Dit is een onderdeel van BruneNieuweWyn1636.html. Klik hier voor het hele document.
mant om het herte is.
Het aenghezicht, Wijst wat hy dicht.
Een Olyfant kent uyt zijn snuyt, // En uyt haer çierssel kent de bruyd,
En uyt zijn klaeuwe kent den leeuw, // En uyt de zond de snoode eeuw.
’t Wert zomtijds hier of daer ghevaet, // Maer ’t aenghezicht verraed de daed.
Een wijs man uyt het wezen ziet, // Of yemant schuldigh is of niet.
Elck vvert beticht, Van zijn ghezicht.
Het is uyt yemants oogh te zien, // Wat dat hy is, en van wat lien.
Het aenghezicht zal u verraen, // Als ghy yet leelicks hebt ghedaen.
Men kent den voghel aen zijn zangh, // Ghelijck de pot oock aen zijn klanck.
Men kent het laecken uyt de zoom, // En uyt de vrucht, de plant of boom.
Men kent den man zelfs aen zijn baerd, // Hoedanigh dat hy is van aerd.
Men ziet zeer vvel aen uvven mist, // Wat voor een voghel, dat du bist.
[pag. 401]
Men oordeelt uyt de klaeu, den leeuw, // En uyt de zeden, van de eeuw.
De steert ghetuyght ons van de vos, // De horens van de koe, of os.
Den voghel kentmen by zijn zangh, // Den mensche by zijn mond gheklanck.
Die man moet hebben blocken aen, // Men hoort hem vvel van verre gaen.
Den ezel kent-men by zijn oor, // Den hane by zijn scherpe spoor;
Den voghel kent-men by zijn zangh, // Den bontsingh by zijn groote stanck;
Den appel kentmen by zijn smaeck, // Den mensche by zijn kout en spraeck.
Eens yders aerd zijn teecken gheeft, // Want ’t vat gheeft uyt, dat t’ inne heeft.
Die daer bitter galle zuyghen, // Konnen niet wel honigh spuyghen.
Ziet maer de nest, zoo kentje best, // Wat voghel dat daer inne nest.
Die bitter gall’ heeft in de mond, // En spuyght gheen heunigh op die stond.
Aen de veren zietmen vvis, // Wat hy voor een voghel is.
De nest van elcke voghel thoont, // Wat voghel dat daer inne woont.
Elck uyt zijn spraeck bevvezen vvert, // Want yders mond verraedt zijn hert.
De schijn verthoont een yders zijn: // Want ’t vat moet riecken naer zijn wijn.
[pag. 402]
Menghsel.
MEn vind gheen heunigh zonder gal, // Niet dat is goed en zoet in al.
Gheen goud en vind-me zonder schuym, // Gheen boon, of heeft een pel of sluym.
Men vindt geen koren zonder kaf, // Niet schoons, of daer komt vuylheyd af.
Men vindt geen rijckdom zonder haet, // Gheen dingh zoo goed, of ’t heeft wat quaed.
Geen goed, dat zoo veel goeds ons geeft, // Daer niet altijds wat quaeds aen-kleeft.
Gheen dagh die niet zijn avond heeft; // Niet goeds, daer niet wat quaeds aen-kleeft.
Gheen stoffe, noch zoo dier of slecht, // Of heeft een recht en averecht.
Gheen rooze, die gheen dorens heeft; // Niet zoets, dat niet zijn gal en heeft
. . . . Gheen stad, of land, // Of heeft nu oorlogh, dan bestand.
Gheen noot en vind-me zonder schel’, // Gheen hemel hier, of heeft zijn hel’.
Geen huys en vind-me zonder kruys, // Gheen schuere zonder rat of muys.
De roos hoe schoon, en zoet voor ’t hert, // Groeyt onder dorens scherp en herd.
Naer blijde zijn, // Volght druck en pijn.
[pag. 403]
Groot. Kleyn.
IN kleyne zackxkens, wert bewaert, // De specery van d’hooghste waerd.
De droguen vande grootste vvaerd, // In cleyne zackxkens zijn bevvaert.
In een kleyn fonteyne-back, // Drincktmen best, en met ghemack.
Een schaepjen cleyn, al is het oud, // Schijnt altijds jonck, hoe langh men ’t houdt.
Weynigh, en daer vrede is, // Is een gave Gods ghewis.
God is met zijn gunst en gheest, // In de cleyne huyskens meest.
In ’t kleyne bosch daer vanghtmen wel, // Een grooten haes, al loopt hy snel.
In groote vvaters, groote vis: // In cleyne vvaters, goede vis.
Een kleyne pot is haest gheheet; // Een kleyne pop is haest ghekleedt;
Een kleyn banquet is haest ghereedt; // Een kleyne penningh haest besteedt.
By vveinigh noch een vveynigh doet, // Het vvert allenghskens grooter goed.
Tot kleynen oven, weynigh hout; // Tot weynigh vlees, oock weynigh zout;
Tot kleynen mond, een kleynen bout; // Tot weynigh bier, oock weynigh mout.
By vveynigh, noch een vveynigh koop, // Het vvert allenghs een grooten hoop.
[pag. 404]
Hooghe boomen, in de lucht, // Schaduw gheven, weynigh vrucht.
Is ’t hof zeer groot, ’t Krijght groote stoot.
Doet dickwils tot een kleyntje wat, // Het wert allenghs een groote schat.
Een cleyn ghevvin, Brenght rijckdom in.
God heeft een groot deel in dat huys, // Dat kleyn is; daer het hert is kuys.
Die cleyne dinghen niet en acht, // Wert tot een val allenghs ghebracht.
Met weynigh is de mensch vernoeght, // Die zich tot allen dinghen voeght.
Die cleyne vvinst versmaen’ als niet, // Van duyzend een gheen rijck men ziet.
De kleyne druppel holt den steen; // Zoo komt een groote winst van kleen.
Vyt groote vvaters, groote vis: // Maer groot ghevaer oock daer in is.
Een die van zin is, zoo ’t behoort, // Te maecken op een goude poort,
Moet alle dagh, om wel te gaen, // Een gouden naghel daer aen slaen.
Wallen leeghen, missinghs hooghen, // Schorren verssen, meyren drooghen.
Met enckel veertjens uyt-gheruckt, // Zoo wert de vincke kael ghepluckt.
Allenghskens, met een treetjen voort, // Zoo gaetmen verre, daer men hoort.
De snoecken werden vet en groot, // Van kleyne vis, als van haer brood.
[pag. 405]
Met druppels teffens uyt te tooghen, // Zou metter tijd de zee verdrooghen.
De kleyne visjes van de sloot, // Die maecken snoecken vet en groot.
Die ’t kleyne niet en can bevvaren, // En zal het groote niet vergaren.
Groote visschen scheuren ’t net; // Groote rijckdom, groot belet.
Groot schip groot water heeft van nood, // Een kleyne schuyt hoeft maer een sloot.
Diepe swemmers licht verdrincken; // Hooghe klimmers licht haer mincken.
Die in groote vvaters vissen, // Licht en dickvvils haer verghissen.
Wilt gheen groote beeck in-slicken, // Daer van dat ghy mocht versticken.
Zulcke brocken mijd en schouvvt, // Daer aen dat ghy vvorgen zoudt.
Die te vele wilt om-vamen, // Die en zal niet veel verzamen.
Groote ratten over al, // Bijten dickvvils door de val.
Horzels door de webbe breken, // Als de spin haer meent te steken.
Weynigh en met vré ghemenght, // Is een gave, die God schenct.
De vis die sterck is, ende groot, // Springht uyt de ketel, met een stoot.
Een svvaen haer pluymen can ont-beren, // Zoo vveynigh als een musch haer veren.
[pag. 406]
Hoe hoogher bergh, hoe dieper dal: // Hoe hoogher dack, hoe leegher val.
Is groot het hof, Veel moeter of.
Is rijck de man, Veel moeter van.
Goud. Gheld. Goed.
HEt gheld is in zijn zelven goed, // Als ’t niet en heerscht in ons gemoed.
Wat isser zoeter voor de mensch, // Als gheld te hebben naer zijn wensch?
Een wijs man, altijds even vry, // Houdt rijckdom onder slaverny.
Een goud vertoogh, Verblijdt de oogh.
Het goud vermaeckt het hert en oogh, // En is gheacht by leegh’ en hoogh.
Goud aen den hoeck, Dat vanght de snoeck.
Die goud heeft, en niet is verblijdt, // Is veegh, en ’t eynde van zijn tijd.
Het gheld is als een fijne vonck, // Die liefd’ ont-steect, als op een spronck.
O weerdigh goud! ô zoete munt! // Die ’t herte zoo vermaken kundt.
Het goud, wanneerm’ het heeft naer wensch, // Is herten-zalve voor de mensch.
Het goud verbindt de sterckste lien, // Wanneer het maer en wert ghezien.
’T goud is de vrucht, die ons can voen, // Zijnd’ altijds rijp, en nimmers groen.
[pag. 407]
Het goud, dat alle oogh verblijdt, // En komt noyt buyten stond of tijd.
Wie kan verwerpen ’t lieve goud, // Als ’t in de handen wert ghedouwt.
Het goud is tolck van wet en gloss’, // Die ’t anders vat, die gaet heel los.
Te crijghen yet, gheen zoeter dingh, // Al ist by wijze lien, gheringh.
Het goud dat heeft veel meer gheweld, // Als Hercules, dien grooten held.
Hoe stercken held, Hy wijct voor ’t gheld.
Het goud ghezien, Verblindt de lien: // Het wint altijd, Met wien het strijdt.
Die maer met gheld is wel verzien, // Gheen straf zal over hem gheschien.
Het gheld, dat is een vremde schicht, // Het quetst altijds het mensch ghezicht.
De vyand op de vlucht gheraect, // Een gouden brugghe voor hem maect.
Den vyand, die op vluchten dinckt, // Een gouden brugghe voor hem bringht.
Groot. Kleyn.
HEt groot ghewichte van het lijf, // Belet de ziel in haer bedrijf.
Het grootste hooft, Wel minst belooft.
Het grootste hoofdt van mensch of beest, // Heeft veeltijds min verstand en gheest.
[pag. 408]
De grootste oesters die-men ziet, // En zijn altijds de beste niet.
Hoe zeer de gramschap wert ghedeckt, // Men ziets’ in ’t aenzicht uyt-ghestreckt.
Een lichaem al te breed en wijdt, // Gheen groot verstand, noch gheest en lijdt.
Een lichaem, ’t welck is kranck en teer, // Dat wringht en treckt van ’t minste zeer.
Gast. Gastery.
GAe niet ter maeltijd, tot uw spijt, // Als ghy gaer niet ghenoot en zijt.
Een stout en on-ghebeden gast, // Brengh’ mé zijn stoel, of dat hy vast.
Die niet te hoof en is ghenoot, // Die stae bezijden, buyten schoot.
De vliegh, de honden, en de zot, // Zijn eerst ter feest, en by de pot.
Die daghelicks te gaste komt, // Gheef ick een ey gansch on-beschromt:
Maer die maer komt als nu en dan, // Die heeft een vette hin daer van.
. . . . Een gast, of visch, // En deught niet, die niet vers en is.
Een gast is lief den eersten dagh, // Den tweeden hy wel scheyden magh.
[pag. 409]
Hooft. Prins.
HEt wert de quaedste ziect ghelooft, // Die haer begin heeft van het hooft.
Wanneer de vvortel is half vvrot, // ’t Is oock half vvrot, wat daer uyt bot.
De Prins meer door exempel schaed, // Als door de zond’ en quade daed.
Daer niet en is een goed ghebied, // Ghehoorzaemheyd en deughter niet.
Haestigheyd.
DIe loopt te haestigh en te rad, // Valt dickwils op een effen pad.
Die loopt te ras, Valt in de plas.
Een dingh is beter on-ghedaen, // Als al te haest en stout begaen.
De haestigheyd, Heeft gheen beleyd.
Berouw, dat al te late schreyt, // Is med-ghezel van haestigheyd.
Te groote haeste in ’t begin, // Maect, datmen t’eynde comt te min.
En rekent niet, als met uw weerd, // Van ’t ghene, dat ghy hebt verteert.
’t Is haest ghenoegh, is ’t wel ghenoegh, // Al comt het even niet zoo vroegh.
Een zaeck te haestigh aen-ghegaen, // Heeft menigh mensche zeer belaen.
[pag. 410]
Te veel ghehaest, Dat maect de laest.
Die in ’t begin is al te heet, // Verflout op ’t eynde zoo ghereed.
Een yder slijt, Door langhen tijd.
’t Verstand dat al te vroegh is rijp, // Stelt dickwils op het laetst de pijp.
Al vvatter haest zijn rijpheyd heeft, // Oock vvederom ons haest begheeft.
Het kind, dat vroegh zijn wijsheyd heeft, // Wert mal, of niet zeer langh en leeft.
Dat haest’lijck wort, dat duert zeer kort.
Een kleyn vertoef duert langhen tijd, // Voor hem die wacht, of yetwes lijdt.
De haeste zelfs schijnt traegh te zijn, // Voor hem die vvacht, of is in pijn.
Haet. Quaede wil.
HEt gheen’ benijdt wert, of ghehaet, // En blijft niet langh in eene staet.
Hoe can een mensche zijn bemint, // Die niemant zelfs en heeft bezint.
Zulck een om-ganck kan niet gaen, // Daer de duyvel draeght de vaen.
Gheen zieckt’ en can-der zijn zoo quaed, // Als die eerst van het hooft ont-staet.
Een prins, die lust heeft in het quaed, // Wert van de booze zelfs ghehaet.
Wanneer het hooft niet vvel en slaeght, // Het gantsche lijf de pijn’ oock draeght.
[pag. 411]
Als d’ooghe blind, en duyster is, // Het gantsche lijf is duysternis.
Heeren. Hoofden.
AL is het lichaem kleyn en teer, // ’t Verstand en geest is des te meer.
’t Krackeel, dat onder groot’ ontstaet, // Gheschiet, tot ’s volcks ghemeene quaed.
Als groote Heeren zijn in twist, // ’t Volcks goed en bloet wert dan verquist.
De leeghe boet, Wat d’Hoogh’ mis-doet.
Een legher heel tot niet gheraeckt, // Als daer niet wel en wert ghewaeckt.
In ’t cleyne lichaem van een man, // Verstand en kloeckheyd schuylen can.
Couragie. Moet. Herte.
GEen stercker muer men vinden magh, // Als stout te wezen in een slagh.
Een groote zaeck dient uyt-ghevvrocht, // Met kracht en on-ghemeene tocht.
Een haen verwonnen, wilt altijd, // Beghinnen, op een nieuw, den strijd.
Eens verwonnen, Weer begonnen.
In zaecken buyten hoop ghestelt, // Bewijst-men dickwils ’t meest gheweld.
[pag. 412]
Als yetvves groots vvert aen-ghegaen, // ’t Moet met gheen flauwheyd zijn ghedaen.
De tonghe van de mensche spreeckt, // Niet anders als in ’t herte steeckt.
De tonghe spreect of recht, of krom, // Al dat te voor in ’t herte svvom.
Hulpe.
AL wat is schoon, en hoogh geacht, // En wert van zelfs niet t’huys gebracht
Al wat is schoon, is on-ghereet: // Men krijght het maer door moeyt’ en sweet.
Men kan alleen niet alles doen: // De een heeft d’anders hulp van doen.
Te meerder raepers datter zijn, // Te min men raept, en met meer pijn.
Veel handen maecken licht het werck: // Maer wenschs’ aen tafel niet te sterck.
Veel handen vveeren ’t onghemack, // En maecken licht een wichtigh pack.
Kettery.
THoont my in yemant kettery: // Ick thoon’ in hem oock dweepery.
Het scherpste svveerd, Gheen ketters vveert.
Een ketters man is stijf van zinn’: // Wat dat hy drijft, het blijft-er in.
[pag. 413]
Bevvaer my Heer, Voor ketters leer.
Een ketter naer gheen reden hoort, // Maer met de kop deur mueren boort.
Huys. Te Huys.
VEel beter rapen aen mijn dis, // Als elders vleesch, of lecker vis.
De schild-pad blijvend’ in haer schild, // Is vry, wie dat oock quaed haer wilt.
Elck huys, al heeft hy ’t maer ten deel, // Het is zijn toe-vlucht en kasteel.
’t Is beter t’huys te eten gruys, // Als coren in eens anders huys.
’t Is beter t’huys wat rapen t’eten, // Als t’hof’ ghebraet, en lecker beten.
’t Is beter t’huys, oock met ghedruys, // Als stil te vvezen, buytens huys.
Elck man is koninck in zijn huys, // Al waer hy maer ghelijck een muys.
Elcks voghels nest, Is hem wel best.
Vergheeft een ander wat hy doet, // Maer niet u zelfs, als met veel boet.
Spouwt altijds in uw eyghen schoot, // En niet aen anders feylen stoot.
[pag. 414]
Eere.
ALs yemant eere valt ten deel, // Zijn zeden werden anders heel.
’t Gheluck, daer elck zoo veel van houdt, // En wert nochtans niet licht verdouwt.
De mensch vergheet, wie dat hy was, // Als hy tot eer gheraeckt te ras.
Is yemant hoogh in eer verheven, // Hy heeft een zeer on-rustigh leven.
Een onverwachte erffenis, // Maect dat een mensch on-lijdigh is.
Al is de eer van grooter vvaerd, // Zy is noyt met ghenucht ghepaert.
Als yemant hoogh verheven wert, // Hy krijght terstond een moedigh hert.
Hooghe staet, en zoet ghenucht, // Elck woont in verscheyden lucht.
Hope.
EEn goede moet, als ’t qualick gaet, // Maect, datmen lijt maer ’thalve quaet.
Zoo langh men leeft, Men hope heeft.
Een man, die anders sterven zou, // De hoop’ alleen is zijn behouw.
De droefheyd slijt, By lenght van tijd.
De hope van een zoete vreughd. // Den mensch in pijn en moeyt’ verheught.
[pag. 415]
Al ist nu droeve vvinter-tijd, // De lente komt, die vveer verblijd.
Of nu den oeghst niet wel en slaeght, // Zaeyt weder, en die schae’ verdraeght.
Als is de hemel droef en dick, // ’t Verandert in een ooghen-blick.
Een die alleen op hope leeft, // Hy danst, daer hy gheen speel-man heeft.
Naer groote storm, en noordsche buyen, // Volght dickwils stilt, en vvind uyt zuy’en.
. . . . Hy is niet wijs, // Die hope koopt om diere prijs.
Verliest gheen hoop, in druck of pijn; // Naer reghen comt een zonne-schijn.
Een moedigh hert wert licht ghevoedt, // Door hoop’ al light het onder voet.
De man alleen door hope leeft, // Die zelfs gheen spijs, noch dranck en heeft.
Al zijt ghy hulp en gunste quyt, // Zy keert, zoo ghy maer wat en lijdt.
Gheen beter troost, noch medecijn, // Als hoop’ ons is, in druck en pijn.
’t Verandert zomtijds op een uyr, // Dat zeven jaer ons was zoo zuer.
By lenght van tijd, Verdwijnt de spijt.
Het wert noch op het lest volbracht, // Daer naer men langhe hoopt en wacht.
In teghen-spoed, Met hoop’ u voedt.
Gheschiet-er niet wel menigh dingh; // Dat buyten alle hope hingh?
[pag. 416]
Al blijft de vvind nu langhe quaed, // Wie vveet, oft niet en strect tot baet?
Al zijn wy zomtijds in verstel, // De hoop’ van beter troost ons wel.
Dat ons de hope noyt besvvijck’, // Tot dat vvy vvorden eens een lijck.
Een goede ure onverwacht, // Komt zomtijds, buyten ons’ ghedacht.
Een ooghen-blick wel zomtijds gheeft, // Dat ’t heele jaer gheweyghert heeft.
Peerden.
HEt goede peerd trect, op den dijck, // Zijn heer, en eyghen zelf uyt ’t slijck.
Een goede spoor, Wilt ’t peerd niet voor’,
De halster zal het peerd verworghen, // Indien de meester niet wilt zorghen.
Een man op-recht en zacht van gheest, // Heeft mede-lijden met zijn beest.
Het peerd moet wezen hard ghespoort, // Dat niet en wilt, door traegheyd, voort.
Het vvilligh peerd dat draeght en trect, // Het ander light in ’t hoy ghestrect.
De man, die op zijn dienst wel past, // Draeght veeltijds den ghemeenen last.
Twee, dry, of vier, in elcke staet, // Daer al ’t bedrijf, en ’t vverck op-staet.
[pag. 417]
Gast. Vryheyt.
MEn zou veel eer zijn hooft van veur, // In stucken breken voor zijn deur,
Als datmen zou, ter nauwer nood, // Zijn honger breken aen zijn brood.
In ’t huys, daer ’t gheld light meest ghetast, // Daer vvert vvel minst van al vergast.
Daer schouwen zijn in groot ghetal, // Daer rooct en smooct-men minst van al.
Nedricheyt.
’T Is beter roeyen, langhst het land, // Als datmen hooghe zeylen spant.
Een schip vvert zekerst dan bevvaert, // Als ’t in een kleyn rivierken vaert.
Hongher.
MEt goeden hongher aen den dis; // Geen spijs, die dan niet zoet en is.
In noot van brood, Is schaemte dood.
Van zoete saus, of saus die bijt, // Gheen beter saus, als appetijt.
’t Is etens tijd, Alsm’ hongher lijdt.
Een nuchter maegh, en daer by graegh, // Gheen spijze, die haer niet behaegh.
[pag. 418]
De beste saus is appetijt.
. . . . God schiep noyt mond, // Dien hy gheen dranck en spijze zond.
De hongher breect een steenen vval.
Twee hongher-malen, die-men doet, // Maect, datmen ’t derde lustigh groet.
Gheen beet was oyt zoo scherp en groot, // Als die-men gheeft, in honghers nood.
Een middagh-mael wel kleyn en kael, // De saus is van het avondmael.
Een gulzigh wolf eet zonder knouvven, // Daer hy ’t dry daghen magh op houwen.
Gheveynstheyd.
EEn dobbel aenzicht van een man, // Niet langh verborghen wezen kan.
Men vindt-er veel, die draghen ’t svveerd, // Maer die de gagie niet zijn vveerd.
De duyvel woont wel in het hert, // Daer ’t kruys voor ’t hooft geslagen wert.
Men vindt soldaten over al, // Veel meer als krijghs-lien in ghetal.
Hy deckt my met de wiecken wel, // Maer bijt my met den beck in ’t vel.
Hy is een scherp en vinnigh svveerd, // Maer dat met heunigh is ghesmeert.
[pag. 419]
Ledigheyd. Ydelheyd.
DE le’egheyd onze gheest ont-spant, // En stomt de scherpte van ’t verstand.
De ledigheyd, Baert ydelheyd.
Het loopend water noch zoo quaed, // Is beter, als dat stille staet.
Daer le’egheyd slaept, Wert niet gheraept.
Terwijle dat-men aen het vier, // Zit, met een pintjen wijn of bier,
Zoo staet de armoed achter aen, // En zeght, ’t en zal niet langh zoo gaen.
Niet goeds men thoont, Daer le’egheyd vvoont.
De ledigheyd den mensch verwoest, // En maeckt ’t verstand ghelijck verroest.
Een leuye sloor, Raect noyt te voor.
De le’egheyd is een quade beest, // Zy eet, en teert des menschen gheest.
Een ledigh vvijf, Een dertel lijf.
Daer ledigheyd zijn wortel vest, // Daer wert de mensch geen mensch opt lest
Naer langhe spel, Volght langh ghequel.
Die altijds zijn in feest, of spel, // Hoe kan het gaen met zulcke wel?
Een ledigh vvijf, Verzint ghekijf.
De le’egheyd, als-men ’t wel verstaet, // Dat is de moe’r van alle quaed.
De ledigheyd, Wert dier beschreyt.
Ghebreck van werck, en goed bedrijf, // Bederft den gheest, en oock het lijf.
[pag. 420]
’T verstand dat ledigh light en zuft, // Ist vvonder, dat het gantsch vermuft?
Den hof die niet en wert ghewiet, // Niet als on-kruyd, en distels schiet.
Zoo ’t vvater niet gheroert en vvordt, // Het vvort gheheel, en stinct in ’t cort.
Die leeft op ’t sweet van ander’ lien, // Zal noch zijn leet, op ’t leste zien.
De aerbeyd is een groot ellend, // Voor die tot le’egheyd is ghevvent.
Die altijds maer en gaept naer brood, // Magh vry wel gapen tot zijn dood.
Die ledigh vvandelt, langhst den dijck, // En ziet-men nimmers vverden rijck.
Die in de hitt’ zijn tijd verliest, // Moet hongher lijden, als het vriest.
De prijs en kroon behaeght hem vvel; // Maer vechten is te droef een spel.
Ieloersheyd.
DAer jeloerzy beghint t’ont-staen, // Ist met de vriendschap heel ghedaen.
God hoede my, Voor jeloerzy.
Een quaed vermoeden is verghift, // Waer deur de vriendschap wert gheschift.
Veel achter-docht, Noyt goed en vvrocht.
Daer jeloerzy zijn wortel leght, // ’t Is al verdacht, wat datmen zeght.
[pag. 421]
Het Koninckrijck, en echte staet, // En lijden bey gheen mede-maet.
Onwetenheyd.
HEt gaet zeer kreupel, ende manck, // Te pleyten voor een vremde banck.
Is ’t herte los, en onbedacht, // Niet groots, noch goeds van hem en vvacht.
Die wandelt in een vremde stad, // Die doolt zijn zelven moe en mat.
Gheen meerder vyand vvijsheyd heeft, // Als een, die gantsch onvvetend leeft.
D’onwetenheyd heeft arends vlercken, // En uylen-ooghen, om te mercken.
’T is beter heel te vvezen stom, // Als dat-men van zijn kennis romm’.
De doctor met een kleyn verstand, // Veel menschen uyt de weerelt bant.
Die zijn gheluck niet can verstaen, // En isser niet gheluckigh aen.
De ziecke die-men niet verstaet, // Is zonder hulp’, en zonder raed.
Onvvetenheyd, Baert stoutigheyd.
Die niet en heeft ervaren zinnen, // En kan d’ervaren’ niet beminnen.
De botst’ van gheest, Is minst bevreest.
Die minst van wijsheyd zijn verzien, // Zijn veeltijds d’onbeschaemste lien.
[pag. 422]
’T en is niet svvaer, te vvillen niet, // Het gheen’ men niet en kent, of ziet.
De krijgh is zoet, en blijdschap gheeft, // Voor die-ze niet ervaren heeft.
Die loopt by nacht, // Valt in de gracht.
Een ziel’, die zonder kennis leeft, // Een hooft is, dat gheen herssens heeft.
Onghedult.
BEsloten droefheyd stickt het hert, // Als dat gheen lucht ghegheven wert.
Een svvaer ghewicht, noch svvaerder wert, // Als ’t niet met vvil ghedraghen vvert.
De mugh’ hoe dickwils af-gheweert, // Terstont weer tot het zelve keert.
Ongherijmtheyd.
MYn vrage op een zeyssen sloegh, // En ziet, hy weygert my zijn ploegh.
Ick sprack van biesloock van den thuyn, // En ghy andvvoordt my van ajuin.
De vraegh alleen op ’t witte gaet, // En d’andwoord op het swarte slaet.
Het voeght, met vvonder groot ghemack, // Ghelijck de haspels in een zack.
[pag. 423]
Het past, met wonder fraeye schijn, // Ghelijck een tanghe op een swijn.
Schoen-maeckers vvijf heeft veeltijds aen, // De quaedste schoenen, om te gaen.
Onmoghelickheyd.
DAer wert hier voor u niet ghezaeyt, // En noch veel min voor u ghemaeyt.
En gaet niet hoogher, lieve man, // Als u verstand bereycken can.
Waeromme staet ghy naer een rijnck, // Die al te dick is voor uw pijnck?
Ghy cont niet eten al uw brood, // En dat bewaeren, tot een nood.
Dat zal gheschieden, in-gheval // De muyl een veulen baeren zal.
Men jaeght niet, zonder moeyt’ en pijn, // Met honden, die on-willigh zijn.
En zoeckt de rooze niet te plucken, // Die langh ghevallen is in stucken.
Wie zal ont-vlieden Gods besluyt, // Al liep hy zelfs ter weerelt uyt?
Onstrafbaerheyd.
BArmhertigheyd te veel ghedaen, // Maeckt, dat het Land niet kan bestaen.
[pag. 424]
Indien-men niet en straft de zond, // Het Land moet heel vergaen terstond.
Door veel toe-ghevens van de moer, // Zoo wert de dochter licht een hoer.
Te vele zacht, Is onbedacht.
Hoe dat-men meer de mensch toe-geeft, // Hoe dat hy meer ont-bonden leeft.
Te zacht en zoet, En is niet goed.
Die on-ghestraft de zond’ laet gaen, // Die doet-ze veel meer wassen aen.
Die schelmen spaert, Veel zonden baert.
Het leven van de wolf in ’t woud, // Is op de dood van ’t lam ghebouwt.
De goed’ hy deert, Die quae’ niet weert.
Hy zondight teghen ’t Vader-land, // Die niet de zond’ uyt ’t Land en bant.
’T en is gheen goedheyd een te mijden, // En maken, dat de reste lijden.
Besmettingh.
EEn vuylen asem van een man, // Het klaere glas besmetten kan.
Een vvrotten appel, hier of daer, // Bederft de reste altegaer.
Een schaep maer met een schurfdigh vel, // Bederft de heele kudde wel.
Een weynigh hevel, in een uyr, // Maect dat het heele deegh is zuer.
[pag. 425]
Een wrotten appel in een mand, // Maeckt al de reste licht tot schand.
Het hert alleyn, Maect alles reyn.
Huys.
GHeen zonde eer, noch meer en schaed, // Als die-men binnens huys begaet.
Wanneer mijn buyr-mans huys af-brandt, // Het mijn raect oock zeer licht in brand.
Die in de zonne wandelt veel, // Die wert-er van heel swart, of gheel.
Een quaede oogh, die druypt en leeckt, // Oock ander ooghen smet en breeckt.
Onghelijck.
DE woorden zijn maer enckel wind: // Maer slaghen zijn gansch on-bemint.
Van roock en wert-men niet verbrant; // Maer ’t vier maeckt mensch en huys tot schand.
Een huys, met on-recht op-ghebouwt, // Niet langh zijn heer en vrouw behoudt.
Een quaede baet, En is maer schaed.
Een quae ghewin heeft korte vreughd, // En langhe droefheyd, die ons heught.
Een vuyl ghewin, Bringht droefheyd in.
Veel liever arm gaen, langhst den dijck, // Als door on-recht te werden rijck.
[pag. 426]
Onrechtveerdigheyd.
HEt goed en dijt niet, hoem’ het spaert, // Wanneer ’t niet wel en is vergaert.
Niet wel ghevvonnen, En lijdt gheen zonnen.
Haest ghekomen, haest vergaen: // Traegh ghekomen, langh bestaen.
Haest ghecomen, Haest ghenomen.
Een man verrijckt door anders goed, // Verarmt weer, op de zelve voet.
Het onrecht goed, Noyt deughd en doet.
Dat buyten reden zoetheyd heeft, // Een bitter smaeck op ’t eynde gheeft.
Qualick vercreghen, Qualick bedeghen.
Een goed bedrijf vermeert het goed, // Een quaed het zelve meer verdoet.
By krock, of lock, ’T is altijds, dock.
Als ’t Leeuwen-vel niet is ghenoegh, // Het Vossen-vel oock daer by voegh.
Herbergh.
AL waere zelfs al ’t water wijn, // Hy zoud’ in d’herberg dier noch zijn.
Een herbergier, Een cost’lick dier.
Laet kommen gasten, wie zy zijn, // Wanneer ick maer en tapp’ mijn wijn.
Diens eene voet in d’herbergh gaet, // Zijn ander in het gast-huys staet.
[pag. 427]
Een herbergier, Een Heer-bergh-hier.
Een herbergier, Een slindend’ vier.
Onnoozelheyd.
ONnoozelheyd in eenigh feyt, // Van zelfs haer onschuld voor ons leyd.
Te mijden al, wat niet en deught, // Is d’eerste sporte van de deughd.
’tQuaed moet alleen niet zijn ghewacht, // Men moet oock zelfs niet zijn verdacht.
Men moet niet van een goe’ ghewis, // In ’t minste wijcken, watter is.
Al wiert de zonde noyt ghestraft, // Noch most zy wezen af-gheschaft.
Waer toe verzocht verghiffenis, // Wanneer-men gansch niet schuldich is?
Een goed’ gherucht behoudt zijn licht, // Zelfs, als het in het doncker light.
Al is een peerl bedect met slijck, // Haer prijs en weerde blijft ghelijck.
Recht. Billigheyd.
DIe spelen wil, moet zetten by; // Of anders blijve aen d’een zy’.
Die winst wilt doen, met goed fatsoen, // Moet daer toe oock de kosten doen.
[pag. 428]
Eyghen is een eyghen dingh, // ’t Eynde van de rekeningh.
De rechte zael vvert recht begheert, // Te legghen op het rechte peerd.
De draf, hoe weynigh dat hy kost, // Is goed ghenoegh voor verckens kost.
Een galligh, of een schabbigh peerd, // Is vvel een schurfden ridder weerd.
Koninck. Prins.
EEn prins van leven recht en heus, // Is als de asem van ons neus.
Of wel een prins is mal, of vvijs, // Elck een vvilt leven, naer zijn vvijs’.
De oogh en oor van yder een, // Die volght den prins, en anders gheen.
Al vvat de Koninck vvilt, of Prins, // Dat vvilt de vvet noyt andersins.
Hy is een halve prince wis, // Die in des Princes gunste is.
Des Princes vvil en is gheen spil, // ’t Zijn vvetten wat hy maer en vvil.
De ooster-zon wert aen-ghebe’en, // De wester-zon ghelijck vertre’en.
Wanneer de Prins of Vorst is dood, // Het land raect licht in grooten nood.
Des Prins ontfanghers al te gaer, // Zijn tot het oordeel rekenbaer.
[pag. 429]
Des Prins begheert, Een vvet is vveert.
Elck voor zijn zelf, niet meer daer of; // Zoo gaet het in een Princen hof.
Vyt Princen hoven, Is trouvv verschoven.
Daer wert naer anders niet ghevraeght, // Als wat de Prins of Vorst behaeght.
De rechter spreect noyt anders yet, // Als vvat de Prins, of Vorst ghebiedt.
De glazen van een Princen hof, // Zijn wonder klaer, al zijn zy grof.
Ghelijck.
ICk kenne jan, en jan oock my, // Wy weten, wat een yder zy.
D’een stamelaer den ander kent; // Want elck is d’anders spraeck ghevvent.
Vraeght aen mijn maet, // Hoe ’t met my staet.
Die eens ’t bedrieghen heeft gheleert, // Daer in, als in zijn lucht verkeert.
Arbeyd.
NIet dat-er niet kan zijn volbracht, // Alst wel betracht wert, en bedacht.
Die haest een zaeck wilt zien ghedaen, // Die moet gheduerigh houden aen.
[pag. 430]
Niet dat den aerbeyd niet en wint, // Wanneerm’ een zaeck maer aen en bindt.
Een eyck, hoe hard en vast ghehecht, // Hy wert door slaghen neer-gheleght.
Die in den oughst gheen aerbeyd doet, // Dat met ghebreck des winters boet.
Gheen dingh zoo dierbaer, of zoo goed, // Men krijght het, als-men aerbeyd doet.
Elck is zijn konst en wetenschap, // Voor teer-geld, als ’t hem gaet te schrap.
Ghebreck. Missen.
EEn zaecke wert dan meest bemint, // Wanneer-men die niet meer en vindt.
Het oude vvert van ons gheprezen; // Van ’t nieuw’ en heeft-men gantsch geen vvezen.
Wanneer de mensch een zaeck is quyt, // Hy loopter naer, om prijs en strijd.
Wy zoecken, dat ons verre light, // En vlie’n, dat ons is in ’t ghezicht.
Wanneer wy missen eenigh goed, // Dan zien wy, wat zijn weerde doet.
Eendracht en vriendschap meer ont-steect, // Wanneer krackeel die zomtijds breect.
Een mensch en weet niet, wat hy heyt, // Dan als ’t hy ’t mist, en zeer beschreyt.
[pag. 431]
Laete.
DE voghel schreeuwt en piept te laet, // Als hy in ’t net zijn leven laet.
’t Is beter laet, als nimmermeer, // Hoewel het vvaere beter eer.
Gheen tijd, of jaeren zijn te laet, // Om yets te leeren, dat ons baet.
’t Is beter, dat-men keer weer-om, // Als dat-men loop’ verkeert en crom.
Hy komt met schut en scherp te baen, // Wanneer de oorlogh is ghedaen.
Een dienst of vriendschap laet ghedaen, // Kan met gheen grooten danck bestaen.
Wetenschap.
EEn man gheleert, waer dat hy leeft, // Zijn rijckdom in zijn boezem heeft.
En acht gheen mensche cleyn of groot, // Of ziet hem eerst heel naect en bloot.
De ziel wert vet door wetenschap; // Ghelijck het lijf door grut en pap.
Gheleertheyd is een stock en staf. // Die ons gheleydt tot aen het graf.
De wetenschap en is gheen last, // Die ons beswaert, hoe zeer zy wast.
Gheleertheyd is der zielen oogh, // Daer me wy zien om leegh, en hoogh’.
[pag. 432]
De letters zijn een groote schat, // Als die ter deghen zijn ghevat.
Die niet en vveet, Deught niet een beet.
Wetten. Advocaeten.
ZYt ghy van leegh’, of hooghe stand, // Leeft naer de wetten van het land.
De vvetten zijn van vvasch ghemaect. // Elck tot zijn wit, daer deur gheraect.
De wet, die eer zoo heyligh was, // Heeft nu ghelijck een neus van was.
Men buyght de vvetten naer de gunst; // Dat houd-men nu de beste kunst.
De burze van een advocaet, // Wijt als de helle open staet.
De penne van een advocaet, // Is als de klauvv, daer med’ hy slaet.
De wetten zijn, met goede zin, // Ghelijck de webbe van een spin.
De tonghe van een advocaet, // Best door het gulde-vvater praet.
De zotten, door een haet of pijck, // Die maecken d’advocaeten rijck.
Vryheyd.
MEn achte my, voor mal of wijs, // Mijn vryheyd is mijn paradijs.
[pag. 433]
Te vele vryheyd in een land, // Vervvect daer in veel onverstand.
De vryheyd, om te zegghen als, // Heeft menigh mensch ghekost den hals.
En prijst gheen boey, zelfs niet van goud, // Maer zoo ghy cont uw vryheyd houdt.
Ghelijckheyd.
ZUlcke schoenen, zulcke zolen;// Zulcke tarven, zulcke kolen.
Zulcke scheerders, zulcke doecken; // Zulcke bloeme, zulcke koecken.
Zulcken stael maect zulcke bylen; // Zulcken hout, gheeft zulcke pylen.
Zulcke honden, zulcke jonghen. // Zulcke monden, zulcke tonghen.
Zulcke kraeyen, zulcke eyers; // Zulcke haeghen, zulcke beyers.
Zulcke vogels, zulcke veeren, // Zulcke boomen, zulcke peeren.
Zulcken penne, zulcken schrijver; // Zulcken hooftjen, zulcken drijver.
Zulcken ezel, zulcken schreeuwen; // Zulcken katte, zulcken meeuwen.
Zulcken eten, zulcke maghen; // Zulcke zonden, zulcke plaghen.
Zulcke stoffe, zulcke kleeren; // Zulcke ampten, zulcke heeren.
[pag. 434]
Zulcke meesters, zulcke wercken; // Zulcke priesters, zulcke kerken.
Zulcke straten, zulcke steden, // Zulcke lijven, zulcke leden.
Zulcke schepen, zulcke kielen, // Zulcke menschen, zulcke zielen.
Kleyn. Groot. Allenghs. Al. Heel.
VEel kleyne druppels achter een, // Die hollen wel een grooten steen.
Weynigh vossen in het hof, // Eten al de druyven of.
Gheen man zoo groot en hoogh ghestelt, // Of kan van kleyne zijn ghequelt.
Voor kleyn gheschut, een kleyne kloot; // Voor weynigh kinders, weynigh brood.
Gheen boom, die met de eerste slagh, // Hoe sterck hy was, oyt neder-lagh.
Men can met niet zich niet gheneeren, // Noch vlieghen zonder vlerck af vveeren.
Het moet wel zijn een kleyne man, // Die goed, noch quaed oyt doen en kan.
Niemant wert-er schielick groot, // Noch oock teffens kael en bloot.
’t Is beter wat, als niet met al: // Al waer het maer een wrotten bal.
’t Is beter noch een stucxken brood, // Als niet met al in honghers nood.
[pag. 435]
Al heeft-men maer wat loock en brood, // Men leefter van, in tijd van nood.
’t Heeft al zijn tijd: Nu droef dan blijd.
Zijt met een korste brood vernoeght, // Als God u niet meer toe en voeght.
Een weynigh peck, Stopt vvel een leck.
Veel kleyntjes al by een ghedaen, // Daer moet allenghs wat groots ontstaen.
’t Is beter noch een ancker quijt, // Als ’t heele schip, zoo ’t zeylt en rijdt.
’t Is beter noch een venster quijt, // Als dat het heel huys schade lijdt.
Verlies. Schade.
WIe zal verhalen van ’t ghevecht, // Daer hy ’t gehadt heeft al te slecht.
Verlies van goed, Verlies van moet.
Die d’helle wint, tot loon en prijs, // En wint ghewis gheen paradijs.
Die schaed ontgaet, Die doet oock baet.
Het is een zotterny niet kleen. // Het vleesch verliezen om het been.
Een kleyn verlies van ons versmaet, // Doet zomtijds wel een groote schaed.
Een zulcke winst niet langh en staet, // Daer d’on-kost winst te boven gaet.
Hoewel ’t verlies ons niet verblijdt, // ’t Is beter wat, als alles quijt.
[pag. 436]
De zael verliezen, om het peerd, // Een zulck verlies is winste weerd.
Het zijne quijt, De zinnen quijt.
Ellendigh woord! ick hebb ’t ghehad, // Nu is verloren al mijn schat.
Liefde.
DIe om yet kleyns zich licht verstoort, // De liefde wert daer licht ghesmoort.
Een Prins is meer door liefd’ bewaert, // Als door veel volck by een vergaert.
Daer liefde zelfs niet gaen en kan, // Daer zal zy kruypen of en d’an.
Koele liefde langhe houdt: // Heete liefde haest verkout.
Daer liefd’ ontbreect, Daer haet in steect.
Bemint my weynigh, lief ghezel; // Maer mint my langh, dan is ’t my wel.
Yet vremds, dat van een vriend geschiet, // De oogh van liefd’ en ziet het niet.
Een jonghe liefd’ in ’t eerste ziedt, // Maer achter naer versmelt tot niet.
De liefde wert te recht verheven, // Als zijnd’ het zout van ’s menschen leven.
De vvellust haest ontsteeckt als vlas, // Maer gaet oock weder uyt zoo ras.
De liefde van een onderdaen, // Daer magh de Prince vast op-staen.
[pag. 437]
In liefde mach wat honigh wezen, // Maer daer is veel meer gall’ te lezen.
De heete liefde van een man // Verkout, als hy die bruycken kan.
Als liefjes hebben t’ saem ghekeven; // Haer liefde krijght weer jeughd en leven.
De minnaers leven op haer zap, // En op haer gheyl’ en dertel klap.
De liefd’ is in ’t beghinsel zoet, // Maer ’t eynd is bitter als een roet.
De liefde is een zoete pijn, // Die altijds aigre-doux wilt zijn.
’t Beghin van liefd’ is heyligh dagh, // Maer ’t eynd is niet als droef beklagh.
Dat yemant minn’, en zy noch wijs, // En zal my niemant maken wijs.
De minnaers liefde wert ghevoedt, // Nu met wat zuer, dan met wat zoet.
Een minnaer, die van liefde ziedt, // En is zijn eyghen meester niet.
De liefd’ en klimt niet, wat-men doet, // Maer daelt alleen, van bloed tot bloed.
Die met een ledigh hand wilt gaen, // En zal gheen voghels locken aen.
Gheveynsde liefd’ en heeft gheen duer: // Haer zoet verandert licht in zuer.
[pag. 438]
Lieghen.
EEn die met leughens omme-gaet, // Moet wel gheheughen, wat hy praet.
Een leughenaer moet zijn ghehandt, // Van gheest, memory, en verstand.
De leughen zietmen schijnen deur, // Zoo wel van achter, als van veur.
De leughens zijn zeer licht te sche’en, // Zy hanghen niet met al aen een.
De leughen is zeer dun van huyt, // Haer bloed is klaer, het schijnt-er uyt.
Een leughenaer, van woorden rijck, // Is nimmermeer zijn zelf ghelijck.
Hy heeft dat met een quaed ghewis, // Ghesmeden in zijn eyghen smis.
Hoe dat het is, ’T is uyt zijn smis.
Hy heeft dat praetjen, zonder noot, // Ghezoghen uyt zijn eyghen poot.
Het is een straf der leughenaer, // Niet zijn ghelooft, al spreect hy waer.
Gramschap. Boosheyd.
HY bant de wijsheyd uyt zijn hert, // Eer hy van haer verlaten wert.
Een heete kop, Let vry daer op.
De gramschap; zonder goed bescheyt, // Die is een korte dolligheyd.
[pag. 439]
Men zoude licht een keers ont-steken, // Die haer maer aen zijn mond vvou sleken.
Een maghe, die niet wel en teert, // De beste spijs tot galle keert.
Hy thoont hem zelfs in zijn couleur, // Het roode vier dat schijnt-er deur.
Die op de gift van boosheyd light, // En denct niet goeds van yemant licht.
De boosheyd drinckt het meeste deel, Van zijn verghift, en dickwils heel.
De boosheyd magh wel zijn ghevreest, // Zy straft eyghen zelven meest.
Dienst. Meester.
EEn goeden dienst, en wel betracht, // Gheen toovery van meerder kracht.
Een dienst-knecht moet vry vveten meer, // Als hy magh zegghen aen zijn heer.
Die van zelfs kan wezen vry, // Dat hy niet eens anders zy.
Te langher yemant dient als knecht, // Te langher is hy zot en slecht.
Die dienstbaer is, al ist met pijn, // Hy moet zoo langh ghehoorzaem zijn.
Wanneer-men zelfs zijn dienst aen-biedt, // Al is het veel, men acht het niet.
De besten dienst, en waere stinckt, // Als yemant die van zelfs aen-bringht.
[pag. 440]
Ionck een dienaer, Oud een bed’laer.
Mijn knecht gaet my zo langh ter hert, // Als hy van my ghebezicht wert.
De gunst van heeren, Kan light verkeeren.
Zoo langh is yemant lief, en vrient, // Als hy met nutheyd yemant dient.
Middel-mate.
AL wat te hoogh is, schaet en deert, // De middel-maet is meer in weerd.
Gheen beter staet, Als middel-maet.
De leeghe boomen van het veld, // Zijn minder van de wind ghequelt.
De leeghste staet, Lijdt ’t minste quaed.
Die heeft, waer van hy leven kan, // Dat is een zeer gheluckigh man,
Ghenoegh, niet meer, Alwaert met eer.
Men eet gheruster aen een dis, // Daer brood en zout; en water is,
Als aen een tafel, daer-men schout, // Veel dertel kost, en dranck in gout.
Een herders hut, of boeren dack, // Heeft kleyn beslagh, en groot ghemack.
Geen mael zoo dienstigh, noch zoo zoet, // Als dat-men ’t huys met order doet.
Al vvat te veel is, vvert ghekeert, // Tot onghemack, en quae’ begheert.
Een ziele, die in drooghte woont, // Is met de krans van deughd bekroont,
[pag. 441]
Hulpe. Middel.
DE boot, daer in gheen riem en is, // Gaet qualijck voort, en onghewis.
’t Is quaed te visschen zonder net.
Die niet met alle ’t huys en heeft, // Zoeck’ buytens huys, waer van hy leeft.
Men can niet vvarm zijn, zonder kleed.
Het kruyd, dat d’eene mensche voedt, // Een ander daer van sterven moet.
’t Is quaed te vlieghen, zonder veer.
Dat d’eene streckt tot medecijn, // Streckt d’ander voor een dood-fenijn.
Bemoeyen.
DE lapper spreke van de lap, // De kappe-maeckster van de kap.
Die roeyen can, die slae den riem.
De zot zijn zelf met twist vermenght, // Dat hem daer na veel moeyt aen-brengt.
Elck trede op zijn eyghen land.
’t Is quaed te vechten met de honden, // Te zamen in een put ghebonden.
Wraecke.
GEen beter, noch gheruster wraeck, // Als datmen nieuwe vriendschap maeck.
[pag. 442]
Gheen man zijn zelven beter vvreect, // Als dat hy eerst zijn zelven breect.
Ghenoeghzaem wraeck is u gheschiet, // Als ghy uw vyand bidden ziet.
Hij is een moorder van een man, // Die hem niet helpt, wanneer hy can.
Die hulpe weyghert, is wel weerd, // Dat hy oock hulp’ in nood ont-beert.
’t Is groote eer, die spaert een man, // Daer hy zich van hem vvreken can.
Macht.
GRoote schepen, groote zeylen: // Groote heeren, groote feylen.
’t Is de vvet van alle lien, // Wijcken voor die zijn ghezien.
Daer de zonne schijnt in ’t groen, // Is de mane niet van doen.
Daer ’t bevel is by ’t gevvelt, // Recht en reden niet en gheld.
Daer de wapens blincken klaer, // Recht en reden moet van daer.
Onder vvapens, en gheroof, // Zijn de vvetten stil en doof.
Daer-men wapens is ghewent, // Daer zijn wetten niet bekent.
Die onder vvreede vvolven leeft, // ’t Is noodigh, dat hy stercte heeft.
[pag. 443]
Daer distels, en daer dorens staen, // Men moet niet on-gheschoent daer gaen.
Die hooghst nu is, en meest gheeert, // ’t Kan zijn, dat haest zijn kans verkeert.
De grootste lien van eer en goed, // Zijn beelden, die men valt te voet.
De minste leden van het lijf, // Zijn noodigh tot des menschs bedrijf.
Gheneghentheyd.
ANder’ vissen, ander vinnen, // Ander’ lieden, ander zinnen.
Wanneer d’humeuren zijn versche’en, // Dat d’een houd groot, houd d’ander cleen.
Dat d’eene mensch denckt goed te zijn, // Hout d’ander quaed, met goede schijn.
Ander’ menschen, // Ander vvenschen.
Dat d’eene mensche van hem weert, // Dat wert van d’ander zeer begheert:
Zoo krijght noch elck zijn hertje-lief, // En vindt op ’t laetste zijn gherief.
Het kruyd, dat menschen gheeren eten, // En wert van ’t vee niet af-ghebeten.
[pag. 444]
Predicant.
GOds dienaers zijn de ruyters snel, // En waghen-borgh van Israel.
Daer gheen Propheet en wert ghehoort, // Wert Land en Gods-dienst heel versmoort.
Die daer een Bisschops ampt begheert, // Geen schoonder ampt, noch meer van weerd
Die op zijn kudde niet en past, // Het is een hond die niet en bast.
Het leven van een Predicant, // Sticht meer, als al zijn groot verstand.
Een herder, die Gods kudde leyt, // Moet zijn vol gheest, en vierigheyd.
Een Predicant, En is gheen zand, // Maer een ghezand, Aen God verpand.
Een cort sermoen, Meer goeds can doen, // Als langh ghepreeck, Dat ’t herte breeck’ .
Die weynigh spreeckt, en vele zeght, // Dat is een Predicant te recht.
Een Predicant, Die niet en brant, // Voor Godes eer, Mis-trouwt zijn leer.
Die Predicant is veel te slecht, // Die met veel woorden weynigh zeght.
Blyschap.
ONs aenghezichte wert gheschoont, // Door vreugd, die in het herte woont.
[pag. 445]
Ghelagh maect vet, // Maer on-bezet.
’t En is niet altijds Bruyloft-feest, // Noch tijd, om bly te zijn van gheest.
Kerst-mis comt maer eens in ’t jaer.
Een vrolick hert, en goede moet, // Dat maeckt ons leven langh en zoet.
Gheen lagh belet, // Want ’t maect ons vet.
Ghelijck het weenen heeft zijn tijd, // Zoo machm’ oock zomtijds zijn verblijd.
Weest vry’lick bly, // Maer wijs daer by.
Een weynigh blijdschap is niet weerd, // Veel droefheyd, die ons langhe deert.
Een blijd ghemoed, ’T ghebeente voedt.
Ghetreur, datm’ anders dier bekoopt, // Moet zijn met vet van vreughd gedroopt.
Een vrolick hert, // Verkleent de smert.
Het hert vol droefheyd en verdriet, // Met sauss’ van zoete vreughd beghiet.
Des herten vreughd, // Den mensch verjeught.
Gheen beter dranck of medecijn, // Als altijds bly van gheest te zijn.
Een blijde Grieck, // Is zelden zieck.
Hy lacht niet wel, die zich bepist, // Of daer deur oock zijn leven mist.
Gheen vreughd vergheet, // Terwijl ghy eet.
Gheen dranck of spijze my vermaeckt, // Die gheel of swarte galle maeckt.
Een zoete koud, // Aen tafel houdt.
Een vrolick hert, en zoete praet, // Aen tafel dient, en oock wel staet.
[pag. 446]
Vastel-avond is een tijd. // Die maer eens in ’t Iaer verblijdt.
Gheld.
HEt gheld dat is een e’el ghewas, // Dat altijds rijp is op zijn pas.
De Advocaet niet wel en pleyt, // Voor dat het gheld in d’handen leyt.
’t Gheld is de ziele van de mensch, // Die dat maer heeft, heeft al zijn wensch.
’t Gheld maect den man, // Dat alles can.
Het gheld, dat wint, het gheld ghebiedt: // Elck stuypt en buyght, die dat maer ziet.
Als ’t gheld is daer, // Gheen dingh is swaer.
Al wat het gheld maer eens bevecht, // Het wert ter aerden neer-gheleght.
’t Gheld wert ghe-eert; // Wee die ’t ont-beert.
Die ’t gheld maer heeft, die heeft voldaen: // Men vraeght niet, waer hy ’t heeft van d’aen.
’t Gheld dat-men ziet, // Wat gheldet niet.
Met danck te zegghen, koopt-men niet, // ’t Is noodigh, datm’ het gheld daer ziet.
Niemant gheldt, // Zonder gheld.
Die wel betaelt den Medecijn, // Zal eerst van al ghenezen zijn.
Man zonder gheld, // Wert niet ghetelt.
’t Gheld is de zenuw van de krijgh, // ’t Is jammer, dat-men ’t qualick krijgh’.
[pag. 447]
Die wel betaelt, // Wert wel onthaelt.
Het gheld is welkom over-al, // Zoo by de wijz’, als by de mall’.
Gheen dingh, dat niet en swicht en beeft, // Voor die de grootste burze heeft.
Het gheld is altijds wille-kom, // Het zy by wien oock dat het komm’.
Het gheld werdt over al ghe-eert, // Is ’t wonder dan, dat ’t elck begheert?
Sterven. Sterffelickheyd.
ELcken dagh, die wy beleven, // Neemt een stuckjen van ons leven.
Wanneer-men langh ghewandelt heeft, // Op ’t lest men zich noch t’huys begheeft.
Sint Lucas stierf, en was een Sant, // En noch een Doctor van verstant.
Of cleyn of groot, // ’t Moet al ter dood.
De dood en ziet gheen hoogheyd aen, // Of kleyn of groot, ’t moet al vergaen.
Wrotte aerd’ en enckel stof, // Dat is al des menschen lof.
Wy werden al, of mal of wijs, // Gheboren op de zelve wijs:
Zoo kleyn of groot, zoo arm of rijck, // Wy moeten sterven al ghelijck.
Heden hoogh in staet verheven, // Morghen dickwils dood ghebleven.
[pag. 448]
Heden jeughdigh ende groen, // Onder d’aerde morghen noen.
Gheen aertsche dinghen, // Die noyt verghinghen.
De wet des weerlds zeght over-luyd, // Hoe langh ghy leeft, ghy moet-er uyt.
Al gaet ons leven breed en wijt, // ’T en is niet als een punt van tijd.
Het morghen leven is te laet, // Leeft heden, eer u ’t leven laet.
Wat isser op dit aerdsche dal, // Dat altoos leeft, of dueren zal.
Dat dickwils ’smorgens groeyt en bloeyt // Is ’s avonds dood, en uyt-gheroeyt.
Gheen mensch, gheen beest, gheen weerelds goet, // Dat niet op ’t lest vergaen en moet.
De weerld vergaet, en haer begheert, // Wat is ons dan de weereld weerd?
Wat eens gheweest is niet met al, // Het zelf oock niet eens wezen zal.
Al wat beghinssel heeft ontfaen, // Dat krijght een eynd’ en moet vergaen.
Dat nu is yet, // Wert haest tot niet.
Al wat oyt een beghinssel nam, // ’t Gaet alles heen, van daer het quam.
Morghenstond.
DE morghenstond, om wel te leeren; // De avondstond, om wel te smeeren.
[pag. 449]
Een morghen-uyr, voor wie het zy, // Is weerdigh ander’ twee, of dry.
De morghenstond is voester-min // Van wijsheyt, en verstands vriendin.
De morghenstond, // Is heel ghezond.
De man, die ’smorghens vroegh op-staet, // Den heelen dagh ghezonder gaet.
Des morghens op-staen, op zijn tijd, // Maect heyligh, rijck, ghezond, en blijd.
Die ’s morghens langhe light op ’t bed, // Zijn lichaem, en zijn ziel besmet.
Menighte.
DE waerheyd, en de Faem, // Die gaen altijds te zaem.
’t Gheroep van ’t volck, // Is waerheyds tolck.
Het volck, dat nochtans al regiert, // Is een veel-hoofdigh, vremt ghediert.
Dat elck vertelt, // Naer waerheyd helt.
’t Volck dient met groote slaefbaerheyd, // Of ’theerscht met groot’ hoovaerdigheyd
’t Ghemeen gheroep, // En is gheen poep.
De gunst van ’t volck, al is het veel, // ’t Heeft menigh mensch ghekost de keel.
’t Ghemeen ghezegh, // Niet weder-leggh.
Die van de mond van ’tvolck maer hangt, // Geeft veeltijds wind, en wind oock vangt.
Wat is het volck? // Een ydel’ wolck.
[pag. 450]
Doe maer ghelijck een man behoort, // En naer het volck gansch niet en hoort.
Ghemeene spraeck; // Een waere zaeck.
Die doet, ghelijck zijn buer-man doet, // Al is het quaed, men houdt het goed.
’t Ghemeen gherucht, // Heeft waerheyds lucht.
Dat met exempel wert ghedaen, // Dat magh wel eenighsins bestaen.
Heer Al-mans stem, // Heeft veeltijds klem.
De wet, en wijze van het Land, // Zijn brieven van een vast verbant.
Dat elck een zeght, // Moet wezen recht.
Een zonde by elck een ghemeen, // En is gheen zond’, of immers kleen.
Een man alleen, // Vecht met gheen ’tween.
Men moet met eyghen ooghen zien, // Of dit, of dat wel kan gheschien.
Of drinckt met ons, // Of wijckt van ons.
Musijcke.
MUsijck is als een toovery, // Die goed is voor melancoly.
Musijck is goed, // Voor ’t swarte bloed.
Diens oor vervremt is van Musijck, // Is meer een beest, als mensch ghelijck.
Een zoet musijck, // Voeght by gheen lijck.
Musijck is goede medecijn, // Voor lien, die droef van gheeste zijn.
[pag. 451]
Musijck is d’ooghe van de oor.
Musijck verwijft een mans ghemoet, // En zacht’ en zoete zinnen voedt.
Naem.
GHeen houwlicks goed en is zoo goed, // Als wel een goede name doet.
Die daer een goede naem veracht, // Het zaed van alle deughd versmacht.
Die daer veracht een goede naem, // Is tot gheen eer, of deughd bequaem.
Veel liever, noyt te zijn gheboren, // Als eer, en goede naem verloren.
Die niet een goede naem begheert, // De deughd en is hem gansch niet weert.
Die in een quaed gheruchte raect, // Het is al quaed, wat dat hy maect.
De naem van yemant, en de daet, // Wel dickwils op malcander slaet.
Natuer.
ELck volgt het zaet van zijn natuer, // Het gheen hy hadd’ van d’eerste uyr.
’t Is vveynigh, dat natuer begheert, // En by de hand, vvaer op zy teert.
Hebt ghy gheen kiecken, of patrijs, // Vernoeght u met een schotel brijs.
[pag. 452]
Met vveynigh is natuer te vre’en, // Al vvaer ’t maer met een schotel peen.
Een arm mans disch is haest ghedeckt, // Zijn schotels oock haest uyt-gheleckt.
Al hebt ghy juyst gheen hoender-beten, // De stock-visch is oock goed om t’eten.
Het kleyne peerd doet kleyn belet, // ’t Is haest gheroskamt, en ghenet.
Het vier en is niet vvel tot merghen, // In spaenders, of in stroo te berghen.
Dat in de beenen is ghebroet, // Wilt niet uyt ’t vleesch, wat datmen doet.
Natuer, al ist zelfs teghen danck, // Zy gaet altijds de zelve gangh.
Dat eens in ons is in-ghedruckt, // ’t En wilt-er noyt zijn uyt-gheruckt.
Ghevvoonte heeft een vvreed ghebiet, // En dat oock niemant licht ont-vliedt.
Nood. uytterste. Ghebreck.
DOor nood zoo draeft het oude wijf, // En krijgt een kloeck en jeugdigh lijf.
Nood heeft gheen vvet, Noch oock belet.
Gheen meester, die meer dinghen leert, // Als hongher, daer-men broot ont-beert.
Daer brood ont-breect, is ’t al te koop.
Wat kan-men hebben van de kat, // Als ’t vel? want dat is al haer schat.
[pag. 453]
Men zal gheen kleeren eyschen oyt, // van een die naect is, en beroyt.
Het is een dinghen, om te ghecken; // Een kaele kop het hayr uyt-trecken.
Een man, die gansch is bloot en naect, // Niet licht in roovers handen raect.
En eyscht gheen wolle van den ezel: // Of anders zijt ghy zelfs een ezel.
En eyscht daer van de weerd gheen visch, // Daer gheen rivier of vvater is.
Gheen beter zaeck, als wel te lijden, // Het gheen’ men niet en kan vermijden.
Verdraeght, dat ghy niet cont ont-gaen, // Zoo zult ghy vvezen vvel beraen.
’t Is zotheyd, dat-men vreest of schrickt, // Van ’t ghene God zoo heeft geschickt.
Laet willigh zijn, en zonder pijn, // Het gheen’, door noot, zal moeten zijn.
’t En is gheen bidden, maer ghebieden, // Het gheen’ men niet en kan ont-vlieden.
Die altijds vvandelt zonder gheld, // Hoeft met gheen beurs te zijn ghequelt.
Een die gheen hooft en heeft op ’t lijf, // En maeck niet om een hoet ghekijf.
Nieuw.
NIeuwe bezems vaeghen best, // Beter als zy doen op ’t lest.
Wat nieuws, al heeft het gansch gheen nood, // Verstelt ons meer, als yetvves groot.
[pag. 454]
Een nienwen molen, wel ghescherpt, // Maelt best het graen, datm’ in hem werpt.
Een quaede maer’, // is veeltijds vvaer.
Het wert gheringh, hoe groot het zy, // Dat langh ons is ghebleven by.
Dat onze ooghen zijn ghevvent, // Wert noyt van ons als groot er-kent.
Gheen dingh, hoe fraey, ons langh bevalt, // Dat veel in ons ghezichte valt.
Men eert veel meer, Een nieuvven heer.
Met nieuwe schoenen is-men bly; // De oude werpt-men aen een zy’.
De nieuvve koop, Heeft al de loop.
Al wat is nieuw, en noyt ghezien, // Is zoet in ’t eerste voor de lien.
Al zoectm’ het goed, men vindt het niet; // ’t Quaed comt van zelfs, met veel verdriet.
Een on-gheluck komt noyt alleen, // Daer volghen altijds ander’ ween.
Adel.
HOe grooter man, en meer gheacht, // hoe eer zijn gramschap wert verzacht
Zoo edel yemant is van bloed, // Zoo ned’righ is hy van ghemoed.
Hoe hoogher dat wy zijn verheven, // Te meer moet ned’righ zijn ons leven.
[pag. 455]
De leeuvv is van natuer zoo e’el, // Hy vat gheen schaepen by de keel.
Die edel zeden thoonen kan, // Dat is een rechte edel-man.
Dat hy een e’el-man zy ghenoemt, // Die van goe’ zeden wert beroemt.
Occasie.
ALs yemant u een koe vereert, // Loop met een touw, en niet en keert.
Men can gheen vier met oly blussen, // Noch liefde dooden met te kussen.
Over maeghschap, over vriend; // Eerst ghekomen, eerst ghedient.
Eerst ghebroet, Eerst ghevoet.
Al gaef u God een Koninckrijck, // Aen-veerd het vry, want ’t is gheen slijck.
Eerst ghebaert, Eerst ghepaert.
Wie zoude spuyghen van het goud, Dat yemant een in d’handen douwt.
Eerst ont-moet, Eerst ghegroet.
Die ’s morghens niet wel rijzen magh, // Verliest daer deur den helen dagh.
Als een occasy is verloren, // Zy wert niet weder licht gheboren.
Als u yet goeds ghebeuren kan, // En treckt uw handen niet daer van.
Men bindt gheen hond, Aen kinder-stront.
[pag. 456]
’t En zal niet altijds zomer zijn, // Noch alsm’ het wenscht, fraey zonneschijn.
Doet op u hoy, Als ’t vveer is moy.
Neem waer den tijd, en ment uw hoy, // Terwijle dat het weer is moy.
Het yzer smeet, Devvijl ’t is heet.
Als ’t verckjen u wert t’huys ghebracht, // Houd op de zack, en neemt de vracht.
Ampten.
DAt yder een zijn zelven kent, // En blijve in zijn element.
Elck een die blijf in zijn beroep; // En wandel’ voor zyn eighen stoep.
Een kleyn huys, en dat wel verzien; // Een kleyne korf; en vol met byen;
Een kleyne hoef, en wel ghebouwt; // Een kleyne vrouw, en wel ghetrouwt.
Elck oeffen’ zich in dat hy weet, // En met zijn eyghen voet zich meet’.
Ouderdom.
HOe goed den ouderdom magh zijn, // Hy is van zelfs een zieckt’ en pijn.
Aen oude zacken, Is veel te lappen.
Het oude zeer, Krijght licht een weer.
[pag. 457]
Het oude zeer, Gheneest niet meer.
De ouderdom, Gaet veeltijds krom.
Langhe leven, Is langhe beven.
Een oude hond, Veel dieper wondt.
Wie is, die ’t leven meer bemint, // Als die van oudheyd wert een kind?
De ouderdom is als een goot’, // Van alle quaed, zoo kleyn als groot.
Gheen menschen vvenschen meer te leven, // Als die van groote oudheyd beven.
Een ouderdom met staetigheyd, // Dat is een kroon van heerlijckheyd.
Al vvat is oud, Dat vvort gheschouwt.
De ouderdom die is een ziect, // Die veegh, en naer de aerde rieckt.
Een almanack is in het lijf, // Van d’oude man, en ’t oude vvijf.
Een yder wenscht te werden oud, // En als hy ’t is, daer niet van houdt.
Het voor-hooft en het aenghezicht, // Die zegghen yemants oudheyd licht.
Den ouden arend, grijs en taey, // Is stercker dan een jonghe kraey.
Men vindt veel gryzen, Maer luttel vvijzen.
Een oude man, een jonghe vrouw, // ’t Is een ghewisse kinder-bouw.
Een jonghe vrouw, by d’oude man, // Die hem met zoetheyd helpen kan.
De oude mans, en oude vrouwen, // Die moeten ’t met de tanden houwen.
[pag. 458]
Gemenghde Spreucken, op maet’,
maer niet op rijm ghestelt.
GHetelde schapen dolen wel.
Daer is een muys in ’t meel gherocht.
Ghy hebt waer aen de hand te houden.
Men zou veel eer een bruyd pareren.
Men zou veel eer een Koninck zaelen.
Ghy wilt de zon een keers ont-steken.
Een keers ont-steken op de noen.
Wegh met de gloos, den text is klaer.
Het is zeer quaed den leeuw te scheeren.
Zoet muysjen wacht u steertjen wel.
Hy speelt altijds, mijn selven eerst.
Hy naeyt daer wel zijn naeytjen onder.
Het zien gaet verre voor het zegghen.
Het is daer altijds doode stroom.
De brieven zijn nu al te hoof.
Daer’s niet te veghen, dan de vloer.
Zy doen en weten katte-quaed.
’T en is gheen kost voor cleyne lien.
Het wert ghedaen, ghelijck ick zey’.
’T is gheen ghemeyne mans ghericht.
Dat komt uyt uwe winckel niet.
Hy naeyt vry met een groven draed.
Hy spint te grof, Om t’hebben lof.
Men magh gheen touw aen haer belegghen.
Hier mede hebt ghy heyligh-avond.
De deur gaet toe, Maer denct eens hoe?
[pag. 459]
Hy moet daer af oock thienden hebben.
Het malle vel, Dat bolt hem wel.
Gheen schoonder praetjen voor u ghelt.
Zonder heer, zonder eer.
Men ziet zeer licht, hoe na by land.
Vermeluwt hout, Noyt op betrouwt.
Hy roept, als een die kreupel is.
’T is al goe’ dinck, zoo ick u zey.
Hy tiert ghelijck laurier, die brant.
Voor elck wat wils, dat deelt oock schoonst.
Daer light de slanghe in de maet’.
Hy is veel lichter als de wind.
Daer light de haze in het zout.
Hy is veel lichter als het korck.
Die met de mouw den neus noch vaeght.
’K en coop’ gheen hoop.
Die eens steelt, is altijds een dief.
Hy zou zijn eyghen naem vergheten.
Zoo langh’ men leeft, men hope heeft.
Groote luy, leuye luy.
Ick zal hem tot den been toe scheeren.
Hy wilt te vroegh met d’hand in ’t meel.
Hy is daer heel de wervel-draeyer.
Het is daer hertje wat begheerje.
Vrou modde leyt daer ’thuys ter deghen.
Den hond verleckert op een krengh.
Hy is daer al het doen, en laten.
Zijn tanden wat’ren noch daer van.
’T is hoyen, om weerom te hoyen.
Een zoete zieckt’, die vreughde gheeft.
[pag. 460]
Hy is aen goude boeyen vast.
Gheen baet, of daer is by de schaed.
Het is de praet van ’t roode kousjen.
’t Komt op een thiende-deel niet by.
Hy slaet den hutspot al in een.
Is daer een goed, God hael-ze al.
Die brillen aen elck een verkoopt.
’T is een kaproen met hoy op-vullen.
Een kluytjen werpen in het riet.
Zy zullen hem op ’t hoofd noch kacken.
De zee zou eer een wijngaerd teelen.
Men zou eer koe’n van boomen schudden.
De haes die heeft den hond ghevangen.
Ghy zoect vast in de bies een knoop.
Bemint my weynich, maer vol-hert.
Bemint, soo ghy wilt zijn besint.
De rechte prijs van minn’, is minn’.
Gunst voet cunst.
Die qualick is, die zitte neer.
Esels, die gheen packen draghen.
Hy reynight slijck met ander slijck.
Een groenen boom van selfs verdrooght.
De sanden zijn met hem verloopen.
’T dunct u soo goet, ’t dunct my niet quaed.
De man, die ’t aen-gaet, licht het op.
Het is een kuycken on gheveert.
Hoe kan ick van die feeste blijven?
’T is heunigh uyt de braemen halen.
Hoe kan ick dat mijn hertjen weygh’ren?
Als God soo wilt, kalft oock een os.
[pag. 461]
Hy is tot kloppenborgh gheraeckt.
Wat is dat meer, als water dorschen?
Het is me-vrouw van leelickdam.
’T is in een vysel water stampen.
Hy is hier in de belle-man.
Om een cleyntjen niet te bucken.
Hy sal de kat de bel aen-binden.
Men schept daer uyt een volle vat.
Hy sout van Gods autaer wel rucken.
Men schept daer met de groote lepel.
Den haes loopt voor sijn eyghen vlees.
Kap en kovel is hy quijt.
Hy heeft behouden kruys noch munt.
Een krekel baerde eer een os.
Ghy krijght hem niet licht aen den dans.
Soo vremt, als of-er sprack een peert.
Het is een man, dat’s dijn, dat’s mijn.
’T is tijd zijn schip van land te steken.
Hy zinght ghenoegh, wat dat hy is.
Moer uyt, vaer uyt, ’t heck van den dam.
Hy is alle boeven meester.
’T en baet by hem gheen lieve-moertjen.
Het gaet nu droef, hier is gheen troef.
Wel wat een dinck is mostaert nu!
De peper-wortel reynight ’t bloed.
Ick woude, en ick woud’ oock niet.
Gheen aers en dienter zonder dwangh.
Zijn zinnen die zijn al van huys.
Daer is een schotel vuyl ghemaeckt.
Tot gheen verhael hy comen can.
[pag. 462]
Hy nam-der thien wel op zijn tanden.
Wat hy besteeft, mach hy bezeylen.
Hy ziet, of hy daer vijf op had.
’T is werck van jan van blaecker-bosch.
Hy heeft-ze op zijn duymtjen al.
Zy moeten vlieghen van zijn hand.
Hy heeft altijd on-weer in ’t hooft.
’T lest is het eerst, en ’t eerst het lest.
Hy heeft het vijfde vieren-deel.
In ’t hoeckjen daer de slaghen vallen
Hy laet niet een hoere maeghd.
Zy zijn al t’saem van een alloy.
Ghelooft gheen vrouw, al waerse dood.
De kinders hand is haest ghevult.
Hy loopt altijds op schut-ghevaert.
’T is altijds in de wind met hem.
Hert teghen hert is quade kans.
Laet uyt dien boeck wat meer vry commen.
De donder jaeght den nickert niet.
Het is een eel-man van der Gouw.
Hy houdt het hooft noch altijds boven.
Sluyt toe de deur, de pot loopt over.
Vrouw Groote-spoed die brack den hals.
Een drooghe turf is haest ont-fonct.
Elck dunckt zijn uyl een valck te zijn.
Zijn zelfs te lief, is niemant lief.
Een boos ghebuyr is Ioden vloeck.
’T ghingh hem zoo dood af, of hy stierf.
Een goed vier maeckt een goede kock.
Een looper, die gheen wey en hout.
[pag. 463]
Een goed woord vint een goede sté.
Als zijn uvv vinghers even lanck.
Een goede kock, een goed doctoor.
On-zeker ey, on-zeker kiecken.
En goed lied zalmen drymaels zinghen.
Elck ghelt, naer dat hem strect zijn gheld.
Het eene stael dat breeckt het ander.
Elck daeghjen heeft zijn lief en leet.
Hy heeft een lap nu in de mond.
Een yder voghel lieft zijn nest.
De wolf en zal gheen zielen eten.
Een deut ghespaert is oock ghewonnen.
Hy is zijn meester niet ont-loopen.
Vier wert met vier niet uyt-gheblust.
Hy is gheraeckt te uytjes-kerck.
Een yder ’t zijn, dat deylt oock schoonst.
Men is daer t’huys op sparen-dam.
Elck ’t zijn, zoo heeft de donder niet.
Ick hebb’ meer haezen hooren hoesten.
’T en is maer een ghewitte wand.
Ick zal ’t wel door mijn duymtjen zien.
Men moet een stock voor d’honden draghen.
’t Is volckjen al van een alloy.
Men moet en zout en oly hebben.
Zy zinghen al maer eenen zangh.
Elck een die trect zijn eyghen lust.
Een plompe zaegh’, die niet en snijt.
’T is al mal moertjen, en mal kindjen.
Hy beeft, eer dat ’t trompet noch slaet.
Hy hoort ’t ghewas, Van kruyd, en gras.
[pag. 464]
’t Is of hy woude zemels knoopen.
Ick vvil hem om de vingher winden.
Hy heeft ses kruyssen op zijn horens.
Niet meer en sprack hy als een steen.
Hy zal tot spijs hem wonders koken.
Wat kingh comt hier nu in de kabel.
Het zal op ’t eynd’ een wind-ey vallen.
Wat splis comt daer nu in het garen?
Hy wil hem aen de doornen wreken.
Al-eermen een zo’ mossels ziedt.
Hem is een vette zeugh’ ont-jaeght.
Nu zal hy heel den baers vergallen.
De onrust is haer winst en lust.
Men schrijfter met ghetand papier.
De kool en is het zop niet weert.
Wat can dat gheven tot de spind’.
Het zop en is niet weert de koolen.
Op schoon’ lien hals en wast gheen coren.
Hy tast te diep een in de mond.
De koe en wilt daer over niet.
Diens herssen-pan noch open-staet.
Tvvijffel doet een ander vraghen.
Die noch nat zijn achter d’ooren.
Die haer eerste vvarm-moes eten.
Yders haen wilt koningh zijn.
Ghy smeert u met een zachte boter.
Ghy strijct u met een heunigh smeer.
De bedel-zack die heeft een gat.
Een leghen hoeck, van gheen ghebruyck.
Een decksel op een edick-kan.
[pag. 465]
Die noch de dop hanght aen den aers.
Van krom hout quam noyt rechte staeck.
Die nu noch in de lieffens smert.
Zijn voet mach in zijn buydel niet.
On-rechte winst is rechte schae.
Men koopt niet veel gouds, om een cy.
Dit is nu hebb’ weer op een ander.
Hy helpt hem met gheen kluytjens aerd.
Men mocht dat wel wat minder spelen.
Hy gaf hem selfs zijn spoussel niet.
Van dat dack zal hy zeer wel kaetssen.
Die ’t al vvilt hebben, niet en krijght.
Twee kraeyen met een schote schieten.
Hy scheert en schrapt ons tot de huyt.
Twee muyren met een quispel witten.
Hy vraeght een ’t hemde van den aers.
Hy heeft het spul gheheel verbakert.
’t Is altijds vveer aen, ’t oude vraghen.
Ghy zijt niet heel noch uyt-gheleyt.
Dat is: Ghy hebt noch meer te zegghen.
Hy zal op ’t laest ter pal noch komen.
Het hopen houdt het herte open.
Hy klouwt zijn hooft, al jeucket niet.
Ten vvaer de hoop’, men viel in hoop.
Leughen-zacken zijn vol pluymen.
Hy vvilt het vel oock mede hebben.
Ick hebb’ een becken wel van doen.
’t Komt al noch, dat ten laetsten comt.
Ick werde buyck-zieck van dat spel.
Ick crijgh hier van de coude pis.
[pag. 466]
Dat is een steeck; al bloed zy niet.
’t Is haghemunt van quaed alloy.
Goed-rijck, bloed-rijck.
Men moet het hooft den spijcker gheven.
Het schippert al, dat aen hem is.
Men heeft te licht een quade oogh.
Spreect nyt de mond, Zoo vry ghy kont.
Men can ’t vvel aen zijn voor-mouvv’ zien.
Hy moet noch eerst zijn wiecken proeven.
Een hard man op een vveecke kaes.
Hy leert de oude, voor zijn baerd.
Mond toe, de man is noch al dood.
Hy zorgh, die ’t zorghen is bevolen.
Laet in uw hert gheen droes vernachten.
Laet eerst het meel wat zijn verkout.
Laet in uw buyck gheen vvolf oyt vvassen.
Laet d’hinn’ eerst op haer eyers komen.
De spieghel dient den blinden niet.
Des pennincks ree’n klinct altijds best.
Ten is gheen loode penningh vveerd.
Wat is met wrot ajuyn te doen.
Hy moet van Grimbergh zijn gheboren.
Hy nam het wel van Gods autaer.
Men vint hem noyt, ghelijckm’ hem laet.
Ick scheyde uyt die wolven jacht.
Met blind’ en kreupel’ zich behelpen.
Van ’t schoon altijds schoon water vloeyt.
’t Is van den echten bedde niet.
Hy slaet met kussens groote buylen.
Elck hooftjen dat heeft zijn kravvey.
[pag. 467]
Hy luystert met gherecte ooren.
Ick krijgh’ grauvv hayr, dat ick dat zie.
Hy leght zijn ooren daer te weyck.
Hy vverpt de kolve naer den bal.
Zy hopen op een goeden teelt.
Met halver eer is hy daer af.
Hy moet te bedde barre-voets.
Hy heeft gheeten van een exter.
Een man een mossel-schelpe weert.
De tvvist-draed is daer nu ghesponnen.
Ghy wilt uw ziele niet verbrouwen.
Daer comt gheen stanck van eyghen dreck.
Hy wilt zijn ziele niet vermeten.
Hy drinct uyt een ghegaete can.
’t En kan de toetse niet verdraghen.
Ten baet gheen spraeck, daer ’t goud maer spreect.
Des pennincks klanck verdooft het al.
Die man en zal het schaep niet bijten.
Zeer fijntjens onder ’t huyckxken spelen.
Gaet op de kolen, dvvers door ’t vier.
Daer is gheen oly in de lamp.
Daer is ghevvis een muys in ’t meel.
Hy kloof’ een turfjen wel in dryen.
Hy heeft altijd een ruygh, of bloot.
Hy bleve op een luys wel dood.
Hy vult hem zijn krapproen met hoy.
Hy leert de kreeften rechte gaen.
Den hecht een uyt de handen nemen.
Hy is niet blind, maer zonder ooghen.
Hy can met ’t kalf zoo gaen om ’t hoy.
[pag. 468]
Hy is zoo grof als boone-stroo.
Hy heeft een stock in ’t vviel ghevvorpen.
Mijn zijn was op een ander veld.
Het schurft en vvilt niet zijn gheraect.
Die van de lichte munte zijn.
Ghy zoect de stappen van de leeuvv.
Zy herde-bollen altijds ’tsaem.
Zoo ghy voor pijpt, zoo danst hy nae.
Hy is als door een hord’ ghezift.
Hy krauvvt hem zelven, dat het jeuct.
Hy wilt de vissen leeren zwemmen.
Ghemeenen rouvv die koelt zeer vvel.
Ghy hebt den blinden-man zien leyden.
Dat is: quansuys, ofj er niet van en wist.
Ghy dient de vorsch het water toe.
Ick hebbe houd en touvv verloren.
Hy was weer in de ver’wery.
Al schijntet schoon, daer schuylt een boef.
Hy zal zeer haest den aftocht slaen.
’t En zal niet altijd zijn voor-vvind.
Hy werpt de byle naer de steel.
’t En zal niet altijd zomer zijn.
Hy werpt den aker naer de touw.
Hy spreect, dat niet en hanght noch kleeft.
Hy mijt de asch, en valt in ’t vier.
Niet om de man, maer om het zijn.
Hy maeckt een put by een fonteyn.
Penningh is des penninghs broeder.
Hy wilt noch beter zijn, dan wel.
Wreect on-trouvve, met vergheten.
[pag. 469]
Hy zal de kaets noch moeten gheven.
Hy gaf my niet, dat hy uyt-spouwt.
Hy zal het vaentjen laeten legghen.
Hy heeft een lijf noch in de kist.
De schouw’ en magh daer over niet.
Ick binde dat bene’ en mijn knije.
De druyven moet de zeugh’ betalen.
De roed’, die maect de kinders goed.
Natuer treckt meer dan zeven ossen.
Diens lied ick zingh, diens brood ick eet.
De nood doet oude wijven draven.
Dat elck behaeght, is quaed om hoeden.
De reden die verraedt het hert.
Gods meulen veeltijds spade maelt.
Dat spade merght, is veeltijds goed.
Naer quaden ougst, men zaeyt vveerom.
De stem is grooter dan de man.
Ghy zult ghestooten warm-moes eten.
De tasch op zy wilt niemand zien.
Het is daer al in hongarijen.
De wolf en eet den winter niet.
Het zal een koeck op ’t laetst noch blijven.
De tongh die is den tolck van ’t hert.
Een hond is stout op eyghen dam.
Beslijckte voet vindt altijds wat.
Hy leeft altijds een hazen leven.
Uw’ webb’ die is nu op ’t ghetouw.
Hy heeft altijd een omme-zien.
Uw koren is nu in de molen.
De vader mach hem niet mis-saecken.
[pag. 470]
Uw yzer dat wert nu ghesmeet.
Hy at vvel een hoef-yzer op.
Zy connen wel malcander ruycken.
Dat is een steeck, al bloet zy niet.
Hy gaet te biechte by den beul.
Hy kruypt gheheel nu in zijn schelp.
Een kind, dat by zijn stief-moer klaeght.
Hy blaest altijds in ’t hoochste gat.
Hebt ghy geen wind, zoo roeyt by nood.
Hy is van ’t slecht eynd afghescheurt.
Begheeft de wal, aen ’t vlot-gras houdt.
Ghy hebt een Roomsche reys verdient.
Dat maect de heel musijcke doof.
’t Is uyt, alst in ’t ghebeente is.
Men loopt daerom de schoen in tween.
De kat en laet haer muyzen niet.
De reden, die heeft tongh en mond.
Den ezel gaet niet uyt zijn tred.
Zijn oogh en kan gheen wit verdraghen.
Met kool en krijt yet over-legghen.
Hy is daer vingher naest den duym.
Ghemeyn roep heeft altijd vvat vvaers.
’k En zeyle, noch ’k en roeye niet.
Weet ghy-er een, hy vveet-er twee.
Zijn woorden hebben slot noch wal.
Weet ghy een gat, hy vveet een naghel.
Ghedeelt vier, dat en brant niet langh.
Wy vvillen steeds dvvars in de vvaghen.
Gekronckelt hayr, gekronckelt hooft.
Ghy ziet my noch van achter niet.
[pag. 471]
Ghedwonghen liefde haest vergaet.
Geen vvater vindtmen zonder grond.
Hoe meerder vis, hoe droever water
Gheen dagh zoo langh, hy heeft een avond.
Hoe quader boef, hoe meer gheluck
Met zotten ist niet wel te boerten.
Hy lacht ghelijck een huer-peerd doet.
Schoon voort-ghedaen, is half verkocht.
Den hongher leert de katten muyzen.
Zy kaetssen beyde van een dack.
Des heeren oogh maeckt vet het peerd.
Die spaed’ uyt gaet, comt spaed’oock t’huys.
Met zack, met pack, met kous, met schoen
Als ’t wel maer gaet, dan ist goed raden.
De wijn smaeckt altijds naer de stock.
Hy heeft verkeert zijn hemde aen.
Het schijnt, hy zal de zee uyt-branden.
Men moet niet op de stoppels zaeyen.
De dood ist eynd« van alle nood.
Ghy waert al uyt mijn boeck gheschrapt.
Ick hadde u heel door-ghedaen.
Uw penningh is niet ganghbaer hier.
De vorsch wilt met de sprinckhaen wedden.
Hy zal hem over ’t hooft al wassen.
Ghy zit hier op gheen heete kolen.
Ey lieve! Laet de man toch leven.
Hy is al veel te kort voor ’t hooft.
Naer hands recht, niet naer lands-recht doen.
Het is een recht Ieronymus.
Die wil wilt hebben, moet wil doen.
[pag. 472]
Hy zal nu ’t oud met ’t nieuw betaelen.
Voor hooft-pijn helpt noch krans noch kroon.
Kont ghy daer niet ba teghen zegghen.
Een hoer heeft vvel een deughdsaem kind.
Het wert leegh water met die man.
Daer gaet meer liefs, als schoons te kerck.
Ghelijck de wolf de schapen mint.
Gheen vvolf en at-er oyt een ziel,
De galgh en can gheen rijckert dragen.
Op yder vvoord gheen andvvoord hoort.
Den rijcken hanght men in de schouw.
Een blind man vint oock vvel een naeld.
Ghy hebt dien bal nu vvel ghevat.
Daer viel noyt eyck van eenen slagh.
Een zaeck bestaet, In goede raed.
Verschrict uw vyand, hy ist quyt.
Het katten-spel, is muyzen dood.
Hy can de luyzen stilten maken.
Het hooft is stercker dan de hand.
Altijds vveerom, ghelijck een muggh.
De nijd kruypt in gheen leghe schuyr.
De vvil ist zeghel van het vverck.
De marct die zalt u lichte leeren.
De slecht’ doet alle dinghen recht.
De raed moet treden voor de daet.
Zijn zelfs te zijn, is duyvels zijn.
Die vroom wilt zijn, moet bed’len gaen.
De wille gheeft het vverck den naem.
De mond is buycks doctoor en beul.
’t Vriest elck een, naer hy kleeren heeft.
[pag. 473]
Geen mensch hanght aen een anders hals.
’t Is vee, ghelijck daer is het stal.
Geen schaep hanght aen een anders voet.
’t Is noch niet aller heyligh’ avond.
’t Is beter, dan in d’hemd ghekackt.
Niets eer veroudt, als lof en eer.
Men draeght gheen vier wel in de schoot.
’t Is niet al meel, dat witheyd heeft.
Elck is hem zelf het beste schuldigh.
Ghee