Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

i>Fa. Maer om welcker oorsaken wille acht ghy gheluckiger te zijn een knechtjen ghebaert te hebben dan een meysjen? Eu. Verklaert ghy my liever Fabulla Petronij (want ick vreese nu, mijn Petronia te segghen) om welcker oorsaecken wille ghy lieden u meerder verblijdt, knechtjens ghebaert te hebben, dan meysjens? Fa. Wat andere ghevoelen en weet ick niet, ick verblyde my nu dat ick een knechtjen ghebaert heb, om dat het God alsoo belieft heeft: indien hy liever een dochtertjen ghehadt had, ick soudt oock liever ghehadt hebben. Eu. Meynt ghy dan dat god soo veel ledige tijts heeft, dat hy oock aen de barende vrouwen het Vroedvrouwsampt bedient? Fa. Wat soud hy liever doen Eutrapele, dan dat hy ’t ghene door voortbreydinge beware, dat hy gheschapen heeft? Eu. Wat hy doen soude, o goede Vrouwe? Ja indien hy gheen Godt en ware, ick achte dat hy niet ghenoeghsaem soude zijn om soo vele saken uyt te richten. Christiernus de Coninck van Denemercken is in ballinghschap, een Godsaligh goet gunner des Euangelij: Franciscus de Coning van Vranckrijck is een vreemdelingh in Spangnien, ick en weet niet hoe wel nae zijnen sin, voorwaer een man beter avonture weerdigh zijnde. Carolus arbeydt om de heerschappije der opperste regeeringe te verbreyden: Ferdinandus beneerstight hem in zijne sake in Duytschland: hongherighe begheerte nae ghelt dwinght alle Hoven: De boeren verwecken periculeuse oproerigheden, ende en werden door soo vele nederlaghen van haer voornemen niet afgheschrickt: ’t Volck tracht nae een staet sonder Opper-hoofd. ’t Huys der Kercke vervalt door periculeuse Secten: De onghenaeyde Rock Jesu werdt herwaerts ende derwaerts van malkanderen ghescheurt. De Wijngaert des Heeren wert nu van vele beyren verwoest: authoriteyt der Priesters met hare thienden, de weerdigheydt der God-gheleerden, en de heerlijckheyt der Moniken staen te ghelijck in perijckel: De biechte wanckelt de beloften waggelen, de Pauselijcke wetten vervallen, men disputeert van ’t Avondmael, men verwacht den Antichrist, de gheheele Werelt is swangher, ick en weet niet, van wat groot quaet. Middelerwijl overwinnen ende genaken de Turcken, om alle dingen uyt te plonderen, indien ’t geluckt dat sy voorhebben: en vraeght ghy wat God liever soude doen? Ja ick acht het tijdt te zijn, dat hy oock voor sijn Coninghrijck in tijts sorghe drage. Fa. Dat den menschen schijnt seer groot te zijn, dat schijnt misschien Gode van gheener weerde te wesen. Maer laet ons Godes persoon, indien ghy wilt, van dese fabel uytsluyten. Seght wat oorsaken dat u beweghen, dat ghy gheluckigher acht een Soontjen gebaert te hebben dan een Dochtertjen. Eu. Een God-saligh herte komt toe, dat ghene voor’t beste te houden, dat God ghegeven heeft, die sonder twijfel de beste is.
    Maer indien Godt u eenen Cristalijnen Drinck-beker gave, en soud ghy hem niet seer dancken? Fa. Ick soude. Eu. Indien u de selve eenen glasen Drinckbeker gave, soud ghy al ghelijcke veel hem dancken? Maer ick vreese dat ick u moeyelijckheydt aendoe in plaetse van vertroostinge, dese dinghen by u Philosopherende. Fa. Ja Fabulla en krijght nu geen perijckel van fabulen of praten. Ick heb nu al vier weken int bedde ge- [p. 188] A legen, ende ick ben sterck genoegh oock om te worstelen. Eu. Waerom en vlieght ghy dan niet uyt het nest? Fa. Een Coningh heeft het my verboden. Eu. Welcke coningh? Fa. Jae een tyran. Eu. Ick bidde wie doch? Fa. Ick sal’t met een Syllabe seggen, Mos, dat is, de ghewoonte. Eu. Ach! hoe veel dinghen eyscht die Coningh teghen alle billijckheydt. Laet ons dan voort varen te Philosopheren van ’t cristal ende glas. Fa. Een man acht ghy, als ick gisse, voortreffelijcker te zijn dan een vrouwe. Eu. Ick meyn soo. Fa. Namelijck, om dat de mannen dat segghen: Leven dan de mannen langer dan de vrouwen? Sijn sy vry van sieckten? Eu. Gheensins: maer int ghemeyn zijn sy meerder in krachten. Fa. Maer sy lieden werden wederom vande Camelen overwonnen. Eu. Jae de man is eerst gheschapen. Fa. Ende Adam is eerder gheschapen dan Christus: Ende de konstenaers zijn gewoon in haer laetste wercken haer selven te overwinnen. Eu. Maer God heeft de vrouwe den man onderworpen. Fa. Terstondt en is de ghene niet beter die ghebiedt: oock onderwerpt hy de ghehouwelijckte vrouwe den man, niet de vrouwe: ende wederom onderwerpt hy de gehouwelijckte alsoo, dewijle sy alle beyde de eene over den anderen macht hebben, dat hy nochtans wil dat de vrouwe den man ghehoorsaem zy, niet als beter, maer als wreeder zijnde: Seght Eutrapele, wie van beyden is swacker, die een ander wijckt, ofte dien gheweecken werdt? Eu. Ick sal yemmers u hier wijcken, ist dat ghy verklaert, wat Paulus ghevoelt heeft, schrijvende tot den Corinthen, als hy seyt dat Christus het hooft des mans, ende de man het hooft der vrouwe is: wederom als hy seyt, dat de man een beeldt ende heerlijckheyt Gods, ende de vrouwe een heerlijckheyt des mans is. Fa. Ick sal dit ontwerren, indien ghy verklaert, oft den mannen alleene gegeven zy lidtmaten Christi te zijn. Eu. Dat sy verre, dat is doch allen menschen ghegheven door den gheloove, Fa. Hoe komt het dan, dewijle daer een hooft is, dat het alleen lidtmaten niet ghemeyn en zy? Daer beneffens, doen God den mensch na sijn beeldenis schiep, of hy dese beeldenis inde gedaente des lichaems, ofte in de gaven der ziele uytghedruckt hebbe? Eu. In de gaven der ziele. Fa. Maer wat hebben de mannen in dese uytnemender dan wy? Sijn onder de vrouwen of onder den mannen meerder dronkenschappen, kyvagien, vechteryen, neerlagen oorloghen, rooveryen ende overspelen? Eu. Maer wy mannen voeren alleene den krijch voor ’t Vaderlant. Fa. Maer ghy gaet oock dickwils, de plaetse verlatende, schandlijck loopen, oock niet altijdt voor het Vaderlant, maer dickwils voor een vuyl soudijtjen, verlaet ghy wijf ende kinderen, ende booser dan de sweerd-vechters, gheeft ghy van selfs uwe lichaemen over tot een slaefachtighe noodsakelijckheydt of om te sterven, of om doot te slaen. Al ist nu dat ghy my de oorlooghsche kracht schoon seer verheft, nochtans en isser niemand van u lieden, indien hy eens besocht hadde wat baren zy, die niet liever tienmael in de slachorde soude willen staen, dan eenmael het gene lyden, dat wy soo menighmael besoecken moeten. Inden oorlog en komt het niet altoos tot strijden: ende indien ’t daer toe komt so en is ’t perijckel in alle plaetsen des heyrlegers niet. Die uws gelijck zijn werden midden in de slachorde gheschikt, een ander is in een vrye wacht-plaetse, een ander sit vry achter de dubbel-soldenaers, ten laetsten werden vele behouden door overgheven ende vluchten: wy moeten van nae by met de doodt strijden. Eu. Ten is nu ’t eerste niet dat ick dit hoore: maer isser al waerachtigh datter geseyt wert? Fa. Al te seer waerachtigh. Eu. Wilt ghy dan Fabulla dat ick uwen man [p. 189] daer toe brenge, dat hy u na dese tijt niet meer aenen roere? Want in dier maniere sult ghy vry zijn van dit perijckel. Fa. Voorwaer ick en soud niets liever willen, indien ghy ’t vermocht. Eu. Wat loon sal dese orateur hebben, ist dat hy hem met raden daer toe brengt? Fa. Ick sal thien ossen tongen geven, die inden roock ghedroogt zijn. Eu. Ic wilde die liever hebben dan thien nachtegaelstongen. Ick en verwerp de voorwaerde niet, maer ick en wil niet dat dit verdrach bondigh zy, eer datter belofte tusschen kome. Fa. Laet die daer oock by ghedaen werden, indient u belieft, en so daer eenigh ander onderpant is. Eu. Dit sal geschieden na uws herten sin, na datter een maendt voorby is. Fa. Waerom geschiet het nu niet na mijns herten sin? Eu. Ick salt u segghen: want ick vreese dat ghy een maent in u hert, niet soo sult ghesint zijn. En also soud ghy dubbelt loon moeten geven, en ick soude dubbelde arbeydt moeten doen, met aenraden en af-raden. Fa. Wel aen, laet het gheschieden gelijck ghy wilt: maer middelertijt vaert voort te bewijsen, waerom der mannen gheslacht beter is dan der vrouwen. Eu. Ick sie dat ghy getracht heb een tegen een met my te strijden, daerom acht ick dattet teghenwoordelijck raedtsamer is u toe te geven, Op een ander tijt sal ick tegen u strijden, maer ghewapent zijnde, oock niet sonder Crijghslieden die my helpen: want wanneer de sake met spreken uytgericht wert, so en konnen seven mannen niet bestaen tegen ene vrouwe. Fa. Seker de nature heeft ons met dit geweer ghewapent, hoewel dat ghylieden oock niet stom en zijt. Eu. ’t Mach zijn: maer waer is ’t knechtjen? Fa. In de naeste kamer. Eu. Wat doet het daer, koockt het moes? Fa. Boerde-maker, het is by de voedster. Eu. Van wat voedster spreeckt ghy my? Isser dan een ander voedster behalven de ghene die Moeder is? Fa. Waerom niet? Het ghemeyne volck doet soo. O Fabulla! Ghy noemt my het ghemeyne volck, ’t welck een seer quade raedts-man is om een sake wel te handelen: ’t ghemeyne volck sondight, dobbelt, hoeroert, bedrieght, suypt, is onsinnigh. Fa. ’t Heeft mijnen vrienden alsoo goet gedocht, sy meynden men behoorde my te sparen dewijl ick soo jongh ben. Eu. Maer heeft u de nature kracht ghegheven om te ontfanghen, sonder twijffel heeft sy u oock kracht gegeven om te soogen. Fa. Dat is wel ghelooflijck. Eu. Seg my, en acht ghy niet dat den name des moeders seer lieflijck is? Fa. Ick achte sulcx. Eu. Indien ’t dan geschieden konde, soudt ghy lijden dat een ander vrouwMoeder van uwe vrucht ware? Fa. Geensins: Eu. Waerom gheeft ghy dan willens meer dan de halve name des Moeders eener vreemde vrouwe over? Fa. Wat ten praet Eutrapele, ick en deyle mijnen sone niet, ick ben alleen ende geheel Moeder. Eu. Jae Fabulla, de nature selfs wederspreeckt u hier in u aensicht. Waerom wert de aerde een moeder aller dinghen ghenoemt, om dat sy alleenlijck voortbrenght? Jae veel meer, om dat sy ’t gene voedt, dat sy voort gebracht heeft. ’t Gene het water voortbrengt, dat wert in ’t water opgebracht. Op d’aerde en wert gheen soorte van ghedierte of plantagie voortghebracht, dat de selve niet met haer sap en voede. Oock en isser gheen soorte van gedierte dat sijne jongen niet en voede: Nacht-uylen, Leeuwen ende de Adder-slangen brengen hare vruchten op, en sullen de menschen hare kinderen wech werpen? Ick bids u, wat isser wreeder dan de gene, die men seydt dat hare kinderen door verdriet van op te brengen, tot vondelingen wech werpen? Fa. Ghy spreeckt afgrijslijcke dingen. Eu. Maer de menschen en hebben daer sulcken grouwel niet van. En ist gheen maniere van wech werpinge, een teer kleyn kindeken, dat noch root van de moeder komt, dat noch nae de moeder rieckt, dat de hulpe des Moe- [p. 190] ders met de stemme aenroept, diemen seydt dat oock wilde dieren beweegt, eene vrouwe over te leveren, die misschien niet ghesont van lichaem, noch vroom van zeden en is, die ten laetsten een weynigh gelts meerder acht dan u gheheele kindt? Fa. Daer is een vrouwe gekoren met een ghesonde ghetemertheydt des lichaems. Eu. Daer sullen de Medecijns sekerder van oordeelen dan ghy. Maer neemt dat sy in dese sake of u gelijck, of indien ghy wilt, een weynigh meerder is dan ghy: meynt ghy dan datter niets aen ghelegen is, of dat teere kindeken dat sap ontfanghe dat hem gelijck ende ghemeynsaem is, ende met de warmte daer ’t nu al Reede toegewent is verwarmt werde, dan of het aen vreemde moet wennen? Wanneer tarwe in een ander grondt gheworpen wert, soo verandert sy in haver of rogghe: een wijngaert op een ander Bergh verplant zijnde, verandert zijn nature: een plantjen van zijn moeder de aerde, of af-ghescheurt zijnde wert slap ende gaet uyt, ende daerom werdt het soo vele moghelijck is, met de natuerlijcke aerde verplant. Fa. Jae sy seggen dat de planten verplant en ver-ent zijnde, die wilde nature uyt trecken en heerlijcke vruchten voortbrengen. Eu. Maer niet soo haest als sy voortgekomen zijn, o goede vrouwe! De tijdt sal oock hier nae komen, indien God wil, dat ghy u wen jongelingh van huys sult wegh senden, om in konsten en de swaerder leeringhen onderwesen te werden, ’t welck eerder des Vader dan des Moeders ampt is. Nu moet de teere jonckheydt opghequeeckt werden. Voorts gelijck daer tot gesontheydt ende sterckheyt des lichaems veel aengheleghenis, hoedanigh dat de spijse zy, alsoo isser insonderheydt veel aen gelegen met welcken sap dat een teere ende sacht lijfjen vochtigh gemaeckt werde: Want die spreucke Horatij heeft in dese sake oock plaetse:
        Quo semel est imbuta recens, seruabit odorem
        Testa diu.
                            Dat is:
                Het nieuw ghebacken aerden vatt
                Hout langh den reuck van ’t eerste natt.
Fa. Met het lichaem en bemoey ick my soo seer niet, wanneer de ziele maer soodanig is als wijse menschen. Eu. Ghy spreeckt wel Godsaligh, maer niet seer Philosophisch. Fa. Waerom? Eu. Waerom klaeght ghy dan, wanneer ghy moes scherft, dat u mes plomp is, ende ghebiedt dat het ghewet werde? Waerom verwerpt ghy een naelde diens punt plomp is, nademael de saecke, de konste niet wech en neemt? Fa. De konst en ontbreeckt hier niet, maer het onbequame ghereedtschap is in de weghe. Eu. Die scherp ghesicht van doen hebben, waerom wachten sy haer voor loock, harick ende ajuyn? Fa. Om datse de ooghen verderven. Eu. En siet de ziele niet? Fa. Jase: want de dooden en sien niets. Maer wat soude een Timmerman wercken met een verdorven bijl? Eu. Bekent ghy dan dat het lichaem een instrument der ziele is? Fa. Het schijnt so. Eu. Ende ghy bekent, wanneer het lichaem verdorven is, dat de ziele niet en werckt of onbequaemer werct. Fa. ’t En is der waerheyt niet ongelijck dat ghy seght. Eu. Wel aen, my dunckt dat ick een Philosophisch verstandt bekomen heb. Neemt dan dat de ziele eens mensches vervoer in ’t lichaem van een haen, soud het sulcken stem voortbrengen, als wy nu doen? Fa. Geensins. Eu. Wat souder inde wege zijn? Fa. Want daer en zijn geen gelijcke lippen, tanden ende tonge: oock en isser geen aessems tongsken, daer en zijn de drie krakelingen ooc niet, die van de drie musculen beweeght werden, tot welcke de senuwen van de herssenen afgaende behooren: daer en is gheen ghelijcke gorgel, noch ghelijcken mond. Eu. Ofse in eens verckenslichaem voer? Fa. Sy soude gnorren nae der verckens maniere. Eu. Of sy in [p. 191] eens Camelen lichaem voer? Fa. Sy soude singen als een Cameel singt. Eu. Ofse in eens Ezels lichaem voer, ’t welc Apulejo ghebeurt is? Fa. sy soude schreeuwen, meyn ick, gelijck een Ezel. Eu. Ja dat bekent hy, doe hy den keyser begeerde aen te roepen, zijn lippen t’samen ghetogen hebbende soo vele als hy moghte, ende nauwlijcx het gheluyt O uytbrachte. Hy en konde gheensins, Keyser, uytspreecken. Als die selve een fabel, die hy gehoort had, begeerde te beschrijven, op dat hyse niet vergeten soude, verdoemde hy zijn Ezelsche gedachte, doen hy zijn heele hoeven ofte klauwen sagh. Fa. Ende dat te rechte. Eu. Daerom wanneer de ooghen druypen, siet de ziele te qualijcker: als de ooren met vuyligheydt vervuylt zijn, hoort zy te qualijcker: als de herssenen snotrigh zijn, riecktse te minder: wanneer een lidtmaet verstijft is, gevoelt de ziele te minder: wanneer de tonghe met quade humeuren verdorven is, smaeckt sy te minder. Fa. ’t En kan niet ontkendt werden. Eu. Nerghens anders om, dan om dat het instrument bedorven is. Fa. Ick meyn soo. Eu. Oock en ontkent ghy niet, dat het ghemeynlijck met spijse ende dranck verdorven wert. Fa. Ick bekent: maer wat gaet dat de goede ziele aen? Eu. Wat gaet derhalven den ajuyn, den harick de klaren ooghen aen? Fa. Om dat die ’t instrument der ziele verderft. Eu. Ghy antwoort wel: Maer verklaert my dit, van waer het sy dat de eene haestigher verstaet ende vaster onthoudt dan d’ander? Dat d’een eerder toornigh is of matichlijcken haet dan d’ander? Fa. Also is de ziele geschapen. Eu. Ghy en sult het also niet ontkomen. Dan waer komt het dat de gene die een kloeck verstandt en goede memorie gehadt heeft, daer na vergetel en plomp wert, het sy dan door een slagh, of val, of sieckte, of ouderdom? Fa. My dunckt dat ghy nu den Sophist speelt. Eu. Maeckt dan dat ghy daer-en-tegen de Sophistersse speelt. Fa. Ick meyne dat ghy dit wilt segghen, gelijck de ziele door de ooghen en ooren siet ende hoort, dat sy alsoo door eenighe instrumenten verstaet, in memorie behoudt, bemint, haet, toornigh is ende versoent werdt. Eu. Ghy gis dat wel. Fa. Welcke zijn dan dese instrumenten, ende waer zijnse? Eu. Ghy siet waer dat de ooghen zijn, Fa. Oock weet ick waer dat de ooren, neuse ende ’t gehemelte des mondts zy: Ende ick sie dat het gevoelen in ’t geheele lichame zy, behalven wanneer het lidt verstijft is. Eu. De voet afghehouwen zijnde, soo verstaet de ziele nochtans. Fa. Sy verstaet, oock wanneer de hand afghehouwen is. Eu. Maer die eenen swaren slagh ontfanght op den slaep zijns hoofts, of in de neck, die valt ter neder als een doode, ende is van alle zijn ghevoelens berooft. Fa. Dit heb ick etlijcke maelen ghesien. Eu. Hier uyt verstaet ghy, dat de instrumenten des verstants, der wille, ende memorie binnen de hooft-panne zijn, wel niet soo grof als de ooren ende ooghen, maer nochtans materiael zijnde. Fa. Werden dese oock door spijse ende dranck bedorven? Eu. O ja. Fa. De herssenen sijn verre vande maghe. Eu. Also is het hoogste deel des schoorsteens verre van de heert-stede, ist dat ghy nochtans daer op sittet, ghy sult den damp ghevoelen. Fa. Ick en salt niet besoecken. Eu. Maer gelooft ghy my niet, vraeght het de oyevaers. Soo isser dan aengheleghen, wat aessemen ende wat dampen van de mage tot in de herssenen ende instrumenten der ziele op vliegen: want ist dat dese raeu en koudt zijn, soo vallen sy wederom in de mage. Fa. Voorwaer ghy beschrijft my een maniere van distelleeren, met welcke wy het uyt-aessemde sap uyt bloemen ende kruyden ontfanghen. Eu. Ghy raet so qualijc niet: Want de lever, aende welcke de galle vast is, is in plaetse van vier, de maghe is de schotel, de hersenen zijn [p. 192] de voleyndinghe des oppersten spitses: ja oock, indient u belieft, laet de neuse in plaetse van een looden goote zijn. Ende alsoo komen ghemeynlijck uyt de onderlinghe vloeyinghe ende wederbloeyinge der vochtigheden Catharren voort, wat steckten datter oock zijn, gelijck verscheyden vochtigheden verscheydener wijse af-vallen, nu in de ooghen, dan in de maghe, somwijlen inde schouderen, somwijlen in de necke of elders. En op dat ghy ’t beter verstaet: Waerom hebben de gene die henselven met onmatige wijn op vullen een quade memorie? Waerom verbetert Coriander de memorie? Waerom suyvert nies-kruyt het ghemoet? Waerom brenght een onmatighe vervullinghe de vallende sieckte, de welcke oock allen sinnen te gelijck een verstijvinge toebrengt, gelijck oock eene diepe slaep doet? Ten laetsten gelijck onmatige dorst of honger de kracht des verstants ende der Memorie inde kinderen bleeckt: alsoo baert onmatige spijse inde kinderen traegheydt des verstandts, ist dat wy Aristoteli gheloof geven, te weten, het vyertjen der ziele als met ingheworpene materie overvallen zijnde. Fa. Is dan de ziele lichamelijck, dat sy van lichamelijcke dingen beweegt werde? Eu. De nature der redelijcker ziele en wert wel selve niet verdorven, maer de instrumenten verdorven zijnde, wert hare kracht ende werckinghe belet: gelijck een hantwercx-man te vergeefs konstich is, indien hy geen bequame instrumenten en heeft. Fa. Wat groote of wat gestalte heeft de ziele? Eu. Belachelijck vraeght ghy nae de grootheyt of gestalte, dewijle ghy bekent dat sy onlichamelijck is. Fa. Ick verstae het gene een lichaem te zijn dat ghevoelt wert. Eu. Ja de dinghen die niet ghevoelt en werden zijn de alder volmaecktse, ghelijck Godende de Enghelen. Fa. Ick hoor dat God ende de Enghelen gheesten ghenoemt werden, maer den gheest ofte blasinghe ghevoelen wy. Eu. Dit woort stamelt de H. Schrifture om der onverstandiger menschen wille, betekende een ghemoet dat van alle gemeynschap der gevoelijcke dingen suyver is. Fa. Wat onderscheyt isser dan tusschen een Enghel ende de ziele? Eu. Het selve datter is tusschen een slecke en het sleckenhuysken. Fa. Soo is dan het lichaem meerder een wooninge dan een instrument der ziele. Eu. Daer en is niets in de wege, dat een bygevoeght instrument niet en soude moghen een wooningh genoemt werden. Ende van dese sake zijn de meyninghen der Philosophen verscheyden: daer zijnder die segghen dat ’t lichaem een kleed, daer zijnder die segghen dat het een wooningh, die segghen dat het een instrument, die segghen dat het een tsamen-stemmingh der ziele zy. Wat ghy oock van dese dinghen noemt soo volght dat de werkinghen der ziele door de beweginghen des lichaems verhindert werden. Eerstlijc, indien het lichaem den ziele het selve is, dat het kleedt den lichame is, soo heeft Hercules verklaert hoe vele dat het kleet tot de gesontheydt des lichaems doe: op dat ick van de verwen, of van de soorten der hayren en vellen niets en spreecke. Maer of nu een selvighe ziele genoeghsaem zy om vele lichaem vele kleederen verslijt, daer magh Pythagoras om sien. Ten soude niet onbequaem zijn, datmen nae het seggen Pythagorae de lichamen mocht veranderen, ghelijck men de kleederen verandert: also datmen in de wintermaenden een vet ende dick, ende in de somer maenden een dun ende smal lichaem aenname. Eu. Maer ick meyn dat het weynig bequaem soude zijn, gelijck wy, vele kleederen versleten hebbende, ten laetsten oock het lichaem verslyten, dat alsoo vele lichamen versleten zijnde, ten laetsten de ziele oock oudt werden ende afnemen soude. Fa. Neense voorwaer. [p. 193] Eu. Gelijck nu tot gesontheyt en waekerheyt des lichaems daer aen gelegen is, met welcken kleede het bekleedt zy, also isser aen gheleghen welck lichaem dat de ziele om haer draghet. Fa. Voorwaer indien ’t lichaem ’t kleedt der zile is, soos ie ick datter vele menschen seer verscheydlijck ghekleet zijn. Eu. So ist. Ende nochtans isser eenigh deel deser sake in ons ghelegen, hoe bequamelijck dat de ziele ghekleedt werde. Fa. Laet dan het kleedt varen, en spreeckt van de wooningh. Eu. Maer Fabulla, op dat het u niet en schijne versiert te sijn dat ick segghe, Joan. 2. de Heere Jesus selve noemt zijn lichaem eenen tempel. Ende de Apostel Petrus noemt zijn lichaem een hutte. 2. Pet. 1. Oock zijnder geweest die ’t lichaem een graf der ziele genoemt hebben, meynende dat Soma, ’t welke een lichaem is, als of het Soma, dat is een graf, genoemt zy, andere hebbent een gevangenis des gemoets genoemt, sommighe een garnisoen, als een vast bolwerck. Der welcker ziele van allen zijden reyn is, die woont in een Tempel: die niet beweeght worden door liefde der lichamelijcker dinghen, der selver ziele woont in een tente, geern willende daer uytspringen, wanneer de Velt-heer roept. Die gantschlijck door seer vuyle sonden verblint zijn, dat sy nimmermeer na de lieflijckheydt der Euangelischer vryheyt en verlangen, deser ziele leyt in ’t graf. Voorts die met moeylijckheydt teghen de sonden strijden, ende het gene noch niet en vermogen dat sy willen, deser ziele woont in een gevangenis, dickwils tot den verlosser aller menschen roepende: Psalm 142. Verlost mijn ziele uyt der gevangenis, op dat se uwen name belijde Heere. Die kloecklijck tegen den Satan vechten, toesiende en wacht houdende tegen de lagen des genen, die als een Leeuw om her gaet, soeckende wien hy verslinden magh, deser ziele verkeert in een garnisoen, uyt welck haer sonder bevel des Velt-heers niet geoorloft is te wijcken. Fa. Indien ’t lichaem een wooningh der ziele is, soos ie ick vele menschen, wiens ziele qualijck woont. Eu. Soo isset, namelijck in door-druypende, donckere, allen winden onderworpene, roockachtighe, snotrighe, verscheurde ende vervallende, ten laesten vervuylde ende besmette huysen. En nochtans oordeelt Cato dat het een principael deel der gelucksaligheyt is, wel te woonen. Fa. Het waer een lijdelijcke sake, indien ’t geoorloft waer in een andere wooninge te verhuysen. Eu. ’t En is niet gheoorloft daer uyt te varen, behalven wanneerse de verhuyrder daer uyt roept. Maer wanneermen daer niet uytvaren magh, so kanmen de wooninge der ziele met onse practijcke en neerstigheyt bequamer maken: ghelijck in huysen de venters verandert werden, de vloer verhooght, de wanden bepleckt of met verderen beschoten, en de schimmelende vochtigheydt met vyer ende beroockinghe ghereynicht werdt. Dit is in een lichaem dat out is en nu vervallen wil seer swaerlijc om doen: Nu isser seer veel aengelegen, dat een kindtsch lichaem terstont na de geboorte, ghelijck het behoort versorght werde. Fa. Ghy ghebiet dat een Moeder, een voedtster een Medicijn-meestersse wesen moet. Eu. Ick ghebied het gantschlijck, soo vele de verkiesinghe ende matinghe van spijse ende dranck, beweginghen, slaep, badingen, salvinghen, krauwinghen en kleedinghen aengaet. Hoe vele meynt ghy datter zijn, die seer swaere sieckten ende gebreken, de vallende sieckte, magherheyt, swackheyt, doofheyt, gebrokene lendenen, verdraeyde leden, krancke herssenen, ende traegheydt des gemoets onderworpen zijn, om geene andere oorsake dan dat sy van de voedsters niet neerstigh bewaert en zijn? Fa. Ick verwonder my, dat ghy in plaetse van een schilder geen Franciscaner Monick geworden zijt, dewijl ghy so fraey predict. Eu. Wanneer ick sie dat ghy een Clarisse [p. 194] zijt, alsdan sal ick u als Franciscaner, predicken. Fa. Ick wilde seker geerne weten wat de ziele zy, van welcke wy so vele hooren ende spreecken, daerse doch niemand en heeft ghesien. Eu. Jae een Jae een yegelijck sietse die oogen heeft. Fa. Ick sie geschilderde zielen inde gedaente van een kleyn kindeken. Maer waerom en werden hen oock geen vleugelen gegeven, gelijck den Engelen? Eu. Om dat hen de vleugelen gebroken zijn, doen sy van den Hemel afvielen, ist datmen de Socratische fabulen eenigsins gelooven magh. Fa. Waerom om seydtmen dan datse inden Hemel op vliegen? Eu. Om dat het gheloove ende de liefde doen, dat hen de vleughelen weder voortkomen. Na dese vleughelen wenschte de ghene, die verdriet in de wooninge zijns lichaems hebbende, riep: Psal. 55. wie sal my vleughelen geven als eener duyve, en ick sal vliegen en rusten? Want de ziele en heeft geen vleugelen, dewijle sy geen lichaem en heeft, noch geen gedaente, die met de oogen des lichaems gesien kan werden: maer de dingen werden sekerder gesien, die wy met den gemoede sien. Ghelooft ghy oock datter een God is? Fa. Hy wert gesien in de geschapene dingen. Fa. Also wert ooc de ziele uyt haer werckinge gesien. Ist dat ghy vraegt, wat sy in een levendigh lichaem doet, so aenschout een doot lichaem. Wanneer ghy een mensch siet gevoelen, sien, hooren, beweegt werden, verstaen, gedencken, rekenen: so siet ghy sekerder dat de ziele tegenwoordigh is, dan ghy nu dese kan siet: want eens menschen sin bedrogen werden, maer so vele bewijsredenen der sinnen bedriegen niet. Fa. Indien ghy my dan de ziele niet toonen en kond, so afmaelt my haer met seeckere tekenen, als of ghy my den Keyser wildet beschrijven, den welcke ick noch niet gesien en heb. Eu. Aristolis beschrijvinge is voor de hant. Fa. Welcke? want sy seggen dat dese een goed afbeelder aller dingen is. Eu. De ziele is een werckinge des instrumentalen, natuurlijcken lichaems, dat het leven heeft in vermogentheyt. Fa. Waerom noemt hyse liever een wercking, * [Noot: Aftus werckingh, is by der Rechtsgheleerden oock een ghemeene wegh.] dan een reys of wegh? Eu. Hier en versekertmen gheen wagenaers of ruyters, maer de ghelegentheyt der ziele wert hier beschreven. En de gestalte noemt hy een werckinge, der welcker nature is wercken, daer de gelgentheyt der materie is lijden. Nu komt alle natuerlijcke beweginge des lichaems voort van de ziele. En de beweginge des lichaems is verscheyden. Fa. Ic verstaet: maer waerom doet hy daer by, instrumentalen? Eu. Om dat de ziele niets en werct dan door de instrumenten des lichaems. Fa. Waerom doet hy daer by, natuerlijcken? Eu. Om dat Daedalus te vergheefs soodanighen lichaem soude versieren. Daerom doet hy daer by, dat het leven heeft in vermoghenheydt. De ghestalte en werckt niet in alle dingen, maer in een materie die de werckinghe aennemen kan. Fa. Wat souder van zijn, indien een Engel in eens menschenlichaem voer? Eu. Hy soud wel wercken, maer niet door de natuurlijcke instrumetnen, oock en soud hy ’t lichaem het leven niet gheven, indien de ziele daer niet teghenwoordigh en waer. Fa. Weet ick nu de gheheele gheleghentheydt der ziele? Eu. Ghy weet de Aristotelische gheleghentheydt. Fa. Voorwaer ick heb verstaen dat hy een vermaert Philosooph is, ende ick vreese dat my de vergaderinghen der wijsen een proces van ketterijen aenschrijven sullen, ist dat icker yet teghen-strijde. Andersins alles wat hy tot noch toe van de ziele des menschen ghesproken heeft, dat past oock op een Ezel en Osse. Eu. Jae oock op een torre ende Slecke Fa. Wat onderscheydt isser dan tusschen de ziele eens Ossen ende eens [p. 195] mensches? Eu. Degene die seggen dat de ziele niet anders en is dan een t ’samen-settinghe der hoedanigheden des lichaems, die souden bekennen datter so veel onderscheyts niet tusschen en waer, namelijck, dat de t’samen-settinghe gebroken zijnde der beyder zielen vergaen. De ziele eens menschen en wert oock door de redenen niet onderscheyden van eens Ossen zile, maer daer door, dat de ziele der Ossen minder wijs is dan de ziele der menschen: ghelijckmen oock menschen sien mach die minder wijs zijn dan een Osse. Fa. Voorwaer die lieden hebben eens Ossen verstant. Eu. Nochtans gaet dit u aen, dat de t ’samen-stemminge na de ghelegentheyt der Luyte melodieuser is. Fa. Ick bekent. Eu. Oock en isser niet weynigh aen ghelegen, uyt wat hout of in wat ghedaente dat de Luyte gemaeckt zy. Fa. Ghy spreeckt der waerheyt gelijck. Eu. Oock en werden uyt allerleye darmen der Dieren geen wel-luydende snaren ghemaeckt. Fa. Ick heb sulcx ghehoort. Eu. En dese werden oock van de vochtigheydt of drooghte der licht slapper ofte stijver, somwijlen werdense oock ghebroocken. Fa. Dat heb ick dickwils ghesien. Eu. Hier in kond ghy dan u kindeken geen kleyne hulpe bewijsen, dat zijn ziele een wel-ghematighde en geensins bedorvene Luyte hebbe, datse door traeghheydt, niet slap, door toornigheydt, niet saarrigh, ende door dronckenschap, niet heesch en zy. Want de opvoeding en ’t regiment van leven, plant dese genegentheyt somwijlen in ons. Fa. Ick neme de goede ghetrouwe vermaninghe aen, maer ick verwachte in wat manieren dat ghy Aristotelem sult verdedighen. Eu. Hy heeft in’t ghemeyn de lovende, groeyende ende ghevoelende ziele beschreven. De ziele gheeft het leven, maer het gheene datter leeft en is terstont geen levendigh dier. Want de boomen leven ende werden oudt, ende sterven oock, maer sy en gevoelen niet: hoewel dat sommige desen oock een onver-F standigh ghevoelen toe-schrijven. In vast aenhangende dingen en wert naeulijcx ghevoelen gemerckt, in een spongie wet ’t vanden genen gemerckt diese afrucken: de hout-houwers bevinden inde boomen een gevoelen, ist dat men henlieden yets gelooven magh: want men seyt, indien ghy met een vlacke handt aen de stam eens booms sloecht, den welcken ghy af soudt willen houwen, ghelijck de houtbrekers, ghemeynlijck doen, dat de boom te swaerlijcker afgehouwen wert, om dat hy hem selve door vreese t’samen getogen heeft. Maer ’t gene dat leeft en gevoelt, is een levendich dier. En daer en is niets inde wege dat niet groeysaem en soude zijn, dat niet en gevoelt: gelijck daer zijn paddestoelen, bete, moes. Fa. Ist dat dese dinghen eenighsins leven, ist dat se eenighsins ghevoelen, ist datse beweeght werden, wanneerse wassen, wat isser in de wege datmen de selve den toenaem van een levendigh dier niet en soud geven? Eu. Ten heeft den voor ouderen alsoo niet goet gedocht, oock en is het ons niet geoorlooft vander voor-ouderen ordinantiën af te wijcken, ’ten gaet de sake oock niet aen van welcke wy nu handelen. Fa. Maer ick en sal niet toelaten dat de ziele van een torre ende eens menschen een selvige is. Eu. Sy en is niet een selvige, mijn vriendinne, maer sy hebben in eeniger maniere een selvige gelegentheyt. Uwe ziele maeckt u lichaem levendich, groeyende ende ghevoelijck: ’t selve werckt de ziele des schal-bijters oock in haer lichaem. Want daer de ziele eens menschen op een ander maniere of yet anders werckt dan ziele eens schal-bijters, daer van is de materie ten deele oorsake. Een schal-bijter en singht noch en spreeckt niet, want hy en heeft de instrumenten niet die hier toe bequaem zijn. Fa. So wilt ghy dan dit segghen indien de ziele eender torre of schal-bijters in ’t lichaem eens menschen voer, soos oude sy ’t selve wercken dat een menschlijc- [p. 196] ke ziele werckt. Eu. Ja een Engelsche ziele en soude sulcx niet wercken gelijck ick gheseyt hebbe. Nu en isser geen onderscheyt tusschen een Enghel ende een menschelijcke ziele, behalven dat de ziele eens menschen tot dien eynde geschapen is, dat sy ’t menschelijcke lichaem, dat met natuerlijcke instrumenten toegherust is, bewege, gelijck de ziele eens schal-bijters anders niet en beweeght, dan het lichaem eens schal-byters: een Enghel en is tot dien eynde niet geschapen, dat hy ’t lichaem levendigh maecke, maer dat hy sonder lichamelijcke instrumenten verstae. Fa. En vermagh de ziele het selve oock niet? Eu. Sy vermagh ’t wel vanden lichame afgesondert zijnde. Fa. sy en is dan haer selfs meestersse niet terwijlen sy inden lichame is. Eu. Neense voorwaer, ten sy dan datter yet tegen den gemeynen loop der nature gheschiede. Fa. Maer ghy hebt my in platse van eene ziele, vele zielen uytgesproen, een levende, groeyende, gevoelende, verstaende, ghedenckende, willende, toornigh zijnde, begeerende: my was eene ghenoegh. Eu. Een selve ziele heeft verscheyden werckingen, uyt dese krijght hy verscheyden toenamen. Fa. Ick en verstae niet ghenoeghsaem wat ghy seght. Eu. Maer ick sal maken dat ghy ’t verstaet. Ghy zijt in de slaep-kamer een wijf, in de werck-plaetse zijt ghy een Tapitserijwerckster, in de winckel zijt ghy een Tapitserij-verkoopster, in de keucken zijt ghy kock, onder de knechts ende maeghden zijt ghy vrouwe, onder de kinderen zijt ghy moeder, en nochtans zijt ghy alle dinghen in een selve huys. Fa. Ghy philosopheert wel grof ghenoegh. Is dan de ziele also in ’t lichaem, als ick in den huyse ben? Eu. Jase. Fa. Maer ter wylen ick in de werckplaetse wercke, so en koke ick in de keucken niet. Eu. Want ghy en zijt oock niet alleenlijck een ziele, maer een ziele die ’t lichaem over al draeght: nu en kan. ’t lichaem niet te ghelijck in vele plaetsen wesen, maer nademael de ziele een envoudighe ghestalte is, soo is sy alsoo inden gheheelen lichame, dat sy in een yeghelijck deel des lichaems gheheel zy, hoewel dat sy door alle deelen gheen eenselvigh dingh en werckt, noch ooc door de deelen in een selvighe maniere, hoe datse oock mogen geneyght zijn: want sy is wijs ende gedachtigh in de herssenen, sy is oock toornigh in ’t herte, sy is begeerlijc inde lever, sy hoort inde ooren sy siet inde ooghen, sy rieckt inde neuse, sy smaeckt in ’t ghehemelte des mondts ende inde tonge, sy gevoelt in alle deelen des lichaems, die yet senuachtighs hebben. Want sy gevoelt in ’t hayr noch in ’t uyterste der nagelen niet, oock en gevoelen de longhe noch de lever door haer selve niet, misschien de milte oock niet. Fa. Soo is sy in sommighe deelen alleen levende ende groepsaem. Eu. ’t Schijnt soo. Fa. Ist dat een selve ziele alle dese dingen in een mensch werckt, soo volght also haest als de vrucht int moederlijcke lichaem toeneemt, ’t welck een teken des levens is, datse te ghelijck ghevoelt ende verstaet, ten zy datter misschien inden beginne eens menschen veel zielen zijn, ende dat daer nae, de andere wijckende, eene ziele alle dinghen werckt. Also dat de mensch eerstlijck een plante, daer nae een levendigh dier sy geweest, ende dat hy ten laetsten een mensch zy. Eu. Hetgene dat ghy segt en soude misschien Aristoteli niet ongherijmt duncken te zijn. Wy achten der waerheytdt ghelijcker te zijn, dat met het leven te ghelijck een redelijcke ziele inghestort wert, maer soodanige die als een voncxken in een hoop seer nat houts gesteken zijnde, zijn kracht noch niet en kan te wege brengen Fa. Is dan de ziele in ’t lichaem, ’t welck sy reyt en beweeght, gebonden? Eu. Niet anders dan een slecke in haer huys, ’t welck sy omdraecht. Fa. Sy beweeght het selve wel, maer also dat sy mede beweeght werdt, ghe- [p. 197] lijck als een stuur-man het Schip wendet waer henen hy wil, maer hy werdt midlertijdt met het schip beweeght. Eu. Jae ghelijck als een Eeck-hoorentjen een ronde houw om draeyt, ende middelertijdt selve oock beweeght werdt. Fa. Beweeght de ziele ’t lichaem alsoo ende werdt sy alsoo wederom beweeght? Eu. O jae, soo vele de werckinghen aengaet. Ba. Soo vele derhalven de nature aengaet, soo is eens sotten ziele ghelijck Salomons ziele Eu. Dat’en is niet ongerijmt. Fa. So zijn dan de Engelen haer oock ghelijck, nademael sy gheen materie en hebben, dewelcke, soo ghy seght, de ongelijckheyt voortbrengt. Eu. Daer is nu al ghenoegh gephilosopheert. Laet de Theologiens liever met dese dinghen gequelt zijn: laet ons het ghene handelen dat wy begonnen hebben. Ist dat ghy geheel moeder wilt zijn, so besorght het lichaemken uwe kindekens, dat het voncxken des gemoets, na dat het uyt de vochtigheden gekomen is, goede ende bequame instrumenten ghebruycke. Soo menigmael als ghy u kint hoort schreyen, soo denckt dat het sulcx van u begeert. Wanneer ghy in uwen boesem die twee opghevulde ende met een melckachtighe vochteheyt ooc van selfs vloeyende fonteyntjens siet, so ghedenck dat u de nature uws schuldigen plichts vermaent. Andersins wanneer het kint nu sal beginnen te spreecken, ende u met een lieflijcke stamelinghe memme noemen, met wat ghemoet sult ghy sulcx vanden geenen hooren, den welcken ghy uwe mamme gheweygert ende tot een huurmamme versonden hebt, als of ghy ’t eene Geyte of Schaep had onderworpen? wanneer ’t nu sal konnen spreken, wat soudet zijn, indient u in plaetse van moeder, halve-moeder noemde? ick meyne ghy soudt de roede gebruycken. Maer sy en is nauwlijcx een halve moeder, die het ghene weygert te voeden dat sy gebaert heeft. Het beste deel der baringe is de opvoedinge des teeren kindekens: want het wert gevoedt niet alleenlijck met melck, maer oock met goeden reuck des moederlijcken lichaems: het soeckt de selve vochtigheydt wederom, die hem nu bekent en ghemeynsaem is, die ’t in sijn lichaem ghesoghen heeft, ende van de welcke het oock ghegroeyt is. En ick ben van dese meyninghe, dat oock inde kinderen de aerdt uyt des melcx nature verdorven wert, niet anders dan het sap der aerden inde fruyten ende planten, den aerd des genen verderft, dat het voedt. Meynt ghy datmen gemeenlijck te vergeefs seyt. Dese heeft de boosheyt met de melck de Voedster, inghedroncken? Ick meyn dat oock de Griecken dit niet te vergeefs ghewoon zijn te seggen, ghelijck de voedsters zijn, wanneer sy te kennen geven, dat yemand qualijck gevoedt wert: Want een weynighsken van de voorghekaude spijse steken sy inden mond des kindts, ’tmeeste deel slocken sy selve op. Daerom en heeft oock de ghene niet ghebaert, die het ghene dat sy ghebaert heeft terstont wech werpt. Want sulckx is een misdracht hebben en niet baren. En my dunct dat op sulcke Vrouwen de uytlegginghe des oorsproncklijcken woorts der Griecken welpast, dewelcke meynen dat meter, dat is, Moeder, van meterein, dat is, van niet te bewaren ghenoemt wert. Want datmen een kindeken dat van sijn Moeder komende en noch lau is gantsch tot een huys-voedster brengt, dat is een manier om van sijn kindt een vondelinck te maken. Fa. Ick soudet u toestaen, ten waer datter sulcken Vrouwe uyt gekozen ware, aen welcke niets en gebreeckt. Eu. Offer schoon niets aen gelegen waer, wat melck dat de weecke kindtheyt drinct. wat seever dat het met de voor-gekaude spijse inswelge, offer schoon soodanigen Voedster mocht voorkomen als ick niet en weet offer eenige gevonden wert, meynt ghy dan datter yemant zy, die alle verdriet der opvoedinghe verdraghen [p. 198] soude konnen, gelijck als een Moeder? Namelijck vuyligheyden, bysittingen, schreyen, sieckten ende nimmermeer genoeghsame neerstige sorge om te bewaren? Indien daer eenighe is die ’t kindt soo lief heeft als een Moeder, so sal daer oock eenighe zijn die ’t vesorghen sal als een Moeder. Ja dit sal oock gheschien, dat u sone u minder liefhebben sal, wanneer de natuerlijcke liefde tot twee moe-B ders verdeylt is: oock en sult ghy niet met gelijcke ontferminge uwen sone getrocken werden, alsoo dat hy nu oudt zijnde uwe bevelen niet geern en sal onderdanigh zijn, en ghy sult flauwlijcker voor hem sorge dragen, in wiens manieren ghy misschien de voedster aensien sult. En de voornaemste ingang om te leeren, is onderlinge liefde der gener die leeren, ende der ghener die gheleert werden. Isset derhalven datter aen dien lieflijcken reuck der natuerlijcker erbarminghe niets en ontbreeckt, soo sult ghy hem dies te lichtijcker in gheboden van wel te leven onderwijsen. Want een Moeder en vermach in dese saecke niet weynigh, oock daerom dat sy een stoffe handelt, die seer weeck ende om alle dinghen te leeren gevoeghlijck is. Fa. Nadat ick sie soo en is het sulcken geringhe sake niet gebaert te hebben, als de ghemeynen man wel meynt. Eu. Ist dat ghy my niet en gelooft, siet daer is Paulus opentlijck van de vrouwe sprekende: Sy sal behouden werden, seydt hy, door ’t kinderbaren. Fa. Is van de ghene behouden die gebaert heeft? Eu. Geensins, maer hy doet daer by, indien de kinderen inden Gheloove volherden. Ghy en hebt het ampt eens moeders noch niet volbracht, ten zy dat ghy eerst het teere lichaemtjen uws Soons, ende daer na de ziele, die gelijcke teer is: met goede opvoedinge geschickt hebt. Fa. Maer dit is in de moeders macht niet, dat de kinderen inde Godsaligheyt volherden. Eu. Misschien, maer de wackere vermaninge is so seer gewichtigh, dat Paulus meynt men behoore het de moeders te wijten, indien de kinderen van Godsalige zeden af-wijcken. Ten laetsten, ist dat ghy het gene doet dat in u is, Godt sal zijne hulpemet uwe neerstigheydt t’samenvoegen. Fa. Eurrapele, u reden heeft my wel beweegt, waert dat ghy ’t selve mijne Ouders, ende mijnen Man kondet wijs maken. Eu. Ick neme dat op my, indien ghy my met uwe toestemminge helpt. Fa. Ick belovet. Eu. Maer en is het niet gheoorloft het knechtjen te sien? Fa. Het is seer wel gheoorloft: komt hier Syrifca. roept de Voedster t’samen het het kint. Eu. Het is een seer schoon kindt: men seydt ghemeynlijck datment den gheenen behoort te goede te houden, die een saecke eerst besaeckt: maer ghy hebt terstondt in ’t eerste besoecken de meeste konste betoont. Fa. ’t En is geen gegoten beeldt datter konste toe van noode zy. Eu. ’t Is waer, maer het is een ghegoten zegel. Het zy dan hoe dattet zy, het is seer gelucklijck gevallen, och of de beelden even gelucklijck wilden vallen, die ghy inde Tapisserijen werckt. Fa. Maer ghy daer-en-tegen schildert geluckiger dan ghy genereert. Eu. Also heeft het de nature goet gedocht alle dingen gelijck te maecken. Hoe sorchvuldigh is de natuere datter niets en verga: sy heeft twee menschen in eenen mensche vertoont: de neus en de ooghen vertoonen den vader, het voorhooft ende de kinne drucken den moeder uyt. Soud ghy dan dit lieve pandt, een vreemde mogen toe-vertrouwen? My dunckt datse dubbelt wreet zijn die dat mogen doen: want sy en doen het selve niet alleenlijck op des kindts perijckel welck sy wegh seynden, maer oock op haer eygen perijckel, om dat de melck in dese vrouwe door een afkeeringe verdorven zijnde, dickwils perciculeuse sieckten voortbrengt. En also geschiet het, dewijl sy voor eens lichaems schoonheydt sorghe draghen, dat sy voor t weer lichamen leven weynigh sorghe dragen: en [p. 199] dewijle sy daerin willen voorsien dat hen geen haestigh ouderdom over en kome, dat sy haer in een haestighe doodt henen werpen, Hoe heet het kindt? Fa. Cornelis. Eu. Dat was de naeme uwes Grootvaders van Vaders wegen. Och of hy dien seer vromen man oock in seden gelijck wierde! Fa. Wy sullen daer toe arbeyden so vele als in onse macht zijn sal. Maer hoort Eutrapele, ick soude u om een sake wel ernstlijck bidden. Eu. Ja acht dat ick u uwe slave zy, ghy sult my bevelen en van my verkrijgen het ghene dat ghy wilt. Fa. Soo en sal ick u dan niet laten gaen, eerdat ghy my deze begonste weldaet voltreckt. Eu. Welcke? Fa. Dat ghy my eerstlijck voorschrijft in welcke maniere dat ick de gesontheyt des kints magh besorgen, daer na wanneer het ouder zijn sal, met welcke beginselen van onderwijsinge dat zijn rouwe onbeschafte ziele behoort voor-bereyt te zijn. Eu. Ick sal dat geerne doen, ymmers nae mijne wijsheydt, maer in de naestkomende ’t samen-sprekinge. Nu gae ick henen om uwen Man en uwe Ouders met redenen hier toe te beweghen. Fa. Ick wensche dat ghy ’t verkrijghen meught.



De XXVI. T’samen-spraeck.

Senile Colloquium,

Of

Oud-Mans praetjen.

Al waer vier oude Mannen by een komen die by malkanderen ter
Scholen gelegen ende lange jaren malkander niet ghesien
en hadden. Sy vertellen wat een yegelijk mid-
lertijdt wedervaren is.


Eusebius de Godsalighe, Pampirus de veel-sochte, Polygamus
de veel-ghetroude, Glycion een Iaep-soet.

Eusebius.

WAt nieuwe vogels sien ick hier? ’t En zy dat mijn meyning my bedriegt, of mijn oogen niet wel en sien, soo sie ick mijn drie oude mede-kouters by malkanderen sitten, Pampirum, Polygamum, ende Glycionem. Voorwaer sy zijnt selve. Pa. Wat wilt ghy met uwe glasene ooghen ghy toovenaer? Comt naerder Eusebi. Po. Weest gegroet seer gewenschte Eusebi. Gl. Het gae u wel seer goede Man. Eu. Weest ghy alle te ghelijck met eene begroetinghe ghegroet, mijn alderliefste bollekens. Wat God, of wat avontuur gheluckigher dan Godt heeft ons te samen ghevoeght? Want niemandt [p. 200] van van ons heeft den anderen, so ick meyn, in veertigh jaren ghesien. Mercurius en had ons met zijnen Heraut-stock niet beter konnen te samen trecken. Wat doet ghy luyden hier? Pa. Wy sitten. Eu. Dat sie ick wel, maer om welcker oorsaecke wille? Po. Wy verwachten eenen waghen, die ons naer Antwerpen voere. Eu. Om koopmanschap te doen. Po. Ja, maer wy sullen meerder toesienders dan koop-lieden zijn: hoewel dat de eene dit, de andere dat te doen heeft. Eu. Ick gae oock nae de selve plaetse: maer wat isser, in de wege dat ghy niet en reyst? Po. Wy en zijn noch met de voer-luyden niet gheaccordeert. Eu. Het is een hardtneckighe soorte van menschen: maer wilt ghy dat wy haer bedriegen? Po. Het soude ons wel lusten, waer het gheoorloft. Eu. Laet ons veynsen dat wy ’t samen te voet willen gaen. Po. Sy sullen eerder gelooven dat de Creeften vlieghen sullen, dan dat sulcke Bestevaers die reyse te voet sullen doen. Gl. Wilt ghy eenen goeden ende oprechten raedt hebben? Po. O ja. Gl. Sy suypen: hoe dat sy dat langer doen, soo veel te meerder perijckels salder wesen, dat sy ons niet erghens in ’t slijck en werpen. Po. Ghy moet seer vroegh komen, ist dat ghy eenen nuchteren voer-man hebben wilt. Gl. Op dat wy dies ’t eerder t’Antwerpen moghen komen, laet ons een wagen huyren voor ons vieren alleene. Ick meyne datmen soo veel ghelts weynigh behoort te achten, wy sullen te gemacklijcker sitten, ende wy sullen met onderlinghe koutingen desen tijd seer lieflijck toebrengen. Po. Glycion geeft goeden raet, op dat een gheneughlijck mede-gesel op den wagen ooc in plaetse van een wagen wesen mach. Ja wy sullen oock na het spreeckt-woordt der Grieken te vryer niet vande waghen, maer op den waghen spreken. Gl. Ick ben met haer over een gekomen, laet ons op den wegen klimmen. Ey, nu lust my te leven, naedemael my ghebeurt is nae sulck een langhe tijdt de ghene te sien, die eertijdts mijn alderliefste mede-gesellen waren. Eu. Ende my dunckt dat ick wederom jong werde. Po. Hoe veel jaren rekent ghy dat het geleden is, dat wy te Parijs met malkanderen leefden? Eu. Ick achte dat het niet minder dan twee-en-veertigh jaren zijn. Pa. Doe scheenen wy altesamen even out te zijn. Eu. So waren wy bykans, ende indien daer eenig onderscheydt was, dat was seer kleyn. Pa. Maer wat een groot onghelijckheydt isser nu? Want Glycion en schijnt niet oudt te zijn, ende Polygamus soude moghen schijnen zijn Groot-Vader te wesen. Eu. Voorwaer het is soo: maer wat is de oorsake? Pa. Wat? of dese heeft inden loop opghehouden ende stil ghestaen, of de andere is voor heen gheloopen. Eu. O ho, de jaren en staen niet stil, hoe seer oock dat de menschen stil staen. Po Segh my ter goeder trouwen Glycion, hoe veel jaren telt ghy? Gl. Meer dan ducaten. Po. Hoe veel dan? Gl. Ses-en tsestigh. Eu. O dit is waerlijck Tithonis ouderdom, gelijck men seyt, (dat is altijdt jeughdigh.) Po. Maer met wat konsten hebt ghy doch ’d ouderdom belet? Want ghy en hebt gheen gryse hayren, noch rompelighe huydt, het gesicht is sterck, aen beyden syden blincken de ryen der tanden, ghy hebt een levendighe verwe ende een vet lichaem. Gl. Ick sal mijne konsten segghen, mits dat ghy ons wederom de uwe vertelt, door welcke ghy so haestich out gheworden zijt. Po. Ick beloove het te sullen doen. Segh dan, waer toocht ghy henen als ghy Paris verliet? Gl. Stracx na mijn Vader-lant toe: Als ick daer by kans een jaer gewoont hadde, begonde ick my te bedencken om een maniere des levens te verkiesen, welcke sake ick van gheen kleyn ghewicht en achte totte ghelucksaligheyt: ick sagh rontom wat een yeghelijck wel of qualijck geluckte. Po. My verwondert [p. 201] dat ghy soo vele wijsheyts gehadt hebt, nademael te Parijs niemant maller en was dan ghy. Gl. De jeughd bracht het doen also mede. En nochtans, mijn goede vrient, en heb ick in dese sake alle dinghen met mijn eyghen wijsheyt niet uytghericht. Po. Ick was verwondert. Gl. Eer dat ick yet begonst, ginck ick tot een seer oud borger, die door ondervindinge der saken seer wijs, ende na ’t ghetuyghenisse der gantscher stadt seer vroom, en oock na mijn oordeel, seer geluckigh was. Eu. Ghy waert wijs. Gl. Deses mans raedt gebruyckende, troude ick een Vrouwe. Po. Was sy wel ghegoed? Gl. Sy hadde middelbaer houwelijcx goet, en geheel als het spreeck-woort seyt, na mijn selfs staet. Want ick hadde oock middelbaer goet. Dese sake viel my gantschlijck wel na mijn sin. Po. Hoe oud waert ghy doen? Gl. Bykans twee-en-twintich jaren. Po. O wat waert ghy geluckigh. Gl. Dat ghy ’t weet, ick schrijf dat alles de fortuyne niet toe. Po. Hoe soo? Gl. Ick sal’t u segghen: Andere hebben eerder lief dan sy verkiesen: ick heb met oordeel eene verkoren die ick lief hebben soude: en nochtans heb ick dese meerder ghetrout om der nakomelingen, dan om der wellusts wille. Met deselve heb ick seer lieflijck geleeft doch niet meer dan acht jaren langh. Po. Heeft se u sonder kinderen ghelaten? Gl. Ja daer zijn vier kinderen overghebleven, twee soonen ende twee dochteren. Po. Leeft ghy sonder bedieninghe, of bedient ghy eens Overheyts ampt? Gl. Ick heb een ghemeene staet, my moght wel grooter ghebeuren: maer ick heb my’t gene verkoren, dat so veel weerdigheydts hebben soude, dat het my van versmadenisse mocht bevryen maer niet dat moeyelijcke becommernisse onderworpen was. Alsoo en heeft niemandt dat hy my verwijte, dat ick my selve soecke, ende ick heb waer mede ick oock somwylen mijn vrienden dienst doen magh. Hier mede te vreden zijnde en heb ick noyt yet anders begheert. Maer ick heb het Overheyts ampt alsoo bedient, dat het selve van my meerder weerdigheydts verkreghen heeft. Dit acht ick schooner te zijn, dan uyt de heerlijcheyt des ampts weerdigheyt te ontleenen. Eu. Daer en is niet waerachtiger. Gl. Also ben ick onder myne borgers out geworden, van alle menschen bemint. Eu. Maer dat is seer swaerlijck om doen, nademael niet sonder oorsake gheseyt is: dat die niemandt tot een vyandt heeft, oock niemandt tot een vriendt heeft: ende dat afgonstigheyt altijdt een medeghesellinne des gelucx is. Gl. Wtnemende voorspoedigheyt is gewoonlijck met afgonstigheydt verselschapt: maer de middelbaer staet is vry. Ende hier na heb ick altijdt ghetracht, dat ick gheen bate uyt ander luyden schade soude bekomen: ick heb de Apraxian, soose de Griecken noemen, dat is, kleyn onderwind aenghenomen. Ick hebbe my selven in ghene saken inghedronghen, maer heb my insonderheyt van die saken onthouden, die niet sonder quetsinge van vele menschen konden aengenomen werden. Ist dat ick dan een vriendt helpen sal, so bewijs ick hem also weldaet, dat ick daer over niemant tot vyandt en make. En ist datter eenige heymelijcke afgonst erghens uyt voort komt so versachte ick die door onschuldinghe, of ick blusschese uyt met weldaden, of ick laetse door oogluyckinghe versterven: altijdt onthoud ick my van twist, ende ist dat die ghebeurt, soo wil ick liever aen mijn goed, dan aen de vriendtschap schade lyden. In andere dinghen ben ick een Mitio, of goedertieren, niemand en quetse ick, ick lache een yegelijck toe, ick groete en werde vriendlijck ghegroet, tegen niemandts gemoedt en strijde ick, niemants voornemen of doen verwerp ick, ick en acht my boven niemand, ick late eenen yeghelijck het sijne behaeghlijck zijn. Dat ick wil versweghen hebben, [p. 202] en gheve ick niemand te kennen. Anderer luyden heymelijcke saken en ondersoeck ick niet: en als ick by avonture yet weet, ick en klap het nimmermeer uyt. Vanden genen die niet tegenwoordigh en zijn swijgh ick, of spreeck daer vriendlijck ende beleefdelijck van. Een groot deel der on-eenigheden onder de Menschen spruyt uyt onmatigheydt der tonghe. Ander lieden oneenigheden en verweck noch voed ick, maer waer dat oock de gheleghentheyt ghegeven wert blusch ickse uyt, of ick versachtse. In deser manieren heb ick tot noch toe de nijdigheyt ontgaen, ende heb de goetgunstigheydt mijner borgeren gevoedt. Pa. En hebt ghy noyt gevoelt, dat u de ongehuwde staet swaer viel? Gl. My en is wel noyt in mijn leven yet bitterers overkomen dan de doodt mijns Wijfs, en soude heftigh ghewenscht hebben, dat sy te ghelijck met my out hadde moghen werden, en uyt onser beyder kinderen geneughte scheppen: maer dewijl het Godt anders belieft heeft, heb ick gheacht dat het ons beyden alsoo nutter was, oock dacht ick, datter gheen oorsake en was om my met vergeefsche rouw te quellen, insonderheyt nadien die mijn afghestorven wijf niet profijtelijck en soud geweest zijn. Po. En is u noyt lust aengekomen om wederom te houwlijcken, in sonderheydt, nademael u dat soo wel vergaen was? Gl. Ja, my is lust aenghekomen: maer om kinderen wille hadde ick een Wijf ghetrout: om mijner kinderen wille heb ick wederom gheen wijf ghetrout. Po. Maer het is armlijck geheele nachten alleen te slapen.
    Gl. ’t En is den ghenen niet swaer die ’t soo wil. Daer beneffens overdenckt, hoe veel nuttigheden dat oock het onghetroude leven heeft. Sommighe nemen uyt alle saken ’t geen daer in schadelijck is, soodanighe schijnt Crates geweest te zijn, op wiens name een kort ghedicht ghelesen wert, waer in hy de ellendigheden des Werelts by een ander stelt: Seecker desen behaecht de spreucke, ’t is alderbest niet gheboren te werden. My behaeght Metrodorus beter, die van allen zijden uyt-kiest wat daer goets in is: want also wert het leven lieflijcker. En ick ben also ghesint, dat ick geen dingh seer hate, of begeere. Also gheschiet het, indien my yet goets ghebeurt, dat ick niet opgeblasen of dertel en werde: indien ick yet verliese, dat ick my niet seer en quelle. Pa. Voorwaer ghy zijt een Philosooph, wijser dan Thales selve (een van de seven wijsen van Griecken) by so verre ghy dat doen kont. Gl. Ist dat daer eenighe bekommernis in mijn hert ontstaen is, ghelijck in het leven der menschen vele soodanighe dingen zijn, ick werpse terstont uyt mijn sin, ’t zy dan gramschap uyt vertoorninge, of yet anders dat onbetamelijck ghedaen is. Po. Maer daer zijn sommige ontbillijckheden, die oock den aldersachtmoedighsten tot toornigheydt souden mogen beweghen: soodanige zijn dickwils oock de verstoornissen der dienstboden. Gl. Ick en laet niet toe datter yet in mijn hert blijve: indien ick het beteren kan, soo betere ick het, indien niet, soo denck ick alsoo: wat sal het baten dat ick my daermede quelle, dewijl doch de sake daer mede niet beter en sal zijn? Wat sal ick veel seggen? Ick late toe, dat de redene terstondt het gheene van my verkrijghe, dat de tijdt een tijdt langh daer na van my verkrijgen soude. Immers en isser sulcken groot hert-seer niet, dien ick met my te bed laet gaan. Eu. ’t En is niet wonder, dat ghy niet out en werdt, dewijl ghy sulcken hert hebt. Gl. En oock, op dat ick by den vrienden niets en verswijge, heb ick my insonderheydt ghewacht, dat ick gheen groote misdaet en bedreve, die of my of mijne kinderen tot schande moghte strecken. Want daer en is niets ongeruster, dan een hert dat hem selven schuldigh kent. Ist dat ick yet misdaen heb, ick en gae niet te bed, eer dat ick my met [p. 203*] God versoene. De Fonteyne der warer gherustheydt is, wel met God over een te komen: Want die alsoo leven, den selven en konnen oock de menschen niet seer schadelijck zijn. Eu. En queldt u de vreese des doodts nimmermeer? Gl. Niet meer dan my de dagh mijner geboorte quelt. Ick weet dat ick sterven moet: die sorghvuldigheydt soud my misschien sommige dagen mijns levens benemen, immers en soude sy daer niets by konnen doen. En alsoo bevele ick God dese geheele sorge: ick en besorg niet anders, dan dat ick wel en lieflijck leven mach. Nu en kan niemand lieflijck leven, dan de gene die wel leeft. Pa. En ick soude van verdriet oudt werden, indien ick soo veel jaeren in een selve stadt bleve, al waert schoon dat my gebeurde binnen Romen te leven. Gl. De veranderinghe der plaetse heeft wel eenighe gheneughlijckheydt: maer verre reysen ghelijckse misschien wijsheydt gheven, alsoo zijnse seer gevaerlijck. My dunckt vryer te zijn, dat ick in eens Landt-beschrijvers kaerte om de gheheele werelt gae, en dat ick alsoo veel in de Historen sie, dan of ick gantsche twintigh jaeren langh na Ulyssis exempel door alle landen ende Zeen reysde. Ick heb een Hofken, dat niet meerder dan twee duysent schreden van der stadt gheleghen is: aldaer werde ick somwijle uyt een steedman een Landt-man: ende aldaer my vermaeckt hebbende, kome ick als een nieuw gast wederom in der Stadt: oock en groet ick anders niet, ende en werde anders niet ghegroet, dan of ick te schepe uyt de Eylanden wederom gekomen waer, die onlangs ghevonden zijn.
    Eu. En helpt ghy u gesontheydt niet met Medicijnen? Gl. Ick en heb met den Medicijn-meesters niet te doen. Ick en heb noyt ader ghelaten, noch pillen ingenomen, noch drancken gedroncken: indien my eenige swaer-moedigheyt aenkomt, so verdrijve ick het quaet met matinghe van spijse, of met landt-waerts te reysen. Eu. En hebt ghy met studeren niet te doen? Gl. Ja ick: Want hier in is de principale verlustinge des levens gheleghen: maer hier verluste ick, ende maecker my niet magher mede. Want ick studere of tot gheneughlijckheyt, of tot nuttigheyt des levens, maer niet tot beroeminge. Wanneer ick gegeten heb, soo spijs ick my met gheleerde fabulen, of ick neem een Leser: oock en beneerstighe ick my nimmermeer langher in de boecken dan een ure: alsdan stae ick op, ende de Luyte nemende, wandel ick een weynigh tijdts in de slaep-kamer, of ick singhe, of verhale by my selven wat ick ghelesen heb: ende indien daer een soet-prater teghenwoordigh is, soo vertel ick het hem: daer nae keere ick my wederom tot het boeck. Eu. Segh my ter goeder trouwen, en gevoelt ghy gheen moeyelijckheden, die men seydt datter seer vele zijn? Gl. De slaep is wat minder, ende de memorie en is soo vast-houdende niet, ten zy dat ick daer yet vast in printe. Ick heb mijn belofte voldaen: ick hebbe u lieden mijn toover-konsten verklaert, met welcke ick mijn jeught onderhoude: nu laet Polygamus ons ter ghelijcker trouwe vertellen, van waer hy sulcken grooten ouderdom vergadert heeft. Po. Voorwaer ick en sal voor sulcke ghetrouwe medeghesellen niets verborghen houden. Eu. Ghy sult het oock den ghenen vertellen die swijghen sullen. Po. Doen ick te Parijs woonde, weet ghy selve wel, hoe dat ick van Epicuro (dat is, van ’t wellustigh leven) niet vreemt en ben gheweest. Eu. Voorwaer wy zijn het wel indachtigh, maer wy meynden dat ghy die manieren tsamen met de jeught te Parijs laten soudt. Po. Wt vele die ick aldaer lief ghehadt had, heb icker eene met my naer huys wegh gevoert, en de selve swangher zijnde. Eu. In uws Vaders huys? Po. Recht aen, maer ick versierde dat sy ’t wijf van een mijnen vrienden was, dewelcke een [p. 204] weynigh tijts daer na volghen soude. Gl. Gheloofde u Vader sulcx? Po. Ja hy vernam de sake binnen den tijdt van vier dagen. Terstont verrees daer een gruwsaem ghekyf: ende nochtans en onthield ick my middelertijdt niet van brassen, van dobbelen, en andere quade practijcken. Wat sal ick veel segghen? Als mijn Vader des kijvens gheen eynd en maeckte, segghende, dat hy soodanighe hennen binnes huys niet en wilde voeden, en dickwils dreygende my te willen ont-erven, gingh ick in een ander Lant, ende ick een haen zijnde, toogh met mijn Henne in een ander plaetse metter woon: die selvighe heeft my sommighe Kieckens voortgebracht. Pa. Van waer kreegt ghy’t goet? Po. Mijn Moeder gaf my somwijlen heymlijck wat: en daer beneffens maeckte ick meer dan ghenoegh schulden. Eu. Wierden daer sulcke sotte Menschen ghevonden, datse u geloofden? Po. Daer zijnder die niemanden liever en borgen. Pa. Wat geschiede daer na? Po. Ten laetsten doen mijn Vader my ernstlijck wilde ont-erven, spraken de vrienden daer tusschen beyden, ende leyden dien krijgh op dese conditien, te neder, dat ick een wijf uyt onsen Lande trouwen, en van de Waellinne scheyden soude. Eu. Was het u wijf? Po. Daer waren woorden des toekomenden tijds, ende daer was een byslaep des tegenwoordighen tijdts geschiedt. Eu. Hoe is het u dan geoorloft geweest van haer te scheyden? Po. Naderhandt heeftmen vernomen, dat mijn Waelinne een Wael tot een Man hadde, vanden welcken sy langen tijdt gheleden, heymlyck wech gheloopen was.
    Eu. Hebt ghy dan nu een Wijf?
    Po. Niet dan dese, die de achtste is.
    Eu. De achtste? ghy en zijt niet sonder waersegginge Poligamus genoemt. Sy zijn misschien al te samen onvruchtbaer ghestorven. Po. Jae daer en isser niet eene gheweest, of sy heeft my eenige joncxkens t’mijnen huyse ghelaten. Eu. Ick wilde liever so vele hennen hebben, die my Eyeren t’mijnen huyse leyden. En verdriet u dat dickmaels weder-houwelijcken niet? Po. ’tVerdriet my soo seer, dat ick indien dese achtste heden stierf, overmorgen de negende trouwen soude. Jae dit verdriet my, dat het niet gheoorloft en is twee of drie tseffens te hebben, naedemael een haen so veel hennen besit. Eu. Voorwaer Haen, ick en verwonder my niet, dat ghy niet seer vet ende soo oudt gheworden zyt: want daer en is niets, daermen soo haestigh oudt van wert, dan van onmatige ende ontijdige brasserijen, al te hevigh minne der vrouwen, ende ongematighde oncuysheydt. Maer wie onderhoudt het huysghesin? Po. Nae de doodt mijner ouderen heb ick middelbare goederen verkregen, ende ick arbeyd neerstelijck met mijn handen. Eu. Hebt ghy dan ’t studeren verlaten? Po. Gantschelijck van den Os op den Ezel komende, als men seyt, ben ick uyt een Leven-konstenaer, een konstigh Smit gheworden. Eu. O ellendighe mensch! moest ghy soo dickwils rouw draghen, ende soo menighmael Wedenaer zijn? Po. Ick en heb noyt boven thien daghen Wedenaer geweest, ende de nieuwe getroude heeft altijdt den ouden rou uytghedreven. Ghy hebt ter goeder trouwen in ’t korte het geheele begrijp mijns levens. Ende och! of Pampirus ons oock de Comedie sijns levens vertelde, diewelcke jeughlijck genoegh is van sijn tijdt: want, indien ick niet en misse, soo is hy twee of drie jaren ouder dan ick. Pa. Ick sal’t u seker seggen, indient u gelegen is soo danighen droom te hooren. Eu. Jae het sal ons oock gheneughlijck zijn om hooren. Pa. Als ick weder t’huys ghekomen was, begonde mijn vader oudt zijnde terstont te dringen, dat ick eenighe manier des levens aen soude nemen, van welcke den staet den Huysghesins wat ghewins mocht hebben: Ende na langhe beraetslaginge behaegde hem koopmanschap.*
[p. 205]
    Po. My verwondert dat hem die maniere des levens aldermeest behaechde.
    Pa. Ick was van naturen begeerigh om nieuwe dingen, menigerley Landen, Steden, Talen en maniere der Menschen te kennen. Hier toe scheen de Coopmanschap aldermeest bequaem te zijn: uyt welcke saecken oock wetenschap voort komt. Po. Maer een ellendighe wetenschap, namelijck, die sy gemeynlijck met grooter ellendigheydt moeten koopen. Pa. ’t Is soo. Alsoo telde mijn Vader my een genoeghsame groote hooftsomme, op dat ick met Herculis gonst, ende Mercurij gheluckighe hulp de Coopmanschap beginnen soude. En terstont stontmen nae een Wijf met seer groot houwlijcx goedt, maer soo schoon dat sy oock sonder goet behaeghlijck konde zijn. Eu. Is het wel gheluckt? Pa. Jae eer dat ick weder t’ huys quam, is de hooft-som en het gewin verloren. Eu. Misschien door schipbrekinghe. Pa. Seeckerlijck door schipbrekinge, want wy stieten tegen een steenrotze, die periculeuser is dan eenighe Malea daer ’t op den hals aenkomt. Eu. In wat zee is de steen-rotze in de weghe, of wat naem heeftse? Pa. De zee en kan ick niet noemen, maer de steen-rotze is befaemt door de verderffenis van velen: in ’t Latijn wert sy ghenoemt Alea (dat is de teerling of dobbelsteen) hoe dat ghy Griecken die selve noemt, en weet ick niet. Eu. O ghy sot? Pa. Ja u vader is sotter gheweest dan ghy, dat hy u Jongeling sulck een grootse somme gelts heeft toebetrouwt. Gl. Wat is daer na geschiedt? Pa. Daer en is niets ghedaen, maar ick dacht my selfs te verhanghen. Gl. Was u vader soo onversoenlijck? Want goet kanmen weder krijghen, en ’t eerst is een man te vergeven, veel meer behoorde Pampiro, dat is, besoecker aller dingen, de misdaedt vergheven te werden. Pa. Ghy seght misschien de waerheydt, maer ick ellendige ben midlertijdt het Wijf quijt geworden. Want zo haest als des meysjens ouders dese beginselen vernamen, seyden zy my de swagherschap af: ende ick had haer op ’t seerste lief. Gl. My jammert uwer. Maer wat raedt hebt ghy hier-en-tusschen aenghevanghen?
    Pa. Gelijck men in wanhopige verloren saken gewoonlijk is te doen. Mijn Vader had my ont-erft, het goet was wech, het wijf was verloren, van allen zijden most ick hooren: ghy op-slocker, ghy brasser, ghy slampamper. Wat sal ick meer segghen? Ick beraedtslaeghde ernstlijck by my selven, of ick my selve verhanghen, of erghens in een Klooster stooten soude. Eu. Dat was een wreede raed. Ick weet wat ghy van beyden gekozen hebt, de sachtste maniere van sterven. Pa. Ja die my doemaels de wreetste docht te zijn: soo gheheel mishaeghde ick my selven. Gl. Maer seer vele werpen hen selven daer henen, op dat sy te gheneughlijcker moghen leven. Pa. Een wynich reys-ghelts by een gheschrapt hebbende, reysde ick heymlijck verre van mijn Vader-land wech. Gl. Waer henen doch. Pa. Naer Yerlandt: aldaer ben ick een Canonick gheworden uyt de soorte der ghener, die van buyten lynen ende van binnen wollen zijn, dat zijn Regulieren.
    Gl. Sijt ghy dan by den Yerlanders des winters gebleven? Pa. Neen ick, maer als ick twee maenden lang by dese gheweest had, voer ick te schepe nae Schotland. Gl. Wat ergerde u by haer luyden? Pa. Niets, behalven dat my dien reghel dochte sachter te zijn, dan de gene verdient hadde, die weerdigh was meer dan eenmael ghehanghen te werden. Eu. Wat isser in Schotland bedreven? Pa. Aldaer ben ick uyt een lynen Monick, een pelsdraghende Monick gheworden by de Carthusers. Eu. Menschen die der werelt gantschlijck afgestorven zijn. Pa. Alsoo docht my, als ick haer hoorde singen. Gl. Wat? singhen oock de dooden? Hoe vele maenden hebt ghy by hen lieden een Schots- [p. 206] man gheweest? Pa. Bykans ses. Gl. O volstandigheyt? Eu. Wat ergerde u aldaer? Pa. Om dat my dat leven traegh ende lecker dochte te zijn. Daer beneffens vant ick aldaer vele, die niet seer wijs en waren, om der eensaemheyt wille, soo ick achte. Ick had niet veel wysheydts, ick vrees dattet altemael vergaen soude. Po. Waer henen zijt ghy daer na ghereyst? Pa. In Vrancrijck: aldaer heb ick sommige ghevonden die geheel swart waren na den regel des H. Benedicti, dewelcke met de verwe der kleedinghe te kennen geven, dat sy in deser werelt rou draghen ende ick vandt onder dese, die voor haren oppersten rock een hayren kleet droeghen, een net ghelijck zijnde. Gl. O sware kastydinghe des lichaems! Pa. Hier bleef ick elf maenden. Eu. Wat is u in de weghe dat ghy daer niet altijt en bleeft? Pa. Om dat ick daer meer ceremonien, dan ware Godsaligheydt vandt Daer beneffens had ick ghehoort, datter sommighe waren veel heyligher dan dese, die Bernhardus tot een strenger disciplijn ghebraght hadde, het swarte kleedt in een wit verandert hebbende: by dese bleef ick thien maenden. Eu. Wat ergherde u hier? Pa. Gheen dinck seer. Want ick bevant dat dese genoegsaem bequame gesellen waren: maer het spreeck-woort der Griecken beweeghde my, ’tschip moet aen d’een of d’ander wal. Soo had ick dan voor my ghenomen of gheen Monick te zijn, of wel daghelijcx een Monick te zijn. Ick had ghehoort datter sommighe van Brigitten oorde waren, gansch hemelsche menschen: tot dese heb ick my begeven. Eu. Hoe veel maenden zijt ghy aldaer gheweest? Pa. Twee daghen, ende selve noch niet gheheel. Gl. Behaeghde u die maniere des levens soo seer? Sy ontfanghen niemand, ten zy dat hy hem terstont aen de Professie verbinde. Ende ick en was noch so ontsinnigh niet, dat ick my lichtlijck in eenen helster* begaf, die ick nimmermeer en soud konnen uyt-schudden. Ende so menichmael als ick de Jonckvrouwen hoorde singen, quelde my mijn herte om ’t wijf dat my benomen was. Gl. Wat geschiede daer na? Pa. Mijn hert brande door liefde van heyligheyt, ende nergens en wierde mijn ghemoed genoeg gedaen. Ten laetsten om her wandelende, raeckte ick by sommighe die een kruys voordroegen, Dit teken behaegde my terstont, maer de verscheydenheydt belette de verkiesinge: sommige droegen een wit, andere een root, andere een groen, andere een bont, andere een enckelt, andere een dubbelt, sommige een vier-dubbelt kruys andere droegen een kruys dat met dese of met die gedaente onderscheyden was. Ick, opdat ic niets onversocht en soud laten, heb bykans alle gedaenten gedragen. Maer heb metter daet bevonden, dat het verre een andere sake is een kruys op den mantel of rock, dan in’t herte te dragen. Ten laetsten van nae-soecken vermoeyt zijnde dacht ick alsoo by my selven: op dat ick t’eenemael alle heyligheyt bekomen magh, sal ick in ’t Heylighe landt reysen, ende ick sal wederom t’huys komen met heyligheydt beladen. Po Zijt ghy daer oock henen ghereyst? Pa. Ja vryelijck. Po. Waer kreegt ghy teer-gelt? Pa. My verwondert dat u dit nu eerst inden sin komt om te vraghen, ende dat ghyt niet veel eerder gevraeght en hebt. Maer ghy kend het spreeck-woort, die een konst kan magh alle vere over. Gl. Wat konst droeght ghy met u? Pa. De handt-kykerij. Gl. Waer hadt ghy die geleert? Pa. Wat is daer aen gelegen? Gl. Van wat meester? Pa. Van den genen die alle dingen leert, den buyck. Ick voorseyde voorledene toekomende, ende teghenwoordighe dinghen. Gl. En wist ghyse? Pa. Gantschlijck niet: maer ick rieder stoutlijck na, ende dat sonder te weten, het gelt te voren ontfangen hebbende. Po. Cond u sulcken spotlijcken konst voeden? Pa. Sy konde, ende oock met [p. 207] twee knechts. So vele sotte[n] en sottinnen zijnder over al: maer nochtans doen ick naer Jerusalem reysde, had ick my begheven in ’t gheselschap van een seer rijck groot heer, die tseventich jaren out zijnde, seyde, dat hy met gheen gherust hert sterven en soude, ten waer dat hy eerst naer Jerusalem gereyst had. Eu. liet hy een wijf t’ huys? Pa En oock ses kinderen. Eu. O ongodlijck godsaligh oudt man. En zijt ghy heyligh weder van daer gekomen? Pa. Wilt ghy dat ick de waerheyt bekenne? wat booser dan ick daer hene ghegaen was. Eu. So hebt ghy dan ghelijck ick hoore, de liefde der religie verworpen? Pa. Ja sy is brandender gheworden. Derhalven in Italien wederghekeert zijnde, begaf ick my inde krijgh. Eu. Socht ghy dan de religie also inde krijgh, daer doch niet schandlijckers en kan wesen? Pa. ’t was een heylighe krijgh. Eu. Misschien teghen den Turck. Pa Ja al wat heyligher, gelijckse doe ymmers seyden. Eu. Wat was het dan? Pa. Iulius de tweede oorlooghde teghen de Francoysen. Voorts maeckte my d’ervarentheyt van vele saecken den krijgh prijslijck. Eu. D’ervarentheyt van vele, maer quade saken. Pa. so heb ick naderhandt bevonden. Ende nochtans heb ick hier strenger gheleeft dan in de Cloosteren. Eu. Wat is daer nae geschiet? Pa. Doen begon mijn hert te twijffelen, of ick tot de verlatene koopmanschap weder keeren, of de voorvluchtende Religie vervolghen zoude. Midlertijdt quam my inde sin, dat beyde die dinghen by malkanderen konden ghevoeght werden. Eu Wat? dat ghy te ghelijck een koopman ende een Monick zijn soud? Pa. Waerom niet? Daer en is niets religieuser dan de orde der Bedel-monicken, en nochtans en isser niet koopmanschap ghelijcker. Sy reysen door alle landen ende over alle ze’en: sy sien veel, sy hooren veel, sij doorloopen alle huysen van slechte luyden, Edelluyden ende Coninghen. Eu. Maer sy en doen gheen koopmanschap om winst. Pa Dickwils gheluckiger dan wy doen. Eu. Wat soorte van dese hebt ghy verkoren? Pa. Ick heb alle gehdaenten besocht. Eu. En behaeghde u gheene? Pa. Ja sy souden my al te samen behaeght hebben, indien ick terstondt hadde moghen koopmanschappen. Maer ick overdacht, dat ick langen tijdt int Choor soud moeten arbeyden, eer dat my de koopmanschap toebetrout wierde. En doe begon ick te trachten om na een Abdie te staen, maer eerstlijck en dient het geluck een yeghelijck in dese sake niet, en daer beneffens duurt het na-jagen dickwils lange tijt. Als ick dan in deser maniere acht jaren hadde toeghebraght, ende my de doodt mijns Vader gebootschapt was, keerd ik weder nae huys, en na den raet mijner Moeder troud ick een wijf, ende ick ben wederom tot mijn oude koopmanschap ghekeert. Gl. Segh my, doen ghy soo menichmael een nieu kleed aentoogt, ende als in een ander dier verandert wierdet, hoe kond ghy u al houden? Pa. Waerom so wel niet als de gene, die in een selve spel somwijlen d’eene, somwijlen d’ander persoon aennemen? Eu. Seg ons ter goeder trouwen, dewijl ghy alle manieren des levens besocht hebt, wat dunckt u van allen ’t beste te zijn? Pa. Alle dinghen en passen en yegelijck niet even wel, my en dunct gheen beter te zijn dan het ghene dat ick ghevolght heb.
    Eu. Nochtans heeft de koopmanschap veel onghemacks. Pa. ’t Is so. Maer naedemael daer geen manier des levens van alle my on-ghemacken vry is, soo bestel ick dat my te doen staet. Maer nu is Eusebius overigh, den welcken niet verdrieten sal by den vrienden eenighe handelinghe sijns levens te verklaren. Eu. Jae ’t gheheele spel, indient u goet dunckt, want het en heeft niet veel deelen. Gl. Het sal ons seer [p. 208] aengenaem zijn. Eu. Als ick weder in mijn Vader-landt ghekomen was, beraetslaeghde ick een jaer langh by my selven, wat maniere des levens ick aennemen wilde, ende ick ondersocht my selve oock tot welcken maniere ick gheneyght of bequaem was. Midlertijt wierde my een Prebende of Proven (so mense noemt) aengeboden, die genoegsame rijcke inkomsten had: ick namse aen. Gl. Gemeynlijck wert die maniere des levens veracht. Eu. My dunct, nae dat der Menschen saecken gelegen zijn, dat men daer genoegh na behoort te wenschen. Dunckt het u een kleyn geluck te zijn, dat yemandt haestlijck als vanden Hemel so veel profijts, weerdigheyt, eerlijcke ende wel toegheruste huysingen, ghenoeghsaem jaerlijcksche inkomsten, een eerlijck gheselschap, ende ten laetsten eenen Tempel gegeven wert, daer ghy, wanneert u belieft, u in Godvreesentheyd oeffenen meught? Pa. Aldaer ergherde my overvloedigheydt, en ’tquaet geruchte der Concubinen, daer beneffens dat meest alle van die soorte de gheleertheydt haten. Eu. Ick en sie daer niet nae wat andere doen, maer wat ick behoor te doen: ende ick voeghde my by de veste, ist dat ick andere, niet beter en kan maecken. Po. Heb ghy in die maniere des levens ghedurighlijck gheweest? Eu. Ghedurighlijck: behalven dat ick hier-en-tusschen eerst vier Jaren te Padua gheweest ben. Po. Waerom? Eu. Dese jaren heb ick alsoo ghedeylt, dat ick anderhalf jaer in de Medicijne, ende de overighe tijdt inde Theologie gestudeert hebbe. Pa. Waerom dat? Eu. Op dat ick te beter mijn ziele ende lichaem matighen, ende somwijlen mijn vrienden raet geven moghte: want ick predicke oock somwijlen nae mijn wijsheydt. Alsoo heb ick tot noch toe, gherustlijck ghenoegh geleeft, met een Priesterschap te vreden zijnde, oock niet meer begeerende, sullende oock het selve weygeren, indien het my aengheboden wierde. Pa. Och of wy weten moghten, wat onse andere medegesellen doen, met welkcke wy doemaels vriendlijck gheleeft hebben. Eu. Van sommighe kan ick vertellen: maer ick sie dat wy niet verre vande Stad en sijn, daerom sullen wy, indient u lieden goet dunckt, in een selve herbergh by malkanderen komen: aldaer sullen wy, tijdt hebbende, met malkanderen vande andere overvloedighlijck spreecken. Hugo een Voerman. Seg scheelert, van waer hebt ghy sulcken ellendigen vracht ghekreghen? Henrick een ander Voerman. Jae ghy Hoeren-weerdt, waer voert ghy die Bordeel-brocken henen? Huge. Ghy had die koude oude Mannekens erghens in de Netelen behooren te werpen, dat sy warm hadden mogen werden. Hendrick. Jae siet ghy op u gheselschap, dat ghyse erghens in eenen diepen water-poel werpt, dat sy verkoelt mogen werden, want sy zijn al te heet. Hu. Ick en ben niet ghewoon mijn vracht om te werpen. Hen. Niet? ick heb doch laestmael ghesien, dat ghy ses Carthusers in den slijck neder wierpt, alsoo dat sy in plaetse van witte Monicken, swart daer wederom upt quamen: ende ghy lachte midlertijt, als of ghy het wel bestelt had. Hu. Ende dat niet t’onrecht, want sy sliepen alle, ende waeren seer swaer op mijnen waghen. Hen. Maer mijne oude Mannekens hebben mijnen wagen seer verlicht, al de wegh door ghedurighlijck snappende: ick en heb noyt beter maets gesien. Hu. Ghy en plaght nochtans aen sulcke gheen lust te hebben. Hen. Maer dese zijn goede oude Mannekens. Hu. Hoe weet ghy’t? Hen. Om dat sy my op den wegh driemael uytnemende goet bier geschoncken hebben. Hu. Ha, ha, he: daerom acht ghyse goet te zijn.



[p. 209]

De XXVII. T’samen-spraeck.

Opulentia sordida,

De vreckighe Rijckdom,

Of

De Rijcke-magher-keucken.

Waer in vertelt wordt hoe dat een vreck, gierigh Rijck Man
huys houdt, ende sijne Cost-ganghers onthaelt.

Iacobus, Gilbertus.

Iacobus.

WAer van daen komt ghy ons soo dorre, als of ghy hier-en-tusschen met den krekels van den Dauw ghespijst waert: my dunckt dat ghy anders niet van een Syphar of huyt van een slang zijt. Gi. In de helle werden de zielen met maluwe ende loock versadigt: maer ick heb thien maenden geweest, daer my sulcx oock niet beuren mocht. Ia. Ic bid u, waer doch? zijt ghy dan op een Galey geworpen? Gi. Geensins, maer te Synodio. Ia. Hebt ghy in sulck een rijcke stadt grooten honger geleden? Gi. Ja seker. Ia. Wat was de oorsaecke? Had ghy ghebreck? Gi. Noch gelt, noch vrienden. Ia. Wat ongeluck was het dan? Ick had met een weert te doen, die Antronius genoemt was. Ia. Met dien rijcken? Gi. Maer seer gierigen. Ia. Ghy vertelt een seltsame sake. Gi. Geensins, maer soo
[...]
[p. 210] roeyde hy uyt de Eylandekens wortelen van boomen, die van andere vergeten waeren, en sulcx ghemeynlijck by nacht. Wt dese (noch niet wel droogh zijnde) wierde een vyer aenghestoockt, niet sonder rooc, maer wel sonder vlam, ’twelcke niet en warmde, maer maeckte, datmen waerlijck niet seggen en konde, dat daer gheen vyer en was: ende een vyer duerde een gheheele dagh, sulcken ghemaetighden brandt was het. Ia. Het was hardt aldaer t’ overwinteren. Gi. Jae noch veel harder des somers daer te zijn. Ia. Hoe soo? Gi. Want dat huys was soo vol vloyen en wand-luysen, datmen des daeghs niet rusten, noch des nachts slapen en konde. Ia. O ellendige rijckdom! Gi. Insonderheydt in die soorte van beestjens. Ia. Daer moeten luye vrouwen zijn. Gi. Sy zijn verborgen, ende en verkeeren onder de mannen niet. Alsoo geschiet het, dat de vrouwen aldaer niet anders en zijn dan vrouwen, ende dat de mannen die ghedienstigheden ontbreken, die hen vanden vrouwen gemeenlijck bewesen werden. Ia. Maer verdroot Antronio hier-en-tusschen dat onthael niet? Gi. Desen die in sodanige vuyligheyt opgevoed was, en was geen dingh geneuglijck, behalven ghewin. Ende ghy weet, dat die stadt meer dan andere een koopstad is. Die vermaerde Schilder Apelles, achtede beklaechlijck te zijn, wanneer daer een dagh sonder linie te trecken, voorby gegaen was: Antronius beklaeghde veel meer, wanneer daer een dagh sonder ghewin was voorby ghegaen. En indien sulcx t’ eenigher tijdt ghebeurde, sochte hy het gewin binnens huys. Ia. Wat dede hy? Gi. Hy hadde in huys nae de maniere dier stadt een reghen-back, daer uyt schepte hy sommighe emmeren waters, en gootse in de wijn-vaten. Ia. De Wijn was misschien al te heet. Gi. Jae sy was meer dan verschaelt. Hy en kocht nimmermeer Wijn, dan die verdorven was, op dat hy hem te minder koopen moghte: en op dat van den selven niets verloren en soude gaen, menghde hy dickwils de hef ende moer van thien jaren daer onder, alles wentelende ende wederom rollende, op dat het most mochte schijnen te zijn: want hy en soude niet een kruym gests verloren laten gaen. Ia. Maer indienmen den Medicijns gelooven magh sodanige wijn vaert het graveel in de blase. Gi. De Medicijns en dwalen niet, want in dat huys en was niet een jaer so gheluckigh, of daer stierf een of twee aen’t graveel, ooc en vreesde hy dat doodlijcke huys niet. Ia. Neen hy? Gi. Hy vergaderde oock vande dooden schattinge, ende en versmade ’t gewin niet, hoe kleyn dattet oock was. Ia. Ghy spreeckt van dieverije. Gi. De kooplieden noement ghewin. Ia. Wat dronck Antronius midlertijt? Gi. Bykans den selven hemelschen wijn. Ia. En ghevoelde hy geen quaet? Gi.Hy was hart, dat hy wel hoy soud hebben konnen eten, ende (als ick geseyt heb) in soodanige leckerheden was hy van joncx aen opgevoed. Hy achte datter niet sekerders en was dan dit gewin. Ia. Hoe soo? Gi. Indien ghy het wijf, de sonen, dochter, swagher, knechts ende maeghden reeckent, onderhield hy binnens huys bykans drie-en-dertigh lichamen. Hoe dat nu de wijn wateriger was, hoe dat hy spaerlijcker ghedroncken, en langhsamer uyt ghetapt wierde. Rekent my nu hier, wanneer daer alle dage een emmer waters by gedaen wert, wat een profijtelijcke somme dat sulcx maeckt in een jaer? Ia. O vuyle gierigheyt! Gi. Oock en kreegh hy geen minder profijt uyt het broot. Ia. In welcker maniere? Gi. Hy kocht gevalschte tarwe, die een ander niet en soude hebben willen koopen. Hier was terstont gewisse winst, om dat hyse minder kochte: maer het gebreck verbeterde hy met list. Ia. Met welcke doch? Gi. Daer is een soorte van leem, het koorn niet onge- [p. 211] lijck, tot welcke wy sien dat ooc de peerden lust hebben, terwijl sy aen de leeme wanden knagen, en geern uyt waterpoelen drincken, die met dat leem beroert zijn. Het derde deel dier aerde menghde hy daer onder. Ia. Is dat verbeteren? Gi. Seeckerlijck men ghevoelde ’t ghebreck der tarwe te minder. Meynt ghy dat oock een gewin was om te versmaden? Doet hier noch by een practijck: binnens huys backte hy het broot, ende niet dickwilder oock in den somer, dan tweemael ter maendt.. Ia. Dat is steenen, geen brooden voor te setten. Gi. Of indien daer yet harder is dan steenen. Maer tegen dit quaet was een bereyde remedie. Ia. Wat doch? Gi. Sy maecten stucken broots inde bekers doopende met wijn weeck. Ia. Het een was nae ’tander: maer verdroegen de wercklieden sulcken onthalingh: Gi. Eerstlijck sal ick het tractement der oppersten dies huysgesins vertellen, op dat ghy te lichtlijcker gissen meught, hoe dat de wercklieden onthaelt werden. Ia. Ick begeert te hooren. Gi. Van ontbijten en geschiede daer noyt ghewagh. Het middaghmael wierde gemeynlijck tot een ure toe na den middagh vertrocken. Ia Waerom? Gi. De Vader des huysghesins Antronius wierde verwacht. Men at ’savonts somwijlen bykans te tien uren. Ia. Maer ghy en plagt niet wel honger te konnen lijden. Gi. Ende daerom riep ick Orthrogonum dickwils den swager Antronij, want wy waren in een selve kamer: tsa Orthrogone, en houdmen heden gheen avond-mael by de Synodiers? Hy antwoorde bequamelijck, dat Antronius terstont komen soud. Als ick niets en sagh toerusten, ende my de mage jeuckte, seyd ick: Wel aen Orthrogone, salmen heden vergaen moeten van honger? Hy veronschuldigde een uur, of yet diergelijck. Als ick den honger niet lijden en konde, stoorde ick hem wederom in zijn werck ende seyde: Wat salt wesen? salmen van honger moeten sterven? Als Orthrogonus nu alle uytvluchten ge-eyndight hadde, gingh hy tot de dienst-knechten, en liet de tafel decken. Ten laetsten als Antronius niet weder en quam, ende daer niets bereydt en wierde, gingh Orthrogonus af, door mijne smaden overwonnen zijnde, tot zijn wijf ende sijns wijfs Moeder ende kinderen, roepende dat zijt Avondtmael bereyden souden. Ia. Nu verwachte ick ten minsten het Avondtmael. Gi. Haest u niet seer: daer quam ten laetsten een kreupel knecht voort die over die sake gestelt was. Vulcano niet seer ongelijck, dese deckte de Tafel met een laken. Dit was de eerste hope des Avondmaels. Ten laetsten wierden daer na lang roepen, glasen schalen gebragt, met water dat seker klaer was. Ia. Dit was de tweede hope des Avondmaels. Gi. En haest u niet segh ick: Wederom wierde daer nae vreeslijck roepen, een schale vol van dien gestigen Hemelschen wijn ghebraght. Ia. O, dat is wel gedaen. Gi. Maer sonder brood. Daer en was noch geen perijckel, niemandt hongherigh zijnde sou soodanighen wijn gheerne drincken. Men riep wederom tot datmen heesch wierde. Doen wierde ten laetsten dat broodt voorgheset, dat nauwlijcx een Beyr met zijn tanden soude breecken. Ia. Voorwaer nu was het leven besorght. Gi. Doent laet inder nacht was, quam Antronius ten laetsten, met een seer ongheluckighe voorrede, seggende, dat hy pijn in de mage hadde. Ia. Wat quade gissinge was hier in ghelegen? Gi. Om datter doen niet en was om te eten. Want wat soud ghy verwachten, wanneer de weert sieck is? Ia. Was hy in der waerheyt sieck? Gi. Soo seer, dat hy alleen drie Capoenen soud op gheslockt hebben indien se hem yemandt om niet ghegheven hadde. Ia. Ick verwachte de maeltijdt. Gi. Eerstlijck wierde hem een schotel voorgeset met boonen-meel, welcke soorte van toe-spijse aldaer den schamel-lieden verkocht wert. Hy seyde [p. 212] dat hy dat als een remedie teghen alle soorte der sieckte ghebruyckte. Ia. Hoeveel Tafel-ghenooten waert ghy? Gi. Somwijlen acht of negen, onder de welcke was die geleerde Verpius, die welcke ick meyne dat u niet onbekent en is, ende de oudtste soon vanden huys. Ia. Wat wierde hen voorgheset? Gi En hebben sobere menschen niet ghenoegh aen’t ghene, dat Melchisedech Abraham den overwinner van vijf Coninghen braghte (dat is, broodt ende wijn? ) Genes. 14. Ia. En hadt ghy dan gheen toespijse? Gi. Daer was wat. Ia. Wat doch? Gi. My ghedenckt dat wy met ons negen Tafel gasten aen de Tafel waren, ende dat ick maar seven blaedekens Lattuw en telde, die inden azijn dreven, maar zonder Olie. Ia. Vrat hy dan syne boonen alleen op? Gi. Hy en hadder nauwlijcx een halven penningh voor gegeven, nochtans en verboot hy’t niet, indiense yemand naest by hem sittende, wilde proeven: maer het scheen onbeleeft te zijn eenen siecken Mensche zijn spijse te benemen. Ia. Wierden de bladen in stucken ghesneden, gelijck het spreeck-woordt van ’t kumijn verhaelt? Dat is, van een Turf in dryen te kloven. Gi. Neen, maer als de Lattuwe van den oppersten opgegeten was, so doopten de andere het Broot inden Azijn. Ia. Wat wierder na de seven bladen opgeset? Gi. Wat anders dan keese, het besluyt der Maeltijden. Ia. Waren dit altijd de gerechten? Gi. Bykans, behalven dat hy somwijlen wanneer hy op dien dagh goede winst gehad hadde, een weynigh milder was. Ia. Wat dede hy dan? Gi. Hy liet om een koperen pennincxken drie versche wijn-druyven koopen. Dese sake verblijde het geheele huysgesin. Ia. Waerom niet? Gi. Ende dat alleenlijck in die tijdt, wanneer de druyven aldaer seer goedt koop zijn. Ia. Soo en was hy dan buyten den herfst niet mildt. Gi. Hy was. Daer zijn Schippers die een kleyne soorte Mosselen scheppen, insonderheydt uyt de privaets-huyskens: dese gheven met een seecker gheroep te kennen wat sy te koop hebben. Dan dese liet hy somwijlen voor een half pennincxken koopen. Maer alsdan soud ghy gheseydt hebben, datter Bruyloft in dat huys was. Want alsdan was daer vyer van noode, hoewel datse seer haestlijck ghenoegh ghekoockt werden. Ende desen wierden nae de keese in plaetse van een bancquet opghelst. Ia. Voorwaer dit was een schoon bancquet. Maer en wierde daer noyt vleesch of visch voor-gheset? Gi. Ten laesten door mijn roepen overwonnen zijnde, begon hy beter Tafel te houden. Soo menigmael als hy een Lucullus of Rijckaart wilde schijnen te zijn, zoo waaren dit bykans de gerechten.* Ia. Die soude ick wel geerne hooren. Gi. Eerstelijck wierde een dunne pottagie ghegheven, ’t welck sy, ick en weet niet waerom, een Ministram, of aen-dienster noemen. Ia. Ick meyne dat het lecker zy. Gi. ’t Is met dese speceryen geconfijt. Men doet een ketel vol waters over ’t vyer, daer werden sommighe stucken koeyen keese in gheworpen, die al over langh zoo hart gheworden is als steen. Want om yet daer af te breken heeft men een goede bijl van doen: als die stucken door de warmte van ’t water beginnen weeck te werden, so verwen zy ’t water, dattet geen klaer water ghenoemt mach werden. Met dit sopjen bereyden zy de maghe. Ia. Dat is verkens kost. Gi. Daer na werter een weynich vleesch voorgheset van de buyc van een oude Koe, maer dat al voor vijfthien dagen gesoden is. Ia. So stinckt het. Gi. O jaet’t, maer sy gebruycken daer een remedie toe. Ia. Wat doch? Gi. Ick sallt segghen, maer ick vreese dat gh’t navolgen sult. Ia. Ick denck wel neen. Gi. Sy menghen een ey int warme water, met dat sop overgieten sy ’t vleesch, ende alsoo werden de oogen meer dan de neuse bedroghen: want de [p. 213] stanck berst door alles uyt. Ist dattet visch dagh is, soo werden daer somwijlen drie Voornen, ende de selve niet groot, voorgheset, daer seven of acht Tafelgasten zijn. Ia. Niet anders? Gi. Niet dan de steenachtighe keese. Ia. Ghy spreeckt my van eenen nieuwen Lucullo. Maer hoe konden sulcke kleyne gherichten voor soo vele gasten genoegh zijn, insonderheyt die gantsch niet ontbeten hadden? Gi. Ja dat ghyt weet, uyt de overblijfselen dier Maeltijdt wierden ’s wijfs moeder, snaer, jongste sone, een dienstmaeght ende sommighe kinderen onderhouden. Ia. Ghy hebt mijne verwonderinghe vermeerdert, en niet wegh-genomen. Gi. Dit kan ick nauwlijcx beschrijven, ten zy dat ick u de ordre der Maeltijdt eerst afschildere. Ia. Schildertse dan af. Gi. Antronius besat de eerste plaetse, sat vooraen behalven dat ick aen sijn rechter handt, als buyten orden sat: Orthrogonus sat teghen Antronium over, by Orthrogonum sat Verpius, by Verpius sat Strategus een Grieck van gheboorte, aen Antronij slincker handt sat sijn outste sone. Indien daer een gast by ghekomen was, dien wierde plaetse ghegheven na sijne weerdigheydt. Eerstlijck, aengaende het nat ofte sop en was gantsch gheen perijckel of swarigheyt behalven dat in de schotelen der oversten stucken van de koeyen keese swemden. Maer daer wierde uyt bykans vier schalen Wijns en waters een bol-werck ghemaeckt, alsoo dat niemandt aan het geene datter voorgeset was raken konde, behalven de drie, voor welcke de schotel stonde, ten waer dat yemand seer onschamel hadde willen zijn, ende over de heyningh treden: nochtans en bleef die schotel oock niet langh, maer wierde terstondt opghenomen, op datter wat over moght blijven voor ’t huysghesin. Ia. Wat aten dan de andere? Gi. Sy leefden na hare maniere leckerlijck. Ia. Hoe. Gi. Dat leemachtige broot weyckten sy in wijn van seer oude giste. Ia. Soodanighe maeltijt moet seer kort geweest zijn. Gi. Dickwils langher dan een ure. Ia. Hoe konde dat gheschieden? Gi. Als de dinghen terstont wegh ghenomen waren, die sonder perijckel waren, als ick geseyt hebbe, so wierde die keese gheset, van welcke gheen perijckel en was, datter yemand met een eet-mes yet soude konnen afschrapen. Die heerlijcke gist bleef staen, ende een yeghelijck behielde sijn broot. Ende terwijl dese bancquetten duurden, wierden daer praetjens onder ghehouden. Midlerwijl hielden de Vrouwen haer middaghmael. Ia. Wat deden de wercklieden hier-en-tusschen? Gi. Sy en hadden met ons niet ghemeyns, sy aten voor hen selven des middaeghs ende des avonts op hare uren. Maer dese en gebruyckten nauwlijcx een halve ure in een gheheele dagh om te eten. Ia. Maer wat gerechten hadden sy? Gi. Dat meught ghy raden. Ia. Maer de Duytschen en hebben