Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

nauwlijcx genoegh aen een ure tot een ontbyten, oock een ure tot onder-metten, anderhalf ure tot het middagh-mael, ende twee uren tot het avondmael: ende indien sy niet overvloedigh met heerlijcke wijn ende goet vleesch en visch vervult werden, soo verlaten sy haren meester en loopen inden krijg. Gi. Yegelijck heeft zijn maniere. De Italianen leggen seer weynigh aen de kele te kost, sy hebben ’t geldt liever dan wellustigheydt, ende oock zijn sy sober van nature, niet alleenlijck door een ordinantie des levens. Ia. Nu en verwondere ick my voorwaer niet, dat ghy ons soo magher weder ghekomen zijt, maer ick verwondere my, dat ghy noch levendigh zijt weder ghekomen, insonderheydt nademael ghy te voren Capoenen, Velt-hoenderen, Tortel-duyven ende Fasanten gewend waert. Gi. Ick soude sekerlijck ghestorven hebben, indien daer gheen remedie en waer gevonden geweest. Ia. De sake gaet qualijck daer so veel remedien [p. 214] van noode zijn. Gi. Ick hadde te wege gebracht, dat my, die nu swack wierde, op elcke maeltijdt het vierde-deel van een ghesoden kiecxken gegeven wierde. Ia. Nu sult ghy beginnen te leven. Gi. Niet seer. Daer wierde een kleyn kiecxken ghekocht, op datmen daer niet veel voorgeven en soude, hoedanige ses, naulijcx een Polack die een goede mage heeft, tot een onbijten genoegh soude zijn. Ende als sy ’t ghekocht hadden, en gaven sy ’t geen spijse, om gheen kosten te doen, ende als het also van magerheyt half doot ende half levendigh was, wierde daer een vleughel of bout van gekoockt: de lever wierde het kint (Orthrogoni soontjen) gegeven. Het nat droncken de Vrouwen eens of twee-mael uyt, altemets daer ander water ingietende: ende also quam de bout tot my drooger dan een pruym-steen, en onsmakelijcker dan eenigh verrot hout. Het nat en was niet dan klaer water. Ia. En nochtans hoor ick, dat aldaer ’t geslachte der vogelen seer overvloedigh, schoon, ende goet koop is. Gi. Ja seker, maer sy hebben ’t geldt liever. Ia. Ghy hebt straffe genoegh geleden, al hadt ghy den Paus van Romen ghedoodt, ofte aen S. Peters graf ghepist. Gi. Maer hoort de reste van ’t spel. Ghy weet dat in een yeghelijcke weke vijf vleesch-dagen zijn. Ia. Dats al te veel. Gi. So kochten sy dan maer twee kiecxkens. Des donderdaeghs versierden sy, dat sy ’t vergeten hadden te koopen, of op dat sy op dien dach geen geheel kiecken en souden voorsetten, of op datter niets overblijven en soude. Ia. Voorwaer deze Antronius was de gierigheyd selve: en overtreft den gierigen Euclion van Plauti. Maer met wat remedie droegt ghy sorge voor u leven op Visch-dagen? Gi. Ja ick had een vrient last gegeven, dat hy my alle daghe drie eyeren koopen soude, twee tottet middagh-mael, een tot het Avont-mael. Maer de Vrouwen leyden hier oock in plaetse van versche diergekochte eyeren, half vuyle eyeren: also dat ick meynde dat het wel met my toe gingh, wanneer onder drie een was dat men eten mochte. Ten laetsten had ick oock een flessche klaerder wijn om mijn gelt gekocht, maer de Vrouwen het slot in stucken ghebroken hebbende, hebben die binnen weynigh dagen uytghedroncken, daer Antronius niet seer toornigh om was. Ia. En was dan aldaer niemand, die hem uwer ontfermde? Gi. Ontfermde? Ja ick scheen henlieden een vraet ende op-slocker te zijn, om dat ick alleen so veel spijse op-slockte. Ende daerom vermaende my Orthrogonus dickwils, dat ick letten soud in wat lant dat ick waer, en voor mijn gesontheyt sorge dragen: ende hy vertelde van sommige uyt onse Lant, die van gulsigheyt aldaer gestorven waren, of groote sieckte gekreghen hadden. Als hy sach dat ick mijn lichaem, dat door gedurigen arbeydt, en honger, en nu ooc door sieckte geswackt was, met sommighe leckernijen, die de Apotekers aldaer uyt keernen van Pijn boomen, Pepoenen ende Meloenen verkoopen, onderhielde, maect hy een Medicijn uyt, die my een familiaer vriendt was, dat hy my tot matinge van spijsen raden soude. Dese handelde dit neerstelijck met my: ende terstont merckte ick dat hy uyt gemaeckt was, nochtans en antwoorde ick hem niet. Als nu de selve neerstlijcker met my handelde, ende geen eynde en maeckte van vermanen, sprack ick: segt my degelijcke man, spreeckt ghy dese dinghen in ernst of jocx-wijse? Hy seyde, in ernst. Ick sprack: wat raet ghy dan dat ick doen sal? Onthoudt u gantschelijck, seyde hy, van des avonts te eten, ende doet tot den wijn op ’t minste halfwater. Ick bespottede dien heerlijcken raet, seggende: Ja, indien ghy begeert dat ick sterve. Indien ick my oock eens van het Avond-mael onthielde, dat soude dit lichaem, dat dun, mager, ende van seer subtijlen aessem is, de doot zijn: dit heb ick soo menighmael metter daet ondervonden, dat ick het niet wederom en [p. 215] begheer te besoecken. Ende wat meynt ghy datter gheschien soude, indien ick sulcken middaghmael ghedaen hebbende, my van het avondt-eten onthielde? Ende ghebiet ghy dat ick tot soodanigen wijn water doen sal? recht of het niet beter en waer klaer, dan gistich water te drincken. Oock en twijffel ick niet of Orthrogonus heeft u dese dingen bevolen te spreken. De Medicijn lachte een weynich ende versachte den raed, seggende: Seer geleerde Gilberte, ick en segge dit niet, om dat ick u in ’t geheel het avondt-eten verbiede: ghy sult een ey - moghen proeven ende eens drincken, want ick leve selfs alsoo: tegent avont-eten werter een ey gekoockt, daer van neme ick de helfte vanden doyer, de reste gheve ick mijnen soon: als ick daer nae een halve schale wijns gedroncken hebbe, studere ick tot laet inder nacht. Ia. Waren dese dingen, die de Medicijn seyde, waerachtich? Gi. Seer waerachtigh: Want ick selve by avonture, langhs den wech wandelende quam vanden Godsdienst, ende mijn medegesel hadde my gheseyt, dat de Medecijn aldaer woonde, my gelustede zijn Coningrijck eens te sien: ende het was Sondagh ick klopte aen de deur, sy wierde open ghedaen: ick klam op, ik vant den Medicijn met sijn sone, die oock sijn knecht was, het middagh-mael houden. De gerichten waren twee eyeren, ende niet anders.
    Ia. Het mosten bloed-loose menschen zijn. Gi. Neen: sy hadden beyde wel-gedane lichamen, levende ende roode verwe, blyde ooghen. Ia. ’t En is nauwelijcx ghelooflijck. Gi. Maer ick vertelle u dat seer waerachtich is. Oock en leeft hy niet alleene in deser maniere, maer seer vele andere edele ende rijcke lieden. Gelooft my, veel te eten ende veel te drincken is een ghewoonte, niet van de nature. Indien hem yemandt allenskens went, hy sal ten laetsten soo verre vorderen, dat hy ’t selve doen sal dat Milo dede, die op een dagh een heele Os op at. Ia. O eeuwige God! indien men met soo weynigh spijse de ghesontheydt onder houden kan, hoe veel verlooren kosten doen dan de Duytschen, Enghelschen Denen ende Polacken? Gi. Sonder twijffel seer veel, ende dat niet sonder groote schade soo wel der ghesonheydt, als des verstants. Ia. Maer wat was daer in de weghe, dat u die spijse niet genoegh en was? Gi. Om dat ick tot wat anders gewent, ende het nu te laet was de gewoonte te veranderen: hoe wel ick my niet soo seer en stiet aen de weynigheyt, als aen de verdorvenheyt der spijse. Twee eyeren hadden moghen ghenoegh zijn, indien sy versch gheleyt gheweest hadden: een schale wijns waer ghenoegh, by soo veere in plaetse van wijn gheen dampighe gist wierde ghegheven: een half broot soud my gespijst hebben, waert dat my in plaetse van broot gheen Leem en waer ghegheven. Ia. Was Antronius soo gierigh in sulcken grooten rijckdom? Gi. Ick meyn dat zijn goet niet minder en was dan tachtentigh duysent ducaten. Oock en was daer niet een jaer, in welcke daer niet by en quam een gewin van duysent Ducaten, op dat ickt opt weynighste segghe. Ia. Maer gebruyckten de Jonghelinghen, voor welcke dese goederen verkregen wierden, de selve spaersaemheydt? Gi. Ja sy, maer alleenlijck binnens huys, maer buytens huys slampamten, hoereerden en dobbelden sy: en daer de Vader hem beswaert vandt om seer eerlijcke gasten wille een penningxken te kost te leggen, soo verspeelden de Jonghelinghen de somwijlen in een nacht t’sestich Ducaten* met dobbelen. Ia. Alsoo plaght te vergaen, dat met gierigheyt t’samen gheschraept wert. Maer dewijl ghy uyt sulcke groote periculen behouden zijt, waer begeeft ghy u nu henen? Gi Na ’t oude geselschap der Franchoysen, om de schade die ick gheleden hebbe, weder in te halen.



[p. 216]

De XXVIII. T’samen-spraeck.

Senatulus,
Of
Der Vroukens vroet-
schapjen.

Hier beweeren de Vrouwen, dat sy soo wel als de Mannen met
malkanderen Raedt behooren te houden.

Cornelia, Margareta, Perotta, Iulia, Catharina.

Cornelia.

DAt desen staet, ende der vrouwen Republijcque geluckigh ende voorspoedigh moet zijn, ghy zijt heden veel in getale ende vlijtigh te samen ghekomen: waerom ick seer goede hope hebbe te sullen gheschieden, dat God een yegelijck in ’t herte gheven sal dat tot de gemeyne weerdigheydt ende nuttigheydt van allen behoort. Ghy weet, meyn ick, altemael, hoe veel dat hierom van onse profijten verminert zijn, dat luy, terwijlen dat de mannen in haer daghelijksche vergaderinghen hare sake handelen: wy by den spinrocken ende spoel sittende onse saecke verlaten.

[p. 217] hondert jaren, indien ick niet en feyle, heeft Heliogabalus de seer lofweerdighe Keyser. Pe. Hoe was hy seer lofweerdigh, dewijl men weet, dat hy met een haeck in een onreyn gat onder d’aerde geworpen is? Co. Wederom wert in mijn reden gevaren. Ist dat wy door dit argument yemand prijsen of misprijsen, soo sullen wy Christum quaet noemen om dat hy aenden Cruyce ghehecht is: ende Domitium sullen wy vroom noemen, om dat hy in huys is ghestorven. Maer Heliogabalo en wert niet groulijckers verweten, dan dat hy ’t heylighe vyer, dat vanden Vastalen bewaert wierde, * op d’aerde gheworpen heeft, en dat hy binnens huys in sijn Huysgoden-kamer Mosem gehadt heeft en Christum, den welcken sy door versmaetheyt Christum, noemden. [noot: * Vestales waren sekere Heydensche Nonnen, die het heyligh vyer bewaerden ’twelck uytghegaen zijnde, weder aen de Sonne most aangesteken worden.] Dese Heliogabalus dan heeft inghestelt, ghelijck de Keyser met den sijnen, raet hielde, in welcke hy van gemeyne saecken raetslaeghde: dat also oock sijn Moeder de Keyserinne haren Raet hebben soude, in welcke van de saken der Vrouwlijcker natie ghehandelt soude werden: den welcken de mannen ofte om te boerten, ofte om te onderscheyden Senatulum, dat is, een kleyn Raetjen ghenoemt hebben. Nu leert ons de sake selfs van over langhe, dat wy dit exempel, dat nu soo veel hondert jaren achter wegen gelaten is, wederom vernieuwen. Oock en stoote haer niemand daer aen, dat de Apostel Paulus een vrouwe verbiedt te spreken inde vergaderinge, 1. Cor. 14. die hy de Kercke noemt: hy spreeckt van de vergaderinge der Mannen, hier is een vergaderinghe der vrouwen. Andersins indien de vrouwen altijdt moeten swijgen, tot welcken eynde heeft ons de nature oock tonghen ghegheven, die niet minder veerdigh en zijn, dan der mannen tonghen, en een stemme die niet minder klaer en is? hoewel sy heescher geluyd geven, ende den Eselen daerin ghelijcker zijn dan wy. Maer wy behooren daer al te samen sorge voor te dragen, dat wy dese saken met sulcke dapperheyt handelen, datse de mannen niet wederom een Raetjen noemen: of datse misschien geen schandlijcker name en bedencken, ghelijck als sy gheerne plachten teghen ons schamper te zijn. Hoewel hare daghvaerden, indient geoorloft waer deselve na waerheydt te weerderen, meer dan wijfsche souden mogen schijnen te zijn. Wy sien dat de groote Vorsten nu vele jaren langh niet anders en doen dan oorloghen: datter tusschen de Theologanten, Priesteren, Bisschoppen ende het volck geen eendrachtigheyt en is: soo menighen man, soo menighen sin, ende in de selve is meer dan een wijfsche onbestandigheydt. De eene stadt met de andere, ende den eenen blind man met d’ander en komen niet over een. Indien ons de regeeringhe bevolen waer, de saken der menschen, meyne ick, souden in al beter staet zijn. ’t En betaemt misschien der vrouwlijcker eerbaerheyt niet sulcken groote Heeren sotheyt toe te schrijven, maer ick meyne dat het gheoorloft is te verhalen, dat Salomon gheschreven heeft Prov. 13. Onder den hooveerdighen is altijt gekijf, maer die alle dinghen met raedt doen, werden met wijsheyt geregeert. Maer op dat ick u lieden niet met langher voorreden op en houde, op dat alle dinghen ordentlijck, betamelijck ende sonder oproerigheydt ghedaen moghen werden, so salmen eerstelijck handelen, wie dat in de vergaderinghe behooren te wesen, en wie dat daer uyt behooren ghesloten te zijn. Want onmatighe veelheydt is eerder een oploop dan een vergaderingh, ende in de versamelinge van weynigh personen is eenige tyrannije gheleghen. Ick acht datmen hier niet een maeght en behoort in te nemen, om dat hier vele dingen voorvallen sullen, die haer niet en betaemt te [p. 218] hooren. Iu. Maer by wat teken sult ghy de maeghden kennen? Sullen se dan alle voor maeghden ghehouden werden, die een krans draghen? Co. Neen: Maer ick acht dat de ghetroude alleenlijck behooren aengenomen te werden. Iu. Onder de ghetroude zijn oock maeghden, die gelubde mans hebben. Co. Maer laet den houwelijcken staet dese eere werden gegeven, dat de getroude in plaetse van wijven ghehouden werden. Iu. Andersins indien wy niemandt uyt sluyten dan de maegden, so salt een groote schare zijn, ende het ghetal en sal niet veel verminderen. Co. Oock sullen de gene uytghesloten werden, die meer dan driemael ghetroudt zijn gheweest. Iu. Waerom? Co. Want dese behooren als langhe genoech ghekrijght hebbende, vry gelaten te werden: ’t selve gevoel ick van de ghene die boven de tseventich jaren zijn. Men moet ordineren dat niemand, namelijck van haren man schandelijck en spreke: in ’t gemeyn salt geoorloft zijn, maer op die conditie dattet niet te veel en geschie. Ca. Waerom en soud ons hier niet geoorloft zijn vryelijck van onse mannen te spreken, nademael sy van ons over al spreken? Wanneer mijnen Titius een gheneughlijck gast wil zijn, soo vertelt hy wat hy ’s nachts met my ghedaen heeft, ende wat ick ghesproken heb, ende dickwils is hy ghewoonlijck vele dinghen daer by te versieren. Co. Ist dat wy de waerheyt bekennen willen, soo hanght onse weerdigheydt aen de mannen: indien wy haer lasteren, wat doen wy anders dan wy ons selve onteeren? En al hoe wel wy niet weynigh oorsaecken en hebben, om rechtveerdighlijck te klaghen, wanneer men nochtans het principaelste van allen dinghen overweeght, so is onse ghelegentheyt beter dan de hare. Wanneer sy lieden rijckdom soecken, soo door-reysen sy alle Landen ende Zeen, niet sonder perijckel des levens: indien daer oorlogh valt, sy werden met de Basuyn opgheweckt, sy staen geharnascht in de slachoorde, terwijlen dat wy binnens huys sonder vreese sitten. Ist dat sy teghen de wetten yet misdoen, so werden sy swaerlijck gestraft: men spaert onse geslachte. Ten laetsten staet het ten meesten deel aen ons, dat wy bequame mannen mogen hebben. Nu resteert, dat men van de ordre der tsamen-sittinghe ordinere, op dat ons het ghene niet en ghebeure, dat den Gesanten der Coningen, Vorsten ende Pausen menighmael ghebeurt, die in hare vergaderinghen drie geheele maenden langh twisten, eer dat sy neder konnen sitten. Soo acht ick dan dat de eerste orden den Edelen vrouwen toebehoort, ende dat onder dese sullen voorgaen die vier quatieren des Edeldoms hebben, naest haer die drie, daer na die twee, na dese die een, ten laetsten die een half hebben. En in een yeghelijcke orden sal de plaetse na de ghelegentheydt der outheydt anghewesen worden. De Bastaerden sullen oock elck in hare orden in de laetste plaetse sitten. De tweede t’samen-sitting sal der borgers vrouwen wesen. In dese sullen de eerste plaetse hebben, die de meeste kinderen ghebaert hebben. Onder de ghene die gelijcke veel kinderen hebben ghebaert, sal de ouderdom den twist neder legghen. De derde sal der gener zijn, die noch niet ghebaert en hebben Ca. Waer laet ghy de Weduwen? Co. Ghy vermaent dat bequamelijck. Den selven salmen plaetse gheven in ’t midden der Moeders, ist dat sy maer kinderen hebben, of ghehadt hebben. De onvruchtbare sullen in de laetste plaetsen zijn. Iu. Wat plaetse aenwijst ghy der Priesteren ende Monicken wijven? Co. Van dese sullen wy in de naestvolgende t’samen-sittinge beraetslagen. Iu. Hoe salt met de ghene wesen, die met haer lichaem ghewin soecken? Co. Wy en sullen niet lijden, dat desen Raedt met vermenginge van soodanige besmet wert. Iu. Hoe salment met de Concubijnen maecken? Co. Der [p. 219] selver en is gheen eenderhande soorte, van welcke gehandelt sal werden, wanneer wy ledigh zijn. Men moet hier by doen, hoe dat de besluytinge des Raets behoort te geschieden, met puncten ofte steenkens, of met luyde stemmen, of met uytghestreckte vingeren, of met veranderinghe van plaetse. Ca. In steenkens is bedrogh gheleghen, als oock in puncten: ist dat wy met veranderinghe van plaetsen de sententie uytspreken, overmits wy langhe kleederen draghen, soo sullen wy het stof al te veel doen stuyven: so is het best, dae elck metter stemme uytspreke dat sy gevoelt. Co. Maer het valt swaerlijck de stemmen te tellen. Daer nae moet men toe sien datter in plaetse van vergaderinghe gheen verwerringhe en gheschiede. Ca. Daer en sal niets gheschien sonder Notarien, op datter niet vergheten en magh werden. Co. Alsoo isser wel besorgt, hoe veel datter sullen zijn. Maer in wat manieren sult ghy de verwerringhe buytensluyten? Ca. Datter niemandt en spreke dan ghevraeght zijnde, ende dat in hare orden. Die anders doet sal uyt den Raedt ghestooten werden. Daer beneffens in dien yemandt yedt uytklapt van de dinghen die hier gehandelt werden, die sal met een stilswijghen van die daghen gestraft werden. Dus langh is ghesproocken van de maniere der handelinghe. Hoort nu van wat saecken dat men handelen sal. Eerstlijck moetmen sorghe voor de weerdigheyt draghen: die is meest in de kleedinge ghelegen, welcke sake also vergheten wert, dat ghy hedensdaegs nauwlijcx een onderscheyt tusschen een Edele ende gemeyne vrouwe, tusschen een getroude vrouwe ende Maeght of Weduwe, tusschen een eerlijcke Vrouwe ende hoere soud bekennen. Soo seer is de schaemte wegh-ghenomen, dat een yegelijck ghebruyckt wat sy wil. Men siet datter vrouwen, die meer dan slecht, ende gantschelijck van een verachte staet zijn, met gantsch Fluweelen, Camelotten, Ghebloemde, Gestrijpte, zijden Gulden Silveren, Sabelsche vellen ende Madaurische kostlijcke kleeren dragen, daer doch hare Mannen binnens huys schoen-lappen. Sy hebben de vingeren vol Emerauden ende Diamanten. Want Peerlen werden nu gemeynlijck veracht: op dat ick nu over den amber, koralen, ende vergulde pantoffelen niet en klage. Het waer den schamelen vrouwen genoegh, dat sy ter eeren* des vrouwlijcken gheslachts zijden riemen gebruyckten, ende dat sy de lijsten der kleederen met eenen zijden boort vercierden: nu is het een dubbelt quaet, de goederen werden vermindert, ende de orden, die een bewaerder der weerdigheyt is, wert verwert. Ist dat de slechte vrouwen met staetwaghens ende Rosbaren gevoert werden, die van yvoren ende met zijde ghedeckt zijn, wat is den Edelen ende machtigen Vrouwen overghebleven? En indien de gene naulijcx een Ridder getrout heeft, een steert na haer sleypt van vijfthien ellen langh, wat sal eens Hertoghen of Graven wijf doen? En dese saecke is dies te onlijdlijcker, dat wy met een wonderlijcke lichtveerdigheyt onse kleedinghe dickwils veranderen. Eertijdts hingen de doecken boven vanden hoofde af met hoornen uytghestreckt. Door dese vercieringhe wierden de Vorstlijcke Vrouwen vande slechte onderscheyden. Sy lieden, op dat sy met haer in gheen dingh souden over komen, namen hoeden, van buyten witte vellen vertoonende, die met swarte vlacken geschackiert waren. Terstondt heeft het ghemeyne volck sulcx oock aenghegrepen. Wederom de vercieringe verandert hebbende, namen sy swarte sluyers van zijde. Dit hebben d’onedele Vrouwen niet alleenlijck dorven navolghen, maer sy hebben daer oock goude kanten, ten laetsten oock edele ghesteenten byghedaen. Eertijdts was der edeler Vrouwen maniere, de hayren van ’tvoorhooft ende de slapen des [p. 220] hoofts uytgepluckt hebbende, het hayr nae den top des hoofs toe te keeren. Dit en is niet lang geoorloft geweest of terstont hebbent allerley Vrouwen naghevolght. Ten laetsten lieten sy ’t hayr tot op ’t voor-hooft komen: terstont hebben de slechte Vrouwen dit oock na-gevolght. De edele Vrouwen hadden eertijdts alleene knechten aen hare zijden ende voor haer henen gaen, ende onder dese eenen playsierighe, die der opstaender vrouwe de handt reyckte, dewelcke de slincker zijde der voortgaender vrouwe met sijn rechter schouder onderstuttede: Ende dese eere en wierde niet toegelaten, dan der gener die welgeboren was. Ghelijck nu de Vrouwen sulcx over al doen, also nemen sy allerley volck tot dien dienst aen, gelijck als sy doen met de steert of sleyp van achter te draghen. Oock groeteden eertijdts de edele vrouwen alleene met een kusse, ende en lieten haer oock van een yegelijck niet kussen, ja sy en gaven oock een yegelijc de rechterhant niet. En nu ontsien haer de pelsers en schoenmakers niet de vrouwen aen te vallen om te kussen, die de wapenen van volkomen Adeldom hebben. Oock en wert in’t houwelijcken op de weerdigheydt niet ghelet. Raets-heeren kinderen trouwen slechte personen, slechte personen trouwen Raets-heeren kinderen, en also werden ons halve bastaerden geboren. Oock en isser niet eene so onedel geboren, die haer ontsiet alle blancketselen der edeler vrouwen te ghebruycken, daer doch den slechten Vrouwen of heffe van versch bier, of sap van een bast, die versch vande boom afgetogen is, of yet anders dat goeden koop is, behoorde ghenoegh te zijn: Vernis, Ceruys, Antimonis, en andere schoone verwen, behoorde men den edele Vrouwen te laten. Nu hoe seer en isser in de Maeltijden, ende in’t gaen in’t openbaer gansch gheen ordre? ’t ghebeurt menichmael dat een Coopmans-wijf haer niet en verweerdight voor de ghene te wijcken, die van Vader ende Moeder edel gheboren is. Soo heeft dan de sake selfs al over lang ge-eyscht, dat van dese dingen yet sekers geordineert werde. En dese dingen konnen lichtlijck onder ons afghehandelt werden, want se niet dan tot den vrouwlijcken gheslachte en behooren. Doch daer is oock yet dat wy mette mannen hebben te handelen, die ons van alle weerdigheydt afschuyven, en bykans voor wasserschen ende Kockx houden, en sy doen alle dingen na haer goet-duncken. Wy sullen haer de gemeyne officien der Overheydt, en de regeeringhe der Crijghs-saecken toe-laten. Wie sal dat lijden, dat inde schildt de wapenen der vrouwen altijt aen de slincker zijde staen, al ist dat sy drie-mael edeler is dan de Man? Daer beneffens is het billijck, dat in’t uyt-houwelijcken der kinderen de Moeder oock hare stemme hebbe. En wy sullen dit ooc misschien verkrijgen, dat wy de ghemeyne officien by beurten bedienen, alleenlijck de ghene die binnen der stadt zijn, en sonder wapenen bedient konnen werden. Dit is het begrijp der saken, van welcken my dunckt profijtelijck te zijn te beraetslagen. Een yeghelijck berade haer over dese sake by haer selve, op dat van elcke sake Raets-besluytingen gheschien, ende indien yemand van u lieden yet anders inden sin komt, die brenghe het morghen te voorschijn. Want wy sullen alle daghen by-een komen, tot dat wy de vergaderinghe gheeyndight hebben. Laet ons vier Notarien nemen, die het beschrijven datter ghesproken wert. Daer beneffens twee richterschen, die oorlof om te spreecken gheven of nemen. Laet dese t’samen sittinge in plaetse van een voorberadinghe der handelinge zijn.

                Eynde vande acht-en-twintichste T’samen-sprekinghe.



[p. 221]

XXIX. T’samen-sprekinghe.

Charon,

De Hels-veerman,

Waer in ghehandelt wort van de overvoeringhe der zielen,
na de hel toe: vervloeckende den heyloosen
Krijgh onder de Christenen. Verma-
kelijck voorgestelt.


Charon de Hels-veerman, Alastor een duyvel alle
quaet aenbrenghende.

Charon,
WAer henen Alastor soo haestigh, schaterende van blijdschap? Al. O Charon! Ghy komt my te rechter tijdt te ghemoet. Ick liep na u toe. Ch. Wat isser nieus? Al. Ick brengh een tijdingh, die u ende onse helsche Coninginne Prosperine, seer aenghenaem sal zijn.
    Ch. Spreeckt dan ’t gene uyt dat ghy hebt, ende ontlast u.
    Al. De helsche Goddinnen en hebben niet min neerstlijck dan gheluckelijck hare saecke te weghe ghebraght, sy hebben alle deelen der werelt met hare helsche quaden vergiftigt, met oneenigheden, oorloghen, moorderijen en pestilentie, ja soo seer, datse nu gheheel kael zijn, de slanghen uytghesonden zijnde, ende dewijl sy verdrooght zijn, ende gheen schijn meer hebben om her-wandelen, soeckende alle slanghen ende Adderen die daer erghens zijn, dewijle sy soo glat zijn als een ey, ende niet een hayr op ’t hooft, ende gheen krachtigh sap in de borst en hebben. Daerom maeckt ghy, dat ghy de schuyt ende riemen toe bereydet. Want terstont sal daer sulcken grooten menighte der sielen komen, dat ick sorgh, dat ghyse altsamen niet en sult konnen overvoeren. Ch. Dese dingen en waren ons niet onbekent. Al. Van waer wist ghy ’t? Ch. Ossa of Fama de gheruchts-Goddin haddet voor twee dagen hier ghebracht. Al. Daer en is niets sneller dan die Goddinne. Maer waerom vertoeft ghy hier, de schuyt verlatende? Ch. Voorwaer de sake was also gelegen. Ick ben herwaerts ghereyst, om my een sterke Galeye te coopen. Want mijn schuyt nu van ouderdom verrot en ghecalfaet zijnde en soud niet ghenoeghsaem zijn tot dese vracht, indien het waer is dat Ossa vertelt heeft. Maer wat was Ossa hier toe van noode? De sake selfs dwingt my: want ick heb schipbrekinghe geleden. Al. Seecker gy druypt gantslik, ick meynde dat gy uyt een bat- [p. 222] stoove quaemt. Ch. Ja ick ben uyt de helsche morassche Stijx gheswommen. Al. Waer hebt gy de zielen gelaten? Ch. Sy swemmen met de vorsen. Al. Maer wat heeft Ossa vertelt? Ch. Dat drie Opperste Vorsten der werelt met een dootlijcke haet haesten om malkanderen te verderven, en datter niet een hoek des Christendoms vande raserije des krijgs vry en is. Want die drie trecken al de andere in ’t gheselschap des oorlogs, datse al tsamen so gesi;nt zijn, dat niemant den anderen wil wijcken: dat oock midlertijdt noch Deen, noch Polack, noch Schot, noch oock Turck ledigh en zijn, maer datse vreeselijcke dingen voor handen hebben: dat de Pestilentie over al woedt, by de Spanjaerts, by d’Engelschen, by d’Italianen, by de Francoysen. Datter hier beneffens een nieuwe plaeghe uyt de verscheydenheyt der meyninghen opghekomen is, die aller Menschen hert so vervalscht heeft, datter nergens ongeveynsde vriendschap en is, dat d’ een broeder d’ ander mistrouwt, dat ook het wijf met den man niet over een en komt: datter oock hoope is, dat hier door in toekomenden tijd een heerlijcke verderffenis der Mensen komen sal, indien de sake van woorden en schrijven tot slaen komt. Al. Ossa heeft allle dese dingen seer waerachtigh vertelt. Want selfs heb ick meer met mijn ooghen gesien, dewijl ick een gedurigh medegesel en hulper der rasender Godinnen was, die tot genen tijde meerder verklaert hebben, dat haren name betaemde. Ch. Maer het is te vreesen, datter niet eenen duyvel op en stae, die haestelijck tot vrede vermane, en de herten der menschen zijn veranderlijck. Want ick hoor, datter by de levendigen eenen veel schrijver is,* [Noot: Hier meent Erasmus hem selve.] die niet op en* hout met zijn pen den krijgh swart te maken ende tot vrede te vermanen. Al. Die heeft al over langh den doove gesongen. Hy heeft eertijts een Klachte der verjaechder vrede gheschreven, nu heeft hy van de selver, dewijl sy dood is, een graf-schrift geschreven. Daerentegen zijn andere, die onse sake niet minder helpen, dan de rasende Godinnen selfs. Ch. Wie zijn doch dese? Al. Daer zijn sommige dieren met swarte ende witte mantels, met asch-verw-de-rocken, ende met verscheyden vederen verciert: dese en wijcken nimmermeer vande Hoven der Vorsten, sy blasen de liefde des oorloghs in de ooren, porren de Heeren ende het volck daer mede aen: in die Euangelische Predicatien roepen sy, dat de krijgh rechveerdig, heylich ende Godsaligh is. En op dat ghy u te meerder over het dappere ghemoet dier menschen verwonderen meught, sy roepen ’t selve by beyde de partijen. By de Francoysen predicken sy, dat God aen de zijde der Francoysen is, en dat de ghene niet overwonnen konnen werden, die God tot eenen beschermer hebben. By de Engelschen en Spanjaerden predicken sy, dat dese krijgh niet van den Keyser, maer van God ghevoert wert: dat sy haer maer betonen dappere plannen te zijn, dat de victorie seker sy. Indien yemand verslaghen wert, dat die niet en vergaet, maer dat hy stracx, ghelijck als hy gewapent was, inden hemel opvliegt. Ch. In dit alles gelooft men hen lieden? Al. Wat en vermagh de geveynsde religie niet? Hier komen by, de jeught, onervarentheyt der saken, eergierigheyt, toornigheyt, ende een gemoet van nature geneyght, daer toe het ghetrocken wert. Dese werden lichtlijck bedrogen, en een waghen wert lichtelijck omgeworpen, die van selfs dreyght te vallen. Ch. Ick soud die dieren geern yet goets doen. Al. Bereyd haer een leckere maeltijt, ghy en kond hen niet aengenamers doen. Ch. Wt maluwe, lupijnen ende loock. Want by ons, als ghy weet, is geen andere spijse. Al. Ja, uyt Velt-hoenderen, Capoenen ende Fasanten, [p. 223] indien ghy een aenghenaem waerdt wilt wesen. Ch. Maer wat sake beweeght haer, dat sy den krijgh so seer voort-setten? Of wat profijt krijgen sy daer van? Al. Om dat sy meer profijts vanden stervenden, dan vanden levenden genieten. Daer sijn testamenten, offerhanden voor de verstorvene ouders, bullen, ende veel andere winsten, niet om te versmaden. Ten laetsten, sy willen liever inde legers verkeeren, dan in haer korven. De krijg baert veel Bisschoppen, die ten tijde van vrede niet een penning gheacht en wierde. Ch. Sy doen wijsselijk. Al. Maer waerom hebt gy een Galeye van doen? Ch.* Nergens om, indien ick wederom midden inden poel schip-brekingh wil lijden. Al. Om der menighte wille? Ch. Ja. Al. Maer ghy voert schaduwen of zielen, gheen lichamen. Ende hoe weynigh en hoe luttel weghen de zielen? Ch. Laet het water-spinnekens zijn nochtans kander soo groote menighte van water-spinnekens zijn, datse de schuyt beswaren. Nu weet gy ook, dat de schuyt als een schaduwe is. Al. Maer my gedenckt dat ick ghesien heb, doe daer een groote menigte was, en sy niet alle in de schuyt en mochten, datter somwijlen aen u roer drie duysent zielen hinghen, en ghy en voeldet gheen swaerte. Ch. Ick beken dat de zielen soodanigh zijn, die allenxkens uyt een lichaem gevaeren zijn, dat door een verdrooginghe of verdwijnende koortse magher geworden is. Maer die haestlijck uyt een vet lichaem afgheruckt werden, die brenghen veel van de swaerte des lichaems met haer. En soodanige zielen komen van de ghene, die aen de popelcye, squinantie, pestilentie, en insonderheyt die inden krijgh sterven. Al. Ick en acht niet, dat de Franchoysen of Spaengaerts veel swaerte mede brengen. Ch. Veel min dan de andere, hoe wel dat oock de zielen van dese niet so gantsch licht komen, als pluymen. Maer uyt de wel-ghemeste Engelschen ende Duytschen komen somwijlen soodanighe, dat ick laestmael tien alleenlijck voerende in perijckel was, ende indien ick niet wat over boort geworpen had, ick soude t’samen met de schuyt, vracht, ende ’t veer-gelt vergaen ghehadt hebben. Al. Dat was een groot perijckel. Ch. Wat dunkct u datter ghebeurt, wanneer daer vette Drossaerden, stoute Crijghsluyden, ende overvloedighe sweerd-vechters aenkomen? Al. Ick en acht niet datter eenige van dese, die in eenen rechtveerdigen krijg sterven, tot u komen: want sy segghen dat die stracx na den Hemel opvlieghen. Ch. Waer dat zy henen vlieghen weet ick niet: dit eene weet ick, so menighmael als daer krijgh is, komender soo veel gewonde ende gequetste tot my, dat ick my verwondere, datter noch yemandt by de levendighen overigh is. Ooc en komen sy niet alleenlijck beswaert met gulsigheyt ende vettigheyt, maer ook met bullen en priesterschappen, en seer veel andere dingen. Al. Maer dese dingen en brengen sy niet met haer, maer sy komen naeckt tot u. Ch. Dat is waer: maer die versch komen, die brenghen de droomen van sodanige dingen met haer. Al. Beswaren dan de droomen so? Ch. Sy beswaren mijn schuyt, wat segghe ick van beswaren? sy hebbense doen sincken. Ten laetsten, meynt ghy dat soo veel penninghen geen swaerte en hebben? Al. Ick meyn voorwaer ja, indien sy kooperen penninghen met haer brenghen. Ch.* Daerom heb ick vast voor my ghenomen my van een schip te voorsien, dat tot den last groot genoegh sy. Al. O hoe gheluckigh zijt ghy! Ch. Hoe soo? Al. Want ghy sult kortelijck rijck werden. Ch. Om de veelheyt der zielen wille? Al. Ja seker. Ch. Waert sake dat sy hare rijckdommen met haer brachten. Die haer nu in de schuyt beklaghen, dat sy by den levendighen, Koninkrijcken, Bisdommen, Abdyen, ende ontallijcke Talent-ponden gouts verla- [p. 224] ten hebben, die en brenghen tot my niet dan eenen penninck. Daerom dat ick nu in drie duysent jaren by een gheschraept heb, dat moet ick nu gantsch aen een Galeye te kost leggen. Al. Hy moet kosten doen die winst soeckt. Ch. Maer de menschen, soo ick hoor, koopmanschappen geluckiger, die door Mercurii gonste binnen drie Jaren rijck werden. Al. Maer die selve verslampent somwijlen. Uwe winst is minder, maer sekerder. Ch. Ick en weet niet hoe seker: indien daer nu eenigen God opstonde, die de saecken der Vorsten tot peys brachte, soo soude ick alle dit ghewin verliesen. Al. Aengaende die sake werde ick u borge, dat ghy gherustelijck slapen meught. Binnen den tijdt van thien jaren en behoeft ghy voor gheen vrede te vreesen. De Paus van Romen alleen vermaent wel ernstlijck tot eendrachtigheyt, maer hy doet vergeefse moeyte. De steden murmureren oock overmits verdriet der ellenigheden: daer murmureren ick weet niet wat volcken, seggende onbillijck te zijn, dat de saeken der menschen om de bysondere toornigheyt en eergierigheyt, van twee of drie personen wille ’t onderste boven gekeert werden: maer, ghelooft my, de helsche rasende godinnen sullen alle goede raedslagen overwinnen. Maer wat was ’t van noode om deser sake wille na den levendighen te reysen? En zijn by ons gheen Timmerlieden? wy hebben Vulcanum der Goden smit immers. Ch. Wel geseyt indien ick een koperen schip begeerde. Al. Men sal om een kleyne kost yemant doen halen. Ch. Dat is soo: maer de materie ontbreeckt ons. Al. Wat koor ick, zijn daer geen bossen? Ch. De Bosschen die in de Elysische velden * [noot: Elisische velden, zijn der helden ende Poëten Hemel.] waren, zijn ook al verbrant?
    Al. Tot welc eynde doch? Ch. Om de zielen der ketters te verbranden, soo seer dat wy laestmael gedwongen zijn geweest diep uyt de aerde kolen te graven. Al. Wat? en moghen die zielen niet met minder kosten gestraft werden? Ch. Het belieft der hellen rechter Rhadamanto also. Wanneer gy de Galeye gekoft sult hebben, van waer sult gy de roeyers bekomen? Ch. Mijn ampt is ’t roer te houden, de zielen mogen roeyen, indien zy overvaren willen. Al. Maer daer zijnder die ’t roeyen niet gheleert en hebben. Ch. By my is niemant uyt ghenomen: de grote Coninghen roeyen oock, de Cardinalen roeyen oock elk haer beurt niet min dan slechte arme lieden, ’t zy dat sy ’t gheleert, of niet gheleert en hebben. Al. Maekt ghy dat ghy met Mercurij gonste gelucklijck een Galeye koop. Ick sal u niet langher ophouden: ick sal blyde tydingh in de hel brengen. Maer hoort hoort Charon. Ch. Wat isset? Al. Comt haestelijck wederom, op dat u terstont de menichte niet en overvalle. Ch. Ja gy sult daer nu meer dan 200000. op den Oever vinden, behalven de genen die inden poel swemmen. Nochtans sal ick my haesten, so veel als ick kan: segt dat ick terstont by haer zijn sal.

                Eynde vande neghen-en-twintichste T’samen-sprekinghe.



[p. 225]

De XXX. T’samen-sprekinghe.

Conjugium impar,

Onghelijck houwlijck,

Hier wert van een jonghe Dochter ghehandelt, die met
haren Bruydegom een ongelijck houwe-
lijck dede.


Petronius, Gabriel.

Petronius.
VAN waer komt ons Gabriel met sulcken suren aen sicht? uyt het hol Throphonij? † [noot: Was een hol van Throphonio gemaeckt, daer de lieden den Goden ant-woordt vraeghden, ende droevigher daer weder uytquamen.] Ga. Jae ick kome uyt de Bruyloft. Pe. Ick en heb noyt aensicht ghesien, wat minder Bruyloft-achtigh was. Want die in Bruyloft gheweest zijn, plachten ses gheheele daghen daer nae blijder ende gheneughlijcker schijnen te wesen, oude Mannen plaghten oock tien Jaer jonger te werden. Van wat Bruyloft spreeckt ghy my dan? Ick gisse dat de Doot aen Mars gehouwelijct is. Ga. Ja een Edel-jongelingh aen en jonge-Dochter van sestien Jaren, aen welcke niet en ontbreeckt, ’t sy dat ghy op de schoonheyt, of op de manieren, of op ’t gheslacht, of op de goederen siet. Wat sal ick veel segghen? Sy moght weerdigh schijnen Iupiter tot een man te hebben. Pe. Och! sulcken jonghen meysjen sulcken ouden man? Ga. De Coninghen en werden niet out. Pe. Van waer komt dan de droeffenis? Misschien benijt ghy den Bruydegom, dat hy als overwinner u den roof, daer ghy na stondt, voor henen benomen heeft. Ga. Phy! gantschlijck niet. Pe. Isser sulcx yet geschiet, als men van de maeltijdt der Lapithen (dat is, een bloedighe ende droevighe Bruyloft) vertelt? Ga. Geensins. Pe. Wat? was daer wijn ghebreck? Ga. Ja daer schoot over. Pe. En waren daer gheen pijpers? Ga. Oock pijpers, Snaren-speelers, Lyren spelers, Trompetters, ende Sack-pijpspelers. Pe. Wat dan? En was Homenaeus de Bruylofs God daer niet teghenwoordigh? Ga. Hy wierde te vergheefs met so vele stemmen gheroepen. Pe. Oock de Charites de drieliefd-goddinnen niet? Ga. Gantsch niet eene Charis: noch de Bruydt-leydster Iuno, noch de goude Venus, noch de voorstander der bruyloften Iupiter. Pe. Voorwaer ghy spreeckt my van een Bruyloft, die gantsch ongheluckigh ende sonder Goden, ja een bruyloft sonder bruyloft is. Ga. Ghy soud dat meerder seg- [p. 226] gen, indien ghy ’t ghesien hadt. Pe. En heeft men dan daer niet ghedanst? Ga. Ja men heefter ellendigh ghehunckt. Pe. En was daer dan niet een gheluckigh Godt, die de bruyloft verblijde? Ga. Daer en was gheen Godt teghenwoordigh behalven een Goddinne, die by de Griecken Psora de boose schurft ghenoemt werdt. Pe. Ghy spreeckt my van een jeuckachtighe bruyloft.
    Ga. Jae van een roestighe ende etterighe. Pe. Maer wat beduytet, mijn Gabriel, dat u dese vertellinghe oock de tranen uytdruckt? Ga. O Petroni dese saecke soude oock eenen* keeselsteen de tranen konnen uytdrucken. Pe. Ick gheloove dat, indient een keselsteen ghesien had. Maer ick bids u, wat is doch dat groote quaet? En verberght het my niet, ende en laet mijn herte niet langher trijffelachtich blyven. Ga. kend ghy Lampridium Eubulum? Pe. Die de vroomste ende gheluckighste boven andere die in dese stadt is? Ga. Wat? Kent ghy zijn dochter Iphigeniam? Pe. Ghy hebt de bloem deses tijdts ghenoemt. Ga. Tis soo. Maer weet ghy wien sy ghetrout heeft? Pe. Ick salt weten, indien ghy’t my segt. Ga. Pompilio Bleno. (of de luye en snotterighe.) Pe. Dien hooveerdigen blaeskaeck, die met zijn prachtighe woorden elck een plaght te dooden! Ga. Die selvige. Pe. Maer dese is al over langhe in dese Stadt principalijck door twee saecken vermaert, te weten door leugens ende schorfcheyt, die noch haren name niet en heeft, daer sy doch van so vele de namen heeft. Ga. ’Tis een seer hooveerdighe schorfcheyt, die noch de melaetscheyt, noch de Laserye, noch den Hayrworm, noch het Flerecijn, noch der Kinnenschorfcheydt niet en wijckt, indien de saecke tot den strijdt quame. Pe. Also seggen der Medecijns Kinderen. Ga. Maer Petroni, wat sal ick u nu het Meysken beschrijven, dat u niet onbekent is, hoe wel dat de vercieringhe de natuyrlijcke schoonheydt seer aenghenaem maeckt. Mijn Petroni, ghy soudt gheseyt hebben, dat het een Goddinne was. Daer en was niets, of het stond haer wel. Hier-en-tusschen quam die salige Bruydegom voor den dagh, met een stompe neuse, het eene been treckende, maer soo ghelucklijck niet als de Switsers ghewoonlijck zijn te doen, met schorfde handen, swaren aessem, krancke ooghen, met het hooft bebonden, de etter vloeyde uyt zijn neus ende ooren. Ander hebben ringhen aen hare vingheren, dese draeght oock aen zijn dye* ringen. Pe. Wat ging de Ouders over, dat sy sulcken Dochter aen soodanighen wonderlijcken Monster gaven? Ga. Ick en weet het niet, behalven dat het schijnt dat hedensdaeghs meest alle mensche de sinnen berooft zijn. Pe. Hy is misschien seer rijck. Ga. Hy is overvloedigh rijck, maer van schulden. Pe. Had het Meysken beyde haer Groot-Vaders ende grootmoeders met fenijn ghedoodt, wat swaerder straffe soude haer mogen aenghedaen werden? Ga. Indien sy in haers Vaders graf ghepist hadde, sy soude genoeg gestraft werden, wanneer sy gedwongen wierde sulcken monster maer een kusse te geven. Pe. Ick stemme dit met u. Ga. My dunckt voorwaer dat dese daet wreeder is, dan of sy haer naeckt den Beyren, of Leeuwen, of Crocodylen voorgheworpen hadde. Want of de wilde dieren souden sulcke uytnemende schoonheyt ghespaert hebben, of de haestighe doot soud de pijne ghe-eyndight hebben. Pe. Ghy seght de waerheydt. My dunckt gantschelijck, dat dese daet Mezentio toebehoort, Aen. II. die de doode lichamen op de levendighe voeghde (als Virgilius seydt) handen op handen, ende monden op monden tsamen legghende. Hoewel oock Mezentius, als ick meyne, so wreet niet en was, dat hy sulcken lieflijcken meysjen op een doot lichaem soude ghevought hebben: [p. 227] oock en isser niet een doot lichaem, met welcke ghy niet liever en soudt willen tsamen gevoeght werden, dan met sulcken stinckende prye. Want het zelve dat hy aessemt, is louter fenijn: dat hy spreeckt, is pestilentie: dat hy aenroert, is de doot. Ga. Overdenckt nu Petroni hoe lieflijck dat het kussen, die omhelsinghen, die spelen ende vriendelijckheden des nachts sullen zijn? Pe. Ick hebbe de Theologanten somwijlen van een ongelijck houwelijck hooren spreken. Dit magh immers met seer goeden recht een ongelijck houwelijck genoemt werden, als of ghy een edel gesteente in loot settedet. Maer midlertijdt verwonder ick my over des teeren Meysjens stoutigheydt. Want soodanige Meysjens plachten nacht-gheesten of spoockselen siende bykans te sterven. Sal dese sulcken dooden lichaem des nachts dorven omhelsen? Ga. Het Meysjen heeft daer het haer mede ontschuldighen kan, het onsagh harer ouderen, het onbeleefde aenstaen haren vrienden, d’eenvoudighedt harer jonckheydt: ick en kan my over de onsinnigheydt der ouderen niet ghenoegh verwonderen. Want wie heeft een soo leelijcke dochter, die hy aen een melaetsch mensch soud willen houwelijcken? Pe. Niemand, meyne ick, indien hy maer een onsjen goet verstandts hadde. Sy so verre ick een dochter hadde, die scheel ende oock kreupel ende soo leelijck waer, als Tersites Homericus (de lelijckste van alle Griecken) gheweest is, die eyndlijck gheen goed en hadde, die en soude sulcken swagher niet willen hebben. Ga. Nu is dese plage leelijcker en schadelijcker dan eenighe melaetsheydt. Want sy kruypt haestlijck voort, ende komt dickwils wederom, ende doodt menighmael; Daer doch de melaetschheydt een mensch somwijlen tot de uytterste ouderdom laet leven. Pe. Misschien en wisten de ouders van des Bryudegoms sieckte niet. Ga. Jae sy wisten’t seer wel. Pe. Indien sy haer Dochter soo quaet-gonstich waren, waerom en naeyden sy haer niet liever in de sack, ende werpense in de Schelde? Ga. ’t Hadde seker minder onsinnigheydt geweest. Pe. Wat gaven maeckten hen lieden den Bruydegom prijslijck? is hy in eenige konste uytnemende? Ga. In seer vele: Hy is een dapper dobbelaer, een onoverwinlijck dronckaert, een onvroom hoereerder, een seer groot konstenaer van beuselen ende liegen, een slim roover, een uytnemende doorbrenger, een verdorven brasser. Wat sal ick veel seggen? Daer de scholen niet en leeren dan* van seven vrye konsten, daer heeft dese meer dan thien onvrye konsten. Pe. Nochtans moet daer yet gheweest zijn, dat hem by den ouderen prijslijck gemaeckt heeft. Ga. Niet anders dan de hooveerdighe name des Ridders. Pe. Hoedanigh Ridder kan hy zijn, die om der schorftheyt wille naulijcx op een stoel kan sitten. Maer hy heeft misschien groote goederen? Ga. Hy heeft middelmatige ghehadt: maer van ’tgene dat hy doorgebraght heeft, en is hem niets overgebleven behalven een toorentjen, uyt welcke hy gewoon is te loopen rooven, ende ’tselve soo fray toegherust, dat ghy niet en soud willen dat uwe Verckens aldaer onderhouden soude werden. Maer hier-en-tusschen heeft hy altijd Casteelen, leenen, ende andere heerlijcke dinghen in de mondt, in alle plaetsen hecht hy zijn wapenen aen. Pe. Wat merck is in sijn schildt? Ga. Drie goude Olyphanten in een rootachtich velt. Pe. Al te recht, d’een Olyphant past wel by d’ander. Maer ’t moet een bloet-dorstigh mensch zijn. Ga. Ja een wijn-dorstigh mensch. Want hy heeft eenen wonderlijcken lust aen roode wijn, daer in mach hy u bloedt-dorstigh schijnen. Pe. Des Olyphants snuyt is hem dan nut om te scheppen. Ga. O jae.
    Pe. Soo verklaren dan de wapenen, dat hy een groot onverstandigh deughniet, ende een onversadelijck Wijn-suy- [p. 228] per is. Want dese verwe is geen verwe des bloedts, maer des wijns, en de gulden Olyphant geeft te kennen, dat hy al ’t goudt dat hy gekregen heeft, in wijn verteert. Ga. ’t Is soo. Pe. Wat houlijcx goet sal dan dese hooveerdighe geck aen de Bruydt brengen? Ga. Wat? seer veel. Pe. Hoe kan hy seer veel brengen die een op-slocker is? Ga. Laet my spreken: ick segge, seer groote ende quade pocken. Pe. Sterven moet ick, wilde ick niet liever, dat mijn dochter een Peerdt dan sulcken Ridder getrout hadde? Ga. En ick hadde liever dat sy een Monick ghetrout hadde. Ja dat en is geen mensch, maer eens menschen doot lichaem trouwen. Indien ghy dit schouspel gesien had, segt my, soudt ghy u van weenen hebben konnen onthouden?
    Pe. Hoe soud ick dat hebben konnen doen, naedemael ick dese dingen nauwlijcks sonder tranen en hoore? Zijn hare Ouders tot alle beweginge der natuerlijcker ontferminghe soo seer verdooft gheweest, dat sy haer eenige dochter soo jongh, soo schoon, van sulcken goeden nature ende soodanighe lieffelijcke manieren, sulcken monster in slavernije overleverde, om eens versierden schilts wille? Ga. Ende dit feyt, hoewel daer niet grouwsamer, noch wreeder, noch godlooser ghevonden werdt, is hedensdaegs oock een spel der grooter Heeren: daer het doch profijtelijck is, dat de gene die tot de regeeringe des ghemeynen staets geboren werden, seer gesont zijn. Want de gestalte des lichaems beroert de kracht des gemoets. Voorwaer dese sieckte is gewoonlijck den mensche alle wijsheyt te benemen. Also geschiet het, dat de gene die den ghemeynen staet regeeren, noch van gemoede, noch van lichaem ghesont en zijn. Pe. Die daer sitten om den gemeynen staet te regeeren, en behooren niet alleenlijck oprecht van gemoede ende gesont van lichaem, maer oock in gedaente ende schoonheydt des lichaems uytnemende te zijn. Want al hoe wel dat wijsheydt ende oprechtigheydt den oppersten lof der Vorsten is, nochtans isser oock yet aen gelegen, van wat ghedaente des lichaems hy zy, die over andere heerschet. Want indien hy wreet is, de leelijckheydt des lichaems maeckt dat hy noch meer benijdt wert. Indien hy vroom ende goedertieren is, de deught uyt een schoon lichaem komende is dies te aenghenamer. Ga. ’tIs recht. Pe. En beklaeght men der gener onghelijck niet, der welcker echte-gaden na de ghehouden Bruyloft melaetsch werden of de vallende sieckte krijgen? Ga. Voorwaer te rechte. Pe. Wat ontsinnigheyt is het dan, een dochter van selfs eenen die meer dan melaetsch is, over te leveren? Ga. ’tIs meer dan onsinnigheyt: indien een Drossaert jonge hondekens begeerde te hebben, ick bids u, soud hy eenen schorften ende luyen hondt met een edel hondeken laten spelen? Pe. Ja hy soude met groote neerstigheyt betrachten, dat hy van waer hy oock konde eenen edelen hondt daer by voeghen, op dat daer geen bastaert honden van en souden komen. Ga. Ende indien een Vorst sijn Peerden wilde vermeerderen, soude hy eenen siecken ende ontaerdende Hengst by een uyt nemende Merrye brenghen? Pe. Hy en soude ’t siecke Peert oock niet in selve stal nemen, op dat de sieckte niet tot de andere voort en krope. Ga. Ende meynen sy midlertijdt, datter niet aen gelegen is, wien sy by haer dochter brengen, ende van welcken de kinderen gheboren werden, die niet alleenlijck in de erffenisse aller goederen volghen, maer oock den Ghemeynen staet regeeren sullen? Pe. Jae een boeren sal allerhande stieren niet by de jonge koeyen, noch allerhande hengsten by de Merryen, noch allerhande Beeren by de Seughen brenghen: daer doch een stier totten ploegh, een Peert tot de kerre, ende een Vercken tot de keucken geboren wert. Ga. Siet hoe verkeert dat de oordeelen der Menschen zijn. Indien een slecht mensch [p. 229] eens Raets-heeren dochter een kusken aenbiet, men meynt dat sulcken ongelijck metten oorloghe behoort ghewroken te werden. Pe. Ja met een seer scherp oorloch. Ga. Ende sy geven tgene, dat hen ’talderliefste is, van selfs, willens ende wetens een grouwelijck monster over, wesende alsoo in ’t bysonder teghen haer geslacht, en in ’t gemeyn teghen de stadt godloos? Pe. Indien de bruydegom halfmanck is, andersins gesont zijnde, hoe vreest men voor dat houwelijck? Nochtans en werdt dit quaet in de houwelijcks voorwaerden niet toegerekent. Ga. Ist dat yemandt zijn dochter aen een Franciscaner Monick gehouwelijckt heeft, wat een groote vervloeckinge, een groot beklagh is daer, dat de maeght qualijck besteet is? Maer sy heeft een man, alst kleet uyt getoghen is, met gesonde leden. De andere brenght haren gheheelen tijdt door met een half levend doodt lichaem. Indien daer eenige een Priester trout, soo spreeckt men schamper op den ghesalfden: nochtans heeft dese arger ghetrouwt, dan ofse een ghesalfde getrout hadde. Pe. De vyanden en doen sulcx den meysjens naulijcx, die in de Crijgh ghevangen zijn: de Zeeroovers en doen sulcx den genen naulijcx die sy met schelmerije wech gevoert hebben: ende doen dit de Ouders hare eenige dochter, ende hem wert vande Magistraet gheen vooght ghegheven. Ga. Hoe sal een Medicijn eenen rasenden mensche helpen, indien hy selfs rasende is? Maer het is wonder, dat de Vorsten, der welcker ampt is voor den Ghemeynen staet sorghe te dragen, alleene in dese dinghen, die tot den lichame behooren, dewijl in dese soorte niet treffelijcker, en beters dan gesontheyt en is, in dese sake geen remedie en bedencken. Pe. Sulcken pest heeft het meeste deel der werelt inghenomen, ende midlertijdt slapen zy, als of het totter saecke niet en behoorde. Ga. O Petroni! vanden Vorsten moet men eerbiedelijck spreken. Maer neyght u oore tot my, ick sal daer drie woorden in-luysteren. Pe. O ellendighe! och of ghy onwaerheyd spraeckt. Ga. Hoe vele soorten van sieckten meynt ghy dat uyt de Wijnen voortkomen, die vervalscht ende in duysenderley manieren vergiftight zijn? Pe. Ontallijcke, maghmen den Medicijns eenighsins ghelooven. Ga. En waken de keur-meesters hier niet? Pe. Sy waken gheheel wel, om de tollen te eyschen. Ga. Die willens en wetens eenen ongesonden trout, die is misschien haer ongheluck weerdigh, om dat zijt haer selven op den hals gehaelt heeft: hoewel dat ick, indien ick een Vorstendom bediende, haer alle beyde uyt de ghemeynschap der stadt soude uytstuyten. Maer indien daer eene yemandt ghetrout hadde, die dese smetlijcke sieckte onderworpen waer, ende hem geveynst hadde ghesont te zijn, indien my yemand ’t Pausdom bevolen hadde, ick soude dat houwelijck scheyden, al waer het oock met ses hondert Houwelijcx verbonden gemaeckt. Pe. Onder welcken schijn? Want een houwelijck dat wetlijck ghemaeckt is, en kan van gheen mensche gescheyden werden. Ga. Wat? dunckt u, dat het wetlijck is ghemaeckt, dat bedrieghlijck ghemaeckt is? Het contract en is niet goet, wanneer een meysjen een slave ghetrouwt heeft, die sy meynde vry te zijn. De ghene dien dese getrout heeft, is een slave der aller ellendighster Vrouw Psore (dat is, Godinne der schurfte ende pocken:) ende dese slavernije is dies te ongheluckiger, om dat sy niemand vry en maeckt dat eenige hope der vryheyt d’ellendigheydt der slavernije soud mogen vertroosten. Pe. Voorwaer ghy hebt een schijn ghevonden. Ga. Hier beneffens en isser gheen houwelijck, dan tusschen den levendighen. Hier trout men eenen dooden. Pe. De tweede schijn is ghevonden. Maer, ick meyne, ghy soudt toelaten, dat d’eene schorfte d’anderen trouden, nae ’t oude spreeck-woort: ghelijck soeckt ghelijck. [p. 230] Ga. Indien my ’t gene geoorloft waer, dat den Gemeynen staet nut is, ick soude wel toelaten, datse t’ samen gevoeght wierden, maer tsamen gevoeght zijnde soude ickse verbranden. Pe. Dan soudt ghy de tyran Phalaris, ofwel een Hans van Ongenaden, maer geen Vorst zijn. Ga. Dunckt u, dat de Medicijn een tyran is, die sommige vingeren af snijt of een deel des lichaems brandt, op dat het gheheele lichaem niet en verderve? Sulcx en dunckt my gheen wreetheyt, maer barmhertigheyt te zijn. Wilde Godt dat sulcx inden begin des opkomende quaets gheschiet waer. Want doe had men door den onderganck van weynigh persoonen, de welvarentheydt der gantscher werelt konnen vorderen. Ende wy bevinden in de jaer-boecken der Francoysen een exempel deser daet. Pe. Maer het soud sachter zijn, dat sy gelubt ende uyt de wege ghedaen wieden. Ga. Maer wat soudt ghy de vrouwen doen? Pe. Ick soud haer * ghespen aen doen. [noot: Dit is, by de Rechts-geleerden, Beletten te huwelijcken.]Ga. Also soude versorgt zijn, datter van quade eyeren geen quade kieckens en souden komen: maer ick sal wel bekennen dat dit het sachtste is, indien ghy bekent dat ’t ander het sekerste is. Want de ghelubde hebben oock somwijlen begeerte tot oncuysheyt: ende dit quaet en spruyt niet op eenerhande maniere voort, maer met een kusse, met een t’samen-spreekinghe, met een aenroeringhe, met een t’samen-drinckinghe kruypt het tot anderen voort. Ende wy sien dat by dit quaet een doodlijcke boosheydt ghevoeght is, soo dat de ghene die het heeft, oock sonder sijn profijt, hem verblijdt, dat hy zijne schorstheydt seer vele anderen aen wrijven mach. Die nu wech ghedaen zijn moghen vluchten, sy moghen of des nachts, of de onbekende bedriegen: maer vande dooden en is geen perijckel te verwachten. Pe. Ick bekenne dat dit ’t seeckerste is, maer of het de Christelijcker sachtmoedigheydt betaemt, en weet ick niet. Ga. Wel aen seg my, van waer is meer perijckels te verwachten, van slechte dieven of van dese? Pe. Ick bekenne dat gelt mindere weerdigh is dan gesontheydt. Ga. En nochtans hanghen wy Christenen dese aen een galge, en ’t en werdt geen wreetheydt, maer justitie ghenoemt, en indien ghy op den Gemeynen staet siet, soo is het godsaligheydt. Pe. Maer in die sake wert de ghene ghestraft, die schade ghedaen heeft. Ga. Quansuys of dese profijt aen brachten. Maer of wy toelieten, dat vele dit quaedt door haer selfs schuldt niet en hebben ghekreghen, hoewel men nochtans weynigh menschen vindt, die die plaghen niet door boosheyt ghekregen en hebben, soo leeren doch de Rechts-gheleerden, dat de ontschuldighe somwijlen te rechte ghedoodt werden, indien de Gemeyne staet, daer seer veel aen gelegen is, sulcx vereyscht. Ghelijck de Griecken, nae dat Troyen verwoest was, Astyanacctem, Hectors sone, ghedoot hebben, op dat den krijgh door hem niet en soude vernieuwt werden. Men meynt oock dattet niet ongodlijck en is, nae dat een tyran gedoodt is, oock zijne onschuldighe kinderen te dooden. Wat? en oorlogen wy Christenen altijdt niet? Ende nochtans weten wy, dat het meeste deel der ellendigheden in de oorlogen den genen overkomen, die niets verdient en hebben. Het selve geschiedt oock in de * Represalien, gelijckment noemt. [noot: Wanneer den Crediteur macht ghegeven werdt den Schuldenaer te panden, van wegen schade ende aengedaen onghelijck.] Die ongelijck ghedaen heeft, die is vry ende de koopman werdt berooft, die van de daedt niet gehoort heeft, soo verre is het van daer, dat hy schuldt soud ghehadt hebben. Ist saecke dat men soodanighe remedien gebruyckt in saken, die soo seer [p. 231] wichtigh niet en zijn, wat acht ghy datmen in een aller-grouwlijckste sake behoort te doen? Pe. Ick worde met ware woorden overwonnen. Ga. Legh my nu dit eens over. Soo haest als de pestilentie by den Italianen begint te ontsteken, soo werden de deuren gesloten: die de krancken dienen, werden vande gemeenschap des volcks afghescheyden. Sommighe noemen dat een onbeleeftheydt, daer het doch een zeer groote beleeftheydt is. Want door dese neerstigheyt gheschied het, dat de plaghe met weynigh dooden ghestilt werdt. Maer wat een groote beleeftheydt ist, voor ’t leven van soo veel duysenden sorge te dragen? Daer zijnder die meynen, dat het geen gast-vryigheydt en is, dat d’Italianen alsser gerucht van pestilentie is de vreemdelingen des avonts van hare poorten afdrijven, en haer dwingen onder den blauwen hemel te vernachten: maer het is goedertierentheydt door ongerief van weynich personen voor ’t meeste profijt des Gemeynen staets te sorghen. Sommighe laten haer duncken dat sy seer vrome en gedienstige menschen zijn, om dat sy tot alle persoonen dorven gaen, die aen de pestilentie sieck zijn, al isset dat zy daet niet te doen en hebben. Maer wanneer zy te huys komende hare wijven, kinderen, ende het gheheele huysghesin besmetten, wat isser sotter dan die stoutmoedigheyt, wat isser ongedienstigher dan die ghedienstigheyt, dat ghy om een vreemder te behouden, uwe liefste vrienden in een swaer perijckel des levens brenght? Hoe veel minder perijckels is hier nochtans van de pestilentie, dan vande schorftheyt? Selden aenblaast zy den bloetvrienden, oock en raeckt zy ghemeynlijck oude lieden niet aen, ende diese aengheraeckt heeft, verlostse haestlijck, of zy maeckt se wederom ghesondt, oock suyverder dan zy te voren gheweest hadden. Maer wat zijn dese Pocken anders, dat een gheduerige doot, of om de waerheyt te seggen, een ghedurighe begravenis. Zy werden met doecken bewonden en met Salve besmeert, na de maniere der dooder lichamen. Pe. Ghy spreeckt gheheel de waerheydt. Men behoorde ten minsten soo veel opsichts op dese zulcke verderflijcke plaghe te nemen, als men op de melaetschen doet. Of indien dat oock te veel is, niemant en laet hem zijnen baert af scheeren, of en scheertse hem selve af. Ga. Wat? of zy alle beyde den mondt toe hielden? Pe. Zy blasen de plaghe met de neuse aen. Ga. Tot dat quaet is oock remedie. Pe. Wat doch? Ga. Dat zy na de maniere der Alcumisten een Mom-aensicht aen doen, ’t welcke glase versterkers had, daer door sy sien, ende eenen Hoorn van’t Mom-aensicht voor by de oxelen na den rugh toe streckende, op dat de mond ende neuse daer door moghen aessemen. Pe. Dit waer schoon, indien men niet en behoefde te vreesen voor het aen-roeren der vingeren, Doecken, kamme ende Scheere. Ga. Het sal dan best zijn, dat zy den Baert tot den knyen toe laten hangen. Pe. Het schijnt soo. Daer na laet daer een ghebodt gheschien, dat niemandt te gelijck een scheerer ende Chirurgijn zy. Ga. Ghy maeckt dat de scheerers hongher lijden. Pe. Laet haer de kosten wat minderen, ende een weynich dierer scheeren. Ga. Het zy soo. Pe. Daer na laet daer een Wet ghegheven werden, dat niemandt een Drick-beker met een ander Ghemeyn hebbe. Ga. Die Wet en soud Enghelant nauwlijcx aennemen. Pe. Datter oock gheen twee op een bed en liggen, behalven een wijf met haren man. Ga. ’T behaeght my. Pe. Hier beneffens dat in de Herberghen gheen gast op lakens en slape, daer een ander op gheslapen heeft. Ga. Hoe sult ghy het met de Duytschen maecken, die naulijcx tweemaal in het Jaer en wasschen? Pe. Laet haer de Wasscherssen aensporen. Daer beneffens laet de maniere, hoewel oudt zijnde, van met een kusse [p. 232] te groeten wegh ghenomen werden. Ga. Oock in de Tempelen? Pe. Laet een yegelijck zijn handt op het Tafelken leggen, (dat is het pax of pays ’t welck onder de misse te kussen wert gegeven.) Ga. Hoe sal het met de tsamen-sprekinghe wesen? Pe. Dat woort Homerij moet gheschuwt werden: Hy voeghde het hooft naerder by. Ende wederom die toehoort, sal zijn lippen t’samen drucken. Ga. Tot die Wetten en souden nauwlijcx de twaelf Tafelen der Romeynen ghenoegh zijn. Pe. Maer was sult ghy hier-en-tusschen het ongheluckighe Meysken raden? Ga. Wat anders, dan dat zy gheern ellendigh zy, op dat zy te minder ellendigh zy: Ende dat sy de handt voor haers mans kusse houde, ende gheharnascht by hem slape. Pe. Waer loopt ghy van hier henen? Ga. Stracx na mijn Studeer-kamer. Pe. Wat sult ghy doen? Ga. In plaetse van een Bruylofts-liet, dat zy begeeren, sal ick een Graf-schrift schrijven.



De XXXI. T’samen- sprekinghe.

a Pseudochei b Philetymi,
a Gietloghen, En b Waer-
heyts-minnaer.

Daer in des loghenaers aert ende natuere wert
af ghemaelt.

Pseudocheus Philetymus.

Pseudocheus.
WAER haelt ghy sulck een hoop leugenen van daen? Pseud. Waer haelt de Spinnekop haer garen? Pe. Soo en zijt ghy dan niet ter oorsake van de leeringe, maer uyt de nature een gietloghen. Ps. De beginselen zijn van de natuere gheplant, de leeringe ende ghewoonte hebben de wetenschap haren wasdom ghegeven. Ph. En hebt ghy geen schaemte? Ps. De koeckkoeck en schaemt hem zijnen sanck niet. Ph. Maer het is in uwe macht uwen sanck te veranderen, en de tongh is den mensch daar toe gegheven, dat hy de waerheyt spreke. Ph. Also profiteert het somwijlen, dan men diefachtige handen heeft. En dat dit ghebreck uwe seer ghelijck is, kan ons het ghemeene spreeck-woort ghetuygen. Ps. Beyde [p. 233] dese gebreken hebben treftighe beginselen gehadt, het eerste heeft sijn oorsponk van Ulysses, die welke soo seer by
Homerus gepresen wort, het ander van Mercurius, die selfs een God was geweest, in dien men de Poëten mach gheloof geven. Phil. Waerom verfoeyt dan alle man den loghenaer, en waerom worden de dieven aen de galg ghehanghen? Ps. Niet om dat sy liegen of stelen, maer om dat sy niet behendig genoech daer mee weten om te gaen, ’t sy dan dat de natuer dier toe niet dient, of dat sy in de konst niet genoech ervaren zijn. Ph. Is daer eenig schrijver dewelke de konst van liegen leert? Ps. Een goet deel van de konst hebben uwe Rhetoricijnen aen-gewesen. Ph Dese leren de const van wel-sprekentheyt. Ps. ’t Is waer, maer een goet deel daer van bestaet in behendig te liegen. Ph. wat is dan behendig liegen? Ps. Wilt gy dat ik het u beschrijf? Ph. ’t Is mijn wil. Ps. ’t Is also liegen, dat men voordeel daer by heeft, en niet daer op betrapt word. Ph. Nochtans siet men dat’er dagelijx veel op betrapt worden. Ps. Die en zijn geen volkomen meester in de kond. Ph. Sijt gy dan een volkomen meester? Ps. Ten naesten by. Ph. Versoekt of gy my met leugenen soud konnen bedriegen. Ps. Daer soud my niet aen ontbreeken, alder-beste man, wanneer het my luste. Ph. Segt dan een leugen. Ps. Ik heb daer een geseyt: hebt gy ’t niet gemerckt? Ph. Neen ik. Ps. Wel aen luyster gau toe. Nu sal ik beginnen te liegen. Ph. Ik sal daer op letten, seg op. Ps. Ik heb nu wederom gelogen sonder dat gy ’t gemerckt hebt. Ph. Ik hoor seker noch geen leugen. Ps. Gy soudse gehoort hebben, indien gy u op de konst verdond. Ph. Wel toont gy het my dan selve. Ps. Inden eersten heb ik u alder-beste man genoemt. Is dat niet een heerlijke leugen, aen-gesien gy, (èlss niet goet zijt, en al waert gy schoon goet, even wel soud’ gy de alder-beste niet konnen genoemt worden, al so daer ontallijke beter zijn, als gy zijt. Ph. Hier was ik t’eenemael bedrogen. Ps. Beproeft nu of gy de andere leugen uyt u selven soud konnen vinden. Ph. Ik en kan niet. Ps. Hier ontbreekt het aen ’t vernuft; het welcke gy elders overvloedelijk bewijst. Ph. Ik bekent, toont gy het. Ps. Als ik sèyde: nu sal ik beginnen te liegen, was dat geen grove leugen, daer ik al veel jaren het liegen gepleegt hebbe, en een weynich tevoren, eer ik het seyde, alrede gelogen had. Ph. O wonderbare bedriegejrije! Ps. Maer nu ten minsten vermaent zijnde recht uwe ooren hier naer, op dat gy de leugen meucht merken. Ph. ’t Sal geschieden, seg op. Ps. ’t Is nu al geseyt, en gy hebt mijn leugen na gevolcht. Ph. Gy sult my wijs maken dat ik geen ooren noch oogen heb. Ps. Aengesien den mensch de ooren onberoerlik lijn, so dat sy niet en konnen opgerecht, of neder gelaten worden, so loog ik, seggende dat gy uwe ooren op soud rechten. Ph. Inden gemeenen omgank, komen sodanige leugenen by menichte voor te vallen. Ps. Niet alleen sodanige, want dit is maer speel-tuych, daer zijn noch andere de welke de keuken doen rooken. Ph. Het gewin dat van de pis komt, is so schandelik niet, als dat men van de leugen haelt. Ps. ’tls so, ick bekent, ten aen sien van die geene, die de konst van liegen niet weten. Ph. Op wat konst verstaet gy u dan? Ps. ’t Is niet redelik dat ick u om niet soude leren, gaet te beurs en gy sult het horen. Ph. Ik koop geen quade konsten. Ps. Geeft gy dan uwen acker om niet wech? Ph. Ik ben so gek niet. Ps. Maer ick weet een sekerder winning by mijn konst, alsgy by uwen acker. Ph. Uwe konst sal by u blijven, laet my slechts een staeltjen daer van sien, [p. 234] op dat ick weten mach of daer wat van is, van ’t gene ghy my wilt wijs maecken. Ps. Houd daer een proefken. Ick menghe my in veler lieden saecken, ick koope, verkoope, belove, ontkenne, en neme ander lieden goet in mijn bewaringh. Ph. Wat ist dan? Ps. Ende hier verlock ick aldermeest de ghene, dewelcke my niet lichtelijck sullen betrappen. Ph. Wat voor lieden? Ps. Botte, vergetelijke, onbedachte, die verre van de hand zijn, en de overledene. Ph. Dat gaet altoos vast, de doode sullen niemant controlleuren. Ph. Indien ick yemanden yet wat op dagh verkoope, dat stel ick sorchvuldelijck te boeck. Ph. Wat geschiet daer naer? Ps. Als het ghelt verschenen is, brengh ick den kooper meer waren aen als hy ontfangen heeft. By aldien hy onbedacht of vergetelachtich is, siet daer is seekere winning voor my. Ph. Maer of hy het loochende? Ps. Dan hael ick mijn rekenboeck voor den dagh. Ph. Of hy u bewees en overtuyghde dat hy niet ontfangen heeft, ’t gheen ghy hem aenreeckent. Ps. Ick roep daer tegen so seer als ick magh. Want in dese konst komt de schaemte gantsch niet te pas. Eyndlijck mijn uytterste toevlucht is, dat ick een logenken versiere. Ph. Hoe maeckt gy ’t, wanneer de saeck openbaer is? Ps. Daer en is gheen ding lichter, ’tis mijn dienaers schult, of ’tis my uyt de memorie gegaen. Tis goedt, datmen veele rekeninghen onder een menght, want soo kan men de lieden lichter bedrieghen. Als by exempel, daer zijn eenighe schulden uyt gevaeght, om dat zy al betaelt zijn, daer zijn andere op de welcke niet betaelt en is. Dese schulden meng ick in mijn leste boecken onder een, so datter niet uyt ghedaen en blijft. Als het op een rekenen komt, dan legghen wy tegen malkander in, ende ick houde de overhandt, oock dickwils met eenen valschen eed. Dit behoort al mede tot de konst, ick hou gemeenlijck rekeninghe met de gene die op de reyse staen, ende onbereet zijn. Want mijn dingen heb ick altijd veerdigh. Wort daer yet wat te mijnen huyse vertrout, dat houd ick heymlijck by my ende geef het niet weder. Tis lang eer het de gene verneemt, aen de welke dat ghesonden is. Ten laetsten indien ick het niet kan loochenen, soo segh ick dat het verloren is, of verklare van my ghesonden te zijn, dat niet ghesonden is, legghe de schult op de Waghenaers. Ten laetsten by aldien ick ’t niet kan ontlegghen, soo gheef ick het niet gheheel wederom. Ph. Dat is seker een fraeye konst. Ps. Somtijts ontfangh ick twe-mael geldt van een en de selfde schult. Eerst te huys, hier naer ter plaetsen daer ick trecke: Ende over al ben ick ontrent. Ondertusshen brenght de tijdt de vergetinghe daer in, de rekeninghen worden verbijstert, yemandt geraeckter te sterven, of trekt op een verre reyse, genomen dat het al ten erghsten uytvalt, ten minden heb ick daer-en-tusschen andermans geldt ghebruykt, oock verlock ick daer eenige onder schijn van mildigheyt, op dat zy my in mijn logens behulpigh zijn, maer altijdt van ander lieden goet, van het mijne soud ick mijn eyghen moeder niet een penningh te wil zijn. Ende hoe-wel de winste kleen is, ten aensien van yeder dingh in ’t bysonder, uyt velen nochtans (want ghelijk ick gheseydt hebbe, ick menghe my in vele saken) wort een groote menighte te saemen geschrapt. Voorders ghelijck daer veel listen zijn om niet achterhaelt te worden, soo is dese onder andere wel de voornaemste. Ick hale-in alle de brieven, die ick kan becomen, breke die op en lees-se. Indien daer yet in staet dat my mochte hinderlijck zijn, ick houdse in, of soo ickse weder levere, dat doe ick als het my best te pas komt. Daerenboven tussen de ghene die verre vanden anderen gheseten zijn, zaey ick met mijn logenbrieven twist en tweedracht.
[p. 235]
    Ph. Wat profijt brengt u dat in? Ps. Tweederley: voor eerst indien ’t gheen ick van een anders weghen beloof, en ter welcker oorsaken ick oock een schenkagie ontfangen hebbe, niet en geschiedt, (want sodanige wind-beloften verkoop ik wel dier,) so leg ik de schuld op dese of op gene, waerom dat niet volbracht en is. Ph. En als hy sulcx ontkent. Ps. Hy is verre vander hant, neemt dat hy tot Basel is, en ik beloof het in Engelandt: Daer naer geschiedt het, als nu on-eenigheydt tusschen haer geresen is, dat d’een d’ander niet en gelooft, wanneer ick beschuldight worde. Hier hebt gy een proefken van de konst.
    Ph. Maer sodanigh een konst pleghen wy grove lieden, dewelcke een yeder dink zijn rechten naem geven, dieverije te noemen. Ps. O hoe weynigh verstaet gy u op de Keyserlike Rechten! Machmen wel yemandt in recht van dief-stal aen spreecken, dewelcke heeft achter gehouden, dat hem vertrout was, die het geleende met eede gheloochent, ofte met diergelijcke bedriegerije om-ghegaen heeft? Ph. Het behoorde wel soo. Ps. Bemerckt nu eens de voorsichhtigheydt van dese konstenaers. Hier is meer of ten minsten even veel profijts aen vast, ende immers isser minder perijckel inghelegen. Ph. Dat ghy qualijk varen moet met uwe bedriegerijen ende logenen. Want dat het u wel gae kan ick niet wenschen. Ps. Gy en sult niet gedijen met uwe ghelapte of vermomde waerheydt, en ick sal daer-en-tusschen op mijne loghenen en dieverijen een lustigh leven leyden, met de goede gunst van Ulissis en Mercurius.



De XXXII. T’samen-spraeck.

Inquisitio de fide,

Of

Geloofs Ondersoeck,
Daer in kortelijck de Artikulen de Geloofs uytgheleydt worden.
Aulus, Barbatius.

Aulus.
TIS een out deuntjen dat de kinderen selfs in de mont hebben, dat men milt moet zijn in ’ tgroeten. Maer ick en weet niet oft my vry staet u geluck of salicheyt te wenschen. Ba. Voorwaer ick houde van ’t gheluck-schaffen als van geluck-bieden. Maer waerom seght ghy dat? Au. Vraeght ghy waerom? als ghy ’t immers weten wilt, om dat ghy al vry wat na de mutsaerd ruyckt. Ba. Daer zijn oock geestlijcke dondervlagen, ende blixemen, dewelcke in gheslachte veel verschillen vande ghene die voor-bediendens kracht hebben. Want nae dat ick mercken kan, soo verstaet ghy den ban. [p. 236] Au. Ghy seght de waerheyt.
    Ba. Ick heb wel schricklijcke donderslagen ghehoort, maer des blixems kracht noyt gheproeft. Au. Hoe so? Ba. Om dat ick de spijse even soo wel verteere, ende niet ongheruster en slape als te vooren Au. Maer ’t quaet pleegh des te gevaerlijcker te zijn, wanneermen dat niet gevoelt. Maer dese gheestlijcke en krachteloose blixemen, soo ghy se noemt, vallen op bergen ende zeen. Ba. Tis wel so, maer ’t zijn blinde schoten, ende krachtloose flitsen: daer gaet oock een glans uyt het glas, of kopere becken. Au. Waerlijck dat maeckt oock een verschricken. Ba. Jae maer voor de kinderen. Godt heeft alleen den blixem daer hy de ziele mede slaen kan. Au. Maer Godt is sijn Stadthouder. Ba. Ick wilde dat het soo waer. Au. Het gheeft veel lieden wonder* dat ghy niet over-langh pick-swart geworden zijt. Ba. Neemt dat ick soodanigh ben. Soo veel te meer behoordemen de saligheydt van my ellendigh mensch te wenschen, indien men naer het Euangelium wil te werck gaen. Au. Men magh dat wel van herten wenschen, maer niet met den monde verklaren. Ba. Waerom dat? Au. Op dat de ghene die van den blixem geraeckt is, hem schame, ende also weder te recht kome. Ba. By aldien Godt in sulcker voegen met ons gehandelt had, wy waren al t’samen verloren geweest. Au. Waerom? Ba. Om dat hy als wy zijne vyanden waren, afgoden-dienaers, krijghende onder het vaendel vanden Sathan, dat is t’ eenemael vervloeckt en verbannen waren, als doen heeft hy aldermeest tot ons gesproken door zijnen soon, ende door zijn aenspraeck ons wederom levendigh gemaeckt als wy doot waren. Au. Dese dinghen worden noch al met waerheyd van u gheseydt. Ba. ’t Soude qualijck met de siecken staen, indien de medicijn-meester met haer weygerde te spreken, so menighmael als sy met eenige sware sieckte beladen waren, ja als dan behoorde den Medicijn daer aldermeest by te zijn. Au. Maer ick vreese, dat ghy my eer wat van u quaet soud aensetten, dan ick uwe sieckte genesen soude. T gebeurt somwijlen dat de Medicijn die de siecke besoect, selver een bed-priester wort. Ba. ’t Gaet wel so met de lichamelijcke siecten, maer inde quaden der zielen hebt ghy een tegengift ghereet tegen alle besmettinge. Au. Wat doch? Ba. Een vast voornemen vande eenmael aengenomen opinie niet af te wijcken. Daerbeneffens, wat vreest ghy voor quaet daer de sake met woorden te slechten is. Au. Het lijckt wat ’t ghene ghy seght, waerder maer voordeel mede te doen. Ba. Men seght in een gemeen spreeckwoort datmen hopen moet, terwijl daer adem by den mensch is. En gelijckerwijs als Paulus seght. De liefde gheeft de moet niet verloren, want sy hoopt alle dingh. 1. Cor.* 13. Au. Ghy en spreeckt daer so qualijck niet, en op dese hope, meen ick dat het my geoorloft is, een weynich met u te spreken, ende soo ’t uwe beliefte is, ick sal de Medicijn zijn. Ba. Tis wel mijn wil. Au. De vraegh’-allen zijn in ’t gemeen hatelijck, en nochtans worden die Medicijn-meesters ghepresen, dewelcke alles van stucxken tot beetjen onder-vraghen. Ba. Vraeght vanden Hemel af beginnende, tot der aerden toe, soo ’t u goet dunckt. Au. Ick salt versoecken, wilt ghy my slechts beloven, dat ghy trouwlijck ende oprechtlijck sult antwoorden. Ba. Ick belove het, als ick maer wete van wat sake ghy begeert te vragen. Au. Vant Symbolum der Apostelen. Ba. Ick hoor daer een krijghs-woort, ende weyghere niet voor een vyandt Christi ghehouden te worden, indien ick hier niet recht in handele. Au. Gelooft ghy in God den Vader Almachtigh, dewelcke Hemel en aerde gheschapen heeft? Ba. En oock al wat in Hemel en aerde besloten is, met de Engelsche geesten. Au. Als ghy God noemt, wat verstaet gy daer door? [p. 237] Bar. Een eeuwighe gheest, de welcke noch begin ghehadt heeft, noch eynde hebben sal, boven dewelcke niet grooters, niet wijsers, niet beters kan wesen. Au. Dus verre gaet het wel. Ba. De welcke door sijn Almogende kracht alle sienlijcke ende onsienlijcke dingen gheschapen heeft, dewelcke door een wonderbare wijsheyt alles regeert en bestiert, door zijne goedicheyt alle dinghen voed en onderhoudt, ende ’tghevallen menschlijck gheslacht uyt louter ghenade wederom op de been geholpen heeft. Au. Dit zijn wel dry de voornaemste eyghen-schappen in Godt, maer wat nutticheydt schept ghy uyt dese kennisse? Ba. Als ick bedenck dat hy almachtigh is, soo stel ick my selven gheheel onder hem, by wiens Majesteyt aller menschen oft Enghelen hoogheydt niet is te vergelijcken. Daer naer geloof ick met een vast vertrouwen, al wat de Schrifture getuyght van hem gemaeckt te zijn, ende te gelijck dat gheschieden sal, ’tgeen hy belooft heeft, aenghesien hy door sijn kracht vermach alles wat hy wil, hoe-wel het voor den mensche schijnt onmogelijck te zijn. So geschiedt het dat ick mijn eygen krachten mis-trouwende geheel aen hem hanghe, die ’t al vermach. Wanneer ick sijne Wijsheyt aenschouwe, soo acht ick mijne wijsheydt niet een sier, maer gheloove dat alle zijn doen gherecht en billick is, oft al schoon voor ’t menschelijc vernuft schijnt ongherijmt en onredelijck te zijn: Als ick zijne goedigheyt overweghe, so bevind ick niets in my te zijn, of ick ben het zijne genadige wel-dadigheyt schuldigh: ende ick houde datter geen soo groote misdaedt is, dewelke hy my soude weygheren te vergheven, wanneer ick daar van af-standt doe, ende datter niet en is, ’t welck hy my niet soud gheven, wanneer ick hem daerom aenroepe. Au. Meent ghy dat het genoehh is, dat ghy hem ghelooft soodanigh te zijn?
    Ba. Geensins: maer ick stel met een oprechte genegentheyt, al mijn hoop en vertrouwen op hem alleen, vervloeckende den duyvel met alle Af-goderye, ende Toover-konsten. Hem bid ick alleen aen, niets boven hem achtende, noch by hem verghelijckende, niet een Enghel, niet mijn ouders, niet mijn kinderen, niet mijn huysvrouwe, gheen Prince, gheen rijckdommen, gheen eere, geen wellusten, bereydt zijnde selfs mijn leven om zijnen wille te verliesen, wanneer hy ’t my ghebiedt, voor-seker wetende dat die niet kan sterven, de welcke hem gheheelijck Gode over geeft. Au. Eert, vreest, en bemint ghy dan niet dan God alleen?
    Ba. Indien ick yet buyten hem eere, vreese of beminne, dat bemin, vrees en eer ick om zijnent wille, alles richtende tot zijner eeren, hem altijt danckende, of my lief of leet toevalt, of ick sterven moet, of in ’t leven blijve. Au. Uwe redenen zijn tot noch toe ghesont geweest. Wat gelooft ghy vande tweede persoon?
    Ba. Ondersoeckt. Au. Gelooft ghy dat Jesus Godt en Mensch zy gheweest? Ba. Gantschelijck. Au. Hoe kan het zijn, dat een ende selfde zy een onsterffelijck Godt ende sterflijck Mensch?
    Ba. Dat was licht voor hem te doen, die al vermach, wat hy wil, en om de Godlijcke natuer, dewelcke hy een heeft met den Vader, al de grootheydt, wijsheyt, goedicheydt, die ick den Vader toeschrijve, schrijf ick oock den Soone toe, en al wat ick den Vader schuldigh ben, ben ick oock schuldigh aen den Soon, behalven dat het God also belieft heeft, dat hy door den Soone alle dingh scheppen ende ons mede deelen soude.
    Au. Waerom noemt dan de heylighe Schrift den Soon meermaels Heer als God? Ba. Om dat den Naem Gods is een naem van absoluyte macht ende authoriteyt, dewelcke den Vader voornemelijck toe-komt, als de ghene die simpelijck het beginsel aller dinghen, ende oock de Fonteyne van de Godtheydt selve is. Heer is een naem van Verlosser of Heylandt. Hoe-wel oock de Vader [p. 238] ons verlost heeft door den Soon, en de Soon is Godt, maer uyt God den Vader. Maer God den Vader is van niemandt, ende besit de eerste plaetse onder de Godlijcke personen.
    Aulus. Stelt ghy dan oock u betrouwen op JESUM? Barb. Waerom niet? Aulus. Om dat de Propheet segt: Vervloeckt is hy die op den mensche vertrout. Jerem.17.
    Barb. Maer desen Mensch alleen is gegeven alle macht in Hemel en op Aerden, Dat in den Name JESU buygen alle knyen der gener die in den Hemel, op der aerden ende onder der aerden zijn, Phili. 2. hoewel ick oock den plecht-ancker mijns vertrouwens ende hopens, hier op niet soude vesten, indien hy niet te ghelijck Godt en was. Au. Waerom noemt hy hem zijn Soon? Ba. Op dat niemandt en droome dat hy een schepsel zy.
    Aulus. Waerom Eenigh-gheboren?
    Barb. Op dat hy de natuerlijcke soon vande aengenomene kinderen der genade onderscheyde, welckers toenaems eere hy ons oock mede deelachtigh maeckt, op dat wy niemant anders buyten hem souden verwachten.
    Aulus. Waerom heeft hy ghewilt dat de ghene die Godt was, mensch worden soude? Ba. Op dat een mensch de menschen met Gode soude versoenen. Au. Ghelooft ghy dat hy ontfanghen is sonder toedoen des Mans, door de werckinghe des heyligen Gheests, ende gheboren uyt de onbevleckte Maeght Maria, zijn sterffelijck lichaem van haren vleesche ghenomen hebbende? Ba. Jae ick. Au. Waerom heeft hy alsoo willen gheboren worden? Ba. Om dat het betamelijck was dat Godt also geboren soude worden, en dattet betaemde dat also soude gheboren worden, de ghene dewelcke de smetten van onse ontfanckenis en geboorte reynighen soude. Godt heeft een menschen Soon willen gheboren worden, op dat wy in hem wedergheboren zijnde, tot kinderen Gods souden ghemaeckt worden. Au. Gelooft ghy dat hy op der aerden wandelende, soodanighe wonder-wercken ghedaen, en sulcke dingen geleert heeft, als inde Euangelische schriften beschreven staen? Ba. Sekerder dan ick houde dat ghy een mensch zijt. Au. Ick ben gheen omghekeerde Apulejus, dat ghy vermoeden soud, een Ezel alhier onder eens menschen ghestalte te schuylen. Maer gelooft ghy dat dese de selfde Messias is, den welcken de schaduwen en figuren des Wets betekent, de voorseggingen der Propheten belooft, ende den welcken de Joden soo veel Jaren verwacht hebben? Bar. Daer is niet daer ick meer van verseeckert ben. Au. Gelooft ghy dat sijn leer en leven genoeghsaem zijn, tot de volkomen Godtvruchtigheyt? Bar. Ontwijflijck. Au. Gelooft ghy dat de selve waerlijck van den Joden gevangen, ghebonden, met vuysten gheslaghen, bespogen, bespot, onder Pontio Pilato gegeesselt, ende ten laetsten aen den Cruyce ghehecht, en aldaer ghestorven is gheweest? Bar. Gewislijck.
    Aulus. Ghelooft ghy dat hy van alle Wet der sonde, hoedanigh de selve moghten zijn, vry is gheweest? Ba. Waerom niet? ick gheloove dat hy een onbevleckt Lam geweest is. Au. Ghelooft ghy dat hy alle dese dinghen vrywilligh geleden heeft? Ba. Ja geern, ende selfs daer naer dorstende, doch na den wille des Vaders. Au. Waerom heeft de Vader ghewilt, dat sijn eenigh geboren Soon, die onnosel ende van hem insonderheyt bemint was, dese wreetheden soude verdraghen? Ba. Op dat hy door dese offerhande ons sondaers met sich versoenen soude, wanneer wy op hem onse hope en vertrouwen stelden. Au. Waerom heeft Godt het gantsche menschlijck gheslacht laten vervallen? en sulcx toegelaten hebbende, was daer gheen ander wegh open, om ’t selve weder op te rechten? Ba. Dit heeft my niet de menschelijcke reden, maer het gheloof [p. 239] vroet ghemaeckt, dat het op gheene wijse beter, of tot onse saligheyt profijtelijcker konde gheschieden. Au. Waerom heeft die maniere van doodt hem voornemelijck behaeght? Ba. Om dat dese doode na de werelt de alderschandlijckste was, en van grooter en langhsamer pijnen, om datse hem betamelijck was, dewelcke sijne leden in al de deelen des werelts uytgestrect hebbende, alle volckeren des werelts tot de saligheyt noodigen, en de menschen met aertsche sorghen beladen, tot de Hemelsche dinghen beroepen soude. Eyndlijck, op dat hy ons die kopere slanghe soude voor ooghen stellen, den welcken Moses aen een hout had opghehanghen, op dat alle de ghene dewelcke haer ooghen op dese slanghe souden slaen, van der slanghen bete souden ghenesen worden, ende op dat hy het Woort des Propheets vast maken soude, de welcke voorseyt hadde, Psal.96. seght onder de volckeren, Godt heeft aen den houte gheregeert.
    Au. Waarom heeft hy oock willen begraven worden, ende dat soo sorghvuldighlijck, met Myrrhe ende salven ghesalft, in een nieu graf, ’twelcke uyt een harden ende levendighen steen uytghehouwen was, bestoten, de deure des grafs beseghelt, ende oock publijcke wachters daer by ghestelt zijnde? Ba. Op dat des te meer blijcken moghte dat hy waerlijck ghestorven was. Au. Waerom is hy niet terstont wederom levende gheworden? Ba. Om de selfde oorsaeck: want by aldien sijn doodt waer twijffelachtigh gheweest, zijn verrijsenis soude van gelijcken twijffelachtigh gheweest zijn, maer dese wilde hy dat onlochbaer soude zijn. Au. Ghelooft ghy dat zijn ziele neder ghedaelt is ter hellen? Ba. Cyprianus getuyght dat dese woorden in ’t Roomsche Symbolum, ende in ’t Symbolum der Oostersche Kercken in voortijden niet gevonden zijn geweest, ende worden oock niet verhaelt van Tertuliano, dewelcke een uytghenomen out schrijver is: ick gheloove nochtans deselve vastelijck of om datse over-een-komen met de prophetie des Psalms, Ghy sult mijn ziele in de helle niet laten, ende wederom Heere ghy hebt mijn ziele uyt der hellen ghevoert, of om dat de Apostel Petrus in ’t derde capittel van zijn eerste brief, aen welckers autheur men noyt ghetwijffelt heeft, aldus schrijft, gestorven zijnde na den vleesche, maer levendigh ghemaeckt na den gheeft, inden welcken hy oock komende, heeft gepredickt den gheesten die inde gevangenisse waren. Maer gelijckerwijs als ick gheloove dat hy ter hellen is neder ghedaelt, also geloof ick niet, dat hy aldaer yet wat geleden soud hebben: want hy is nederghedaelt niet om ghepijnight te worden, maer om ’t rijck des Satans voor ons te verbreecken. Au. Ick en hoor noch gheen godloose opinie: maer hy is ghestorven, op dat hy ons die doot waren door de sonde, weder tot het leven soude brengen: maer waerom is hy wederom levendigh geworden?
    Bar. Voornemelijck om drie oorsaken.
    Au. Welcke zijn die? Bar. Voor eerst op dat hy ons een seker hope soude geven vande Verrijsenisse: daer na op dat wy bekennen souden dat hy onsterflijc was, ende niet meer sterven soude, op den welcken wy ’t vertrouwen van onse saligheyt gestelt hebben: ten laetsten, dat wy oock door bekeering, de sonden ghestorven, ende door den Doop te ghelijck met hem begraven zijnde, door sijne genade tot een nieuw leven souden ghebracht worden.
    Au. Gelooft ghy dat hy het selve lichaem, dat aen den Cruyce gestorven, int graf wederom levende gheworden, ende ’t welck vande Discipulen gesien en gehandelt is geweest, tot den Hemel heeft opghevoert? Bar. Jae ick. Au. Waerom heeft hy de aerde willen verlaten?
    Bar. Op dat wy hem alle gelijck geestelijcker wijse souden lief hebben, ende dat niemandt Christum hier op der aerden hem soude toe eyghenen, maer alle te sa- [p. 240] men gelijcklijck hare herten tot den Hemel verheffen souden, wetende dat aldaer onse hooft is. Want in dien nu de menschen haer selven soo seer verhooveerdigenn op de verwe oft fatsoen hares kleets, ende dewijl de sommige het Bloed of de Voor-huyt Christi ende de Melck van onse lieve Vrouwe so openbaer ten toon stellen, wat meynt ghy soude daer geschiedt zijn, had hy op der aerden ghebleven, op sijne wijse gekleedt, etende, spreeckende: wat al oneenigheden soude deze eyghenschappen sijns lichaems veroorsaeckt hebben? Au. Gelooft ghy dat hy aldaer met on-sterflijckheydt begaeft, aen de rechterhant zijns Vaders gheseten is? Ba. Waerom niet? als een Heer over alle dingh, ende een mede-ghenoot zijns gantschen Vaders Rijck. Dit had hy selve sijne Discipulen belooft te sullen geschieden, ende dat aenschouwen heeft hy Stephano sijn getuyge laten sien. Au. Waerom heeft hy dat laten sien? Ba. Op dat wy in gheene sake souden beschroomt zijn, wetende dat wy sulck een machtigen voor-spraeck ende Heer hebben in de Hemelen. Au. Ghelooft ghy dat hy met het selve lichaem sal wederkomen, om te oordelen de levende ende de doode? Ba. So seker als ick geloove dat tot noch toe vervult is ’t welck de Propheten van Christo te voren gheseyt hadden, so seker gheloof ick dat geschieden sal al ’tghene hy gewilt heeft dat wy in toekomende tijden verwachten sullen. Sijn eerste toekomst is geopenbaert nae de voorsegginghen der Propheten, inde welcke hy gekomen is nederigh, op dat hy ons soude onderwijsen ende saligh maken. De tweede sal oock geopenbaert worden, wanneer hy komen sal verheerlijct met de heerlijkckheyt sijns Vaders, voor wiens vierschaer alle menschen van wat geslachte, van wat staet oft conditie, so wel Coningen als Gemeene luyden, Griecken en Schyten sullen moeten verschijnen, ende die niet alleen, dewelcke hy in dese syne komste sal levende vinden, maar oock alle de gene die van’t beginsel des werelts tot die tijd toe sullen gestorven zijn, sullen wederom levendigh worden, en een yeder sal den Richter in sijn lichaem aenschouwen. De salighe Enghelen sullen daer oock by zijn, als ghetrouwe dienst-knechten, ende de Duyvelen om gheoordeelt te worden. Dan sal hy van sijn hooghe gestoelte dat onmydelijck vonnis af kondigen, ’t welck den Duyvel met sijne aenhanghers, tot de eeuwigh-durende straffen sal verwijsen, op dat sy echter niemandt meer en beschadighen. De Godsalighe sal hy overstellen inde besittinghe van ’t Hemelrijck, bevrijt zijnde van alle swarigheyt, hoewel hy den dach deser toekomste voor ons heeft willen verborgen zijn. Au. Ick en hoor noch gheen ketterije. Laet ons nu komen tot de derde persoon. Ba. Wanneer ’t u gelieft. Au. Gelooft ghy inden H. Gheest? Ba. Ick gheloove dat hy waerachtigh God is, te gelijck met den Vader ende den Soon. Ick gheloove dat met desen gheest begaeft sijn gheweest, de gene dewelcke ons de Boecken des Ouden ende Nieuwen Testaments hebben naerghelaten, sonder wiens hulpe niemandt tot de saligheydt gheraeckt. Au. Waerom wort hy een Geest ghenoemt? Ba. Om dat gelijckerwijs als onse lichamen door den aemtocht leven, alsoo worden onse zielen door een heymelijck aenblasen des H. Gheestes levendigh ghemaeckt. Au. Soudmen den Vader niet moghen een Gheest noemen? Ba. Waerom niet? Au. Worden dan de persoonen niet onder malkanderen gemengelt? Ba. Neen: want de Vader wordt een Gheest ghenoemt, om dat hy onlichamelijck is, het welcke de persoonen alle ghelijck na de Godlijcke nature gemeen hebben: maer de derde persoon wordt een Gheest ghenoemt, om dat hy ergens van daen blasende, sich onghevoelijcker wijse door de herten verspreydt, ghelijckerwijs als de winden vande aerde ofte rivieren [p. 241] waeyen. Au. Waerom wert de tweede persoon met den naem van Soon geheten? Ba. Om de volkomen gelijckenisse van natuur ende wille. Au. Is de Soon meer gelijck den Vader, als die H. Geest? Ba. Niet na de Godlijcke nature, behalven dat hy hier door de eyghenschap des Vaders naerder uytdruckt, om dat de H. Geest van hem oock uytgaet. Au. Waerom soudmen dan den H. Geest oock niet Soon moghen noemen? Ba. Om dat ick met S. Hilarius nerghens en lese dat hy gheboren is, ick en lese oock van sijnen Vader niet, maer dat hy een Geest is, en dat hy uytgaet dat lees ick. Au. Waerom wort inden Symbolo de Vader aleen God ghenaemt? Ba. Om dat dese, ghelijck als ick gheseyt hebbe, van hem selven de autheur aller dinghen is, ende de fonteyne vande gantsche Godheydt. Au. Verhaelt dat een weynigh duydlijcker. Ba. Vermits men niets en kan noemen, dat syn oorsprongh van den Vader niet en heeft, aenghesien de Soon en de Heylige Gheest selve dat sy Godt zijn, van den Vader ontleenen. Derhalven ist dat de voornaemste authoriteyt, of oorsake des afkomsts, den Vader alleen toebehoort, om dat hy alleen van niemandt sijn wesen heeft. Inden Symbolo nochtans konnen de woorden alsoo ghenomen worden, dat de naem Gods niet eens persoons eyghen zy, maer in ’t ghemeen ghestelt werde, dewelcke terstont daer naer door de namen des Vader, des Soons ende des H. Geestes wordt onderscheyden: In eenen God, welcke woordt, de nature betekenende, de Vader, de Soon, ende de H. Gheest, dat is dry personen onder sich begrijpt. Au. Gelooft ghy inde heylighe Kercke? Ba. Neen. Au. Wat seght ghy? gelooft ghy niet? Ba. Ick geloove een heylige Kercke, dewelcke is ’t lichaem Christi, dat is een vergaderinghe, van alle die gene door de gantsche werelt, dewelcke in ’t Euangelisch gheloof over een stemmen, dewelcke eenen God den Vader dienen, die al haer vertrouwen op sijnen Soon stellen, die door den selven gheest Christi gedreven worden, van wiens gheselschap afghesneden wordt, een yeghelijck dewelcke een doodt-sonde begaet.
    Au. Waerom ontsiet ghy u te seggen, Ick gheloove inde heylige Kercke?
    Ba. Om dat my Cyprianus alsoo gheleert heeft, datmen in Godt alleen ghelooven moet, op den welcken wy simpelijck al ons vertrouwen gront-vesten; maer de Kercke eyghentlijck soo geheeten, hoewel dat se niet bestaet dan uyt de goede, nochtans bestaet de selve uyt men