Deelbestand Ton Harmsen

Dit is een onderdeel van BruneZinnewerck1624.html. Klik hier voor het hele document.

yghen quaed te ontgaen. ’T is een tocht, die wel te rechte vergheleken wert by de grond-braken, en bouw-vallinghen, die zich zelven vernielen en breken, door het gene, daer op zy vallen. De Keyzer NERVA, zijnde zieckelick, en met een zoo swacke maghe, dat hy gemeenelick, al wat hy at, wederom moeste uyt-keeren; stelde zich in zoo on-matighe en on-machtighe gramschap, teghen eenen REGALUS, dat hy schielick, door een heete en scherpe koortsse besprongen zijnde, in een doodelick sweet viel, die kortelick van de dood ghevolght wiert. Het zelve overquam oock den Keyzer VALENTINIAEN, de welcke schuymende en donderende, vol van gramschap in de vollen raed, teghen de Sarmatiers, om dat zy in Slavonien en Illyrien gheruyt en gherooft hadden, dreygende haer met schreeuwende woorden, en on-ghetoomde scheldinghen, dat hy haer geheelick zoude uyt-roeyen, en te niete brengen, heeft hy zijn muskels en bloed-aders zoo gespannen en doen swellen, dat zy gheborsten zijn: waer uyt hem het bloed zoo krachtelick beghonde te storten, dat hy haestelick daer van stierf.
Daerom de heylighe Artsch-vader Ioseph, zijn broeders, uyt Egypten, wederom naer huys zendende, gaf haer dit, in plaetse van alle lessen en vermaninghen: En weest niet toornigh op den wegh. Dit ellendighe leven en is niet anders voor een Christen, als een [p. 316] reyze en toe-gangh, tot dat eeuwighe leven; tot dat gheestelicke Canaan, dat hemelsche Ierusalem, dat boven in de hemel is. Laet ons dan niet toornigh zijn op den wegh, de eene tegen de andere: maer laet ons zoetelick en vredelick, met onze broeders, den wegh voorderen, die ons daer henen leydet. Laet ons alle oorzaecken af-snijden, en alle voor-wendselen van ons weeren, die ons in het minste het herte voor de gramschap zouden open stellen. De heylighe Iacob zeght kort en bondigh, dat de gramschap des mens Gods gerechtigheyd niet en werckt. ’t Is anders wel geoorloft, het gheweld van zich af te keeren, en die onder ons ghestelt zijn, met scherpe bestraffinghen, naer gelegenteyd van zaecken, aen te gaen: maer het moet evenwel zonder innerlicke toorne en ont-steltenisse des gheests zijn. Men zeght, datter niet zoo zeer en temt de grimmigheyd van een Olyfant, als het ghezichte van een Lammeken; noch niet zo licht en fteuyt de kracht van uyt-gheschoten koghels, als de zachtheyd van wolle of werck, of diergelijcke toe-ghevende stoffen. Alzoo, ghelijk de wijsheyd zeght, wert een Vorst, door gheduldigheyd verzoent: ende een vriendelicke tonghe breeckt de hardigheyd. Laet ons dan deze dulle hitte bedwingen, en ons zelven meester maecken van die krachtige tochten, de de reden uyt haeren stoel, en ons uyt Gods wooninghe werpen.

Fortior est, qui se, quàm qui fortissima vincit
MÏnia, nec virtus altius ire potest.

Neem dit in vergheldinghe, die gheen Latijn en verstaet:

’t Js veel meer, te konnen leyden
Zijn begheerten, aen den band,
Als dat Princen wijt uyt-breyden
Al de palen van haer land.
[p. 317]
Hy die meester is ghebleven,
Van de tochten van zijn hert,
Heeft alleen een ware leven,
Vry van kommerlicke smert.
Al waer ’t dat hy moeste blijven
In een hutt’ van stroo en slijck;
Vaster zal hy daer beklijven
Als een Koninck in zijn rijck.

[p. 318]

EMBLEMATA XLIV.

Wat rust en ghewin gheeft luttel onderwin.

Hoe kost’lick is’t, voor God, hoe zoet, voor ons, t’aenschouwen!
Dat man en vrouw te zaem haer zelven onderhouwen,
Van haerer handen werck, en wachten, van de Heer,
Niet wat de weereld geeft, veel onrust, goed en eer,
Maer met een vrolick hert, gevest op rotsche gronden
Van Godes trouw en eed, en aen haer plicht verbonden,
Des hemels rust en lust; vertrouwend’ dat de man,
Die Godes rijcke zoekt, noyt yet ontbreken kan.

[p. 319]
Wt-legghinghe.

Hy moet den neuze wel vol snot, en de herssens vol fluymen hebben, die niet en rieckt, noch en can verstaen, de bedrieghelickheyd van de aerdsche hope. ’T is het vier te willen hekelen, en de roodigheyd van een ticchel af-wasschen; de valscheyd, van de weereldsche dingen, af te zonderen. Die dit, met ongedeckten hoofde, bestaet te loochenen, zal immers, wanneer de dood op zijn oogh-schelen begint te zitten, ghedwonghen zijn, om uyt te reutelen; Carbones thesaurus erant. Ick meynde veel schats te vinden, maer ’t waren kolen.
Maer hoe vele zijn-der even-wel, die haer zelven delven en ghelijck levendigh begraven in dit aerdsche slijck! die ghelijck gheverwet zijnde, in de verdoemelicke ketel van on-ghevoelickheyd, den hemel den rugge, en de helle het aen-zicht toe-keeren. En waerom doch? om dat zy een vleeschelick verstand hebben, ’t welck een vyandschap teghen God is: ’t welck Godes wet niet onderdanigh en is; jae zelfs niet zijn en kan. Om dat hare oogen van de helsche raven uyt-ghepickt zijn, en derhalven niet zien en konnen, de dinghen, die gheestelick moeten onderscheyden werden. Diens opperste goed ghelegen is in het gheniet van de drie artsch-zonden, die de dans-koorde leyden, en het gantsche gezin van alle feylen aen haren rey sleypen. Die den name hebben dat zy leven, maer evenwel dood zijn; ghelijck de Enghel spreect, tot de ghemeynte van Sardis. Die altijdts woelen, om dat zy nimmermeer rusten en zouden; en nimmermeer en rusten, om dat zy eeuwelick woelen zouden.
Verde van dat zoete en vreuchdige leven der kinderen Gods: die onder een gheringhe en verachtelicke ghedaente, een heerlicke [p. 320] glants van een hemelsche Majesteyd draghen. Zijnde Koningen en Priesters, daer zy voor arme bedelaers, en af-schouwelicke uytwerpselen ghekeurt werden. voor lieden, die leepighe zielen, en versufte gemoederen hebben. die niet een vlocke, of koren-hayre weerdigh en zijn. Maer zeker (magh-men de zulcke by gheringe dinghen paeren) zy zijn ghelijck de eyers, die het beste van binnen, en gheen monster of pareersel van buyten hebben: ghelijck de kleyne dooskens, die ghemeynelick de kostelickste speceryen bedecken. De Schilders, om meer te verheffen en te vertoonen de dinghen, die licht ende klaer zijn, verstercken die met duysterheyd en schaduwe: zoo doet de groote werck-meester dezes weerelds. de menschen, dien hy tot dat eeuwighe licht, en hemelsche klaerheyd geschict heeft, bekleet hy hier veel-tijds met een donckere mantel van gebreck. Hoe vele en deur-gaens wert-er gezien, dat de god-vruchtighe zielen, die zich den hemel t’eenemael opdragen, in geringheyd en verachtinge t’onder-gehouden werden! maer zy werden, ghelijck de Apostel spreeckt, allesins bedruckt, maer niet benaut: wanckel-moedigh, maer niet mis-moedigh: vervolght, maer niet verlaeten: te neder gheworpen, maer niet verdorven. zy zegghen, met de zelve, al ist dat onze uytterlicke mensche verderft, zoo wert nochtans de innerlicke mensche van dage te dage vernieuwt. Op deze grond, bouwen zy de vastigheyd van dat hemelsche huys: dat zy hier al-reede in hope, en naer den gheest, bezitten. Want haere burgerschap is in den hemel, van waer zy den Zaligh-maecker verwachten, den Heere Jesum Christum, de welcke onze vernederde lichaem veranderen zal, dat het gelijckformigh werde zijnen heerlicken lichame, naer de krachtighe werckinge, daer mede hy alle dinghen hem zelven onder-werpen kan. Zy hebben een welbehaghen in alles wat God behaeght. Dit is haer eeuwigh lied:
[p. 321]
Le Seigneur de là haut
Cognoist ce qu’il nous faut,
Mieux que nous tous ensemble:
Sans nul esgard d’aucun,
Il depart à chascun,
Tout ce que bon luy semble.

Dat is:

De Heere weet ghewis,
Het gheen ons oorboor is,
Veel beter als wy allen.
Hy deelt aen yder een,
Hy zy groot ofte kleen,
Al naer zijn wel-ghevallen.

Zy weten, dat de tijd hier kort is: dat de ghene die vrouwen hebben, zijn als gheene hebbende. ende die weenen, als niet weenende. ende die blijde zijn, als niet blijde zijnde. ende die koopen, als niet bezittende. ende die deze weereld ghebruycken, als niet ghebruyckende. dewijle het wezen dezes weerelds voor-by gaet. En zeker, als ghy de Goddelicke orden wel bemerckt:

Wat ist van des weerelds dinghen,
Als te haelen en te bringhen!
Wie kan in dit aerdsche dal
Heunigh hopen zonder gal?

De waere conserve van een Christelicke ziele, is bitter-heylighe. wanneer wy met een heyligh ghemoet, de bitterheyd van deze weereldsche dinghen, met een vast ghezichte aen-nemen, en met een ghewillighe mond in-nemen. Dit betrachten de wettelicke kinderen Gods, die in dit leven met on-ghemack en ghebrecke-[p. 322]lickheyd bezocht werden. Iae sy vinden zelfs een vermaeckelicke zoetigheyd in de verdruckinghe: wetende dat de verdruckinghe lijdzaemheyd werckt; en de lijdzaemheyd bevindinghe; en de bevindinghe hope; en de hope en beschaemt niet. Want, zeggen zy, de liefde Gods is in onze herten uyt-ghestort, door den heyligen Geest, die ons ghegeven is.
Waerom verkleent ghy u dan, ô edel (jae ydel) mensche, die u zelven verslaeft en dienstbaer maeckt aen de bedrieghelicke glants van dit aerdsche slijck? waerom en verheft ghy niet uwe sluym-ziecke ooghen tot een ander goed, als dat met dit gezichte kan aenschouwt werden? daerom heeft u God recht geschapen, op dat ghy naer den hemel ziende, de aerdsche dinghen met de voeten zoudt vertreden. Alles, wat ghy noodzaeckelick hebt van doen, heeft de hemelsche wijsheyd boven de aerde ghestelt, om die bequamelick te konnen vinden: maer den on-nutten overvloed, als van goud en zilver, heeft zy onder de aerde verdoemt, op dat ghy de zelve, tot uwe verdoemenisse, niet ghierighlick en zoudet begheeren. Kinderen der menschen,zeght de Goddelicke Harpslagher, waerom bemint ghy de ydelheyd, en zoeckt de leughen? Laet u de weereld niet by den neuze leyden: laet u geen klabbeke voor een diamant in de vuyst steken. De weereld is een vermomd kamer-spel: die altijds met leughen in de weere is. ’t Is ydelheyd, dat ghy vergaert, zeght de Psalm; en leughen dat u de weereld wijs maeckt. Dat goud is aerd en slijck: die zijde, daer ghy een ander mede uyt-trotst, is het ghespin van een vuyle en etterighe worm. Zent den duyvel in de helle, daer hy behoort. want zoo ghy hem de oore leent, hy zal u zoo haest tot een Afgod dienen. Adders en serpenten zult ghy in uwen boesem ontfangen: en als ghy-ze al met uwe warmte uyt-ghebroet, en met zorge ghekloestert hebt, zy zullen u verghiftighen, en het herte af-steken.

[p. 323]

EMBLEMATA XLV.

’t Komt uyt ons hert, al wat ons smert.

Verwijt het, mensch, een ander niet,
Dat ghy hier smelt in veel verdriet.
Want wat ghy schoon of bloemigh hebt,
’t Wert, als door zieckt’, by u verlept.
Gheen meerder vyand, als u zelf,
En hebt ghy onder ’t groot gewelf.
Ghy braekt van al, wat God u schenkt,
En altoos uwe lust verlenght.
Zijt ghy van hem verhoogt, verleegt,
Ghy blijft daer in ghelijck verdeegt.

Als Lijsters, kacken wy ons quaed,
En sterven, door ons zelfs verraad.
Hoe dickwils zouden wy dien kelck,
Vol heunigh-dauw, en nieuwe melck,
Die uyt die opper-ader spruyt,
Heel klaer en zuyver drincken uyt;
’t En waer wy als de peerden de’en,
Die haeren dranck met voeten tre’en,
En dencken, dat het beter smaeckt,
Als’t water drabbigh is ghemaeckt.

[p. 324]
Wt-legghinghe.

Het deel van de goddelicke lucht, dat de Arts-schepper, in de eerste mensche in-blies, en daer van wy alle menschen, in ’t ghemeyn, ghenoemt zijn, en bewijst nerghens in, soo uyt-muytelick zijn vernuft als in zijn eyghen quaed te rocken, en, gelijck als in een sprinck-vloed, boven den oever van alle reden, op te doen rijzen. Nochtans weten wy, die deel-ghenoten zijn van die hemelsche weder-gheboorte, dat ons gheen dingh ter weereld en can ont-moeten, als dat ons dienstigh en voorderlick zy, om dat voor-ghesteken merck der hemelscher roepinghen Gods te bereycken. Wy weten, zeght de heylighe Paulus, dat de ghene die God lief hebben, alle dingh helpt ten goede: den ghenen namelick, die, naer zijn voornemen, gheropen zijn. Dat duyvelsch serpent, dat alles placht te vergiftighen, is nu vermorzelt. Morte la pecora, non cresce piu la lana. Maer wat isser van? Onze beenen zijn evenwel te swack, om ons gheluck te draghen. Het schijnt dat wy aen ons zelven alle zoetigheyd benijden; of dat wy beter brood, als van tarwe willen hebben. Voler meglio’ pane, che de fromento. Wy maecken, door ons ghewoel, dat de schoor-steen roockt, die nochtans, met alle winden treckt, en den roock om hooge jaeght. Droefheyd is onze meeste vyandinne, en nochtans wert zy, als met een jeuckerighe lust, in onzen schoot ontfanghen, en uyt ons zelven voort-ghebracht.

Il n’y a chose au monde si heureuse,
Qui par malheur la tristesse espineuse,
D’un soin mordant n’aigrisse, & que son fiel
De son aigreur ne corrompe le miel.
[p. 325]
Ghewisselick, draeyt u, werrewaerts ghy wilt;

Daer en is in ’s weerelds percken,
Gheen gheluck of heyl te mercken,
Dat, door onze beeldeniss’,
Niet en keert in droeffeniss’.
Droeffenisse, die vol zorghen,
Doornigh, bijtigh, ons komt worghen,
En bederft, door gal en roet,
Al ons heunigh, al ons zoet.

Wel te rechte zeght dan de Spaignaerd, Guarda mi Dios di mi. Godt bewaere my van my zelven. Gheloof het vryelick:
De mensch van al het gheen’ oyt leven heeft ontfanghen,
Is met de grootst’ ellend’ verdrietelick om-vanghen.
Hy oorlooght met zich zelf, en doet zich wee en pijn,
Als of hy hadde lust zijn eyghen beul te zijn.
Aen-merck den traghen os, die onder ’t jock gaet loeyen,
En met een loomen hals steeds waeckt om ons te voeyen;
Hoe-wel het is een dier, grof, plomp, en zonder raed,
’t En is noyt van zich zelf een oor-zaeck van zijn quaed:
Maer draeght met lijdzaemheyd den arbeyd, en de wetten,
Die hem Natuer ghelieft, in zijn gheboort, te zetten.
En als hy van zijn jock, des avonds, wert ontkleed,
Met t’haest-vergheten jock, vergheet hy al zijn leed:
En slaept zoo zonder zorgh, tot dat de morghen-roode,
Des morghens hem op-weck’, en tot den arbeyd noode.
Maer ons, ellendigh volck, het zy by nacht of dagh,
Volght altoos droeffeniss’, en oorzaeck van gheklagh,
Dat steeds ons herte vijlt. Zoo wy maer hooren niezen,
Wy zijnder om ghestoort: ons zinnen wy verliezen,
[p. 326]
Als een die grooter is, als wy, gaet langhst de straet:
En als een uyl-gheschreeuw ’s nacht door ons ooren gaet,
Ons hayren rijzen op. Zoo dat, om kort te binden,
Wy altoos, allesins, veel on-ghenuchte vinden.
Ons eyghen on-gheluck, van onze wiegh ghebrocht,
En schijnt niet groot ghenoegh; ’t moet elders zijn ghezocht.
On-gunste, haet en nijd, gheveynstheyd, weerelds-eeren,
Gramschap, begheerlickheyd, lust om zijn goed te meeren.
Dez’, en noch ander’ meer, die uyt ons zijn ghebroet,
Zijn qua’en, die d’arme mensch noch tot zijn eyghen doet.

[p. 327]

EMBLEMATA XLVI.

Een mensche, dien gheloof ont-breeckt,
Een kass’, daer niet als druck in-steeckt.

Wat willen wy ons hert met valscheyd meer belieghen,
En in ons grootst’ ellend’, ons noch in trotsheyd wieghen?
Neem het geloof maer wegh, de grofste beest van al,
In voor-recht en geluck ons verre winnen zal.
Zie maer dit staeltjen aen: hoe deze luyden beven,
Die hier, met schrick des doods, in onweer zijn gedreven.
Daer ’t vercken van het gen’ de bleecke bangheyd spout,
Als lacchend met ’t gevaer, een blijde maeltijd hout.

[p. 328]
Wt-legginghe.

Ah God! hoe zijn wy vol ellende!
Ah! hoe vele quaeds ons dreyght en schent,
Op eenen tijd, en zonder ende!
Zijnd’ als de blaren van de lent’:
Die jeughdigh op de boomen wassen,
En als de Herft daer naer beghint,
Verdrooght, niet beter dan en passen,
Als tot een speelssel van de wind.

Ghewis de hoop’ doet niet als spotten:
Zy strijckt ons uyt voor valsche waen:
En altijds vol bedroghs, de zotten
Betoovert zy, die op haer staen.
Maer die door wijsheyd is ghedreven,
Steunt op de waere zekerheyd,
En weet, dat ’t heele van ons leven
Niet anders is als ydelheyd.

Terwijl’ de jongheyd, schoon van krincken,
De bloem van nieuwe jaeren teelt,
Het jonghe kind en zal noyt dincken,
Aen d’oudheyd met grijs hayr bemeelt.
Een luckigh man en zal noyt hopen*
[p. * Hopen is hier vreezen, naer den aerd van de latijnsche tale.]
Van voor-spoed eens te zijn berooft,
Dan als d’ellende komt gheslopen,
En hanght hem vast al over ’t hoofd.

Ellendigh mensch van kindsche lueren,
En weet ghy niet, ô zot ghediert,
Dat onze jonckheyd niet zal dueren,
[p. 329]
En dat de dood ons ganghen stiert?
En dat de slijck-klomp van dit leven
Tot nietigheyd zoo snellick spoet,
Dat ons nauw tijd en is ghegeven
Te smaecken eenig weerelds-zoet?

God-schicksel (laet ons dit ghedincken)
Ons ooghen t’allen tijde sluyt,
En leyt ons oud en jongh te drincken,
Den vloed, die uyt der hellen spruyt.
De Princen zelfs, als oorloghs-schichten,
Van a’ren en ghebeent’ ont-daen,
Als ossen-drijvers moeten swichten,
En naeckt en bloot voor Minos staen.

Ons leven eyscht wel mede-lijden.
De wrecke koop-man, deur den vloed;
Soldaten, deur het staeligh snijden,
Verstorten allesins haer bloed.
Die wert deur pleyten op-gheëten,
En van de slaep verbannen light;
En die, van honghers-nood ghebeten,
Verliest het helle zonne-licht.

Kort om: wat leven heeft ontfanghen,
Is als een slaef van ’t on-gheluck:
Maer boven al, zoo wert om-hanghen
Het mensch-gheslacht met pijn en druck.
Wy zijn van ’t on-gheluck een proye:
Oock Phebus wilde niet voor haer,
Met recht oock, voor de stad van Troye,
Zich stellen in het strijd-ghevaer.

[p. 330]
Vervloeckt, ô ezel! zy uw leven,
Die, om te drincken uyt de vliet,
Ghinght aen ’t serpent de jongheyd gheven,
Dat alle jaer zijn vel uyt-schiet.
De jongheyd, dien ons mensch-ghedrochte
Van Jupiter ontfanghen had,
Om dat het niet verswijghen mochte
De diefte van het zonne-rad.

Van dien dagh aen zoo wiert ons leven
Van zieckt’ en ouderdom mis-maeckt:
Die altijds vyandsch zijn ghebleven
Van al het gheen’ den mensche smaeckt.
Men zagh van doen de hemel schieten
Zijn blixem uyt zijn donder-stad:
Die tsedert niet en rust van ghieten
De ghiften van dat quade vat.

Die den aerd van de Poësie, en van de Fransche taele verstaet, die zie en oordeele, wat gebuerschap dit met RONSARDS gedichten heeft.

Ah Dieu! que malheureux nous sommes!
Ah Dieu! que de maux en un temps
Offencent la race des hommes,
Semblable aux fueilles[p. sic] du printemps,
Qui vertes dessus l’arbre croissent,
Puis elles l’Automne suivant
Seiches a terre n’apparoissent,
Qu’un jouet remoqué du vent.
Vrayement l’esperance est meschante
D’un faux masque elle nous deçoit,
Et tousiours pipant elle enchante
[p. 331]
Le pauvre sot, qui la reçoit.
Mais le sage, qui ne se fie
Qu’en la plus seure verité,
Sçait, que le tout de nostre vie
N’est rien, que pure vanité.
Tandis que la crespe jouvence
La fleur des beaux ans nous produit,
Jamais le jeune enfant ne pense
A la viellesse qui le suit.
Ne jamais l’homme heureux n’espere
De se voir tomber en meschef,
Sinon alors que la misere
Desia luy pend dessus le chef.
Homme debile & miserable,
Pauvre abusé ne sçais tu pas,
Que la jeunesse est peu durable,
Et que la mort guide nos pas:
Et que nostre fangeuse masse
Si tost s’esvanouït en rien,
Qu’a grand peine avons nous l’espace
De gouster la douceur du bien?
Le destin, & la Parque noire
En tous âges sillent nos jeux:
Jeunes & vieux ils meinent boire
Les flots du lac oublivieux.
Mesmes les Roys, foudres de guerre
Despoüillês de veines & d’os,
Ainsi que vachers sous la terre
Viendront au throne de Minos.
C’est pitié que de nostre vie:
[p. 332]
Par les eaux l’avare marchant
Se voit sa chere ame ravie,
Le soudart par le fer trenchant.
Celuy par un proces se mine,
Et se bannist du doux sommeil,
Et l’autre accueilly de famine
Perd la lumiere du soleil.
Bref, on ne voit chose qui vive,
Sans estre serve de douleur
Mais sur tout la race chetive
Des hommes foisonne en malheur.
Du malheur nous sommes la proye:
Aussi PhÏbus ne vouloit pas
Pour eux, a bon droict, devant Troye
Se mettre aux dangers des combats.
Ah! que maudite soit l’asnesse,
Laquelle pour trouver de l’eau,
Au serpent donna sa jeunesse,
Qui tous les ans change de peau:
Jeunesse que le populaire
De Jupiter avoit receu
Pour loyer, de n’avoir sçeu taire
Le secret larrecin du feu.
Dès ce jour devint enlaidie
Par luy la santé des humains,
De viellesse & de maladie,
Des hommes hostes inhumains.
Et dès ce jour il fit entendre
Le bruict de son foudre nouveau,
Et depuis n’a cessé d’espandre
Le dons de son mauvais tonneau.

[p. 333]

EMBLEMATA XLVII.

De Nijd vind baet in anders quaed.

Dez’ nieuwe vond en konst, die, door een kleyn vizierken,
Doet schijnen over-groot, dat maer en is een zierken,
Verbeelt den rechten aerd van ongunst, haet en nijd,
Die swelt, en smelt, en schelt, als ’t yemand wel gedijt.
Die eens met deze pest zijn hert heeft in-ghenomen,
Het dunckt hem grof en groot, wat ander’ oyt bekomen:
Eens anders land en ougst is altijds meer ghelaen,
En d’uder van zijn vee hem stijver schijnt te staen.

[p. 334]
Wt-legghinghe.

De heet-grammigheyt heeft wreedheyd, en de toorn overloopinghe. Maer wie zal voor de nijdigheyd bestaen? zegt de wijste van alle bloote menschen. Het welcke Rabbi LEVI, een Hebreeuwsch uyt-legger, wijders uyt-streckende, verhaelt, dat een Koninck ont-moetende twee byzondere menschen, de eene in begheerlickheyd, en de andere in nijdigheyd uyt-muntende, heeft hun belooft, dat hy haer gheven zoude, al wat zy van hem begheeren zouden; maer dat de tweede eysscher dobbel deel ghenieten zoude. Waer over de begheerighe, den eersten eysch, den nijdigen vergunt hebbende, op dat hy het voor-recht van de eerst-gheborene verdienen zoude, en evenwel konnende wel lijden dat het water van de zonne mede-deylde, heeft de nijdighe begeert, dat hem een van zijn ooghen uyt-ghesteken mochte werden, op dat zijn eysch-genoot beyde de zijne verliezen zoude. Welcke zede-fabel zeer aerdigh ons af-beeld den ellendighen stand van dat nijdighe adder-ghebroedsel, dat by naer alle houcken dezes weerelds ghevult heeft. Even ghelijcker van de Vos ghezeyd wert; die veel liever hade, dat zijn steert onnuttelick en moeyelick, deur slijck en vuyligheyd, achter aen soude sleypen, dan dat hy een weynig aen den Aep zoude by-zetten, om zijn naeckte schaemte te bedecken.

O miseros, quorum dolor est aliena voluptas!
.....& queis
Risus abest, nisi quem visi movere dolores.
Dat is
O wel ellendigh volck, tot eyghen straff’ gheboren,
Dat pijn en droefheyd quelt alst wel een ander gaet!
Dat noyt ghenucht en ziet, geen vreughd en komt te voren,
Als die uyt on-ghenucht en anders druck ont-staet.

[p. 335]
’t Is zeker wel een ellendige wreedheyd, dat de nijdighe haer zelven aen doen, en die alle de pijnen van de vernuftighste tyrannen verre te boven gaet. Want dewijle zy een anders goed tot haer eyghen quaed keeren, wat eynde, wat paele kan daer wezen, dat den loop van haer verdriet zoude konnen stremmen, zo langhe als God is, dat hy eeuwigh is; dat is, een wel-doender van alle menschen. Zeer wel is deze zieckte met de hout-worm vergheleken: want ghelijck hy het hout door-bijt, daer in hy gheboren wert, al-eer hy yet anders kan beknaeghen; alzoo verteert de nijdighe zijn eyghen zelven, eer hy een ander den minsten beet kan gheven.

De nijd, cattijve nijd, wert van ons zelf ghezielt,
En daer zy door ons leeft, ons leven gantsch vernielt,
Ghelijck een quade worm, die in het hout ghebroedet,
Daer van oock voedsel heeft, en hoe hy meer zich voedet,
Te meer het hout verrot: of als men ’t yzer ziet
Allenghskens, door zijn roest, vergaen op ’t laetst tot niet.
Zoo doet de bleecke nijd: daer wy-ze kost’lick spijzen,
Daer eet zy ons heel op: zy komt in ’t herte rijzen,
En knaeght haer eyghen Min’, en met een traegh verdriet,
Verdrooght ons vleesch en been niet anders als een riet.
Wie is hier heel van vry? gheen mensch, gheen in dit leven:
Want zoolangh als wy zijn, zijn wy door nijd ghedreven,
Verslaeft aen ydel gunst: ons hert wert noyt ghestilt
Door rust, of noughzaemheyd, maer steeds door zorgh ghevilt.

Voeght hier by, dat de Heere van BARTAS, in de eerste dagh van zijn eerste weke zinght:

Le coeur de l’envieux chagrinement despit,
En veut a son semblable, au plus grand, au petit.
[p. 336]
Il hait l’un comme egal, craint l’autre comme maistre,
Et prevoit soupçonneux que l’autre le peut estre.

Dat luyt in goed Duytsch, voor die het Fransch niet en verstaet:

De nijders hert met spijt en bitterheyd beslaghen,
Wilt quaed aen zijns gelijck: kan groot noch kleyn verdraghen:
Haet d’een als even-groot, vreest d’ander als een heer:
Ziet, dat die komen kan oock tot de zelve eer.

Daerom de wijze BION, ziende yemand, die met nijdigheyd berucht was, met een droef ghezicht, voor by hem henen druypen; ick en weet niet, zeyde hy, of u yets quaeds over-kommen is, of een ander yets goeds. Te kennen gevende, dat de nijdighe vermaghert door eens anders vet geluck: eens anders voorspoed tot zijn tegen-spoed duydende. Wat kan daer verdoemelicker feyle wezen? wat behanghssel, wat verwe kan daer gevonden werden, om dit vuyle tafereel aen yemands ooghen te gebieden? Alle andere ondeughden, hoe-wel zy af-schouwelick en schrickelick zijn, zy hebben nochtans eenigh schijn en couleur, om op het buffet gebrocht te werden. Een advocaet van de Gierigheyd zal den harden en ellendigen staet van de armoede voor oogen leggen; de veelheyd der kinderen, de kleyne liefde te berde bringhen. De eergierigheyd zal de liefde en genegentheyd voor-werpen, die een yeghelick behoorde te hebben, om zijn Vader-land dienst te doen; zijn vrienden, en alle vrome luyden te voorderen, die andersins verzuymt en teghen alle reden, naer-ghelaten werden. De Ongeduldigheyd nemet op de grootheyd van haer lijden, de on-waerdigheyd van het ghene zy verdraghen moet. De vreeze legget op het schrickelick ghevaer, daer vele door lichtveerdighe onbesuystheyd in-vallen; zijnde veel beter, al dwerzende en laverende den hoeck boven te komen, als recht toe aen, het schip in splin[p. 337]teren te zeylen. De wel-lust beweert zich met het vermaeck en zoetigheyd, waer toe alle ghedierten ghenoodet en gheprickelt werden. En om kort te zijn; daer en wert gheen on-deught ter weereld ghevonden, die niet wat schijnelicks, tot haer bescherminghe, en zoude voort-bringhen, wanneer maer de nijdigheyd af-ghezondert wert. Yder ander feyle bevecht alleenelick haer teghen-ghestelde deugd, maer de nijdigheyd staet, met schild en sweerd, teghen alle deughden. Sara benijt de vruchtbaerheyd van haer dienst-maeghd Agar, die nochtans, met haer toe-stemmen, van haeren man bekent was. Marthe murckelt en prevelt teghen haer zuster Magdaleene, om dat zy aen de voeten Iesu zat. Alexander haet Perdiccam, om dat hy een goed krijghs-man was; Lysimachum, om zijn ervaerentheyd; Seleucum, om zijn grootmoedigheyd; Attalum, om zijn koninclicke weerdigheyd; Ptolemaeum, om zijn voor-spoedigheyd. Ajax heeft Vlyssi de wapenen van Achilles zo zeere benijt, die hem gegeven waeren, in verschuldinghe van zijn kloeckheyd, dat hy dul wiert, en aen zich zelven zijn eyghen handen leyde. De Joden, zeght CYPRIANUS, zijn vergaen, om dat zy Christo liever beneden, dan in hem gheloofden. Zoo doen oock een groot ghetal van Enghelen, die, om dat zy gheen on-ghelijcke grootheyd in God lijden en konden, uyt de hooghste hemelen in den leeghsten af-grond gheworpen zijn, daer zy met ketenen der duysternisse bewaert worden, tot den grooten dagh des Heeren.
Maer om deze schadelicke beeste uyt ons herte te bannen, laet ons kortelick bemercken, het ghene wy ghemeenelick plachten te benijden. ’t is veel-tijds rijckdom, eere, staet, en wat van zulcke slagh meer is. maer zeker, ’t is by ghebreck van te weten, hoe diere die dinghen kosten. die ons de zelve aen-bode, om de zelve prijs, wy zouden-ze veel-tijds verwerpen. Hoe dat? Al en zeyd’ [p. 338] ick anders niet, een naer-dachtighe ziele zoude zich hier mede vernoughen; Nella felicitâ gl’altari non fumano; In voor-spoed en roocken de autaren niet. Het zijn stercke beenen, die weelde dragen. Res secund¾ sapientum animos fatigant, Voor-spoed vermoeyt der wijzen ghemoet. Maer ziet eens, wat-men al lijden en uytstaen moet, om daer toe te kommen, en noch veel meer om daer in te blijven. vleyen, lieghen, lijden, bedrieghen; kort, zijn heele vryheyd, het kostelickste van de mensche, wegh-werpen. Men heeft niet om niet in de weereld. hy en kan geen beulingen maken, die geen vercken en koopt. en noyt en wasser noch zo grooten bancket, of yemand at-ter qualick. meent yemand anders, tot weerelds goed of eere te gheraecken, die moest eerst de wet, en het ghebruyck des weerelds omme-keeren: ’t ware, het laecken te willen hebben, en evenwel het ghelt in de beurze te houden; de courtagie te willen verdienen, en gheen partye te sluyten. Het recht der volckeren en laet zucks niet toe. Doe de moeyte, of en verwacht gheen loon: kiest de waren, of de prijs. een van beyden moet ghy missen. Verstaet ghy ’t wel, zoo sult ghy liever mede-lijden hebben met des weerelds gunstelinghen, als haer nijd toe-draghen. En niet den hondt slachten, dien het leed is, dat de ander in de keucken gaet; hoe wel in duysend perijckelen van wel ghekluppelt te werden. Of wel de bedelaers, dien de ooghen zeer doen, wanneer zy d’een den anderen aen een deure zien staen.

[p. 339]

EMBLEMATA XLVIII.

Denck, voor de nood, steeds aen de dood.

Als ghy, ô jonge lien, met liefd’ en zucht gheladen,
In’t warme van den hayrd, gheneuygh’lick zit en speelt;
Dry putjens maeckt in d’asch, en doet malcand’ren raden,
Wie dat noch eens zal zijn u aenghenaem ghedeelt:
Denck eens dan op u zelf, dat ghy nu heet van bloede,
Haest stijf en kout van lêen, tot asschen zult vergaen.
En zoo ghy niet in tijds gheweest zijt op u hoede,
Raed, hoe, by onze God, u dinghen zullen staen.

[p. 340]
Wt-legghinghe.

T’is een zoet en onnoozel vermaeck, dat in ons zinne-beelt vertoont wert. En hoe wel het vry zijn kindsheyd smaeckt, het gheeft ons nochtans heel mannelicke en ouwelicke (niet alleen houwelicke) bedenckingen. Men vint by de Roomanisten geen zo kleynen kappelleken, of het heeft zijn zand. Alzoo en werter in onse zinnen niet in-ghevoert, dat niet, tot heylzaem voedsel onser ziele kan werden ghekeert.
Ghedenck’ dan, hier by, uwes scheppers in de daghen uwer jonckheyd, eer dat de dagen des quaeds kommen, en de jaeren naecken, van de welcke ghy zegghen zult, ick en hebbe in haer gheen wel-ghevallen. eer dat de zonne, en het licht, de maene, en de sterren verduystert werden, en daer wolcken keeren naer den reghen. Ten daghe dat de huyswachters zullen beweeght, en de krijgh-mannen gheboghen werden, en de maelsters op-houden, als zy vermindert werden, en die door vensters zien, verduystert werden; en de deure op de straete gesloten werden, en het gheluyd van de meulen neder-ligghe, en op-gae als het gheluyd van een vogheltjen, en alle de zangh-dochters om leeghe vallen. eer dat-men oock van de hooghe vreeze, en de schrickselen op de wegh; en de amandel-boom bloeye, en de sprinck-haene verswaere, en de begheerte vernietight wert. als de mensche gaet naer het huys zijner eeuwe, en de klaghende op de straete keeren. eer dat de zilvere koorde wegh-gedaen, en het goude rond-vat gebroken werde, en de eemer op de springh vermorzelt werde, en het radt op de bornput breke; en het stof keere tot de aerde, als het geweest is; en de geest keere tot God, die hem ghegeven heeft.

Men houft gheen zekerheyd op dezer aerd te hopen,
Het vlieght al uyt der hand, niet anders als de wind.
[p. 341]
’t Verandert al wat is, ’t is al daer toe gheropen:
De tijd, die ons hier maeckt, de zelv’ ons oock verslint.
Prins, Koningh, en zijn stam, ’t gaet alles henen drijven,
En ander dier-ghelijck herspruyten uyt haer dood.
Daer is gheen dingh, dat leeft, dat eeuwelick zal blijven:
De deughd op dezer aerd, is alleen buyten nood.

Maer ’t is verre van huys, dat dit by velen zoude over-dacht werden. ’t zijn andere koten, die de jonckheyd zoeckt. Dat is by haer, als de Griecken spreken, in een put met honden vechten, en noyt van vreeze ontslaghen te zijn. men moet dan de elleboghen vry, en het herte zonder swarte zucht hebben. En komt haer noch de dood te vooren; ’t is dan met deze hupsche op-weckinghe:

Waerom doet ghy u zoo veel moeyt?
Waerom verkerckert ghy u leven?
Dewijle ghy noch jeughdich bloeyt,
Waerom wilt ghy u niet begheven,
Tot vrolickheyd, en liefd’ aen-kleven?
Ah, arme mensch! en weet ghy niet,
Dat maer een koorts en hoeft te wezen,
Om u te brenghen in de vliet,
Daer niemand oyt van daen en schiet?
Wat dat-men zegghen magh, of lezen:
De dood is vol schricks en verdriet.

Iae voor zulcke weereldlinghen, die dit teghenwoordighe leven om-helzen, als haer laetste en opperste goed. gelijck het oock haer is. want de dood is by haer, de beul der natuere; de vloeck Gods; de rent-meester der helle. Maer zeker, die het licht haerder ziele uyt-schieten, tot in de toe-kommende weereld, en dit leven ghebruycken, als niet ghebruyckende, houden de dood, ghelijck zelfs [p. 342] een heyden spreeckt, voor een zeer schoone en kostelicke vond der Natuere; en, naer de spraecke der H. Schrift, een woecker en ghewin.

Comme un bon pelerin s’esiouït en son coeur,
D’avoir de son voyage accompli la longueur,
Pour revoir au logis la face de son pere,
Ainsi tot homme doit (pensant à la misere,
Qu’apporte jour et nuict ce voyage mondain)
Rire d’aise en son coeur, de l’accomplir soudain.
Pour voir son Dieu là haut, et pour estre delivre
Des maux, ausquels ils faut en ce bas monde vivre.

Dit zinght de Fransche Poeet:

Als een goed pelgerim zich in zijn hert verblijt,
Dat hy zijn langhe reys vol-bracht heeft op zijn tijd,
Om wederom te zien het aen-zicht van zijn vader:
Alzoo moet yder mensch (wy zeggh’ ick allegader)
Herdencken steeds d’ ellende’ van deze weerelds tocht,
En lacchen in ons hert, dien t’ hebben haest vol-brocht:
Om God den Heer te zien, en vry te zijn verheven
Van ’t quaed, daer in wy steeds, in dit vleesch, moeten leven.

’T is alzoo, dat wy niet vrouger en moeten van hier willen scheyden, dan wanneer onze zand-looper die van God ghestelt is, uyt-gheloopen is: nochtans als wy, die dat hemelsche licht eenigher maten deelachtigh zijn, dit leven verghelijcken by het toe-kommende; zoo zullen wy groote reden bevinden, om met den Apostel te zuchten, en uyt te roepen; wie zal ons verlossen van dit lichaem des doods? ’T en is dan soo heel vremt niet, dat de heydenen, die alleen de leydinghe der natuere ghevolght hebben, het [p. 343] beste hebben geacht, niet geboren te zijn: en het naeste daer aen, haest te sterven. Waer op dit ghedicht slaet, dat ick hier uyt het Griecks over-ghebracht hebbe:

Tot welck een levens treyn zal ick my best begheven,
Om, zonder onghemack, gheluckelick te leven?
In hoven heerscht de zucht van eer en grote staet.
Raeds-heeren zijn vol tocht van liefd’ en enckel haet.
De huyzen zijn vervult met menigh duyzent zorghen:
Het land-werck is vol moeyt’, daer aen een mensch zou worghen:
De schippers, zijnd’ altijds in angst en groote nood,
Zien, op twee vinghers naer, de aen-komst van de dood.
Hy, die gaet, om ghewin, in vremde landen dwalen,
Vreest, zoo hy t’huys wat laet, dat ’t vremde zullen halen.
De krijghs-man gaet ter dood, met kloeckheyd trots vermomt.
Het houw’lick is van zorgh en onghenucht beromt.
En zoo-men anders leeft van ’t houwelick ont-bonden,
Ons leven wert verwoest, in eenzaemheyd verslonden.
’t Geeft altoos on-ghenucht en huysselicke pijn,
Van kinders wel voor-zien, of kinderloos te zijn.
De jonckheyd wert on-nut en on-bequaem bevonden:
De ouderdom, gantsch swack, wert haest naer ’t graf gezonden.
Zoo dat het beste waer, te wezen nimmermeer;
Of stracks naer ons gheboort’, te sterven jonck en teer.

Hout dit tot over-maete en besluyt van dit in-leghsel:

Het leven van de mensch, aen alle kant om-gheven,
Rolt stadigh, dagh aen dagh, met groot’ on-zekerheyd:
Ghelijck als aen de strand’ de golven zijn ghedreven,
Daer d’ een voor, d’ ander naer, naer d’ ander niet en beyt.
Wanneer dan op het eynd’ onz’ laetst’ uyr is ghekommen,
[p. 344]
En dat Natuer ons eyscht het gheen zy heeft gheleent;
Van ons en blijft hier niet, daer van wy konnen rommen,
Als een veroude dooz’ van vrot’ en vuyl ghebeent.

Maer neemt-er evenwel dit noch by:

Jamais l’homme, avant qu’il meure,
Ne demeure
Bienheureux parfaictement.
Tousiours avec la liesse,
La tristesse
Se mesle secretement.

Dat is:

De mensch en wert hier noyt in vol gheluck bevonden,
Voor dat hy eerst af-leggh’ dit vleeschelicke pack.
De droefheyd, hoe het gae, wert altoos tsaem ghebonden
Met ’t gheen’ ons blijdschap geeft, of eenigh aerdsch gemack.

[p. 345]

EMBLEMATA XLIX.

Of anders wert ghy ’s duyvels roof.

Wacht u, ô mensch, van by-gheloof!
Zie, waer heen dat de mensch, ô schrick! niet wert ghedreven,
Wanneer, door by-geloof, zijn herte light verstrickt:
Een moer-struyck van onheyl en grouwel is zijn leven,
En wat God ons oyt gaf, wert in hem gansch verstickt.
Natuere wert verzaeckt. want ouders hebben konnen
Met haere oogen zien, jae wreedelick begeert,
Dat ’t geen was uyt haer zelf, een ander-zelf gewonnen,
Zou van een gloeyend’ beeld tot asschen zijn verteert.

[p. 345]
Wt-legginghe.

De Heere God, om een preuve te hebben, ende te geven van Abrahams gheloove en gehoorzaemheyd, heeft hem eertijds bevolen, dat hy zijnen eenighen zone, hem, tot een volkomen brand-offer, zoude op-offeren. Het welcke heel anders, buyten de zin des Heeren, van andere menschen op-ghenomen zijnde, is onder vele natien in-ghebroken, het ghene zy in de meeste waerde, en voor het dierbaerste hielden, den hemel wreedelick op te draghen. Alzoo heeft Iephte niet alleen belooft, maer (ghelijck het van velen verstaen wert) zijn eyghen dochter bestaen te slachten, en als een gods-dienstighe offerhande, den Heere toe te eygenen. Even het zelve verhaelt CICERO van Agamemnon: die, als hy de Goddinne Diana toe-gezeyd hadde het alderschoonste, dat in dat jaer zoude gheboren worden, heeft hy zijn lieve dochter Iphigeniam op-gheoffert. Alzoo dede oock der Moabiten koninck: de welcke ziende (’t zijn de woorden van de Schrift) dat hem de strijt te sterck was, nam hy zeven hondert mannen tot hem, die het sweerd uyt-toghen, om uyt te vallen teghen den koninck Edoms: doch zy en konden niet. Doe nam hy zijnen eerst-gheboren zone, die in zijn stede zoude koninck werden, ende offerde hem ten brand-offer op de mueren. Maer beter dede Alexander de Groote; die als hy, door een lot-stemme, vermaent was, dat hy zoude doen om-brengen, dat hem eerst buyten de poorte zoude ontmoeten; heeft hy een ezeldrijver, die hem eerst te gemoete quam, bevolen ter dood te bringen. de welcke begeerigh zijnde de oorzaecke te weten, en wat hy, onnoozel mensche, bedreven hadde, dat de dood weerdigh was; de zelve verstaen hebbende, heeft den koninck met deze antwoorde bevredight en ghenoegh ghedaen, dat hy dan niet [p. 347] hem, maer den ezel zoude slachten, die voor hem gingh. Die van PhÏnicien en Carthago, naer het exempel van veel andere volckeren, hebben langhen tijd, de voornaemste en treffelickste kinderen, by lote ghetrocken, met een konincklick cieraed overtoghen, Saturno, als een heylighe offerhande, toe-ghewyet. Deze gods-dienstighe heligheyd, of veel beter heyloosheyd, hebben zy eenigen tijd verlaten: maer naederhand van Agathocle overwonnen zijnde, meenende dat de Goden op haer vergramt waren, op dat zy de zelve, tot verzoeninghe en mede-lijden, bewegen zouden, hebben twee honderd kinderen van de besten adel, aen de autaeren geslachtet. Het welcke niet alleen onder de heydenen gebleven is, die buyten de hemelsche beloften, en voordeelen, gesloten waeren, maer is zelfs deur-gedrongen, tot binnen de mueren Ierusalems, tot in het herte der gener, dien God de Heere tot zijn erfdeel gheroepen, en zich zelven tot een erfdeel aen-gheboden hadde. Hoor David, dien grooten harp-slagher, klagen en quelen, in de honderd en zeste Psalm:

Gods volck heeft, zonder meer op zijn bevel te mercken,
Met d’heydens zich ghemenght, gheleert haer booze wercken,
Haer beelden steeds ghedient, zich met haer doen bevleckt,
’t Welck haer heeft tot een strick en erghernis ghestreckt.
Zy hebben bloedigh-wreed, tot Godes groot mishaghen,
Haer dochters en haer zoons, de duyvel op-ghedraghen:
Haer eyghen vleesch en bloed, dat van haer was gheteelt,
Gheoffert aen het vier van een af-grijzigh beeld.
Zoo dat het gantsche land, van wet en recht ont-bonden,
Bedeckt was en bevleckt, met schrickelicke zonden;
God kende nauw zijn volck, zijn volck en kend’ hem niet,
Maer, als een vuyle hoer, God als haer man verliet.
[p. 348]
’t Is wel te bedencken, wat dat listighe serpent hier mede voor heeft gehadt: namelick, te verduysteren en wegh te nemen de heymenisse van onze zaligheyd, die Iesus, de wijsheyd en verlustinghe des Vaders, dat bevleeschte woord, door zijns zelfs offerhande, te wege heeft gebracht, dien God de Vader (noch hy zijn eyghen zelven) niet ghespaert en heeft, maer voor ons, tot een volkomen slacht-offer, heeft over-ghelevert, op dat wy een eeuwighe verzoeninghe verkrijghen zouden.
In somme: ghy ziet dan, ghelijck PLVTARCHVS zeght, dat de superstitie, of by-gheloove, het beghin en de oorspronck gheweest is van alle goddeloosheyd. Gens superstitioni obnoxia, religionibus adversa. Het volck, zeght Tacitvs, dat de superstitie onderhaevigh is, is de gods-diensten teghen-strijdigh. Daer en is niet ter weereld, dat zoo straf en eerbiedigh ghelaet bewijst, als het by-geloove: niet, dat zoo anghstighe moeyte, en keurighe pijne aenneemt, om de ware godvruchtigheyd naer te bootsen. Maer onder-tusschen, zoo ghy gheen schele, of beschelde ooghen en hebt, zult ghy bevinden, datter niet zoo hinderlick, en tegen-partijdigh is van alle hemelsche heyligheyd. Ghelijckerwijs de wolf, die niet qualick den hond en ghelijckt, maer is evenwel van een heel andere en tegen-strijdighe aerd. of wel gelijck een Courtizane, ofte over-spelige vrouwe, die door haer smeeckende minne-grillekens, en kleyne mondekens te maecken, meer genegentheyd en herts-liefde schijnt te draghen, als de ware bruyd of ee-gade, die gheen smeucksel, of uytterlick ghekletter en kent, noch uyt eerbaerheyd en kan bewijzen. ’t Is een zieckte van een swacke en oud-wijvighe ziele: een gantsch on-zinnighe dolinghe, die de minzaeme vreest, en schent die-ze eert en dient. Superstitio error insanus: amandos timet; quos colit, violat. ’t Is een verdichtsel en poppetuygh van menschelicke herssens, die de mis-ghebouwde zielen [p. 349] deerlick uyt-strijckt, en doodelick quetset. een helsche smisse van onheyl en onheyligheyd, verziert en verciert van benaude en verkniesde menschen, die God den Heere, als een bijtebauw of bulleback vreezen. Welcke, zoo zy mochten naer eyghen-dunckentheyd te wercke gaen, en beramen een eyghen-willighe gehoorzaemheyd, God en zoude gheen beter of ghetrouwer dienaers konnen hebben; maer zoodanigh, als zy nu zijn, gheen ergher of onghetrouwer.

[p. 350]

EMBLEMATA L.

De keur-wijz’ leert van ’t gheen hem zeert.

NU on-langhs, als de zonn’ was van ons verst gheleghen,
Dat d’aerde was verkorst, het water stijf als glas;
Een jonghman, anderzins niet onbequaem, gheneghen
Te weten, op het nauwst, wat van de koude was:
Gingh, met een zoet bedrijf, een yzer-stave lecken,
Waer aen hy een groot vel van zijne tonghe liet.
’T was kluchtigh om te zien zijn labbe zoo te recken.
Geloof eer, als ghy wat met schaed of schand beziet.

[p. 351]
Wt-legghinghe.

GHelijck wy zeer groot on-ghemack lijden, van de ongheregheltheyd des lichaems; zoo doen wy noch veel meer, van de on-ghetempertheyd der ziele. die, ghelijck zy nergens reghel noch mate houden en kan, zoo toont zy oock byzonderlick haer onghestalte, wanneer zy zich alles onder-wind, en haer selven uyt-strect, om alles te deur-pluyzen en onder-zoucken, daer zy geen belanck met allen aen en heeft, en daer uyt zy gheen nuttigheyd ter weereld en kan bekommen. David ziende, dat Saüls wapenen hem niet en pasteden, heeft de zelve van hem gheworpen. maer wy trecken dat alder-meest aen, dat minst voor ons ghemaeckt is. Wy gheven ons zelven allesins schoon spel; en ghelijk of alle dingh van ons ghewey ware, daer en mach ons niet voor oogen kommen, of wy en micken-der naer. elcke voghel moet-er pluymen; elck wild moet-er hayr of huyd laten. Zoo neus-wijs, en keur-wetigh zijn wy ghemeenelick, al is ’t zelfs dickwils tot onze schade. Wie isser onder ons, die als hy yet ter halver ooren verstaen heeft, niet alle steenen en verleght, om het eynde, en gelijck men spreeckt, het finael te weten. Daerom zietmen, hoe jeloers ghemeenelick de doovaers zijn, en die door ouderdom, of eenigh ander gebreck, hard-hoorig geworden zijn. zy en rusten noch en houden niet op, voor dat zy alles van de naelde tot den draed weten. Wie en weet oock niet, waerom daghelicks zoo veel schandelicke ont-eeringen gheschieden? Waerom zoo veel graen-schooven buyten tijds en plaetse gedorst werden? Men verstaet wel winck, al en ist met gheen schuer-deure. Al proevende brant de kock zijn tonghe, seght ons spreeck-woord.

[p. 352]

Wilt ghy weten, waerom menschen,
Nu naer dit, dan daer naer wenschen,
Waerom zelfs een eerbaer hert
Zomtijds wel bedroghen wert?
’t Is een koorts om al te weten,
Wat-men houdet voor secreten.
’t Is een schurfte vinnigh-heet,
Dat ons kittelt tot ons leed.

Maer hier van is voor dezen meer ghesproken. en andere dingen doen my haestighen, om eyndelick een eynde te maecken. neem dan dit volghende voor een sluyt-steen.

[p. 353]

EMBLEMATA LI.

’t Is zonder eynd.

Zoo gaet het oock met ons, en al des mensches dingen!
Men ziet het eerst zijn laetst’, het laetst’ zijn eerste bringhen.
Geen weerelds dingh ons wil, noch onze lusten ent,
Daer zijn wy altoos kindsch, en nimmermeer gespent.
Het moet dan yetwes zijn, dat hier niet is te vinden:
Want hebt hier wat ghy wilt, ’t en zal u wil niet binden,
Noch wilt hy voort en voort. Wat ist dan? kort gezeyt,
Het klaer gezichte Gods, des hemels eeuwigheyd.

[p. 354]
Wt-legginghe.

De mensche heel vleesch en aerde zijnde, heeft dit alleen met den hemel gemeyn, dat hy in gheduerige beweginghe is, en gheen ruste en heeft, dan in zijn on-ruste. ’t en zy dat-men met de niewe wis-konstenaers houden wil, dat de hemel vast en onbeweghelick staende, de aerde gheduerigh om-ghedreven wert.

Quod petijt, spernit; repetit quod nuper omisit;
®stuat, & vit¾ disconvenit ordine toto.

Dat nu de mensche wil, dat zal hy vlus verfoeyen,
En daer hy flus van ghing, daer zal hy nu naer spoeyen.
Een on-ghestuymde zee! van boven tot bene’en,
Ghelijck de moeder-stoff’, vermenghet onder een.

Een volgh-lust steld zijn opperste goed in het vleeschelick ghebruyck der vrouwen: en als hy nu bekommen heeft, daer hy langhe naer gehaeckt en ghesnackt heeft, dan staet hy dickwils verklemt, en steeckt de braeck van het ghene, daer hy zich meende met een volle gheneuchte in te wentelen. De uytterste wel-lust, zeght erghens een, heeft een lucht van zuchten en stenen: ’t is swackheyd, beswijminghe, vaddigheyd. Al het gheluck des weerelds, dat ons toe-ghezonden wert, wert ons op de hooghste marct verkocht: dat is te zegghen, dat wy gheen ghenuechte zuyver en onvermenght hebben, en zoodangh als die is, moet die noch van ons gekocht werden, met het ghewichte van eenigh quaed.

Pinguis amor, nimiumque potens, in t¾dia nobis
Vertitur, & stomacho dulcis ut esca nocet.

[p. 355]
Dat is:

Een al te vette liefd’, en al te sterck van krachten,
In wan-lust dick verkeert, en schijnt ghelijck te smachten
De prick’lingh van het vleesch: niet anders als het zoet,
Dat ons de maegh verquabst, en dickwils braecken doet.

De ghierighaerd desgelijcks on-machtigh in al zijn macht, draeyt en keert in zijn goed, gelijck een deure op haer herre (als de Wijse man van de leuyaerd spreeckt:) en waer hy zich vint, zelfs midden in den over-vloed van het ghene, daer hy al zijn gheluckzaligheyd in stelt, noch steeckt hy zijn hals aen alle kanten uyt, om te hebben de oorzaecke van meerder heb-lust: dat is, om te drincken, op dat hy meerder dorst hebben zoude. en gelijck een tweeden Achab, verdwijnt hy van zieckte, om eens anders acker te hebben. Al dat een ander heeft, ontbreeckt hem noch: en als hy ’t nu al hadde, dan zoud’ hij even zoo vernoeght zijn, als dien rijcken vreckaerd was; welcke verstaen hebbende, dat het gelt, daer van zijn kisten verstickt waeren, af-ghezet was, liep henen van mis-moedigheyd, en ghingh hem verhanghen.
Meer ghelucks en is ook by den eer-gierighen niet te vinden. ont-ledet en beziet hem wel: hy is waerlick een blinde staet-mol, die altijds wroet, en aerde om-worpt, tot dat hy zelfs in aerde verandert. het eynd-teecken van zijn loop-bane, is de voor-deure van een nieuw prijs-spel. al dat hy heeft, en is maer moortel om kalck te maecken; en wat hy oock krijght, al waer het zelfs een keyser-rijck, en dient hem maer tot steenen, om een toren te bouwen, diens grond-veste in het middel-punct der aerde gheleght wert, en diens spitse verre buyten Gods throon zich uyt-streckt. Unus non sufficit orbis. Een weereld en is niet ghenoegh. Hy verdraeght on-eyndelick veel quaeds, om meer quaeds te bekommen. [p. 356] en daer hy in alle dinghen, een slave der on-gerechtigheyd is, wert hy hier in rechtveerdigh bevonden, dat hy hem zelven op de pijn-banck leght, alwaer hy zijn eer-lust zoo gheweldigh uyt-reckt, dat alle de zenuwen van zijn ziele, tot berstens toe, gespannen zijn. Maer hoe-wel van yemand niet on-bequamelick deze herts-tocht, het hemde der ziele ghenaemt wert, als een kleed zijnde, het welcke laetst van allen af-geleght wert; zoo mach-ze oock wel de helsche rouw-mantel ghenaemt werden, die deze ramp-zalige draghen, zoo langhe zy zijn, dat is, in eeuwigheyd.
Dier-ghelijcke staeltjes moghen oock genomen werden van alle andere feylen, jae van alles, dat aerdsch en weereldsch zijnde, gheen deel en is, noch en heeft van dat verborghen Manna, dat boven in de hemelen bewaert wert. Gheen dingen des weerelds zoo heunigh-zoet, die niet vol bitterheyds en galle en zijn. het zijn al moes-kruyden, daer van tot de man Gods gezeyd wiert, de dood is in de pot. Daer en is niet zoo goed, zoo kostelick, zoo vermaeckelick, dat de mensche eenighsins kan geluckzalighen, als het aenzicht en de rechter-hand Gods, daer verzadinghe der blijdschap, en volheyd der vreughden is. Hy alleen, die onze zielen gheschapen heeft, kan haer grondelooze begeerte vervullen, en haer dorstigen brand uyt-lesschen. Alle het ghene dat God of Godes niet en is, is armoede, en doodelick ghebreck. De Heere is mijn herder, men en zal niet ont-breken, zeght de Prophetische Koninck. het welcke gheen prince noch zelfs de aldermachtighste van deze weereld en konnen getuyghen; als wiens ghebreck vermeerdert, naer dat haer grootheyd zich verder uyt-breyt. Die alleen, welcke gehouden werden voor het uyt-keersel en wegh-worpsel dezes weerelds, de dienst-knechten Iesu, konnen met een zekere vastigheyt zegghen, my en zal niet ont-breken. ende, alles zal alle andere ontbreken. Als een water-zuchtige zijn dorst door het drincken ver[p. 357]meerdert, zonder oyt verzadight te werden; zoo en konnen de dinghen dezes weerelds, met groote hoopen op-ghetast, den afgrond onzer begheerten niet vollen, maer maecken het gat altijds wijder en dieper. De verquistighe zone, van God ghescheyden zijnde, bekent, dat hy moet van hongher sterven. ’t is zoo; wie deze meester niet aen en hanght, zal midden in het water van dorst vergaen; en, naer zijn meeninghe, te licht geladen zijnde, onder dat weereldsch pack neder-zincken. Men zeght, dat de toovenaers en swarte konst-meesters een tafel konnen toe-richten, daer alle vruchten en leckernyen des weerelds schijnen opghedischt te zijn; maer zoo wanneer-men die ghenaeckt om aen te tasten, ’t en is anders niet als lucht en ydelheyd. zoo zijn de dinghen dezes weerelds, oock in heer meeste glans en luyster aenghezien zijnde. en meynt ghy evenwel noch yet in de hand te hebben, ’t en zal evenwel uwe lust niet boeten, noch uwen hongher verzadighen, niet meer als de maeltijden, de Heliogabalus zeer kostelick op-pronckte, daer van alle de spijze, zomtijds van wasch, zomtijds van hout, zomtijds van yvoor, zomtijds van aerd-werck, en dickwils oock van marmer en porphyr-steen gemaeckt was. Aen-merckt vry, met open ooghen, alle de grootsheyd, die onder de zonne aen-ghebeden wert, ’t en is maer lichte sauce en zilte, die niet en streckt om den eet-lust te stillen, maer veel meer te scherpen, en gaende te maecken.

Want als het doove vier wert in den heird onsteken,
Door sulphur ofte wind, door yemands hulp verweckt;
Zoo groeyt des menschs begheert, vol allerley ghebreken,
Wanneer hem met haer gunst de wereld over-deckt.

Naer dat de Heere, door de zangh-meester Israels, zijne wetten wel ernstelick bevolen en aen-gheprezen hadde, besluyt hy met deze woorden:
[p. 358]
Doet wijt op den mond,
Neem aen mijn wel-daeden:
En ter zelver stond,
Zal ick dy met goed,
In al overvloed,
Vullen en verzaden.

Te kennen ghevende, dat buyten hem, niet als hongher en ghebreck is; en by hem alleen, die zoete verzadinghe, zonder verzadinghe, te vinden is. Want de ziele des mensches, naer Gods beeld en ghelijckenisse, geschapen zijnde, kan wel met alle andere dinghen bezigh ghehouden en vermoeyt, maer niet vernoeght, of vervult werden. Want ghelijck zy in haer zelven gantsch onvermoghende zijn, soo veranderen zy oock lichtelick, en vergaen, gelijck een wolcke, van d’eene plaetse naer de andere, en storten eyndelick, en breken tot niet. Die haer daer van ververren, naerderen tot God; die gheen andere schattinghe van ons en eyscht, als dat wy willen gheluckigh zijn. En niet en zal ons daer van meer af-leyden, als de bedrieghelicke luyster des weerelds: welcke als die valsche vierkens, diemen stal-lichten noemt, en des nachts ontrent de rivieren ghezien werden, gheen ander schijn en gheven, als in de dicke nevelen der duysternisse, en leyden, die haer volgen in het water, al waer zy oock verdrincken moeten, zoo zy in tijds niet om en zien, en te rugghe keeren.
O wel gheluck-zalighe ziele, dien God alle dingh is, en buyten God niet zoet, niet kostelick, niet aenghenaem en hout, maer veel eer, als bitter en verdrietigh, verfoeyt en wegh-stoot! het is on-moghelick, dat ons ghemoet, gantsch hemelsch en gheestelick zijnde, eenighe ghenoeghsaemheyd, of wezentlicke vertroostinghe scheppe, in de slijmighe vettigheyd van het vuyle grondzop der aerden. De put-eemer, zoo langh hy vol in het water [p. 359] hanght, en schijnt geen swaerte ter weereld te hebben; maer zo haest hy uyt het water begint verheven te werden, begint haer oock zijn swaerte te openbaren. Dit heeft zijn recht bescheyt en natuerlicke reden. Want het water zijnde in zijn natuerlicke plaetse, en druckt noch en perst niet: gelijckmen in de duyckelaers sien kan, die zomtijds ettelicke vademen waters boven haer lijf hebben, zonder eenich gewicht te gevoelen: maer het zelve water buyten zijn element getrocken zijnde, ghelijck als worstelende met het gewelt, dat hem aengedaen wert, neemt een swaerte aen, om weder, zoo het moghelick ware, in sijn plaetse te geraken. Past dit oock op de menschelicke ziele, die als van God, door sijnen asem, geteelt zijnde, in hem oock alleen, haer wesentlicke plaetse moet soecken, so zy anders lustigh en vernoeght wilt wesen. Want so haest de zelve van God, haer gheboortigh element, by maniere van spreken, in de wereld getrocken wert, wert sy met een swaer ghewichte over-toghen, waer door sy allesins verdrietigh is, en verdrietigh maect. Voor het herte, dat hem zelven in Godes Boezem ghestort vint, is alles licht en gemackelick: maer dat in de kolpen van dit aerdsche modder verswalpt light, moet alles swaer en verdrietigh vallen.
Laet ons dan onsen oorsprongh erkennen, en al onse krachten en zenuwen in-spannen, om met de zelve vereenigt te werden. Daer is alleen het eynde van alle onruste, en de volheyd van alle genoeghzaemheyd te vinden. So lange moeten wy draeyen en om-loopen, tot dat de naelde onzer zielen naer de dese noord-sterre gestreckt stae. Oock en isser niet ter weereld te vinden, dat die holle diepte van onsen geest eenighzins kan vollen, als dat on-eyndelick on-verdeelick punt, dat onse zielen, ghelijck gesteken en gegraveerd heeft, Versint en past al wat ghy wilt; de diepte van het af-drucksel, ’twelck een zegel in het was maeckt, [p. 360] kan alleenelick van de zelve zeghel, zonder schenden, gevult werden. Doen wy van God ghemaeckt zijn, zijn wy oock met zijn eygen beeld ghezeghelt: waer door zulcke diepten in onze ziele gheprent zijn, die de heele weereld, al waer zy noch zoo groot, in geenen deele en kan stoppen. De volheyd Gods, die geheel volheyd is, kan de zelve vollen, en noch on-eyndelick over-schot hebben. Want om yet van te stamelen, daer van zelfs der Enghelen tonghen swijghen moeten:

Hy is een swelgh-diep, zonder grond,
Die over al is, in dit rond:
En buyten al, wat datter leeft,
Jae wat hy oyt gheschapen heeft.
Jn al, maer nerghens isser wat
Dat in het minst zijn volheyd vat:
En buyten al, doch niet met al,
Zijn wesen oyt uyt-sluyten zal.
Hy is de volheyd aller vreught,
Die yder, wie hem ziet, verheught,
Vol van hem selfs, in al gheheel,
En al oock in een yder deel.
De zonne der gherechtigheyd,
Vol van al licht en heerlickheyd;
Die ons naer dese droeve nacht,
Zoo wy hem eeren naer ons macht,
Wt dit bedruckte jammer-dal,
In vreughden volheyd brenghen zal.

__________________________________________
TOT MIDDELBURGH,
Ghedruckt bt Hans van der Hellen, Anno MDCXXIV.

<"JohandeBruneBibliografie.html">

Tekstkritiek:

p. 198: diu er staat: sui

<"../Canonisations.html">Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands