Dit is een onderdeel van BruneZinnewerck1624.html. Klik hier voor het hele document.

an uwe Majesteyt.
Hy alleen knort en mort, hy alleen is t’on-vreden;
Hy alleen redelick, leeft teghen alle reden.
Maer in de prickel Gods is ’t hart zijn hiel te slaen.
Duyck, mensche, zijt ghy wijs, laet t’onweer over-gaen.

---

[p. 185]

EMBLEMATA XXVI. Die wetenschap vermeerdert, vermeerdert moeyte. Salom.

Ick kruype heen en weer, mijn inghewand ick teere:
Tot nutheyd van de mensch, my zelven ick ontbeere.
Mijn werck my heel verstrickt, daer in ick my besluyt,
Om, zijnd’ een nieuw gediert, te vliegen flugs daer uyt.
Hier zien sy haer gestalt’, die naer geleertheyd jagen:
Zy teeren vleesch en bloed, om ander’ te behagen:
Hier in gedacht verwert, daer wroeten sy in ’t stof,
Om zoo, tot ’s levens kost, te winnen eer en lof.

[p. 186]
                                Wt-legginghe.

De letteren zijn een groot behulp, om deughd te verkrijghen, ende een kostelick juweel, om de zelve te vercieren. Iae de deughd en wert niet alleen schoonder en bevalligher door de gheleertheyd, maer zelfs oock stercker en vromer: niet alleenelick couleur van haer treckende, maer oock bloed en jeughd. Zeer wel zeght SENECA: Hoe-wel ons meer daer aen gheleghen is, dat wy vromer, als dat wy gheleerder werden; nochtans en ghebeurt het eene niet, zonder het ander. Want de klouckheyd en komt het ghemoed nerghens anders van daer, als van de goede konsten, als van de bemerckinghe der natuere. Een Christen zoude hoogher klimmen: maer een Heyden niet, die met het ghewichte van de oorspronckelicke verdorventheyd gheboeyt light. De gheleertheyd is die hooghdadighe, en on-deur-boorelicke schild, die WLCANVS voor ACHILLES smede, en in de welcke hy den hemel, de aerde, de zee, de wolcken, de sterren, den blixem, de steden, de leghers, en de strijden graveerde; en kortelick alle het ghene, dat in de weereld kan ghezien werden. Waer door de Heydensche Poëten te kennen ghegheven hebben, dat de kennisse der dinghen den gheest des mensches on-winnelicker en on-wondelicker maeckt, als een schild het lichaem. Maer ghelijck ACHILLES ter schole by CHIRON ghingh, op dat hy bequaem mocht werden, om dien schild te dragen; alzoo moeten wy oock gaen in de schole der wijsheyd, zouden wy de geleertheyd wel ghebruycken. Zoo oordeelt HORATIVS van deze schole:
Fervet avaritiâ, miseroque cupidine* pectus,
Sunt verba & voces, quibus hunc lenire dolorem
Possis, & magnam morbi deponere partem.
[p. 187]
Dat is:
Zoo u het herte swelt, deur ghierigheyd ghesteken;
Gheen stem, gheen woorden oock en zullen u ont-breken:
Waer deur dat ghy zeer licht versachten mocht uw pijn,
En ’t meeren-deel verlost van uwe zieckte zijn.

ARISTOTELES verhaelt, dat in zijnen tijd, ontrent Trapezuntium, een zoorte van heunigh gevonden wiert van zoo vremden reuck, dat zy den gheest der ghener die dien ghebruyckten, zoo omme-keerde, dat ghezonde en lustige menschen, daer deur, dom en bot wierden; de botte daerenteghen wierden hier door verwackert, en op-geweckt van geeste. Dit laetste kan alleenelick, met goede reden, de kracht van die loffelicke en heunighe wetenschappen toe-gheschreven werden. Want hoe vele zijnder van zot meel ghekneden (paistry de folle farine) die de leegheyd van haer gheboorte, door de studien, zoo verheven en verbetert hebben, dat zy, gelijck veraerd van natuere, onder die van de beste stoffe, en de kloeckste herssenen ghetelt werden?
Queis meliore luto finxit pr¾cordia Titan.
’t En is niet te ghelooven, wat een gewichte en bequaemheyd de letteren ons toe-brenghen, wanneer die wel gehuys-meestert en aen-geleght werden. Maer wanneer die oock in een quade aerde gezaeyt werden, wee den genen, die by haeren ougst moeten ghevoedet werden.

De letter-konst die helt altijds tot quade laghen,
Alwaer zy on-ghekamt, en zonder oordeel woont.
Maer dobbel is de man, bereyt tot alle slaghen,
Die wel-gheleert zijn hoofd met teere zeden kroont.
De wijsheyd is een prijs van zulck een dierbaer leven,
Dat door gheen vier, of stael, of jaeren wert ont-weeft:
[p. 188]
Maer dat, door geen begheert’ van yet-wes vremds gedreven,
Gheen ander prijs en eyscht, als dat het is, of heeft.

Zoo vloeyt de fonteyne zelve, daer uyt dit ghehaelt is:

Sine judicio studia incompta literarum
Vergunt semper ad insidias deteriores.
At ad omnia duplex, homo bene institutus:
Si mite caput teneris moribus coronat.
Precium mira perpetu¾ est sapientia vit¾:
Que non recipit, nisi sese, ¾stimationem.

Die met deze uyt-ghezochte peerl zijn voor-hoofd verciert heeft, en door een stille, doch moeyelicken aerbeyd, nu goede voor-raed op-ghedaen heeft, en moet nu, ghelijck-men zeght, niet alleen voor hem zelven zinghen (sibi canere & musis suis) maer hem zelven in de lucht en in de zonne zetten, op dat hy de vrucht van zijn neerstigheyd een ander aen-biede, en de zucht tot zijn vader-land opentlick betoone. Die anders ghezint zijn, en moeten maer voor aerd-lasten gherekent werden, die maer en dienen, om het ghetal te meerderen, en het graen te verteeren.

Weet ghy, hoe hy veel-tijds blinct,
En ghemeenelicken stinckt,
Die ghelat, en wel-ghekoont,
Altoos in de keucken woont?
Even-groot zoo is de lof
Van de gheen, die in het stof
Van een heymelick vertreck
Wroetelt, als een swijn in ’t dreck:
Zonder dat hy oyt eens denckt,
Jn zijn opper-deel ghekrenckt,
Door een eyghen-dunckens slagh,
Zich te stellen voor den dagh.
Zulck een ploeght het dorre zand
Van Neptuni zoute strand:
Of bestroyt zijn erflick deel
Met wat uyt-ghezifte meel;
En verwachtend’ even noust
Naer de vruchten van den ougst,
Krijght hy niet ter weereld t’huys,
Als een deel on-nuttigh gruys.

[p. 189]
Zulcke menschen slachten de anckers, die altijds in ’t water blijven, en nimmermeer en swemmen, van de welcke CATO, in een van zijn Oratien, eertijds zeyde, dat niemant goed noch bequaem en wiert door leeringhe en onder-wijzinge (Neminem fieri bonum ex disciplina) en daer RONSARD, in zijn ghezanghen, mede spot:

Bons dieux! qui voudroit louer
Ceux qui collez sur un livre
N’ont jamais soucy de vivre?
Que nous sert l’estudier
Si non de nous ennuyer?
Et soing dessus soing accrestre,
A nous qui serons, peut estre,
Ou ce matin, ou ce soir,
Victime de l’Orque noir?
De l’Orque, qui ne pardonne,
Tant il est fier, a personne.

Dit is voor de weynighe, die het Fransch niet en verstaen:

Help deughd! wie zal gheven lof
Aen die gheen’, die in het stof,
Vast ghelijmt aen haere boucken,
Gheen ghenucht des weerelds zoucken.
Wat ist dat ’t studeren baet,
Als tot meerd’ringh van ons quaed?
En te hoopen zorgh op zorghen,
Die misschien, of nu, of morghen,
Zullen zijn een offerhand
Van die swarte helle-brand?
Hel, die niemand en vergheeft,
Deur haer felheyd, wie daer leeft.

[p. 190]
En wat is doch het oogh-merck van die on-ghezoute bouck-muffers? door een jeuckerigh zelf-behaghen, den naem niet van een wijs, maer van een wetende man te bejaghen. Hierom sweeten zy van het eerste licht des daeghs, tot den laeten avond-stond: jae knoopen oock wel de nacht-uyren aen den geheelen dagh, zelfs tot verghetinghe van ’s lichaems nood-druft. En versleten die menschen dan noch haer zelven in nuttighe dinghen, die haere ziele mochten verbeteren, en haeren even-naesten op-bouwen; noch en zouden zy gheen vergheefschen loon verwachten (hoewel hier in oock, ghelijck in alle andere dinghen, on-matigheyd kan ghebruyckt werden) maer vele van die zijn met woorden, letters, stipkens bezigh, zoo langhe zy leven: en leeren dan noch spreken, wanneer haer de grijsheyd en kaelheyd in-dachtigh maeckt, dat zy zeer haest niet meer en zullen te spreken hebben. DIOMEDES vervulde 6000 boucken, alleenelick met dingen die de Grammatica aen-gaen. Hy verstickte bykans de weereld met zulck een schrickelicke last van boucken. Zoo veel woorden, alleenelick om de woorden: jae alleenelick, om door een ydele eere gekittelt te werden.

Zekers wilt-ment al wel scherven,
Weynigh letters zijn van nood,
Om een goed ghemoed te erven,
Jn het leven, in de dood.

---

[p. 191]

EMBLEMATA XXVII. Des mensches aerd hanght naer der aerd.

De kruyer druckt en dringht, hy sweet, hy hijght, hy stenet:
Zijn hoofd, en heel zijn lijf, by-naer op d’aerde lenet.
De karre volght hem naer, gelaeden vol van brand,
Van achter, tot behulp, gesteken met der hand.
Staet stil, ô mensch! en ziet uw zijn en uw bedrijven:
Uw zin en uw gepeyns altiids[p. sic] op d’aerde blijven.
Ghy treckt een karr’ vol zond’, vier-voedsel van de hel:
De duyvel steeckt en preeckt, en helpt u in ’t gequel.

[p. 192]
                                Wt-legghinghe.


Hebt de weereld niet lief, noch wat in de weereld is, zeght de vriend des Heeren, dien Iesus lief hadde. Een noodighe vermaninghe, en die ons gheduerigh behoorde voor-ghehouden te werden. Want wy werden van natuere veel stercker ghedreven tot de weereldsche dinghen, als de sware lichamen naer het middelpunt der aerden; veel meer, als het vier, naer de opperste deelen der lucht. De eene wat minder, de ander wat meer; maer wy hebben alle uyt de zelve kop ghedroncken; wy brenghen den zelven aerd mede van onze wieghe, jae van onze gheboorte. ’T is al metael uyt de zelve mijne. Dit verdervelicke vleesch werpt yzere boeyen aen onze ziele, en druckt ons met het gantsche gewichte dezer aerden: zoo dat wy ons hoofd niet en konnen, noch en willen, om hooghe heffen, dan byzonderlick van Gods Gheest ghetrocken zijnde. Wy zijn als boomen, die, aen alle kanten, wijds en zijds, ghewortelt zijnde, niet, ghelijck de eycken-boomen, honderd jaer groeyen, honderd jaer staen, honderd jaer vergaen; maer, zoo Gods besluyt den draed onzes levens niet af en snede, die door den ouderdom, altijds meer en meer vergroenen zouden en jeughdigh werden, om eeuwelick aen der aerde vast gehecht te blijven.

Stervelinghen, weerelds-puyck,
Broozer als een aerde kruyck,
Die, met eenen grooten draf,
Stadigh spoedight naer uw graf;
Waerom is het, dat ghy bouwt,
Of ghy eeuwigh leven zoudt?
Waerom is het, dat ghy brast,
En u zelven over-last,
T’aller plaetse, t’aller stond,
Tot de kele, tot de mond,
Even of ghy, deze nacht,
Zoudt betalen tol en vracht,
[p. 193]
Aen die groene-grijzen baerd,
Die ons al by een vergaert?
Mensch, ghy zijt een zeldzaem kraem,
Daer verscheyden stucken t’saem
Ligghen onder een ghezaeyt;
Welcke zoo-men t’samen naeyt,
’T wert een geckigh narre-kleed,
Als ghy draeght, en niet en weet.

Wy zijn van God, op de weereld ghestelt, en oock van zulck een ghestalte gheschapen, dat wy de aerde met de voeten treden, en ons hoofd ten hemel heffen. Maer wy doen als de boomen, wy schieten ons hoofd en armen in der aerden, en toonen den hemel onze voet-planten. Een ezel kent zijn meester, ende een osse de kribbe zijns heeren, maer Israel, de menschen in ’t ghemeen, en kennen haeren Schepper niet. Wel te recht roept de Fransche Poeet:
Certes, ô Dieu, toutes bestes sauvages,
Qui sur les monts, & qui par les boccages,
Et par les champs vont de chasque costé,
Pour ce nourrir, n’offencent ta bonté:
Tous les oiseaux, qui parmy l’air se joüent,
Tous les poissons, qui par les ondes noüent,
Tous les rochers, les plaines, & les bois,
Palles de peur tremblent dessous ta voix:
Palles de peur tremblent devant ta face,
Si ton courroux tant soit peu les menace:
L’homme sans plus (l’homme que tu as faict,
Par-dessus tous animal plus parfait,
Et qui tu mis les traicts de ton image,
Et vers le ciel luy haussas le visage,
A qui tu fis tant de graces avoir,
En qui tu mis jugement & sçavoir)
Seul, seul t’offence! & ingrat par sa faute,
Blesse l’honneur de ta majesté haute.
[p. 194]
Dat luyt in onze Moeders-taele:

Ghewis, ô groote God, de wild’ en tamme dieren,
Die op gheberght en dal, en door de bosschen swieren:
Die door de velden gaen, om daer te zijn ghevoed,
En quetsen door haer doen, noch terghen uw ghemoed.
De visschen, die-men ziet steeds deur de golven spelen;
De voghels, die-men hoort steeds deur den hemel quelen;
De rotsen, en het veld, de boomen van het woud,
Die schricken voor uw stem, van vreeze bleeck en koud.
Die schricken voor uw stem, en voor uw aen-zicht beven,
Zoo maer uw grimmigheyd in ’t minst is op-gheheven:
De mensche zonder meer, dien ghy hier hebt ghestelt,
’T volmaeckste dier van al, der dieren vooghd en held;
Jn wien ghy hebt ghestelt de trecken van uw wezen,
Diens aen-ghezicht ghy hebt ten hemel op-gherezen;
Aen wien zoo veel ghenaed ghy hebt ghezet ter hand,
Ghegheven zulck een schat van oordeel en verstand;
Die is ’t, die is ’t alleen (wie kan het voor u berghen?)
Die u verbelghen derft, en uwe goedheyd terghen:
Die vol on-danckbaerheyd (daer in hy zich noch vleyt)
De eer ont-kent, en schent van uwe Majesteyt.

Pooght mensche, wie ghy zijt, de aerdsche leden te dooden, die door haer doodelick leven, uwe gheestelicke ziele versticken en verslicken. Doet aen den Heere Iesum Christum, ende en bezorght het vleesch niet in zijne wel-lusten. Ey-lieve, denckt hier op; en besluyt u scheyden met dit besluyt:

        Zoo in een minder rinck ons leven is besloten,
            Als van een dagh, by God; zoo ’t jaer, dat altijds keert,
[p. 195]
            Ons’ daghen steeds verdrijft, en zoo ons leven teert;
        Zoo yder schepsel is met sterflickheyd om-goten;

        Wat droomt ghy dan, ô ziel! in deze put gevanghen,
            Waerom behaeght u noch het duyster van dit licht,
            Zoo ghy om wegh te vlien naer ’s hemels klaer ghezicht,
        De schouder-blaren hebt met vlercken dicht behanghen?

        Daer is dat groote goed, daer elck een naer verlanghet;
        Daer is de zoete rust, van yders wensch om-vanghet;

        Daer is de reyne liefd’, de volheyd aller vreughden;
            Daer zult ghy God’lick deel, in ’t alder-hooghst verheven,
            Bekennen, met der oogh, den oorsprongh van uw leven,
        Zoo ghy maer Christ om-helst, den werck-man aller deughden.

---

[p. 196]

EMBLEMATA XXVIII. Ghewoonte maeckt eelt.

De Rat, die smeer en vet voor ’t grootste goed verkiezet,
Haer eyghen zin en min, deur kunst en leer verliezet.
Zy staet hier met de keers, en lichtet al de lien,
Daer sy en lucht en licht te vooren placht te vlien.
Wat isser dat gewoont en leer niet kan verwinnen?
De haes die zal den hond oock zomtijds wel beminnen.
Het kind van booze geest verbetert en veraert,
Al naer dat d’ouders tucht de roe’ gebruyckt of spaert.

[p. 197]
                                Wt-legginghe.

De gheschiedenisse, in dit Zinne-beeld aen-gheroert, wert voor waerachtigh, van ALBERTVS DE GROOTE verhaelt. ’t Geloove zy by den Autheur. Wy hebben oock, in onze tijden, niet minder geloof-weerdighe dinghen, met onze eyghen ooghen ghezien. Wat vremder grimmatsen, wat oubolligher, en ongheloovelicker dinghen, werden op Kermissen en Iaer-mercten, deur beesten en on-vernuftighe schepselen vertoont? Om niet van Apen en Paviaenen te spreken, die zoo wat schijnen te menschelen, en op onze gedaente te trecken (waer deur oock zommighe droomen, dat het besworen, en vervloeckte menschen zijn) wat isser schouwer en vreesachtigher als een Haes? wy hebben nochtans, in een groote by-een-komste, gezien, dat een, met een on-vertsaeght gezichte, zoo behendelick, in aller tegenwoordigheyd, op een trommel geslaghen heeft, als of het een mensche gedaen hadde, diens ambacht het is, die konste te oeffenen. IVLIVS SCALIGER verhaelt, in zijn subtijle oeffeninghen, dat hy een Haes op-gebrocht heeft, die oud gheworden zijnde, met een wind-hond, zomtijds noch bloedigh zijnde van de versche jaght, vryelick en gerustelick speelde. Hy schrijft oock ter zelver plaetse van een wild Swijn, dat met zijn Heer, en zijn honden, op het slaen en ghetuyt van de hoornen, ter jaght ghingh; en met de haze-loopers ghelijck om prijs streed, om roof te krijghen. Met zulcke, en dierghelijcke exempelen, zouden heele riemen papiers konnen ghevult werden: ons te ghelijck bewijzende, hoe vele datter aen de op-voedinghe en ghewoonte geleghen is.
Het levendigh vertoogh van die Spartaensche wet-ghever zal ons een ruyme openinghe gheven. Deze, naer het verhael van [p. 198] PLVTARCHVS, nam op eene tijd twee jonghe honden, geboren van de zelve reud en teve: en voeden haer zoo verscheydentlick, dat hy den eenen gulzigh en slockerigh maeckte, niet anders wetende, als van quaed te doen; den anderen, bequaem ter jaght, en vaerdigh tot loopen. Daer naer op een zekere gelegentheyd, zijnde alle de Spartaners op de marct vergadert, tot beraminghe van het ghene tot de stad dienstigh was, sprack LYCVRGVS haer aen in zulcken wijze: Lacedemonische Heeren! de op-voedinghe, ghewoonte, en tucht, zijn zaecken van grooten belangh, om de deughd in het herte der menschen voort te teelen, ghelijck ick u zal doen zien, en met de vingheren tasten, zelfs te dezer uyre. Dit zeggende, brocht hy voor de vergaderinghe die twee honden, haer voor-stellende een schotel met zoppen, en een levendigen haes: een van de honden liep terstond naer den haes; en de andere viel zoo haest aen de zoppen. De Lacedemoniers en verstonden noch evenwel niet, waer hy henen wilde, of wat dit te zeggen was, tot dat hy haer zeyde: Die twee honden zijn gewonnen van de zelve vader en moeder; maer verscheydelick op-ghebrocht zijnde, is de eene een slocker, en de ander een jagher gheworden. Waer uyt doen klaerlick de meeninghe beseft wiert. ’t Is alzoo:

            Quo semel est imbuta recens, servabit odorem
            Testa diu.*

                                        Dat is:

                Wanneer een nieuw-gebacken test
                    Met reuck eens wert deur-droncken,
                Zy houd dien zelven tot op ’t lest,
                    Wat daer in wert geschonken.

Het moet vroegh krommen, dat haecken zal. Het rijsjen moet geboghen werden, dewijle het teer is; en het kley moet ghe- [p. 199] wronghen werden, dewijle het noch week is. Men ziet de hoveniers het zelve zorghvuldelick waer-nemen: wanneer zy zien, dat het teere stammeken, te zeer deur den wind gegeesselt, of deur natuere, of ander ghebreck, naer der aerden helt, zy stellen in tijds een rechte staecke daer nevens, waer naer zy het zelve buyghen, en daer aen vast hechten. De voester-vrouwen oock, wiens zorghe de nieuw-geboren ledekens der kinderen vertrouwt werden, wanneer zy de zelve voor het vier zitten en baeckeren, ziet eens met wat een noestigheyd en geduerigheyd, zy die teerlinghskens strijcken en palmen, en daer naer recht uyt-gestreckt in de windsels binden; alles, op dat de kinderkens gesterckt en gestreckt zouden op-wassen, en niet in den anderen, of in het ronde krimpen en zouden, ghelijck zy deden, doen zy noch in de moeder vlotteden. ’t Is wel ghezeght: Kiest het beste leven, datter is, en de ghewoonte zal u het zelve genoughelick maecken. Consuetudo concinnat amorem. & rebus affert constantiam.

Ghewoonte maeckt, dat wy standvastelick beminnen,
Al wat, ter goeder trouw, wy slechts maer eens beginnen.

Die gezeght heeft, dat de ghewoonte de tweede natuere is, en heeft de zelve niet genoeghzaem uyt-ghedruckt: want zy is meer als de natuere, dewijle zy de natuere bestrijt, en t’onder-brenght. ’t Is een geweldige en heerschende Regente: die allenghskens, dieftelick, en on-ghevoelick, haer macht in ons plant, deur een kleyn, zoet, en leegh begin: die, wanneer zy land gekregen, en in de haven onzer ziele in-geslopen is, noch om hooghe, noch om leeghe daer en is uyt te drijven. Het beghint ons met der tijd te behagen, dat ons in het beghin de hayren doet over-eynde rijzen. Beziet; de roey-slaven weenen, wanneer zy eerst in de galeye treden: maer t’eynden dry maenden zult ghy-ze daer hooren zingen, en spelen. [p. 200] En die de zee niet ghewent en zijn, verbleecken zelfs van vreeze in een kalm weder, wanneer-men den ancker gaet lichten; daer de matroozen, en die het storten en branden van dat schrickelick element meer-mael ghezien hebben, oock midden in ’t tempeest, lacchen en vrolick zijn. Waerom zeght-men oock, dat onze ghenees-meesters ghemeenelick on-beweeght en on-gevoelick zijn, wanneer zy de arme menschen zien worstelen met de dood, en het koude sweet haer aengezicht bedecken? Is het niet, dat haer ooghen in zulcke treur-gezichten gesleten zijnde, haer herte ver-eelt wert, en on-bequaem om eenigh mede-lijden daer over te ontfanghen? Een geleert man van onze tijd bekent rondelick, van de gewoonte zoo over-heert te zijn, dat hy zoo qualick zijn handschoens, als zijn hemde zoude konnen derven: dat hy wel zonder ammelaecken, maer niet zonder een schoone servette en zoude konnen eten. Hier door heeft oock SENECA zoetigheyd en ghemack gevonden, op gheen pluym-bedde, of zachten donst, maer op een matras te slapen, die het lichaem niet toe en konde geven. En SOCRATES gevraeght zijnde van ALCIBIADES, hoe het moghelick was, dat hy dat gheduerigh ghequeeck en ghekijf van zijn XANTIPPE verdraghen konde: Alzoo wel, zeyd hy, als die het kerren en krijsselen van de put-raders gewent zijn te hooren, daer aen zich niet en verstooren.

Quod malè fers, assuesce, feres bene. Multa vetustas
Lenit.

Dit wilt OVIDIVS zeggen:
Dat u verdriet aen-doet,
Went u, ghy zult het draeghen.
De oudheyd veel verzoet,
En doet het zuer behaeghen.

[p. 201]
’t En is dan nauwelicks half-waer, dat CVRTIVS zeght in zijn achtste bouck van zijn Historien: Jngenia hominum ubique locorum situs format. Dat is: De verstanden der menschen krijgen haer vorme en ghedaente van de ghelegentheyd der plaetsen. Want hoe-wel de verscheydenheyd van de hemel-streken de Noordsche volcken wat meer dommigheyd en nevelachtigheyd over de ziele brenght; en de Zuydsche verstanden meer vreughd en wackerheyd schijnt aen te blazen: nochtans zal-men oock bevinden, dat die de zelve lucht-teughen in-trecken, en het zelve punt boven haer kruyne zien, zoo gantsch anders van aerd en geneghentheyd zijn, als de Chinesers en de Canibalen. Ziet maer aen het teghen-strijdigh onderscheyd van die van Athenen en Lacedemonien. Het waere veel moeyelicker te vinden, waer in zy over-een kommen, als waer in zy verschillen. Ende om buyten ons Eylandeken niet te gaen; verghelijckt maer eens de Moeder-stad van Zeeland met haer kloeckste dochter, die de Flesse draeght, al-waert ghy zoo dick-huydigh als een buffel is, noch zout ghy het onderscheyd wel tasten. Neen vrienden, ’t en is den hemel-beer, noch het Portugijsche kruys te wijten, of danck te weten, dat wy dus of zoo ghestelt zijn, maer byzonderlick (Godes vingher nerghens uyt-sluytende) de op-voedinghe en de ghewoonte. Voedsel en duer passeren de natuer. Zoo dat DIOGENES zoo vremd niet en was, wanneer hy, een jongen ziende, die zich on-eerlick en on-behoorlick aen-stelde, zijnen meester met een stock te keere ghingh, hem scherpelick en tastelick af-vraghende, waerom hy den jonghen niet anders onderwezen hadde.

Jstos animi igniculos, seminaria ista,
Queis sevit agros ingenij beata rerum
Natura parens, studijs augescere par est.
Aut splendor abit, perditus ¾rugine tetra.
[p. 202]
Dat is:
De voncken die Natuer in onze jeughd doet gloeyen,
Het zaed, daer met het veld der zielen is bespreyt,
Js reden, dat wy staegh deur vlijd en konst doen groeyen;
Of anders, door een roest, de luyster neder-leyt.

’t Is qualick ghezeyt: kinderen magh-men winnen, maer niet zinnen. Want hoe-wel wy alle gaven den Vader der lichten schuldigh zijn; nochtans dewijl het hem ghelieft in de zeden-werckinghe den dienst der Ouderen te ghebruycken, zoo ghelden te dien aen-ziene deze spreeck-woorden. ’T appelken smaeckt ghemeenelick boomigh. Lo que en la leche se mama, en la mortaja se derrama. Verstaet: Dat met de melck wert ghezogen, wert in het dood-kleed ghedroghen. Lo que se aprende en la cuna, siempre dura. ’t Is te zegghen: Dat in de wiegh wert gheleert, wert nimmers geweert. Spaignien heeft hier wel op ghelet. Lo que el ninno oyo en el hogar, esso dize en el portal. Dit gheven zy te kennen: ’T kind zeght aen de poort, dat het aen den heyrd hoort.
Het waere wel te wenschen, dat veel ouders dit wel ter herten naemen, en met meerder voorzichtigheyd de eerste trecken van dat groote tafereel der zielen wisten te haelen, waer uyt de hope van het geheele stuck kan af-genomen werden. Maer wat ist?

Die aen-geboren zucht, die d’ouders hert toe-draghet
Aen die, die van haer lijf en lend’nen zijn ontfaen,
Is zoo on-matigh groot, dat wat een kind maer vraghet,
Het wert van stonden aen van d’ouders toe-gestaen.

Vele beklaghen haer over de on-ghehoorsaemheyd van haere kinderen, en weten die, met groot leedwezen, van vele on-ghehoorde feylen te beschuldighen: maer zoo zy beyde voor een onpartijdighen richter ghestelt wierden, ick meene de kinders, in re[p. 203]conventie kommende (ghelijck de pleyters spreken) haere ouders on-ghelijck meer beswaren zouden.

’T is te wonder van de mensch,
Als hy kinders heeft naer wensch,
Die hy, door veel biddens kracht,
Van den hemel heeft ghebracht,
Dat hy die, zoo flauw en koud,
Laet verwoesten on-ghebouwt.
Daer wy nochtans van gheboort,
Niet als on-kruyd brenghen voort.
Kley en wert gheen aerden vat,
Dan gheweycket in het nat,
En met voeten dicht betre’en,
En met handen vast ghekne’en,
Tot het, in een vorme-hout,
Snel-gheswindigh wert ghedouwt,
Tot het, door het vier verhert,
Zoo een zeker maecksel wert.
En vertrouwt ghy, dat uw kind,
’T welck ghy teer, en ledigh mint,
Zonder yets daer toe te doen,
Kan ontfanghen goed fatsoen?

---

[p. 204]

EMBLEMATA XXIX. Het aerdsche deel is ons prieel.

O koud, verstijft gemoed in ’s hemels hooghe zaken!
O heet en gloeyend’ hert in ’s weerelds leegh vermaken!
Help deughd! wat drijft ons heen? wy jaeghen zonder maet,
Het geen ons moort en smoort, met een vermomt gelaet.
De minnaer in de koud’ van ’s winters droeve nachten,
Voor ’t huys van zijn matres, doet spelen geyle klachten.
Wie is nu zoo geraeckt, dat hy, met boet-geween,
Bezucht, beducht, en tucht, zijn zonden groot en kleen.

[p. 205]
                                Wt-legghinghe.


Isser yemand onder ons,
Die de zachtheyd van den dons,
Die de roeringh van de zee,
Die de witheyd van de snee’,
Die de hitte van het vier,
Die de zorghe van de mier,
Die de swaerte van de aerd,
Die het neyen van het paerd,
Die het ydel van de lucht,
Die den donder van ’t gherucht,
Die de eenheyd van ’t ghetal,
Die de orden van dit Al,
Die de liny van haer punt,
Die den vreckaerd van zijn munt,
Die de schaduw’ van het lijf,
Die de spreeck-lust van het wijf,
Die de teel-lust van een man,
Van malkander scheyden kan;
Die ist, die het ydel-mal,
Uyt ons herte weeren zal.

’t Is alzoo met de mensche ghestelt, dat hy een weereld-lingh zijnde, gheen ander dorst noch hongher en heeft, als naer de dinghen, die des weerelds zijn: ’t en zy dat hy, door een hoogher hand, ghelijck verhemelt zijnde, teghen zijn aen-gheboren zucht en neyginghe, beghint te steygheren, en zich te verheffen, naer zijn eerste beghinsel, dat wy alle schuldigh zijn, dat wy zijn; en even-wel van ons niet af en voordert, als dat wy willen zijn, dat [p. 206] hy ons gheeft te zijn. Wy hebben dit voor-recht boven alle andere gedierten ontfanghen, dat wy ons hoofd recht naer den hemel draghen, op dat wy gheduerigh onzen oorspronck bemerckende, alle onze zinnen en geneghentheden mochten af-leyden van de slijckighe dinghen dezer aerden, en ons gewennen, door een nauwe verbintenisse, met den hemel gemeen te maecken. De Heydenen zelfs en zijn hier in niet blind gheweest. Hoe is de weelde van dat groot vernuft hier in op-getoghen!

Pronaque cum spectent animalia c¾tera terram,
Os homini sublime dedit, cÏlumque tueri
Iussit, & erectos ad sydera tollere vultus.

Die gheen Latijn en kan, mach dit in plaetse nemen:

God heeft den mensch verleent een hoogh verheven wezen,
Daer yder ander dier, ghestopen, d’aerd’ aen-ziet;
Op dat hy met den hoofd’ recht naer ’t ghesternt’ gerezen,
Den hemel steeds bemerck’, en d’aerde varen liet.

Maer wat ist van ’t menschelick bedrijf? Ghelijck de kinders toppen, ballen, poppen, en dierghelijcke licht getuygh, met al haer zinnen, zoo veel zy mogen, verwonderen, gherust zijnde van andere vaste, en nuttighe dinghen: zoo wijcken vele van ons tot de ydelheden, niet alleenlick de eerlicke, ende noodwendige dingen verzuymende, maer zelfs, deur vernuftighe fielterye, bespottende. Daer en is niet ganghbaer, als dat bemachtight wert van het oordeel der uytterlicke zinnen. Die geven den smaeck, en zetten den prijs aen alles, wat veyl en ventbaer onder ons ghevonden wert. Ziet toe, zeght de hemelsche Schrijver, dat u niemant en bedrieghe door valsche redenen, met dinghen, die eenen schijn hebben. Zoodanighe zijn de dinghen des weerelds, vol valscheyd, en doodelick bedrogh, dat zoo ghy niet t’elcken ooghen-slagh, aen alle kanten [p. 207] om en ziet, ghy wert verstrickt, en daer naer veranckert aen dit vuyle grond-zop, dat deze laetste eeuwe, met volle vaeten, uyt-gestort heeft. Dit is den aerd des weerelds, de schorsse en de schelle van alle dinghen, met een schetterighe luyster, voor te doen, op dat wy ons daer aen vergapende, het mergh en het pits, buyten onze zorghe ende begheerte, verschuyven zouden. Zy vertoont en verweckt de lieffelicke smaeck van de vleeschelicke aen-ritsels; maer verberght ons het pijnelick en eeuwigh zuchten, dat deur de spade rouwe, veroorzaeckt wert. Dit staet vast, en deur drouvighe ervarentheyd bezeghelt:

Als het jeucksel, naer ’t gekrouw,
Niet en laet als pijn, en rouw,
En, in plaets van kittel-zoet,
Brenght een bitter-bloedigh roet;
Zoo ist met de lust ghestelt,
Die in Venus dertel veld,
Met een heete nieren-tocht,
T’eynden asem wert ghezocht.

Maer de weerelt doet, als haer vader, de booze gheest, die onzen Verlosser niet en leyde in het heylighdom, of in het binnenste des Tempels, maer op de trenssen, of de tinne van het opper-dack, verciert met loof-werck, of andere schoone cieraden: alwaer hy niet den hemel, en wat daer boven is, maer het vergult en beschot der dinghen, die hier om leeghe ligghen, hem voor oogen stelde. God de Heere heeft eertijds bevolen, dat het vee, ’t welck voor hem zoude geslachtet werden, de huyd zoude af-getrocken werden: maer de weereld voordert, en bekleed zelfs alle dingh, met een huyd van wel-lust, eere, of ander dier-ghelijcke mom-aenzichten; op dat wy het vleesch, en het in-ghewand van de over[p. 208]trocken zonden, niet mercken en zouden. Maer onze plicht is, dat oude bevel des Heeren, met alle vlijd, naer den gheest, naer te kommen, af-stroopende het vel der wel-lusten, en bedriegelicke verleydinghen; en met ghewassen ooghen aen te schouwen de leelickheyd, die onder zulcke valsche schoonheyd bedolven light.
’t Is te verwonderen, datter anders gheen achter-dincken ghevonden wert. Het schijnt dat wy ghelooven, dat ons leven, buyten der beesten, niet en zal uyt-ghestreckt werden. Iae vele wenschen ’t oock. Hoe kan hy anders ghevoelen, die het doen en het pooghen der menschen kinderen, van naer-by ziet. Nietelinghen van menschen!

Ut sit ager melior, melior domus, optina vitis,
Ut pecus, ut melior bos sit, ¾quusque tibi:
Quid non ¾rumn¾, quid non capis ipse laboris?
Quantus in his studijs sudor ab ore fluit?
O miser, ô Phrygio dementior atque ChorÏbo,
Qu¾ tibi supplicij lex satis ulla ferat?
Qui cum nil studij, ut tua sint meliora, recuses,
Ut melior fias, nil tamen ipse facis.
Maer wy schrijven voor onze Neder-landers, die zullen haer met deze over-zettinghe vernoeghen.
Op dat uw land, uw huys, uw wijngaerd beter dijden,
Uw vee, uw beestiael, uw paerd oock beter zy,
Wat moeyt’ en doet ghy niet, wat ziet-men u niet lijden?
Hoe veel, wat pijn’lick sweet, en vloeyter niet van dy?
O zotter mensch als was Chorebus, vol ellende;
Wat straf is groot ghenough, die deze dwaesheyd boet?
Die om uw tijd’lick goed, u zelven slaeft ten ende:
Op dat ghy beter zijt, niet voor u zelf en doet.

[p. 209]
Onze jonghe Venus priesters, die als weeldrighe hockelingen, meer luysteren naer het bevel der vleeschelicke leden, als naer de aen-radinghe van de gheestelicke reden, konnen de plaetse van honderd duyzend ghetuyghen vervullen. Wat moeyte, wat on-ghemack ont-zien zy; jae wat verdriet valt haer verdrietigh; wat ghevaer is haer ghevaers genough, om een aerdsche schoonheyd te behaghen, maer veel beter, om haer eyghen lusten te dienen? wat wilt anders de fabel, zoo het anders gheen waerachtighe gheschiedenisse en is, van LEANDER zegghen? Deze jonghelingh ontrent het meyr van Hellespont (heden Sint Ioris arm genaemt) gheboren, doodelick versnot zijnde, op een zeker dierken, Ero genaemt, die aen d’over-zijde van dit meyr haer gheboorte, en woonste ghenomen hadde; bestont, door een dulle nier-zieckte ghedreven, dit water, ter swems, te door-klieven, op dat hy zijn breyne-looze hitte in den schoot van zijn matresse verkoelen zoude. Het welcke, verscheyden mael, gheluckelick (maer tot zijn uytterlick on-gheluck) uyt-ghevallen zijnde; ende hy volgens dien, in on-bedachter stoutheyd meer en meer toe-nemende, heeft eyndelick de Fortune haer wijligh rad om-ghekeert, en den jonghelingh, zijn leven, en brandighe koortse, in ’t midden van de on-stuymighe zee, uyt-ghebluscht. Weerdigh eynde van zulck een leven.
Maer, wat een roeckelooze dulligheyd, zulcke dinghen naer te spooren, die in teghen-deel van de waere Godvruchtigheyd, haest vergaende, in ons wercken, een uytter-maten on-begrijpelicke groote van een eeuwighe schande en on-verganckelick verdriet!

Vix orta, simul disperit, ut bulla, voluptas.
Virtutis in ¾vum opus immortale perennat.
Nec senium patitur, nec obit morte solutum.

[p. 210]
Dat is:

De wel-lust nauw ont-staet, of zy vergaet met eenen,
Ghelijck een water-bel; maer deughds on-sterf’lick werck
Deur-jaert; gheen ouderdom verswackt haer groene beenen:
De dood, die’t al ont-doet, is zy oock veel te sterck.

Maer die dit zal hooren, moet oock ooren hebben. Wat zal ick voor vreughde hebben, zeght Tobias tot den Enghel, ick die in duysternisse zitten moet, ende het licht des hemels niet zien en kan? Die slaven gheboren, en alzoo oock op-ghevoedet zijn, om-helzen de slavernye, ghelijck wy de vryheyd doen: en die in duystere valeyen, of diepe mijnen, haer leven ontfanghen hebben, houden de duysternisse even dierbaer als het licht. Neem, dat een kind in eenighe donckere kercker gheboren wert; indien het de wonderlicke zoetigheyd van het hemels-licht noyt aen-schout en heeft, het zal zich, in die swarte duysternisse verheughen en vermaecken, als offer erghens niet aen-ghenamers ghevonden en wiert: Maer zijn moeder, die t’anderen tijde, haer ooghen verlustight heeft, in ’t blijde gheschetter van die hemelsche straelen; die oock ghesmaeckt heeft die gulde vryheyd des levens, zal van on-ghenuchte verschrompen en verdwijnen. Alzoo gaet het met de ellendighe weerelds-kinderen, die niet en weten wat het is van een gheestelick leven, en van de hope, die in de hemelen voor ons wegh-gheleyt is. Als kinderen in ghevanckenisse en duysterheyd geboren, houden zy zich aen die verganckelicke en diersche wel-lusten, meenende, dat deze aerde, haer rechte vader-land is, ghelijck zy oock is, maer tot haer uytterlick verderf. De kinderen van Israel gheboren, en op-ghetoghen in d’Egyptische slavernye, achteden haer vryheyd zeer weynigh, wanneer zy van die dienstbare zeelen ont-bonden waeren; jae wenschten oock menigh-mael [p. 211] ontrent haere vleesch-potten te zitten, en haeren stinckenden azem met loock en ajuyn te onder-houden. Noch veel erger doen de dienst-knechten der vuyle leden, die haren hemel in de schoot van haer lief ghestelt hebbende, ziele, lijf, en al haer middelen daer aen verquisten. Gods volck in Babylonien ghevangen zijnde, zaten ontrent de riviere, en weenden, als zy dochten op de geleghentheyd van Sion. Babylon en was gheen plaetse om te lacchen, maer om te weenen: daer moesten de Harpen, en allerley spel-tuyghen op-gehanghen en verschoven werden. In Babylon en is gheen waere ghenuchte, maer in Sion, en in die vreedsame stad van Ierusalem. Wee den ghenen, zeght Iesaias, die Harpen, Psalters, Tamborijnen, Pijpen en wijn hebben in haer wel-lustigh leven, ende en zien niet op het werck des Heeren, ende en hebben geen acht op het gheschapene zijner handen! Doch de Prophete en verdoemt hier niet een matighe vrolickheyd, die met God, en met eeren, toe-ghelaeten wert: maer hy spreeckt van die ghene, die hem, en haer eyghen zelven verghetende, haer werpen en t’eenemael versmooren in de bedrieghelicke swelgh-putten van on-kuysheyd en slempernye. Zoo werde ick hier mede verstaen. De heylighe Iohannes zeght, dat hy hoorde een stemme uyt den hemel ghelijck een stemme veler wateren, en ghelijck een stemme eenes grooten donder-slaghs: ende een stemme van herpen-slaghers, die op herpen speelden: ende zonghen als eenen nieuwen zangh voor den Throon, ende voor de vier dieren, ende de Ouderlinghen: Maer wie waeren die? Die haer met vrouwen niet bevleckt en hadden; maer reyne maeghden; die in zuyverheyd des levens en alle Godvruchtigheyd, haer belijdenisse, en Godes roepinge be-andwoort hadden. Deze aerdsche ghenuchten en zijn zelfs gheen droom-schaduwe van dat hemelsch ghespel, dat daer boven gehoort zal werden, van die ghene, die haeren tijd voornemelick bestedet zullen [p. 212] hebben, in treuren en zuchten over haere zonden. Maer ’t is te vreezen, dat het grootste getal der menschen zich laeten uyt-strijcken en mis-leyden, deur een valsch geluyt, dat de duyvel achter de gordijne slaet. NABVCHODONOZOR, om het volck uyt te strijcken, en tot een schendighe afgoderye te brenghen, dede Trompetten, Tamborijnen, en allerley vrolick gespel voort-bringen, op dat het volck, door de aengename zoetigheyd van dit geluyd opgetrocken zijnde, niet bevroeden en zoude de schrickelicke zonden, die zy beginghen. Dit gheschiet oock alzoo van de duyvel, deur de aen-lockselen dezes weerelds; op dat de mensche daer deur gelijck verdooft en melaetsch geworden zijnde, gheen acht en neme op heylighe in-blazinghe des Heeren; noch en gevoele de knaghende beten der ghewisse; noch en bemercke den zorghelicken wegh, waer op hy recht-draeds naer der hellen gheleydet wert.

---

[p. 213]

EMBLEMATA XXX. Iongh Hovelingh, oud schovelingh.

Hy haddet vry geleert, of immers wist van kluchten,
Die eerst dit hove-spel zoo zoetelick verdacht.
De jonge Hovelingh, die magh hem hier uyt tuchten,
Eer dat hy hem vermoeyt, met al te spade klacht.
Hier ziet hy, wat hem zal in dit bejagh gebeuren,
Zoo hy, met vrough berouw, in tijds niet toe en ziet:
Hy zal haest uyt-geschut, zijn on-geluck betreuren,
En blijven naeckt en bloot in allerley verdriet.

[p. 214]
                                Wt-legginghe.


Een klouck verstand, by ervarentheyd, de ydelheyd, en verdrietige nuttigheyd van het hofsche leven geleert hebbende, berst uyt in deze woorden:

Transegi miserè miser tot annos,
Gustando mala, gratias agendo,
Sperando, ingenué serviendo.
Nunc, post tantos mihi pr¾mium labores,
Sunt, serò sapere, atque pÏnitere.

Dit wilt hy zegghen:

Ick hebb’, ellendigh mensch, ellendighlick versleten
Zoo menigh levens jaer, met eeuwelick gheloop:
Met prouven van veel quaeds, en noch veel dancks te weten,
Met eeuwelicke dienst, nochtans altijds vol hoop’.
Wat hebb’ ick voor een prijs, naer zoo veel moeyt’ verkreghen?
Wat loon blijft my nu by, naer zulck een pijn’lick dinck?
Niet anders als dat ick te laet ben wijs bedeghen,
En dat ick met berouw mijn feylen over-dinck.

Deur twee dinghen werden voornemelick de Hovelingen verleyt en bedorven; deur de begeerte van de grootsheyd des levens, en deur de begheerlickheyd des vleeschs. Twee groote klippen, daer aen veel ellendighe zielen schip-braecke gheleden hebben: daer aen vele haer middelen verquist, haer lichaem geschonden, haer eere gheschoffiert, haer ziele verdoemt hebben. Teghen de eerste hebb’ ick t’anderen tijde dit uyt-gestort:

Eylaes! Fortuyn die altoos draeyt en glijt,
Een eer-begheerigh mensch gheen langhen tijd en lijt.
[p. 215]
Zy toont deur haeren val, als van de Lentsche bloemen,
Dat ’s weerelds batement niet is als wind te noemen;
En dat de mensch gewis wel on-geluckigh leeft,
Die uyt zijn land en stad te hoof zijn wooningh heeft.
Verr’ zy van my gestelt de gunst, en pomperye,
Die met een valsch blancket, met schijn, met guyterye
Bestrijckend’ ons uyt-strijckt: die onze ziel beraeght
Met pracht en nijdigheyd; met zorghen vijlt en knaeght.
Een mensch tot groote eer, en hooghe staet verheven,
Is als een reuzen-beeld, met spyen t’saem ghedreven,
Met bouten dicht beslaen, met naghels vast ghestelt,
Dat in zijn aen-gezicht van puere gramschap swelt.
Men schijnt Neptunus zelf, of Jupiter t’aen-schouwen:
Zijn trotsigh-hoogh geswel ’t gemeene volck doet grouwen:
Met goud en blauw azur, van buyten schoon verrijckt;
Maer als-men in het hol van ’t groote lichaem kijckt,
En ziet dat ’t plaester is, lijm, en ghekneden aerde,
’t Bedrogh wert dan bekent: en ’t groot beeld, kleyn van waerde,
En gheeft noch schrick, noch vrees, als aen een simpel zot,
Of die deur by-geloof zijn herssens heeft ghebot.
Maer die, met wijs verstand, die dinghen kan bemercken,
Die heffe-beckt, en lacht met zulcke leughen-wercken.
Een on-verstandigh mensch, als on-gezouten bry,
En weet gantsch niet met al wat van dit leven zy.
Het is een schaek-gespel, daer Koninghen en knechten,
Daer Koninghinnen zijn, daer Ruyters t’samen vechten.
Maer als zy van de dood dan een-mael zijn gheschaeckt,
Elck, zonder onderscheyd, stracks in de zack geraeckt.
Zoo werden in het graf gesteken, t’aller uyre,
Zoo Koninghen, als volck, deur wetten van Natuyre:
[p. 216]
Die moeder van ons al, van alle tochten naeckt,
Van ghene, noch van die, gheen keure gantsch en maeckt.
Waer deur zy ons bewijst, dat eer’ en groote staeten,
Als roock en ydelheyd, ons niet met al en baeten.
Oh, hoe zeer staet my aen Maronis zoet ghedicht!
Daer een goed, oude man, staet lustigh toe-gericht,
Met een houweel in d’hand, en slaet met armen-keeren
Zijn vet on-ledigh land, en gaet zijn hongher weeren,
Wanneer het vier-ghespan der zonnen gaet in ’t stal,
Niet met dier herbergh-wijn, of vleesch gekocht in d’hal;
Maer met zijn acker-vrucht, met queecksel van zijn handen,
Dat hem veel zoeter smaeckt, met hongherighe tanden,
Als al die groote kost, die d’Heeren wert bereyt,
Met statelick gesleyp, en al eerwaerdigheyd.
Die of zy voor haer zien veel hondert schotels woelen,
Noyt hebben lust of smaeck; want zy noyt hongher voelen.
Ick bidd’ u, welck van be’en ghy de gheluckighst acht,
Of Crassus rijf van gheld, en rijck van groote macht?
Die mits Pompeus was in grooter eer’ en waerden,
Ghingh voeren onbedacht de Parthiaensche swaerden;
Of wel dien ouden man, die zonder veel gewagh,
Zijn hof hadd’ tot zijn rijck, en Roomen noyt en zagh?
Zoo ons slechts waer bekent, zeght d’oudste der Poëten,
Hoe dienstigh voor ons zy de Maluw om te eten.
Gheluckigh zoude zijn de mensch in allen deel,
En d’helft, let wat hy zeght, zou meer zijn als ’t geheel.
Deur d’helft wert hier verstaen het leven van die menschen,
Die van haer werck ghevoet, naer anders niet en wenschen.
Wiens ziele frisch en fraey, woont in een gave borst:
En deur het heel, de weeld’ en wel-lust van een Vorst.
[p. 217]
Hoor wat ons Flaccus zinght: Natuer is licht te vreden,
Met weynigh verghenought, en onze swacke leden
En eyschen niet zeer veel; maer zijn deur ons verkort.
En, deur het heel, de helft van ons bedroghen wort.
Teghen de wel-lust des vleesches, en vuyl bejagh der on-kuyssche vrouwen, is dit van my vertaelt:
’t Is wel het grootste quaed, dat een mensch hebben magh,
Een vrouw ten dienst te staen, die met ons houd de lach.
Die on-verdraeghzaem werck ons schouderen doet smaecken,
Die ezels dienst ghebiet, ellend’, en wreede taecken:
Want zonder acht, als op haer eyghen zelf te slaen,
Zal zy wel dienst en liefd’, met trotsche moed, versmaen.
Als een galey-heer doet, die fier in zee en haven,
Heeft gantsch gheen mede-lyen, met zijn gevanghen slaven.
Men moet gheschencken doen van ketens en ghesteent,
Verkoopen erf en haef, dat naermaels wert beweent.
Men moet spel en musijck, men moet bancketten gheven,
Om voor dit vremd gedrocht behaeghelick te leven.
Men moet twist en krackeel, gevechten nemen aen,
En dickwils een met een, om lijf en ziele slaen.
Ghewis ’t zou beter zijn ’t Augeesche stal te zuyv’ren,
Als voor een snoode vrouw zoo dwaezelick te uyv’ren.
De zee is vreesselick, het vier veel schrick ons maeckt,
Zoo doet oock d’hemel oock, als hy deur donder kraeckt:
Maer noch ist al veel meer, een looze vrouw te vreezen,
Die ons tot aen ’t gebeent kan plucken ende teezen;
Die duyzend quaeden vint, daer in zy zelden mist,
Om dat zy is een vrouw, en dat zy is vol list.
Wie dat die God magh zijn van deze vrouwen-benden,
Hy heeft ons toe-ghebracht een zee van veel ellenden:
[p. 218]
Men hoord’ aen een autaer te doen zijn klaer vertoogh,
En kinders, met gheschenk, te koopen van om hoogh.
En niet zijns levens tijd met dat lief quaed te spillen,
Met vrouwen, zucht des mans, die niet als quaed ons willen.
Ellendigh is de man, die vol van vrouwen vier,
Zoo langh hy leeft, een slaef is van zoo fellen dier.

Hoe-wel deze laetste Veersen veel te ruym van de Fransche Poeet in-ghevoert werden: zoo en wil ick-ze hier niet verder getrocken hebben, als op dat Courtizaensch gheslacht, dat menigh mannen hoofd heeft doen treuren, en de zege-teeckenen van een schandelicke over-winninghe op-geheven heeft. Om dan gheen eere van eyghen vindinghe my toe te meten, noch verwijt van een losse penne op my te haelen; neem daer de eyghen woorden van beyde de ghedichten.

Las! la Fortune aux retours inconstans
Ne peut souffrir l’ambitieux long temps.
Monstrant par luy d’une cheute soudaine
Que c’est du vent, que la farce mondaine:
Et que l’homme est tresmal heureux, qui vit
En cour estrange, & ne meurt en son lit.
Loin de moy soit la faveur & la pompe,
Qui d’apparence, & de fard nous retrompe,
Qui nous relime, & nous ronge au dedans
D’orgueil, d’envie, & de soucis mordans.
L’homme qui monte aux honneurs inutilles,
Semble un colosse attaché de chevilles,
Ferré de gonds, de barres & de cloux:
Par le visage il s’enfle de courroux,
Representant Jupiter ou Neptune:
[p. 219]
Sa brave enflure, estonne la commune,
D’or enrichie, & d’azur par dehors:
Mais quand on void le dedans du grand corps
N’estre que plastre, & argile poitrie,
Alors chascan cognoit la mocquerie,
Et desormais le Colosse pipeur
Pour sa hauteur ne fait seulement peur
Qu’au simple sot, & non a l’homme sage
Qui hausse-beque, & mesprise l’ouvrage
En l’homme ignorant dont les jours sont si brefs,
Ne cognoist pas que c’est un jeu d’eschets,
Que nostre courte & miserable vie,
Et qu’ aussi tost qne [p. sic] la mort la ravie,
Dedans le sac on met tout a la fois
Roys, chevaliers, pyons, roynes, & roys.
Ainsi la terre en mesme sepulture
Met peuple & Roys par la loy de Nature,
Qui mere a tous sans nulle passion,
De l’uu [p. sic] des deux ne faict election:
Monstrant par la, que la gloire mondaine
Et la grandeur est une chose vaine.
Ah! que me plaist ce vers Virgiliam,
Où le vierllard pere Coryciam,
Avec sa marre en travaillant cultive,
A tour des bras sa terre non-oisive,
Et vers le soir, sans acheter si cher
Vin en taverne, ou chair chez le boucher,
Alloit chargeant sa table de viandes,
Qui luy sembloyent plus douces & friandes
Avec la faim, que celles des Seigneurs,
[p. 220]
Pleines de pompe, & de mets, & d’honneurs,
Qui desdaigneux, de cent viandes changent
Sans aucun goust, car sans faim ils les mangent.
Lequel des deux estoit le plus heureux?
Ou ce grand Crasse, en escus plantureux;
Qui pour n’avoir les honneurs de Pompee,
Alla sentir la Parthienne espee?
Ou ce vieillard, qui son champ cultivoit,
Et sans voir Rome en son jardin vivoit?
,,Si nous sçavions, ce disoit hesiode,
,,Combien nous sert la guimauve, & la mode
,,De l’accoustrer, heureux l’homme seroit,
,,Et la moitié le tout surpasseroit
Par la moitié il entendoit la vie,
Sans aucun fard des laboureurs suivie,
Qui vivent sains du labeur de leurs doits,
Et par le tout les delices des roys.
,,La nature est, ce dit le bon Horace
,,De peu contente, & nostre humaine race
,,Ne quiert beaucoup: mais nous la corrompons,
,,Et par le tout la moitié nous trompons.

Het ander ghedicht, raeckende de pijnelicke, en kostelicke vrouwe-zucht, rolt met deze woorden.

C’est bien le plus grand mal qu’un homme puisse avoir,
Que servir une femme accorte a decevoir,
D’enjoindre des travaux, qui sont insupportables
Des services cruels, des taches miserables:
Car sans avoir esgard à la simple amitié
De leurs pauvres servans, cruelles n’ont pitié,
[p. 221]
Non plus qu’un fier Corsaire, en arrogance braves,
N’a pitié des captifs à l’aviron esclaves.
Il faut vendre son bien, il faut faire presens
De chaines, de carquans, de diamans luysans:
Il faut donner la perle, & l’habit magnifique,
Il faut entretenir la table, & la musique,
Il faut prendre querelle, il faut les supporter.
Certes j’aimeray mieux dessus le dos porter
La hotte pour curer les estables d’Augee,
Que me voir serviteur d’une dame rusée.
,,La mer est bien a craindre, aussi est bien le feu,
,,Et le ciel, quand il est de tonnerres esmeu:
,,Mais trop plus est a craindre une femme clergesse,
,,Sçavante en l’art d’amour, quand elle est tromperesse:
,,Par mille inventions mille maux elle fait,
,,Et d’autant qu’elle est femme, & d’autant qu’elle sçait.
Quiconque fut le Dieu, qui la mit en lumiere,
Il fut premier autheur d’une grande misere.
Il falloit par presens consacrez aux autels
Acheter nos enfans des grands Dieux immortels,
Et non user sa vie avec ce mal aimable,
Les femmes, passion de l’homme miserable:
Miserable & chetif, d’autant qu’il est vassal,
Durant le temps, qu’il vit, d’un si fier animal.

---

[p. 122*]

EMBLEMATA XXXI. Eer en staet de deughd verraet.

Veel zouden weerdigh zijn te heerschen, zoo sy waren
Gebleven in de rust van een gemeene staet.
Men ziet de eer’ een zucht van grooter eere baren,
Die altijds on-getemt, noch wet en heeft noch maet.
De snee-bal die te voor zich liet heel licht’lick wringen,
Gebuyghzaem ende kleyn, deur ’t rollen wert zeer groot:
Een staetjen doet den mensch tot hooger staeten dringen.
Al etend’ komt de smaeck, al waer het zelfs maer brood.

[p. 223]
                                Wt-legginghe.


Indien een Luyte of ander spel-tuygh zoo ghestelt waere, dat alle de snaren van gelijcke dickte waeren, daer en zoude gheen dinck ter weereld zoo onbelompen en mis-luydigh zijn: daer, van de on-gelijckheyd ont-staet een zoo eenpaerighe en ghelijck-luydighe mis-luydigheyd, dat, deur een wonderbaerlicke zoet-schalligheyd, onze ziele beweeght, onze zinnen ghelijck betoovert, en wy geheelick, als buyten ons zelven, verruckt werden. Alzo magh men oock zegghen, dat indien de staet, en gelegentheyd van alle menschen gelijck waere; dat de eene niet hoogher, en de ander niet leegher; de eene niet grooter, en de ander niet minder en ware; daer en zoude niet zoo onbesuyst en on-geschickt gevonden werden, niet zoo twistigh en verschilligh, als die gelijckformige eenigheyd. De on-evenheyd van alle staeten der menschen, vereenight onze on-eenigheyd, en bind ons alzoo met een on-ghelijcken band te zamen, dat wy daer deur behouden werden, die anderszins deur even-ghelijckheyd zouden verloren gaen. Zoo alle de leden van het menschelicke lichaem het hoofd waeren, de mensche en zoude geen mensche zijn. Indien oock alle ambacht-lieden, winckeliers, handelaers, en watter meer voor volck is, Magistraten en Overheyden wilden wezen, zy zouden haestelick gheen van allen zijn.
Daer moet dan opperheyd en onderheyd; daer moeten overheyden en onderdaenen wezen. En hoe-wel de ghemeene ruste ten hooghsten daer aen gelegen is, datter een goede gehoorzaemheyd onder de gemeente gevonden werde; nochtans moet-men die vergheefs verhopen, daer geen wijze regierders, en voor-zichtighe bevel-hebbers zijn. Veel stercker zoude wezen een vaendel [p. 224] schapen, die een leeuw tot capiteyn hadden; als een leger van leeuwen, die een schaep tot een over-hoofd verkiezen zouden. Zoo veel isser aen gelegen, van wien, en van wat, elck dingh gheleyt wert.
Dit behoorde ons grootelicks tot een voor-vingher te dienen, om ons ghelijck tot den oorsprongh te wijzen, waer uyt wy de wateren leyden mochten, die onze steden en landen verheughen, en ons tot een heylzame verquickinghe verstrecken mochten. Hoor wat RONSARD op deze geleghentheyd schrijft, maer eerst met mijn woorden:

Jck liev’ een oprecht mensch,geen dienst-knecht van de zonden,
Die noch van hofsche list, noch gheld-lust is gheschonden:
Die d’eere liever heeft, als ’s Konincks wil; en stierf
Veel liever, als dat hy de wet en ’t recht bedierf.
Die als hy gaet op straet, t’huys laet een goet gheruchte;
En niet veel ghelds en goeds, daer kist en kass’ van zuchte;
Nochtans niet stuer en straf; maer die zich oock vermaeckt,
Wanneer zijn ampt zulcks laet, en zoo zijn ziel wat slaeckt.
Die niemand wijs en maeckt, tot zijner spot en schanden,
Dat Buffels-hoornen zijn witt’ Olyphantsche tanden.
De fabels hebben eer van Phaeton ghezeyt,
Dat als het gheck-hayr eerst zijn kinn’ hadd’ over-spreyt,
Dat hy met een jongh hert, dat schrick noch vrees wilt kennen,
Bestont, deur ’t blauw gewelf, zijns vaders koets te mennen:
Maer, deur het heet gestrael des zonnes helder licht,
Verloos hy sterckt’ en raed, verbijstert van ghezicht.
De toom viel uyt zijn hand, en hy viel oock met eenen,
Met armen uyt-gespreyt, met uyt-gestreckte beenen,
Met om-geworpen hayr; en vol van trots en moed,
Als in een vochtigh graf, viel in de Pauwsche vloed.
[p. 225]
Dit beurd’ oock Jcarus, en al die stoute wichten,
Die al te naer de zonn’ haer aen-zicht willen lichten.
Een yder, die in tijds zijn vlucht gheen maet en stelt,
Zijn wassche-vlerck valt af, en wert zoo neer-gevelt.
Veel beter dickwils is een middel-matigh leven,
En zonder pracht, en eer, en zonder nijd ghebleven:
Dan dat-men wilt ’t ghemeen in grootsheyd gaen voor-by,
En werden tot een lach en spot van alle zy’.
Ick hebb’ (als over-al een yder ziet gheschieden)
Sint weynigh tijds ghezien een groot ghetal van lieden,
Die zonder schaemt’ en hert, die zonder ziel en borst,
Naer alle staeten staen, met een dol-heeten dorst.
Ick hebb’ oock sint ghezien een yder met haer spotten,
En wijzen achter-aen, als naer ghekapte zotten.
Want al-hoe-wel de Gunst, dat ooghen-looze wijf,
Dat herssen-looze dier, wanschapen van bedrijf,
Haer in gheloof op-stack, en drongh tot hooghe staeten,
Nochtans en liet het volck, dat niet bedeckt kan laeten,
Met haeren heerschen draght, met pruydsche pracht gelaen,
Te schimpen, en daer op veel quacken uyt te slaen.
,,’T is vry een ander dingh te zijn, en willen schijnen:
,,Het zijn bestaet in daed; het schijnen moet verdwijnen,
,,Als een licht herssen-beeld: maer veel, in d’ydelheyd
,,Bederft d’in-beeldens kracht de waere vastigheyd.

Zoo klinckt de stemme van de Poeet:

Moy, j’ayme un homme droict, non serviteur du vice,
Qui presse sous les pieds la Court, & l’avarice:
Qui mieux voudroit mourir, que corrompre la loy:
Qui ayme plus l’honneur, qu’un mandement de roy.
[p. 226]
Qui laisse a sa maison la bonne renommee,
Et non pas la richesse en un coffre enfermee:
Au reste galland homme, & qui prend son plaisir,
Quand sa charge publique en donne le loisir,
Sans vouloir pour faveur aux autres faire croire,
Que la corne d’un buffle est une dent d’yvoire.
Les fables ont chanté, que jadis Phaeton
D’un petit poil folet se couvrant le menton,
Deceu d’un jeune cÏur, qui toute chose espere,
Entreprit de guider le coche de son pere:
Mais esblouy des rais qui sourdent du soleil,
Veincu de trop de feu perdit force & conseil.
La bride luy coula de ses mains esperdues,
Il cheut à bras espars, à jambes estendues,
Acheveux renversez, & plein de trop d’orgueil,
Tomba dedans le Pò, son humide cercueil.
Autant en est d’Jcare, & de ceux dont l’audace
Trop pres du grand soleil ont eslevé leur face:
S’ils n’attrampent leur vol, tousiours mal a propos
Leur plumage ciré s’escoule de leur dos.
Bien meilleure est souvent le mediocre vie
Sans pompe, sans honneur, sans embusche d’envie,
Que de vouloir passer en grandeur le commun,
Pour se faire la fable, & le ris d’un chacun,
Et en pensant siller tous les Argus de France,
Eux-mesmes s’aveugler en propre ignorance.
I’ay veu depuis trente ans un nombre d’impudens,
Rappetasseur des loix, courtizans, & ardens,
Qui sans honte, sans cÏur, sans ame, & sans poitrine,
Abboyent les honneurs a faire bonne mine.
[p. 227]
Je les ay veu depuis de leur maistre mocquez,
Et des peuples aux doigts notez, & remarquez.
Car bien que la faveur, qui n’a point de cervelle,
Les poussast en credit, le peuple qui ne celle
Jamais la veritè, [p. sic] siffloit de tous costez
Le port imperieux de leurs fronts et hontez.
,,C’est autre chose d’estre, & vouloir apparoistre.
,,L’estre gist en substance, apparoir ne peut estre
,,Qu’imagination: mais en la vanitè [p. sic]
,,Souvent l’imaginer corrompt la veritè [p. sic].

In somme, ’t is een zaecke van over-groot belangh, wel te vooren over-slaen, wie, en hoedanighe dat-men tot Over-heyden en Magistraten zal bestemmen. Want hoe-wel de ghewisse haer zelven hier ten hooghsten quijt, noch en zullen die hooghe staeten niet ont-moeten de deelen, die daer toe vereyscht werden. En hoe menighe isser, om tot ons voor-werp te kommen, die in haer eenzaemheyd, en byzondere staet ghelaeten zijnde, boven alle lof en eere ghestelt zijn; die tot hoogheyd op-ghevoert, daer zoo veraerden en verbastaerden, dat zy by God, en de menschen, on-lijdelick werden. Om de wonden van ons eyghen lichaem niet te tintelen; merck, wat TACITVS van GALBA ghetuyght: Dum vigebat ¾tas, militari laude apud Germanias floruit: proconsul Africam moderate: jam senior, citeriorem Hispaniam pari justitiâ continuit, maior privato visus, dum privatus fuit, & omnium consensu capax imperij, nisi imperasset. Dat is: Doen zijn ouderdom noch jeughdigh was, heeft hy by de Hoogh-duytschen in krijghsche lof ghebloeyt: heeft Afrijcken, als stad-houder, matighlick; nu ouder zijnde Spagnien met ghelijcke rechtvaerdigheyd gheregiert: grooter zijnde als een ghemeen man, doen hy noch een ghemeen man was, en naer eens yders [p. 228] oordeel, bequaem tot het rijcke, ten waere hy gheregiert hadde. ’T is alzoo: eeren bederven de Heeren. Staet-bedieninghen maecken staet-zuchtighe menschen. Het is veel moeyelicker het jeucksel, als de pijne te verdraghen: maer noch ist van een meerder kracht, zedighlick eeren en staet te bedienen, als gheduldelick verachtinghe te verdraghen. Want ghelijck de buyck deur te veel spijze beswaert wert, alzoo wert de menschelicke ziele deur eere op-gheswollen. ’T is even moeyelick, zeght BASILIVS, dat onze ghemoederen in-gehouden werden, dat zy door voor-spoed en eere niet verheven en werden, als dat zy door teghen-spoed, en verdruckinghe, niet neder gheworpen werden. Iae, het eerste is veel moeyelicker: als een ABDOLONIM, van ALEXANDER, Koninck van Tyrus ghemaeckt zijnde, wetentlick gheandwoort heeft. Deze ABDOLONIM, als CVRTIVS verhaelt, was een Land-man, zoberlick voorzien, en van kleyne middelkens; by den welcken HEPHESTION, ALEXANDERS vertrouwste vriend, t’anderen tijde, geherberght gheweest was, en by die gheleghentheyd, groote ghenuchte uyt zijn tsamen-sprake gheschept hadde, en zijn voor-zichtigheyd, en wonderlick beleyt, in het regieren van zijn huys-ghezin, en andere kleyne dinghen, die hem mochten aen-gaen, met verwonderinghe aen-ghezien hadde. ALEXANDER dan, naer dat hy Tyrus over-wonnen hadde, en onder-vraeght, wie dat hy best, in zijn af-wezen, tot de regieringhe laeten zoude, is deze goede Acker-man van HEPHESTION voor-gestelt, zeggende, dat hy niemand daer toe weerdiger en kende, als dezen zijnen weerd; die terstond van ALEXANDER ont-boden zijnde, is ten gevalle van zijn vriend, Koninck gemaeckt. Maer hy, deur zulck een schielicke en on-verwachte eere, ghelijck verdondert en verblixemt zijnde; nochtans met een ghelijck, en standvastigh gemoed, met een stemmigh en eerbaer gebaer, en met voorzichtige redenen, wijzelick bedanckt [p. 229] hebbende, heeft van zich groote verwonderinghe, by ALEXANDER ghelaeten. Daer naer, naer vele redenen, en weder-redenen, van ALEXANDER ghevraeght zijnde, hoe dat hy dus langhe ghebreck en armoede hadde konnen verdragen: Veel beter, zeyd’ hy, en met eenparigher ghemoed, als ick kan hopen, dat ick de voor-spoed, en over-vloed zal konnen verdraghen. ’t Was recht ghetroffen. Want de weereldsche eere, ghelijck een wel zeyde, is gelijck vette aerde, die gladder, en zorghelicker is, om te betreden, als de maghere en zandighe. Dewijle dan de eer-winckel met zulcke looze, en bedrieghelicke waeren gestoffeert is, zoo ist dan wel te verwonderen, dat die noch zoo heetelick en greetelick naer-gejaeght; dat die noch zoo diere geveylt en verkocht werden. ’t Is recht een wind-spijze, die onze herssens met heete en vuyle dampen benevelt; die ons de kinne naer den hemel op-heft, maer de ziele, ons beste deel, ter aerden neder-druckt. Daerom was het zeer wel ghezeght van PHILIPPVS de tweede, Koninck van Spagnien, dat weynighe maghen bequaem waeren, om groote Fortunen te verdouwen; en dat een quade spijze niet zoo licht verdorven en wiert, en in quaed voedsel gekeert, als de eere, met namen in een ziele zonder verdiensten. Dit is even het zelve, dat DION zeght: Corrumpuntur homines magnitudine honorum: nec cujuslibet est in rebus prolixis magnam fortunam concoquere. Die eens dit eer-verghift heeft in-ghenomen, zijn ziele vergroot, gelijck de Cocodril, tot dat zy van het lichaem af-gescheurt wert. Staet-zucht en heeft noch grond, noch ouver: ’t is het ydel, dat de gheleeerde [p. sic] Philosophen in de natuere niet en hebben konnen vinden: een vier, dat altijds grooter en grooter uyt-brand, naer de mate dat het voedsel krijgt. Daer in rechtvaerdighlick de meester betaelt wert. Want eer-gierigheyd is daer in alleenelick rechtvaerdigh, dat zy haer eygen straffe mede-brenght, en haer zelven op de pijn-banck leght. IXIONS [p. 230] rad is de beweginge van haer begeerten, die geduerigh van boven neder keeren en weder-keeren, en den geest geen ruste en gheven. Multi qui lumina intrarunt integris oculis, strabones facti sunt. Dit zeght VARRO: Vele zijn binnen den dorpel ghekomen met gezonde ooghen, die los en scheel geworden zijn. Van wat kan dit aerdigher gezeght werden, als van die hooghe eer-tempels, daer al de weereld zoo dick en zoo druck naer toe-dringht? Daerom was dit oock onder de grond-regels van PYTHAGORAS: ont-houd u van boonen. ’t Welcke te zegghen is (naer de uyt-legginghe van PLVTARCHVS, in zijn bouck, dat hy gheschreven heeft van de opvoedinghe der kinderen) en menght u niet met de regieringe van staet. Dewijle men eertijds, gelijck oock huyden-daeghs, de stemmen met boonen gaf, en alzoo de Magistraten verkozen wierden. Ont-houd dit, tot besluyt, die met die peste besmet zijt:

Die in de gunst zal staen van d’alder-trouwste deughd,
De voester onzer ziel, en al haer zoete vreughd,
Zal rijck van eere zijn. Wat wilt ghy eere noemen,
Dat flughs de morghen-lucht zal vellen en ont-bloemen?
Dat is ghewis gheweest, dat eeuwelicken blijft.
’t En was niet, dat het was, dat wegh-gaend’ niet beklijft.

---

[p. 231]

EMBLEMATA XXXII. Een hoeren schoot is duyvels boot.

Ziet aen dees jonghe lien: sy boerten, en sy spelen:
Geen kort-wijl of genucht en kan haer oyt vervelen.
Een lighter in de schoot, als een verwonnen knecht,
Die tot een doel zijn hand, voor yders handen leght.
Dit is Dalilas schoot, daer in veel menschen roncken:
Zy krijghen slagh op slagh, nochtans sy blijven droncken,
En sticken in haer vier; z’en kennen niet den man,
Die slaet, en lijf en ziel in d’helle werpen kan.

[p. 232]
                                Wt-legginghe.

Daer en is geen doodelicker peste den menschen, van de Natuere, gegeven, zeght CICERO, als de wel-lust des lichaems: als die gheen gedeelte van ons wegh en neemt, maer t’eenemael ons berooft van ziele en lichaem, van tijdelicke en eeuwige goederen. Rampzalige en helsche wellust! wiens stoffe swelgherye en gulzigheyd is; wiens vlamme is een on-reyn vloeysel: haer sprinckelen zijn on-tuchtighe redenen; haer roock, eerloosheyd; haer asschen, schandighe bevleckinghe; haer eynde, de helle, en eeuwighe verdoemenisse. De natuer-schrijvers, als PLINIVS, en andere, verhalen van een visch, genaemt Torpedo, dat hy een zeker vergift uyt-schiet, deur wiens kracht de leden der visschers, of die hem zoucken te vanghen, zoo vaddigh en verkleunt werden, dat zy haer niet roeren en konnen. Welck ons verthoont een levendigh beeld van het vuyl bejagh der wel-lusten: want zoo wie die op wilt volghen, en zijn schandelicke tochten daer in toe-geeft, hy wert met zulck een loome dofheyt en dommigheyd over-schoten, dat hy zich noch pooghen noch bewegen kan, om yet goeds te dencken, of uyt te voeren. D’exempelen van alle eeuwen gheven hier van zeer drouve bewijzen. Wat is gheworden van de wijsheyd, en andere wonder-gaven van SALOMON? zoo haest en heeft zijn herte niet gehevelt deur den zuer-deessem van on-reyne vrouw-lust, of hy en is daer deur zoo betoovert en vervoert geweest, dat hy God en zijn eyghen zelven gantsch vergetende, niet ghevreest en heeft zich zelven voor de Afgoden neder te werpen, de zelve tempelen teghen Gods tempel op te richten, ende offerhande en allerley Gods-dienst voor haer te doen. Beziet en verwondert u over dien stercken held SAMSON: die, met een ezels kaeck-been, [p. 233] duyzend neder-ghevelt hadde; die zulcke stercke zeelen, daer hy mede ghebonden was, als een draed-garen in stucken brack; die de stads-poorten, met haere stijlen, op zijn schouders schorten, en verdraghen konde; die wapen-loos on-stuymighe Leeuwen onder de knye gehouden, en vermeestert hadde; ziet eens, hoe verfoeyelick en ellendighlick hy van een vrouw-mensch verwonnen en ghevanghen is; hoe hy de Philistijnen over-ghegheven zijnde, als een slagh-beeste gheleyt en voort-ghedreven is. HERCVLES, die groote Monster-temmer is van dit monster zelfs ghetemt geweest en heeft zijn mannelicke knodse, en dat schrickelic leeuwen vel in een spin-rock en garen-winde verandert. LVCIVS VITELLIVS, dat kloeck en voor-zichtigh verstand, is door de liefde van een hoere zoo verdult en zinne-loos gheworden, dat hy haer speecksel met heunigh menghde, en daghelicks in ’t openbaer, zijn zenuwen, jae zijn kele daer mede streeck en zalfde. De Ram wert aen den taeyen hals ghebonden en wegh-gesleypt; zeyde DIOGENES ziende een, die maer zijn ooghen en sloegh, op een schoone stinck-vodde. Door zulcke kamer-verckens is SARDANAPALVS, die machtighe Koninck van Assyrien, zoo on-gantsch en ziel-gortigh gheworden, dat hy, zijn mannelicke kleederen van hem leggende, in een vrouwelick ghewaed, tusschen het spinne-wiel en de haspels, zijn leven deur-gebrocht heeft. ANTONIVS en CLEOPATRA zouden ons hier wel stoffe tot een heel bouck gheven. Maer om een langh verhael in korte woorden te trecken; ’t en is niet om zegghen, hoe beestigh en om-matelick die Roomsche Prince hem aen-ghestelt heeft, naer dat zijn herte van dat listigh wijf bezeten is gheworden. Zijn ziele, zeght PLVTARCHVS, stierf in hem, op dat zy in het lichaem van zijn vriendinne leven zoude. Hy beswijmde en smelte teenemael wegh van hert en van zinnen, zoo dat hy sedert niet uyt en voerde, dat de Romeynsche name weerdigh was.
[p. 234]
Carpit enim vires paulatim, uritque videndo
Femina, nec nemorum patitur meminisse, nec herb¾.

Dat is:
Een vrouwe knaeght, en eet, allenghskens al uw krachten,
Zy brant als zy uw ziet, en steelt al uw ghedachten:
Uw breyn is zoo verstelt, en uw verstand verkrenckt,
Dat ghy op bergh, noch dal, noch veld, noch kruyd en denckt.

Hy hadde by-kans de helft van de heele Roomsche regieringe op zijn hals legghende: maer wiert van dat wijfsche jock zoo gheperst en neder-gehouden, dat hy noch ghezanten en konde hooren, noch vyands listen bespieden, noch zijn eyghen ghevaer bemercken, noch yets doen, dat tot behoudinghe van zijn zelf, of van het ghemeene besten verstrecken konde. Het welcke oock veel andere Koninghen en Keyseren, en met namen het meerendeel van de Constantinopolitaensche Keyseren over-kommen is. Zoo dat M. TVLLIVS zeer wel zeght, Dat de wel-lust den raed verhindert; de reden vyandigh is; dat zy de ooghen der ziele ghelijck verblint, en gheen ghemeynschap met de deughd en heeft. Jmpedit consilium voluptas, rationi inimica; ac mentis, ut ita dicam, perstringit oculos, nec habet ullum cum virtute commercium. De veranderinghen van menschen in steenen ende beesten, welcke MEDVSA door haer schoonheyd maeckte, en wilde anders niet beteeckenen, dan alleen dat die on-ghematighde vrouw-dulle menschen zulcks werden. Derhalven ANTISTHENES, hoorende yemand de wel-lust prijzende, vermaende en badt hem, dat hy dat by den vyand doen zoude, om dat zy te swacker en te verwinnelicker werden zouden. XERXES heefr [p. sic] dit oock wel bevestight: want naer dat hy de Babyloniers weder in zijn geweld ghebrocht hadde; en heeft hy, tot straffe van haere weder-span[p. 235]nighe af-valligheyd, niet anders haer op-gheleyt, dan dat zy de wapenen, en alle krijghsche oeffeninghen af-legghende, tot spelen, bancketteren, en allerley wel-lusten haer zelven zouden over-geven: op dat zy van natuere vry-eyghene, slaven der on-ghebondenheyd, en on-nut tot alle mannelicke daden werden zouden.
Een yeghelick zy dan vermaent, naer de lesse des Apostels, zijn vat in heyligheyd te bezitten, zonder welcke niemant God zien en zal. Want niemant en kan een lid Christi, en te zamen eens hoeren lid zijn. En zoodanigh is hy die een hoere aen-hanght, als werdende een lichaem met haer. Schouwet hoererye, zeght de zelve Meester; alle zonde, die de mensche doet, is buyten den lichame: maer die hoererye bedrijft, die zondight in zijn eygen lichaem. Die zijn zelven niet ont-houden kan, dat hy trouwe. Dat is het rechte koel-vat van de on-matighe hitte des vleeschs: buyten het welcke niemant zijn brant lesschen en magh. Gheen wenschelicker houwelick als een eerbaer ziele met een eerbaer lichaem. Dat is ghelijck de Perlemoer-schelpe, die in de zee levende, gheen druppels water en ontfanght, als die van den hemel kommen. Alzoo en kan gheen eerbaer ziele eenighe ghenuchte des vleeschs in zich laeten, als die van het houwelick, dat van den hemel gheschickt is. Maer het gaeter anders toe.

Als een henghst, die glad en vet,
Op zijn zelven niet en let;
Niet en let op staeck, of boom,
Noch op Ruyter, noch op toom,
Al op dat zijn heete lust
Mocht, door ’t springen, zijn geblust:
Zoo loopt onze domme jeughd,
Naer des lichaems vuyle vreughd,
Naer die vuyle verckens-jacht,
Zoo by daghe, zoo by nacht,
Zonder dat zy op haer eer,
Noch op wijze ouders leer,
Zonder dat zy op haer goed,
Op haer maghen, op haer bloed,
Op haer lichaem, op de staet
Van haer zielen, op den draed,
[p. 236]
Die ons in dat hoogh ghebouw
Van den hemel leyden zou;
Zonder dat zy op de wacht
Van de Duyvel nemen acht.

De voorneemste baet-middel, om zich te wachten, of te ontdoen van deze koortsighe wel-lusten, is, naer het ghebed en godzalighe betrachtinghen, de gheleghentheyd van plaetsen en persoonen te schouwen. Want het is een quaed, dat lichter kan ghemijdt, als ghenezen werden. De menschelicke lichamen slachten de glazen, die niet te zamen en konnen gedraghen werden, malcanderen raeckende, zonder groot perijckel van gebroken te werden: off wel de vruchten, die hoe-wel geheel en jeughdigh zijnde, lichtelick blutssen en buyck-zieck werden, als zy op den anderen gepackt ligghen. Het water zelfs, hoe versch het zelve in een vat gedaen wert, zoo daer maer een lauwe hand in-ghesteken wert, het verliest terstond zijn kiltige frisheyd. De heylige Paulus zeght bondigh in korte woorden: Hoerery en zy zelfs onder u niet ghenaemt. De byekens en willen alleenelick de doode krenghen niet aen-raecken, maer vlieden ten uyttersten alle soorte van stanck en quaden reuck. BASILIVS, sprekende van zijn eyghen zelven, zeyde op een zekere gheleghentheyd: Ick en weet niet, wat het is van de vrouwen, als die gheen vrouwe oyt bekent hebbe, nochtans en ben ick gheen maeghd. Hy hadde hem veel-licht in eenigh ghezelschap vergrepen, of eenighe heymelicke zonden begaen, met genegentheyd, of metter daed, daer over de godzalighe Koninck uyt-roept: Vergheef my de zonden mijner jeughd. Quade redenen bederven oock de eerbaerheyd en goede zeden: een geweldighe blaesbalck van de verdorvenheyd onzer eeuwe; en die oock ten uyttersten dienen gevloden, of ghestraft te werden. En laet gheen wrotte redenen uyt uwen monde gaen, zeght de heylighe Apostel, maer ist dat dat daer eenige goede reden is, tot noodzaeckelicke stichtinge, [p. 237] op dat zy aenghenaem zy te hooren. Maer wie en weet niet van de ydele woorden, en stinckende redenen, die over al uyt-gespoghen werden? redenen, die dorre en drooge zijn van alle deughdzaemheyd, en op-gheswollen van vuyle etter der vleeschelicke uit-worpselen. Dat de natuere (immers naer den val) en de eerlicke ghewoonte, van onze ooghen verbannen heeft, wert over-al met een vuyl pinceel van schandelicke woorden af-ghemaelt.

Niet en isser, als ick acht,
Dat het menschelick gheslacht,
Van een edel ziel ghestuert,
Naerder met een beest ghebuert,
Als de houwelicksche daed,
Daer een mensche van ont-staet.
Even-wel (zoo leght ons eeuw
Op haer laetste snick en geeuw)
Roemt zich over-al de mensch,
Die maer dreck en is en pens,
Of hy niet alleen de va’er,
Maer sijns kinders schepper waer.
Isser yemant (zoo als God
Aen een yder schickt zijn lot)
Die dan zonder kinders leeft,
En on-vruchtbaer’ lend’nen heeft;
Of misschien, naer ’s moeders beeld,
Niet dan meyskens heeft gheteelt,
’T is een schrick van al de praet,
Die hier op dan omme-gaet.

Maer ’t is maer te veel ghekladt van die vuyle mis-bruycken. Een reden zy voor allen:

Die on-eerlick is van wercken,
En daer by oock vuyl van praet;
Wert, zoo ghy op ’t eynd’ wilt mercken,
Eeuwelick van God versmaet.

---

[p. 238]

EMBLEMATA XXXIII. Gheen meerder vlecken, als Iffrouw-ghecken.

Dees rijt den oever langhst; hy meent, hy ziet het spoken:
De eenzaemheyd hem schrickt; zijn herssens wonder koken.
Hy loop’, hy gae, of stae, hy treck’, of loss’ den toom,
Het zelf wert hem vertoont, ter zijden, in een doom.
Zoo werden af-gebeelt ons dwaze jonghe-mannen,
Die naer haer liefs bedrijf, haer lijf en ziel-schaer bannen:
Wat dat sy prijst of laeckt, wat dat sy doet of laet,
Het zelf, als in een glas, in haer gebeeldet staet.

[p. 239]
                                Wt-legghinghe.


Eer wy naer de weer-klanck luysteren, laet ons eerst zien, waer dit gheluyd van daen komt. De zien-konste leert ons, dat de stralen eenes yders lichaems, niet alleenelick van de spieghels, maer oock van het water, dicke lucht, en grove dampen, weder-gheslaghen werden. Hierom gheschiet het veel-tijds, dat des midder-nachts, de lucht dan duyster, en ghelijck te zamen ghestolt zijnde, onze ghedaenten, deur een spieghelachtigh in-drucksel, zomtijds ghezien werden; voornemelick zoo het ghezicht verstompt, of veroudert is. Daerom oock de oude luyden, die van weghen haer swaere jaeren, het gezichte benevelt hebben, ghemeenelick deze waen-spoken ont-moeten: oock de drup-ooghen, of die uyt eenighe groote ont-steltenisse, verkrenckt zijn in haer ghezichte, zullen zomtijds, niet zonder groote eyselickheyd, en verbaestheyd, de zelve zien; daer zy evenwel niet anders als voor haer eyghen gedaente verschrickt zijn. Derhalven ORESTES, deur waecken, vreeze, droefheyd, en benautheyd des ghemoeds, uyt-gemerghelt, en by-naer ont-daen zijnde, om dat hy zijn moordersche handen aen zijn eyghen moeder gheleyt hadde, en daerom met groote schrick en sidderinghe uyt-roepende:

O moeder! laet niet meer dees felheyd u behaghen,
Om zulck een slangh-gedrocht, vol schricks op my te jaghen.
Zie, zie, ô schrickigh dingh! waer, waer ist dat ick blijf?
Ah, ah! zy loopen toe, en willen my te lijf.

Wert, met deze andwoorde, van ELECTRA, tegen-gheroepen:

Rust, rust, ellendigh mensch; wilt uyt uw bedd’ niet vlien.
Houd op, gh’en ziet het niet, dat ghy daer meent te zien.

[p. 240]
Hoe-wel zulcke schrickselen den menschen die van een quade ghewisse ghepijnight werden, niet zonder Goddelick bestier en werden in-geworpen, nochtans gelievet de Heere menigh-mael, daer hy alles zonder middelen kan uyt-rechten, deze natuerlicke middelen daer toe te ghebruycken. ’t Is vertellens weerdigh, dat van eenen VITELLO, een treffelick wis-konstenaer, verhaelt, en hier vooren van ons af-gebeelt is. Deze uyt-muytende man hadde een zeker vriend, en med-ghenoot van zijn studien, die hem zelven, by nachte en by dage, deur over-groote neerstigheyd verkerckerende, daer deur een zeer weeck en lekende ghezichte ghekreghen hadde. Waer op hy, by nachte, ergens moetende verreyzen, heeft zijnen wegh, langst den oever van een riviere, gemaect, daer dan ghemeenelick de lucht heel wolckigh en nevelachtigh bevonden wert; alwaer hy eenen anderen Ruyter nevens hem ghezien heeft, alles puntelick naer-doende, dat van deze man, naer ghelegentheyt, voor-ghedaen wiert. Door dit schrick-teecken verbaest, en van benautheyd by-kans versmacht zijnde, doen hy eyndelick by Vitello weder-gekeert was, en zijn ghevaer, met groote verwonderinghe, aen hem geopent hadde, heeft hy leeren verstaen, dat hy zijn eyghen zelven tot schrick gheweest was, en niet anders als zijn eyghen beeld, in een dicke en dauwighe lucht ghezien hadde.
Alle ghelijckenissen hincken: en geen en gaeter met vier voeten, gelijck-men zeght. Het heeft ons hier goed gedocht, de on-gherijmde manieren der ghener deur te haelen, die haer met de namen van Courtizanen laeten doopen: diens opperste wetenschap hier in gheleghen is, dat zy behendelick haer zelven weten te vormen, naer den leest daer de Ioffrouwen op schoeyen: die niet en doen, immers met blijckende kennisse, als dat gereghelt is naer den aerd, en gheneghentheyd van die gene, die zy zoecken te [p. 241] behaghen. En ghelijck vele gheeuwen, om dat zy een ander zien gheeuwen; ofte, om vryer te spreken, ghelijck de honden tot pissen gheneghen werden, wanneer zy maer al snuffelende; een pis-reuck ghewaer werden; alzoo werden deze slavighe na-volghers met een heete lust ghedreven, om alles, en niet anders, met lof en naer-daed op te volghen, dat haer ander-zy eerst goed ghevonden heeft.

Wat dat de Joffrouw denckt, of zeght,
Wat dat sy prijst, of weder-leght,
De Ionghmans, zonder veel te touven,
Die dan misschien ontrent haer staen,
Die steken daer den zeghel aen;
En willen noyt haer hert bedrouven.

Zoo Iffrouw heel is, en goed-rond,
Niet wel besne’en van tongh of mond,
Zoo grof, dat sy het kan bevroeden:
’T is maer een heuscheyd, ’t is een pand
Van gheen ghemaeckt, maer vry verstand:
Van ander heeft-men quaed vermoeden.

Zoo haer vrouw Venus heeft ont-zeght
Haer gaven, daer sy mede vecht,
En onze herten kan verwinnen;
Mijn Joffrouw wert daer med’ ghepaeyt,
Dat zy te beter is verfraeyt
Met een schoon ziel, en klaere zinnen.

Of is zy dan zoo gantsch verblent,
Dat zy haer zelven niet en kent,
En meent noch wel heel schoon te wezen;
[p. 242]
De Ionghmans, draeyend’ als een top,
Die steken haer den aers-douck op:
Want onze popp’ wilt zijn gheprezen.

Al wat ontrent, of in haer is,
Neem, wat het sy, het is ghewis
Een zaeck’, een schat van d’ander weereld:
’T heeft al zijn luyster, en zijn thoon,
’T is even eerlick, even schoon,
’T is al ghelijck, of ’t waer bepeerelt.

Zy is de maete, zy ist spel,
Het gae dan qualick, ofte wel,
Waer naer dat al de vryers springhen:
Zy is de sleutel en Be-mol,
En toont zy ut, re, mi, fa, sol,
De Ionghmans stracks daer naer gaen zinghen.

Heeft zy behaghen in ’t ghetoy,
En ziet zy altijds naer het moy,
Wat wilt-men douckxkens daer aen binden;
Een kraem van narrigh poppe-goed,
Van ’t hayr des hoofds tot aen de voet,
Zult ghy aen onze Ionghmans vinden.

Daer wert voor haer gantsch niet versmoort,
Als ’t maer ons Jffrouw gheerne hoort,
Wat dat het oock dan mochte wezen;
Der Ionghmans tonghen zijn gheruckt,
Al naer dat Iffrouws oore juckt;
Want ’t moet dan al zijn uyt-ghelesen.

[p. 243]

Maer hoe! het waere zonder end,
En uw oor al te veel gheschent,
Zoo ick het hier al wou vertellen.
O wel gheluckigh! zijt ghy vry
Van deze Joffrouw-slaverny,
En deze zotte narre-bellen.

Wel te rechte zegt de Fransche NAZO, volgens zijn eygen ondervindinge:

L’amour n’est rien, qu’ardente phrenesie,
Qui de fumee emplit la fantaisie,
D’erreur, de vent, & d’un songe importun.
Car le songer & l’amour ce n’est qu’un.

Dat zoude luyden in onze taele:

De liefd’ is anders niet, als heete razernye,
Die met een zot bedrijf, met een versuft ghebaer,
Met roock, met wind, en droom vervult ons fantazie.
Want droomen, en de liefd’ en zijn maer een te gaer.

En noch en konnen alle deze aperyen niet ghelden, om tot zijn voor-nemen te gheraecken, zoo zy niet met kroon-zap wel dick over-goten zijn. Speelt de zot; ont-steeckt de toortse aen uw zoet Mary-beeld; doet alles om haer te behaghen, zoo veel ghy kont; jae dat meer is, rekent uw af-komste van uw zesthiende groot-vader; toont al de bevalligheyd des weerelds; hebt de wel-ghebouwste herssenen; de aerdighste tonghe, die oyt in yemands mond hingh; noch en zal ’t gheen slagh gheven, om bresse te maecken, zoo ghy met gheen goude koghels en kont schieten. Hier tegen vloeckt de zelve Zangh-meester:
[p. 244]

Celuy, qui n’ayme est malheureux,
Et malheureux est l’amoureux:
Mais la misere la plus grande,
C’est quant l’amant apres avoir
Fidelement faict son devoir,
Ne reçoit le bien, qu’il demande.

La race en amours ne sert rien,
Ne beauté, grace, ne maintien:
Sans honneur la Muse gist morte.
Les amoureuses du jourd’huy,
En se vendant, ayment celuy,
Qui le plus d’argent leur apporte.

Puisse mourir meschantement,
Qui l’or trouva premierement;
Par luy le frere n’est pas frere,
Par luy le pere n’est pas seur,
Par luy la sÏur n’est pas la sÏur,
Et la mere n’est pas la mere.

Par luy la guerre, & le discord,
...................................
Par luy viennent mille tristesses.
Et qui pis est, nous reçevons
La mort par luy, nous qui vivons,
Amoureux d’avares maistresses.

De Neer-landers moeten hier mede te vrede zijn:

Die mint, die is vol on-geluck,
Die niet en mint, is oock vol druck,
Maer noch is ’t meeste quaed van allen,
Dat als de minnaer heeft gedaen
Wat trouw en plicht heeft konnen raen,
Dan niet en krijgt zijn wel-gevallen.

’t Geslacht’ in liefde niet en baet,
Noch heusheyd, schoonheyd, noch gelaet,
En zonder eer de Musen zingen:
De liefkens zijn van zulck een geest,
Zy venten zich, en lieven meest
Die haer het meeste geld toe-bringen.

Hy moet verkeerdelick vergaen,
Die eerst het goud bracht op de baen,
Hier door de broeder is geen broeder,
De vader heeft oock niet gewis,
De zuster oock gheen zuster is,
Hier door de moeder is geen moeder.

Hier door de oorlogh eerst ont-stont,
Hier door de twee-dracht wiert ghebrouwen.
Hier door de droefheyd wiert ghegront.
En ’t quaedst van al comt hier noch by,
Hier door, die leven, sterven wy,
Versnot op zulcke vrecke vrouwen.

---

[p. 245]

EMBLEMATA XXXIV. De wijsheyd woont in ’t drooghe.

De helden in de most, verzopen in de glazen
Van Bacchi moedigh nat, dus in het duyster razen,
Ont-menscht en heel verbeest: want zelfs haer monds gheluyd
Een huyligh hond-gebas, of kat-gemeeuw beduyt.
De kop staet haer in ’t brand, de steenen moeten ’t gelden,
En geven oock haer vier, tot vreughd van deze helden.
Maer is dat niet een schrick, dat die zich hier mis-gaen,
Die korts met Godes sweerd ons steenigh herte slaen?

[p. 246]
                                Wt-legghinghe.


Het is een groote ghenade des hemels, dat wy in een land gestelt zijn, daer niet alleenelick de Gods-dienst zuyverlick gehand-haeft wert, de wetten bloeyen en jeughdigh zijn, de staet-orden heylighlick behouden en ghevestight, en in ’t korte, wel gheboden en wel gehoorzaemt wert; maer daer oock de middelen gheschaft, de wegh ghebaent wert, zonder welcke die dinghen niet staen, en dien-volghens wy oock niet staende en konnen blijven. Hier toe zijn de leeghe en hooghe scholen niet de geringhste middelen, en gelijck D¾dalische snoeren, om ons in deze dolingen en verwerringhen daer toe aen te leyden. Want deze zijn gelijck de vruchtbaere queeckeryen, daer de jeughdighe plantsoenen aen-gepoot en gevoestert werden, tot aen-plantinghe en vermeerderinghe van staeten en kercken: of, zoo ghy liever wilt, als vette int-plaetsen, daer de rauwigheyd onzer zielen gekandelaert en gesnoeyt wert, om die edele greffien in te laeten, wiens vruchten wy onzegeheele behoudenisse schuldigh blijven. Maer het is zoo veel verwonderinghe, als beklaginghe weerdigh, datter zoo groote menighte gevonden wert, die alles anders doen, als daerom zy in zulcke heylighe plaetsen gezonden werden; zommighe door ghebreck van goed beleyd, en verkeerde eyghen-zinnigheyd; andere door gheslaghen dertelheyd, en op-ghenomen boosheyd, daer in zy haer zelven stortelick henen werpen. Want men vint-er die te vrough haer hand de placke des meesters ont-trocken hebbende, en zich daer ghelijck in een ander weerelt gestelt vindende, haer on-rijpen voort-gangh noch stael, noch zaete geven en konnen: die ghelijck zonder compas, en twee-back gescheept zijnde, beter op haer voorighe reede laghen, als geduyrigh, met zoo veel tegen-strijdige [p. 247] buyen der on-zekerheyd, ghedreven te werden. Hier door komt het, dat de zommighe in een wan-lustighe ledigheyd vervallen; andere het eerste land, dat zy zien, aen-grijpende, daer in vergrijzen en smachten, zonder oyt preuve gegeven te hebben van haer verkeerde neerstigheyd, als tot haer schande en merckelicke on-eere. Zommige zijnder, niet van de quaedste slagh, die ter eerster plaetsen, door een eer-zuchtighe weet-lust vervoert zijnde, allerley boucken verslinden, zonder die te knauwen, en, volghens de natuere der koude magen, die meer smaecks en begeerte hebben, dan zy verteeren konnen, maecken een wrotten huts-pot van vele rouwigheyd, zonder eenigh voedsel. Deze zijn, die van allerley kruyd, busselkens; van allerley bloemen, kranssen maecken: en als ghy-ze wel zult ont-leden, ghy zult bevinden, dat zy niet anders en zijn als die veur-schorten van die klad-schilders, welcke men ziet by gevalle besmet met allerley verwen. Deze werden noch van haer onnoozelheyd beschermt, en over haer on-voorzichtigheyd ghestraft. Maer hoe kan de aerde die snoode lasten draghen, die in plaetse dat zy allenghskens met het heylzaem nat van alle wetenschap, zedigheyd, en wijsheyd zouden besprenght werden, haer zelven hoofdelincks storten in allerley on-gebonden wel-lusten, die Bacchus en Venus te zamen brenghen: die nochtans, in haer oordeel, van te fijne bloeme zijn, als dat zy zouden, onder het gruys van het gepeupel, willen ghemenght, of ghetelt werden: die met haer zielen plat ter aerden, jae in de helle kruypende, nochtans in haer ghezelschap onnoozele menschen niet lijden en konnen, die zy platters noemen. On-getemde dulligheyd, die de kruyden van Anticyra niet weynigh van doene en heeft!

Die van zich weeren wilt het on-ghewijde volck,
Dat zich in d’asch vergaept, of in ’t beeld van een wolck,
[p. 248]
Dat niet bequaem en is, als om met vlijt te tellen
De uyren van den dagh, dat als het swijn gaet hellen,
Met hoofd en gheest ter aerd; die moet dan koud, dan heet,
Ghespeent van Bacchus nat, van Venus lust ont-kleed,
Verbleecken in ’t papier, en met ghesloten zinnen,
Zijn naghels slijten af, zijn vingheren verdinnen,
Deur ’t wenden van de blaen, en spoeden even ras,
Tot dat hy t’eynde zy, daer noyt gheen eynd’ en was.
Dan moet het Roomsche heyr rontom zijn ooren sweven,
Dan moet het Grieksche volck ontrent zijn zijde leven;
En wilt hy noch veel meer, dan moet hy, zonder rust,
Ver-reyzen, daer hy zit, naer onze Joodsche kust,
Niet om daer vast te staen, en slipkens uyt te zoucken,
Of, met een straf ghelaet, te muffen in de boucken,
Ver-eten van de mot; en als hy yet ont-moet,
Als hy meynt, niet ghemeyn, of uyt zijn herssens broet,
Te roepen, met ghebaer, triomph’! ick hebt ghevonden,
Die knoop is eerst door my, en door mijn kunst ont-bonden:
Neen, dat en ist niet, vriend; laet vry en on-belaen,
Uw wijngh-brauw vallen neer, het moeter anders gaen.
De letters en haer konst en werden niet verheven,
En werden niet gheleert, om dat zy ons yet gheven,
Wt kracht van haer natuyr; maer dat zy als een schrijn,
Of schat-kist van verstand, en alle wijsheyd zijn.
Wat kan daer meer by ons med’-lijdens waerdigh wezen,
Als dat een grijze kop ghezien wert noch te lezen
Jn eenigh letter-bouck? dat hy het spreken leert,
Wanneer zijn spraeck-getuygh van jaren is verteert?
De letters zijn de schel’, de schael’, de korst’, de sluymen,
Daer in pit, keest en mergh, jeughd, kerne, graen en kruymen,
[p. 249]
En al wat God oyt gaf van smaeck en vriend’lickheyd,
Als een on-schatbaer pand zeer keurlick is gheleyt.
Dat hart, dat uytterlick, moet van ons zijn ghebroken;
Dat zacht, dat innerlick moet van ons zijn ont-loken,
Met daghsch’ en nachtsche vlijt; most en gebrande wijn
Moet van ons min verdaen, als roet en oly zijn.
’t En baet niet, lieve man, ’t en zal u niet verkloucken,
Dat ghy zjt deur en deur voo-zien [p. sic] met schoone boucken,
Die uyt de Druckery van Aldus of Plantijn,
Of Robbert Stephanus ghekommen mochten zijn .
’T is zieckte, gantsch ghelijck der zotten van de bloemen,
Der ghener die bestaen op zulck een grond te roemen.
Hy ist die vol van hôp’, en nutte vruchten leeft,
Die niet zijn kass’, maer hoofd vol schone boucken heeft.

Deze bouck-zieckte placht zeer ghemeyn en besmettelick te wezen: elck een ghingh swangher van deze zotheyd: het scheen dat hier door berghen baren zouden, daer nauwelickx een belacchelick muysken voor den dagh ghekommen is. Zulcke menschen werden zoetelick van AVSONIO belacchen in zijn puntdichten. Dit zijn zijn woorden:

Emptis quod libris tibi bibliotheca referta est,
Doctum & Grammaticum te Philomuse putas.
Hoc genere & chordas & plectra & barbita conde:
Hoc die mercator, cras citharÏdus eris.

Laet ons de Duytschen niet benijden: want ’t is voor haer dat wy schrijven. Dit is de meeninghe:

Om dat uw kas is vol van op-ghekochte boucken,
Ghy meynt, vriend, dat ghy zijt noyt geen geleerder man.
[p. 250]
Zoo meught ghy allezins veel snare-tuygh gaen zoucken:<