Dit is een onderdeel van ErasmusColloquia1634.html. Klik hier voor het hele document.

oghen die alleen de schoonheydt des lichaems aensiet, maer die oprecht bemint die luystert met neus en ooren wat men van hem over spreeckt. Xa. Ghy vermaent my seer schoon, maer te laet. Eul. ’Ten is niet te laet dat ghy soeckt u Man beter te maken, ’tsalder oock veel toe helpen soo ghy hem eenighe vrucht baert. Xa. Hem is al een kindt gheboren. Eul. Wanneer? Xa. Lang gheleden. Eul. Hoeveel maenden zijnt? Xa. Bykans seven. Eul. Wat hoor ick daer? ghy seght ons van een vrucht van drie maenden. Xa. Hola! Eul. Sonder hola, als ghy vande Bruyloft afreeckent. Xa. Ja, voor de Bruyloft had ick wel met hem gepraet. Eul. En komender dan van’t praten kinderen? Xa. Ja hy hadt my eens alleen op een kamer, en begon my daer toe te spelen, kittelen my onder mijn oxelen, ende in mijn zijd om my aen’t lachen te helpen. Ick dat kittelen niet moghende velen, viel achter over int bed, ende hy mede ende kuste my al vast, en ick weet oock seecker niet te recht wat hy meer dede, in somma een tijdt lang daer nae begost de buyck te swellen. Eul. Jae Jae gaet vry heen en veracht alsulcken Man die al jockende kinderen maecken kan, wat soud hy dan doen als hy’t meende? Xa. Ik denck dat ick rechtevoort oock al swaer ben. Eu. Ho ho! een goed acker heeft een goed ploeger gekreghen. Xa. In die saeck is hy meer mans dan ick begheer. Eu. Die klacht hebdy nochtans met weynigh Vrouwen ghemeen, maer had ghy malkanderen al belooft? Xa. Ja wy? Eu. Dan is kleyne sond, ist kind een meysken of knechtken. Xa. Een knechtken. Eu. Dat sal u beyden [p. 45] noch weder in vrede helpen, soo ghy u selven slechts een weynich daer nae voeght. Maer wat segghen toch andere van u Man die met hem handelen ende wandelen. Xa. Maer dat hy bequaem is van manieren, vriendlijck, mild en is zijnen vrient een weder vriend. Eu. Die dinghen gheven my al goede moed dat hy werden sal, soo wy hem begheeren. Xa. Maer tegen my alleen is hy anders. Eu. Schick u slechts als ick u gheseyt heb, soo hy dan oock teghen u soo niet en wert, soo wijcet my. Denck oock dat hy noch jonck is en niet en weet wat een vader des huysgesins is, ick acht niet dat hy ouder dan vier-en-twintich Jaer is, dus moet ghy alreed om geen scheyden beginnen te dencken. Xa. Ick heb dat nochtans dick ghenoegh ghedocht. Eul. Als u die ghedachten overkomen, soo denck by u selven, watten verachten dinck dat het is, dat een Vrouw van haer Man ghescheyden is, ende t’is groote eer voor een Vrouw haer Man onderdanigh te wesen. Alsoo heeft het de natuere ende Godt begeert, dat de Vrouwe gantschlijck aen haer Man hanghen soud, dan denck oock dat dit u toegevoeghde Man is, noch dat u gheen ander ghebeuren mach, dan denck op de kleyne kinderen die ghy beyde ghemeen hebt, wat soud ghy daer mede maecken? Neemt ghy die van hem, soo berooft ghy den Man, van zijn goed, laet ghy die by hem, soo berooft ghy u selven van dat ghy alderliefst hebt; ten lesten seght my, zijnder niet die u quaet gunnen? Xa. Jae’t, een recht stief-moeder, en een mans moeder, die die selve ghelijck is. Eul. Gunnen die u quaed? Xa. Jae sy wouden dat ick al onder de aerd was. Eul. Laet u die oock inde sin komen, wat soud ghy haer toch aengenamers moghen doen, dan datse u van uwen Man sagen ghescheyden, als een weduwe, ja arger dan een weduwe leven? Want een Weduwe magh een ander trouwen. Xan. Voorwaer ick prijs u raed, maer de langhe arbeydt verdriet my. Eul. Denck wat een werck dat ghy ghedaen hebt, eer ghy dese Papegay hebt leeren spreecken. Xan. Niet weynigh. Eul. En verdriet het u soo veel te doen, om u Man te fatsoeneren dat ghy altoos soetelijck met hem leven-moeght? Wat doet menigh al werer om een peert bequaem te maken. En salt ons verdrieten den arbeyd, om onse Mannen bequamer te maecken? Xa. Wat sal ick doen? Eu. Ick hebt u nu al gheseyd. Schick dat alle dinck in ’t huys schoon en ter deghen is, op datter niet inde wegh is dat hem ten huys uyt jaeght, ende wees hem altoos vriendlijck, denckende wat al eere dat een Vrouwe haer man schuldigh is, slaet alle droefheydt van der handt, ende oock alle brood-dronckenschap, dat ghy niet y noch sy en zijt. Laeter t’huys wel gekoockt zijn. Weet ghy wat hy liefst eet dat koock hem meest. Weest minlijck ende spraecklijck tegen den genen die hy bemint, noodse dickwils te gast, en inde maeltijd maeck dat alle dinck vol gheneuchts zy. Als hy dan de Luyt inde handt neemt vrolijck zijnde om te spelen, soo singh daer onder. Soo sult ghy hem lichtlijck by u t’ huys wennen. Dan sal hy ten lesten by hem selven dencken ick moet inder waerheydt rasen, dat ick buytenshuys tot mijn groote schade ga loopen met een hoer, aenghesien dat ick t’huys een huysvrouw hebbe, die veel geneuglijcker is, en my meer bemint, en daer ick tuchtlijcker en minlijcker van ontfanghen werd.
    Xant. Meent ghy dat ick voorderen soud soo ick dat besocht? Eul. Dat neem ik op my, en noch daer-en-boven sal ick by u man gaen, ende vermanen hem sijn plicht. Xant. Ick prijs warachtigh u goede raed, maer siet toe dat hy’t niet en merck, of hy set het gantsche huys over end. Eul. Hebt gheen sorgh, ick salt soo by omwegen [p. 46] verhalen, dat hy ’t my selven vertellen sal, wat tweedracht datter tusschen u beyden gheresen is, dat ghedaen zijnde, sal ick hem na mijn manier soetllijck aengaen, soo dat ick hope dat ick hem u beter weer leveren sal, en ick sal al temet, alst pas geeft, voor u wat liegen, hoe vriendlijck dat ghy van hem ghesproken hebt. Xa. God gheef dat het wel gheluckte, dat wy voor handen hebben. Eul. Hy sal wel doen by so verre ghy selver daer niet teghen en zijt.

                    Eynde van de Vierde T’samen-sprekinhge.

---

De V. T’samen-spraeck. Abbatis & Eruditae. Een ongheleerde Abt met een geleerde Vrouwe: Daer in der Monicken plompheyt wort te kennen ghegheven. Antronius * ende Magdalia Huys-moeder. * Erasmus schiet hier op de Stadt Antron daer grove ende groote Esels van daen quamen.

Antronius.
WAT huys-raed sie ick hier? Magd. En ist niet moy? Ant. Wat weet ick van moy? Immers en past het niet wel voor de vrouwen ende jonge dochters. Magd. Waerom? Ant. Om dat het over al vol boecken is. Magd. Zijt ghy so oud, ende daer-en-boven een Abt ende Hovelingh, ende en hebt ghy noyt boecken ghesien in de huysen van groote Vrouwen? An. Ick hebber wel ghesien, maer het waren Francoysche boecken: hier sie ick Griexsche ende Latijnsche. Magd. Leertmen de wijsheydt alleen uyt Francoysche boecken? Ant. Maer dat past voor groote vrouwen om tijd kortinghe ende ghenoeghte te hebben. Magd. Is het de groote vrouwen alleen gheoorloft wijs te zijn ende ghenoeghlijck te leven? Ant. Ghy voeght niet wel te samen de wijsheydt met een genoeghlijck leven: wijsheydt en past den vrouwen niet maer een vrolijck leven comt de groote vrouwen toe. Mag. En behooren alle menschen niet wel te leven? Ant. Ick meen Jae. Magd. Maer hoe magh hy genoeghlijck leven die niet wel en leest? Ant. Seght liever: hoe magh hy ghenoeghlijck leven als die wel leest. Magd. So prijst ghy dan die ghene die qualijck leven wanneerse slechs met lusten leven. Ant. Ick acht dat die ghene wel leven die in ghenoeghte leven. Magd. Maer die ghenoeghte van waer komtse, van uytwendighe dinghen of uyt der herten? Ant. Van [p. 47] uytwendige dingen. Magd. O scharpsinnighe Abt, maer grove Philosooph! Ant. Seght my doch in wat saken ghy de ghenoeghte stelt, stelt ghyse in den slaep, in gasterijen, in vrijheyt van doen wat ghy wilt, in gheld, in eere? Magd. Maer wanneer Godt tot die dinghen wijsheydt gheeft, en salmen niet in ghenoeghte leven? Ant. Wat dinghen ist dat ghy wijsheyt noemt? Magd. Dat is, wanneer ghy verstaet, dat de mensch niet gelucksaligh en sy, van voor de goederen der zielen: dat rijckdom, eere, af komste, den mensche niet ghelucksaligher noch beter maecken. Ant. Ick heb den lieven tijd van sulcke wijsheyd. Magd. Maer of ick meerder genoegte had int lesen van een goed boeck, dan ghy int jaghen, drincken of dobbelen en dunckt u niet dat ick ghenoeghlijck leven soud? Ant. Ick soud niet leven konnen. Magd. Ick vraegh niet wat voor u ghenoeghlijckste zy, maer wat u behoord ghenoeghlijck te wesen. Ant. Ick soud niet begeeren dat mijne Monicken veel in de Boecken doende waren. Magd. Maer mijn Man prijst dat seer. Maer waerom en houdt ghy doch dat niet voor goed in uwe Monicken? Ant. Om dat ick ghewaer word datse al wat ontsegghelijck zijn: sy weten tegen my te kaeckelen uyt de Decreten ende Decretalen uyt Petrus en Paulus. Mag. Beveelt ghy haer dan ’tgeen dat strijd met Petrus ende Paulus? Ant. Ick en weet niet wat die leeren: maer doch en houd ick niet van een Monick die my tegenspreeckt ick en soud oock niet gheern hebben dat yemant van de mijne wijser ware dan ick. Magd. Dat magh al soo voor gekomen worden als ghy u beste doet om tot groote wijsheydt te komen. Ant. Ick en heb den tijdt niet. Magd. Hoesoo? Ant. Om dat het my niet beuren en magh. Magd. En mach het u niet beuren wijs te zijn? Ant. Neen’t. Magd. Wat isser in de weghe? Ant. Langhe gebeden huys-sorgh jaghen peerden den staet van den hove. Magd. Houd ghy dan meer van die dingen dan van wijsheydt? Ant. Dat is soo onse manier. Magd. Nu segh my doch waert saecke dat eenigh Iuputer u de macht gave dat ghy u Monicken en oock u selven moght veranderen en u selven in een Peerdt? Antro. Neen ick doch. Magd. Maer so doende soud ghy verhoeden dat haerder gheen wijser ware dan ghy alleen. Ant. ’t Soude my niet veel verschillen wat voor beesten dat de Monicken waren als ick slechts een mensch ware. Magd. Houd ghy sulck een voor een mensch die gheen wijsheydt en heeft noch hebben wil? Ant. Ick ben wijs voor my selven. Magd. De verckens zijn oock wijs voor haer selven. Ant. My dunct dat ghy een Sophistersse zijt so scherpsinnich weet ghy te spreecken. Magd. Ick sal niet segghen wat my van u dunckt. Maer waerom mishaeght u dese huys-raed? Ant. Om dat rocken ende spillen de wapenen der vrouwen zijn. Magd. Comt het dan een huys-moeder niet toe haer huyshoudingh te beschicken en hare kinderen te leeren ende stieren? Ant. Ja. Magd. Meent ghy dat sulck een ghewichtige sake sonder wijsheydt beschikt kan worden? Ant. Ick acht neen. Magd. Maer dese wijsheydt leeren my de boecken. Ant. Ick heb thuys twee-en-tsestich Monicken en ghy en sult evenwel niet een boeck in mijn kamer vinden. Mag. Dan zijn de Monicken wel versien. Antro. Ick mach lijden dat ghy boecken hebt maer niet in’t Latijn. Mag. Waerom? Ant. Om dat die sprake den vrouwen niet en past. Magd. Ick soud wel willen reden hooren. Ant. Om dat sulcks niet veel en dient om haer eerbaerheydt te bewaren. Magd. Sullen dan die boecke in’t Fransoys die vol van lichtveerdighe kluchten zijn tot de eerbaerheydt yet helpen? Antro. Ick meen wat anders. Magd. Seg my dan duy- [p. 48] delijck wat dat is. Ant. Sy zijn te beter bewaert voor de Priesters als sy geen Latijn konnen. Magd. Ick segh ter contrarien dat daer uyt minder perijckel komt voor u doen alsoo ghy alle neerstigheyt doet om gheen Latijn te konnen. Ant. De ghemene man is van dat ghevoelen: om dat het een seltsame vreemde saeck is als een vrouw Latijn verstaet. Magd. Wat seght ghy van het gemeene volck welck de quaetste raed-ghever is om een saeck wel te beschicken? Wat praet ghy my van de ghewoonte die een meestersse van alle quade saecken is? Men moet sich tot het beste wennen: soo sal het gemeen worden dat te voren vreemt was: ende het sal soet worden dat onsoet was: ende betamelijck dat een vrouw in Duyts-landt gheboren Francoys leert? Ant. Op datse magh spreken met de gene die Francoys konnen. Mag. Meen ghy dan dat het my niet en betaem dat ick Latijn leere om dagelijcx een praet te houden met soo veel Autheuren die soo wel ter tale soo gheleerdt soo wijs ende soo ghetrouwe raedt-gevers zijn? Ant. De boecken verswacken den vrouwen de herssenen seer daer vanse doch andersins niet veel over hebben. Mag. Ick weet niet hoe veel verstands dat u overschiet: immers het weynighe dat ick heb wil ick liever in goede studering toebrenghen dan in gebeden sonder verstant ghesproken in langhdurige maeltijden des nachts ende in groote kroesen ledigh te maken. Ant. De gemeynsaemheydt der boecken brenght onsinnigheyt voort. Magd. En maecken u van die tsamen-spreekinghen van uwe drinckebroers rabauwen en spot-vogels niet onsinnig? Ant. Neense maer sy verdrijven my de onlust. Mag. Hoe soud het dan by komen dat sulcke ghenoeghlijcke praters my souden ontsinnigheydt aenbrenghen? Ant. Men seydt soo. Magd. Maer de saeck selfs wijst anders. Hoe veele vindmen wel die d’onbequame dronckenschap en ontijdighe Maeltijden waecken en braken en die ongheremde lusten onsinnigh maeckt hebben? Ant. Ick soud altijt gheen geleerde huysvrouw willen hebben. Magd. Maer ick ben blijd dat ick een man ghekregen heb dien ongelijck is want de gehleertheydt maeckt dat ick hem en hy my te liever heeft. Ant. De gheleertheydt wort met grooten arbeydt verkreghen en daer na moetmen doch sterven. Mag. Seg my fijn man waert dat ghy morghen soudt moeten sterven of ghy liever had als een sot of een als wijs man te sterven? An. Liever wijs mocht ick het sonder arbeydt hebben. Magd. Maer de mensch verkrijght in dit leven niet sonder moeyte oft arbeyd: en evenwel al watmen verkreghen heeft met hoe grooten arbeydt dat oock verkreghen is moet men hier laten: waerom sal het ons dan verdrieten in de alderkostelijckste saec een weynigh arbeyds te besteden waer van de vrucht oock tot in ’t ander leven ons byblijft? Ant. Ick heb onder ’tvolck dickwils hooren seggen: dat een wijse vrouwe dubbel sot is. Magd. Dat pleegh wel gheseydt te worden maer van sotten. Een vrouw die recht wijs is die en dunckt haer selven niet wijs te wesen maer in tegendeel die ghene die sonder wijsheyd zijnde haer selven dunct wijs te zijn die is wel dubbel sot. Ant. Ick weet niet hoe ’t komt dat ghelijck een sadel den osse niet en past alsoo oock de geleertheyd den vrouwen niet en voegt. Magd. Maer ghy kondt niet ontkennen of een sadel voeght den osse beter dan de mijter op ’t ezels of verckens hooft. Wat ghevoelt ghy vande heylighe Maghet-Moeder? Ant. Alles goeds? Magd. En was die niet inde boecken doende? Ant. Iase maer in sulcke alst waren. Magd. Wat las sy dan? Ant. Haer getijden. Magd. Tot [p. 49] wat ghebruyck? Ant. Nae de Orden van Benedictus, * [Noot: Dit is in spot gheseyd, want Benedictus en was noch in 500. Jaren daer na niet geboren.] Magd. Dat is seker wel gheseyt. Wat deden Paula ende Eustochius warense niet besigh in heylighe boecken? Ant. Maer dat is nu seltsaem. Magd. Alsoo seltsaem was eertijdts een ongheleerde Abt: maer nu ter tijd en is daer niet so ghemeyn. Eertijds waren Princen ende Keysers niet min gheleertheydt als in heerschappije uytnemende. Doch en is het evenwel so vreemt niet als ghy meynt: daer zijn in Spaengien oock in Italien niet weynighe seer edele vrouwen die in gheleertheydt teghen een yeder gheleerde man bestaen souden moghen: in Engelandt zijnse in’t huys van Morus, in Duytslant die van Bilibaldus ende Blaurerus gheslacht. Indien ghy niet toe en siet ’t sal ten laetsten daer toe komen dat wy in de Theologische Scholen sullen lesen dat wy inde Kercken predicken ende uwe Mijters sullen verkrijghen. Ant. Dat wil God verhoeden. Magd. Jae ghy behoorde dat te verhoeden: want ist dat ghy soo voort gaet als ghy begonnen hebt de Gansen sullen eerder beginnen te predicken dan datse u (die stomme Herders zijt) dulden souden. Ghy siet dat het toneel des Wereltds nu mocht omgheset: of ghy sult u persoon moeten aflegghen of elck sal het zijne moeten doen. Ant. Hoe ben ick by dit wijf gheraeckt? So ghy ons eens komt besoecken ick sal u genoeghlijcker ontsanghen. Magd. In wat manieren? Ant. Wy sullen danssen wy sullen den buyck vol drincken wy sullen jaghen spelen lachen. Magd. Ick magh nu alrede wel lachen.

---

EPITHALAMIUM, Of Bruylofts-dicht, Ter eeren van Peter Gillis, Burgemeester van Antwerpen. Alypius vreuchden-rijck, Balbinus sta-vast, Musae sangh- godinnen.

Alypius.
LIeve Heer wat een nieuw ding sie ick hier? Bal. Ey wat! ghy siet ’tgene dat nergens en is, of mijn ooghen moeten koussen zijn, Aly. Maer ick sie een wonderlijcke ende lieffelijcke vertooninghe. Bal. Ghy steeckt den draeck met my, seg doch waer siet ghy het? Aly. Aende slinckerhandt op den boschachtigen heuvel. Bal. De heuvel sie ick wel. Aly. En siet ghy gheen rey van Maeghden? Bal. Wat komt u over, dat ghy ons alsoo te spot stelt? ick en sie hier gerghens een sier van Maeghden? Aly. Swijg, sy komen uyt ’t bosch. Wapy, wat een glants! wat een aenghenaemheydt! Dit en is [p. 50] gheen menschelijck schou-spel. Bal. in wat sufferij mach hy gheraeckt zijn? Aly. Ick kense het zijn die negen Constgodinnen, met de drie vreughs Goddinnen: my gheeft wonder watse aenrichten, ick en hebse noyt beter toeghemaeckt of wackerder ghesien: sy zijn alle met Laurier-kranssen ghekroont, ende sy draghen elck haer instrument. Maer hoe lieflijck houden de vreughds-godinnen haer te samen, hoe wel past haer dat hanghende kleet met vouwen int wilde. Bal. Maer ick en heb noyt yemand meer hooren suffen, dan u. Al. Ja ghy en hebt noyt imand gheluckiger ghesien dan ik ben. Bal. Waerom hebt ghy hier alleen oogen? Al. Om dat ghy niet en hebt gedroncken uyt de fonteyne der konst-godinnen: want van den soodanigen worden zy alleen gesien. Ba. Ik heb de ruymt uyt Scotus put gedroncken. * [Noot: Hy schiet op Scotus eene van de Schooldoctoren.] Aly. Dat en is niet der Constgodinnen fonteyn, maer een vorschen poel. Bal. En kond ghy niet maken, dat ick dat schou-spel oock sien kan? Al. Ik sou het wel konnen doen, waer’t dat hier een Louwer-boom ware: want het water uyt de klare fonteyn met een Laurier-tack ghesprengt verklaert de oogen, om diergelijke vertoningen te sien. Ba. Sie daer is een Lauwerboom, sie daer ook een fonteyntjen. Aly. Dat past seker wel. Ba. Bespreng my. Al. Sie op, siet ghy al? Ba. So veel als te voren. Belpreng ander werf. Al. Siet ghy nu? Bal. Al even veel. Spreng wat meer. Aly. Nu siet ghy immers, denck ik wel. Bal. Ja ick en kan u nau sien. Al. Armen bloedt, hoe heeft TO SCOTOS, (dat is, de duysternis) u ooghen soo gantsch bevanghen. Dese konst sou een Wagenaer konnen oogen geven. Maer ghy behoeft u niet te quellen: mogelijk is ’t u voordeel dat ghy ’t niet en siet, op dat ghy siende van de Konst-godinnen niet gheloont en wordt, als Actaeon die Diana sach. Want het soud vrees lijden, datse u mogten veranderen in een Swijn-eghel, of in een wilden Beer, of Vercken, of Kemel, of in een Kauw. Ick sal nochtans maecken dat ghy’t hoord, kond ghy u slechts stil houden. Sy maecken nu haren wegh herwaerts, laet ons haer te ghemoet gaen: weest gegroet ghy seer gewenschte godinnen. Mu. Ghy Musenvriend weest ghy oock seer gegroet. Al. Wat terght ghy my? Ba. Ghy doet niet dat ghy belooft had. Al. En hoort ghy dan niet? Ba. Ick hoor wel, maer gelijck als een Ezel het snarenspel. Al. Ick sal dan liever spreken dat ghy ’tverstaet. Waer nae streckt uwe reys, dat ghy so fraey toegemaect en so veerdigh zijt? Hoe nae sult ghy de Hoge schoole van Loven gaen besoecken? Mu. Wat mooght ghy praten? Al. Hoe so? Mu. Wat hebben wy nu daer te doen, daer so veel Verckens tegen ons gnorren, soo veel Esels tegen gieren, de Kemels rasen, de Kauwen schreuwen, d’Exters schateren? Al.* Maer daer sijnder oock, die u in groter eeren houden. Mu. Wy weten ’t wel, en daer om sullen wy over eenighe jaren derwaerts keeren. Den tijd en is noch niet om, de bestemden dagh en is noch niet gekomen. Want daer salder een komen, die ons een lustighe wooningh bouwen sal, of liever een Tempel, die so heeriijk en uytnemende wesen sal, als men elders nau sal vinden. Al. En machmen niet weten wie dat ons Landt tot sulcker eere brengen sal? Mu. Ghy moet het wel weten, die ghy onse Heylichdommen toege-eygent zijt. Sonder twijfel is u wel bekendt de vermaerde naem van Buslidius. Al. Ghy hebt daer genoemt een Edel geslacht, ’t welck geboren is om de hoven van Princen ende Coningen te vercieren: want wie isser die niet in groter weerden en houd dien groten Franciscus Buslidius Prelaet tot Besanson, die alleen Philippo (des groot- [p. 51] sten Maximiliani soon, de Vader van Carolus, die meerder sal werden dan zijn Vader) meer dan een Krijgs-held verstreckt heeft? Mu. O hoe geluckich souden wy wesen! had God dien Man inder werelt ghegunt. Wat was hy een voorstander van eerlijcke studien, wat een oprechten lief hebber van goede verstanden? Doch hy heeft twee Broeders naghelaten: Gillis een man van oordeel en voorsichtigheyt tot verwonderens toe, ende Hieronymus. Al. Wy weten dat Hieronymus met wetenschap van alle konsten verciert is. Mu. Die en sal oock geen oud man mogen worden, al is’t dat niemand weerdiger is onsterffelijc te zijn dan hy. Al. Hoe weet ghy dat? Mu. Apollo heeftet ons vertelt. Al. Hoe magh de dood ons so nijdigh wesen, dat zy met’er haest ontreck ’t gheen ons alderbest dienen soud? Mu. Daer van is ’t nu geen tijd te praten: dese Hieronymus met grooten lof stervende, heeft al zijn goed besproken om te Loven een Collegie op te richten, daer die geleerdste mannen om niet, en in ’t openbaer, in drie spraken sullen lesen. Dat sal de studien ende de eere van Carolus ten hoogsten vercieren, dan sullen wy niet ongaern te Loven verkeren. Al. Waer is de reyse nu dan gheleghen? Mu. Naer Antwerpen. Al. Willen de Musae en Gratiae na de Marckt? Mu. Geensins, maer ter Bruyloft. Al. Wat gaet de Maechden de Bruyloft aen? Mu. Tot sulcken Bruyloft te gaen en is den Maeghden geen schand. Al. Wat is ’t dan voor een Bruyloft, daer ghy af seght? Mu. Een heylige, suyvere, kuysche Bruyloft, daer Pallas selve haer niet sou schamen te komen, en ick meen datse daer oock wesen sal. Al. En mach men de naem van de Bruydegom ende Bruydt niet weten? Mu. Ick denck dat ghy wel kent dien deuchtsamen Jong-man, die soo volmaecktelijck in alle goede konsten ervaren is, te weten, Petrus Aegidius. Al. Ggy hebt daer een peerle genoemt ende gheen mensch. Mu. Die sal trouwen Cornelia, een Meysken welck Apollo selfs weerdigh soude wesen. Al. Hy heeft u van Kinds been af getroulik na gevolght. Mu. Wy lullen hem dan een Bruyloss Lied gaensingen. AL.Endievreuchds-godinnen sullen dansèn? Mu. Sy en sullen niet alleen danscn, maer ook die twee op-rechte herten met on-oploslëlijke knopen van onderlinge goedwilligheyt t’ samen verbinden,’op dat’er nimmermeer de grsmlchap os verdriet tuslên haer sal konnen plaets hebben. Sy sal gestadelijk anders niet horen, dan mijn troost: hy wederom andere nietjdan rüijn hertje. En dese genoegte sal ook door ouderdom, niet vermindert, maer veel meer vermeerdert worden. Al. Het ibu my groot wonder geven, souden die gene die Ib leven, oud konnen worden. Mu. Dat hebt ghy wel; want het lal beter een rijpheyt konnen genoemt worden dan ouderdom. Al. Maer ick hebber veel ghekent, den welcken binnen drie maanden die soete woordekens in gheheel contrarie verandert sijn, ende over maeltijdt aen plaets van lieflijke jock-woorden, vloghen de tel-joren ende tafel-borden. De Man moest hooren in plaets, van mijn hert, bottemuyl, bierleerse, doorslach: de vrouw, seug, sottinne, prije. Mu. Gy segt de vvaerheyt: maer sulcke Bruyloften waren toeghehaelt met gramschap der vreugds-godinnen; hier sal naer genoegte der seden haer de onderlinge goedvvilligheyt geduriglijk voeden. Al. Gy verhaeld my een sodanig geluckigen hourvelijk dat selden gebeurt. Mu. Sulke seldsaeme deuchden komt een seldsieme gelukialigheyt toe. Al. Hoe? sal de Bruyloft toe gaen sbnder dat jsuno en Fémtt daer by sullen welen? Mu. Juno? die spijtige Godinne en lilder niet weien, die met haeren Jusitsr selden wel overeencomt. Noch ook de aerdlè droncken Venns, maer die ander He- [p. 52] melschen, die de zielen en ghemoederen vereenicht. Al. Soo seght ghy my dan van een onvruchtbaer houwelijk, Mu. Geensins, maer het sal met de meeste ghelucksaligheydt vruchbaer zijn. Aly. Wat baert die Hemelsche anders dan zielen? Mu. Ja sy voeght er oock de lichamen by, maer sulcke die de zielen gehoorsaem sijn, even alles als of ghy kostelijcken balssem doet in een doos van edelghesteente. Aly. Waer is doch die Venus? Mu. Siet daer, ginder van verre komtse aengaen. Aly. Ick siese wel; O lieve Heer, wat een glants, wat een heerlijckeeydt der ghedaente heeftse! By dese is de ander Venus niet te ghelijcken. Mu. Siet, hoe ghemaniert de Liefds-goden zijn, gheensins blindt, als die ghene, waer mede die andere de herten der Menschen verblindt: maer wel scherp-siende; sy en hebben oock gheen loode pijlen, daermede sy den haet des Minnaers inschieten, ende de ellendighe herten met liefde sonder veerliefde quellen. Aly. Sy zijn haer moeder gantsch ghelijck. O hoe gheluckigh is dat huys, ende van de Goden wel te deghen bemindt! Maer soudmen oock wel mogen hooren het Bruylofts-Lied, dat ghy hem toegheschickt hebt? Mu. Ja wy bidden u, dat u believe toe te luysteren.

                    1. Clio, Eeren-Roem.
                COrnelia, die suyv’re Maeghd,
                Die sal met Petro trouwen,
                ’K wensch dat de Liefde, die sy draeghd,
                Haer nimmer moet berouwen.

                    2. Melpomene, Singh-wel.
                Daat haer Liefde soo mach groeyen,
                Als der Tortels Liefde groeyt,
                En haer leven soo lang boeyen,
                Als der Kraeykens leven bloeyt.

                    3. Thalia, Vreughden-Sangh.
    Dat hy in ware Liefd’ mach Gracchum gaen te boven,
    Die voor Cornelia syn dierbaer lijf liet roven.

                    4. Euterpe, Pijp-soet.
    Dat sy Admeti Vrouw in trouw te boven gaet,
    Die om haar Mans bedryf, haer lijf ten rove laet.

[p. 53]
                    5. Terpsichore, Snaren-dans.
    Hy sal in Liefde brandt niet minder zijn ontsteken,
    Doch in een beter standt en minder van ghebreken,
    Als Plancius wel eer om zijn ghestorven Vrouw
    Viel in zijn bloedigh sweert, tot teecken zijnder trouw.

                    6. Erato, Liefde-sangh.
    Sy moet der Liefden Vlam niet min en sijne stralen,
    In ’t hett ghevoelen, doch met veel en minder qualen,
    Als Catoos Dochter was, die Brutum heeft bemind,
    En door haer kuyssche Liefd is van de dood verslind.

                    7. Calliope, Stemme-Soet.
    De Bruyd’gom sal de kroon soo boven and’re spannen,
    Als Nasica in deughd verwon de meeste mannen.

                    8. Urania, Hemels-sangh.
    De kuyssche Bruyd die sal om ’t stil en zedigh wesen,
    Meer als Sulpitia gheroemt zijn en ghepresen.

                    9. Poly-Hymnia, Pryse-veel.
    Datmen haer Deughde self door hare kinders prijse,
    En dat de glants haers huys, in goeden voorspoet rijse,
    Ten eynde haet en nijdt, ghejaeght ter deuren uyt,
    En d’Eer (soo ’t mogh’lijck is) haer volle lof besluyt.

    Aly. Ick soud het dien Petro Aegidio gatnsch misgunnen, ten ware dat hy sulck een oprecht Man waer, dat hy niemandt benijden magh.
    Mu. Waer nu is’t tijdt, dat wy onse begoen reys voltrecken.
    Aly. Hebt ghy oock yet, dat ghy te Loven ontbieden wilt? Mu. Dat ghy an onsen weghen groet alle de oprechte vrienden, ende die ons toeghedaen zijn, maer boven al Johannen Paludenum, Iodocum Gaverium, Martinum Dorpium, ende Johannen Borialum. Aly. Dat sal wel met vlijt ghedaen worden. Wat sal ick den anderen seggen? Mu. Ick salt u in d’oore toeluysteren. Aly. Dat is een saeck van gheringhe kosten: daerom sal’t metten eersten gheschieden.

---

[p. 54]

VII. T’samensprekinghe van’t Ptochologia, OF Bedel-praetjen. Irides Arm-rijck, Misoponus Werck-noode.

Irides.

WAT nieuwe vogel sie ick daer aen komen vlieghen? Ick ken het aensicht wel, maer ’t kleedt en lijckt hem niet. Ben ick niet heel verbijstert, soo is ’t onse Misoponus. Ick moet my verstouten: en den man aenspreecken, hoe qualijck ghekleed ick oock ben. Weest gegroet Misopone. Mis. Ick sie Jridem. Ir. Weest gegroet Misopone. Miso. Swijgh, segh ick. Iri. Wat nu, en wilt ghy niet ghegroet wesen? Mis. Neen, met dien name niet. Iris. Wat is u overgekomen? en zijt ghy niet die selve die ghy geweest zijt? Wort de naem met het kleed verandert? Mi. Neen, maer ick heb d’ouden naem weder aengenomen. Ir. Wie waert ghy dan? Mi. Apitius, (Lecker-beetjen.) Ir. En schaemt u doch uwes ouden maets niet, al hebt ghy wat beter avontuur ghehadt, t’is noch niet langh gheleden, dat ghy van onsen orden waert. Mis. Kom aen, en ghy sult al hooren watter van de saeck is. Ick en schaem my uwer oorden niet, maer ick schaem my der eerster orden. Iri. Van wat orden seght ghy, van de Bedel-monicken? Mis. Neen, neen, lieve maet, maer van de op-snappers. Ir. Seker ghy hebt seer veel maets van die orden. Mis. Ick was van goede middelen: ick hebt neerstich verbanckt: als mijn goed-failgeerde, soo en wasser niemandt die Lecker beetjen kende. Doen gingh ick door vant schands weghen, en keerd my tot u gheselschap: dat had ick liever te doen dan te graven. Iri. Daer deed ghy wijslijck aen. Maer van waer komt de nieuwe klaerhedyt van vel soo haestelijck? Want dat het kleedt verandert is, dat en gheeft my so vreemd niet. Mis. Hoe so? Ir. Want de Goddin Laverna kander metter haest menigh rijck maecken. Mis. Hoe nae vermoed ghy, dat ick ’t ghestolen heb? Ir. Dat is mogelijck al te vuyl of snood, hebt ghy ’t dan gheroofd? Mis. Neen ick, by Sinte Reyn-uyt, ick hebt noch gestolen noch gherooft. Maer ick sal u van mijn klaerhuydigheyt eerst bescheyd doen, ’t welck u dunckt vreemst te zijn. Ir. Want ghy waert by ons vol sweeren. Mis. Ick heb daer toe mijn beste vriendt tot Medecijn ghebruyckt. Ir. Wie doch? Mis. Gheen ander dan my selven, of meent ghy dat ick naeder vriend heb dan ick my selve ben? Iri. Maer ick en wist niet voor desen dat ghy kond meesteren. Mis. Ick had mijn lichaem also selfs toegemaect ende geschildert wieroock, solpher, hars, voghel-lijm, linnen, vodden, ende bloedt. Als het my goet docht, soo heb [p. 55] ick het af-ghetrocken dat icker aen-gesmeert had. Ir. O Bedrieger! ’Tscheen datter niemandt ellendiger en was dan ghy. Ghy kond in een Tragedie seer wel de Personnagie van Job ghespeelt hebben. Mis. Dat bracht de nood doen mede, alhoewel het avontuur bywijlen de huyd oock wel kan veranderen. Ir. Segh mij dan van u avontuur, heb ghy erghens een schatt ghevonden? Mis. Neen: maer ick heb een neeringh ghevonden, die wat profijtelijker is dan de uwe. Ir. Hoe hebt ghy neering konnen doen, daer ghy niet en hadt waer mede? Mis. De konst vindt over al herbergh. Ir. Nu versta ick’t, ghy meent de konst van beursesnijden. Mis. Seg niet al te veel. Ick meen de konst van al gemist. Ir. Ghy hebt nau vijfthien daghen van ons gheweest, en hebt ghy alreed de konst ghevonden, welck anderen in veel jaren qualijck leeren konnen? Mis. Ick heb een korten wegh gevonden. Ir. Hoe doch? Mis. Uwe konst had my aende kant van vier guldens te wege gebracht: ick quam by geluck by mijn oude spits-broeder, die sijn goedt also wel bewaert had als ick; wy droncken te samen: Daer begint hy my sijn avontuer te vertellen: ick word eens met hem, op conditie, dat hy vry gelagh hebben soud, en my sijn konst mede deelen. Hy heeft se my ter goeder trouwen gheleert, daer gheneer ick my nu mede. Ir. Soudmense niet mogen leeren? Mis. Ick wilse u wel om niet schenken, van weghen ons oude maet-schap. Ghy weet, waermen komt datmender veel vindt die nae dese konst seer begeerigh zijn. Ir. Ick heb ’t wel hooren seggen, ende gheloovet oock. Mis. Ick schick by alle gheleghentheydt met den selven kennis te maecken: ick spreek veel vande konst. Als ik sie den vogel gapen, soo maeck ick mijn aes gereed. Ir. Hoe? Mis. Ick vermaense van selfs, datse niet lichtelijk en sullen ghelooven den genen die haer van die konst beroemen. Want de meestendeel zijn bedrieghers, daer toe met haer guychelerijen arbeydende, datse d’onbedachte den beurse veghen. Ir. Die inleydingh en past niet wel op uwen handel. Mis. Jae ick segh daer noch by, datse oock my selven niet en sullen ghelooven, ten sy datse met ooghen sien ende met handen tasten dat de konste ficx is. Iri. Ghy vertelt my een wonderlijck vertrouwen op uwe konst. Mis. Ick begeer datse teghenwoordich zijn, terwijl de verandering gheschiedt: ick segh datse op het stuck letten sullen; en op datse te min twijffelen, so hiet ick haer, datse selfs met haer eyghen handen alle dingh handelen, terwijl dat ik van verre toezie en daer aen en steke: die gesmolten materie laet ick haer selfs suyveren, of den goudsmidt brengen om te suyveren: ick segh te voren hoe veel silvers of goud datter sal ghesmolten worden, eyndelijck ’t ghene dat te samen ghelopen is, doe ick haer tot verscheyden goud-smeden brengen om aen den goets-steen te strijcken. Sy bevinden die swaerte die ick voorseyd, sy bevinden het suyverste goud ende silver. Want daer en is niet aen gheleghen, dan dat ick de saeck met minder sorgh in’t silver aenlegh. Ir. soo en is dan in die konst gheen bedrogh. Miso. Jae het is enkel bedrogh Ir. Noch en sie ick die guychelerije niet. Mis. Ick sals’ u doen sien. Eerst word’ ick eens om ’tloon: ick wil die niet ontfanghen, ten zy dat eerst de konst beproeft zy. Ick langh haer een poederken, alleens, als of door kracht van dien ’t gheheele werck ghewrocht wierde. De manier van ’t poeder te maecken en leer ick haer niet, dan als sy het my seer wel betaelen. Ick eysch een eedt, datse het secreet ses maenden niet en openbaren aen yemand ’t sy mensch of gheest. Ir. Doch en hoor ick het bedrogh niet. Mis. Al het bedrogh is in een kole ghelegen, die ich [p. 56] daer toe ghemaeckt heb. Ick maeck de kool inwendigh hol: daer in doe ick soo veel gesmolten silvers, als ick voorsegh, datter afkomen sal, nae dat het poeder daer in ghestroyt is, stel ick den ketel alsoo toe, dat het onder, aen beyde zijden, ende boven alsins met gloeyende kolen omcingelt is: ick maeck haer wijs, dat het selve by de konst wesen moet. Onder de kolen, die boven op gheleyd worden, mengh ick een daer ’t Silver of Goudt in schuylt. ’t Welck door de hitte smeltende valt inde ander materie die ghesmolten wordt, als, Tin of Koper, alsmen ’t ghesuyvert heeft, soo vindtmen ’t ghene dat daer onder ghemenght is. Ir. Die konst is ghereed: Maer hoe bedrieght ghy, wanneer een ander het werck met sijne handen doet? Mis. Als hij, nae mijn seggen, alles gedaen heeft, eer dan de algemist-ketel geroert wordt, soo kom ick ten laetsten naerder, ende sie om, of by avontueren yet mocht naeghebleven sijn. Ick seg, my dunckt, datter boven noch een kool of twee ontbreeckt: Ick leg de mijne heymelijck daer by, ick ghelaet my als of ick hem van de ander hoop nam, doch heb ick hem te vboorven also daer by gheleydt, dattet van niemand mach bekent werden, en dat hy hem bedrieghe. Dan neem ick hem daer af. Ir. Maer wanneer hy sonder u, de konst ondersoeckende, hun niet en gheluckt, wat hebt ghy dan te segghen? Mis. Ick heb daer geen swarigheyd af te verwachten, als ick ’t gheld inde lap heb. Ick bedenck dan yet, of dat de pot niet oprecht zy geweest, of dat de koolen niet goet geweest en zijn, of dat het vyer niet wel genoegh gestoockt en zy gheweest. Ten laetsten is dit een deel van mijn konst, dat ick niet lang op een plaets stil en blijve. Iri. Kan die konst soo veel opbrengen, datse u mach voeden? Mis. Ja wel heerlijck. Zijt ghy wijs, soo verlaet nu voortaen oock die ellende ende begheef u tot onse orden. Ir. Ja ick sal eerder arbeyden, om u weder tot onse orden te trecken. Mis. Met mijn wil en sal ick my niet weder-keeren tot het gheen dat ick eens ontloopen ben, noch het goed verlaten, dat ick ghevonden heb. Iri. Onse neeringhe heeft de eyghenschap datse door gewoonte soet wort. Oversulcx, daerder wel veel zijn die afvallen vande Orden van Sint Francsiscus of Benedictus, wien hebt ghy oyt ghesien die langh in onse orden verkeert hebbende, daer van af-ghevallen zy?. Want in soo weynigh maenden en hebt ghy nau konnen proeven, wat de bedelery zy. Miso. Die proeve heeft my gheleert, dat het d’ellendightste saeck ter werelt zy. Ir. Ick soud dese ellende niet willen ruylen voor een Koningh-rijck. Want daer en is niet dat een Koningh-rijck meer ghelijckt dan het bedelaers ambacht. Mis. Wat hoor ick? daer en is niet, dat den Sneeu soo ghelijck is als een kole. Irid. Segh my in wat sake zijn de Koningen meest geluckigh? Mis. Om datse doen ’t gheen dat haer herte lust. Ir. Die selve vryheydt, dewelcke ’t soetste is van alle dinghen, en heeft niemand meer dan wmy. Oock en twijffel ick niet, of daer zijn veel Koninghen, die ons benijden: ’T zy oorlogh of vrede, wy leven in ruste: Wy worden niet op-ghemaent om ten oorloghe te gaen, wy en worden tot gheen ghemeene ampten beroepen, wy worden niet gheschat, als ’t volck met schattinghen bloot ghemaeckt wordt, niemandt en onder-soeckt onse leven: Isser yet quaedts bedreven, wie wil een bedelaer voor recht roepen? Al slaen wy oock yemandt, elck schaemt hem met een bedelaer te vechten. De Koninghen en konnen noch in vrede noch in Oorloghe met ghenoeghthe leven: En hoese meerder zijn, hoese meer vyanden te vreesen hebben. Maer de ghemeene man ontsiet sich oock, als uyt eenighe Gods vreese, ons, even als of wy heyligen Gods waren, te vertoornen. Mis. Maer onder-tusschen vervuylt ghy in [p. 57] uwe vodden ende kotten. Ir. Wat dienen die dinghen tot ware ghelucksaligheydt? Die dinghen zijn buyten den mensch, daer ghy van spreeckt. Dese vodden moeten wy onse wel leven toeschrijven. Mis. Maer ick sorg dat ghy eer lang een goedt deel van dese uwe gelucksalicheydt sult quijt raecken. Irid. Hoe soo? Mis. Om dat de Steden nu al mompelen, dat men de bedelaers niet en sal toe-laten over al vry te loopen: Maer dat elke Stadt haer eyghen bedelaers sal voeden, ende dat de ghene die sterck zijn, tot arbeydt sullen ghedronghen worden. Irid. Waerom nemense dat voor? Miso. Om datse bevinden datter goote schelm stucken onder het decksel van bedelerije bedreven worden, ende daer nae, datter gheen gheringhe bederffenis uyt uwen staet en ontspruyt. Iri. Dierghelijcke praetjens heb ick wel dickwils ghehoort. Dat sal gheschieden als de Hemel valt. Mis. Moghelijck wel eer dan u lief wesen sal.

---

[VIII. T’samen-sprekinghe] >Proci & Puellae, Of Eerbaere vryagie Tusschen Pamphilus, Maria.

Pamphilus.

WEest ghegroet wreede, weest gegroet ysere, weest gegroet adamantijnsche. Mar. Weest gy oock ghegroet Pamphile so menighmael als gy wilt, en met sodanigen naem alst u selfs belieft: maer daer en tusschen schijnt gy mijn naem vergeten te hebben, ick hete Maria. Pam. Maer men mogt u liever Martia noemen. Ma. Hoe soo doch? wat heb ik dan ghemeen met den God Mars? Pam. Veel in allen geval: want ghelijck het die God maer voor kinder-werck acht den menschen te dooden, soo doet ghy mede, Ja ghy zijt doch wreeder als Mars, want ghy doodet oock den ghenen die u minnen. Ma. Hola; waer zijnse doch die van mijn hand gestorven zijn? waer is’t bloedt der verslagenen? Pam. Ghy siet ten minsten een dood lichaem, indien gy my siet. MA. Wat hoor ick? wandelt gy, en spreect gy noch daer gy dood zijt? Och of my nimmermeer verschriklijker geesten voor quamen. Pam. Ghy gekter mede, nochtans dood gy my ellendige daerentussen veel wreder dan of ghy my met een swaere doorstaect: nu word [p. 58] ick met een lange pijne jammerlijk geradbraect. Ma. Ey seg my toch, hoe veel swangere vroutjens zijnder van u ontmoeten misvallen? Pam. Of ghy gheckt of niet, de bleeckheydt wijst ghenoegh uyt dat ick immer soo weynigh bloedt heb als eenighe geest of schim. Ma. Maer die bleeckheydt is met een roodt bloosjen vermenght: ghy zijt soo bleeck als een karsjen dat nu begint te rijpen, of een druyfjen daer een purpur kleurtjen in begint te komen. Pam. Ghy kont seker wel spijtighjes met my arm knecht gecken. Ma. Soo ghy my niet gelooft, siet in de spiegel. Pam. Ick en soud gheen ander spiegel begheeren, jae meen datter oock geen klaerder en is als die gene, inde welcke ik my tegenwoordighlijck beschouwe. Ma. Wat spieghel meent ghy? Pam. Uwe ooghen Jofvrouw. Ma. Wat! blijft ghy noch al dat ouwe praeterjen? Maer hoe soud ghy bewijsen dat ghy doodt zijt? eten oock de geesten? Pam. Jae sy, maer een onsmakelijck eten, gelijck ick mede doe. Ma. Wat eten sy dan? Pa. Biet-blaen, latou en loock. Ma. Maer ghy en onthoudt u niet van Capuynen en Patrijsen. Pam. Dat is waer, maer het en smaeckt my niet beter, dan of ick latou sonder edick en biet-blaen sonder peper at. Ma. Arme knecht; en daer-en-tusschen hebt ghy noch al en goet dick buyckjen? en spreecken de dooden oock? Pa. Jase, maer gelijck ick, met een heel sachte stem. Ma. Maer doen ick u laestmael eens hoorde krijsen teghens uwen mede-vrijer, doen was seker u stem niet seer sacht. Maer seght, wandelen de gheesten oock? Wordense oock gekleedt? en slapense mede? Pam. Jase; en oock man en wijf by malkander, maer al op der dooden manier. Ma. Wat zijt ghy een soet praeter. Pam. Maer wat sout ghy segghen, indien ick met Achillische en onwederspreeckelijcke redenen betoond dat ick doodt ben, en dat ghy een doodt-slaeghter zijt? Ma. Dat moet verre zijn Pamphilie, maer doch begint u listigh besluyt. Pam. Daor eerst, denk ick, sult ghy my wel toestaen, dat de doot anders niet en is, als een scheyding der ziele van den lichame? Ma. Geern. Pam. Maer siet toe dat ghy u woorden niet weder-roept. Ma. ’T en sal niet geschien. Pam. Daer naer en sult ghy oock niet lochenen, of die ghene die een ander zijn ziel beneemt, doet een doodtslagh? Ma. Geensins. Pam. Ghy sult oock toestaen, ’t geen van gheleerde Autheuren geseyt, en met het oordeel veeler eeuwenis bevestigt, dat de ziel des menschen niet en is daerse levendig maeckt, maer daerse mint? Ma. Leght dat wat klaerder uyt, want ick kan niet genoegh verstaen, wat ghy daer mede segghen wilt. Pam. En soo veel te ongheluckiger ben ick, dat ghy dat niet soo wel en gevoelt als ick doe. Ma. Maeckt dat ick ’t ghevoel. Pam. Maeckt dan oock met een moeyte dat een Diamant voelt. Ma. Ick ben seker geen steen, maer een Meysjen. Pam. Dat is waer: maer een Meysjen dat herder is als een Diamant. Ma. Doch gaet voort te besluyten. Pam. Die door den Geest Gods aengheblasen worden, en hooren, noch en sien, noch en ruycken, noch en gevoelen niet, al wierdense schoon ghedoodt. Ma. Dat heb ick wel meer ghehoort. Pam. Wat meent ghy de oorsaeck hier van te zijn? Ma. Segt ghy dat Philosooph. Pam. Sekerlijck, om dat de ziel in den Hemel, alwaerse yet heeft datse boven maten bemint, en datse van haer lichaem verscheyden is. Ma. Wat wilt ghy hier nu mede segghen? Pam. Wat ich hier nu mede segghen wil, O wreede! Hier uyt wil ick seggen, dattet volght, dat ick doodt ben, en dat ghy een daad-slaeghter zijt. Ma. Waer is dan u ziel? Pam. Daerse mint. Ma. Wie heeft se u doch benomen? Wat sucht ghy? Spreeckt vry uyt de borst, ten sal u niet schaden. Pa. Een wreed Meysjen, ’t welck ick, nu al doodt zijnde, noch niet en kan [p. 59] haten. haten. Ma. Ghy zijt waerlijck een beleeft knecht; maer waerom en ontneemt ghy haer niet wederom haer ziel, ghelijck met gelijck vergeldende, somen seydt? Pam. Daer soud gheen gheluckigher mensch op aerden zijn, moghten wy soodanighen ruyltjen legghen, dat ghelijck mijn ziel gantsch en al in haer lichaem verhuyst is, also wederom haer ziel in mijn borst quam woonen. Ma. Mear magh ick nu insgelijcks by u den Philosooph wat maken? Pam. Neen ghy: maer wel de Philosophinne. Ma. Nu dan: kan’t oock geschieden dat een ende ’tselfde lichaem een ziel, en gheen ziele heeft? Pam. Niet op een selvighe tijdt. Ma. Als de ziel wegh is, soo is immers ’tlichaem dood? Pam. Jae’t. Ma. En ’t en maeckt her selvighe niet levendich, dan alsser in is? Pam. Laet het soo zijn. Ma. Hoe kan ’t dan geschieden, dat alsse daer is daerse mint, evenwel noch het lichaem levendigh maeckt, daerse uythevaren is? En maecktse dan noch levendigh alsse oock elders mint, hoe word het lichaem doot ghenoemt, daer noch leven in is? Pam. Ghy redenkavelt bedrieghlijck ghenoegh: maer ghy sult my met sulcke stricken niet vanghen: de ziel, welck noch eenighsins het lichaem des minaers op houdt, wordt oneyghentlijck een ziel ghenoemt, want het inderdaet niet anders en zijn, dan eenighe kleyne overblijfselen der ziele, even ghelijck als de reuck eender Roose noch in yemands hand blijft, nadat de Roose selfs al lang wegh gheworpen is. Ma. Ick sie wel, dat een bos niet licht met een strick te vanghen is. Maer antwoort my hier op, doet hy niet wat die yemandt doodt? Pa. Ghewislijck. Ma. En lijd hy niet wat, die gedoot wort? Pa. Sonder twijfel. Ma. Hoe geschied het dan, dat alhoewel die gene die mint yet doet, en die bemind wort yet lijd, niet te min nochtans die ghene geseyd wort te dooden die ghemint word, daermen liever soud seggen dat de minnende sich selve dood? Pam. Neen seker, ’tis recht anders. Ma. Dat een sult ghy nimmermeer goet doen by de Grammatische Areopagyten. Pa. Maer ick sal’t bewijsen by de dialectische Amphictiones. Ma. Doch latet u niet verdrieten, hier oock op te antwoorden: mint ghy met u wil, of teghens u wil? Pam. Met mijn wil. Ma. Nadermael ghy dan het minnen wel kondt nalaten, so schijnt ghy my een dood-slagher uws selfs te zijn, en beschuldicht het Meysjen t’onrecht en sonder reden. Pam. Maer ’t Meysjen en doodt daermede niet dat se bemint wordt, maer daer mede datse niet wederom en mint den ghenen die haer mint. En die gheen dood yemand, welck des selvigen leven kan behouden, ende en doet het niet. Ma. Maer indien een Jongh-man beminde ’t gheen hem niet gheoorloft en is te beminnen, namelijck eens anders huysvrouw, of eenigh Nonnetjen, sal die hem dan oock al wederom moeten beminnen, op dat sy des minnaers leven behoude? Pam. Maer dese jonghman bemindt, ’t welck te beminnen Goddelijck en eerlijck, jae oock goet ende billick is, en wort nochtans ghedoodt. Indien ghy dan noch den dootslagh kleyn acht, so sal ick u ooc van toovery beschuldighen. Ma. Dat verhoede God; sult ghy eenen Circe van my maken? * [Noot: Circae, was een vermaerde Toveres, die Ulyssis ghesellen in allerleye slagh van Beesten veranderde: leest by Ovidium.] Pam. Ja noch al wat wreeder als Circe. Want ick had liever een vercken of Beer te wesen dan ’tgeen ick nu ben, namelijck doot. Ma. Met wat manier van tovery dood sie de menschen? Pam. Met een vergiftlijck aensien. Ma. Wilt ghy dan dat ick voortaen mijn schaedlijck gesicht van u wende? Pa. Geensins, maer wend her selvige liever na my toe. Ma. Indien ick betoverende ooghen heb, waerom sterven dan oock de ander niet die ick aenschou? [p. 60] daerom vermoed ich, dat dit gebreck in u ooghen is, en niet in de mijne. Pam. Dast u niet ghenoegh my ghedoodt te hebben, dat ghy noch dus met my gecken moet? Ma. O ghenoeghelijcke doodt! maer wanneer sult ghy begraven worden? Pa. Eerder dan ghy meent, ten zy dat ghy my te hulpe komt. Ma. Kan ick soo groote dinghen doen? Ghy kont oock my die doot ben wederom levendigh maken, en dat met een seer kleyne moeyte. Ma. Indien my yemandt dat heylsame kruydt Panace langhde. Pa. Ghy hebt gheen kruyden van doen, bemint my slechs wederom, en wat isser lichter? ja wat isser billicker? anders wort ghy niet vry gesproken van de schuld des doodtslaghs. Ma. Door wat vyerschaer sal ick beschuldight worden? Der Areopagyten? Pa. Neen: Maer door de vyerschaer vande goddinne Venus. Ma. Men seyt dat het een licht versoenlijcke Goddinne is. Pa. Ja niemandst gramschap is so weeselijck. Ma. Heeft sy oock blixemen? Pa. Neense. Ma. Heeftse oock een drietandighe vorck? Pa. Oock niet. Ma. Heeftse oock een spies? Pa. Geensins, maar sy is een goddinne der Zee. Ma. Ick ben gheen varend ghesel. Pam. Maer sy heeft een soontjen. Ma. Sijn ouderdom is niet verschrickelijck.Pam. Die wraeckgierigh is en hardneckigh. Ma. Wat sal die my doen? Pa. Wat u die doen sal? Dat willen al de Goden verhoeden; want ick en soud niet gheeren enigh ongheluck dien persoon willen voorsegghen, welck ick niet dan alle gheluck en wensche. Ma. Segh het even wel? Ick en ben niet seer superstitieus, noch bygheloovigh. Pa. Ick sal het dan seggen: indien ghy veracht desen minnaer, die uwe wederliefde niet eenenmael onweerdigh en is, hy sal misschien (Godt gheve dat ick in mijn gissingh bedroghen word) door ’t bevel van sijn moeder een pijl met boos vergift besmeerd op u los schieten, soo da ghy op eenen vodd’ erghens sult verlieven, die nochtans u niet weder en sal beminnen. Ma. Ghy verteld my een verschrickelijcke straf: ick wild veel liever sterven, dan yewers een leelickaert minnen, of soodanigh een die my niet met ghelijcke liefde wederom beminde. Pa. maer men heeft niet langh gheleden en exempel deser straffe bespeurt in een Jonghe dochter. Ma. In wat plaets? Pam. Te Orleans. Ma. Hoe veel jaren ist geleden? Pam. Hoe veel jaren? ’t Is naulijcx thien maenden gheleden. Ma. Hoe heete de dochter? wat swijght ghy? Pam. Ick en weet niet anders als ghy. Ma. Waerom noemt ghy dan de naem niet? Pam. Omdat my ’t teecken niet behaecht; och ofse met eenig ander naem had genoemt gheweest, sy heete Maria. Mu. Wie was haer vader? Pam. Hy leeft noch, en is van grooten name onder de rechtsgeleerden, en van groote middelen. Ma. Wat naem heeft hy? Pam. Mauritius. Ma. Wat toe-naem? Pam. Aglajus. Ma. Leeft haer moeder noch? Pam. Sy is korts ghestorven. Ma. Van wat sieckte? Pam. Van hart-seer: en haer vader, hoe wel hy een kloeck-herrich man is, was oock niet sonder perijckel van sterven. Mar. Magh men haer moeders naem oock weten? Pam. Seer wel. Sy was ghenaemt Sophronia. Maer waer toe dient al die vragen? Oft meent ghy dat ick een fabeltje versier? Ma. Soud ick dat van u vermoeden? Deze suspicie valt lichter op ons Vrouwvolck: maer vertelt wat de dochter gheschiet is. Pam. Het was, gelijck ick geseydt hebbe, een dochter van eerlijcken huyse, van goede middelen, van schoonder ghedaente, wat wil ic veel seggen? Sy was weerd een Prins tot een man te hebben, dese wiert gevryt van een Jongman die haer niet onghelijck was. Ma. Wat naem had hy? Pam. Ach my; Het teecken behaeght my niet: hy wiert mede Pamphilus ghenaemt: desen, al hoewel hy niet nae en liet, dat eenigh- [p. 61] sins mocht dienen om haer weder-liefde te verwerven, heeft sy niet te min herdneckelijk veracht en spijtelijck afgheset: de Jonghman is van hert-seer ghestorven. Niet langh daer na heeft sy haer sinnen geleydt op een Quidam diemen liever een Aep als een mensch mocht noemen. Ma. Wat ghy seght! Pam. So seer dattet niet uyt te spreken en is. Ma. Soo schoonen dochter op so leelijcken Jongman? Pa. Die scherp van opperhooft was, dun van hayr, en dat so net ghekemt, offer nat hoy om sijn hooft gehangen had, en dat noch met schilferen en neten wel dicht besaeyt, het meerendeel zijns hoofts was kael, hy sagh so scheel als een ruyt, had een paer oogjens als sauciertjes, een neus als een water-hondt, een mond als een braedtpan, tantjes zo wit als een doovekool, een stamelend en lispende tongh, een schurfde kin, een bocchel op de rug, een buyckjen dat anderhalf voet voor uyt stond, en beentjens so recht als een krom barn-houd. Ma. Ghy maelt my een Thersites af. Pam. Jae, men seyd dat hy maer een oor had. Ma. Het ander was misschien in tijdt van oorlogh afghehouwen. Pam. Gheensins: maer in tijd van vrede. Ma. Wie had sulckx derven doen? Pam. Meester hans de Dief-hencker. Ma. Misschien dat sijn moye goed sijn leelijck aenschijn wat bedeckte. Pam. Wat goed? Hy had al sijns Vaders erve nu door de billen gelapt, en was meer schuldigh dan hy in de Wereld had. Met sulcken liefje moet nu soo minlijck diertjen haer jong-leven verslijten, en alle daghen noch pens toe eten. Ma. Ghy vertelt een droevighe saeck. Pam. Maer die waerachtigh is. Aldus heeft Nemesis, des verachtens en af-gesetten Jongmans schand willen wreecken. Ma. Ick wild liever dat my de blixem vernielde, dan dat ick met soodanigen man soud moeten leven. Pam. Soo terght dan Nemesis niet: en mint my wederom die u mint. Ma. Is u dat ghenoegh, ick min u wederom. Pam. Maer ick wild wel dat dese liefd gedurigh en my eygen was: ick vrye een Huysvrou, en geen boeltjen. Ma. Dat weet ick mede wel: maer men moet sich langh beraden in soodanighen saeck die eens begonnen zijnde, niet en kan hernomen worden. Pam. Voor mijn persoon, ick heb my al lang ghenoegh beraden. Ma. Maer siet toe dat u de liefd, die de beste raedsman nergens na en is, niet en bedrieghe. Want men seydt dat sy blind is. Pam. Maer sy is scherp-siende, welck uyt rijpen oordeel voortkomt, ghy en schijnt my soodanigh niet om dat ick u beminne, maer om dat ick u soodanigh ghesien ende bemerckt heb, daerom bemin ik u. Ma. Maer siet toe, of ghy my al te deghen besien hebt: hadt ghy de schoen aen-getrocken, soo soud ghy best weten, waer sy u drongh. Pam. ’T moet ghe-avontuert zijn; hoewel ick uyt veel vogel-teeckenen voorsie, dat de sake wel sal afloopen. Ma. Kunt ghy oock uyt het vlieghen en gheschrey der vogelen de waerheyt voorsien. Pam. Jae ick Ma. Wt wat Voghel-teykenen hebt ghy dit dan voorsien? Hebt ghy een Nacht-uyl sien vliegen? Pam. Dat is der gecken Voghel. Ma. Of hebt ghy ter rechter zyde een Paer Duyven sien vlieghen? Pam. Oock niet: Maer my is van sommighe Jaren herwaerts bekent de Godtsaligheydt uwer Ouderen: dat is voor eerst een goed Voghel, van goede Ouders gheboren te zijn: En my is oock niet onbekend met hoe Godlijcke vermaninghen, en Heyligen voorganck ghy by haer opghevoedt zijt: En ’t is meer wel opghevoed, dan wel gheboren te worden. Daer hebt ghy noch een vogel-teecken Daer-en-boven hebben mijne Voor-ouders, die (so ick niet anders en weet) vrome luyden gheweest zijn, met uwe Voor-ouders altijd groote vrundtschap gehouden: En wy selfs sijn vander wieghe aen te ghelijck met malkander opghewossen, en ons inghe- [p. 62] boren aerd en inborst komt niet qualijck over een: voorder is de ouderdom tusschen ons de middelen, staet, en geslacht tusschen onse Ouders bijkans ghelijck: ten laetsten, ’t welck in de vriendtschap ’tprincipaelste is, uwe manieren duncken my niet qualijck over een te komen met mijn verstand. (Want het kan wel in sich selven heerlijc zijn, ’twelck nochtans niet bequaem en is om t’ samen gevoegt te worden) hoe dat wederom de mijne met u verstant over-een-komen en weet ick niet. Dese voghelen, mijn hertjen, voorseggen my, dat tusschen ons een geluckigh, gedurigh, blijd en vrolijck Huwelijck sal betrocken worden: Ten waer misschien dat u gemoed ons een ongheluckigh Teycken-liedeken songh. Ma. Wat liedeken wenscht ghy? Pam. Ick sal voorsingen. Ick ben dijn, singh ghy nae, en Ick ben dijn. Ma. Dats wel een kort liedeken, maer ’t heeft een groote nadruc. Pa. Wat isser aen bedreven hoe langh, als het maer blijd is. Ma. Ick vermagh u soo qualijk, dat ick niet gheern wilde dat ghy yet dedet, dat u namaels moght berouwen. Pam. Houdt op van quaedt te sorghen. Ma. Ick sal misschien een ander schijnen, wanneer of eenige sieckte of d’ ouderdom dese schoone gedaente sal verandert hebben. Pam. En oock dit mijn lichaem en sal niet altijdt even-sapich blijven, mijn Lief! maer ick sie niet alleen op uwe rondsom bloeyende een lustige Tabernakel, maer heb den weerd liever. Ma. Wat weerd? Pam. Uwe ziel of ghemoed, welckers schoonheydt noch voort en voort met u Jaren sal aenwassen. Ma. Voorwaar ghy siet scherper als de Lind-worm, indien ghy mijn gemoed kont sien door soo veel dexelen. Pa. Ick sie u ghemoed met het mijne. Daer-en-boven sullen wy in onse soete kindertjens altijdt weder jongh worden. Ma. Maer ondertusschen gaet de Maeghdom ploeghen. Pa. Dats wel waer; maer segh my, indien ghy een schoon boomgaert had, soud ghy wenschen dat aldaer nimmermeer yet voortquam als bloeyssemen, of had ghy liever nae ’t afvallen der bloemen de boomen te sien hanghen vol schoone rijpe appelen? Ma. Hoe kond ghy ’t praten: Pa. Ten minsten antwoordt my, wat is schoonder aen te sien, een wijngaerd legghende op d’aerde neder en verrottende, of die by een pael en olmboom* opklimmende de selvighe verciert met purpere druyven? Ma. Antwoord ghy my nu wederom, wat is lustigher om aen te sien, een Roosjen dat op sijn groenen struyck lieflijck staet en bloeyt, of dat afghepluckt zijnde in yemandts hant verdorret? Pa. Ick meen dat die Roos gheluckigher is die in eenichs menschen hand verdort, vermakende daer-en-tusschen zijn oogen ende neusgaten dan die op haer struyck veroudt; want sy soud daer oock ten lesten hebben moeten verdorren: ghelijck de wijn gheluckiger is welck uyt gedroncken wort eerse versuyrt. Alhoewel een dochters bloempjen niet en verdort, soo haest sy gehylijckt is. Ja ick hebber vele gesien, ie voor haer Bruyloft bleeck, swack, en ghelijck verdrogende waren, maer na datse ghehuwt waren, zijnde so opgeloken, datse doen eerst begonnen te bloeyen. Ma. Nochtans is de maegdlijcke staet by allen menschen weerd en aengenaem. Pam. Een maechd-meysjen is wel een heerlijck dingh, maer wat isser monstreuser als een oude meydt? Ten waer dat u Moeder die bloem afgevallen was, wy en souden, u, dit schoon bloemtjen, niet hebben. Indien (ghelijck ick hope) ons houwelijck niet onvruchtbaer is wy sullen voor een maegdeken vele weder gheven. Ma. Nochtans seytmen dat reynigheydt ende kuysheydt Gode seer behaeghelijck is. Pam. En daerom wensch ick met een reyne kuysche Dochter te trouwen, op dat ick met de selvighe reyn ende kuyschlijck leven magh. Ons houwlijck sal meerder een houwlijck der zielen als der licha- [p. 63] men wesen. Wy sullen ’t ghemeene best, wy sullen Christo kinderen baren. Hoe weynigh sal dit Huwelijck verschillen van den Maeghdelijcken staet? En wy sullen misschien hier nae noch soo met malkanderen leven, als Ioseph met Maria gheleeft heeft: Maer daer-en-tusschen sullen wy den Maeghdelijcken staet leeren: Want men komt met een sprongh niet op den hooghsten trap. Ma. Wat hoor ick? moet men de Maegdom schenden, om de Maeghdelijkheydt te leeren? Pam. Waerom niet? ghelijck men allengskens de Wijn minder drinckende ten lesten leert sich heel ende al daer van onthouden. Wie van beyden dunckt u matigher te zijn, die in’t midden der wellusten sich van de selve onthoudt, of die ghene die nimmermeer en komt daer hy door eenighe dinghen tot onmatigheydt aenghelockt wordt? Ma. Ick meen dat die ghene stercker en matigher is, dien de overvloedighe teghenwoordige wellust niet kan bederven. Pamp. Wien van beyden komt den lof der kuyscheydt eyghentlijcker toe, dieghene welck hem selven uytsnijdt, of die met gheheele en ghesonde ledematen, nochtans sich selven van onkuyscheydt onthoudt? Ma. Ick soude seecker de laetste den lof der kuyscheydt toeschrijven, den eersten uytsinnigheydt. Pam. Maer die ghene welcke eenighe belofte doende den huwelijcken staet versweeren, besnijden die niet eenighsins haer selven? Ma. Men soud segghen, Ja. Pam. Nu en is ’t gheen deught, niet by te slapen. Ma. Is’t niet? Pam. Luystert wat: Indien het in sich selven deught ware, niet by te slapen, soo soude by slapen ondeught zijn: nu gebeurt het dat het ondeugt zy niet by te slapen, en by te slapen, deught. Ma. Wanneer ghebeurt dat? Pam. So menighmael als de man sijn recht begheert van zijn vrou, voornemelijck indien hy haer omhelsingh begeert om kinderen te krijghen. Ma. Maer of hy’t uyt geplighheydt dede, soumen’t hem met recht niet moghen weygeren? Pam. Men mach hem met recht vermanen, of liever vriendelijck bidden, dat hy sich bedwinghe, maer wil hy’t niet laten, so magh men’t hem met recht niet weygheren: Alhoewel ick in desen deele de Mannen weynigh hoore klaghen over hare vrouwen. Ma. Maer de vrijheydt is soet; Pam. Jae de maeghdom is een groote last. Ick sal een koningh zijn, en ghy my een koninginne: Wy sullen over ’t huysgesin regieren na ons goedtduncken. Dunckt u dat een dienstbaerheydt te zijn? Ma. Jan alle-man noemt het Huwelijck een ghevanckenisse. Pamp. Maer Jan alle-man verdient selfs de ghevanckenis als hy’t so noemt. Segh my doch, is niet u ziel ghebonden aen u lichaem? Ma. Soo dunckt my. Pam. Niet anders als een vogheltjen aen zijn kouw. En vraeght nochtans het vogheltjen of’t wel vry wil zijn? Ick meen het sal’t weygheren. Waerom? Omdat het gheern so gebonden is. Ma. Wy hebben gheen van beyden groot huwelijcks gordt. Pam. So veel te beter: ’tselvige sult ghy in huys vermeerderen met spaersaemheydt, (welcke niet sonder groote reden een rijcke Jaerlijcsche inkomst ghenoemt wordt) en ick buytenshuys met neerstigheydt. Ma. De kinderen brenghen ontallijcke sorghen met haer. Pam. Maer sy brengen oock ontallijcke geneugten met haer; en vergelden veeltijdts met grooten woecker de dienst die sy van haer Ouders genooten en ontfangen hebben. Ma. ’t Is een ellendige saeck gheen kinderen te hebben. Pam. Hebt ghy nu al kinderen? En wat behoeft men in een twijfelachtighe saeck het quadste te dencken? Seght my, wat hadt ghy liever, nimmermeer gheboren te worden, of so geboren te worden, dat ghy daer nae wederom most sterven? Ma. Sekerlijck ick waer liever so gheboren dat ik daer [p. 64] na wederom most sterven. Pam. Alsoo is ’t oock droevigher noydt kinderen ghehad te hebben, noch oyt te sullen hebben, even ghelijck die ghene die gheleeft hebben gheluckigher zijn, als die ghene die noyt gheboren en zijn noch noyt en sullen gheboren worden. Ma. Wie zijn die ghene, die niet en zijn noch niet en sullen wesen? Pam. Alhoewel hy uyt dit leven sal moeten verhuysen, die niet en wil draghen de ghemeene lasten en toevallen welcke doch alle menschen zijn onderworpen, sy zijn dan Koninghen of slechte onderdanen. En nochtans wat ons overkomen magh, daer sult ghy maer de helft van draghen, ick sal het grootste deel op my nemen. Dus soo sal het een dubbelde vreught zijn indien ons yet vrolijcks overkomt, en komter daer-en-teghen ongheluck, soo sal onse ghemeenschap de helft der droeffenis wegh nemen. My altoos (indien my Godt uyt dit leven quam te roepen) soud’ het een lust zijn in uwe Armen te sterven. Ma. De Menschen dragen lichter ’t geen na de ghemeene Wetten der natuere gheschied, maer ick sie dat sommigher kinderen manieren den Ouders meer hertseer en swarigheydt aenbrenghen, als haer sterven. Pam. Dat sulcks niet en gheschiede, is al vry wat in onse macht ghelegen. Ma. Hoe soo? Pam. Om dat in ’t ghemeen van goede Ouders goede kinderen geboren worden, so veel de aert aengaet. Want een Duyf en brengt gheen Arent voort. Soo sulllen wy dan eerst veneerstighen selfs goedt te zijn, daer na sullen wy besorgen dat onse kinderen vander Jeugt aen met Heylige gheboden en leeringen onderwesen worden: Daer is veel aen gheleghen, wat ghy eerst in een nieuw Dat giet: Daer-en-boven sullen wy betrachten datse te huis een voorbeeld van een heyligh en onstraflijck leven hebben, ’t welck sy moghen navolghen. Ma. ’t Is swaer dat ghy seght. Pam. ’Ten is geen wonder, want ’t is schoon en heerlijck: en daerom maeckt ghy oock swarigheyt: maer so veel te meerder neerstigheyd sullen wij hier toe aenwenden. Ma. Ghy sult my tot tot een goede navolghster hebben: Siet ghy maer toe dat ghy my so maeckt en naer naer u hand stelt. Pam. Maer spreeck daer-en-tusschen de drie woordjens. Ma. Daer en ware niet lichter. Doch de woorden alsse eens uyt de mondt ghevlogen zijn, so komense nimmermeer wederom. Ick sal raedt schaffen die ons beyden ghevoeglijcker is: Ghy sult met uwe ende mijn Ouders spreecken, op dat met haer beyder wille de saeck afgehandelt worde. Pam. Ghy heet my noch naeloopen, en kondt de sake met drie woorden klaer maecken. Ma. Ick weet niet of ick kan. Ick ben noch mijn eyghen vooght niet. En men pleegh in bootrijden sonder der Ouderen raed en aensien gheen Huwelijck te sluyten. Doch ’t zy hoe ’t wil, ick meen dat ons Huwelijck te voorspoediger zijn sal, indien het met wil en weten en onder ’t beleyd onser ouderen betrocken wort. En ’t staet u toe wat nae te loopen en te besoecken, ons en is sulcx niet eere genoegh: want de Maeghdom wil gherooft zijn, alhoewel wy somwijlen al wat vyerigh minnen. Pam. Ten sal my niet verdrieten wat lang ie versoecken indien ick maer van u Jae-woort mach versekert zijn. Ma. Hebt goeden moet, en twijffelt daer niet aen. Pa. Ghy zijt my in dese saeck al te achterkousigher als ick wel begeeren soud. Ma. Jae bedenck selfs en overlegh by u selven u Jae-woort wel te deghen: En gaet niet te rade met u gheneghentheden, maer met de ghesonde reden. ’t Gheen de herst-tochten besluyten is tijdlijck, maer ’t gheen van de reden voort komt pleegh altoos te behaghen. Pam. Voorwaer ghy kondt schoontjes Philosopheren; derhalven heb ick oock voor-ghenomen uwen raed te volghen. Ma. Ghy sultet u niet beklagen. Maer hoor wat, my komt daer [p. 65] een swarigheydt in ’t hooft die my wat beroert. Pam. Laet swarigheydt varen. Ma. Wilt ghy dat ick een vrouwe tot een man neme? Pam. Geensins, ick sal weder levendigh worden. Ma. Ghy hebt my van swarigheyt geweyrt: Vaeret wel mijn Pamphile. Pam. Doet ghy maer dat ick wel vare. Ma. Ick wensch u een blijde nacht. Waerom sucht ghy? Pa. Een blijde nacht seght ghy? Och of ghy my gunden ’t gheen ghy my wenscht? Ma. Weest niet te haestigh, u Coorentjen is noch groen. Pam. Sal ick niet met allen van het uwe met my dragen? Mar. Dit ruyckertje, om u hertje wat te verquicken. Pam. Doe daer slechs een kusjen by. Ma. Ick wil u mijnen maeghdom gheheel en onghehepluckt toebrenghen. Pam. Pluckt een kusjen wat van de maechdom? Ma. Wilt ghy dan wel, dat ick oock alle anderen kusse? Pam. Gheensins, ick wil mijn kusjens voor my selven bewaert hebben. Ma. Ick bewaerse voor u, al hoewel dat ick oock andere redenen heb, waerom ick u nu ter tijdt niet derve kussen. Pam. Wat redenen doch? Ma. Ghy segt dat uwe ziel by nae gantsch ende al in mijn lichaem ghevaren is, en datter maer een kleyn weynichjen ghebleven is in u lichaem: soo sorgh ick dan, dat in ’t kussen ’t ghene dat noch in u overigh is, in my soud overspringhen, en ghy voor ’t heel en al doodt blijven. Daer is dan mijn rechter handt, een teecken van onderlinghe liefde, en vaert wel: weest ghy neerstigh in uwe saeck, ick sal daer-en-tusschen Christum bidden, dat hy ’t heen nu verhandelt is, ons beyden voorspoedelijck en nae wensch wil laten vergaen.

---

De IX. T’samen-sprekinghe. Convivium fabulosum, Oft Kluchtigh Gast-mael. Polymythus de kluchtighe, Gelasinus de lacher, Eutrapelus de boertighe, Asteus de beleefde, Philythius de klucht-beminder, Philogelos de lach-beminde, Euglottos de wel-bespraeckte, Lerochares de pots-bedrijver, Adolesches de beuselaer.

Polymythus.

GHelijck het niet betaemt eenighe wel gheboude Stadt, sonder Wetten ende Regeerders te wesen, soo en behoort oock dusdanighen Gast mael niet sonder stichtelijcke vermakinghe gehouden te zijn. Ge. Dat is recht van mijn sin ghepraet dat ick alleen uyt de naem van alle antwoorden sal. Po. Tsa! Jonghen brenght hier een paer steenen, om ons een Coninck te maken, laet sien op wien het lot vallen sal. Couragie; hey het lot is op Eutrapelum ghevallen. Ick segh waerachtich de steenen moeten ooghen hebben: Want wy mochten by stemmen gheen beter man gecoren hebben. Men [p. 66] seydt ghemeenlijck, nieuwe Heeren, nieuwe Wetten: O nieuwe Coningh! gheeft ons nieuwe ordonnantien. Eu. Op dat dese maeltijd vrolijck ende gheluckigh mach ghehouden worden, Soo gebiede ick dat niemant hier voortbrenge anders dan gheneughlijcke spreuckjens, ende soo daer yemant ware die dat niet en dede, sal daer voor een pinte wijns in ’t ghelach ghelden: hier sullen oock alle oncuysheden uyt-ghebannen zijn, ende gheene moghen bestaen, dan die waer, ofte waers-gelijck zijn. Waer in oock bestaen sullen mogen die kloeclijck uyt de hant, voort ghebrocht sullen worden. Soo daer dan niemandt is die gheen klucht by kan brenghen: sullen die twee, die de alder-vrolijckste en fraeyste en die de blauste kluchten voort sullen gebrocht hebben, elck soo veel in ’t ghelach te gelden hebben, als voorseyt: ende ghy, heer waerd, zijt quijt geschouden, vande onkosten des dranckx, dies sult ghy ons alle vry te eten geven. Ist nu sake dat hier twist tegen mocht vallen so weest ghy Gelasine oordelaer ende scheyds-man. Hebt ghy nu alle dese dinghen verstaen, soo laet se gehouden werden, ende die dese niet begeert te volgen die gae, maer op sulcke voorwaerde, dat hy morghen vrylijck weder by ’t gheselschap komen magh. Ge. Wy stemmen ons Conincx gheboden voor goedt ende oprecht, en begheeren oock datse ghehouden werden, maer van wien sal het beginnen? Eu. Van wien anders dan vanden waerd? As. Mach ick oock wel Heer Coninck een kleyn woordken by brenghen? Eu. Ja wel thien. As. De Rechts-gheleerden segghen dat het geen wet is die niet recht is. Eu. Dat stem ick u toe. As. En de uwe maeckt de beste de slimste bootse ghelijck. Eu. Alsmen vrolijck wil zijn, sal men om de drollighste grillen aldermeest lachen; ghelijck als gheen sanghers meer vrolijckheydts voorts brenghen dan die of seer schoon en boven maten, of seer seelijck ende drollich singhen: Is doch de Koeckkoecx-sangh niet belachlijcker dan des Nachtegaels? Want hier de middelmaet gheen lof verkrijght. As. Maer waerom sal hy lijden die de prijs behoort te strijcken? Eu. Om dat hy daer in te seer verhoovaerdigen soude, waert dat hy de eer ende daer en boven noch vry-lagh hadde. As. Inder waerheydt Minos selve en heeft gheen rechtveerdigher wetten ghestelt. Ph. Maer en sult ghy gheen maet int drincken setten? Eu. Daer in dunckt my ’t beste dat wy Agefsilaum de Coninck van Lacedemonien volgen. Ph. Wat heeft die bedreven? Eu. Dese oock eens door ’t loopen vande steenen verkooren zijnde, tot opperste eens gast-maels, ghevraeght zijnde vanden schaffer, hoe veel wijns hy elck voorgeset wilde hebben, heeft gheantwoort: isser de ruymt van wijn, schenckt yegelijck dan so veel als hy eyschen sal, isser sober, so meet elck even veel. Ph. Wat woud hy hier mede segghen? Eu. Dat dede hy om dat het geen dronckaerts noch knorachtigh gastmael soude zijn. Ph. Hoe soo? Eu. Want men vinter sommighe die heel gulsigh suypen, oock andere die heel sober, oock eenighe die gantsch gheen wijn en drincken, ghelijckmen seyt Romulus geweest te hebben. Ist dan datmen niemant en schenckt dan die ’t begheert, salder ten eersten niemandt tot drincken ghedronchen zijn, ende nochtans sullen sy gheen wijn ghebreck hebben die gaern groote toghen swelghen, soo dat niemant droevigh behoeft te zijn, noch hem beklagen magh van overlast. Isser daer teghen weynigh drancx, salmen een yeghelijck ghelijcke portie voor setten, en niemant sal hier met recht woorden teghen konnen maecken, want de dronckaerts sullen haer goedts moets moeten matighen tot soberheydt. Ist dat dit u behaeght sal ick het gebruycken, want wy willen toch een maeltijdt houden van boerten en niet van drincken. Ph. [p. 67] Maer liever wat dronck toch Romulus? Eu. Tselfde dat de honden drincken. Ph. Was dat oock een Coninck betamelijk? Eu. Niet minder dan dat de Coningen ’tselfde dat de honden asemen, maer dat onderscheyt isser, dat een Coningh tselfde water niet en drinckt dat den hond doet, maer de selve asen die een Coninck uyt-blaest haelt de hont weder in, ende ter contraie dat een hont uyt blaest haelt de Coninc in, ’tsoude de Groote Alexander meerder eere gheweest zijn, had hy met de honden ghedroncken. Wat isser doch onbetamelijcker een Conicnk, die wel duysent menschen te besorgen heeft, dan dronckenschap? Maer om dat Romulus gheen wijn drincker was, ghetuycht de subtijle antwooden die men hem tot grooter eeren nagheeft. Want als eender hem seer sagh dat hy hem van den wijn gheel onthiel, seyde dat de wijn goedt koop soude werden, so alle man waer gelijck hy: neen seyde Romulus, Ick acht datse alsdan veel dierder wesen sou, waer ’t dat se alle so veel droncken als ick, want ick drinck so veel als my lust. Ge. Och of hier nu ware onse Jan Botz, de Canonick van Constans, die ons recht een Romulus vertoonen soud in ’t drincken, anders seker een seer ghenoeghlijck ende boertelijk gast Po. Tsa wel aen! Ist sacke dat ghy te ghelijck, ick sal niet seggen als Plautus seyt, kond suypen en fluyten dat hem swaer was, maer eten en toeluysteren, dat seer licht is; Ick sal beginnen met goe spoet te vertellen, soo mijn fabel u niet soo heel gheneughlijck en dunckt, denckt altoos dat het een Hollandsche is. Ick acht dat onder u lieden wel te zijn die een man ghekent hebben gheheeten Maccus. Ge. Ja hy is korst ghestorven. Po. Dese als hy ghekomen was in de Stad Leyden, wilde aldaer vermaert syn door eenige jockernije (want sulcken man was het van nature) ingehegaen zijnde in eenighe Schoenmakers-winckel, heeft de meester ghegroet, de Schoen-maecker nieuwers dan om zijn waer te venten, denckende, vraeght ofte hy ypet begheerde. Maccus. rontom siende had het oogh aldermeest op de laersen die hy sach hanghen: de meester vraeghd of hy een paer laersen begheerde?, ja seyd Maccus, hy soect een paer die hem passen, ende (gelijck des Schoen-makers manier is) prijaste wat, en trecktse hem aen. Als Maccus nu soo braef ghelaerst was, hoe fraey, seyt hy, sou een paer dubbel ghesoolde muyplen op dese brooskens accorderen. Ghevraeght zijnde ofte hy die begeerde, antwoort jae: als hy oock Muyplen, die hem wel pasten, ghebonden hadde, Maccus pvrees de brooskens, pvrees de toffelen: de Schoen-maker lachte in zyn vuyst ende holp hem oock wat prijsen, en verhoopte zijn komenschap dierder te verkoopen, om datse den kooper so wel aenstont: Aldus koutende waren se al wat vbrp teghens malkanderen gheworden, doen seyd Maccus ten lesten, segt toch eens ter goeder trouwen, ist u noyt gebeurt, dat als ghy yemandt soo fijn tot het loopen toegemaeckt had, ghelyck gy my hebt, dat hy wegh ginck strijcken sonder te betalen?, noypt, seyd hy: oft u by avonture ghebeurde, vraeghde de ander, wat soud ghy doen? Ick soud hem naloopen seyd de Schoen-maker: doen seyd Maccus, meent ghy ’t al of maeckt ghy den haen? Neen byloo ick meent antwoorde de ander, ick segghet ende soud het oock doen. Ick salt ’teens besoecken, seyde Maccus, dat is u voren, om de schoenen, volght so ghy kont, ende is voorts metter vlucht gaen strijcken. De Schoen-maecker was oock niet luy, rtyt hem nae zyn gat, soo veel als hy recken mochte, al roepende, houdt den dief, houdt den dief. Als nu de lieden over al door dit roepen uyt quamen soo heeft Maccus terstondt, met dese boeverie, ’t volck opghehouden, ende al lachende met een onbeschreumt voorhooft weder-gheroepen niemandt slae de handt, goe mannen, aen een van ons beyden, om den [p. 68] loop te beletten, ’t is een wet-spel van een tonne bier. Daerom is een yegelijck stackx stil blijven staen kijcken, denckende dat het de Schoen maker uyt schelmerije versiert hadde, om den ander voorby te loopen. De Schoen maker ten lesten, moe en mat van loopen, als die niet meer en moght, is al swoeghende ende swetende thuys gekomen, ende Maccus heeft de overhandt behouden. Ge. Maccus ontliep de Schoen maecker wel, maar ontliep de dief niet. Po. Waerom toch? Ge. Om dat hy den dief met hem droegh. Po. Hy had doe by avontuer, gheen gheldt by hem, dat hy’t namaels betaelde. Ge. ’T was even-wel een dief-stuck. Po. De saeck is ten laetsten voor recht ghekomen, en de bedriegher Maccus was nu alree vry wat vermaert gheworden oock by de Rechters. Ge. Wat brocht hy by Po. Vraeght ghy dat, in sulcke goede saeck ende verwonnen recht was de aen-klagher meer in ’t lijden dan Maccus. Ge. Doe soo toch? Po. Want hy beklaegt werde van valsche beschuldinghe, en Maccus stond vast op de wetten van vergeldingh, die ghebieden dat die een ander beschuldight dat hy niet bewijsen en kan, sal in de selve straffe moeten lijden, by soo verre als hy verwonnen had gheweest. Inden eersten ontkend hy dat hy had sijn goet teghen sijn danck aen-ghetast, maer dat hy ’t hem van selfs ghegeven, en sonder datter een woordt vande prijs gesproken was, aengetrocken had, ten anderen, dat hy hem tot het loopen beroepen had, en dat hy hem op de voet ghevolght was, dat hy daerom op hem niet te seggen had, aengesien dat hy in ’t loopen verwonnen was. Ge. Dat gingh op de treck toe, van des Ezels-schaduw, maer hoe voer hij? Po. Als sij alle die daer waren ghenoegh gelacht hadden, heeft een vande Raedt, Maccum te gast ghenoodt, ende den Schoen-maker uyt sijn eyghen beurs betaelt.Diergelijck is oock tot Deventer ghebeurt (als ick een kleyne jongen was, juyst inde goede weeck alsmen ghemeenlijck geen suyvel plach te eten) datter een aen een appelkoopsters venster stond en keeck, nae eenighe vyghen die voor-gheset waren om verkocht te werden, ende de vrouw heeft hem nae haer ghewoonte in-gheroepen, vraghende of hy het begheerde, nademael datse hem so op de vygen sach ster-oogen, so seyde sy, begeerdy vijgen, sy sijn gheheel schoon? Als hy ’t inwillighde, vraeghdse hoe veel pond wildy, wildy vijf pondt? Ja antwoorde hy, en sy heeft hem soo veel in zijn schoot ghestort, sy nu de schalen ophing, gingh hy deur kuyeren, niet loopende, maer voet voor voet, al-etende. Als sy nu meende geld te ontfangen heeftse hem sien wegh gaen, en is hem naghevolght, meer met roepen dan met loopen. Op dit al ongemerckt latende, gingh al zijn oude tredt. Ten lesten siende veel volcx samen loopen door ’troepen van de Appel-teef, so bleef hy staen, vertellende alles in ’t breede aen ’t volck hoe hy ghebaren was, en elck began terstont te lachen: hy seyd dat hyse niet ghekocht en had, maer dat sy ’t hem selve ghevraegt en in sijn slip ghegoten had, ist sake dat sy dit begeert in recht te versoeken, ick sal haer by komen. Ge. Tsa wel aen ick salder u oock een vertellen die de uwe niet seer onghelijck sal sijn ende mogelijck aerdigher, behalven dat dese soo vermaerd ende heerlijcke naem niet en heeft als Maccus. Pythagoras deelde de marckt in drie soorten van volck, van welck de eene quam om te verkoopen, de andere om te koopen, ende dat dese (seyde hy) te weten koopers ende verkoopers, bekommert, bemoeyt ende besorght waren, ende daerom niet geluckig, maer dat de derde soorte nieuwers om te marckt quam, dan om te door-sien watter om gingh, en dees noemde hy de gheluckighste, om dat sy vry van sorghe, niet dan aen-ghename wellustigheydt ghebruykten, en op [p. 69] dese maniere (seyde hy) dat de Philosophen inde werelt wandelden, gelyck de menschen inde merckten. Maer op onse merckten werd de vierde soorte van menschen bevonden, die niet koopen, noch veylen, noch leegh gaen om te kijcken, maer bespieden kloecklijck ofse niemand wat konnen ontstrijcken of properlijck ontsteelen, van welcke soorte sommighe soo geestigh bevonden werden, dat ghy soudt segghen dat sy der al haer leven op school ghegaen hadden. Dat is nu de voor-rede van mijn fabel, onse Waerd heeft de sijne geseyt met een slot-reden: nu luystert toe, watter korts t’Antwerpen is geschiedt. Een Priester had ontfangen van een sijner schuldenaers, een maetelijcke somme van penningen, en dat aen silver gelt, ’twelck een schalck gemerckt hebbende, gaet stoutelijck by hem, ende groet hem beleefdelijck, en zijn ooghen slaende op des Priesters tassche die hy aen zyn riem droegh ende heel wel ghevult was van penninghen, seyd dat hy een boodschap voor sijn heer Pastoor aengenomen had, dat hy t’Antwerpen een nieu tabbaert, soude koopen, biddende den Paep dat hy hem voor die reys soo veel vriendschaps wilde doen, ende met hem gaen by de lieden die sulcke dingen veyl hadde, op dat hy die na de mate van sijn lijf soude koopen, aangesien dat hem docht dat de Priester en de Pastoor van zijn dorp, van hooghte, dickte ende langhde seer wel over een quamen. De goede heer die geen achterdocht en had, is lichtlijc met hem gegaen, de eenen tabbert aen d’ander werde voort gehaelt, en ten leste isser een gevonden die de Heer-oom seer net paste, de verkooper prijste na de maniere, seggende dat se niet beter aen’t lijf geschildert moght staen. Als de bedrieger hem nu wel van voren dan van achteren ende en van alle zijden ghenoegh besien had, oordeelde dat se over al wel soud zijn, behalven voor, daar docht se hem een weynig te kort te wesen. De verkooper seyd weerom (op dat de koop immers mocht voortgaen) dat het de tabberts schult niet en was, maer dattet die hooghe tas dede, dat hy op die plaetse een weynigh korter was. Wat wil ick veel woorden maecken? hy leyd den tas af, d’andere kijcken van voren, ’twas wel, men keerde hem eens om, om te sien hoe ’t achter ghestelt was. Terstont de boef die op schelmerije uyt was, heeft de tas ghestreken, ende alsoo hem flucx aen’t loopen ghestelt: de Paep dat siende is hem nagheloopen, soo ghekapt als hy was, en de verkooper liep den Paep weder na zijn gat, de Paap riep houdt den dief. De verkooper riep houdt den Paap! En de Schalck die voorliep, riep al, keert de rasende Paep, ende sy hebben hem al ghelooft, nademael datse de Paep so toegemaeckt door de Heeren strate saghen loopen. Somma alsoo d’een d’ander in de wegh was, is de bedriegher ontkomen. Eu. Die schelm waer waerdich aende hoochste boom te hanghen. Ge. Soo ver hy niet alrede kout is. Eu. Ick woud niet dat hy alleen, maer al die sulcke schelm stucken voorstaen, tot verderf vande ghemeente, aen een hooghen boom hinghen. Ge. Sy sullent niet voor niet doen, alle dingen sullen tot zijnder tijdt wel geloont zijn. Eu. Tsa laet daer weer een aent klappen komen. Af. Tis tot u gekomen, Heer Coninck, indien ghy de wet oock onderworpen zijt. Eu. Dien ick, maer van selfs sal ick beurt houden, anders moght ick een tyran en geen Coninck heten, so ick selfs niet dede dat ik anderen ghebiede. Af. Nochtans seydt men wie sou den Paus in den ban doen? Eu. Dat is niet soo qualijck gheseydt, want ist sake dat ghy yemand aenneemt tot een hooft, diemen Keyser noemt, en die boven alle wetten is, die sal dickwils veel beter dan self onbedwonghen doen, dan andere ghedwonghen wesende, door de wetten. Want ghelijck als de ziel nut is het lichaem, soo is een goedt Prince zijn ghemeente: wat had ick behoeven te seg- [p. 70] ghen een goedt Prins, aengesien dat een quaed Prins gheen Prins en is, gelijck als een onsuyvere quade gheest int lichaem van een mensch komt, gheen ziel en is. Maer weer aent vertellen, want ick acht dattet wel voeghen sal, dat ick oock wat verhale van den Coningh, Ludovicus van die name de XI Coningh van Vranckrijck. Alst op een tijd in zijn Hof wat wilt stont, is hy ghereyst by de Boergoenschen, aldaer hy dickwils ter jacht gingh, ende also hy by geval kennisse ghemaeckt hadde met eenen Boer gheheten Conon, dat een goed en simpel man was, want de groote Princen nemen dickwils vermakinghe in dusdanighe lieden: Tot desen Boer verkeerde de Coninck dickwils als hy ter jacht was, sulcx dat hy eens tot den Boer met groote lust (so hongerigh als hy van der jacht quam) Rapen is komen eten. Ludovicus ten lesten weder na zijn Hof ghetrocken zijnde, so heeft de Boerin haer man vermaent dat hy den Coninck tot ghedachtenisse van de oude vriendschap eenighe uytghelesen Rapen soud schencken. Conon hier in begaen zijnde, vreesde dat gheen danck behalen soude, want de groote Heeren sulcke diensten niet gedencken: Somma ’t wijf heeft het ghewonnen, hy treckt op reys met eenighe seer schoone uytghesochte Rapen, maer als hy nu op wegh zijnde lust totte Rapen kreegh, heeft hy die alle, op een nae, die boven mate groot was, met groote begeerte opghegheten. Gekomen zijnde in de sale daer de Coninck sat, is terstont vanden Coninck bekendt, die hem stracx liet halen: de Boer heeft met eenvoudigh ghelaet zijn gave vertoont, die de Coningh met grooter begheerte ontfanghen heeft, ende een van zijn Raedts-Heeren bevolen, dat hyse in des Conincx kamer soude brengen, by zijn juweelen. En heeft voort gheboden, dat Conon by hem soude blijven eten: nae de maeltijdt heeft hy de Coninck bedankt, en weder, de Coninck hem, die zijns Rent-meester beval datmen den Boer, die al weer na huys meende te gaen, duysent kroonen tellen soude. Hier van ist gherucht haestigh door al ’tHof geloopen: waer door een van zijnen Edelen den Coninck een brave henghst gheschoncken heeft. De Coninck wel merckende, dat hy door de mildtheydt die hy Conon betoont hadt, was wacker ghemaeckt. En oock soo een buyt meende te strijcken, heeft zijn gheschenck met veel vrolijcker ghelaet aengenomen, en terstond voort met zijn Heeren geraedtslaeght, waer mede men soo heerlijcken Paert soude verghelden: hier-en-tusschen wierde de schencker van’t Paert vast met goede hope ghevoed, denckende, heeft hy een Raep die hem van een Boer gheschoncken is, soo dier betaelt, hoe veel te meer sal hy een Edelman voor so wackeren Paerd, een goede vereeringhe gheven. Als nu de een dit, de ander dat, den Coninck ried, als oft vry wat te beduyden had, en de Bedrieger nu langh genoegh door ydele hope ghevoed was, seyd de Coningh ten lesten, daer schiet my in wat ick hem schencken sal, ende roepende een van zijn Kamerlingen, luysterde hem dat hy soud halen uyt zijn kamer, ’t gheen hy daer vinden soude in een zijde doeck ghewonden, en heeft hem voor de plaetse daer ’t lagh beduyt, de Raep wierde gebraght, alsoo bewonden alsse was, de Coninck gheeftse den Edelman met zijn eyghen handt, daer by seggende dat hem docht het Paert wel gheloont te zijn, met soo kostelijcken kleynoodt, dat welcke hem 1000 Croonen ghekost had. De Edelman wegh ghegaen zijnde, heeft met groote begheerte, den doeck afghedaen, en heeft daer voor een kostelijck juweel, dat hy meende te hebben, een geschrompelde verdorde Raep in ghevonden. De schalck also bedroghen zijnde, heeft een yeghelijck tot spot gheweest. As. Ist sake dat den Coningh believe dat ick een slecht man, spreke een Coninghlijcke Historie, soo sal ick verhalen wat my [p. 71] van de selfde Ludovice inde sin komt. Want gelijckt kluwen de draet volght, soo volcht d’eene klucht den ander. Als een van Ludovici dienaers een luys sagh loopen op des Conincx Rock, soo is hy oormoedelijck tot hem ghegaen, en de luys ghenomen hebbende, heeftse stilswijgende wegh gesmeten, de Coningh vraghende wat het was, schaemde hy’t hem te segghen, als de Coningh niet af liet te vragen heeft de knecht ten lesten geantwoort dattet een luys geweest was. Dat is een goet teecken sprac Ludovicus, namelijck dat ick een mensch ben, want dat ghedierte hem meest by de menschen houdt, ende by namen inde jeught, en heeft voort geboden dat men hem 40 Croonen gheven soude voor sijn dienst. Daerna wasser een ander die ghesien hebbende dat soo kleynen dienst hem soo wel gheluckt was, niet eens denckende dat de oprechtigheydt ende gheveynstheyd seer veele verschilt, is met ghelijcke maniere tot de Coning gekomen, ende heeft hem gheveynst of hy wat van sijn Conings kleedt genomen had, ’twelc hy terstont wech smeet: als de Coning hem vraegden (hoewel hy veynsde dat hy ’t niet geern seyde) wat hyer af-genomen had, heeft de ander met wonderlijcke gheveynsde schaemte gheantwoort, dat het een vlo gheweest ware. De Coning het bedroch merckende, seyde: foey ghy vileyn, ghelijckt my by een hondt? en gebood zijn dienaers dat men hem inde plaetse van 40 Croonen, 40 slagen gegheven soude. Ph. Ick hoore wel ’t is met groote Heeren quae jocken: Ja al ist saecke dat de Leeuwen sich ghemeensaem vertoonen die haer klouwen, soo blijvent even wel Leeuwen. Alsoo doen de Coningen oock, en dan blijft de spotter achter. Maer om dat wy van Ludovicus voor hebben, die altoos om de grijpende gieren te bedrieghen uyt was, sal icker oock een voort brengen die de voorseyde klucht niet seer onghelijck en is. Als dese Ludovicus eens tot een gave gesonden was een somme van thien duysent Croonen, hy wetende dat nu alle zijn officiers elck om een plock soude prangen, heeft al de gantsche somme op de tafel uytgestort, en op dat hy de hope van allen te meer soude terghen, heeft hy aldus tot haer gesproken: wat dunckt u Heeren schijn ick u nu niet wel een machtigh Coningh, waer sal ick te werck brenghen sulcken hoop gelts? dan tsa! ’tis my gheschoncken, ’tis behoorlijck daerom dat ick ’t weder verschencke, waer zijn nu al mijn getrouwe vrienden die door haer goede dienst aen my grootelijkx ten achteren zijn, laet se nu by my komen eer dese schat vervlogen is. Terstont zijnder op dat gheluyt veel aengekomen, elck een met goede hope om yet te verkrijgen: de Coningh siende eenen onder den hoop, die hem seer graegh dochte, ja met zijn oogen schier het ghelt op at, heeft hem ghevraeght, wat wilt ghy ons goeds segghen? Op dede daer zijn aenklacht, dat hy langh des Coninx valcken ghevoedt hadde, oock niet sonder groote kosten en seer getrouwlijck, somma de een bracht dit, de ander dat by, en elck vermeerderde zijn dienst met woorden soo veel als hy moght, en dat niet sonder groote loghens. De Coningh hoorde se al met goede ooren aen, ende gaf elcr reven recht. So dat dese raedt-pleginge al vry langh is vertrocken, staende een yegelijck meer ende meer met ydele hope beladen. Onder dese hoop was oock de Cancelier ontboden, dese, wat wijser dat de andere; en prees noch verhefte hem in zijne bedieninghe niet, maer stont om te besien hoe ’t afloopen soude, de Coningh ten lesten tot hem ghekeert zijnde, vraeghde, wat seyd toch mijn Cancelier of begeert hy alleen niet, noch vergroot hy sijnen dienst niet? Ick, antwoord hy, Heer Coninck, heb meer van des Coninghs goetheydt ontfanghen dan ick oyt verdient heb: noch ben nieuwers meer bekommert dan hoe ick de Coninghlijcke [p. 72] gunst teghen my weder verghelden sal, soo verr’ ist daer van, dat ick meer soude begeeren. Doen sprack de Coninck: hebt ghy alleen dan gheen gheldt ghebreck? dat ick gheen gebreck heb (sprack de Cancelier) heeft u miltheyt ende goetheydt nu al ghedaen. Dat ghehoort zijnde, is de Coninck tot de anderen gekeert, seggende seker ick ben wel waerdigh de heerlijckste Coningh ghenoemt te zijn, nadien ick sulcken rijcken ende goetwilligen Cancelier heb. Hier door is de hope van alle noch hoe langher hoe meer ontsteecken, denckende dat het gelt onder de anderen uyt gedeeldt soude werden, aenghesien hy niet en begeerde. Als nu de Coningh op dese wijse langh ghenoegh ghespeelt had, heeft hy den Cancelier al de gantsche som geboden, t’huys te draghen: daer na gekeert zijnde tot de andere, die doen deerlijck op haer neus saghen seyde hy, ghy goede heeren sult u moeten lijden tot op een ander tijdt alst weer ghebeurt. Ph. T sal u by avonture al wat blaeu in de ooren klincken dat ick vertellen sal, dus bidde ick van te voren alle suspitie* van quaet bedrogh te weyren, op dat ick niet en schijne te vreesen de ghestelde boete te beschutten. Tot dese voorverhaelde Ludovicus is eens ghekomen een man begherende eenighe officie, dat (by gheval) in sijn dorp open stont, daer van de Officier overleden was, dat het den Coninck believen soud sijn begeerte te verhooren, de Coninck heeft met korte woorden gheantwoort: ghy sult niet vorderen: hem alsoo alle hope van verkrijgen ontnemende: de versoecker terstont den Coninck ghedanckt hebbende, is wegh ghegaen. De Coningh uyt sijn aensicht wel merckende dat het gheen onverstandigh man was, vermoede of hy’t niet wel recht mocht verstaen hebben, dede hem weder-roepen, hy weder ghekomen zijnde, sprack Ludovicus, hebdy al wel verstaen (vriendt) wat ick u antwoorde? ja seyde hy: wat heb ick dan gheseydt, sprack de Coningh? dat ick niet bedijen soude antwoor