Dit is een onderdeel van BruneZinnewerck1624.html. Klik hier voor het hele document.

> En dienen eenen God; maer die het wel zal mercken,
Zal hemel zien en hel. De steerten zijn verknocht,
Maer d’hoofden zijn verdeelt: elck zoeckt een ander locht.

[p. 116]                                 Wt-legginghe.


Het drouve aen-zicht van onze lieve moeder, de Bruyd des Heeren Iesu, heeft my t’anderen tijde, daer over in gedachten zijnde, dit beeld, en deze weynige regels voor geschreven. Ick en wil mijn naghels op de wonde niet slaen, die nu, door Gods byzonderlicke genade, dus verre geheelt is, en met een zoet roofken allengskens over-toghen wert: even-wel en kan ick my niet speenen, door een deughdelicke begeerte, die my daer toe spooren geeft, het jammerlick verdriet, en de schadelicke ergernissen te beklagen, die daer uyt gerezen zijn: op dat een yeghelick in haer verkout, in liefde verhit zijnde, dat groote merck-teecken van een kind Gods, in zijn herte gevoele, welck is de liefde van zijn even-naesten. Hier aen, zeght het Lam des hemels, zal ick kennen, dat ghy mijne leerlinghen zijt, zoo ghy malkander lief hebt. Die deze liefde in zijn herte gevoelt, magh daer uyt vastelick besluyten, dat hy een herberge, jae een heylige Tempel van Godes gheest is: dat hy een hemelsch krijghs-knecht gworden is, toe-gerust met schoot-vry wapenen, waer mede hy alle de vierige pijlen des Sathans zal uyt-blusschen, en te rugge zenden. Want dewijle wy van onse wieghe, jae van onze gheboorte af, een verdorventheyd mede brenghen, die een over-maetighe zelf-liefde in ons gheteelt heeft; en dat noch het quaedste is, een verachtinge, een on-liefde, en een haet van God en onzen even-naesten; zoo en konnen wy niet anders bevroeden, deze Goddelicke deughd in ons vindende, als dat wy van een ander gheest, als die des weerelds is, gedreven werden. Maer wy zullen in de tweede Tafel blijven. Den Apostel sprekende van de rampzalighe staet der gener, die noch gheen andere, als haer eerste geboorte en hebben, zeght, dat wy, die, door Gods genade, we[p. 117]der-geboren zijn, oock voor-maels on-wijs waren, on-gehoorzaem, dwalende en dienende menigerley begeerlickheden ende wel-lusten, wandelende in boosheyd ende nijd, hatelick zijnde, ende malcander hatende. Naer de mate dan, dat yemand in deze liefde van zijn even-mensch gevordert is, magh hy oock zijn weder-gheboorte begrooten, en zich van de erffenisse des hemels verzekeren. ’t En baet niet de herssens gebouwt en gemeubelt te hebben, met allerley wijsheyt, en diep-zinnighe wetenschappen, die zelfs de heymenissen des hemels schijnen te door-gronden: zoo ghy de liefde niet en hebt, ghy wert hier in van den Duyvel over-wonnen, wiens verstant ghy niet bereycken en kont. Die menschen schijnen my de tanden uyt te rucken, die altijds de mond vol van Gods woord, en het herte vol van bittere galle hebben, gheknoopt in wan-liefde, en alle on-gerechtigheyd.

’t Is al raes van veel te weten,
En te pocchen van secreten,
Die des hemels wijzen raed
Voor ons vast bezeghelt laet.
’t Is jae God te wers en teghen,
Hoe het oock magh zijn geleghen,
Dat een, die zijn broeder haet,
Op Gods wet, of woorden staet.
Laet u niet, ô mensch, bedrieghen,
Noch u eyghen hert belieghen,
Met een op-gheblazen bal
Van zoodanigh mond-gheral.
Wat ghy meugt, en met wat reden,
Spreken van geloof en zeden,
’t Is een heyl-loos tijt-verkort,
Als het niet beleeft en wort.
Die goe’ woorden niet wilt keeren
Jn goe’ daden, zal meer deeren,
Als een, die met ’s weerelds lint,
Woord en daed te zamen bint.

Wegh dan verkeerde, en on-bekeerde menschen-herten, die de on-sterffelicke dochter des geloofs, van haer moeder pooght af te scheyden: die de on-buyghelicke mate onzes levens zoeckt te verwringhen, en uwe duyvelsche on-liefde, met de mantel van godvruchtighen yver te bedecken.
[p. 118]
Als ghy een Koninck ziet, met zijd’ en goud behanghen,
Hier uyt en blijckt noch niet zijn Konincklicke eer:
Maer ziet ghy, met een kroon, zijn heyligh hoofd om-vangen,
Ghy zoeckt geen vaster pand, noch ander teecken meer.
’T is my geen Christen-mensch, wat dat hy al magh rommen,
Die veel van groot verstand, en diepe wijsheyd kraeckt;
Iae niet, die door ghebe’en by Gode zoeckt te kommen:
’T is alleen rechte liefd’, die een goed Christen maeckt.
Maer my geheught een oude schildery gezien te hebben, daer het Gheloove en de Waerheyd, met benaude aen-zichten, en fackelen in de hand, de liefde op straete zochten, doch zy was, ghelijck de oude Poëten van Astrea zinghen, ten hemel ghevloden. Daerom stont daer oock onder geschreven; Foy & verité cerche charité, qui est au ciel allé. Kan dit op onze tijden niet gepast werden, ick moet heuschelick bekennen, dat ick een kort ghezichte hebbe, en niet wel dit gedichte hier in en voeyere.
Sanctâ e Solyma, sed trepidans, in Hiericunta
Descende. Ibi reperies plurimos latrones:
Unde accipias vulnera, forsitanque mortem.
Verum tibi solatia nulla vulnerato.
Non Samarium invenies, & minus Levitam:
Nec verba animum, neque res allevabit ulcus.

Dat is:

Gaet uyt naer Jericho, maer met een billick beven:
Dat is, gae, daer ghy wilt, ghy zult daer vinden leven,
Veel roovers, veel gheboeft: waer dat ghy zult in nood
Van wonden zijn ghestelt, misschien oock van de dood.
Maer zijt ghy daer gewont, gheen mensch zal u verbinden,
Ghy zult gheen Samarijt, noch recht Levijt daer vinden.
[p. 119]
Gheen woorden uw gemoed in dit vervloeckte dal;
Gheen daed uws even-menschs u zeer verlichten zal.

Maer ’t is te vreezen, als wy de keten en den in-slagh van de webbe dezer eeuwe, met klare ooghen, in-zien, dat zelfs oock dit, niet buyten de wegh, ghezeyt en wert:

Sibi quisque Deum fecit: in anguloque cordis
Templum posuit: se & sua dedicavit illis.
Hic delicijs undique delinitus almis
Feriatur. Hic amore turget, hic rapinis,
Ut promoveat melius pomÏria rerum.
Stertit semipecus hic: hic dat thura crumen¾.
Non est pietas, non pietatis ulla imago.
Stant turpia mendacia: vertas sepulta est.
Fit cauda caput: & caput esse cauda discit.
Fiunt epul¾ mors fera: mortisque ministra
Diris scordiopharmaca suffulta venenis.
Illusa fides: omnia venalia prostant.
Ut quemque rogem: ver bonus es ne tu? inquiet, sum.
Ast Ilias is, ast erit is berna malorum.

Verstaet dit in zulcke zin, en ten naesten by, met de zelve woorden.

Elck een maeckt zich een God: en in den houck zijns hert,
Verzint hy een ghebouw, dat tot zijn tempel wert.
De dees aen alle kant, ghestreelt van wel-lusts pollen,
Jn ledigheyd zich wieght: dees is door min gheswollen;
De deze door gheweld; op dat hy zoo den bocht
Van al zijn roof en goed te wijder stellen mocht.
Dees, half-vee, ronckt en snorckt; dees wy-roockt voor de ponden,
Geheylight in zijn beurs; daer wert gheen deughd ghevonden;
[p. 120]
Jae zelfs des deughdes beeld is wegh, verstroyt als kaf:
De vuyle leughens staen, de waerheyd light in ’t graf.
Het hooft dat wert de steert: de steert leert, ’t hoofd te wezen.
De maeltijd, die ons zou verquicken en ghenezen,
Wert tot een felle dood. gheloof en trouw is voort:
En die noch trouw mocht zijn, wert nerghens meer gehoort.
Vraeght yemand, dien ghy wilt (zoo is de eeuw verdurven)
Zijt ghy een deughdzaem man? hy zal wel stout’lick durven
Te voeghen daer op, jae; en als ghy’t wel in-ziet,
Hy is een zee van quaed, een helle van verdriet.

Laet ons, geliefde land-genooten, de liefde ter herten nemen, en den minne-ghenoot van het vermenschte woord, in onze ooren laeten klincken; Wie zeyd, dat hy in het licht is, ende zijnen broeder haet, die is tot noch toe in de duysternisse. Wie zijnen broeder lief heeft, die blijft in het licht, ende in hem is gheen erghernisse. Maer wie zijnen broeder haet, die is in de duysternisse, ende wandelt in de duysternisse, niet wetende waer hy gaet, want de duysternisse heeft zijn ooghen verblint.

Wanneer het spade jaer de bosschen en de berghen,
Met koude grijzigheyd, heeft wijds en zijds bedeckt;
De snoeyer, deur ’t gheluyd des eerders van de merghen,
Die dan het eerste licht begroetet, op-geweckt;
Light uyt een rouwe koets, zijn weren-harde leden,
En treckend’ in zijn borst den wind en morghen-kou,
Verdrijft den damp des slaeps: en gaet floucks henen treden,
Naer ’t eertijds groene bosch, de handen uyt de mouw:
Alwaer hy houwt en kapt, met goede bijle-beten,
De armen van ’t gheboomt, ont-eert door koud en tocht;
Op dat hy aen den heyrd wel warm zijn spijs mocht eten,
[p. 121]
En van haer hardigheyd de koud ont-blooten mocht.
Maer wat vertoeven wy? waerom doen wy niet scheyden,
En drijven t’eene-mael, met heete liefdes vier,
De koude, die ons dreyght, en zonder feyl zal leyden
Naer ’t keel-gat van die Draeck, en van die helsche Ghier.

Die een burgher van Roomen is, en zijn ooren op die tale verleckert heeft, zal liever de eygen woorden lezen, die dat Goddelicke verstant in zijn Naer-gherichten (Epidorp. lib.) gebruyckt heeft: daerom en kan ickz’ hier oock niet uyt-laeten, ende hem zijn behoorlicke eere ont-houden.

Sylvas ubi frondigeras, collesque supinos
Serus gelidâ canitie sparserit annus,
Signo lucicol¾ alitis excitus canoro;
Lignator sua membra rudi levat cubili.
Mox cum coream fortius piger hausit apertum,
Somni nebulam, atque quietis gnavus inertis
Excussit: & inde abiens frondentia quondam
Nunc brachia dura suo spoliata decore,
Morsu decutit umbrisec¾ pulsa securis,
His ut frigora s¾vitia privet opaca.
Quid nos agimus pr¾terea, aut deinde moramur?
Nec tartareos frigore minitantia hiatus
Extendimus ignigenis caritatis auris.

Maer wat wil ick het al verswijghen? ghelijck de Quack-zalvers Scorpioensch vleesch tusschen haer tanden knauwen, en dat doodelicke zap van Spinnen in-swelgen, al op dat zy haer waere te beter venten en aen-prijzen mochten: alzoo hebben oock de zommighe een bittere partyschap in-ghetrocken, om haer zelven schoon voor te doen, en den naem van groote verstanden, en [p. 122] rechte yveraers te verdienen, die nochtans noch elle, noch maete van haer op-genomen haet en zouden weten te gheven. Ierusalem was teghen Samarien, en Samarien was teghen Ierusalem. En waerom doch? beyde Ioden, beyde mede-genooten van het zelve verbond zijnde. God, meynde d’een, en verhoorde niemand, als die te Samarien aen-bad: Gheen ghebed, zeyde d’ander, en is Gode aen-genaem, als dat te Ierusalem gesproken wert. Hierom en wert Iesus in Samarien niet ontfanghen; hierom wenschen, die aen zijn zijde ginghen, en dien de geest der zachtmoedigheyd daghelicks geleert wiert, dat het vier van den hemel neder-dale, en de Samaritanen verslinde. Och of wy dit van onze menschen niet zegghen en konden! Hoor noch eens, wat die groote IVLIVS zeght:

An dicimus, ut cÏlitus ignita coruscis,
Absumat eos flamma nubis ore voraci?
Ut nos minimè lumine censuere dignos,
Absistite perniciem conflare nocenti.
Sed reddite pro crimine, pro mente maligna
Plenam veniam, plenaque discrimina pacis.
Venit hominis filius haud perdere gentem,
Sed mnunera componere durabilis ¾vi.

Dit moghen de on-gheletterde dus verstaen:

Wat! zegghen wy, dat vier en vlamme dalen zouden,
Die haer verteer’ en brand’, in een gegloeyde wolck?
Hoe-wel zy ons dit licht in gheen deel weerdigh houden;
Houd op verderffenis te smeden aen dit volck.
Maer voor een wrevel hert, en on-ghelijck t’ontfanghen,
Gheef liever vol af-laet, en vol’ bescheyd van vrêd’.
Gods Zoon’ en heeft ons vleesch en bloed niet om-gehanghen,
[p. 123]
Wanneer hy deur-gaens heen, voor onze zonden lêd’;
Op dat hy ons zijn volck, zoo bitterlick verkreghen,
En met zijns herten-bloed, en water af-gekocht,
Verderven zou; maer heeft veel eer dit al gheleden,
Op dat hy van’t verderf ons ziel behouden mocht.

Hebben wy ons dan te vooren in onze plicht vergheten, laet ons nu, gelijck met een schouder, dat lieffelicke jock der eenigheyd aen-treeken: laet ons de levendighe kracht bewijzen, van het gene, daer van wy belijdenisse doen. De Godvruchtigheyd en kan gheen on-vruchtbaer aerde wezen; zy is beyde te zamen, Maria ende Martha, gheloove ende werck. woorden en wercken moeten kinderen van eender dracht zijn. ’t Is loutere verdruckinghe, van S. Pieter te nemen, en S. Paul te gheven; den eenen Autaer te bestelen, en den anderen te verrijcken; ghelijck de Paus-ghezinde spreken: dat is; het gheloove alles te gheven, en de liefde niet over te laeten. Laet ons dit met wenschen en betrachtinghe zegghen:

O liefde, hemelsch pand! dael uyt u hooghe stede,
Op ons, die zonder u, God noyt en zullen zien.
O eenigheyds Autaer, ô moeder van de vrede!
Wy kommen u den hals, en heel ons zelven bie’n.



[p. 124]

EMBLEMATA XVI.

Een rijcke vreck, een arme gheck.


De geld-zucht is een hel, een graf, een dorstigh aerde,
Een gheyl’ onvruchtbaer vrouw’, die nimmers kint en baerde;
Die wel den mensch vermoeyt, maer niet verzaet int minst:
Want hoe de mensch meer heeft, te meer hy gaept naer winst.
Een onverzaed’lick vat, een zifte vol van gaten,
Die of ghy stedes vult, ’t en kan nochtans niet baten.
O heb-lust zonder eynd, die uwen weerd zoo vilt!
Want hoe de wegh meer kort, te meer hy teer-geld wilt.

[p. 125]
                                Wt-legginghe.


Deze volghende ghedichten zullen tot een fackel dienen, om den ellendigen staet van die slavige Ghier-monsters, meer dagh en licht te gheven.

Jck houd’ hem in ellend’, en on-gheluck ghedoopt,
Die stadigh gheld en goed, deur duyzend zorghen hoopt:
Daer naer van hongher queelt, naer zijn on-nutte schatten,
Die als gekerckert staen, zijn kisten nauw en vatten:
Die hy, als zijnen God, al eer’ en dienst aen-biet,
En als een heyligh dingh, in eenen tempel, ziet.
Ick bidd’ u, oude vreck, wilt my hier antwoord gheven:
Meynt ghy, ter goeder trouw, geluckelick te leven,
Om dat by u bewaert, en op-ghesloten zijn
Veel vachten en veel wol, veel koren en veel wijn?
Daer ghy maer hebt een kleed, en schijnt, heel zonder krachten,
Van hongher en van dorst in over-vloed te smachten.
Daer ghy vol angst en vrees, met niemand om en gaet,
Om niet gedruckt te zijn te nooden tot uw schaed.
De rijckdom, neen gewis, en wert niet af-ghemeten
Naer kroonen op-gehoopt, daer niemand kan van eten,
Maer naer genoughzaemheyd. Die maer zich zelf vernought,
Leeft rijck, al is het gheld hem schaers’lick toe-gevought.
Wat konnen, zegh my eens, wat konnen u doch baten
Veel huyzen, en cieraet, veel kostelicke vaten,
Iuweelen, rijck getoy, en wat naer rijckdom ruyckt,
Zoo ghy die nimmermeer, of immers nauw gebruyckt.
’t Is even of ghy ginght in uw buffet op-sluyten
Een deel gebacken steen, of eenigh’ aerde-kluyten.
[p. 126]
Ghy doet, als Priam deed, die daer hy zitten mocht
Op een vergulden throon, zeer rijck en schoon deur-wrocht,
Ghingh ligghen teghen d’aerd, zijn hooft en borst bevlecken,
Met ’t ghene van ons gaet, als wy ons beenen decken.
O ongheluckigh mensch, die zoo verdrietigh spaert,
Dat ander’ rijcke maeckt, en u veel zorghe baert.
Ghy meught by d’oude man Ulysses zijn gheleken,
Die verre van zijn land, van vriend en maegh versteken,
Jn eenigh arm gehucht, zich en zijn kleyn ghezin
Zeer magherlick onthielt, met eene voester-min.
Terwijle dat zijn vrouw in feesten, en in danssen,
Met hare minne-bend’ zijn midd’len ghingh verschranssen.
Ghy lijdt, dewijl ghy leeft, by naer ghelijcken quaed,
Als Tantalus in d’hel; die pijn’lick, zonder baet,
Van dorst, int water sterft, en noyt en kan gheraecken
De vruchten, die nochtans zijn mond en lip ghenaecken.
Want als hy daer naer gaept, en al zijn lijf naer reckt,
Terstont een on-gheluck hem dan te rugghe treckt:
Of ’t water wijckt van hem, of wel een wind-gewemel
De appels schielick roert, en voert-ze naer den hemel.
Zoo dat de arme man, met knaghend’ herten-leed,
Altijds naer’t eten snackt, en nimmermeer en eet.
Maer uw goed, al uw schat, en gaet niet henen loopen,
Deur’t drijven van de wind; ghy gaet het zelfs verkoopen,
Van d’een tot d’ander huys, of erghens op een mert,
Daer u, naer uwen eysch, genough geboden wert.
Op dat wanneer ghy dan met volle vuysten keeret,
Jn hongher, en ghebreck, uw vleesch en bloed verteeret.
Als een ellendigh mensch, met water-zucht gheperst,
Blijft met de mond op’t nat, tot dat hy daer van berst;
[p. 127]
Alzoo en rust ghy niet van altoos meer te krijghen,
En als ghy’t nu al hebt, naer ander meer te hijghen:
Tot dat ghy t’eynde loops, met angst en pijn belaen,
Ghesleypt wert naer de vloed, daer yder-een moet gaen.
Zoo Charon noch beweeght deur’t gheld, u weder-brochte,
Van d’over-water-kant, en ghy dit leven kochte,
Zoo hadd’ het gheld gebruyck; zoo waert de pijne waerd,
Dat tot dien weder-keer het zelve wiert vergaert.
Maer nu des mensches lot verkeert op zulcke schijven,
Dat die eens in zijn schuyt ghetreden zijn, daer blijven,
’t Zy werck-lien, Prins, of vorst, zoo leeft dan van het goed,
Dat God u heeft ghedeylt, met een verheught ghemoed.
Naer uw af-scheyd, eylaes! zal u de rijckdom strecken,
Om deur een wreed geknaegh u zelven uyt te recken:
Om dat ghy, als een dief van uw mis-bruyckt gheluck,
Niet anders hebt ontfaen als wel-verdienden druck.

Teghen de zulcke heeft ons de Vandômsche Poeet een deftigh gezangh naer-ghelaeten, daer in hy de treffelicke aerdigheyd van PINDARVS uyt-druckt. Dit zijn zijn woorden:

Quand tu tiendrois des Arabes heureux,
Et des Jndois les thresors plantureux,
Voire & des Roys d’Assyrie la pompe,
Tu n’es point riche, & ton argent te trompe.
Ie parle à toy, qui erres
Apres l’or par les terres,
Puis d’elles t’ennuyant,
La voile au mast tu guindes,
Et voles iusqu’ aux Jndes,
La pauvreté fuyant:
[p. 128]
Mais pour courir, le soin ne laisse pas
D’accompagner tes miserables pas:
Bien que par toy mainte grand nef chargee
De lingots d’or fende la mer Egee.
Le gain qui te tourmente,
Suit le bien, qui s’augmente
Guidant deçà de-là,
Par les vagues ta vie,
Qui moins est assouvie,
Quand plus de biens ell’a.
Les larges ports de Venise & d’Anvers,
De tous costez de tes biens sont converts:
Cherchez par eau, par vent, & par tempeste
D’où le soleil hausse, & baisse la teste;
Ces perles achetees,
Si cheres soient iettees,
Et des rubis balais;
Qu’on remette en sa mine
Ceste esmeraude fine,
La pompe des palais.
ãDe peu de rente on vit honnestement:
ãLe vray thresor est le contentement.
ãNon les grands biens, lourde & fascheuse somme,
ãBien, non pas biens, mais le malheur de l’homme.
Ta febvre est incurable,
Avare miserable:
Car l’ardeur d’acquerir,
Qui sans repos t’enflame,
Engarde que ton ame
Ne se puisse guarir.
[p. 129]
A juste droict tu es ainsi traicté,
Ah! pour vouloir bannir la pauvreté,
Tu te bannais de ta maison, & changes
Ton doux païs aux regions estranges.
Mais le soin & l’envie,
Vrais bourreaux de ta vie,
Ne’t abandonnent point:
Jour & nuict ils te nuisent,
Et sur ton cÏur aiguisent
L’ aiguillon, qui te point.
Et toy vieillard de sepulchre oublieux,
Qui jusqu’ au ciel esleves en maints lieux,
Marbre sur marbre, & ja presque mort tasches
Fendre les rocs, que tu bailles pas tasches:
La terre n’est pas pleine,
Seulement de ta peine,
Mais les poissons aussi,
Sentent sous tes ouvrages,
Bastis a leurs rivages,
Leur manoir estrecy.
Bien que par toy un millier de maçons
Maints gros rochers animent de façons;
Si mourras-tu: ta plus seure demeure
Est la maison, ou Cerbere demeure.
Doncques avare cesse
Cesse doncques, & laisse
Le desir d’amasser:
Le batelier, qui garde
Le port d’enfer, n’a garde
Pour l’or te repasser,
[p. 130]
Là Rhadamant le Iuge audacieux
Fait tormenter les avaricieux,
Et l’indigent, que le trespas delivre,
Aise à son tour la bas il laisse vivre.
Si donq’ la riche pierre
Tant soit d’estrange terre,
Et l’or tant recerché
Foibles n’ont la puissance
D’oster la doleance
De leur maistre fasché.
Pourquoy l’Egypte iray-ie saccager,
Pourquoy iray-ie aux Jndes voyager,
Changeant mon aise aux richesses lointaines
De l’Orient quises à tant de paines?

Laet ons dit, op de zelve toon, naer-zinghen. Doch niemand en oordeele, als die de mate verstaet.

Als ghy al hadt den schat en ’t alder-best
Van ’t Arabiersch, en ’t Indiaensch ghewest;
Jae zelfs den staet van d’Assyriersche vorsten,
Gh’en zijt niet rijck: ’t geld doet naer ’t geld noch dorsten.
Ick meyn’ u, die gaet dwaelen,
Naer ’t gheld, op bergh en daelen,
En als ’t u daer verdriet,
Licht zeylen ende vanen,
En vlieght naer d’Jndianen,
En zoo ’t ghebreck ont-vliet.
Maer of ghy loopt, de zorghe niet en laet
By u te zijn, waer dat ghy henen gaet.
[p. 131]
Hoe-wel deur u veel schepen diep gheladen,
Met baren gouds, deur-klieven Thetijs paden.
De wind, die u steeds plaghet,
Volght ’t goed, dat u behaghet,
En leyt u, met verraed,
Door Nereus woeste vloeden,
En hoe ghy meer hebt goeden
Te min ghy zijt verzaet.
De groote reen, de havens wijt-ghestreckt,
Zijn met uw goed, aen alle kant bedeckt,
Ghezocht deur zeen, deur buyen, en deur winden,
Alwaer de zonn’ zich heft en gaet verblinden.
De peerlen dier om krijghen
Laet die te gronde zijghen,
Robijnen ook hoe schoon;
Laet die fijn’ emerauden
In haere mijn’ zich houden,
Pracht van eens Konincks throon.
ãMen leeft van weynigh rent heel fraey en zoet,
ãDe waere schat is een vernought ghemoed:
ãNiet ’t groote goed, moey’lick en lompe sommen,
ãGoed, neen, geen goed, dat ons licht kan verdommen.
O vreckaerd, vol ellenden,
Uw koortse zal u schenden,
Want heb-lust vol van nijd,
Die u aldus doet branden,
Maeckt dat ghy van dees banden
Noyt konnet zijn bevrijt.
Maer wel te recht zijt ghy van hulp ont-bloot.
Ah! om dat ghy verbannen zoud den nood,
[p. 132]
Bant ghy u zelf, en wisselt, zonder reden,
Uw zoete land met ver-gheleghen steden.
Maer nijd, met zorgh en beven,
Beuls van uw pijnigh leven,
Noyt van u zijn gheweert;
Dagh en nach zy u nijpen,
En op u herte slijpen
De scherpte, die u deert.
En ghy grijs hoofd, niet denckend’ op de dood,
Die over al verheft tot ’s hemels kloot
D’een marmer-steen op d’ander, en doet splijten,
Half-dood, de rots, en in ghedeelten smijten.
Niet alleen d’aerd’ kan voelen
De pijn van al uw woelen,
Maer oock ’t gheschubde vee
Voelt krimpen haere percken,
Deur al de groote wercken,
Ghetimmert op de zee.
Hoe-wel deur u veel duyzen lien zich spoen
Veel groote rots te zielen met fatsoen,
Ghy moet in’t graf: het huys daer ghy vast blijvet,
Js’t swarte hol, dat Cerberus bevrijdet.
Houd op dan vrecke menschen,
Houd op, en laet het wenschen
Naer goed, en blinckend’ slijck;
De Schuyt-man, die bewaeret
De hel, noyt yemand spaeret,
Al waer hy noch zoo rijck.
Daer Rhadamant, die richter on-vertsaeght
Den vreckaerd pijnt, en met veel straffen plaeght,
[p. 133]
        En laet by beurt den armen man daer leven,
        Wanneer de dood hem over heeft ghegeven.
            Zoo dat de rijcke steenen,
            Die-men zoo verr’ gaet leenen,
            En’t goud gezocht zoo zeer,
            Gheen kracht of zenuw roeren,
            Die droefheyd wegh kan voeren,
            Van haer bezorghden heer.
        Waerom stell’ ick Aegypten in on-rust,
        Waerom zeyl’ ick naer d’Indiaensche kust?
        Verwissel mijn ghemack met vremde goeden,
        Die ons van zoo veel pijn niet konnen hoeden.



[p. 134]

EMBLEMATA XVII.

Maet hout staet.


Een teer-gevoeligh peerd, vol geest, en moed geboren,
Wanneer het wert te veel geprickelt met de sporen,
Het briest, het stijght omhoogh, de Ruyter moet in’t zand:
Maer die het zoet berijt, die heeft het heel ter hand.
Het peerd is vrouw Fortuyn, ’t gheluck van ’s weerelds zaken:
Met welck’ wanneer wy ons, in eerbaer stilt’, vermaken,
Wy zijn daer med’ gedient: maer die-ze vergt geweld,
Wert, zonder eenigh’ hoop’ van op-staen, neer-gevelt.

[p. 135]
                                Wt-legghinghe.

Alle groote dinghen zuchten onder haer eygen ghewelt, en vallen door haer zelfs ghewichte. Al het geluck moet ons verdacht zijn. Ad omne fortuitum bonum suspiciosi & pavidi stare debemus. Et fera & piscis spe aliquâ oblectante decipitur. Munera ista Fortun¾ reputamus? Insidi¾ sunt. Dit zeght SENECA: Wy moeten tot alle toe-valligh goed, met naer-docht en verbaestheyd staen. En wilde beesten, en visschen werden deur een vermaeckelicke hope bedroghen. Achten wy die ghiften der Fortuyne? Ghewisselick het zijn laeghen. Het gheluck dezes weerelds is als een heldere lucht des winters; een kalmte der zee; een gestadigheyd der mane.

L’homme en naissant n’a du ciel asseurance
De voir sa vie en esgale balance.
Jl faut sentir de Fortune la main,
Tel est le sort de nostre genre humain.
Dat is:
De mensch niet zeker is, wanneer hy wert gheboren
In even-lijck ghewicht zijn leven steeds te zien:
Fortune moet hem oock doen voelen haeren toren.
Zoodanigh is het lot van sterffelicke lien.

Wy moeten dan, wanneer het gheluck ons zoetelick toe-lacht, dan meest op onze hoede zijn, om haer geen spot schuldigh te blijven. Het zijn stercke beenen, die weelde verdragen konnen. Voorspoed maeckt ons droncken, en berooft ons van goed, van reden, jae heel van ons zelven. Daerom DEMETRIUS oock niemand on-gheluckigher en achte, dan die langhen tijd, in grooten over-vloed, gherustelick gheleeft hadde, en noyt gheen tegen-spoedige [p. 136] voor-vallen ontmoet en hadde: ghelijck als of hem de Fortune verwerpelick, en on-weerdigh gheacht hadde, om met hem te worstelen. Groote lichamen staen wijder gheopent voor de slagen: zoo doen oock de ghene, wiens middelen de Fortune breed uyt-gezet heeft. Minus in parvos Fortuna furit. Zy woedt minst teghen de kleyne: of wel die in grootheyd en weelde zittende, haer kleyntjens, en matighlick draghen.

Fama est fictilibus cÏnasse Agathoclea regem,
Atque abacum Samio s¾pe onerasse luto:
Fercula gemmatis cum poneret aurea vasis,
Et misceret opem, pauperiemque simul.
Qu¾renti causam, respondit: Rex ego qui sum
Sicani¾ figulo sum genitore satus.
Fortunam reverenter habe, quicunque repente
Dives ab exili progrediere loco.

Dat is:

De Faem’ is over-al, dat Agathocles plachte
Zijn mael uyt aerde-werck ghemeenelick te doen:
En dat hy voor gheen schand’, maer voor een eere achte,
’T buffet met Samisch slijck te laeden alle noen.
Daer hy oock dede spijs in peerle-vaten zetten,
En menghden onder een den rijckdom met ’t ghebreck:
En als hy wiert ghevraeght naer deze vremde wetten,
En wat de oorzaeck was (als ’t scheen) van deze vleck’:
Ick ben, zeyd’ hy, ’t is waer, een Koninck, maer ghekropen,
Hoe groot dat ick nu ben, uyt potte-backers zaed.
Hebb’ de Fortuyn in eer, die haestlick zijt gheropen,
Wt een geringhe plaets, tot rijckdom, eer’, en staet.


[p. 137]
Want ghewisselick:

Gheen mensch geluckigh wert gezeght,
Voor dat hy’t aerdsche huys af-leght.
Het ongestadigh lot der dinghen,
Dat nu eens wert om hoogh gezien,
Gaet weder naer de leeghte glien,
En wilt het zoet met ’t zuer verminghen.

De nacht, die licht noch hit en kent,
En deckt als met een duyster tent,
Al wat de mane kan aenschouwen;
Doet uyt dat hemels hoogh gebouw,
Om wegh te nemen zorgh en rouw,
Een slaep van heunigh op ons douwen.

Daer na wanneer de dach ontschijnt,
De swarte mantel weer verdwijnt,
En opent ons des aerbeyds deuren;
Dit halve rond, aen alle zijd’,
Krijght wederom een nieuw tapijt,
Verciert met allerley couleuren.

Als nu de winter grijs en kael,
Die, met een spieghel-glat kristael,
Het vloeyigh water komt verkorsten,
De woeste dulligheyd ont-bint
Van die verglaesde noorder-wind,
Die met sijn felheyd komt uyt borsten;

De aerd’ bekleet met groen gewaet
Haer vroylick wezen dan verlaet,
En wert met koud’ en mist om-trocken.
De bosschen, berghen, dal en velt
’t Wert alles in zijn vreughd ont-stelt,
Ont-bloot van al zijn schoone rocken.

Daer naer ont-staet een bly saysoen,
Dat wederom pooght aen te doen
De jeughdigh’ aerd’ haer groenen bouwen.
Dat wederom niet dueren magh,
Maer als de zonn’ verkrimpt den dagh,
Moet andermael de koud’ uyt-houwen.

Men ziet alzoo den nacht en dagh,
Als met een onderlingh verdragh,
By beurten haere keere meten.
Alzoo volght stedes jaer op jaer,
De een tijd voor, de ander naer,
En werden zoo allenghs versleten.

De kindsheyd vluchtigh ende glat,
On-zeker als een bloeyssel blad,
Wert zeer wel by de Lent’ geleken.
De heete Zomer volght daer aen,
De Herft die komt daer naer gegaen.
Daer na de Winter komt in-breken.

Ah! als ghy’t al wel over slaet,
En metet naer zijn rechte maet,
Wat ist doch van des mensches leven!
Dat zomtijds wel daer henen vliet,
Al-eer het noch de zonne ziet,
En wert zoo als een roock verdreven.

Merck eens, hoe dat de looze tijd
Ons stedes onder d’hand ont glijt,
En met wat treden hy gaet draven:
Tooneelen, beelden hoogh gesticht,
Die zijn meest, met een drouf gezicht,
Nu onder haren val begraven.

Wie isser die nu toonen kan
Die hooghe mueren, ’t wijd ghespan
Van ’t eertijds over-moedigh Troyen.
Groot Ilion vergheten light,
[p. 138]
Zoo doet oock menigh Roomsch gesticht,
Daer op men nu wel ziet gaen hoyen.

Rivieren, stroomen, vol ghewelds,
Die hebben menigh schoon stuck velds
Beslaen, als of het waer haer eygen:
Daer t’ander’ tijden, rots en wout
Zich toonden op-gheblazen stout,
En schenen Godes throon te dreygen.

Men ziet oock noch wel, allen dagh,
Dat hooghe berghen met een slagh
Van blixem-vier ter hellen varen.
En menigh land staet nu en bloeyt,
Dat, korts te voor, wiert over-vloeyt,
Met pekel van de woeste baeren.

Men ziet, dat landen ende ste’en,
Hoe-wel oock dickwils zonder re’en,
Als nu eens rijzen, dan eens dalen.
Eylaes hoe menigh land-ghenoot,
Van vryheyd en van goed ont-bloot,
Verdwaelt in verr’, en vremde palen!

Hooveerdigh hert, dat niet en vreest
On-weder, blixem, noch tempeest,
En lacht met ’s hemels donder-teycken:
Het schijnt aen uwen fieren treed,
Daer ghy uw grootsheyd mede meet,
Dat ghy den hemel wilt bereycken.

Maer ’t zeyl van koppespinnigh draed,
Dat van de gunst gheswollen staet,
Zal scheuren, of haest neder-loopen.
Des hemels on-ghestadigheyd
En laet niet toe, doch met bescheyd,
Dat ghy steeds weelde zult op-hoopen.

Hoe dan? ist u noch on-bekent,
Dat min van donder is gheschent
Een haegh of struyck met leege bladen;
Als wel een bergh, of eyckens top,
Die met een op-geheven kop
De leeghe aerde schijnt te smaden?

Ick bidd’ u, hoor wat Flaccus zinght,
En daer naer uwe tochten dwinght:
Fortuyn’ is straf in blijde dingen:
Hart-neckigh, gaet het yemand wel
Tot zeldzaem werck, en dertel spel,
En wilt de eer niet langh gehinghen.

Wel aen, die niet wilt zijn verleyt,
Tracht naer de gulde maticheyd:
Laet u de grootsheyd niet verblinden.
Als voor-spoeds wind blaest in u want,
En al te zeer uw zeylen spant,
Ziet dan een reefjen in te binden.



[p. 139]

EMBLEMATA XVIII.

’t Gheloof zich voedt door teghen-spoed.


T’is wonder van dit kruyd: zijn zaet was, zonder zaeyen,
Verholen in de steen, ghemetselt in de naeyen:
Nu komt het voor den dagh, en spreydt zich hoogh en wijt,
Wanneer zijn hooghe grond ter aerden neder-glijt.
Zoo gaet het met ’t geloof: zoo lang wy menschen leven,
En bloeyen in het vleesch, met hert en oogh verheven,
’t Geloove light bedeckt: maer als wy zijn getucht
Met druck en tegen-spoed, dan rijzet naer de lucht.

[p. 140]

                                Wt-legghinghe.


DEMETRIVS, by-ghenaemt de Belegheraer, placht te zegghen, datter niet zoo on-gheluckigh en was, als die den gheheelen loop zijns levens, gheen verdriet of on-ghemack ghesmaeckt en hadde (zoo daer anders zulcke menschen konnen ghevonden werden) om dat zulck een mensche noodzaeckelick, of zijn zelven moet on-bekent zijn, als die noyt gheen preuve van zich gegheven heeft; of by God ghehaet en veracht, als dien hy voor-by gaet, als een loom en laf ghedierte, en niet bequaem, om teghen on-ghemack en teghen-spoed te strijden. Miserum te esse judico, qui nunquam fueris miser, traxisti sine adversario vitam. Nemo scit, quid potueris, neque tu quidem ipse. Opus est enim ad sui notitiam experimento. Quid quisque possit, non nisi tentando didicit. Dit zeght SENECA, dat alreede by-naer gezeght is: Ick oordeele u ellendigh te wezen, die noyt ellendigh gheweest en zijt, die zonder teghen-party uw leven deur-gebracht hebt. Niemand en weet, wat ghy vermeught, jae ghy zelver niet. Want daer is ervarentheyd van noode, om zich zelven te kennen. Wat een yder vermagh, en heeft hy maer deur ’t prouven geleert. De Heydenen hebben, gelijck deur een schemer-licht, de nuttigheyd van teghen-spoed ghezien; maer wy zien die helder-klaer in Gods woord af-geschildert. Wy geven u te kennen, zeght GAMALIELS Discipel, dat die van Macedonien in groote beprouvinghe der verzouckinghe, over-vloedige blijdschap gehadt hebben. En getuygt van de Ioden, dat zy de roovinghe haerer goederen met vreughden toe-ghelaeten hadden: als die wel wisten dat zy een beter, en blijvende goed in de hemelen hadden. Ende dat volghende het ghebod, en de belofte Gods, die ons de Apostel IACOB oock verhaelt: Mijn broeders, zeght hy, acht dat voor [p. 141] groote vreughde, als ghy in veelderhande verzouckinghe komt; wetende dat de beprouvinge uwes gheloofs lijdzaemheyd werckt, &c. De bezouckinghen, zijn gelijck als breydelen, die ons weer-houden, om niet, met uyt-ghestreckten halze, reghel-rechts te loopen naer de helle: het zijn ghelijck als oogh-blinden, die-men de peerden aen-doet, om dat haer gezichte van ter zijden af niet dwaelen en zoude: want zy dienen om onse ooghe te bewaeren, dat zy haer niet vergaepen en zoude in de ydelheden dezes weerelds: het zijn ghelijck de blaes-balcken des gheloofs, en van alle goede wercken, om daer in vruchtbaer te zijn. En ghelijck gheen boom her-plant, noch oock ghegreffijt en kan werden, te zy dat hy te vooren gesnoeyt en gekandelaert zy; alzoo en konnen wy Christo niet aen-wassen, of in den rechten Olijf-boom ghe-intet werden, ten zy wy wel ter deghen van onze weereldsche tacken ghesnoeyt en ghereynight werden. Want deur het dorssen wert het goede koren gezuyvert en niet gebroken: deur het wannen wert het gereynight, en niet in de wind verstroyt. Het wye-roock en geeft oock geen reuck, dan in ’t vier gheworpen zijnde: noch een schip en zal de baren, noch de winden niet konnen teghen-staen, dan te vooren wel gheviert, en gepeckt zijnde. Alle gelijckenissen, die ons te kennen gheven de nootzaekelickheyd van eens Christens conditie, diens ooghen verder uyt-strecken, als op de nietige dingen dezes weerelds: die daer weet, dat deze zeer licht-vergaende verdruckinghe in ons werckt een boven-mate onbegrijpelicke groote der eeuwigher heerlickheyd.
APPIVS CLAVDIVS, een zeer achtbaer man onder de Romeynen, zeyde dat de oorloghe nuttiger was, als de pays, voor de macht en de grootheyd van haer rijcke: wy konnen insghelijcks zegghen, dat de bezouckinghen, en de vieren van tegen-spoed zijn veel voor-deeligher voor de zaligheyd der zielen; als wel die zoete [p. 142] zuyde-winden, en de vriendelickste voor-spoeden van de wellusten dezer aerde. En daer van gheeft ons de natuere een schoone lesse, als zy ons doet zien, dat de heele weereld, en alle haer gheslachten niet en bestaen, als door oorloghe. Een natuerlick, maer een waerachtighe verwittinghe, dat de ziele niet en zoude konnen bestaen zonder het geruchte van de hemelsche bezouckingen, die haer gheduerigh ontrent ons laeten hooren. Maer het is gantsch verdrietigh, dat wy zoo weynigh weder-gheboren zijn, om het zelve wel te bevroeden, en onzen hals vry-willigh onder dat jock te buyghen. Het vleesch strijt teghen den gheest, en stelt ons menigh-mael, onder de wet der zonden gevanghen.

Wanckel-willigh menschs ghemoed,
Beyd’ te zamen quaed en goed:
Nu eens veerdigh tot den strijd,
Die ons noyt in rust en lijt:
Dan eens weder flauw en laf,
Op het alderminst gheblaf,
Van dien wijt-ghekeelden hond,
Die staegh, met een open mond,
Op zijn loeren light en waeckt,
Tot hy ons ten roove maeckt:
Hoe bedrieght ghy dick uw weerd,
Als hy aen uw vlot-gras meert,
Zonder dat hy een-mael ziet,
Wat ons recht en wet ghebiet!
Och! top-keerigh weder-haen,
Hoe hebb’ ick ’t op u ghelaen,
Dat ghy my, dus gantsch bekaeyt,
Eeuwelicken omme-draeyt:
Dat ghy my, van sterckte naeckt,
Zoo veel valsche treden maeckt!



[p. 143]

EMBLEMATA XIX.

Des mensches leven is een strijd,
Die noyt als met den mensch’ en slijt.


Een weddingh, en gestrijd: twee trecken even zeere,
Aen een gedraeyde korst, zoo hart, als broos en teere.
Een beeld, een wonder-beeld, van ’t menschelick gheslacht,
Verkeert, versteent, vervleescht, heel zonder geest, of kracht.
Hier staen de boden Gods, daer staen des duyvels knechten:
De mensche staet in ’t mid, daerom sy stadigh vechten,
Zoo werden wy gesleurt, getrocken, en gereckt;
Tot dat wy eynd’lick zijn met duyster aerd’ bedeckt.

[p. 144]
                                Wt-legginghe.

Wat kander in ons gezichte, jae zelfs in eenighe van onze zinnen, voor-vallen, dat niet en soude konnen, van een zedigh herte, tot zedighe leeringhe getrocken werden? De Kraeckelinghen, of gelijck die andere noemen, Treckelinghen, hebben my, t’anderen tijde, de gelegentheyd van onze menschelicke natuere in my zelven af-gebeeldet. Het is een geback, gezuyvert van zemelen, bestaende alleenelick uyt gezifte blomme. De mensche insgelijcks, ten aenziene van het beste deel, daer van hy een mensche ghenoemt is, is uyt Gods gheest voort-gheblazen, en gelijck als van een hemelsche stoffe tsamen gekneden.

Sanctius his animal, mentisque capacius alt¾
Deerat adhuc; & quod dominari in c¾tera posset,
Natus homo est: sive hunc divino semine fecit
Ille opifex rerum, mundi melioris origo. &c.

Naer dat, zeght de Heydensche Poeet, de werck-man aller dingen, en de oorsprongh des weerelds, de beesten geschapen hadde, ont-bracker noch een gedierte veel heyligher, en van hoogher begrijp, als de andere dieren: het welcke hy geschapen heeft van een Goddelick zaed, op dat het over de andere heerschen zoude. Het welcke zeer gelijckformigh is het ghene ons, in de eerste capittelen van de boucken onzer zaligheyd, wert voor-gedraghen. Ten anderen, gelijck de Kraeckelinghen niet recht-uyt gemaeckt, maer ghekrinckelt en ghedraeyt werden; zoo zijn wy, ellendighe tacken, naer dat de wortel verdorven was, zoo af-gekeert van den hemel, en naer der aerde neder-geboghen, dat de Apostel wel reden heeft gehadt, de natuerlicke mensche te noemen, een krom en verdraeyt gheslachte: en [p. 145] wederom: die de Goddelicke schriften verdraeyen tot haer eyghen verderffenisse. De kraeckelinghen in den oven gheleght, werden daer niet anders als een harde korste, en werden zoo naer uyt-gedrooght, dat zy zeer lichtelick ghebroken en verbrijzelt werden: wy oock, in den oven dezes weerelds gheschoven zijnde, verkorsten en verelen zoo gantsch zeer, door de warmte van deze licht voor-by-gaende dinghen, dat wy gantsch zonder gevoelen, zonder oordeel en verstand zijn, in alles wat Goddelick is, en den hemel aen-raecken mochte. Het verstand des vleesches is een vyandschap teghen God; het en wert de wet Gods niet onderdanigh, het en can oock niet. Daer steken zeven, dat is, on-eyndelicke grouwelen in ons; die ons oock daeromme, van natuere, kinderen des toorns, en erfghenamen der verdoemenisse maecken.

®tas parentum pejor avis, tulit
Nos nequiores, mox daturos
Progeniem vitiosiorem.

Ons’ ouders quade eeuw heeft ons in ’t licht ghespogen,
Veel slimmer als zy zijn, en meer ter aerd ghebogen:
En naer ons insghelijcks zal kommen een gheslacht,
Jn allerhande quaed noch meer als wy versmacht.

Hierom staen wy oock zoo on-vast, en gelijck als op een slibberigh ijs, dat zoo ons de Heere niet gheduerigh de hand en biedet, dat wy telckens neder-storten, en den hals onzer zielen breken zouden. Want de Duyvel swiert gheduerigh aen onze zijden, en spert zijn schrickelick back-huys open, om ons als een brieschende leeuw te verscheuren. De spijze in onze maghe nederdalende, wert terstont van de natuerlicke hitte zoo bevochten, dat zy van ons niet en scheyt, voor dat zy in ons vleesch verandert is. Maer de booze gheest een-mael ter-deghen in ons ghevaren zijn[p. 146]de, en hout niet op, voor dat hy ons van alle weer-tuygh berooft hebbende, ons tot zijn aes, en voedssel der helle gdemaeckt[sic] heeft. Doch aen d’ander zijde is de Gheest des Heeren met zijn heyr-legher rontom ons ghekampt, om zijn uyt-verkorene van alle swarigheyd te beschermen, en tot het eeuwigh bezit des hemels te behouden. Ondertusschen werden wy zoo menigh-mael van de Sathan vervoert, en van de weereld af-gheleydet, dat elckend’ een, zelfs de alder-beste van ons, met reden wel magh uyt-roepen: Jck ellendigh mensche, wie zal my verlossen van dit lichaem des doods.

Wanneer, ô goede God, uyt deze duyster kreken,
Vol doncker lucht en licht, uyt laeghen vol van list;
Uyt openbaer bedrogh van al des weerelds streken,
Die broos het licht der ziel benevelt en bemist,
Wanneer, ick zeggh’ noch eens, wanneer zult ghy my haelen,
En eysschen wederom in ’t rijck vol rust en licht?
Wanneer zult ghy op my van boven neder-daelen,
En weeren ’t swarte kleed des doods van mijn gezicht?
Als liefd’ haer eyghen zelfs verghetingh zal vergheten,
En al wat haer nu jaeght, zal wezen wegh-gejaeght;
Gheen wil meer hebben zal te willen, of te weten
Behaeghen aen haer zelf, die zich zo zeer mis-haeght.

Zoo spreeckt die groote IVLIVS in zijn eyghen taele, daer uyt ick dit over-gebracht hebbe:

Ex caligine tenebrosâ lucis opac¾,
Ex insidiosis latebris, dolis apertis,
Ex fraudibus invisibilis, visibilisque
Mundi, fragilis qui sepelit lumina mentis,
Quando repetet me Deus ad quieta regna?
[p. 147]
Quando ex oculis eximet atra vela mortis?
Oblitusque su¾ amor oblivionis atr¾
Nollet velle placere sibi ipse displicenti.

’T is dan een dwaeze dulligheyd, wanneer ons de Heere de armen opent, om ons in zijn eeuwigh rijcke op te nemen, dat wy dan noch aerzelen, en met de Israeliten, naer de vleesch-potten dezes weerelds omme-zien.

Est exilium vita misella nostri c¾li:
Quo patria nos evocat ad pios penates.
Optare pium est igitur h¾c solvere vincla:
Mutareque pacificis servilia regna.
Dat is:
Ons leven vol ellend, dat rust noch lust kan vinden,
Js ’s hemels ballinghschap, ’t welck ons steeds roept, en bidt.
’T is dan een goede wensch, dees banden los te binden,
En wiss’len dees ellend’, met ’s hemels rijck bezit.



[p. 841][sic]

EMBLEMATA XX.

Een oogh in ’t zeyl, dat gheeft u heyl.


Een rinck van jonge lien, gevlochten by de handen,
Daer-om een snellick loopt, om yemand flugs te panden:
Elck-een die staet bevreest, en dickwils draeyt en went,
Beducht, waer deze loop zal nemen haest een endt.
De weereld is een rond, daer in wy menschen ringen;
De duyvel leyt den band, om ons in ’t net te bringen:
Hy loopt, hy draeft, hy jaegt. elck-een sy op zijn wacht;
Want die niet om en ziet, in ’t lijden wert gebracht.

[p. 149]
                                Wt-legghinghe.

Sy broeden Basiliskes eyeren uyt, en wercken spinne-webben, zeght de Propheet Iesaias; eet-men van haer eyeren, zoo moet-men sterven, vertreet-men ’t daer-en-teghen, zoo vaert daer een ader uyt. Men verhaelt, dat de eyeren van de serpenten van buyten wit, glat en schoone zijn: maer van binnen zoo verghiftigh, dat die-ze komt te breken, schielick van die fenijnige lucht wert aen-gheblazen, en dood ter aerden neder-valt. Hier by konnen zeer wel de wel-lusten en ghenuchten dezes weerelds vergheleken werden, die van ghesichte vriendelick en toe-lacchelick zijn, maer hebben van binnen verborghen een doodelick verghift, dat een yeghelick die-ze handelt, en door het ghebruyck, ghelijck in stucken breeckt, een eeuwigh verderf aen-brenghet. ’T is oock een gedierte, dat veel-tijds slaept, en een doodelicken slaep verweckt, den ghenen die daer van ghebeten werden. Alzoo oock die daer leven in de ydele vermaeckinghen dezes weerelds, ghelijck ghebeten zijnde van dat vervloeckte serpent, slaepen tot den middagh der zonden, etende, drinckende, en zich wentelende in de misput van alle dertelheyd en on-ghebondenheyd. En wie isser, diens leven van alle kanten niet bevochten en wert, om zijn voeten tot dezen rey te leenen.

Yvalligh leven, ah! deur-brant met vier en swevel,
On-reyn, en zonder eer, verstijft in koud’ en nevel:
In een valsch vader-land, als een on-weerde weerd,
Verbannen van u zelf, en van u zelf verteert.
O dorck van alle quaed, ô gote van ellende!
Ontrouwe, teghens u weer-spannigh zonder ende:
[p. 150]
Slavinne van het quaed, een vuyle kuyl van slick,
Den snellen als een vlam, den traghen als een strick.
Een kerckers leckerny, een lock-aes veler wenschen;
Een schielick kamer-spel, een droom van droncke menschen:
Gheen leven. Hoe? wilt ghy een leven zijn gheroemt,
Die maer een wild ghediert’, een beeste dient ghenoemt?
Waerom bedrieght ghy my? waerom zijt ghy bedroghen?
Gheen leven zijt ghy, neen, maer eer des levens loghen:
Een dood; neen, oock gheen dood: de dood, die maeckt ons vry;
En ghy maeckt, dat elck-een de dood hier waerdigh zy.

Maer laet IVLIVS zijn beklagh, in zijn eyghen taele doen:

Ad vitam hanc.
Incerta, caduca, perusta ignibus furorum,
Immunda, inhonesta [p. iuhonesta], rigens horridis pruuiis,
In falsa patria, hospes, & exul a te ipsa,
Sentina malorum, miserabilis cloaca,
Jnsida, rebellis tibi, serva pravitatis,
Tardis laqueus, subidis flamma, fossa c¾cis,
Tu delitium carceris, & carceris illex,
Desultoria fabula, somnium ebriosum:
Non vita. Quid ausim fera te dicere vitam?
Quid me hîc fallis inepta? quid & te ipsa ludis?
Tu mors potius, mors potius vocanda. Nempe
Non mors liberat: at facis esse morte dignos.

’t En is niet om denken, wat subtijle netten datter voor ons leven uyt-ghespreyt werden: hoe gantsch zeer de Duyvel woedet, om ons den hemel te ontstelen, en deel-ghenooten der helle te maecken. Hy stelt ons op een hooghen bergh, en toont ons alle de Koninck-rijcken des weerelts, en haere heerlickheyd: hy be[p. 151]looft ons die alle te gheven, zoo wy hem maer aen en bidden. Maer wat ist? Carbones thesaurus erunt. Alle de schatten en zijn niet meer als kolen, die ons een weynigh tijds verwarmen; maer daer naer door haer gebruyck vergaende, ons niet anders als koude en droefheyd laeten. Maer ’t is hier, zoo ergens elders, Schipper ziet toe!

Men ziet den Duyvel vier-schaer bannen,
En daghen wat op aerden leeft:
Hy jaeght ter dood veel stercke mannen,
Met d’helsche swepe, dien hy heeft.

De deze gaet zijn ziel verslinden,
Deur ’t swelgen van een koud vergift:
En deze wert een proy der winden,
Ghesmeten als een zeesche drift.

Die willen, met wraeck-gierigh’ handen,
Beprouven, of zy, deur den dood,
Af-snijden mochten d’harde banden,
Die haer verstricken in de nood.

Zoo haest en zijn die niet ghekomen
Jn deze woeste weerelds zee;
Of werden stracks van hier ghenomen,
Gheslacht als een twee-maendigh vee.

Als onze draed is af-ghesponnen,
Mercurius ons schaduw’ leyt,
Tot aen de kant, daer ’t licht der zonnen
Zijn stralen nimmers uyt en breyt.

De wegh is breed, ’t is licht om zincken
Naer ’t swarte huys, daer ’t meest al gaet:
[p. 152]
Men houft te kloppen, of te klincken,
De deur daer altoos open staet.

Hier is de moeyt’ en ’t werck geleghen,
Te weder-roupen zijnen treed,
En dringhen naer des hemels weghen,
Al-eer wy zijn een duyvels beet.

De Donderaer houdt, voor zijn poorte,
Twee tonnen, daer hy steeds uyt-ghiet,
Voor ons, in ons, naer ons’ gheboorte,
Het geen’ ons vreughd brenght of verdriet.

Wat mensch en heeft het niet verdroten,
Wanneer hy slechts maer heeft ghezien
De dooze veel te vrough ontsloten,
En dan de dinghen daer uyt vlien?

De hoop’ alleen van allen dezen,
Js hier gesteuyt in ’s weerelds reck:
Laet ons dan op ons’ hoede wezen,
Dat zy niet mede wegh en treck.



[p. 153]

EMBLEMATA XXI.

De mensch is blind, in ’t geen’ hy mint.


Ellendigh mensch, nauw mensch! die, midden in den daghe,
Moet tasten naer de wand: die, weer hy bidd’, of klaghe,
    De lucht, geen menschen breect: die, wilt hy gaen, of staen,
    Een hond, een dienstbaer dier, moet volgen achter aen.
Een beeld van ons verstand, de ooghe van de ziele,
De fackel van de wil, het roer, de plicht, de kiele:
    Maer nu, deur onze zond’, verblind, gebluscht, ghekraeckt.
    De wille voor-maels knecht, nu heel de meester maect.


[p. 154]
                                Wt-legginghe.

De kleyne weereld, dien wy een Mensche noemen, was, naer zijn eerste scheppinghe, zoo konstelick en wonderlick, naer alle zijn deelen, by een gevought; en met zulck een loffelicke orden onder-scheyden, dat hem niet en ontbrack van een Engel te wezen, als dat hy een lichaem hadde; niet en schorte van eeuwelick geluckzalich te wezen, als dat hy hadde eeuwelick willen wezen, dat hy voor een kleyne tijd was. De reden, deur een hemelsche klaerheyd verlicht zijnde, was de eenighe leyd-sterre, waer naer de wille haer besteck nam, en haren loop stelde. De wille en wilde niet, als dat eerst van de reden was toe-gestaen, en ghelooft wiert; niet met een slavighe onder-werpinge, maer gelijck met een zoete toe-knickinghe van het ghene haer anders niet en konde, als wel behaghen. De ziele hadde volcomen gebied over de zinnen, die haer alleen als boden en tolcken dienden, om haer te verwittigen, watter buyten het lichaem al omme-gingh. Daer en was niet in, of by de mensche, dat zich niet en be-eyndighde, met vrolicke toe-stemminghe, tusschen de palen, die God de Heere gheplant hadde.
Quantùm mutatus ab illo! Maer hoe zeere zijn wy van ons beghin af-geweken! Om maer het opper-vlack te raecken: beziet nu eens, by wien de regieringhe van de menschelicke Republijcke gebleven is, sint dat die helsche Enghel, die oude Draeck, onze geluckzaligheyd om-ghekeert, ende ons tot zijne aen-nemelinghen ghemaeckt heeft? De reden en het oordeel zijn nu zoo ghekniebant, dat zy ons niet meer en dienen, als den voghelen verlijmde vlercken: zy en werden om gheen ander reden gehoort, als om teghen-gesproken, of immers on-gehoorzaemt te zijn. Leer uyt [p. 155] den Oud-vader AVGVSTINO, hoe wy ont-aert zijn: Wy waeren, zeyt hy, van het beghinsel, heyligh, en rechtveerdigh. Zoo dickwils als ick zegghe wy waeren, zoo dickwils moeten wy zuchten, dat wy die on-verghelijckelicke schatten verloren hebben. De mensche, door edelheyd zijner natuere, dien hy in zijn eerste scheppinghe ontfanghen hadde, is de eerste gheweest, onder alle lichamelicke schepselen: daer naer door veranderlickheyd in de zonde vallende, is de laetste gheworden onder alle schepselen. ’T en is oock niet te verwonderen: want daer alle andere schepselen haeren stand behouden, en niet af en wijcken van de orden, die van haer Schepper gestelt is; de mensch alleen is door zonde van God geweken, en heeft hem zelven bedorven.

Serpentum nobis dens est, mens l¾va colubri:
Stultitiâ & pueros, & superamus oves.
Et canis est morsus nobis, & equina libido:
Ut leo nos furimus semper, & instar apri.
Formic¾ ventris non cura est major alendi:
Fermenti & veteris non comitatur acor.
Sic innata feris mala nobis cuncta supersunt:
Cum bona deficiant insita cuncta feris.

Dat is:

Een serpents scherpe tand, een slijncksch ghemoed van slanghen
Woont in ons: als een schaep of kind wy zotter zijn.
Wy zijn met hondsche nijd, en peerdsche lust bevanghen:
Wy woeden als een leeuw, of een wild bosschen-swijn.
Gheen meerder buyck-zorgh is in ’t mier-gheslacht te sporen:
Het oud zuer-deessems zuer ons lijf en ziele wringht.
Al ander beesten quaed wert tsaem in ons gheboren;
Daer niet van al haer goed in ons is, als verminckt.

[p. 156]
De zinnen, en de on-ghereghelde tochten vervoeren nu het opper-deel des mensches; en die te vooren dienst-knechten en deur-waerders waeren, hebben den eersten stoel in-ghenomen, en haer zelven daer op ghestelt. De voeten zijn het hoofd; de boden, de vrouwe; de aerde is de hemel gheworden. Het verstand met duysternisse benevelt zijnde, light blind, en verkleunt door de koude van de aerdsche vochtigheyd.

Oh! uyt de duysternis des moeyers voort-ghedreven
Jn ander duysternis, om-ziend’ en zie ick niet.
De schrick des schricks des doods, die my heeft gantsch om-geven
In deze schemer-nacht, verweckt my dit verdriet.
Jn dit licht van de zonn’, kan yder een aen-mercken
De roeringh van elck dingh, hoe dat het gaet, of went:
Van al wat zich beweeght, wat zich begeeft tot wercken,
Bewegingh is ’t begin, ghezochte rust het end.
Maer wie van ons bemerckt, in deze duyster bochten,
De roeringh van de ziel, het grootste van dit Al?
Wie hout haer op den toom, wie stuert haer vremde tochten,
Op dat zy niet verdwael? of dat zy niet en val.

Dit is op de Romeynschen acker van dien grooten Held, IVLIVS SCALIGER gewassen: die ons zoo voor-gaet:

Heu! ex uteri tenebris actus in tenebras
Circumspicio, nec video. Dissipat horror
Jncomposit¾ terribili mortis in umbrâ.
Hoc sole quidam cernitur ipse motus. Ipsa
Qu¾sita quies mobilibus, finis eorum.
At motum anim¾ quis videt, aut corrigit arcto
Gyro, vaga ne ruat, aut patefacta vacillet?

[p. 157]
Zoo blind is onze ziele gheworden, sedert dat wy God hebben willen ghelijck zijn. Zoo vele als wy van de reden, de ziele van de ziele, af-wijcken; zoo vele naerderen wy de onvernuftige dieren.

L’homme est Centaure. En bas il est cheval,
Et homme en haut. D’embas vient tout le mal:
Si la raison, qui est l’homme ne guide
Cet animal, & ne luy tient la bride.
Dat is:
De mensch is van een vremden aerd,
Van boven mensch, van onder paerd:
Van onder comt al ’t quaed gherezen.
Zoo Reden, die den mensche stiert,
Den toom niet hout van dit ghediert,
Wat zoudet van de mensche wezen?

Maer wat ist oock van de mensche? zoo haest de ziele in dit lichaem, als in een graf, van boven neder-valt, wert zy ter zelver ooghen-blick bezoedelt met de booze ghenegentheden, die uyt de temperinghe des lichaems voort-kommen; behalven het ghebreck en on-volmaecktheyd, die zy tot straffe mede-brenght. Zoo langhe als zy in dit lichaem, ghelijck als in een koetse, met vier tochten, als vier vreesselicke Tijgers, getrocken wert, loopt zy, daer zy van de onbesuyste zinnen, verruckt en verdreven wert. De zielen, zeght Philon de Iode, zijn ghelijck de riviere Tijger, een van de viere van het aerdsche Paradijs. Zy neemt haeren oorsprongh ontrent Armenien, maer veranderende van naem en van loop, om haer snelheyd en groot geweld, wert zy Tijger genaemt, ’t welck in de Medische taelen een pijl te zegghen is. Zy loopt deur vele lacken, en onder-aerdsche kroften, waer deur zy vijf-en-twintigh of dertigh mijlen langh niet gezien en wert. Daer naer werpt zy [p. 158] haer recht-draeds in Assyrien. Alzoo doet oock, zeght hy, onze ziele. Zy schijnt in ’t beginsel de groote van haeren oorsprongh te behouden (en daerom noemt oock EPICTETVS de menschen Gods neven) maer zoo haest zy haer zelven laet vervoeren van de tochten, loopt zy snelder als de Tijger, naer alle soorte van ontuchtighe on-ghebondenheyd. Zy begeeft haer gheduerigh tot de Assyriers, een volck tot alle slagh van verdorventheyd, ende goddeloosheyd over-gegeven: dat is, zy helt altijds naer het quaedste: blijft ghelijck begraven onder de mijnen van ghierigheyd, dat is, onder de uyt-worpselen der aerde, die in de kindsheyd des weerelds, en in de gouden eeuwe, met voeten vertreden wierden, en die nu in geen achtinghe en zijn, als om te onder-houden den overvloed, de keurigheyd, en alle mis-orden onder de menschen.
’t Is zoo met ons ghestelt, deur de aen-geërfde en op-gewassen verdorventheyd, dat wy meer naer de dienstbaerheyd des lichaems, als naer de heerschappye der ziele luysteren; dat wy, ghelijck het vee, naer der aerden hellen, en den buyck gehoorzaemen; dat wy de aerdsche ghenuchten, met alle krachten, op-volghende, de hemelsche van ons verstooten.

Hoe veel dat ons, met God, behaghet, wy verwijzen!
Hoe qualick lijden wy, dat ons yet wel magh gaen!
Hoe veel, met quaeden raed, quae dinghen wy oock prijzen,
Die, dat wy menschen zijn, met recht, niet toe en staen.
En even-wel gheen zorgh en heeft ons oyt ghebeten,
Noch dit, noch dat en heeft ons herten oyt beswaert:
Maer elckers vleesch verstand, en vleesche wil, met weten,
In alle boosheyd swelt, en alle boosheyd baert.

Zo spreeckt IVLIVS in zijn Latijnsche Naer-gerichten, daer van wy dit, met een Duytsche sauce, toe-bereyt hebben:

[p. 159]
Quàm multa Deo possumus auctore probare,
Qu¾ rejicimus: nec patimur bene esse nobis!
Quàm multa malo consilio prava probamus,
Qu¾ nos prohibent homines esse posse dici!
Nec cura tamen illius, huiusve momordit:
Sed turget sua cuique malo bruta voluntas.

Laet ons dit tot besluyt, en onder-richtinghe, op-nemen:

,,’t Js veel meer, te konnen leyden
,,Zijn begheerten aen den band,
,,Als dat Princen wijt uyt-breyden
,,Al de palen van haer land.
,,Hy die meester is ghebleven
,,Van de tochten van zijn hert,
,,Heeft alleen een waere leven,
,,Vry van kommerlicke smert.
,,Al waer’t dat hy moeste blijven
,,In een hut van stroo en slijck;
,,Vaster zal hy daer beklijven
,,Als een Koninck in zijn rijck.

Maer laet ons dit oock zijn autheur niet ont-vremden. zoo spreect RONSARD:
,,C’est plus de commander
,,Sur ses affections,
,,Qu’aux Princes d’amender
,,De mille nations.
,,Qui de ses passions
,,Est maistre entierement
,,Celuy vit seulement,
,,N’eust il qu’un toict de chaume,
,,Et plus asseurement,
,,Qu’un Roy de son Royaume.



[p. 160]

EMBLEMATA XXII.

Gheen vast gheloof wert duyvels roof.


De vorsschen van de Nijl, een vremd en snoo ghebroedsel,
Wanneer sy zien de slangh, die hun bejaeght tot voedsel,
Zy vatten over dwersch een rietjen in de mond,
Om niet verslickt te zijn, door deze looze vond.
De draeck, die oude slang, die spant ons oock zijn netten,
Hy bijt ons in de hiel, maer ’t kan ons daer niet letten:
Als Christus in de mond, ’t gheloof is in ons hert,
De duyvel heel vergheefs zijn tanden open-spert.

[p. 161]
                                Wt-legghinghe.

Sedert dat die on-reyne gheesten haer eerste woonstede verlaeten hebben, en van het hooghste geluck tot de diepste rampzaligheyd neder-geworpen zijn, hebben zy, door een swarte nijd vergalt zijnde, gheduerigh in de weere geweest, om de menschen den wegh der zaligheyd, door Iesum aen-ghewezen, op te delven, en ons alzoo te verhinderen, om te kommen tot de heerlickheyd Gods. Hier toe werden van hun alle steenen beweeght, allerley gulden appelen voor-gheworpen, op dat wy het ghezichte des hemels verliezende, en ons vergapende aen het slijck der aerden, dienst-knechten der duysternisse, ende alzoo med-ghenooten van dat helsche ghespuys werden zouden. Zoo haest en zijn wy niet geboren, of wy zijn terstont om-zet met het heyr-legher van die eerste af-vallingen. Want wy en hebben den strijd niet tegen vleesch en bloed, maer teghen de overste, teghen de machten, teghen de gheweldighe der weereld, de duysternisse dezer eeuwen, teghen de gheestelicke boosheden in de locht. Hier kommen by twee gheweldighe mede-hulpers, het vleesch, en de weereld, zoo bedrieghelick en verleydelick, als wy zoet op haer verghiftighen dranck zijn. Zoo dat wy geduerigh door deze drye bestreden en aen-ghevochten zijnde, gheen hand-wijle en zouden bestaen, als gesterckt zijnde door die wonderlicke eenvuldighe Dryheyd.

H¾c sunt tria pr¾lia: corpus, mundus, & hostis.
H¾ret corpus, & unigeno carcere me arcet.
Jpsum fugere nequeo, nec fugare possum.
Me cum reliquis omnibus amplectitur orbis.
Ex quo, quibus artibus avolo, vel quibus alis?
Invisilis insidijs circumvolat hostis.
[p. 162]
Quem non video, quomodo depellere detur?
H¾c pignora sunt exilii mei tremendi.
®tern¾ rigidique duces, fabrique mortis.
Quorum ira satelles: gula stipator: Achilles
Ambitio: gula corporis: ambitusque mundi:
Jra trucis truculenta, feri ferox tyranni.
Ergo moribundum pie ne despice Iesu,
Factum non hominem ex homine, atrumque cadaver.
Fuliginis atrum cinerem, atramque favillam.
Et quem, nisi tu, haud alius cognoscere possit.
Tam dissimilis sum mihi: tam mei tuique.
Nisi me mihi reddis, tibique, invictus Jesu.

Dit zeght dat on-stervelick Verstand:

Drie strijden, elck om grootst, zijn my steeds aen-gheboden,
Van ’t vleesch, van ’s weerelds macht, en van die helsche boden.
Het vleesch kleeft dicht aen my, ’k en magh het niet ont-gaen,
Maer moet hier met gheboeyt, als in een kercker staen.
De weereld valt my aen met lieghen en bedrieghen.
Ah! deur wat konst, of wieck zal ick dit dingh ont-vlieghen?
D’on-zienelicke Gheest vlieght stedes aen mijn zy’;
Maer dien ick niet en zie, hoe slaen ick dien van my?
Dit zijn mijns ballinghschaps verschrickelicke panden,
D’aen-leyders tot verderf, de smids van ’s doodes banden:
Wiens lijf-knecht gramschap is: van alle kant bezet
Met keel-lust zonder maet, met eer-zucht zonder wet.
Zoo dan, verlaet my niet, ô Iesu, vol ghenaeden,
My van een mensch gheen mensch geworden, vol misdaeden:
Gheworden stof en asch, een leelick aerden-last,
Veel swarter als het roet, dat in de schoor-steen wast.
[p. 163]
Dien anders gheen als ghy, zout kennen aen zijn zeden,
(Zoo ben ick van my zelf en van u af-ghetreden)
’T en zy dat ghy, ô Heer, voor wien dat alles beeft,
My aen my, en aen u, uyt liefde, weder-gheeft.

Dit leven, zeght AVGVSTINVS, en kan zonder bezouckinghe niet deur-gebracht werden. Wy verleppen en versmelten, wanneer ons strijd ont-breeckt. God en wilt ons hier op aerden gheen hemel gheven. Deze aerde is ghelijck een strijd-veld, waer in wy ter preuve ghestelt zijn, teghen onze vyanden. De eeuwighe ruste is de op-gehanghen prijs van deze gheduerighe on-ruste. Wy en hebben in dit gevecht gheen andere wapenen van doen, als het gheloove, dat door de liefde krachtigh is. ®NEAS en konde in de Elisiaensche velden niet kommen, als deur een gulden tack: die niet gevonden en wiert als in de swarte duysternisse van een dicht foreest: wy en konnen oock niet dringhen deur den voor-hangh des hemels, als gheleyt en onder-stut zijnde met de goude staf des geloofs. Een staf, die niet te krijghen en is in de wellustige beemden des weerelds, daer niet anders als ghemack en zorgeloosheyd groeyt; maer die tusschen de doornen der bezouckinghe, en lichamelick verdriet, van God ghestelt is, en niet anders als met zuchten en weenen te bekommen is. Bezouckinghe is ons noodigh, op dat wy den wille Gods volbracht hebbende, de belofte verkrijghen moghen. Het wambays moet hier uyt, en alle weereldsche beletselen: wy moeten ons in ons hemde stellen, en onze vyanden de open borst toonen: zoo wy maer de vuyst met het sweerd des gheests verzien en hebben, gheen fenten, gheen gheweld en zal teghen ons vermoghen. Debilis est hostis, & non nisi volemtem vincit. Onze vyand is swack, ende en kan niemant winnen, als die wilt ghewonnen zijn, zeght HIERONYMVS. ’T is zeker, zoo wy niet sluymerigh, maer gheduerigh op onze hoede zijn, [p. 164] wy zullen vast staen, ghelijck den bergh Sions, en noyt beweeght werden. De poorten der hellen en zullen teghen ons niet vermoghen. Maer waecken en bidden is ons noodigh, gelijck Christus, korts voor zijn over-lijden, tot zijne discipelen zeyde. Doch en moeten wy hier haer exempel niet toe-staen, noch naer-volghen; die, ghelijck gehelmde haezen, stout in woorden, bloot in daden, haeren meester verlieten, en vluchteden: en in plaetse van waken, in slape vielen; en wanneer zy behoorden ghebeden te hebben, hem verloochenden. In het bidden nu is van noode, dat wy, ter goeder trouwe, onze schuld den Heere voor-draghen, en al ons vertrouwen op hem werpen, tot spijt en verwijt des duyvels met alle zijn aen-hangh. Dit zy tot een voor-beeld:

Jesu, hoe ick meer my keere,
En my wentel’ in dit slijck,
Des te meer ick u ont-leere,
Des te meer ick van u wijck.

En hoe ick u meer verlaete;
Hoe ick verder gae van my:
’S weerelds zoete honigh-rate
Lockt, en drijft my dan van dy.

En zoo van dy uyt-ghedreven,
Drijv’ ick weer de liefde uyt.
Wie kan zonder liefde leven,
Die ons van ons zelven sluyt?

Ghy zijt anders niet als liefde,
Heere Jesu: door de kracht
Van de liefd’ het u beliefde
Aen te nemen ons gheslacht.

Als ghy voor ons zijt ghestorven,
En vernielt hebt ons ellend,
Daer wy waren gansch verdorven,
Zondigh, zonder maet of end’.

Wegh dan duyvel met uw laghen:
Ghy komt nu al veel te laet.
Iesus heeft in my behaghen,
Naer zijn eeuwigh-wijsen raed.

Iesus heeft gheklopt, ghekloncken
Aen de deuren van mijn hert:
Heeft mijn koude doen ontvoncken,
En my van my zelf ont-wert.

Dus zoo hebb’ ick in-ghelaeten
Hem, die nu mijn ziel bemint:
Dien zy voormaels placht te haten,
Zijnde noch in zonde blind.

[p. 165]
Hy heeft dan zijn woonst genomen,
Jn het binnenst van mijn ziel.
Waer voor zal ick nu dan schromen?
Om een beetjen aen mijn hiel.

Ick stae nu vast om-getoghen,
Met de wapens van mijn heer.
Pijcken, schichten, slingers, bogen,
Ghelden teghen my niet meer.

Laet de Duyvel, wilt hy, vleyden,
Laet de swarte hellen-raed
Al haer garen uyt gaen breyden:
En met goedheyd, en met quaed,

Nu eens streelen, dan eens dreygen,
Met een zoet, of straf gezicht,
Al om dat hy my zou neyghen,
Als een on-verstandigh wicht.

Dit, en meer, en kan niet baeten:
Dit’s, in ’t korte, ’trecht bescheyd:
Iesus zal my niet verlaeten,
Nu, noch in der eeuwigheyd.



[p. 166]

EMBLEMATA XXIII.

Wat de man kan, wijst zijn reden an.


De man, eer dat hy koopt, om niet te zijn bedrogen,
Hy knipt aen ’t postuleyn: het mocht misschien niet dogen:
    En hoort zoo aen ’t geluyd, of ’t fijn is naer zijn keur,
    Of ’t niet te lomp en is, of ergens heeft een scheur.
Klop oock aen ’s mensches mond; ghy hoort haest uyt zijn spreken,
Wat dat hy is, of kan, wat dat hem magh ont breken.
    Een kind noch ongespeent, na ’s moeders borsten smeckt;
    Een voghel zinght altijds, naer dat hy is ghebeckt.

[p. 167]
                                Wt-legghinghe.

Men krackeelt noch huyden-daeghs, onder de geleerde, welck dat het rechte wezen, of de waere eygenschap zy, waer deur de menschen van de beesten onder-scheyden werden. Het ghemeyn gevoelen stelt de Reden; maer, mijns oordeels, zonder groote reden: ghelijck op een andere ghelegentheyd zal breeder mogen bewezen werden. Deze beeldeloose af-beeldinghe raeckt daer yet van aen:

    ’t Is louter jeloersy, al wat de menschen rallen:
    De beesten zijn begaeft met reden, als wy allen.
        Eer dat de vos op ’t ijs zal zetten oyt zijn voet,
        Hy leght zijn oor’ heel by, en luystert naer de vloed.
    Is ’t water stil en stom, hy sluyt daer uyt met reden,
    Dat ’t ganghbaer is en sterck, en gaet het stout betreden.
        Een Gods-gheleerd verstand, door min of zin vervoert,
        Verneemt heel stil en tier, of God zijn hert oock roert.

Zoo daer menschen ter weereld konnen bevonden werden zonder Gods-dienst, ick zoude die alleenelick af-scheyden van de beesten, deur een verstandelicke en verstaendelicke spraecke. Het welcke oock de zommighe toe-staende, hebben dit bestaen te zegghen: Dat zoo het God ghelieft hadde, hier op aerden, op een groot tonneel, alle zoorten van ghedierten by een te verzamelen, op dat hy mochte de eene tegen de andere be-prouven, het zy in kracht des lichaems of des gheestes; het swackste en beklaeghelickste van allen, zoude de mensche wezen, als-men hem maer de spraecke wegh en name, die ons ghegeven is, om alles in een te vergaderen, dat magherlick en onvermenghelick, in de gheesten [p. 168] van d’een en d’ander verspreyt light. De spraecke bevestight, in het midden van ons, een zoo rijcke en over-vloedige onder-handelinghe, of veel beter een zoo hooghen licht, bestaende uyt alle de schoonste in-vallen en in-beeldingen, die daer zijn, en geweest zijn, sedert dat de weereld geweest is, dat wy daer deur, als deur een Goddelick werck-tuygh, met den anderen verplicht, en by God ghenaerdert zijnde, de weereld te zamen houden, en de zelve met den hemel vereenighen. Deur de taele werden beweeght, verwarmt, ghespannen, en ont-spannen alle de krachten der ziele; deur de spraecke wert onze wille ghebonden en ontbonden; onze zinnen ghelijck betoovert en belezen: en, om beknooptelick te spreken, deur de spraecke kan een mensche donderen, blixemen, en, ghelijck als met een kanon, bresse schieten, leyden, trecken, ver-rucken, wien, en waer het hem gelieft.
Daerom hebben oock de Oude MERCVRIVM (dien zy voor den God der wel-sprekentheyd hielden) zonder armen en beenen af-ghemaelt: te kennen gevende, gelijck FESTVS schrijft, dat de taele alle dinghen alleene kan te weghe brenghen.
RONSARD, hoe-wel andersins van ons verschillende, bevestight ten deele wat wy zegghen willen:
Ce qui faict differer l’homme d’avec la beste,
Ce n’est pas l’estomach, ny le pied, ny la teste,
La face, ny les yeux, c’est la seule raison,
Et nostre esprit logé au haut de la maison
Du cerveau son rempart, qui le futur regarde,
Commande au corps la-bas, & de nous a la garde:
Mais ce qui l’homme faict de l’homme differer,
C’est la seule parole, & sçavoir proferer
Par art, ce que l’on pense, & sçavoir comme sage
Mettre les passions de nostre ame en usage.

[p. 169]
Dit zeght de Poeet:

Het gheen den mensche doet, met recht, van ’t vee verschillen,
En is noch hoofd, noch voed, noch buyck, noch borst, noch billen,
Noch aen-zicht, oogh of neus; maer zeker ’t is alleyn
De reden hoogh-gehuyst, in ’t midden van ons breyn.
Die dat alreed’ is wegh, noch ziet; en ’t gheen zal kommen,
Oock menigh-mael voor-zeght, ’t bedeckte weet t’ont-mommen:
Die over ons steeds waeckt, en met een stil bedrijf
Ghebied, met opper-macht, de leden van ons lijf:
Maer dat d’een mensche maeckt van d’ander mensch verscheyden,
En tot een hoogher trap van achtbaerheyd kan leyden,
Dat is alleen de spraeck; met konst en recht bescheyd,
Te uytten deur den mond, dat in het herte leyt.
Te weten met verstand, ghelijck de wijze pleghen,
De tochten onzer ziel, naer dat het zy gheleghen,
Te stellen in ’t ghebruyck: en toonen met der daed,
Dat ghy gheen beest, maer zelfs de mensch te boven gaet.

De spraecke dan is het taffereel en het vertoogh van des mensches ziele: waer in als in een spieghel naecktelick te zien is de ghestalte van de innerlicke mensche. SOCRATES gaf dat zeer wel te kennen. Want als een rijckaert zijnen zone by hem ghesonden hadde, op dat hy zijn aerd en verstand onder-zoucken zoude, en zijn meester zeyde: De vader, ô SOCRATES, heeft deze zijnen zone by u gesonden, op dat ghy hem bezien zoudet; spreeekt[p. sic] dan, zeyde SOCRATES, op dat ick u zien magh. En DIOGENES verwonderde zich, dat daer de menschen noch pot noch decksel en kochten, dan aen de klanck beproeft zijnde; dat zy in het koopen van een mensch, met het gesichte alleenelick te vreden waren. Want hy op een tijd neder-zittende, om voor een slave verkocht te wer[p. 170]den, wiert hem bevolen, dat hy over-eynde staen zoude, op dat de kooper te beter mocht zien, wat hy koopen zoude. Maer DIOGENES (een slave naer den lichaeme, maer een vry-eyghen van gemoed) belacchende de dwaesheyd der menschen, vraeghde, wat daer aen ghelegen was, dewijle de visschen wel verkocht wierden, hoe dat zy oock laeghen. ’T is, ghelijck-men zeght, den ezel kent-men aen zijn ooren, den dwazen zal-men aen zijn woorden hooren. Want het vat en kan niet anders gheven, als dat het in heeft. Zulck een man, zulck een reden. Tot den Apostel Pieter wierdt ghezeght, dat hy een Galileer was. Op wat preuve doch? voorwaer, zeyden zy die daer teghenwoordigh waeren, ghy zijt oock mede van dien, want uw spraecke maeckt u openbaer. ’T en is daerom niet te ghelooven, dat de tonghe het herte belieghe; immers in de geduerighe treyn des levens. De Philosooph van Madauren verhaelt dat SOLON dertele Veersen geschreven; Dat PLATO minnelick ghezonghen heeft, Dat D. HADRIANVS dertel in zijn ghedichten gheweest is; ende hy zelve van de zelve feyle beticht zijnde, zeyde, dat hy van leven een Philosooph, van gedichten een minnaer was. Zoo werden oock (of God woudts) MARTIALIS en PETRONIVS verschoont:

Lasciva est nobis pagina, vita proba est.
Lascivus versu, mente pudicus erat.

Twee Veersen op een slaende, in zulcke zin:

Al ist, dat ons gedicht
Wat dertel wert bevonden;
Ons hert met deughd verlicht,
Js reyn, en on-gheschonden.

Laet dat die ghelooven, die on-ghevoor-huyt zijn. Gods oor[p. 171]deel gaet ons anders voor. Zoo roept de hemelsche stemme: Ghy aderen ghebroedsel, hoe zout ghy konnen goed spreken, dewijle ghy quaed zijt? want uyt de overvloedigheyd des herten spreeckt de mond. Een goed mensche brenght goed voort, uyt den goeden schat zijns herten; ende een boos mensche brenght boosheyd voort, uyt den boosen schat. Maer ick zegghe u lieden, dat de menschen in den daghe des oordeels rekenschap geven zullen van een yeghelick on-nut woord dat zy ghesproken zullen hebben. Want uyt uwe woorden zult ghy gerechtveerdight worden, ende uyt uwe woorden zult ghy verdoemt werden. De hitte van de lever is in het aenzicht geschildert, ende een brandighe koortse druckt haere teeckenen ontrent de lippen. Alzoo doet een herte dat door verghiftighe vuyligheyd ont-steken is: het slaet uyt aen de tonghe, ende besmet die ghene die daer ontrent zijn, met de zelven evel, zoo zy niet op haer hoede en zijn. De tonghe, zeght de Apostel Iacob, besmet het geheele lichaem, ont-stekende de gheschapen weereld, en is ont-steken van de helle. Een uyr-werck, zoo het van binnen ont-stelt is, het blijckt terstont van buyten, aen het mis-slaen van de klocke: maer zoo alle de veren en raders wel gespannen en gestelt zijn, zonder datter yet aen hapert, de klock-slagh zal, op zijn rechte maete, met de hooghte van de zonne, gepastelick over-een-kommen. Zoo zal-men, uyt de gheschicktheyd of on-gheschicktheyd der woorden, zekerlick konnen af-nemen, of de ziele benevelt is met de vuyle duysternisse der hellen; of dat zy verlicht en gereghelt wert door het licht van de zonne der gherechtigheyd.
Elck een zy dan gewaerschouwt, dat kleyne lid, dat groote dinghen roemt (het beste en het quaedste van de weereld, naer het zegghen van die mis-maeckte Philosooph) wel op den toom te houden, op dat het niet uyt en springhe, en zijn meester uyt de zaele en werpe in de eeuwighe duysternisse: voornemelick de [p. 172] jonghe luyden, die dat slibberigh blad zoo qualick konnen dwinghen; jae die zomtijds haer eere stellen in on-eerlicke dingen daer over te laeten glijden.

On-ghewasschen tongh en mond,
Foey? hoe maeckt ghy ’t dus zoo bont?
Magh-er dan niet zijn ghezeyt,
Tenzy dat het zy bespreyt,
Met een vuyle woorden-korst,
Braecksel van een wrotte borst?
Magh-er dan niet zijn verhaelt,
Als begrootet, en vertaelt
Op een schandigh lid, of daed,
Die op eenigh vuyl uyt-gaet?
’K zie de jonghmans, als zy zijn
Vol van spijs, en heete wijn,
Dat zy scherpen hert en zin,
Om te brenghen yet-wes in,
Waer uyt dat het blijcken mocht,
Dat zy heelick zijn verkocht,
Onder d’helsche slaverny
Van de lemtigh hoerery:
Daer in dat zy in-gheslickt,
Werden als een hoen ghestickt.



[p. 173]

EMBLEMATA XXIV.

Eyghen-min blint ziel en zin.


De zon, dat wonder-licht, dat om den hemel rijdet,
Dat alle dingh verwarmt, kracht ghevet en verblijdet,
Wanneer zijn lauwe glans verzaemt in ’t hol gelas,
Verzenght, verkrenght en brand, dat groen en jeughdigh was.
De liefde van ons zelf, of ’t geen’ wy meest aen-hangen,
Zy enckel ende vry, niet dobbel of geprangen:
De zucht en sy niet heet, noch koud in allen deel;
De middel-maet hout staet. Genough, niet al te veel.

[p. 174]
Wt-legginghe.

T’ is een zeker zaecke, datter gheen feyle zoo vast ons aen-kleeft, noch zoo moeyelick is om uyt te roeyen, als de hooghmoed: ’t is ghelijck het hemde, en het laetste kleed, dat een weder-borelingh uyt-schuddet. Want naer de maete dat wy de zonden af-snijden, en goede kraghen en dijcken daer teghen schieten, lijden wy de meeste last en gevaer van achter, daer wy minst op verhoedt zijn. Een ziltighe vloed van een ydele eere, volght ons achter de hielen, door een verborghen geule van eyghen-liefde, en dreyght ons alle het ghene zoo wat ververscht is, wederom te bederven, en onvruchtbaer te maecken. Een zorghelick water, en daer in met duyzenden menschen versmoort werden, als zy meenen op het drooghe te staen, en goede vruchten te gaen verwachten. Om klaer uyt te spreken: daer en is gheen bedrieghelicker noch ghevaerlicker zonde, als de over-liefde van zijn eyghen zelven. Want gelijck Ammon versmolt en verquijnde door de liefde van zijn eyghen zuster Thamar; zoo verteert de zelf-liever door de over-tollighe zucht tot zijn eyghen zelven. Hy is zijns zelfs roffiaen, bordeelhouder, hoereerder, en bloed-schender, uyt-puttende al zijn levendighe gheesten, om plaetse te maecken voor een pestigh verghift. Daer sterven-der on-eyndelick meer door deze plaghe, als seventigh duyzenden, die in Israel stierven, ten tijde van de peste, die God zijn volck, tot een straffe, toe-zond. Eyghen-liefde heeft de Enghelen des lichts, in boden der duysternisse verandert; heeft Babylon dien werre-toren, op-gericht; de Synagogue des Sathans gevoordert en vermeerdert; de helle vervult; en de geheele weereld uyt de vryheyd der heerlickheyd, in de dienstbaerheyd des verderfs gebracht. Zoo dat de eygen-liefde de grond en de hoeck-[p. 175]steen is van alle feylen, en volghens dien, van al het verdriet des weerelds. Hoor het ghetuyghenisse van dien grooten Apostel: Weet dit, dat in de laetste daghen zullen kommen sware tijden.Want daer zullen menschen wezen hen zelven lief-hebbende, gheld-ghierigh, vermetelick, hoovaerdigh, lasteraers, den ouden on-gehoorsaem, on-danckbaer, on-heyligh, zonder natuerlicke liefde, zonder verbond, valsche beschuldighers, on-matigh, hart, zonder liefde tot de goede, verraders, roeckeloos, op-gheblazen, die de wulpsheyd liever hebben dan God, hebbende een gedaente der godzaligheyd, maer die de kracht daer van verloochent hebben. Hier ziet ghy een vol-maeckte lijste van alle on-volmaectheyd, en verdoemelicke zonden. Het hoofd en de oorzaecke van dien allen wert ter eerster plaetsen gestelt, de eyghen-liefde: het ciment en de moortel van die hooghe mueren van Iericho, welcke zijn alle de ydelheden, en grouwelen van deze weereld.
’t Is dan te verwonderen, hoe zeere zich noch de menschen vleyen en troetelen in zulck een groot broed-quaed; hoe weynighe, jae hoe gantsch gheene van die smettelicke schurftheyd ghenezen werden. Men zoude veel eer de stront-vlieghen ont-leeren dreck-bollekens te maecken, als de menschen uyt deze vuyle mist-put van eyghen-liefde te trecken.

O ziele, die ellendigh zijt,
En vol van alle zonden;
En die u zelven noch verblijd,
Al waert ghy on-gheschonden.
Ah! ghy en kent de weegh-schael niet,
Van d’uwe zeer verscheyden.
’t Is Jesus, die uw hert door-ziet,
En al uw heym’lickheyden.
Zijn vier uw ydelheyd beprouft,
[p. 176]
En wat ghy hoogh meught achten,
Op dat hy, met een wenck, bedrouft,
Versmelt’ al uw ghedachten:
Niet wit, als sneeuw: want vol gebreck,
En swart zijn al uw daeden;
Maer als de traghe kracht van ’t peck,
Jn d’helder zon ghebraeden.

Zoo zinght die hoogh-vlieghende Arend in zijn Naer-gerichten:

Mens, que te misera facis plurimi nocentem:
Heu! nescis, ubi trutina est h¾c, altera ab ista.
Momenta tua ut judicio appendat acuto,
Abducta recessus loca scrutatus Iesus,
Cordisque tibi reserans intimos penates,
Vanas igne suo excoquat astimationes.
Nutu ejus ut horribili tua vota liquentur.
Haud nix veluti candida: nam tua omnia atra:
Sed lenta picis vis, domita ab sole corusco.

Het gaet alzoo, als VARRO zeght:

Omnes videmur nobis esse, belli, saperd¾, festivi, quum simus copre¾.
Dat is:
Wy schijnen fraey en wijs, en aerdigh aen ons zelven;
Daer wy niet meer en zijn, als die den dreck uyt-delven.

Elck een meynt (ghelijck ARISTOPHANES spreeckt) dat hy wieroock vijst. Niemand en vaeght-er voor zijn eyghen deure: als of het daer altoos schoone ghenough waere. Er beduncket sich der beste han im korbe. De Poëten verzieren, dat een waer-zeggher, ghenaemt TIRESIAS, voor-zeyde, dat NARCISSVS, een schoon jonghelingh, zoo langh leven zoude, als hy zijn [p. 177] eyghen zelve niet zien en zouden. Maer hy on-bewist van het on-geluck, dat alreede over zijn hoofd hingh, het beeld van zijn aen-gezicht in een fonteyne ghezien hebbende, is daer over zoo hitsigh verlieft gheworden, dat hy eyndelick in zijn eyghen liefde versmeltende en verquijnende, in een bloeme verandert is, geheeten naer zijnen naem NARCISSVS; voort-kommende van een woord, dat dommigheyd en on-gevoeligheyd beteeckent. Waer deur de gheleerde Fabel-meesters te kennen gegheven hebben, dat de mensche stocke-dom, en ghelijck van alle zinnen uyt-gheschut wert, wanneer zijn ziele, door die smettelicke lucht, benevelt en dichte over-trocken wert. Eveleens (jae noch veel meer) ghelijck de dertele jongelinghen, die het eerste jeucksel van de prickelende vrouw-zieckte ghevoelen, wanneer zy haere heete tochten op een zekere maeght geworpen hebben, gheen vlecke noch rimpel in haer en zien, hoe-wel zy misschien gestelt mocht wezen, gelijck die van MARTIALIS beschreven wert: welcke hy zeght maer dry tanden gehad te hebben, en dry hayren; de borst gelijck een sprinck-haen; de zijde gelijck van een mier; het voor-hoofd vol rimpels, de mammen gelijck van een spinne-webbe; een stemme ghelijck van een vorsch; en den reuck van een bock.

Illuc pr¾vertamur, amatorum quod amic¾
Turpia decipiunt c¾cum vitia: aut etiam ipsa h¾c
Delectant, veluti Balbinum polypus Agn¾.

Dit wilt de Venusijnsche Zangh-meester zeggen:

Gheen minnaer ziet de feyl, of vleck van zijn vriendinne:
Of zoo hys’ immers ziet, hy stelt daer op zijn minne,
En schept daer in vermaeck: Balbijn, is, ziet, zoo heusch,
Dat hy zich in de stank verheught van Agnas neus.

[p. 178]
ATHEN®VS verhaelt, dat te Athenen en zeker man was, genaemt THRASYLAVS, die met zulck een on-zinnigheyd in-ghenomen was, dat hy vastelick gheloofde, dat alle de schepen, dien hy zagh in-kommen en uyt-vaeren, de zijne waeren: daerom hy oock ghemeenelick op de haven ghingh, de zelve tellende en hertellende, en verhaelde zijn vrienden de grootheyd van zijn ghewaende rijckdom, zich boven alle andere menschen gheluckigh achtende: tot dat eyndelick zijn broeder, uyt Sicilien weder-ghekeert zijnde, hem den Medecijn heeft bevolen en over-ghegeven. Waer door hy, ten laetsten, tot zijn voor-gaende ghezondheyd ghekommen zijnde, betuyghde menigh-mael, dat hy noyt ghenueghelicker, noch vernoughelicker gheleeft en hadde, als doen hy met die zin-dwaelinghe bevanghen was. Zoo zijn oock ghestelt die waen-wijze zelf-minnaers: die door een koortsige breyn-zieckte zich alles toe-draghen, wat haer maer slechts behaeght: haer zelven t’allen tijde, is het niet opentlick voor alle de weereld, ten minsten in haer herte prijzende, jae zelfs haer eygen zotheyd: van welcke ghezeyt wert, by den Apostel: Zoo yemant denckt, dat hy wat is, dewijle hy niet en is, die bedrieght hem zelven. Maer ware noch die eyghen-lof, zonder verminderinghe, en faem-roovinghe van zijn even-mensche, noch mochte die erghens en eenighzins gheleden werden: maer vele (dat meest te beklaghen is) schrouven en kerven deur eens anders eere en goede naem, om haer zelven eenen trap op te richten, waer van zy op een ander pissen, en spouwen mochten.

Wel, hoe dus? vermetel dier,
Heel een wenne, gantsch een klier,
Op-gheswollen van de ghist,
Die uw ziele steeds bemist:
[p. 179]
Die ghesteken met de pin
Van verghiftigh eyghen-min,
Op uw even-mensche smaelt,
En met nijdigh spot verhaelt,
Wat hy noyt en dacht, of deed,
Of ’t en was met knaghend’ leed.
Neen, ghezelle, bitter quant,
Vol van trotsigh on-verstand,
Ziet, dat ghy u zelven kent,
En tot beter dinghen went,
Eer ghy in een ander smaet,
Dat uw eyghen ziel verraet.
Flughs dan, hier van haestigh wijck,
En uw eyghen hof bekijck:
En op dat ghy ziet uw rom,
Hangh uw twee-zack anders om.



[p. 180]

EMBLEMATA XXV.

God kan ’t niet voughen, naer ons ghenoughen.


En leeft dan noch de Heer? magh dit de hemel luchten?
De menschen trotsen God, dien oock de beesten duchten.
Als hy zijn blixem schiet, de Thracer op de been,
En schiet met God om strijd, daer van hy hout te leen.
Dit doen wy oock (ô schrick) die Christi naem belijden:
Wy slaen van achter uyt, ten sy ons God wilt mijden,
En doen wat ons gelieft. Wy stellen hem een wet,
Die Heer is van dit al, en alleen wetten zet.

[p. 181]
                                Wt-legghinghe.


Wy zijn alle van natuere tot ghemack en ghenuchte gheneghen, en dat zonder eenighe zondelickheyd, zoo wy maer en wisten, of verstaen en wilden, hoe en waer de zelve te zoucken en te vinden zijn. Een goed Christen en magh hem zelven, in deze weereld, niet anders als strijd en teghen-stood voort-stellen. Deur verdriet en on-ghemack moeten wy, langhst den wegh der hellen, in het Koninck-rijcke der hemelen in-gaen. Dat Koninck-rijck moet gheweld lijden, en die alleen, die gheweld daer op doen, zullen ’t in-nemen. Zoo dat een Christen-mensche, zonder hope van de op-standinghe ten eeuwighen leven, de ellendighste zoude zijn van alle menschen, jae oock zelfs van alle dieren. Hoe groot is dan ons mis-verstand, zoo wy in deze weereld onzen loon ont-fanghen willen, en even-wel noch een grooter verwachten in de toe-kommende weereld.

De mensch, eer dat hy is op dezer aerd’ gheboren,
Is tot veel duyzend qua’en van God gheschickt te voren.
De een sterft in de krijgh, de ander by zijn heyrd;
De een sterft in de zee, de ander op der eerd’.
En of-men zich verbergh’ in ver’-gheleghen landen,
’T ghevaer wert niet ont-gaen, noch doodes scherpe tanden.
Want zieckte, moeyt’ en pijn, schaed’, doodelick verderf
Zijn van God toe-gheschickt den menschen tot een erf.
Zoo God ons had’ ghestelt, als Enghels, hier beneden,
Vry van al on-gheval, en eeuwelick in vreden,
Het waer noch on-bekent, wat dat voor-zichtigheyd,
Wat kloeckheyd mochte zijn, en wat standvastigheyd:
[p. 182]
Die niet bekent en zijn in ’s weerelds blijde zaecken,
Als ons Fortuyn toe-lacht; maer als zy ons doet smaecken
Den kelck van teghen-spoed; als zy ons teest en pluckt,
En met veel zieckte quelt, met pijn en banden druckt.
’t En is, vriend, niet van nood, noch oorboor voor de menschen,
Dat zy, van zorgh bevrijt, al hebben dat zy wenschen:
’t Is zomtijds onghelijck veel beter, dat by beurt
Een swaere droeffenis de zoete vreughd af-keurt.
Dit houdt ons in ’t geheel: maer die altoos wel wilde
Zich sien in ’t zelve point, den hemel even milde,
En zou niet langh bestaen. Dit is Naturâs wet,
Die zy van aen-beghin de schepsels heeft ghezet.
Men ziet den hemel zelf zich on-ghelijck beweghen:
Zomtijds zoo is hy schoon, zomtijds vol mist en reghen.
De Zomer volght de Lent: dan krijght den Herft zijn keer:
De Winter komt daer nae; dan keert de Lente weer.
Jndien dan alles wert veranderlick bevonden,
De mensch, roock ende wind, en moet niet zijn ont-bonden
Van die ghemeene wet: ’t is recht dat, voor en naer,
De mensch, een zoon’ des tijds, verander’ met zijn vaer.
En wy zien allen dagh, om ons noch meer te stijven,
Dat niet, in eene stand, op dezer aerd, kan blijven:
Wanneer het dan ghebeurt, dat zom-tijds ’t een verdriet,
Of ’t ander on-gheluck de hemel op ons ghiet;
Men moet het met ghedult, Godvruchtelick verdraghen,
En dencken by zich zelf, ’t is Godes wel-behaghen:
’T moet goed zijn, hoe het zy noch voor ons on-bekent,
Al wat ons dreyght en dringht, al wat de hemel zent.

Maer wat ist van ons goddelooze menschen? wy oordeelen Gods oordeelen, en weghen die op de verdorven balance van ons [p. 183] on-vernuftigh vernuft: wat daer niet deur en slaet, en kan noch in uyt-gheef, noch in ontfangh verstrecken. C®SAR zeyde tot zijn Piloot, dat hy niet vreezen en zoude in zee te houden, en teghen het on-weer op te zeylen, al was het dat de hemel en de sterren, door een nood-schicksel, dat zochten te beletten. Vertrouw, riep hy, want ’t is C®SAR, dien ghy voert. AUGVSTVS insghelijcks, door een tempeest gheslinghert en ghedreven zijnde, begon den God Neptunus te beroupen en te dreyghen: en dede, in eenighe hoogh-tijdighe spelen, zijn beeld wegh-nemen, om hem over hem te wreken. Alzoo gheesselde XERXES de zee, en wierper boeyen in, om de zelve aen den band te legghen. Men vermelt oock van een Christen Koninck, dat, zijnde van Godes hand geslaghen, hy in heete gramschap swoer, zich zelven te wreken, en begheerde, datmen hem in thien jaer niet aen-bidden, noch van hem spreken zoude.

Ghewis, ô groote God, de reden-looze dieren,
Die hier in velden gaen, en daer in bosschen swieren,
Op dat deur ’t groen gewas zy mochten zijn ghespijst,
Uw goedheyd bidden aen, en volghen, dat ghy wijst.
Al het gheschubde vee, dat deur de zee gaet spelen;
Al het ghepluymde volck, dat met haer helder kelen,
De lucht zeer zoete breeckt; het wout, de rots, het veld,
Die hebben al te zaem haer onder u ghestelt.
Die alles, bleeck van vrees, niet teghens u en kicken;
Die alles, als verbaest, voor u ghezichte schricken:
Zoo maer in ’t alderminst ghy dijne gramschap wijst,
Het schijnt dat met bescheyd, eerbiedingh in haer rijst.
De mensche, zonder meer, de mensch van u gheschapen,
Niet, als een ander dier, om naer de aerd te gapen,
[p. 184]
Maer hoogher van geboort, en boven al vol-maeckt,
Dat is, dat roert, dat leeft, of naer dees weereld smaeckt:
Jn wien ghy hebt gestelt de trecken van uw wezen,
Wiens aenzicht heerlick-schoon ten hemel is gherezen;
Aen wien ghy zoo veel goeds mildadigh hebt ghetoont,
Die van u met verstand en wijsheyd is ghekroont;
Hy alleen, hy alleen, met toe-ghesloten ooren,
Als d’adder veel-tijds doet, heeft u bestaen te stooren:
Hy alleen heeft bestaen, vol van ondanckbaerheyd,
Te quetsen d’eer en lof v