Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

lven, indien ghy ’t verlies van elcken dagh in ’t bysonder te samen in een hoop broght, wat soude daer een groote menighte wesen? Phi. Voorwaer wel een groote. Neph. Die de peerlen en het gout lichtveerdelick doorbrengt, wordt voor een quist-goed ghehouden, ende men gheeft hem een momber, die dan dese soo veel kostlijcker goederen verliest, is niet die veel schandelijcker quistgoed? Phi. Tschijnt soo, indien wy de sake inde effen weegh-schael willen overweghen. Neph. Bedenck nu eens ’t gheen Plato geschreven heeft, datter niet schoonders, niet beminnens waerdigher is, dan de wijsheydt, dewelcke indien sy met lichaemlijcke oogen konde ghesien worden, een onghelooflijcke liefde tot haer soude verwecken. Phi. Maer dese is onsienlijck. Neph. Ick bekent voor de lichaemelijcke ooghen, maer sy wort ghesien door de oogen der zielen, welcke het beste deel der menschen is. Ende daer een onghelooflijcke liefde is, daer moet d’aldergrooste wellust wesen, soo menighmael de ziele met soodanighen vriendinne vergadert. Phi. U segghen is de waerheydt ghelijck. Neph. Baet nu en verwisselt de slaep, die een afbeeldinge van de doodt is, met dese wellust, indien ’t u goet dunckt. Phi. Maer onder-tusschen gaen de nacht-spelen verloren. Neph. Dat is een goed verlies, daermen het ergher om een beter, het oneelijcke om ’tkostelijcrste verwisselt. Ter goeder uren verliest hy ’t loot, die dat in goudt verandert: de natuer heeft de nacht om te slapen gheordonneert, d’ opgaende Son roept en noodigt alle gheslachten der dieren, insonderheyd den mensche wederom tot de ampten des levens. Die slapenl, segt Paulus. 1. Thes. 5. die slapen des nachts, ende die droncken zijn, zijn des nachts droncken, derhalven wat isser schandelijcker, dan daer alle de gedierten haer met de Sonne op-maecken, sommighe oock de selve noch niet verschijnende, maer genakende met gesang-groeten, jae daer de Oliphant d’opgaende Son gelijck als aenbid, dat de mensch langh na der sonnen opganck blijft liggen roncken? so dickwils als die gulden glans uwe slaepkamer verlicht, schijnt hy u niet, wanneer hy u slapende vindt, te verwijten: Ghy dwaes? waerom laet ghy ’t beste deel dijns levens, alsoo verloren gaen? ick en licht daer toe niet op dat ghy achter de gordijne ghedoocken zijnde, soudt sluymer-bollen, maer dat ghy tot eerlijcke saken soudt op-waken. Niemand ontsteeckt een licht om te slapen, maer [p. 129] om eenig werck daer by te doen, en sout ghy by dit alderschoonste licht niet anders doen dan sluymeren? Ph. Ghy voert een cierlijcke reden in. Neph. Niet soo cierlick als waerachtich. Wel aen ick en twijffel niet of ghy hebt menighmalen dat versken Hesiodi hooren verhalen,
    Alst vat is leegh en uytgheklaert,
    Dan is het al te laet ghespaert,
Phi. Seer dickwils, want
    Midden in het voeder-vat,
    Drijft het alder-eelste nat.
Neph. Maer in’t leven is ’t eerste deel, namelijck de jeught het alderbeste. Phi. Waerlijck ’t is so. Neph. Nu de morgenstondt is het selve inden dagh, dat de jeught in’t leven is. Handelen dan niet dwaeslijck die haer jeught met beuselinghen, ende de morghenstond met slapen doorbrengen? Phi. ’T schijnt so. Neph. Is daer wel eenighe besittinghe, die met des menschen leven zy te verghelijcken? Phi. Selfs niet alle de schatten der Persen: Neph. Soud ghy dien mensch niet gheweldich haten, die u ’t leven konde en wilde door quade konste voor eenige jaren verkorten? Phi. Ick soud dien liever selve ’tleven benemen. Ne. Maer achte, dese noch snoder en straf-waerdigher, die haer selven vrywilligh het leven verkorten. Phi. Ick bekent indien daer eenighe soodanighe gevonden worden. Neph. Wat seght ghy ghevonden worden? dit doen jae alle die u ghelijck zijn. Phi. Dat zij verre. Neph. Ick spreke de waerheyt: legh slechs de sake by u selven over: is ’t niet waerachtigh ’tgeen Plinius gheseyt heeft, dat het leven is een wakinghe, ende dat de mensch des te langher leeft, hoe hy een grooter deel des tijdts aen de studien te kost heeft gheleyt. Want de slaep is een aert des doots: waerom Homerus dien versiert vander hellen af te komen, ende noemt hem des doots broeder, over sulcx die met slaep bevanghen zijn, worden noch onder de doode noch onder delevende gerekent, maer nochtans veel eer onder de doode. Phi. Tis inder waerheyt so als ghy seght. Neph. Gaet nu eens rekeninghe maken, hoe grooten deel des levens sy van haer leven afsnijden, die alle daghen dry of vier uren verslapen. Phi. Ick sie een oneyndlijck getal. Neph. Soud ghy niet dien Alchimist voor een God houden, de welcke tien jaren tot de somme uws levens toe doen, ende den manlijcken ouderdom tot des jeughts wackerheydt wederom vermoghte te brengen? Phi. Ongetwijffelt. Neph. Maer dese soo Godlijcke weldaet kont ghy u selven verschaffen. Phi. Hoe dat? Neph. Om dat de morgenstond is als de kindtsheydt vanden dagh, de jeugt schijnt tot op den middagh-stond, daer na de manlijcke ouderdom, nae desen volgt de avondt-stond in plaetse van d’ouderdom, na den avond volgt de onderganck, de welcke is als de doot van den dagh. Voorts de spaersaemheydt is als een groot inkomen, doch nerghens isse grooter dan hier. Heeft dese dan niet wel veel winst voor hem selven gedaen, die een groot, ende dat verre het beste deel des levens, heeft vant verlies bewaert? Phi. Ghy seght de waerheydt. Neph. Derhalven schijnt de klachte der gener seer onbeschoft te zijn, dewelcke de nature beschuldighen, om datse des menschen leven met soo enghe palen bepaelt heeft, daer sy selve ’t gheen haer ghegheven is, haer selven, soo gantsch vrywilligh laten ontslibberen. Eens yeders leven is lang genoegh als hy ’t maer suynigh aenleght: ende hy doet gheen kleyn profijt, die elck dingh op zijn ghevoeghlijcke tijdt bestelt. Na ’tmiddagh-mael zijn wy nauwlijckx halve menschen, om dat het lichaem met spijse beladen zijnde, de ziele ter neder druckt, en dat het niet veyligh is de gheesten met de koockinghe onledigh zijnde, uyt den winckel der maghen om hooge te komen: na den avondt-mael noch veel weyniger: maer in de morghen-stondt is de mensch een gheheel mensch, terwijl het lichaem tot [p. 130] alle dingen bequaem is, terwijl het verstant wacker ende levendigh is, terwijl de alle werck-tuygen der zielen wel gestelt ende luchtigh zijn, terwijl dat deelken des Godlijcken gheestes, gelijckerwijs als die Poët segt, swijmt en smaect nae zijne af-komste, ende tot eerlijcke dingen ghedreven wordt. Phi. Ghy weet het wel te seggen. Nep. By Homerum, wordt, soo ick meene, tot Agamemnon gheseydt:
    Een man die ’tgantsche volck moet wijsselijck besturen,
    Betaemt niet al den nacht int bed te koekeluren.
    Hoe veel grooter schand ist, soo grooten stuck van den dagh door slapen te verliesen? Phi. Dit wort van een Veld-Heer gheseydt, ick ben gheen krijghs-Overste. Ne. Indien daer yet anders is dat ghy meer bemint als u eygen selven, ick mach dan wel lijden dat u de spreucke van Homerus niet en beweghe. Een koper-slagher staet om een kleyne winste voor de Sonne-schijn op, ende kan ons de liefde tot de wijsheydt niet wacker maecken, dat wy ten minsten de Sonne gehoor geven, die ons noodight tot een onwaerdeerlijck gewin? de Medicijnen gheven byna gheen drancken in dan des morghens: sy kennen die gulde uren tot heelinghe des lichaems, souden wy die niet waernemen tot verrijckinge en genesinge der zielen? Indien alle dese dingen weynigh by u gelden, hoort wat die Hemelsche wijsheydt spreeckt by Salomon, dewelcke seghtse, ’s morghens op my waecken, die sullen my vinden. Prov. 8. Nu inde Prophetische Psalmen, Psalm 5.55.88. hoe wordt aldaer den morghen-stond ghepresen? ’s morghens verheft de Propheet de barmhertigheyt des Heeren, ’s morghens wort sijn stem verhoort, ’s morghens komt zijn ghebedt door den Heere, ende by den Euangelist Lucas, Luc. 6.17. het volck begeerende gesontheyt ende onderwijsinge van den Heere, vergadert des morghens tot hem: waerom versucht ghy Philipne. Phi. Ick en kan my nauwlijcx van schreyen onthouden, als ick gedenck dat ick mijn leven so onnutlijck versleten heb. Neph. Tis overtolligh hem selven te quellen met dingen die niet te her-roepen, maer wel door achter volgende sorgvuldicheden konnen verbetert worden: stelt u selven dan liever soo aen, dan dat ghy u met het onnut beklaghen van voorleden dinghen, oock den toekomstighen tijdt soud laten ontglyden. Phi. Ghy seght wel, maer de langhdurighe ghewoonte heeft my nu al sijn lijf-eygen gemaeckt. Neph. Dats niet, d’een naghel drijft d’ander uyt, ende de ghewoonte wordt door gewoonte overwonnen. Phi. Maer ’t valt hart die dinghen te verlaten, daer men van langher handt toe gewend is. Neph. Dit is wel so in ’t beginsel, maer de contrarie gewoonte versacht ten eersten de moeyelijckheydt, ende terstondt daer aen verkeertse die in de hooghste wellust, soo dat ghy u een korte moeyte niet en moet laten verdrieten. Phi. Ick duchte dat het niet sal willen lucken. Ne. Indien ghy een man waert van tseventich jaren, ick soude de moeyte niet doen om u van u ghewoonte af te trecken, maer nu zijt ghy nauwlicx, soo ick meene, u seven-thiende jaer gepasseert, wat isser doch dat sulck ouderdom niet soude te boven komen, wanneer slechs een gewillich gemoed daer by is? Phi. Waerlijck ick sal ’t beproeven, en mijn best doende, dat ick van een slaep-minner een konst besinner magh worden. Neph. Soo ghy dat doet ick ben ’t ghewis, dat ghy nae weynigh daghen u selven gheluckigh sult achten, ende my bedancken over de goede vermaninghe.



[p. 131]

De XIV. T’samen-sprekinghe

Epicureus,

Of

De Epicureer.

Waer in van ’t ware goed, van de suyvere conscientie, van ’t tijde-
lijck ende eeuwigh leven, gheleerd ende Godsaligh
wordt ghehandelt.

Hedonius, de Wellustighe, Spudaeus de Sobere.

Hedonius.

WAt soect mijn Spudaeus, dat hy soo gheheel met de neus in ’t boeck leyt, ick en weet niet wat binnens-mondts mommelende. Sp. Waerlijc ick soeck maer ick en doe anders niet dan soecken. Ha. Wat ist voor een boeck dat ghy by u draecht? Sp. ’Tzijn de samen-spraecken van Cicero, daer hy handelt vande uytterste eynden der goederen. Hed. Maer hoe veel beter waert der goederen beginselen als hare eynden na te sporen? Spu. Ja maer M. Tullius verstaet door des goets eynde, een goet dat in alle syne deelen volmaeckt is, het welcke soo yemandt bekomen heeft, daer en boven niet meer en begheer. Hed. ’Tis een uyt-ghenomen gheleerdt en wel=sprekend stuck-wercx, maer dunckt u dat ghy daer door yet wat verbetert zijt, wat de kennisse der waerheyt belanght? Spu My dunct dat ick soo vele daer by ghewonnen heb, dat ick nu noch meer twijffel aen de eyndt-palen als oyt te voren. Hed. Dat staet de land-luyden toe aen de eynd-palen te twijffelen. Spu. Oock en kan ick my niet genoegh verwonderen, hoe datter van so een hoochwichtig punct, onder so vele treffelijcke luyden sulck een weder-strijdt van ghevoelens geweest is. Hed. Namelijck, om dat de dwalinghe vruchtbaer, en daer en tegen de waerheyt eenvoudig is: uyt oorsaeck dat zy den oorsprong en de fonteyn van de geheele saecke missen, derhalven ramen en raes-kallen zy alle te samen: maer wat gevoelen dunkt u de waerheyt naest te komen? Sp. Als ick M. Tullium daer tegen hore in leggen, so mishagen sy my alle met den anderen, wederom wanneer ick hem hoor verdedigen, so word ick gantsch twijffelachtig, niet te min duncken my de Stoicijnen van de waerheydt af te dwalen, naest dese soude ick de Peripateticijnen de naeste plaets geven. He. Maer my en ghevalt gheen secte beter, als die van de Epicureen. Sp. Nochtans en isser gheen van alle, die soo met gemeene stemmem van allen verworpen is. He. Laet ons der namen hatelyc verhael aen d’een zijde stellen: laet Epicurus gheweest zijn soodanig als een yeder hem begeert: dat wy de sake by haer selven over wegen. [p. 132] Hy stelt des menschen ghelucksaligheyt inde wellust, en dat leven houdt hy voor het salighste, ’twelck de meeste wellust en seer weynigh droefheyt by sich heeft. Spu. ’t Is so als ghy seght. Hed. Wat konder heyliger gheseydt worden. Spu. Hier-en-teghen roepen sy al te samen, dat dit een beeste ende geen ’s menschen stem is. He. Ic weet dat wel, maer dese dolen inde benaminge der dingen. Indien wy van soodanige spreken die desen naem waerlijck toe-komt daer en zijn gheen sulcke rechte Epucureen [lees: Epicureen], als de Christenen, die Godtsalighlijck leven. Spu. Dese komen de Cynicis naeder. Want sy teeren haer selven uyt met vasten, beschreyen hare misdaden, ende sy zijn of kleyn van middelen of de goetdadigheyt nevens den armen maeckt haer behoeftigh. Sy worden verdruckt van de machtighe, bespot van den meesten hoop. Indien de wellust ghelucksaligheydt aenbrenght, die soorte van leven schijnt alderwijdst van de wellust ghescheyden te zijn. Hed. Mach Plautus seggen yet wat by u gelden? Spu. Jae daer hy de waerheyt spreect. He. Hoort dan de spreucke van den alder-snootsten slaef, dewelcke alle de wonder-redenen der Stoicijnen in wijsheyt te boven gaet. Spu. Seg op. He. Daer en is niet ellendigher, dan een wroegende conscientie. Spu. Ick en verwerp de Spreuck niet. Maer wat wilt ghy hier uyt besluyten? Hed. Indien daer geen ellendiger dingh is als een wroegende conscientie, so volgt dan datter niet geluckiger is als een gemoed dat sich geens quaedts bewust en is. Sp. Ghy maect u besluyt wel: Maer aen wat plaets des Werelts sult ghy eyndlijck vinden dien ’tghemoed geenes quaets overtuygt? Hed. Dat noem ick eygentlijck quaet, ’tgeen de vriendschap tusschen Godt en den Mensche wechneemt. Spu. Van dit quaedt meen ick datter seer weynigh reyn en suyver zijn. Hed. Maer ick houd oock die ghereynicht zijn, voor reyne, dewelcke met traen-looge en met salpeter van berou, of met het vyer der liefden haere smetten ghereynight hebben, desen en hinderen niet alleenlijck de sonden niet, maer sy gedyen haer oock menigmael tot meerder stoffe van goed. Spu. Ick ken de looghe en het salpeter wel, maer hoorde noyt mijn leefdaghe, datmen de smetten door den vyere suyverde. Hed. Besoeck maer der Goudsmeden winckelen, daer sult ghy sien hoe dat het Goudt door den vyere geloutert wort. Daer is oock een soorte van linnen, het welck int vyer geworpen zijnde, niet en verbrandt: maer blancker wordt als eenigh water, ende daerom noemense dat het levende linnen. Spu. Waerlijck ghy soeckt ons een Paradoxe of wonder-spreuck in hand te steken, dewelcke vreemder luyd, dan alle de Wonder-redenen der Stoicijenen. Leven die een wellustigh leven, dewelcke Christus daerom saligh heet, om datse treuren? Hed. Voor de werelt schijnen sy te treuren, maer inder waerheyt zijnse vol weelden, ende sy leven (om soo te segghen) een ghesuyckert en ghehonicht leven, soo dat Sardanapulus, Philoxenus, Apitius, of soo daer noch yemant anders mocht zijn, dien het betrachten sijner wellusten vermaert ghemaeckt heeft, by dese vergheleken zijnde, een droevigh en ellendigh leven hebben gheleydt. Spu. Ghy verhaelt my nieuwe doch by naer on-ghelooflijcke dinghen. Hed. Beproeft het, ende ghy sult seggen dat al mijne woorden gheheel waerachtigh zijn. Nochtans meen ick, soo veel te weghe te brengen, dat het niet so onwaerschijnlijck en sal schijnen te zijn. Spu. Begin ’twerck. Hed. Ick sal’t doen wanneer ghy my eerst eenige saken sult hebben toe-ghestaen. Spu. By aldien ghy stechs niet onredelijck en eyscht. Hed. Ick sal u met woecker betalen indien ghy my de hooft-somme laet volghen.
    Spu. Wel aen. Hed. Voor eerst meen ick sult ghy my dat toe-gheven, datter eenigh onderscheydt is, tus- [p. 133] schen de ziel en het lichaem. Spu. Soo groot alsser is tusschen Hemel en aerde, tusschen het onsterflijcke ende het sterflijcke. He. Daer naer, dat de schijngoederen niet onder de goederen te rekenen zijn. Spu. Niet meer dan de schaduwen voor de lichamen, de guychelerijen der toovenaren, ende de bedriegherijen der droomen, voor het waerachtighe te houden zijn. Hed. Tot noch toe hebt ghy my geschicktlijck geantwoort. Ghy sult my dit mede inwillighen, dat de wellust niet en herberght dan in een ghesond gemoed. Spu. Waerom niet? Want niemandt is met de Sonne vermaeckt, so hem d’oogen leken, van gelijcken niet met den Wijn, indien de koortse zijnen smaeck bedorven heeft. He. Noch Epicurus selve, soo ick meen, soud begeeren soodanig een wellust, dewelcke veel grooter en langhduriger quellingh soud aenbrengen. Sp. Ick en geloove het niet van yemant die maer van zijn sinnen niet berooft en is. He. Dit en sult ghy mede niet ontkennen, dat God het opperste goed is, boven welcken niet schoonders, niet lieflijckers, en niet soeters en is. Spu. Dat en sal u niemandt loochenen, ten waer hy rouwer waer ende onbeschofter dan de Cyclopen selve. Maer wat ist dan? He. Nu hebt ghy my toe gegeven, datter niemant geneuglijcker leeft, dan die Godvruchtelijck leeft, niemant ellendigher, en jammerlijcker dan de Godloose. Sp. So heb ick dan meer toegegeven als ick wel waende. He. Maer dat wel gegeven is, gelijckerwijs als Plato segt, behoortmen niet weder te eysschen. Sp. Wel aen. He. Een hondeken dat weeldigh ghehouden, ende leckerlijck opghebroght wordt, oock op een sacht bedde rust, gestadigh spelen, ende vreughd bedrijvende leeft dat niet geneuglijck. Sp. ’t Schijnt soo. Hed. Soud ghy voor u sulck een leven wel wenschen. Spu. Daer bewaer my Godt voor, ten waer ick van een mensch een hondt begheerde te worden. Hed. Ghy bekent dan dat de voornaemste wellusten voort-komen van de ziele, als van een Fonteyn. Sp. Dat is blijcklijck. Hed. Want de kracht der zielen is so groot, dat sy dickmael ’t ghevoelen van de pijne die van buyten aenkomt, wegh-neemt, somtijts ’t gheen in sich selven bitter is, soet en lieflijck maeckt. Spu. Dat sien wy daghelijcks in de Vryers den welcken het waecken een gheneughte is, om heele wintersche nachten voor de deur van haer Vrijster, de wacht te houden. Hed. Overleght nu voorder by u selve, indien de menschlijcke Minne van soo groote vermoghen is, de welcke wy met de Stieren en Honden gemeen hebben, hoe veel stercker en machtigher sal dan zijn de Hemelsche liefde die van den Gheest Christi ghesproten is, ende so groot van vermoghen is, dat sy de doodt selve, boven dewelcke niet verschricklijcker is, lieflijck maeckt. Spu. Wat andere inwendigh ghevoelen is my onbekendt, dat weet ick dat sy veele wellusticheden ontbeeren moeten, die de waere Godtvruchtigheyt aenkleven. Hed. Welcke doch? Sp. Sy worden niet rijck, geraecken tot geender eeren, sy en bancketeren niet, sy en springhen niet, sy en singhen niet, sy en riecken niet nae de muscus, sy en lachen niet, sy en boerten niet. Hed. Ten gheeft hier nu geen pas van rijckdom en eere te vermanen, als de welcke niet een gheneughlijck, maer veel eer een kommerlijck ende angstich leven aenbrenghen. Laet ons van de andere dinghen handelen, nae de welcke de wellustighe Menschen aldermeest pleghen te jaghen, siet ghyse niet daghelijcks droncken drincken, narren en rasen, lachen en springhen? Spu. Ick sie. K. Hed. Waent ghy dat dese een geneughlijck leven leyden? Spu. Sulck een leven moet mijne vyanden ghebeuren. Hed. Waerom dat. Spu. Om dat sy gheen ghesond verstandt hebben. Hed. Ghy soud dan liever nuchteren by u Boecken zijn, dan in sulcker voeghen u vermaeck [p. 134] nemen. Spu. Wat my belanght, ick sou liever gaen spitten en delven. Hed. Want tusschen een rijck en droncken mensch is gheen onderscheydt, dan dat teghen dese raserije de slaep een remedie is, maer tegen die, konnen nauwlijcx de medicijn-meesters eenigen goeden raed vinden. Die sot gheboren is verschilt niet van een onredelijck beest behalven inde gedaente des lichaems. Nochtans zijnse min ellendigh die beest-achtigh gheboren zijn, dan die door beestlijcke begheerlijckheden beest-achtigh zijn geworden. Spu. Dat beken ick gheern. He. Nu wat dunckt u zijn die wel voor nuchteren en gesont te houden, dewelcke om de bedrieghlijcke ende schijnende wellusten, de ware wellusten der ziele verwaerloosen, en de oprechte quellinghen haer over den hals halen? Spu. Ten schijnt niet. Hed. Sy en zijn wel niet droncken van wijn, maer van liefde, van gramschap, van gierigheydt, van eersucht ende andere quade begeerlijckheden, het welcke een veel schadelijcker dronckenschap is, als de ghene daer mede de wijn ons bevanght. Die Sijrus inde Comedie, nae dat hy de wijn van hem gedroncken uyt geronckt hadde, spreeckt nuchtere woorden. Maer ’tgemoedt, ’twelck van quade begeerten droncken is, hoe beswaerlijck komt het wederom tot sichselven? hoe veel Jaren moet de ziele ghekromt gaen onder den last van liefde, toorn, haet, wellust, gulsigheyt ende eergierigheydt? Hoe vele sien wy die van haer jeught aen tot den hooghen ouderdom van dese eer-suchts vreckheyt, wellust en gulsicheyts dronckenschap nimmer meer ontwaecken ende benuchteren. Spu. Soodanighe ken icker wel vele. Hed. Ghy stondt my flus toe dat de schijn-goederen voor gheen goederen te houden zijn. Sp. Ick en heb daer als-noch niet tegen. Hed. Ten is oock geen ware wellust, dan die uyt ware goederen haren oorsprongh heeft. Spu. ’t Is also. Hed. Ten zijn derhalven gheen ware goederen die het meerdeel der Menschen door rechte en kromme weghen begheert en najaecht? Spu. Soo meen ick. Hed. Indien het ware goederen waren, sy souden alleenlijck den goeden te deel vallen, en souden die selve gheluckigh maecken. Maer wat? Dunckt u dat oprechte wellust te zijn, dewelcke niet uyt ware goederen, maer uyt valsche schaduwen der selver ontstaet? Spu. Geensins. Hed. Edoch de wellust maeckt, dat wy lustich en geneughlijck leven. Spu. Gewis. Hed. Niemandt en leeft dan recht gheneughlijck, dan die Godtvruchtelijck leeft, dat is die de waere goederen gheniet. De Godvruchtigheydt alleen maeckt den Mensch ghelucksaligh: als de welcke, God, de Fonteyne van’t opperste goed, met de Mensch vereenight. Spu. Ick ben het bynaer met u eens. Hed. Gaet nu eens besien, hoe veel duysent schreden van de wellust afgescheyden zijn de ghene die int ghemeyn niet anders dan wellusten schijnen te soecken. Voor-eerst hebben sy een onsuyver: conscientie, die welke door den suyrdessem der begeerlijckheden so vergiftight is, dat of daer wel wat soets in valt, dat selve terstondt bitter word, gelijck als de fonteyne verdorven zijnde, de wateren gheen goede smaeck konnen hebben. Daer beneffens daer en is gheen ware wellust, dan die van een gesonde ziele ghesmaeckt wort, want den toornighen is niet aenghenamer dan de wrake: Maer de gheneugte wort in droefheyt verandert, so haest als de sieckte het gemoed verlaten heeft. Spu. Ick en heb daer niet teghen. Hed. Ten laetsten worden de wellusten ghenomen van de valsche goederen, waer uyt dan oock volgt, dat sy enckel bedriegherijen zijn. Voorders wat soud ghy seggen, indien ghy een mensch door tooverkonste begochelt zijnde, saeght eten, drincken, springen, in de handen klappen, daer ghene dier dinghen by of omtrent hen is, die hy bescheydentlijck [p. 135] meent te sien. Spu. Seecker ick soud segghen dat hy dol en ellendigh was. Hed. Ick ben som-wijlen by dierghelijcke schouw-spelen teghenwoordigh gheweest. Daer was een Priester, die in de toover-konst wel ervaren was. Spu. Dese en had hy uyt de Heylighe Schriften niet gheleerdt. Hed. Dese was van eenige Hof-Joffrouwen meenighmael aengesproken, dat hyse te gast soud nooden, hem verwijtende zijn karigheydt ende spaersaemheydt, hy noodse. Sy komen hem nuchteren by, op dat sy te hertiger souden bancken. Sy gaen aensitten, daer en waren gheen leckernijen soo het scheen ghebreck. Sy vulden haer selven op. De maeltijd ge-endight zijnde, bedanckense haren waert, en een yeder gaet naer huys toe. Onderweghen begint haer de maegh gheweldigh te jeucken. Het docht haer een vreemde en seltsame saecke te zijn, datse versch komende van sulck een heerlijck bancket noch hongerigh en dorstig waren. Eyndelijck braken de baken uyt, ende daer wert over al seer met de Joffrouwen ghelacht. Spu. Sy kreghen haren rechten loon: ’twaer beter en eerlijcker voor haer geweest binnens huys met erten of linsen den hongher te verdrijven dan met ydele spoockerijen, leckerlijcken quansuys onthaelt te worden. Hed. Maer dit is, mijns bedunckens, noch veel belachlijcker, dat het meerdeel der menschen, voor de waerachtighe goederen, d’ydele schaduwen alleenlijck omhelst, ende in dese bedriegherijen zijn vermaken neemt, dewelcke niet op’t lachen uyt en komen, maer welcker eynd is d’eeuwighe ellendigheyd. Spu. Hoe dat ick het nader insie, hoe my u gevoelen min ongerijmt schijnt te wesen. Hed. Wel aen laet ons toe-gheven, datmen ondertusschen de naem van wellusten gheve, die waerlijck soodanige niet en zijn. Soud ghy wijn mede soet heeten, by den welcken veel meer Aloe dan honigh gemengt waer? Spu. Neen ick toch, al warender maer vier oncen aloe onder ghemengt. Hed. Of soud ghy wel begheeren schurft en rappigh te zijn, om datter eenighe wellust int krauwen gheleghen is? Spu. Dan moest ick wel geck zijn. Hed. Maeckt derhalven eens rekeninghe by u selven, hoe veel bitterheden daer gemenght zijn met die wellusten, die t’onrecht also genoemt worden, dewelcke voort-komen van d’onkuyssche liefde, onbehoorlijcke wellust van brassery en dronckenschap. Ick gae nu voorby ’t geen ’t voornaemste van allen is, de knaginghen des gewissens, de vyandschap met God, de verwachtinghe vande eeuwige straffe: eylieve wat soorte van wellusten isser doch, dewelcke niet met een grooten sleep van allerley quaden verselschapt is. Sp. Welcke quaden? Hed. Laet ons wederom voorby gaen de gierigheydt, eersucht, toorn, hooghmoed, nijdigheydt, die welcke by haer selven jammerlijcke quaden zijn, om by te brenghen die ghene, de welcke voornaemlijck met den naem van gheneught verschoont worden. Als wanneer nae’t gulsich wijn-swelghen de koortse volght, pijn in’t hooft, buyc-pijne, botheyt int verstant, schand-vleck, ghebreck of letsel aen de Memorie, braken en slappigheydt der maghe, bevinghe des lichaems: soud Epicurus selve wel soodanighe eene wellust begheeren? Spu. Ick meen neen. Hed. Wanneer de jongelingen de nieuwe Lazerije, dewelcke sommighe, de naam versoetende, de Napelsche koorts Françoysen of Spaensche-pocken noemen, door’t hoereren, ghelijck ’t ghemeenlijck ghebeurt, overwinnen door dewelcke sy so menichmael al levende moeten sterven, en alle tijd een levende romp met haer omdraghen, schijnen die u niet wel deghelijck op zijn Epicurus te leven? Sp. Ja onder der Chyrurgijnen cure. Hed. Neemt nu datter even-ghelijckheyt zy tusschen de gheneughte ende droefheyd, soud ghy wel begheeren so langhe met [p. 136] tant-pijn gequelt te worden, als de lust van drincken of hoereren geduert heeft? Spu. Waerlijck ick soudse liever beyde ontbeeren, want de wellust met pijn te koopen, is gheen winst maer boete. Hier soud die ongevoeligheydt der Stoicijênen beter te pas komen. Hed. Maer nu de kittelinghe van die ongheoorlofde wellust, behalven datse minder is dan de quellinghe diese met haer sleept, soo duurt de selve oock eenen korten tijdt. Maer de lazerije blijft den mensch al zijn leven by, en bedwingt hem menigmael te sterven, eer hy aen ’t sterven kan gheraken. Spu. Soodanighe leer-jongheren soude Epicurus niet kennen. He. De met-gesellinne van de gulsigheydt is ghemeenlijck de armoede, de welcke een ellendighe ende sware last is: van de onmatige geylheydt, de gicht, het beven der senuwen, ooghelekinge, duyster gesicht ende lazerije, maer dese dingen niet alleen. Is dat gheen treflijcke koopmanschap: een valsche, geen oprechte, daer beneffens een korte vreughde, met soo veel swaerder en langhduriger quaden te verwisselen? Sp. Later al gheen quellinge toe komen, dat dunckt my een al te dwasen koopman te zijn, die sijn peerlen aen glas soude willen verruylen. Hed. Ghy wilt segghen, die de waere goederen der ziele om de valsche wellusten des Lichaems soude verliesen. Spu. Ghy verstaet mijn meeninghe. Hed. Laet ons nu wederkeeren tot de nauwer overreeckeningh. Noch de koortse of armoeden versellen altijdt de gulsigheyt niet, noch de nieuwe lazarije of gicht altijdt het onmatelijck gebruyc van Venus-lusten, maer de knaginge des gemoets, boven de welcke niet ellendigers is, gelijck wy flus te samen eens waren, is een gestadige gesellinne vande ongeoorlofde wellust. Sp. Ja sy loopt somtijdts voor haer henen, ende in ’t midden vande wellust selve prickeltse het ghemoed. Daer worden nochtans eenighe ghevonden, die ghy soud segghen t’eenemael van dit gevoelen berooft te zijn. Hed. Des te ongheluckigher zijnse. Want wie soud niet liever pijne ghevoelen, dan een doot en onghevoelijck lichaem hebben? maer hoe wel den sommigen de onmatigheydt der begeerlijckheden als een dronckenschap, of de ghewoonte van sonden, als een eelte, ’t gevoelen des quaets, in haer jeugt wegh-neemt, nochtans als sy tot de ouderdom gheraeckt zijn, behalven de ontallijcke onghemacken, van welcke de misdaden van haer vorige leven een schat hebben wegh geleydt, verschrickt haer de dood die gheen mensch kan ontvlieden van naby, soo pijnight haer de conscientie dan soo veel te swaerder, hoese haer gantsche leven door onghevoelijcker is gheweest: want dan ontwaeckt die conscientie ofse wil of niet. Nu de ouderdom dewijl sy by haer selve verdrietlijck valt, als de ghene die vele onghemacken der nature onderhavigh is, hoe veel ellendigher ende oock schandelijcker isset dan, soo wanneer een wroeghend ghemoedt haer druckt ende benaut? de maeltijden, brasserijen, vryagien, danssinghen, ghesanghen, die hem in sijn jonckheyt schenen vermaecklijck te zijn, schijnen hem nu, out gheworden zijnde, bitter en onlieflijck, en d’ouderdom heeft niet daer mede sy haer selven mach troosten, als de overdenckinghe van een onschuldigh leven, mitsgaders de hope van een beter leven. Dit zijn de twee krucken op welcke de ouderdom steunt. Indien ghy dese wegh neemt, en hem daer voor met een dubbeld pack beswaert, namelijck met het herdencken van een godloos leven, ende wan-hoope vande toekomende ghelucksalighheydt, eylieve wat konder doch jammerlijcker en ellendigher dier ghevonden worden? Spu. Voor waer ick en sie’t niet, al waert dat yemandt des peerds ouderdom daer teghen wilde stellen Hed. Dan komt de naberaedt, ghemeenlijck te laet, dan bevintmen de waerheyt van de spreucken, [p. 137] daer de vreughden enden, beginnen d’ellenden, Prov. 14. ende daer gaet gheen gheneught boven des herten vreught, Syrach 30. en een vrolijck hert maeckt het leven lustigh, Prov. 17. daer en tegen een bedroefde moet verdorret de gebeenten: Pro. 15. Item, alle de dagen des armen zijn boos, dat is, verdrietigh ende ellendigh, maer een gherust ghemoet is als een stadigh bancquet. Spu. Soo doense dan wijslijck die by tijts hare saken schicken, en teer-ghelt op doen teghen den toekomenden ouderdom. Hed. De heylige Schrifture en gaet so leegh by der aerden niet, dat sy des menschen gheluck soude afmeten met de toevallighe goederen. Dese is eerst recht arm, die van alle deughden bloot is, wiens ziele te ghelijck met den lichaem de helle toebehoort. Spu. Dat is wel eene onversoenlijcke schult-eyscher. Hed. Die is waerlijck rijck die God tot een vrient heeft: wat soud hy doch vreesen die sulck een beschermer heeft. De menschen? aller menschen ghewelt tegen God, vermagh minder dan een Mugghe teghen een Oliphant: de doot? die is den Godvruchtigen een deurgangh tot de eeuwighe ghelucksaligheyd: de helle? een godvruchtigh mensche spreect met vertrouwen tot God, al wandelde ick in ’t midden vande schaduwe des doodts, ick en sal gheen quaedt vreesen, om dat ghy by my zijt. Psalm 23. Waerom soude hy de duyvelen vreesen, die in ’t herte draeght den genen voor welcken de duyvelen beven? want de ziele eens Godvruchtigen een Tempel Gods is, getuygt de Schrifture, die alleen onweder-spreecklijck is, aen vele plaetsen. Spu. Waerlijck ick en sie niet waer mede dese uwe redenen souden konnen wederleght worden, hoewel datse seer veel schijnen te verschillen van ’t ghemeen ghevoelen. Hed. Waerom dat? Spu. Want nae uwe rekeninge, soud d’een yeder Franciscaner Monick geneughlijcker leven leyden, dan een ander, die van rijckdommen, eere, en kortlijck allerhande wellusten overvloeyde. Hed. Voeght daer by den Coninghlijcken Scepter, soo ’t u ghelieft, de Pauselijcke Kroone, ende maeckt die uyt drievoudig hondert-voudigh, wanneer ghy maer een gherust ghemoed daer van aftreckt, ick sal vrymoedelijck seggen, dat dese barvoeter, met een quastigh touw omgort, armlijck en slechtlijck gekleed, door vasten, waeckingen ende arbeyden uyt-gheteerde Franciscaner, die niet een duyt inde werelt heeft, soo hy slechs een goede conscientie heeft, veel lustigher leeft, dan of ghy in een mensch ses hondert Sardanapalos of Wellustighe te samen smeltende Spu. Hoe komt het dan by datmen de armen ghemeenlijck droeviger siet als wel de rijcke? Hed. Om dat sy meestendeel dubbelt arm zijn. Andersins de sieckte, behoeftigheydt, wakinghe, arbeyden en naecktheydt, ontcieren wel de gestaltenisse des lichaems, nochtans niet in desen alleen, maer oock in de doodt selve vertoont sich de vrolijcheyt des herten. Want de ziele hoewelse ghebonden is aen ’t sterflijck lichaem, nochtans om datse van een krachtigher nature is, soo verandert se of herschept se ’t lichaem selve, by maniere van spreken in haer selven, voornaemlijck, soo daer tot de gheweldighe beweginghe der nature noch toekomt de kracht des geests. Hierom ist dat wy dickmael de waere Godvruchtighe sien sterven met grooter vreughden, als andere die hare gastmalen houden. Spu. Daer over ben ick voorwaer menighmael verwondert geweest. Hed. Men derf hem derhalven niet verwonderen, dat daer een onverwinlijcke vreughde is, waer Godt, de Fonteyne van alle blijdschap teghenwoordigh is. Maer wat wonder ist, dat de ziele van een Godvruchtigh mensche ghestadigh vreughde bedrijft in ’t sterflijck lichaem, daer de selve soo sy in ’t binnenste van den af-grond versoncken lage, gheen letsel aen haer saligheyd soude lijden. Alwaer een suyver herte is, [p. 138] daer is God waer God is, daer is ’t Paradijs, daer is de Hemel, daer is de geluksaligheydt, waer de gelucksaligheydt is, daer is ware vreughde ende oprechte blijdschap. Spu. Sy souden nochtans gheneughlijcker leen indien sy van eenighe onghemacken bevrijdt waren, en daerentegen die vermaecklijckheden besaten, dewelcke sy of versuymen, of niet en bekomen. Hed. Wat voor on-ghemacken verstaet ghy, de gene die door een ghemeene Wet de menschlijckheydt versellen, als honger, dorst, sieckte vermoeytheydt, ouderdom, doot, blicxemen, aerdtbevinghen, hooghe vloeden, oorloghen? Spu. Die al mede. Hed. Maer wy handelen onder-tusschen van de sterflijcke, niet vande onsterflijcke. En niet te min in deze quaden, oock is de staet der Godvruchtighen verdraeghlijcker, als der gener die de wellusten des lichaems door rechte ende kromme weghen najaghen. Spu. Hoe dat?
    Hed. Voor eerst om dat sy hare ghemoederen tot matigheydt en lijdtsaemheydt meer gheoeffent hebben, soo draghense verduldiger dan andere, die dingen die onvermijdlijck zijn. Ten anderen om dat sy verstaen, dat dese dinghen al te samen haer van Godt toegesonden worden, of tot suyveringhe van hare misdaden: of tot oeffeninghe van deughden, nemense deselve niet alleen geduldelijck, maer oock blijdelijck aen, als ghehoorsame kinderen van de hand hares goedertieren Vaders, oock bedanckense hem of voor de ghenadighe kastijdinghe, of voor het onwaerdeerlijck gewin. Spu. Maer vele zijnder die haer selfs lijfs-ongemack over den hals halen. Hed. Noch meer zijnder die de raet ende hulpe der Medicijn-meesters ghebruycken, tot onderhoudinge of wederkrijginge van ’slijfs gesontheyt: Voorders hem selven de onghemacken, dat is gebreck, sieckte, vervolginge, schande op den hals te laden, ten sy de Christlijcke liefde ons toe aendrijft, is gheen God-vruchtigheyd maer dwaesheyt. Maer soo menighmael als de selve yemandt overkomen, om Christi en der gerechtigheyds wille, wie soude sodanighen derren ellendigh heeten, daer de Heere selve haer saligh noemt, ende derhalven beveelt blijde te zijn? Spu. Onder-tusschen nochtans hebben dese dingen een pijnlijck ghevoelen. Hed. Tis wel soo, maer het welcke lichtlijck verswelgt aen d’eene zijde de vreese van de helsche straf, aen d’ander zijde de hoop van d’eeuwighe saligheydt: Lieve by aldien ghy verseeckert waert, nimmermeer met eenighe sieckte of lijfs-ongemack u gantsche leven door te sullen versocht zijn, wanneer ghy eenmael me de punt van een naelde u slechs door het vel liet steken, soudt ghy niet ghewilligh en gaern soo een kleyne pijne gedoogen? Spu. Ja, indien ick seker wist, dat ick noyt in mijn leven met tant-pijn soud ghequelt zijn, ick soud wel moghen lijden dat de naelde vry wat dieper inghedruckt, jae selfs beyde mijn ooren met een elsen door-boort wierden. He. Tis nu alsoo, dat alle verdruckinge die ons in dit leven toevalt, ten aensien van d’eeuwige pijnen, lichter en korter is, dan een haest voor-by-gaende naelden-wond, ten aensien van des menschen leven, het zy so lang als het ymmers magh: want daer is gheen gelijckmatigheyt tusschen het eyndelijcke ende het oneyndelijcke. Spu. Ghy seght de waerheydt. Hed. Nu indien u yemand konde doen gelooven, dat ghy al u leef dagen van alle onghemack soud bevrijt zijn, wanneer ghy maer eenmael u handt door de vlamme liet gaen, het welcke Pythagoras niet en wilde toelaten, soud ghy dat niet gaern doen? Spu. Ja ick wel hondertmael, als slechs de beloover my niet te leur en stelde. Hed. God en kan niet lieghen. Maer dat ghevoelen der vlamme duurt langher vergleken zijnde met het gantsche leven des menschen, als zijn gantsche leven, vergheleecken zijnde met de [p. 139] Hemelsche saligheydt, alwaert dat yemandt drie Nestors ouderdommen overleefde. Ghemerckt die beweginghe des hands, hoe kort dat sy oock is, eenigh deelken is van dit leven, maer het gantsche leven des menschen is gheen deel van de eeuwigheyd. Spu. Ick en weet daer niet tegen te seggen. Hed. Derhalven de ghene die met gheheelder herten en seecker hoope daer toe loopen, dewijl het overlijden so kort is, waent ghy dat die met de moeyelijckheden deses levens gequelt worden? Sp. Ick en geloove het niet, alsser maer een seker vertrouwen, ende vaste hope by is van verkrijgen. Hed. Ick kome nu tot de vermaeckelijckheden die ghy my teghenwierpt. Sy onthouden haer van dansen, van brasserijen, van schouw-spelen, namelijck, dese dingen verachten sy also, datse veel gheneughlijcker genieten, en geen minder vermaeck hebben, maer op een ander wijse, de ooge en heeft het niet ghesien, de oore en heeft het niet gehoort, 1. Cor. 2.9. ende t’is in eens menschen herte niet ghekomen Esa. 64. wat vreughde dat God bereyt heeft den ghenen die hem lief hebben. De heylighe Apostel Paulus heeft wel geweten, hoedanigh de ghesanghen, de reyen, dansen ende brasserijen der Godvruchtiger zielen waren, selfs in dit leven. Sp. Maer daer zijn eenighe wellusten die gheoorloft zijn, die sy nochthans haer selven niet veroorloven. Hed. Een onmatelijck gebruyck vande geoorloofde wellusten, is oock niet gheoorloft, so ghy dese uytsondert, so overtreffense in alle de andere die een stregn leven schijnen te leyden: Wat kander heerlijcker schou-spel zijn, dan de beschouwinghe van dese werelt, hier uyt rapen de Godt gheliefde menschen veel meer wellust als alle andere: want dese dewijl sy met nieusgierighe ooghen aenschouwen dit wonderlijck werck, zijn on-gherust van gheeft, om dat sy de oorsaecken van vele dinghen niet konnen begrijpen. In sommighe dinghen oock zijnse als Momisten murmurerende tegen den werck-man, ende menighmael noemen sy de nature een stief-moeder, in plaetse van moeder: welcke lasteringe wel (soo veel de woorden belanght) op de nature wordt uytghesmeten, maer inder daedt raeckt se God die de nature ghesticht heeft, soo verre daer anders eenighe nature is. Maer een Godvruchtigh mensch siet de wercken sijns Heeren ende Vaders, met geestlijcke ende eenvoudige oogenn aen, met groote herten lust, over elck dingh bysonder verwonderende niet berispende, maer hem voor alles dancke, als hy overleght, dat alle dese dinghen om des Menschen wille gheschapen zijn. Voorders in elck dingh bysonder aenbidt hy de almachtigheyt, wijsheydt, ende goetheyt des Scheppers, waer van hy de voetstappen siet in de gheschapene dinghen. Neemt nu datter erghens soodanigh een Paleys ghevonden werde, als Apuleius dat van Psyche beschrijft, of verbeeldt u soo ghy kondt een dat noch heerlijcker en schoonder is, stelt daer twee kyckers in, eenen die vreemd is, ende alleen om te besien gekomen is, een ander die de dienaer of soon is van de ghene die dat huys heeft laten bouwen, wie van beydenn sal meer vermaecks daer van halen, dien vreemdeling, den welcken dat huys gansch niet aengaet, of de Sone die zijns alverliefsten Vaders wijsheydt rijckdommen ende heerlijckheyt in dat gebouw met grooter vreugden aenschouwt, insonderheydt wanneer hy gedenct, dat dit gantsche werck om sijnent wille gemaeckt is? Spu. ’T en is niet van noode datmen op dese vrage antwoorde, maer ’t meesten-deel der Godloosen, weten wel dat de Hemel endede al wat onder de Hemel besloten wordt, om des menschen wille gheschapen is. Hed. Sy weten ’t meestendeel alle, maer alle en gedenckense daer niet aen, endede so sy daer al aen gedencken, ’tis nochtans also, dat dese de meeste geneughte daer in [p. 140] siet, de welcke den werck-man aldermeest bemint, ghelijckerwijs als die met grooter vermaeck den Hemel aenschouwt, die nae een hemelsch leven tracht. Spu. U seggen komt de waerheydt seer na by. Hed. Nu de aenghenaemheydt der Maeltijden bestaet niet in de leckerheydt der spijsen, of der Kocx-saussen, maer inde goede ghesteltenis des lichaems, en den hongherslust. En meent dan niet dat eenighe Lucullus geneughlijcker maeltijdt houd, met Perdrijsen, Fasanten, Tortelduyven, Hasen, Scanetjes, Wellers of Lampreyen, als een God-vreesend man met ghemeen brood, salaet of moeskruyd, met een dronck waters of dun bier, of wijn die wel ghewatert is, om dat hy dese dinghen ontfanght als gherichten hem van den goedertieren vader ghegheven, alles heylight het voorgaende ghebedt, de bygaende heylighe lesse, dewelcke het ghemoedt meer vermaeckt, als de spijse het lichaem, en de naevolghende dancksegginghe. Eyndlijck hy staet op van de tafel niet sat, maer vrolijck, niet over-laden maer vermaeckt, vermaeckt segh ick, te ghelijck aen ziele ende aen lichaem, waent ghy dat eenighe vinder van die ghemeene leckernijen een gheneughlijcker Tafel houd? Spu. Maer int by-slapen is de meeste vreughde gheleghen, indien wy Aristoteles willen ghelooven. Hed. In desen deele overtreft oock een Godvreesend mensch, niet weynigher als inde Maeltijden. Want hoe de liefde tot de vrouwe krachtigher is, hoe dat die houwelijckse vergaederinghe gheneughlijcker is. Nu ghene lieven haer vrouwen vyerigher, dan diese soo lieven als Christus zijn ghemeente ghelieft heeft, want die haer alleen om der wellusten wille beminnen, dese en beminnen haer niet, voeght daer by hoe dat de vergaderinghe met de Vrouwe seldener gheschiedt, hoe datse aenghenamer is, welcke sake selfs dien Godt-loosen Poët niet verborghen is geweest, daer hy schrijft, dat het seldener ghebruyck de wel-lusten aenghenaemer maeckt. Hoe wel het minste deel der wellusten in ’t by-slapen gheleghen is, veel grooter isse in den ghestaedighen ommeganck, dewelcke tusschen gheen persoonen soo vermaecklijck is, als tusschen die gheene die met een Christlijcke liefde malkanderen oprechtelijck beminnen, ende ghelijckelijck onderlingh beminnen. In andere ver-ouwt de liefde ghemeenlijck met de verou-derde wellust. De Christelijcke Liefde bloeyt des te meer als het vermaeck des vleeschs meerder af neemt. Heb ick u noch niet wijs-ghemaeckt, datter gheene zijn die gheneughlijcker leven, als die Godt-vruchtlijck leven? Spu. Ick wilde wel dat het alle menschen ghelijcker-maten ware wijs-ghemaeckt. Hed. Sijn dat Epicureen die gheneughlijck leven, soo zijnder gheen soo oprechte Epicureen dan die heylighlijck ende God-vruchtlijck leven. En so wy op de namen willen acht nemen, niemand verdient beter den naem van Epicurus, dan dien eerwaerdighen Prince vande Christelijcke Philosophie. Want by den Griecken betekent Epicurus so veel als helper. Als de Wet der naturen door de sonden by na was uytgewischt, als de Wet Mosis de begheerlijckheden meer verweckte als wegh nam, als de tyran Sathan veylighlijck inde werelt regneerde, soo heeft hy alleen het verdorven menschlijck geslacht wederom op de been geholpen. Derhalven bedriegen haer selven grootelijckx sommighe ratelaers, dewelcke voorgheven dat Christus van naturen swaer-gheestigh en fantastijck sy gheweest, ende ons tot een onlieflijck leven ghenoodight heeft: jae dese alleen heeft aenghewesen een leven dat vol van gheneughte ende ware wellusten is, als daer slechs de steen van Tantalus wordt uytgemonstert. Spu. Wat is dat voor een geheymnis? Hed. ’tVerhael daer van [p. 141] sal u doen lachen, maer dese klucht heeft een ernstigh bedietsel. Sp. Ick wacht dan van u een ernst-achtighe klucht. He. De gene die wel eer gearbeyd hebben om de Philosophische leeringhe onder de bewimpelingen van fabulen te verberghen, vertellen, dat een sekere Tantalus tot der Goden Tafel was toeghelaten, die sy seggen boven alle andere kostlijck te zijn. Alsmen den gast soude verlof gheven, Jupiter achtende dat het zijne grootheyt betaemde, den selven niet onbeschoncken te laten gaen, ghehenght, dat hy begeeren soude al wat hy wilde, met toesegginge van alle dat hy begeerde te sullen ontfangen. Maer de dwase Tantalus, als de welcke de ghelucksaligheydt des menschen met zijn buyck en keels vermaeck af-mat, begheerde, dat hem vergunt werde, zijn gantsche leven door, aen sulcken tafel te sitten. Jupiter geeft ghehoor. Sijn begeerte gheschiet. Tantalus sit aen een Tafel, die met alle soorten van leckernijen was toebereydt, der Goden dranck stond voor hem, daer en ontbraken geen Roosen, geen lieflijcke reucken, hoedanige der Goden neusen konden verheughen. Aen zijn zijde staet de schencker Ganymedes, of yemant anders Ganymedes ghelijck. Rontom hem de sangh-goddinnen lieflijck singhende, de kluchtige Silenus huppelt en springht. Bootsemaeckers zijnder by menighte. Met te kortsten, al wat der menschen sinnen kan vermaken, is daer ontrent. Onder dit alles sit hy droevigh, suchtende ende swaermoedigh, hem niet vervrolijckende door ’t gelach, noch oock toe-tastenden van’t gheene voor ghestelt was. Spu. Wat isser inde wegh? Hed. Om dat boven zijn hooft, daer hy sit, een groote steen hangt aen een hayrken, dewelcke schijnt terstont te sullen vallen. Spu. Ick soud my van die tafel wegh maken. Hed. Maer die begeerte is hem in noot-dwang verandert, want Jupiter en is soo versoenlijck niet als onse God, die de schadelijcke begeerten der menschen, haer niet en laet tot schade gedijen, wanneer sy slechs berouw daer van hebben. Hoe wel oock andersins, deselve steen belet dat hem Tantalus niet van daer en maeck, die hem verbied te eten. Want hy sorght, wanneer hy hem beroert, dat hy dadelijck door des steens val moghte verplettert worden. Spu. Dat is een lachelijcke klucht. Hed. Maer hoort nu, waer over het u niet sal lusten te lachen. De gemeene man soeckt een gheneughlijck leven in dinghen die van buyten aen-komen, het welck een gherust gemoedt alleen vermagh te geven. Want den genen die een quade Gewisse hebben, hanght een veel swaerder steen over ’t hooft, als die van Tantalus, jae dese hangt haer niet alleenlijck over ’t hooft, maer dringht en druckt de ziele, oock wort het ghemoed met gheen ydele vreese ghepijnight, maer verwacht alle uyren dat sy inde helle gesmeten worde. Lieve wat isser soo soet en lieflijck in de menschlijcke saecken, dat de ziele met sulck een steen gheperst zijnde, inder waerheydt soude moghen verheughen. Spu. Gheen dingh voorwaer, ten waer of de sotheyt of de ongeloovigheyt. Hed. Indien de jonghe luyden dese dinghen overdochten de welcke door de wellusten, als door den beker van Circe verdwaest zijnde, de ghehonighde fenynen voor ware gheneughten omhelsen, met welck een yder soudense haer wachten, van niet door onbedachtsaemheyt te bedrijven, dat haer al haer leef-daghen moght aenhanghen en ’t herte knagen? Wat soudense niet doen om dit teer-gelt tegen den toekomenden ouderdom wegh te legghen, namelijck een welgherust hert ende een onbevleckt gerucht. Wat isser nu ellendigher dingh als die ouderdom is, de welck als sy achter haren rugghe siet, met groot verschricken aenschout, hoe schoon de dingen zijn die sy heeft versuymt, en hoe leelijck en schandelijck die gene zijn die sy heeft omhelst, aengheslaghen: Wederom als sy voor [p. 142] haer henen siet, sietse den uytersten dagh ghenaken ende daer-naer terstont de eeuwighe helsche qualen. Spu. Hoe gheluckigh zijnse te achten, die hare eerste jaren onbesmet hebben doorgebracht, ende in de oeffeninghe der Godsaligheyt altijd voort-gaende tot de uytterste scheyd-pale des ouderdoms gheraeckt zijn. Hed. De naeste plaetse komt den sulcken toe, die van de jeughdelijcke wulpsheyt haer tijdelijck hebben bekeert. Spu. Maer wat raedt gheeft ghy dien ellendigen ouden Man? He. Niemand en moet vertwijffelen, terwijl hy hier leeft, ick soud hem raden dat hy zijn toevlucht naeme tot de goedertierenheydt Godts. Spu. Maer hoe dat zijn leven langher is gheweest, hoe dat den hoop der schelm-stucken meer heeft toegenomen, dewelcke nu de zanden overtreft die aen de zee-strand liggen. He Maer de barmherticheden des Heeren gaen die zanden verre te boven. Het zand, hoewel het voor den mensche ontelbaer is, is nochtans met een seecker getal bepaelt, maer de goedertierenheydt des Heeren heeft noch mate noch eynde. Sy. Maer daer is gheen tijdt voor den gheenen die haest moet sterven. Hed. Hoe de tijdt korter is, hoe hy te vyerigher sal roepen. By Godt is lang tijdts ghenoegh die vander aerden tot den Hemel kan reycken. Selfs een kort gebedt doordringt den Hemel, wanneer dat slechs met een gheweldighe beweginghe des gheestes wordt uyt-ghesproken. De sondaresse inden Euangelio wordt gheseyt al haer leven leet-wesen betoont te hebben, maer die Moordenaer met hoe weynigh woorden heeft hy selver in de ure des doodts van Christo dat Paradijs verworven? Indien hy van geheelder herten roept, Heere ontfermt u mijner na u groote barmhertigheyt, Psalm. 51. de Heere sal dien steen van Tantalus van hem wegh nemen, hy sal hem laten hooren vreughde en blijschap, en zijn verslaghen beenderen sullen haer verheughen, over de misdaden die hem vergheven zijn.

                    Eynde van de veerthiende T’samen-spraeck.




[p. 143]

De XV. T’samen-sprekinghe

Ars Notoria,

Of

Memori-konst,

Daer in de ydelheydt der selve verhaelt, en een korte
wegh ghewesen om tot de gheleertheydt
en konsten te gheraecken.

Desiderius, Erasmius.

Disiderius.

HOE gaet het al met de studien Erasmi. Er. Slecht ghenoech, maer sy souden geluckigher voortganck hebben, kond ick maer een dingh van u verwerven. De. Ick ben tot uwen besten, can ick u slechs erghens in vorderlijck zijn. Segt alleen wat u schort. Er. Ick en twijffele niet oft ghy kent alle verborghen wetenschappen. De. Ick wilde wel dat het so waer. Er. Daer is een sekere konste, nae dat ick hoore, waer door de mensche met gheringhe moeyten tot de wetenschap aller vrye konsten soude konnen gheraken. De. Wat hoor ick? Hebt ghy een boeck daer van ghesien. Er. Ick hebbe een ghesien, doch alleen ghesien, alsoo daer niemand by der hand was, die my het selve mochten leeren verstaen. De. Wat was d’inhoudt des boecx? Er. Daer waren velerhande ghedaenten van dieren, als van Draken, Leeuwen, Luypaerden ende verscheyden circulen inghetekent, inde circulen stonden gheschreven hier Griecksche of Latijnse, daer Hebreusche ende andere uytheemsche namen. De. In hoe veel daghen beloofde den tijtel de kennisse der wetenschappen? Er. Binnen veerthien daghen. De. Dat is voorwaer een heerlijcke toesegginghe. Maer kent ghy wel yemand, welcke door die Memori-konst tot een gheleert Man gheworden is? Er. Geensins. De. Niemandt anders oock heeft dat oyt gehsien, noch sal het oyt sien, eer datmen yemand door de Alchumisterije heeft sien rijck worden. Er. Ik wild wel dat het een waerachtige konst waer. De. Misschien om dat het u verdriet met soo veel sweets de gheleertheydt te koopen. Er. Dat ist. De. ’t Heeft nochtans God also ghelieft. Die ghemeene rijck-dommen, gout, peerlen, silver, paleysen, somtijdts ook heele Coningh-rijken gheeft hy den loomen ende onwaerdighen, maer die ware goederen, de welcke eyghentlijk ons toebehooren, heeft hy gewilt dat alleen door arbeyden souden verkregen worden: oock en moet ons dien arbeydt niet moeylijck [p. 144] schijnen, waer doormen gheraeckt tottet gheniet van een soo uytghelesen goet dewijle wy sien, hoe yverigh de menschen loopen en draven door schricklijcke gevaerlijckheden, en grondloose moeyten om tijdlijcke dinghen, ende die by de gheleertheyt vergeleken zijnde, gantsch niet om ’t lijf en hebben, te verkrijghen, dewelcke nochtans ’t wilt dat sy jagen, niet altijdt op-doen. Ja selfs dien arbeyd die de studien aenklevende is, wort met veel soetigheydts vermenght, soo ghy een weynigh voorder daer in zijt ghekomen, behalven dattet noch in uwe macht is een groot deel vande verdrietelijckheden af te snijden. Er. Op wat manieren? De. Voor-eerst indien ghy met lust en yver tot de studien, daer na indien ghy met verwonderingh over de selve zijt inghenomen. Er. Door wat middelen sal dat gheschieden. De. Besiet eens hoe vele de wetenschappen hebben rijck ghemaeckt, hoe vele sy tot de hooghste waerdigheyt ende aensienlijckheydt verheven hebben. Overleght insghelijcx by u selven hoe grooten verschil daer is tusschen een beest ende een mensch Er. Ghy seght wel. De. Hier na moet ghy u verstant ghewennen, dat het by hem selven stille sta, ende behaghen neme, meer in profijtelijcke als in vermakelijcke dinghen: want ’tgheen aen hem selven eerlijck is, hoewel daer inden beginne eenige moeyten aen vast zijn, wort nochtans door de ghewoonte soeter: soo sal ’t gheschieden, dat ghy de meester min lastigh vallen, en selfs sijn leeringe ter lichter sult aennemen, na de spreucke by Socratus uytghesproocken, die met gulden letteren in den aenvangh uws boecx behoorde gheschreven te zijn, zijt maer leer-gierig, ghy sult veel leeren. Er. Ick ben ras ghenoegh in ’t aennemen, maer ’t ontgaet my haest weer. De. So gaet het met u even alleens als met een leck-vat. Er. Daer is wat aen, maer wat raet daer toe? De. Men moet de leck-gaten stoppen dat sy niet doorvloeyen. Er. Waermede? De. Niet met mos of plaester, maer met neerstigheydt. Die de woorden van buyten leert, sonder de meeninge daer van te verstaen, dese vergeetse lichtlijck wederom. Want de woorden, ghelijckerwijs als Homerus seght, zijn ghevleughelt ende vliegen haest wegh, ten zy sy door ’t wicken der sinnen in ’t gewichte gehouden worden. Laet dan dit uwe eerste sorgh zijn, dat ghy de sake grondigh verstaet, daer na de selve dickwils by u selven hervat ende overleght: ende hier moet ghy u verstant, ghelijck gheseyt is, toe wennen, om des noot zijnde op een ghedachte blijven staen. Want ist dat yemand het verstant soo seer verwildert is, dat het hem hier toe niet en wil laten fatsoeneren, die en is gheensins bequaem tot ’t begrijp der wetenschappen. Er. Ick beken ghenoeghsaem de swarigheyt die in dit stuck gheleghen is. De. Want die sulck een vliegend verstant heeft, dat hy sich aen geen gedachte kan vast houden, die en neemt de moeite* niet om den spreeckenden langh te hooren, of tgheen hy geleert heeft, in sijn memorie te prenten. In’t loot kan men wel yetwat drucken, om dat het aen een plaetse blijft, maer in’t water of quick-silver, ghemercktse stadigh bloeyen, kont ghy geen af-setsel maken. Is dat ghy ’t verstant alsoo tot uwen wille kont krijghen, dewijle ghy gheduerighlijck onder de gheleerde luyden verkeert, in welckers tsamen-koutinghen daghelicx vele dingen voor-vallen, die opmerckinge waerdigh zijn, so sult ghy met kleene moeyten seer vele dinghen konnen leeren. Er. Ghy seght de waerheyt. De. Want behalven de ghespreken der maeltijden, behalven de dagelijcxse propoosten, hoort ghy terstont nae de maeltijdt acht treflijcke spreucken, uyt de gheloofwaerdighste autheuren ghenomen, ende even so vele na den avondt-mael. Rekent nu eens over hoe grooten somme de maenden ende jaren dan wel sullen uytbrenghen. [p. 145] Er. Een ontallijcke groote somme, indien ick het al konde onthouden. De. Daer beneffens, dewijl ghy anders gheenen hoort dan die goed Latijn spreken, wat isser inden weghe dat ghy niet en soudt binnen weynigh maenden de Latijnsche sprake vast hebben, daer doch de jonghers die niet gestudeert hebben, in de Fransche of Spaensche tael in korten ghestileert zijn. Er. Ick sal uwen raedt hier in volghen ende beproeven of dit verstandt onder ’t jock der Const-goddninnen sich wil laten buyghen. De. Ick en ken gheen ander memori-konst, dan neerstigheyt, leer-lust ende ghedurigheyt.



De XVI. T’samen-sprekinghe

Diversoria,

Of

De Herberghen,

Daer in seer gheneuchelijck te sien is, wat manieren de
Duytschen ende Francoysen ghebruycken
om hare gasten te onthalen.

Bertulphus, Guilielmus.

Bertulphus.

WAerom moghen eenighe twee of drie dagen te Lyons blyven wachten? Als ick eens op de reyse ben, soo en ruste ick niet voor en al eer ick ghekomen ben, daer ick voor ghenomen hadde. Guil. Maer ick verwondere my noch meer hoe yemandt met gewelt van daer kan getrocken worden. Bert. Waeromme doch? Guil. Overmits daer de plaetse is waer van oock de mede-ghesellen Ulyssis niet souden gheraken, daer zijn de Syrenen of Meer-minnen, jae niemandt wort in sijn huys beter ghedient, als daer inde herberghe. Bert. Hoe komt dat? Guil. Aen de tafel staet altijdt een vrou, die het Gastmael vermaeckt met lieflijcke boerterie en vrolijckheyt, want daer zijn vrolijcke schoone vrouwen. Voor-eerst quam den Moeder vanden huyse, dewelcke ons vriendlijck groetende, bad dat wy vrolijck wilden zijn, ende doch te vreden wesen met ’t gheene de kelder en keucken mede-braghte. Hier na de dochter, een persoon met sonderlijcke schonheydt begaeft, en daer boven soo bevalligh van manieren, en geneughlijck van spreken, dat sy de stuyren ende suyrsienden Catonen wel verheugen soude, noch sy en prate met ons niet als [p. 146] met onbekende, maer of wy over langh bekenden geweest waren. Bert. De beleeftheydt van de Francoysen is my seer wel bekent. Guil. Maer vermits dese dochter niet altijdt by ons konde blijven (want sy most het huys-werck besorghen, en de andere komende gasten willekom heeten) soo stondt altijdt by de tafel een meysken, die in alle boerterije en drolligheydt bedreven was, en soo op alles gheslepen, datse voor een gat niet en was te vanghen, dese onderhiel den klap soo langhe, tot dat de dochter weder quam, want de moeder was heel oudt. Bert. Wel hoe worder doch opgheschaft? Want met praetjens en kan men den buyck niet vullen. Guil. Voorwaer seer heerlijck, soo dat ick my verwonderde, hoemen om sulcken kleynen prijs de gasten kan tracteeren. De maeltijd nu ghedaen zijnde, vermaeckense de gasten weder met een lieflijck praetjen, op dat hun den tijdt niet te langh valle, so dat ick by my dochte by huys, en niet van huys te wesen. Bert. Wel hoe ist mette kamer ghestelt? Guil. Over al zijn eenighe dochters lachende, weeldigh spelende, vraghende daer en boven of wy gheen vuyle kleederen of linnen hadden, om te wasschen: en ghewasschen zijnde, gaven sy ons die weder. Wat wil ick veel seggen? wy en hebben daer niet ghesien, dan meyskens ende vrouwen, behalven in den stal, hoewel sy dickwils met ghewelt daer in quamen, ende den reysenden omhelsende, betoonden soodanighe liefde, oft haer broeders, of bloedt-vrienden gheweest waren. Bert. Die manieren staen moghelijck den Francoysen wel, nochtans ghevalt my beter de wijse ende aert der Duytschen, die mannelijcker is. Guil. Ten heeft my noyt moghen ghebeuren Duyts-land te besien, daerom bid ick dat ghy ’t u niet laet verdrieten, te vertellen op wat wijse sy haere gasten ontfanghen. Bert. Oft over al sulcken maniere is weet ick niet, maer wat ick ghesien hebbe sal ick verhalen. In ’t aenkomen heet u niemandt willekom, op datse niet souden schijnen nae de gasten te verlanghen, want dat achten sy (voor de Duytsche ernstachtigheyt) heel versmadelijck. Als ghy langh ghenoegh sult geroepen hebben, so komt ten laetsten eener door een venster vande stove, sijn hooft uytsteken, even als de Schilt-pad uyt sijn schelp (want sy blyven daer by na tot S. Jan inden Somer.) Dien moet ghy dan noch eerst vraghen, of men daer wel magh logheren, so hy’t hooft niet schud, so meent hy ja: vragende voorts na den stal, wijst hy die metter handt: daer mooght ghy dan u peert na u wijse voederen, gheen knecht slater een handt aen. So ’t nu een vermaerde herbergh is, soo wijst de stal-knecht u den stal, en de plaets voor ’t Peert, doch gantsch niet bequaem, want de beste plaetse wordt insonderheyt voor de toekomende Edel-luyden bewaert: ende soo ghy daer yets tegen preutelt, terstont moet ghy hooren, Wans dich nit ghefált, such ein ander herbergh. ’t Hoy krijght men qualijck, of seer spaersaem, en verkopent by na soo dier als den haver. Als ghy nu u paert besorght hebt van alles, soo gaet ghy t’eenemael beslijckt, beslopt, gheleerst, ghespoort, met sack en pack, in de stove, dan die is voor allen ghemeen. Guil. By den Francoysen wijstmen u een kamer, waer in ghy u verkleedt, veeght, warmt, of rust, soo ’t u ghelieft. Bert. Ten is hier de manier niet: in de stove treckt ghy u leersen uyt, treckt schoenen aen, ende (soo ghy wilt) oock een schoon hembd, de natte kleederen hanghtmen om de kacchel, daer moet ghy selve toesien dat sy drooghen: daer is oock water, soo ghy u handen wilt wasschen, maer ghemeenlijck soo klaer, dat ghy wel ander mooght soecken, om’t voorgaende af te spoelen.
    Guil. Ick prijs de mannen, die soo [p. 147] verweent en teer niet verwijft zijn. Bert. So ghy s’ na middaeghs te vieren aenkomt, so en sult ghy nochtans niet voor neghenen eten, ja altemet niet voor thienen. Guil. Waerom dat? Bert. Sy bereyden niet, voor dat sy al de gasten sien, op dat het met een moeyte doorgae. Guil. Sy soecken de minste moeyte ende kosten. Bert. ’t Is so: aldus komender dikwils in de selvde stove 80 of 90 voetgangers, ende daar en boven noch ruyters, koop-lieden, schippers, voerluyden, boeren, kinderen, vrouwen, krancken ende ghesonden. Guil. Dat moet voorwaer wel een Gast-huys of een Bayert wesen. Bert. Daer kemt d’eene ’t hooft, d’ander wrijft het sweet af, d’ander maeckt zijn schoenen schoon, d’ander de leersen, d’ander ruspt het looc ten keel gat uyt: wat sal ick veel seggen? daer is gheen minder verwerringe van spraeck ende persoonen, als eertijdts in de timmeringh van den tooren van Babel: of sien sy een vreemdelingh treflijck in kleedinghe, die een man van aensien schijnt te wesen, daer zijn alle oogen op ghekeert, hem besiende, offer een nieuw monster uyt Africa ghekomen was, jae alse nu al gheseten zijn, hebben sy ’t hooft altijdt over den schouder, hem beschouwende, soo dat sy selve den mont schier open vergheten. Guil. Te Romen, te Parijs, of te Venetien daer is ’t volck soo nieu-plichtigh niet. Bert. ’t Is schande so gy ondertusschen yet eyscht. Alst nu laet in den avond is, ende gheen hope datter meer gasten komen sullen, so komt de oude Haus-knecht met zijnen grijsen baert, ende gheschooren kop, stuurs van wesen en opsicht, slordigh ghekleet. Guil. Sulcke schenckers behoorden de Roomsche Cardinalen te hebben. Bert. Die slaet zijn oogen rontom en telt alsoo stilswijghende, hoe veel gasten in de stove zijn: hoe daer meer zijn, des te heeter stoocktmen de stove (of schoon de Sonne door zijn hitte verdrietigh zy) dan dit heet by haer wel ghetracteert, alst sweet by de kaken neerloopt. So yemand de hitte niet verdraghen kan, en om niet te swijmen, een splete van een veynster opent, terstondt hoort hy hort du, thu zu, antwoordt ghy dan weder, ick en kan ’t niet verdragen, soo seyt hy such dich einander herbergh. Guil. My duncht niet datter yet ghevaerlijcker is, als so veel dampige vuyle locht in te slocken, te meer ’t lichaem door ’tsweten open zijnde, men hier sal eten, en dan noch langh verblijven: Ick wil swijghen van ’t ruspen, van den loock, van ’t vijsten, van de stinckende aessemen: maer dan zijn vele noch met verborgen sieckten gequelt, ende alle krancheyt heeft zijn besmettinghe.* Voorwaer sommighe hebben de Spaensche, en de andere heetense Fransche pocken, die by allen ghemeen is. Met dese te verkeeren meen ick gheen minder perijckel te wesen, als die met Lazarie besmet zijn: raedt ghy nu wat onderscheyt daer is tusschen die loose ramp ende de pest. Bert. Het is seer sterk volck, om dusdanighe dingen lacchense en passen daer niet op. Guil. Maer onder tusschen zijn sy hart gheworden, door veler ondergangh of doodt. Bert. Wat salmen doen? sy zijn ’t soo ghewent, en sy blijven by haer voornemen als de dief by den bast. Guil. Nochtans voor 25 Jaren was by de Brabanders niet aengenamers als de openbare badt-stoven, maer die worden nu niet ghebruyckt, want de nieuwe lempten hebben wel geleert ons daer van te onthouden. Bert. Maer hoort de rest. Daer nae komt de gebaerde Haus-knecht wederom en dect de tafels, tot dat het hem genoeg dunckt te zijn: maer by den houten S. Pieter! hoe sachtjens ende fijntjens ist tafel-laken gheweven, ghy soud seggen dattet van een grof seyl, afgescheurt was. Hy heeft ten minsten aen yeder tafel acht gasten gheordineert. En die nu de maniere van ’t landt bekendt is, die gaet sitten daer ’t hem ghelieft, want daer wordt [p. 148] gantsch gheen onderscheyt ghemaeckt tusschen arm en rijck, tusschen Heer of knecht. Guil. Dit is de oude oprechtigheydt diewelcke nu de Coningen wegh ghenomen hebben, ende ick achte dat Christus alsoo met zijn discipulen gheleeft heeft. Bert. Een weynigh daer na, als sy alle gheseten zijn, so komt die stuyre Ganymedes of Haus-knecht, en telt wederom de gasten, ende siet sijn gheselschap over: en terstont wederom keerende, leyt yeder een houten back voor ende daer by lepels van’t selve silver ghegoten, daer na een glas, een weynigh daer na broot: soo sit een yeder (voor tijd verdrijf)* zijn back wasschende ende suyverende, terwijl de bry of soppe ghekoockt wort: alsoo sit men ghemeenlijck een ure aen de tafel te proncken. Gui. En eyscht niemandt van de gasten ondetusschen de kost? Bert. Niemand die de maniere van’t land bekent is: ten laetsten wort daer de wijn opgheset, help godt, hoe schrael: de Sophistische reden-kavelaers behoorden anders geen wijn te drincken, so subtijl ende strengh is sy. Of so hem yemand vande gasten (heymlijck gheldt inde hand stoppende) vraeght of sy erghens van daen gheen ander wijn souden konnen krijghen, eerst sullen sy haer wat bedencken al oft zijt niet hooren. Maer sullen u so vriendlijck aensien, dat de seven een doodt-slagh zijn: soo ghy voorts om te hebben aenhoudt, antwoorden sy, hie sind zu herberg gelegen Graffen und Herren, und keiner hat uber den wein gheklacht, und wans di nit ghefelt such dir ein ander herberg, oder lasz dich unser weise wol ghefallen: want sy achten den Adel van hare natie alleen voor menschen, ende hare wapenen toonen sy een yegelijcken. Nu hebben sy voor eerst soppe, die sy inde graeghe en hongerige maghe steken: terstont daerna komen sy seer prachtigh met de schotelen aen, eerst hebben sy broot, in blees-sop ghemeyckt, of soo het visch-dagh is, met sop van erten of boonen, of met ander nat: daer na wat weder opghesoden huspot, of verwarmde pan-visch, dan weder wat bry, dan wederom wat vaster spijse, waarmede den schalck wat ghevult hebbende, worter ghebraden vleesch, en ghesoden visch opgeset dat gheensins te verachten is, maer hier in zijn sy heeL spaersaem, ende draghent haestlijck weder van den visch. Op dese wijse beschicken sy het gheheele Gast-mael, even als de Comedianten pleghen de Chooren in hare Comedien te vermenghen, also schoockeren en mengen sy de bry en soppe: maer draghe voor al sorghe, dat het laatste gericht het beste zy. Guil. So doen oock de goede Poëten. Bert. Tis ook een schande so yemand seyt, neemt desen schotel weg, niemandt daer uyt: so moetmen die laten staan, tot haren ghesetten tijdt, die sy op een minute weten af-te-meten: eyndelijck soo komt de ghebaerde Haus-knecht, of de Waert selve, die van wege zijn kleedinge van den knecht qualijck te onderkennen is, ons vragende, hoe’t met ons al is: ende dan salder terstont beter wijn ghebracht werden, sy veel van die een goeden rausch suypen, daer doch die veel drinckt niet meer betaelt als die weynich. Guil. Tis een sonderlingh verstant met dat volck. Bert. Hoewel daer zijn die tweemaal so veel in den wijn verteeren, als sy voor de maeltijd betalen. Maer eer ick van dit gast-mael op houde te spreken, ’tis wonder, wat een getier en gheraes datter is van roepen en rasen nae dat de wijn in’t hooft begint te zinghen. Wat zal ick segghen? ’tis al doof en sonder ghehoor: daer komen altemet sulcke gemaeckte sotten onder: (hoewel datter gheen soorte van menschen verachtlijk behoort te sijn) doch men sou niet gelooven, hoe sich de Duytschen daer me konnen vermaeken: sy singen springen, rasen, juychen, bulderen, tieren, dat de stove schijnt in te vallen, en d’een d’ander niet kan hooren spreken. Ondertusschen dunckt hun dat sy ghe- [p. 149] noeghlijck leven, ende daer moet ghy sitten ghy wilt of en wilt niet, tot laet in der nacht. Guil. Scheyter doch eens uyt van’t Gastmael te verhalen, want de tijt verdriet my. Ber. Ick salt doen: als nu ten laetsten de kaes opgebroght is (die haer naulijcx genoeght, ten zy die verrot en van maeyen byna wegh kruypt) soo komt den langh-ghebaerde Haus-knecht, met hem brenghende een houten teljoor, op’t welck hy met krijt heeft geschildert eenighe circulen of hane-pooten: dat leyt hy op den disch al stilswijghende ende suyr siende, ghy soud meenen dat het een helsche Charon of Voer-man was. Die nu de vuyle-mallerij kennen, legghen haer ghelt daer op, so doet d’een ende d’ander, tot de teljoor vol is. Daer na geteyckent hebbende, wie betaelt heeft, rekent hy stil by hem selven, ende soo daer niet gebreeckt, wenckt hy metten hoofde. Guil. Nu soo daer wat over is? Bert. Hy soudet moghlijck weder geven, ende dat doen sy wel. Guil. Klaeght niemant over ’t veel rekenen? Bert. Niemandt die wijs is: want hy soud terstond moeten hooren, wasz bistu voor ein keerl, du besalst nit mehr weder ein ander. Guil. Ghy vertelt een vrije aert van menschen. Bert. So yemand van ’treysen moede zijnde, eyste na ’t avond-mael een bed: hem wordt gheboden te wachten, tot de andere gaen slapen. Guil. My dunckt dat ick een Platonische Stad sie (daer alle dingh ghemeen is). Bert. Dan wort een yder zijn nest of bedde getoont en voorwaer niet anders als de kamer. Dan daer zijn alleen bedden, ende daer boven niet dat ghy mooght ghenieten of ghebruycken. Guil. Daer ist suyver ende schoon? Bert. Ja soo schoon alst linnen inde maeltijd, dat mogelijck in ses maenden niet eens ghewasschen is. Guil. Wel hoe gaet het midler tijd met de paerden toe? Bert. Sy worden op de selve wijse gevoedert als de menschen. Guil. Maer wort men over al, alleens ghetracteert. Bert. Op d’eene plaetse ist wat beleefder, op d’ander wat harder, als ic vertelt heb, maer over al ist meestendeel also. Guil. Wat soud ghy segghen, soo ick u vertelde hoe de gasten in Lombarien onthaelt worden, ende wederom in Hispanien, in Engelandt ende Walsch-Engelandt, want de Engelschen onderhouden half de Duytsche ende half de Fransche manieren, dewijle sy uyt beyde dese volckeren zijn vermenght. De Walsch-Enghelschen roemen sich ingheboren Enghelschen te wesen, maer de Enghelsche souden uyt de Saxen en Francoisen gesproten zijn. Bert. Ich bid u wilt het vertellen, dan ’t heeft my noyt moghen ghebeuren deselve te besien. Guil. Teghenwoordich heb ick den tijdt niet. Want de Schipper heeft my belast, dat ick te dien by der hand zijn mofte, ten ware ick hier wilde bljven: hy heeft oock mijn pacxken: op een ander rijdt, ons gelegen zijnde, sullen wy den buyck vol klappen.

                                Eynde van de sesthiende T’samen-spraeck.



[p. 150]

De XVI. T’samen-sprekinghe.
Exorcismus,
Dat is,
Besweeringh of Spokerij,
Daer in ontdeckt worden, de schelmerijen die sommige loose menschen bedencken, om de eenvoudighen te bedriegen en tot waen-gheloove te brenghen.
Tusschen
Thomas en Wilhelm.

Thomas.
WAT hebt ghy doch goedts, dat u soo soet by u selven doet lachen, als of ghy een grooten schat ghebonden hadt? Wilh. Ghy soud den spijcker met u raden so wel recht op ’t hooft slaen. Tho. Maer sult ghy u mede-ghesel niet deel-achtigh maken, ende segghen wat het dan voor goedt zy? Wil. Jae, want ick heb nu al over langh gewenscht, dat my yemandt te ghemoet quame, in wiens boesem ick dese mijne vreught soude moghen uytstorten. Tho. Soo deelt het my dan nu mede. Wilh. Ick hebbe daer terstond een lustighenfabel gehoort, dar ghy sweeren soudt een Rhetorijcksche sotte-kluyt te zijn, ten waer dat de plaetse, de persoonen, en de gantsche sake my soo bekent waren, als ghy my bekent zijt. Tho. Ick heb lust om het te hooren. Wilh. Kent ghy Polum wel de swagher van Faunus? Tho. Jae seer wel. Wilh. Dese is de Autheur van dese fabel. Tho. Ick wil ’t wel gelooven, want hy soo gheestigh is dat hy alderhande spulletjes, oock sonder personagien, soude konnen spelen. Wilh. Dat is waer: en ghy weet oock wel dat hy een hof-stelde heeft leggen niet verre buyten Londen? Tho. Soud ick niet? Wy hebben meer als eens op de selvige wel broederlijck gheslempt. Wilh. So is u oock wel indachtigh die lange wech aen weer-zijden met hooge groene boomen wel dicht beplant? Tho. Ghy meent aende slincker-zijde van zijne wooninghe? Wilh. Recht: aen d’een zijde van dese wegh is een drooghe diepe sloot met haghen, doornen en barn-netelen wel dicht bewossen: aen welckers eynde men over een bruggejen gaet in een open vlacke wyden. Tho. ’k Weet wel. Wilh. Daer had nu al lange tijdt een gherucht geloopen onder de Boeren van die plaetse, datter by dit bruggetjen een ghespoock, of nacht-gheest ghesien wierd, welcke men oock somtijds deer- [p. 151] lijck hoorde suchten en schreyen, sy meenden dat het de ziel was van eenigh mensche die in ’t Vagevyer gepijnigt wiert. Tho. Wie was de vinder van dit gheruchte? Wilh. Wie anders als Polus? Dit had hy te vooren aldus besteecken, om te dienen als een beginsel tot zijne fabel. Tho. Wat is hem doch in den sin gekomen, om dit te versieren? Wilh. Ick en weet niet, dan dat het soodanige man is.* Hy heeft groot vermaeck daer in dat hy de sotheydt des volcx met dusdanighe potzen mach bespotten.
    Ick sal u vertellen wat hy nu onlangs oock uyt sijn hooft ging steken. Wy reden te samen in goeden getale na het Kasteel Richemond, onder welcke oock waren luyden, diemen soude geseydt hebben verstandigh te zijn: de tocht was heel klaer, ende niet een wolckjen aenden gantschen Hemel: Als Polus de ooghen opgeslagen hebbende, nae den Hemel, zijn aensicht ende gantsch lichaem begost te teyckenen met een heyligh kruyce: ende sijn aensicht seer devotig settende, aldus begost te spreecken: O onsterffelijcken God! wat sie ick? en als de ghene welcke dicht by hem reden, vraeghden wat hy sagh, so teyckende hy hem selven weder met een veel grooter cruys, en seyde: God gheve dat dit ghesicht niet quaets en beduyde: als sy nu hert aenstonden om te weten wat hy sagh, so hief hy sijn gesicht wel strack na den Hemel, en met den vingher een plaets wijsende, en siet ghy daer niet, seyde hy, een vreeslijcke draeck, gewapent met brandende hoornen, en een verschrickelijcke ghekrulde steert? als zy nu neen seyden datse hem niet en saghen, en hy haer wederom geboot neerstigh toe te sien, en t’elcke-reys de plaetse met der hand aenwees, so heeft ten lesten een uyt den hoop, op dat hy niet minder en scheen te sien als een ander, gheseyt dat hy het mede sach: desen zijn noch sommighe nagevolght, want sy schaemden haer, datse niet en souden sien het gheen soo sichtbaer ende klaer was: wat wil ick veel segghen? binnen drie daghen was het gerucht van desen Draeck verbreyt door gantsch Enghelandt: en het is wonder, hoe veel het gemeene peupel hier noch aenhingh: jae daer waren sommighe die ernstelijck bestonden uyt te leggen, wat dit gesicht beduyde. Wt deser sotheydt schepte hy een groot vermaeck, die dese klucht versiert had. Tho. Ick begin zijn verstant te kennen, maer komt weder totte nacht-geest. Wilh. Hier-en-tusschen is wel te pas, by Polum komen t’huys te leggen Faunus een Priester van die orden, welcken het niet ghenoegh en is datse in ’t Latijn ghenoemt worden Reguliers, maer men moet hem oock int Griecx den selven toenaem gheven, namelijck, Kanonicken; hy was een Prochi-paep uyt een dorp daer erghens ontrent. Dese liet hem selven voorstaen dat hy al meer als gemeen wijs was, voornamelijck in ’t geestelijcke. Th. Ick verstae ’t wel, wy hebben een Personagie in dit spel gevonden. Wil. Over tafel sittende heeft men beginnen te spreken van ’t gerucht datter ging van dese spoockery. Als Polus nu merkte dat dit gerucht van Fauno niet alleen gehoort: maer dattet van hem oock ghelooft wiert, so heeft, hy hem beginnen te bidden, dat hy doch als een geleert en vroom man, dit ellendigh zieltjen wilde te hulp komen, en twijfelt ghy daer aen, seyde hy, ondertast de saecke eerst wel te deghen. Gaet ontrent thien uyren wandelen by het bruggetjen ghy sult een wonderlijck ghesteen en ghekerm hooren. Neemt yemant van de mijne mee tot geselschap soo sult ghy ’t seeckerder en met minder vreese moghen hooren. Tho. Wel wat is doch daer na gheschiedt? Wilh. So haest als de maeltijd gedaen was, gingh Polus nae ouder ghewoonte uyt jaghen, Faunus wandelende vast gins en weder, terwijl de duysternis alle kennisse der dinghen wegh genomen had hoorde hy ten lesten een jammerlijck ghehuyl, dit kost de konstenaer Polus zeer aerdigh [p. 152] maken, legghende verborghen onder de doornen, ghebruyckende daer toe een steenen kan, op dat de stemme uyt sulcken hollicheydt komende, te vreeslijcker soude wesen. Tho. Dese fabel, soo ick sie, gaet het Nacht-ghesicht van Maenander al verre te boven. Wilh. Dat sult ghy noch meer segghen, als ghyse heel en al gehoort hebt. Faunus maeckt sich haestigh na huys toe, om te vertellen wat hy ghehoort had. Polus die was hem door een korter wegh nu al voor-ghekomen. Daer begint Faunus Polo te vertellen watter gheschiet was, en hangter somtijts al vry wat by, op dat de saecke te wonderlijcker soude schijnen. Tho. Kon hem Polus daer-en-tusschen van lachen houden? Wilh. Wat een praet; hy heeft zijn wesen in zijn hand: ghy soudt geseydt hebben dat het ernst was. Ten lesten soo belooft Faunus door ’t veel biddens van Polus, dat hy op morghen de ziele sou besweeren: en brenght voort den gantschen nacht sonder slapen over, terwijl hy besigh is met ondersoecken in wat voegen hy de saecke best soude beginnen, want hy niet weynigh voor sich selven vreesde. So heeft hy dan eerst t’ samen gheraept veel krachtighe oude besweringhen, en sommighe nieuwe daer by ghelapt, By het inghewand der H. Moeder Maria: by ’t Ghebeente van de H.* Werenfrida. Daer nae heeft hy oock een plaets verkoren dicht by de hagen en doornen op ’t vlacke veld, van waer hy de stemme konde hooren, heeft een grooten Circkel daer om getrocken en inde selvige veel Cruycen, Characteren en andere Hane-poten ghemaeckt, dit wiert al te samen gedaen met sekere bysondere woorden en Ceremonien: Hier quam noch by een groot vat vol wij-water, om den hals had hy een schoone Kasuyfel met een briefken op de borst, daer in geschreven stont het beginsel van ’t Euangely S. Iohannis: by sijn tas hingh een stuckjen Was, dat de H. Vader de Paus alle jaren heylight en men noemt het een Agnus Dei, met dese wapenen pleghen sy in oude tijden ten strijde te trecken teghen de quade gheesten eer dat S. Franciscus* kappe haer begon verschricklijck te worden: dit alles wierdt aldus te voren beschickt, op dat, soo het misschien een quade gheest waer gheweest, de besweerder van hem niet en soude besprongen en beschadight worden, en noch heeft hy hem niet alleen inden Circkel dorven betrouwen maer daer is besloten datmen hem noch een ander Priester soude by-voeghen. Polus vreesende dat de gheheymenisse van den fabel aen den dagh moght komen, in dien hem yemant by-ghevoeght wierd, die wat beter geneust was, heefter een ontboden uyt zyn buurte, den welcken hy de gantsche saeck openbaerde: Want sulcx de handelingh van ’t spel vereyschte, en het wasser eentje die al beter sin hadd’ in sulcke kuyrtjens, als in langh te preken: Des anderen daeghs als nu alle dingh wel te deghen reed was, so gingh Faunus met de ander Prochy-paep ontrent thien uyren inden Circkel. Polus die nu al voor-heen was schreyde jammerlijck van onder de haghen. Faunus begon vast te premelen, maer Polus maeckte hem daer-en-tusschen in ’t doncker haestigh wegh nae een vande omlegghende Dorpen, en braght van daer noch een ander personagie tot het spel, want ’t en kost niet dan met veel personagien ghespeelt worden. Tho. Wat deden zy daer na? Wilh. Sy ginghen sitten elck op een swart Peert, hebbende by haer eenich heymelijck vyer: doense nu niet verre vanden Circkel waren, toondense het vyer, om Faunum uyt den Circkel te jaghen door vervaertheyt. Tho. Wat al moeyte heeft Polus ghedaen om Faunum te bedrieghen! Wilh. Sulcken Man is het: Maer dese saeck soude bykans qualijck gheluckt hebben. Tho. Hoe soo? Wilh. Om dat de Peerden, door datse het vyer so haestlijck sagen, verschrickt zijnde, bykans haer-selven en haer op- [p. 153] sitters den hals af-raden. Ghy hebt nu d’ eerste handelingh vanden fabel. Doense wederom by malkander ghekomen waren, Polus als nerghens of wetende, begint te vraghen, watter gheschiedt was. Daer vertelt Faunus voort hoe dat hy twee vreeslijcke Duyvels had ghesien, die daar saten op swarte Peerden, met vyerige ooghen en brandende neusgaten, welcke ghepoocht hadden inden Circkel te komen, maer datse met krachtighe woorden te rugh ghejaecht en verdreven waren. Als door dese dinghen, Fauno den moedt wat was ghewossen, soo is hy des anderen daeghs met grooter toerustingh weder inden Circkel gegaen en als hy nu langhe tijdt met veel woorden de ziel hadde voort-geeyscht, soo hebben Polus en zijn medeghesel haer weder van verre vertoont op swerte Peerden met een vreeslijck gheluyt, als of sy inden Circkel wilden rennen. Tho. Haddense gheen vyer by haer? Wilh. Neense, want dat was haer qualijck vergaen, maer hoort een ander klucht: sy hadden een langh touw tusschen haer beyden, ’t welck sy soetjes langhs der aerden treckende, also d’ een aen d’ eene zyde, en d’ ander aen d’ ander syde snellijck begosten wegh te loopen, als of sy door de besweringen vanden Poel-priester Faunus* verjaeght wierden, soo hebben sy met ’t selvighe touw beyde Papen met wij-water en quispel en al datter by was over aers over bol seer geneughlijck uyt den Circkel doen dansen. Th. Was dat de loon die de Buur-paep voor sijn moeyte kreegh? Wilh. Jae ’t: en noch heeft hy dat liever willen verdraghen, dan dat hy sijn rolletjen niet voort soude uyt spelen: dit aldus ghedaen zijnde, en sy weder by elkander quamen, soo begost Faunus by Polum wel hoogh te stoffen, in wat swarigheyt en perijckel hy gheweest hadde, en hoe moedighlijk hy beyde de duyvels met zijn krachtige woorden had verdreven. En nu liet hy sich selven vastlijck voorstaen, datter niet een so schadelijcke en boose droes was, die inden Circkel sou dorven of konnen komen. Tho. Dese Faunus verscheelt niet veel van eenen geck Wil. Ghy hebt noch niet bysonders gehoort: de fabel dusverre gespeelt zijnde, so is daer wel te pas by gekomen de swager van Polus, want hy hadde zijn oudste Dochter getrouwt, een aerdigh en seer kluchtigh Jonghman, ghelijck ghy weet. Tho. Jae voorseecker en die wel ghenegen is tot sulcke boerterijen. Wilh. Niet alleen gheneghen, maer hy soude alle zijne Recht-daghen wel versuymen, mocht hy slechts soodanighen klucht aenschouwen of selver spelen. Desen heeft Polus den gantschen handel vertelt, en hem ghebeden dat hy de personagie van’t Sieltje voort wilde spelen: hy was terstondt ghereedt, nam voort een linden-laecken, wond hem daer selven in, ghelijckmen de dooden by ons doet, en had by hem een test met vyer, ’t welck door ’t Laecken schijnende vreemt was om aen te sien: teghen de nacht is men gegaen nae’t tonneel daer dese Fabel ghespeelt wierd, men hoorde terstont een wonderlijck ghesteen: Faunus was terstont in de weer met al zijn besweringhen. Ten langen lesten begost haer de Ziele te vertoonen van onder de doornen, blasende dickwils in’t vyer en jammerlijck suchtende: als nu Faunus die selvige seer bad, datse doch soude seggen, wie sy was, soo is Polus inder haest uyt de slootige sprongen in de gedaente van een duyvel met een seer leelijck ghebaer, en sprack tot Faunum, ghy en hebt geen macht over dese ziele, want sy is mijne: en liep elcke reys tot op de kant van den Circkel, als of hy den besweerder by de lurven had willen krijghen, maer is ten lesten, ghelijck of hy door de besweeringhen en ’theylighe water, dat hy hem wel overvloedelijck in ’t backhuys quispelde verdreven wiert, te rug geweken: als nu de droes wech was begost Faunus voort met de Ziel te praten, welcke [p. 154] van Fauno ernstelijck ghevraecht zijnde, antwoorde datse was de Ziele van een Kersten mensch: ghevraeght zijnde hoe dat haer naem was, antwoorde Faunus: Faunus, seyde hy. So is mijn nature mede: en doen begost hem de saeck eerst te deghen ter herten te gaen, om den ghemeenen Naem, op dat d’eene Faunus vast d’ander mocht verlossen: Als Faunus vast veel vraegde, op dat misschien door ’t lang praten de pot niet ontdeckt en wierde, soo weeck de Ziel weder wech, segghende datse niet langher spraeck mocht houden, want de tijdt genaeckte, inde welcke sy gedwonghen wierdt te gaen daer het den duyvel geliefde, nochtans heeftse belooft datse des anderen daeghs wederom wilde komen so haest alst haer gheoorloft soude zijn. Men quam wederom te samen in Poli wooninghe die ’t spel beleyde, daer vertelde de besweerder watter gheschiedt was, liegende daer altemet een weynichje by, ’t welck hy nochtans al meende dat de ronde waerheyt was, so seer behertighde hy de saeck. Nu hadmen altoos soo veel vernomen, dat het een Kersten-Ziel was, welcke van den duyvel ellendighlijck ghepijnight wierd. Hier toe ghebruyckte men al zijn seven vijf sinnen om dese uyt zijn slavernije te verlossen.
    Maer in de laetste besweering is wat geneughlijcker gebeurt. Tho. Eylieve wat doch? Wilh. Als Faunus de Ziel voort-gheroepen hadde soo is Polus die den droes speelde met sulcken fury komen aenloopen ghelijck of hy inden Circkel wilde breecken: En als Faunus met besweeringhen en veel wij-waters meesterlijck teghens hem schermde, soo riep de duyvel ten lesten, dat hy gantsch niet vervaert en was voor al die dingen: ghy hebt seyde hy te nacht by een jong meysjen geslapen, ghy zijt in mijnder macht: ’t welck hoewel ’t Polus uyt geckery seyde,nochtans scheen het de waerheydt te wesen: want de besweerder door dit woort gheraeckt zijnde, begaf hem terstondt vande kant des Circkels nae ’t midden toe, en luysterde d’ander Prochy-paep ick weet niet wat heymelijck in d’oor: ’t welcke Polus merckende, weeck een weynigh te rugh, op dat hy mogelijck niet wat en hoorde, dat hem te hooren niet en betaemde. Tho. Voorwaer Polus die speelde wel een Religieuse en schaemachtighe Duyvel. Wilh. Soo ist: men had dese sijne daedt moghen berispen om dat hy een weynigh buyten de paelen van eerbaerheyt tradt: hy heeft nochtans de woorden vanden Prochy-paep ghehoort, doen hy den anderen de penitenty opleyde. Tho. Wat leyde hy hem op tot penitenty? Wilh. Dat hy driemael zijn Paternoster soude lesen: Hier uyt besloot hy, dat die lieve Priester drie Venus kunstjes met zijn soete bolle meysjen van die nacht gespeelt hadd’. Tho. Dat dede die Regulier voorwaer tegen zijnen Regel. Wilh. ’t Sijn menschen, en ’t was een menschlijcken bal. Tho. Gaet voort: wat is daer na gheschiedt? Wilh. Faunus nu een weynigh stouter gheworden zijnde, quam weder op de kant vanden Circkel, en daeghde den duyvel selve her voor te komen: maer hy nu beschreumder zijnde, seyde, ghy hebt my bedroghen: had ick wijs gheweest, ick soude u dit niet vermaent hebben. Deel leuyden gelooven vastlijck dat ’t gheene ghy eenmael den Priester ghebiecht hebt, den duyvel voort uyt de memori is gegaen, soo dat hy ’t u niet en kan verwijten. Tho. Ghy vertelt een kluyt die lachens weerdigh is. Wilh. Maer op dat ic eens een eynde make va de Fabel. Dat praten met de Ziel duurde etlijcke daghen langh: ten lesten is het soo verre ghekomen, dat de besweerder braeghde, of sy op eenige wijse konde uyt haer pijne verlost worden: sy antwoorde: Jae, indien het gelt ’twelck sy onrechtveerdelijck verkreghen had weder ghegeven wierd: maer, seyde hy, ofmen ’tselvighe door vromer luyden handen uytkeerde tot gheestlijck gebruyck? [p. 155] Sy antwoorde, dat haer sulcx oock vorderlijck soude sijn. Doen wierd Faunus de besweerder seer verblijdt, en vraeghde hoe groot dat de somme wel was? sy antwoorde, seer groot, ’t welck hy oock gheern hoorde: sy heeft hem oock de plaetse genoemt daer desen schat begraven lagh, maer die was al wat verre gheleghen. Heeft hem oock te kennen ghegheven, tot welcken gebruyck sy den selvigen begeerde uytgekeert te hebben. Tho. Welcke waren die? Wilh. Datter drie persoonen in pelgrimage souden trecken. D’eerste soude gaen tot S. Pieters te Romen. D’ander soude gaen groeten S. Jacob te Compostel. De derde soude gaen kussen den kam van Jesus binnen Trier: Daer-nae soude in verscheyden Cloosters een groot schip vol Psalmen en Ziel-missen ghesongen worden: ’t Gheen daer dan noch overschoot dat moght hy gebruycken waer toe hy wilde. Nu was Fauni herte al by den schat, daer waren zijn sinnen nacht en dagh mede besich. Tho. ’t Is een ghemeene sieckte, hoewel de Priesters insonderheydt daer veel mee gheplaeght zijn. Doe hy nu ghevraeght had, soo veel het gelt aengingh, al wat hy wilde, soo heeft de besweerder, van Polus daer toe vermaent zijnde, De Ziele oock gevraegt, van heymlijcke konsten: als van Alchimistery, en Toovery: en hier op heeft de Ziel sommighe dinghen gheantwoordt nae de gheleghentheydt* des tijdts: Doch heeft hem belooft datse hem meerder openbaren soude, soo haest alsse door zijn hulp uyt de ghevanghenisse des Sathans soude verlost zijn. Laet dit nu de derde handelinge zijn van dese Fabel. Inde vierde heeft Faunus over al ernstlijck beginnen te swetsen van dese miraculeuse saecken: hy prate niet anders in maeltijden, en zijn daghelijcksche ommegangh; en beloofde de Cloosteren wonderlijcke dinghen: Jae kon oock nu niet anders dan van sulcke hooghe verborghentheden spreecken. Hy gingh nae de gewesen plaetse, vondt de geseyde teyckenen, nochtans en dorst hy den schat niet op-graven, om dat hem de Ziel ghewaerschouwt hadde, waert dat hy den Schat op-groef eer de Zielmissen ghedaen waren, dat hy het met zijn groot perijckel doen soude. Veel die wat beter gheneust waren, begonnen nu ’t bedroch te ruycken: als hy nochtans niet op en hiel van zijn malligheyt over al te vertellen, soo is hy heymlijck vermaent van zijn vrienden, en voornemelijck van zijn Abt, dat hy, die te voren gheacht was te zijn een wijs en voorsichtigh man, soude toesien, dat hy met dese zijn wercken nu het teghendeel niet en betoonde: hy heeft evenwel door niemandts woorden konnen beweeght worden, dat hy niet en soude ghelooven, of het was een ernstighe en ware sake: Ja dese inbeeldingh heeft des mans ghemoet so ingenomen, dat hy niet anders en sprack, ja niet anders en droomde als van spoockerij en quade gheesten. De ghestaltenis des gemoets was nu ooc al tot zijn aensicht ghekomen, ’twelck soo bleeck en onghedaen was, dat ghy soud gheseydt hebben dattet een gheest was en geen mensche: wat wil ick langh praten? het scheelde niet veel, of hy waer heel uytsinnigh geworden, somen hem niet haestigh met goede middelen waer te hulp ghekomen. Tho. Dit sal, denck ick, nu de leste handelingh wesen van dese fabel. Wilh. Jae die zal ick nu vertellen Polus en zijn swagher hebben dusdanighen vond versiert: sy hebben een brief gheschreven met vremde en seltsame letters, en dat niet op ghemeen papier, maer op soodanigh papier als de goudt-slagers haer goudt op leggen, ghy weet wel wat ick meen: den inhoudt des briefs was dese:
[p. 156]
Faunus, die langh ghevanghen heeft gheweest, maar nu vry is, wenscht Fauno synen verlosser d’eeuwighe saligheyt.
MYn lieve Faune, ghy behoeft u selven niet langer te quellen met dese sake, God heeft gesien uwen heyligen en Godtsalighen wil, om welckers verdiensten hy my uyt alle mijne swarigheden verlost heeft, ick leve nu ghelucklijk onder den Engelen: u wordt een plaets bewaart by S. Augustijn, die de naeste is by der Apostelen Choor: als ghy by ons sult ghekomen zijn, soo sal ick u tegenwoordigh bedancken: daer-en-tusschen maeckt u vrolijck en leeft gheneughelijck: ghegeven inden hooghsten Hemel, den 12. Septemb. 1518. Onder ’t zeghel van mijnen ringh
                        &