Dit is een onderdeel van BruneZinnewerck1624.html. Klik hier voor het hele document.

br> Ghy zult nu koop-man zijn, die merghen spelen kan.
Maer wy danssen uyt den rey, en gheven de penne al te veel loops. Ons ghemerck slaet voor-nemelick op die ghene, die op deze letter-marct ghezonden werden, om alle deughd en wetenschappen te koopen, om haer eyghen ziele te ver-rijcken, en haer vader-land en even-naesten daer mede behulpigh te zijn: die in teghen-deel haer ghegheven talent niet alleen en begraven, op dat het zonder winste zy, maer het zelve quistelick en schadelick misbruycken tot schendinghe van haer eyghen lijf en ziele, en quetzinghe van haer mede-menschen, daer zy onder woonen. Hoe vele zijnder, die het bind-stuck en de ken-penningh van Minerva ontfanghen hebben, en die nochtans den Arend en de baniere van Venus en Bacchus naer-volghen? die als duystere licht-vlieders, den dagh en niet ghebruycken, als voor een toe-val, en by-hanghsel van den nacht: die onder ons verkeeren, maer leven naer de zonne van de teghen-voeters; diens morghen-stond beghint, als ons de voor-nacht tot ruste noodet. Dan ist, dat die ellendighe duysterlinghen, met op-zet, en nuchtere raed, (zoo eenighe nuchterheyd in zulcke menschen, jae on-vernuftighe dieren, ghevonden wert) naer de drinck-huyzen henen schoyen: de herberghen maecken zy haer leer-plaetze en academie: en daer zy nauwelicks eens des maends de lesse hooren, en zullen zy hier qualick een reyze verzuymen. Niemand en trecke dit aen, als die zich besmet vint. Daer beghint dan die wijn-strijd aen te gaen: de stuyf-reghen verandert allenghskens in stort-vlaghen; de roomers, in Herculis kroezen: tot dat deze luyden zoo over-goten nat zijn, dat de enghte van haer groote balghen de vochtigheyd niet meer vatten en kan. Een groot gheluck, zoo dan de vos zijn vel behouden magh. Maer ghemeenelick duert dit spel, tot dat [p. 251] de maghe, te veel gheverght en gheterght zijnde, haer banden beghint te lossen, en weder te gheven, dat zy, haers on-dancks, en boven haer vatzaemheyd, te veel ont-fanghen hadde. De hersens dan in de zode zijnde, werpen haer schuym en vuyligheyd uyt, tot last van der aerden, en lasteringhe van den hemel. De beenen, haer ghebruyck ont-zegghende, werden even dan gedwonghen, haer meester op straete te draghen, is het niet recht-gaens, het magh al kruyssende en draeyende, al vallende en op-staende wezen. ’T is een brouck-vuller, die dan zijn schee niet en derft ydelen: is het schroef-sweerd niet aen de zijde, het mes is by de hand, om vier te gheven: en als dit noch al ont-brack, de nacht-stilte wert met een ysselick ghemeeuw ghebroken; de Duyvel wert ghespeelt, daer hy ontrent is, jae van de Duyvel zelve, dewijl hy oock in haer is. Het waere zonder eynde in ’t breede, en in ’t kleyne uyt te meten de schendighe stucken, die hier door ghepleeght en in ’t werck ghestelt werden; die ick alleenelick de Goddelicke wrake bevolen laete.
Maer ick en onthoude my niet van zommighe burzelinghen en houd-scholieren, die van haer M¾cenates en voester-heeren, met groote kost en zorghe ter studie gehouden werden, op dat de kercken steeds mochten verzien werden met bequame en Godvruchtighe leeraeren, dat die even de roer-vincken van zulcke schroevery en straet-schendinghe bevonden werden. De on-goddelickheyd van de zommighe, die belijdenisse van de rechten doen, heeft oorzaeck tot dit spreeck-woord ghegheven, Iuristen Quae’ Christenen; maer zeker zulcker leven in-ghezien zijnde, wat on-recht zoud’ hy hebben, die zegghen zoude, Houd-studenten, quade teer-renten? Ick weet, datter oock vele ghevonden werden, die de Godvruchtigheyd met haers moeders zogh in-ghetrocken hebbende, en daer in zorghvuldelick op-ghevoedet zijnde, tot [p. 252] voor-beelden van stichtinghe, en levendighe bestraffinghen van zulcke en dier-ghelijcke feylen, verstrecken moghen; (en wee ons, zoo ons de hemel zulcke lichten ont-zeyde!) maer dit is oock middagh-klaer, dat, ghelijckerwijs eertijds gheen offerhande zonder zout en placht te gheschieden, weynigh van die duyvelsche nacht-missen plachten gehoort te werden, daer niet eenighe van die ghewijde Priesters by en waeren. Wat schrickelicker gestelte van menschen kan-der ghevonden werden, als die ghene, die daghelicks in de letteren der godvruchtigheyd ghestijlt en ghevormt werden, evenwel de kracht en de gedaente thoonen van den arts-vyand van Godes in-stellinghen! En drinckt u niet droncken in wijn, daer in overdaet is, maer wert vol des gheestes, zeght de gheest des Heeren. Maer deze vol van most, en stercken dranck, en werden niet alleenelick niet vol des gheestes, maer over-vullen haer met den duyvel, en alle on-reyne begheerlickheden. Bequame woon-steden van die swarte gheest: die ghelijck hy zich behaeght ontrent de graven en vuyle stinck-plaetsen te ont-houden, oock deze on-reyne zielen in-neemt, en met volle macht bezit. Want deze zijn, daer van onze Meester zeyde, Laet de dooden hare dooden begraven. Horum licet in limine ipso nomen marmori in scribas: mortem suam antecesserunt.

Die in de sonde dood, versmacht daer henen ligghen,
Begraven voor haer dood: die als on-reyne bigghen,
In slijck, in dreck, in stanck, van wijn belast en krom,
In wel-lusts vuyl morrasch zich wenden om end’ om.
Diens ziel in ’t natte woont, jae die een ziele derven,
Maer die, in plaets van dien, een ziltigh lichaem erven,
Altijds met drooghe zucht, en heete korts belaen,
Tot dat zy, t’eynde loops, in vuyle lust vergaen.

[p. 253]
Maer dit is de eerste oorspronck, daer alle tranen uyt-rijzen: dat daer weynigh keure ghemaeckt wert, wat verstanden en natueren daer toe op-getrocken werden. Alle dinghen en passen allen niet. De zadel en sluyt niet wel op den osse; en den hengst en voeght de ploeght niet. Hier van zijn onder ons zoo veel ghetoomde ganzen, en gezadelde enden, die anders niet uyt en krijten, als dat zy in de Predicatien van BVLLINGERVS, of dier-gelijcke Ezels-brugghen ghevonden hebben: diens maghen zoo weeck en verkout zijn, dat zy niet verdouwen en konnen, als dat hun te vooren gekauwt en bereyt is. En noch zijn dezulcke verdraghelick, als zy maer de onwetenheyd met het ware kleed der godvruchtigheyd bedecken: maer die in de hooghe scholen zoo wagheloos en uyt-spoorigh henen loopen, dat zy de vastigheyd van haer ziele ont-schroeven, en alle haere krachten verwringhen, en evenwel om dat haere nood zulcks vereyscht, of dier-ghelijcke redenen, op de kerck-stoelen ghepalmt, en gedronghen werden, hoe konnen die de voor-waerden vol-doen, die de Heere, deur zijn Apostel, af-eyscht? Doch zulcke feylen konnen nuttelick gemijdet werden, zoo de prove-zucht uyt-gherouyt, ende een naerstighe uyt-lezinge in ’t werck ghestelt werde, van zoodanighe slagh van jonge luyden, diens zielen aen-vanghelick gedoopt en gheverwet zijn met de kennisse Gods, en verghezelschapt met een boetvaerdigh en stichtigh leven. Het welcke zoo voor-valligh en noodigh is om te doen, als de vruchten groot en on-waerdeerlick zijn.


[p. 154*]

EMBLEMATA XXXV.

Haest u langhsaem.


T’ is recht een touwter-touw, dien ghy hier zijt gezeten,
Nu leegh en dweegh van hert, dan weder hoogh vermeten:
    Nu willend’, dan weer niet; nu achter, dan van voor;
    Nu hoeftigh van een toom; dan weder van een spoor.
Als ghyz’ hier, vryer, steect, ghy ziet-ze van u vliegen,
En dringhtz’ oock niet te veel, sy zoud u hoop’ bedriegen.
    Uw woorden niet te zout, met konst en maet bekleet:
    En mint ghy, min wat koel, of immers niet te heet.

[p. 255]
                                Wt-legginghe.

DAer en gaet niet zekerder, als de on-zekerheyd van alle weereldsche dinghen. De zonne, die ghister scheen, schijnt oock wel heden, maer op een ander plaetse, op een ander tijd, met een ander kracht, en met andere werkinghen. Dit gheschiet zoo in den hemel, maer noch menich-mael veranderlicker hier op aerden; en dat alder-meest onder de menschen, of menschelicke zaecken.

        Een’ en de zelve uyr’ zal ander winden gheven:
        En tusschen lipp’ en kroes komt oorzaeck van te beven,
            Daer reden was van vreughd. dit is Naturaas wet,
            Dat niet op dezen bal, als wanckel is ghezet.

    De mensche is een rietigh, on-staltigh gheboorte, die waerlicker schijnt wegh-gheworpen, als gheboren te zijn; een speelsel van windrighe vlaghen, die hem geduerigh dat op, dat neder werpen; en dit ooghen-blick, daer hy nu misschien is, is even het beghin, van flughs daer aen op een ander te wezen. Elders magh veranderlickheyd voor een tijd herberghen; maer hier woont zy voor al haer leven. Zoo en verschoone ick dan niet de ghebaerde aen-zichten, hoe-wel ick eyghent-lick, in dit Zinne-beeld, van het swacker gheslachte spreke. Een ander uyre zal hun mantel ontvouwen; deze neemt, van haer zelven, verlof, om de heuyken te ont-ployen, en zoo een monsterken te gheven, dat het niet al uyt-lacchelick en is, wat hier over van de jongh-mans gezeght en geklaeght, en menigh-mael, tot haer beyder onghemack, beklaeght wert.

        Zoo ziet men dat het geen’ gedoopt wiert als een boerte,
        Verandert in beklagh, en innerlick beroerte.
[p. 256]
Een dingh dat ernstigh is, daer op dient wel ghepast;
Want houdet als ghy wilt, het eynde draeght de last.

Hier wert dan het Ioffer-volck op een touwter ghezet, die over en weer, hoogh en leegh gedreven zijnde, den wanckelighen aerd verbeeld, in ’t ghemeen van het menschelicke, maer hier byzonderlick, van het vrouwelick gemoed. Ick en wil evenwel niet alle maeghden water doen draghen over de zelve brugh-stock. ’t Is zeker, datter vele zijn, die een statighe, en gestadige zedigheyd met een groot verstand ghetrouwt hebben, daer aen zelfs de mannen veel schuldigh zouden blijven. Maer hier werden alleen de zommighe scherp-zoetelick deur-gehaelt, tot meerder lof en verheffinghe der ghener, die de herssens van quick-zilver ghezuyvert, en de ziele van alle lichtveerdighe in-drucksels gereynight hebben.
Hoe menighe werden-der ghevonden, die in haer ghedachten verydelt zijnde, het achter-hoofd op den rugghe legghende, en de kinne naer den hemel stekende, gelijck vergrampt zijn, dat zy met haer voeten de aerde moeten raecken, daer zy veel liever in de lucht zouden trippelen. En weet ghy op wat steunsel? Deze ziet haer zelven aen in groote glimp van zijde, en verwondert het geschetter van goud en ghesteenten, daer mede haer dertel lichaem behanghen is. Hoor IWENALEM spreken:

Nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,
Cum virides gemmas collo circumdedit, & cùm
Auribus extensis magnos promisit elenchos.
Jntolerabilius nihil est, quàm femina dives.

Dit is voor de Ioffrouwen geschreven, zy moeten ’t oock verstaen.

Een vrouw, wanneer zy is behanghen met een keten
Van kostelick ghesteent, en bagghen aen het lijf,
[p. 257]
Die laet zich alles toe, wilt van gheen schande weten.
Gheen moeyelicker dingh, als is een kost’lick wijf.

Is dat niet belacchelick, en een verfoeyende verwonderinghe weerdigh, dat een mensche, andersins het grootste, ende het edelste van de weereld, ghelijck zich rouwende over zich zelven, zijn luyster en hooveerdye van het gewas, en uyt-stroopsel der beesten gaet ont-leenen, en by de leven-looze, of on-redelicke schepsels gaet zoecken, waer mede hy zijn even-naesten wil uyt-trotsen? Even dit zelve volck, die in zulck een toysel, zoo moedelick de pauw spelen, en niet als met dwersche ooghen dan aen en zien, zullen, t’anderen tijde, zoo leeghelick haer zelven wegh-werpen, dat zy zelfs gheringhe dienst-boden, op haer hoofd zouden laeten legghen, dat-men des morghens in der kinderen luyren vint.
Een andere, ziende haer vader een man van state, en in groote dinghen gebruyckt te wezen, zet haer zelven op den touwter der vermetenheyd, en tracht met haer voeten te stooten, dat zy met al haer hoofd en herssens, niet bereycken en kan: daer zy andersins, binnens huys, ick en weet wat beuzelingen handelt, en zulcke nietighe dinghen aen-stelt, die zy zelfs noodigh acht, met een deure bedeckt te werden. Maer die hier van wilde een register maecken, zoude veel eer de druppelen van den herfst, of de blaren van den zomer ghetelt hebben, als hy hier zoude t’eynde gheraecken.
Het eyghenlickste wit van ons voor-ghestelde Zinne-beeld, ziet voor-nemelick daer op, dat een Iongh-man moet groote voor-zichtigheyd ghebruycken, op den wegh, die ons tot het perck leydet, daer twee niet en konnen, als door haer uytterste eynde, ghescheyden werden. OVIDIVS, die groote meester der [p. 258] vryagien, heeft verscheyden leer-regelen voor-gestelt, waer door die bane gheluckelick mochte berennet werden, hoe-wel daer vele buyten het ghemerck der eerbaerheyd loopen: nochtans en weet ick niet, of dit onder zijn lessen begrepen staet:

On-gheruste vryers bend,
Die haest kommen wilt ten end,
Van het slavigh vrouw-bejagh,
Daerom dat ghy, nacht en dagh,
Loopet, zonder wet of maet,
Zonder voort-gangh, zonder baet;
Zie, dat ghy u niet te veel,
Vol van lieffelick ghequeel,
Buyten plaets, en buyten tijd,
Jn der liefden kout verblijd’.
Toon wel uwe hertens-tocht,
Zegh oock, dat ghy zijt ghebrocht,
Jn de zoete slaverny
Van uw vrysters heerschappy:
Maer wanneer zy is benout,
Door uw al te noeste kout,
Door het dringhen van uw praet,
Zie, dat ghy de reste laet,
Tot een beter huer of stond,
Dat dees spijs’ haer beter mond’.

De hofsche staet-bedelaers, en diens ambacht bestaet in ’t beloopen van eens anders, of haer eyghen ellende, stellen een groot belangh, in het onder-scheyden der tijden en stonden, hoe-wel oock met een teghen-strijdigh onder-scheyd. De zommighe ont-ziende de nuchtere korzelheyd van de groote Meesters, die dickwils maer de nacht-ruste ghegroet en hebben, of met een ledighe maghe, en nette herssens, alle dinghen hoogher en dieper in-zien, oordeelen de naer-middaghsche hueren voor de zachtste en bequaemste, om der Heeren gunste, tot haer voor-deel, te trecken: andere, ghelijck op vaster aerde tredende, prijzen daer toe den morghen-stond, wanneer haer ooren noch niet gheslaghen en zijn, met het on-rustigh ghebuys, en ghedruys van het weerelds ghewoel, en der dinghen, die haer ampt, zonder te zegghen, haer huys-gezin, aen-gaen. Immers, daer is groote keure, wat voor tij[p. 259]den daer toe ghebruyckt werden.
Even dit zelve moet oock waer-ghenomen werden, zoud ghy bequamelick het hof maecken, en den ougst verwachten van het zaed, dat ghy, in de Lente van uwe jaren, zoo zorghvuldelick zaeyt, en dickwils quistelick in de wind werpt. Iffrouws huerkens luysteren zoo nauw, als even van de alder-grootste Meesters. Dat zy, op een ander tijd, met een bittere snauw zoude bejeghenen, zal zy nu misschien, met een zoet ghelach, ont-haelen. Zoo veel andere zonnen, zoo veel andere humeuren. Daer zy ghisteren moeste toe-ghedrongen werden, zal zy heden, maer met te grooten tocht, naer-loopen. Maer wat is oock dit voor wonders.

Magnam rem puta, unum hominem agere.

Verstaet het:

’T is vry een groote zaeck, en niet ghemeyn by velen,
Jae niemand, wie het zy, den zelven mensch te spelen.

Hoe-wel deze Goddelicke deughd den wijzen wert toe-gheschreven. Pr¾ter sapientem, nemo unum agit: multiformes sumus illorum more, qui fluminibus innatant, non erunt, sed feruntur. Ick moet mijn in-vallen plaetse gheven, en dit oock, al zingende, vertaelen.

Gheen mensch is oyt de zelf, in dit on-rustigh leven,
Neem uyt, die met de deughd der wijsheyd is getrouwt.
Veel-vuldigh zijn wy al, als door een stroom ghedreven,
W’en gaen niet, maer wy zijn gevoert, en voort gestouwt.

Wat willen wy ons dan zoo hardelick in-spannen, teghen de wanckelbare teerigheyd van zoo noodigh geslachte. Ick en weet gheen feylen, die wy met haer niet ghemeen en hebben, is het niet in groote, ’t is in ghelijcke hoedanigheyd: maer wel vele zijn[p. 260]der, die ons eyghen, en meerder berispinghen onder-hevigh zijn. Wie heefter onder ons, de balance van onze herssens zoo gepast en ghe-event, dat het tonghsken altoos binnen ’t huysken staet.
Wy slachten oock de kinders; wy vlieden van het ghene ons meest over-dronghen wert, al is het ons nuttigh, jae som-tijds oock noodigh bevonden.

’T gae met ons oock even zoo
Wat wy tot ons voor-deel bringen,
Dat wy hebben ’t zelve noo’,
Dat ons yemand wilt aen-dringen.


[p. 161] [p. sic; moet zijn 261]

EMBLEMATA XXXVI.

U zelven hoort, gheen ander woord.


Maer Iffrouw, ziet ghy niet de reden van u winnen?
’t Is zeker tot u spot, dat ghy niet kont verzinnen,
Dat al wat dees verliest, met een benaut ghelaet,
Tot u vermaeck geschiet, met voor-bedachten raed.
Dan wilt ghy even-wel uyt dit gespel wat leeren,
Tot bet’ringh van uw ziel? wilt uyt uw boezem weeren
De slim’ laet-dunckentheyd, die veel van u verleyt,
En doet als vast om-vaen, al wat u wert gezeyt.

[p. geen?]
Het gaet zoo gemeynelick toe: zoo wanneer de jonghe luyden, die de Natuere tot onderlinge vermaeckinghe en vol-maeckinghe, in de weereld gheplant heeft, by den anderen kommen, datter dan eenighe speeltjens of kort-wijlen verzint werden, waer deur men den tijd met de schouders mocht stooten, en de uyren (maer beter ons zelven) bedrieghen mochten. Het Kaerd-spil en is hier onder niet het on-ghemeenste, waer van dat zommighe Godsgheleerde mannen, oock in onze tijden, in ’t breede gheschreven hebben; wiens ghevoelen, buyten deze plaetse, en van een ander penne is, te over-weghen, tot aen-neminghe of verwerpinghe. Dit hebb’ ick gheleert, naer de leeghe jaeren, die my over het hoofd gherolt zijn, datter niet ter weereld in onze zinnen vallen kan, daer in een op-merckende ziele gheen stoffe van leeringhe of onder-wijzinghe scheppen en kan. In dit spel, ghelijck in alle andere jonghelicke vonden, is te bemercken, hoe dat het jonghe goedjen, wanneer het van des moeders zijde ghespeent, nu eerst zijn aen-ghezicht beghint te verstercken, om ghebaerde kinnen aen te zien, zich laet vleyen en uyt-strijcken, door een kinderlicke vermetenheyd, die in haeren boezem ghevoedt wert.
Siet my dit Zinne-beeld aen. Ghy ziet daer een jonghelinck zitten, gantsch, ghelijck het schijnt, bekommert en versuft, door het verloop van zijn spel, daer hy noch mouwe, noch lap en weet aen te zetten. De beeste is in ’t garen: ’t is al verbrot, deur het kloeck teghen-beleyd van deze blijde maeghd, die haer zelven streelt, en ghelijck-men zeght, den aers-douck op-steeckt, om dat zy meynt haer koecke zoo wel gebotert te hebben, dat den jongh-man niet veel en kan over-schieten. Maer ’t zijn koecken van des [p. 263] jongh-mans deegh. Zy veeght haer zekven de neuze, maer ’t is met een neus-doeck, die deze hovelingh genaeyt heeft. Zy meynt te winnen deur haer eyghen kloeckheyd: maer ’t is des jongh-mans ghemaeckte swackheyd. Zoo wert zy gekittelt aen de zijden, daer de teerste aderkens van haer zoetste gevoel spelen.
Maer eer ick meer zegghe, zonder verlof, ick zie een groote bende, die my te lijve willen, en verwijten my deze verwijtinghe, of, ghelijck zy ’t duyden willen, dit spottelick belach. Maer, hola, blijft wat stille, en hoor mijn verdedinghe, al-eer het vonnisse gestreken werde. Ick spreke, ghelijck ick te vooren ghezeght hebbe, van dat jonghe volck, die ghelijck de mossels on-zeker zijn, of zy oock moeten onder de vis ghetelt werden: die nauwelicks uyt haer kindsheyd getreden zijnde, de wille-kom van de eerste jaren des bescheyds geven, om alzoo in de rolle van de houwbaere geschreven te werden: die noch den handel van dat jonghelick bedrijf niet gepleeght en hebben; en noch niet gheleert en zijn, wat saucen daer toe ghemaeckt, wat spijzen daer op gedischt werden. Anders, naer dat ick late, en zelden onder die kudde ghekommen hebbe, moet ick ruymelick bekennen, vele onder die bejegent te hebben, die aen ons geslachte niet schuldigh, maer veel ten achter zijn. Neem dit tot een gods-penninck:

Och hoe menigh ydel bouck,
Laeckt de feylen van den douck!
Och hoe veel on-nutte blaen
Hebben ’t op de vrouw ghelaen!
Die nonchtans aen ziel, of lijf,
Noch in eenigh hand-bedrijf,
Noch in herssens, noch in zin,
Niet en mincken erghens in,
Daer in dat wy in het minst
Zouden hebben recht van winst.
Maer zoo ’s weerelds orden liet,
Als zy wel het zelve vliet,
Dat het kloecke vrouwe-volck
Mochte zijn der mannen tolck,
En beschrijven en verslaen
Wat van ons al wert gedaen,
[p. 264]
En dat noch met reden-schijn,
’t Zou met recht te duchten zijn,
Dat ons pracchen en ghepof
Maer zou wezen wind en stof.

Even-wel en moet haer swackheyd niet ghevleyt, of gheviert werden, gelijck het ghemeenelick geschiet, wanneer de jonghmans die eere en het geluck hebben (dat zijn de kunst-woorden) om haer ghezelschap te genieten. Hier door wert het deegh gehevelt en gezuer-deesemt: het herte rijst op in alle waen en hooge vermetelheyd. Haer kleyne deughdekens, werden tot hooge berghen verheven, en haer feylen bedeckt of verschoont. Is Ioffrouw met een bruyn vel over-trocken, daer werden duyzend spreeck-woorden verzint, om deze verwe prijzelick te maecken. Bruyne verwe is de liefste. Fille brunette est de nature gaye & nette. Bruynigheyd en is geen smet, want die die heeft is gaeuw en net. Daer werden meer witte eyer-schalen als bruyne peper wegh-geworpen. Bleeck-vijste maeghden my noyt en behaeghden. Is zy oock merckelick leelick, en daer geen zalve van schoone woorden aen te strijcken is; daer wert oock al raed toe ghevonden. Beauté & folie vont souvent en compagnie. Schoonigheyd en zotternye zijn altoos in compagnie. Belle femme, mauvaise teste. Schoon van leden, leelick van zeden. Schoone vrouwen zijn quaed om houwen. Schoone vrouwen doen menigh man rouwen. Zoeckt ghy deughd en eerbaerheyd, zoo wacht u voor de schoonigheyd. Hier op kan te passe kommen, dat my t’anderen tijde ont-vallen is:

Niemand zy hier in ghestoort,
Zelden zal-men zien accoord,
Zelden is de eer en schaemt,
Met het zoete schoon verzaemt.
Zoo misschien (als ick wel ghiss’)
Erghens een te vinden is,
Die noch jonck en on-gehouwt,
Beyde die heeft t’saem ghetrouwt,
’t Is een alzoo zeldzaem dinck
In dees ronde weerelds rinck,
Als een ey is van een haen,
Of wel als een swarte swaen.
[p. 265]
’t Shijnt [p. sic], gelijc des schoonheyts beeld
Veel-sins van de teerheyd deelt,
Dat de ziel oock, slap en teer,
Niet en biedet eenigh weer.
Of wel dat zy als een doel,
Van zoo menigh hitsigh boel,
Stadigh schoot op schote krijght,
Tot zy eynd’lick neder-zijght.

Dat in ’t voor-by-gaen: om geen beuzelinghen te verliezen. Zoo nu misschien deze Iffrouw van lenghde zoo mis-deelt is, dat haer kinne komt te passen op de hooghte van ander lieden heupen; hier heeft het vleyende vernuft oock in voor-zien. En petites boistes met on les bons onguens. In de kleynste dooskens leght-men de kostelickste zalven. En petite teste gist grand sens. In kleyne hoofden steeckt veel wijsheyds. Kleyn van lichaem, groot van couragie.

Zy draeght, in deze kleyne borst,
Het herte van een groote vorst.

Alzoo wert de luys in de pels ghezet: het loopende peerd de spore gegheven. Vele beklaghen haer van de trotsheyd en overmoed, die in dat gheslachte ghevonden wert: maer zy zijn ’t die den haeck ghemaeckt hebben, daer zy haer kleederen aen scheuren. En ondertusschen werden die teere ghemoederen bedorven, al-eer zy eenighe vastigheyd hebben. Zy werden Goddinnen genaemt, uyt vleeschelicke afgoderye; maer dit kan hier by-gevought werden, dat zy met de Goden dezer aerden dit gemeen hebben, dat zy door pluym-strijckers en vlaey-backers bedorven werden. De kinderen der Koninghen, zeght CARNEADES, en konnen niet ter deghe leeren, als te peerde rijden. Deze moedighe beesten en passen niet meer op een goude-laecken kleed, als op een leren brouck: beyde moeten gelijckelick in ’t zand, zoo zy niet op haer hoede en zijn. Alzoo en konnen de jonghe Ioffrouwen niet beter leeren (maer zegh vry erger) als die leege en schadelicke vley-konst, de rechte leer-meester van hoogh-moed en op-geblazene vermetelheyd.
[p. 266]
Hier van moet ick wat tot waerschouwinghe en verbeteringe zegghen. En ter eerster in-gangh, komt my die groote zede-meester te vooren, die met deze woorden de zorgelickheyd van deze koortse te kennen geeft: Ut in corporibus morbus segnitie & lassitudine pr¾sentitur: sic infirmus animus, priusquam opprimatur, pr¾sumptione quatitur. Dat is: Ghelijckerwijs in de lichaemen, deur lafheyd en loomigheyd, de zieckte van te vooren gevoelt wert; zoo wert een swack ghemoed, eer het onder-druckt wert, deur vermetelheyd gheschut en gewagghelt. Waer deze helsche beeste haer zelven in-gedronghen heeft, wert alle het zaed der deughd verslonden, en de ziele van alle over-blijfsel des goeds berooft. DEMOCRATES nu heel oud en en kort-ae’migh geworden zijnde, klom zeer blazende en hijghende op het kasteel van Athenen: het welcke van yemand gemerckt zijnde, zeyde, dat hy even-eens dede, als die van Athenen plachten te doen, te weten, groote dinghen te blazen, en weynigh te deughen. Een aerdighe beschrijvinghe van een opgheblazen ghemoed, het welcke ydel van alle waere deughden, nochtans met groot geruchte snorckt en blaft, als of het veel wonders, en groote dinghen waere. De blaes-balcken van de longer, met wrotte zucht op-ghespannen zijnde, en konnen gheen heylzaeme koelte aen het herte gheven. En wanneer oock een ziele met deze zieckte door-droncken, haer goddelicke beweginghen van nederigheyd beghint te missen, de Celle-broers van de helle moghen haer wel gereedt maecken, om deze wan-schapen ziele wegh te voeren, ter plaetse daer haeren vader woont. Dit zy voor de stoock-vieren en brand-stichters van zulck een feyle:

Jonghe jeughd, en on-verwelckt,
Die de Ioffers ooren melckt,
Die haer strijcket, die haer streelt,
Of zy waeren gheen gedeelt
Van de woonders dezer aerd,
Maer veel hooger dingen waerd.
[p. 267]
Die uw daeden toe-bereyt
Met bedrogh en listigheyd,
Die uw woorden koockt en zoet,
Als een kock zijn spijze doet;
Zegh my, eer ghy van my wijckt,
Weet ghy, wien ghy wel gelijckt?
Weet ghy (neen ghy, als ick giss’)
Wat uw konst en ambacht is?
Hoeren bootst ghy konst’lick naer,
Met u gantsch vermomt gebaer,
Die van haer gemaeckte schijn
Heel en al vervremdet zijn.
Maer noch komt hy naerder by,
Die u stellet in de ry
Van die met den swarten raed
Van den duyvel omme-gaet.
Die verderven graen en vlas,
Zaet en allerley ghewas,
Allerhande vrucht en stof,
Door het spreken van haer lof.
Alzoo dood een vleyder oock,
Deur den nevel en den roock,
Deur een bitter-zoet verhael
Van een lof met leughen-tael.


[p. 268]

EMBLEMATA XXXVII.

Vrienden en Neven zijn best bedreven.


Wat zucht, wat nijd, wat strijd, wat vremd’ en vuyle stucken,
Wat mangelingh, wat koop, wat list, wat helsche tucken!
Daer botheyd, en gebreck van wijsheyd, en verstand,
Daer kindsheyd, ezels aerd, alleen heeft d’over-hand.
Daer deughd, bequaemheyd, gheest, geleertheyd, goede zeden
Wert t’eene-mael verzuymt, en mette voet getreden.
Zoo steelt dees lompe boom, onaerdigh, zonder vrucht,
Dit zoet, en e’el gewas, den hemel, zon, en lucht.

[p. 269]
                                Wt-legginghe.


Hoe-wel wy den hemel veel schuldigh zijn, dat onze staet ghezuyvert is van vele feylen, die in andere regieringhen noch groen, en in haer volle kracht zijn; nochtans en konnen wy ons niet beroemen, dat alle plaetsen ende leden daer van zoo gaef en ghezont zijn, dat het schadelicke ambacht van kuypen daer niet somtijds ghepleeght en wert. Doch het heeft zoo toe-ghegaen van alle tijden; hoe-wel in d’eene plaetse meer, in d’ander min. Niemand en dencke dat hem een witte kraye, of blauwen hond ont-moet is, die te zijnen aen-ziene reden heeft, om daer over te klaghen; zegh veel liever te bedancken. De mensche vau [p. sic] in-borst, en aen-gheboren aerd, tot grootsheyd en hoogheyd ghedreven zijnde, ghelijck hy een vermomde koppelaer is van zijn eyghen zelven, zoo zoeckt hy oock die ghene op te voeden tot het tsop der eeren, met wien hy door bloed of maegh-schap gehecht, en alzoo ten deele eens geworden is. Dat en moet oock gheen zeldzaem geluyd in onze ooren maecken. Niemand van ons zoo vroom, niemand zoo nauw luysterende naer de gewisse, die zich zelven niet en zoude veroorloven, zijn naer-bestaende, als het verschil niet groot en is, voor andere te stellen, en zijn gunste en stemme voor haer te doen ghelden. Maer gheluckigh is het land, en dry-dubbel gheluckigh, daer de Godvruchtigheyd de eerste zijde vult, en die meest in bedenckinghe vallen, die een reuck van een ghewissigh leven van haer gheven. God is alleen een herten-kenner.
Ons voor-nemen en is niet (dat verbiede de hemel) dat wy ons vaderlandsche asschen zouden bepissen (ghelijck de Latijnen bykans in haere taele spreken) of een mist-korf op ons hoofd te [p. 270] zetten, om daer van bedrupt te werden, en een vuyle stanck te maecken. Dit zy een ghemeene wet:

Al is uw vader-land niet vry van alle vlecken,
En dat het hier, of daer wat springhet uyt de band;
’T en staet een kind niet toe, zijns vaders schaemt’ t’ont-decken,
Veel minder noch het quaed van zijn gheboortigh land.

De Fransche NASO is even-wel misschien te ont-schuldighen, die tot verberinghe, en niet tot verwijt, de on-ghezondheyd, en on-ghezouten handel van zijn vader-land, op het groote weerelds tooneel, te voor-schijn brenght. Dit zijn zijn woorden:

.....He! qui faict que la France
Charge souvent d’honneurs son asnesse Ignorance,
Si ce n’est une envie? envie, qui ne veut
Souffrir une vertu, qui trop plus qu’elle peut,
Se perdant pour la perdre?

Dit zeght de Poeet:

Ah, schadelick verdriet! waer van komt ons dit quaed,
Dat Vranckrijck, deur den band, haer ezelinne laet,
Jck meen’ d’Onwetenheyd, met eeren, en met staeten,
Als deur een bleecke nijd? nijd, die niet toe kan laeten
Een deughd, die meer als zy in haeren boezem draeght;
Maer liever zich verderft, als zy maer deughd en plaeght.

En verstaet hier niet, deur d’Onwetenheyd, alle menschen, die niet met ydele tijtelen van gheleertheyd ghelaeden gaen; maer die van natuerlick vernuft, godvruchtigheyd en burgherlicke wetenschap, ont-bloot zijnde, gheen ander kennisse van haer en geven, als dat zy Heeren ghenaemt werden. Want hoe vele zijnder over-al, en by namen in onze regieringhe, die zonder wetenschap [p. 271] van Latijnsche letteren, Doctoren en Licentiaeten verre achter rugghe laeten; en daer van de ghemeene staet meer nuttigheyd treckt, als van die Meesters by dozijnen, die haer kamers vol boucken ghevult, maer het hoofd vol ledigheyd en ydelheyd hebben.

Gheen on-lijdelicker volck,
Als die met een dicke wolck
Van goed-dunckens leugen-beeld,
Hert en ooghen heeft bescheelt.
Die alleen op ’t parckement,
Dat ons Vranckrijck licht’lic zent,
Om ghelelijt kroone-goud,
Al zijn eer en wijsheyd bouwt.
Oh! hoe menigh arme quant,
Draeght de ringhen aen de hand,
Teeckens van een meesterschap,
Die een veel-kouleurigh kap,
Of een smeerigh ambachts-mouw
Veel-licht beter passen zou!
Die, met meulen-stof bemeelt,
Even-wel den Al-weet speelt,
En met meesterlick besluyt,
Zedigh’ herten lachet uyt:
Jae wiens leegh-ghezoolde schoen
Hy niet waerd is uyt te doen.

Maer dit is te beklaghen, datter, in eenighe land-streken, menschen ghevonden werden, dien de gheleertheyd verdacht, en de gheleerde veracht zijn: die gheen ander reden en zouden weten te gheven, waerom zy deze den rugge keeren, en gene de borst en armen openen, als om dat zy (st!) dat ick niet zegghen en durf.

Die niet en zien, wat God, ghewisse, keuren, wetten,
Noch wat de dienst van ’t land byzonderlick vereest;
Maer tot een wit, en maet, zich aen haer zelven zetten,
En pooghen, dat het al magh schoeyen op haer leest.

Maer on-gheluckigh zijn oock die staet-zuchtighe zotten, die niet anders en droomen, noch en verzinnen, dan hoe zy best tot die glanssige slavernye geraecken zullen: die het grootste gheluck achten, te derven het geluck van een zoet, on-onderworpen leven.

[p. 272]
Celuy n’est pas heureux, qu’on monstre par la rüe,
Que le peuple cognoist, que le peuple salüe;
Mais heureux est celuy, que la gloire n’espoint,
Qui ne cognoist personne, & qu’on ne cognoist point.

Dat zoude in Neerlands luyden:

Gheluckigh is hy niet, die langhst de straet ghewezen,
Van yder is bekent, van elck een wert ghegroet;
Maer die, wiens hert en gheest deur eer niet is gherezen,
Die stil, en on-bekent, zijn eyghen dinghen doet.

Want voorwaer die zijn voet eens ghestelt heeft op de trap van eere en staet, die magh de gherustigheyd wel den zack gheven: zoo-men anders die ghelooven magh, die de ervarentheyd tot bewijs voort-brenghen. Ubi diligentia est plena simultatum; negligentia, vituperationum; severitas, perniciosa; liberalitas, ingrata. Daer, ghelijck CICERO zeght, de neerstigheyd vol veete is; de nae-latigheyd vol verachtinghe; de strafheyd schadelick; de mildigheyd, on-aen-ghenaem. Daer de eene jelourzye de andere baert: daer altoos te hacken en te weeren, te stooten, en te wijcken is. Daer ghelijck Plato schrijft, de vreught zich heeft ghelijck een dragende bloed-sweere, klaer blinckende deur een verborghen vier, en innerlicke ont-stekinghe; die noch vryen gheest, noch gherusten azem en treckt. Ghewisselick, zoo een hand-wijlighe eere zoo diere moet ghekocht, en zoo zuerlick betaelt werden; wie onder ons en zoude zich niet liever daer van verbannen, en met de oude wijze van de beste eeuwe, zich begheven tot de zoete onnoozelheyd van een ackersch, of bouwersch leven, en alzoo een opene vryheyd ghenieten, dan zoo ellendelick te sticken, in de banghe lucht, van dat steedsch ghedrangh, daer ’t u alles zoo zeer teghen de borst is? Prijs-weerdigh is HIPPOLYTVS, by SENECAM, die zo treffelick de zake met de naelde raect.Hoor hem in zijn eyghen tale.
[p. 273]
Non alia magis est libera, & vitio carens,
Ritusque melius vita qu¾ priscos colat,
Quam qu¾, relictis mÏnibus, silvas amat.
Non illum avar¾ mentis inflammat furor,
Qui se dicavit montium insontem jugis:
Non auri populi, & vulgus infidum bonis,
Non pestilens invidia, non fragilis favor.
Non ille regno servit, aut regno imminens,
Vanos honores sequitur, aut fluxas opes,
Spei, metusque liber: haud illum niger
Edaxque livor dente degeneri petit.
Nec scelera populos inter atque urbes sita
Novit; nec omnes conscius strepitus pavet. &c.

Hy wilt zegghen, naer onze moeders spraeck:

Gheen ander meer gherust, gheen ander vryer leven,
Gheen dat zo feyl-loos is, by wien meer is ghebleven
De oude wijs’ en deughd, als dat verlaeten heeft
De mueren van de ste’en, en in de bosschen leeft.
Die zich geheylicht heeft den toppen van de berghen,
En zal gheen dulligheyd van ghierigh herte terghen;
Gheen valsch en trouw’loos volck, geen vuyl gepuffels lucht
Gheen pestsche nijdigheyd, gheen brooze gunst, noch zucht.
Het rijck hy niet en dient, noch leght op ’t rijcke laeghen,
Gheen ydel eer hy volght, gheen gheld-lust komt hem plaeghen,
Vry van al hoop en vrees, gheen wraet, of swarte beet
Van on-gunsts bastaerd tand, zijn in-gewand op-eet.
De linckerny des volcks, de steedsche schelmeryen
En kent hy oock niet eens, en zoud’ hy oock niet ly’en:
Al wat-men klapt of snapt, in ’t minste, noch in ’t meest,
Gherust en on-bewust, de zulcke niet en vreest.
[p. 274]
Even-wel en wil ick hier niet alle menschen af-schricken, om zich t’eenemael de regieringhe van haer lieve Vader-land te ont-trecken: en die by namen, die God de Heere met bequaemheyd, en vereyschte gaven ghekroont heeft. Want de machten en ampten zijn van God de Heere in-ghestelt en bevestight, op dat het menschelick ghezelschap in orden, en goede tucht zoude mogen ghehouden werden. Daer en is gheen macht dan van Gode, en die machten zijn, zijn van Gode gheordonneert. Behalven dat het een klaer bewijs is van een na-laetighe en sloffighe ziele, voor zich zelven alleen te leven, en zijn keersse onder een koren-mate te versteken: wanneer ghy u Vader-land, met een goede ghewisse, al waer ’t oock, met uw groot on-ghemack, dienst en nuttigheyd kont by-brenghen. Iae de wetten hebben hier in oock zoo neerstelick voor-zien, dat zy de on-willige daer toe ghedrongen hebben. Zoo spreken de Keyserlicke in-stellinghen. De munerib. & honor. Zoo yemant een Magistraet verkoren zijnde, het op-gheleyde ampt weyghert te bedienen; zal ghedronghen werden door de Presidenten het ampt aen te nemen, met zulcke hulp-middelen, als de vooghden plachten ghedronghen te werden, om aen te nemen den last, die haer wert toe-ghevought. Maer het gaeter huyden ten dage alzoo toe, dat deze wet niet vele en houft te werck gestelt te werden. Wie isser nu, die met Saul zich onder de vaten versteken zoude, wanneer hy tot een hooghe staet zoude gheroupen werden? Iae men vint-er ghelijck eertijds by de eer-zuchtige Romeynen, Quos tanta invasit honorum cupiditas, ut vel cÏlum ruere, dummodo Magistratum adipiscerentur, optarent: Den welcken (als VARRO spreeckt) zoo groote begheerte van eere in-ghenomen heeft, dat zy wenschen zouden, dat de hemel viele, als zy maer een Magistraetschap verkrijghen konden. Daerom heeft eertijds ALEXANDER SEVERVS grooten lof verdient, die de eer-ghierighe menschen, en [p. 275] die naer staeten stonden, niet alleenelick als on-nutte, maer oock als schadelicke pesten, uyt alle regieringhe ghehouden heeft; en daer-en-teghen stille lieden, die de ruste van een in-ghetogen leven zochten, doch bequaem en voor-zichtigh waeren, daer toe ghedwonghen. Alzoo wanneer hy eens yemand tot een hooghe staet bestemt hadde, die, op dat hy daer toe kommen zoude, zich in de vlucht begheven hadde, heeft den zelven metter haesten, hoe-wel hy zeer teghen-worstelde, wederom doen haelen, en met die weerdigheyd vereert; zegghende tot hem, dat die alleene de eere weerdigh waeren, die zich de zelve niet weerdigh en hielden. De zelve Keyser heeft oock met een zoete streke OVINIVM CAMILLVM uyt het ghetal der Raeds-heeren ghestelt, om dat hy verdacht was naer het rijcke te staen. Want als hy hem te Hove gheroupen hadde, heeft hem, hy met een kleyn mondeken, bedanckt; dat hy zorghe van de Republijcke, die de on-willighe op-gheleyt wiert, van zelfs hadde willen aen-veerden. De zelve wijsheyd heeft CAREL DE WYSE, Koninck van Vranckrijck oock ghebruyckt, die het Conestabelschap van het rijcke aen BERTRANDUS GVESCLINVS op-ghedraghen heeft, die het zelve, langhe, en vele van zich gheschoven hadde: verklarende dat het hem meer als ghenough was, dat hy de plaetse van een Ridder vullen mochte: zegghende daer by, dat die weerdigheyd zoo over-groot was, dat die zich behoorlick daer in quijten zoude, niet zoo zeer de gheringhste, als de grootste van het rijck bevelen zoude: en dat zijn fortune en zedigheyd zulcks niet lijden en konde, dat hy over de Neven, en bloed-verwanten van de Koninck heerschappye voeren zoude. Waer op de Koninck dit voor andwoorde gaf: wacht, dat ghy niet en meent BERTRANDE, dat uw weygheringhe by my plaetse hebben zoude. Want ick noch Broeder, noch Neve, noch Prince, noch Graef, noch Baender-heere in mijn rijck en hebbe, [p. 276] die u niet ghewillighlick en zal ghehoorzaemen: en die anders doet, zal mijne macht en de uwe, met zijn ongheluck bevestigen. Waer door hy over-wonnen zijnde, hem eyndelick heeft laeten ghezegghen.
Maer het waer oock te wenschen, dat over-al die Godvruchtigheyd en voor-zichtigheyd ghebruyckt wiert: dat, ghelijek [p. sic?] die Princen deden, oock de bequaemste, en verstandighste tot de eerste plaetsen verheven wierden. Oh, of niet het tegen-deel in zommige landen bespeurt en wiert! Hoor, wat de President du VAIR zeght: En ce temps rien n’a tant empesché les honnestes gens d’avoir des biens & honneurs, que de les meriter. Zoo spreeckt oock de DIANE van Monte-major: Estamos a tiempo, que merecer la cosa, es principal parte, para ne alcançar-la. Dat is: Wy beleven eenen tijd, daer niet zoo zeer de eerlicke lieden verhindert heeft, goederen, en eere te hebben, dan de zelve te verdienen. Maer stelt hier teghen het mannelick ghemoed van BOETHIVS, die de hooghe staeten met een ander ooghe in-ghezien heeft. Zoo dondert hy:

Quid dignum stolidis mentibus imprecer?
Opes, honores ambiant.
Et cum falsa gravi mole paraverint,
Tum vera cognoscant bona.

Dat is:

Wat zal ick tot een vloeck de zotte zielen zenden?
Dit: dat zy haer tot eer, en rijckdom mochten wenden.
En als in’t valsche goed nu is ghestelt haer voet,
Elck van haer weten magh, welck zy het ware goed.


[p. 277]

EMBLEMATA XXXVIII.

Liefdes brand verslint ’t verstand.


Zoo ist met haer gestelt, die, door de lust der minnen,
Gesteken en vervoert, verliezen hert en zinnen.
De liefd’ is als een hond, die dol en heet van bloet
Den mensche, door een beet, maeckt razend’ en verwoet.
Dan loopt hy gins en weer, niet door hem zelf gedreven,
De kop die draeyt hem om, de herssens hem begeven.
De honger, strop en tijd, naer ’t seggen van dien man;
Naer mijn, de helsche schrick dees siecken helpen can.

[p. 278]
                                Wt-legghinghe.


Wat vremdigheyd isser al van de liefde beschreven; maer hoe veel meer dwaesheyd wert daer in begaen! Daer en is niet zoo zeldzaem van de Poëten oyt verdicht, dat de Minne-priesters niet waerachtigh, of ten minsten waer-schijnelick maken. Daer ghinck wel zeven jaer zegghens toe, om alleen de frengien van dit fijne kleed te vertoonen, en slechts den om-treck, met doode verwen, af te schilderen. Die achter dezen Afgod verdult gheloopen hebben, zouden ons meer wonderen vertellen, als eenighe steert-sterre, of ander hemelsch schrick-teecken ons oyt voor-zeyd hebben. ’t Is ons genoegh het opper-vlack te lecken, en het binnenste voor die te laeten, die haer kraen-halzen tot de grond van deze vuyle pap ghesteken hebben.
Het is zeker, dat ghelijckerwijs gheen geweldigher tochten in ons en zijn, als die door de wind van deze weereldsche liefde werden aen-gesteken; zoo en isser oock niet, waer in de mensche zijn edelste deel meer verbastaert, en hem zelven verre onder de on-redelicke dieren wegh-werpt. Men zeght, datter een kruyd is, Potamautis ghenaemt, het welcke den mensche, die daer af gheproeft heeft, zoo verbijstert, en buyten hem zelven stelt, dat hy om en weer loopt, als of hy herssens noch zinnen hadde. Wat zullen wy anders van deze vleeschelicke liefde zegghen, als dat zy is een dievegghe van de reden, een moordster des verstands?
D’een wenscht een hondeken te zijn, om gheduerigh op de slippen van zijn Ioffrouw te zitten. Een ander houd de vloon geluckigh, en verheft het on-kruyd, ’t welck het vuyle sweet gebaet heeft. Deze draeght eenighe bandekens om den arm, die hy Faveurkens noemt, ghevlochten van zijde snoeren, en dat hoofd-ge[p. 279]was, dat Iffrouws [p. sic] herssens, als een vetten roock uyt-gedompt hebben. Daer zijnder oock gheweest, die haer Matresse over-leeft hebbende, dat smeerighe hayr besproken hebben, en haer rouw-kleederen daer mede gheboort. Zommighe zitten aen de mooze en jancken, en voeden haer met het on-zeker gheluyt, het welcke zy meenen onder het gehemelte van die zoete mond (als zy spreken) ghevormt te zijn: wenschende niet alleen de kruymtjens te eten, maer oock de beentjens te lecken, die noch vochtigh van haer zeever zijn.
Als zy nu de eere en het gheluck van haer ghezelschap hebben, ’t is haer een groote genueghte, niet alleen de handen, maer de schaduwe daer van, jae van haer voeten te kussen. ’t Is al gezegent, dat van haer gheroert en gehandelt wert. Daer zal-men ’t zoo weten te passen, dat de plaetse van den beker, die van Iffrouws [p. sic] koraele lippen, in het drincken, gheraeckt is, van Monsieur (hoe-wel on-weerdigh) niet en werde voor-by ghegaen. Al haer knicken en oogh-slaghen zijn zoo veel hangh-duymen, daer zijn deure moet op-draeyen. De maete van al zijn bedrijf wert by haer gekerft en ghesneden: en dry-dubbel gheluckigh is hy, wanneer hy weet de gelegentheyd te koopen, en die zachtste tijden van spreken waer te nemen.
En is hy oock niet wel een nedrighe dienaer, die gheen ander grootheyd en wenscht, als zijn leven lanck haer eyghen slave te wezen? Iae tot hier toe, dat gelijck eertijds de on-matige heersch-lust zoo verre uyt-geborsten is, dat de Romeynsche meesters het leven en de dood van haer slaven in haer gewelt hadden, hy niet alleenelick dat jock onder-gaen en wilt, maer zelfs zijn ziele vereyghenen, op dat hy geheelick ont-zelft, haer alleen zoude toe-kommen.
In het scheyden bijt hy haer, ick en weet wat vremde wenschen [p. 280] in d’oore. Zoo veel ghenueghte in haer slapen, als hy on-ruste en gewoel zal hebben, door den dorst van haer tegenwoordigheyd; zoo veel zoete droom-beelden, als hy zuchten om haeren’t wille getrocken en traenen ghelaeten heeft. En als hy nu zijn af-scheyd genomen heeft, en half-weghe te huys gekommen is, zal hy zomtijds noch wel weder-keeren, om het klinck-ketentjen te kussen, en de klopper zijnen tol te gheven: daer by denckende, Gheluckigh tuygh, die zoo menigh-mael van mijn Enghel beaessemt, en van haer handen geraeckt zijt! Och of ick zomtijds mocht wezen, dat ghy zijt: haghel noch sneeuw en zoude my vervelen, noch mijn blaeckende vier in ’t minste uyt-blusschen, dat anders gheen voedsel en begheert, als de geur van dien lieffelicken hypocras, die onder de slicke borst van mijn Goddinne gemaeckt is.
Dit en zijn gheen swanghere ghedichten, of verzierde kortwijlen, als in mijn eyghen hof ghegroeyt zijnde: daer en wert niet by-gedaen, dat ick eertijds niet gehoort, of in mijn leegher jaren ghelezen hebbe: als de tijd my zoo weynigh stond, als hy my nu dier en kostelick is.
Voeght dit daer oock by; (daer ick oock wel naerder bescheyd van gheven zoude) datter in onze eeuwe, onder onzen hemel gevonden zijn, die in het schrijven van een minne-brief, zoo verhit in haere herts-tochten gheworden zijn, dat zy een stucksken van haer vingher gesneden hebben, en het zelve, in den brief gesloten, aen haer Iffrouw [p. sic] ghezonden hebben. En noch en zijn dit maer gemeene zelf-eynden; maer die het loot draghen, daer de weerde van het geheele laecken opgeslaghen is.
Die in de weereld leven, zullen dit met koude en lauwigheyd lezen, en misschien oock mede-lijden met my hebben; dat ick, met een magere stijl, als wondere vremdigheden voor-stelle, daer toe zy al huckende nauwelicks haer ooren en zouden leenen.
[p. 281]
Ick wil dat lichtelick toe-staen: doch ick en wil haer deze on-zinnighe wijsheyd niet benijden: maer, tot bewijs van ons voor-gestelde onder-werp, de zelve ghebruycken. ARIOSTO zal ons mede den zelven dienst doen.

Chi mette il pié sù l’amorosa pania,
Cerchi ritrarlo, en non v’inveschi l’ale:
Che non è in somma Amor se non insania,
A judicio de’ savij universale.&c.
E quale é di pazzia segno piu espresso,
Che per altri voler, perder se stesso?
Varij gli effetti son, ma la pazzia
E tutt’una; però che li fa uscire,
Gli é, come una gran selva, ove la via
Conviene à forza à chi vi va fallire.
Chi sù, chi giu; chi ça, chi la travia.
Per concluder’ in somma, io vi vo dire:
A chi in amor s’invecchia, oltr’ogni pena,
Si convengono i ceppi, e la catena.

Dat is:
Die zijnen voet in ’t lijm van Venus looze stanghen
Ghezet heeft, treckes’ uyt, al-eer hy wert gevanghen,
En aen zijn vlerck verlijmt: want liefde voor gewis,
(De wijze zegghen ’t al) een groote dulheyd is.
En wat is (als ghy ’t wel met oordeel zullet weghen,
En met gheen knibbel-lust moed-willigh gaen daer teghen)
Een uyt-gedruckter merck van dwaesheyd, als door min,
Verliezen eyghen zelf, om anders lust en zin.
De wercken zijn verscheen, maer om rond uyt te spreken,
De dwaesheyd is al een: welck als een bosch vol kreken,
[p. 282]
Vol heuvels en on-weghs, de reyzers gantsch verdwaelt,
Daer d’een hier, d’ander daer, d’een klimt en d’ander daelt.
Jn’t kort, en tot besluyt, die in vrouw Venus handen
Wert oud en grijs, verstrickt door hare wijfsche banden;
Behalven ander straf, dees hem met recht toe-hoort,
Dat hy oock zy wel strack geketent en ghekoort.

Maer laet ons even-wel met deze straffe niet ghewieght zijn: maer zoo veel in ons is, hulp en water toe-bringhen, om dezen brand te dempen, of immers te minderen. Mach het even-wel niet baten, het zal ten minsten dit ghebruyck hebben, dat het tot een wensch van zijne ghenegentheyd, en een over-tuyginghe van anders moed-willighe dertelheyd zal verstrecken.
Waer uyt komt dan dit vuyle schuym der ziedende lusten, die des mensches leven met zulcke on-geregelde tochten, en on-rustighe beweginghen zoo over-dweerscht? Nerghens anders, als uyt eyghen liefde, en Gods verzuymenisse: of veel beter, uyt eyghen haet, en Gods verloocheninghe. Want zy schijnen wel haer zelven lief te hebben, die haer vleesch den vollen toom geven; maer in der daet, en hebben zy gheen meerder vyanden, als haer eyghen zelven. Zy verbannen God uyt haer herte, om den duyvel de heele ruymte te gheven; en daer gheen gheneuchte of gheluckzaligheyd en is, als in de ruste en vernoeginghe van de ziele, willen zy die zoecken in die vleeschelicke beweginge, die gheen dam of steutsel en heeft, als vermoeytheyd, of wan-hope. Dat is recht een hemel in de helle smeden: en den aerd van de visschen naer-volghen, die in de vloeden en stroomen van on-stuymige baeren haer vermaecken, en in stille wateren niet leven en konnen. Maer deze en konnen daer uyt, noch daer in leven. Hoe leven? Zeght beter sterven. Want zoo de ziele de oorsprongh des levens is, zoo [p. 283] en konnen zy niet leven, die de zelve versmoort of gheworght hebben.
Wat raed dan vrienden! Hoort tot dien eynde, wat den Oud-vader AVGVSTYN bejeghent is. Deze heylighe man in twijffel staende, om hem zelven tot het Christendom te begheven, zeer dapper aen-ghevochten zijnde van de lusten des vleeschs, daer hy zeer toe gheneghen was, en die hem zeer swaerlick vielen te verlaeten, is in een hof in zijn eenigheyd gheweken, alwaer hy tot twee-maels toe de stemme van een kind hoorde, zegghende Neemt en leeft. Terstond op dat gheluyd, nemende de Brieven van de Apostel Paulus in zijn handen, vint hy, in het open-slaen, de laetste veerzen van het derthiende Capittel tot de Romeynen: alwaer hy deze woorden las. Laet ons eerbaerlick wandelen, als in den daghe: niet in brassen ende dronckenschap; niet in slaep-kameren ende wulpsheden; niet in kijven ende nijdigheyd: maer doet aen den Heere Iesum Christum, ende en bezorght het vleesch niet tot lusten. Dit gheheylighde Vat des Heeren, en heeft gheen ander spore of prickelingh van doene: zijn vlottende ghedachten werden hier door ghekalmt; zijn begheerten ghetemt en ghebroken. Ende het zy, dat deze stemme on-middelick van God quam; of wel ander-zins, door een Goddelick beleyt, gheschiet zy; hy nam een vast besluyt, zonder ander openbaringhe te verwachten, om dezen hemelschen raed geheelick naer te volghen, en zijn overigh leven God de Heere op te offeren. Het welck hy oock tot gewisse troost zijner zielen, en stichtinghe van zijne na-kommelinghen, gheluckelick vol-bracht heeft.
Dir is oock de opperste hulp-middel, die ick onze volgh-lusten kan voor-stellen. Want hier door wert-men allenghskens ghewent, zijn plicht te kennen; de zoetheyd van den hemel de smaecken; van die ysselicke smerten der hellen te verschricken. Hier door [p. 284] krijght-men ghemeenschap met God, en een zorghsaeme vreeze, om van dat verteerende vier niet verslonden te werden. ’T is zeker, dat het licht der Zeeuwen, de Arts-vader van onze Poëten getuyght:

Ghelijck-men ’t zachte was ziet voor den viere vlieten,
Soo moet de vuyle lust uyt onzen gheest verschieten,
Soo haest men denckt op God. Een heyligh over-legh
Versterckt een swack ghemoet, en drijft de zonden wegh.

[p. 285]

EMBLEMATA IV.

Een goed gelaet, een zoet verraed.


Vertrouw niet al te licht het zoet gelach der baren,
Die haer zoo zacht en heusch geleert zijn t’openbaren:
Want die zich rust in zee, deur haere stilt’ verleyt,
Die haest, in haeren schoot, te laet om hulpe schreyt.
’t Is niet al goud, wat blinckt. Verlaet u niet op gunste,
Noch zoetheyd van gelaet: ’t is recht de hofsche kunste,
Deur vriendelick gezicht, en deur beleefd ont-hael,
Te dooden met een kus, en zuycker-zoet regael.

[p. 286]
                                Wt-legginghe.


Gheen leegher dingh des weerelds, noch dat meer naer een bloot en kruypende herte smaeckt, als zijn beloften niet ghestand te doen. Waerom en zal ick niet opentlick durven weygheren, dat ick bedecktelick durve, niet in ’t werck te stellen? Is het niet daerom, dat mijn voor-hoofd niet sterck ghenough en is, om het aen-zicht van mijn ghemoed aen te trecken? Zoo toon ick dan, dat ick veel minder ben, als die my durft klaerlick voor-legghen, dat ick noch met woorden, noch met ghebeer en durve af-slaen. Maer ghy ont-ziet den on-danck, en wilt de gapende met een ydel hope zuyghen, op dat zy van u gheen weer-zien en krijghen: en wilt alzoo met een dochter twee schoon-zonen maecken. Wel te rechte zeght ALCIBIADES, in die heerlicke maeltijd, van PLATO zoo konstelick toe-bereyd, dat hy met schaemte over-loopen wiert, zoo dickwils als hy SOCRATES te ghemoete quam, om dat hy hem zijn belofte niet ghehouden en hadde: wenschende daerom, dat SOCRATES uyt dit leven mochte scheyden. Doch oordeelt hier van, met goed onder-scheyd. EVSTATHIVS, de uyt-leggher van HOMERVS, ghetuyght ons, datter dry oorzaecken zijn, om welcker wille de menschen ghemeenelick ont-breken, om haer belofte te naer te kommen. De eene is, om dat zy, van het beghinsel af, een op-ghezet voor-nemen ghehadt hebben, om met een schoon ghelaet te bedrieghen; en niet belooft en hebben, als met zulck een meeninghe. De tweede is, om dies-wille dat zy, uyt eenighe tusschen-reden, zich berouwen over haer belofte: het welcke die ghene veel-tijds ont-moet, die lichtvaerdelick elck end’ een beloven, zonder van te vooren te over-legghen, aen wien zy, van bloeds of ghewisses weghen, meest verbonden zijn. De derde, [p. 287] ende laetste oorzaecke is, om dat hy in on-moghelickheyd ghebrocht is, van zijn verbintenisse te konnen vol-doen. Het eerste, zeght hy, is een vrucht van booze wille; het ander, van een swack oordeel; het derde, van een kranck vermoghen. Het tweede magh zom-tijds, het derde moet altijds verschoont werden. Maar zoo veel het eerste belanght, daer van zeght CICERO: Totius injustiti¾ nulla est capitalior, quam eorum, qui cùm maximè fallunt, id agunt, ut boni videantur. Dat is: Het hoofd-stuck van alle on-rechtveerdigheyd is, als yemand met op-zet bedrieghende, nochtans het zoo weet te maecken, dat hy noch een goed man schijnt te wezen. ’T is nochtans onder onze menschen zeer gemeen, hoe-wel oock niet te verschoonelicker. Hoor, wat de Heydensche Poeet zeght:

Tuta, frequensque via est, per amici fallere nomen:
Tuta, frequensque licet sit via, crimen habet.
Dit is zijn meeninghe:
’T is een ghemeene wegh, en, als heel veyl, gheprezen;
Bedrieghen, deur de naem van een zeer goede vriend.
Maer of die wegh ghemeen, en veyligh oock kan wezen;
’T is een mis-dadigh stuck, dat menschen niet en dient.

Verre moet dan uyt onze herten verbannen werden, die bedrieghelicke reghel, die beyde de zijden, in onze gemeenen omme-gangh, schijnt vervult te hebben:

Promittas, facito. quid enim promittere l¾dit?
Promissis dives quilibet esse potest.
Dit zinght de zelve Meester:
Maeckt dat ghy maer belooft.
Wat kan belofte schaden?
Elck een hier deur ghelooft,
Dat hy is rijck gheladen.

[p. 288]
Maer ick werde hier in-dachtigh van een droom, die dit Zinne-beeld tot een fackel zal konnen dienen.

Jn ’t kriecken van den dagh, wanneer de eerste droomen,
Ont-last van d’eerste mist, en d’alder-grofste doomen,
Ghedaelt deur d’horen-poort’, niet met een leughen-beeld,
(Dat onze ziel beraeght, en onze reden steelt)
Maer met een waer ghezicht in onze herssens rijzen,
En in half-wacker slaep veel wonder’ dinghen wijzen;
Verscheen voor my een vrouw, van gheen gemeene staet,
Maer hoogher van geboort, en van gheen menschen zaed.
Haer hayr was wonder schoon, en in haer Enghelsch wezen
Was ick en weet wat zoets, en oock wat groots te lezen:
Haer oogh-licht hadd’ de zee zeer licht tot vré ghebracht,
En een droef hemels-lucht geheldert door zijn kracht.
Haer voor-hoofd was met eer en majesteyt beschreven,
Haer mond, half-lachs gestelt, scheen roozen uyt te gheven:
En als zy maer de deur’ van hare stem ont-sloot,
Een heunigh-ratigh zoet uyt hare lippen vloodt.
Haer leden allesins verrijckt met Venus-gaven,
Die maeckten wien-ze zagh, van stonden aen tot slaven:
’t Zy dat zy gingh of stond, ’t zy dat zy sweegh of sprack,
Het alder-steeghste hoofd, het hardste hert zy brack.
Zy hadd’ de handen vol, zoo veel zy konden vaeten,
Met ballen vol van winds, met flessen vol van staeten,
Met zacken vol van roock, met doozen vol van gunst,
Met burzen vol gestreel, en woorden vol van kunst.
Men zagh rontom dees Nymph’ een groote bende krielen,
En met een groot ghedruysch demoedigh neder-knielen,
Scholieren, pen-ghesnor, Matroozen, hofsche lien,
En hacke-packxken zoon wiert oock daer by ghezien.
[p. 289]
Jck merckt’ oock met een oogh, aen hare zijde wrijven,
Een on-getijdigh volck van onbeschaemde wijven:
D’een sprack voor haeren man, en d’ander voor haer kint,
Elck een, naer dat hy was tot dees of gheen’ ghezint.
D’een lagh wat naerder by, en d’ander meer verschoven,
Naer dat hy beter kost met deze vrouwe hoven:
Nochtans wiert elck end’ een veel hope toe-gevoeght,
En yder niet vernoeght, gingh van haer gantsch vernoeght,
Daer hingh aen hare zijd’, ghelijck een jaghers tasse,
Zeer groot, breed, diep, en hol, dat de gevrijde kasse
Van haren winckel was, met rijck gesteent’ deur-wrocht,
Wt ’t morgen-roodigh land van d’Indiaen ghebrocht.
Hier laghen in-gehoopt veel Commissarisschappen,
Raedsschappen van ’t gerecht, veel Reken-meesterschappen:
Jn ’t roeren wert gezien ’t ampt van een President,
En wederom een staet my weynigh noch bekent.
Die onder-stond te staen naer ’t ampt eens Pensionaris,
Of die om-helzen wou den last eens Secretaris,
Die zagh hier zijn gherief: Burghmeesters, Wet, en Raed,
Vroedschappen, Thresoriers, elck een vont hier zijn staet.
Maer die van leegher bloed, of kleyne van vermoghen,
Met een neer-valligh oogh, tot minder staten bogen,
En sloeghe oock niet mis; maer zaghen haer gherief,
Al was het haer noch niet bezegelt met een brief.
Die Roeper wilde zijn, of liever had behaghen
Het wapen op de borst van land of stadt te draghen;
Die dieven leyden wou, of liever d’eere droegh,
Dat hy-ze met een sweert, of heete roede sloegh;
Die ’t volck voor-lezen wou, die kercken wou bewaeren,
Die met een sweep of stock de honden wou vervaeren,
[p. 290]
(’t Gezalfd’ en raeck ick niet) elck toefde deze vrouw,
Elck kusten haer de slip, elck trock haer by de mouw.
Elck een was nijdigh-heet om in dees tass’ te vissen;
Elck zocht zijn brand en koorts in deze beeck te slissen;
Elck zagh op haer geswel; en noyt haer yemand zagh,
Of wiert vervoert deur zucht van eer en groot gezagh.
Zoo yemand, als ’t gebeurt, van spijt begon te groonen,
De vrouw stracks in de weer, die gingh het stuck verschoonen,
Zy hief haer tass’ maer op, en toond’ hem al de keur:
Maer als ick ’t vond daer naer ’t was recht een vogel-leur.
Zy was, oft anders scheen, aen d’alder-kloeckste lieden
Een stief-moer, die alleen met hope van haer schieden:
Aen ander’ met een hooft van yzer, loot, of bert,
Naer haren lichten aerd, droegh zy een moeders hert.
D’een wiert terstont vernought, die sich oock stracks deed’ achten;
De ander most, eylaes! op ydel hope wachten,
D’een thien jaer, d’ander vijf, d’een minder, d’ander meer;
En zommigh’, hoe bequaem, en kreghen noyt een keer.
De een wiert uyt-gestelt, met wacht het sal haest kommen:
Een ander wiert ghepaeyt met deze blauwe blommen,
En twijffelt aen my niet, ick zal daer acht op slaen:
Maer ’t zijn al linckernyen, zeer qualick om te raen.
Ick zagh mids-dien het volck een dicken aessem blaezen,
En met een noest gedrangh, ontrent dees Nymphe raezen:
D’een wreef den ander af, en spaerde moeyt noch pijn,
Om by haer, hoe het gingh, de naest en d’eerst te zijn.
Voor haer gingh, vol van pracht, met feestelicke treden,
Me-vrouwe de Fortuyn, die doof, blind, zonder reden,
En lichter als een pluym, en broozer als een glas,
Jn ’t midden van het volck, als by gevalle was.
[p. 291]
Haer wille was een wet om die om hoogh te trecken,
Om ghene weer te doen, het stof en d’aerd’ te lecken:
Maer zottinn’, als zy was, en vol van boozen aerd,
Deughd was by haer veracht, on-deughd in grooter waerd’.
Op dit gherucht des volcks, en al dit woeligh drijven,
En kond’ ick oock niet wel meer in mijn ruste blijven:
Ick vliegh op met een sprongh, en ziende, voor mijn bed,
Zoo schoon een vrouw-persoon, zoo cierlick op-ghezet;
Ick neem de stoutheyd aen, deur keurigheyd ont-steken,
Te vraghen naer haer naem, en op dees wijs te spreken:
Goddinne, kom wat by, verhael my onverblomt;
Van waer ist, dat ghy zijt, van waer ist, dat ghy komt?
Waer zijt ghy, zegh my, t’huys? het schijnt wel aen uw wezen,
Aen uw ghebaer en draght, dat ghy niet zijt gherezen
Wt eenigh leegh gheslacht, dat noch in ’t duyster light.
Uw wanghen, uwe mond, uw voor-hoofd, uw ghezicht,
En al wat aen u leeft, zijn merckelicke sporen,
Dat ghy niet van een vrouw, of sterflick mensch gheboren,
Maer van den hemel zijt: al wat mijn oogh oyt zagh,
’t Js niet als duysternis, by dezen hellen dagh.
Mijn vraegh was nauw ten eynd, en noch half af-gesneden,
Haer antwoord was bereyd, met dier-gelijcke reden;
Ick ben Belofte, vriend, wiens hoogh en breed ghebied,
Noch aerd, noch zee, noch lucht, noch eenigh dingh ont-vliet.
De bende, die ghy ziet mijn treden warme maecken,
Die volght my op mijn woord, als een ghewisse baecken:
Jck ben ghe-eert, gevreest, en ’t alder-sterckste hert,
Wanneer het my maer hoort, terstond verswacket wert.
Mijn wooningh is ghevest, daer ick my gae vermaecken
Jn huyzen hoogh-gebouwt, in princelicke daecken,
[p. 292]
Daer zalen, kamers zijn, verciert met zijd’ en goud,
Met gladde marmer-steen, met gittigh ebben-hout.
Al wat in hoogheyd is, de Princen en de Heeren
Van groot en en kleynder reeck’, zy moeten alle keeren
Op d’herr’ van mijn begeert: ick roer’ om, en ick stil’
Volck, landen, huyzen, ste’en, al naer mijn enckel wil.
Jck maecke rust en vré, doe weeld’ en rijckdom bloeyen;
Jck maecke twist en krijgh, doe nood en armoed’ groeyen:
’t Buyght alles onder my: een woord van my gezeght
Is stercker als ’t ghebied eens Koninghs aen zijn knecht.
Het moedigh krijgh-geslacht, haer goed en bloed verstorten;
Het zee-volck insghelijcks haer leven gaen verkorten,
En al tot mijnen dienst: een yder die wat weet,
Die lijdt, om mijnen’t wil, veel onrust, zorgh en leed.
Die hoogh-gebrauwde lien, die in de boucken vroeten,
En konnen, zonder my, haer dorst, noch hongher boeten:
Poëten zoucken my; wat penn’, pinceelen voert,
’t Is al met heeten lust tot mijnen dienst vervoert.
Het Kerckelicke volck (’t en dient niet al verschoonet)
Die zoucken somtijds oock van my te zijn beloonet:
Zieck-meester, Advocaet, Notaris, Procureur,
Zy komen al te zaem gevloghen naer mijn leur.
De fiere Courtizaen, die hovelicke gasten,
Ghedreven deur mijn zeyl, naer my gestadigh vasten:
De Raeds-heer, hoe geleert, hoe stemmigh dat hy zy,
En wie daer meer mocht zijn, zy roepen al naer my.
Mijn zijd’ en is noyt vry van allerhande knechten,
Die onghetijdigh stout, als klissen aen my hechten:
Jck jaghe niemand wegh, maer houd’ elck een by my,
Doch met een onderscheyd van hoogh en leegher ry.
[p. 293]
De eene, neem’ ick lust, tot hooghe staet te heffen,
Wat dat een deel ghesnor daer tegen staen en keffen;
De ander’, noch zoo groot van wijsheyd en verstand,
Die houd’ ick eeuwelick in een on-zeker stand;
En als zy grijs en grauw geworden zijn van beyen,
Jck zend’ ze dan noch t’huys by haeren heyrd te schreyen,
Te wachten, met verdriet, te wenschen naer den tijd,
Dat zy van spot, en spijt, eens mochten zijn bevrijdt.
Ick vley’, als ick beveel’, en niemand kan het voelen:
Ick weet het waer’, en ’t valsch, zoo onder een te broelen,
Dat voedend’ elck end’ een, met ydel hoop’ en waen,
Een yder, zonder grond, heel zeker dunckt te staen.
Zoo sprack dit listigh wijf, en noch meer ander dinghen,
Die ick niet derven zou hier nu te voor-schijn bringhen.
’t Js oock hier med’ genough, voor die maer slechts onthoud,
Dat hy is gantsch verdwaelt, die op Belofte bouwt.


[p. 294]

EMBLEMATA.
XL.

Het aenzicht wijst, wat de ziele prijst.


DAer ’t herte vol van is, dat zal het aenzicht wijzen.
De tongh en al ons doen, met volle maeten, prijzen,
Wat dat de geest bemint: wanneer hy oock wat haet,
Het zelf, als vast gedruckt, in onze leden staet.
Zoo hoeft ghy, dan, ô vriend, van my hier niet te leeren,
Wat dat dez’ jonge maeghd, met eer, wel zou begeeren.
Zy knoopt hier gras te zaem, op dat sy mocht verstaen,
Of ’t kroontjen van haer trouw niet haest zal zijn gedaen.

[p. 295]
                                Wt-legginghe.


De natuere, jonckheyd, en gezondheyd, drie krachtige school-meesters, blaezen geduerigh en ontsteken, in het huys, daer zy woonen, een heet vier van natuerlicke lusten; die den weerd ghestadelick roepen en drijven tot het gene niet veroorloft en is, als tusschen twee echt-ghenooten. Wanneer wy ons maer eerst en beginnen te ont-nesten, uyt de natuerlicke eenvoudigheyd der jaeren, die ons in state stellen, om testament te konnen maecken; wy vinden ons zoo haest genegen, om erfghenaemen voort te teelen. Tout le mouvement du monde se resoult & rend en cest accouplage: c’est une matiere infuse par tout: c’est un centre, où toutes choses regardent. Alle de beweghinghe des weerelds, zeght de Heer van Montaigne, ont-doet en gheeft sich over in die tsamen-paringhe: ’t is een stoffe, die over al in-gestort is: ’t is een middel-punt, daer naer alle dinghen zien ende toe-loopen. ’t Is te vergeefs ghestremt en gesteuyt, wanneer de vloed over de dijcken swelt. ’t Is oock moeyelick, die begeerten den necke te breken, met den hamer van natuerlicke redenen. ’t Is een duyvel, die niet uyt-ghedreven en wert, als met vasten en bidden. Dat MARTIALIS zeght van NIGRINA, heeft by naer de geheele weereld in-gewonden en gewonnen:

Te patrios miscere juvat cum conjuge census,
Gaudentem socio, participemque viro.

Neem dit zoo wat ruymer, en niet buyten de zin en waerheyd:

Het staet u gantsch wel aen, uw vaderlicke schatten,
En wat ghy hebt ge-erft, te menghen met een man:
’t Ghezelschap u behaeght (en wat ick kan bevatten)
Het mannelick ghebruyck niet teghen zijn en kan.

[p. 296]
Daer wert erghens van een ghezeght, dat de bruydloft en de ouderdom van een natuere zijn. Want wy begeeren-ze, voeght hy daer by, alle te beprouven: en wanneer wy daer toe gheraeckt zijn, bedroeven wy ons. Het welcke zeker, met die ruymte ghestelt zijnde, door ervarentheyd van velen, lichtelick kan wederleght werden. Ghelijckerwijs oock dit: dat de vrouwe den man niet toe en brenght, als twee ghenueghelicke daghen, den trouw-dagh, en den sterf-dagh. Iae noch dit en kan voor gheen ghereed gheld aen-ghenomen werden, ’t welck een METELLVS NVMIDICVS openbaerlick tot het volck zeyde, met deze woorden:
Si sine uxore, Quirites, possemus esse, omnes eâ molestiâ careremus: sed quoniam ita natura tradidit, ut nec cum illis satis commodè, nec sine illis ullo modo vivi possit; saluti perpetu¾ potius, quam brevi voluptati consulendum. Dit behelzen deze woorden: Konden wy, Romeynsche burghers, zonder vrouwe wezen, wy zouden alle die moeyte wel derven: maer dewijle de natuere dit leert, dat wy niet gemackelick ghenough met dezelve, noch geensins zonder haer en konnen leven; moeten wy ons veel eer beraden met een geduerigh wel-varen, als met een korte wel-lust. Wie kan oock dit aen-nemen?

L’homme une fois marié,
Qui lié
Se revoit par mariage;
Par deux fois se vient ranger
Au danger,
Sauvé du premier naufrage.

Dat is, op de zelve maete en voeten:

Een man zijnde eens ghetrouwt,
Die er-houwt,
En in banden we’er wilt kommen:
[p. 297]
Twee-maels stelt hy sich voorwaer
Jn ghevaer,
Eens van schip-breuck zijnd’ ont-swommen.

Maer veel meer staet ons toe te staen, en met onze beyde armen te om-grijpen, dat de Vandoomsche Poeet voor-zinght:

Un plus grand bien ne se trouve en la vie,
De soy fascheuse & bouïllante d’envie,
D’ambition & d’honneur importun;
Que de trouver entre mille quelqu’un,
Auquel on puisse, avecques confiance,
Dire sans fard tout cela que l’on pense.
Amour nous faict tel plaisir esprouver:
L’amitié faict le bon amy trouver.
Comme pourroit un homme sociable
Avoir party, qui luy fust agreable,
Pour vivre ensemble en toute loyauté,
Sans s’allier a la douce beauté
D’une tressage & vertueuse dame?
Pour n’estre plus, que d’un corps en une ame;
Vn seule esprit, qui se puisse enflammer
Tant seulement du seul honneur d’aymer:
Ne cerchant point de son ardeur extreme
Autre loyer si non que l’amour mesme,
Qu’en bien aymant, de se voir bien aymé?

Zijt ghy niet te zeer verleckert, lees oock de over-stellinghe:

Jn’t leven, van zich zelf, met moeyt’ en pijn beslaghen,
Vol eer-zucht en on-rust, vol nijd en quade laghen,
[p. 298]
En isser niet zoo goed, als datmen een goed vrind,
Al waer het oock maer een, en onder duyzend vind:
Aen wien wy, wel-gherust, en rond uyt konnen zegghen,
Al wat wy in ons hert, in ’t duyster overlegghen.
De liefde doet alleen ons proeven deze vreughd:
De vriendschap hert en zin, met een goed vriend, verheught:
Maer hoe kan nu een mensch, ghezelligh van natueren,
Verkiezen eenigh deel, en zoo daer by verdueren,
Om, met een trouwe band, te leven steeds te zaem,
Dat onverdrietigh zy, en wonder aenghenaem;
En dat hy niet een fraey’ en zoete schoonheyd trouwe,
Van een zeer wijze maeghd en deughdelicke vrouwe:
Om dan niet meer te zijn als, twee tot een ghebrocht,
Twee lijven en een ziel, door eenen gheest verknocht.
Een gheest die alleen kan ontsteken zijn, van binnen,
Van d’eer en zoete vreughd van grondelick te minnen:
Die anders gheenen loon van zijnen brand begheert,
Als liefde, die zijn liefd’ met liefde weer vereert.

Daerom heeft oock PYTHAGORAS wel een scherpe ros-kam verdiend, welcke zijnde, op eenen tijd, zeer belefdelick en ernstigh van een vriend ghenood, om zijn onder-trouwe en bruydloft, met zijn teghenwoordigheyd, te vereeren; gaf voor antwoorde, dat hem niet zoo zeer ter herten en konde gaen, als te wezen by een zoo drouve en beweenelicke dood. Willende te kennen gheven, dat een vrouwe te trouwen, niet anders en was, als zich in een graf te legghen. Aerde en water moest hy werden, die dorste zegghen; dat, die dien knoop en houwelicken band ghevonden hadde, hadde een schoone gelegentheyd en middel ghevonden, om zich van de menschen te wreken: als zijnde een strop, of garen [p. 299] om beesten te betrappen, en die daer naer, met een kleyn vierken, te braden, en verteeren. ’t Is waer, dat die heylighe verbintenisse niet t’eenemael vry en is van alle on-ghemack. Maer waer vint ghy wijn zonder moer; bier zonder ghist; hout zonder schors; koren zonder kaf; roozen zonder doorn? Zeker, hy ware weerdigh in het aenzicht ghespoghen, en de tanden ghebroken te werden (als ®SCHYLVS spreeckt) die daerom dat alles, met verachtinghe, of verwerpinghe wilde verdoemen. Daer en is, in dit arme leven, gheen geniet van vermaeck of wellust, die eenparigh en effen zy: maer het is al knobbeligh en onder-menght met vele drijvingen, die de natuere teghen en koortzigh zijn.
Zoo en wert de Ionck-vrouw van ons Zinne-beeld niet ten toone gestelt, om voor de kijckers en gaep-stocken een zots-kolve of polleken te draghen: maer alleenelick om af te beelden de aen-geboren genegentheyd die ons int gemeen van den hemel in-gestort is, om ons zelven tijdelick te eeuwighen, door de rancken, die in verre eeuwen, van onse stock schieten.


[p. 300]

EMBLEMATA.
XLI.

Wilt ghy vasten rijckdom hebben?
Wilt hem by den armen legghen.


ZO Jonckvrou, gae zo voort! laet op het water drijven
    U brood, der visschen aes, niet schaerselic gezaeyt,
Het kostjen is gheringh, en ’t zal oock wel beklijven,
    Als ghy van desen ougst de vette vruchten maeyt.
Maer noch ist niet genoegh: ghy moet hier by gedencken,
    Dat ghy der armen nood te gheener tijdt vergeet,
’T en zal uw ziel niet schaen, noch oock uw rijckdom krencken,
    Want t’wert met Gods beloft van s’hemels winst besteet.

[p. 301]

Wt-legginghe.

DE stoffe van dit Zinne-beeld is geleent, uyt het elfde capittel van de Predicker: dien ick (God willende) onlangs zal in ’t licht brengen, nieuwelicks van my, uyt den Hebreeuwschen oorsprongh over-ghestelt, en in alle duystere plaetsen, naer mijn geringe moghelickheyd, uyt-geleght en verklaert. Daer aen gedraegh ick my; op dat niemand, door een goddeloos voor-oordeel, dit veers aen een gehaeckten neuze en hanghe.
Wilt dan hier uyt gheleert zijn, het ghene Iesus tot zijne discipelen zeyde: vrienden te maecken van den onrechtveerdigen rijckdom, op dat, wanneer u ontbreken zal, zy u moghen ontfanghen in de eeuwige woon-steden. De schatten werden eerst de onze gemaeckt, wanneer wy die wel aen een ander besteden: zy werden eerst voor ons verzekert, wanneer wy-ze in den schoot der armen, gelijck van ons wegh-werpen. De Heydenen, oock die zelve, die nerghens naer van de fijnste bloeme geweest en zijn, hebben dit betuyght. Hoor maer MARTIALIS ghedichten:

Callidus effractâ nummos fur auferet arcâ,
Prosternet patrios impia flamma lares.
Debitor usuram pariter sortemque negabit.
Non reddet sterilis semina jacta seges.
Dispensatorem fallax spoliabit amica.
Mercibus extructas obruet unda rates.
Extra Fortunam est, quicquid donatur amicis.
Quas dederis solas semper habebis opes.

Verstae het, die gheen latijn en verstaet. Dit zeght de Poeet:

[p. 302]
Een dief zal kist en kas verbreken; ’t ghelt ont-legghen,
Een goddelooze vlam uw dack om verre slaet.
Een schuldenaer zal ’t crois, en ’t hooft-gheld oock ont-zegghen.
Een magher ougst en geeft niet weder al haer zaed.
Een Courtizaen’ ontrooft den man, door wien zy levet.
De zee verswelght een schip dat wel-gheladen is.
’t Is buyten de Fortuyn, wat ghy aen vrienden ghevet.
Alleen het gheen ghy gheeft, blijft eeuwigh en ghewis.

Maer wat is hier anders van? Merck, dien de oogen in het voorhoofd staen. Veel zegghers vint ghy over al; weynigh doenders. Veerdigh van kaecken; traegh in de zaecken. Doch evenwel,

Men ziet wel hier en daer, dat menschen zich begheven
Tot deughd; maer ’t is een deughd met wereldsch eer bekroont.
Tot deughd, maer ’t is een deughd, om weelderigh te leven:
Tot deughd, maer ’t is een deugd, die hier wilt zijn beloont.
Tot deughd, met moeyt’ en zorgh, met arbeyd over-toghen,
Maer die steeds op haer zelf, niet op een ander ziet.
Een deughd ont-breeckt ons meest, dat wel dient over-woghen,
Een deughd, een ware deughd, die God ons meest ghebiet.
Want zeker ’t is vergeefs God boven al te eeren;
Zijn zelf, ghelijck-men meynt, te houden onbevleckt:
Ghy zijt een onreyn vat, dat God van zich zal weeren.
Soo ghy u hert en hand van uwen naesten treckt.
’t Is een vergeefsche troost, ’t zijn niet als ydel ballen,
Te zeggen, dit en dat, en dat en dat is mijn:
Want als ghy ’t al bezit, noch hebt ghy niet met allen,
Als ghy ’t niet wegh en leght, by die ghebreck’lick zijn.
Wat dulheid jaeghht ons breyn! Godt heeft ons arme slaven,
Met bitter sweet en bloed, ghenadelick ghekocht:
[p. 303]
En wy en willen God, ons heyl, ons rust, ons haven,
Niet koopen met wat broods van God ons toe-gevoeght.

Hoe vele zijnder die de handen tot de ellebogen toe in haer goed steken, die naeuwelicks het uyt-eynde van haer vingheren nat en zouden maecken, om haer even-mensche te laven? Hoe vele, die van haer goddelooze over-dadigheyd ettelicke huys-ghezinnen zouden op-voeden? en die nochtans niet zoo zeer en meenen te verliezen, als dat zy, (en dat noch uyt schaemte, of wel om eere) aen den armen gheven.

Rijcke dieven, bastaerd-zaed,
Van der hellen swarten raed,
Hoe verspilt ghy dus uw gheld,
Dat ghy quistigh henen telt,
Nu om pompigh leckerny,
Dan om poppigh pronckerny:
Al om voor een ooghen-slagh,
Aen u lust te gheven dagh,
En te thoonen voor het licht,
Dat ghy hier uw hemel sticht!
Daer ghy Jesu naeckte le’en,
Van de wereld onder-tre’en,
Doch by Gode hoogh-geeert,
Als een vaeghsel van u weert.
Daer ghy sticket kist en kas,
Met een hooghen kleeren-tas:
Daer ghy schieters en de mot,
Vuyle kinders van den rot,
Met uw over-daed bedeckt,
En Gods even-beeld ont-treckt.

[p. 304]
Maer dit is veel eer de thoon, dien zy zinghen, en het wit, dat zy haer voor-stellen:

Dit is een vast besluyt, ick wil my zelven schrijven,
Tot mijn ghenoughzaemheid, mijn eyghen erfghenaem.
Ick wil hier in dit vleesch voor my alleene blijven,
Zoo valt my ’t leven zoet, en wonder aenghenaem.
De Pelicaen is zot, die zijne borst gaet wonden,
Voor een deel kieckentjens, van hem korts uyt-ghebroet;
En zot is, die veel zorght voor een deel vremde monden,
En hout met on-ghenucht, een on-gherust ghemoed.

De zulcke moghen wel, zonder verlof, gortige verckens genoemt werden: als die lemtig en verminckt van allerley hemelsch gevoelen, een ziele in plaetse van zout ghegeven is. Ten waere die beter ghenoemt wierden, met de Spaignaerden, Desalmados, ziel-looze fielen.

Ah mensche, niet alzoo! men moet die rijcke gaven,
Die God zoo mildigh leent aen ons zijn arme slaven,
Niet zoo onnut verdoen, tot ’s hemels leedt en spot,
Hier met een roffiaen, daer met een vuyle vod:
Die. als een raef-ghespuys, uw erfdeel gantsch vereten,
En van gheen ander weerd, zoo langh het duert, en weten.
Maer God heeft die gheleent, om onderstand te doen,
Zoo veel het lijden magh, en, naer den nood, te voen
Ghebreckelicke lien, ghevangh’nen, vremdelinghen,
Ghedreven uyt haer land, en arme weezelinghen.
Niet om in spijs en dranck, in feesten rijk bereyt,
Die zoo gantsch deur te slaen in overdadigheyd.
Wat ist dat ghy in wijn en spijs u gaet begraven?
Uw buyck is gantsch en gaer ondanckbaer van uw gaven.
[p. 305]
Want hoe veel en hoe veel oock in zijn afgrond daelt,
Noyt is hy gantsch verzaet, ’t is altijds, haelt, en haelt.
Ghelijck een kole viers, die hoe ghy meer zult voeden,
Te meer zy voedsel wilt, te meer zy oock zal woeden.
’t Is beter dan in tijds, ghebreckelicke lie’n
Van uw kost, van uw gheld, of anders te verzien,
Naer dat ghy min of meer in voor-spoed zijn ghezeten.
En als ghy dan daer in u zelven hebt ghequeten
Ghy zult op dezer aerd, en naer-maels in Gods throon,
Als ghy eens scheyt van hier, ontfanghen grooten loon.


[p. 306]

EMBLEMATA XLII.

Wat is het volck, als wind en wolck?


Dit is de aerd des volcks: weer-haenigh, los van zinnen,
Veel-hoofdigh, on-gherust van buyten en van binnen:
Een wispeltuyrigh rat, vol van verkeerde zucht,
Ghedreven door den wind van allerley gherucht.
Nu quistigh van haer gunst, als ’t gaet naer haer behaghen:
Als ’t anders, vol van haet, van bitterheyt, en klaghen:
De Prins is als die boom, die, als het reghen stort,
Ons deckt; is ’t weder schoon, van ons gekluppelt wort.

[p. 307]
                                Wt-legghinghe.


Men vint in alle andere dinghen een on-ghestadigheyd en veranderinghe, maer die evenwel eenighsins tot eenighe ghelijckmatigheyd kan ghebracht werden. Niet en isser zoo on-zeker, noch zoo mis-luydigh als het lichaem des volcks, in zijn geheelheyd by een gerekent. HORATIVS vraeght of zich wel yemand zoude konnen onthouden van lacchen, zoo hy een schilder zaghe, die een peerds hals aen een menschelick hoofd voughde, en van allerley ghedierten eenighe leden ont-leent hebbende, daer aen verscheyden pluymen schilderde, van boven verthoonende een schoone vrouwe, van onder een vuyle en groote visch. Maer met zoo goede reden mochte yemand wel vraghen, offer yets ter weereld zoo belacchelick is, als de menighte van het ghepeupel in eenen hoop by een gestout. Dat zy korts te vooren gewilt en toe-gestaen hebben, zal lichtelick een wind van een ydel geruchte, of de roeringe van een lucht of stemme om verre stooten. De trouwe van het volck, en de ghedachten van een kind, hebben ghemeenelijck de zelve dueringhe: de welcke niet alleenelick en veranderen, naer dat de schijnelicke voor-deelen een ander streke nemen; maer oock naer de verscheydentheyd van tijdinghen en andere omstanden, die elcke minute des daeghs kan toe-brengen. Zy hebben ghewillighlick een wersheyd en wan-lust van teghenwoordige dingen; staende altijds met de ooren open naer wat nieuws, veel-tijds ghereed om de jonghste dinghen plaetse te geven, maer zonder langhe vernachtinghen. Dien volghende, zeght SENECA, dat het volck gheneghen is om het jock van haeren staet af te schudden: het teghenwoordighe mishaegt haer; het toe-kommende vermoeyt haer, het goed verveelt haer; het quaed onder-druckt haer. [p. 307] Daerom zijnder oock ghevonden, zoo quaed om te vernoughen, dat zy zelfs het licht der zonne niet en hebben konnen verdraghen: ghelijck de Atlanters, volckeren van Lybien en Mauritanien, die des morghens de zonne begroeteden met scheldinghen en lasteringhen. Hier mede (verstae my wel) en wil ick alle onze leden niet gelijckelick lardeer-priemen; noch met een quispel het gantsche huys swarten. ’t Is zeker, datter onder ons zijn zoo wel ghesnuytte en ghesnoeyde verstanden, die veel beter hooghe ampten bekleeden, en voorzichtigher toe-zien zouden, dat het gemeene beste geen schade lijden en zoude, als de zommighe die op het lands kussen ghemackelick en zorgheloos neer-zitten. ’t Is ook zeker, dat God de Heere, door de zorghvuldighe vierigheyd, de slaeperighe na-latigheyd der Regenten dickwils wacker maeckt. Daerom oock, niet zonder bescheet, gezeght en werd, De stemme des volcks, de stemme Gods. Maer wy en draghen evenwel niet alle de zelve livreye. Vele van ons hebben schele en losse verstanden, die meer door on-bezuystheyd gedreven, als door bescheyt geleyt werden. Onze ziele is veel-tijds zoo licht, als ons lichaem aerdsch en swaer is. Zoo veel aen-zichten alsser in een ghebroken spieghel ghezien werden, zoo veel besluytingen werdender alle oogh-slaghen in onze herssens ghevormt. Ons ghevoelen wert gheïnt het eene op het ander: en eer het noch beghint hout te maken, de zaeghe moeter weder in, daer moet een ander greffie gezocht werden. Wy zijn zoo verlaft en verleckert achter de veranderinghen, dat wy nergens naer zoo zeer en vernibbelen, als dat ons een nieuwe smaeck toe-brenght. Het volck, zeght yemand, is een beeste, die niet lijden en kan een zoet en ghemackelick ghebit, noch langhe ghenieten een ghereghelde vryheyd, atijds wijckende van het middel, naer d’een feylighe uyterste, of naer het ander: en dan byzonderlick, wanneer het schijnt meest bevredight en ghetemt te [p. 307] zijn, zal het in een hand-wijle zich zelven ont-snappen, en het hoofd keeren teghen die hem goed ghedaen heeft. Zoo verkeert en veranderlick is die oude wet-ghever, die-men Volck noemt. Een wonderlick monster, daer van de meeste deelen niet anders als tonghe en zijn, die altijds van alle dinghen spreeckt, en niet en weet; dat alles ziet, en niet en onderscheyd; dat met alle dinghen lacht, met alle dinghen weent; dat alles hoopt, alles vreest; alles maeckt, alles breeckt; kort, diens oordeel en wijsheyd niet anders en zijn, als drye teerlinghen van avontuere.

Populaire ignorant, grosse masse du chair,
Qui a le sentiment d’un arbre, ou d’un rocher:
Traine a bas sa pensee, & de peu se contente,
D’autant que son esprit hautes choses n’attente.

Dit zeght de Poeet:

’t Volck is een dick klomp vleesch, en vol van on-verstand:
Heeft oock niet meer ghevoels, als een rots, boom, of plant.
Niet, dat hem oyt vernoeght: sleypt zijn ghedacht ter aerden:
Dewijl’ zijn gheest gheen dingh, dat groot is, kan aen-vaerden.

Heer Alleman, zeght een ander, is een beest, dat ick en weet niet, of duyzend hoofden of gheen en heeft. Een beest, dat bot, dom, onverstandigh, en onredelick is, als alle beesten pleghen. ’T heeft niemand lief, dan die het troetelt. ’T en kent zijn meester uyt de knecht niet: jae zal dickwils zijn meester vernielen, om de knechts wille. Loopt soo ras in ’t water, als op stal; zoo ras in ’t vier, als in zijn nest. Een deerlick dingh, als ’t begint te razen. Loop met ’t hooft tegen den muer, tot datter door is, of daer voor blijft ligghen. Heeft de ooghen zoo diep in de kop, dat het niet en ziet wat ontrent hem is, maer alleen wat recht voor uyt is, langhst [p. 310] de neuze: is zijn eyghen zelf in ’t licht, en meest om zijn eyghen verderf uyt. Als het dan zijn moed uyt-gheteert heeft, en zijn eyghen stal aen brand ghesteken, dan warmet zich by de kolen, valt in slaep, verkout en verhongert, en wert zoo tam, dat-ment een touw om den hals werpt, en wegh leyt als een lammeken. ’T en is daerom zoo vremd noch zot niet te achten, dat DIOGENES, als het volck uyt de schouw-plaetse quam, daer zy verscheyden spelen gezien hadden, teghen het volck met gewelt quaem aen-dringhen, en ghevraeght zijnde, waarom hy zulcks dede, voor antwoorde gaf, dat hy in zijn gantsche leven pooghde van het doen en de gewoonte des volcks te verschillen. ANTISTHENES insgelijks, als hem yemand zeyde dat hy by naer van elck end een geprezen wiert, maer, wat hebb’ick, zeyd’ hy, quaeds ghedaen? oordeelende, dat de beste dinghen aen het minste deel des volcks behaeghde. Dit verstont oock PYTHAGORAS, wanneer hy zeyde, en wandelt niet op de gemeyne straten. Het welck een-stemmelick van EPICVRO bevestight wert, met deze woorden; Ick en hebbe noyt het volck willen behaghen. Want die dingen, die ick weet, en prijzet niet; en dat het volck prijst, en weet ick, noch en wil ick niet.
’T is dan een zeer zorgelick ambacht, en dat groote voorsich[p. tig]heyt van doen heeft, het volck wel te regieren. Hy moet een welghezift vernuft, en wel-gebouwde herssenen hebben, die by haer geen valsche treden maken en zal. En dan moet hy noch wel op een goeden ezel rijden. Want daer en wert niet soo wijselick en voor-dachtelick beleyt, dat t’allen tijde een gantsche menigte behagen zal. En dat heden prijselick is, zal morgen lichtelick afgekeurt, en t’eenemael verwezen werden. Het volck, zeght erghens een, is als de dochters, die in ’t begin van haer houbaerheyt, met de bleeck-verwige zieckte gequelt werden: zy eten dan de vremdste [p. 311] en ongesondste spijsen, diemen zoude konnen verzinnen; maer zy keerenze daer naer weder uyt: alzoo doet het oock het volck, wanneer zy door een qyaden horzel ghesteken zijn: zy minnen en kiezen dan, dat haer verderft, en dat zy daer naer gedwongen zijn, met benautheyd uyt te keeren. In zulcke gheleghentheyd moeten dan de Overheyden den wijn naer-volghen: die in ’t begin, door een lieffelicke en leckere smaeck, de menschen noodet en aen-lockt, maer daer naer zich allengskens mengende in haer bloed, en het gantsche lichaem verwarmende, verdooft en versluymert al hare zinnen, alsoo zich meester van haer maeckende. En wanneer zy al tot haere plicht en stilte ghebrocht zijn, vreest dan in die kalmte een aen-staende buye. Als die van Lycanonien zaghen wat Paulus gedaen hadde, hieven zy hare stemmen op, roepende, De Goden zijn den menschen gelijck geworden, en tot ons neder-gecomen. Ende zy noemden Barnabam Jupiter, ende Paulum Mercurium. Maer wat voeght de H. Gheest flus daer by? Ende daer quaemen de Joden van Antiochien ende Jconien, ende over-reden de scharen, ende steenighden Paulum, en sleypten hem ter stadt uyt, meynende, dat hy dood was. Ick konde noch een groot ghetal van dier-gelijcke exempelen voort-bringhen, waer door de ongestadighe wispeltueyrigheyd van ons, die het volck maecken, wert aen-ghewezen; maer dit zy ghenoegh voor een gemenghelt staeltjen. De lof, die ons toe-komt, en voornemelick vele leden in onse regieringe, die een gedeelte van het volck maeckende, niet minder bequaem en zijn te regieren,als vele, van welcke zy geregiert, werden; zal op een ander stond en ghelegentheyd, zijn plaetse vinden.


[p. 312]

EMBLEMATA XLIII.

Een gram ghemoed veel onheyl broet.


Ah! ziet den ouden man, met af-gesleten leden,
Hy meynt, hy gaet heel fraey, met statelicke treden,
Maer, laes! hy suft en dubt, ’t zijn loopkens dien hy maekt,
Tot dat, door dick en dun, hy ’t eynde t’huys geraeckt.
Merck hier, ghy korzel mensch, van korte stof gekneden,
Den aerd van uwen drift, de zotheyd van uw zeden.
Ghy meynt, dat ghy uw gall’, en heete tochten boeyt,
Daer ghy in’t volle vier van uwe gramschap gloeyt.

[p. 313]

Wt-legghinghe.

Ghelijcker zekere teeckenen zijn van dulle menschen; een stout en dreyghende wezen, een droevigh voor-hoofd, een straf ghezicht, een haestighe gangh, on-rustige handen, een verandert couleur, vele en sterckelick ghedreven hijginghen: alzoo vint ghy oock de zelve in vergramde menschen. De ooghen branden en glinsteren, veel roodheyds door het gantsche aen-zicht, het bloed ziedet en bobbelt uyt het binnenste inghewand, de lippen slaen te zamen, de tanden knarssen, het hayr rijst over-eynde, een gedwongen en kissende geest, een kraeckende gheluyd der gewrichten, ghezucht en ghebriesch, een af-ghebroken reden, met half-gesproken woorden, handen dickwils te zamen gheslaghen, de aerde met de voeten gestampt, het lichaem heel beweeght, en groote dreyginghen maeckende, een afgrijzelick en schrickelick ghezicht. en watter noch meer van SENECA by-gevoucht wert. Deze levendige uyt-beeldinghe is genouchzaem, om te bewaerheden, en ons in het herte te drucken, de gulde vermaninghe van FLACCUS:

        Ira furor brevis est; animum rege: qui, nisi paret,
        Imperat. hunc fr¾nis, hunc tu compesce catenis.

                        Dat zoude wat breeder luyden:

        De gramschap is, in ’t kort, een korte dulligheyd.
        Regiert dan uw ghemoed met reden en bescheyd.
    Want zoo het niet en buyght, noch gheen gehoor wilt gheven,
    Het heerscht, en doet het al naer zijnen wille beven.
        Bedwinght het met een toom, wanneer het is verwoet;
        En slaet het, vast en stif, de boeyen aen de voet.
[p. 314]
De zommige hebben daerom de gramschap by den haghel vergheleken. Want ghelijck die een in-drucksel is boven in de lucht gheteelt, en ter aerden neder vallende, den ougst, en allerley noodelick en vermaeckelick gewasch ter aerden slaet, met zeer groote schade van vee en menschen: alsoo is oock de gramschap een indrucksel van het hooghe deel des mensches, waer door deze vleeschelicke klomp gheregiert wert; het welcke neder-vallende op den acker der gewisse, alles verbreeckt en verwoest, watter schoon en heerlick in de mensche is. De welcke ghemaeckt naer de ghelijckenisse zijnes scheppers, op dat hy wezen zoude het treffelickste meester-stuck van Godes handen, is verrijckt met drye byzondere beelden: met het beeld der nature; met het beeld der ghenade; en met het beeld des lichaems, in heerlickheyd en verhevenheyd boven alle andere lichamen uyt-muytende. Welcke dry beelden, gantsch mismaeckt, ysselick, en hatelick ghemaeckt werden, deur den beestelicken tocht der gramschap. De Prophete Iob, sprekende van de schrickelickheyd des Leviathans, gebruyckt deze woorden: Wt zijne mond gaen fackelen, en vierighe voncken. uyt zijn neuze gaet roock, ghelijk als van heete potten en ketelen. zijn adem is als lichte kolen, en uyt zijn kele schieten vlammen viers. Een ghelijckenisse, die seer aerdigh past, op onze heet-gallighe menschen: byzonder, daer de heete potten en ketelen by-ghebracht werden. Want zoo wanneer een pot ziedet door de cracht des viers, alle het ghene om leeghe is, komt naer boven, en werpt zich in de opperste bobbels van de heete vochtigheyd, maeckende ghelijck een staet en inventaris van alle het ghene daer binen is, doende op-komen alle het schuym en vuyligheyd, dat te vooren bedeckt en verborghen was, wanneer de pot noch stil en kalme was. Even alzoo gaet het met een herte, dat aen-ghesteken is met die brandighe tortse van gheele galle. Alle het ghene in het [p. 315] heymelick vertreck onzer ziele, ghelijck gedommelt en verduystert was, beghint zich aen alle kant te roeren, en het onreyne grond-zop van lasteringhe en allerley on-ghelijck om hooghe te schieten. Daerom zeyde PYTHAGORAS zeer wel, dat het eynde van de gramschap, het begin van berou is. Want wy en verliezen hier door niet alleen ons oordeel, maer wy deeren en quetssen ons eyghen zelven, en vallen in het quaed, dat wy meynen te vlieden. Wy werden hier door zoo gheweldigh gedreven, om een ander te beleeden, dat wy gheen acht en nemen, om ons e