eyndighe, ghy bekent datter niet hooghers en is, dan den hemel, waerse oock de aerde bedeckt? Al. Ick bekent. Cu. Ende datter niet diepers en is, als ’t middel-punct de aerden?
    Al. Jae. Cu. Dat isser dan alderswaerst onder alle soorten der dingen?
    Al. Ich meen het gout. Cu. Hier in verschil ik verre van u. Al. Weet ghy dan yet swaerders als het goudt.
    Cu. Ick weet wat, ende dat wel in vele deelen swaerder is.
    Al. Soo leert my nu dan wederom, alsoo ghy yet weet, dat ik bekenne niet te weten. Cu. ’Tghene dat vyerige geesten uyt de hooghsten hemel inde onderste helle ghestort heeft, (want dese settense in ’t middel-punct der aerden:) en moste dit niet het aller-swaerste wesen? Al. Ick bekent maer wat is dat geweest? Cu. De Sonde, dewelcke oock de zielen der menschen, die de Poët Virgilius vyeren vande suyvere locht noemt, na de selve plaets neder sinckt. Al. Indient u belieft in dit deel van wijsheydts onder-soeckinghe te geraken, soo beken ick dat het goudt ende het loot soo licht zijn als een pluyme, wanneert byde sonde vergheleken wordt. Cu. Hoe sal ’t dan moghelijck zijn, dat die inden hemel op-vlieghen, die met sulcken pack beladen zijn? Al. Ick en siet voorwaer niet.
    Cu. Maer die haer bereyden om te loopen of te springen, werpen niet alleen allen last af, maer maken haer oock den asem inhoudende, licht: En wyen bevlijtigen ons niet, tot die loop ende sprong, daer mede wy nae den hemel willen, al ’t selfde af te legghen, dat swaerder is, als alle steenen ende loot. Al. Wy souden ’t doen, indien wy maer een kruymken vernufts ende verstants hadden.

                                Eynde van de acht-en-dertighste T’samen-spraeck.




[p. 317]

De XXXIX. T’samen-spraeck.

Impostura,

Of

Bedriegherije.

Philippus, Livinus.

Philippus.
WEest ghegroet, Livine. Li. Ick sal gegroet wesen, alst u soo belieft: maer wacht u van my: want ick heb inden sin u te bedriegen, indien ghy u niet en wacht.
    Ph. Men behoeft dien vyand niet veel te vreesen, die met het ghevaer dreyght. Maer nu bedrieght my, soo ghy kondt. Li. Siet ick heb u alrede bedrogen, ende ghy en mercktet niet: wacht u noch. Ph. Ick denck dat ick met een swartkonstenare te doen heb, want ick en bemerck geen bedriegery. Li. Slater noch eens achtingh op, wildy niet bedrogen zijn; gelijck ghy meer als eens bedrogen zijt. Ph. Hier ben ick, begint. Li. Ick heb C    nu al langh volbraght, dat ghy my heet doen. Ph. Wat isser ghedaen, of volbraght? Ick en merck geen bedrogh. Li. So dickils vermaent zijnde, gheeft toch slechts achtinge daer op. Ph. Dit is een nieuwe manier van betooverighe. Ghy seght, ik worde bedroghen, en ick bevinde noch geen konst, naedemael ick op u ooghen, handen ende tongh lette. Maer nu, begint noch eens. Li. Ich beginne altijt wederom, ende dat doeickso dickwils, ende ghy en verneemt de stricken niet. Ph. Waerom leght ghy my laghen? Li. Ick segghe, dat u dese tonghe met bedroch aenkomt, ende ghy en verneemtet mette oogen niet, ende en siet het mette ooghen niet. Hebt dan nu noch gaeuwe ooghen ende ooren. Ph. Ick en konde niet beter, al koste het mijn hooft. Maer bedregh my wederom. Li. Siet ick heb u wederom bedrogen, ende ghy merckt de konst niet.
    Ph. Ghy maeckt my dul. Ick bid u, segghet my, wat is dit voor eene wijse om te betooveren?     Li. Tot noch toe heb ick u met verskens ofte ghebondene woorden aengesproken ende spreke noch alsoo.
    Ph. Ick heb geen dingh minder gemerckt als dit. Leve ick, soo sal ick u eens wederom een vergeldinghe doen.
    Li. Treckt te wercke, kont ghy.
    Ph. Siet ich hebbe u tweemael ghelijck met ghelijck vergolden, ende ghy en merckt het bedrogh niet.
    Li. Wel hoe? Soo haest? ’t Gaet hier, ghelijck ick sie, alsmen gemeenlijck seyt: d’ eene boeve is by d’ander gheraeckt. Ph. ’tIs zo: maer dit wensch ick ons beyden, dat ons nimmermeer schadelijcker bedriegherije voorkome.
[p. 318]
                Merckt Leser:
    Dat in dit voorgaende gespreck (’t welck Bedriegherije genoemt is, om dat d’een d’ander met sekere soorten van veerkens bedriegt, ’t welck de ander niet en merckt:) zijn de namen der voeten, door welck de veerkens by d Latijnsche afgemeten worden, uyt-ghelaten, alsoose alleen in de Griecxsche ende Latijnsche sprake bekent ende ghebruycklijck zijn, ende in onse Nederlantsche niet wel onnen overgheset worden: ’twelck oock onnoodigh schijnt.




De XL. T’samen-spraeck.

Convivium Poëticum,

Of

Poëtisch Bancket.

Waer in verhaelt wordt hoedanigh der Studenten Bancketten
behooren te wesen, matigh, vrolijck, en geneugh-
lijck, sonder quaedt-spreken.


Hilarius, Leonhardus, Crato, Gasten, Magriet, Charinus, Eubulus, Sbrulius, Parthenius, Mus, de knecht van Hilarius.

HET beste Bancket, is een goet ende vrolijck hert.
   
Le. Ghy hebt het Mael begost met ongheluck.
    Hi. Laet varen ale verdriet, maer waerom dunckt u dat? Le. Die bloedighe Iambi of Poëtische maten, voegen alhier niet wel.
    Cr. Huy mannen ’t is seker dat hier de Sang-goddinnen teghenwoordigh zijn; want die verskens vloeyen u luyden sonder u weten uyten monde. Hoewel sulcke Iambi eertijdts tot kijven en vechten eyghentlijck ghebruyckt wierden, soo heeftmense nochtans daer nae op allerley saken ghepast. O Pomponen! hier heddy pompoenen die in onsen thuyn gewasschen zijn. Siet daer hebdy vande smalle kool, sy is lieflijck van sap, met haren naeme over een komende. Wie (gesont zijnde) soude dese leckernije niet liever hebben als wilde-swijnen, pricken ende hasel-hoenderen?
[p. 319]
    Cr. Machmen in een dichters maeltijdt de waerheydt seggen, soo is dit bete dat ghy lattouwe noemt. Hi. Daer behoed ons God voor. Cr. ’t Is soo: siet de ghedaente. Ende waer is hier de melck-achtighe vochtigheydt, ende de weecke staeckels? Hi. Ghy doet my twijffelen: roept my de maeght hier. Margriete, ghy helsche duyvelinne, wat quam u int dulle hooft, dat ghy ons voor lattouw biet soud op-setten? Marg. Ick hebt al willens gedaen. Hi. Wat segdy toovenaersche? Marg. Ick wilde besoecken, offer onder so veel Poëten oock een was, die lattouw van de biet soud konnen onderscheyden: want ick weet dat ghyse immers niet en kondt onderscheyden. Seg my doch ter goeder trouwen, wie heeftet ghemerckt dattet biet was? Co. Deze Crato. Mar. Ick kondet wel gissen, dattet gheen Poët en was. Hi. Doet ghy hier naer wederom sulcks, ick sal u in plaetse van Margriete, botster heeten. Co. Ha, ha, he! Marg. Sulcke toenaem, en maecken my noch vetter noch magerder: hy verandert my altemet des daegs wel twintigh mael mijn naem. Als hy my goede woorden gheven wil, soo hiet hy my Galatea, of melck-beckjen, Euterpe, dat is gheneughtjen, Calliope, of schoon-stemmeken, Melissa, of bieken, Venus ende Minerva: ende ick en weet niet wat namen dat hy my al gheeft. Maer als hy toornigh is, so verander ick haest in een helhond, onrust, toovenaerse, prije, of wat anders dat hem dan zijne schoon-schijnende galle ende rasernije, inden mondt gheeft. Hi. Packt u van hier met u biete, plomster. Mar. Wat behoefdet ghy my hier te roepen. Hi. Om weder te keeren daer ghy van daen gekomen waert. Ma. ’t Is een oudt spreeck-woordt, men kan den duyvel veel lichter doen komen, als wegh heeten gaen. Co. Ha, ha, he! Dit komt seer wel. Wat segt ghy nu Hilari? hebt ghy een Toover-spreuckjen van doen, daer ghyse mede wech bant? Hi. Ha, ha, he! Ja, alghereet: wegh, wech, ghy vergifte dieren, de wreede Wolf jaegt u na. Mar. Wat segt ghy, leelijcke Aesopus? Cr. Wacht u Hilari, sy sal u een kinneback-slagh geven. Soo hebt ghyse met uwe besweringhe wegh ghedreven: o ghy fijne tooveraer! Hi. Wat meent ghy Crato, datse voor eene is? ick soude met sulcke woorden wel thien groote quade duyvelen verjaeght hebben. Ma. Ick en pas niet een myt op u Griexsche veerskens. Hi. So moet men dan, als ick nu sie, een toovenaers donder tegens u ghebruycken, of soo die niet helpen magh, den staf Mercurij, dat is een goede kluppel. Cr. Mijn lieve Griet, ghy weet dat al de Poëten van een geest aengeblasen sijn, ick en derf niet seggen, dul: dies bid ick u, spaert uwen toorn tot op een ander tijt, ende onthaelt ons nu in dese maeltijt degelijck, al sout ghy het maer doen om mijnent wille. Ma. Wat heb ik met sijne verskens te doen? dickwils, als ick na de vleys-merckt sal gaen, en heeft hy my geen gelt te geven; ende daer en tusschen singt hy verskens. C. Soo zijnder die Poëten aen. Maer lieve doet doch dat ick u segghe. Ma. Voorwaer ick sal ’t u te ghevalle doen, want ick kenne u voor vroom, die noyt sijn hooft met sulcke sotternyen ghebroken hebt: ende ick verwondere my, by wat ghevalle ghy in dit gheselschap geraeckt zijt. Co. Waer uyt vermoedt ghy dit. Ma. Overmits uwe neuse vetter, uwe ooghen glimmende, ende u gantsch lichaem wel ghestelt is. Maer siet my deses mans neuse, en zijn schimpigh ongheschickt lachen. C. Maer ick bidde u, mijn beckjen, laet dien toorn om mijnent halven varen. Ma. Ick gae dan; ende en begheere niet, dat yemand van d’andere my daerom dancke. Hi. Isse nu al wegh? Ma. Soo verre noch niet ofse hoort u noch wel. Mys. Sy is nu al in de keucken, ick en weet niet wat by haer selfs preutelende. G. Ghy hebt een maerte die niet stom en [p. 320] is. Hi. Men seght dat een goede dienstmaeght, drie deughden hebben moet; datse ghetrou sy, leelijck, ende trots; diemen ghemeenlijck, quaet noemt. Een ghetrouwe maerte en vermindert het goet niet; een leelijcke vrijen u de vrijers niet af, een trotse kan voor haren Heere strijden: Want somtijdts hebbense niet alleen de tonghe, maer oock handen van doen. Deze mijne heeft van drie deughden twee: zij is also leelijck alsse quaet is; aende trouwigheyt twijffel ick. C. De tonghe hebben wij ghehoort: maer ick vreesde uwent halven dat ghy de vuyste proeven soudet. Hi. Slaet uwe handen aende pepoenen: ’t is mette lattouwe al gedaen. Want so ick mijne meyt nu hiet lattouwe voor-setten, ick weet seeckerlijck, datse ons dystelen soude brenghen. Hier zijn oock meloenen, of yemandt meer lust daer toe hadde. Siet hier oock versche vijghen, die terstont eerst vande boom gepluckt zijn, gelijck de melck uyt de steeltjens vloeyende te kennen gheeft. Op vijghe pleeghmen water te drincken, op datse de maghe niet slijmerigh maken. Daer hebdy uyt een heldere fonteyne frisch ende koel water, ende bequam om de wijn te menghen. C. Maar ick en weet niet, hoe ick ’t een onder ’t ander mengen sal, de wijn met water, of ’t water met wijn; Soo seer dunckt my dat dese wijn uyt de foneyne der Sangh-godinnen gheschept is. Hi. Sulcke wijn is goet om ’t verstant vande Poëten te scherpen: ghy grovers hebt lust tot dicke wijn. Cr. Wilde God dat ick die rijcke Crassus waer.
    Hi. Ick wilde liever de arme Codrus of de Poët Ennius wesen.
    Marg. Och! dit sijn rechte Poëtische manieren! Siet voorts in ’t begin der maeltijdt steeckense de vingheren op, ende nemen ’t boeck inder handt. Het is beter dat ghy u wijsheydt ende spelen opschortet tot op het tweede gherecht.
    C. Griete en gheeft geen quade raet: men sal haer volghen. Als wy de maghe te vreden ghestelt hebben, sullen wy wederom onse spel beginnen, daer en tusschen sullen wy mette vingheren op de teljoor spelen. Hi. Siet hier de Poëtische overdaet. Ghy hebt driederley eyeren, gesoden: gebraden, ghebacken: sy zijn altemael versch, binnen twee dagen gheleyt. Ha. Ick en kan gheen boter verdraghen; maer sose in olye ghebacken zijn, sullense my wel smaken. Hi. Loopt jonge, vraeght Griete waer inse ghebacken zijn. Mys, sy seght in geene van beyden. Hil. Noch in boter, noch in oly? waer in dan? in looghe, seytse. C. Sulcke vraghe, sulck antwoort. Wat konst isset, boter van oly te onder scheyden? Ca. Voornaemlijck dien, die soo lichtlijck lattouw van biet konnen onderscheyden. Hi. Ghy hebt het eyrer-gericht als een voor-triumph Jonge, siet rontsom: en siedy hier niets onbreken? Muys. Heel veel.
    Hi. Dese eyeren moeten een sause hebben, daermede hare warmte ghetempert worde.
    Muys. Wat begeerdy? Hi. Segt datse ons het sap van de geknoosde klavierkens vande wijn-stock sende. Muys. Ick salt haer seggen. Hil. Waerom komt ghy ledigh weder? Muys. Sy seght, datmen gheen sap uyt naghelen kan drucken. Le. O wat een meydt! Sb. Wy sullen onse eyeren met fabeltjes ofte praetjes netten. Hi. Loopt Muys, ende haelt watter noch meer is.
    Ca. Wat is dit voor nieuwe leckernye? Hil. Dit is een komkommer in plackjens gesneden: dit is een dun brijtjen uyttet binneste van een kauwoerde ghekoockt, ende is goet om een open lijf te maecken. Sb. O dit is een voorwaer een maeltijdt tot ghesontheydt bereyt. Hi. Neemtet in danck. Terstont salder een hinne uyt onse hock komen. Sb. My sullen uwen name veranderen, ende voor Hilarius u noemen Apitius.
    Hi. Lachet nu soo veel als u lust: misschien sult ghy morgen dese maeltijdt prijsen.
[p. 321] prijsen. Sbr. Hoesoo? Hil. Als ghy voelen sult, dat ghy de rechte sausse tot u noen-mael hebt. Sbr. Meendy den hongher? Hil. Ja. Maer hier is de henne, vet ghenoegh, die my tien jaren eyeren ghelegt, ende kuyckenen uytgebroet heeft. C. Sy en had niet behooren ghedoodt te worden. Hil. Maer valt ghy vry aen de henne. Laet u niet bedrieghen; daer en is anders niet ghekoockt. Waer is nu mijn Muys? M. Hier is hy. Hil. Seght Griete, datse boter en kase opsette. Mu. Ick gae. Hi. Comt ghy wederom ledigh? Muys. Sy seght, datse op gheen bancket ghedocht heeft; oock seghtse, datmen langh ghenoegh aende tafel geseten heeft. Hil. Ick vreese, soo wy hier langher willen wijsheyt schaffen, datse ons de tafel sal omstooten, gelijck Xantippe Socrati gedaen heeft. ’t Sal dan best wesen, dat wy onse bancket inden tuyn nemen: daer sullen wy wandelen ende vryer praeten mogen. Daerentusschen magh een yegelijck vanden boom plucken, dat hem lust. C. Dese raedt behaeght my. Hi. Daer is oock een fonteyntjen lieflijcker van smaeck, als eenighe wijn. C. Hoe komtet, dat uwe tuyn fraeyer is, als u huys? Hil. Om dat ick hier meer ben. Luste u hier yet, soo en spaert onse tuyn-goederen niet. Dunckt u nu, dat wy ghenoegh ghewandelt hebben? of wy dan ginghen sitten onder dese linde-boom, ende de Sangh-goddinnen aenriepen? Parth. Laet dat gheschieden. Hil. De tuyn sal ons stoffe geven. Pa. So ghy voorgaet wy sullen volgen. Hi. Ick sal het doen. Die doet verkeerdelijk, die sijn tuyn van allerley kostlijckheydt doet verçieren, ende en heeft gheen sorge om sijn gemoet met eerlijcke wetenschappen ende deughden op te proncken. Laet ons nu besoecken, wien de tuyn de meeste spreuckjes gheven sal. Le. Hoe soude hy dat niet doen, die so rijck is? Dese Roosen-bosch soud my wel ingheven wat ick segghen soude. Ghelijck de schoonheydt eender Roose kort is, also is de jonckheyt snel wegh loopende. Ghy haest u, een roose af te plucken, eerse verwelckt: maer ghy most veel meer u best doen, dat uwe jonckheydt niet sonder vrucht voor by gingh. Hi. ’t Is eene spreuck bequaem om verskens daer uyt te maecken. C. Ghelijck onder de bomen elck sijn eyghen vrucht heeft: alsoo heeft onder de menschen een yegelijck sijne gaven. Eu. Ghelijck de aerde, wanneerse ghebouwt wort, verscheyden goederen voort brenght tot het ghebruyck der menschen: maer versuymt zijnde, wastse vol doornen ende hegghen: alsoo oock wanneer het verstandt des menschen door goede leeringhen, ghelijck als ghebouwt wordt, soo brenghtet vele deughden voort: maer neemtmen ’t niet waer, soo groeytet vol ondeughden. Sbr. Een tuyn moetmen alle Iaer bouwen ende bearbeyden, op dat hy schoon zy: maer het ghemoet eens wel door eerlijcke onderwijsinghe ghebouwt zijnde, bloeyt ende groeyt altijdt. Par. Gheljck de geneughlijckheyt der tuynen, de sinnen niet af en treckt van eerlijcke oeffeninghen ende leeringen, maer daer toe veel meer noodet: also behoortmen spelen, jock, ende kortswijl te soecken, die vande geleertheyt niet vremt en zijn. Le. Maer ick sie dat Griete hier aen komt: ick weet niet watse ons voor leckernije brenght. Hi. Doetse dat, soo heeft my desen droes bedroghen. Wat brengt ghy? Ma. Mostaert, daer ghy u banckquet mede begietet: en schaemdy u niet so laet inde nacht te klappen; ende dan snatert ghy Poëten noch veel vant klappen der vrouwen? C. Griete en seght niet qualijck. Het is nu tijdt, dat elck sijn nest soecke: op een ander tijdt sullen wy noch een heele dagh in dese eerlijcke strijdt toebrengen. Hil.. Maer wien leght ghy den prijs toe? C. Teghenwoordigh legghe ick my dien toe. Want niemandt heeft overwonnen, als alleen ick.
[p. 322]
    Hil. Hoe hebt ghy ghewonnen, die niet ghestreden hebt?
    C. Ghy luyden hebt ghestreden, maer niet vol-streden: Ick hebbe Griete overwonnen, het welck niemandt van u luyden heeft doen konnen. C. Hilari, hy eyscht dat billijck is, laet hem de korf met fruyt nemen.

                                    Merckt leser:
    In dese T’samensprekinghe sijn sommighe dingen overghesprongen, die eygentlijck de Poëterije aengaen, ende niet wel en konnen in Duyts ghestelt worden. Dan, wat tot de tafel-redenen behoort, is hier ghestelt.



De XLI. T’samen-spraeck.

Convivium Prophanum,

Dat is,

Werelts Bancket,

Daer in mede een weynich van verkiesinghe der spijsen, ende
’t waen-gheloove van’t vasten, ghehandelt wort.


Christianus, Augustinus.

WEL aen dan: maer wacht u dat ghy my niet en bespot: wacht u dat ghy my niet en bedriegt: dat ghy my een ydele hope doet voeden: hoedt u dat ghy mijn verwachtinghe laet verloren gaen: hoedt u dat ghy my met woorden niet en payt; dat ghy my te vergeefs laet hopen. Au. Ten is niet noodich, u een eed te doen. In andere dingen soud ghy u voor trouloosheyt mogen vreesen, maer in dese sake en sal ick u niet bedrieghen. Maer hoort, dat ghy immers niet anders laet bereyden, als de gewoonlijcke dagelijcsche spijse. Ick en begheer niet, dat ghy mijnenthalven een heylige dach houden sult. Want ghy weet wel, dat ick een gast ben, die weynich eet, ende veel weyniger drinckt. Ghy weet, dat ick een tafel-ghenoote ben van weynigh spijse, maer veel ende overvloedigh in jocken. Chr. Daer sal wel neerstigh voor ghesorght worden. Ick sal u onthalen met een maeltijdt van kruyt en fruyten, als Pythagoras ghewoon was te houden, of die noch misschien soberder sal wesen. [p. 323] Au. Ja, [...]
[p. 324] [p. 325] Au. Ick sal Hercules wesen, ende vernielen dit beest. Waer van hebt ghy liefst? Van de vleughel, of van de bout? Ch. Wat u belieft, het is my even veel. Au. In dese soorte van vogelen, houtmen de vleugeltjens voor’t best: in den anderen oordeeldt het ghemeene volck de bouten voort best. Ch, Ghy doet mijnenthalven al te veel moeyte. Ghy dient een yeghelijck, ende en eet selfs niet. Ick sal u desen vleughel voor legghen, maer met dien bescheyde, dat ghy my de helft wederom geeft. Au. Gaet het so toe? Maer dat heet hemselven dienen, ende niet anderen. Houd het voor u selven: want ick ben al te onbeschaemt, datmen my wat soud voorleggen? Ch. Ghy doet wel. Au. Huy, dient ghy den wolf de spijse voor? Noot ghy eenen Gier? Ch. Maer en ghy en eet niet, maer vastet. Au. Ja, niemandt en eet soo veel als ick alleen. Ch. Jae niemant lieght soo als ghy. Daerom doet, als of ghy in uwe eyghen huyse waert. Au. Ick heb my dit oock t’eenemael inghebeeld. Ende mijn meeningh is sulcks te doen. Ch. Hoe mondt u dese wijn? hoe smaeckt u dit wijntjen? Au. Se mont my voorwaer heel wel. Ch. Welck van beyden hebt ghy liefst, rood ofte witte wijn? Au. Ick drinckse beyde even geern. Daer is niet aengheleghen wat verwe datse heeft, als slechts de smaeck aenghenaem is. Ick en lette daer niet op, hoe de wijn den ooghen aen staet, alsse maer op de Tonghe goet is. Ick en soeck mijn oogen daermede niet te voldoen, als maer de smaec de proeve houden kan. Ch. Ick geloovet. Maer daer zijn eenige, der Bancketeer-wijsheyt wonderlijck ervaren, die daer seggen, datmen geen wijn prijsen mach, ten sy datse de vier sinnen behage, als; de ooghen door de verwe: de neuse door de reuck: de tonge door de smaeck: de ooren, door ’t gherucht ende roem. Au. Dat is om te lachen. Wat kan ’t gheruchte den dranck helpen? Ch. So veel, datter vele, die goet verstant van proeven hadden, wijn by Leuven gewassen hooghlijck gepresen hebben, meenende dat het wijn van Bearn was. Au. Misschien was haer smaeck verbijstert door veel drinckens. Ch. Wat, sy en hadden den pot noch niet eens in de handt genomen. Ick begheer evenwel u oordeel te hooren, als van eens, die in sulcke dinghen wel ervaren is. Au. Onse luyden prijsen den witten boven den rooden, om dat de roode wat wreeder is, ende de witte dunner, maer de roode is milder, ende soo my dunckt, ghesonder. Ch. Wy hebben oock half-roode, geele, ende purpurverwighe wijn. Dese most is van dit jaer. Dese is twee-jarigh: of yemandt lust hadde tot oude wijn. Wy hebben oock vier-jarighe. Maer hy begint te verschalen, ende verliest de smaeck door ouderdom. De kracht is hem door outheyt verdwenen. Au. Ick merck dat ghy soo rijck zijt als de Romeynsche Lucullus. Ch. Hoort jonghe, waer blijft ghy? En denckt ghy op ons hier niet? Siedy niet welck een drooghte hier is? Indien by sulcke gheleghentheydt brandt quam, waermede soude men het lesschen? Gheeft een yeghelijck een kroes. Augustijne, wat schort u dat ghy niet vrolijck zijt? wat is u, dat ghy soo treurigh sit? Waerom en vermaeckt ghy u niet? Of ghy hebt pijn, of ghy maeckt Verssen. Ghy zijt een Chrysippus, ghy hebt eene Melissa van noode. Cu. Wat fabeltjen brenght ghy my hier voort? Ch. Men seght, dat Chrysippus, soo diep verwert is gheweest in de spits-vinnigheden zijner disputeerkonst, dat hy oock aen de Tafel soud van hongher gestorven hebben, ten ware dat hem zijn jough wijf Melissa de spijse inde mondt ghesteken had. Cu. Hy en was niet weert dat hy leefde. Maer ist u tegen de borst dat wy soo stille zijn, ende hebt ghy beter sin in een gheselschap en maeltijdt vol ghe-[p. 326] ruchts, ghy hebt stoffe, om het selve te weghe te brengen. Ch. Nu weet ick het wel, te rechte doet ghy my vermanen. Wy moeten yveriger ende stercker drincken. Aug. Ghy hebt het juyst op 't hooft geraden. Ghy oordeelt recht ende wel. Want: Horat. 1 Epistel. 5.

    Wie laet niet los zijn tonghe gaen,
    Als hy van wijn is over-laen?

¤Ch. Dat seght ghy seer treflijck, Augustine, gelijck ghy dan alles doet. Maer overmids wy op 't propoost vande wijnen geraeckt zijn, so lust my te vragen, uyt wat meeninghe de Oude, Bacchum, dien sy den eersten vinder en ghebruycker des wijns meenden te wesen, een Godt der dichters ghenoemt hebben? want wat heeft toch die dronckene Afgodt met den dichters te doen, die eygentlijck de Sangh-goddinnen dienen, die noch maeghden zijn? August. Soo waer my Bacchus helpen moet, dit is eene vrage, weerdigh om over een Bancket daer van gesproken te worden. Maer ick mercke wel, waer toe uwe vraghen ghericht zijn. Ch. Ey lieve toch, waer toe? Au. Ghy brenght ons looslijck hier een dispute vande wijn voort, door eene Fransche aerdigheydt, die ick vermoede, dat ghy te Parijs gheleert hebt, te weten, op datmen daer en tusschen so veel minder wijns drincke. Wegh, wegh, ick houd u voor een man: Ghy zijt niet te vergeefs op so grooten Schole geweest. Ch. Ick neme uwe woorden in vriendschap aen; en sal u dierghelijcke schampere scheuten wederom geven, als het te pas komen sal. Maer ter sake selfs. Au. Ick sal u vraghe beantwoorden, als ick sal ghedroncken hebben. Want ick houd het ongherijmt te wesen, met drooghe lippen van een wijnighe of natte vrage te handelen. Christiane, ick brenght u. Dese schale breng ick u half. Ch. Ick wachts gheern van u. Wel bekomt u. Godt seghen u? Aug. Nu neme ick het werck by de hand op dat ghy my met vreden laet. Ick sal het nae mijne wijse verkeerdelijck doen. Datse Baccho de ghedaente eens jonghelinghs toe-geleght hebben, heeft dese verborghentheydt ende beteyckeninghe. Dat de wijn gedroncken zijnde alle sorghe ende bekommernisse uyt onse herten wegh-neemt, ende in plaetse van de selve vrolijckheydt by brenght. Daerom schijnt hy oock den Ouden eenighe jeught wederom aen te brenghen, door dien dat hyse vrolijcker ende schoonder maeckt. Het welcke Horatius in veele plaetsen, doch voornamelijck in dese Verskens opentlijck betuyght.

    ’k Eysch vanden besten wijn aen zee een frissche dronck,
    Om staecken mijne sorgh die ’thert doet overgieten
    Met hoop van groote schatt, en maeck my weder jonck,
    Dat ick mijns liefkens jonst magh rijckelijk ghenieten.


    Voorts datse desen God de Dichters toe-ghe-eyghent hebben, meen ick datse dit daer mede hebben willen aen-wijsen, dat de wijn het verstant op-scherpt, ende wel-spreeckende maeckt: welcke twee dingen een Dichter seer wel passen. Hierom en hebben die ghedichten geen aert, die van de water-drinckers geschreven worden. De wijn is wel van naeture vyerigh ende hitsich, maer alsmen daer water onder mengt, soo wortse ghebroken ende slapper. Hebt ghy nu dat ghy begeerdet?
¤Christ. Ick heb noyt gehoort, yet dat my waer-schijnlijcker dochte, insonderheyt van eenen mensch die sich met dichten moeyt. Ghy zijt weert, dat ghy uyt een Perlemoer drinckt. Hier jongen, neemt dese Schotel op, ende brengt ons wat anders.
    August. Ghy hebt eenen ongeschick- [p. 327] ten jongen. Ch. Hy is een oude schalk.
    August. Waerom en onderwijst ghy hem niet anders? Christ. ’Tis swaer oude honden aen den bandt te legghen. ’Tis seer swaer, of dat een oude Boeve zijne maniere verandere. Een oude hont laet sich niet licht aen den bandt wennen. Hy is even-wel goet genoegh voor my. Soo meester soo knecht.
    Aug. Ick soud u geern voor-dienen, wanneer ick wiste wat u wel mondet. De smaeck en proeve mijns monts verghelijckt sich wel met mijn verstant. Want soo weynigh mijn tonghe doogh om te proeven, soo weynigh doogh mijn verstant. Ch. Ghy hebt een dunne tongh. En ick acht u niet minder, als die was, van wiens uytnemende wetenschap een seeckere Schimp-dichter ghetuyght. Iuvenael. Satyra. 4. seyt:

    Hy konde met ten eersten beet
    Der Oesters deughd ontfanghen,
    Van’t aensien oordeeld’ hy ghereet,
    Waert visjen was ghevanghen.

    Aug. En my dunckt, Christiane, op dat ick ghelijck met ghelijck verghelde, dat ghy Epicurum tot een meester gehadt hebt, ofte in des Catij Schole opgevoedt zijt. Want waer is toch een wijser of derteler kele als de uwe?
    Chr. Indien ick inde konst van welsprekentheydt soo wel ervaren was, als in Keucken-konst, my en soude Cicero selfs niet te boven gaen.
    Aug. Seker, als icker een van beyden soude missen, so wilde ick my noch liever aen de Keucken, als aen de Tael-konst houden. Chr. Ick stem u oordeel toe, want ghy strijckt een aensienlijck, diepsinnigh ende waer vonnis. Want wat helpt toch dat snappen der voor-spraken, dan alleen om de ledige ooren met een ydele wellust te voeden? De Keucken-konst voed ende verquickt niet alleen den mondt, maer oock den buyck, jae den gantschen mensch, soo groot als hy is. Laet de Laurier-krans, of de Victorie voor de Tonge, dat is voor de welsprekentheyt wijcken, seyde eertijdts Cicero: maer laetse alle beyde vry voor de Keucken-konst wijcken. De Stoicijnen hebben my noyt seer behaeght, die welcke alles tot haer eerbaerheydt richtende, meenden men behoefde geen sorge voor de buyck ende het lichaem te draghen. Ick en kan’t u niet segghen, hoe veel wijser dat my Aristippus dunckt gheweest te zijn, als Diogenes. Au. Ick en achte de Stoicenen met haer vasten niet. Ende prijse daer-en-tegen Epicurum meer, als Diogenem den hondt, die anders niet en at, als kool-moes, hof-kruyden, ende wortelen, ende dronck slechs water. Daerom gheeft het my gheen wonder, dat Alexander die aller-gheluckighste Koninck, liever wilde Alexander, als Diogenes wesen. Ch. Al-hoe-wel ick een arm slecht mensch ben, so wild ick nochtans mijn wijsheydts-oeffeningh met Diogene niet verruylen: misschien en soudet uwen Catius oock niet willen doen. Die wijsheyts-minnaers ’t onsen tijde hebben een beter ghevoelen, sy houden sich te vreden op zijn Stoicijnsch ghedisputeert te hebben, maer in ’t leven gaen sy Epicurum te boven. Au. Ick acht wel de wijsheydts-oeffeningh een uytnemende saecke te wesen, maer alse met mate ghebruyckt wort. Maer al te veel wijsheydts, en prijs ick niet. Want dat is een al te hongherighe, maghere ende onlustige sake. Wanneer ick in eenigh ongheval of sieckte gheraeckt ben, als dan neme ick mijn toevlucht totte wijsheyts-oeffeningh, als tot een Medicijn-meesterse. Maer als ick wederom ghesondt gheworden ben, soo laet ickse varen. Au. Ick prijs uwe maniere van doen. Ghy hebt den rechten slagh om wijsheyts-konsten te plegen. Willekom dan, ghy wijsheydts-minnaer, niet uyt de Schole Zenonis, maer uyt de keucken voortkomende. Ch. Wat let u Erasme, dat ghy niet vrolijck [p. 328] zijt? wat beduydt u rimpeligh aensicht? waerom zijt ghy dus stille? Zijt ghy toornigh op my, dat ick u op sulck een sobere maeltijt genoot hebbe? Er. Ja ick ben op u verstoort, dat ghy mijnent halven so veel onkosten gedaen hebt. Augustinus hadu verboden, dat ghy om sijnent wille gheen heylighe dagh soud maken: Ghy maect dat wy hier naer niet weder dorven komen. Want sulcke maeltijden pleghen die te gheven, die voor genomen hebben maer eens eene te geven. Wat voor gasten meent ghy toch ghekreghen te hebben? My dunckt dat ghy niet voor vriendekens, maer voor groote meesters bancket bereyt hebt? Meent ghy dat wy Moge-veels zijn? Dat en heet geen avont-portie geven, maer de gasten opvullen, datse dry daghen ghenoegh hebben. Chr. Wilt ghy ons nu hier een Demea, (dat is, een sture byttert:) wesen? Disputeer morgen believet u. Weest heden blijde ende sachtsinnigh, dat bidde ick u. Morghen als wy nuchteren zijn, willen wy van de onkosten overslagh maken. Tegenwoordigh en magh ick anders niet, als boerteryen hooren. Agu. Christiaen, lust u van ’t runtvleesch, of van ’t schapenvleesch? Ch. Runtvleesch eet ick liefst: maer ick meen dat schapen vleesch ghesonder is. Dit is de aert der menschen, datse allermeest begheeren, ’t gheene haer schadelijckst is. Agu. De Franschen hebben wonderlijcke sin in Vercken-vleesch.
    Ch. De Franschen soecken dat minst kost. Aug. In dit stuck slacht ick de Joden: want ick hate gheen dingh soo seer als vercken-vleesch. Ch. Niet sonder reden. Want wat isser ongesonder? Hier in en houd ic het niet met de Franschen, maer met de Joden.
    Er. Maer ick heb schapen, ende vercken vleesch even gheern, doch elck op een besondere wijse. W*ant het schapenvlees eet ick gheern, om dat ick het lief heb; het vercken vleesch en roer ick uyt enckele liefde niet aen, opdat ick het niet en vertoorne Ch. Erasme, ghy zijt een soet en ghenoeghlijck man. Maer ick plege my wel te verwonderen, van waer so groote verscheydentheyt inde smaeck der menschen komt? want (op dat ick mijn meeninge met Horatij woorden uit spreke:)

¤Drie gasten, duncken my in smaeck soo zeer verscheen,
¤Dat selden yeders smaeck kan komen over een.

¤Erasmus. Alhoewel daer so vele meeningen zijn, alsser menschen zijn gelijck de Vreughd-spel-Schrijver Terentius seyt? en een y*egelijck sijne wijse volght: soo sal my nochtans niemandt doen gelooven, datter meerderhande verscheydenheyt inde verstanden is, als inde tonghen, of smaeck der menschen. Want ghy sulter nauwlijcks twee vinden, die in eenderley spijse behagen hebben. Ick hebber vele ghesien, die den reuck van kaes of boter niet en moghten verdraghen. Daer zijnder die een walgingh van ’t vleesch hebben. Dese onthoud sick van ghesoden, d’ ander van ghebraden. Vele drincken liever water als wijn. Ende, ’t welck onghelooflijck schijnt, ick heb een mensch ghesien, die noch broodt noch wijn nuttighde. Ch. Wel, waermede onderhielt dese bloedt dan sijn leven! wat at hy? Er. Gheen van alle andere dinghen stonde hem teghen, noch vleesch, noch visch, noch moes-kruydt, noch boomvruchten.     Ch. Ick gheloovet: maer met dien beding ick, dat ghy my wederom sult ghelooven, als ick eens lieghe. Cr. Wel aen, ick sal ’t doen: als ghy maer propertjens lieght. Ch. Even als ofter yet on-beschaemder konde wesen als dese uwe leughen. Er. Wat soud ghy dan seggen, so ick u den man selfs toonde? Ch. Het moet seecker een magher ende schrael gheest wesen.
[p. 329]
    Eras. Deen, ghy soudet seggen dattet een kamp-vechter was. Ch. Segt liever een keuse. Er. My geeft wonder, dat ghy u hier over verwondert, daer nochtans vele zijn, die in plaetse van broodt stock-visch ghebruyken; ende sommige voeden eenige wortelen van kruyden so veel, als ons het broodt. Ch. Ick gheloovet: maer lieght vry voort.
    Eras. My heught, dat ick in Italien zijnde eenen ghesien heb, die noch etende noch drinckende, alleen van slapen vet wierde. Chr. Ghy schaemt u oock niet een mijt. Ick moet het Versken Juvenalis hier op u ghebruycken: Dan geven de holle Blaes - balcken anders niet als groote leugens uyt. Ghy fluyt nu: want ick ontsie my te segghen, dat ghy lieght. Eras. Ick sal het liegen, by aldien niet Plinius, zijnde een waerachtigh schrijver, geschreven heeft, dat een Beyr veerthien dagen lang alleen door slapen wonderlijcken groeyt: door welcken slaep hy so hardt bevangen wort, dat hy oock door gheene slaghen noch wonden kan op-gheweckt worden. En op dat ghy u te meer verwondert, soo wil ick hier by voegen dat Theophrastus schrijft: dat der Beyren-vleesch, in die tijdt geroockt ende bewaert zijnde, wederom levendig wordt. Ch. Ick sorgh, dat Parmeno, de knecht by Terentium, dit (als een leughen) niet soude konnen helen: my kond ghy het lichtlijck wijs maken. Ick wilde u van dit Herten vleesch wel wat voor dienen, indien ick de Hoofsche gesten konde ghebruycken.
    Eras. Van waer hebt ghy nu de jacht ende dit wilt-braedt? Chr. De aldermiltste Midas, onse goede vriendt, heeft het my gesonden ende ver-eert, so nochtans, dat ick ’t dickwils om minder gelt koopen kan. Eras. Hoe so? Chr. Want men moet den dienst-boden meer geven, alsmen den verkooper op de Vleesch-marckt gheven moste.
    Eras. Wat nootsaeckt u hier toe?
    Ch. De allergheweltsaemste heer.
    Era. Welcke is die? Ch. De gewoonte. Eras. Voorwaer dese Dwinge-lant geeft menigmael den menschen seer onbillijcke Metten. Ch. Dese heeft oock eer-gisteren naer zijne maniere dit Hart gevangen, maer ghy pleeght immer ooc een lief-hebber van dit weyd-werck te wesen. Au. Ja, maer ’tselve nu t’eenemael begheven hebbende, saghe ick nu anders niet als na gheleertheyt. Chri. Maer my dunckt dat dese snelder in’t vluchten is als een hart. Au. Men kanse nochtans wel vangen, voornemelijck met dese twee honden, te weten met verwonderinghe, ende door ghedurighen arbeyt. W*ant het verwonderen brenght sonderlinghe yver mede om te leeren, ende, gelijck die wel-sprekende Virgilius seyt; Ghestadighe arbeydt verwinnet al. Ch. Augustijne, ghy, vermaent dit seer minlijck, ghelijck dan uwe ghewoonte is. Daerom wil ick niet na laten, noch rusten, tot dat ick het verkrijghe.
    August. Harten-vleesch is nu in zijn rechtetijt. Plinius verhaelt van dit beest yet wondelijcks. Ch. Ey lieve, wat doch? Au. Wanneer de harten hare ooren op steken, soo hoorense seer scherp, maer als syse hanghen laten, soo zijn se doof. Ch. Dit selve ghebeurt my oock dickwils. Want wanneer ick hoore datter gheldt t’ontfanghen is, so en magh niemandt beter hooren als ick: want als dan steke ick met den Terentiaenschen vryer Pamphilo de ooren op: maer wanneermen van uyt-tellen spreeckt, soo laet ickse datelijck hanghen. Au. Ick prijse u, ghy doet als u betaemt. Ch. Begeert ghy van dese loopers van den hase. Au. Houdt die voor u selven. Ch. Of wilt ghy liever vande rugghe? Au. Dit dier en heeft anders niet als de loopers ende zijden, dat begeeren weert is. Ch. Hebdy wel oyt een witte hase ghesien? August. Plinius schrijft, datter dickwils in het Alpen-gheberghte witte hasen gevonden worden: ende datmen gheloofde, dat dese des winters sneeuw [p. 330] voor hare kost ghebruyckten. Of het waer zy, daer mach Plinius omsien. In dien nu de sneeu het vel eens hasen wit maeckt, soo moet hy oock een witten maghe hebben. Ch. My en dunckt het niet waerschijnlijck.
    Au. Hoort noch wat anders, dat wonderlijcker is, dat ghy misschien noch noyt vernomen hebt. Deselve Plinius betuyght, dat het manneken ende wijfken, elck bysonder eenderley kracht hebben, ende dat de wijfkens sonder de mannekens wel teelen konnen. ’T selve verklaren oock veel andere, insonderheyt de lief-hebbers des weyd-wercks. Ch. ’t Is soo als ghy seght. Maer laet ons dese Konijnkens proeven, wantse zijn vetjens ende jongh. Ick soude dese vrijster wat voor dienen, soo icker wat naerder by-sat. Augustijne, believet u, soo draeght sorghe voor dese naeste ghebuur, want ghy weet hoemen de Jongh-vrouwen dienen moet. Au. Ick weet wel, wat ghy segghen wil, spot-voghel.
    Ch. Hoe smaeckt u ’t gansen vleesch?
    Au. Voorwaer het smaeckt my niet qualijck: want ick en ben niet keurigh. Maer ick en weet niet, hoe my dese Gans soo weynigh smaeckt; want ick heb mijn leven noyt droogher vleesch ghesien: ’t is drooger als een key; ofte als de Stief-moeder eens seeckeren Furij gheweest is, op welcken de Poët Catullus Epig, 23. dapper schimpt. My dunct het is een houte Gans. Ende soo veel ick vermoeden kan, soo ist een oude Soldaet, die om dat hy de Schildt-wacht te veel ghesonden heeft, magher geworden is. Want men segt, dat onder allen dieren de Gans meest waeckt. En bedriegt my anders het vermoeden niet, soo soude ick segghen, datse van het ghetal der selver Gansen was, die eertijds het Capitolium te Romen bewaert heeft, als de Honden ende wachters sliepen.
    Christ. Seker, my dunckt dat ghy de waerheydt seght: want ick meen, dat sy noch van die tijdt over ghebleven is.
    Augst. Dese Henne heeft een meester ghehadt diese niet wel gemeest en heeft, of is met liefde gequelt geweest, of heeft in jalousie gheleeft: welcke sieckte dit gheslacht van voghelen heftigh plaegt. De Kappoen is veel beter vet gheworden. Hier aen siet ghy wat de sorghe doen kan. Indien wy van onsen Franschen Haen een Kappoen maeckten, hy soude veel eer vet worden. Ch. Ick en ben gheen Gallus. August. Ick bekent, ghy zijt gheen Gallus, ghelijck de Priesters van de Goddinne Cybele, die waren ghesneden om haer kuysheydt te bewaren, noch een Huyshaen, maer misschien een Franschen Haen.
    Ch. Wat vreemder woord is dit?
    Au. Dit raetsel gheef ick u te verklaren; ick ben Sphinx gheweest ende hebt u voor gestelt: weest ghy Oedipus, ende beantwoordet. Chr. Seght ons ter goeder trouwen Augustijne, hebt ghy noyt kennisse, ommegangh of ghemeenschap met de Gallen of Francoysen gehadt? Au. Niet met allen. Ch. Soo veel te slimmer zijt ghy. Au. Maer wel met de Fransche vroukens.
    Ch. lust u van dit gansen Levertjen? ’t welck by de ouden eertijdts groote leckernije was. Au. Ick salt niet versmaden, al wat my van uwer hand komt. Ch. Ghy en behoeft niet naer Roomsche leckernijen te wachten.
    Au. Hoedanige? Ch. Artischocken, mosselen, oesters, zeeael, kampernoelien, swammen, paddestoelen. Au. Ick wilde liever een rape hebben, als dit alte mael. Ghy Christiane zijt goethertich ende milt. Ch. Wel, wil niemant dese patrijsen aen tasten? oock dese duyven niet? Morgen ist een geboden vasten-dagh van de Kercke. Versiet u nu wat teghen den toekomenden honger. Ballast u Schip teghens het aen-staende onweder. De slagh is op de handt, vult uwe maghe met spijse. Au. Ick wilde dat ghy dit woort gheswegen hadt, wy souden vro- [p. 331] lijcker vande maeltijdt opghestaen zijn.
[...]
[p. 332] daen hebben; of, op dat de lichamen de overvloedigheydt van spijs ende dranck ontrocken zijnde, dieselve niet moetwilligh worden tegen den geest. Au. Al dit selve sal oock het matigh ghebruyck des vleyschs wel te weghe brenghen.
    Chr. Maer in soo groote verscheydenheydt van lichamen en kanmen gheen sekere mate van vleysch voorschrijven. Au. Daer sijn oock visschen, die seer voeden: daer is vleesch, dat weynigh voed. Chr. Maer in ’t ghemeen gheeft evenwel ’t vleysch het meeste voedsel. Au. Wel seght my doch, indien ghy erghens reysen wildet, soudet ghy liever een wacker en weelderigh Peerdt, of een kranck en mager, dat dickwils vallende, den ruyter inden dreck wierp, hebben willen? Chr. Tot wat eynde seght ghy dit? Au. Overmidts het eten der visschen, de vochtigheden van binnen bedervende, onse lichamen vele sieckten onderwerpt, op dat se alsoo den gheest niet en konnen dienen. Chr. Welcke sieckten doch? Au. ’t Voed-oevel, coortse, melaetscheyt, geel-sucht. Ch. Hoe weet ghy dat? Au. Ick gheloove den Medicijn-meesters: ende dat wil ick liever als selfs besoecken. Ch. Dat gebeurt misschien by weynighen. Au. Ja ick meene wel in seer vele. Hier beneffens, alsoo ’t lichaem werckt door zijne tastlijcke instrumenten des lichaems, de welcke ofte door goede ofte door quade vochtigheden worden beq