Dit is een onderdeel van BruneNieuweWyn1636.html. Klik hier voor het hele document.
font> Valt veeltijds uyt gheringh en slecht.
Gheen raed van meerder zorgh en pijn, // Als die niet kan verandert zijn.
’t Is voor ghezonde vvel te raden, // Aen die met ziecten zijn beladen.
Der zotten raed, eer dat hy schaet, // Voeght wonder wel, een houte bel.
Men gheeft veel lichter yemand raed, // Als datmen zelfs bevvijst de daed.
Een quaden raed wel meest beschaed, // Den loozen rader van het quaed.
Hy schaedt zijn zelven alder-meest, // Die quade rader is ghevveest.
De raed te langh wert uyt-ghestelt, // Wanneer men treden moet in ’t velt.
Men kan noyt trecken goeden raed, // Van een, diens hert van vreeze slaet.
Daer gheen hoop’ en is van baet, // Wert vergheefs ghenomen raed.
Neemt altijds vrouwen eersten raed, // Maer op den tvveeden niet en staet.
[pag. 332]
Die met voor-gaende raed mis-doet, // Mis-doet maer half, de helft is goed.
Van snelle raed, Komt altijds quaed.
Drye met malcander moghen raen, // Wanneer de twee zijn wegh ghegaen.
Weest in ’t beraden, traegh en flaeuw, // Maer in ’t uyt-vooren, snel en gaeuw.
Al is het eerst ghedachte goed, // Het tweede beter wezen moet.
Tvvee moghen ’t samen nemen raed, // Wanneer de een bezijden staet.
Op ’t eerst ghedacht u niet en vest, // Want ’t tweed’ is noch altijd het best.
Dienst, dienaer, loon.
GHeen meester was-er oyt zoo hert, // Als is een knecht, die meester wert.
Die dient en niet en vveet vvaerom, // Ist vvonder, dat zijn hand vvert crom?
Men vint gheen mes dat scherper snijt, // Als is een knecht, die heer ghedijt.
Die vvel dient en is ghetrouw, // Van een meyssen vvert een vrouw.
Die aen zijn heer doet dienst en eer, // Wert van een knecht wel zomtijds heer.
Een man die dient en niet verdraeght, // Zijn loon en gunste van hem jaeght.
Ist gelt ontfangen, De armen hanghen.
[pag. 333]
Een peerd dat is zijn voeder vveerd.
Gheld om dienst by een vergaert, // Dat en is gheen danckens waert.
Gheen man en heerschte oyt van pas, // Die niet te vooren dienstbaer was.
Geen mensch met zulck een konste dient, // Dat hy zy Gods en ’s weerelds vriend.
Het werck ghedaen, ’t Gheld moet daer staen.
Een trouwe knecht, die ’t wel maer vat, // Is in een huys een groote schat.
Het is een dienst, met eer ghepaert, // Die naer den tijd vvat buyght zijn aerd.
Die niemant oyt was onderdaen, // Kan met ’ghebied niet omme-gaen.
Zoo ghy wilt zijn ghedient te recht, // En bidt gheen meyssen oyt, of knecht.
Die deught wilt hebben van zijn kind, // Of van zijn dienaer, dien hy mint,
En moet haer niet, met groot fatsoen, // Te veel toe-gheven, in haer doen.
Die meyssens heeft of cleyn of groot, // Heeft gheen uyt-draeghster meer van nood.
Een dienstknecht hebb’ een verckes mond, // En wacker beenen van een hond,
Een ezels ruggh’, een koopmans oor, // En daer een huyd by van een moor.
Die dient, en niet zijn dienst vol-trect, // Verliest zijn loon, en zich bevlect.
Den loon van ’t hebben wel-ghedaen, // Ist zelve werck, dat is begaen.
[pag. 334]
God dienen, met een recht ghemoet, // Is heerschen, tot ons eeuwigh goed.
Geen mens men dient met meerder moeyt, // Als die in dienst is op-ghegroeyt.
Een rechte slaef, En wert noyt graef.
Geen mensch en kond’ oyt wel ghebien, // Dan die wel diende eerst de lien.
Koopman. Waeren.
MEn zal meer zotte koopers vinden, // Als die ’t verkoopen onder-winden.
Men kan vvel goud te diere koopen.
De goede koop van koopmanschap, // Die treckt het gheld ons uyt de lap.
Quaed laecken een goe’ monster vvilt.
Als yet maer yemand aen kan staen, // De koop is daer van half ghedaen.
Gheen kat men koopt, In zack gheknoopt.
. . . . De goede koop, // Trect uyt de beurs het gheld by hoop.
’t Is zeer licht te koopen yet, // Maer betalen is verdriet.
Al schijnt het zoo een slecht ghezell’, // Hy doet zijn schelpen ghelden wel.
Die vvist vvat diere werden zou, // Een jaer dat waer zijn gantsch behou.
Die borghen wil niet langh en dingh’, // Of anders, dat hy gheld me’ brengh.
[pag. 335]
Een zaecke die men cost’lijck houdt, // Is half vercocht, en uyt-ghetrouvvt.
Die eyghendom heeft aen de koe, // Die zett’ de prijs, want ’t komt hem toe.
Het beste goed, is beste koop.
Die niet en hebben kapitael, // Haer winst is kleen, zy blijven kael.
Een koopman, die zijn woord niet houdt, // Een rechter, die de vvaerheyd schouwt,
Een advocaet met gheen verstand, // Zijn weerdigh, datmen bant uyt ’t land.
De merct zal goet zijn voor het scheen; // De koop-lien troepen zeer by een.
Gheld by de vis, Dat gaet niet mis.
Daer light mijn waer, leght daer uw geld, // Wilt ghy zijn in ’t bezit ghestelt.
Kleyne osse, vveynigh smeers, // Kleyne kramer, kleyne meers.
Die niet besteden wilt, naer eysch, // ’t Is zelden dat hy koopt goed vleysch.
En leght niet onder eene hinn’, // Te vele eyers, om ghevvin.
Die wat betaelt, eer hy ’t ontfanght, // Op hoop’ en op ghenae verlanght.
Weynigh vvijn, verkoop uw vvijn: // Vele vvijn, bewaert uw vvijn.
Betrouwt een schip niet al uw goet, // Of anders zijtj’ een slechten bloed.
. . . . ’t Wert dier verkocht, // Dat met ghebeden vvert verkocht.
[pag. 336]
’t Is beter yet met gheld te koopen, // Als met ghebeden af te stroopen.
Dat zeldsaem is, en diere staet, // Wert meest begheert, ghelijck het gaet.
Koopt het laecken by ’t couleur, // Wijn, by smaeck, en by de gheur.
In ’t laecken vande fijnste draed, // Het meest bedrogh en list in-gaet.
In ’t fijnste laecken, datmen vint, // Daer in wert ’t meest bedrogh verzint.
. . . . Van weynigh laecken, // Kan niemant groote mantel maecken.
Wat laecken, het zy grof of fijn, // Zijnd eynd’ moet ’t eynden d’elle zijn.
Wt quade stof van ’t grofste laecken, // Kan niemant een fraey kleed wel maken.
Moet dat niet zijn een fraeyen held? // Hy wilt het laecken, en het gheld.
Men vindt wel menschen, die het goud, // Te diere koopen, en te stout.
Verr’ ghehaelt, en dier ghekocht, // Dat is dat mijn joffrouw zocht.
Gheen koopman op der aerd men vindt, // Die noyt verliest, en altijds wint.
Die strackx zijn waeren open-stelt, // Wert onder wijze niet ghetelt.
De beste waer’ te monster light, // De quaedste komt niet in ’t ghezicht.
Van quaede waer, hoe groot van hoop, // Men komter noyt aen goede koop.
[pag. 337]
Op de prijs niet zeer en staet: // In vertieringh is de baet.
Gheest. Verstand. Ergheyd.
ZIet, dat ghy, door een aerdigh woord, // Geen vriend verliest, of oyt verstoort.
Voor een die licht een dingh verstaet, // Is haest ghenoegh ghezeyt, ghepraet.
Dat uw verstand te boven gaet, // Voor wijzer en voor kloecker laet.
Een woord van aerd, Gheen mensch en spaert.
Verstand ghekocht met moeyt’ en vlijt, // Is ’t best, en dat oock meest ghedijt.
Een aerdigh woord, Wert licht ghehoord.
Gheen gat men vind, hoe kleyn of blind, // Daer hy gheen naghel toe en vindt.
Zijn vader maecte stroye-hoen; // Hy weet wat stroo daer is van doen.
Verstand en wert noyt goed ghedocht, // Voor dat het eerst is dier ghekocht.
Wie isser, die niet noy verstaet, // Het gheen hem, of de zijn’ mis-staet?
Die light begrijpt, en haest verstaet, // En hoeft gheen breed’ en langhe praet.
Ghy hebt plattijnen aen de voet, // Men hoort uw comst, al gaet ghy zoet.
Elck een verstaet des anders doen, // Als dieven in de kermis doen.
[pag. 338]
’T verstand en zin van eenigh woord, // Alleen den zeggher toe-behoort.
Wie isser die ghewilligh hoort, // Dat tot zijn schand’ en schaemte hoort.
Een goed verstand betaeltmen noyt, // Met haghe-munt, of gheld gheschroyt.
Wat is gheleerdheyd en verstand, // Dat dienst, noch voordeel doet in ’t land?
De snoodste werden noch op ’t lest, // Zoo wel ghevanghen, als de rest.
Hy is wel ergh, en lich yet vaet: // Van achter staet zijn kousse-naed.
Fijn teghen fijn, hoe fraey ghetoyt, // En maect gheen goede voeringh oyt.
Hy gaet niet in zijn zaken los: // Het is ghewis een snoode vos.
Gheen snoodheyd zoo bedect in ’t hert, // Die niet op ’t eynd ghestraft en wert.
Uw ergheyd, daermen zoo van kraeyt, // Is met een witten draed ghenaeyt.
Hy is een man zoo scherp en fijn, // Ghelijck een sweerd van loot magh zijn.
Het is de schotel met de kriecken; // Men grijpt de roodst’ eerst voor de ziecken.
Een gaeuwe cop, Is steeds vroegh op.
Een vette buyck, van grove stand, // En baert gheen scherp en klaer verstand.
Hoe zeer een mensch magh zijn deur-trapt, // Hy wert op ’t laetste noch betrapt.
[pag. 339]
Wille. On-wille.
MEn treckt wel dickwils met de lijn, // De vissen, die on-willigh zijn.
Een zaeck ghedwonghen noch zoo goed, // Gheen voordeel, of zeer weynigh doet.
Een zake teghen hert en danck, // En is van gheen of kleen belanck.
Die de pan heeft by de steert, // Keertse, naer dat hy ’t begheert.
Het gheen ons meest verboden wert, // Verweckt, en treckt veel meer ons hert.
Niet al te veel men eyschen zal; // Die ’t alles wilt, verliest het al.
Die teghen wil en danck is goed, // En houdt niet langh de zelve voet.
Gheen meerder dwangh, of slaverny, // Als dat ’t ghemoed ghedwonghen zy.
Geweld of dwangh daer noyt en docht, // Daer vrye wille was verzocht.
Een zaeck ghedwonghen met ghewelt, // En duert niet langh, noch veel en ghelt.
Die op de zee is, hard of stil, // Doet met de wind niet, dat hy wil.
Die op de zee is, t’ scheep gheplant, // En heeft den wind niet in de hand.
Geen meer geweld een mensch kan lijden, // Als dat hy met zijn hert moet strijden.
Gheen dingh zoo licht, ’t valt swaer en hert, // Als daer by is gheen willigh hert.
[pag. 340]
Die niet en wilt, wanneer hy kan, // Heeft, als hy wilt, oock niet daer van.
Gheen dingh zoo swaer, of ’t wert zeer licht, // Zoo ghy ’t met lust en wil verricht.
Die willigh is, en daer toe mild, // Is licht te trecken, waer-men wilt.
Het peerd dat loopt, om wel te spoe’n, // En heeft gheen slagh van spoor van doen.
Des mensches wil, ’t zy arm of rijck, // Dat is gheheel zijn hemel-rijck.
Gheen dingh en zoud’ ons vallen swaer, // Indien het hert maer willigh waer.
Een schipper gaet niet, daer hy wilt, // Maer daer de wind hem drijft of stilt’.
Hy is altijds ghereed en klaer, // Zoo veerdigh als een kandelaer.
Zulck een is wel gheleerst, ghespoort, // Die nochtans niet terstond wilt voort.
Prins. Heeren. Onderdanen.
HEeren hebben, om te spooren, // Vele ooghen, en veel ooren.
In ’t heerschen is de eerste kunst, // Veel haets te lijden en on-gunst.
Een die regiert, ’t zy prins, of slaef, // Het is een edel knecht, of slaef.
Der princen, of der heeren hand, // Kan reycken door gheheel het land.
[pag. 341]
Die wilt of koninck zijn, of niet, // Zeer haest, met druck, zijn nietheyd ziet.
Kleyn hansken boet, // Dat hans mis-doet.
’t Is Konincklick veel deughds te doen, // En noch een quaed gherucht te voe’n.
Ghelijck de prins die vooren gaet, // Zoo is het volck oock metter daet.
Zulcken herder, zulcke schapen, // Zulcken meester, zulcke knapen.
Elck een die is ghereed en mild, // Te doen al vvat de prince vvilt.
Elck een die strijt, ghelijck om prijs, // Om naer te volghen ’s princes wijs’.
Alle steden, al het land, // Zet de prince naer zijn hand.
Wat de prince doet, of laet, // Volght het volck, ’t zy goed of quaed.
Alle landen, alle steden, // Volghen altijd ’s princes zeden.
’t Hooft kranck, al kranck, // ’t Heel lichaem lanck.
De vis beghint van ’t hooft te stincken.
’t Is zotheyd, en een zaeck vermeten, // Met groote heeren kerssen t’eten:
Zy kiezen eerst de grootst daer van, // En schieten met de steenen dan.
Wacht u voor een quaede kerf: // Heeren dienst en is gheen erf.
Die ’s koninghs gans op-eet ter sluym, // Hy kackt naer hondert jaer de pluym.
[pag. 342]
De vvolf het schaepjen neemt en eet, // Als hy de minst occasy vveet.
De kat die wilt de vleer-muys eten, // En laet daer van de reden weten,
Om dat zy of een voghel is, // Of wel een rat, zoo gaet zy wis.
Wat comt de aerde pot ghedreven, // Daer een metaelen svvemt daer neven?
In zaeck van ernst, of oock in spel, // Hebt niet uw heer tot med-ghezel.
Zulck een op d’haghe clopt en smyt, // Een ander zich met ’t vvild verblyt.
De bracke doet den haze op, // De wind-hond vat hem by de kop.
Die met zyn heere peeren eet, // Kiest niet de beste tot zyn beet.
De groote vis de kleyne eet; // De kleyne lien zijn grooters beet.
Al dringht en dvvinght een Konincks stem, // Daer is een God noch over hem.
Droefheyd, rouw en on-ghenucht, // En wat eenigh mensch bezucht,
Is zoo wel by groot’ van staet, // Als by die van leegher graed.
Vaderland.
HEt land daer in men is gheboren, // Al is het quaed, is meest verkoren.
[pag. 343]
Al vvatmen op dit rond kan zien, // Ist vaderland van vvijze lien.
Geen aerd en treckt met meerder kracht, // Als die ons eerst in ’t leven bracht.
De mensch en heeft gheen meerder zucht, // Als tot zijn vaderlandsche lucht.
De roock zelfs van ons vaderlant, // Is beter als eens anders brand.
De lucht, die eerst in d’ooghen valt, // Al isse hert, ons wel ghevalt.
Een plaets en moet ons niet besluyten, // Ghelijck de dullen in de muyten.
Gheen stercker band, // Alst vaderland.
Opinie. Meeninghe.
DE wolf is zeker niet zoo wreet, // Ghelijckmen roept, en niet en weet.
Die naem heeft van vroegh op te staen, // Magh vry vvel slaepen on-belaen.
Die heeft den naem van goed te wezen, // Al doet hy quaed, hy wert gheprezen.
Zulck een can doen het meeste quaed, // Die met een goed gheruchte gaet.
Zulck een die meent veel eyers t’halen, // Die niet en vint als leghe schaelen.
Zulck een en meende maer te slaen, // En heeft de dood een aen-ghedaen.
Zulck een die meent te zijn op ’t end, // Die maer ’t begin heeft aen-ghewent.
[pag. 344]
Zulck een die meent zijn schand te vvreken, // En doet-ze deste meer uyt-breken.
Zulck een die meent zich maer te warmen, // Die zich verbrant, tot groot erbarmen.
Zulck een meent zomtijds maer te slaen, // En brenght den dood aen yemant aen.
Berucht voor goet, en quaed van hoofd, // Al doet hy quaed, ’t wert niet ghelooft.
Hy meende dat ghebraden snippen, // Hem zouden vallen op zijn lippen.
Zulck een meent te konnen vlieghen, // Die-men nood noch heeft te wieghen.
Nederigheyd.
GOd de schepper van dit al, // Maeckt noyt berghen zonder dal.
Een thuyn, of haegh die leeghe light, // Elck een die loopt daer over light.
De kleyne spaert, de groote wijckt, // En met de minste u ghelijckt.
Daer de thuyn light neer-ghevelt, // Elck zijn voeten daer op stelt.
Compagnie.Gheselschap.
DIe met de goe’ verkeeren zal, // Zal wezen haest van dat ghetal.
[pag. 345]
Met quaed ghezelschap veeltijds scholen, // Dat doet den mensche leelick dolen.
Die onder simmen wilt verkeeren, // Die moet oock simmen zeden leeren.
Een wijs man leeft, met elck end’ een, // Maer nochtans niet ghelijck ’t ghemeen.
Die niet med’ en wilt ghenieten, // Hoeft niet uyt de beurs te schieten.
d’Een kool-zack maect den ander swert: // En elck als zijn ghezelschap wert.
Snoode hoeren ende boeven, // Gheeren by den ander schroeven.
Het zijn twee hoozen van een stuck.
Het zijn twee billen in een broeck.
Het zijn tvvee handen op een buyck.
Een goed ghezelschap gaet ons naer, // Want ’t lenght ons leven zeven jaer.
Een mensch alleen, // Die is als gheen.
De klaerheyd van de keers of dagh, // Voor half ghezelschap strecken magh.
Zeggh’ maer, met wien ghy omme-gaet, // Zoo weet ick, wat ghy doet of laet.
Een prater van wat goeds en zoets, // Die is in plaetse van een koets.
’t Is beter noch alleen gheleeft, // Als datmen quaed ghezelschap heeft.
Een wegh-ghenoot van zoet behaghen, // Hy dient in plaetse van een waghen.
Die met de honden slapen gaet, // Niet dan met vloyen op en staet.
[pag. 346]
Die met wolven veel verkeert, // Heeft het huylen haest gheleert.
Die onder draf zich menght en keert, // Wert van de zeughen haest verteert.
En smaeckt niet, maer weest vry verveert, // Van yet, dat draeght een swarte steert.
Twee booze honden, zoo-men ziet, // En bijten d’een den ander niet.
. . . . Wilde beeren, // Die zijn by den ander gheeren.
Noyt en isser zulcks ghebeurt, // Dat een wolf een wolf verscheurt.
De beeren kommen over een, // De groote leeuw is by de kleen.
Een stinckend’ en verdorven ey, // Bederft licht een gheheel tassey.
Het quaed ghezelschap niet ghespaert, // Dat leyt-er veel te galghe-waert.
Die eenzaem is van huys, of gheest, // Is enghel, duyvel, of een beest.
De liefd’ en oock een hooghe staet, // En lijdt niet wel een mede-maet.
Te veel ghemeen, te veel by een, // Dat maect verachtingh’ in ’t ghemeen.
Een kruydjen in het moes ghekerft // Dat quaed is, ’t heele moes bederft.
Die op de meulen veel verkeert, // Bemeelt op ’t laetste weder-keert.
Die dickwils op de meulen gaet, // Die komt daer van bemeelt op straet.
[pag. 347]
’t Zijn kool’-mans zacken van ghezicht, // De een bederft de ander licht.
Een mensch alleen is wolven-spijs, // Al waer hy noch zoo groot, of wijs.
Een eenzaem mensch, ’t zij arm of rijck, // Is duyvel, of wel God ghelijck.
Zuyver. Reyn.
HEt vat dat niet wel is gheschuert, // Het bier zeer licht daer in verzuert.
Vijf vensters stopt, op dat het huys, // En die ’t bewoont, zy licht en kuys.
Als morsse-bellen werden kuys, // Zy boenen zelfs de grond van ’t huys,
Iae schueren zelfs van achter dan // De swarte ketel, en de pan.
De etter moet-er eerst wel uyt, // Eer dat de wonde heelt, en sluyt.
Slaep.
DIe niet en heeft het gheen men steelt, // Die slaept gherust, en niet en queelt.
Hy slaept de zeven slapers slaep.
Hy slaept wel, die wel avondmaelt: // Die niet en eet, de ruste faelt.
Gheen mensch, die gaept, // Die niet en slaept.
[pag. 348]
Die ’s ander-daeghs wat hoopt en wacht, // Slaept niet gherust den ganschen nacht.
Hy slaept wel, en niet quaeds en raept, // Die niet vveet, dat hy qualick slaept.
De hond die droomt van brood en been; // De metser van zijn kalck of steen.
Als ’t vercken droomt, zoo ist van draf: // De droevert droomt altijds van ’t graf.
De visscher droomt altijds van vis, // De boer met ploeghen bezich is.
Als ’t lijf is vol, en heeft zijn lust, // De beenen willen hebben rust.
Contrarie.
WY vlieden, dat ons volght altijd, // En volghen, dat ons vlied en mijdt.
Wanneer de mensch heeft dat hy vvilt, // Hy vvert dan dickwils min ghestilt.
Wat God de mensche oyt toe-liet, // Dat is, daer hy wel meest van vliet:
En dat de mensch verboden wert, // Daer jaeght hy naer, met al zijn hert.
Al dat gheoorlooft is, mishaeght, // En dat verboden vvert, behaeght.
Het is een dinghen on-ghehoort, // De waghen treckt de peerden voort.
Naer by de kerck, en verr’ van God, // Is met den hemel als ghespot.
[pag. 349]
Een die den voghel vanghen zou, // En moet hem nimmers maken schouw.
Met trommels haes te vvillen vanghen, // ’t En zijn gheen goede jaghers ganghen.
Die spuyghssel uyt-werpt teghen wind, // Het spuyghssel in zijn baerd hy vindt.
En pist niet teghen zon of maen, // Noch teghen stroom, en pooght te baen.
Die teghen winde spouwt in ’t breed, // Hy maeckt zijn baerd vuyl en zijn kleed.
Het gaet zeer veeltijds op der aerd, // In teghen-zin van schepssels aerd.
Die voor een stuyver is ghemunt, // Maeckt hem een gulden, zoo ghy kundt.
God zomtijds harde boonen gheeft, // Aen hem, die gheen ghebit en heeft.
Dient tijd en stond, ghelijck ghy ’t vindt; // En wilt niet blazen teghen wind.
Ghelijck te vvillen, zuypen, blazen, // Is zot ghepoogh van rechte dwazen.
Te willen zuypen ende blazen, // Op eenen tijd, ’t is enckel razen.
Perijckel.
MEn overwint noyt gheen ghevaer, // Als met ghevaer van verr’ of naer.
Wanneer de vos begint te preken, // Ziet dan uw ganzen vvegh te steken.
[pag. 350]
Hoewel een zaeck veel prijckel lijt, // Men is daerom de zaeck niet quyt.
Zulck een die meent een plas te mijden, // En valt vvel in de gracht bezijden.
Met onrecht, van de zee hy klaeght, // Die tweemaels daer zijn lijf op waeght.
’t Is vvonder fraey, en zeer playsant, // De zee te zien van duyn of land.
Wrake.
DE kruyck zoo langh te water gaet, // Tot dat zy breeckt, en scherven laet.
On-trouvv, al gaet zy dickwils veer, // Betaelt op ’t laest, haer eyghen heer.
Dien ’t on-luck dickwils gaet voor by, // Het treft op ’t laetste noch zijn zy’.
Groote heeren, rijck van macht, // Houden langh yet in ’t ghedacht.
Het moet een slechte weerd wel zijn, // Die niet kan burghen, brood noch wijn.
Gods vvraeck komt op een traghe voet, // Maer svvaerder straf de traegheyd boet.
Zoo Iupiter zijn blixem zond, // Zoo dickwils als-men valt in zond;
Zijn blixem-kamer, dicht en vol, // Waer metter haeften, leegh en hol.
. . . . God straft en vvreect, // Als hy oock dickwils niet en spreect.
[pag. 351]
Of wat gheborght is langhen tijd, // ’Is daerom niet ghescholden quyt.
Wat dat de duyvel teghen-blaft, // By God en blijft niet onghestraft.
Gheen mensch, die oyt yet heeft misdaen, // En heeft, of zal Gods straf ont-gaen.
Beter buyghen als te breken; // Beter wijcken, als te vvreken.
Door medelijden zich te breken, // Is beter, als zijn zelfs te wreken.
Indien de vorsch oock tanden hadd’ // Hy zoud oock byten, vvat hy vat.
Treed maer een worrem, op het end, // Ghy ziet, hoe hy hem keert en wendt.
Conscientie.
EEn goed ghewis, in ’s menschen geest, // Is een gheduerigh bruylofts-feest.
Men zorght en let op goed gherucht: // Maer vvie is van ’t ghevvis beducht?
Die wel doet met een goed ghewis, // Wat vraeght hy, wat gherucht daer is.
Een quaed ghevvis, Vol on-rust is.
Een goed ghewis in ’s mensch ghemoed, // Dat is voor hem een wreede roed.
Een quaed ghevvis, Gaet on-ghewis.
Een quaed ghewis, dat God mis-haeght, // Het is een worm, die altijd knaeght.
[pag. 352]
’T ghevvis, Gaet vvis.
De mensch moet voor ’t gewisse buygen, // Die is in plaets van veel ghetuyghen.
Een goed ghevvis vvilt zijn ghezien, // Een quaed ghevvisse schouvvt de lien.
Kleed. Cieraed.
VErçiert en hult een stock met schijn, // Hy zal ghelijck een vryster zijn.
Die zich met anders kleeren kleed, // Moet die haest laten tot zijn leed.
De kleeren maecken vrouw of man, // Diez’ heeft en wilt, die treckze aen.
Die ’s zomers gans zijn kleed verslijt, // Gaet ’s vvinters naect, en coude lijdt.
Die los en sloffigh gaet ghekleedt, // Die leeft oock los, met gheen bescheet.
Netheyd is een vrouw çieraed, // Aerbeyd best de mannen staet.
Een gouden toom, hoe groot van weerd, // En maeckt daerom gheen beter peerd.
Een die de beste cleeren draeght,// Wert meest ghezien, en naer ghevraeght.
Een kleed verhackelt en vervuylt, // Daer onder dickwils wijsheyd schuylt.
Hoe dat de zonne schijnt of niet, // Van mantel u altijds verziet.
[pag. 353]
Voor ’t oude huys, een nieuwe poort; // Voor ’t oude kleed, een nieuwe koord;
Voor ’t oude peerd, een nieuwen toom; // Voor d’ouden rock, een nieuwe zoom;
Voor d’ouden os, een nieuwe bel; // Voor ’t oude wyf, een ander vel.
Ghemeen. Byzonder.
TE gaen op een ghemeene straet, // Is niet verboden, als wat quaed.
Ghemeen, Is gheen.
Dinghen in ’t ghemeen bezeten, // Werden van elck een vergheten.
Peerd. Ruyter.
OF ’t peerd is goed, of dat ’t is quaed, // Het wilt noch al een spoor te baet.
Een peerd dat is zijn voeder vveert.
Al heeft een peerd een gouden toom, // ’t Is echter noch wel traegh en loom.
Van alle hayr zijn goede peerden.
Een jongh peerd, voor een oud soldaet;// Een oud peerd, voor een jonghe maet.
Des meester ooghe voet het peerd.
Een versche mond, en drooghe beenen, // En zal een peerd vry niet verkleenen.
[pag. 354]
Een loopend peerd, een open graf.
Naer goede wijn, een moedigh peerd, // Zoo spoet uw reyze mette veerd.
Een peerd van stroo, een peerd van krijgh.
Die niet en heeft of koets, of peerd, // En laedt gheen vracht, als hy begheert.
Te voete gaen, zoo vele gheld, // Als rijden op een stock of stelt.
Te veel te steken, en te slaen, // Doet achter uyt de peerden gaen.
Gheen beter peerd op voeten treedt, // Als dat verwarmt, vvanneer het eet.
Hy wandelt met ghemack en zoet, // Die ’t peerd leyt by den toom, te voet.
Gheen peerd op heel het aerdrijck leeft, // Dat gheen ghebreck of vleck en heeft.
Hy waer een goed trompetters peerd, // Hy is van gheen gherucht verveert.
Een peerd, dat zelfs vier voeten heeft, // valt zomtijds vvel, en ons begheeft.
Door knechten, vogels, peerden, honden, // Zijn vele heeren arm bevonden.
Het peerd naer prijs en eere stijght, // Maer ’t is den ezel, die het krijght.
Gheen peerd, zoo oud, of magher dijt, // Dat niet en briescht in meye-tijd.
Die noyt en zat op ’t oude peerd, // Weet niet, wat een goed peerd is vveerd.
Niet zoo wel een prince leert, // Als te rijden wel te peerd.
[pag. 355]
Die noyt op een oud peerd en zat, // Wat een goed peerd is, niet en vat.
Dat peerd moet zijn van grooter weerd, // Dat nimmers struyckelt op der aerd.
Raect maer een schurfdigh peerd vvat aen, // Het zal terstond van achter slaen.
Hy is beschaemt, ghelijck een peerd, // Het gheen zijn karr’ om verre keert.
. . . . Gheen peerd zoo goed, // Dat noyt en struyckelt met de voet.
De schoone wegh is niet zoo weert, // Als ’t vuyle stal, voor ’t moede peerd.
Dit is de vveerde van een peerd, // Zoo veel het gaet, zoo veel ist vveerd.
Al is een gouden toom aen ’t peerd, // ’t En is niet meer daeromme weerd.
’t Is al om niet ghefluyt, ghestilt, // Wanneer het peerd niet pissen wilt.
Vergheefs men fluyt, en houdmen stil, // Wanneer het peerd niet pissen wil.
In alle hayr, van alle aerd, // Daer can vvel steken een goed paerd.
Men vindt goe mans van alle baerden, // Van alle hayr oock goede paerden.
Van veel te draven vvertmen laf; // Een loopend peerd, een open graf.
Die te poste rijdt, by nood, // Pelt een eytjen met de dood.
Een ruyter die te poste loopt, // Zijn lijf, om kleyne prijs, verkoopt.
[pag. 356]
Een peerd van stroo, een peerd van strijd: // Een haver-peerd niet veel en lijdt.
Dat peerd riect hoy, Het briest te moy.
Men zift gheen haver voor het peerd, // Dat niet en is een zale weerd.
Een peerd van stroo, in nood, berijdt: // Want dat is recht een peerd van strijd.
Het jonghe peerd het ploeghen leert // Met ’t oude peerd, het ’t aerdrijck eert.
. . . . Het kleyne peerd, // Is licht gheroskamt, en ghekeert.
Een schurfden ridder is wel weerd, // Te zitten op een schurfdigh peerd.
Een schurfden ridder, trots van aerd, // Is goed ghenoegh een schurfdigh paerd.
Men kan een peerd te water rijden, // Maer niet doen drincken t’allen tijden.
Gheen peerd besleghen oyt zoo vvel, // Dat niet en struyckelt door verstel.
Gheen voerman oyt zoo wel en stiert, // Die niet wel zomtijds om en swiert.
Gheen voerman in de konst zoo vast, // Die noyt om verr’ en vverpt zijn last.
De schop van eenigh merry-peerd, // Den henghst geensins en schaedt of deert.
Een peerd dat yemant schenct om niet, // In mond, of tanden niet en ziet.
[pag. 357]
Natuyre. Aerd.
WAt d’eene mensche zeer begheert, // Daer is een ander van verveert.
Een ander lust heeft mijn natuyr, // Een ander lust mijn naest ghebuyr.
Elck houdt, en volght oock t’aller uyr, // Het eerste zaed van zijn natuyr.
Verdrijft natuyre met een vurck, // Zy komt weerom, alwaerj’ een Turck.
Ghy zult, wat dat ghy mocht bestaen, // Een krabbe nimmers recht doen gaen.
Wascht zoo ghy kont, met dat of dit, // Eeen moor en zal noyt worden wit.
Elck heeft zijn zin en eyghen aerd, // Die zelden met een ander paert.
Men kan niet contrefeyten wel, // Dat teghen-gaet ons naturel.
Dat ons natuyr heeft in-ghestort, // Wert niet gheweert, noch oyt gheschort.
Natuyr, door een secreet beleyt, // Vermaect haer in verscheydenheyd.
Een leeuw bedeckt zijn klaeuw zoo niet, // Dat niemant hem oyt voelt, of ziet.
Al doet men kracht op ons natuer, // Zy blijft ghevest, ghelijck een muer.
De mensch verandert wel van kleed, // Maer niet van aerd, al is ’t hem leed.
Men trect altijds wat naer den aerd, // Van ’t land of stad, daerm’ is ghebaert.
[pag. 358]
Het springht, al watter komt van vloo’n, // Het stinckt, al watter komt van doo’n,
Het schraeft, al watter komt van ’t hoen, // Het muyst al wat de katten broe’n.
’T wilt al muyzen, hoem’ het nomt, // Al vvat dat van katten comt.
Al wat van d’hinne is ghebroet, // Het scharft en schrafelt met de voet.
Al vvat natuyre wenscht, of wilt, // ’T is reed, waer mé zy wert ghestilt.
Katten kinders, in de huyzen, // Leeren altezaem wel muyzen.
Een yder dier wijst zijn ghebreken, // Wat hoornen heeft, wilt altijds steken.
Elck vogheltjen zijn aerd ont-deckt, // En zinght, naer dat het is ghebeckt.
Elck een zijn aerd, Tot ’t graf bewaert.
Treed maer een worrem op de steert, // Ghy ziet, hoe hy hem wendt en keert.
Yders aerd, Wert bevvaert.
Yder voghel mint zijn nest, // En zijn natureel ghewest.
De vvolf verliest zijn tanden wel, // Maer niet zijn aerd, als met zijn vel.
’tEn wilt uyt ’tvleesch niet, watmen doet, // Dat in de beenen is ghebroedt.
Waerom zoo veel ghedaen, ghele’en, // Natuyr is met een cleyn te vre’en.
De wolf naer Roomen gaend’ om prijs, // Liet van zijn hayr, niet van zijn wijs.
[pag. 359]
Natuyr verstrect, en trect zoo zeer, // Als duyzend peerden, en noch meer.
De wolf verandert wel van huyt, // Maer noyt en wilt de aerdt daer uyt.
De vvolf zal sterven in zijn huyt, // Zoo m’hem niet levend snijt daer uyt.
Dat ons natuyre heeft ont-zeyt, // Wert door gheen konst in ons gheleyt.
Van edel plant, een edel vrucht: // Een wreed’ natuer, van wreede lucht.
’t Is wonder, als m’ het over-peyst, // Hoe weynigh dat natuer vereyst.
Elck een, oock al hy ’t niet en peynst, // Bethoont zijn aerd, hoe dat hy ’t veynst.
Geen mensch zijn zelf zoo nauw bewaert, // Die niet wel zomtijds thoont zijn aerd.
Let maer op yders mond-gheluyd, // Zijn rechten aerd die kijckter uyt.
Hoe dat zich yemandt deckt of sluyt, // Zijn recht humeur dat kijckter uyt.
Beleeftheyd.
COurtois van mond, en rasch ter hoed, // Kost weynigh, en het doet veel goed.
Beleeftheyd maer van eene zijd’, // En can niet dueren langhen tijd.
. . . . Beleeft onthael, // Is beter als de spijs van ’t mael.
[pag. 360]
Hoovaerdye.
HY moest of hebben meerder goed, // Of hebben niet zoo grooten moed.
Hy meynt te zijn een schoon ajuyn, // En is maer bies-loock of schaluyn.
De vrouwen nemen veeltijds raed, // Met ’t gheen in ’t glas van spieghels staet.
Hy dreyght den hemel met gheschal: // ’t Schijnt dat hy ’t wil vermoorden al.
Hy gaet en strijckt met zulken waen, // Als of hy zou ten offer gaen.
Hy is daer mé hooveerdigh heel, // Ghelijck het peerd met ’t nieuw gorreel.
Een arm man, met een grootsigh hert, // Gheen ding dat min verdreghen wert.
Wanneer de muys in ’t meel eens comt, // Zy wilt de meul’naer zijn ghenomt.
De blixem hooghe boomen slaet, // En on-ghequetst de kleyne laet.
Als hoovaerdye zit te peerd, // Dan zit de schande op de steert.
Zit hooghmoed in de zael van ’t peerd, // De val zit achter op de steert.
Wanneer de hooghmoed op-vvaerts stijght, // ’t Gheluck dat daelt, en neder-zijght.
Een beed’laers burs, en een ghemoed, // Dat trots is, noyt by een en moet.
Wanneer de muys is in het meel, // Zy meent de meul’naer zijn gheheel.
[pag. 361]
Rijdt hooghmoed vooren op de baen, // Verderf en schand rijdt achter aen,
Een groot vier en een kleyn kot’reel, // Verwarmt niet, maer verbrandt gheheel.
Zoo is de hooghe moet voorvvaer, // Als die steeckt in een bedelaer.
Daer de hooghmoed rijdt te voor, // Schaed en schande volght die spoor.
Deughd. Godzaligheyd.
DE vromigheyd een yder prijst, // En nochtans van zijn deure wijst.
’t Is groot ghewin, Godzaligheyd, // Als daer by is ghenoeghzaemheyd.
Van vromigheyd men veel wel houdt, // Maer zy blijft eenzaem en verkout.
De deughd, hoe meer zy wert ghewondt, // Hoe meer zy groeyt, en vvert ghezondt.
Men spreect met eer van vromigheyd, // Maer anders doet-men, alsmen zeyt.
Te naerder Roomen datmen is, // Te minder houdtmen van de mis.
De vrome lien staen yder aen, // Men zietse nochtans bed’len gaen.
Hoe meer de deughd men weder-staet, // Hoe zy met meerder moed dan gaet.
De beste stock, om wel te gaen, // Is deughd, maer zelden wilt-mer aen.
[pag. 362]
Gheen zaeck, of staet, Voor wel-doen gaet.
Men tracht naer rijckdom en naer goed, // Veel meer, als naer een vroom ghemoed.
De deughd, in vviens ghemoed die steect, // Maect dat dien mensch gheen dingh ont-breect.
De deughd light hoogh en verr’ gelegen, // Zy wert niet als met sweet verkreghen.
Zulck een die heeft wel-sprekentheyd, // Maer in Gods zaeck, gheen vvetenheyd.
Fy konst, fy wijsheyd, en verstand, // Daer by de deughd niet is gheplant.
’t Is spot, door haet van die my haet, // Dat ick daerom de deughd verlaet.
Hof. Hovelingh.
EEn slechte bol, of on-ghebonden, // En moet te hoof niet zijn ghezonden.
Een ure van gheluck te hove, // Gaet een jaer vvijsheyds verr’ te bove’.
Zulck een gheeft u te hoof’ de hand, // Die wenscht, dat d’uwe waer verbrant.
Zulck een men noemt, te hoof, mijn Heer, // Die zoude zijn een beul veel eer.
Die leeft te hoof, en gaet daer moy, // Zal veeltijds sterven op het stroy.
Die leven vvilt in eer en deughd, // Verlaet het hof, als hy noch deught.
Is groot het hof, Veel moeter of.
[pag. 363]
Een vriend, die veel te hoof verkeert, // Is gheld in burs, en meer noch vveerd.
Men roept gheen ezel oyt in ’t hof, // Als om te draghen aen en of.
Het hof beghintmen eerst te kennen, // Wanneer-men, zich daer van moet spennen.
Die gheen zack en heeft ghelaen, // Die en moet te hoof’ niet gaen.
Te hoof, te jacht, en in de min, // Men heeft het niet al naer zijn zin.
Zulck een u t’hoof’ den hoed af-doet, // Die kond’ hy, trapt’ u met de voet.
In princen hoven, in ’t ghemeen, // Elck is daer voor zijn zelf alleen.
Denck meer te hove, als ghy zeght; // Of anders zijt ghy daer te slecht.
Zoect in het hof, Gheen eer of lof.
Troost.
GHeen troost zoo zoet, als datmen ziet, // Een ander in het zelf’ verdriet.
Gheen zaeck verlichter meer ons quaed, // Als dat het oock een ander slaet.
Het is een troost in groot ellend, // Dat God dat oock een ander zendt.
Ghemeene schip-braeck troost seer vvel, // Al is het anders groot ghequel,
’t Is licht te zegghen, totte man, // God gheef’ u yet, dat helpen kan.
[pag. 364]
Naer doncker wolcken, die-men ducht, // Wert weer een klaer en helder lucht.
Dat woord zeer licht te zegghen is, // God maeck u weer ghezond en fris.
Naer storm, daer ons het hert van kilt, // Komt weder kalmt’ en groote stilt.
Naer groote storm, en schrick van wind, // Een groote kalmte weer beghint.
’t Troosten ons dan wel gheluct, // Als de pijn een ander druct.
Stemme. Gheroep. Stom.
HY schreeuwt ghelijck een blinde man, // Die zijnen stock niet vinden kan.
Hy roept met zulck een stemme schier, // Als of hy hadd’ de voet in ’t vier.
Hy is verstomt, een wolf misschien, // Die heeft hem in de keel ghezien.
Standvastigheyd.
EEn man standvastigh van ghemoed, // Die lacht met dat Fortuyn hem doet.
Zulck een standvastigh niet en noemt, // Die op de hope staet en roemt.
[pag. 365]
Moeyen. Bemoeyen.
DIe zich met alle dingh wilt moeyen, // die mach de gansen wel gaen schoeyen
. . . . Een al-bedrijf, // Is on-gherust van ziel en lijf.
Avontuyr. Fortuyne.
FOrtuyn verandert als de Maen, // Nu eens heel schoon, dan on-ghedaen.
’t Beraden is in onze macht, // Maer van Fortuyn de uytkomst wacht.
Die speelt, die lacht Fortuyn meer toe, // Als hem, die sweet, en maeckt zich moe.
Fortuyne dickwils speelt de beest, // Zy helpt de sterckst’ en grootste meest.
’t Is altijds zoo van ouds gheweest: // Fortuyn die helpt de sterckste meest.
Fortuyn is als een muyr die dreunt; // Zy valt op hem, die op haer steunt.
Die maer Fortuyn en biet de hand, // En heeft van noode gheen verstand.
Fortuyn is als een gladde schaets: // Zy kan niet blijven op een plaets.
Fortuyn helpt altijds stoute lien, // De bloot’ en wilt-ze d’hand niet bien.
Die vrouw Fortuyn tot stief-moer heeft, // ’T en baet niet, of hy sweet, of beeft.
[pag. 366]
Daer Vrouw Fortuyn is meest bekent, // De gunst des volckx daer henen went.
Een onç’ ghelucx, wat datmen relt, // Meer als een pond van wijsheyd gheld.
Een drop Fortuyns, wat dat-men smaelt, // Een vat van wijsheyd over-haelt.
Die niet en waeght, Niet wegh en draeght.
Fortuyne gaet met dat beleyd, // Zy pinst en nijpt, wanneer zy vleyt.
Gheavontuyrt, Met schae’ bezuert.
Wanneer ’t gheluck ten hooghsten is, // Ziet op de val, hy komt ghewis.
Wat oyt ter vveereld kan gheschien, // Dat kan oock heden zijn ghezien.
Dien Vrouw Fortuyn te vele broedt, // Zy maeckter van een zotten bloed.
Vry.
HY is niet wel, noch vry en leeft, // Die over hem een meester heeft.
De boden, en een staet-ghezand, // Zijn vry en vranck, in alle land.
Vryheyd is in alle hoven, // Uytghebannen en verschoven.
Veel liever in het ruyme veld, // Als in een koy te zijn ghestelt.
De vryheyd is een groote schat, // Die noyt ghenoegh en wert ghevat.
[pag. 367]
Een goede Kercker is meer weert, // Als vryheyd met on-eer begheert.
Hy is niet vry die yemand dient, // Al waer hy noch zoo grooten vriend.
Vraghe. Antwoorde.
OP vraegh, die haestigh wert ghedaen, // Zal wel een traghe andwoord slaen.
Vraeght ghy een ziecken vol van pijn, // Of hy wel wilt ghenezen zijn?
Een zotte vraegh, die veel gheschiet, // Verdient de minste andwoord niet.
Een zotte vraghe, // Gheen andwoord draghe.
Een stoute eyscher van een man, // Vereyscht een man, die weygh’ren kan.
Een harde maender, voor ghewis, // Altijds een quae’ betaelder is.
Op yemands vraegh, die steeckt en bijt, // Een andwoord, die oock niet en mijdt.
Macht. Middel.
DE sleutels hanghen niet altijd, // Aen een mans gordel, op zijn zijd’.
Men moet op alle voeten staen, // En zien hoe ’t spel dan wil vergaen.
[pag. 368]
De sleutels hanghen niet ghelijck, // Aen een mans riem, al is hy rijck.
’t Moet zijn gheweert, // Met schild en sweert.
Den reus hy aen een hayrken bindt, // Die veel wilt, en gheen macht en vindt.
Wat u om heffen is te swaer, // Indien ghy wijs zijt, laet het daer.
Hy gater toe, met aers en hooft, // Ghelijck de kraey, die noten rooft.
Eyghen. Zelf. Anders.
DIe de krabben heeft ghevanghen, // Steects’ oock in zijn eygen wangen.
Die dit biertjen heeft ghebrouwen, // Moet het drincken en verdouwen.
Die de pap zoo heeft ghebrockt, // Dat hyz’ oock zoo inne-slockt.
Selfs ghedaen, is wel ghedaen, // Anders can het niet vvel gaen.
Die wat wilt hebben wel ghedaen, // Moet daer aen zelfs de handen slaen.
Gheen beter mist men oyt en vond, // Als ’s heeren voeten op zijn grond.
Is u dat ampt ghevallen toe, // Verçiert het, en weest nimmers moe.
Ghy noemt my trots, maer niet zeer heus, // En grijpt u zelven by de neus.
[pag. 369]
Ghy let op anders puystjens nauw, // En zijt van schurft en zeeren rauw.
Al hebb’ ick lief, en eer’ mijn vriend, // Mijn eyghen voordeel best my dient.
Gheen meerder vriend, noch beter maet, // Als eyghen zelfs, in alle staet.
. . . . Gheen mensch men vint, // Die niet zijn zelven meest bemint.
Wy zien eens anders minste vleck, // En niet ons eyghen groot ghebreck.
Wat datmen doet, en zelfs ghebiet, // Verwijtmen aen de bueren niet.
De zack van onze eyghen zonden, // Die is op onze ruggh, ghebonden:
Maer wat een ander zeght of doet, // Voor op de borst ons hanghen moet.
Mijn hemde gaet my naer, dat’s wel, // Maer noch veel naerder gaet mijn vel.
Het hemd’ gaet naerder als de rock, // De hand is meer oock als de stock.
Elck op zijn wijs, Is ’t oud devijs.
Elck voor hem zelfs, en God voor al, // Dat is gheweest, en noch zijn zal.
Zelf doen, zelf heeft, En vaster kleeft.
’t Gheluck gheeft niemant eyghen oyt, // Het maeckt nu rijck, en dan beroyt,
Een koeckoeck roept zijn eyghen naem.
Men snyt de riemen uyt het peerd, // Daer me’ het peerd werd af-ghesmeert.
Een lijster kact haer eyghen dood.
[pag. 370]
De smit wel in de boeyen raeckt, // Die hy voor ander’ hadd’ ghemaeckt.
Gheen vrouvv zoect yemant in den oven, // Of is ghevveest daer in gheschoven.
Wy zien zeer licht een anders quaed, // En wat haer niet zeer wel en staet;
Maer ’t quaed dat in ons groeyt en schiet, // En zien wy in het minste niet.
En vvijct niet uyt de groote vvegh, // Die elck een gaet, vvat datmen zegh’.
Gheen vriendschap yemant over-dringht, // Gheboden dienst ghemeen’lick stinckt.
Gheen beter vriend, als zelfs de man, // Die best zijn zaeck verrichten can.
De kraeye meent, van al dat leeft, // Dat zy de schoonste jonghen heeft.
Elck een naer eyghen voordeel rect, // En ’t vvater naer zijn meulen trect.
Staet op uw herssens niet te sterck: // Gheen heyl is buyten Godes kerck.
Men moet niet onder-nemen licht, // Als dat by ons can zijn verricht.
Gheen zaeck u zelven onder-windt, // Dan daer ghy u bequaem toe vindt.
Hy vverpt die steenen in mijn hof: // Ick zie: ick moeter hebben of.
Die minst van al een dingh verstaen, // Die neemet des te stouter aen.
De schoen niet grooter zijn en magh, // Als is de voet, of ’t gheeft belagh.
[pag. 371]
Elck een, wie dat het zy van al, // Zijn eyghen packjen draghen zal.
Dat spreeck-vvoord is zoo oud, als waer, // Een yder vveeght zijn packjen svvaer.
Die pijl, die hy in ’t wild zoo schiet, // En komt uyt zijne koker niet.
Wie weet-er vvel, hoe qualijck past, // En hoe dat weeght een anders last.
Die ’t zelve quaed heeft veel ghedaen, // Kan best de hulpe wijzen aen.
En houdt my vry niet voor een bock, // Het hemd gaet naerder als de rock.
Hoe bot een kock oock is gheacht, // Hy houdt zijn zelf oock in ghedacht.
Hy hadd’ een diepe kuyl ghemaect, // Maer hy is zelf daer in gheraect.
Hoe kan dat baeren eenigh goed? // Verbieden, datmen zelve doet.
Meet u met uw eyghen voet; // Anders maet’ en is niet goed.
De boeyen van de smit ghemaeckt, // Zijn aen zijn eyghen been gheraeckt.
Yder moet zijn beenen strecken, // Al naer dat hy heeft te decken.
d’Arme man verliest zijn vlerck, // Gaet hy naer de rijck’ te werck.
Woont steeds by huys, en zijt ghewis, // Hoe cort en cleen uvv huys-raed is.
Die wilt nae-doen, wat hy ziet, // Die gheraeckt zeer licht tot niet.
[pag. 372]
Vriend, vvat ick u raden can, // Meet u met uw eyghen span.
De schild-pad wel en vast beklijft, // Zoo langh zy in haer schelpen blijft.
Indien ghy mond hebt en ghevoelen, // Laet niet uvv pap een ander coelen.
Eyghen voordeel is de pest, // Van het alghemeyne best.
Als ghy cont door een beke gaen, // Laet brugghen aen een zyde staen.
Een ander man? ey, blijfter van, // Zelfs is goed kruyd; zelfs is de man.
De meesters oogh maect ’t peerd heel vet, // De vrouvves oogh, de camer net.
Gheen bood’ en isser oyt zoo goed, // Ghelijck de man, die ’t zelve doet.
Wat ghy alleen cont zelve doen, // Wilt daer toe niet een ander moe’n,
Hof-meesters werden nauw ont-beert, // Maer d’alderbest is zelfs de weerd.
En laet uw hooft by niemant houvven; // Noch met eens anders naghels krouvven.
Eyghen wichte, eyghen el; // Eyghen vier dat koockt zeer wel.
Gheen man het huys meer gade slaet, // Als die het eyghen zelfs aen-gaet.
Het is een aerd-mol metter daed, // Die op eens anders oogh aen-gaet.
Hy is een vande grootste dvvazen, // Die mond heeft, en zijn pap laet blazen.
[pag. 373]
Gheen boo’ zoo goed, noch zoo ghewis, // Ghelijck de meester zelve is.
V eyghen vvijngaerd zelve snoeyt, // Een anders hand daer toe niet moeyt
De meesters oogh maect vet het peerd, // De vrouwes oogh een goeden heert.
Het geen is in u eyghen macht, // Dat van uw vrienden niet en vvacht.
Wanneer de land-man niet en buckt, // Zijn acker-werck niet wel en luckt.
Die de Koe heeft, of begheert, // Moetze grijpen by de steert.
Daer selfs de man niet op wilt passen, // Daer wert zijn hooft niet wel ghewassen.
Het gheen g hy door u zelf cont doen, // Wilt daer u vrienden niet toe moe’n.
Hy is een mol, en niet en ziet, // Diens zien door anders oogh gheschiet.
Die zich een schaep maect, is een dwaes: // Want zulck en is maer wolven-aes.
Een die zijn zelven maeckt een swijn, // Moet in de dreck of modder zijn.
Een anders oor gheen zeer ons doet: // Men snijt daer in, als in een hoet.
Een die zijn zelven maeckt een schaep, // De wolf die gaet op hem te kaep.
’t Is goet en zoet voor goe’ ghezellen, // Vyt anders beurze gheld te tellen.
Een die zijn zelven maeckt een lam, // De wolf die eet hem op den dam.
[pag. 374]
’t Is goed om doen, en met verblijden, // Vyt anders beurze gheld te snijden.
Eyghen spooren, anders peerd, // Daer med’ spoeyd-men, met een veerd.
Houd dit voor een zeer goede les: // Een anders ham, maer eyghen mes.
Ghehuyrde peerden, met haer ylen, // Die maken wonder korte mijlen.
’t Is goed, zoo langh ’t is vry ghelagh, // Te nooden gasten alle dagh.
Tot anders zeer, waer toe mijn zalf? // De koe en leckt gheen anders kalf.
’t Is goed, een anders vier te stoken, // En in een anders heyrt te koken.
’t Is goed in anders vat te planssen: // En op een anders vloer te danssen.
’t Is goed, en van een zoet vermaken, // Van anders turf, goed vier te maken.
Niemant isser oyt zoo goed, // Die van anders wonde bloedt.
’t Is goed, en zonder huys-beroer, // Te danssen op een anders vloer.
Niemant isser oyt zoo teer, // Dat hy hinckt van anders zeer.
’t Is goed, te houden feest of mael, // In yemants anders huys, of zael.
’t Is goed, om niet in ’t quaed te herden, // Door anders schade; wijs te werden.
Die de koe, of oss’ aen-gaet. // Aen de steert de handen slaet.
[pag. 375]
Avontuert ghy maer uw laecken // En ick avontuyr’ mijn scheer,
Zeyd de man, die ’t kleed zou maken, // En hy sneder in zeer veer.
Van anders leer bree riemen snijt: // Van anders brood, goe’ beten bijt.
Een breede riem van anders leer, // Een vet ghesmeer van anders smeer.
Een steeck ghegheven in mijn vlees, // Doet aen een ander weynigh wees.
’t Is in een anders huyd te snijden, // Als in een vild-hoed, zonder mijden.
’T is nut en goed te leeren snijden, // Aen stof of vvaer’ van ander lij’den.
De hane voor zijn zelven schraeft; // Elck mensch oock voor zijn zelven draeft.
Elck wilt met scherp en nauw ghezoeck, // De boter hebben op zijn koeck.
Het gaet zoo toe, op d’aerdsche dal; // Elck voor hem zelf, en God voor al.
Schaf eerst uw eyghen feylen af, // Eer dat ghy comt tot anders straf.
De tas van achter op den aers, // Wilt niemant zien, of immers schaers.
Zijn eyghen zelf is elck bevolen. // Elck een trect ’t water tot zijn molen.
Die van een ander’ veel wilt zegghen, // Moet zijn zelf eerst over-legghen.
De zack, die ons van achter hanght, // Wert niet ghezien, noch voor ghelanght.
[pag. 376]
Wie helpt zijn buer-man in zijn kruys? // Wie brenghter water tot zijn huys?
Wanneer in even zulcken stand, // Zijn eyghen huys of schuer verbrant.
Elck een let maer op zijn profijt, // Niet ziende, vvat zijn naesten lijdt.
In ’t hof van eenigh prins of vorst, // Elck drinct daer voor zijn eyghen dorst.
Van anders zaeck men steect de braeck; // Elck let maer op zijn eyghen zaeck.
In ’s konincks hof, of aen zijn dis, // Elck een daer voor zijn zelven is.
’t Bezit is niet, Als met gheniet.
Yder krekel, die daer springht, // Voor zijn eyghen zelven zinght.
Elck een magh roeyen vroegh en laet, // Maer ’t is al tot zijn eyghen baet.
Een yder vischt, naer zijn behaghen, // En zoect zijn broer den vangh t’ont-jagen.
Hy is een zot, die zich vergheet, // En aen een ander gheeft zijn beet.
Een anders brood is droefheyds brood, // Al gaeft ’t uw vader in de nood.
Noyt en claeghter eenigh man, // Of een ander lacht-er van.
Elck voor zijn zelf, God voor ons al, // Zoo speeltmen hier, en over al.
Die houdt, die houdt, ’t Bezit is goud.
Van anders doen niet vremd en dinckt, // Elc weet, waer dat de schoen hem wrijngt.
[pag. 377]
’t Is-yder alder-best bekent, // Wat dat in hem is, of ontrent.
Een bultjen anders bult wel ziet, // Zijn eyghen bult en ziet hy niet.
Vw eyghen feylen eerst af-schaft, // Eer dat ghy yemant anders straft.
Die veel een ander wilt op-tijghen, // Bezie zijn zelf, en hy zal swijghen.
Zulck een een ander zomtijds laect, // Die dan zijn zelven schuldigh maect.
Treckt eerst u zelven by de neus, // Dat is al verr’ de beste keus.
Zijn eyghen feylen zietmen niet, // Ghelijck-men wel zijn buer-mans ziet.
Die anders feylen ziet zeer nauw, // En op zijn zelven let zeer flauw,
Is voor een ander wijs en vroet, // En mal zijn eyghen zelven broedt.
Het is een dvvaes, die daer vergheet, // Zijn zelfs ghebreck, en anders vveet.
Men ziet zeer licht eens anders fout, // Daerm’ eyghen feylen niet en schouwt.
Men moet ’t serpent, met anders hand, // Wt d’haeghe trecken met verstand.
Gheen mensch van zulck een zober staet, // Die met gheen vleyer by zich gaet.
De pagie van onvvetenheyd, // Is zelfs lof en vermetenheyd.
[pag. 378]
Zonde.
GOd en verhoort den zondaer niet, // Ten waer dat hy zijn sond’ verliet.
Gheen zonde van zoo groot ghevaer, // Als die-men niet en rekent svvaer.
Geen mensch die leeft, geen sond en heeft:
Hy is de best, in wien ghevest,
Zijn in ’t ghetal, de minst van al.
Men vint gheen roozen zonder doren: // Gheen menschen zonder zond’ gheboren.
Door de snoodheyd van de zonden, // Wert het lijf en ziel gheschonden.
Sterck. Slap.
INdien de kruyck valt op de steen, // Zy breect zeer licht, en valt in tween:
Indien de steen valt op de kruyck, // Zy breect oock licht of oor, of buyck,
Wanneerm’ het niet en can ont-vlien, // ’t Ist best zijn zelf vry aen te bien.
Geen man zoo sterck, die niet en vindt // Een stercker, die hem licht verwint.
Tvve vvolven eten licht een schaep.
En neemt gheen swacke stock in d’hand, // Noch leent oyt aen een krancke wand.
De kleynst’ en aldersvvackste dinghen, // Zijn sterck ghenoegh, om schae’ te bringhen.
[pag. 379]
Het swackste dingh, al waer ’t een hoen, // Is sterck ghenoegh, om quaed te doen.
. . . . Leunt aen gheen muer, // Die svvack is, en van gheenen duer.
De leeuw zoo sterck van kracht en kop, // De minste voghel eet hem op.
Wat magh een slot, hoe datm’ het nomt, // Wanneer een byl’ daer teghen comt?
De burghers deughd en dapperheyd, // Zijn mueren van de stad ghezeyt.
Blijven. Veranderen.
VAn wey’ verandert al te met, // Dat maeckt de kalvers goed en vet,
Vast bindt, Vast vindt.
Vuyl in de wiegh, en veel bekackt, // Een fraeye man, en vrouwe mackt.
Zoo ghy vvel staet, Niet licht vergaet.
Die ’s morgens lacchen, met ghespel, // Die schreyen dickwils ’s avonds wel.
De avond, als het veeltijds blijct, // Den morghen-stond gans niet ghelijct.
’t En waeyt niet altijds eene wind, // Men haet wel, datmen weer bemint.
Zulck een des morghens heeft ghenucht, // Die ’s avonds schreyt, en bitter zucht.
’t Verderf van d’een, als nu en dan, // Is ’t rijzen van een ander man.
[pag. 380]
Gheen dingh dat niet zijn meester vind, // Dat d’eene haet, de ander mint.
Tusschen scheel te zijn en blind, // Veel en groot verschil men vind.
Gheen vier en vindmen zonder roock; // Gheen zout-keet, die niet heeft haer smoock.
De schoonste dagh, diem’ oyt bedacht, // Keert zomtijds in een swarte nacht.
Men vvert vermoeyt van alle dingh, // Wat datmen oock voor ooghen bringh’.
De steen die rolt, gheen mos vergaert: // Die veel verloopt, geen goed en spaert.
Altijds te eten van een brood, // Men vvert het moe, ten vvaer by nood.
De rollend steen vergaert gheen mos: // Die veel verloopt, die doet zeer los.
Veel verhuyzens kost veel stroo; // Doet het daerom noyt, of noo’.
Een boom, die dickwils wert verplant, // En vat niet licht, maer wert tot schand.
Boomen, die-men veel verplant, // Noyt en zijns’ in goede stand.
Daer wast gheen raegh, of oyt en quam, // Aen eenen draeyend’ meulen-kam.
Zoo ghy wel staet, Niet licht vergaet.
Een looper nimmermeer ghedijt, // Maer ’t goed allengskens hem ont-glijdt.
Vaste blijven, Doet beklijven.
Die als het reghent, is bedeckt; // Het is een zot, zoo hy vertreckt.
[pag. 381]
Het is een leven gansch on-zoet, // Die van ’t een huys in ’t ander moet.
In gheen eyghen huys te woonen, // Dat kan ons ellende thoonen.
Gheen oude schoenen wegh en smijt, // Of hebt eerst nieuwe, voor dien tijd.
Die verandert van zijn land, // Die verandert van zijn stand.
Veranderingh, hoe goed van schijn, // En can niet zonder p’rijckel zijn.
De papegaey die weet een treck, // Hy licht gheen been, of vest zijn beck.
De oude wegh, naer ’t oud ghezegh, // Is beter als de nieuwe wegh.
Die naer twee hazen loopt en hijght, // Van beyde dickwils gheen en krijght.
Die den ouden wegh verlaet, // Om den nieuwen, qualick slaet.
Men doet wel zomtijds ’s avonds wat, // Dat ’s ander-daeghs men anders vat.
Gheen roos zoo schoon, die niet vergaet, // Gheen mensch zoo vast, die eeuwigh staet.
En zoeckt geen roos, met zorgh belae’n, // Die nu voor by is, en vergaen.
Ieloersheyd. Yver.
WAer oyt een groote liefde viel, // Ieloersheyd quam daer op de hiel.
[pag. 382]
Cesar wou gheen grooter wijcken, // Noch Pompejus zijns ghelijcken.
Een hert jeloers veel heeter brandt, // Als Troyen deed, als ’t was vermant.
Gheen liefde, noch oock heerschappy, // Kan wezen zonder jeloerzy.
Oorlof. Gheoorlooft.
GEeft yemant maer een tailli’ of duym, // Hy neemt wel licht een elle ruym.
Een kat mach op een koninck zien: // Waerom niet op ghemeene lien.
Ambacht. Werck. Neeringh.
GHeen ampt zo kleyn van eenigh man, // Daer in men zich niet zoecken kan.
Wie draeghter erghens slimmer schoen, // Als vvel schoen-maeckers vvijven doen?
Elck in zijn ambacht is een dief, // Zijn neeringh streckt tot zijn gherief.
Waer vint-men een zoo konstigh man, // Die zonder vverck-tuygh vvercken can?
Gheen ambacht zoo ghering men doet, // Dat niet zijn eyghen meester voedt.
Een ambacht heeft een goude grond, // Wanneer ghy dat maer vast en kont.
[pag. 383]
Die daer een ambacht heeft gheleert, // Die heeft by nood, waer op hy teert.
Elck een zich met zijn ambacht moey: // Die roeyen can, vvel dat hy roey’.
. . . . Een ambachts-man, // Heeft waer van dat hy leven kan.
Een die zijn ambacht niet en can, // Zijn vvinckel sluyt, en blijfter van.
Nerghens is gheen zeker erf, // Daer men vast op bouwen derf.
Die krijghen wilt een rijcken boel, // Die moet verkeeren in ’t ghevvoel.
By ’t volck is neeringh, zey’ de man, // Die mossels kruyde of en an,
En quam met zulcke goede re’en, // Met mossels in de kerck ghere’en.
In een bos te veel begaen, // Daer en vvert gheen jacht ghedaen.
In ’t gheberght te veel begaen, // ’t Iaghen is daer on-gheraen.
Elck van de jaer-merct spreect en schat, // Naer dat hy neeringh heeft ghehad.
Elck spreect en oordeelt van de mert, // Naer dat zijn waer verhandelt wert.
Zoect ghy van uw neeringh baet, // Neemt gheen grooter voor uw maet.
Kroonen winnen, stuyvers waghen, // Dat’s een handel van behaghen.
Ghy loopt te ras, om vvel te slaen, // Fortuyn is moed’ u naer te gaen.
[pag. 384]
Duyvel. Enghel.
MEn moet de duyvel, zoud wel gaen, // Twee keerssen teffens steken aen.
Hy scheydt met stanck, en vuyl fatsoen, // Ghelijck de duyvel placht te doen.
Hy most tieren, en wel beeren, // Die den duyvel zou verveeren.
De droes hoe zeer tot quaed ghevvent, // Gheen verckens-kot, of kack-huys schent.
Te meer de droes zijn goed vermeert, // Te meer en meer hy noch begheert.
Te meerder goed de duyvel heeft, // Te meer hy vvilt noch, datm’ hem gheeft.
De duyvels lust is noyt verzaet, // ’t Is altijds verder, dat hy gaet.
Wat voor de duyvel is ghecomen, // Wert van de duyvel vveer ghenomen.
Die God te vriend heeft en te baet, // De duyvel doet hem gansch geen schaed.
Die God heeft med’, vvat oock gheschiet, // De duyvel can hem schaeden niet.
De duyvel zal, met al zijn kruys, // Niet altijds kloppen aen een huys.
Als God gheeft meel voor yemands mond, // De duyvel sluyt de zack terstond.
Hy gaet daer in des duyvels gangh, // Hy scheyter uyt met vuyle stanck.
De droes, diet al brenght in ’t vervverr’, // En smijt gheen kack-huys oyt om verr’.
[pag. 385]
Vuyl. Leelick.
EEn vuyl, onnuttigh voghel ist, // Die daer bekackt zijn eyghen nist.
Vyt vuyle gracht, of leelick gat, // En scheptmen noyt gheen zuyver nat.
Men schept gheen water klaer en reyn, // Uyt een bedorven, vuyl Fonteyn.
Daer stierf noyt zogh, Van vuylen trogh.
Zy wascht haer hemde heel bedreten, // Met handen die oock zijn bescheten.
. . . . Hy reynight slijck, // Met ’t gheen, hy vuyl neemt vanden dijck.
Hoe datmen dreck meer roert en raeckt, // Hoe meer en vuylder stanck hy maeckt.
Hy loopt daer toe, en gragher noch, // Als loopt de zeughe naer den trogh.
Hy valter met de leerzen in, // En zinckter in tot aen de kin.
Hy is de sleutel quijt, Van ’t eynde vande stijt.
Een vuyle bruyd, om uyt te gaen, // Die heeft zeer veel parerens aen.
In ’t swijn-hof, voor de verckens raed, // Daer pleyt alsoo den advocaet.
Dat wert ghezeght, als yemant oneerlick rupst.
Secreet. Openbaer.
ZOo haest hy hoort maer yemants lack, // Hy preeckt terstond dat op het dack.
[pag. 386]
Houd eerst secreet uw eyghen zaeck, // Wilt ghy niet dat ’t op straet en raeck.
Houd by u zelven eerst secreet, // Het gheen ghy wilt, dat niemant weet.
Zoo maer mijn hemd wist mijn secreet, // Terstond het zelf in ’t vier ick smeet.
Dat yemant duyster houden wil, // Hy moet dat zelf eerst swijghen stil.
Vw on-gheluck en swackheyd swijght, // Op dat gheen vreughd u vyand krijght.
De meeste vrees in vreeze steeckt, // Dat vrees niet erghens uyt en leeckt.
Stil swijghen is een vaste band, // Om yets te nemen by der hand.
Gheen plaets zoo zeker en ghewis, // Daer by niet een ghetuygh en is.
Datmen niet en weet, of ziet, // Dat en kan ons deeren niet.
Dat de ooghe niet en ziet, // Dat beroert het herte niet.
De ooghen, en het gansch ghelaet, // Wijst, hoe het met de ziele staet.
De ziel, de lust, en al de wensch, // Dat woont in d’ooghen van de mensch.
Mijn schoen wel fraey en nieuw ghy ziet, // Maer waer hy perst, en ziet ghy niet.
Denck, op wat plaetse dat ghy bent, // Dat daer is een ghetuygh’ ontrent.
Hy zal hem, zonder veel t’ont-decken, // Den worm wel uyt de neuze trecken.
[pag. 387]
Het quaed ghedaen in duyster nacht, // Wert door het licht in ’t licht ghebracht.
Een vlae, die erghens is verbrant, // Daer dient wat zuycker op die kant.
En zeght niet al, wat dat ghy weet, // Noch g’looft niet al, wat datm’ uyt-meet,
Noch doet niet al, wat dat ghy kont, // Noch wilt niet al, dat lust de mond.
Een dingh wert zomtijds wat gheheelt, // Maer ’t berst heel uyt, als ’t God verveelt.
Dat aen de tafel wert vertelt, // En moet niet elders zijn vermelt.
Op een verbrande vlaey of taert, // Gheen zuycker dient-er op ghespaert.
Daer kan niet zijn zoo fijn ghesponnen, // Of ’t komt ten lesten aen de zonnen.
Men spint gheen draedjen oyt zoo fijn, // Dat niet op ’t lest ghezien can zijn.
Die zijn secreet aen yemant zeght, // Die wert aen dien hy zeght, een knecht.
Secreet van twee, secreet van God, // Secreet van drie, secreet van spot.
Al wat onder d’aerde licht, // Wert op ’t lest ghebracht in ’t licht.
Noyt yemand yet verberghen magh, // Of ’t comt ten lesten aen den dagh.
[pag. 388]
Vergheldinghe.
DIe yemant in zijn eere deert, // Die is on-eer en schand oock weerd.
Buyl teghen bluts, dat rekent best; // Te verder oost, te korter vvest.
Gheef my wat kaes, ick gheef u brood; // De eene vriendschap d’ander noodt.
’T en vvert van ouds niet vremd ghestelt, // Gheweld te keeren met gheweld.
Hy valt en smoort wel in de gracht, // Die daer toe yemant anders bracht.
Een mensche maeyt, Ghelijck hy zaeyt.
De man is in de put gheraeckt, // Die hy voor een ander had’ ghemaeckt.
Wat dat ghy doet, Gheen vvolfkens voet.
Vlied goede smaeck, en zoetigheyd, // Die keeren kan in bitterheyd.
Voet op een kraey, met zoet bericht, // Zy zal uyt-picken uw ghezicht.
Festeert den hond, zoo ghy best kondt, // Uw kleed bederft hy in de grond.
Zinght voor den ezel, zoo ghy meught, // Hy gheeft u veesten, voor die deughd.
Speelt met de ezel, zoo ghy kont, // Hy slaet zijn steert dwers in uw mond.
Festeert de kat, met zoete dinghen, // Zy zal u in het aenzicht springhen.
Voed op een kraey, zoo wel ghy meught, // Zy pickt uw oogh uyt, voor uw deught.
[pag. 389]
Eenvoudich. Zimpel.
TE zeer eenvoudigh is niet goed; // Men hout hem voor een armen bloed.
Slecht ende recht, De beste knecht.
By de slecht’ en rechte lien, // Is oock wijsheyt wel te zien.
Die effen gaet, Valt niet op straet.
Hy is zoo zimpel niet van hert, // Hy onderscheyt wel wit en swert.
Een man, die ’t onder stoel of banck, // Niet steken zal, om yemants danck.
Hy noemt een vygh een vygh recht uyt, // Een schop een schop, een schuyt een schuyt.
Een dingh, dat effen is en slecht, // Is haest gheslepen, zoo-men zeght.
Het moet wel zijn een slechte muys, // Die maer een gat heeft in het huys.
Zulck een zijn zelven slecht ghelaet, // En is een vos, wel snood en quaed.
Zijn voor-hooft wijst een schaep wel uyt, // Maer ’t hert een snooden vos besluyt.
De vvaerheyd, vryster van den dagh, // En heeft van doen niet veel beslagh.
Suspicie, achterdencken, jeloersheyt.
NAer-dencken hanght en helt altijd, // Aen ’t quaedste end, en slimste zijd.
[pag. 390]
Van jeloerzy bewaer ons God, // Want ’t is een deure zonder slot.
Elck van een ander licht vermoedt, // Het gheen hy dickwils zelve doet.
Gheen vier, daer niet wat roock by is.
’tGhemeen gherucht zeght altijds wat, // En niemant heel vergheefs bekladt.
De roock is bode van den brand.
Het is ghewis een quaed ghedrocht, // Een hert gheraeckt met achter-docht.
De achter-docht, Noyt goed en wrocht.
Geen mensch, tot yemants schaed of leet, // Draegh eenigh vier oyt in zijn kleed.
Argh-waen is blind, En on-bezint.
Van achter-docht u wacht en vreest, // Want ’t is een wreed en wilde beest.
Een mensch van slijncksch en boos ghemoet, // Meet altijds ander’ naer zijn voet.
Een quaed vermoeden is verghift, // Waer door de vriendschap wert geschift.
Die schuldigh is, en in de klem, // Wat datmen zeght, ’t is al van hem.
En spreeckt niet van de galgh of strop, // Daer een verwronghen is de krop.
Weereld. Ydelheyd.
DIe de weereld wel beziet, // Noyt en zach hy schoonder niet.
[pag. 391]
Gheen dingh is op de vveereld wis, // ’T verandert al, wat datter is.
Gheen mensch aen ons de wete laet, // Hoe dat ’t in d’ander weereld staet.
De helft des weerelds niet en weet, // Waer van dat d’ander leeft, en eet.
Die niet wilt lijden, op der eerd, // Dat hy gheen leven oock begheert:
Want al wat in de weereld is, // Is niet als krijgh, en droeffenis.
Des vveerelds liefde voor ghewis, // ’t Beghin van alle droefheyd is.
Oordeel. Sententie.
GHeen zaecke by de schors en vat, // Noch oordeelt van de vrucht, uyt ’tblad
Men moet, als ’t oordeel zou gheschien, // Het een goed by het ander zien.
Ghebruyck. Misbruyck. Onghebruyck. Oeffeninghe.
GHebruyck, en langh ervarentheyd, // Gheeft wijsheyd en voorzichtigheyd.
Men hoeft het kind, als ’t wert ghebadt, // Te schudden teffens uyt het vat.
[pag. 392]
Indien de droes heeft ’t peerd gheeten, // Hy magh de zael en toom oock vreten.
Hy brenght het peerd, met toom en zael, // In ’s vilders schuere t’eene-mael.
Hebt gy den hond, neemt oock den band, // Hebt gy het schip, neemt oock het wand.
Al schryvend’ leertmen schryven wel, // Allenghs met spelen, leertm’ het spel.
Het ampt dat onderwijst den man, // Dat hy bequaem zich draghen kan.
’T ghebruyck de beste meester is, // Van alle dingh, en maect ons wis.
’t Ghebruyck alleen is ’t al te gaer, // Dat maeckt een rechte konstenaer.
Oeffeninghe van het lijf, // Maect het lichaem sterck en stijf.
De beste meester is ’t ghebruyck, // En daer by ’t spenen van de buyck.
Yder meester, yder man, // Oeffen’ zich in dat hy can.
Ervarentheyd is, met bescheyd, // De moeder van de wetenheyd.
Oeffent u tot aller stond, // In de conste, die ghy cont.
Verdriet. Teghenheyd.
HEt best en grootste van der aerd, // Oock teghenheyd op ’t laetste baert.
[pag. 393]
Of zangh, of spel; ’t Verveelt ons vvel.
Een vrouw, een gast, en oock de reghen, // Die zijn den derden dagh ons teghen.
Een cleyn verdriet ontlast zich licht; // Maer ’t groot, als loot, op ’t herte licht.
Verdriet, in ’t hert bedect, vermeert; // Maer uyt-ghestort, dan haest verteert.
Verdriet, dat ons het hert benout, // Vrgrijst den mensch, en maect hem oud.
Zijn neus-doeck kan niet in de zack, // Zoo vol is hy van on-ghemack.
Principael. Toeval.
DE touw, al heeft zy oock haer lack, // Kost dickwils meer noch als de zack.
Hy trouvvt de dant’, Maer om de vvant’.
De scheed’ is beter als het sweerd, // De zael veel beter als het peerd.
Hy trouwt het vvijf, Niet om haer lijf, // Maer om haer gheld, zoo breed vermelt.
Elck kraweytjen, dat men snijdt, // Heeft een hooftjen aen de zijd’.
Terghen. Op-hitssen.
HY stoot aen ’t rad wel stijf en sterck, // En steeckt het vier vast in het werck.
[pag. 394]
Faute. Dwalen.
HEt moet een meester zijn wel goed,// Die nimmermeer een faut’ en doet.
Gheen man zoo zeker oyt en gaet, // Die niet vvel struyckelt op de straet.
Gheen waghenaer zoo vast en wordt, // Die niet wel zomtijds om en stort.
Noch en haelt de man gheen schand, // Die den pijl noch heeft in d’hand.
Hy doolt niet, noch en lijdt oock schaed, // Die in een goede herbergh gaet.
Niemant zoo in deughd verstaelt, // Die niet zomtijds vvel en dvvaelt.
De wijste lieden van het land, // Mis-bruycken zomtijds haer verstand.
Het mist de beste meester vvel, // Waer door hy raect in groot verstel.
Gheen mensch, hoe wijs hy is van raed, // Die altijds vast en zeker gaet.
Gheen visscher, naer het oud verhael, // Die zomtijds niet ont-glipt een ael.
Gheen hinn’ zoo sneegh, die niet een ey, // Verloren in de netels ley’.
Gheen land-man vverd daerom ghelaect, // Of hy een cromme voor’ eens maect.
Gheen acker-man, hoe zeer hy ’t mijd, // Die noyt een kromme voor’ en snijdt.
Gheen man zoo vvijs, of vvel gheleert, // Of doet oock zomtijds vvat verkeert.
[pag. 395]
Gheen man van wijsheyd zoo verzien, // Die niet en dwaelt, of raest by tij’en.
’t Vier-voetigh peerd dat sneuvelt vvel, // En raect oock zelfs in groot verstel.
Noyt men even rijp en zagh, // Alle uren van den dagh.
Een goede schutter mist oock vvel, // Hoe cloeck en vast in schutters spel.
Een kloeck en wel besleghen paerd, // Dat struyckelt wel op effen aerd.
’t Ghebeurt vvel, dat een cloeck matroos, // Valt over boort, al is hy loos.
Gheen zoo wijs man zal-men halen, // Die niet zomtijds komt te falen.
Een zee-man valt vvel over boord, // En hoe hy swemt, oock wel versmoort.
Overdaet. Gulsigheyd.
EEn mensch van overdadigh leven, // Zijn leven is haest af-gheweven.
De over-maed, Is altijds quaed.
De over-daedt, hoe zoet die gaet, // Die baert berouw, als ’t is te laet.
De over-daed heeft meer ghedoot, // Als ’t svveerd te zaem en honghers nood.
De keel meer menschen heeft verteert, // Als oyt ghedaen heeft ’t bloedigh sweert.
[pag. 396]
Hemel. Aerde.
DE wegh, die naer den hemel leyt, // En is zoo zacht niet, alsmen zeyt.
’t En is zoo licht niet om te doen, // Van d’aerde naer den hemel spoen.
Vier. Brand.
EEn man steect licht een viertjen aen, // Die, om te blusschen, is belaen.
Goed turf en houd, Ghezelschap houdt.
Het vier, wanneerm’ het heeft na wensch, // Is ’t halve leven van de mensch.
Het vier dat trect, En dorst verwect.
Die ’t vier van doen heeft, en begheert, // Die zoeck ’t in d’asschen van den heyrt.
Het vier vvert in zijn asch bevvaert.
Het vier, bedect aen alle kant, // Veel heeter en veel stercker brandt.
M’ont-steect den oven door den mond.
De zotte mensch yet af te raen, // ’t Is oly in het vier ghedaen.
Hoe claerder vier, hoe minder roock.
Vier en bier, en gheld en hout, // ’t Heele jaer voor goed men houdt.
Het vier bedect, Meer hitt’ verwect.
Door ’t vier zoo wert het goud beproeft; // Een man, wanneer hy is bedroeft.
[pag. 397]
’t Vier is goe’ vvaer, Het heele jaer.
Een man die brant niet disputeert, // Of ’t vier is heet, het gheen’ hem deert.
Gheen vliegh men ziet, Op pot die ziedt.
Van kleyne spaenders van het hout, // Wert dickwils wel goed’ vier ghebouwt.
Van ’t heete nat, en snoept gheen kat.
Het vier vergaet, by faut van hout; // En stoocktmen niet, de twist op-hout.
Van ziedend’ nat, Noyt vliegh en at.
De roock, het water, en het vier, // Wert plaets ghemaect van yder dier,
Op ziedend’ nat, Noyt vliegh en zat.
Geen vier, dat niet zijn roock en heeft, // Geen blijdschap, die geen droef heyd geeft.
Dat heet vvert van het vier ghedaen, // Gheen kat en snoept of lecter aen.
Dochter.
EEn dochter, en een fijn gelas, // Die vallen licht, en breken ras.
Een dochter neme, noch en gheef, // Al vvaer het zelfs haer eyghen neef.
Een dochter van gheen wasch verschilt; // Men druckter in, wat dat-men wilt.
Een leghe dochter, Gheen snooder mochter.
Een dochter die veel raest en relt, // Wert voor een los hooft uyt-gheschelt.
[pag. 398]
Een leghe meyt, die niet en doet, // ’t Is vvonder, denct zy oyt wat goed.
Een stille dochter, die veel swijght, // En wert niet licht met quaed betijght.
Een cleed, of dochter veel ghezien, // Haer eer verliezen by de lien.
Een dochter, die is een bruynett’, // Is van natuyre, gaeuw en net.
Een eerbaer dochter, kuys en net, // Is rijck ghenoegh, en vvel bezet.
Dochters tot de man geneghen, // Werden noyt bewaert ter deghen.
Een meyt, diens hooft hanght naer den man, // Wert noyt ghenoegh bevvaert daer van.
De dochters, die-men man-zieck broedt, // Die kudd’ en wert noyt wel ghehoet.
Een meyt die neemt, die is verkocht, // Een meyt, die gheeft, noyt veel en docht.
Een meyt te vele by de lien, // Zijn ongheacht, en on-ghezien.
Hy vvoude met een dochter vvel, // Tvvee svvaghers maecken cond’ hy ’t spel.
De dochters werden op-gebracht, // Om rijck te maecken vremd gheslacht.
Een dochter die met velen koud, // Blijft veeltijds in de liefde koud.
[pag. 399]
Knecht. Slave. Meester.
HY is wel slecht, // Die vreest zijn knecht.
En speelt met uwe meester niet, // Noch wrijft aen hem, die u ghebiet.
’t Zijn ratten in het stroo by een, // Elck is daer meester, groot en kleen.
Des meesters ooghe voed het peerd, // Zijn voeten misten oock de eerd.
Des meesters ooghe voet het peerd, // Zijn voeten maecken vet de eerd.
Zoet. Zacht.
Geen heunigh proef, hoe zoet een ding, // Als met het eynde van uw pinck.
Den heunigh op een vvond ghesmeert, // Al is hy zoet, niet vveynigh deert.
Wanneerm’ yet bitters heeft ghesmaect, // Den heunigh dat veel zoeter maect.
Heunigh t’hebben in de mond, // Gall in ’t hert, is duyvels vond.
Hy kan met heunigh niet om-gaen, // Die zomtijds niet en leckter aen.
Een druppel heunighs baren zal, // Een afgrond van een bitter gall’.
Die tot een schaep zijn zelven maeckt, // De wolf zijn vleesch eer langhe smaeckt.
[pag. 400]
Gheen heunigh vind men zonder gal, // Gheen vvijsheyd, of daer is vvat mal.
Teecken. Kennisse.
HEt aenghezicht ont-deckt ghewis, // Hoe ye