Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

nschen, dewelcke van goedt quaedt konnen worden, die konnen bedrieghen en selfs bedrogen worden. Au. Wat hout ghy van de ghemeynschap der Heylighen? Ba. Van desen artijckel maeckt Cyprianus gantsch gheen ghewagh, hoewel hy uytdruckelijck aenwijst, wat elcke Kercke meer of minder heeft: want alsoo bint hy dese woorden aen ’t voorgaende. Hier naer volgt, Een heylighe Kercke, verghevinghe der sonden, opstandinge deses vleesches. Ende sommighe meenen dat dit deel van ’t voorgaende niet verscheyden en is, maer dat het uytleght ende verklaert in welcken sin daer gheseyt was, een heylige Kercke, soo dat de Kercke niet anders betekent, dan eenes Gods, eenes Evangaliums, eens gheloofs, eens hoops belijdinghe, eens gheestes ende der selver Sacramente ghenietinghe, kort af, soodanigh een gemeenschap aller goederen onder de Godvruchtighe, dewelcke van ’t begin der werelts tot den eynde toe gheweest zijn, hoedanigh daer is de Broederschap van de lidtmaten des lichaems onder malkanderen, soo dat de goede wercken van d’ een den anderen te stade komen, soo langhe sylevendige lidtmaten des lichaems zijn. Maer buyten dit geselschap of Broederschap konnen niemandt zijn eyghen goede werc- [p. 242] ken ter saligheydt baten, ten sy dat hy met die heylighe vergaderinge sich vereenighe ende daerom volght daer de verghevinghe der sonden, om dat buyten de Kercke gheen verghevinghe der sonden is, al ist schoon dat de mensch sich door berou uytmergelt, of de wercken der barmhertigheydt oeffent. Inde kercke, segh ick, niet der ketteren, maer der Heylighen, dewelcke inden gheest Christi vergadert is, daer is verghevinghe der sonden door den Doop en na den Doop, door ’t berouw, ende de sleutelen die de Kercke ghegheven zijn. Au. Dit zijn noch al ghesonde woorden. Ghelooft ghy de opstandinghe des vleesches?
    Ba. Te vergheefs soude ick de reste ghelooven, indien ick dat niet geloofde, ’twelck het voornaemste van allen is.
    Au. Wat verstaet ghy door ’t vleesch?
    Ba. Des menschen lichaem met een menschelijcke ziele begaeft.
    Au. Sal een yegelijcke ziele wederom ontfanghen haer lichaem, dat sy hier sonder leven ghelaten heeft?
    Ba. Ja dat selve daer sy uyt verhuyst was. Daerom wordt inden Symbolo Cypriani daer toe ghedaen, de opstandinge deses vleesches. Au. Hoe kan ’t zijn dat een en ’t selve lichaem, dat nu soo dickwils van ’t een in ’t ander verandert is, wederom soude verrijsen?
    Ba. Die alles vermoght wat hy wilde van niet te scheppen, soud het hem beswaerlijck zijn, ’tghene van wesen verandert is, wederom in sijn eerste natuerlijck wesen te herstellen? Ick disputeer hier niet sorghvuldelijck, hoe dat sulcx toegaet, ’t is my ghenoegh dat die sulcx te doen belooft heeft, so waerachtigh is dat hy niet kan lieghen, soo machtigh, dat hy al wat hy wil, door een wenck alleen kon te weghen brenghen. Au. Waer toe sal dan het lichaem van noode zijn? Ba. Op dat de geheelen mensch met Christo verheerlijct worde, dewelcke alhier gheheel om Christi wille verdruckt is gheweest.
    Au. Waerom staet daer by, ende het eeuwighe leven? Ba. Op dat niemand en dencke dat wy alsoo wederom het leven ontfanghen sullen, ghelijck als de kick-vorsschen ontrent de Voor-somer dewelcke haest wederom moeten sterven. Want hier is tweederley doodt, een lichamelijcke, dewelcke de goede met de quade ghemeen is, ende een geestlijcke. Nu de doodt des geests of der zielen is de sonde. Maer na de opstandinghe is den Godsalighen een eeuwigh leven bereydt, beyde van lichaem en van ziele: want het lichaem sal niet langer sieck of suchtich, niet meer den ouderdom, hongher, dorst, pijne, vermoeytheyt, doot, of eenighe andere ongemacken onderworpen zijn, maer geestlijck geworden zijnde, sal ’t nae den wille des gheests beweeght worden: ende de ziele sal niet langher met eenighe ghebreckelijckheden of droefheden ghequelt zijn, maer sal sonder eynde het opperste goet, dat is God selve, ghenieten, daeren teghen sal de eeuwighe doodt des lichaems en der zielen de godloose besitten: want haer lichaem sal onsterflijck zijn, om eeuwigh ghepijnight te worden, en haer ziel altijdt met de prickelingh der sonden ghequelt, sonder hope van vergiffenis. Au. Gelooft ghy dit van herten ende oprechtelijck? Ba. Jae ick ben daer meer van versekert, als dat ick nu met u spreke. Au. Als ick te Romen was, heb ickse niet altemael soo oprecht van gheloof ghevonden. Ba. Ja soo ghy de sake wat nae uwer wilt ondertasten, ghy sult oock op andere plaetsen wel vele vinden, die dese dinghen niet so seker en gelooven. Au. Nadien ghy in soo vele ende so ghewichtighe puncten, eens gevoelens met ons zijt, hoe komt dat ghy niet geheel van de onse zijt? Ba. Dat soude ick van u gheern hooren: want ick houde my selve voor een recht-sinnigh man, hoewel ick van mijn leven niet wil roemen, nochtans doe ick mijn best, dat het selve met mijn belijdinghe [p. 243] over een kome. Au.
[...]
                        Eynde van de twee-en-dertighste T’samen-spraeck.

---

[p. 244]

De XXXIII. T’samen-sprekinghe. Exsequiae Seraphicae, Of Minder-broers uytvaert, Waer in beschreven wort de uytvaert van een seker Mans- persoon, en van sommighe andere dinghen den Franciscanen Moniken aengaende: seer gheneughlijck. Theotimus de Godvreesende, Philecous de nieusgierige.

VAN waer komt ons Theotimus met een nieuwe gedaente der Religie? Th. Hoe so? Ph. Want u aensight is suer, de ooghen slaet ghy neder nae der aerde toe, ’thooft is een weynigh op de slincker schouder geboghen, ende ghy hebt een vijftigh pater noster in de hant. Th. Indien ghy ’t begheert te weten, vrient, daer u niet aengheleghen is, ick kom van een schouw-spel. Ph. Hebt ghy eenen koorden-danser of guychelaer, of diergelijcke gesien? Th. Ten is misschien desen niet seer ongelijck. Ph. Voorwaer ick en heb noyt voor dese tijt yemand met sodanigen aensicht uyt een schouspel sien komen. Th. Maer ’t is soodanighen soorte van een schouwspel gheweest, dat ghy, indien ghy daer by geweest waert, misschien wat droeviger gaen soudt dan ick. Ph. Waerom vertelt ghy dan niet, wat u so droevigh gemaeckt heeft? Th. Ik kome van een Seraphische of Engelsche uytvaert. Ph. Wat hoor ick? Sterven oock de Engelen? Th. Neense, maer haerlieder megesellen. Maer op dat ick u niet langer in twijfel en houde, ghy kent, meyn ick, hier te Pelusio den vermaerden ende geleerden man Eusebium? Ph. Meynt ghy dien, die uyt een Vorst een ghemeyn man, uyt een ghemeyn man bykans een bedelaer, ic had by na geseyt, ee bedrieger is geworden? Th. Ghy hebt te recht gheraden van welcken ick spreke. Ph. Maer wat is hem geschiet? Th. Hy is heden begraven, ick kome van de uytvaert. Ph. Het moet een seer droevighe uytvaert gheweest zijn, dat ghy zo droevigh van daer komt. Ph. Ick vreese dat ick u sonder tranen niet en sal konnen beschrijven dat ick gesien heb. Th. En ick vreese dat ick het sonder lacchen niet sal konnen hooren. Maer ick bids u, vertelt het. Th. Ghy weet dat Eusebius over lange seer siecklijck geweest is. Ph. Ick weet dat sijn lichaem voor etlijcke jaren ontmant geweest is. Th. In soodanige sieckten, die den mensche langsaemlijck dooden, plachten de Medicijns uyt seeckere voor-teeckenen den dach des doots te voorsegghen. Ph. ’tIs waer. Th. [p. 245] Dese vermaenden den Man, dat alle dingen die der Medicijn-meesters konste te weghe brenghen konde, met seer groote neerstigheydt volbraght waren. Dat Godt wel krachtigher was dan alle Medicijn-meesters hulpe, maer soo vele als men uyt menschlijcke gissinghe bevinden konde, datter gheen drie dagen levens en resteerden. Ph. Wat gebeurde daer na? Th. Doen toogh dese treflijcke Eusebius de kleedinghe des alderheylighsten Francisci aen zijn swack lichaemken, hy wierde gheschoren, hy nam een grauwe kap aen, een habijt der selver koleure, een touw met knoopen, schoenen met gaten. Ph. Doen hy sterven soude? Th. Jae. Jae hy beloofde oock met een stervende stemme, dat hy Christo na den Reghel Francisci dienen soude, indien Godt ’t ghene gave daer de Medicijn-meesters van wanhoopten. By dese belofte wierden ghetuygen bygevoegt, die vermaerde mannen in heyligheyt waren. In dat habijt stierf dien heerlijcken man op de tijdt, die van den Medicijn-meesters voorseydt was. Daer quamen vele uyt dat gheselschap, die de uytvaert houden souden. Ph. Och of ick by dat schouwspel gheweest waer. Th. Ghy soudt gheweent hebben, indien ghy ghesien hadt, met welcke liefde de Seraphische mede-ghesellen ’t doode lichaem af-wiesschen, dat alderheylighste habijt hem aen-pasten, sijn handen in maniere van een cruyce t’samen leyden, sijne voeten ontblooteden, ontbloot hebbende, kusten zijn aensicht oock nae ’t Euangelische ghebodt, met salve blijde maeckten. Ph. Een wonlijcke ootmoedigheydt, Seraphische mannen Lijck-salvers ende Lijck-dragers te zijn. Th. Hier na leyden sy hem op de bare, ende nae de leeringhe Pauli, draeght malkanders last, Gal. 6. droegen de Broeders haren Broeder langs den ghemeynen wegh na het Clooster toe. Aldaer hebben sy hem met gewoonlijcke Lijck-sangen begraven. Doen die eerweerdighe uytvaert langhs den wegh passeerde, sagh ick seer vele menschen, den welcken de tranen tegen haren danc uyt de ooghen vielen, doen sy saghen dat sulcken man, dien sy te voren met purper ende zijde ghekleedt ghesien hadden, nu met een Minne-broers habijt ghekleedt, met een kennepen-tou ghegordt, ende in sulcken devotigen gedaente met sijn gheheele lichaem gheschickt was. Want des dooden hooft was oock op de schouder gheboghen, ende de handen, als ick geseyt hebbe, waren kruys-wijs over malkander gheleydt. Alle andere dinghen scheenen oock wonderlijck devotigh te zijn. Jae selfs de Saraphische schare met gebogene necken, met de ooghen op de aerde starrende, met soodanige jammerlijcke Lijck-gesangen, dat ick achte, dat de helsche geesten selfs niet jammerlijcker singhen en konnen, perste vele menschen tranen ende suchten uyt. Ph. Maer en hadde hy de vijf wonden Francisci niet? Th. Dat en soude ick niet voor seecker dorven segghen. Men sach aen sijn handen ende voeten sommighe blauachtighe littekenen, ende in ’t kleedt aen de slincker zijde was een vensterken. Maer ick en dorste daer niet scherper na sien, om dat men vastelijck seydt, dat de nieusgierigheydt in soodanige dingen vele menschen verderflijck is gheweest. Ph. Maer en hebt ghy niet gemerckt, of daer eenighe lachten? Th. Ick hebt gemerckt: maer ick vermoede dat die selve Ketteren zijn, van welcke de werelt hedensdaeghs vol is. Ph. Mijn Theotimi, op dat ick eenvoudelijck met u koute, ick en soude my selfs nauwlijck hebben konnen onthouden van lachen, indien ick by dat schouspel geweest hadde. Th. Godt gunne, dat ghy met de besmettinghe dies suerdeessems niet verdorven en zijt. Ph. O goede Theotime, hier en is gheen swarighheydt van: ick heb van jonghs aen den heylighen Franciscum, die na der werelt noch gheleert noch wijs, maer door een [p. 246] diepe doodinghe der wereltscher gheneghentheyden van God seer bemint was, altijt in mijn ghemoet ge-eert, ende met hem al de ghene, die in sijne voedt-stappen tredende van herten arbeyden, om der werelt ghestorven zijnde, Christo te leven. Want de kleedinghe en achte ick niet. Maar ic soude geerne van u leeren, hoe dat de kleedinge eenen dooden Mensche nut zy? Th. Ghy weet dat vanden Heere selfs bevolen is, dat men de peerlen den verckens niet voorwerpen, noch het Heylige den honden niet geven en sal. Vraeght ghy my derhalven om wat te lachen, soo en sult ghy niets van my hooren: maer vraeght ghy uyt een eenvoudige begeerte om te leeren, so sal ick u geerne ’tghene mede deylen dat ick van haer lieden geleert hebbe. Ph. Ick beloove dat ick een neerstigh, leersaem ende goetgonstigh toehoorder wesen sal. Th. Eerstlijck weet ghy datter sommige so seer eergierigh zijn, dat ’t haer niet genoegh en zy hooveerdiglijck ende trotselijck geleeft te hebben, ten sy datse oock doodt zynde hooveerdighlijck begraven werden. Doot zijnde en gevoelen sy niet, maer nochtans levende ontfanghen sy voor henen eenige geneugte door een inbeeldinghe der toekomender uytvaert. Ick en meyn niet, dat ghy ontkennen sult eenigh deel der Godsaligheyt te zijn, dese geneghentheyt, het sy hoe datse zy, te verwerpen. Ph. Ick bekent, indien de pracht der uytvaerden in geen ander maniere en kan vermijdet werden. Maer ick achte ootmoedigher te zijn, indien een dood Vorst in een slecht linnen doeck ghewonden, ende door slechte Lijck-draghers op ’t ghemeyne Kerck-hof onder de slechte doode lichamen begraven wierde. Want die alsoo begraven werden, als Eusebius begraven is, die schijnen de pracht waerlijcker verandert, dan vermijdet te hebben.
    Th. ’t Is Gode al aenghenaem, dat uyt een goet hert gheschiet. En hem komt toe het hert des Menschen te oordeelen. Maer ’tghene ick gheseydt heb is gheringh, daer zijn andere swarer dinghen. Ph. Welcke? Th. Sy belooven den regel Francisci eer datse sterven. Ph. Te weten op datse die inde Paradijsche velden houden moghen.
    Th. Neen, maer hier, indien sy wederom ghesont werden. Ende het ghebeurt somwijlen, dat de ghene die door de sententien der Medicijn-meesters verwesen zijn, so haest als sy ’t heylighe kleedt aanghetoghen hebben, door Godes hulpe wederom levendigh werden. Ph. ’T selve ghebeurt menighmael aen den genen, die dat kleet niet aen en trecken. Th. Men moet eenvoudlijck in den wegh des gheloofs wandelen, indien in dese sake geen uyt-nemende vrucht en waer ghelegen, daer en souden soo vele vermaerde mannen van gheslachte ende gheleertheyt niet na staen, om in dit H. habijt begraven te werden. Ende op dat ghy der uytheemscher exempelen niet en versmaet, alsoo is die vermaerde Rodolphus* Agricola begraven, den welcken ghy billicx seer vele toeschrijft, alsoo is onlancx Christoohorus Longolius begraven. Ph. My en is daer niets aen geleghen wat suffende menschen doen, wanneer sy in haer uyterste liggen: Ick begheer van u onderwesen te zijn, wat groote nuttigheyt dat het in brengt, dat een mensch door de vreese des doodts vervaert, ende door wanhope van leven ontroert zijnde Professie doet of ghekleedt werdt? Wat? sulcke beloften zijn krachtloos, ten zy datse gheschien met een verstandigh ende nuchtere ghemoet, met een rijpe overlegginghe, sonder vreese, bedrogh of dwanck: Al waren schoon dese dinghen niet, soo en verbindt doch sulcke belofte niet dan na het Jaer der beproevinghe, in ’t welcke sy eenen Rock met een Kaproen draghen moeten: want alsoo spreeckt die Seraphische Man. Ist dat sy derhalven wederom ghesond werden, soo en zijn sy in tweederley manieren daer in niet [p. 247] gehouden: want het en is gheen belofte die vanden ghenen gheschiet, die door de vreese des doots ende hope des levens verbaest is: Oock en verbindt de belofte niet, eer dat de Caproen ghedraghen is.
    Th. De verbindighe mach zijn soose wil, sy meynen seecker dat se verbonden werden, ende die gantsche toe-ghenegentheydt der wille moet Gode aengenaem zijn. Want dat is de oorsaecke, dat de goede wercken der Monicken, al waert datse in andere saken met andere gelijck waren, Gode aengenamer zijn dan ander lieden wercken, om datse uyt eenen seer goeden wortel voort komen. Ph. Ick en sal niet ondersoecken, hoe ghewichtigen saeck dattet zy, dat een mensch hem Gode gantschlijck toe-eygent, wanneer hy zijns selfs niet meer en is: Ick achte dat een yegelijck Christen hem selven in den Doope Gode toe-eygent, wanneer hy alle pompery ende begheerten des duyvels versaeckt, hem onder den Velt-heer Christo begeeft, sullende voort aen al zijn leven lanck onder hem strijden. Ende Paulus vande gene handelende die met Christo sterven, op dat sy niet meer haer selven, maer den ghenen leven moghen, die voor haer gestorven is, 2. Corinth. 5. en spreeckt niet eygentlijck van den Monicken, maer van allen Christenen.
    Th. Wel te pas hebt ghy van den Doop gesproken: maer eertijdts wierden die gene ghedoopt of besprenght die lagen en storven, den welcken nochtans de hope des eeuwigen levens ghegheven wierde. Ph. Wat de Bisschoppen belooft hebben, daer en is niet veel aen gelegen: wat God verweerdigen sal te geven, is ons onseecker. In dien het seker geweest waer dat soodanige met een besprenginghe des waters terstondt borgheren des Hemels wierden, wat konder grooter Venster gheopent worden, dat de Menschen de Werelt toe-gedaen zijnde, met opset de snoode begheerlijckheden dienende, ten laetsten maer een quispelighe souden ghebruycken, wanneerse nu gheen meer macht hadden om te sondighen? Ist dat die Professie of beloften soodanighen Doop ghelijck is, soo heeft nu den ghenen wel ghehandelt die godlooselijck leven, op dat sy niet en vergaen, dat is, op dat sy den duyvel leven, ende Christo sterven.
    Th. Jae indien het gheoorlooft is yet uyt de Seraphische verborghentheden in’t licht te brenghen, soo is hare Professie krachtigher, dan de Professie des Doops is. Ph. Wat hoor ick?
    Th. In de Doop werden de sonden alleenlijck af-ghewasschen, de ziele is daer wel suyver, maer naeckt: Die hier Professie doet, werdt terstondt met de heerlijcke verdiensten der gantscher Orde rijck ghemaeckt, naemelijck in ’t lichaem des alderheylighsten geselschaps ingheplant zijnde. Ph. Jae soo? Die door den Doop den Lichame Christi in gheplant werden, en ontfangt die niets noch vanden hoofde, noch vanden lichame? Th. Niets vande Seraphische hoop, ten zy dat hy ’t met weldadigheyt of gonst verdiene.
    Ph. Wat Enghel heeft henlieden dat gheopenbaert? Th. Gheen Enghel, o goede vrient, maer Christus selve heeft dat ende seer veel andere dinghen den H. Francisco in teghenwoordigheyt met zijn eygen mond geopenbaert. Ph. Ick smeecke ende bidde u hertelijck, dattet u niet en verdriete my dese woorden mede te delen. Th. Het zijn seer verborgene gheheymenissen, ende ten is niet gheoorloft de selve den onheylighen menschen te kennen te gheven.
    Ph. Hoe ben ick onheyligh, mijn vriendt, die noyt eenighe Oorde gonstigher, dan de Seraphischer Oorde gheweest ben?
    Th. Maer ghy lastert haer somwijlen vyandlijck. Ph. Dat selve, Theotime, is een bewijs der liefde: Daer dorch geene die de Oorde swaerde en quetsen, dan die onder het decksel van dien schandelijck leven: Die de Oorde aldergoed- [p. 248] gunstighste is, dien ist noodigh dat hy hem op de verdervers der selver seer vertoorne.Th. Maer ick vreese dat Franciscus hem op my vertoornen sal indien ick yet van de gheheymnissen uyt brenghe. Ph. Wat quaets vreest ghy van een seer onnoosel man? Th. Wat? Dat hy my niet blint of onsinnigh en make, ghelijck men seydt dat hy vele getracteert heeft, die de lit-teeckenen zijner vijf wonden teghen gesproken hebben. Ph. Sijn dan de H. quader in den Hemel, danse op aerden gheweest zijn? Ick hoore dat Franciscus soo seer ootmoedigh van aert gheweest is, dat hy, wanneer hem de kinderen als hy lancx den wegh gingh, kase, melck, pluym, ende steenen in zijn boere-kap die achter op zijn rugh hing, wierpen, niet vertoornt en wierde, maer blijd ende vrolijck voortgingh. Ende is hy nu toornigh en wraeckgierigh geworden? Als hy op een ander dagh van zijn medegesel most hooren, dief, kerck-rover, moordenaer, bloetschender, dronckaert, ende alle schandlijckheden, die op eenigh seer boos mensch t’samen ghehoopt konnen werden: voort hoost gheslaghen zijnde, danckte hy hem, bekennende dat hy niets en hadde gheloghen. Als hem zijn medeghesel verwonderde, waerom dat hy alsoo sprack, seyde hy: Alle dese ende veel schandlijcker dinghen dan dese soude ick bedreven ghehadt hebben, indien my Godts gonste niet bewaerdt en hadde. Waer van is hy dan nu wraeckgierigh geworden? Th. ’Tis alsoo, de Heylighen in den Hemel heerschende, willen niet vertoornt zijn. Wie was goedertierner dan Cornelius? Wie was sachtmoedigher dan Antonius? Wie was lijdtsamer dan Ioannes de Dooper, doen sy leefden? Maer welcke schrickelijcke sieckten geven sy nu, indien sy niet wetlijck ghe-eert en werden?
    Ph. Ick soud liever ghelooven dat sy de sieckte wegh-nemen, dan gheven. Maer het gene dat ghy my segghen sult, en sult ghy gheen godloos mensch bevelen, maer eenen toe vertrouwen die swijghen sal. Th. Wel aen, op u woort betrouwende sal ick ’t seggen, immers dat tot dese sake behoort. Ick bid u, Francisce, dat het my door uwe ende uwer mede-gesellen ghenade geoorlooft zy ’t ghene te spreken, dat ick ghehoort heb. Ghy weet dat Paulus. 1. Corin. 2. een verborgene wijsheydt hadde, die hy niet in ’t openbaer, maer in ’t heymelijck onder den volmaeckten sprack. Alsoo hebben zy lieden oock sommighe verborghene dinghen, die zy by een yeghelijck niet en openbaren: maer zy deylense den rijcken weduwen en andere godtvruchtighe ende goed-gunners der Seraphischer kudde in ’t bysonder mede.
    Ph. Ick verlanghde drywerf-heylige openbaringhen te hooren. Th. Eerstlijck heeft de Heere den Seraphischen Eerts-vader voor henen gheseydt, dat het gheschieden zoude, hoe dat de Seraphische kudde meerder toe naem, hoe dat hy haer overvloedigher spijse soude gheven. Ph. Hier is terstont den ghenen alle klachte benomen, die daer segghen, dat ’t volck beswaert werdt, om dat dese soorte der menschen van daghe te daghe meerder toeneemt. Th. Daer beneffens heeft hy oock dit geopenbaert dat alle Jaren op zijn feestdagh alle zielen, niet alleenlijck der broederen, die dat H. habijt dragen, maer oock der gener, die der ordegoed-gunstich zijn, ende den met-gesellen der selver, weldaet bewijsen, uyt het Vagevyer verlost zouden werden. Ph. Spreeckt Christus soo gemensaemelijck met hem?
    Th. Waarom niet? gelijck als met een vriendt ende mede-ghesel, ghelijck God de Vader met Mose sprack. Mosis heeft de Wet, die hem van Godt ghegheven was, den volcke voor ghedragen. Christus heeft de Euangelische wet vercondight. Franciscus heeft sijne Wet, die met der Engelen handen beschreven is, den Seraphischen broederen overgelevert. Ph. [p. 249] Nu verwacht ick de derde openbaringe. Th. Desen treffelijcken Eerts-vader vreesde, dat die boose dat goede zaet datter gesaeyt was, des nachts verderven soude, ende dat also de tarwe met het onkruydt uyt-gepluckt soude werden. De sorge heeft hem de Heere benomen, hem belovende, dat hy beneerstigen soude, dat ’t half-geschoeyde en met koorden omgorde volck tot den laetsten dagh des oordeels toe niet en soude vergaen. Ph. O barmhertigheyt des Heeren! De Kercke Godts hadde anders verloren gheweest. Maer vaert voort. Th. Ten vierden heeft hy dit geopenbaert, dat niemant godlooselijck levende langhen tijt in die Oorde blijven kan. Ph. En is hy niet van de Oorde afghevallen die godlooslijck leeft? Th. Neen hy: want die schandlijck leeft, en heeft Christum terstont niet versaeckt, hoewel sy eenigsins Christum versaken, die hem met den monde belijdende met de wercken verloochenen. Maer die het H. habijt verwerpt, die is vande Oorde afghevallen, soo dat hy niet weder op gherecht kan werden. Ph. Wat sullen wy dan seggen van soo vele kloosteren der Conventualen, die gelt hebben, die suypen, dobbelen, hoereren, ende binnenshuys opentlijck Concubynen houden, op dat ick niet meer en segghe? Th. Franciscus en heeft noyt het habijt van soodanighe verwe, te weten: bruyne gedragen, oock en heeft hy noyt gordel ghebruyckt, dat van wit Linnen gemaeckt was. Als sy derhalven voor de deur kloppen, sal tot haer gheseyt werden, ick en ken u niet: Om dat sy gheen Bruylofts kleet en hebben. Ph. Isser oock meer? Th. Ghy en hebt noch bykans niets ghehoort. Ten vijfden heeft hy geopenbaert, dat de ghene die der Seraphischer Oorde quaet-gonstich waren, ghelijck daer (God betert) al te vele zijn, nimmermeer tot de helfte des ouderdoms komen en souden, die hen van God bestemt was, ten waer dat sy hare dood voorquamen, maer dat sy al te samen seer haestlijck quader doot moeten sterven. Ph. Dit hebben wy gelijck andersins in vele andere, also laetst mael in Mattheo den Cardinael van Sitten gesien: Hiy sprack ende gevoelde seer qualijck van de half-gheschoeyde, hy storf, meyn ick, eer dat hy in zijn vijftighste Jaer quam.
    Th. Ghy seght wel de waerheyt, maer hy had oock de Cherubijnsche (of Enghelsche) oorde ghequetst. Want men seyt dat het door dese neerstigheydt meesterlijck te weghe gebracht is, dat die vier Dominicaner Monicken te Bern verbrant wierden, daer sy andersins den Paus herte met ghelt souden overwonnen ghehadt hebben. Ph. Maer men seyt dat sy een wonderlijck godloos spel begonnen hadden. Door versierde gesichten ende mirakulen arbeyden zy, dat sy wijs maken mochten, dat de Jonckvrouw Maria met de erf-sonde besmet was, dat de H. Franciscus de ware littekenen der wonden Christi niet gehadt en had, dat Catharina van Senen die met meerder waerheydt had ghehadt: Maer de aldervolmaeckste seyden sy een bekeerde Leeck toe, den welcken sy om dit spel te spelen toeghemaeckt hadden, ende tot dit bedrogh misbruyckten sy het lichaem des Heeren, ten laetsten oock stocken en Venijn. Eyndlijck seyd men dat dit gheen pracktijcke der Oversten eens Kloosters, maer der gantscher oorde gheweest zy. Th. Dit mach zijn hoe ’t wil, daer en is niet te vergheefs van Godt ghesproken: En roert mijne gesalfden niet aen. Th. Daer resteert de seste Openbaringe, in welcke de Heere hem ghesworen heeft dat het soude gheschien, alwaert dat de goedt-gunners der Seraphischer oorde godlooselijck leefden, dat sy nochtans t’ eenigher tijdt des Heeren barmhertigheydt souden bekomen, ende dat sy haer boose leven met een salich eynde soude besluyten. Ph. Alwaert oock dat zy in overspel bevonden zijnde ghedoodt wierden? [p. 250] Th. Dat de Heere belooft heeft, moet seker zijn. Ph. Maer wat saken achten sy gonst ende weldadigheyt te zijn? Th. Och, twijffelt ghy daer aen? Die haer geeft, die haer kleedt, die de keucken toerust, die heeft haer nu al lief.
    Ph. En heeft haer de gene niet lief, die haer leert en vermaent? Th. Dese dingen hebben sy selve te huys overvloedigh, en soodanige weldaden zijn sy gewoon anderen te gheven, niet van andere te ontfanghen. Ph. Soo heeft dan de Heere den Discipulen Francisci meer dan zijn eygen Discipulen belooft. Hy laet wel toe dattet hem toeghereeckent werde, indien datter om zijnent wille eenigh Christen mensche goedt geschiet: Maer hy belooft die qualijck leven het eeuwighe leven niet. Th. Dit en is oock gheen wonder, mijn goede vriendt. Want de laetste kracht des Euangelij is voor dese oorde bewaert gheweest. Maer aenhoort nu de sevende, ende de laetste Openbaringhe. Ph. Hier ben ick. Th. De Heere heeft hem ghesworen, dat niemand qualijck en soude sterven, die in’t Seraphische habijt sterft. Ph. Maer wat noemt ghy qualijck sterven? Th. Die sterft qualijck, wiens ziele ’tlichame verlaten hebbende, stracks na de helle ghebracht wert, uyt welcke gheen verlossingh en is te verwachten. Ph. En bevrijt dan het habijt niemandt van het Vaghevyer? Th. Neen’t, ten zy dat yemandt op den feest-dagh des heylighen Francisci sterve. Maer dunkt u een kleyne sake te wesen vander helle vry te zijn? Ph. Ick achte wel dattet een seer groote sake is. Maer wat behoortmen vande ghene te gevoelen, dien ’t H. kleedt aen-getogen wert, wanneer sy nu al doot zijn? Want sy en sterven in’t selve niet. Th. Indien sy levendigh zijnde dat begheert hebben, soo wert de wille voor de daed ghehouden. Ph. Maer als ick t’ Antwerpen was, so waer ick onder andere vrienden by een Vrou die op’t sterven lagh, daer was een Franciscaner Monick teghenwoordigh, een seer eerweerdigh Man. Als dese sagh, dat de vrouw alreede gaepte, stack hy hare eene arm in zijn habijt, alsoo dat het oock een deel harer schouder bedeckte. Doen twijffelden sommighe, of de gheheele Vrouwe, of dat bedeckte deel van de Poorten der Hellen vry was. Th. Sy was gheheel vry, niet anders dan inden Doop een deel des Mensches met Water besprengt, nochtans gheheel Christen ghemaeckt wert. Ph. ’Tis wonder dat de Duyvelen soo seer voor dat habijt vervaert zijn. Th. Sy zijn daer meer dan voor het kruys des Heeren vervaert.
    Ph. Doen Eusebius begraven wierde, sagh ick, nochtans niet alleen, datter hopen swarte Duyvelen als Muggen na zijn lichaem sprongen, nochtans en dorst het niemandt aenroeren. Ph. Maer nochtans was het aensicht, de handen ende voeten in perijckel, als naeckt zijnde. Th. Ghelijck de slanghen oock de schaduwe eens Esschen-booms, hoe wel wijd uytghestreckt zijnde, niet lijden en mogen, alsoo ghevoelen de Duyvelen ’t Venijn dies H. kleets oock van verre. Ph. Daer omme acht ick dat soodanighe lichamen niet en verrotten, anders souden de Wormen stouter dan de Duyvelen zijn. Th. Ghy spreeckt gheloovelijcke reden.
    Ph. O hoe gheluckigh zijn de luysen, die gedurighlijk in soodanigen godlijcken kleedt leven! Maer nademael het kleedt in’t graf gedragen wert, wat is ’tgene dat de ziele beschermt? Th. Het kleedt brenght een schaduwe met sich, die bevrijtse also datse segghen, dat niemant dier oorde in’t Vagevyer en komt.
    Ph. Voorwaer indien ghy de waerheyt seght, ick achte dese Openbaringe meerder, dan die Openbaringe Ioannis. Want dese aenwijst eenen veerdighen ende lichten wegh, voor welcke een yeghelijck sonder arbeydt, sonder moeyte ende sonder boetveerdigheyd de eeuwighe [p. 251] doodt ontvlieden mach, zijn gantsche leven lieflijck in wellustigheydt door ghebrocht hebbende. Th. Ick bekent. Ph. Nu houd ick dan op my te verwonderen, dat meest alle menschen den Seraphischen broederen seer vele toe-schrijven: Maer ick en kan my niet ghenoegh verwonderen, datter eenighe zijn, die haer niet en ontsien hen-lieden gantsch niet te achten. Th. Seecker ghy moet weten, dat dese, soo menige als ghy oock siet, in eenen verkeerden sin overgelevert, ende door haer eygen boosheyt verblint zijn.
    Ph. Nae dese tijt sal ick voorsichtiger zijn en arbeyden, dat ick in ’t heylige habijt sterve. Maer in dese tijt zijnder sommighe gheweest, die leeren dat de mensche door den Gheloove alleene, sonder eenighe hulpe der wercken gerechtveerdight werdt: so soude het dan een groote previlegie zijn, indient habijt sonder ’tgheloove saligh maeckte.
Th. Niet slechtelijck sonder ’t gheloove, op dat ghy niet en dwaelt, ghy onder-soecker der saecken. Maer ’tis ghenoegh te gelooven, dat dese dinghen die wy gheseydt hebben, den Eerts-vader Francisco van Christo belooft zijn. Ph. Soude dan dit kleedt oock een Turck saligh maken? Th. Oock den Duyvel selfs, indien hy ’t hem liet aen trecken, ende der Openbaringhe gheloofde.
    Ph. Ghy hebt my al over langhe met u eens gemaeckt: Maer ick soud begeeren, dat ghy my van een swarigheydt of twee verloste. Th. Spreeckt. Ph. Ick heb ghehoort dat Franciscus zijnen Reghel een Euanghelische Reghel noemt.
    Th. ’Tis waer. Ph. Maer als Christenen belijden, immers nae mijn meyninghe, den Reghel des Euangelij: Indien hare Reghel Euangelisch is, soo moeten alle de gene die Christenen zijn, oock Franciscaner Monicken zijn. En onder dese sal Christus met d’Apostelen ende zijn allerheylighste Moeder de opperste zijn. Th. Ghy soud het wel winnen, ten waer dat Franciscus sommighe dinghen tot den Euangelie Christi byghedaen hadde. Ph. Wat dinghen? Th. Een grauw kleedt, een kennepen koorde, ende bloote voeten. Ph. Onderscheydt men dan door dese teeckenen eenen Euangelischen van een Franciscaner Monick? Th. Sy zijn oock van malkanderen onder-scheyden door het aen-roeren van geldt. Ph. Maer Franciscus, soo ick hoore, verbiedt gelt te ontfangen, niet aen te roeren. Nu een heer, of versorgher, of Crediteur, of erfghenaem, of bevel-hebber ontfangt ghelt: Ende al telt hy ’t schoon handtschoenen aen hebbende, nochtans wert hy ’t gheseydt ontfanghen te hebben. Van waer komt dan dese nieuwe uytlegginge, dat sy ’t niet en ontfangen, dat is, dat sy ’t niet aen en roeren? Th. Alsoo heeft het Paus Benedictus uyt gheleydt Ph. Maer niet als Paus, doch als Franciscaner Monick: Want andersins, die den Regel op het scherpste houden, wanneer sy in vreemde landen zijn, en ontfangen sy het gelt niet in een Linnen doecxken? Th. Sy doent, wanneer de noot haer dwingt. Ph. Maer het is beter te sterven, dan den Regel te breken, die meer dan Euangelisch is. Daer beneffens en ontfangen sy het ghelt niet over al door hare versorghers? Th. Waerom niet? Al waert oock dat hen etlijcke duysenden gegeven wierden, ’t welck menighmael ghebeurt. Th. Maer den Reghel seyt: Noch door haer selve, noch door andere. Th. Maer sy en roerent niet aen. Ph. ’Tis belachlijck. Indien het aenroeren ongodlijck is, sy roerent oock door anderen aen. Th. Maer sy en hebben met de versorghers gheen handelingh. Ph. En hebben sy niet? Dat besoecke de ghene die wil. Th. Men leest niet dat Christus oyt ghelt aen-gheroert heeft.
Ph. Het zy soo: Maer het is gelooflijck, dat Christus een Jonghelingsken zijnde, dickwils voor zijne ouderen olie, azijn, ende Moes ghekocht heeft. Maer buyten twijffel hebben ’t Petrus ende [p. 252] Paulus aengeroert. Den lof der Godtsaligheydt en is niet in ’t vermijden des aenroerens, maer in ’t versmaden des gelts gheleghen. Het aen-roeren des Wijns is veel periculeuser dan het aen-roeren des gheldts, waerom en vreesen sy daer voor gheen perijckel? Th. Om dat het Franciscus niet en heeft verboden.
    Ph. En gheven zy den Vrouwen, die haer groeten, hare handen niet, die van ledigh gaen sachtkens ende schoon ghewasschen zijn, ende wanneer haer by avonture een penningh om te besien gelanght werdt, en springhen sy niet terugh, ende teeckenen haer met het teecken des kruyces: Godt seghen my, hoe Euangelisch? Voorwaer ick meyne, dat Franciscus, hoe-wel sonder alle gheleertheyt zijnde, soo ontsinnigh niet geweest en is, dat hy allerley aenroeren des gelts verboden heeft. Ende nochtans indien hy dat ghemeynt heeft, in welcken grooten perijckel heeft hy de zijne ghestelt, dien hy bevolen heeft bloots voets te gaen? Want zy en konnen hen nauwlijcks wachten, dat sy niet somwijlen on-voorhoets op een penningh treden die op de aerde leydt. Th. Maer sy en roerent niet met de handen aen. Ph. En is de sin des gevoelens den ganschen lichame niet gemeyn? Th. Hy is: ende indien oock sulcx yet gheschiet, soo en doen sy gheen Misse, ten sy dat sy ghebiecht hebben. Ph. Sy doen godtvruchtichlijck. Th. Maer de spotternijen achterwegen latende, sal ick segghen wat vande sake is. Het gelt is ende sal velen een oorsake wesen van seer groot quaet. Ph. Ick bekent: Maer het selve is anderen een stoffe van veel goets. Ick lese dat de liefde der rijckdommen verdoemt is, maer dat het ghelt verdoemt is, en lese ick nergens. Th. Ghy spreeckt wel. Maer op dat sy dies te vreemder vande sieckte der gierigheydt zijn mogen, soo is hen het aen-roeren des ghelts alsoo verboden, ghelijck als inden Euangelie het sweeren, op dat wy in gheenen valschen eedt en souden vervallen.
    Ph. Waerom en is dan het aensien oock niet verboden? Th. Om dat men de handen lichtlijcker dan de ooghen bedwinghen kan. Ph. Ende nochtans is de doodt door die vensters inghekomen. Th. Ende daeromme die oprechtlijck Franciscaner Monicken zijn trecken de kap tot over de Wijnbrauwen, ende gaen met haer oogen stracks op de aerde starende, op dat sy anders niet en moghen sien behalven den wegh: Het welcke wy oock in de peerden sien, die gheladene Waghens voort trecken, het leer dat aen beyden zijden aen de helster ghedaen is en laet niet toe, dat sy yet sien, behalven het ghene dat voor hare voeten is.
    Ph. Maer wel aen, segh my, is het oock waer dat ick hoore, datter in den Reghel verboden is, dat sy gheen privilegie vanden Paus en moghen verwerven? Th. Jae’t. Ph. Maer ik hoore datter gheen soorte van menschen met meer Privilegien toe-gherust is, alsoo dat hen geoorloft sy de menschen die door haer vonnis veroordeelt zijn, of met venijn te dooden, of levendigh te begraven, sonder eenigh perijckel van den Regel te breken. Th. Ten is geen ydele Fabel, die ghy gehoort hebt. Want my heeft een Polack, geensins een leughenachtig man zijnde, vertelt, dat hy droncken wesende in den Tempel der Franciscaner in den slaep gevallen was, in die hoecken, in welcke de Vrouwen sitten ende biechten door platen die vol gaten zijn. Door het nacht-singhen wacker gheworden zijnde en dorst hy hem niet openbaren. Doen de nacht-ghesangen nae de ghewoonte ghesonghen waren, gingh de gheheele vergaderinghe der broederen af in ’t benedenste deel des Tempels, aldaer was een graf bereydt. Dat wel wijd ende diep was. Daer stonden twee jongelinghen ghevleugelt. [p. 253] Men dede predicatie van den lof der ghehoorsaemheydt men beloofde haer by Godt vergevinghe der sonden. Men gaf haer oock eenighe hope, dat Godt de herten der broederen tot barmhertigheydt bewegen soude, indien hy van selfs in’t graf daelden, ende haer op de rugge neder leyden. ’Tis gheschiedt, ende de leeders opgetogen zijnde hebben sy alle te gelijck aerde daer op geworpen. Ph. Maer sweeg dien aenschouwer midlertijdt? Th. O ja hy doen voor al, want hy vreesde indien hy hem gheopenbaert hadde, dat hy de derde in ’t graf soude geworpen zijn. Ph. Is hen lieden dat ooc geoorloft? Th. ’Tis hen geoorloft, so menighmael als de eere der Oorde in perijckel is. Want alsoo haest hy ontkomen was, vertelde hy over al in alle mael tijden dat hy ghesien hadde, waer door het Saraphische volc in groote ongunst quam. En waer het niet beter geweest, datmen hem levendigh hadde begraven?
    Ph. Maer dese subtijlheden achter weghen latende, hoe komt het, dewijle de Patriarch Franciscus haer bevolen heeft barvoets te gaen, dat sy nu aldermeest met schoenen gaen daer gaten in zijn. Th. Om twee oorsaecken wille is dat ghebodt versacht: d’ eene is, op dat sy onvoorziens geen gelt aen en roeren: d’ andere, op dat haer de koude, of Doornen, of Slangen, of kesel-steenen, of andere dierghelijcke dinghen niet en quetsen, na de mael sy door de gantsche weerelt om heer wandelen moeten. Maer op dat sulcks, de heerlijckheydt des Reghels ongeschendt blijvende geschie, so vertoont het gat vanden schoen den naeckten voet, in een maniere van spreecken, in welck een deel voor ’t gheheel genomen wert. Ph. Sy segghen dat sy Euangelische volmaecktheyt beloven, die welcke sy segghen in Euangelische raden te bestaen, van welcke onder den gheleerden grooten strijdt is. En de Euangelische volmaecktheydt heeft in een yeghelijcke staet des levens plaetse. Maer wat dunckt u onder de Euangelische geboden ’t aldervolmaecste* te zijn?
    Th. Ick achte, dat alle, dat Mattheus Cap. 5. beschreven heeft, waer van dit het besluyt is: Hebt uwe vyanden lief, doet wel den ghenen die u haten, ende bidt voor de ghene die u vervolgen ende lasteren, op dat ghy kinderen uwes Vaders zijt, die inde hemelen is, die zijn Sonne doet opgaen over de goede ende quade, ende regent over de rechtveerdighe ende onrechtveerdighe. Weest ghy dan volmaeckt, ghelijck u hemelsche Vader volmaeckt is. Ph. Ghy hebt bequamelijck geantwoordt. Maer die Vader is mildt in ’t gheven teghen alle menschen, ende en bedelt van niemandt.
    Th. Sy lieden zijn oock mildt in’t geven, maer van geestlijcke rijckdommen, dat is, ghebeden ende goede wercken, van welcke sy rijck zijn. Ph. Och of onder haer exempelen der Euangelischer liefde waren, die de lasteringhen met wel-spreken, en ’t ongelijck met weldaet vergelden. Wat heeft nu die vermaerde spreucke des Paus Alexandri te beduyden, dat het minder perijckel is eenen Koningh, hoe machtigh dat hy oock sy, te beledighen, dan yemandt uyt de oorde der Franciscanen of Dominicanen?
    Th. ’t Is gheoorlooft de veronghelijcke weerdigheyt der oorde te straffen, ende dat een vande minsten quaet ghedaen werdt, dat werdt de gantsche oorde ghedaen. Ph. Maer waerom en werdt niet eerder het goet dat eenen gedaen werdt, de gantsche oorde gedaen? Ende wanneer* een Christen onghelijck ghedaen is, waerom en verweckt hy het gantsche Christendom niet tot wrake? Waerom en heeft Paulus soo menighmael gheslaghen ende ghesteenight zijnde om gheen hulp teghen de beledigers der Euangelischer weerdigheyt gheroepen? 2. Cor. 11. Nu, indien het na de spreucke des Heeren saligher [p. 254] is te gheven dan te nemen, so is hy sonder
[..]
                        Het eynde vande drie-en-dertighste T’samen-spraeck.

---

[p. 255]

De XXXIV. T’samen-sprekinghe. Funus, Het lijck, Of D’onghelijcke uyt-vaert: Hier wert van de ongelijcke doot van twee verscheyden persoonen ghehandelt: seer stichtelijck ende vermaecklijck. Marcolphus plompaert, Phaedrus vrolijck.

VAN waer komt ons Phaedrus, uyt het hol Trophonij? † [noot: Een hol Boertien, daerse de Goden, sittende naect by den ingangh, om raed vraghende, door een seecker gheblaes onder d’aerde wech geruckt wierden.] Ph. Waerom vraeght ghy dat? Ma. Want ghy zijt teghen u maniere droevigh, grouwlijck, onghedaen, en suer-siende, in somma ghy en zijt niet minder dat ’tgene dat ghy genoemt wert. Ph. Gelijck degene die een tijdt lang inden koper-slagers wickels verkeeren een weynigh swert werden: wat verwondert ghy u, dat ick so velen daghen by twee krancken, die ghestorven ende begraven zijn, verkeert hebbende, droevigher ben dan ick placht, insonderheyt nademael ic haer alle beyde seer lief hadde? Ma. Van welke begravene spreeckt ghy my? Ph. Kent ghy Georgium Balearicum? Ma. Ick ken hem alleen by sijnen name, van aensicht en ken ick hem niet. Ph. Ick weet wel dat u de ander gantsch onbekent is. Deze was Cornelius Montius, met welcken ick nu vele jaren seer groote vriendschap gehad hebbe. Ma. ’t En heeft my noyt moghen ghebeuren by eenen stervenden te zijn. Ph. My meer als ick wel wilde. Ma. Maer is de doot sulck een schricklijcken dingh als de ghemeyne man seyt? Ph. De reyse ter doodt is wreeder dan de doodt selve. Indien yemand die verschrickinge ende inbeeldinge des doots uyt sijn ghemoedt wegh kan werpen, die sal hem selve een groot deel van die quellinge afnemen. In’t kort alles wat pijnlijck is, of in de sieckte, of in de doot, dat wert veel lijdlijcker, wanneer een mensch hem gheheel den wille Godts over gheeft. Want soo veel het gevoelen des doots aengaet, wanneer de ziele van het lichaem afghetoghen wert, ick achte datter of geen, of seer slap gevoelen is, om dat de nature eer dattet hier toe comt, alle gevoelijcke deelen des lichaems slapende ende bot maeckt. Ma. Wy werden geboren sonder ons selfs gevoelen.
[p. 256]
    Ph. Maer niet sonder ’s moeders gevoelen. Ma. Waerom en sterven wy oock also niet? Waerom heeft God ghewilt, dat de doodt so pijnlijck soude zijn? Ph. Hy heeft ghewilt dat de moeder de gheboorte swaer ende periculeus soude zijn, om dat sy haer vrucht, te liever soud hebben: maer hy heeft gewilt dat de dood een yeghelijck vreeslijck soude zijn, om dat de menschen hier en daer haer selfs niet en souden dooden. Want dewijle wy sien datter oock hedensdaegs so vele hen selven dooden, wat meynt ghy datter gheschieden soude, indien de doodt niet vreesslijck en waer? Soo menighmael als een dienst-knecht, of oock een sone, jonghelingh zijnde, slaghen ontfangen hadde, so menighmael als een wijf op haren man vertoornt waer, so menighmael als de goedere verlooren of yet anders gebeurt waer, dat het herte seer dede, so souden de menschen terstont tot den strop, tot het sweerd, tot rivieren, tot hooghe plaestsen om haer selven daer af te werpen, ende tot fenijn loopen. Nu maeckt ons de bitterheyt des doots het leven te liever, insonderheydt nademael de Medicijns den gener niet en konnen genesen, die eenmael gestorven is. Doch ghelijck alle menschen gheen eenerley maniere van geboorte hebben, alsoo en hebben oock alle menschen gheen eenerley maniere van sterven. Sommighe werden door een haestighe doot verlost, andere verdwijnen door een langsame doot. Die van de slapende sieckte kranck zijn, als die van de slanghe Aspis ghesteken zijn, sterven in slaep gevallen zijnde, sonder haers selfs ghevoelen. Dit hebbe ick waer ghenomen, datter geen soorte des doodts soo bitter en is, of sy werdt gheleden wanneer yemand met een vast ghemoet voor hem ghenomen heeft te sterven. Ma. Wiens doodt van beyden docht u Christlijcker te zijn. Ph. My docht wel dat Georgij doodt heerlijcker was. Ma. Heeft dan de doodt oock hare eergierigheydt? Ph. Ick en hebber noyt twee ghesien, die sulcken ongelijcken doodt storven. Indien ghy tijt hebt om te hooren, ick sal u haer beyde, doot beschrijven, ghy meught dan oordeelen, na welck van beyden een Christen mensch behoort te wenschen. Ma. Ja ick bid u, dat het u niet en verdriete te vertellen. Want ick en sal gheen ding begherigher hooren. Ph. Hoort dan eerst van Georgio. Doen nu de doodt sekere tekenen van haer ghegheven had, heeft de vergaderinghe der Medicijns, die den krancken langhen tijt ghemeestert hadden, de wanhope des levens. veynsende, loon beginnen te eysschen Ma. Hoe veel Medicijns waren daer? Ph. Somwijlen tien, somwijlen twaelf, op’t weynighste ses. Ma. Daer warender ghenoegh om oock een ghesond mensch te dooden. Ph. ’t Ghelt ghetelt zijnde, vermaenden sy de vrienden heymelijck, dat de doot niet ver en was, dat sy ’t ghene besorghen souden dat tot der zielen saligheydt behoorde: om datter aengaende de ghesontheyt des lichaems gheen hope meer en was. De siecke is oock door sijne getrouste vrienden lieflijck vermaent, dat hy de sorghe des lichaems Gode bevelen soude, dat hy die dinghen alleenlijck soud besorgen, die tot salighlijck van hier te varen hoorden. Georgius dit hoorende sloegh sijn oogen met een wonderlijcke wreetheyt op de Medicijns, als onweerdelijck nemende, dat hy van haer verlaten wierde. Sy antwoorden dat sy Medicijns, en gheen Goden en waren, dat sy’t gene volbraght hadden dat de konste mede brenght: maer dat tegen de doodlijcke nootsakelijckheyt gheen Medicijne krachtigh en was. Dit ghedaen zijnde ginghen sy in de naeste slaep-kamer. Ma. Wat? bleven sy oock het loon ontfanghen hebbende? Ph. Sy en waren noch niet over-een ghekomen van de soorte der kranckheyt: d’een seyde dat het watersucht was, d’ander dat het een water tusschen vel en vleesch was, [p. 257] [p. 258] weynigh in ghetal, ootmoedigh, sommighe oock gheleerdt ende Godsaligh: ghy nestelt op landen in dorpen, daer na zijt ghy in alle rijckste steden, en in ’t bloeyenste deel der stadt metter woon ghetoghen. Daer zijn so veel Landen, die eenen Parochiaen niet voeden en konnen, daer had uwen arbeyt plaetse: nu en zijt ghy nerghens teghenwoordigh, dan in de huysen der rijcken. Ghy beroemt u van den name der Pausen, maer uwe privilegien en zijn niet krachtigh, dan wanneer de Bisschop, of Pastoor, of sijne Stede-houder ophoudt. In mijn Tempel en sal niemandt van u lieden prediken, so langh als ick Pastoor ghesondt ben. Ick en ben gheen Baccalaureus: de heylighe Martinus en wasser oock geen, ende nochtans was hy Bisschop. Indien my eenighe gheleertheyt ontbreeckt, die en sal ick van u lieden niet bidden. Of meynt ghy dat de Werelt noch so onverstandigh is, waer sy een kleedt Dominici ofte Francisci siet, dat sy meynt dat haerlieder heyligheydt daer tegenwoordigh is? Leyt u lieden daer wat aen, wat ick te mijnen huyse doe? Wat ghy lieden in uwe holen doet, en hoe ghy de ghewiede jonghvrouwen handelt, dat weet oock het ghemeyne volck. Nu is allen Menschen bekent, dat de huysen der rijcken niet te gheluckigher of te suyverder zijn, die ghy besoeckt. O Marcolphe! ick en derff de andere dinghen niet vertellen: ganschlijck en heeft hy die eerweerdighe Vaders niet eerweerdighlijck getracteert. Oock en soud het gheen eynde ghenomen hebben, ten waer dat Georgius metter hande wenckende een teken ghegheven hadde, dat hy yet wilde segghen. Men heeft qualijck konnen verwerven, dat de twist soo langh ophielde. Doen seyde de krancke: Daer sy vrede onder u lieden, ick sal teghen u o Parochiaen! wederom biechten. Daer beneffens sal u voor het Clockluyden, voor de Lijck-ghesanghen, voor het Staet-graf, en voor de begravenisse gelt getelt werden, eer dat ghy uyt desen huyse gaet, oock en sal ick niet maken, dat ghy in eeniger maniere over my sult moghen klaghen. Ma. Ontseyde de Parochiaen sulcken billijcken voorwaerde? Ph. Neen hy. Hy murmureerde alleenlijck een weynigh van de biechte, die hy den krancken quijdt scholde, segghende: Wat is het van noode soo wel den krancken als den Priester met de selve dinghen te verhalen moede te maken? Indien hy in tijts my ghebiecht had, hy soud misschien zijn Testament heylichlijcker gemaeckt hebben, nu meught ghylieden daer voor sorgen. Dese billijckeyt des krancken beviel den Monicken seer qualijck, die onweerdlijck namen, dat dat deel des roofs den Parochiaen toegedeylt wierde. Ick sprack nochtans tusschen beyden, en maeckte dat de twist wierde nedergheleydt. De Parochiaen salfde den krancke hy gaf hem ’t lichaem des Heeren, en als hem het ghelt aenghetelt was, gingh hy wegh.
    Ma. Volghde dan na dat onweder een stilte? Ph. Jae nae dit onweer stack terstont een swaerder op. Ma. Ick bids u, wat was de oorsaeck? Ph. Ghy sult het hooren. Daer waren int huys de vier Oorden der Bedel-Monicken te samen ghekomen, tot dese voeghde haer de vijfde Oorde der Cruys-dragers: teghen dese als tegen eenen bastaert zijn de vier met groot rumoer opgestaen: sy vraeghden waer sy oyt eenen Waghen met vijf wielen ghesien hadden, of met wat ghemoet dat sy wilden segghen, datter meer Biddende Oorden dan Euangelisten zijn. Also doende, seyden sy, brengt hier alle bedelaers van de brugghen ende drie-spronghen. Ma. Wat seyden de Cruys-draghers hier op?
    Ph. Sy vraeghden wederom, hoe dat de Wagen der Kercke gegaen hadde, doe daer niet een biddende Oorde en was, daer na doe daer een was, daer na doe daer drie waren. Want het ghetal der [p. 259] Euangelisten, seyden sy, en heeft niet meer gemeynschaps met onse Oorden, dan met een dobbel-steen, die van allen zijden vier hoecken vertoont. Wie heeft de Augustiners in de Oorde der Bedel-monicken aenghenomen? of wie heeft de Carmiliten aengenomen? Wanneer heeft Augustinus ghebedelt? of wanneer heeft Elias gebedelt? Want sy maken dese tot autheuren harer Oorden. Dese ende veel andere dinghen riepen sy wel dapperlijck: maer alleene den aenval der vier heyr-legers niet konnende verdraghen, zijn sy gheweecken, alleenlijck grousame dingen dreygende. Ma. Hier is ten minsten stilheydt verschenen.
    Ph. Ja die alsoo met malkanderen teghen de vijfde Oorde ghestreden hadden, hebben teghen malkanderen beginnen te schermen. De Franciscaners ende Dominicaners streden, dat noch de Augustiners noch de Carmeliten, rechte Bedelaers waren, maer dat sy bastaerden ende versierde bedelaers waren. Dit gekijf wierde soo wreet, dat ick ganschelijck vreesde, dat sy malkanderen slaen souden. Ma. Lede de krancke man dese dinghen? Ph. Dese dinghen en zijn by het bed niet geschiet, maer in een sale die dicht by de slaep-kamer was: nochtans mocht hy alle woorden hooren, want sy en spraecken niet heymlijck, maer de sake wierde overluyd ghehandelt, ende ghy weet andersins, dat de krancke scherp ghehoor hebben. Ma. Welcke was ten laetsten de uytganck des oorloghs? Ph. De krancke ontboodt haer door sijn wijf, dat sy een weynigh stil souden swijghen, dat hy desen twist ter neder soude legghen. Ende also badt hy dat de Augustiners en Carmeliten immers te dier tijt wijcken souden, dat sy dat niet tot haren schade en souden doen. Want, seyde hy, henlieden sal alsoo vele spijse te huys gesonden werden, als hen ghegheven soude werden, indien sy hier bleven. En hy beval dat alle Oorden, oock de vijfde, by het Lijck souden teghenwoordich zijn, ende dat een yeghelijck ghelijcke portie ghelts soude werden uytghedeylt,* dat sy nochtans tot de ghemeyne maeltijdt niet en souden werden toeghelaten, op datter gheen oproer en moght opstaen. Ma. Ghy spreeckt my van een verstandigh man in’t huys-houden, die welcke bykans stervende soo vele moeyten ter neder legghen konde. Ph. Phy: hy had veel jaren een Crijghs-overste gheweest. Daer is het een daghelijcx ghebruyck, datter soodanighe oproerigheden onder de krijghs-lieden opstaen. Ma. Was hy dan rijck?
    Ph. Wel dapper. Ma. Maer hy had de rijckdommen onrechtlijck verkreghen, ghelijck het gheschiet, met Vry-buyteryen, Kerck-roveryen ende uyt-perssinghen. Ph. Alsoo doen de Oversten wel ghemeynlijck, oock en soud ick niet dorven sweeren, dat dese van haer lieden manieren vreemt geweest is. Ist dat ick nochtans den man te rechte kenne, so heeft hy sijne goederen meer met kloeckheyt des verstants, dan met ghewelt vermeerdert. Ma. Hoe soo? Ph. Hy konde de Reken-konst. Ma. Wat was daer aen ghelegen? Ph. Wat daer aen gelegen was? By den Vorst rekende hy dertigh duysent Crijghslieden, als daer nauwlijcx seven duysent waren. Daerbeneffens en gaf hy velen krijghslieden niets.
    Ma. Voorwaer ghy spreeckt my van een heerlijcke reken-konst. Ph. Daer beneffens voerde hy den krijgh met practijcke, ghewoonlijck zijnde soo wel van de dorpen en steden der vyanden, als der vrienden, maent-ghelt te bedinghen: vande vyanden, op dat sy niet vyandtlijcx en souden lijden: van de vrienden, op dat hen geoorloft moght zijn met den vyant verdragh te maken. Ma. Ick beken de gemeyne maniere der krijghslieden. Maer eyndicht uwe vertellinghe. Ph. So zijn dan Bernardinus ende Vincentius, met sommighe ghesellen harer [p. 260] Oorde by den krancken ghebleven, tot de andere is spijse gesonden. Ma. Quamen de ghene genoeghsaem met malkanderen over een, die in ’t garnisoen ghebleven waren? Ph. Niet in allen dingen. Sy gnorden ick en weet niet wat van de meerder achtinghe harer previlegien: maer op dat het spel voortgaen soude, heeftmen gesweghen. Doen wierden daer de voorwaerden des Testaments voortgebraght, ende ghetuyghen geroepen zijnde, geschieden daer beloften vande dinghen, van welcke sy te vooren onder malkanderen verdragen hadden. Ma. Die dinghen begeer ick te hooren. Ph. Ick salt in ’t korte segghen, want ’t spel is langh. Daer leven noch zijn wijf, acht-en-dertich jaren out zijnde, voorwaer een vrome ende verstandige vrouwe, twee sonen, d’eene negenthien, d’ander vijfthien jaren out: oock soo vele dochteren, maer alle beyde onhoubaer. Daer was in ’t Testament also versproken, dat het wijf, dewijle sy niet ghedwongen konde werden om een Nonne te werden, dat sy een Bagijnen-rock soude aen-nemen, dat is een middel soorte tusschen Nonnen ende Leeckevrouwen: de outste sone, om dat hy oock niet en konde beweeght werden dat hy een Monick wierde. Ma. Een oude Vos en wordt met een strick niet ghevanghen. Ph. Die soude terstont na de uytvaert sijns vaders hem na Romen spoeden, ende aldaer door de toelatinghe des Paus voor de wetlijcke ouderdom Priester ghemaeckt zijnde, een gheheel jaer langh alle daghen inden tempel Vaticano voor de ziele zijns vaders Misse doen, en elcke vrydagh op sijn knyen over de heylige trappen in Laterano kruypen. Ma. Nam hy dese dingen geern aen? Ph. Op dat ick niet en liege, gelijc de Ezels hare opgeleyde packen doen. De jongste sone soude S. Francisco, de oudtste dochter S. Clare, de jongste dochter S.Cathrinae van Senen toegewijet werden: want Georgij sin was, op dat God dies te meer in hem gehouden mocht wesen, de vijf overgeblevene in vijf Oorden der Bedelaers te verdeylen, ende men heeft daer dapperlijck om ghearbeydt: maer de jaren der huys-vrouwe ende des outsten soons en hebben noch voor dreyghementen, noch voor smekinghen gheweken. Ma. Dit is een maniere van ont-erven. Ph. De gantsche erffenis was also gedeylt, dat de lijck-kosten van ’t gheheele erfdeel afghetoghen zijnde, sijn wijf een deel soud hebben, van welckes helft sy selve soude leven, d’ander helft soude de plaetse te deele vallen, der welcker sy haer soude toe-eygenen, ende indien sy haer voornemen veranderende die plaetse verliet, dat geheele gelt by die vergaderinghe blijven soude: het tweede deel soude den sone werden toegheleydt, den welcken men nochtans terstond reysgelt soude tellen, en so vele als genoegh soude zijn om een Bulle en voor een jaer langh kost te Romen te koopen. Indien hy sijn meyningh veranderende weygerde Priester te werden, dat sijn deel onder den Franciscanen ende Dominicanen soude werden gedeylt. En ick vreese dat sulcx geschieden sal, so seer scheen de jongelingh eenen grouwel van ’t priesterschap te hebben. Twee deelen soude het Clooster hebben, dat den jonghsten sone soude aenghenomen hebben, oock souden de Kloosters twee deelen hebben, die de dochters ontfangen hadden, maer op dese conditie, indien sy weygherden van dat leven professie te doen, dat nochtans alle het ghelt by hen lieden geheel soude blijven. Oock soude Bernardino ende Vincentio elck een deel toegheleydt werden: den Carthusers een half deel voor de gemeynschap aller goeder wercken, die in de geheele Oorde geschieden. Een deel en een halve dat daer overigh was, soude den verborghenen armen mannen uyt-ghedeylt werden, die Bernardinus ende Vincentius sulcken weldaedt weerdigh souden achten te zijn. Ma. Ghy behoordet na der maniere der [p. 261] Rechts-gheleerden te segghen mannen ofte vrouwen. Ph. Soo hebben sy dan het Testament opgelesen hebbende hem met dese woorden ghevraeght: Georgi Belearice, bevestight ghy levendigh ende wel by verstande, dit Testament, dat ghy over langhe na uwen sin gemaeckt hebt? Hy seyde: Ick bevestigh het. Sy vraeghden: Ende is dit uwe uyterste ende onveranderlijcke wille? Hy seyde: Het is. Sy vraeghden: En maeckt ghy my enen desen Baccalaris, Vincetium ersecuteurs van uwe uyterste wille? Hy sprack: Ick make. Doen bevolen sy ’t hem weder te onderschrijven. Ma, Hoe konde hy dat stervende doen? Ph. Bernardinus regeerde des krancken handt. Ma. Wat onderschreef hy? Ph. Sinte Franciscus ende S. Dominicus moeten op den ghenen vertoornt zijn, die hier van yet voor hem neemt te veranderen. Ma. Maer en vrees den sy niet, dat dit Testament van onbehoorlijckheydt beschuldight soude werden?
    Ph. Die beschuldiginge en heeft in de dinghen gheen plaetse die Gode toegheygent wierden, ende niemand en neemt geern twist teghen God aen. Dese dinghen ghedaen zijnde, swoeren het wijf ende de kinderen, den krancke de rechter handen ghegeven hebbende, dat sy houden souden ’t gene sy belooft hadden. Na dese dinghen begonde men te handelen vande uytvaert, niet sonder twist. Ten laetsten heeft dese meyningh de overhandt ghenomen, datter uyt yeghelijcke vande vijf Oorden negen teghenwoordigh souden zijn, ter eeren der vijf boecken Mosis, ende der Enghelen, die in neghen Chooren geordineert zijn. Een yegelijcke Oorde soude haer kruys voor haer draghen, en sy souden Lijck-ghesanghen singhen. Hier beneffens soudmen behalven de bloet-vrienden dertigh Toorts-draghers huren, met swarte kleederen ghekleedt, want om soo vele penningen was de Heere verkocht, ende daer souden om der eere wille twaelf huplers mede gaen, dit getal is der Apostelen schare heyligh: achter de bare soude Georgij Peert volgen, met swart bekleedt, zijnen neck also aen de knien gebonden zijnde, dat het soude schijnen zijn Heer in de aerde te soecken. Het kleedt over de doodt-kist soud aen allen zijden de wapenen vertoonen. Insgelijcx souden oock aen elcke toortse ende swert kleedt, de wapenen zijn. Ende het lichaem selfs soude aen de rechter handt des hoogen outaers geleyt werden in een marmeren tumbe, die vijf voetee vander aerde hoog soude zijn: hy soud daer boven op liggen, gehouwen in kostelijcken Italiaenschen marmer, gantsch geharnascht vanden hoofde tot de voeten toe: oock soude de Helm sijn plumagie hebben, de plumagie was eenes krop-vogels hals: aende slincker arm soude hy dan schildt hebben, in welcke dese wapenen waren, drie gouden hoofden van een wilt Varken in een silveren veldt: oock soud hy aen sijn zijde een sweert hebben met een vergulden hecht, ende een vergulden rapier-hanghsel, met dopkens van edele gesteente verciert, enen aen sijn voeten gulden sporen: want hy was een Ridder. Onder zijnde voeten soud hy een Lupaert hebben. Op de kanten des grafs soude een eer-tijtel staen, die soodanighen Man betaemde. Maer hy wilde dat sijn hert in’t bysonder in de Capelle van S. Francisco begraven soude werden. Hy beval den Parochiaen, dat hy ’t inghewant eerlijck in de capelle begraven soude, die de Jonghvrouwe Marie toegeheylight is. Ma. Dit was seker een eerlijck Lijck, maer al te dier staende. Te Venetien soud oock een Schoen-lapper meerder eerde aengedaen werden met seer weynigh kosten: het gilde geeft een schoone bare, ende somwijlen gaen daer met eenen dooden seshondert Monicken met rocken of mantels ghekleedt. Ph. Wy hebben’t oock gesien, ende hebben die sotte eere der armer lieden bespot. De Vullers ende [p. 262] Leer-touwers gaen boven, en de Schoen lappers beneden, de Monicken int midden, ghy soudt seggen, dat het Chimeren, of vreemde monsteren, waren: ende hier en was de saecke oock niet anders, indien ghy’t ghesien had. Oock heeft Georgius dit besproken, dat de Franciscaner ende Dominicaner met malkanderen loten souden, welcke van beyden de eerste plaetse in de uytvaert hebben souden, dat de andere daer nae oock souden loten, op dat hier van gheen oproer ontstaen en soud. De Parochiaen en sijne Geestelijcken souden de benedenste, dat is de eerste, plaetse houden. Want de Monicken en soudent oock anders niet gheleden hebben.
    Ma. Hy en konde niet alleenlijck slachoorden, maer oock uytvaerden ordineren. Ph. Dit is oock besproken dat de Ziel-misse, die by den Parochiaen soud geschieden, met een gematigde melodye der Musiciens eerent-halven ghedaen soud werden. Terwijlen dat dese en andere dingen verhandelt wierden, begonde de krancke te beven, en gaf seer sekere tekenen, dat de uyterste tijt voor handen was. Soo wierd dan het laetste deel des spels toe-gherust. Ma. En isser noch gheen eynde? Ph. De Bulle des Paus wierd opghelesen, in welcke hem aller sonden vergevinge belooft, ende alle vreese des Vage-vyers benomen wierde. Hier beneffens wierden alle zijne goederen rechtveerdigh gemaeckt. Ma. Die met rooven verkregen waren? Ph. Sekerlijc met krijgs-recht ende na des oorloogs maniere. Maer Philippus de Rechts-geleerde, sijns wijfs Broeder, was by avonture daer tegenwoordich: dese nam waer datter in de Bulle een plaetse anders ghestelt was dan’t behoorde, ende brachtse in ’t vermoeden als ofse leugenachtigh waer. Ma. Geensins ter rechter tijdt. Men had behooren te swijgen, al had daer eenige dwalinge in geweest, en de krancke en soud daer niet te qualijcker gheweest hebben.
    Ph. Ick bekent. En de krancke is door dese sake soo verstoort gheworden, dat hy bykans mis-troostigh geworden was. Doen toonde Vincentius dat hy een dapper Man was, hy beval Georgio dat hy goeds moedts soude zijn, dat hy macht hadde om te verbeteren, indien daer yet inde Bulle ghedoolt of achter wege gelaten was. Indien, seyde, hy, dat u de Bulle bedriegt, ick sette terstont dese mijne ziele voor uwe ziele, alsoo dat uwe ziele ten Hemel, ende de mijne ter helle vare. Ma. Neemt Godt sulcke verwisselinghe der zielen oock aen? En indien hyse aen-neemt, was Georgius met sulcken pandt genoeghsaem versekert? Wat? of de ziele Vincentij oock sonder verwisselinghe der hellen toebehoorde? Ph. Ick vertelle datter gheschiedt is. Dit heeft Vincentius immers ghevoordert? De krancke scheen wederom moet te krijghen. Terstondt wierden daer de versekeringhen opghelesen, met welcke Georgio belooft wierde de gemeenschap aller wercken, die inde vier biddende Oorden, en in de vijfde Oorde der Carthusers gheschieden.
    Ma. Ick soude vreesen dat ick ter hellen-waerts neder-ghedruckt soud werden, indien ick sulcken grooten last soude moeten draghen. Ph. Ick spreke van goede wercken: Die beswaren de ziele, wanneerse op-vlieghen sal, niet anders, dan de Vederen eenen voghel beswaren. Ma. Welcke gheven sy dan hare quade wercken? Ph. Den gehuerden krijgslieden van Duytschlandt, Ma. Met wat recht? Ph. Met het Euangelische recht: die heeft, dien sal ghegheven werden. En terstont wierde het ghetal der Missen ende Psalmen opghelesen, die de ziele des ghestorvenen verselschappen souden. Ende het was boven maten groot. Nae dese dinghen wierde de biechte weder verhaelt, ende de zegheninghe ghegheven. Ma. Gaf hy alsoo den gheest?
    Ph. Noch niet. Men spreyde een Mat op d’aer- [p. 263] op d’ aerde, die van Biesen t’samen gevlochten was, also dat se van boven aen t’samen gherolt zijnde de gedaente eens hooft-kussens maeckte. Ma. Wat sal hier nu gebeuren? Ph. Zy bestroyden de Mat met asschen, doch dunne, daer op leyden sy het lichaem des krancken neder. Men deckte daer eenen Franciscaner rock over, maer die was eerst met ghebedekens ende Wij-water ghewijt. Men leyde een kap onder zijn hooft, want men kondse hem doen niet aen trecken: oock wierde de Bulle met de versekeringhen daer onder gheleydt. Ma. Dit is een vreemde manier van sterven.
    Ph. Maer sy segghen vastlijck, dat de duyvel gheen macht over die ghene heeft, die also sterven. Alsoo segghen sy dat, behalven andere, S. Martijn ende S. Franciscus ghestorven zijn.
    Ma. Maer haerlieder leven quam met dese doodt over-een. Ick bidts u, wat gheschiede daer na?
    Ph. Men reyckte den krancken een beeld des kruyces, en een wassen-keerse. Als hem het kruys ghereyckt wierde, sprack de krancke: Ick placht inden krijgh door mijn schildt vry te zijn, nu sal ick desen schilt tegen mijn vyant stellen, ende ’t selve ghekust hebbende dede hy’t aen zijn slincker schouder. Maer de heylighe Wassen-keers hebbende sprack hy: Eertijts heb ick met te spies in de Oorloghen sterck gheweest, nu sal ick dese spies teghen den vyandt der zielen vellen. Ma. Dat was ghenoegh op zijn krijghs-mans ghesproken.
    Ph. Dese laetste woorden sprack hy. Want terstondt nam de doot zijn tonge in, ende daer mede begon hy te sterven. Bernardinus was aen sijn rechter, ende Vincentius aen sijn slincker-handt, doen hy storf, alle beyde wel luyd roepende. D’een toonde hem het beeldt van Sinte Francisco. d’ander van Sinte Dominico. D’andere door de slaep-kamer verspreydt zijnde, mommelden sommighe Psalmen met een droevighe stem: Bernardinus quelde zijn rechter oore met groot geroep, ende Vincentius zijn slincker oore. Ma. Wat riepen sy?
    Ph. Bernardus riep by-kans soodanighe dinghen: Georgi Balearice, ist dat ghy nu noch de dinghen bevestight die tusschen ons ghehandelt zijn, soo neygt u hooft ter rechter zijden. Hy neyghdet. Vincentius seyde daer-en-tegen: Georgi, en vreest niet, ghy hebt Franciscum ende Dominicum tot beschermers. Weest sonder sorge. Over denck hoe vele verdiensten ende welcke Bulle dat ghy hebt: Over denck oock ten laetsten, dat mijn ziele voor de uwe te pande staet, indien daer eenich perijckel is: Ist dat ghy dese dingen gevoelt en bevestight, soo neyght u hooft ter slincker zijden. Hy neygdet. Wederom spraecken sy met een ghelijck gheroep: Ist dat ghy dese dinghen gevoelt, soo druck mijn hand. Doen dructe hy de hand. Aldus zijnder met het hooft herwaerts ende derwaerts te neygen, ende de handen te drucken bykans dry uren doorghebracht. Doen nu Georgius begonde te geeuwen, sprack Bernardinus opstaende de absolutie uyt, die hy niet eyndighen konde, of Georgius had den gheest al ghegheven. Dese dinghen zijn ontrent middernacht gebeurt, des morghens gheschiede de ontledinghe. Ma. Wat quaet isser in ’t lichaem bevonden?
    Ph. Ghy vermaent my dat wel, want ick had vergheeten. Daer hingh een stuck loots in’t middel-rift. Ma. Van waer quam dat?
    Ph. De huysvrouw vertelde dat hy eertijdts met een klootken uyt een busse geschoten was. Hier van gisten de Medicijns datter een stucxken ghesmolten loots in ’t lichaem gebleven was. Daer na is het gesneden lichaem, voor soo veel het gheschieden konde, met een Franciscaner habijt ghekleedt. Nae den middagh is de begraeffenis met sulcken statighen uytvaert gheschiedt, alsser geordineert was. Ma. Ick en heb noyt [p. 264] van woeligher doodt, noch van hooveerdigher uytvaert ghehoordt. Maer ich meyn dat ghy niet en soud willen, dat dese vertellinge onder ’t gemeyne volck verbreydt wierde. Ph. Waerom? Ma. Omdat het schurft niet wil gheraeckt zijn. Ph. Daer en is geen swarigheyt. Want indien ’t godsalighe dinghen zijn die ick vertelle, soo is den volcke daer oock aengheleghen dese dinghen te weten, soo niet, soo sullen alle vromen, die onder haer zijn, my dancken, dat ick dese dinghen in’t licht ghebraght heb, op dat sommighe, door schaemte ghestraft zijnde: dierghelijcke dinghen op houden te doen, dat hen daer beneffens de eenvoudighe wachten, dat sy in ghelijcke dwalinghe niet en werden ghetoghen. Want daer sijn oock by hen-lieden verstandige ende waerlijck godsalige mannen, die my menighmael heklaeght hebben, dat de gheheele oorde of door superstitie, of door boosheydt van weynigh persoonen by den vromen hatelijck ghemaeckt wert. Ma. Ghy spreeckt wel ende vroom. Maer nu ben ick begheerigh te hooren, hoe dat Cornelius ghestorven zy. Ph. Gelijck als hy geleeft hadde, niemand moeylijck zijnde, alsoo is hy ghestorven. Hy had een jarighe koorts, die alle jaren op haer ghesette tijden weder quam. Deselve, of om dat hem den ouderdom beswaerde, want hy was over de 60. jaren out, of door andere oorsake dructe den man doenmaels meerder dan sy ghewoonlijck was te doen: ende ’t scheen dat hy voor henen ghevoelde, dat hem den dagh des doots genaeckte. Vier daghen te voren eer hy storf, was het Sondagh, soo gingh hy nae den Tempel, hy biechte sijn Parochiaen, hy hoorde de gemeyne predicatie ende Misse, ende als hy nae de Misse eerbiedlijck het pand des lichaems des Heeren ontfanghen hadde, gingh hy weder nae huys. Ma. En gebruycte hy gheen Medicijns? { Ph. Hy heeft een alleenlijck raet ghevraeght, doch die niet min een vroom man als een goet Medicijn was, sijnen naem is Iacobus Castrutius. Ma. Ick ken hem. Daer en is niemandt oprechter dan hy. Ph. Dese antwoorde, dat hy sijn arbeyt zijn vriendt wel niet en soude weygheren, maer dat hem dochte datter meer hulps in Gode, dan in de Medicijns was. Cornelius heeft dit woort alsoo vrolijck aenghenomen, als of hy hem de aldersekerste hope des levens aenghewesen hadde. Soo heeft hy dan, hoewel hy altijt nae zijne goederen seer goedertieren teghen den armen gheweest hadde, al wat van de noodtdruftigheydt zijner huysvrouwe en kinderen afgetogen konde werden, den armen uytgedeylt, niet desen die eergieriglijck bedelaers zijn, en u over al te gemoet komen, maer den vromen, die na haer vermogen met kloeckheydt van arbeyden teghen de armoede strijden. Ik bad den man dat hy te bed soud gaen liggen, ende dat hy liever een Priester tot hem roepen, dan dat hy sijn teere lichaem, vermoeyen soude. Hy antwoorde dat hy altijt beneerstigt had, dat hy zijn vrienden eerder verlichten, indien hy konde, dan met ghedienstigheden beswaren mochte, ende dat hy oock inde doot hem selven niet en wilde ongelijck zijn. Oock en is hy niet neder gaen ligghen, dan op den laetsten dagh ende een deel des nachts, in de welcke hy de werelt verlaten heeft. Midlertijdt leunde hy om der vermoeytheyt des teeren lichaems wille op een stock, of hy sat op een stoel: selden begaf hy hem te bed, doch ghekleedt zijnde ende met op-gherechten hoofde. In die tijdt beval hy yemandt vanden armen te versorghen, insonderheydt die bekent ende nae-buren waren, of hy las uyt de Heylige Schrift spreucken, die des menschen betrouwen op Godt verwecken, ende die zijne liefde tot ons verklaren. Indien hy’t selve door vermoeytheydt niet doen en konde, soo hoorde hy eenen vriendt voorlesen. Menighmael vermaende hy sijn huys- [p. 265] ghesin met een wonderlijcke beweghenheydt tot onderlinge liefde, en eendrachtigheyt, ende tot oeffeninghe der warer godsaligheyt: ende als zy voor zyn doot bevreest waren, trooste hyse zeer vriendelyck. Dickwils vermaende hy de sijne, dat sy gheen schulden onbetaelt en souden laten. Ma. En maeckte hy geen Testament? Ph. Dat had hy over langhe en gesont ende wel te pas zijnde, besorght. Want hy seyde dat het gheen Testamenten, maer eerder sotheden waren, die vanden stervenden gemaeckt wierden. Ma. En had hy de kloosters of den armen niets ghemaeckt? Ph. Oock niet een penningh. Ick, seyde hy, heb voor mijn deel mijne goederkens uytgedeylt: gelijck ick nu de besittinghe der selver anderen over levere, alsoo levere ick oock de uytdeylinghe anderen over. En ik betrouw datse de mijne heylighlijcker zullen uyt deylen dan ick gedaen heb. Ma. En riep hy gheen godvruchtighe mannen tot hem, ghelijck als Georgius ghedaen heeft?* Ph. Oock niet een: behalven zijn huysghesin en twee liefste vrienden en was daer niemandt teghenwoordigh. Ma. Ick verwondere my wat meyninghe dat hy ghehad heeft. Ph. Hy zeyde dat hy stervende niet meer menschen en wilde moeylijck zijn, dan hy gheweest was, doen hy geboren wierde. Ma. Ick verwacht het eynde van dit spel. Ph.* Ghy sult het terstont hooren. De donderdagh quam. Doen verliet hy ’t bedde niet, also hy de uyterste vermoeytheyt des lichaems gevoelde. De Parochiaen wierde gheroepen, hy deylde hem het laetste Olysel uyt, en gaf hem het lichaem des Heeren wederom, doch sonder biechten. Want hy seyde datter gheen swarigheydt in zijn hert over gebleven was. Doen begon de Parochiaen van de begravenis te handelen, met welchen staet, ende in welcke plaetse hy begraven wilde zijn. Hy seyde: Begraeft my, gelijck ghy een Christen van zeer gheringhe soorte begraven soudt, oock en isser my niet aen gelegen, waer ghy dit lichaem henen legt, dat inden laetsten dach even wel ghevonden zal werden, waer dat ghyt oock begraeft. Op den pracht der uytvaert en pas ick niet. Terstont wierde ghewagh ghemaeckt van ’t luyden der klocken, van de dertighsten ende Jaer-getijden, van de Bulle, en vande ghemeynschap der verdiensten te koopen. Doen zeyde hy: Mijn Pastoor, ick en zal daer niet te qualijcker aen zijn, al en luyt daer schoon niet een klock. Ist dat ghy my maer een Lijck-misse weerdigh acht te zijn, dat sal meer dan ghenoegh wesen. Of indien daer yet anders is, dat om der ghemeyner gewoonte der Kercke wille sonder argernisse der swacken nauwlijcks achter weghe kan ghelaten werden, dat laet ick in u goed-duncken staen. Oock en heb ick niet in den sin yemands ghebeden te koopen, of yemandt van zijne verdiensten te berooven. Christus heeft overvloedighe verdiensten ghenoegh en ick betrouw dat de gebeden en verdiensten der gantscher kercke, indien ick maer een levendigh litmaet ben, my profijtelijck sullen wesen. In twee Bullen is mijn geheele hope gheleghen. D’eene is de Bulle mijner zonden, die d’opperste Herder de Heere Jezus uytgewischt heeft, hechtende die aen den kruyce: De tweede is die hy selfs met zijn alderheylighste bloedt gheschreven en beseghelt heeft, op dat hy ons vande eeuwighe saligheyt verzekeren zoude, indien wy onze gantsche betrouwen op hem stellen. Want het sy verre dat ick met verdiensten ende Bullen toe gherust zijnde mijnen Heere soud uyt eysschen, dat hy in’t gericht met sijnen knecht komen soude, versekert zijnde dat voor sijn aensicht gheen levendigh mensch gherechtveerdight zal werden. Ick appellere van zijn rechtveerdigheyt tot zijn barmhertigheydt, om dat hy onghemeten en on-uytsprekelijck is. Dit gheseydt hebbende: gingh de Parochiaen wegh. Cornelius als een [p. 266] groote hope der saligheydt ontfanghen hebbende, blyd en vrolijck zijnde, beval, datmen hem sommighe dinghen uyt de H. Schrifture soude voor-lesen, die de hope der verrijsenis, en de belooningen der onsterffelijckheydt bevestighen: gelijck het gene uyt Isaia is van dat de doot Ezechie vertrocken wierde, mitgaders den Lof-sangh van dien: Daer na het vijfthiende Capittel des eersten Sendtbriefs tot den Corinthen: Dan de doodt Lasari uyt Joanne, maer insonderheyt de Historie des lijdens Christi uyt de Euangelien. Hoe verstond hy een yeghelijck dingh in ’t bysonder met zijn herte, op sommighe dingen suchtende, op sommighe met ghevouwen handen danckende, op sommige blijd en vrolijck zijnde, op sommighe etlijcke korte ghebedekens uytschietende. Als hy na den middagh een weynigh tijts ghesluymert hadde, beval hy datmen het twaelfde Capittel uyt den Euangelie Joannis tot het eynde der Historie toe lesen soude. Hier soudt ghy gheseydt hebben, dat de man gantschlijk verschept, en met een nieuwe gheest aen gheblasen gheweest waer. De dagh begonde nu tot den Avond te komen, hy riep sijn wijf ende kinderen, ende als hy zijn krancke lichaem soo veel moghelijck was op gherecht had, sprack hy de sijne alsoo aen: Alderliefste wijf, die God die ons te voren t’ samen ghevoeght had, die zelve scheyt ons weder, maer alleenlijck aengaende de lichamen, ende dat voor een korte tijdt: De sorghe, liefde ende goedertierenheydt, die ghy tot noch toe aen my ende onse seer lieve kinderen ghewoon zijt te verdeylen, die verset nu gantschelijck op haer. En meynt niet dat ghy in eenigher manieren Gods ofte mijn gonste meerder kont verdienen, dan dat ghy die ghene die ons Godt tot een vrucht des houwelijcks ghegheven heeft, alsoo op-brenght, onderhoudt en onderwijst, dat sy Christo weerdigh geacht mogen werden. Verdubbelt dan uwe Godtsaligheydt aen haer, ende achtet dat mijn deel op u over geset is. Ist dat ghy doet, ghelijck ick betrouw dat ghy doen sult, soo en sullen sy gheene Wees-kinderen schijnen te sijn. Maer indien ghy wederom houwelijckt.
    De Huysvrouwe dit woort hoorende borste uyt tot weenen, ende begon hoogh te sweeren, dat sy nimmermeer op weder te houwelijcken dencken soude. Doen seyde Cornelius: Mijn alderliefste suster in Christo, in dien de Heere Jezus hem verweerdighen sal u dit voornemen en de kracht des gheests te geven, soo en verwerp de Hemelsche gave niet. Want dat sal u ende den kinderen bequamer zijn. Ist dat u de swackheydt des vleesches anders waer henen roept, so wetet dat u mijne doodt van ’t recht des houwelijcks bevrijt, maer sy en bevrijt u niet van de ghetrouwigheydt, die ghy uyt mijnen ende uwen name schuldigh zijt om voor onse gemeyne kinderen sorghe te draghen. Soo veel het houwelijck aengaet, ghebruyckt de vryigheyt, die u de Heere toegelaten heeft.
    Dit bidde en vermane ick u alleenlijck, dat ghy u eenen Man verkiest met die manieren, en dat ghy u teghen hem soodanigh bewijst dat hy of voor zijn selfs goedicheydt gheleydet, of door uwe bequaemheyt beweeght zijnde, de Stief=kinderen liefhebben magh.
    Voorts wackt u dat ghy u aen gheen belofte en verbindet. Bewaert u Gode ende onsen kinderen vry, die ghy alsoo in alle Godtsaligheyt onderwijsen sult, dat ghy toe-liet dat sy haer niet aen eenighe Reghel en verbinden, ter tijdt toe dat het door Ouderdom ende ondersoeckinghe der dinghen blijcke tot welcke maniere des levens sy bequaem zijn.
    Daer nae hem tot de kinderen keerende, vermaende hy haer tot oeffeninghe der Godsaligheydt, dat sy hare moeder souden ghehoorsamen, ende onderlinghe liefde en eendrachtigheyt onder malkanderen onderhouden. Dese dinghen ghe- [p. 267] sproken hebbende,
[...]
                        Eynde van de vier-en-dertighste T’samen-spraeck.

---

[p. 268]

XXXV. T’samen-sprekinghe. Ptochoplousij Franciscani, Bedel-rijcke Minne-broeders. Hier in werde de Pastoren of Leeraers ghestraft, die haer ampt niet wel bedienen, en aenghewesen, datter gheen heyligheyt in eenigh bysonder fatsoen der kleederen gheleghen is. Conradus, Bernardinus, Pastoor, Pandocheus, de Waert, d’ Huysvrouwe.

Conradus,
MAer een Pastoor betaeme gast-vryigheyt. PAS. Ick ben een pastoor of harder der Schapen, ick en heb geen Lupos of Wolven lief. Con. Maer ghy en haet misschien de Lupos of Hoeren alsoo niet. Maer door wat verdienste hebt ghy doch sulcken grouwel van ons, dat ghy en niet en verweerdigheyt ons onder u dack t’ontfanghen want wy sullen u met ’t avontmael niet beswaerlijck vallen. Past. Ick salt u segghen: Want indien ghy lieden in uw huys eenighe hen of kieckens saeght, so soudick morghen in de pridkatie bu den volcke ghelastert werden. Sulcke danck zijt ghy ghewoon den genen te gheven, die u ter herberge ontfangen. Co. Wy en zijn al te samen soodanighe niet. Past. Ghy meught wesen soodanighe als ghy wilt, ick en soud S. Peter niet gelooven, indien hy in sulcke kleedinge tot my quam. Co. Indien ghy’t soo voor u genomen hebt, soo wijst sullen [p. 269] stracx inde overvloedighlijck [p. 270] vergelden, ist dat ghy ons eenighe weldaet bewijst. Pan. Met dese woorden en onderhoude ick mijn Huysghesin niet. Co. Wy sullen ons in een hoeck der stove verberghen, ende en sullen niemand moeylijck wesen. Pan. Dese stove en lijdt soodanighe menschen niet. Co. Drijft ghy ons dan alsoo uyt, dat wy misschien dese nacht van de Wolven verslonden sullen werden? Pan. D’eene Wolf en eet d’ander niet, ghelijck oock d’een hondt d’ander niet en doet. Co. Ghy soud wreet zijn, indien ghy den Turcken sulcx dedet: Hoedanige dat wy oock zijn, wy zijn menschen. Pan. Ghy singht voor een doof mans deur. Co. Ghy koestert u lichaem sachtlijc, naeckt achter de stove te bed liggende, ende ghy stoot ons uyt, dat wy vande koude des nachts sullen vergaen, al waert schoon dat ons de wolven spaerden. Pan. Also leefde Adam inden Paradijse. Co. Hy leefde alsoo, maer onoosel zijnde. Pan. En ick ben onschuldigh.
    Co. Misschien de eerste twee letteren van dat woort, onschuldigh, ghenomen zijnde. Maer siet toe, indien ghy ons nu uyt uwen Paradijse stoot, dat u Godt niet uyt den zijnen en stoote. Pan. Watten praet. Huysv. Mijn man, betaelt ten minsten met dese weldaet voor so vele uwe boosdaden, laet haer dese nacht onse dack gebruycken: ’Tzijn goede mannen, ghy sult ghevoelen dat de winst nae desen tijt overvloediger werden sal. Pan. Siet dese bidster, ick vermoed dat ghy ’t met malkanderen wel eens zijt: En ick en hoore dit ghetuyghenis niet gheern van een vrouw, goede Mannen. Huysv. Och: Ten is so niet, maer over-denckt hoe menighmael dat ghy met dobbelen, dronckenschap, kijven ende vechten gesondight hebt, bevrijt alleenlijck uwe sonden met dese Aelmoesse, ende en drijft haer niet uyt, die ghy sult wenschen by u te zijn, wanneer ghy sterft. Rabbauwen ende spotvogels ontfangt ghy menighmael, ende stoot ghy dese uyt? Pan. Van waer komt ons dese Predickster? Gaet ghy henen, en besorght de keucken. Huysv. Dat sal wel geschien. Ber. Hy bedaert hem wat, ende hy neemt een linnen hemde: Ick hope dat het te recht komen sal. Co. Ende sy decken de Tafel voor de kinderen. ’t Is wel datter geen Gasten en komen, anders hadden wy ballingen moeten zijn. Ber. Tis gheluckelijck gevallen, dat wy uyt het naeste stedeken een Vlesken wijns, ende een gebrade schouder van een Lam met ons ghebracht hebben: andersins en soude ons dese, ghelijck als ick sie, oock geen Hoy mede ghedeylt hebben.
    Co. Nu zijn de kinderen aengeseten, laten wy ons aen een hoeck van de Tafel voeghen, also nochtans dat wy niemand hinderlijck zijn. Pan. Ick achte dat ick het u lieden behoore te wijten, dat ick heden niet een Gast en hebbe, behalven mijn huysghesin, ende u lieden, die onnutte menschen zijt. Co. Indien sulcx niet dickwils en gheschiet, soo wijt het ons. Pan. Meer dan ick wel wilde Co. En zijt niet moeyelijck, Christus leeft noch, die de sijne niet en sal verlaten. Pan. Ick heb ghehoort dat ghy Euangelischen genoemt wert. Ende het Euangelium verbiet een tassche of broot langhs den wegh te dragen: ghy hebt mouwen in plaetse van een tassche, als ick sie: ende ghy en draegt niet alleenlijck broot, maer oock wijn en lecker vleesch by u. Co. Gebruyckt het met ons, indient u belieft. Pan. Mijnen wijn by desen vergheleken, is verschaelden wijn. Co. Proeft ooc van’t vleesch, want wy hebbens te vele. Pan. O rijcke bedelaers! mijn wijf en heeft heden niet gekoockt, behalven Moes ende gastrich Speck. Co. Laet ons, indient u goet dunckt, onse gherechten onder malkanderen ghemeyn maecken. Want ons en isser niets aengheleghen, wat wy eten.
    Pa. Waerom en draegt ghy dan geen Moes ende verschaelden Wijn by u?
[p. 271]
    Co. Om dat de gene, by de welcke wy heden het middagh-mael gehouden hebben, ons dese dingen liever hebben willen gheven. Pan. Hebt ghy ’t middagh-mael om niet ghegeten? Co. Jae seker. Jae sy hebben ons oock ghedanckt, en als wy wegh gingen hebben sy ons met dese geschencken bevracht.
    Pan. Van waer komt ghy? Co. Van Basel. Pan. Ey, van soo verre? Co. ’t Is soo. Wat soorte van menschen zijt ghy doch, die alsoo sonder Peerden, sonder borse, sonder knechten, sonder wapenen, ende sonder victalie om swerft? Co. Ghy siet eenighsins een litteken des Euangelischen levens. Pan. My dunckt dat het een leven der landt-loopers is, die herwaerts ende derwaerts met het netjen om her swermen. Co. Soodanighe landt-loopers waren de Apostelen, soodanigh was oock de Heere Jesus. Pan. Kont ghy de konste van in de handt te kijcken? Co. Niet minders. Pan. Van waer komt u dan de kost? Co. Van den gene, diese belooft heeft. Pan. Wie is die? Co. Die gesproken heeft, En zijt niet sorghvuldigh, alle dese dingen sullen u toe geworpen worden. Mat. 6. Pan. Hy heeft se belooft, maer den ghenen die het Rijcke Gods soecken. Co. Dat doen wy na onse vermogen. Pan. De Apostelen waren door miraculen vermaert, maeckten de krancken ghesont, ende daerom en is het niet te verwonderen dat sy over al de kost hadden, ghylieden en vermeught sulcks niet. Co. Wy soudens vermogen, indien wy den Apostelen gelijck waren, ende indien de sake een mirakel eyscht. Maer de miraculen zijn den ongheloovighen, nu en is ons gheen dingh van noode, behalven een Godtsaligh leven. En dickwils is ’t saligher kranck dan ghesont te zijn, dickwils is het saligher te sterven dan te leven.
    Pan. Wat doet ghy lieden dan? Co. Het ghene dat wy vermoghen, een yegelijck nae de gave, die hem van Godt gegheven is: wy vertroosten, wy aenporren, wy vermanen, wy straffen: wanneer het de gelegentheyt mede brenght, soo Predicken wy somwijlen, ist dat wy erghens stomme Pastooren vinden: indien wy niet vorderlijck en konnen zijn, soo arbeyden wy dat wy niemandt en verongelijcken met manieren ende spreken. Pan. Och! of ghy ons morghen Predicken wildet: Want het is by ons Feest-dagh.
    Co. Wat heyligh is het? Pan. Van Sinte Antonis. Co. Dese is wel een goet man geweest, dan van waer komt den Feest-dagh? Pan. Ick sal ’t u seggen: Dit Dorp is vol Vercken-Herders, om dat hier een Eyckel-dragende Bosch na by ghelegen is. Ende men hout voor gewis, dat Antonio de besorginghe dies beests bevolen is, ende daerom eeren sy hem, op dat hy vergeten zijnde niet toornigh en werde. Co. Och of sy hem waerlijck eerden. Pan. In wat maniere? Co. Hy eert de Heyligen seer heylighlijck die daer na volgt. Pan. Morghen sal dit gheheele Dorp met suypen, danssen, spelen, kijven ende vechten, dapperlijck ruysschen. Co. Alsoo eerden de Heydenen eertijdts haren Bacchum. Maer ick verwonder my, dat Antonius alsoo ghe-eert zijnde, hem niet over de menschen en vertoornt, die sotter zijn dan de beesten selve. Hoedanighen Pastoor hebt ghy? eenen stommen ende boosen?
    Pan. Hoedanigh dat hy anderen zy, en weet ick niet: hy is my seer goet, want hy suypt hier gantsche daghen langh: oock en brenght hier niemandt meerder of beter drincke-broers, tot mijnen grooten profijte. En ick verwondere my seer dat hy nu niet teghenwoordigh is.
    Co. Wy hebben ondervonden dat hy ons weynigh nut was.
    Pan. Wat hoor ick? Hebt ghy den man aenghesproken? Co.* Wy hebben herberghe by hem begheert: hy en verdreef ons niet anders dan Wolven van de deure, ende beval ons herwaerts te gaen. Pan. Ha, ha, he, nu verstae ickt. [p. 272] Daerom en heeft hy hier niet willen zijn, om dat hy wiste dat ghy lieden hier wesen soud. Co. Is hy stom? Pan. Stom? Daer en roept niemandt luyder in de stove, dan hy, ende hy balckt dapperlijck als een koe in den Tempel, ick en heb hem noyt hooren predicken. Maer wat behoeve ick meer te seggen: ghy hebt selve vernomen, ghelijck ick verstae, dat hy niet stom en is. Co. Verstaet hy de H. Schrift wel? Pan. Hy seydt dat hyse seer wel verstaet: maer alles wat hy van soodanighe dinghen gheleert heeft, dat heeft hy in een heymelijcke biechte gheleert, alsoo dattet hem niet gheoorloft en is sulcx by anderen uyt te spreken. Waer toe veel woorden? Ick salt int korte segghen, soodanich als het volck is, soodanigh is oock de Priester, en gantschlijck heeft ghelijck sijns ghelijck ghevonden. Co. Misschien en sal hy my niet toelaten te prediken. Pan. Hy sal ’t toelaten, ick beloovet, maer op dese conditie, dat ghy op hem niet en schimpt, ghelijck ghy meest alle ghewoon zijn te doen. Co. Die sulcx ghewoon zijn te doen, hebben haer aen een quade saecke ghewent: ick vermane den Pastoor in ’t heymelijck, indien my yet inde weghe is: dat daer overigh is, dat is der Bisschoppen ampt. Pan. Maer sulcke vogelen vliegen selden herwaerts. Seecker, ick sie, dat ghy lieden vrome mannen zijt. Maer wat heeft die verscheydenheydt der kleederen te beduyden? Want meest alle menschen achten u lieden daerom quaedt te zijn, om dat ghy soo gekleedt zijt.
    Co. Waerom dat? Pan. Ick en weet het niet, dan om datter soodanighe vele bevonden werden. Co. Vele oordeelen daer uyt dat wy heyligh zijn, om dat wy soo ghekleedt werden: sy sondighen alle beyde, nochtans sondigen sy beleefder, die van ons uyt de kleedinge een goet vermoeden, dan die een quaedt vermoeden daer uyt hebben. Pan. Dat zy wel alsoo: Maer wat nuttigheyt komt doch uyt soo vele verscheydenheden?
    Co. Wat meynt ghy? Pan. My dunckt wel datter gheene uyt en komt, behalven in processien of oorloghen: want in processien werden verscheydene personagien omghedraghen, der heylighen, der Joden, ende der Heydenen: dese onderscheyden wy uyt de verscheydene kleedinghe. En in de oorloghen soude de verscheydenheyt der kleederen dit te weghe brenghen, dat een yeghelijcke hoop Crijghs-volcx sijn baniere soude volghen, en datter gheen verwerringhe der ordenen en soude gheschieden. Co. Ghy seght wel, dit is oock een krijghs-kleed: de eene volght desen, de andere volgt den anderen Capiteyn, maer wy oorlogen al te samen onder den eenighen Keyser Christo. Maer in de kleedinghe behoort men op drie dinghen te sien. Pa. Op welcke? Co. Op de noodsakelijckheydt, ’t ghebruyck, ende de betamelijckheydt. Waerom eten wy? Pan. Op dat wy van hongher niet en vergaen. Co. Alsoo moeten wy ons somwijlen kleeden, op dat wy van koude niet en vergaen. Pan. Ick bekent. Co. Dat doet dit kleedt beter dan het uwe: want het bedeckt het hooft, den hals ende de schouderen, in welcke perijckel is gheleghen. Het ghebruyck eyscht verscheyden soorten der kleederen. Den genen die rijden sal, betaemt een kort kleed, die rust, een langh kleet, inde somer betaemt een dun, inden winter een dick kleed. Daer zijnder te Romen die alle daghen hare kleederen driemael veranderen: des morgens nemen sy een kleedt dat dubbelt van vellen is, omtrent den middagh nemen sy een enckelt, wederom tegen den nacht een dat wat dicker is: maer alle menschen en hebben gheen veranderinghe van kleederen, daerom is dit kleedt ghevonden, ’t welcke alleene tot seer vele ghebruycken bequaem is. Pan. Hoe soo? Co. Ist dat de Noorde wint waeyt, of indien [p. 273] de Sonne heet is, so trecken wy de Kap voor over, indien ons de warmte lastigh is, soo laten wij se neder op de rugh: sullen wy rusten, soo laten wy ’t habijt hangen: sullen wy wandelen, wy schortent op. Pan. Hy is niet seer onverstandigh gheweest die dat ghevonden heeft. Co. Ende dit is het principaelste om wel te leven, dat een Mensch hem wenne met weynich te vreden te zijn, andersins indien wy leckerheden of onse ghenegentheden beginnen te soecken, so en sal het nimmermeer eynde zijn. Maer men heeft niet een kleedt konnen vinden dat alleen tot soo vele bequaemheyden diende. Pan. Ick stemme dat toe. Co. Laet ons nu de betamelijckheyt insien. Seght my ter goeder trouwen, indien ghy uws wijfs kleed aentoocht, en souden alle menschen niet segghen, dat ghy teghen de betaemlijckheyt dedet? Pan. Sy souden segghen dat ick onsinnigh waer. Co. Wat soud ghy seggen, indien sy u kleedt aentooch?
    Pan. Ick soud misschien niet quaets segghen, maer ick soude haer met goede stocken slaen. Co. Maer daer en is niet aen gheleghen, wat kleedt dat ghy ghebruyckt. Pan. In dese sake is daer seer veel aen gheleghen. Co. ’t En is oock niet te verwonderen. Want de wetten der Heydenen straffen oock den Man die Vrouwen, ende de Vrouwe die Mans kleederen aentreckt. Pan. ’t En is oock gheen onghelijck. Co. Wel aen, indien een oud man, tachtentich jaren oud zijnde, de kleedinghe eenes jonghelincx van vijfthien jaren aentooch, of indien een jonghelinck daer en teghen de kleedinghe eens ouden mans aennam, en souden alle menschen niet segghen, dat het een saecke waer weerdigh met stocken ghestraft te werden? Of indien een oud wijf na de maniere van een jonghe dochter, of een jonghe dochter nae de maniere van een out wijf gheciert wierde? Pan. O ja. Co. Insgelijcken indien een Leecke eens Pries